[fl $ka \l\ff % i'ilQrl

Redaktiekomitee : J. Heath (St. Ives, England), Dr. K. Maes (Gent), Dr. K. Martens (Gent),
A. Olivier (Antwerpen), W.O, De Prins (Antwerpen), ir. C.J. Segers (Antwerpen).

Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerj

: I RRiTlCM-l MIIQFIIM

Den (Belgium).

Jaargang 15, nummer 1

j (NATURAL HISTORY)

1 januari 1987

- 2 FE B 1987

EXCHANGED
\ ENT0M0L0GY L1BRARY |

The breeding of Pseudochazara orestes DE PRINS & VAN DER

POORTEN, 1981 and description of the pre-imaginal stadia
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Theo Garrevoet

Samenvatting. De kweek van Pseudochazara orestes De Prins & van der Poorten,
1981 en beschrijving van de jeugdstadia (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae).
Voor de eerste keer lukte het om Pseudochazara orestes De Prins & van der Poorten
(Satyrinae) te kweken vanaf het ei. De auteur ontving 34 eitjes en slaagde erin om daaruit 4
imago’s te kweken. Het eerste deel van het artikel bevat de gedetailleerde beschrijving van
deze kweek. Daarna worden de verschillende jeugdstadia beschreven waarbij gewezen
wordt op het onderscheid van deze stadia tussen P. orestes en P. cingovskii Gross.

Résumé. L’élevage de Pseudochazara orestes De Prins & van der Poorten, 1981, et la
description des stades préimaginaux (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae).

L’auteur réussit pour la première fois un élevage ab ovo de Pseudochazara orestes De
Prins & van der Poorten (Satyrinae). II obtint 34 oeufs et réussit a mener 4 imagos a
bien. La première partie de eet article contient la description détaillée de eet élevage. Vient
ensuite la description de stades larvaires et la différence entre P. orestes et P. cingovskii
Gross a ces stades.

Garrevoet, T. : Kampioenstraat 14, B-2020 Antwerpen.

1. Breeding report

In the third week of July 1985 Mr J. DlLS collected some females of Pseudo-
chazara orestes De PRINS & VAN DER POORTEN at Drama (N. Greece). Eight
animals were kept alive and produced approximately 300 eggs. Only a part of
these was posed upon the provided grass-blades. At the beginning of August
the author received 34 of these eggs. Each egg was kept separately in a plastic
box with blotting-paper and some pieces of a grass-blade. They were kept

1

under these conditions at room-temperature and controlled daily for
hatching. A few days bef ore hatching the eggs turned from grey-white to grey-
brown. All eggs hatched between 10 and 13 August. The caterpillars (length
ca. 3 mm) stayed near the empty egg-shell, most of them consumed more than
half of it. Because the natural foodplant was not known, an arbitrary strong
grass-species, Agrostis stolonifera L., also available during the winter, was
selected as foodplant. Only the fresh green tops of the grass, entwined in
humidified cotton and wrapped up with aluminium-foil, were provided. The
caterpillars moved very slowly. They had a tendency to creep to the top of the
grass-blade, however, they did not eat. The breeding was divided in two
groups of 12 and 22 caterpillars and placed in two petri dishes (9 cm 0).
Concomitant to the daily change of food the petri dishes were humidified with
a very fine spray of distilled water. Petri dishes were thereafter immediately
closed. The animals often crept to a drop of water and apparently drank of it.

Only after 2 weeks (on 24. VIII. 1985) some little caterpillars began to eat.
This was ascertained by the presence of minuscule excretions underneath the
grass-blades. True glutton-traces were not found. The breeding temperature
was kept at approximately 20°C. On 2. IX. 1985 the first moultings were
noticed (largest Caterpillar +8 mm). On 13. X. 1985 the largest animal moulted
for the second time, and measured then approximately 10 mm. Two other
caterpillars measured 9 mm and the rest was remarkably smaller (±4 mm). To
avoid the little caterpillars to go in hibernation, they were spread over several
other petri dishes and placed in a warmer site on the light-shade from an
aquarium (±25°C during the day and ±18°C during the night). The three
largest caterpillars kept their growing-lead compared to the others during the
whole breeding-time. See table 1 for the data of the other moultings.

Just before the moulting, the head of the Caterpillar was dark brown and
much too small compared to the size of the body. There was also a deep
constriction between head and body. Moreover, at the moulting, the
caterpillars threw off the skin of the head apart from the rest of the skin. After
the moulting and till the next one, the head was of a much lighter colour. The
constriction between head and body had disappeared. A considerable time
before the pupation, the caterpillars began to creep around very unquietly
and they ate moderately. Then the caterpillars were placed apart in larger
plastic boxes containing 5 cm humid Sphagnum on the bottom. The animals
submerged soon into the Sphagnum and from time to time, especially in the
evening and at night, they returned to the surface to eat.

On 14.XI.1985 Caterpillar nr 1 (for numbering see table 1) did no longer
come to the surface. A sort chamber without any spinnings was observed in
the Sphagnum. The largest caterpillars then measured between 37 and 41 mm.
There was no evident difference between males and females. All full-grown
caterpillars, except one, pupated without problems. This way, on 8. XII. 1985,
6 chrysalids were present together with 2 little caterpillars (10 and 1 1 mm). On
13. XII. 1985 all six pupae were placed on humid Sphagnum into an incubator
at 23°C. On 14.XII.1985 the temperature was increased to 25°C and the

2

following day to 26°C. This temperature was maintained day and night.
Humidity was kept high by means of spraying.

On 16. XII. 1985 chrysalid nr 1 began to colour. The great triangular basal
spot and both black eyespots on the forewings were clearly recognisable. This
colouration progressively became clearer until the chrysalid was almost
black. On 19. XII. 1985 the first butterfly (cf) emerged. Chrysalid nr 2 coloured
completely but had not emerged yet after 5 days. A careful inspection showed
that there were bursts on the appropriate sites of the chrysalid-skin, although
the butterfly did not succeed in leaving the chrysalid. No problems were
observed with chrysalid nr 3. The butterfly of pupa nr 4 emerged without
difficulties but did not succeed to unfurl its wings completely. The process
from the beginning of colouration till the emergence of the adult took always
more than 3 days.

The butterflies of chrysalids nrs 5 and 6 had not yet emerged after the
normal «colouration-time». A careful examination of chrysalids nrs 5 and 6
showed that a smooth touch was enough to make the chrysalid-skin burst.
The skin was peeled of with a pincet. The rear pair of legs of the butterfly still
appeared to be into a pellicle that could be easily removed. This was probably
the reason why some animals were not able to leave their chrysalid. The other
pair of legs was free under the chrysalid-skin. Approximately 30 minutes after
removal of the skin, the animals began to unfurl their wings. A piece of the
left hindwing of the butterfly of chrysalid nr 5 was missing, probably as a
result of the «artificial» emergence of the butterfly from its pupa. The
butterfly of chrysalid nr 6 was a perfect specimen. From the initial 34 eggs
only four butterflies were obtained. This result can probably be improved at
an eventual next breeding.

2. Description of the pre-imaginal stadia
2.1. The egg

The egg is grey-white turning to dark-grey approximately 2 days before the
hatching of the caterpillars. It is tunshaped, 1,4 mm broad and 1,7 mm high.
Longitudinally, there are +22 ribs that change into an irregular structure
around the micropyle. At right angles to the longitudinal ribs there are ±40
barely elevated transversal ridges (see fig. 3b). There are some clear
differences with the egg of P. cingovskii (GROSS, 1973), which is significantly
smaller and more slender, 1 mm broad and 1,2 mm high (AUSSEM &
Hesselbarth, 1980). The egg of P. cingovskii has normally less longitudinal
ridges than the egg of P. orestes , but these are clearly more remarkable (see
fig- 3a).

2.2. The Caterpillar

Stage LI : The just emerged Caterpillar is grey-white and measures ±3 mm.
After a few days the Caterpillar is ochreous with laterally a broad and a fine
longitudinal brown stripe. On the dorsal part and on the legs there is also a
small longitudinal brown stripe. The head is studded with little black spots.
Just before the first moulting the Caterpillar is doubled in Iength.

3

Fig. 1 : Pseudochazara cingovskii (Gross,
1 973), head of Caterpillar (drawn after Aussem
& Hesselbarth, 1980).

Fig. 2 : Pseudochazara orestes De Prins, &
VAN DER Poorten, 1981, head of Caterpillar.

ET 2
UJ

*2 H
O O
5

oL cc
c uj
•J3 Q
«J z

5 >

o *

C/3

ïï fe

5 £

nO

*03

u-

•03

103

•03

•03

vO

oc

OC

OO

OC

OC

oc

‘EL

ro

c-

~

zz

zz

04

vO

5

ot

<D

\

04

ö

oc

OO

04

03

O

-

•03

•03

U,

•03

103

•03

•03

•03

cz

oc

OC

00

00

OO

OC

’d.

m

c-

—

—

—

04

•03

04*

Oi

r

oi

o-’

vC

vd

O

ö

O

w

•—

0

0*3

cj

•03

•—

103

103

•03

•o,

•03

0 6

00

OO

00

00

OO

•*=

O-

—

—

—

04

04 V

u“

!_'

r •

\

0

0

O

—

O

04

CJ

«n

•03

u

•03

103

•03

•03

•03

•03

OC

00

OO

OC

OO

OC

OO

'EL

0

Ö

0

c

—

04

■b

04

co.

O

0-

f-L,

O

— - •

04

03

—

—

6

04

•O)

u.

«03

103

•03

•03

•03

•Oi

OC

OC

OC

OC

OO

EL

O

ö

0'

ö

ö

0-3

04

Of

04

m

_

00

O

04

O

—

04

04

04

04

0

—

—

F-

<03

103

•03

•03

•03

OC

OO

OO

OO

OO

OO

ö

ö

O

O

—

O,

Q.

ro

• — "

—

■ — 1

— *

7"1

04

ro .

O

O

OO

O

04

04

—

6

“ BO ? 0X1 M

‘oflll
00 ^ 5 13 3
.Eë?oo.
— F E E

o c _
as ^ c £ ~

_3 — Dl r^, Tt

Q. O
3 1— .
O- C

C X
C

O c/3

Stage L2 : The Caterpillar is then ±8 mm. The groundcolour is grey. The
two lateral stripes are now broader, dark-grey and corrugated from segment
to segment. Above the leg-stripe there is a white line as well. The dorsal stripe
is almost black. Between the dorsal stripe and the upper lateral band there is a
fine brown stripe. The colour of the head remains ochre but the black spots
have mostly disappeared. In th is stage there are six vertical brown stripes on
the head arranged differently than for P. cingo vskii (GROSS) (see figs 1 and 2).

Stage L3 : The groundcolour of the caterpillars becomes somewhat paler.
The Caterpillar is then +12 mm. In this stage the dorsal stripe is not uniform
dark-grey. On the first half of each segment the stripe is still dark-grey. On the

4

Fig. 3 : a: Pseudochazara cingovskiï (Gross, 1973), egg; b-f: Pseudochazara orestes De Prins &
van der Poorten, 1981; b. egg, c, Caterpillar just emerged (LI), d. Caterpillar (L2), e. Caterpillar

(L3), f. pupa.

second half, the stripe is pale-grey. At this stage the Caterpillar eats complete
grass-blades instead of feeding at random (see fig. 3e).

Stage L4 : Length ±20 mm. A fine brown line becomes clear between both
lateral bands and also over the stigmata.

Stage L5 : The groundcolour of the Caterpillar becomes somewhat paler
with vague little white points (marbled appearance). When the Caterpillar is

5

Fig. 4 : Pseudochazara orestes De Prins & van der Poorten, 1981. full grown Caterpillar (L5).

Fig. 5 : Pseudochazara orestes De Prins & van der Poorten, 1981,adults; a. male,b-d. females.

6

full-grown it is 37 to 40 mm long. A few days before pupation, the marking of
the skin fades strongly. One day before pupation, the extremity of the
abdomen becomes grey-greenish (see fig. 4).

2.3. The chrysalid

The immovable chrysalid is light-brown with a dark-brown head and
yellow-brown wing-sheats. The size of the pupae is between 18,2 and 20,6
mm. There is a clear relationship between the size of the chrysalid and the sex
of the animal.

1. 18,6 mm cf 4. 18,2 mm o*

2. 19,0 mm - not emerged 5. 19,3 mm ^

3. 19,2 mm q 6. 20,6 mm £

On both sides of the chrysalid, between the neckshield and the shield of the
thorax, there is a black, blunt fold (±1 mm long). After the emergence of the
pupa, the folds appeared to continue as fibrous structures at the inside part of
the chrysalid. The structures are evident, even deep in the section between
head and thorax of the butterfly. The function of these folds remains
unknown. Three days before the emergence of the butterfly, the chrysalid
begins to colour. The great dark triangular blot at the base of the forewings
and both eyespots become visible through the skin of the chrysalid. The
chrysalid progressively colours until it almost turns black just before the
emergence. At emergence-time, the skin of the pupa falls apart in several
pieces.

Acknowledgements

The author wishes to thank ir. V.F. NAVEAU for the determination of the
grass-species Agroslis stolonifera L.

Bibliography

Aussem, B. & Hesselbarth, G., 1980. Die Praimaginalstadien von Pseudochazara cingovskii

(Gross, 1973) (Satyridae). Nota lepid. 3 : 17-23.

Boekbespreking

Goot, V.S. van der ; Zweefvliegen in kleur (tevens aanvulling op het Zweefvliegenboek)

16,5 x 23 cm, 40 p., 4 kleurplaten. Bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische
Vereniging, Uitgave nr. 32a, 1986, geniet, ledenprijs 10,- gulden (niet-leden 13,50), te bestellen
door overmaking van het gepaste bedrag op postrekening 130.28 t.n.v. Bureau KNNV te
Hoogwoud.

In 1981 verscheen het KNNV-Zweefvliegenboek. Ondertussen zijn nieuwesoorten beschreven,
in Noordwest-Europa zijn extra soorten ontdekt, de levensloop van enkele vliegen is bekend
geworden. Hierdoor diende het Zweefvliegenboek aangepast te worden aan de stand van de
wetenschap. In deze aanvulling zijn tevens enkele korrekties aangebracht en zijn er stukjes
opgenomen over trek en naamgeving. Op de kleurplaten staan 105 Nederlandse zweefvliegsoor-
ten afgebeeld (in totaal 112 afbeeldingen). De eksemplaren zijn ongeveer tweemaal vergroot.
Verder bevat deze aanvulling nog een aantal erg gedetailleerde pentekeningen.

Deze brochure is erg verzorgd uitgegeven en gezien de kleurplaten helemaal niet duur. Wie het
Zweefvliegenboek bezit, zal ook deze aanvulling niet kunnen missen. En wie in deze publikatie
leest, raakt zo geïnteresseerd dat hij er ook het Zweefvliegenboek bij wil hebben.

W.O. De Prins

7

Haploembia solieri RAMBUR te Palma de Mallorca (Embioptera)

V.F. Naveau

Abstract. Haploembia solieri Rambur at Palma de Mallorca (Embioptera).

The author determined a beetle-shaped insect of 10 mm long as Haploembia solieri
Rambur (Embioptera). It wascaught on 20- VI- 1 985 at Palma de Mallorca by G. Myncke.
Embioptera live in silken webs and tunnels under stones and in the soil.

Résumé. Haploembia solieri Rambur a Palma de Mallorca (Embioptera).

L’auteur détermina un insecte d’une dizaine de millimètres de longueur comme étant
Haploembia solieri Rambur (Embioptera). L’exemplaire fut capturé par G. Myncke a
Palma de Mallorca le 20-VI-1985. Les Embioptères vivent dans des galleries de soie sous
les pierres ou dans de 1’humus.

ir. V.F. Naveau : Lange Beeldekensstraat 272. B-2008 Antwerpen.

Enkele malen per jaar krijgen we bezoek van onze ere-sekretaris, de heer
G. MYNCKE, die de laatste jaren op Mallorca woont. Dat hij nu en dan ook
nog wat beestjes bij heeft, zal wel niemand verwonderen. Zo waren er eens
enkele kortschildkevers bij, bewaard in alkohol. Dat dachten we althans.
Onze ere-voorzitter, de heer C. SEGERS, prepareerde die kevers en probeerde
ze dan te determineren, wat hem over het algemeen wel lukt. Maar deze keer
was er iets mis. Geen enkele kortschildkevertabel bracht hem op een spoor.
Wat is dat nu voor een beestje? Die eigenaardige kronkels op het einde van het
achterlijf en die dikke voorpoten pasten nergens in de wetenschap van onze
specialist. Geen enkel boek bracht hem dichter bij de oplossing tot het
algemene boek door W. LINSENMAIER ( 1974) met prachtige insektentekenin-
gen eerder toevallig het raadsel oploste. In dat boek staat het beestje in al zijn
details afgebeeld (p. 84-85). Het gaat om een webspinner, een Embioptera,
een volledig afzonderlijke orde in het insektenrijk.

De webspinners komen in de warmere streken over de hele wereld voor. De
diertjes spinnen gangetjes onder stenen of in de bladgrond waarin ze leven.
Het spinsel wordt gemaakt met de verdikte tarsen van de voorpoten. De
diertjes leven dikwijls in groepen samen in één spinsel. Het hier geprepareerde
eksemplaar is 10 mm lang en volledig zwart. Het is gedroogd en wat
verschrompeld wegens de zeer dunne cuticula. Ik determineer het als
Haploembia solieri RAMBUR. Het werd onder een steen gevonden te Palma de
Mallorca op 20-VI-1985 door G. MYNCKE. Wie meer over de webspinners wil
lezen, kan terecht bij CHINERY ( 1974, 1975), BEIER (1959) en CHIODI ( 1959).

Bibliografie

Beier, M., 1959. Ohrwürmer und Tarsenspinner. Die Neue Brehmbücherei.

Chinery, M., 1974. Insects of Britain and Northern Europe. Collins, London.

Chinery, M., 1975. Elseviers Insektengids. Elsevier, Amsterdam/Brussel.

Chiodi, C., 1959. Conosci LTtalia. La Fauna. Milano.

Linsenmaier, W., 1974. Zwerftocht door het insektenrijk. Utrecht/Antwerpen.

Phegea 15 ( 1 ) : 8 ( 1 januari 1987)

Spring butterflies and moths from the Greek island of Karpathos
(Greece) (Lepidoptera)

Alain Olivier & Alex RlEMlS

Samenvatting. Vlinders van het Griekse eiland Karpathos in april (Lepidoptera).
Beide auteurs gingen korte tijd na elkaar naar het Griekse eiland Karpathos in april 1986.
Het hoofddoel van de reis was het nagaan van de eventuele aanwezigheid van Zerynthia
cerisyi (Godart. 1822), aangezien de soort zowel op Ródos als op Kreta voorkomt. Dit
bleef echter zonder sukses. Toch slaagden zij erin 18 soorten dagvlinders en 3 soorten
nachtvlinders te vangen. Twee dagvlindersoorten zijn nieuw voor het eiland : Euchloe
simplonia (Freyer, 1829) en Ca/lophrys rubi (Linnaeus, 1758). Een lijst van de
waarnemingen en een bibliografie besluiten het artikel.

Résumé. Papillons de 1'ïle de Karpathos en avril (Lepidoptera).

A une courte intervalle, les deux présents auteurs se sont rendus a 1’ïle grècque de
Karpathos en avril 1986. Le but principal du voyage était de s’informer sur la présence
é vent ue 11e de Zerynthia cerisyi (Godart, 1 822) en cette ile, vu que 1’espèce se trouve aussi
bien a 1'ïle de Rhodes qu’en Crète. Aucun résultat n’a été obtenu sur ce point. Néanmoins
les deux auteurs ont réussi ensemble a collectionner 18 espèces de papillons diurnes ainsi
que 3 nocturnes. Deux espèces de diurnes sont nouvelles pour 1'ïle : Euchloe simplonia
(Freyer, 1829) et Callophrys rubi (Linné, 1758). Une liste des observations et une
bibliographie terminent 1’article.

Olivier, A. : Oosterveldlaan 5, B-2020 Antwerpen.

Riemis, A. : Rerum-Novarumlaan 41, B-2300 Turnhout.

With the exception of the islands of Ródos and Kriti (Crete) the Aegean
islands are still hardly explored by lepidopterists, in particular the isolated
island of Karpathos, lying half way between Ródos and Kriti. Only a few
records are known (Turati, 1929; REBEL, 1936, 1938; THOMSON, 1985). The
description of the endemic Hipparchia christenseni by Kudrna in 1977 again
stimulated some interest for its fauna and a very recent publication including
the first description of the female of H. christenseni by RIEMIS ( 1986) added
some new records. Until npw the butterfly fauna of Karpathos has never been
investigated in spring and both present authors decided to go to this island at
a short interval of time in April 1986. Alain OLIVIER visited the island on 8
and 9-IV, Alex RlEMlS on 19, 20 and 2 1 -IV.

The main purpose of our visit was to investigate the possible presence of
Zerynthia cerisyi (GODART, 1822) on Karpathos, as the species is present on
the islands of Ródos and Kriti in two well differentiated subspecies ('). Only
the Southern part of the island was explored, including the following
localities ; Karpathos, Apéri, Volada, Óthos, Stés, Pilés and Arkasa. The
Southern slopes of the Kali Limni were also explored, up to approximately
1000 m high.

We did not find Z. cerisyi, nor did we find any Aristolochia species, the
foodplant. This strongly suggests that the species could be absent on
Karpathos. Nevertheless there remains a possibility that the species is present

(‘) Ródos : Zerynthia cerisyi martini (Fruhstorfer, 1906). This subspecies is perhaps better
considered as a synonym of the nominotypical cerisyi. Kriti (Crete) : Z. c. cretica (Rebel, 1904).

Phegea 15 ( 1) : 9-12 ( 1 januari 1987)

9

at some localities on the northern side of the Kali Limni (Mesohóri, Spóa,
Apella) where the climate is said to be more humid (BAEHR, 1985, p. 91 :
«Allerdings fangt das hohe Lastos-Massiv an seiner Nordseite Regen ab. der
Nordteil von Karpathos ist daher etwas niederschlagsreicher und allgemein
feuchter (...). Der Nordteil von Karpathos. insbesondere der Nordhang des
Lastos-Bergstockes, ist dagegen reich an Bachen und ist grossflachig mit
Kiefernwald ( Pinus brutia ) bedeckt.»).

The presence of Z. cerisyi as a very differentiated taxon (possibly
specifically distinct) on Kriti and its absence from the Peloponnese and
Central Greece might indicate that it became established on this island
already a long time ago, maybe during the Pleistocene or even earlier, coming
from Turkey over Ródos and Karpathos at the time that these islands were all
connected by a landbridge to Turkey, or at least that the width of the sea
between these islands was far more reduced than it is today. If we consider this
possibility and if Z. cerisyi is absent on Karpathos, the time of its
disappearence could date as well from that period as from a quite recent past
(a few hundred years ago?).

The impression of overall scarcity in butterflies noted by one of us on a
former visit (RlEMIS, 1986) has been confirmed by both present authors.
Nevertheless we observed together 18 butterfly species of which two, Euchloe
simplonia (Freyer, 1829) and Callophrys rubi ( Linnaeus, 1758) are new for
the island. Three moths were also collected and we think it is interesting to
include these records in our list. We caught the following species :

Hesperiidae

Carcharodus alceae ( ESPER, 1780)

Apéri (300 m), 8-IV-1986 : 1 d
Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 3 d.

Papilionidae

Papilio maehaon LINNAEUS, 1758
Volada (500 m), 9-IV-1986 : 1 d
Apéri (300 m), 9-1 V- 1986 : 1 $.

Pilés (500 m), 21-IV-1986 : 2 o*

Pieridae

Colias crocea (FOURCROY, 1785)

4 km E. of Arkasa (200 m), 8-IV-1986 : 1 d.

Pilés (500 m), 19-1 V- 1 986 : 1 £ (f. helice).

Goneptervx cleopatra (Linnaeus, 1767)

Apéri (300 m), 8-IV-1986 : 1 o*

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 2 §.

All overwintered specimens, damaged. The females have the whole
hindwing, as well as the costa and the margins of the forewings suffused
with light yellow scales.

10

Pieris brassicae (LlNNAEUS, 1758)

Volada (500 m), 8-IV-1986 : 1 cf, 3 g.

Óthos (500 m), 8-IV-1986 : 3 cf
Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 4 cf
Apéri (300 m), 8-IV-1986 : 1 g.

1 km S. of Apéri (200 m), 9-IV-1986 : 1 cf
Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 2 g; 21-IV-1986 : 5 cf.

Pieris rapae (LlNNAEUS, 1758)

Volada (500 m), 8-IV-1986 : 1 cf.

Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 1 cf; 21-IV-1986 : 1 g.

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : 2 cf, 1 g.

Euchloe simplonia (FREYER, 1829)

Apéri (300 m), 8-1 V- 1986 : 2 cf, 2 g.

Óthos (500 m), 8-IV-1986 : 1 g.

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 2 cf, 4 g.

Kali Limni (600-1000 m), 9-IV-1986 : one single specimen observed.

Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 4 cf; 21-IV-1986 : 2 cf.

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : 1 cf.

All specimens belong to the first brood.

Lycaenidae

Callophrys rubi (LlNNAEUS, 1758)

4 km E. of Arkasa (200 m), 8-1 V- 1986 : 1 d*.

Óthos (500 m), 8-IV-1986 : 2 cf
Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 5 cf, 2 g.

Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 2 cf, 2 g; 21-IV-1986 : 8 cf, 3 g.

Lycaena phlaeas (LlNNAEUS, 1761)

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 1 cf

Kali Limni (600-1000 m), 9-IV-1986 : a few specimens observed.

Pilés (500 m), 19-IV-1986 : 1 cf, 1 g.

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : 1 cf.

Lampides boeticus (LlNNAEUS, 1767)

1 km S. of Apéri (200 m), 9-IV-1986 : 1 g.

Pilés (500 m), 1 9-1 V- 1 986 : 1 cf
Celastrina argiolus (LlNNAEUS, 1758)

1 km S. of Apéri (200 m), 9-IV-1986 : 1 g.

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 1 g.

Pseudophilotes vicrama (MOORE, 1865)

Óthos (500-600 m), 9-1 V-1986 : 2 cf.

Pilés (500 m), 19-1 V-1986 : 3 cf
Polyommatus icarus (ROTTEMBURG, 1775)

4 km E. of Arkasa (200 m), 8-1 V- 1 986 : 2 cf, lg.

Apéri (300 m), 8-IV-1986 : 2 g.

Pilés (500 m), 19- IV- 1986 : 3 cf, 1 g.

31

Nymphalidae

Vanessa atalanta (LINNAEUS, 1758)

Óthos (500-600 m). 9-IV-1986 : one or two specimens observed.

Cynthia cardui (LINNAEUS, 1758)

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : some specimens observed.

Kali Limni (600-1000 m), 9-IV-1986 : a few seen.

The species was also observed at other localities but no special attention
was paid to it.

Maniola telmessia (ZELLER, 1847)

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : 1 o*

One single fresh male. The emergence of this species was just starting on the
island of Karpathos, while on the island of Ródos both sexes were well out
the week before.

Pararge aegeria (LINNAEUS, 1758)

Pilés (500 m), 1 9-1 V- 1986 : 6 o*. 1 9; 21-IV-1986 : 4 d*

Lasiommata megera (LINNAEUS, 1767)

Apéri (300 m), 8-1 V- 1986 : 1 o*

Óthos (500-600 m), 9-IV-1986 : 1 d!

Pilés (500 m), 21-IV-1986 : 1 O*

Sphingidae

Hyles livornica (Esper, 1799)

Karpathos (0-50 m) : one specimen sitting on a wall, in the eveningof 7-IV-
1986. We follow Eitschberger & Steiniger (1976) in considering H.
livornica specifically distinct from H. lineata FABRICIUS.

Arctiidae

Arctia villica (LINNAEUS, 1758)

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : also a specimen sitting on a wall.

Noctuidae

Autographa gamma (LINNAEUS, 1758)

Karpathos (0-50 m), 20-IV-1986 : 1 cf.

Bibliography

Baehr, M., 1985. Die Laufkaferdes Karpathos- Archipels in der Südostagais. NachrBl.bayer.Eni.
34 : 90-97.

Eitschberger, U. & Steiniger, H., 1976. Die Artverschiedenheit von Hyles lineata lineata
(Fabricius, 1775) und Hyles livornica livornica { Esper, 1779) (Lep. Sphingidae). Atalanta,
München 7 : 71-73.

Kudrna, O., 1977. A Revision of the Genus Hipparchia Fabricius. E.W. Classey, Faringdon.
Rebel, EL, 1936. Zoologische Ergebnisse einer Dodekanesreise von O. Wettstein 1935. Sber.
Akad.Wiss.Wien'lAS : 19-33.

Rebel, EL, 1938. Zur Lepidopterenfauna Kretas. Dt.ent.Z. Iris 52 : 30-36.

Riemis, A., 1986. The Butterflies of the Greek island Karpathos with notes on Hipparchia
christenseni Kudrna. Entomologist’s Rec.J.Var. 98 : 149-153.

Thomson, G., 1985. Greek island butterflies : Dodecanes 1983. Entomologist’s Rec.J.Var. 97 :
154-158.

Turati, E.. 1929. Lepidotteri. In : Richerche faunistiche nelle isole italiane dell'Egeo. Archo zool
ital. 13 : 177-186.

12

Maniola chia - a new Satyrid from the Greek island of Chios
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

George THOMSON

Samenvatting. Maniola chia - een nieuwe Zandoog van het Griekse eiland Hios
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

De auteur beschrijft een nieuwe soort uit het genus Maniola Schrank van Hios. De
identifikatie van het nieuwe taxon is gebaseerd op kenmerken van de uiterlijke
morfologie, genitalia, morfologie van het ei, chaetotaxie van de rups en enzyme-
elektroforese. Verondersteld wordt dat deze soort voornamelijk evolueerde als een gevolg
van het «founder effect».

Résumé. Maniola chia- un nouveau Satyride de 1’ïle grècque de Chios (Lepidoptera :
Nymphalidae : Satyrinae)

L’auteur décrit une nouvelle espèce dans le genre Maniola Schrank provenant de Chios.
Pour 1’identification du nouveau taxon la morphologie externe, les genitalia, la
morphologie de 1’oeuf, la chaetotaxie larvaire et l’électrophorèse enzymatique sont
utilisés. II est supposé que 1’espèce a évolué principalement par la suite du «founder
effect».

Abstract. Maniola chia - a new Satyrid from the Greek island of Chios (Lepidoptera :
Nymphalidae : Satyrinae)

A new species of the genus Maniola Schrank from Chios is described. External morpho-
logy, genitalia, embryonic morphology, larval chaetotaxy and enzyme electrophoreses
were used in an identification of the new taxon. It is suggested that the species evolved
principally as a result of founder effect.

Keywords : chia, Maniola , Chios, Satyrinae, speciation, morphology, electrophoresis.

Thomson G. : Department of Biological Science, University of Stirling, Stirling, Scotland.
Correspondence address : 2 Ravenhill, Lochmaben, Lockerbie, Dumfriesshire, Scotland,
DG1 1 1NR.

The butterfly fauna of the eastern Greek islands is poorly documented. The
early works of Rebel (1916, 1924, 1935, 1936), Turati (1929), Turati &
FlORi (1930), Hartig (1940), REISSER (1946) and even the more recent
papers by BENDER (1963) and BRETHERTON (1966) have been shown to be
superficial in their coverage (THOMSON, 1985; RlEMIS, 1986; Gaskin &
LiTTLER, 1986; OLIVIER, 1986). The distribution of Maniola telmessia
(ZELLER, 1847) and jurtina (LiNNAEUS, 1758) in the eastern Aegean islands
was known, until recently, only from some of the abovementioned lists
together with the paper of Tauber & Tauber (1968). Maniola telmessia has
been recorded from Karpathos, Rhodes, Symi, Kos, Kirykos, Samos and
Lesbos. It was also reported from Chios by REBEL (1935) as ‘ Epinephele
telmessia Z. : Insel Chios, 10 und 11. VI und Insel Mytilene 13 bis 16. VI
(W.W.), ein d, fünf On the other Greek islands from which there are
records jurtina is found (COUTSIS, 1969, 1972), but there are many where the
situation is not known.

In May 1986 a short series of Satyrid butterflies which had been collected
on the Greek island of Chios (GASKIN & LiTTLER, 1986^-was received from
Professor David GASKIN. These had been designated Maniola telmessia, but

Phegea 15 (1) : 13-22 (1 januari 1987)

13

there was some doubt about their true identity. The males resembled rather
large cypricola GRAVES (1928) or megala (OBERTHÜR, 1909). The females
were superficially indistinguishable from the large jurtina phenotypes which
are found in some of the eastern Mediterranean, Ionian and Aegean islands,
including Crete, Corfu (THOMSON, 1969) and Zakynthos (GASKIN, pers.
comm.). Dissection of both male and female genitalia revealed that the Chios
butterflies were certainly not telmessia and, if they were to be assigned to an
existing taxon, they would accord more appropriately with Maniola jurtina.
While the form of the female genitalia suggested this affinity (THOMSON,
1976), the anomalous structure of the male genitalia in relation to known
geographical variation in Southern and eastern Europe (THOMSON, 1973),
left considerable doubt.

Through the generous help of Mr Alain Olivier, 20 further individuals
(10 males and 10 females) of this butterfly, collected in the Nea Moni
Monastery area of the island, were received alive. Two females were subjected
to photoperiod regulation in an attempt to induce oviposition. By July 12,
16 ova were laid from which 12 larvae hatched. These did not survive beyond
the first instar. In preparation for enzyme electrophoresis 10 males and 9
females, including one of the laying females, were frozen.

On examination of this material it became clear that these butterflies
represented an entirely new taxon. Both larval chaetotaxy and allele
frequencies from electrophoretic analysis proved conclusive. Examination of
a long series of Chios Maniola in the Instituut voor Taxonomische Zoölogie,
Zoölogisch Museum, Amsterdam, extended the morphological data and
contributed to an overall picture of variation in the species.

Description

Maniola chia , new species (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)
Male

Wing length : mean 23.84 mm (+1.172 SD), largest 26.86 mm, smallest
21.10 mm.

Upperside forewing : ground colour uniformly blackish sepia. Fulvous
around ocellus usually distinct, occasionally extending as a clear submarginal
band to vein 2. Apical ocellus distinct, usually moderately large or large,
frequently with a single white pupil, occasionally bipupilled. Androconial
brand conspicuous, black, curved and tapering upwards, frequently
extending beyond vein 3.

Upperside hindwing : uniformly blackish sepia.

Underside forewing : ground colour uniformly golden yellow-brown. Medial
line, when present, slightly darker than ground colour. Outer margin mid
grey-brown, about .1 wing length, widening towards the wing apex. Costa
narrowly edged grey-brown. Apical ocellus distinct, usually single pupilled,
occasionally bipupilled and surrounded indistinctly by light yellow-fulvous.
Underside hindwing : almost uniformly mid grey-brown, occasionally
reddish grey-brown. Submarginal band slightly paler or indistinct. Ocelli

14

often large and distinct, 2 to 5 in intervenosa 2, 3, 4, 6 and 7, each surrounded
by ochreous yellow, frequently white pupilled. Striae small and
inconspicuous.

Female

Wing length : mean 25.87 mm (±1.745 SD), largest 28.06 mm, smallest
20.52 mm.

Upperside forewing : ground colour uniformly dark sepia, lighter than the
ground colour of the male. Fulvous area extensive, always present in discal
area and as a distinct but variable marginal band extending from vein 2 to
vein 8. Discal and submarginal areas usually separated by a distinct, broad,
dark medial line of the ground colour. Fulvous around apical ocellus paler.
Apical ocellus large, frequently very large, usually distinct and with 1 or 2
white pupils.

Upperside hindwing : ground colour as forewing. Submarginal fulvous band
usually clear and extensive.

Underside forewing : ground colour golden yellow-brown. Discal area paler,
yellowish. Medial line inconspicuous, darker than ground colour. Outer
margin grey-brown, almost .15 wing length, widening towards wing apex.
Apical ocellus large, sometimes very large, distinct with 1 or 2 white pupils.
Area around apical ocellus paler than the submarginal band.

Underside hindwing : ground colour variable, uniformly light grey-brown to
mid sepia. Submarginal area shaded light violet-grey to fulvous, especially
adjacent to the medial line. Ocelli 0 to 3. Striae conspicuous.

Genitalia

Male (figure 1 , 1-4, figure 2, 2) : uncus long. Gnathos extending to more than
.75 of the uncus length, gnathos base slightly dilated. Valve variable as with
other Maniola species, significantly larger than telmessia, shaped differently
from that of most telmessia but approximately similar to some individuals
from Lesbos and Samos, distal process bluntly pointed, dorsal process (lobe)
wide, less wide than in the eastern jurtina form (THOMSON, 1973) but wider
than in western jurtina. Aedeagus broad and straight. Julien Organ thicker
than that of telmessia , possibly slightly less so than in most eastern jurtina.
Female (figure 1,5): lamella postvaginalis large and broad, similar to that of
jurtina , considerably larger than that of telmessia. Lamella antevaginalis
variable, usually heavily sclerotised. Bursa occasionally with two signa of a
length greater than those of most telmessia but much shorter and lighter than
those in cypricola.

Ovum

Similar to that of telmessia , but shorter (less tall) and greater in diameter than
most telmessia ova so far examined. Rib number 13 to 14, compared with 14
to 16 for telmessia and more than 18 for jurtina. Form symmetrical, unlike
some telmessia.

15

5

Figure 1 : l-4MawWacAtan.sp.,NeaMoni,Chios,30May 1986- male genitalia; 5 Maniola chia n.
sp., female genitalia - data as male (magnification xlO)

16

dorsal process

Figure 2 : Shape of typical male genital valves - 1 Maniola jurtina (‘eastern’ form, Istanbul,
Turkey), 2 Maniola chia n.sp. and 3 Maniola telmessia (Samos, Greece).

First instar larva

Superficially similar to telmessia. Position of spines and setae identical with
telmessia , but spine lengths differ markedly between the species.

Genetics

Allele frequencies suggest a relationship distinct from other Maniola species.
A single monomorphic locus is fixed for a mobility different from that of both
jurtina and telmessia. This dimeric locus is diagnostic for the jurtina and
telmessia groups.

Variation

The range of variation in wing markings is similar to that in other Maniola
species. Variation occurs principally in the size of the apical ocellus, the extent
of fulvous on the upperside, the degree of melanism on the underside and the
number and position of the underside hindwing ocelli. Three males and one
female of a form homologous with form addenda MOUSLEY (THOMSON, 1969)
of M. jurtina and three males with an ocellus on the upperside hindwing are
included in the material studied. The range of variation in size is considerable,
particularly in the males (figure 3).

Distribution and range

Known only from the island of Chios where it is, apparently, widespread and
common, flying to at least 500 m.

Habitat

Flies in similar situations to jurtina and telmessia in south-eastern Europe,
garigue, cultivated areas and less open habitat where the adults can find shade

17

c

<

w

co

w

<

2

B

A

G

F

E

D

C

B

A

r — i 1 t 1 1 ï ï 1 ! 1 1 1

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 mm

Figure 3 : Wing lengths of male and female Maniola telmessia and M. chia n.sp. from the Greek
islands of Karpathos ( A), Rhodes (B), Symi (C), Kos (D), Samos (E), Chios (F) and Lesbos (G);
the thin line represents the range, the thick line 1 Standard deviation each side of the mean afid the
open box 2 Standard errors on each side of the mean.

18

including small pine woods with undergrowth and in particular near bushes
especially Quercus ilex and Rubus sp. (OLIVIER, pers. comm.).

Flight

Earliest 23 May, latest 20 September. The adults are presumed to aestivate in
the summer months like all Southern Maniola species.

Types

Holotype male (figure 4, 1, 3) : «Nea Moni (Hios, Griekenland) (500 m) /
30-V-1986 / coll. Alain Olivier» (Nea Moni, Chios, Greece, 500 m, 30 May
1986, leg. Alain OLIVIER), deposited in the Instituut voor Taxonomische
Zoölogie, Zoölogisch Museum, Amsterdam.

Allotype female (figure 4, 2, 4) : «Nea Moni (Hios, Griekenland) (500 m) /
27-V-1986 / coll. Alain OLIVIER» (Nea Moni, Chios, Greece, 500 m, 27 May
1986, leg. Alain OLIVIER), deposited in the Instituut voor Taxonomische
Zoölogie, Zoölogisch Museum, Amsterdam.

Paratypes : 1 1 males, 20 females deposited in the Instituut voor Taxonomi-
sche Zoölogie, Zoölogisch Museum, Amsterdam, 28 males, 28 females (A.
Olivier collection), 5 males, 5 females (author’s collection), 1 male, 1
female (D. VAN DER POORTEN collection), 1 male, 1 female (J. DlLS
collection), 1 male, 1 female (A. RlEMIS collection), 1 male, 1 female (W.O.
De Prins collection).

Material examined : 10 males, 26 May 1986, 5 km north-west of Chios, 300 m,
leg. A. OLIVIER; 1 male, 28 May 1986, 5 km north-west of Chios, 300 m, leg.
A. OLIVIER; 1 male, 29 May 1986, 5 km north-west of Chios, 300 m, leg. A.
OLIVIER; 16 males, 11 females, 25 May 1986, Nea Moni, 500 m, leg. A.
OLIVIER; 1 male, 26 May 1986, Nea Moni, 500 m, leg. A. OLIVIER; 8 males,
12 females, 27 May 1986, Nea Moni, 500 m, leg. A. OLIVIER; 16 males, 16
females, 30 May 1986, Nea Moni, 500 m, leg. A. OLIVIER; 5 males, 13 females,
30 May 1986, Nagos, 50 m, leg. A. Olivier; 12 females, 26 May 1986, 7 km
north-west of Chios, 500 m, leg. A. OLIVIER; 1 female, 29 May 1986, 7 km
north-west of Chios, 500 m, leg. A. OLIVIER; 3 males, 5 females, 23-28 May
1984, Kardamila, leg. D.E. GASKIN; 3 females, 16-20 September 1985, E.
Marmaron, leg. D.E. GASKIN; 1 female, 28 May 1984, Marmaron, leg. D.E.
Gaskin.

Discussi on

Chios is one of the large group of islands which lies a short distance from
the Turkish mainland. On the other islands which have been studied,
Karpathos, Rhodes, Symi, Kos, Samos and Lesbos, telmessia is the only
Maniola which has been found. The wing length of male Maniola chia should
distinguish it from most telmessia (figure 3). Female size overlaps with that of
telmessia on the other islands in the eastern Aegean and dissection of genitalia
is essential for identification.

Although the large size of chia contrasts greatly with the small telmessia on

19

•7 B 9 ÏO

Figure 4 : Maniola chia n. sp. 1 . holotype male; 2. allotype female; 3. holotype male (underside);
4. allotype female (underside); 5. male, Kardamila, Chios, 28 May 1984; 6. male,’ Nea Moni,
Chios, 30 May 1986; 7. female, Nea Moni, Chios, 30 May 1986; 8. female, Marmaron, Chios, 28
May 1984; 9. female, Nea Moni, Chios, 27 May 1986; 10. female, E. Marmaron, Chios, 20

September 1985.

20

the adjacent islands, especially Lesbos, neither morphological nor
electrophoretic data indicate character displacement. The affinities which this
species displays with both jurtina and telmessia in the form of the genital
armature and immature stages could suggest hybrid origin. However,
electrophoretic analysis do not support this. It is likely that Maniola chia , an
insular endemic species, is the consequence of founder effect during a period
of rapid postglacial colonization, subsequent genetic drift and later
consolidation by stabilising selection.

Acknowledgements

I am grateful to Professor David GASKIN for generously donating
specimens and bringing this Maniola to my notice, A. OLIVIER for the supply
of living material for electrophoresis and livestock as well as introducing me
to the material in the Instituut voor Taxonomische Zoölogie, Zoölogisch
Museum, Amsterdam. Thanks are due to the curators of the Zoölogisch
Museum, Amsterdam for allowing access to their collections. I must also
thank H. van Oorschot, H. van den Brink, W. De Prins and A. Riemis
and other members of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie for giving
much of their time and commenting constructively on the manuscript.

The collection of material from the islands of Rhodes, Symi and- Kos was
supported by a grant from the Carnegie Trust for the Universities in Scotland.

Author’s note

The analysis leading to the conclusions detailed in this paper form part of a
major study of Maniola and related genera. It is not appropriate that details
of electrophoretic techniques and analysis or larval chaetotaxy should be
published here.

References

Bender. R., 1963. Bedrage zur Lepidopterenfauna der Insel Rhodos. Z.wien.ent. Ver. 48 : 1 1-20.
Bretherton, R.F., 1966. A distribution list of the butterflies (Rhopalocera) of western and
Southern Europe. Trans. Soc. Brit. Ent. 17(1): 1-94.

Coutsis, J.G., 1969. List of Grecian butterflies. Entomologist 102 : 264-268.

Coutsis, J.G., 1972. List of Grecian butterflies : additional records. Entomologist' s Rec.J. Var.
84 : 145-151.

Gaskin, D.E. & Littler, E.A., 1986. Rhopalocera from Kefalonia, Zakynthos, Samos and Chios
islands (Greece) and the Kusadasi region (SW Turkey) in 1983 and 1984. Entomologist’ s
Rec.J. Var. 98 : 186-192.

Hartig, F., 1940. Contributo alla conoscenza della fauna delle isole italiane dell’Egeo. Boll.Lab.
Ent.agr.Portici 3 : 221-246.

Olivier, A., 1986. Spring butterflies on the island of Kós (Greece) (Lepidoptera : Hesperioidea
and Papilionoidea). Phegea 14 (4) : 109-114.

Rebel, H., 1916. Zur Lepidopterenfauna der Insel Rhodos. J.wien.ent.Ver. 24 : 1-5.

Rebel, H., 1924. Lepidopterologische Nachtrage zu einigen ostmediterranen Insularfaunen.
J.wien.ent.Ver. 30 : 37-49.

Rebel, H., 1935. Lepidopteren von den Aegaischen Inseln. Sitzungsbericht d.Akad.d.Wiss. 144 :
253-262.

Rebel, H., 1936. Zoologische Ergebnisse einer Dodekanesreise von O. Wettstein. 1935.

Lepidoptera. Sitzungsbericht d.Akad.d.Wiss. 145 : 19-35.

Reisser, H., 1946. Lepidopteren von den Aegaischen Inseln. Z.wien.ent. Ver. 31 : 44-59.

21

Riemis, A., 1986. The butterflies of the Greek island Karpathos with notes on Hipparchia
christenseni Kudrna. Entomologist' s Ree. J. Var. 98 : 149-153.

Tauber, A.F. & Tauber, W., 1968. Die Gattung Maniola (Lep. Satyridae) in der Aegais. Eni.
Nachrichienblatt 15 : 78-86.

Thomson, G., 1969. Maniola (Epinephele) jurtina and its forms. Eniomologist’s Ree. J. Var. 81 :
7-14, 51-58, 84-91.

Thomson, G., 1973. Geographical variation in Maniola jurtina (L.) (Lepidoptera, Satyridae).
Tijdsein. Ent. 116 : 185-226.

Thomson, G., 1976. Le genre Maniola (Lepidoptera : Satyridae). Notes sur les genitalia males et
femelles. Linneana Belgica 6 : 126-142.

Thomson, G., 1985. Greek island butterflies : Dodecanes 1983. Entomologist's Rec.J.Var. 91 :
154-158.

Turati, E., 1929. Richerche faunistiche nelle Isle italiane dell’Egeo : Lepidotteri. Arch. zool. hal.
13 : 307-316.

Turati, E. & Fiori, A., 1930. Lepidotteri di Rodi. Mem.Soc.ent.lt. 9 : 196-214.

Boekbespreking

Blab, J. : Grundlagen des Biotopschutzes für Tiere

17 x 24 cm, 257 p., 78 figuren, 28 tabellen, Kilda-Verlag, Münsterstrasse 71, D-4402 Greven,
1986, gebonden in slappe kaft, DM 29,50 (ISBN 3-88949-115-4).

Dit is de tweede, sterk uitgebreide, uitgave van het boek dat voor het eerst in 1984 verscheen.
Talrijke hoofdstukken werden bijgevoegd en de bestaande teksten werden alle sterk uitgebreid.
Het boek valt uiteen in twee grote delen : het algemeen deel met gegevens over o.a. : indeling van
biotopen, waardering van verschillende ecosystemen, en het gedetailleerde deel waarin achter-
eenvolgens de verschillende biotopen worden besproken waarin dieren leven, o.a. : binnenwaters,
moerassen, graslanden, bossen, akkers. Bij elk biotooptype worden karakteristieke soorten
opgenoemd en de eisen besproken die ze aan hun milieu stellen. Die voorbeeldsoorten worden
voornamelijk gekozen bij de gewervelde dieren, de vlinders, kevers, libellen, vliesvleugeligen,
sprinkhanen en slakken. Tevens worden bij elk biotooptype de faktoren besproken die er de
oorzaak van zijn dat het biotoop devalueert en de maatregelen die dienen genomen te worden om
de achteruitgang te stoppen en de oorspronkelijke toestand te herstellen.

Het boek is zeer gedetailleerd onderverdeeld in hoofdstukken, paragrafen enz. Alleen hierdoor
was het mogelijk om enige klaarheid te scheppen in deze onoverzichtelijke materie. Belangrijk is
het besluit van de auteur dat het beschermen van soorten (door b.v. vangverbod) alleen zin heeft
als eerst het voortbestaan van hun biotopen verzekerd is. Omdat het boek zo sterk onderverdeeld
is en erg op de praktijk gericht, vindt eenieder in enkele ogenblikken de informatie die hij zoekt.
Het boek mag dan ook niet in de boekenkast ontbreken van diegenen die zich met natuur-
bescherming bezighouden, hetzij omwille van hun beroep of omwille van persoonlijke interesse.
W.O. De Prins

22

Carabidae van een spoorwegberm te Veldegem (West-VIaanderen)
(Coleoptera)

Mare Pollet & Konjev Desender

Samenvatting. Gedurende de periode 31. VIL 1982 - 27. VIII. 1983 werden door middel
van bodemvallen Carabidae verzameld op een heischrale spoorwegberm te Veldegem
(West- Vlaanderen). Hiermee werd in de eerste plaats gepoogd na te gaan of typische
heidesoorten nog aanwezig waren in een dergelijk, marginaal biotoop. In totaal werden
2.044 adulte en 316 larvale Carabidae gevangen, behorende tot 52 soorten. Bijna de helft
van de vastgestelde soorten was karakteristiek voor ruderale situaties, terwijl ook een vrij
groot aantal kultuurlandsoorten werd genoteerd. In de eerstgenoemde groep was Amara
lunicollis met bijna 1000 eksemplaren de meest abundante loopkeversoort. Uit het
seizoenaal aktiviteitsverloop van de meest talrijk gevangen soorten bleken de voorjaars-
reproducerende Carabidae een opvallend beperkte aktiviteitsperiode te vertonen, terwijl
de soorten, die zich in het najaar voortplanten, veel langer aktief waren. Er werden
inderdaad enkele typische, stenotope heidesoorten waargenomen : Bradycellus ruficollis
en Olisthopus rotundatus. Beide Carabidae werden in ons land na 1950 veel minder
gevangen dan voor 1950. Daarnaast bleek Amara praerermissa slechts van 28 lokaliteiten
gekend voor België. Deze soort is recent eveneens veel zeldzamer geworden.

Summary. Carabidae on a railway embankment at Veldegem (Western Flanders)
(Coleoptera).

During the period 31. VIL 1982 - 27. VIII. 1983 carabid beetles were sampled on a heath-
like railway embankment at Veldegem (Western Flanders) by means of pitfall traps. The
primary aim was to find out if characteristic heathland inhabiting species were still present
in such a marginal habitat. On the whole 2.044 adult and 316 larval Carabidae were
collected, belonging to 52 species. Almost half of the species caught was typical for ruderal
situations, whereas also a quite large number of species from agricultural land was noted.
In the former group Amara lunicollis , of which almost a thousand mdividuals were
collected, appeared to be the most abundant carabid species. From the seasonal activity
distribution of the most numerously caught species, the Carabidae reproducing in Spring
and early Summer, showed a remarkably restricted activity period, while the activity in
Autumn-breeders was much more extended. Indeed, some stenotopic heathland
inhabiting carabid species were recorded: Bradycellus ruficollis and Olisthopus rotundatus.
In Belgium, both Carabidae were much less caught after 1950 than before 1950. Further
on, for Amara praetermissa only 28 localities are known from Belgium. This species has
recently also become much rarer.

Résumé. Les Carabidae des talus de chemins de fer a Veldegem (Flandre occidentale)
(Coleoptera)

Une récolte de Carabidae a été faite durant la période du 31. VIL 1982 au 27. VI II. 1983, au
moyen de pièges placés sur les talus de chemin de fer a Veldegem (Flandre occidentale).
Par ce procédé, il fut tenté de vérifier si les espèces typiques des bruyères étaient encore
présentes dans un biotope réellement marginal. Au total, 2.044 adultes et 316 larves de
Carabidae furent récoltées, appartenant a 52 espèces. Presque Ia moitié des espèces
enregistrées sont caractéristiques de la faune rurale, de même qu'un grand pourcentage
d’espèces inféodées aux cultures fut noté. Dans le premier groupe, c’est Amara lunicollis
qui fut le plus abondant, avec au total d’environ mille exemplaires. Au point de vue de
1’activité saisonnière, il est a remarquer que la plupart des espèces ayant une génération
printanière ont une activité bien plus réduite que celles qui se reproduisent en arrière-

Pollet, M. : Laboratorium voor Oecologie der Dieren, Zoögeografie en Natuurbehoud
(Dir. Prof. Dr. J. Hublé), K.L. Ledeganckstraat 35, B-9000 Gent.

Phegea 15 (1) : 23-33 (1 januari 1987)

23

saison, ces dernières restant actives bien plus longtemps. II faut toutefois remarquer que
quelques espèces typiques des bruyères ont été récoltées : Bradycellus ruficollis et
Olisthopus rotundatus. Ces deux espèces furent moins récoltées depuis 1950. alors qu'elles
étaient communes auparavant. D’autre part, il semble qu'Amara praetermissa ne soit
connu que de 28 localités beiges. Cette espèce est devenue subitement plus rare ces
dernières années.

Inleiding

Alhoewel de meest uitgestrekte heidegebieden in België hoofdzakelijk in de
provincies Antwerpen en Limburg zijn gelegen, waren tot het einde van de
18de eeuw in de omgeving van Torhout (West- Vlaanderen) nog zowat 2000
ha grond bedekt met een heidevegetatie. Helaas werd het grootste gedeelte
van dit semi-natuurlijk landschapstype gedurende de 19de en de 20ste eeuw
rechtstreeks of onrechtstreeks (via bebossing) in landbouwgrond omgezet.
Op enkele uitzonderingen na kon de struik heide (Calluna vu/garis (L.) HULL.)
zich slechts in stand houden op marginale (spoorweg- en wegbermen) of
accidenteel ontstane milieu’s (open plaatsen in bos na massale windval). Zo
vormen bos en heide in centraal West- Vlaanderen momenteel nog steeds de
meest bedreigde ecosystemen.

Hierbij rijst dan ook de vraag of de fauna, die strikt aan heide (of bos)
gebonden is, eveneens een achteruitgang kent als gevolg van het systematisch
inkrimpen of verdwijnen van hun biotoop. Daarom werden gedurende 1982-
1983 te Veldegem (West-Vlaanderen) een spoorwegberm en een bos
onderzocht. Terwijl de resultaten, bekomen voor de loopkevers in het
bosbiotoop, reeds in een eerder verschenen publikatie zijn behandeld
(POLLET, 1986), gaan we hieronder dieper in op de loopkeverfauna van de
bemonsterde spoorwegberm. Gegevens verzameld voor spinnen ( Araneae) en
hooiwagens (Opiliones) in bovengenoemde biotopen werden eveneens reeds
gepubliceerd (BOSMANS & POLLET, in druk).

I. Studieterrein

Figuur 1 situeert het bemonsterde biotoop. Vooreerst dient nog vermeld
dat deze spoorwegberm door het verbreden van de bestaande spoorweg in
augustus 1983 volledig werd vernield; een konkreet voorbeeld van de steeds
verder schrijdende aftakeling van dergelijke, waardevolle landschapselemen-
ten. Het betrof hier een vrij smalle en lange strook (ca. 4 m breed en 250 m
lang) aan de oostelijke zijde van de spoorweg Torhout - Brugge (grondgebied
Veldegem). Alhoewel de vegetatie plaatselijk soms sterke verschillen
vertoonde, maakten vooral de volgende planten deel uit van de aanwezige
flora : Pijpestrootje (Molinia caerulea (L.) MOENCH), Struikheide ( Calluna
vu/garis (L.) HULL.), Wilde margriet ( Chrysanthemum leucanthemum L.), St.-
Janskruid ( Hypericum perforatum L.), Gewoon knoopkruid ( Centaurea
pratensis Thuill.), Brem (Sarothamnus scoparius (L.) Koch.) en Tormentil
( Potentilla erecta Rausch.). De spoorweg was een weinig boven het
omringende landbouwland (overwegend akkers) gelegen, zodat de zandige,
met kiezel vermengde bodem door natuurlijke drainage gedurende het gehele
jaar vrij tot zeer droog was.

24

Fig. 1 : Situering van het onderzochte biotoop (B: Brugge, T: Torhout, V: Veldegem).

II. Materiaal en methode

Gedurende de periode 31. VII. 1982 - 27. VIII. 1983 werd de voornoemde
spoorwegberm bemonsterd door middel van bodemvallen (binnendiameter :
ca. 7,5 cm; diepte : ca. 10 cm); aanvankelijk werden 4 bodemvallen geplaatst
(31. VII. 1982 - 8.1.1983), maar dit aantal werd op 8.1.1983 aangevuld tot 9.
Ze werden voor 1 /3 met 4%-formoloplossing (en een weinig detergent) gevuld
en ongeveer om de 14 dagen leeggemaakt. De vangstopbrengsten werden na
het leegmaken gekontroleerd op de aanwezigheid van Coleoptera, Araneae
en Opiliones. De Carabidae werden vervolgens gedetermineerd aan de hand
van LiNDROTH (1974) en FREUDE et al. ( 1976). Verder werden ze ook gesekst
en er werd genoteerd of ze al dan niet uitgekleurd waren en/of een harde
cuticula vertoonden, dit om pas uitgeslopen eksemplaren (tenerals) te kunnen
onderscheiden. Tenslotte werden, indien mogelijk, de larvale stadia van de

25

Carabidae tot op soortniveau gedetermineerd.

III. Resultaten en bespreking

Tabel 1 geeft een overzicht van de verzamelde Carabidae, aangevuld met
gegevens over biotoopvoorkeur en voortplantingstype.

Tabel 1 : Overzicht van de verzamelde Carabidae op een heide-achtige spoorwegberm te
Veldegem (West-Vlaanderen) in de periode 31. VII. 1982 - 27. VIII. 1983.

Verklaring van de gebruikte symboliek :

-kolom 1 : absolute aantallen van de adulte mannetjes/wijfjes;

-kolom 2 : procentuele verhouding van het aantal kevers van een bepaalde soort/totaal aantal
verzamelde kevers (enkel percentages > 1% worden aangeduid);

-kolom 3 : absolute aantallen van de larven, opgesplitst in de 3 instars : I/II/III;

-kolom 4 : typebiotoop van de beschouwde soorten volgens Lindroth (1945, 1974) : B: bos,
K: kultuurland (akkers, weiden), D: duinen, E: eurytoop (overal voorkomend), E(X):
eurytoop, maar met zwaartepunt van voorkomen in biotoop X, H; heide, O: oevers,
R: ruderaal terrein en V: vochtig grasland;

-kolom 5 : reproduktietype : F(rühling), voorjaarsreproducerende soort met zomerlarven;
H(erbst), herfstreproducerende soort met winterlarven, adulten zonder zomerrust
(aestivatie); H(a), herfstreproducerende soort met winterlarven. adulten met aestivatie (a)

Soorten

1

2

3

4

5

Agonum dorsale (Pontoppidan, 1763)

5/6

K

F

Agonum muelleri (Herbst, 1785)

4/1

K

F

Amara aenea (De Geer, 1774)

5/1

K

F

Amara anthobia Villa, 1833

1/2

R

F

Amara communis ( Panze r, 1797)

2/1

K

F

Amara familiaris (Duftschmid, 1812)

7/6

K

F

Amara lunicollis Schiodte, 1837

548/419

47,30%

25/25/29

R

F

Amara plebeja (Gyllenhal, 1810)

2/5

K

F

Amara praetermissa (Sahlberg, 1827)

1/

R

H

Amara similata (Gyllenhal, 1810)

1/1

K

F

Anisodactylus binotatus (Fabricius, 1787)

14/14

1,37%

R

F

Asaphideon flavipes (Linnaeus, 1761)

1/

(K)

F

Badister bipustu/aius (Fabricius, 1792)

/3

R

F

Badister lacertosus Sturm. 1815

1/

R

F

Badister sodalis (Duftschmid, 1812)

/I

V

F

Bembidion lampros (Herbst. 1784)

17/21

1,86%

K

F

Bembidion lunulatum (Fourcroy, 1785)

1/

O

F

Bembidion quadrimaculatum (Linnaeus, 1761)

1/

K

F

Bembidion tetracolum Say, 1823

60/68

6,26%

K

F

Bradycellus harpalinus (Se rvi lle , 1821)

14/7

1.03%

1/2/

R

H

Bradycellus ruficollis (Stephens, 1828)

4/6

H

H

Ca/athus erythroderus Gemminger & Har., 1868

7/8

R

H

Calathus fuscipes ( Goeze, 1777)

1/4

2/ /2

R

H

Calathus melanocephalus (Linnaeus, 1758)

39/43

4.01%

2/3/2

R

H

Clivina fossor (Linnaeus, 1758)

7/4

K

F

Dromius linearis (Olivier. 1795)

4/4

R

H

Harpalus aeneus (Fabricius, 1775)

2/1

R

H

Harpalus latus (Linnaeus, 1758)

41/33

3,62%

R

F

Harpalus t ar dus { Panzer, 1797)

1/1

R

F

Lebia chlorocephala (Hoffmann, 1803)

11/3

R

F

Leistus ferrugineus (Linnaeus, 1758)

15/13

1,37%

2/11/129

R

H(a)

Leistus rufescens (Fabricius, 1775)

2/1

6/1/12

V

H(a)

26

Soorten

Loricera pilicornis (Fabricius, 1775)
Metabletus foveatus (Fourcroy, 1785)
Metabletus truncate/lus (Linnaeus, 1761)
Nebria brevicollis (Fabricius, 1792)

Nebria salina (Fairmaire, 1854)
Notiophilus aquaticus (Linnaeus, 1758)
Notiophilus biguuatus (Fabricius, 1779)
Notiophilus palustris (Duftschmid, 1812)
Notiophilus substriatus Waterhouse, 1833
Olisthopus rotundatus (Paykull, 1798)
Panagaeus bipustulatus (Fabricius, 1775)
Pterostichus cupreus (Linnaeus, 1758)
Pterostichus melanarius (Illiger, 1798)
Pterostichus strenuus (Panzer, 1797)
Pterostichus vernalis (Panzer, 1796)
Pterostichus versicolor (Sturm, 1824)
Stenolophus teutonus (Schrank, 1781)
Synuchus nivalis (Panzer, 1797)

Trechus obtusus Erichson, 1837
Trechus quadristriatus (Schrank, 1781)
niet gedetermineerd

1

2

3

4

5

3/3

/ /I

E

F

2/

R

F

10/5

R

F

3/3

7/7/10

E

H(a)

/3

/ 1 5/6

R

H(a)

-

/ /I

R

F

2/1

B

F

2/2

V

F

1/

R

F

/2

H

F

/I

D

F

/I

V

F

5/5

K

H

8/1

K

F

1/4

K

F

28/36

3,13%

R

F

2/2

E(V)

F

9/3

R

H

30/48

3,82%

/1/2

R

H

252/70

15,75%

1/ 9

R

H

1. Algemeen

In totaal werden 2044 adulte en 316 larvale Carabidae verzameld, behorend
tot 52 soorten. Uit tabel 1 blijkt dat soorten, typisch voor ruderale terreinen
en in mindere mate kultuurland-soorten het grootste aandeel van de
loopkeverfauna uitmaken. De voorgenoemde groepen zijn zelfs de enige, die
meer dan 10% van het totaal aantal verzamelde kevers vertegenwoordigen.
Hierbij dient wel opgemerkt dat de zeer ruime bijdrage van soorten van
ruderale terreinen vooral wordt veroorzaakt door de opvallend hoge
abundantie van Amara lunicollis. Van deze soort werden immers bijna 1000
eksemplaren in de bodemvallen aangetroffen.

Uit figuur 2 kunnen we daarnaast afleiden dat hoogstwaarschijnlijk
ekstreme (klimatologische) omstandigheden voorkomen in het bemonsterd
biotoop. In dit verband formuleerde TFIIENEMANN (1920) de basisprincipes
van een biocoenose immers als volgt : hoe meer variabel de omstandigheden
op een bepaalde plaats, des te groter is het aantal soorten dat er voorkomt.
Hoe ekstremer de omstandigheden, des te armer wordt de biocoenose met
vooral een weerslag op het aantal soorten, terwijl de aanwezige soorten
meestal talrijk voorkomen. Op de spoorwegberm komen inderdaad slechts
enkele soorten zeer talrijk voor. Daarnaast is het voorkomen van een relatief
groot aantal andere soorten (met doorgaans weinig eksemplaren) vooral te
wijten aan de enorme randeffekten (wegens de zeer geringe afmetingen alsook
de vorm van het betreffende biotoop). Daardoor kunnen een aanzienlijk
aantal Carabidae van de omliggende akkers (o.a. Agonum dorsale, Amara
familiaris, Bembidion lampros, Bembidion tetracolum, Clivina fossor,
Pterostichus melanarius) toevallig op de spoorwegberm terecht komen.

27

50

P

E

R

Ë

N

T

A

G

E

40

30

20

10

30

40

50

SOORTEN

Fig. 2 : Dominantiestruktuur van de loopkeverfauna op de onderzochte spoorwegberm.

2. Fenologie

Wat betreft de voortplantingstypes, blijkt de F/H-verhouding niet veel af
te wijken van de normale 75/25-waarde (TiETZE, 1974) en dit zowel op soort-
(F : 7 1,15% / H : 28,85) als individu-niveau (F : 70,45 / F1 : 29,55). Dit laatste
wijst er tevens op dat de F- en H-(en H(a))-soorten in vergelijkbare aantallen
werden verzameld.

Uit het seizoenaal aktiviteitsverloop van de 10 meest abundante Carabidae-
soorten blijkt dat de twee kultuurlandsoorten, Bembidion tetracolum (cfr. fig.
3) en B. lampros , de berm enkel als overwinteringsplaats gebruiken. B. tetraco-
lum bereikt zijn aktiviteitspiek in weiden immers einde maart-begin april
(ongepubl. geg.). Over het algemeen zijn bermen trouwens zeer geschikt als
hibernatie-plaatsen voor verschillende loopkeversoorten (DESENDER et al.,
1981; DESENDER, 1982). Ook in boszomen worden voorgenoemde soorten
bijna uitsluitend in het winter-halfjaar verzameld (POLLET, 1986).

Onder de meest abundante Carabidae. blijken de andere voorjaarsreprodu-
cerende soorten een zeer beperkte aktiviteit te vertonen tijdens het voorjaar
{Pterostichus versico/or, fig. 4) of de zomer {Har palus latus, fig. 5; Amara
lunicollis, fig. 6a). Dit zou wijzen op een zeer synchroon uitsluipen of aktief
worden van de individuele dieren, gepaard gaande met een beperkte
individuele aktiviteitsperiode (VAN DER DRIFT, 1959).

In tegenstelling met de vorige groep zijn de najaarsproducerende soorten,
Calathus melanocephalus (fig. 7) en Treebus quadristriatus (fig. 8), gedurende

28

Fig. 3-5 : Seizoenaal aktiviteitspatroon van Carabidae op de spoorwegberm gedurende de
periode 31. VII. 1982 - 27. VIII. 1983; 3. Bembidion tetracolum , 4. Pterostichus versico/or,

5. Harpalus latus (-0—; adulte kevers; 9 : tenerals).

een veel langere periode aktief. Dit staat in scherp kontrast met de aktiviteits-
distributie van F- en H-soorten van een bosbiotoop uit hetzelfde gebied
(Pollet, 1986).

Vooral larven van Leistus- en Nebria-soorten werden in vrij tot zeer grote
aantallen verzameld, dit in tegenstelling tot de andere Carabidae. Amara
lunicollis maakt hierop wel een uitzondering, alhoewel de enorme aktiviteit
van de adulte kevers de aanwezigheid van een grote populatie laat vermoeden.
Zoals blijkt uit fig. 6b zijn de larvale stadia van A. lunicollis slechts aktief

29

Fig. 6 : Seizoenaal aktiviteitspatroon van kevers (a) en larven (b) van Amara lunicollis op de
spoorwegberm gedurende de periode 31. VII. 1982 - 27. VIII. 1983 : instar I; : instar II;

— : instar III).

gedurende de zomer (half juli-einde september), waarbij instar III de langste
aktiviteitsperiode vertoont. Daarnaast bereiken alle stadia hun aktiviteits-
piek in het begin van augustus, terwijl hun bovengrondse aktiviteit nochtans
met onderlinge verschillen van ca. 14 dagen begint. Deze soort bezit tenslotte
slechts een zeer gering aktief herfstbestand, vooral bestaande uit pas
ontslopen kevers (cfr. fig. 6a).

30

Fig. 7-8 : Seizoenaal aktiviteitspatroon van Carabidae op de spoorwegberm gedurende de
periode 31. VII. 1982 - 27. VIII. 1983; 7. Calathus melanocephalus\ 8. Trechus quadristriatus
(-0- : adulte kevers, tenerals).

Verder is het opmerkelijk dat tijdens het aktiviteitsverloop van Harpalus
latus pas in september-oktober tenerals werden gevangen, na een duidelijke
aktiviteitspiek van volwassen kevers in juni-juli. Dit zou betekenen dat deze
soort zich tijdens de zomer voortplant en aldus als imago overwintert, wat in
tegenspraak zou zijn met de bevindingen van Larsson (1939); deze auteur
beschouwt H. latus immers als een herfstreproducerende soort. Het is echter
ook mogelijk dat de soort, net als H. rufipes, een tweejarige voortplantings-

31

cyclus vertoont (LUFF, 1980). Hierbij kunnen zowel in het voorjaar als het
najaar tenerals voorkomen.

3. Faunistiek

Onder de 52 soorten Carabidae, die op de spoorwegberm werden
verzameld, zijn een aantal soorten typisch voor droge, zandige biotopen.
GREENSLADE (1963) noemt de volgende soorten typisch voor heide : Amara
communis, A. lunicollis, Calathus fuscipes, C. melanocephalus en Pterostichus
versicolor. Alhoewel de meeste van deze soorten tijdens onze bemonstering in
vrij grote aantallen werden vastgesteld, komen ze zeker niet uitsluitend in
heide voor en zijn ze in de meeste ruderale situaties aan te treffen.

Amara anthobia komt eveneens vooral voor op warme, droge plaatsen als
ruderale terreinen en bosranden; in tegenstelling tot voorgenoemde soorten
komt deze soort overwegend in Laag- en Midden-België voor. Bradycellus
ruficollis en Olisthopus rotundaius zijn, in tegenstelling tot de hierboven
besproken Carabidae, wel stenotope heidesoorten (DESENDER, 1983;
Lindroth, 1945; Schjotz-Christensen, 1966). Alhoewel ze globaal gezien
niet zeldzaam zijn, werden ze in België na 1950 toch veel minder vaak waarge-
nomen dan voor 1950 (DESENDER, in prep.).

Beide Metabletus- soorten vertonen een uitgesproken voorkeur voor
ekstreem droge, kortgrazige plaatsen, terwijl Panagaeus bipustulatus
gebonden schijnt te zijn aan een kalkhoudende bodem. Laatstgenoemde soort
kan dan ook in vrij grote aantallen worden aangetroffen in bepaalde delen
van de kustduinen. Lebia chlorocephala schijnt geen preferentie te vertonen
voor een bepaalde vochtigheidstoestand van de bodem; de aanwezigheid van

Fig. 9 : Verspreiding van Amara praetermissa in België (cfr. Desender, in prep.)
(O : data voor 1950; © : data na 1950; SS : data uit beide periodes).

32

St.-Janskruid (Hypericum perforatum ) is daarentegen echter wel bepalend
voor het voorkomen van deze soort. De larven van deze loopkeversoort
voeden zich immers uitsluitend met de popstadia van Chrysomela varians
(Col., Chrysomelidae), een haantje dat leeft op St.-Janskruid (LlNDROTH,
1954).

Alhoewel Calathus erythroderus helemaal niet zeldzaam is in België, werd
deze soort pas heel recent toegevoegd aan de Belgische fauna (DESENDER,
1985). AUKEMA (mond. meded.) toonde enkele jaren terug immers voor het
eerst aan dat het hier inderdaad een echte soort betreft, vrij duidelijk te onder-
scheiden van de zeer nauw verwante C. mollis. Deze laatstgenoemde soort
wordt bijna uitsluitend in de kustduinen aangetroffen, terwijl C. erythroderus
een meer gelijkmatige verspreiding kent in België. Amara praetermissa is wel
de meest zeldzame soort die we tijdens onze bemonstering hebben vastgesteld.
Het is geen stenotope heide-Carabide, maar wordt bestempeld als een
typische soort van droge, stenige bodems (LlNDROTH, 1945). Figuur 9 geeft
een overzicht van de vindplaatsen van deze soort in ons land. Hieruit blijkt
dat ze slechts van 28 UTH-hokken gemeld is, waarvan 23 voor 1950 en 7 na
1950, wat duidelijk wijst op een achteruitgang van A. praetermissa.

Dankwoord

De eerste auteur dankt het Instituut ter Aanmoediging van Wetenschappe-
lijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw voor de financiële steun.

Literatuurlijst

Bosmans, R. & M. Pollet (in druk). Spinnen (Araneae) en hooiwagens (Opiliones) van een bos en
een spoorwegberm te Veldegem. Nieuwsbrief ARABEL.

Desender, K., 1982. Ecological and faunistic studies on Coleoptera in agricultural land. IE Hi-
bernation of Carabidae in agro-ecosystems. Pedobiologia 23 : 295-303.

Desender, K., 1983. Loopkevers van het Natuurreservaat «De Maten» te Genk (Limburg) (Co-
leoptera, Carabidae). Phegea 11 : 49-54.

Desender, K., 1985. Carabid beetles new for the Belgian Fauna. Bull.Annls Soc.r. beige Ent. 121 :
69-74.

Desender, K., Maelfait, J.-P.. D'Hulster, M. & L. Vanhercke, 1981. Ecological and faunistic
studies on Coleoptera in agricultural land. I. Seasonal occurrence of Carabidae in the
grassy edge of a pasture. Pedobiologia 22 : 379-384.

Freude, H., Harde, K.W. & G.A. Lohse, 1976. Die Kafer Mitteleuropas. Band 2. Adephaga 1.
Goecke & Evers Verlag, Krefeld, 302 p.

Greenslade, P.J.M., 1963. The habitats of some Carabidae. Ent.mon.Mag. 99 : 129-132.
Larsson, S.G., 1939. Entwicklungstypen und Entwicklungszeiten der danischen Carabidae.
Ent.Meddr 20 : 277-560.

Lindroth, C.H., 1945. Die fennoskandischen Carabidae. I. Göteborgs Kungl Vetensk o Vittersamh
Handlungen (6) B4 : 1-709.

Lindroth, C.H., 1954. Die Larve von Lebia chlorocephala Hoffm. Opusc.Entomol. 19 : 29-33.
Lindroth, C.H., 1974. Handbooks for the Identification of British Insects. Coleoptera,
Carabidae. Vol. IV, Part 2, London, 148 p.

Luff, M.L., 1980. The biology of the ground beetle Harpalus rufipes in a strawberry field in
Northumberland. y 4nn.appl.Biol. 94 : 153-164.

Pollet, M., 1986. Faunistiek en fenologiepatronen van Carabidae van een bosbiotoop te
Veldegem, West-Vlaanderen (Coleoptera). Phegea 14 : 55-68.

Schjotz-Christensen, B., 1966. Some Notes on the Biology of Bradycellus col/aris Pauk. and
B. similis Dej. (Col., Carabidae). Natura Jutlandica 12 : 230-234.

33

Boekbesprekingen

Kahnt, G. : Biologischer Pflanzenbau

23 x 15 cm, 228 p., 30 afbeeldingen en 107 tabellen. Verlag Eugen Ulmer. Postfach 700561,
D-7000 Stuttgart 70, genaaid in soepele kaft, 1986. DM 58.-

ln dicht bevolkte gebieden zijn de landbouwstreken niet alleen gebieden voor het produceren
van voedsingsmiddelen, maar dienen ook voor de regeneratie van het water, de lucht en van de
mensen zelf. Deze opgave kan alleen maar vervuld worden door die gebieden waar de landbouw
niet met een overdreven inzet van de techniek, de scheikundige bemesting en allerhande schei-
kundige bestrijdingsmiddelen wordt bedreven. De schrijver is professor aan het Instituut voor
Plantenteelt aan de universiteit van Stuttgart-Hohenheim. Hij is de auteur van verschillende
artikels aangaande allerhande onderwerpen in verband met plantenteelt en is door zeer vele
geïnteresseerden gekend langs zijn praatjes op radio en televisie.

Het voor ons liggende boek wil enerzijds proberen het jaarplan van biologische bedrijven een
berekenbare wetenschappelijke basis te geven en anderzijds het biologisch denken in de konven-
tionele bedrijven op de voorgrond halen door technisch-scheikundige technieken achterwege te
laten met het doel de inzet van de telers op eenvoudige wijze in opbrengst om te zetten en
daardoor een ontlasting van het milieu trachten te bereiken. Dit anders gaan denken, hoeft niet
noodzakelijk een inkomstenverlies voor de landbouw mee te brengen. Een doelbewuste bodem-
bewerking en vruchtafwisseling met een harmonische organische en minerale bemesting zijn
voorwaarden voor ekonomisch maximale opbrengsten, terwijl hun zinvolle kombinatie
terzelfder tijd een deel van de geïntegreerde plantenbescherming is. Het boek bevat een zeer
kritische analyse van al de biologische landbouwsystemen zonder hun waarde te minimaliseren.
De schrijver weegt al de vooroordelen, mogelijkheden en grenzen af en stelt tussenoplossingen
voor, die zowel de telers als de voorlichters toelaten meer biologische maatregelen in hun
planningen te verweven. De grondbewerking, bemesting, groenbemesting, vruchtafwisseling en
ziektebestrijding worden elk afzonderlijk onder de loupe genomen. In een aanhang geeft de
schrijver een hele reeks lijsten met groepen namen van onkruiden waaruit men kan afleiden in
wefke voedingstoestand een bodem zich bevindt.

Dit zeer realistisch opgevat werk- en studieboek richt zich zowel naar landbouwers, landbou w-
voorlichters en overheidsdiensten, plantenkwekers en liefhebbers van biologisch tuinieren.
Kortweg naar al diegenen die een gezonde voeding nastreven en in een gezond milieu willen leven,
ir. V.F. Naveau

Hoffbauer, F. & Sigmund, K. : Evolutionstheorie und dynamische Systeme (Mathematische Aspekte
der Selektion).

16x24 cm, 213 p., 74 figuren, 1 tabel. Verlag Paul Parey, Lindenstrasse 44-47, D-1000 Berlin 61,
1984, gebonden, DM 58,- (ISBN 3-489-61834-3).

Het werken met mathematische gegevens speelt in de biologie een steeds groeiende rol. In dit
boek wordt een inleiding gegeven in de theorie van de dynamische systemen en hun gebruik in
vier onderdelen van de evolutiebiologie. In een eerste hoofdstuk, over de populatiegenetica,
wordt onderzocht hoe het genenmateriaal zich binnen een soort kan veranderen. Het tweede
hoofdstuk, over de populatie-ecologie, behandelt de groei, de opkomst en de strijd om het voort-
bestaan van de verschillende soorten in een leefgemeenschap. Het derde hoofdstuk, over de
prebiotische evolutie, bespreekt de macromoleculen die zelfreproductief zijn en aan de oor-
sprong van het leven stonden. Het vierde hoofdstuk ten slotte, over de sociobiologie, onderzoekt
erfelijke gedragspatronen met behulp van de speltheorie.

Ondanks deze verscheidenheid aan onderwerpen kunnen gelijkaardige dynamische systemen
gebruikt worden om de selectie te beschrijven. Dat het geen eenvoudig boek is, ligt voorde hand.
Sommige hoofdstukken puilen uit van wiskundige formules en van de lezer wordt verwacht dat
hij heel wat wiskundige voorkennis bezit. Het boek is dan ook vooral bestemd voor mathema-
tisch geïnteresseerde biologen en biologisch geïnteresseerde mathematici.

W.O. De Prins

34

Beitrag zur Untersuchung von palaarktischen Crambidae
(Lepidoptera : Pyraloidea)

Julius Ganev

Samenvatting. Bijdrage tot het onderzoek van Palearktische Crambidae (Lepidoptera :
Pyraloidea).

Het artikel bevat faunistische gegevens over Carmbidae uit de U.S.S.R., Marokko,
Tunesië, Irak en Israël. Verder wordt een nieuw genus Pseudopediasia gen.n. en een
nieuwe soort P. mikkolai sp.n. beschreven.

Abstract. Contribution to the study of palaearctic Crambidae (Lepidoptera :
Pyraloidea).

Faunistic data on Crambidae from the U.S.S.R., Morocco, Tunisia, Iraq and Israël are
given. A new genus Pseudopediasia gen.n. and a new species P. mikkolai sp.n. are
described.

Résumé. Contribution a 1’étude des Crambidae paléarctiques (Lepidoptera :
Pyraloidea).

L’article contient des données faunistiques concernant des Crambidae de 1’U.R.S.S., Ie
Maroc, la Tunisie, 1’Iraq etlTsrael. L’auteurdécrit le nouveau genre Pseudopediasia gen.
n. ainsi que la nouvelle espèce P. mikkolai sp.n.

Ganev J. : str. Rakovski 84, BG-1000 Sofia (Bulgaria).

Die vorliegende Arbeit beruht auf Material aus der UdSSR (Irkutsk und
Novosibirsk-Gebiet), Marokko, Tunesien, Irak und Israël. Es wird das neue
Genus Pseudopediasia gen.n. sowie die neue Art P. mikkolai sp.n.
beschrieben. Es werden zwei neue Arten fürdie Fauna von Israël ,Euchromius
cambridgei ZELLER und Euchromius ramburiellus DUPONCHEL, mitgeteilt.
Die Art E. ramburiellus DUPONCHEL wird zum ersten Mal für Tünesien und
Irak und die Art E. cambridgei ZELLER für Marokko mitgeteilt. Durch die
Angaben für die übrigen Arten wird deren bekanntes Verbreitungsgebiet
erweitert. Samtliches veröffentlichtes Material wird im Zoologischen
Museum in Helsinki, Finland, aufbewahrt. Ich möchte meinen herzlichen
Dank Herrn Dr. J. JALAVA vom Zoologischen Museum in Helsinki, Finland,
für das mir zur Untersuchung zugesandte Material aussprechen.

Euchromius rajatellus (AMSEL, 1949) : UdSSR, Sperta, 1 ct" ( leg. DUSKE).

Euchromius ramburiellus (DUPONCHEL, 1836) : Israël, Eilat, 20/29. III.
1978, 1 cf(leg. MIKKOLA); Tünesien, Sahara, 5 km N. Douz, 17/18. IV. 1984
(leg. MIKKOLA); Iraq, Baghdat, 4. V. 1980, 3 cf und 1 q (leg. LlNNAVUORl);
Karbala, Ukhaydir. Nukhayb, 6. IV. 1981, 1 g (leg. FlNNAVUORl).

Euchromius jaxartellus (ERSCHOFF, 1874) : UdSSR, Novosibirska oblast,
Karasuk Steppe, 25/28. VIII. 1982, 2 <ƒ und 1 § (leg. MIKKOLA).

Euchromius cambridgei (ZELLER, 1867) : Marokko-Süd, Agadir, 18/29. III.
1975, 1 «/(leg. MIKKOLA); Israël, Eilat, 19/20. III. 1978, 1 (/(leg. MIKKOLA).

Agriphila aeneociliella (EVERSMANN, 1844) : UdSSR, Novosibirska oblast,
Karasuk Steppe, 25/28. VIII. 1982, 1 cT (leg. MIKKOLA).

Agriphila selasella (HÜBNER, 1813) : UdSSR, Novosibirska oblast, Karasuk
Steppe, 25/28. VIII. 1982, 2 9 (leg. Mikkola).

Phegea 15 (1): 35-37 (1 januari 1987)

35

Catoptria aurora BLESZYNSKI, 1965 : UdSSR. Irkutska oblast, Sejudjanka,
50 km E. Fluss Hara Murin, 8/1 1. VII. 1984, 5 ö' (K. MIKKOLA); Irkutska
oblast, Hamar-Daban, Pik Tscerskogo, 1800 m, 16/17. VII. 1984 (leg.
Mikkola).

Catoptria maculalis (ZETTERSTEDT, 1840) : UdSSR, Irkutska oblast,
Meteorologitchnaja st., 14/15. VII. 1984, 1 9 (leg. MIKKOLA).

Catoptria lithargyrella (HÜBNER, 1796) : UdSSR, Novosibirska oblast,
Karasuk Steppe, 25/28. VIII. 1982, 1 (/(leg. Mikkola).

Pediasia jucundella (Herrich-SchAFFER, 1847) : UdSSR, Novosibirska
oblast, Karasuk Steppe, 25/28. VIII. 1982, 1 c/(leg. Mikkola).

Pseudopediasia gen. n.

Type species : Pseudopediasia mikkolai sp.n. (monotypisch)

Geschlecht : weiblich

Diagnose : Habitus wie bei Pediasia HÜBNER. Das Flügelgeader wie bei
Neopediasia OKANO. Am Vorderflügel sc+rl verbunden, r2 frei. Die Vorder-
flügel ohne Querstreifen. Der Kopf wie bei der Gattung Pediasia. Palpen lang.
Stirn abgerundet spitzenlos.

Genitalian 9 : Ostium-Tasche sklerotisiert, symmetrisch (bei Neopediasia
Ostium-Tasche unsymmetrisch). Vordere Apophysen zum Unterschied vom
Neopediasia nicht reduziert. VIII Tergit mit langen Apophysen. Analpapillen
lang. Bursa copulatrix ohne Signum.

Verbreitung : UdSSR, das Gebiet von Novosibirska oblast. Ostpalaarktische
Region.

Fig. 1 : Pseudopediasia mikkolai sp. n., Holotypus 5, UdSSR. Novosibirska oblast, 25/27. VIII.

1982 (leg. Mikkola).

36

Pseudopediasia mikkolai sp. n.

Diagnose : Spanweite 30 mm. Labialpalpen 5., gelblich braun betupft. Stirn
heil gelbbraun ohne Spitze. Antennen mit weisslichen Schuppen bedeckt.
Vorderflügel heil gelbbraun mit zerstreuten braunen Schuppen, mat, nicht
glanzend. Franzen grauweiss. Schulterdecken in der Farbe der Vorderflügel.
Thorax und Abdomen gelblich-weiss.

Hinterflügel an der Basis weiss und am Rande grauweiss (Fig. 1).
Genitaliën £ : Analpapillen lang. Vordere Apophysen relativ lang. Ostium-
Tasche sklerotisiert. Ductus bursae schmal. Nur am Anfang sklerotisiert.
Bursa copulatrix normal, ohne Signum (Fig. 2).

<ƒ unbekannt.

Fig. 2 : Pseudopediasia mikkolai sp. n.,
Genitalia gen. prep. 1142.

Untersuchtes Material : Holotypus 9, UdSSR, Novosibirska oblast, Karasuk
Steppe, 25/26. VUT 1982 (leg. MIKKOLA). Flolotypus im Zoologischen
Museum Helsinki, Finland.

Bibliographie

Bleszynski, S., 1965. Crambinae. In Amsel, Gregor, Reisser : Microlepidoptera Palaearctica I.
Verlag G. Fromme & Co, Wien.

Derra, G., 1985. Euchromius gartheellus n.sp. eine neue Crambidae aus der Türkei (Lep ). Eni.Z.
Frank/ a.M. 95 : 237-240.

Roesler, U., 1975. Ergebnisse der zoologischen Forschungen von Dr. Z. Kaszab in der Mongolei
376. Drei neue Crambidae (Lepidoptera). Ent.Z.Frankf.a.M. 85 : 233-240.

37

Boekbesprekingen

Rochford, T.C. : Die schönsten Kakteen und Sukkulenten

21 x 28 cm, 108 p., 225 kleur- en 19 zwartwittekeningen. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561,
D-7000 Stuttgart 70, gekartonneerd, 1986, DM 32,-

Kaktussen en sapplanten of sukkulenten zijn altijd planten geweest die de liefhebber en kaktus-
vriend steeds en nog meer en meer gefascineerd hebben. Er is ook geen andere groepplanten die
zo een geringe eis stelt aan zijn omgeving en ook weinig verzorging vraagt. Omdat er toenemend
naar deze plantjes gevraagd wordt, breidt het assortiment dat op de markt te vinden is, zich ook
meer en meer uit. En om uit dit aanbod nog wegwijs te geraken, biedt dit boek een goede hulp,
zowel aan de beginneling als aan de gevorderde kaktusvriend.

De auteur heeft die planten naar hun botanische kenmerken geordend en de verschillende
soorten nauwkeurig bepaald. De belangrijke kriteria om de afzonderlijke soorten te erkennen,
worden op de juiste wijze beschreven en dan nog aangevuld met een verduidelijkende tekening
in kleur. Al deze tekeningen zijn van de hand van June Baker, die als medelid van de kaktusvere-
niging van Southport zelf een verzameling van honderden van deze plantjes bezit en zich al eerder
naam heeft gemaakt door het beschilderen van fijne weefsels en als schilderes van landschappen
en bloemen.

In de inleiding maakt de schrijver de lezers duidelijk dat niet alle sapplanten kaktussen zijn.
Heel wat ver uiteenstaande families zijn in deze groep begrepen. Ze zijn ook afkomstig van totaal
verschillende landstreken wat in een prachtige landkaart is weergegeven. Heel bevattelijk wordt
beschreven hoe men deze planten moet verzorgen, kweken en vermeerderen. Welke parasieten er
kunnen op voorkomen en welke ziekten ze kunnen krijgen en wat we er kunnen tegen doen.
Vervolgens krijgen we de beschrijving van die geslachten, die men tot de sukkulenten rekent, uit
de families van de Kaktusachtigen of Areoolplanten, de Wolfsmelkachtigen, Ijskruidachtigen,
Vetplanten, Lelieachtigen en Zijdeplantachtigen. Van elke soort afzonderlijk bezorgt dit boek
ons de naam, de typische verzorging en de ideale plaats om ze te houden. Alle soorten kunnen in
zo een boek niet aangegeven worden. Daarom verwijst de schrijver in het voorwoord naar enkele
standaardwerken waar men een overzicht van nog meer soorten kan vinden.

Een prachtboek, een typische Ulmer uitgave waardig, dat in de bibliotheek van iedere planten-
liefhebber thuishoort.

ir. V.F. Naveau

Gerstberger, M. & L. Stiesy ; Schmetterlinge in Berlin-Wesi, Teil I.

17 x 24 cm, 82 p., 15 tekstfiguren, Förderkreis der naturwissenschaftlichen Museen Berlins e.V.,
Kolibriweg 20A, D-1000 Berlin 47, 1983, geplakt, DM 14,-.

De bedoeling van dit boek is de lange traditie van de lepidopterologische faunistiek in Berlijn
te schetsen, de algemene problematiek van de natuurbescherming met voorbeelden uit de vlinder-
wereld te verduidelijken, het belang van de faunistiek als belangrijke gegevensbron voor verder
wetenschappelijk onderzoek te onderstrepen.

De eerste doelstelling wordt bereikt door terug te grijpen naar de eerste geschriften over de
Berlijnse vlinderfauna, reeds in 1502. Verder werden alle verzamelingen van Berlijnse entomolo-
gen en musea gekonsulteerd, en dit gegevensbestand, gekoppeld aan de geschiedenis van de
urbanisatie van de stad, laat een heel evolutieproces zien van de vlinderfauna in het besproken
gebied. Uiteraard worden talrijke vergelijkingen gemaakt tussen die vlinderfauna uit verschillen-
de perioden. In het totaal worden 1 800 soorten besproken : Macrolepidoptera en Pyralidae en zo
kon vastgesteld worden dat 10 a 17% van de fauna tijdens de laatste decennia verdwenen is.

Het is een interessante studie van een lokale fauna, verzorgd uitgegeven op glanspapier.
Faunisten zullen er zeker hun gading in vinden.

W.O. De Prins

38

Dagvlinders van de Griekse eilanden in drie verzamelingen
(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

Alain Olivier

Summary.Butterflies of the Greek islands in three collections (Lepidoptera : Hesperio-
idea & Papilionoidea).

A faunistic list of butterflies collected on some Greek islands that are deposited in the
collections of the «Vlaamse Vereniging voor Entomologie» and of MM. D. van der
Poorten and A. Riemis is given. One species is new for the Greek fauna : Carcharodus
siauderi Reverdin, 1913.

Résumé. Les papillons des iles grécques dans trois collections (Lepidoptera : Hesperio-
idea & Papilionoidea).

U ne liste faunistique de papillons capturés dans plusieurs iles grécques et se trouvant dans
les collections de la «Vlaamse Vereniging voor Entomologie» et de Messieurs D. van der
Poorten et A, Riemis est donné. Une espèce est nouvelle pour la faune grècque :
Carcharodus stauderi Reverdin, 1913.

Olivier, A. : Oosterveldlaan 5, B-2020 Antwerpen.

Inleiding

Het materiaal dat men in de kollekties van musea of van partikulieren
aantreft, levert vaak heel wat meer faunistische gegevens op dan men wel zou
vermoeden. In het kader van dit artikel worden drie kollekties behandeld.
Als eerste de kollektie van de Vlaamse Vereniging voor Entomologie, voor
het merendeel samengesteld uit materiaal verzameld door onze kollega Jan
SCHUURMANS. Na diens overlijden werd zijn kollektie geïntegreerd in de
verzameling van onze vereniging. Hierdoor kunnen nu de diverse faunistische
gegevens worden gepubliceerd over de dagvlinders die hij verzamelde op de
eilanden Kérkyra (Korfoe), Kriti (Kreta), Ródos en Hios. Dit gebeurde in de
periode 1969-1972, toen nog maar weinig entomologen deze eilanden hadden
bezocht. In onze vereniging was hij de allereerste die dergelijke reizen
ondernam. Moge de publikatie van deze gegevens mijn posthume hulde zijn
aan deze kollega welke ik persoonlijk nooit heb mogen kennen.

Verder bevat de kollektie van de vereniging ook materiaal verzameld door
Dirk van DER POORTEN in 1983 en 1984. Al het materiaal door deze
entomoloog verzameld op de Griekse eilanden wordt in deze publikatie
vermeld, zowel de vlinders uit zijn persoonlijke kollektie als deze welke hij
afstond aan de vereniging. Tenslotte worden ook de vangsten door A. RIEMIS,
op de eilanden Kriti en Karpathos in 1984 gedaan, hier vermeld. Al dit
materiaal bevindt zich in zijn persoonlijke kollektie, met uitzondering van
enkele eksemplaren in coll. VAN DER POORTEN. De vangsten van Dirk VAN
DER POORTEN en Alex Riemis werden reeds behandeld in vroeger verschenen
publikaties (van der Poorten, 1984, 1985; Riemis, 1986), maar meestal
zonder erg precieze vindplaatsgegevens. In deze publikatie vindt men
faunistische gegevens voor de eilanden Kérkyra, Kriti, Karpathos, Ródos,
Samos, Hios en Andros. Eén dagvlindersoort is nieuw voor Griekenland :

Phegea 15 (1): 39-46 (1 januari 1987)

39

Carcharodus stauderi REVERDIN, 1913. De inventarisatie van de drie
verzamelingen werd afgesloten op 22 maart 1986.

Systematische lijst

Volgende afkortingen worden gebruikt :

WE = Vlaamse Vereniging voor Entomologie
DVP = Dirk VAN DER POORTEN
AR = Alex RIEMIS
JS = Jan SCHUURMANS

Meestal wordt het aantal eksemplaren (per geslacht) vermeld. Wanneer
geen nadere telling kon worden verricht, wordt het aantal aangeduid als
«div. ex.» (diverse eksemplaren). Een asterisk (*) duidt een eerste melding
aan voor het betrokken eiland.

HESPERIIDAE

Thymelicus acteon (Rottemburg, 1775)

Kriti : Moülia, 21.V.1971, 1 cf 1 9 (JS leg., coll. WE)

Ródos : Arhangelos, 16. V. 1972, 1 cf (JS leg., coll. WE)

Lindos, 16. V. 1972, 1 cf, 1 5 (JS leg., coll. WE)

Psinthos, 7. VI. 1984, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)

Aj. Isidoros, 3/8. VI. 1984, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)

Carcharodus atceae (Esper, 1780)

Kriti : Limnés, 22. V. 1971, 1 ex. (JS leg., coll. WE)

Karpathos : Óthos (800 m), 1 1. VI. 1984, 1 cf, 1 q (AR leg., coll. AR)

Ródos : Lindos, 5.VI.1984, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)

* Carcharodus stauderi Reverdin, 1913 (')

* Ródos : Lindos, 5. VI. 1984, 2 cf(DVP leg., coll. DVP)

Deze soort is nieuw voor Ródos en nieuw voor Griekenland!

Spialia orbifer (Hübner, [1823])

Ródos : Aj. Isidoros (800 m), 3/8. VI. 1984, 6 ex. (DVP leg., coll. DVP)

PAPILIONIDAE

Archon apollinus (Herbst, 1798)

Lésvos : Trigonas (300 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll DVP)

Megalohóri (500 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)
Agiasos (400 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)

12. IV. 1983, 3 cf, 2 g (DVP leg., coll. WE)

Zerynthia cerisyi ( Godart, 1822)

Kriti : Arméni (Nom. Hania), 7.IV. 1983, 3 cf, 2 q (DVP leg., coll. WE); 6/8. IV.

1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)

Fournés (Nom. Hania), 6/8. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)

(') In een faunistische publikatie over Ródos vermeld als Carcharodus orientaüs Reverdin, 1913
(van der Poorten. 1985). Na dissektie van de genitalia bleken deze eksemplaren echter tot de
soort C. stauderi te behoren (van der Poorten, persoonlijke mededeling).

40

Lésvos :

Agiasos (600 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)
Megalohóri (500 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP)
Trigonas (300 m), 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP); 11. IV.
1983, 1 (/(DVP leg., coll. WE)

Mitilini, 1 1/15. IV. 1983, div. ex. (DVP leg., coll. DVP); 15.IV.1983, 1 </,
(DVP leg., coll. WE)

Papilio machaon LiNNAEUS, 1758

Karpathos : Pilés (300 m), 12. VI. 1984, 2 cf(AR leg., coll. AR)

Ródos : «Rhodos», 11. IX. 1976, 2 ex. (M. Proost leg., coll. DVP)

Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758)

Ródos : «Rhodos», 11. IX. 1976, 2 cf (M. Proost leg., coll. DVP)

Lésvos : Agiasos (400 m), 12. IV. 1983, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

PIERIDAE

Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 4 cf 2 9 (DVP leg., coll. DVP)

Colias crocea (FOURCROY, 1785)

Karpathos : Karpathos, 15. VI. 1984, 1 ex. (AR leg., coll. AR)

Ródos :
* Lésvos :

Óthos (500 m), 1 1. VI. 1984, 1 ex. (AR leg., coll. AR)

Pilés (500 m), 14.VI.1984, 1 ex. (AR leg., coll. AR)

Aj. Isidoros (800-1200 m), 3/8. VI. 1984, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)
Megalohóri (500 m), 12.IV. 1983, 1 c/(DVP leg., coll. DVP)

Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1767)

Kriti : Amnissós, 20. V. 1971, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Karpathos :

Hania (Nom. Hania), 8. IV. 1983, 2 9 (DVP leg., coll. DVP)

Arméni (Nom. Hania), 8. IV. 1983, 2 9 (DVP leg., coll. DVP)
Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)

Moni Arkadiou (Nom.Réthimnon), 7.VI.1984,5c/(AR leg., coll. AR)
Anógia (Nom. Réthimnon) (700 m), 8. VI. 1984, lc/(AR leg., coll. AR)
Kroüstas (Nom. Lasithion), 10. VI. 1984, 1 9 (AR leg., coll. AR)
Spóa (500 m), 12. VI. 1984, 1 9 (AR leg., coll. AR)

Óthos (500 m), 11. VI. 1984, 1 cf, 1 9 (AR leg., coll. AR)

Pilés (300 m), 14.V1.1984, 1 cf (AR leg., coll. AR)

Ródos :

Aj. Isidoros (600 m), 3/8. VI. 1984, 12 cf, 6 9 (DVP leg., 1 1 cf, 6 9 in coll.
DVP. 1 cf in coll WE)

Psinthos, 7. VI. 1984, 1 cf 5 9 (DVP leg., coll. DVP)

Gonepteryx farinosa (ZELLER, 1847)

Ródos : Arhangelos, 16. V. 1972, 1 d* (JS leg., coll. WE)

Lindos, 16.V.1972, 1 cf (JS leg., coll. WE)

Aj. Isidoros (1000 m), 3/8. VI. 1984, 3 cf, 2 g (DVP leg., coll. DVP)
Psinthos (ca. 200 m), 7. VI. 1984, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)

Aporia crataegi (LINNAEUS, 1758)

Ródos : «near Aghios Isidoros (400 m)», 17. V. 1971, 1 cf(J. Coutsis leg., coll

DVP)

Pieris brassicae (Linnaeus, 1758)

Kriti : Arméni (Nom. Hania), 8. IV. 1983, 1 cf 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Ródos :

Fournés (Nom. Hania), 8. IV. 1983, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)
Aj. Isidoros (600 m), 3/8. VI. 1984, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)
Lindos, 5. VI. 1984, 1 cf, 2 9 (DVP leg., coll. DVP)

41

Pieris rapae (Linnaeus, 1758)

Kriti : Górtys, 21. V. 1971, 1 cf, 1 9 (JS leg., coll. WE)

Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 3 cf, 2 9 (DVP leg., coll. DVP)
Arméni (Nom. Hania), 7. IV. 1983, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)
Kroüstas (Nom. Lasithion) (500 m), 10. VI. 1984. 2 cf, 2 9 ( AR leg., coll.
AR)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) (600 m), 8. VI. 1984, 1 cf(AR leg.,
coll. AR)

Ródos : Kalamón, 17. V. 1972, 1 9 (JS leg., coll. WE)

Psinthos, 7. VI. 1984, 1 cf, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Lésvos : Mitilini, 15. IV. 1983, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Megalohóri, 12. IV. 1983, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Pieris napi (Linnaeus, 1 758) (2)

* Lésvos : Agiasos (600 m), 13. IV. 1983, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

Trigonas (300 m), 1 1/15. IV. 1983, 1 (/(DVP leg., coll. DVP)

Pontia daplidice (Linnaeus, 1758)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)

Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758)

* Lésvos : Trigonas (300 m), 1 1. IV. 1 983. 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

Megalohóri (500 m), 12.IV.1983, 1 9 (DVP^leg., coll. DVP)

Agiasos (600 m), 13. IV. 1983, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Euchloe simplonia (Freyer, 1829)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 1 cf, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)

Arméni (Nom. Hania), 6/8. IV. 1983, 2 cf, 1 9 (DVP leg., coll. DVP)
Hios : «Chios GR», 7. V. 1969, 2 9 (JS leg., coll. WE)

Lésvos : Agiasos (600 m), 13. IV. 1983, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

Alle eksemplaren behoren tot de eerste generatie.

LYCAENIDAE

Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 7. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)

Arméni (Nom. Hania), 8. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)
Anógia (Nom. Réthimnon) (700 m), 20. VIL 1983 ?, 1 cf (AR leg., coll.
AR)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) (1600 m), 20.VII.1983 ?, 1 9 (AR
leg., coll. AR)

Karpathos : Pilés (500 m), 14. VI. 1984, 1 9 (AR leg., coll. AR)

Ródos : Aj. Isidoros (800-1200 m), 3/8. VI. 1984, 5 cf, 8 9 (DVP leg., coll. DVP)

Hios : «Chios GR», 7. V. 1969. 1 cf (JS leg., coll. WE)

Lésvos : Agiasos (600 m), 14. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)

(2) De taxonomie van de Pieris napi-groep is bijzonder kompleks. P. napienP. balcana Lorkovic,
1970 zijn nauw verwante entiteiten en volgens Eitschberger (1984) zijn «P. pseudorapae »
{—dubiosa Röber, 1907) en P. balcana een en dezelfde soort, terwijl andere auteurs (Lorkovic,
1970; Kudrna & Geiger, 1985) beide taxa als aparte soorten beschouwen. In Turkije komt
Pieris napi suffusa Verity, 1908 voor (Dr. S. Wagener, pers. med.). Deze entiteit dient te worden
gescheiden van Pieris napi pseudorapae Verity, 1908, welke in Libanon voorkomt. Volgens
Wagener worden beide laatstgenoemde taxa best als ondersoorten van P. napi beschouwd.
Gezien de geografische ligging van het eiland Lésvos kunnen beide eksemplaren het best aan
P. n. suffusa worden toegeschreven.

42

Lampides boeticus (Linnaeus, 1767)

Karpathos : Pilés (300 m), 12. VI. 1984, 3 d*(AR leg., coll. AR)

Pilés (500 m), 14. VI. 1984, 5 cf (AR leg., coll. AR)

Ródos : Aj. Isidoros (ca. 800 m), 6/8. VI. 1984, 2 cf, 2 g (DVP leg., coll. DVP)

Laerma (300 m), 3. VI. 1984, 6 cf 2 g (DVP leg., coll. DVP)
Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 7. IV. 1983, 4 cf 1 g (DVP leg., coll. DVP)

Karpathos : Pilés (500 m), 12. VI. 1984, 1 cf(AR leg., coll. AR); 14. VI. 1984, 1 g(AR-

leg., coll. AR)

Pseudophilotes vicrama (Moore. 1865)

Kriti : Górtys, 21. V. 1971, 1 g (JS leg., coll. WE)

Karpathos : Karpathos, 13. VI. 1984, 1 cf(AR leg., coll. AR)

Ródos : Lindos, 16.V. 1972, 2 g (JS leg., coll. WE); 5. VI. 1984, 1 g (DVP leg.,

coll. DVP)

Glaucopsyche alexis (PODA, 1761)

Lésvos : Agiasos (600 m), 13. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll. DVP)

Plebejus loewii (Zeller, 1847)

Ródos : Aj. Isidoros (600 m), 3/8. VI. 1984, 25 cf 1 1 g (DVP leg., 20 cf 10 g in

coll. DVP, 3 cf 1 g in coll. AR, 2 cf in coll. WE)

Kretania psylorita (Freyer, 1845)

Kriti : Idi-Óros (Nom. Réthimnon) (1700 m), 21. VI. 1980, 5 cf 1 g (J. Torrés

leg., 4 cf in coll. DVP, 1 cf in coll. AR, 1 g in coll. WE)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) (1600 m), 8. VI. 1984, 16 cf 4 g (AR
leg., 14 cf, 3 g in coll. AR, 2 cf 1 g in coll. DVP)

Aricia agestis (Denis & SCHIFFER MULLER, 1775)

Kérkyra : Kérkyra, 16. V. 1969, 1 cf (JS leg., coll. WE)

Gouvia, 17. V. 1969, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Ródos : Aj. Isidoros (800 m), 3/8. VI. 1984, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

* Lésvos : Megalohóri (500 m), 12.IV. 1983, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775)

Kérkyra : Gouvia, 17. V. 1969, 1 cf (JS leg., coll. WE)

Kriti : Moülia, 21. V. 1971, 1 <ƒ (JS leg., coll. WE)

Moni Arkadiou (Nom. Réthimnon) (700 m), 7. VI. 1984, 2 d, 1 g (AR
leg., coll. AR)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) (1600 m), 8. VI. 1984, 2 g ( AR leg.,
coll. AR)

Kroüstas (Nom. Lasithion) (500 m), 10. VI. 1984, 1 cf 1 g (AR leg., coll.
AR)

Karpathos : Karpathos, 13. VI. 1984, 1 d (AR leg., coll. AR)

Pilés (500 m), 12. VI. 1984, 2 cf 14. VI. 1984, 3 d (AR leg., coll. AR)
Óthos (300 m), 11. VI. 1984, 1 cf, 1 g; 12. VI. 1984, 1 g (AR leg., coll. AR)
Spóa (500 m), 12. VI. 1984, 1 g (AR leg., coll. AR)

Ródos : Psinthos (300 m), 7. VI. 1984, 1 cf(DVP leg., coll. DVP)

Aj. Isidoros (600-1200 m), 3/8. VI. 1984, 1 g (DVP leg., coll. DVP)
Lésvos : Mitilini, 15. IV. 1983, 1 g (DVP leg., coll. DVP)

NYMPHALIDAE

Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Benitsa, 30. V. 1969, 3 g (JS leg., coll. WE); 31. V. 1969, 1 g (JS leg..

43

co 1 1 . WE)

Cynthia cardui (Linnaeus, 1758)

Ródos : Psi'nthos (300 m), 7. VI. 1984, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)

Polygonia egea (Cramer, 1775)

Krïti : Monl Arkadi'ou (Nom. Réthimnon) (700 m), 7. VI. 1984, 1 ex. (AR leg.,

coll. AR)

Karpathos : Karpathos, 14. VI. 1984, 1 cf(AR leg., coll. AR)

Pandoriana pandora (Denis & SchiffermÜller, 1775)

Kriti : Kroüstas (Nom. Laslthion) (500 m), 10. VI. 1984, 1 cf (AR leg coll

AR)

Melitaea phoebe (Denis & SchiffermÜller, 1775)

Hi'os : «Chios GR», 7. V. 1969, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Melitaea didyma (Esper, 1779)

Kérkyra : Gouvia, 17. V. 1969, 6 cf(JS leg., coll. WE)

Melanargia larissa (Geyer, [1828]) (3)

Andros : «Eginia», 12. V. 1984, 1 cf(L. Mets leg.?, in coll. WE)

Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871)

Ródos : Aj. Isidoros (500-1000 m), 3/8. VI. 1984. 9 cf 10 9 (DVP leg., 9 cf. 9 9 in

coll. DVP, 1 $ in coll. WE)

Lindos, 11. IX. 1976, 1 cf (M. Proost leg., coll. WE)

Hipparchia cretica (REBEL. 1916)

Kriti : Moulia, 21. V. 1971, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Moni Arkadiou (Nom. Réthimnon) (700 m), 7. VI. 1984, 23 cf(AR leg.,
20 cf in coll. AR, 3 cfin coll. DVP)

Kroüstas (Nom. Lasithion) (500 m), 10. VI. 1984, 1 9 (AR leg., coll.
AR)

Hipparchia christenseni Kudrna, 1977

Karpathos : Pilés (300 m), 12 & 13. VI. 1984. 9 cf 1 1 9 (AR leg., 6 cf, 1 1 5 in coll. AR,

3 cfin coll. DVP)

Óthos (500 m), 1 1. VI. 1984, 8 cf (AR leg., 6 cf in coll. AR, 2 cf in coll.
DVP)

Spóa (500 m), 12.VI.1984, 1 9 (AR leg., coll. AR)

Hipparchia fatua (Freyer, 1845)

Ródos : Lindos, 11. IX. 1976, 1 9 (M. Proost leg., coll. DVP)

Samos : Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 1 ex. (Th. van Oorschot leg., coll. DVP)

Pseudochazara anthelea (HÜBNER, [1824])

Ródos : Aj. Isidoros (800-1200 m), 3/8. VI. 1984, 14 cf 10 9 (DVP leg., 12 cf, 9 9

in coll. DVP, 2 cf 1 9 in coll. WE)

Maniola jnrtina (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Kérkyra, 15. V. 1969, 2 cf(JS leg., coll. WE)

Gouvia, 17. V. 1969, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Kriti : Moulia, 21. V. 1971, 1 cf 1 9 (JS leg., 1 cfin coll. WE, 1 9 in coll DVP)

Knossós, 20. V. 1971, 1 cf, 1 9 (JS leg., 1 cfin coll. DVP, 1 9 in coll WE)
Anógia (Nom. Réthimnon) (700 m), 8. VI. 1984, 2 cf, 3 9 (AR leg., 2 cf,

(3) Een eerste melding van deze soort op het eiland Andros. Mogelijk betreft het hier echter een
foutieve etikettering (patria falsa ?). Bevestiging van het voorkomen van M. larissa op het eiland
Andros is in ieder geval noodzakelijk.

44

2 g in coll. AR, 1 g in coll. DVP)

Moni Arkadiou (Nom. Réthimnon ) (700 m), 8. VI. 1984, 2 g ( AR leg.,
coll. AR)

Maniola telmessia (Zeller, 1847)

Karpathos : Óthos (500 m). 1 1 & 12. VI. 1984, 8 cf 2 5 (AR leg., coll. AR); 13. VI.

1984, 2 <ƒ( AR leg., coll. DVP)

Pilés (300 m), 12. VI. 1984. 1 cf 7 9 (AR leg., coll. AR); 13. VI. 1984, 2 §
(AR leg., coll. DVP)

Ródos ; Lindos, 16. V. 1972, 4 d. 4 g (JS leg., 3 cf 4 g in coll. WE, 1 cfin coll.
DVP)

Kalamón, 17.V.1972, 1 cf(JS leg., coll. WE)

Arhangelos, 16. V. 1972, 3 cf, 3 g (JS leg., coll. WE)

Pslnthos, 7. VI. 1984, 1 ex. (DVP leg., coll. DVP)

Laerma (300 m), 3. VI. 1984, 1 cf(DVP leg., coll. WE)

Aj. Isidoros (800-1 200 m), 3/8. VI. 1984. 18cf 16 2 (DVP leg., 14 cf 15 5
in coll. DVP, 4 cT, 1 9 in coll. WE)

«Rodos», 11. IX. 1976, 1 g (M Proost leg., coll. DVP)

Hyponephele lupina (Costa, 1836)

Ródos : Aj. Isidoros (600-1200 m), 3/8. VI. 1984, div. ex. (DVP leg., 1 cfin coll.

WE, overige exemplaren in coll. DVP)

Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 17.V.1969, 1 g (JS leg., coll. WE)

Coenonympha thyrsis (FREYER, 1845)

Kriti : Gournia, 22. V. 1971, 4 cf 1 g (JS leg., coll. WE)

Phaistós, 21. V. 1971, 6 cf(JS leg., 5 cfin coll. WE, 1 d in coll. DVP)
i'da (1600 m), 21. VI. 1980, 4 cT (J. Torrés leg., coll. DVP)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) (1600 m), 8. VI. 1984. 4 d ( AR leg.,
coll. DVP)

Anógia (Nom. Réthimnon) (700 m), 8. VI. 1984, 1 g (AR leg., coll. AR)
Moni Arkadiou (Nom. Réthimnon) (700 m), 7. VI. 1984, 15 cf 2 g (AR
leg., coll. AR)

Kroüstas (Nom. Lasithion) (500 m), 19. VI. 1984, 1 cf 1 g ( AR leg., coll.
AR)

Ypthima asterope (KLUG, 1832)

Ródos ; Lindos, 5. VI. 1984, div. ex. (DVP leg., 2 d in coll. WE, overige
exemplaren in coll. DVP)

Pararge aegeria ( Linnaeus, 1758)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 4 d (DVP leg., coll. WE); 8. IV.

1983, 7 cf 3 g (DVP leg., coll. DVP); 3. IV. 1983, 1 cf (DVP leg., coll.
AR); 7. IV. 1983, 1 cf(DVP leg., coll. AR)

Armém (Nom. Hania), 6. IV. 1983, 4 cf, 2 g (DVP leg., coll. DVP)
Idéon Anthron (Nom. Réthimnon) ( 1600 m), 8. VI. 1984, 1 g (AR leg.,
coll. AR)

Karpathos : Pilés (300 m), 12. VI. 1984, 3 d, 1 g (AR leg., coll. AR)

Lasiommata megera (LINNAEUS, 1767)

Kriti : Arméni (Nom. Hania), 6/8. IV. 1983, 1 cf, 3 g (DVP leg., coll. DVP)

Iraklion, 9. VI. 1984, 1 g (AR leg., coll. AR)

Karpathos : Karpathos, 15. VI. 1984, 1 g (AR leg., coll. AR)

45

Ródos : Psmthos, 7. VI. 1984, 1 cffDVP leg., coll. DVP)

Lésvos : Mitih'ni, 15. IV. 1983, 1 o*(DVP leg., coll. DVP)

Lasiommata maera (Linnaeus, 1758)

Ródos : Lindos, 5. VI. 1984. 1 cf'fDVP leg., coll. DVP)

Psmthos, 7. VI. 1984, 1 5 (DVP leg., coll. DVP)

Kirinia roxelana (Cramer, 1777)

Ródos : Aj. Isidoros, 3/8. VI. 1984, 2 cf(DVP leg., coll. DVP)

Laerma, 3. VI. 1984, 1 d*(DVP leg., coll. DVP)

Dankwoord

Mijn hartelijke dank gaat naar de heren Dirk VAN DER Poorten en Alex Riemis
voor het beschikbaar stellen van de gegevens en hun toestemming om deze te
publiceren.

Bibliografie

Eitschberger, U., 1983. Systematische Untersuchungen am Pieris napi-bryoniae-Komp\ex (s.1.)

(Lepidoptera, Pieridae). Herbipoliana 1(1): I-XXI1, 1-504; (2) : 1-601.

Kudrna, O. & Geiger, H., 1985. A Critical Review of «Systematische Untersuchungen am Pieris
napi-bryoniae- Komplex (s.1,)» (Lepidoptera : Pieridae) by Ulf Eitschberger. J.Res.Lepid.
24 : 47-60.

Lorkovic, Z., 1970. Karyologischer Beitrag zur Frage der Fortpflanzungsverhaltnisse
südeuropaischer Taxone von Pieris napi ( L.) (Lep. Pieridae). Biol. Glasn. 21(1968) : 95-136.
Poorten, D. van der, 1985. Ypihima asterope KLUGop Rodos en andere dagvlinderwaarnemingen
op dit eiland in juni 1984 (Lepidoptera : Satyridae). Phegea 13 : 77-80.

Riemis. A., 1986. The Butterflies of the Greek island Karpathos with notes on Hipparchia
christenseni Kudrna. Enlomologisi’ s Ree. J. Var. 98 : 149-153.

Correction

In Phegea 14(4) : 1 12 under P. aegeria read : The butterfly is very damaged,
lacking almost the entire left hindwing,...

Boekbespreking

Aichele, D. & M. Golte-Bechtle : Was blüht denn da? (Wildwachsende Rlütenpflanzen
Mitteleuropas)

11x18 cm, 432 p., 1280 kleurafbeeldingen, 96 figuren, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler
& Co., Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, 1986, gekartonneerd met doorschijnend plastic
omhulsel, DM 23,- (ISBN 3-440-05615-5).

Dit determineerwerkje is een boek voor de amateur-botanicus. In het boek kan men de gewone
planten op eenvoudige manier leren kennen. De verschillende planten zijn ingedeeld volgens de
kleur van de bloemen, omdat die bij de bloeiplanten het eerste opvallen. In de tekst naast deze
afbeeldingen wordt verder nog gewezen op kenmerken van de bloeiwijze, de groeiplaats, de
bloeiperiode en de grootte van de plant. Door op dit alles te letten, komt men al snel tot een deter-
minatie. Bij planten die afwijkende of verschillende bloemkleuren hebben, worden afbeeldingen
gegeven in de diverse delen. De kleurcode staat ook op de rand van de bladen gedrukt zodat men
zonder moeite bij het gezochte deel van het boek komt.

Het handige, kleine formaat laat toe dit boekje tijdens natuurwandelingen mee te nemen.
Dat het voorzien is van een doorschijnende plastic kaft zal er voor zorgen dat het een hele tijd mee
kan, ook onder minder gunstige omstandigheden. Het is een boekje dat iemand die veel in de
natuur wandelt, en snel lagere planten wil determineren, niet mag missen.

W.O. De Prins

46

De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen
(Lepidoptera)

Marcel FAQUAET

Abstract. The Aosta-valley : a paradise for lepidopterists (Lepidoptera).

During the summers from 1982 till 1986 the author, accompagnied by his colleague F.
Begijn, visited the Aosta valley, located in the northwestern corner of Italy. First a
description of the visited biotopes is given. This is followed by a systematic list of the
observed butterflies and moths.

Résumé. La vallée d' Aosta : un paradis pour les lépidoptéristes (Lepidoptera).
L’auteur, accompagné de son collègue F. Begijn, a visité la vallée d’Aoste située dans le
nordouest de 1 ’ I talie lors des étés de 1982 et 1986. D'abord il donne une description des
biotopes visités, ensuite une liste systématique des papil lons diurnes et nocturnes observés
est présentée.

Faquaet, M. : Bourgondisch Kruis 15, B-9200 Wetteren.

Inleiding

Enkele jaren terug bezorgde mijn vriend F. BEGIJN mij een publikatie van
KÜHNERT (1979) die handelde over het aantal soorten dagvlinders die de
auteur in de Aosta-vallei had verzameld tijdens de zomer van 1968 en 1973.
Na een grondige kennisname van de inhoud besloten wij eveneens deze
prachtige Zuidalpenvallei te bezoeken om een zo groot mogelijk aantal
soorten dag- en nachtvlinders te verzamelen. Wij waren er gedurende de
volgende perioden : van 3 tot en met 1 5-VII- 1982, van 8 tot en met 24-VII-
1983, van 19-VII tot en met 3-VIII-1984, van 29-VII tot en met 13-VIII-1985
en van 9 tot en met 24-VII-1986. Dit maakt dat we gedurende de hele maand
juli en de eerste twee weken van augustus ter plaatse waren.

We verbleven in het Hotel des Alpes te Cerellaz (ca. 1250 m) van waaruit
alle zorgvuldig voorbereide uitstappen werden ondernomen. We bezochten
een twaalftal biotopen op verschillende hoogten, variërend tussen ca. 550 en
2700 m. Overdag waren we, bijna elke dag, ongeveer 7 uren op pad, en
’s nachts, om de twee dagen, ongeveer 4 uren bij de lamp. Wanneer we
’s namiddags terug in het hotel kwamen, werden de meeste eksemplaren
aanstonds geprepareerd en dit deden we ook ’s morgens met de nachtvlinders
van de vorige nacht. We zijn van plan om in de komende jaren ook eens
vroeger en zelfs later in het jaar naar deze streek te trekken om een zo volledig
mogelijke lijst te kunnen opmaken van het aantal soorten vlinders welke in de
Aosta-vallei vliegen.

De Aosta-vallei

Het Aosta-dal situeert zich in het uiterste noordwesten van Italië, op de
grens van Frankrijk en Zwitserland en is ingesloten door de Italiaanse regione
Piemonte («aan de voet van de bergen»). Het aantal inwoners bedraagt
ongeveer 100.000, en men noemt ze Valdötins. Het grondgebied is Italiaans
maar in de loop der jaren is het geëvolueerd naar een politieke en administra-
tieve autonomie. Men spreekt er Italiaans en Frans. Via wegtunnels onder de

Phegea 15 (1): 47-59 (1 januari 1987)

47

Mont-Blanc (1 1,6 km lang) en de Grote Sint-Bernard (5,9 km lang) is deze
streek gemakkelijk bereikbaar vanuit ons land. De Aosta-vallei is rechthoekig
van vorm en te vergelijken met een blad waarvan de hoofdnerf gevormd
wordt door het centrale dal, uitgesleten door het kronkelende riviertje Dora
Baltea. De zijnerven worden gevormd door een twaalftal zijvalleien (zie
fig. 1).

Figuur 1 : Schets van de Aosta-vallei met situering van de bezochte biotopen :

1. Dal van de Grote Sint-Bernard; 2. Valpelline; 3. Quart; 4. Vallei van Cogne; 4a. Lillaz;
4b. Pondel; 5. Valgrisenche; 6. Vetan (6a. 1750 m, 6b. 1900 m); 7. Avise; 8. Cerellaz; 9. Vens;
10. Col de Joux.

A. Aosta-stad; B. Courmayeur; C. Rivier Dora Baltea; D. Mont Blanc; E. Matterhorn; F. Monte
Rosa; G. Gran Paradiso

a. Val Veny; b. Val Ferret; c. Dal van de Kleine Sint-Bernard; d. Valgrisenche; e. Vallei van Rhè-
mes; f. Vallei van Savarenche; g. Vallei van Cogne; h. Dal van de Grote Sint-Bernard; i. Valpelli-
ne; k. Valtournenche; I. Vallei van Ayas en Challand; m. Vallei van Gressoney.

Bespreking van de bezochte biotopen
1. Het dal van de Grote Sint-Bernard

We waren er in een groot keteldal met steile hellingen op een hoogte van
ongeveer 2200 m. Deze plaats ligt boven de boomgrens en de vlinders die men
er aantreft, behoren op een paar uitzonderingen na alle tot de alpiene soorten.
Hier vingen we voor het eerst Pontia callidice HÜBNER.

2. Valpelline

Voorbij de plaats Valpelline komt men via een relatief slechte en bochtige
weg aan het stuwmeer Lago di Place Moulin. Daar is plaats om de auto te
parkeren, en voortdurend wordt men hier in de gaten gehouden door veilig-

48

Figuur 2 : Aosta-vallei, op sommige plaatsen een echt V-dal zoals hier voorbij het dorpje Runaz.
Foto genomen vanaf Cerellaz. Riviertje Dora Baltea en autoweg Aosta-Courmayeur lopen naast

elkaar.

m

Figuur 3 : Aosta-vallei, pijlers voor hoogspanning ontsieren deze prachtige vallei. Foto genomen
vanaf Cerellaz. In de verte een uitloper van het Gran Paradisomassief.

49

heidsagenten met verrekijker, dit ter beveiliging van de indrukwekkende
stuwdam. Men is hier op een hoogte van ca. 2000 m en nog steeds heeft men de
boomgrens niet bereikt. Een wandelweg langs het meer, bijna steeds op
dezelfde hoogte, brengt ons enkele km verder te Prarayer, en nog iets hoger op
de eerste alpenweiden. Daar namen we o.a. Paniassius phoebus FABRICIUS en
Agriades glandon DE PRUNNER waar. Men passeert nog iets hoger een woeste
bergbeek en weldra bereikt men een zeer mooi biotoop aan de voet van de
gletsjers met recht voor zich de top van de Matterhorn. Hier observeerde ik
Albulina orbitulus DE PRUNNER.

3. Quart

De biotopen, weiden en braakliggende terreinen, liggen verspreid langs de
weg naar Quart en zijn zeer gemakkelijk te betreden. Het is hier dat we o.a.
Papilio machaon L., Pontia daplidice L. en opeen natte plaats langs de weg het
nachtvlindertje Thyris fenestrella SCOPOLI aantroffen.

4. Vallei van Cogne

De Vallei van Cogne is de toeristische plaats bij uitstek in de Aosta-vallei.
De vakantieganger heeft er een reeks mogelijkheden en de natuurliefhebber
een enorme keuze aan wandelpaden die hem naar zeer grote hoogte leiden.
Eindpunt van deze valler is Lillaz, waar men een prachtig zicht heeft op de
Gran Paradiso, en waar een paar wandelpaden starten naar het Gran Paradi-
so natuurreservaat. In het bestek van dit artikel is het uitgesloten een
uitgebreide reportage te maken over dit unieke stuk natuur, maar toch enkele
gegevens : het is eer der grootste van de nationale parken in Italië, 585 km2
groot. De hele oppervlakte van het reservaat bevindt zich boven 1500 m.
Fauna en flora zijn uiteraard alpien. Alles wat er leeft en groeit, geniet
volledige bescherming. Het is er dus verboden vlinders te verzamelen.

In het Cogne-dal bezochten we twee biotopen : Lillaz (4a), waar we langs
het riviertje Grand Eyvia onze auto parkeerden, en er op een natte plaats op
ca. 1700 m hoogte tientallen Aporia craiaegi L. zagen drinken. Op een
kronkelende weg naar het Urtierdal zagen we eveneens op natte plaatsen
Melitaea cinxia L. en Eurodryas aurinia debilis OBERTHÜR en nog een eindje
verder de enige plaats in de Aosta-vallei waar we Pieris napi bryoniae HÜBNER
talrijk zagen vliegen, ongeveer 1850 m hoog. Verder bezochten we in het
Cogne-dal een biotoop op een hoogte van nagenoeg 900 m : Pondel (4b). In dit
stukje natuur kan men twee delen onderscheiden : een nat en een droog
gedeelte. Op het natte biotoop ving ik in 1986 Erebia ligea L.; de soort was er
zeer gewoon. Op het droge biotoop vloog Hipparchia statilinus HUFNAGEL
massaal in 1985 en zowel Agrodiaetus humedasae TOSO & BALLETTO als de
grote dikkop Carcharodus lavatherae ESPER waren er gewoon.

5. Valgrisenche

Het biotoop ligt boven het stuwmeer Lago di Beauregard.Een steile klim
doorheen een dun bezaaid dennebos, waar veel Erebia euryale ESPER vlogen,
en enkele S-bochten brachten ons op het biotoop Le Bois, tussen 2200 en ca.
2400 m : een keteldal met veel almen en een paar grote boerderijen. Dit is de

50

Figuur 4 : Vaipelline, wandelweg langs het stuwmeer Lago di Place Moulin. Deze weg voert naar
de gletsjers achteraan op de foto.

Figuur 5 : Vallei van Cogne. Foto genomen te Lillaz. Steenbedding van het riviertje Grand Eyvia.
In de verte het Gran Paradisomassief. Het natuurreservaat begint hier.

51

enige plaats in de Aosta-vallei waar ik Clossiana titania ESPER heb gevangen.

6. Vetan

Het biotoop (6a) ligt op ongeveer 1750 m hoogte en bestaat uit een licht
dennebos doorsneden door een beekje met zeer koud water. T ussen de dennen
vloog ook hier veel Erebia euryale ESPER, en op de grasvlakten rond de
parking vloog vooral en massaal, het blauwtje Lycaeides idas L. Hier dichtbij,
op slechts een hoogte van 1800 m, bloeit Leontopodium alpinum CASS., het ons
wel bekende Edelweiss. Een tweede biotoop te Vetan (6b) bereikt men via een
steile klim en ligt op 1900 m hoogte. Iets hoger, naast een wild bergbeekje
zoals dit biotoop er vele rijk is, zag ik tussen het gras Parnassius phoebus
sacerdos STICHEL in copula. Hier is de boomgrens en de subalpiene biotopen
gaan er over in alpiene weiden, welke zich over een grote oppervlakte uitsprei-
den. Men ziet er her en der kudden koeien, die de malse grassen afgrazen. De
jeneverbesstruiken kruipen nog slechts over de grond, en de Harige alpenroos
( Rhododendron hirsutum L.) bloeit vooral op droge, warme hellingen. Op
natte plaatsen bloeit het Eenjarige wollegras ( Eriophorum vaginatum L.). Op
een van deze vochtige plaatsen, verscholen tegen de zonnestralen, ving ik in
1986 vier eksemplaren van Vacciniina optilete KNOCH. Verder was Albu/ina
orbitulus DE PRUNNER er niet zeldzaam. Men is hier op een hoogte van ca.
2200 m. Nog hoger groeit de voedselplant van Colias pa/aeno europome
ESPER, namelijk Moerasveenbes ( Vaccinium uliginosum L.), tevens de
voedselplant van V. opiilete. We vingen er één mannetje van C. palaeno
europome op 3 1 -VII- 1984 en één wijfje op 22-VII- 1 986. Op een hoogte van ca.
2300 m vloog in 1986 Pontia caWdice HÜBNER massaal, maar wegens de
oneffenheid van het terrein waren de dieren zeer moeilijk te vangen. Nog iets
hoger vloog Erebia pandrose BORKHAUSEN in gezelschap van Erebia
cassioides HOEIENWARTH, en hoe eigenaardig het ook moge klinken, het
hoogst op dit biotoop waren we rond de 2700 m en daar vloog de door ons
allen bekende Kleine vos (Aglais urticae L.)

7. Avise

De mini-biotopen die we hier bezochten, liggen alle tussen 800 a 900 m
hoogte, meestal langs de weg. De wegbermen zijn er begroeid met klimop
(Hedera helix L.) en op en in de muren die de S-bochten afzetten, groeit overal
Wit vetkruid (Sedum album L.), een plantje dat door veel vlinders wordt
bezocht. De overgrote meerderheid van de bomen die men hier aantreft, zijn
kastanjes ( Castanea sativa MILL.), al groeien er ook ratelpopulieren ( Populus
tremula L.), eiken ( Quercus robur L.) en Grove den ( Piuus sylvestris L.). Hier
vingen we lolana iolas OCHSENHEIMER, en we mogen gerust zeggen dat de
soort er niet zeldzaam is. De voedselplant van de rupsen, Blazenstruik
(Colutea arborescens L.) groeit er overal op de bermen langs de wandelpaad-
jes. Op dezelfde plant leeft de rups van Lampides boeticus L. en we vingen er
twee eksemplaren van deze soort. Verder vingen we er één wijfje van Limenitis
populi L. op een door ons gecreëerde natte plaats op het wegdek, en op
diezelfde natte plaats vingen we tientallen Libythea celtis Laicharting.
Meleageria daphnis Denis & SchiffermÜller was er gewoon en alle wijfjes

52

Figuur 6 : Vetan, biotoop op grote hoogte. Onderaan een alpenweide. In het midden hellingen
begroeid met jeneverbesstruiken ( Juniperus communis L.) en bovenaan moeilijk te beklimmen
hellingen tot op ongeveer 2700 m hoogte.

Figuur 7 : Terreinplooi van Vertosan, na Breuil bereikt men via een kronkelende en stofferige
weg een drassig biotoop, en een eindje verder het plaatsje Jovemjan.

53

behoorden tot de donkergrijze vorm steeveni TREITSCHKE. We zagen er één
Thecla betulae L., het enige eksemplaar dat we in de Aosta-vallei aantroffen.
Het was ook aangetrokken door een natte plaats langs de weg.

8. Cerellaz

De plaatsen die we hier bezochten, ook mini-biotopen, liggen een paar
honderd meter hoger dan deze te Avise, en slechts een drietal km van elkaar
verwijderd. Hier groeit geen Blazenstruik meer, maar wel veel Wit vetkruid
op en langs de bermen, hetgeen betekent dat we hier met relatief droge
biotopen te maken hebben. Op dit vetkruid vingen we Satyrium ilicis ESPER
en Satyrium esculi HÜBNER. Hier groeit nog veel Kastanje en het is op een van
de bloeiende trossen dat we Satyrium w-album KNOCH vingen. Er groeien ook
Berk (Betula a/ba L.) en reeds tamelijk veel dennen. Op ons vast stekje, een
terrasje langs een kunstmatig waterloopje waarnaast we eveneens het hete
wegdek begoten, ving ik het enig eksemplaar van Pandoriana pandora DENIS
& SCHIFFERMÜLLER. Tussen de struiken en op een paar licht beboste
hellingen vloog hier ook Argynnis paphia L., waarvan naar onze mening 80%
van de wijfjes tot de groene vorm valesina ESPER behoort. De soort wordt
vooral aangetrokken door bloeiende braamstruiken (Rubus fruticosus L.) en
het is op deze struik dat we er in slaagden een paar dia’s te schieten van A.
paphia L. in copula : bruin mannetje met groen wijfje. Gezien dit biotoop het
dichtst bij onze verblijfplaats ligt, mogen we stellen dat dit het best
onderzochte biotoop is, en dat we in de toekomst nog meer keren naar ons
stekje zullen terruggaan.

9. Vens

De biotopen liggen langs een stofferige, niet verharde weg. De hoogte
schommelt hier tussen ongeveer 1700 en 1900 m. Hier groeien geen loofbo-
men meer, alleen naaldhout : den, spar en larix. Het is een typisch subalpien
biotoop. Ook hier zijn natte plaatsen. Aan druppelende berghellingen, goede
drinkplaatsen voor vele soorten dagvlinders, treft men aan : Cyaniris
semiargus ROTTEMBURG, Lycaeides idas L., Agrodiaetus damon DENIS &
SCHIFFERMÜLLER, en zelfs reeds Polyommatus eros HÜBNER. Op Bosknautia
(Knautia sylvatica L.) zagen we veel Heodes virgaureae L., waarvan sommige
een klein zwart vlekje hadden op de middenader, aldus behorend tot de
ondersoort montanus MEYER-DÜR. Op de hoogste plaats die we hier
bezochten, vloog eveneens en zeer algemeen Erebia cassioides HOHENWARTH.

10. Col de Joux

De hoogte van de bezochte plaatsen schommelt hier rond de 2000 m. Ons
vast rustplaatsje was een klein stukje grasland, tussen de dennen. Als de zon
aan de hemel brandde, was het hier aangenaam rusten in de schaduw van die
hoge bomen. Rond het kunstmatig meertje, met eveneens zeer koud water, en
slechts enkele aren groot, vlogen op de grazige hellingen vele soorten dagvlin-
ders. De soort die er massaal vliegt, is Lycaeides idas L., in gezelschap van de
vrij schaarse Eumedonia eumedon ESPER. Op een klein stukje nat wegdek,
langs een sprankelend beekje dat het meertje voedt, ving ik de alhier zeldzame

54

Hesperia comma L. en ook het kleine blauwtje Cupido minimus FUESSLY komt
er drinken. Maculinea arion L. troffen we er regelmatig aan in gezelschap van
de zeer schaarse Me/itaea cinxia L. Wanneer men op de top van de Col de Joux
doorheen een opening in een dennebos richting noord kijkt, ziet men de
terreinplooi van Vertosan met de plaatsjes Breuil (vervallen huisjes) en een
eindje verder Jovenpan. De weg erheen is zeer hobbelig en stofferig. Alhier
groeien nog alleen dennen. Wij vonden de biotopen daar niets bijzonders,
maar KÜHNERT ( 1979) spreekt in zijn artikel geregeld over Jovengan! Hij ving
er o.a. Colias palaeno europome ESPER en Vacciniina optilete KNOCH. Deze
twee soorten hebben wij er nooit gezien en ook BROCKMANN ( 1985) heeft er
deze vlinders vruchteloos gezocht.

Opsomming der soorten, door ons waargenomen
1. Dagvlinders

LA. PAPILIONIDAE

1. Papilio machaon LlNNAEUS. We zagen de Koninginnepage op veel
biotopen, maar de soort is nergens algemeen. Op grotere hoogte vliegen
donkere eksemplaren, maar ze zijn daar beslist zeldzaam. Te Vetan, rond
1800 m, zagen we machaon in copula.

Figuur 8 : Papilio machaon L. in
copula. Vetan. ca. 1800 m.

2. Iphiclides podalirius LlNNAEUS. Einde juli namen we de soort waar op
veel plaatsen, wellicht het meest te Avise, Cerellaz en Pondel. Rond deze tijd
vlogen afgevlogen vlinders tesamen met verse, al moeten we melden dat de
Koningspage zelden ongeschonden in het net arriveerde : de twee staartjes aan
de achtervleugels waren meestal afgebroken. De soort vliegt tot op zeer grote
hoogte.

3. Parnassius apollo LlNNAEUS. De Apollovlinder zag ik op alle hoger
gelegen biotopen welke ik in de Aosta-vallei bezocht, maar de soort is zeer
zeldzaam op grote hoogte, en ik zag ze nooit hoger dan 2200 m. Van apollo
zijn veel ondersoorten beschreven, de variabiliteit van de ronde, rode ogen is
enorm. Ik ving in de Aosta-vallei vlinders waarvan de zwarte vlekjes in cel 5

55

zowel open als gesloten zijn, en niet zelden is die vlek rood gekleurd. Te
Pondel en te Cerellaz waren de vlinders in 1985 afgevlogen. De soort is een
fervente distelbezoeker.

4. Pamassius phoebus Fabricius. We zagen deze soort voor het eerst langs-
heen het Lago di Place Moulin, in de Valpelline, op 4-VII-1982, en ook
hogerop. Te Vetan rond 2400 m hoogte ving ik op 8- VI II- 1 985 twee eksempla-
ren, maar half juli zag ik er de soort veelvuldig boven een bergbeekje
fladderen en kon er zowel mannetjes als wijfjes vangen. Waar ik de soort in
1985 zag, kon ik in 1986 geen enkele vlinder bespeuren. Verder hebben we
waarnemingen van de Col de Joux en Lillaz. Ik heb de indruk dat deze apollo-
soort zich graag ophoudt in de nabijheid van stromend water. In de Aosta-
vallei vliegt ssp. sacerdos STICHEL.

l.B. PIERIDAE

5. Aporia crataegi LiNNAEUS. Ik zag de soort op veel biotopen, maar heb tot
nu toe geen enkele vlinder in mijn kollektie afkomstig uit de Aosta-vallei,
aangezien de vliegtijd in juli reeds ver gevorderd is en er rond die tijd slechts
afgevlogen eksemplaren rondvliegen. Zoals hoger aangehaald, vloog het
Groot geaderd witje massaal te Lillaz en kwamen vele vlinders drinken rond
een vochtige plaats langs het riviertje Grand Eyvia. Ik heb de soort niet
waargenomen op grotere hoogte.

Figuur 9 : Aporia crataegi L. op
een natte plaats langs het
riviertje Grand Eyvia te Lillaz.

6. Pieris brassicae LiNNAEUS. Ook het groot koolwitje is een soort die men
overal ontmoet, maar nooit boven de boomgrens en nooit talrijk. Ik zag de
soort het meest in 1985 te Avise, waar de vlinders ook aangetrokken werden
door een natte plaats op het wegdek. We zagen brassicae ook te Cerellaz, in de
nabijheid van de tuintjes, waar groenten verbouwd worden.

7. Pieris rapae LiNNAEUS. Ook deze soort vliegt in de Aoste-vallei overal en
op bepaalde biotopen talrijk. We hebben één waarneming te Le Bois in de
Valgrisenche en dit is zeker 2200 m hoog. De verschillende generaties in het
laagland overlappen elkaar.

56

Figuur 10 : Pieris rapae L. in copula, Cerellaz.

8. Pieris mannii Mayer. Slechts op twee biotopen gevangen : Pondel, 2
eksemplaren op 7-VIII- 1985 en Cerellaz, 1 eksemplaar op 6-VII-1982.

9. Pieris napi LiNNAEUS. Het Klein geaderd witje vliegt overal in de Aosta-
vallei en is zeer gewoon. Nergens zagen we de witte vorm van deze soort boven
1500 m. Op grotere hoogte wordt de witte vorm vervangen door de donkere
vorm bryoniae HÜBNER. Deze vorm zagen we talrijk, iets hoger dan de water-
val te Lillaz. Verder op nog een paar plaatsen : Prarayer, 2 eksemplaren op
1 3- VII- 1983 en op de Col de Joux op 1 5-VII- 1 983, eveneens twee vlinders.

10. Pontia daplidice LiNNAEUS. Ik ving deze soort te Cerellaz en te Quart.
Ze vliegt tijdens de periode half juli-half augustus. Het Resedawitje vliegt er
nooit talrijk en ik heb de soort nooit waargenomen boven 2000 m.

11. Pontia callidice HÜBNER. We namen deze soort voor het eerst waar op
de Grote Sint-Bernard op 7-VII- 1982 en wel talrijk, hoewel meestal
afgevlogen. Meer geluk hadden we in 1986 toen we de soort massaal zagen
boven Vetan, weliswaar een tiental dagen later in het seizoen dan in 1982. De
verse eksemplaren in 1986 kan ik slechts uitleggen door het feit dat er nog veel
sneeuw lag, vooral op plaatsen waar de zon niet kon schijnen. Het is immers
zo dat de temperatuur op grote hoogte in de Alpen een belangrijke invloed
heeft op de ontwikkeling van flora en fauna. Verder één vlinder te Le Bois in
1986. Deze soort heb ik nooit waargenomen lager dan 2200 m. Men vindt
callidice alleen in het hogere alpiene gebied.

12. Euchloe ausonia HÜBNER. We hebben zeer weinig waarnemingen van
deze soort, wellicht door het feit dat de hoofdvliegtijd voorbij is wanneer wij
in de Aosta-vallei zijn. Op 1 4- VII- 1982 één eksemplaar op de Col de Joux, en

57

op dezelfde plaats op 13 en 1 5- VI I- 1983 telkens één vlinder. We vingen nog
één ausonia te Vetan op 1 6-VII- 1 986, op zeer grote hoogte, maar deze was erg
afgevlogen.

13. Colias phicomone Esper. Eens hoger dan om en bij de 2000 m komt men
deze soort overal tegen. Op de geschikte biotopen vlogen de vlinders steeds
talrijk. Ik zag deze groen-gele Colias-soon massaal boven Vetan in 1986, op
hetzelfde biotoop waar ik viermaal op zoek was naar palaeno.

14. Colias palaeno LiNNAEUS. Ik zag slechts 2 eksemplaren in de Aosta-
vallei. De biotopen waarin ik ze ving, liggen in vogelvlucht slechts een paar
km van elkaar verwijderd, maar in het hooggebergte is dit meestal moeilijk te
overbruggen. Op een hoogte van ca. 2250 m te Vetan op 3 1 -VII- 1 984 één
mannetje en op 22-VII- 1986 één wijfje. De voedselplant van de rups,
Vaccinium uliginosum L., groeit er volop. Dit doet mij veronderstellen dat hier
in de Aosta-vallei de zuidelijkste biotopen liggen waar palaeno nog te vinden
is. Een vriend van mij ving de soort rond dezelfde data talrijk in 1986 te
Verbier in Zwitserland. Volgens de literatuur zou in de hoofdketen van de
Alpen de vorm europomene OCHSENHEIMER vliegen, waarvan de celvlek op
de bovenkant van de voorvleugel ontbreekt. Het mannetje dat ik ving, heeft
die celvlek wel. Er zijn verscheidene waarnemingen uit de Aosta-vallei :
KÜHNERT (1979) zag de soort te Joven^an op 6-VIII-1973 en in de
Valgrisenche op 3-VIII-1973. En ook in het museum te Saint-Pierre (zie
verder) is de soort te bezichtigen, eveneens afkomstig uit de Valgrisenche. In
de Aosta-vallei vliegt ssp. europome ESPER.

15. Colias crocea FOURCROY. We hebben waarnemingen van deze trekvlin-
der uit verschillende plaatsen. De maand juli is zeer waarschi jnlijk de periode
waar nog maar weinig vlinders vliegen van de tweede generatie, want het
meest zagen wij crocea in 1985 toen we in de Aosta-vallei waren de eerste
veertien dagen van augustus. Te Avise in 1983 en 1985, en verder te Pondel,
Lillaz, Cerellaz en Vetan. We hebben geen waarnemingen hoger dan 2000 m.

16. Colias hyale LiNNAEUS. Op vele plaatsen waargenomen maar nooit
talrijk. Te Pondel vloog hyale het talrijkst, en ook te Vens hebben we een paar
waarnemingen. De hoogst gelegen lokaliteit waar we deze soort zagen, is Col
de Joux.

17. Colias australis VERITY. Deze soort is in de Aosta-vallei overal minder
gewoon dan hyale , en op hogere biotopen zagen we haar in het geheel niet.
Ik heb waarnemingen van australis uit Avise en Pondel.

18 Gonepteryx rhamni LiNNAEUS. We namen de Citroenvlinder waar in een
groot deel van de bezochte biotopen. Deze soort vliegt vooral op zeer droge
plaatsen : Pondel, Avise en ook Vens. We hebben geen vlinders gezien boven
2000 m.

19. Leptidea sinapis LiNNAEUS. Deze soort hebben we vooral gezien in licht
beboste terreinen en niet te droge biotopen. Vooral in Avise was sinapis elk
jaar aanwezig. Dit witje vliegt heel langzaam over bospaadjes en is er nooit
talrijk. We zagen sinapis tot op een hoogte van ca. 1250 m, te Cerellaz, maar

58

nooit hoger. De vlinder is waargenomen te Pondel, maar is er zeldzaam, op de
scheiding van het droge-natte biotoop, nooit op het droge biotoop.

(vervolgt)

Boekbesprekingen

Kosmos-Kompakt-Wissen Natur

Kassette met 6 natuurgidsen, 20,5 x 1 4 x 1 4 cm, totaal 1911 p., 5537afbeeldingen meestal in kleur,
Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, 1986,
DM 148,- (ISBN 3-440-05622-8).

Het onderwerp natuur en natuurbescherming is aktueler dan ooit. Wie echter dieren en planten
wil beschermen, moet weten hoe ze heten, hoe en waar ze groeien. Dit alles is door de Franckh’
sche Verlagshandlung bijeengebracht in een handige kassette die 6 afzonderlijke natuurgidsen
bevat van uitstekende kwaliteit. Achtereenvolgens vindt men :

Aichele, D. & R. Aichele & H.-J. Schwegler & A. Schwegler : Der Kosmos Pflanzenführer(1978)
Svrcek, M. & J. Kubicka & J. Ehrhart & M. Ehrhart : Der Kosmos Pilzführer (1985)

Bauer, J. & F. Tvrz : Der Kosmos Mineralienführer (1981)

Cerny, W. & K. Drchal : Welcher Vogel ist das? (1984)

Bouchner, M. : Der Kosmos Spurenführer (1982)

Zahradnik, J. & J. Cihar : Der Kosmos Tierführer (1978)

Al deze gidsen hebben met elkaar gemeen dat er op de rechterbladzijde kleurafbeeldingen
afgedrukt staan van de soorten die op de linkerbladzijde beschreven staan. Verder zijn ze alle
van onberispelijke druktechnische kwaliteit. De kassette bevat bovendien een handig vergroot-
glas in lederen etui. De prijs van deze boeken staat beslist in verhouding tot de geboden kwaliteit
aan literatuur. Natuurliefhebbers vinden er informatie in over zeer uiteenlopende aspekten van
de natuur.

W.O. De Prins

Hötzel, H.-J. : Umweltvorschriften für die Landwirtschaft

20 x 13 cm, 467 p.. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561, D-7000 Stuttgart 70, genaaid, 1986,
DM 58,-

Het boek ‘Milieuvoorschriften voor de landbouw’ behandelt al de rechtsvragen i.v.m. milieu
en landbouw. Sinds 1970 zijn velen eindelijk milieubewust geworden en zijn de reglementen en
voorschriften als een lawine op de landbouwers neergekomen. Uit die veelvuldigheid van wettek-
sten en reglementeringen is niet meer wijs te geraken. Niet zelden voelen de landbouwers hun
bestaansbezigheid in bepaalde eisen echt bedreigd. Ze moeten goed weten wat zijn bij hun
bedrijfsvoering en produktie, met het ook op milieubescherming, mogen en wat niet mag. Ze
hebben er dan zeker belang bij of zij bepaalde milieubelastingen met sukses kunnen betwisten en
hoe zij voor beschermingsmaatregelen schadeloosstelling zouden kunnen ontvangen.

De landbouw moet zijn ecologische plichten vervullen en daarbij ook zijn ekonomische
belangen behartigen. Velen moeten hard werken om van de oogst van hun arbeid te kunnen
leven. Ze kunnen dan ook niet blijvend voor de natuurwetenschappers hun plezier gaan boeren.
Er moet een evenwicht gehandhaafd worden tussen de ekonomische funktie en hetgeen
ecologisch duldbaar is.

In dit uiterst aktuele boekwerk zijn alle bestaande milieuvoorschriften voor de land- en
tuinbouw in de Bondsrepubliek Duitsland neergeschreven en uitgelegd. Juist voor de niet
juridisch geschoolde lezer wordt de inhoud en de samenhang van het landbouwmilieurecht
begrijpelijk gemaakt. De schrijver heeft een praktische middenweg gevonden tussen de voorstel-
ling van de gerechterlijke basisprincipes en de bemiddeling van konkrete alleenstaande
informatie. Als de lezer een antwoord wil op een bepaalde vraag, of informatie wenst over een

59

enkel begrensd onderwerp, kan hij dit in de samenvatting onder het betreffende indelingspunt
terugvinden.

Het meest naar voren komend doel van dit werk is de zo ontbrekende informatie over de rech-
ten en de plichten van het landbouwgebeuren en de milieubescherming samen te brengen. Het
boek wil door het opbrengen van zelfdiscipline en het verantwoordelijk handelen van de land-
bouwer, bosbouwer, wegenbouwer, woningbouwers en zo meer de milieubescherming voor
blijven door niet alles een zuiver ekonomische funktie toe te schrijven, maar hen ook ecologisch
duldbaar te laten samenwerken.

Naast het algemene landbouwmilieurecht komen vele onderwerpen aan bod. Ruimtelijke
ordening, bodem-, water- en luchtverontreiniging, afvalproblemen, mestoverschotten, bestrij-
dingsmiddelen, ruilverkaveling en zo verder. Het is geen boek om te lezen maar wel om te gebrui-
ken. Als het ware een zakboek voor iedere landbouwvoorlichter. Ook voor gemeentebesturen,
verenigingen en firma’s die met milieuproblemen te doen hebben. Naast advokaten en juristen
zal ook de gewone natuurliefhebber dit handboek verwelkomen,
ir. V.F. Naveau

Inhoud :

Desender, K. : zie Pollet, M. & Desender, K.

Faquaet, M. : De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen

(Lepidoptera) 47

Ganev, J. : Beitrag zur Untersuchung von palaarktischen Crambidae

(Lepidoptera : Pyraloidea) 35

Garrevoet, T. : The breeding of Pseudochazara orestes De PRINS & VAN DER
POORTEN, 1981 and description of the pre-imaginal stadia

(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae) 1

Naveau, V.F. : Haploembia solieri RAMBUR te Palma de Mallorca

(Embioptera) 8

Olivier, A. : Dagvlinders van de Griekse eilanden in drie verzamelingen

(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea) 39

Olivier, A. & Riemis, A. : Spring butterflies and moths from the Greek island

of Karpathos (Greece) (Lepidoptera) 9

Pollet, M. & Desender, K. : Carabidae van een spoorwegberm te Veldegem

(West- Vlaanderen) (Coleoptera) 23

Riemis, A. : zie Olivier, A. & Riemis, A.

Thomson, G. : Maniola chia - a new Satyrid from the Greek island of Chios

(Lepidoptera : Satyridae) 13

Boekbesprekingen 7, 22, 34, 38, 46, 59

verantw. uitg. : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium)Tel. 03/322.02.35

60

Redaktiekomitee : F. Co ENEN (Brussel), J. Heath (St. Ives, England), Dr. K. Maes (Gent),

Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen), ir. C.J. Segers
(Antwerpen).

Redaktieadres : W.O, De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium). M'JSEUTv

Jaargang 15, nummer 2

Bucculatrix noltei (PETRY) in de provincie Antwerpen
(Lepidoptera : Lyonetiidae)

Willy De Prins & Hans Henderickx

1 }aprüW98i?AL HISÏORY)

1 3 APR 1987

EXCHANGED
ENT0M0L0GY LIBI UPd

Abstract. Bucculatrix noltei (Petry) in the province of Antwerp (Lepidoptera :
Lyonetiidae).

Information on the behaviour of the adult of Bucculatrix noltei is given. The distribution
of the species in the province of Antwerp is discussed.

Résumé. Bucculatrix noltei (Petry), dans la province d’Anvers (Lepidoptera :
Lyonetiidae).

Les auteurs complètent les informations au sujet des moeurs de Bucculatrix noltei. Ils
commentent la présence de 1’espèce dans la province d’Anvers.

De Prins, W. : Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen.

Henderickx, H. : Wandelweg 11, B-2400 Mol.

Na de recente ontdekking van Bucculatrix noltei (PETRY) in België
(COENEN, 1986), werd de soort op heel wat plaatsen gevonden, en vaak in niet
geringe aantallen. Waarschijnlijk hebben een tamelijk onopvallend uiterlijk
en een eerder verborgen levenswijze er toe bijgedragen dat dit vrij algemene
insekt zo lang onopgemerkt gebleven is.

De eerste auteur zocht de planten van Artemisia vulgaris L. af op
verschillende plaatsen rond Antwerpen en dit leverde tussen 14 en 28 mei 1986
een hele reeks noltei op. De meeste dieren werden verzameld op 22 mei. De
beste tijden om de insekten te zoeken, zijn windstille avonden met
zonneschijn. De zon mag nog redelijk hoog aan de hemel staan, maar niet
rechtstreeks op de planten schijnen. De diertjes zitten dan meestal
onbeweeglijk op de bovenkant van de bovenste bladeren van Artemisia
vulgaris. Bijna steeds bleek het om wijfjes te gaan en er kan verondersteld
worden dat deze zo de mannetjes aanlokken. Enkel als tegen de planten
geklopt werd, vlogen er enkele eksemplaren op en daar bleken dan ook steeds
enkele mannetjes bij te zitten.

De planten waarop noltei gevonden werd, groeiden hoofdzakelijk op
schaduwrijke plaatsen langs wegranden, onder bomen enz. De soort bleek

61

3 mm

—

Figuur 1 : Bucculatrix noltei (Petry), wijfje. Mol,, 30. V. 1986

Figuur 2 : Bucculatrix noltei (Petry), ei op Artemisia vulgaris L.

62

niet voor te komen op planten die in het midden van braakliggende terreinen
of weilanden, dus op weinig beschutte plaatsen, groeien.

Op 30 mei 1986 werden door de tweede auteur te Mol een aantal imago’s
gevonden op Artemisia vulgaris, aan de rand van een weide langs een
zandweg. De dieren zaten vaak aan de onderzijde van de bladeren, in het
verlengde van een nerf. Bij zonneschijn waren de insekten soms aktief op de
toppen van de planten, maar slechts eenmaal werd een vliegend eksemplaar
waargenomen (omstreeks 20.30 u). Enkele wijfjes werden een tijdje in plastic
buisjes met A. vulgaris geplaatst. Na een paar dagen konden op de bovenzijde
van de planten de onopvallende, lichtgroene eieren gevonden worden. Ze
waren steeds afgezet bij een bladnerf en vertoonden een gerimpeld oppervlak
(figuur 2).

Tot nu toe werd de soort op 6 vindplaatsen in de provincie Antwerpen
gevonden : Berchem, Hoboken, Merksem, Mol, Niel en Schilde. In België is
de soort verder bekend van de streek rond Brussel en van de Kuststreek. In
Europa werd ze verder vermeld van Frankrijk, Nederland, Oostenrijk, Oost-
Duitsland en Polen. Het is heel waarschijnlijk dat vele literatuurgegevens over
Bucculatrix artemisiella HERRICH-SCHAEFFER in werkelijkheid aan B. noltei
moeten toegeschreven worden. De eerste soort leeft uitsluitend op Artemisia
campestris L. en die plant is erg zeldzaam bij ons. Verder is het zonder meer
duidelijk dat noltei op nog vele andere plaatsen kan ontdekt worden.

Literatuur

Coenen, F., 1986. Bucculatrix noltei (Petry) espèce nouvelle pour la faune beige (Lep.

Lyonetiidae). - Linneana Belgica 10 : 237-240.

XVIII International Congress of Entomology
Vancouver, Canada, July 3-9, 1988

Sponsored by the Entomological Society of Canada, the XVIII Internatio-
nal Congress of Entomology will be held in Vancouver, British Columbia,
July 3-9, 1988. Facilities for the Congress will be provided by the University
of British Columbia. All scientific sessions will be held on the campus.

The Scientific Programm will include plenary lectures and symposia,
section symposia, workshops and special-interest group meetings, as well as
contributed paper and poster sessions.

This first announcement is distributed to institutions, societies, scientific
journals and participants of the XVII Congress. Persons wishing to receive
the Second Announcement Brochure should so indicate by writing to the
following :

Dr. G.G.E. SCUDDER, Secretary-General
XVIII International Congress of Entomology
Department of Zoology
The University of British Columbia
Vancouver, B.C. V6T 2A9 Canada

Phegea 15 (2) : 63 (1 april 1987)

63

Boekbesprekingen

Jenuwein, H. : Avocado bis Zuckerrohr. Tropische Nutzpflanzen selber ziehen.

19 x 13 cm, 127 p., 82 kleurfoto’s. Verlag Eugen Ulmer. Postfach 700561, D-7000 Stuttgart 70.
gekartonneerd, 1986. DM 14,80.

De nuttige planten uit de tropen en de subtropen die hier bij ons niet thuis horen, zijn in ons
land altijd iets heel bijzonders. Hij die binnenshuis een kleine tuin of een kleine serre bezit, heeft
nochtans veel mogelijkheden met deze plantengroep. Men noemt ze 'exoten'. Wie deze planten
wil kweken, kan niet alleen plezier beleven aan het groeiende groen, maar er ook wel eens lekkere
vruchten van oogsten. Maar wie deze tropische en subtropische planten met goed gevolg wil
kweken, zal wel wat hulp en aansporing nodig hebben om de vereiste kennis te krijgen totdat zijn
ervaring hem kan leiden.

De schrijver van dit boekje heeft met deze planten vele ervaringen opgedaan en ze in de loop
der jaren verzameld en daarop zijn gegevens en raadgevingen laten berusten. En deze wijken in
velerlei opzichten nogal af van de gangbare meningen. De keuze van de beschreven planten
beperkt zich dan ook uitsluitend tot soorten die de schrijver ooit zelf gekweekt heeft. Hij heeft er
een zeventigtal uitgekozen, alfabetisch gerangschikt van avokaten tot suikerriet. Van elke
beschreven plant wordt de natuurlijke herkomst aangegeven, zodat de kweker al onmiddellijk
kan weten welk klimaat de groei en de bloei zal bevorderen. Dan wordt de plant zelf beschreven.
Hoe hij groeit en hoe de bloem zich ontwikkelt en wat er nodig is om de vruchtzetting te verzeke-
ren. De schrijver geeft dan raadgevingen over de specifieke standplaats, de bodem, het gieten en
het bemesten. Om de planten in bloei te krijgen en de vruchten te laten rijpen, verzekert hij dan
het sukses. Het blijkt altijd wel het proberen waard om deze planten verder te kweken door eigen
gewonnen zaad of door stekken met de inlichtingen die de schrijver er aan toevoegt.

Een mooi boekje waardoor je als plantenvriend echt zin krijgt om ook eens met deze planten
te beginnen,
ir. V.F. Naveau

Friedrich, E. : Breeding Butterflies and Moths - a practical Handbook for British and European
species.

20 x 25 cm, 176 p., 47 tekstfiguren, Harley Books, Martins, Great Horkesley, Colchester, Essex
C06 4AH, England, 1986, Paperback (ISBN 0-946589-11-9) Pnd. 9.95, gebonden (ISBN 0-
946589-20-8) Pnd. 20.00

S. Whitebread vertaalde dit bekende werk in het Engels en A.M. Emmet voegde er heel wat
bijkomende informatie aan toe, voornamelijk over het kweken van Microlepidoptera. Verder
werd de originele tekst uitgebreid met gegevens van J. Reid over het kweken van Britse Geome-
tridae en van B. Gardiner over het gebruikt van kunstmatig of semi-synthetisch voedsel.

Het eerste deel van het boek bevat een algemene inleiding over het kweken van vlinders, het
benodigde materiaal en de verschillende technieken om het eileggen te bevorderen, het verzorgen
van de rupsen en de poppen en het uitkomen van de imago’s. Er wordt in dit deel ook aandacht
besteed aan het bijhouden van een notitieboek, de bescherming van vlinders en botanische
literatuur.

Het tweede, en meest uitgebreide deel beschrijft de kweek van ongeveer 1000 verschillende
soorten Lepidoptera met voorbeelden uit haast alle families. Elke beschrijving valt uiteen in een
aantal terugkerende rubrieken : het paren van de adulten, het eileggen, het rupsestadium, de
overwintering, de voedselplanten. Het boek eindigt met een literatuurlijst, een lijst van Britse
entomologische verenigingen, boekhandels en winkels voor entomologisch materiaal, en een
alfabetische index van vlinder- en plantenamen. Het boek is verzorgd uitgegeven en betekent een
nuttige informatiebron voor al diegenen die zich met het kweken van vlinders bezighouden.

W.O. De Prins

64

De fauna van een intensief begraasd weiland met aangrenzende
weiderand en berm te Sint-Denijs-Westrem (Gent, België)

1. De loopkeverfauna (Coleoptera : Carabidae)

Mark Alderweireldt

Abstract. The fauna of an intensively grazed pasture with its border and verge at Sint-
Denijs-Westerm (Ghent, Belgium). I. Carabid beetles (Coleoptera : Carabidae).

From 2. III. 1985 to 1. III. 1986 the area was sampled with 10 pitfalls. We were able to
collect 65 species of Carabid beetles of which some are very rare in Belgium (e.g. Dromius
sigma). Some species such as Bembidion properans , Agonum muelleri and Pterostichus
vemalis showed a very clear preference for the pasture itself. Looking at the activity
pattems during the year, we could distinguish three groups : species with reproduction in
spring or summer and a rather inactive autumn generation (e.g. Bembidion properans),
species with reproduction in spring and summer with a very active autumn generation
(e.g. Agonum muelleri) and species with a period of inactivity (aestivation) in the
summertime and reproduction period in autumn (e.g. Nebria brevicollis).

Résumé. La fauna d’une prairie broutée avec ses bas-cötés a Sint-Denijs-Westrem
(Gand, Belgique). I. Coléoptères Carabiques (Coleoptera : Carabidae).

Une dizaine de pièges ont été placés sur le terrain étudié, permettant un échantillonnage
couvrant une période allant du 3. III. 1985 au 1. III. 1986. Au total 65 espèces de Carabidae
furent récoltées. II a en outre été constaté que Bembidion properans. Agonum muelleri et
Pterostichus vemalis fréquentent de préférence les prairies. En considérant les périodes
d’activité, il est possible de distinguer trois groupes :

-les espèces se reproduisant au printemps ou en été, qui possèdent une nouvelle génération
automnale (p.ex. Bembidion properans),

-les espèces se reproduisant au printemps ou en été, qui possèdent une nouvelle génération
active pendant 1’automne (p.ex. Agonum muelleri),

-les espèces se reproduisant en automne avec un estivage des adultes (p.ex. Nebria
brevicollis).

Alderweireldt, M. : Rijksuniversiteit Gent, Laboratorium voor Oecologie der Dieren,

Zoögeografie en Natuurbehoud, K.L. Ledeganckstraat 35, B-9000 Gent.

Inleiding

Het onderzochte gebied is gelegen op enkele kilometer ten zuidwesten van
Gent op het grondgebied van de fusiegemeente Sint-Denijs-Westrem. Het
maakt deel uit van een zeer gevarieerd kompleks van vochtige hooilanden,
laaggelegen weiden, verruigde rietlandjes, elzen- en wilgenbosjes en
opgespoten terreinen ten zuiden van de Ringvaart en ten oosten van de
spoorweg Gent-Oudenaarde. Het hele gebied is bekend onder de naam
«Bugten». Het wordt door een wig van het oude vliegveld van Sint-Denijs-
Westrem, dat nu plaats moet maken voor de bouw van een nieuw
hallenkompleks, in twee stukken verdeeld.

Algemene beschrijving

De onderzochte weide is een laaggelegen vochtig tot zeer vochtig terrein dat
gedurende ongeveer 5 a 6 maanden van het jaar wordt begraasd door een
twintigtal schapen. Samen met een paar omliggende weiden vormt het een
geheel van ongeveer 4 ha. Het weiland wordt minstens 4 keer per jaar bemest.
Dit gebeurde in 1985 op 9 maart door het strooien van potas (10% P205 en

Phegea 15 (2) : 65-75 (1 april 1987)

65

15% K20). Nadien werd op 5 mei, 16 juni en 1 augustus met
ammoniumnitraat (NH4N03) bemest. Aan de noordzijde grenst een rij
zwarte elzen en een beek die door een landweg wordt begeleid (zie figuur 1).
Aan de overzijde hiervan ligt een vrij steile berm die bovenaan overgaat in een
reeds tot wilgen-elzenbos geëvolueerd opgespoten terrein. De terreinen vallen
binnen het 10x10 km UTM-hok ES45. Door de plaatsbepaling meer
nauwkeurig uit te meten op een stafkaart met schaal 1/25000 bekomen we de
UTM-coördinaten ES 48 10 533 1 voor de weide en ES 48 1 1 5332 voor de berm.
Op de Biologische Waarderingskaart van België (kaartblad 22, Gent,
DESMET & Demarest, 1985) worden de berm en de weiderand gekarteerd als
biologisch waardevol. Ze worden ingedeeld in de klasse Sz zijnde ruigten met
opslag van allerlei aard. De aspektbepalende soorten zijn er voornamelijk
zwarte els ( Alnus glutinosa), wilg ( Salix sp.), grote brandnetel ( Unica dioica )
en in mindere mate hondsdraf ( Glechoma hederacea ) en kleefkruid (Galium
aparine ). De bestudeerde weide behoort tot de mesofiele kultuurgraslanden.
Het is een soortenarme graasweide met overwegend Engels raaigras (Lo/ium
perenne ) en witte klaver ( Trifolium repens) (karteringseenheid Hp) en daarom
vegetatiekundig gezien van geringere biologische waarde.

Om een idee te krijgen van de klimatologische omstandigheden waarin de
bemonstering plaatsgreep, werden in figuur 2 de gemiddelde maandtempera-
turen uitgezet.

Materiaal en methode

Van 2. III. 1985 tot 1. III. 1986 werd het terrein met 10 plastic bodemvallen

66

1 98* 1985 1986

Figuur 2 : maandgemiddelde temperaturen in graden Celsius van einde 1984 tot begin 1986.

bemonsterd. De gebruikte vallen hebben een vangoppervlak van ongeveer
1 15 cm2. Als fixatief werd 4% formol gebruikt waaraan een scheutje detergent
werd toegevoegd om het zinken van de gevangen dieren te bevorderen. Tussen
18.1 en 15.11 werd ook wat ethyleenglycol toegevoegd om bevriezen tegen te
gaan. Om de 14 dagen werden ze geledigd zodat we 260 vangsteenheden
bekwamen, verdeeld over 26 periodes. Enkel van 1-1 5. II. 1986 was het, wegens
een te hoge waterstand, onmogelijk val W6 te plaatsen.

De opstelling van de 10 bodemvallen gebeurde zoals aangegeven op het
noord-zuid transect in figuur 1. Daarop is te zien dat er 4 vallen in de weide
zelf stonden opgesteld (Wl, W2, W3, W4), 2 in de weiderand (W5, W6) en \
in de berm (BI, B2, B3, B4). De stations BI, B3 en B4 situeren zich op
ongeveer dezelfde hoogte. Station B2 bevindt zich bovenaan de berm.

Voor de determinatie van de loopkevers werd gebruik gemaakt van
LiNDROTH (1974) en FREUDE et al. (1976). De nomenclatuur is volgens
Desender (1985).

Resultaten en bespreking

In totaal werden 65 soorten Carabidae gevangen, verdeeld over 29 genera.
Tabel 1 geeft de jaartotalen weer van elke soort voor de weide, de weiderand
en de berm. Op deze tabel zien we dat, ook al is het aantal soorten op zijn
minst bevredigend te noemen, de vangstaantallen relatief laag gebleven zijn.
Van de 65 soorten werden er slechts 9 relatief talrijk gevangen (arbitraire
grens van 20 individuen). Het betreft hier Bembidion properans (324 ex.),

67

!

Agonum muelleri (74 ex.), Pterostichus vernalis (74 ex.), Agonum obscurum (65
ex.), Nebria brevicollis (57 ex.), Loricera pilicornis (40 ex.), Pterostichus
strenuus (40 ex.), Pterostichus minor (35 ex.) en Badister lacertosus (20 ex.).

1. Faunistiek

Tijdens dit onderzoek werden een aantal voor België en voor de Gentse
regio faunistisch interessante soorten vastgesteld, o.a. Dromius sigma,
Bembidion bipunctatum, Badister unipustulatus, Badister dilatatus. Voor meer
details hierover verwijzen we naar ALDERWEIRELDT & DESENDER (1986).

2. Habitatpreferentie

Op het dendrogram in figuur 3 wordt de Renkonen similariteit tussen de
stations voorgesteld. Deze similariteit wordt bekomen door de minimale
procentuele abundanties te sommeren. Dit geeft een maat voor de gelijkenis
tussen stalen, rekening houdend met het aantal soorten en het aantal
individuen. Zo zien we dat de tien bodemvallen in drie groepen uiteenvallen.
Een eerste groep bestaat uit stations Wl, W2, W3 en W4 die in de weide zelf
stonden opgesteld. De strooisellaag is hier eerder dun en er is relatief weinig
schaduw. In de weiderand daarentegen, waar stations W5 en W6 gesitueerd
waren, neemt zowel de hoeveelheid schaduw als de strooisellaagdikte vrij
plots toe. De stations B 1 , B2, B3 en B4 zijn in dit opzicht meer vergelijkbaar
met W5 en W6. Figuur 3 laat inderdaad ook zien dat de weiderand meer
gelijkend is aan de berm dan aan de weide zelf. De vochtigheidsverschillen
zijn eerder gering met uitzondering van val B2 die in een wat drogere
omgeving (bovenaan de berm) stond opgesteld.

In figuur 4 werden de procentuele aantallen respektievelijk in de weide en
de weiderand + berm voor de negen meest abundante soorten uitgezet. Deze
aantallen werden zodanig gekorrigeerd dat een vergelijkbare vangstinspan-
ning werd bekomen voor beide onderscheiden groepen.

We zien dat Bembidion properans, Agonum muelleri en Pterostichus vernalis
een duidelijke preferentie vertonen voor de niet beschaduwde, strooiselarme
weide. Bij Pterostichus strenuus, Pterostichus minor, Nebria brevicollis,
Agonum obscurum en Badister lacertosus stellen we daarentegen een
uitgesproken voorkeur vast voor de beschaduwde en strooiselrijke weiderand
en berm. Voor Loricera pilicornis vinden we ongeveer een fifty-fifty
verhouding.

Dit onderscheid tussen deze soorten komt ook tot uiting in figuur 5 waar de
Renkonen similariteit tussen de 13 talrijkste soorten (in totaal meer dan 10
individuen gevangen) in dendrogram werd uitgezet. In dit geval is deze
similariteit een maat voor de gelijkenis tussen soorten op basis van de
spreiding van hun aantallen over de verschillende stations.

3. Fenologie van de levenscyclus

Naast het bepalen van de soortensamenstelling, is de bodemvalmethode
ook geschikt voor het registreren van de aktiviteitsdistributie van een soort in
de loop van het jaar (o.a. Adis, 1979; TRETZEL, 1955). Daaruit volgt dat ook
de reproduktieperiodes van de verschillende soorten zijn af te leiden, vermits

68

1 2345978 18 0

100

80 _

60 _

40 _

20 _

Figuur 3 : Renkonen-similariteit tussen de stations. Verklaring cijfers : 1=W1, 2=W2, 3=W3,
4=W4, 5=W5, 6=W6, 7=B1, 8=B2, 9=B3, 10=B4.

weide

weinig schaduw
weinig strooisel

welderend + berm
veel schaduw
meer strooisel

% 100

50

100 %

Figuur 4 : procentuele aantallen van de negen talrijkste soorten in respektievelijk weide en

weiderand + berm.

69

1 13 5 7 8 2 II 12 O 3 10 4 0

100
80 _

60 _

40 .

20 _

Figuur 5 : Renkonen-similariteit tussen de dertien talrijkste soorten. Verklaring cijfers, zie tabel 1

de aktiviteitsdistributie vooral daarvan een weerspiegeling is (MAELFAIT &
Baert, 1975).

Diverse auteurs hebben de verkregen fenologiepatronen van loopkevers
ingedeeld in verschillende groepen op basis van de voortplantingsstrategieën
(LARSSON, 1939; Thiele, 1977). Bij het bekijken van de akt i viteitsdistributies
van de door ons talrijk gevangen soorten kunnen we drie groepen
onderscheiden :

1. Voorjaars- of zomerreproducerende soorten met een weinig of niet aktief
herfstbestand. Type : Bembidion proper ans.

2. Voorjaars- of zomerreproducerende soorten met een sterk aktief
herfstbestand. Type ; Agonum muelleri.

3. Herfstreproducerende soorten met een zomerdiapauze. Type : Nebria
brevicollis.

Groep 1 : voorjaars- of zomerreproducerende soorten met een weinig of niet
aktief herfstbestand.

Het typevoorbeeld voor deze groep is Bembidion properans , de in ons gebied
meest talrijk gevangen loopkever. Figuur 6 geeft de aktiviteitsdistributie van
deze soort in de loop van het jaar weer. De reproduktieperiode valt duidelijk
in het voorjaar, voornamelijk vanaf mei. Vanaf einde juli werden de eerste
tenerals (pas uitgeslopen adulten) vastgesteld. Dit bewijst de aanwezigheid
van de nieuwe generatie minstens vanaf juli. Deze nieuwe herfstgeneratie is
verder relatief weinig aktief. Ze overwintert als adult om pas in het volgende
voorjaar zelf tot reproduktie over te gaan.

70

6EM3IDI0N PROPERANS

Figuur 6 : aktiviteitsdistributie van Bembidion properans (zwart = tenerals).

Deze fenologie van de levenscyclus komt overeen met diverse auteurs (o.a.
Crappe, 1981; POLLET, 1983). Volgens hen valt echter de voortplantingspiek
in juni. De door ons vastgestelde piek in juli-augustus is waarschijnlijk het
gevolg van enerzijds de koude winter van 1984-1985 (zie figuur 2) en
anderzijds de overlapping tussen de reproducerende voorjaarsgeneratie en
het daaruit voortvloeiende herfstbestand, waardoor de voortplantingspiek
schijnbaar later valt.

Tot deze groep soorten rekenen we ook Agonum obscurum en Pterostichus
strenuus. Beide soorten hebben eveneens een weinig aktief herfstbestand. De
voortplantingspiek van Agonum obscurum situeert zich in de zomermaanden
juni, juli en augustus, in overeenstemming met diverse auteurs (o.a. POLLET,
1983).

Groep 2 : voorjaars- en zomerreproducerende soorten met een sterk aktief
herfstbestand.

Figuur 7 laat het aktiviteitsverloop van Agonum muelleri zien. De aktivi-
teitspieken zijn door de eerder lage vangstaantallen niet echt uitgesproken,
maar toch is te zien dat de nieuwe generatie minstens reeds vanaf september
aanwezig is (tenerals). Het daaruit voortvloeiende herfstbestand is nog tot
november-december opvallend aktief. Dit staat in verband met het zoeken
naar geschikte overwinteringsplaatsen. Pterostichus vernalis en Pterostichus
minor vertonen een volledig analoog verloop.

Groep 3 : herfstreproducerende soorten met een zomerdiapauze.

Een typische soort voor deze groep is de algemeen voorkomende Nebria

71

Tabel 1 : absolute jaartotalen (mannetjes/wijfjes) van de 65 soorten Carabidae voor de weide
( Wl, W2, W3 en W4), de weiderand (W5 en W6) en de berm (B 1, B2, B3 en B4). De cijfers tussen
haakjes verwijzen naar het dendrogram in figuur 5.

weide

rand

berm

totaal

Acupalpus dubius

0/1

0/1

Agonum assimile

1/0

1/0

Agonum dorsale

0/1

0/1

Agonum fuliginosum

4/0

0/1

2/0

3/1

Agonum micans

0/1

0/2

0/3

Agonum moestum

0/1

0/2

0/3

Agonum muelleri ( 1 )

38/33

0/1

1/1

39/35

Agonum obscurum (2)

2/0

22/26

8/7

32/33

Agonum ruficorne

3/1

3/1

Am ara aenea

2/2

0/1

2/3

Amara anthobia

0/1

0/1

Amara famdiaris

2/0

3/0

5/0

Amara lunicollis

1/0

1/0

Amara plebeja

0/1

0/1

Anisodactylus binotatus

1/2

1/2

Asaphidion flavipes (3)

3/9

3/9

Badister bipusiulatus

1/0

1/0

Badister dilatatus

0/2

0/2

1/2

1/6

Badister lacertosus (4)

1/1

14/4

15/5

Badister sodalis

3/4

3/4

Badister unipustulatus

1/0

0/1

1/1

Bembidion bipunctatum

1/0

1/0

Bembidion guttula

1/0

1/0

Bembidion harpaloides

0/1

0/1

Bembidion lunulatum

0/1

0/1

Bembidion obtusum

0/1

0/1

Bembidion properans (5)

175/148

0/1

175/149

Bembidion tetracolum

2/3

2/3

Bradycellus harpalinus

1/1

0/1

0/2

1/4

Calathus fuscipes

4/0

1/0

5/0

Calathus melanocephalus

1/1

1/1

Carabus granulatus (6)

1/2

2/0

4/3

7/5

Clivina collaris (7)

7/3

2/0

9/3

Clivina fossor

0/2

1/0

1/2

Dromius linearis

1/0

2/0

3/0

Dromius melanocephalus

1/1

1/1

2/2

Dromius sigma

0/2

0/2

Dyschirius globosus (8)

0/4

2/2

1/1

3/7

Elaphrus cupreus

0/1

0/1

Harpalus rufipes

0/1

0/1

0/2

Lebia chlorocephala

0/1

0/1

Leistus ferrugineus

2/0

2/0

Leistus fulvibarbis

1/0

1/3

2/4

Leistus rufescens

1/0

1/0

Loricera pilicornis (9)

8/7

9/6

2/8

19/21

Nebria brevicollis ( 1 0)

2/2

1/0

27/25

30/27

Notiophilus biguttatus

2/1

2/1

Notiophilus palustris

0/1

0/1

Oodes helopioides

1/0

1/0

Panageus cruxmajor

0/1

0/1

72

weide

rand

berm

totaal

Patrobus atrorufus

0/2

2/0

2/2

Pterostichus anthracinus

3/1

1/1

1/2

5/4

Pterostichus diligens

2/0

1/1

1/1

4/2

Pterostichus melanarius

0/1

0/1

Pterostichus minor (11)

1/2

17/13

1/1

19/16

Pterostichus niger

1/0

1/0

Pterostichus nigrita

1/0

3/1

0/2

4/3

Pterostichus strenuus (12)

3/2

7/9

14/5-

24/16

Pterostichus vernalis (13)

27/29

8/3

4/3

39/35

Pterostichus versicolor

2/2

0/2

2/4

Stenolophus teutonus

0/2

0/2

Stomis pumicatus

0/1

0/1

Trechus micros

1/0

1/0

Trechus obtusus

3/2

1/1

4/3

Trichocellus placidus

0/2

0/4

0/6

A

A

N

T

A

L

10.0

9.0_

8.0.
7 . 0 _
6.0.

MAR APR MAY JUN JUL AUG

SEP OCT NOV

T1

DEC

FEB

AGONUM muellepi

Figuur 7 : aktiviteitsdistributie van Agonum muelleri (zwart = tenerals).

brevicollis (figuur 8). De adulten kennen een grote aktiviteit in de lente, vanaf
april tot begin juli. Deze voorjaarsaktiviteit is het gevolg van een intensieve
voedselopname in die periode (DESENDER, mond. med.). Nadien gaan de
dieren in diapauze (aestivatie). Na deze periode van zomerrust volgt de
reproduktieperiode in de herfst, zo ongeveer vanaf september. De larven die
hieruit ontstaan, overwinteren om pas het volgende voorjaar adult te worden
en de cyclus te sluiten. In mindere mate overwinteren ook adulten (POLLET,
1986).

73

NEBRIA BREVICOLLIS

Figuur 8 : aktiviteitsdistributie van Nebria brevicoMs.

Besluit

Het vegetatiekundig waardevolle karakter van het onderzochte gebied is
reeds op de Biologische Waarderingskaart gebleken. Aan de hand van het
grote aantal soorten loopkevers, waaronder een aantal zeldzame en een
aantal recent sterk afgenomen soorten (zoals b.v. Panageus cruxmajor,
Notiophilus palusiris en Lebia chlorocepha/a), mogen we besluiten dat ook op
basis van de Carabidae-fauna het gebied waardevol te noemen is.

Dankwoord

De auteur dankt het Instituut tot aanmoediging van het Wetenschappelijk
Onderzoek in Landbouw en Nijverheid voor de verleende financiële steun.
Dank aan M. DEKEYSER en J. CLAUWAERT voor de hulp bij het praktische
werk. Dank ook aan A. De KiMPE voor het gebruik van computerprogram-
ma’s en aan R. DE KEER voor het nalezen van het manuskript.

Bibliografie

Adis, J., 1979. Problems of interpreting Arthropod sampling with pitfall traps. - Zool.Anz. 202 :
177-184.

Alderweireldt, M. & Desender, K., 1986. Faunistisch interessante loopkevers (Coleoptera,
Carabidae) van een weide met berm te Sint-Denijs-Westrem. -Buil. Annls Soc.r. beige Ent.
112 : 303-305.

Crappé, D., 1981. Morfologie en oecologie van twee zustersoorten Bembidion lampros (HbSi .) tn
Bembidion properans Steph. (Coleoptera, Carabidae). - Licentiaatsverhandeling , R.U.G.
Desender, K., 1985. Naamlijst van de loopkevers en zandloopkevers van België (Coleoptera,
Carabidae) - Studiedokument K.B.I.N. nr. 19, 36 p.

Desmet, K. & Demarest, L., 1985. Biologische Waarderingskaart van België. Verklarende tekst
bij kaartblad 22. Brussel, 96 p.

74

Freude, H., Harde, K.W. & Lohse, G.A., 1976. Die Kafer Mitteleuropas. Band 2. Carabidae.
Goecke & Evers Verlag, Krefeld, 302 p.

Larsson, S.G., 1939. Entwicklungstypen und Entwicklungszeiten der danischen Carabidae. -
Ent.Meddelelser 20 : 277-560.

Lindroth, C.H., 1974. Handbooks for the Identification of British Insects. Vol. IV, part 2.

Coleoptera, Carabidae. Roy.Ent.Soc.London, 148 p.

Maelfait, J.-P. & Baert, L., 1975. Contribution to the knowledge of the Arachno- and Entomo-
fauna of different woodhabitats. - Biol.Jb.Dodonaea 43 : 179-196.

Pollet, M., 1983. Oecologisch onderzoek van de loopkeverfauna van vochtige graslandbiotopen.
Licenliaa tsverhan deling R . U . G .

Pollet. M., 1986. Faunistiek en fenologiepatronen van Carabidae van een bosbiotoop te
Veldegem, West-Vlaanderen (Coleoptera). - Phegea 14 (2) : 55-68.

Thiele, H.U., 1977. Carabid beetles in their environments. Springer Verlag, 369 p.

Tretzel, E., 1955. Technik und Bedeutung des Fallenfanges für ökologische Untersuchungen.
Zool.Anz. 165 : 276-287.

Boekbesprekingen

Sprunger, S. : Orchideentafeln aus Curtis’s Botanica! Magazine.

31 x 22 cm, 525 p., 1176 kleurplaten. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561, D-7000 Stuttgart 70,
gedrukt op roomkleurig kwaliteitspapier, in linnen gebonden, 1986, DM 360,-

Dit boek bevat in totaal 1 176 reprodukties van handgekleurde platen van orchideeën, die in de
jaren 1787 tot 1948 in het oudste botanisch tijdschrift van de wereld, het «Curtis’s Botanical
Magazine» gepubliceerd werden. Door hun kwaliteit, zeldzaamheid en kostbaarheid waren en
zijn deze platen voor generaties van wetenschappers, tuiniers en liefhebbers een der bijzonderste
informatiebronnen en daardoor van onschatbare waarde. Bij het beschouwen van de afbeeldin-
gen wordt het duidelijk dat tekenen en schilderen onovertroffen blijft voor de wetenschappelijke
juistheid van de voorstelling.

De inleiding beschrijft de geschiedenis van de «Botanical Magazine» alsmede de beroemde
kunstenaars en illustratoren, die vanaf de aanvang tot heden, tot het verwezenlijken van de
orchideeënplaten bijdroegen. Er werden ongeveer een twintigste van de in het wild groeiende
orchideeën afgebeeld, waarvan vele nu in kuituur zijn. Als reproduktiemodel diende de reeks van
«Curtis’s Botanical Magazine» die in het bezit is van het Botanisch Instituut van de Universiteit
van Bazel (Zwitserland). In het katalogusgedeelte zijn alle in het tijdschrift afgebeelde planten
systematisch, bibliografisch en geografisch vermeld.

Het is een prachtuitgave die de uitgever Eugen Ulmer alle eer aandoet. Een natuurliefhebber,
maar vooral een orchideeënkenner, die de variabiliteit in de natuur kan smaken, zal aan dit boek
enorm veel plezier hebben,
ir. V.F. Naveau

Tauscher, H. : Unsere Heuschrecken (Lebensweise, Bestimmung der Arten)

11 x 18 cm, 160 p., 118 kleurfoto’s, 2 zwartwitfoto’s, 51 tekstfiguren, Franckh’sche Verlagshand-
lung, W. Keiler & Co., Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, gebonden in slappe kaft, voorzien van
plastic omhulsel, 1986, DM 29,80 (ISBN 3-440-05617-1).

Sprinkhanen zijn insekten die iedereen reeds vanaf zijn kinderjaren kent omdat het zulke
opvallende dieren zijn. Op bepaalde plaatsen komen ze massaal voor zodat iedereen er al wel eens
mee te maken kreeg. Toch zijn vele soorten momenteel min of meer bedreigd en dat is bedenkelijk
omdat sprinkhanen belangrijke bio-indikatoren zijn, die ons inlichten over de toestand van het
leefmilieu.

De inleidende tekst bespreekt achtereenvolgens de bouw en de ontwikkeling van de sprinkha-
nen, het specifieke geluid, de voortbeweging, het voedsel, de natuurlijke vijanden enz. Het
systematisch deel begint met een determineertabel tot op het genus. Het boek beeldt ongeveer

75

70 sprinkhanen af op prachtige kleurfoto’s. De begeleidende tekst beschrijft het uiterlijk van deze
dieren en geeft gegevens over hun levenswijze. Omdat telkens gewezen wordt op nauw verwante
soorten, wordt het mogelijk om de gevonden dieren met zekerheid te determineren. Verder wordt
bij elke soort aangegeven of ze bedreigd is in respektievelijk Duitsland, Oostenrijk en Zwitser-
land.

Het boek is erg verzorgd uitgegeven en zal iedereen interesseren die zich met sprinkhanen
bezighoudt.

W.O. De Prins

Reinhardt, R. : Der Landkarichenfalter.

14,5 x 20,5 cm, 64 p., 36 figuren. Die Neue Brehm-Bücherei 458, A, Ziemsen Verlag. Wittenberg
Lutherstadt, DDR, gebonden in slappe kaft, 1984, prijs niet meegdeeld (ISBN 0138-1423).

Sinds de publikatie van de eerste oplage in 1972 werden in Europa talrijke faunistische werken
uitgegeven, o.a. veel faunalijsten van beperkte gebieden. Hierdoor was het mogelijk om de
areaalverschuivingen van het Landkaartje (Araschnia levana L.) beter te volgen. Door nieuw
onderzoek kon de opeenvolging van de generaties beter beschreven worden. Precies omdat beide
jaarlijkse generaties zo erg uiterlijk verschillen, werden vele entomologen door dit fenomeen
gefascineerd. Hoewel het verschijnsel zelf reeds lang bekend is, bekwam men slechts tijdens de
laatste tientallen jaren klaarheid in de mechanismen die voor die variabiliteit zorgen. De lengte
van de dag bleek hierin een zeer belangrijke rol te spelen.

In deze tweede oplage worden de allerlaatste resultaten van het onderzoek beschreven. Achter-
eenvolgens komen aan bod : verspreiding, morfologie, levenscyclus, seizoendimorfisme (i.v.m.
daglengte en temperatuur), invloed van de temperatuur, natuurlijke vijanden en kweekmetho-
den. De tekst is voorzien van tabellen, schema’s en foto’s. Het boekje is verzorgd uitgegeven en
wie iets over de soort wil weten, vindt het hierin.

W.O. De Prins

Muller, H.J. et al. : Besümmung wirbelloser Tiere im Gelande (Bildtafeln für zoologische
Bestimmmgsübungen und Exkursionen).

17 x 24 cm, 280 p., 147 platen, 2 tekstfiguren, VEB Gustav Fischer Verlag, Jena, DDR, geplakt,
1985, prijs niet meegedeeld.

Het boek bestaat in feite uit één grote dichotomische tabel, maar dan uitsluitend met
tekeningen, dus zonder bijhorende tekst, behalve hier en daar een zeer korte aanduiding van de
voornaamste kenmerken waarop moet gelet worden bij het determineren. Via een hoofdtabel
voor de grote groepen komt men al gauw bij de overzichtstabellen van de verschillende klassen
waar weer verder wordt gesleuteld tot op de orden. De grote orden (zoals Lepidoptera, Coleo-
ptera, Hymenoptera) krijgen dan weer eerst overzichtstabellen tot op de familie en van daar af
tot op het genus of zelfs tot om de soort. Om bijvoorbeeld het Klein geaderd witje (Pieris napi L.)
te determineren moet men 20 stappen nemen indien men van de hoofdtabel vertrekt. Wie weet dat
het om een insekt gaat, moet slechts 16 stappen nemen. Als men vooraf weet dat het om een
vlinder gaat, dienen er nog slechts 1 1 stappen genomen te worden en wie onmiddellijk bij de tabel
van de Pieridae begint, komt met 6 stappen toe.

Omdat het boek alle ongewervelden behandelt, kan het niet volledig zijn. De diverse
medewerkers hebben dus een keuze moeten maken uit de veelheid aan levensvormen. Men heeft
bij deze keuze rekening gehouden met de frekwentie en de kans dat men de betreffende dieren
tegenkomt. De tabellen zijn duidelijk en het boek kan dan ook door iedereen, vooral dan
beginners, met sukses gebruikt worden.

W.O. De Prins

76

Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collection
of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch
Museum) Amsterdam

(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

Alain Olivier

Samenvatting. Katalogus van de dagvlinders van de Griekse eilanden in de kollektie van
het Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam (Lepido-
ptera : Hesperioidea & Papilionoidea).

De kollektie van het ITZ omvat een grote hoeveelheid dagvlindermateriaal afkomstig van
de Griekse eilanden, verzameld door diverse entomologen. Omwille van de vele faunisti-
sche en fenologische gegevens die zo worden bekend gemaakt, werd deze kompilatie
samengesteld. Vele eilanden worden zo behandeld voor een periode van maart tot
december.

Résumé. Catalogue des papillons diurnes des iles grècques se trouvant dans la collection
de lTnstituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam. (Lepido-
ptera : Hesperioidea & Papilionoidea).

La collection de 1’ITZ comprend un grand nombre de papillons diurnes provenant des iles
grècques, collectionnés par divers entomologistes. Cette compilation a comme but de faire
connaitre ainsi de nombreuses données faunistiques et phénologiques. Nombre d’iles sont
ainsi traitées, et ce pour une période allant du mois de mars jusqu’au mois de décembre.

Keywords. Lepidoptera - Hesperioidea - Papilionoidea - Greek islands - ITZ -
catalogue - faunistics - phenology.

Olivier, A. : Oosterveldlaan 5, B-2020 Antwerpen.

Introduction

The collection of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch
Museum) Amsterdam (ITZ) is very rich in butterfly material from the Greek
islands. Most of this material was collected by various entomologists,
lepidopterists as well as people interested in other groups who collected
butterflies on their trips and donated their material to the huge ITZ
collection.

When reviewing this collection, I soon became convinced that all these data
should be published as they give us a considdrable amount of information on
the faunistics and phenology of many of the butterfly species occurring on
these islands. For this reason a complete catalogue of the butterflies from the
Greek islands deposited in the ITZ collection is given here. The data are
covering many Aegean and Ionian islands, from the months of March till
December. First ever published records for any island are indicated by an
asterisk (*). Most of the material was collected by 13 different persons (or
couples) who are listed here with the abbreviation used in the systematic part :

B. VAN AARTSEN & J.B. WOLSCHRIJN : A & W
W. Chrispijn : C

S. Daan & V. van Laar : D & L

J.P. Dullels : Du

Phegea 15 (2) : 77-88 (1 april 1987)

77

A. C. & W.N. Ellis : E

M C. & G. KRUSEMAN : K

B. J. LEMPKE : Lpk

J. Moonen : M

A. Olivier : O

D. van der Poorten : P

A. RIEMIS : R

H. VAN ROSSUM : Ro

G.F. Wilmink : W

The inventarisation was completed on 2LIIL1987.

In a few cases the nomenclature used here differs from that used in previous
papers (OLIVIER, 1986, 1987; Olivier & RIEMIS, 1987). A «larger» genus
concept is presented here, e.g. : Lycaena thersamon (ESPER, 1784) instead of
Thersamonia thersamon (ESPER, 1784), Vanessa cardui (Lin'NAEUS, 1758)
instead of Cynthia cardui (LiNNAEUS, 1758).

The use of a trinominal nomenclature is avoided here. Two taxa listed as
subspecies in the current literature are given species rank : Zerynthia cretica
(REBEL, 1904) and Hipparchia senthes (FRUHSTORFER, 1908), in accordance
to the principles discussed by Kudrna (1986 : 129-141). Although the
concept of morphospecies is typological, it is followed in these two cases for
practical reasons, both taxa being well differentiated.

In other cases a more «conservative» view is followed, in order to avoid any
possible confusion and until more information is available (e.g. Plebejus
loewii (ZELLER, 1847) : the species name is provisionally not transferred to the
genus Vacciniina , etc.).

Nomenclatoral problems around Euchloe simplonia (FREYER, 1829) are
still unresolved at the moment. I provisionally still follow HlGGINS & RlLEY
(1984) in using this name although according to LORKOVIC ( 1 986) and Dr S.
WAGENER (pers. comm.) the name Euchloe ausonia (HÜBNER, [1804])should
again be applied.

Concluding remarks, acknowledgments and a bibliography will be
presented at the end of this paper.

Systematic part

HESPERIIDAE

Thyntelicus syl vestris (Poda, 1761)

Kalimnos : Kalimnos, 30. V. 1979, 1 cf (very worn) (C)

Samos : Agia-Zóni, 23. V. 1983, 1 cf, 1 g (very fresh) (Lpk)

Vathi, 16.V.1963, 1 cf, 1 y (very fresh) (D & L)

Mitilinii, 29. V. 1983, 2 (/(very fresh) (Lpk)

Paleókastro, 21. V. 1983, 1 cf (very fresh) (Lpk)

Thyntelicus acteon (Rottemburg, 1775)

Knti : Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 1 cf(K)

Anógia, fda (Nom. Réthimnon) (1370 m), 1 1 .VI. 1972, 2 q (not so

78

Ródos :

fresh) (K)

Knossós (Nom. Iraklion), 17/21. V. 1972, 2 q (not so fresh) (K)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 3 d (not so fresh) (K)
Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 4 d, 1 9 (not so fresh) (K)
Gra-Ligia (Nom. Lasithion), 3. VI. 1972, 1 c f (K)

1 km SW. of Theológos, 5. V. 1981, 1 (/(not so fresh) (K)
Kremastï, 6. VI. 1979, 1 d*(K)

Kós :

Tigaki, 26. V. 1979, 2 cf(C)

Gegenes pumilio (Hoffmannsegg, 1804)

Krlti : Kakodiki, N. of Paleohóra (Nom. Hania) (300 m), 22. V. 1982, 1 d

Ródos :

(fresh) (Du)

Iraklion, hill above Karnarou (Nom. Iraklion), 27. IX. 1973, 1 c f
(worn) (K)

Malia (Nom. Iraklion) (10-50 m), 18. X. 1980, 1 <ƒ, 1 q (fresh) (M); 19. X.
1980, 1 d (worn), 2 9 (one very fresh, one worn) (M); 21. X. 1980, 1 d
(fresh) (M); 23. X. 1980, 1 c/(not so fresh) (M); Pishokéfalon (Nom.
Lasithion), 7. X. 1973, 1 § (fresh) (Du)

Lmdos, 17.IV.1970, 1 5 (fresh) (E); 20.IV.1970, 2 d(one fresh, one
worn) (E)

Lmdos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 d* (fresh) (E)

Carcharodus alceae (Es PER, 1780)

Krfti : Réthimnon (Nom. Réthimnon), 16. III. 1978, 1 cf(Du)

* Mikonos
(Kiklades) :
Ródos :

Amnissós (Nom. Iraklion), 29.IX.1973, 1 9 (K)

Thérisos, 3 km W. of Iraklion (Nom. Iraklion), 14. X. 1972, 1 9 (E)
Arhanes, 14 km SSE. of Iraklion (Nom. Iraklion) (500-700 m),

19.X. 1972, 1 cf (E)

Malia (Nom. Iraklion) ( 10-50 m), 9. VI. 1972, 2 c/(K); 9. VII. 1979, 1 d
(«coll. Heitmans»); 19.X.1980, 1 cf(M); 23. X. 1980, 1 c/(M)

3 km W. of Agia Varvara (Nom. Iraklion) (650-750 m), 21. X. 1972,

1 d (E)

Xerókampos (Nom. Lasithion), 2. VI. 1972, 1 c/(K)

Vai (Nom. Lasithion), 3. X. 1973, 1 c/(K)

3 km SE. of Lino, 13. IV. 1974, 1 d*(E)

Lmdos, 27. III. 1970, 1 (/(E); 3 1 .111. 1 970, 1 c/(E); 10.IV. 1970, 2 d*(E);
15. IV. 1970, 2 cf, 1 0 (E); 16.IV. 1970, 2 9 (E); 17.IV. 1970, 2 <f, 1 9 (E);
20.1 V. 1970, 2 d, 1 9 (E)

Lmdos (acropolis), 5. IV. 1979, 1 9 (K)

Kalathos, 5 km N. of Lmdos, 19. IV. 1970, 1 9 (E)

Lardos, 4. IV. 1970, 1 </(E)

between Psmthos and Maritsa, 16. VI. 1979, 1 (/(«don. H. van

Kós :
Samos :

Oorschot»)

above Zia, 6. VIL 1978, 1 9 (K)

Pithagórion, 11/25. IX. 1981, 1 d (Th. van Oorschot)
Agia-Zóni, 23. V. 1983, 1 9 (Lpk)

* Lésvos :

Mitilmi, 18. X. 1973, 1 9 (E); 18. XI. 1973, 1 c/(E)

2 km NE. of Loutrópolis Therrms, 21. X. 1973, 1 d( E)
Dipi, 8 km ENE. of Agiasos, 19. X. 1973, 1 d, 1 9 (E)

79

Spialia orbifer (HÜbner. [1823])

Samos : Pirgos, 24.V.1963, 2 cf(very worn) (D & L)

Pithagórion. 1 1/25. IX. 1981, 1 cf(not so fresh) (Th. van Oorschot)
Mitilinii , 29. V. 1983, 1 cf (not so fresh) (Lpk)

Vathï, 16. V. 1963, 1 g (fresh) (D & L)

PAPILIONIDAE

Archon apollinus (Herbst, 1798)

Samos : Vourliótes (300 m). 3. IV. 1986, 1 cf (worn) (O)

* Hlos : Avgónima (400 m), 30. III. 1986, 5 (/(worn) (O)

Lésvos : Agiasos (400 m), 12. IV. 1983, 1 cf(worn)(P); 18. IV. 1983. 1 cf(worn)(P)

Zerynthia cretica (REBEL, 1904)

Krïti : Farangi Samarias (Nom. Hania), 4. V. 1973, 1 g (fresh)

Farangi Imbros, E. of Hóra Sfakia (Nom. Hania) (500-700 m).

9. V. 1982, 1 g (fresh) (Du)

Spil ia (Nom. Hania), 5. IV. 1904, 1 cT ( f resh ) («coll. Dorfler»)
Spilia-Drakóna, 25 km W. of Hania (Nom. Hania). 18. V. 1982, 1 cf
(fresh) (Du)

«Asterousia Mts. near Loukia» (locality not traced on any available
map), 28. IV. 1973, 1 cf (fresh) (W)

Drosia, near Apladiana (Nom. Réthimnon), 8. V. 1973, 1 cf(rather
fresh) (W)

Anógia-Goniés, SW. of Iraklion (Nom. Réthimnon) (500-600 m),

6. V. 1982, 3 cf(fresh) (Du)

Zerynthia cerisyi (Godart, 1822)

Ródos : Lïndos, 30. III. 1 929, 1 cf(fresh) («Coll. J.M.A. V. Groenendael,

Acq. 1978); 28.111. 1970, 1 g (fresh) (E); 30.III. 1970, 1 cf(rather worn)
(E); 1 .IV. 1970, 2 cf(worn) (E); 10.IV.1970, 1 cT(fresh) (E); 15.IV. 1970.

1 cf( fresh) (E); 16. IV. 1970, 1 g (very worn) (E); 20. IV. 1970. 1 cf(not so
fresh), 1 cf (very worn) (E); 30. IV. 1970, 1 g (very worn) (E)

Lïndos, Marmari, 8. IV. 1970, 4 cf(worn) (E)

5 km SW. of Llndos, 29. III. 1970, 1 cf(worn), 2 cf (fresh) (E)

Lardos, 4. IV. 1970, 1 cf (very worn) (E)

Kalathos, 5 km N. of Llndos, 2. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E)

2 km E. of Afandou, 4. IV. 1986, 2 cf (very worn) (O)

Kós : 2 km N. of Asfendiou ( 100 m), 1 1. IV. 1986, 1 cf (very worn) (O)

7 km W. of Kós, 1 1 .IV. 1986, 3 cf (very worn) (O)

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 2 cf, 1 5 (very worn) (D & L)

Vourliótes (300 m), 1. IV. 1986, 2 cf(very fresh) (O)

Kótsikas (100 m), 1. IV. 1986, 3 cf (fresh) (O)

Vathl (100 m), 3. IV. 1986, 3 cf(one not so fresh, two worn) (O)
Koumaradéii (500 m), 2. IV. 1986, 2 cf(very fresh) (O)

* Hïos : Kariés (300 m), 30. III. 1986, 1 cf (fresh) (O)

Avgónima (400 m), 30. III. 1986, 3 cf (fresh) (O)

Lésvos: Mitilïni, 15. IV. 1983, 2 cf (worn) (P)

Papilio machaon Linnaeus, 1758

Kriti : Festós (Nom. Iraklion), 18. VI. 1972, 1 cf(in rags) (K)

Ródos : Lïndos, 20. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E)

Llndos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 g (fresh) (E)

80

Papilio alexanor Esper, 1799

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 2 cf(very worn) (D & L); 8. VI. 1963, 1 5 (very worn)

(D & L)

Pirgos (500 m), 18.V.1986, 2 cf(O); 20. V. 1986, 4 cf (O); 22. V. 1986, 1 d
(O); 24. V. 1986, 3 cf 1 g (O)

Pandrosson (700 m), 20. V. 1986, 1 5 (O)

Specimens collected by Olivier mostly fresh. but some males already
getting worn.

Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 1 cf(Ro)

Kriti : Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 1 g (very worn) (K)

* Dllos

(Kiklades) : Dllos, 22. VI. 1963, 1 (/(very worn) (D & L)

Ródos : Llndos, 12. IV. 1970, 1 g (very worn) (E); 15. IV. 1970, 1 £ (very worn)

(E)

Laerma (200 m), 14.IV. 1970, 1 (/(worn) (E)

Kalathos, 5 km N. of Lmdos, 19. IV. 1970, 1 cf (worn) (E)

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 1 cf(worn) (D & L); 29. V. 1963, 3 cf(worn)(D & L);

31. V. 1963, 1 2 (worn) (D & L)

Thassos : Panagia, 17. VII. 1963, 1 cf(worn) (D & L)

PIERIDAE

Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 7 cf, 3 9 (all fresh) (Ro)

Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 1 cf (fresh) (A & W)
Kriti : Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 3 cf, 1 5 (fresh) (K)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 24. V. 1972, 3 cf, 2 5 (fresh) (K)
All specimens belong to the summer brood.

Colias crocea (Fourcroy, 1785)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 1 cf (fresh) (Ro)

Kriti : Anógia (Nom. Réthimnon), 1 0/ 15.VI.1972, 3 cf (fresh), 2 g (one fresh,

one rather worn) (K)

Anógia, Ida (Nom. Réthimnon) (1370 m), 11. VI. 1972, 1 5 (rather
worn) (K)

Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 1 cf(fresh), 3 £ (one fresh, two
rather worn) (K)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 24. V. 1972, 1 $> (fresh) (K)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 1 cf(worn) (K)

Ano Vianos - Néa Arvi (Nom. Iraklion) (10 m), 14.1 V. 1980, 1 cf (fresh)

(M)

Malia (Nom. Iraklion) (10-50 m), 18. V. 1972, 1 cf (fresh) (K);

19.X. 1980, 1 2 (fresh) (M); 20.X.1980, 1 cf, 1 <j> (worn) (M); 22. X. 1980,
1 cf(fresh) (M)

«Lasithi Plateau» (Nom. Lasithion), 14. IX. 1975, 2 cf (fresh), 2 (j> (one
fresh, one worn) (? leg.)

Sitia (Nom. Lasithion), 4. X. 1973, 1 £ (fresh) (K)

* Mikonos

(Kiklades) : Mikonos, 1/8.X.1980, 1 cf (fresh) (P.J.H.V. Brec.)

Ródos : Lindos, 16. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E)

81

Agios Isidoros, 14. VI. 1979, 1 cf (worn) (K)

1 km SW. of Theológos, 5. V. 1981, 1 <j> (fresh) (K)

Kós : Kardamena, 1/7. VII. 1978, 1 5 (worn) (K)

above Zia, 6. VII. 1978, 1 5 (worn) (K)

Samos : Plrgos, 8(?). VI. 1963, 1 g (rather worn) (D & L)

Lésvos : Vigla, 5 km WNW. of Andissa, 5. XI. 1973, 3 cf(worn) (E)

Skala Eresoü, 4 km S. of Eresós, 29. X. 1973, 1 § (worn) (E)

Mitillni, 18. X. 1973, 1 g (worn) (E); 18. XI. 1973, 1 5 (worn) (E)
Thassos : Panagla, 17. VII. 1963, 1 cf(fresh) (D & L)

Gonepteryx cleopatra (Linnaeus, 1767)

Krlti : Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 1 cf (fresh) (K)

Anógia, Ida (Nom. Réthimnon) (1370 m), 1 1. VI. 1972, 1 <j> (worn) (K)
Ródos : Lfndos, 30. III. 1970, 1 <ƒ( worn) (E)

Agios Isidoros (800 m), 3/8. VI. 1984, 1 cf (fresh) (P)

Petaloüdes, 16. VI. 1979, 4 cf(not so fresh) (K)

* Lésvos : Dlpi, 8 km ENE. of Agiasos, 19. X. 1973, 1 cf(worn) (E)

Gonepteryx farinosa (Zeller. 1847)

Ródos : Kalathos, 5 km N. of Lïndos, 7. IV. 1970, 1 cf 1 <j> (worn) (E); 19. IV.

1970. 1 2 (worn) (E)

Aporia crataegi (Linnaeus, 1758)

Samos : Plrgos, 24. V. 1963, 2 cf, 2 £ (fresh) (D & L); 29. V. 1963, 1 cf(fresh) (D &

L); 1. VI. 1963, 1 g (fresh) (D & L)

Pieris brassicae (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VIL 1967, 1 £ (fresh) (Ro)

Krfti : «Chania Tarapsis, 4 km ESE. of Tarapsa (360 m)», 3. XI. 1976, 1 cf

(fresh) (? leg.)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 16. X. 1972, 1 cf (fresh) (E)
Marathos, 17 km SW. of Iraklion (Nom. Iraklion) (350 m), 26. X. 1972,
1 (/(fresh), 1 5 (not so fresh) (E)

Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 1 £ (not so fresh) (K)

3 km W. of Agia Varvara (Nom. Iraklion) (650-750 m), 21. X. 1972,
1 2 (fresh) (E)

Arhanes, 14 km SSE. of Iraklion (Nom. Iraklion) (500-700 m), 19. X.
1972, 2 2 (fresh) (E)

Malia (Nom. Iraklion), 29. X. 1972, 1 d (not so fresh) (E)

* Mlkonos
(Kiklades) ;

3 km SE. of Lino, 13. IV. 1974, 1 cf, 2 5 (not so fresh, one 5 very worn)
(E)

Ródos : Lmdos, 27.III. 1970, 1 cf(worn) (E); 15.IV. 1970, 2 cf (one fresh, one

worn) (E); 17.IV.1970, 1 cf(not so fresh) (E); 20.IV.1970, 1 cf, 1 5
(fresh) (E)

Lmdos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 cf (not so fresh) (E)

Kalathos, 5 km N. of Llndos, 7. IV. 1970, 1 cf(worn) (E)

Laerma (200 m), 14. IV. 1970, 3 5 (very worn) (E)

Petaloüdes, 16. VI. 1979, 2 cf (fresh) (K)

«Rodini Park», May 1975, 1 o (fresh) (H. van Oorschot)

Kós : above Zia, 6. VIL 1978, 1 $ (fresh) (K)

between Akron Fokas and Émpros Thermü, 3. VIL 1978, 1 cf (rather
worn) (K)

82

Samos :

Pirgos, 20.V. 1963, 2 cf(worn) (D & L); 24.V. 1963, 1 cf, 1 § (worn) (D &
L); 29. V. 1963, 1 (/(worn) (D & L); 6. VI. 1963, 1 § (fresh) (D & L)
above Samos, 10. VI. 1977, 1 cf (fresh) (K)

Lésvos : Sigri, 12 km W. of Andissa, 2. XI. 1973, 1 cf (fresh) (E)

Skala Eresoü, 4 km S. of Eresós, 29. X. 1973, 1 <j> (worn) (E)
Andissa, 27. X. 1973, 1 g (fresh) (E)

Gavathas, 5 km NNE. of Andissa, 31. X. 1973, 2 cf (fresh) (E)

Mória, 24. XI. 1973, 1 cf (fresh) (E)

Dipi, 8 km ENE. of Agiasos, 19.X.1973, 2 5 (fresh) (E)

Loutrópolis Thermis, 20.X.1973, 1 § (fresh) (E); 20.XI.1973, 2 cf
(fresh) (E)

2 km NE. of Loutrópolis Thermis, 21. X. 1973, 4 cf(not so fresh) (E)
Agiasos, 16. XI. 1973, 1 cf (fresh) (E)

Mitilmi, 18. X. 1973, ca. 10 cf(fresh), 3 5 (fresh) (E); 22. X. 1973, 1 cf
(fresh)(E); 18. XI. 1973, ca. 15 cf(fresh), 6 g (4 fresh, 2 rather worn)(E)
Kratigos, 10 km SSE. of Mitilmi, 25. XI. 1973, 1 5 (not so fresh) (E)
Pérama, 10 km SW. of Mitilmi, 19.XI.1973, 1 cf (fresh) (E)

Pieris rapae (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 4 cf(not so fresh), 1 g (fresh) (Ro)

Kriti : 17.V.1973 - 15. VI. 1973 (K)

14.X. 1972 - 30.X. 1972 (E)

total number of specimens : approx. 60.

localities :

Nom. Réthimnon : Agia Galini, 6 km SE. of Mélambes; Anógia;
Anógia, Ida

Nom. Iraklion : Amnissós; Arhanes, 14 km SSE. of Iraklion; Festós;
Festós, Mesar&s plain; Iraklion; 7 km W. of Iraklion; Knossós; Malia
Nom. Lasithion : Sitia; Skopi; Xerókampos
«Lasithi Plateau» (Nom. Lasithion), 14. IX. 1975, 1 5 (? leg.)
Ierapetra, Koutsounari (Nom. Lasithion) (50 m), 6. IV. 1980, 1 cf(M)
Ródos : Lindos, 27.III/1 5.1 V. 1970, 6 cf (fresh) (E)

Lindos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E)

Laerma (200 m), 14. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E)

Paradissi, 3.VI.1979, 1 cf (fresh) (K)

Kós : Kardamena, 1/7. VII. 1978, 1 cf (fresh) (K)

Samos : Pirgos, 22. V. 1963, 1 cf (not so fresh) (D & L); 24. V. 1963, 9 cf (not so

fresh) (D & L); 29. V. 1963, 1 £ (fresh) (D & L)

Lésvos : Mitilmi, 18. X. 1973, 1 5 (E); 18. XI. 1973, 1 $ (E)

2 km NE. of Loutrópolis Therrms, 21. X. 1973, 1 5 (E)

Pontia daplidice (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 1 cf (fresh), 1 £ (worn) (Ro)

Kriti : Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 1 cf, 1 £ (fresh) (K)

Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 1 cf (fresh) (K); 27. X. 1972, 1 <j)
(fresh) (E)

7 km W. of Iraklion (Nom. Iraklion), 28. X. 1972, 1 cf(worn), 1 ^(fresh)

(E)

Malia (Nom. Iraklion), 29. X. 1972, 1 9 (worn) (E); 9. VI. 1972, 6 cf ( 1
fresh, 5 worn), 1 2 (worn) (K)

Malia, beach (Nom. Iraklion), 28. IX. 1973, 2 cf (fresh) (K)

83

Skopi (Nom. Lasithion), 7. VI. 1972, 1 </(worn) (K)

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 1 cf (worn) (D & L)

Anthocharis cardamines (LlNNAEUS, 1758)

Kérkyra : Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 1 cf, 1 5 (rather worn)

(A & W)

Euchloe simplonia (Freyer, 1829)

Kérkyra :

Kriti :

* Dilos

( KiklAdes)

* Mlkonos
(Kiklades)

Ródos

Ór. Pantokrator (900 m), 1 6/30. V. 1971, 2 </, 5 $> (not sofresh) (A & W)
Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 2cf, 3 <j>(fresh)(A & W)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 1 <j> (fresh) (K)

Ditos, 1 1/12. IV. 1974, 2 5 (fresh) (E)

Tigani, 5 km NE. of Ano Mera, 15.1 V. 1974, 1 (f (fresh) (E); 18. IV. 1974.
3 «/(fresh), 2 5 (fresh) (E)

3 km S. of Psaroü, 19. IV. 1974, 1 c/(not so fresh) (E)

4 km SW. of Diakóftis, 16. IV. 1974, 2 cf (fresh), 5 5 (fresh) (E)

3 km SE. of Lino, 13. IV. 1974. 1 £ (fresh) (E)

Lindos, 28.III.1970, 1 cf (fresh) (E); 1. IV. 1970, 1 cf (fresh) (E); 6. IV.

1970, 1 (/(fresh) (E); 18. IV. 1970, 1 5 (fresh) (E); 20. IV. 1970, 4 cf 3 5
(fresh) (E)

5 km SW. of Lindos, 29. III. 1970. 1 cf, 2 $ (fresh) (E)

Kalathos, 5 km N. of Lindos, 19. IV. 1970, 1 cf, 2 £ (fresh) (E)
Laerma (200 m), 14. IV. 1970, 1 cf, 1 g (fresh) (E)

Samos : Vathi, 16. V. 1963, 1 cf(fresh), 1 <j> (worn) (D & L)

Pithagórion. 20. V. 1963, 3 cf(worn) (D & L)

LYCAENIDAE

Callophrys rubi (Linnaeus, 1758)

Ródos : 10 km N. of Malóna, 1 3. IV. 1970, 2 cf ( 1 fresh. 1 worn) (E)

Kattavia, 4.V. 198 1, 1 cf(worn)(K)

Sat)’rium ilicis (Esper, 1779)

Kérkyra : Ór. Pantokrator (900 m), 16/30. V. 1971, 3 (/(fresh) (A & W)

Markos, 3 km E. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 3 cf (fresh) (A & W)
Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 1 d*(fresh) (A & W)
Samos : Pithagórion. 20. V. 1963, 2 cf, 1 £ (worn) (D & L); 25. V. 1983, 1 cf 2 j

(Lpk)

Pirgos, 29. V. 1963, 1 5 (D & L)

Agia-Zóni, 23.V.1983, 10 of 4 5 (Lpk)

Kótsikas, 15. V. 1983, 1 cf(Lpk)

* Hios : Pirgi, 30. V. 1981, 2 5 (worn) («don. H. van Oorschot»)

Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761)

Kriti : Réthimnon (Nom. Réthimnon), 16. III. 1978, 2 cf(worn), 2g (one fresh,

one worn) (Du)

Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 1 «/(fresh, of the dark
summer form) (K); 5. V. 1982, 1 cf(fresh) (Du)

7 km W. of Iraklion (Nom. Iraklion), 28. X. 1972, 1 cf (fresh) (E)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 1 g (worn) (K)

3 km W. of Agia Varvara (Nom. Iraklion) (650-750 m), 21. X. 1972,

1 cf(worn) (E)

84

Arhancs, 14 km SSE. of Iraklion (Nom. Iraklion) (500-700 m), 19. X.
1972, 1 g (fresh) (E)

Malia (Nom. Iraklion), 9. VI. 1972, 1 $ (fresh) (K); 19. X. 1980, 1 cT
(fresh) (M)

3 km SW. of Diakóftis, 7. IV. 1974, 1 g (fresh) (E)

5 km NNW. of Mikonos, 9. IV. 1974, 1 g (not so fresh) (E)

Tigani, 5 km NE. of Ano Mera, 18. V. 1974, 1 (/, 1 g (not so fresh) (E)

3 km S. of Psaroü, 19.IV. 1974, 1 cf (fresh) (E) — -

4 km SW. of Diakóftis, 14. IV. 1974, 3 d (one fresh, two worn) (E)
Lindos, 30. III. 1970, 2 d (not so fresh) (E); 20. IV. 1970, 1 (/(fresh) (E)
Kremasti, 6. VI. 1979, 1 g (fresh, of the dark summer form) (K)
Kalathos, 5 km N. of Lindos, 7. IV. 1970, 1 d, 1 g (fresh) (E), labelled
«in copula»

10 km N. of Malóna, 13. IV. 1970, 1 g (fresh) (E)

Profitis Ilias, 11. VI. 1979, 1 g (fresh, of the dark summer form) (K)
Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 1 (/(not so fresh, of the dark summer
form) (Th. van Oorschot)

Agia-Zóni, 23. V. 1983, 1 (/(fresh, of the dark summer form) (Lpk)
above Samos, 10. VI. 1977, 2 cf(not so fresh), 3 g (2 fresh, 1 worn)(all of
the dark summer form) (K)

Andissa, 27. X. 1973, 1 g (worn, of the dark summer form) (E)

Vigla, 5 km WNW. of Andissa, 5. XI. 1973, 1 g (worn, of the dark
summer form) (E)

Tzitha, 2 km WSW. of Andissa, 26. X. 1973, 2 c/(worn, of the dark
summer form) (E)

2 km NE. of Loutrópolis Therrms, 21. X. 1973, 3 d, 5 g(worn, of the
dark summer form) (E)

Mólivos, 3/5. VI. 1981, 3 (/(one worn, two not so fresh, all of the dark
summer form) («don. H. van Oorschot»)

Lycaena thersamon (Esper, 1784)

Ródos : Ailyssos, 9/25. X. 1980, 13 d*, 21 g (a few females still fresh, all the other

specimens not so fresh) (E. Houkes)

Lïndos, 6. IV. 1970, 1 (/(worn) (E)

Kós : Kardamena, 1/7. VII. 1978, 1 d( rather worn), 1 g (rather fresh) (K)

above Zia, 6. VII. 1978, 1 o*(not so fresh) (K)

Syntarucus pirithous (Linnaeus, 1767)

Kriti : Malia (Nom. Iraklion), 29. X. 1972, 1 g (fresh) (E); 24. X. 1980, 2 (/(one

fresh, one worn), 1 g (fresh) (M)

* Lésvos : 2 km NE. of Loutrópolis Therrms, 21. X. 1973, 1 c/(E)

Lampides boeticus (Linnaeus, 1767)

Kriti : Malia (Nom. Iraklion) ( 10 m), 22. X. 1980, 1 g (fresh) (M); 23. X. 1980,

1 d (not so fresh) (M); 24. X. 1980, 2 cf, 1 g (fresh) (M)

Ródos : Laerma (300 m), 3. VI. 1984, 1 d, 1 g (worn) (P)

Faliraki, 26. X. 1980, 2 (/(worn) (E. Houkes)

Ailyssos, 9/25. X. 1980, 5 d, 3 g (rather worn) (E. Houkes)

Kós : Kardamena, 1/7. VIL 1978, 1 (/(worn) (K)

between Akron Fokas and Empros Therma, 3. VIL 1978, 1 c/(worn)
(K)

* Mikonos
(Kiklades) :

Ródos :

Samos :

Lésvos :

85

Samos : Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 1 g (fresh) (Th. van Oorschot)

* Lésvos : Skala Eresoü, 4 km S. of Eresós, 29. X. 1973, 2 /(worn), 1 5 (not so

fresh) (E)

Dfpi, 8 km ENE. of Agiasos, 19. X. 1973, 1 £ (not so fresh) (E)

2 km NE. of Loutrópolis Thermïs, 21. X. 1973, 1 /(worn) (E)
Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia. 25/30. VII. 1967, 1 g (worn) (Ro)

Kriti : Farangi Imbros, E. of Hóra Sfakia(Nom. Hania) (500-700 m), 9.V.

1982, 1 (/(fresh) (Du)

Spilia-Drakóna, 25 km W. of Hania (Nom. Hania), 18. V. 1982, 1 g
(fresh) (Du)

Górtys (Nom. Iraklion) (100 m), 20. III. 1978, 1 /(not so fresh) (Du)

Pseudophilotes vicrama (Moore, 1865)

Knti : Hóra Sfakia (Nom. Hania) (0-100 m), 10/16. V. 1982, 1 g (fresh) (Du)

Knossós (Nom. Iraklion), 17/21. V. 1972, 1 g (worn) (K)

Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 3 /(worn) (K)

* Dilos
(Kiklades) :

* Mikonos
(Kiklades) :

Ródos :

Dilos, 1 1/1 2. IV. 1974, 1 / (worn) (E)

5 km NW. of Mikonos, 9. IV. 1974, 2 /(one fresh. one worn) (E)

4 km SW. of Diakófti, 14. IV. 1974, 2 /(not so fresh), 3 g (not so fresh)
(E); 16.IV. 1974, 2 / (not so fresh), 3 g (not so fresh) (E)

3 km S. of Psarou, 19. IV. 1974, 1 /(rather fresh), 2 g (rat her fresh) (E)

4 km NE. of Ftella, 10.IV.1974, 1 /(worn) (E)

Lmdos, 28. III. 1970, 16 /, 1 1 g (fresh and rather worn specimens) (E);
6. IV. 1970, 12 o*, lig (mostly fresh specimens, some getting worn)
Lmdos, Marmari, 8. IV. 1970, 7 /, 2 g (fresh and worn specimens) (E)
10 km N. of Malóna, 13. IV. 1970, 3 o (not so fresh), 2 g (one fresh, one
not so fresh) (E)

Glaucopsyche alexis (Poda, 1761)

* Mikonos

(Kiklades) : 4 km NE. of Ftella, 10.IV.1974, 1 g (fresh) (E)

Ródos : Lmdos, 17.IV. 1970, 5 /(fresh) (E)

10 km N. of Malóna, 1 1. IV. 1970, 1 /(fresh)(E); 13. IV. 1970, 1 /(fresh)
(E)

Agios Isidoros (600 m), 13. IV. 1986, 12 /(worn) (O)

«Rodini Park», May 1975, 1 g (worn) (H. van Oorschot)

Plebejus loewii (Zeller, 1847)

Ródos : between Psmthos and Maritsa, 16. VI. 1979, 4 /(rather worn,

damaged), 1 g (fresh) («don. H. van Oorschot»)

Kós : «Kós, 23. V. 1983», 1 /(fresh, but badly damaged)

* Patmos : «Patmos, 21. V. 1983», 1 /(fresh) (J.J. V.Oort)

The specimen from Kós bears a label with the same handwriting as the Patmos
specimen and was therefore most probably also collected by V.Oort.

Kretania psylorita (Freyer, 1845)

Knti : «Creta. Coll. Wagner / 1920», 1 /(fresh)

»Kreta Ida Holtz», 1 /(fresh)
unlabelled specimen, 1 /(fresh)

Idéon Anthron (Nom. Réthimnon), 8. VI. 1974, 2 / (fresh) (R)

86

Aricia agestis (Denis & SCHIFFERMÜLLER, 1775)

Kriti : Anógia, Ida (Nom. Réthimnon) ( 1370 m), 1 1. VI. 1972, 4 cf(two fresh,

two worn) (K)

Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 1 cf (fresh) (K)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 24. V. 1972, 1 cf (worn) (K)
Marathos, 17 km SW. of Iraklion (Nom. Iraklion)(350 m), 26. X. 1972,
1 cf(rather worn) (E)

Knossós (Nom. Iraklion), 17/21. V.1972, 1 cf(rather fresh) (K)

Kós : above Zia, 6. VII. 1978, 1 g (not so fresh) (K)

Samos : above Samos, 10. VI. 1977, 2 (/(not so fresh) (K)

Kalami, 26.VI.1977, 1 cf(worn) (K)

Mitilinil, 29. V. 1983, 2 o'(worn) (Lpk)

Polyommatus thersites (Cantener, 1834)

Kós : above Zia, 6. VII. 1978, 3 cf (not so fresh), 3 g (one fresh, two not so

fresh) (K)

Samos : Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 1 g (not so fresh) (Th. van Oorschot)

Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VII. 1967, 2 cf, 2 g (not so fresh) (Ro)

Kriti : Paleohóra (Nom. Hania), 23/24. V. 1982, 4 (/(fresh), 1 g (worn) (Du)

Agia Galini, 6 km SE. of Mélambes (Nom. Réthimnon), 30. X. 1972,

1 (/(not so fresh) (E)

Drosia, 27 km W. of Iraklion (Nom. Réthimnon) (250 m), 23. X. 1972,
1 c/(not so fresh) (E)

Mom Arkadiou, 24 km SE. of Réthimnon (Nom. Réthimnon) (500 m),
26. V. 1982, 1 g (not so fresh) (Du)

Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 3 (/, 7 g (worn) (K)
Anógia, Ida (Nom. Réthimnon) (1370 m), 1 1. VI. 1972, 2 cf, 2g (worn)
(K)

Ano Vianos - Néa Arvi (Nom. Iraklion) ( 10 m), 14. IV. 1980, 1 g (fresh,
with strong blue suffusion) (M)

Marathos, 1 7 km SW. of Iraklion (Nom. Iraklion) (350 m), 26. X. 1972,

1 </ (not so fresh) (E)

Tsagarak, 15 km SSW. of Iraklion (Nom. Iraklion), 15. X. 1972, 1 cf 1 g
(E)

7 km W. of Iraklion (Nom. Iraklion), 28. X. 1972, 1 </(E)

Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 13 cf, 4 g (not so fresh) (K)
Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 24. V. 1972, 3 cf 1 g (worn) (K);
16.X. 1972, 1 cf (worn) (E)

Knossós (Nom. Iraklion), 1 7/21 .V. 1972, 4 cf, 1 g (worn) (K)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V.1972, 7 cf, 4 g (not so fresh) (K);
29. IX. 1973, 1 cf(not so fresh) (K)

Malia (Nom. Iraklion) (10-50 m), 18. X. 1980, 1 g (not so fresh) (M);
19.X. 1980, 2 cf (worn), 1 g (not so fresh) (M); 18. V.1972, 3 cf (not so
fresh) (K); 9. VI. 1972, 5 cf, 1 g (worn) (K); 28. IV. 1973, 1 cf(K)
«Lasithi Plateau» (Nom. Lasithion), 14. IX. 1975, 1 cf (fresh) (? leg.)
Ierapetra, Koutsounari (Nom. Lasithion) (50- 100 m), 6/8. IV. 1980, 5 cf
(fresh) (M)

Xerókampos (Nom. Lasithion), 2. VI. 1972, 1 c/(not so fresh) (K)
Sitia (Nom. Lasithion), 2. X. 1973, 1 cf (not so fresh) (K)

87

Ródos :

Kós :
Samos :

Lésvos :

Sikla, SW. of Sitïa (Nom. Lasithion), 5.X. 1973, 1 o*(not so fresh) (K)
Skopi (Nom. Lasithion), 7. VI. 1972, 3 c/(not so fresh) (K)

Gra-Lfgia (Nom. Lasithion), 3. VI. 1972, 2 cf. 1 5 (not so fresh) (K)
Agios Nikólaos (Nom. Lasithion), 28/29. V. 1972, 1 (/(not so fresh) (K)
Llndos, 15. IV. 1970, 4 (/(not so fresh) (E); 16. IV. 1970, 3 </(not so
fresh) (E); 17. IV. 1970, 2 cf, 2 5 (not so fresh) (E); 18. IV. 1970. 2 § (not so
fresh) (E); 20. IV. 1970, 2 c/(not so fresh) (E)

Llndos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 c/(not so fresh) (E)

Kalathos, 5 km N. of Llndos, 7. IV. 1970, 1 (/(not so fresh) (E)
Lardos, 4.IV.1970, 1 £ (not so fresh, with strong blue suffusion) (E)
Kremastl, 6. VI. 1979, 1 cf. 2 5 (not so fresh) (K)

Laerma, 14. IV. 1970, 1 cf. 1 £ (not so fresh) (E)

10 km N. of Malóna, 1 1. IV. 1970, 2 cf (not so fresh) (E)

1 km SW. of Theológos, 5. V. 1981, 1 cf (worn) (K)

Agios Stéfanos, 24/29. VI. 1978, 2 5 (worn) (K)

between Akron Fokas and Empros Therma, 3. VIL 1978, 1 $> (worn)
(K)

under Kastanéa and above Léka, 24. VI. 1977, 3 c/(2 fresh. 1 worn), 2 g
(worn) (K)

Koutsi, 25/26. VI. 1977, 2 cT. 2 g (worn) (K)

Sourldes, 27. VI. 1977, I 5 (worn) (K)

Iréon, 13. VI. 1977, 1 <j> (worn) (K)

Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 4 <ƒ (fresh), 1 5 (not so fresh) (Th. van
Oorschot)

Plrgos, 29. V. 1963, 1 d*(not so fresh) (D & L)

Mitilinil, 29. V. 1983, 1 c/(worn) (Lpk)

Tzltha, 2 km WSW. of Andissa, 26. X. 1973, 11 d"(worn) (E)
Mólivos, 3/5. VI. 1981, 2 ö*(fresh), 1 § (worn) («don. H. VAN
Oorschot»)

2 km NE. of Loutrópolis Therrms, 21. X. 1973, 1 o*(worn) (E)
Andissa, 1. XI. 1973, 1 5 (worn) (E); 27. X. 1973, 1 cf(not so fresh) (E)
Mitilfni, 18. X. 1973, 1 g (worn) (E)

(to be concluded)

88

Gonepteryx farinosa ZELLER, 1847, new to Bulgaria
(Lepidoptera : Pieridae)

Dirk van der Poorten, Jos Dils & Julius Ganev

Samenvatting. Gonepteryx farinosa Zeller, 1847, nieuw voor de Bulgaarse fauna
(Lepidoptera : Pieridae).

Gonepteryx farinosa Zeller was op het Balkanschiereiland reeds bekend van
Griekenland, Europees Turkije, Joegoslavisch Makedonië, Montenegro en Albanië. Nu
werd de soort ook in Bulgarije ontdekt van de vulkaankegel Kozuch bij de stad Petritch.
In het totaal komen in Bulgarije 209 soorten dagvlinders voor.

Résumé. Gonepteryx farinosa Zeller, 1847, espèce nouvelle pour la faune bulgare
(Lepidoptera : Pieridae).

Gonepteryx farinosa Zeller était connu, dans la presqu'ile des Balkans, de Grèce, de la
partie européenne de la Turquie, de Macédoine yougoslave, du Montenegro et d’Albanie.
L’espèce fut récemment découverte en Bulgarie, plus précisément au cratère du volcan
Kozuch prés de Petritch. II existe actuellement 209 espèces de Rhopalocères en Bulgarie.

van der Poorten, D. : Lanteernhofstraat 26, B-2200 Borgerhout.

Dils, J. : Krekelberg 141, B-2091 Stabroek.

Ganev, J. : str. Rakovski 84, BG-1000 Sofia (Bulgaria).

On the Balkan peninsula there are records of Gonepteryx farinosa ZELLER
from Greece, European Turkey, Yugoslavian Macedonia, Montenegro and
Albania. BURESCH & TULESCHKOV (1929) considered its existence in
Bulgaria impossible. The first Bulgarian locality of the species is the Volcanic
Hill Kozuch, near the town of Petritch in the extreme Southwest of Bulgaria :
one male specimen from the end of April.

Another specimen from July was found in the collection of GANEV. The
species usually flies along the dry slopes of the hill, which is covered with
isolated trees and bushes. In the same habitat the following species can be met
with : Anthocharis grueneri macedonica BURESCH, Tarucus balkanicus
FREYER, Erynnis marloyi BOISDUVAL. These species only occur in the most
soutwest parts of Bulgaria. Together with G. farinosa the total number of the
Bulgarian Rhopalocera increases to 209 (GANEV, 1985).

Literature

Buresch, I,& Tuleschkov, K., 1929. Die horizontale Verbreitung der Schmetterlinge (Lepidopte-
ra) in Bulgaria. - Mitt.Königl.Naturwiss.Inst. 2 : 145-250; 3 : 107-210.

Ganev, J., 1985. Systematic List of Bulgarian Rhopalocera and Grypocera (Lepidoptera). -
Phegea 13 : 1 15-119.

Phegea 15 (2) ; 89 (1 april 1987)

89

Boekbespreking

Gomez Bustillo, M.R. & Arroyo Varela, M. & Yela Garcia, J.L. : Mariposasde La Peninsula Ibérica
Heteroceros III.

22 x 31 cm, 263 p., talrijke illustraties en kaarten, Servicio de Publicaciones del Ministerio de
Agricultura, Pesca y Alimentacion, Madrid, te bestellen bij SHILAP. Apartado 331, E-28080
Madrid, gebonden, 1986, Ptas 3500,- (ISBN 84-7479-435-8).

Dit vijfde deel in de bekende reeks over de Spaanse Lepidoptera behandelt de familie
Noctuidae en dit gebeurt op een afwijkende manier dan in de overige delen het geval was. Het
algemene deel van het boek beslaat zo’n 143 bladzijden en de lezer wordt er uitvoerig ingelicht
over allerlei aspekten zoals : oorsprong, geografische verspreiding, systematische stelling van de
Noctuidae, anatomie van de verschillende stadia, ecologie, indeling van de familie in systemati-
sche groepen en de invloed van de landbouw op de Noctuidae. Dit deel is overvloedig
geïllustreerd met kleurfoto’s van vlinders (meestal in de vrije natuur), rupsen en biotopen. Deze
foto’s zijn meestal van uitstekende kwaliteit.

Dan, zonder enige overgang, zelfs zonder titel, begint het systematisch deel, zoals dat ook in de
vorige boeken van de reeks het geval was : een verspreidingskaartje (waarbij nu ook de
Kanarische eilanden zijn aangeduid), een begeleidende tekst, enkele foto’s van opgezette vlinders
en tekeningen van mannelijke genitalia. De veel te korte tekst geeft informatie over de fenologie,
verspreiding en voedselplanten van de rups. De systematische afbeelding van genitaaltekeningen
vormt een pluspunt. In totaal worden zo 30 soorten behandeld, gekozen uit verscheidene
subfamilies. Men kan zich afvragen wat deze bladzijden in het boek komen doen.

Na dit deel gaat men weer zonder overgang verder met gegevens over de Kanarische eilanden,
Portugal en de strijd tegen schadelijke soorten. Dan volgt een systematische lijst van de Noctui-
dae van het Iberisch Schiereiland, de Balearen en de Kanarische eilanden. Ook deze lijst bevat
nog schitterende foto’s van biotopen. Het boek eindigt met een systematische naamlijst en een
literatuurlijst.

Wie de vorige delen in deze reeks bezit, zal ook dit boek willen bezitten. Hij krijgt een prachtig
uitgegeven, rijkelijk geïllustreerd kijkboek. Maar wie hoopt op een determineerwerk, komt
bedrogen uit. Het is te hopen dat de volgende delen weer meer aanleunen bij wat we van de reeks
gewend waren.

W.O. De Prins

Culot, J. : Noctuelles et Géomètres d'Europe, Noctuelles Vol. 2. Reprint Edition.

1 7 x 24 cm, 243 p., 43 kleurplaten, reprint edition 1986 by Apollo Books, Lundbyvej 36. DK-5700
Svendborg, gebonden, DKr. 690,- (ISBN 87-88757-06-4).

Zoals ik in de bespreking van het eerste deel reeds schreef ( Phegea 14 : 129), is de originele
uitgave van dit beroemde werk onbetaalbaar duur, maar omdat het een erg belangrijk
determineerwerk is, kon een herdruk gerealiseerd worden. Dit tweede deel in de reeks van vier
werd voor het eerst gepubliceerd in 1914-1917. Voor de herdruk maakte de firma Apollo Books
gebruik van een origineel eksemplaar, met de hand gekleurd door J. Culot zelf. De kwaliteit van
de kleurplaten is dan ook buitengewoon hoog. Het tekstgedeelte zelf is onveranderd herdrukt.
Het hele boek is met dezelfde zorg uitgegeven als het eerste deel.

De uitgeverij blijkt het vooropgestelde schema goed aan te houden. Tegen het einde van dit
jaar zouden dan ook de laatste twee delen moeten herdrukt zijn. Het is mogelijk alleen de
Noctuidae-delen te komen, die dan samen DKr. 1380,- kosten. Dezelfde prijs geldt voor de twee
Geometridae-delen. Voor de volledige reeks betaalt men DKr. 2500,-. Hoewel dit op het eerste
gezicht veel geld lijkt, kan ik de reeks toch ten stelligste aanbevelen aan alle nachtvlinderliefheb-
bers. Zij krijgen waar voor hun geld.

W.O. De Prins

90

Vindplaatsen : Antwerpen (K. Janssens); Antwerpen-Linkeroever (G. De Prins, K. Janssens);
Arendonk (A. Riemis); Berlaar (K. Janssens); Bevel (K. Janssens); Brasschaat (K. Myncke);
Geel (Rijserhove, A. Riemis); Gestel (K. Janssens); Kalmthout (A. Van Gool); Kapellen (G.
Myncke); Kessel (K. Janssens); Massenhoven (G. De Prins); Mol (A. Janssen, A. Riemis);
Nijlen (K. Janssens); Olmen (K. Janssens); Peerdsbos (A. Janssen, K. Janssens, A. Van Gool)
Postel (A. Riemis); Ranst (A. Janssen); Retie (A. Riemis); Schelle (K. Janssens); Schilde (G. De
Prins, A. Janssen, K. Myncke); ’s-Gravenwezel (G. De Prins, A, Janssen); Turnhout (A.
Riemis); Westmalle (G. De Prins); Zoersel (G. De Prins, a Janssen, K. Myncke).

Cleorodes lichenaria Hufnagel

In een artikel «Insectes observés en Campine pendant le mois d’Aout 1860»
door L. BECKER ( Annls Soc. ent. Belg. (1861) 5 : 33) kan men lezen dat de
auteur deze soort gevangen heeft te Postel. Cat. LAMBILLION (1906) schrijft :
«Grande partie de la Belgique r ou c, suivant les localités». Daarnaast geeft hij
enkele vindplaatsen aan : «Bruxelles, Louvain, Liège, Ardennes c, Namur
assez r etc. etc.». DERENNE voegt daar later in zijn addenda nog Virton,
Walcourt en Hal aan toe. Sarlet & Hackray geven in de nieuwe Catalogue
als verspreiding : de Kuststreek en de Gaume, zeldzaam. De plaatsen Brussel,
Leuven, Luik en Namen worden in twijfel getrokken. Volgens de schrijvers
zou het een soort zijn die misschien in onze streken aan het verdwijnen is.
LEMPKE schrijft in het supplement 16 op zijn katalogus (1970) dat deze
vlinder hoe langer hoe minder gevangen wordt in Nederland. De katalogus
(1952) geeft drie vindplaatsen in de provincie Noord-Brabant. C. lichenaria
wordt meestal aan de kust waargenomen. De rups leeft op korstmossen van
verscheidene boomsoorten (o.a. Fraxinus, Pinus, Populus).

Ematurga atomaria LlNNAEUS

Overal waar Calluna groeit gewoon; komt ook wel op enkele andere
plaatsen voor (o.a. met Artemisia). Doorgaans twee generaties : de eerste van
april (9-iv-1972, G. De Prins) tot juni (30-vi, K. Janssens), de tweede van
juli (4-vii, K. JANSSENS) tot einde augustus (28-viii- 1985, K. JANSSENS). Een
eksemplaar van 25-X-1978 (Y. Veraert) behoort wel tot een uitzonderlijke
(zeer partiële) derde generatie. Ook uit Nederland zijn een paar oktober-
eksemplaren bekend (in 1961) (Lempke, katalogus, supplement 16). De
vlinders uit Noord-België behoren tot ssp. minuta Heydemann.

Bupalus piniaria LlNNAEUS

In de meeste dennenbossen een algemeen voorkomende soort! Buiten dit
biotoop worden af en toe vlinders gevangen (Antwerpen-stad, Antwerpen-
Linkeroever). Eén generatie van einde maart (3 1-iii- 1935, G. Myncke) tot
augustus (7-viii- 1980, K. Janssens). Al de eksemplaren behoren tot ssp.
flavescens White.

f. cf albida Lempke : Halle, 3-vi-1974 (A. Janssen); Kalmthout, 1 7-vi- 1 979

(A. Janssen).

Bijlage Phegea 15, nummer 2 (1 april 1987)

213

f. 5 fuscantaria Krulikovsky : Westmalle (A. Janssen).

Een cf met ongekleurde rechterachtervleugel : Beerse 10-v- 1964 (A. Janssen).

Cabera pusaria Linnaeus

Nagenoeg overal een gewone spanner. De soort wordt waargenomen van
begin mei (l-v-1957, K. JANSSENS) tot half september ( 1 5-ix- 1973, K.
Janssens) in twee, zich snel opvolgende generaties, waarbij de tweede
partieel is.

Cabera exanthemata Scopoli

Nogmaals een algemeen verspreide vlinder, misschien iets minder gewoon
dan C. pusaria. Bij deze soort ook twee generaties, die zich zonder onderbre-
king opvolgen. Ook hier is de tweede generatie partieel. Vliegtijd van april
(22-iv- 1 96 1 , K. Myncke) tot september (9-ix- 1956, K. Janssens).

Lomographa bimaculata Fabricius

Tot nu toe op enkele plaatsen in de Kempen en Voorkempen gevonden. In
Noord-België is het zeker geen gewone soort! In Midden-België is de vlinder
van meer vindplaatsen bekend (omgeving Brussel, Leuven, Hal enz.). De
meeste liggen echter ten zuiden van de lijn Samber-Maas. In Nederland is
L. bimaculata goed verbreid (of is er meer naar gezocht?). In Noord-Brabant
waren een achttal vindplaatsen bekend (Lempke, katalogus). Het supplement
16 (1970) kan daar eventjes zeventien plaatsen aan toe voegen!

Vindplaatsen : Schilde, 1962, 2 ex. (K. Myncke), 22-V-1972, 1 <f, 31-V-1971, 1 J(,G. De Prins),
29-VI-1986, 1 ex. (A. Janssen); Westerlo, 30-V-1981, 1 ex. (F. Turelinckx).

Lomographa temerata Denis & Schiffermueller
Tamelijk verbreid in bosachtige gebieden. Eén generatie van begin mei (3-
v-1973, K. Janssens) tot begin augustus (3-viii- 1 962, K. Myncke).

Vindplaatsen : Bevel (K. Janssens); Emblem (L. Peeters); Essen (T. Hontelé); Grobbendonk
(G. De Prins); Halle (A. Janssen); Herentals (F. Maes); Kalmthout (G. De Prins); Kapellen
(A. Van Gool); Kasterlee ( A. Janssen); Kessel (G. De Prins, K. Janssens); Nijlen (K. Janssens)
Oud-Turnhout (A. Riemis); Postel (G. De Prins, A. Riemis); Schilde (G. De Prins, A. Janssen,
K. Myncke); ’s-Gravenwezel (G. De Prins); Turnhout (A. Riemis); Weelde (A. Riemis);
Westerlo (F. Turelinckx); Wijnegem (A. Janssen); Wuustwezel (K. Janssens); Zoersel (A.
Janssens).

Campaea margaritata Linnaeus

Gewoon in gemengd loofbosgebied. Twee generaties : de eerste van mei
(22-V-1964) tot in de tweede helft van juni (23-vi- 1 982), de tweede van einde

214

juli (29-vii-1962) tot oktober (6-x- 1957). Al deze data genoteerd door K.
Janssens. Eksemplaren van de tweede generatie zijn doorgaans kleiner dan
die van de eerste.

Dwergeksemplaar : Antwerpen, 1 2-ix- 1 979, 1 (ƒ (K. JANSSENS).

Hylaea fasciaria Linnaeus

Bijzonder in de Kempen en Voorkempen met naaldbomenaanplant
verbreid. Twee dooreen vliegende generaties. Eksemplaren zijn gevangen van
mei (27-V-1965, K. Janssens) tot september (28-ix-1985, K. Janssens).

Vindplaatsen : Antwerpen-Linkeroever (K. Janssens); Arendonk (G. De Prins, A. Riemis);
Berlaar (K. Janssens); Bevel (K. Janssens); Deurne (K. Myncke); Halle (K. Janssens);
Herentais (A. Janssen, F. Maes); Kalmthout (G. De Prins, A. Janssen, K. Janssens); Kapellen
(J. Dils); Kessel (K. Janssens); Merksplas (A. Janssen); Mol (A. Van Gool); Nijlen (K.
Janssens); Olmen (K. Janssens); Postel (G. De Prins, A. Riemis); Ravels (A. Janssen); Retie
(A. Riemis); Schilde (G. De Prins; K. Myncke, L. Peeters); Turnhout (A. Riemis); Vosselaar
(A. Riemis); Wechelderzande (K. Janssens); Westerlo (F. Turelinckx); Westmalle (A. Janssen,
G. Myncke); Zoersel (A. Janssen).

Gnophos obscuratus Denis & Schiffermueller
Hier en daar in de Kempen op heiden. Nooit talrijk.

Vindplaatsen : Beerse(F.G. Overlaet); Kalmthout, 3 1-viii- 1961, 1 ex. (K. Myncke), 4-viii- 1 966,
1 ex. (A. Van Gool); Mol, 29-viii- 195 1 en 1 3-viii- 1954, telkens 1 ex. (A. Van Gool); Westmalle,
22-viii- 1 935, 1 ex; 26-viii- 1936, 1 ex. (G. Myncke), vii-1939, 1 ex. (A. Janssen).

Dyscia fagaria THUNBERG

Zeer lokaal op heiden in de Kempen en (lang geleden) in de Voorkempen.

Vindplaatsen : Kalmthout, 1956 (F. G. Overlaet), 18-V-1964, 1 'ex. (A. Van Gool), 31 -v- 1956,
1 § (K. Janssens). Deze vindplaats werd reeds vermeld in de Catalogue van E)onckier (1882).
Schilde (Guiart, oude opgave in de addenda van Derenne op de catalogue Lambillion);
Turnhout, 12-V-1946, 1 cf(E. Hostie); Wijnegem (Guiart, eveneens oude opgave in Cat. Lam-
billion-Derenne).

f. albidiaria Staudinger : Wijnegem (Guiart).

Perconia strigillaria Huebner

Nogal algemeen in heideachtige gebieden. Eén generatie van mei (22-v-
1985, F. Maes) tot juni (4-vi-1955, A. Van Gool).

Vindplaatsen : Bevel (K. Janssens); Brasschaat (K. Janssens); Brecht (A. Janssen); Geel (A.
Riemis); Herselt (F. Turelinckx); Kalmthout (K. Janssens, A. Van Gool); Kessel (K.
Janssens); Merksplas (A. Janssen); Mol (A. Van Gool); Peerdsbos (A. Van Gool); Postel
(A. Riemis); Retie (A. Riemis); Schilde (A. Janssen, G. Myncke); Turnhout (A. Riemis);
Westmalle (G. Myncke); Zoersel (K. Myncke).

215

Addendum

bij te voegen op p. 163 na Scopula nigropunctata HUFNAGEL :

Scopula rubiginata Hufnagel

Cat. Lambillion (1905) geeft o.a. als vindplaats : Campine. DERENNE
schrijft in zijn addenda : «Partout» (!). De nieuwe Catalogue van SARLET &
HACKRAY vermeldt : «observé dans la plupart des districts, mais nullement
abondant». Uit de Limburgse Kempen worden drie vindplaatsen aangegeven:
Genk, Diepenbeek en As.

Lempke schrijft in zijn katalogus dat het een vlinder is van zandgronden.
Voor de Nederlandse provincie Noord-Brabant geeft de Catalogus der Neder-
landse Macrolepidoptera tien vindplaatsen en het supplement 16(1967) voegt
er nog drie aan toe! De rups leeft o.a. op Calluna, Convolvulus, Thymus.

Vindplaatsen : Postel (L. Becker); Kalmthout «peu rare» (E. Fologne), oude opgaven in Annls
Soc. ent. Belg. (1861) 5 : 33 en 47.

Bij te voegen op p. 173 na Scotopteryx chenopodiata LlNNAEUS :

Scotopteryx mucronata SCOPOLI

Tot nu toe op een paar plaatsen op heiden gevonden. De soort wordt wel
verward met de volgende en is veel minder gewoon. De hier vliegende eksem-
plaren behoren tot ssp. scotica Cockayne.

Vindplaatsen : Schilde, 1 7-vi- 196 1 (K. Myncke), 29-V-1958 (A. Janssen); Westmalle, 28-V-1941
(G. Myncke).

Scotopteryx luridata Hufnagel

Op heiden. Eén generatie van begin juli (8-vii- 1973, A. RlEMIS) tot in de
tweede helft van augustus (20-viii- 1961, K. MYNCKE). De hier voorkomende
populaties behoren tot ssp. plumbaria Fabricius.

Vindplaatsen : Kapellen (K. Janssens, A. Van Gool); Merksplas (A. Janssen); Oud-Turnhout
(A. Riemis); Turnhout (K. Myncke); Westmalle (G. Myncke); Westmeerbeek (K. Janssens).

Nieuwe vindplaatsen :

Scopula corrivalaria Kretschmar : de zeldzame spanner bewoont wel
degelijk de provincie Antwerpen. A. RlEMIS was zo gelukkig een populatie
aan te treffen in de omgeving van Mol op een moerassig terrein, nog niet
zo heel lang geleden!

Eupithecia innotata Hufnagel : Zwijndrecht, 1 6-viii- 1985, 1 cf (B. Maes).

Scotopteryx moeniata Scopoli : vroeger ook gevonden te Kalmthout (E.
Fologne in Cat. Lambillion).

216

Xanthorhoe fluctuata LiNNAEUS : dwergeksemplaar, Wilrijk (T. GARREVOET)

Erratum

Idaea fuscovenosa GOEZE (p. 167) : met «Minder gewoon dan vorige soort» is
hier niet I. inquinata SCOPOLI bedoeld, maar wel de soort daarvoor, nl. I.
biselata Hufnagel (p. 166).

Voorlopige balans :

Dagvlinders
Spinners, Arctiidae enz.
Noctuidae
Geometridae

Totaal Macrolepidoptera

65

148

270

198

681

217

SUPPLEMENT

Rhopalocera

NYMPHALIDAE

Fabriciana niobe LiNNAEUS

In de Annls Soc. ent. Belg. 5 : 47 (1861) verscheen een artikel «Rapport sur les
excursions entomologiques faites dans la Campine anversoise par E. Folog-
ne, L. Mors et J. WEYERS», handelend over drie ekskursies naar Kalmthout
(Calmpthout), respektievelijk op 5 en 26 augustus en op 16 september.
Behalve het relaas over de treinreis van Brussel naar Kalmthout kan men het
volgende lezen : «Plusieurs des espèces que nous avons découvertes a
Calmpthout ont été observées dans le Limbourg, a Genck, par M. J. COLBEAU
et a Postel par M.L. Becker (...) L’énumération suivante désigne les insectes
observés en trois jours dans ces localités.

Papilio machao (sic!), Vanessa io, Utricae (sic!) et cardui, rares.
Polyommatus phlceas , peu commun.

Lyccena cegon, Argynnis niobé, Vanessa polychloros; et Satyrus semele,
communs.»

Tot welk besluit moet men nu komen? Wat de datum betreft : augustus is
misschien wel wat laat in het seizoen om Fabriciana niobe aan te treffen,
anderzijds is de soort toch sommige jaren in Nederland tot in de tweede helft
van augustus gevangen (LEMPKE, katalogus : «tot 19-viii»),

De soort behoort thans tot de zeldzame vlinders van ons land. Vroeger
werd zij regelmatig aan de kust in de duinen gevonden, verder in de Gaume en
in de Kempen. Wat het Kempisch gebied betreft, in het Koninklijk Belgisch
Instituut voor Natuurwetenschappen worden eksemplaren bewaard uit Genk
(gevangen na 1939), Bokrijk (na 1939), Hechtel (1856) (meegedeeld door R.
Leestmans). Houyez bezat ook eksemplaren uit As.

En wat nog verder het ons omringend gebied betreft : in de Nederlandse
provincie Noord-Brabant werden er vroeger eksemplaren verzameld te
Breda, Ulvenhout en Helmond. Het hoofdverspreidingsgebied in Nederland
is wel het duingebied (vandaar zijn Nederlandse naam : Duinparelmoervlin-
der). De laatste jaren is ook daar zijn areaal wel erg ingekrompen. Toch
werden in de periode 1981-1983 nog een paar waarnemingen in Noord-
Brabant gedaan (meegedeeld in de Voorlopige Atlas van de Nederlandse
dagvlinders door ir. W.H.J.M. Geraedts, 1986).

Het is wel erg jammer dat geen enkel bewaard Antwerps eksemplaar als
bewijs te voorschijn is gekomen uit de oude verzamelingen. Wat de verzame-
ling E. FOLOGNE betreft, zie even in Lambillionea (1952, nrs. 3-4) wat
Janmoulle schrijft in «Les tribulations de la collection FOLOGNE» : toen na
tientallen jaren deze verzameling weer gevonden werd, waren zeer vele
insekten vernietigd, onvolledig geëtiketteerd, ja zelfs zonder vindplaatsetiket!
Dat was bij sommige verzamelaars in die tijd een gewoonte. Een andere
gewoonte bestond erin maar één of twee eksemplaren van een soort in zijn

218

■

verzameling te bewaren (nu is men wel in het tegenovergestelde euvel
gevallen!). Maar voor een man die medestichter en gedurende 56 jaar
bestuurslid was van de Société entomologique beige (hij leefde tot 1919), is dit
toch eigenaardig.

(Ten slotte blijft dan nog de kwestie dat de determinatie verkeerd kan
geweest zijn. Ging het misschien om Issoria lathonia L.? In dat geval zouden
niet één, maar verscheidene verzamelaars zich vergist hebben!).

SATYRIDAE

(Coenonympha dorus Esper

Op 1 6-ix- 1972 werd te Bornem op de Scheldedijk een mannetje van deze
soort gevangen door B. WEYERS! Ik noem dit eksemplaar hier terloops
(faunistisch zonder betekenis natuurlijk). Deze soort die in Spanje, Portugal,
de oostelijke Pyreneeën, en plaatselijk Italië bewoont, kan enkel door mense-
lijke tussenkomst in het land terecht zijn gekomen!).

Nieuwe vindplaatsen

Papilio machaon LlNNAEUS

In de verzameling van CALJON (Berchem) bevindt zich een diep oranje
gekleurd eksemplaar, door hem gevangen te Geel (22-viii- 1966). Het is
natuurlijk gewaagd te beweren dat dit eksemplaar tot de zeer zeldzame f.
aurantiaca behoort. Oude eksemplaren van P. machaon verkleuren nogal
eens. Men is praktisch alleen zeker als men de soort zelf kweekt. Niettemin
beweert de verzamelaar dat deze vlinder deze kleur bezat bij de vangst.
Aporia crataegi LlNNAEUS
Dessel, vi- 1983 (A. RlEMIS).

Pieris rapae LlNNAEUS

f. subtus-flavus Lempke x divisa Lempke : Herentals, 22-viii- 1982, £ (A.
Janssen).

Anthocharis cardamines LlNNAEUS

f. major Tutt : d*, Kasterlee, 16-V-1982 (A. JANSSEN).

f. costaenigrata CLOSS : q, Zoersel, 14-V-1966 (A. JANSSEN).

Gynandromorf : Rijmenam. lO-v-1978 (D. VAN DEN ABBEELE) (zie Phegea 6 : 66).
(Apatura iris LlNNAEUS

N.B. Deze soort is sedert 198 1 ook een paar maal in het nabije Noord-Brabant
(Nederland) waargenomen.)

Ladoga camilla LlNNAEUS
Kasterlee, 1983 (A. Janssen).

Aglais urticae LlNNAEUS

f. nigrita Fickert : Wilrijk, 25-viii- 1982 (T. Garrevoet).

219

Nymphalis polychloros Linnaeus
f. pygmaea SLEVOGT : Mechelen (P. JANS).

Araschnia levana Linnaeus

f . porima OCHSENHEIMER : Blaasveld, 26-vii-1980, 1 5 (P. JANS).
f. schulzi PFITZNER : Schilde, vii-1945 (A. JANSSEN),
f. margine-lineata Hoerhammer : Kasterlee, 4-ix- 1982 (A. JANSSEN),
f. divisa Dufrane : ’s-Gravenwezel, e.1. ix-1983 (A. Janssen).
Mesoacidalia aglaja Linnaeus

Ranst, 21-vii-1945, 1 ex. duidelijk gezien (M. De MEYER).

Fabriciana adippe Denis & Schiffermueller

Volgens D. VAN DER POORTEN zou een amateur uit Wijnegem in de zestiger
jaren één mannetje te Schilde hebben gevangen. Verder één afgevlogen
mannetje aan het RUCA te Antwerpen in vii-1975 (A. OLIVIER).

Melitaea cinxia Linnaeus
Vorselaar, 18-V-1972 (L. Proost).

Pyronia tithonus Linnaeus
Ravels, 1983 (A. Janssen).

Aphantopus hyperantus Linnaeus

f. minor FUCEIS : ’s-Gravenwezel, 27-vii- 1938 (A. JANSSEN); Zoersel, 14-vii-
1985 (A. Janssen).

Quercusia quercus LINNAEUS

’s-Gravenwezel, 2 1 -vii- 1983 , zeer talrijk (A. JANSSEN).

Thecla betulae Linnaeus
Bonheiden, verscheidene eksemplaren.

Nordmannia ilicis Esper
Kasterlee, 1983 (A. Janssen).

Lycaena phlaeas Linnaeus

f. minor Tutt : Kasterlee (A. JANSSEN).

Heodes tityrus PODA

f. cuneata Oberthuer : <f, Kasterlee, 5-vi-1976 (A. Janssen).
f. nana Wheeler : o', Schilde (A. Janssen).

Plebejus argus Linnaeus

Gynandromorf : Kalmthout, 3-viii- 1 902 (Haverkampf).

Lysandra coridon PODA

Wilrijk, viii-1971, 1 d*(A. Olivier).

Erynnis tages Linnaeus

Turnhout, 5-viii- 1973, 1 ex. van een zeldzame tweede generatie (A. Riemis).

220

De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen
(Lepidoptera) (vervolg) *

Marcel Faquaet

l.C. LIBYTHEIDAE

20. Libythea celtis Laicharting. Waarnemingen van deze «zwerver» van
drie plaatsen. Te Quart zagen we een paar eksemplaren in 1983, aangetrokken
door een vochtige plaats op een boswegel. Op de Col de Joux, ca. 2000 m
hoog, zagen we één vlinder op 1 9-VII- 1983, aangetrokken door een vochtige
plaats langs een bergbeekje. Maar de waarnemingen te Avise overtreffen deze
van veel soorten dagvlinders in de Aosta-vallei. We mogen niet zeggen dat de
soort er massaal voorkomt, maar wel dat ze er zeer gewoon is. Op 2 1- VII- 1986
ving ik er 7 eksemplaren, en zag nog een even groot aantal. Alle vlinders
werden aangetrokken rond een door mijzelf gecreëerde natte plaats op het
hete asfaltwegdek. De vlinders volgden deze weg langs de kant van de helling,
en waren er volgens mij op zoek naar water. Eens een natte plaats gevonden,
strijken ze er onvermijdelijk op neer. De vlinders zijn relatief moeilijk te
vangen want het zijn zeer handige vliegers.

l.D. NYMPHALIDAE (NYMPHALINAE)

21. Limenitis populi LlNNAEUS. Slechts één vangst te Avise op 23- VII- 1983.
De snelle vlinder vloog over dezelfde natte plaats als hierboven aangegeven.
Een tweede vlinder te Pondel, waarneming rond de middag, op 1 0- VII- 1986.
De Nijmeegse kapel is een zeer zeldzame verschijning in de Aosta-vallei.
Volgens de literatuurgegevens heeft alleen TEOBALDELLI (1979) één vlinder
gevangen, eveneens te Pondel op 9-VII-1976. Volgens het verspreidingskaart-
je van HlGGINS & RlLEY ( 1975) valt de Aosta-vallei juist buiten het versprei-
dingsgebied.

Figuur 1 1 : Limenitis populi L. Het eerste eksem-
plaar dat we in de Aosta-vallei zagen : Avise, 23-

VI I- 1 983.

22. Limenitis reducta STAUDINGER. Waarnemingen uit bijna alle lager
gelegen plaatsen. De vlinders houden zich meestal op in beboste biotopen en
zijn daar zeer moeilijk te vangen. Ik heb de indruk dat de maand juli de

* Eerste deel zie Phegea 15 (1) : 47-59.

Phegea 15 (2) : 91-107 (1 april 1987)

91

periode is tussen twee generaties, want de vlinders zijn rond dit tijdstip
meestal afgevlogen. Het meest zagen we reducta te Cerellaz; op de andere
plaatsen zoals Pondel 5-VIII- 1985, Quart 9-VII- 1983 en zelfs Vens waren het
steeds enkelingen.

23. Nymphalis antiopa LlNNAEUS. De vlinders komen te voorschijn op het
einde van de maand juli en daarom hebben we van deze soort maar zeer
weinig waarnemingen in de jaren 1982, 1983, 1984 en 1986. Alleen in 1985
zagen we de Rouwmantel op veel biotopen en we kunnen eraan toevoegen dat
deze vlinder vooral te Avise, Pondel en zeker te Cerellaz gewoon is. Op 24-
VII-1983, een paar dagen voor ons vertrek naar België, vonden we de rupsen
massaal op berk, te Cerellaz. Verschillende jonge boompjes waren werkelijk
kaal gevreten. We namen een zeventigtal rupsen mee in een grote kartonnen
doos. Thuis gekomen waren ze alle verpopt. Na een achttal dagen kwamen de
eerste vlinders te voorschijn, een paar werden geprepareerd en alle andere
werden vrijgelaten te Wetteren.

24. Nymphalis polychloros LlNNAEUS. Op slechts drie biotopen : Pondel,
Avise en Cerellaz, waar deze vlinder een zeldzaamheid is. De Grote vos is een
zeer snelle en zeer waakzame vlinder die men erg moeilijk kan vangen. Ik
verzamelde twee eksemplaren te Cerellaz en wel op 1 1 en 12-VII-1982.

25. Inachis io LlNNAEUS. De Dagpauwoog werd waargenomen op de meeste
lager gelegen biotopen, maar nooit talrijk, waarschijnlijk omdat nog maar
weinig vlinders zijn ontpopt in de maand juli. We zagen een paar vlinders te
Vetan in 1985 en dit is de hoogste vindplaats in de Aosta-vallei waar we de
soort waarnamen.

26. Vanessa atalanta LlNNAEUS. Hetzelfde kan gezegd worden voor deze
soort, wat de densiteit der waarnemingen en de vliegplaatsen betreft. Deze
trekker zagen we nooit hoger dan ca. 1500 m. Tijdens een trip naar Vens in
1986 zagen we iets onder het plaatsje Clavel één Atalanta fladderen over een
natte plaats.

27. Cynthia cardui LlNNAEUS. Ook deze trekvlinder zagen we op alle lager
gelegen biotopen, zowel verse als afgevlogen vlinders. We hebben de indruk
dat de Distelvlinder in de Aosta-vallei weinig neiging vertoont om er te
«trekken». Te Pondel en te Cerellaz zagen we C. cardui het meest. Ook één
vlinder te Vetan, naast een wandelweg op ca. 2100 m.

28. Aglais urticae LlNNAEUS. De Kleine vos werd waargenomen op alle
plaatsen. De vlinder komt zowel op droge als natte biotopen voor. Zoals
hoger aangehaald, zagen we deze «zwerver» tot op heel grote hoogte.

29. Polygonia c-album LlNNAEUS. Deze zeer vlugge vlinder zagen we slechts
op een drietal biotopen, en steeds op plaatsen waar de zon moeilijk kan
komen. Schaduwrijke boswegels zijn zijn geliefkoosde vliegplaatsen. De
Gehakkelde aurelia werd waargenomen te Pondel, Avise en Cerellaz, maar
nooit talrijk. Ik heb de indruk dat vochtige plaatsen een aantrekkingskracht
uitoefenen op deze soort, want te Avise ving ik in 1986 één vlinder boven een
zelf gecrëeerde natte plaats.

92

30. Pandoriana pandor a DENIS & SCHIFFERMUELLER. Slechts één waarne-
ming in de Aosta-vallei : een mannetje te Cerellaz op 17-VII-1983. Het
systeem, water over het wegdek gieten en laten verdampen, gebruikte ik op
veel plaatsen : Avise, Cerellaz, Vens en zelfs op de Col de Joux. En het wordt
door veel auteurs, weliswaar elk op zijn eigen manier, gebruikt om dagvlin-
ders te vangen. KÜHNERT (1979) schrijft : «Sehr gerne an nassen Stellen auf
Wegen». Teobaldelli (1966) schrijft : «a proximité des torrents».
BROCKMANN (1984) schrijft : «an jeder Wasserstelle grosse Ansammlungen»
en VAN OORSCHOT ( 1966) schrijft : «bij voorkeur op de vertikale gladgehou-
wen bergwand langs de weg, vooral waar die vochtig was». Al deze technieken
zijn uiteraard niet gebruiktom pandora te vangen, maar ze mogen voor mij een
duidelijk bewijs zijn dat in zeer warme streken de dagvlinders een grote
behoefte hebben aan vocht. Ik kontroleer ook steeds natte plaatsen om mijn
wandeltochten, en waar ze niet zijn, en er is water in de buurt, daar crëeer ik
ze zelf door water op de weg te gieten, en dit te laten verdampen. Zo ving ik
P. pandora te Cerellaz. Ik weet niet precies wanneer deze soort voor het laatst
in de Aosta-vallei is waargenomen, volgens BROCKMANN (1985) zou het wel
eens vóór 1950 kunnen zijn!

31. Argynnis paphia LlNNAEUS. De Keizersmantel werd slechts waargeno-
men op de drie volgende plaatsen : Avise, zeer gewoon; Pondel, minder
gewoon en Cerellaz, vrij zeldzaam, al kon ik hier een paar dia’s nemen van een
copula van een bruin mannetje met een groen wijfje. De groene vorm valesina
ESPER, alleen bij de wijfjes, is zeker de dominante vorm in de Aosta-vallei.
Ik schat dat ongeveer 80% van de wijfjes tot deze vorm behoren. KÜHNERT
(1979) schrijft : «öfters angetroffen», terwijl BROCKMANN (1985) schrijft :
«Zwei von den drei beobachteten Weibchen gehören zur f. valesina ESPER».

32. Mesoacidalia aglaja LlNNAEUS. Deze paarlemoervlinder werd
waargenomen op de meeste lager gelegen plaatsen. Elk jaar te Vens. Te Avise
zagen we deze soort ook op een natte plaats. Wanneer wij in juli de biotopen
bezochten, was de hoofdvliegtijd reeds ver gevorderd; nog zelden zagen we
gave eksemplaren.

33. Fabriciana adippe DENIS & SCHIFFERMUELLER. Waargenomen op de
lager gelegen plaatsen, al zagen we F. adippe boven Vetan sap zuigend uit een
rotte peer. De soort is nergens gewoon en vliegt meestal rond braamstruiken.
De vorm adippe , met zilvervlekken op de achtervleugels, hebben we meer
waargenomen dat de vorm cleodippe STAUDINGER, zonder die zilvervlekken.

34. Fabriciana niobe LlNNAEUS. We zagen slechts weinig vlinders omdat de
hoofdvliegtijd van deze soort in juli reeds voorbij is. De meeste van de
waargenomen eksemplaren behoren tot de vorm eris MEIGEN. De soort is
nergens gewoon, al zagen we enkele vlinders op de Col de Joux in 1983 en
vingen er op 19 juli een zeer donker wijfje.

35. Issoria lathonia LlNNAEUS. De Kleine paarlemoervlinder werd op alle
biotopen waargenomen, nergens gewoon. Het hoogst zagen we I. lathonia te
Vetan, op ca. 2600 m. Opmerkelijk is dat er steeds verse eksemplaren tesamen

93

vliegen met afgevlogen individuen.

36. Brenthis ino ROTTEMBURG. Slechts weinig waarnemingen : Avise en
Vens en op beide plaatsen zeer zeldzaam.

37. Brenthis daphne DENIS & SCHIFFERMUELLER. Op de lagere plaatsen is
dit zeker de meest gewone paarlemoervlinder. Op de hogere plaatsen zagen
we deze soort alleen te Lillaz. Te Avise zagen we reeksen vlinders nectar
zuigen uit de bloemetjes van klimop, en ook vaak op distels in gezelschap van
Zygaena ephialtes coronillae Esper.

38 Boloria pales DENIS & SCHIFFERMUELLER. In de Aosta-vallei vliegt de
vorm palustris FRUHSTORFER. We hebben deze soort op alle hoge biotopen
gezien. Vanaf ongeveer 1900 m komt ze overal voor en al naargelang het type
van het biotoop, van zeldzaam tot massaal. Wij zagen deze vlindersoort te
Vetan op ca. 2400 m hoogte met tientallen vliegen in de nabijheid van een
uitgedroogd meertje.

39. Boloria napaea HOFFMANNSEGG. Waargenomen op alle hogere
biotopen. De grote gelijkenis met vorige soort is bekend, maar over het
algemeen is napaea steeds iets groter dan pales. Te Le Bois hebben we in 1986
beide soorten op hetzelfde biotoop waargenomen, waarbij pales afgevlogen
was en napaea vers. De enige wijfjes die we van deze soort zagen, te Vetan in
1985, waren alle zeer groot en donker groen-gri js bestoven met een uitgespro-
ken violette weerschijn.

40. Clossiana selene DENIS & SCHIFFERMUELLER. We zagen deze soort op
veel plaatsen, maar vooral te Cerellaz en te Vens. Deze vlinders zijn nergens
talrijk waargenomen, en de eksemplaren waren meestal afgevlogen.

41. Clossiana euphrosyne LlNNAEUS. Gezien op de meeste plaatsen in de
Aosta-vallei. We kunnen de auteurs van Elseviers Vlindergids niet volgen
wanneer zij stellen dat de tweede generatie in de zuidelijke gebieden vaak
zwak is. Toen wij de biotopen bezochten, van begin juli tot half augustus,
vlogen de vlinders van de tweede generatie vaak gewoon, zelfs tot op vrij grote
hoogte. Ook Kühnert (1979), van Oorschot (1966) en Brockmann
(1985)delen deze mening. Op de Col de Joux, 1 5-VI 1-1983 en te Le Bois op 19-
VI 1-1986 vingen we eksemplaren die sterk gelijken op de vorm/7«gö/HERBST.

42. Clossiana titania ESPER. Slechts te Le Bois. Op 1 9- VII- 1 986 vingen we
drie mannetjes en één wijfje. Ik heb de indruk dat de vlinders behoren tot de
vorm cypris MEIGEN, gezien de achtervleugels gemarmerd zijn met purper-
bruin en een goede gelijkenis vertonen met eksemplaren welke ik vroeger
dicht bij Martigny in Zwitserland ving.

43. Melitaea cinxia LlNNAEUS. We zagen deze soort nooit op heel grote
hoogte, wel steeds rond 2000 m. Op de Col de Joux eksemplaren bij een beek-
je, waaronder een paar wijfjes op 1 4- VII- 1982 en te Lillaz, iets boven de water-
val, op een natte plaats langs de weg was de soort zeker niet zeldzaam. We
vingen er enkele mannetjes. Alle eksemplaren waren vers.

44. Melitaea phoebe DENTS & SCHIFFERMUELLER. Een gewone verschijning
op alle lager gelegen biotopen. We zagen phoebe het hoogst te Vetan.

94

Opmerkelijk is het feit dat op 1 5-VII- 1986 te Avise zowel verse als afgevlogen
eksemplaren vlogen. De afgevlogen vlinders waren telkens wijfjes.

45. Melitaea didynta ESPER. Waargenomen op de meeste biotopen. Op de
hogere biotopen, zoals Col de Joux, Vens, Vetan en Le Bois is de soort zeld-
zaam. De vorm meridionalis STAUDINGER is op de meeste plaatsen goed ver-
tegenwoordigd.

Figuur 12 : Melitaea didyma Esper,
wijfje, rustend op Scabiosa ochro/euca
L., Pondel.

46. Melitaea diamina Lang. Slechts twee waarnemingen uit Vens : op 21-
VI I- 1 983 en 13-VII-1986 telkens één vlinder.

47. Melitaea athalia ROTTEMBURG. Waargenomen op alle lagere plaatsen.
We zagen athalia het meest te Quart op 9-VII-1983, fladderend rond een natte
plaats op een stofferige zandwegel.

48. Mellicta deione GEYER. Slechts één waarneming : omgeving van Breuil,
in de terreinplooi van Vertosan, 8- VII- 1982. In de Aosta-vallei vliegt de vorm
berisalii RÜHL.

49. Mellicta varia Meyer-DÜR. Op alle hogere plaatsen waargenomen. In
1986 zagen we te Vetan tientallen varia op ca. 2100 m hoogtedrinken aan een
natte plaats, rond een betonnen drinkbak voor koeien.

50. Mellicta parthenoides KEFERSTEIN. Slechts op één plaats waargenomen:
Lillaz, 1 1 -VII- 1983, twee eksemplaren.

51. Mellicta aurelia NiCKERL. Slechts drie eksemplaren waargenomen. De
vlinders waren niet meer zo vers. Waarnemingen te Lillaz, 4- VII- 1984; Vetan,
3 1-VII- 1984 en Col de Joux, 27-VII-1984, telkens één eksemplaar.

52. Euphydryas Cynthia DENIS & SCHIFFERMUELLER. In de Aosta-vallei
vliegt de vorm alpicola Galvagni. De soort komt er op grote hoogte overal
voor, en al naargelang de plaats en de aard van het biotoop van zeldzaam tot
massaal. In 1985 zagen we honderden alpicola te Vetan op ca. 2250 m op een
plaats van slechts enkele aren groot, zowel mannetjes als wijfjes en verscheide-
ne paartjes in copula. In 1986 zagen we op dezelfde plaats de rupsen eten.

95

popjes opgehangen aan stenen en de eerste vlinders vlogen reeds, bijna uitslui-
tend mannetjes. We namen de soort ook waar te Avise en te Cerellaz.

53. Euphydryas aurinia ROTTEMBURG. Waargenomen te Lillaz en Vetan.
Te Lillaz vingen we op 1 1-VII- 1983 vier eksemplaren, waarvan er één zeer
levendig gekleurd was en de zwarte puntjes in de postdiscale band miste. De
vier eksemplaren werden alle gevangen rond een natte plaats. We vingen nog
twee vlinders te Vetan, één op 26-VII-1984 en één op 1 7-VI I- 1986, dit was
zeker op een hoogte van ca. 2500 m. In de Aosta-vallei vliegt de vorm debilis
Oberthür.

l.E. NYMPHALIDAE (SATYRINAE)

54. Melanargia galathea LlNNAEUS. Meestal goed vertegenwoordigd op alle
lagere plaatsen. We zagen de soort het hoogst te Vetan op een hoogte van ca.
1750 m op een droge weide, maar daar is de soort beslist zeldzaam.

55. Hipparchia fagi SCOPOLE Deze zeer vlugge en alerte vlinder zagen we
vooral in licht beboste biotopen, zoals te Pondel, Avise en Quart, maar hij is
er steeds zeldzaam tot zeer zeldzaam. We vingen één mannetje te Pondel op
14- VII- 1986. De soort vliegt volgens de literatuur niet hoger dan 1300 m.

56. Hipparchia alcyone DENIS & SCHIFFERMUELLER. Eén wijfje langs de
grintweg naar de alpenboerderij Toules, op 22- VI I- 1986, op een hoogte van
1920 m (det. W.O. De PRINS, gen. prep. 2323). De soort was nog niet eerder in
de Aosta-vallei waargenomen, al kan ze er volgens het verspreidingskaartje in
het werk van HiGGINS & RlLEY (1971 en 1975) wel voorkomen.

57. Hipparchia semele LlNNAEUS. Zeer weinig waarnemingen. Te Avise en
te Cerellaz is de soort zeldzaam, iets minder zeldzaam te Vens. Te Vetan,
eveneens zeldzaam, vingen we de vorm cadmus FRUHSTORFER rond 2000 m,
langs een droge berghelling.

58. Hipparchia statilinus HUFNAGEL. Op slechts één plaats maar dan ook
massaal : Pondel. Het is de vorm onosandrus FRUEISTORFER, zonder veel
kleurk ontrast, bijna volledig zwart. Ik heb te Pondel het begin van de vlieg-
periode meegemaakt : op 7- VIII- 1985 zag ik er één zwarte vlinder vliegen, op
1 1 -VIII- 1985 ving ik er 16 eksemplaren en twee dagen later vloog de zwarte
onosandrus er massaal. De vlinders vliegen op stenige hellingen en rusten bij
voorkeur op stenen waarop ze uitstekend gekamoefleerd zijn.

59. Oeneis glacialis MOLL. Slechts op drie plaatsen waargenomen. Mijn
vriend F BEGIJN ving een paar verse eksemplaren op een rotsachtig terrein in
de nabijheid van het stuwmeer Lago di Place Moulin. Ikzelf ving één vlinder
op de Grote Sint-Bernard en nog één op een hoogte van ca. 2300 m te Vetan,
beide eksemplaren waren afgevlogen.

60. Satyrus ferula FABRICIUS. Deze soort vliegt op alle lager gelegen bioto-
pen welke we bezochten. De vlinders hebben een voorkeur voor zeer droge,
door de zon beschenen hellingen en zo’n biotoop is zeker Avise, waar we de
soort massaal zagen. Deze zwarte vlinder zoekt ook graag natte plaatsen. Te
Avise zat ferula te drinken op een door onszelf gecrëeerde natte plaats, in

96

gezelschap van L. celtis.

Figuur 13 : Satyrus feru/a Fabricius, nectar zuigend
uit Centaurea nervosa Willd., Vens.

61. Erebia ligea LlNNAEUS. Slechts waargenomen op één plaats : Pondel.
Op 1 0-VII- 1986 vloog de soort er zeer algemeen, alle eksemplaren waren vers.
De soort vliegt er langs een wandelpad in een dun bezaaid sparrebos. De
vlinders zijn zeer levendig gekleurd en de witte band in het postdiscaal veld op
de onderkant van de achtervleugels is sterk gereduceerd.

62. Erebia euryale Esper. Op drie plaatsen gevangen : terreinplooi van
Vertosan, dichtbij Breuil één vlinder op 22-VII-1984, ook enkele eksemplaren
te Vetan op 1 6-VI I- 1 986 en de soort vloog zeer massaal te Le Bois op 19-VII-
1986. De vlinders vlogen er in een dun bezaaid denne-sparrebos en hadden
een voorkeur om te rusten op een min of meer natte grintweg. In de Aosta-
vallei vliegt de vorm adyte HÜBNER.

63. Erebia eriphyle FREYER. Wij kunnen beslist niet zeggen dat deze soort
gewoon is in de Aosta-vallei, hetgeen KÜHNERT (1979) wel doet : «Hochlagen
stellenweise nicht selten...». Ook BROCKMANN (1985) heeft er de soort niet
waargenomen al bezocht hij twee vliegplaatsen door KÜHNERT opgegeven.
Wij vingen slechts drie eksemplaren te Le Bois op 19-VII-1986. De soort was
er zeer zeldzaam. Ze vlogen in gezelschap van E. euryale adyte HÜBNER, over
een boerenwegel, tussen grote rotsblokken.

64. Erebia epiphron KNOCH. Slechts één waarneming te Le Bois op 19-VII-
1986. Deze vlinder is een paar honderd meter hoger gevangen dan
voorgaande soort : ca. 2200 m, dicht bij de alpenboerderij Le Bois op een natte
plaats langs de weg.

65. Erebia melampus FUESSLI. Op de Col de Joux één eksemplaar op 14-
VII- 1982 en verder telkens één eksemplaar te Vetan op 18-VII-1983 en 8-VII-
1985. Volgens onze waarnemingen beslist een zeldzame soort.

66. Erebia alberganus DE PRUNNER. We zagen vlinders op de meeste lager
gelegen biotopen, maar nooit talrijk. Het meest zagen we deze soort te Vens,
en dit is tevens de hoogst gelegen vindplaats.

67. Erebia gorge HÜBNER. Op 8-VIII- 1 985 en op 20-VII-1986 telkens één
eksemplaar te Vetan. De vlinders vliegen er op ca. 2400 m in gezelschap van
Erebia pandrose BORKHAUSEN.

97

68. Erebia mnestra HÜBNER. Op de Col de Joux is mnestra zeer zeldzaam,
slechts één waarneming op 1 9- VI I- 1 983 op een natte plaats, maar te Vetan is
de soort zeer gewoon op ca. 2100 m hoogte, eveneens op een natte plaats bij
een bergbeekje. Vangdata zijn 26-VII-1984 en 20-VII-1986.

69. Erebia tyndarus Esper. Ook alleen waargenomen te Vetan, maar niet
zeldzaam. De soort vliegt er op alpenweiden op ca. 2200 m hoogte.

70. Erebia cassioides HOHENWARTH. Op alle hoger gelegen plaatsen waar-
genomen. De vlinder vliegt het meest rond 2000 m en wordt veelal aangetrok-
ken door natte plaatsen. We zagen cassioides talrijk te Prarayer en Col de
Joux.

71. Erebia pandrose BORKHAUSEN. We zagen pandrose op alle biotopen,
steeds boven 2000 m : de Grote Sint-Bernard, 2200 m, Vetan, 2250 m, en iets
hoger dan Prarayer. De meeste vlinders waren in juli niet meer vers.

72. Maniola jurtina LlNNAEUS. Talrijk te Avise en Cerellaz. Op de andere,
lagere plaatsen, is de soort nooit talrijk waargenomen. We zagen één jurtina
te Vetan op ca. 1800 m en te Vens, ca. 1900 m, eveneens zeer zeldzaam.

73. Hyponephele lycaon KÜHN. Op alle lagergelegen biotopen, bij voorkeur
op droge plaatsen, soms talrijk. Vooral Pondel en Avise zijn twee goede
biotopen voor deze soort. We zagen lycaon nooit hoger dan 1700 m.

74. Aphantopus hyperantus LlNNAEUS. Weinig waargenomen. Te Cerellaz
zagen we afgevlogen vlinders rond een natte plaats op het wegdek. Te Pondel
zagen we ook enkele vlinders op het natte gedeelte. Het hoogst zagen we
hyperantus te Lillaz.

75. Pyronia tithonus LlNNAEUS. Slechts één waarneming : 14- VII- 1986 te
Pondel. Volgens KÜHNERT (1979) vliegt deze soort in augustus, en is ze niet
zeldzaam op bepaalde biotopen lager dan 800 m. BROCKMANN (1985) heeft
geen waarnemingen van deze soort omdat hij de Aosta-vallei niet in de goede
tijd bezocht.

76. Coenonympha pamphilus LlNNAEUS. Op alle lager gelegen biotopen
gewoon. We zagen het Hooibeestje nooit hoger dan 1800 m, te Vetan één
eksemplaar dicht bij de parking. De vlinders vliegen graag op zeer droge
plaatsen. Tijdens de maand juli vliegen steeds verse eksemplaren tesamen met
afgevlogen individuen.

77. Coenonympha arcania LlNNAEUS. Slechts één waarneming : Avise 21-
VII- 1986. Volgens KÜHNERT (1979) vliegt in de Aosta-vallei de vorm
darwiniana STAUDINGER en volgens HlGGINS & RlLEY (1971) vliegt deze
vorm zelden lager dan 1700 m. Ik heb de indruk dat mijn eksemplaar geen
darwiniana is. Naar alle waarschijnlijkheid is darwiniana een hybride tussen
C. arcania en C. gardetta (RUSSELL, 1973; HOLLOWAY, 1980). Misschien heb
ik maar één waarneming omdat de soort later vliegt.

78. Coenonympha gardetta DE PRUNNER. Waargenomen te Vetan en te Le
Bois, steeds hoger dan 2000 m, en op beide plaatsen gewoon. De vlinders
worden aangetrokken door natte plaatsen, vooral op hellingen langs de

98

smalle wandelpaden.

79. Pararge aegeria Linnaeus. Op alle lager gelegen plaatsen een gewone
verschijning, al heb ik de indruk dat ik in 1985 meer waarnemingen had dan in
de andere jaren. Wellicht is augustus de hoofdvliegtijd van de tweede
generatie. Volgens BROCKMANN (1985) zou in de Zuidalpendalen de vorm
camoena Fruhstorfer vliegen, een overgangsvorm tussen tircis BUTLER en
aegeria LINNAEUS. Mijn eksemplaren van Pondel, 14-VII-1986 behoren zeker
tot de vorm tircis.

Figuur 14 : Pararge
aegeria L., zonnend
op een blad van de
Grote brandnetel
( Unica dioica L.),

Avise.

80. Lasiommata megera LINNAEUS. Waargenomen op alle lager gelegen
plaatsen. Op de hogere bitopen zagen we zeer weinig vlinders. Te Vetan en
Vens is de soort zeer zeldzaam; we zagen ze nooit hoger. Volgens HlGGINS &
RiLEY (1971 en 1975) zou megera tot 2700 m hoog vliegen. Volgens KÜHNERT
(1979) tot ca. 2000 m en BROCKMANN (1985) zag megera het hoogst tot ca.
1000 m.

81. Lasiommata maera LINNAEUS. Waargenomen op de meeste biotopen.
Ook op grotere hoogte maar dan uiterst zeldzaam. Tijdens de maand juli
vliegen veel afgevlogen eksemplaren, en zijn de verse zeer ongewoon. Ook
BROCKMANN (1985) zegt dat begin juli nog zeer afgevlogen wijfjes konden
vastgesteld worden te Quart.

99

l.F. LYCAENIDAE

82. Thecla betulae LiNNAEUS. Slechts één eksemplaar, een mannetje, op
23-VII- 1 983 rond een natte plaats te Avise. De hoofdvliegtijd begint pas in de
maand augustus. Ook KÜHNERT (1979) deelt deze mening.

83. Quercusia quercus LiNNAEUS. We namen de Eikepage waar te Avise en
Cerellaz. De vliegtijd begint rond de tweede helft van juli, want we vingen er
rond dit tijdstip zowel mannetjes als wijfjes, en steeds verse eksemplaren.
Deze soort heeft een voorkeur om rond de uiteinden van eiketakjes te vliegen,
al zagen we ze ook op natte plaatsen op het wegdek. We zagen de Eikepage
ook te Pondel, maar daar is de soort beslist zeldzaam. Ze is nooit boven 1250
m waargenomen.

84. Satyrium ilicis ESPER. De meeste waarnemingen komen eveneens uit
Avise en Cerellaz. Opmerkelijk is het feit dat zeer weinig verse eksemplaren
werden waargenomen, al konden we de soort van heel dichtbij kontroleren
wanneer ze de bloemetjes van Wit vetkruid ( Sedum album L.) bezocht. Ook
waargenomen te Pondel, beslist niet zeldzaam. Zoals bij vorige soort zijn er
geen vlinders gezien boven 1250 m.

85. Satyrium spini Denis & SCHIFFERMUELLER. Ook deze soort heeft een
voorkeur voor de bloemetjes van Wit vetkruid ( Sedum album L.). Het talrijkst
te Pondel, verder ook te Avise en Cerellaz, meestal iets beschadigd. Nooit
boven 1250 m.

86. Satyrium w-album KNOCH. Slechts op één plaats waargenomen :
Cerellaz, 1 2-VII- 1 982, twee eksemplaren aangetrokken door bloeiende
kastanjes. Het ene eksemplaar was vers en het andere totaal afgevlogen. Ook
mijn vriend F. BEGIJN ving er een paar eksemplaren. De vlinders vliegen
steeds bovenaan in de kruin van de kastanjes en komen zelden naar beneden.

87. Lycaena phlaeas LiNNAEUS. Slechts op twee plaatsen : Avise en
Cerellaz. Te Avise is de soort een zeldzame verschijning en te Cerellaz zeer
zeldzaam. Misschien is de maand juli de periode tussen de twee generaties?

88. Heodes virgaureae LiNNAEUS. De vlinders die we te Pondel op 10-VII-
1986 (ca. 900 m) en te Cerellaz (ca. 1250 m) vingen, behoren zeker niet tot de
vorm montanus Meyer-DÜr. Te Avise vingen we op 1 1 -VII- 1 986 een wijfje
wat goed gelijkt op dieren uit Rochefort in België, al is het eksemplaar iets
kleiner. We vingen virgaureae ook te Vens en op de Col de Joux, telkens op
ca. 2000 m, en ook daar is de vorm montanus nog een grote zeldzaamheid.
Verder één wijfje te Vens, kleiner dan de Belgische dieren, grondkleur oranje-
geel met donkere bestuiving en zeer opvallende, zwarte tekening.

89. Heodes tityrus PODA. In de Aosta-vallei vliegt de vorm subalpinus
SPEYER. We vingen de soort op drie plaatsen : Vetan (ca. 1900 m), Col de Joux
(ca. 2000 m) en Le Bois (ca. 2200 m). Te Le Bois werden alleen wijfjes
waargenomen.

90. Heodes alciphron ROTTEMBURG. Volgens HlGGINS & RlLEY( 1971) zou
de vorm gordius SULZER de gewone vorm zijn in Zuid-Europa, in de bergen
van 1300-2000 m. Wij vingen gordius te Pondel (900 m), te Avise (850 m) en te

100

Cerellaz (1200 m), ook op de Col de Joux, gewoon. Deze vlindersoort geeft
de voorkeur aan vochtige biotopen.

Figuur 15 : Lycaena

phlaeas L., typische bio-
toopbespieder vanuit
een hoge plaats, hier
Fesiuca sp.. Pondel.

91. Palaeochrysophanus hippothoe LiNNAEUS. Van deze hoogvlieger hebben
we slechts waarnemingen uit twee biotopen : Vetan en Le Bois, telkens rond
2300 m, zowel mannetjes als wijfjes. Ook deze soort heeft een voorkeur voor
natte biotopen. Op beide plaatsen vingen we de vorm eurydame HOFFMANN-
SEGG.

92. Lampides boeticus LiNNAEUS. Deze soort is nooit voorheen in de Aosta-
vallei waargenomen, al vermoedde KÜFINERT (1979) dat ze er vliegt omdat de
voedselplant van de rupsen, Blazenstruik ( Colutea arborescens L.) er veel
voorkomt. Op de plaats waar wij boeticus vingen, groeit inderdaad zeer veel
Blazenstruik, op warme, door de zon beschenen hellingen. Ook te Pondel
groeit deze struik overvloedig, en is aldaar veel beter te kontroleren en te
bereiken dan te Avise. L. boeticus zagen we te Pondel niet! We vingen twee
eksemplaren van deze soort te Avise : één gaaf mannetje op 23- VII- 1984,
waarschijnlijk van het begin van de tweede generatie en nog één mannetje op
4-VIII- 1 985. waarschijnlijk het einde van de eerste generatie : het vlindertje
was erg afgevlogen.

93. Cupido minimus FUESSLI. Wellicht het meest voorkomende blauwtje in
de Aosta-vallei. Op bepaalde biotopen is het massaal te zien op natte plaatsen
op en langs de weg. Wij zagen een zeer grote koncentratie van misschien wel
150 vlindertjes op een paar m2 te Vens. Op een hoogte van ca. 2400 m te Vetan
zagen we nog verschillende eksemplaren eveneens op een natte plaats.

101

94. Celastrina argiolus Linnaeus. Op slechts twee plaatsen gezien, telkens
beslist zeldzaam : Avise en Cerellaz. Het feit dat deze soort zich veelal
ophoudt in het gebladerte, maakt het zo moeilijk om ze te observeren. We
vingen een gaaf mannetje en een geschonden wijfje te Avise op 24-VII-
1984. We zagen de soort nooit boven 1250 m.

95. Maculinea alcon DENIS & SCHIFFERMUELLER. We zagen het Gentiaan-
blauwtje op slechts twee biotopen, telkens slechts één vlinder : te Prarayer op
1 3-VII- 1983 en te Pondel op 14-VII- 1986. Beide eksemplaren behoren tot de
vorm alcon. KÜhnert (1979) ving van deze soort slechts één vlinder op 22-
VII-1968 in de omgeving van Quart, ongeveer 550 m hoog. Brockmann
(1985) beschouwt M. alcon rebeli HiRSCHKE als een goede soort en volgens
hem vliegt die in de Alpen. Hij ving zowel alcon als rebeli op één en dezelfde
plaats op een hoogte van 1500 m in de Valpelline!

96. Maculinea arion LiNNAEUS. Volgens HlGGINS & RlLEY (1971) over-
heerst de vorm obscura Christ in de Alpen vanaf 1300 en hoger. Daarnaast
vliegt de vorm arion volgens dezelfde auteurs vanaf het laagland tot 2000 m.
Wij vingen uitsluitend vlinders van de vorm obscura. Waarnemingen van
Vetan : 31-VII-1984, Col de Joux : 19-VII- 1983, terreinplooi van Vertosan :
22-VII-1984 en van Prarayer : 13-VII-1983. Al deze plaatsen liggen op ca.
2000 m. De soort wordt steeds aangetroffen op vochtige terreinen, meestal in
de nabijheid van bergbeekjes.

97. Iolana iolas OCHSENHEIMER. Er zijn van deze soort zeer weinig
waarnemingen in de Aosta-vallei. Brockmann (1985) is tot nu toe de enige
die één vlinder waarnam in de Valpelline op een hoogte van 1000 m.
KÜHNERT (1979) heeft het vermoeden dat de soort er vliegt, aangezien hij de
voedselplant van de rupsen, Blazenstruik ( Co/utea arborescens L.) op veel
plaatsen tegenkwam. Ikzelf ving tijdens de vijf jaar dat ik in de Aosta-vallei
was 19 mannetjes en 5 wijfjes te Avise en 1 mannetje te Pondel, alle vers.
Daarnaast werden nog vele afgevlogen eksemplaren waargenomen. In 1986
zag ik te Avise een wijfje vliegen achterna gezeten door drie mannetjes.

98. Pseudophilotes baton Bergstrasser. Geregeld gezien te Pondel en
Avise, zowel verse als afgevlogen eksemplaren. Dit laat ons veronderstellen
dat de maand juli het begin is van de tweede generatie. We zagen één vlindertje
te Vetan rond 2200 m hoogte op 1 6-VII- 1 986.

99. Plebejus argus Linnaeus. Op veel plaatsen gezien, graag op natte
plaatsen op wegen, vooral op hoger gelegen biotopen. Te Vetan zagen we de
soort in gezelschap van Lycaeides idas LINNAEUS., soms massaal.

100. Lycaeides idas Linnaeus. Op alle biotopen gezien, massaal te Vetan,
zowel mannetjes als wijfjes, en verscheidene eksemplaren in copula. Ook op
de Col de Joux en Vens zagen we deze soort talrijk.

101. Lycaeides argyrognomon Bergstrasser. Slechts één waarneming :
Cerellaz 9-VIII-1985. Hoogst waarschijnlijk begint de tweede generatie in
augustus en dit kan de reden zijn dat we niet meer waarnemingen hebben van
deze soort.

102

Figuur 16 : De peulen van Blazenstruik ( Colutea arborescens L.), voedselplant voor de rupsen
van lolana iolas Ochsenheimer en Lampides boeticus L., Avise

102. Vacciniina optilete KNOCH. Slechts gevangen te Vetan, rond 2200 m.
De vier vlindertjes welke ik er ving werden alle aangetrokken door een natte
plaats op een niet verharde grintweg, ontstaan door het smelten van de
sneeuw achter een rotsblok. De vier eksemplaren zijn op volgende data
gevangen : één op 16-VII-1986, één op 20-VII-1986 en twee op 22-VII-1986.
Ze waren alle vers.

103. Eumedonia eumedon ESPER. Op slechts twee biotopen gezien : Col de
Joux en Prarayer, telkens op ca. 2000 m hoogte. Op de Col de Joux vliegt de
soort op natte plaatsen rond het meertje en te Prarayer vliegt ze op vochtige
stroken langs het Lago di Place Moulin.

104. Aricia agestis DENIS & SCHIFFERMUELLER. Deze soort vliegt op alle
lager gelegen plaatsen, zoals : Quart, Pondel en Avise. We zagen tijdens de
maand juli weinig verse eksemplaren, waarschijnlijk omdat we tussen twee
generaties zaten.

105. Aricia artaxerxes FABRICIUS. Op veel plaatsen gezien, maar nooit
talrijk. Te Avise vliegt deze soort in gezelschap van A. agestis maar op de
andere plaatsen zoals de Col de Joux, Vens en Vetan zagen we alleen
artaxerxes. Het meest van al zagen we dit bruintje te Vens. In de Aosta-vallei
vliegt de vorm allous Geyer.

106. Albulina orbitulus DE PRUNNER. We zagen één vlinderjte te Prarayer
iets boven 2200 m. Mijn vriend F. BEGIJN ving één eksemplaar op dezelfde

103

plaats als Oeneis glacialis MOLL. Het beste biotoop voor deze soort ligt te
Vetan, eveneens op ca. 2200 m hoogte. We vingen 19 eksemplaren op 3 dagen :
16, 20 en 22-VII-1986, alle eksemplaren waren vers, een paar hadden
scheurtjes in de vleugels. Alle vlindertjes werden aangetrokken door een natte
plaats op een droge grintweg.

107. Agriades glandon ESPER. Slechts te Prarayer en Vetan. Niet zeldzaam
te Prarayer op 1 3-VI I- 1 983, enkele eksemplaren gevangen op ca. 2200 m
hoogte. Op een gelijkaardige natte plaats te Vetan was de soort zeer
algemeen. Ook op andere natte plaatsen, zowel hoger als lager dan 2200 m is
glandon een gewone soort.

108. Cyaniris semiargus ROTTEMBURG. Waargenomen op alle bezochte
biotopen. Op de lager gelegen plaatsen is de soort zeer zeker minder gewoon
dan op de hoger gelegen plaatsen. Het is wellicht de enige soort waarover
HiGGINS & RiLEY (1971) zeggen : «graag talrijk bij natte plaatsen op paden».
Wij kunnen niet anders dan deze mening delen.

109. Agrodiaetus damon ÖENIS & SCHIFFERMUELLER. Waargenomen in
alle bezochte biotopen, hogerop talrijker. Het hoogst zagen we dit blauwtje te
Vetan, ca. 2250 m, op een natte plaats op een wandelweg. Tijdens een
terugweg van de Col de Joux, tussen de plaatsjes Vens en Clavel zagen wij op
een natte plaats langs de weg honderden vlindertjes van deze soort dicht bij
elkaar. Opmerkelijk is het feit dat overal zeer weinig wijfjes worden waarge-
nomen!

110. Agrodiaetus humedasae TOSO & BALLETTO. Pas op 24-VIII- 1974 door
G. TOSO en E. BALLETTO ontdekt. De auteurs vingen na intens speurwerk
slechts twee afgevlogen mannetjes. Het jaar daarop was de oogst iets groter
met verse eksemplaren. Wij zagen humedasae v anaf de tweede week van juli,
en vanaf die datum is de soort heel gewoon te Pondel, zowel mannetjes als
wijfjes. De soort bezoekt graag Sedum, al zagen we ook vlinders op een natte
plaats dicht bij de Bar Forzon. Dat de soort er zeer intens wordt gejaagd, kan
ik getuigen : op 10-VII-1986 waren drie verzamelaars uit Modena op het
biotoop en op 1 4- VII- 1 986 waren opnieuw drie verzamelaars, nu uit Forli,
aanwezig. Ikzelf heb ik de Aosta-vallei een tweede biotoop van humedasae
ontdekt : Avise. Ik ving er één mannetje op 1 -VIII- 1985. Het bruine vlindertje
is gevangen op Sedum telephium L. We zijn er trouwens van overtuigd dat nog
verscheidene nieuwe vliegplaatsen van humedasae te ontdekken zijn. TOSO &
BALLETTO (1976) spreken niet over de voedselplant van de rups. TEOBALDEL-
LI (1979) die de soort ving in 1976 evenmin. WHALLEY (1982), voor wie
humedasae een vorm is van A. aroaniensis BROWN, schrijft : «Foodplant
unknown». Ikzelf zag, vooral in 1985, verschillende wijfjes eitjes afzetten op
Onobrychis, een Esparcette-soort, welke zowel te Pondel als te Avise groeit.
Daaruit zou ik willen besluiten dat de rupsen van humedasae , zoals deze van
de meeste andere Agrodiaetus-soonen, ook Esparcette als voedselplant
hebben.

111. Plebicula escheri HÜBNER. Waarnemingen uit bijna alle plaatsen, maar

104

nergens gewoon. Te Pondel en Avise zagen we escheri het meest, en dit zijn
ook de enige twee plaatsen waar we wijfjes vingen. Te Vens en te Vetan is de
soort zeldzaam.

112. Plebicula dorylas Denis & Schiffermueller. Het talrijkst
waargenomen te Pondel, Avise en Cerellaz, iets gewoner dan voorgaande
soort. We vingen dorylas te Vetan op relatief grote hoogte, ca. 2100 m, maar
daar is de soort zeer zeldzaam.

113. Plebicula thersites CANTENER. Slechts op drie plaatsen gezien : Pondel,
Avise en Cerellaz. Op de eerste twee biotopen is de soort niet gewoon en te
Cerellaz is ze zeer zeldzaam.

114. Meleageria daphnis DENIS & SCHIFFERMUELLER. Volgens HlGGINS &
RlLEY (1971 en 1975) vliegt de soort in juni, in één generatie, maar wij zagen
de vlinders in juli, en dan nog slechts vanaf de tweede week. Te Pondel is de
soort niet zeldzaam en te Cerellaz is ze zeer zeldzaam. Te Avise daarentegen is
ze zeer gewoon. We zagen daphnis nergens anders. We vingen uitsluitend
wijfjes van de vorm steeveni Treitschke. Volgens Dr. R. Villa, met wie we
een gesprek hadden te Pondel, vliegen in de buurt van Bologna uitsluitend
wijfjes van de normale, blauwe vorm.

115. Lysandra coridon PODA. We zagen deze soort op alle lager gelegen
biotopen, en ze is er beslist gewoon. Op de biotopen hoger dan 1800 en 2000 m
is de soort zeldzaam. En hoger dan 2200 m is coridon slechts éénmaal waarge-
nomen : te Vetan, één mannetje op 22-VII- 1 986.

116. Lysandra bellargus DENIS & SCHIFFERMUELLER. Waargenomen op
alle plaatsen, maar overal zeldzaam tot zeer zeldzaam. Een paar vangsten uit
Vetan. Op een hoogte van ongeveer 2100 m wordt deze soort aangetrokken
door natte plaatsen.

117. Polyommatus icarus ROTTEMBURG. Op twee biotopen is deze soort
gewoon : Pondel en Avise. Op de andere, lager gelegen plaatsen is icarus
minder gewoon en hoe hoger men komt, hoe zeldzamer de soort wordt. We
zagen deze soort regelmatig op natte plaatsen.

Figuur 17 : Polyommatus icarus
Rottemburg, op Margriet ( Chry-
santhemum leucanthemum L.), Vens

105

118. Polyommatus eros HÜBNER. Op alle hoger gelegen plaatsen een
gewone soort. Het meest zagen we eros tussen 2000 en 2200 m. Te Vetan zagen
we deze soort vanaf 1800 tot 2500 m en niet zelden massaal op natte plaatsen.
Éénmaal gevangen te Avise op 20-VII-1984, slechts 900 m hoog!

l. G. HESPERIIDAE

119. Pyrgus malvoides Elwes & Edwards. Slechts één waarneming :
Cerellaz, 9- VII I- 1 985. De maand juli is waarschijnlijk de periode tussen de
eerste en de tweede generatie.

120. Pyrgus alveus HÜBNER. Slechts twee waarnemingen : Vetan, ca. 2100

m, en Vens, ca. 2000 m. De soort vliegt te Vens in gezelschap van P.frilillarius
PODA.

121. Pyrgus serratulae RAMBUR. Op veel plaatsen gezien maar nergens
gewoon. Te Pondel vingen we een zeer donker wijfje op 30- VII- 1985. De
vleugels hebben een koperkleurige bestuiving en de witte vlekjes op de
bovenkant van de voorvleugels in cel lb en 2 ontbreken.

122. Pyrgus onopordi RAMBUR. Te Vetan op 31 -VI 1-1984 één eksemplaar en
te Avise één eksemplaar op 3 1 -VII- 1 985.

123. Pyrgus fritillarius PODA. Op veel plaatsen, maar nergens gewoon. Het
talrijkst te Vetan, op ca. 1800 m.

124. Pyrgus cacaliae RAMBUR. Slechts op twee plaatsen gezien : op de Grote
Sint-Bernard vingen we een paar eksemplaren op 7- VII- 1 982 en te Vetan, op
ca. 2300 m hoogte, zagen we de soort sporadisch. De vlinders werden aange-
trokken door natte plaatsen op een wandelweg.

125. Spialia sertorius HOFFMANNSEGG. Door ons nooit op grotere hoogte
waargenomen. Te Pondel, Quart en Avise was de soort niet zeldzaam. Te
Vens was ze zeker zeldzaam. De vlindertjes hebben een voorkeur om te rusten
op wandelpaden.

126. Carcharodus alceae ESPER. Waargenomen te Avise en Quart, maar
niet frekwent. We hebben vastgesteld dat de vlinders steeds te vinden zijn
waar Kaasjeskruid ( Malva sp.) groeit.

127. Carcharodus lavatherae ESPER. Vooral te Pondel. Ook te Avise zagen
we de soort geregeld. Te Cerellaz twee vangsten : één op 1 1-VII- 1982 en één op
12-VII-1982. C. lavatherae wordt te Avise ook aangetrokken door natte
plaatsen.

128. Carcharodus flocciferus ZELLER. We vingen slechts vier eksemplaren
van deze soort in de Aosta-vallei. Drie ervan komen uit Vetan en het vierde
komt van de Col de Joux, telkens op ongeveer 2000 m hoogte. Wellicht vliegt
de soort talrijker in de maand augustus, tijdens de tweede generatie?

129. Erynnis tages LlNNAEUS. We zagen deze soort op veel biotopen. Te
Avise en Cerellaz gewoon. We vingen één exemplaar te Vetan op 1 7- VII- 1986,
op ca. 2300 m.

106

130. Thymelicus acteon ROTTEMBURG. Op veel biotopen, maar zelden verse
eksemplaren. Het hoogst zagen we acteon te Vens, ca. 2000 m hoog.

131. Thymelicus lineola OCHSENHEIMER. Zeer weinig waarnemingen, en
zelden gave eksemplaren. Te Avise vloog de soort talrijk en op de andere
plaatsen, steeds lagere biotopen, was ze zeldzaam.

132. Thymelicus sylvestris Poda. Het meest te Avise, ook te Cerellaz niet
zeldzaam, op de andere plaatsen zeldzaam. We zagen sylvestris het hoogst te
Lillaz. De soort is ook waargenomen op natte plaatsen.

133. Hesperia comma LiNNAEUS. Op drie biotopen : Lillaz, Col de Joux en
Vetan, steeds aangetrokken door natte plaatsen, te Vetan op een hoogte van
ca. 2200 m.

134. Ochlodes venatus BREMER & GREY. Slechts één vangst : Cerellaz 1 1-
VII-1982, een vrij gaaf wijfje.

Samenvatting

Over een periode van zes weken, begin juli tot half augustus, verzamelden
wij 134 soorten dagvlinders. We kunnen gerust zeggen dat dit een onverhoopt
hoog aantal is. KÜHNERT (1979) verzamelde 142 soorten tijdens de zomers
van 1968 en 1973. TEOBALDELLI (1979) verzamelde tijdens de maand juli in
1975 en 1976 7 1 soorten en VAN OORSCHOT (1966) verzamelde 97 soorten van
19 juli tot 6 augustus 1963. Maar Brockmann (1985) stelt dat voor de Aosta-
vallei 162 soorten dagvlinders bekend zijn. Er zijn vijf soorten welke ik
volgens mijn waarnemingen met een «zeer goed voor de Aosta-vallei» zou
willen kwoteren : Limenitis populi LiNNAEUS, Pandoriana pandora DENIS &
SCHIFFERMUELLER, Hipparchia alcyone DENIS & SCHIFFERMUELLER,
Lampides boeticus LiNNAEUS en Iolana iolas OCHSENHEIMER. Als wij in de
komende jaren naar de Aosta-vallei terugkeren, hetzij vroeger of later in het
seizoen, dan zijn wij ervan overtuigd nog verscheidene soorten te verzamelen
die nu niet in onze lijst zijn opgenomen, en er zelfs soorten te vangen die nog
niet bekend zijn voor deze vallei.

In het Musée régional de Sciences naturelles (Chateau de Saint-Pierre,
I- 1 1010 Saint-Pierre) wordt in acht zalen telkens een aspekt belicht van de
natuur in de Aosta-vallei. Door M. De BERNARDI werden 121 soorten
dagvlinders bijeengebracht, waarvan ik de volgende soorten hier vermeld :
Zerynthia polyxena Cassandra HÜBNER : Zuccore 15-V-1982; Brenthis hecate
Denis & SCHIFFERMUELLER : Pontey 19-VI- 1983; Cupido osiris MEIGEN :
Quart 12-V en 21-V; Scolitantides orion PALLAS : Chatillon 16-V en 3-VI;
Plebejus pylaon trappi Verity : Quart 2- VII en 10- VIL

(vervolgt)

107

Boekbespreking

Kudma, O. : Butterflies of Europe, Vol. 8, Aspects of the Conservation of Butierflies in Europe.
16 x 23,5 cm, 323 p., 57 figuren. Aula Verlag, Postfach 1366, D-6200 Wiesbaden 1. 1986.
gebonden, DM 248,- (bij intekening op de hele reeks DM 216,-) (ISBN 3-89104-039-3)

Dit achtste deel uit de reeks « Butierflies of Europe » is het tweede dat verschijnt (na Vol. 1 :
Concise Bibliography of European Butterflies). In dit deel ontleedt de auteur de oorzaken van de
achteruitgang van de dagvlinders in Europa en beschrijft daarbij de verschillende antropogene
faktoren met hun effekt op het milieu en de vlindersoorten die er specifiek door getroffen worden.
Tevens stelt hij passende beschermingsmaatregelen voor.

In het hoofdstuk over de taxonomie van de Europese dagvlinders bespreekt hij de basis-
principes van de zoölogische taxonomie, de nomenclatuur en de verschillende taxonomische
kategorieën (o.a. genus, soort, ondersoort) waarbij hij pleit voor het gebruik van het begrip
‘morfospecies’. Het hoofdstuk bevat een lijst van de 450 door de auteur erkende Europese dag-
vlindersoorten. Door nummers wordt de lezer verwezen naar verklarende notities, maar enkele
keren loopt hij daarbij verloren omdat de nummers naar totaal andere rubrieken verwijzen. In
deze lijst wordt nogal «gesplit» op soortniveau en «gelumpt» op genusniveau.

Het hoofdstuk over de biogeografie van de Europese dagvlinders bevat o.a. de toekenning van
een chorologische en een kwetsbaarheidswaarde aan de Europese dagvlindersoorten. Door in
bepaalde terreinen de waarden van alle erin voorkomende dagvlindersoorten samen te tellen,
krijgt men een waardegetal voor die biotoop zelf. In het laatste hoofdstuk overeen beschermings-
programma voor de Europese dagvlinders pleit de auteur voor het opstellen van een register van
waardevolle Europese vlinderbiotopen. Hij bespreekt achtereenvolgens de bescherming van
bedreigde, zeldzame, lokale en gewone soorten.

Omdat dit deel ook bedoeld is om apart van de reeks gebruikt te worden (o.a. door natuurbe-
schermers), bevat het een literatuurlijst, die jammer genoeg niet alle werken bevat waarnaar in de
tekst wordt verwezen. De tekst zelf is geïllustreerd met tabellen en schema’s en bevat ook heel
wat kleurfoto’s van biotopen.

De auteur geeft in dit boek heel wat waardevolle ideeën en in vele gevallen slaat hij daarbij de
spijker op de kop, maar in andere gevallen neemt hij wel een erg eigengereid standpunt in waarin
niet veel hedendaagse entomologen hem zullen volgen (o.a. de verwerping van het begrip
‘subspecies’ als taxonomische kategorie). Verder stelt hij de oprichting voor van enkele instituten
wat op zijn zachtst uitgedrukt nogal onrealistisch is vanwege de vele politieke en financiële
problemen daaraan verbonden (o.a. een Financiële Stichting voor de bescherming van Europese
dagvlinders die taksen zou heffen op het verkopen van vlinders en op tijdschriften waarin
insekten te koop worden aangeboden, een Onderzoekinstelling voor het in kaart brengen van de
verspreiding van de Europese dagvlinders, een andere samenstelling en werking van de
Commissie voor Zoölogische Nomenclatuur, een Centrum voor de Coördinatie van het
beschermingsprogramma van de Europese dagvlinders). Het is nu maar wachten op een van de
delen waarin een dagvlinderfamilie volgens de principes in dit boek wordt behandeld.

W.O. De Prins

108

Cucullia absinthii (LlNNAEUS, 1761), nu toch gewoner in het
Antwerpse dan men denkt? (Lepidoptera : Noctuidae)

G. De Prins

Abstract. Cucullia absinthii (Linnaeus, 1761) apparently more common in the Antwerp
region than was presumed (Lepidoptera : Noctuidae)

In 1985 and 1986 the author discovered many larvae of Cucullia absinthii in different
localities in the province of Antwerp. He succeeded in breeding them and found that a
great percentage of the larvae were parasitised. The species was hitherto only known in the
province of Antwerp from two places.

Résumé. Cucullia absinthii (Linnaeus, 1761) plus commun dans la région anversoise
que 1’on pourrait le supposer (Lepidoptera : Noctuidae)

L’auteur découvrit en 1985 et 1986 des quantités de chenilles de Cucullia absinthii en
plusiers localités de la province d’Anvers. II réussit 1’élevage, et put constater qu’un
pourcentage élevé d’entre elles était parasité. L’espèce n’était jusqu’a présent connue de
deux localités dans la province d’Anvers.

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Merksem.

In 1985 werden in totaal 57 rupsen van Cucullia absinthii LINNAEUS
ontdekt te Merksem, Berchem en Borsbeek (prov. Antwerpen). Veertig ervan
verpopten goed, vier waren beslopen door vliegen, acht door sluipwespen en
er gingen er vijf dood. In 1986 bekwam ik 10 mannetjes, 2 wijfjes en nog 7
sluipwespen. De gegevens zijn als volgt verdeeld :

1. Merksem : 6 rupsen 4. IX. 1985 :

-16. IX. 1985 : 2 poppen, 3 sluipvliegpoppen (uit op 24, 27 en 29. IX).
-24.IX.1985 : 1 pop (te klein en slecht ontwikkeld).

-19. VI. 1986 : 1 wijfje.

-30.IX.1986 : 1 sluipvlieg.

2. Merksem : 8 rupsen 5. IX. 1985 :

-16.IX.1985 : 4 poppen, 3 sluipwespcocons in een pikzwart, 15 mm lang
spinsel.

-24.IX.1985 : 2 poppen.

-18. VII. 1986 : 1 mannetje en 2 sluipwespen dood aangetroffen.

3. Merksem : 6 rupsen 6. IX. 1985 :

-16. IX. 1985 : 4 poppen.

-24. IX. 1985 : 2 poppen.

-8. VII. 1986 : 1 mannetje, de rest was uitgedroogd.

4. Berchem : 13 rupsen 7. IX. 1985 :

-16. IX. 1985 : 2 poppen.

-24. IX. 1985 : 4 poppen, 5 zwarte sluipwespcocons en 2 dode rupsen.

-19. VI. 1986 : 1 mannetje.

-1. VII. 1986 : 1 mannetje en 2 sluipwespen.

5. Merksem : 22 rupsen 8. IX. 1985 :

-24. IX. 1985 : 18 poppen, 2 beschimmeld, 1 dood en 1 sluipvliegpopje.
-19.VI.1986 : 1 wijfje.

Phegea 15(2): 109-1 1 1 (1 april 1987)

109

-25. VI. 1986 : 1 mannetje.

-27. VI. 1986 : 1 mannetje.

-29. VI. 1986 : 2 mannetjes.

-30.VI.1986 : 1 mannetje.

-11. VII. 1986 : 1 mannetje en 1 dode sluipwesp.

6. Borsbeek : 1 rups 11. IX. 1985 :

-24. IX. 1985 : verpopt, 1 mannetje uit op 3. VII. 1986.

(N.B.: zeer veel afgevreten bloemdelen gevonden, waarschijnlijk te laat).

De rupsen werden alle gevonden op Artemisia vu/garis L. (Bijvoet). Zij
zaten steeds op de bloemetjes en aten uitsluitend hiervan. Ze waren
gemakkelijk te vinden, meestal bovenaan de planten, op ongeveer een meter
van de grond. In gevangenschap aten ze goed, alleen de kleinste op ’t laatst
niet meer, dit waarschijnlijk bij gebrek aan erg verse bloemen. Deze waren
namelijk niet meer te vinden. De rups is glanzend glad, met gemengde
lichtgroene en bruine tekening (zie figuur 1 ). Ze verpopt in een dun maar zeer
sterk roestbruin spinsel onderaan de bodem, in de natuur tegen de grond.

Figuur 1 : Cucullia absinlhii L., rups (L5) op Artemisia vu/garis L., Merksem. 8. IX. 1985.

JANSSEN (1982) schrijft : «Deze vlindersoort is een zeldzaamheid ten
noorden van de lijn Samber-Maas. Tot nu toe zijn er maar een paar
eksemplaren in het Antwerpse gevonden. De noordgrens van haar areaal in
West-Europa loopt door Nederland. Vindplaatsen : Antwerpen, 30. VII. 1955,
1 ex. (K. JANSSENS); Hoboken, 12.VII.1964, 1 ex. (L. PEETERS)».

Ook LEMPKE (1964) vermeldt dat C. absinthii nog altijd in het zuiden van
het land voorkomt, maar sterk in aantal schommelt. Nu is de soort er veel
schaarser dan vroeger. Voor Noord-Brabant vermeldt hij zes vindplaatsen en
vooral de rupsmeldingen vallen op. Als vliegtijd vermeldt hij : 6. VII - 20. VII.
De rupsen leven vanaf augustus tot midden september op bijvoetsoorten.

Ik denk trouwens dat het imago een zeer verborgen bestaan kent, zoals
trouwens de meeste Cucu/lia-soorten. Ook is het waarschijnlijk dat een deel

110

van de poppen de winter niet kunnen overleven. Tevens is het percentage
geparasiteerde rupsen erg groot. Het is wel een feit dat bijna alle Cucullia-
soorten meer als rups dan als imago gevonden worden. Misschien kan hierin
de reden liggen dat de soort zo weinig gevonden wordt.

Anex 1 : De twee vindplaatsen in Merksem en het gebied in Borsbeek, waar
zeer veel Artemisia vulgaris groeide, zijn einde zomer 1986 ten prooi gevallen
aan bouwondernemingen en daardoor definitief verloren!

Anex 2 : In 1986 werden de volgende gegevens verzameld :

-Merksem : 1. IX. 1986 : 2 rupsen (1 verpopte, 1 was beslopen).

-Niel : 2. IX. 1986 : 2 rupsen (beide beslopen).

-Merksem : 5. IX. 1986 : 3 rupsen (1 pop, 2 cocons van parasieten).

De soort is nu bekend van 6 vindplaatsen in de provincie Antwerpen :
Antwerpen, Berchem, Borsbeek, Hoboken, Merksem, Niel.

Literatuur

Janssen, A., 1982. Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. Deel 1, Macrolepidoptera. - Bijlage
Phegea 10 : 107.

Lempke, B.J., 1964. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera (Tiende supplement). -
Tijdschr.Ent. 107 : 129-130.

Boekbesprekingen

Skou, P. : The Geometroid Moths of North Europe (Lepidoptera : Drepanidae and Geometridae).
17,5 x 25,5 cm, 348 p., 24 kleurplaten. 358 tekstfiguren, Entomonograph Volume 6, E.J. Brill, P.O.
Box 9000, NL-2300 PA Leiden, 1986, gebonden,/. 220,- (ISBN 90-04-07859-2).

Dit boek is een vertaling uit het Deens van het onlangs verschenen werk «Nordens malere» en
gezien het nu in het Engels beschikbaar is, kan de informatie een veel ruimer publiek bereiken.
Het behandelt alle soorten Drepanidae (incl. Thyatirinae) en Geometridae die voorkomen in
Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland.

Van elke behandelde soort wordt eerst de volledige geldige naam gegeven met eventueel een
lijstje van de synoniemen. Het uiterlijk van de soort wordt dan beschreven op gestandaardiseerde
wijze : voorvleugellengte van mannetje en wijfje, vleugeltekening, kenmerken van de kop
voelsprieten, poten, achterlijf e.d. Dikwijls wordt ook de individuele variatie beschreven zonder
evenwel te vervallen in een opsomming van aberraties. Bij moeilijke groepen (zoals Idaea,
Scopula, Eupithecia) geeft de auteur tekeningen van de vleugels waarbij op de specifieke
kenmerken gewezen wordt. Indien een eenduidige determinatie slechts mogelijk is door genitaal-
onderzoek, worden genitalia van mannetjes en wijfjes afgebeeld. Het is wel jammer dat in de tekst
niets over deze genitalia wordt verteld.

Steeds wordt de algemene verspreiding van de soort besproken, de verspreiding in Noord-
Europa meer gedetailleerd door een lijst van landen waarin de soort werd aangetroffen. De
verspreiding in de vier Fennoskandinavische landen wordt erg gedetailleerd besproken en
achteraan in het boek vindt men tabellen die aangeven in welke provincies van de vier landen de
soorten zijn gevonden.

In het kort wordt aangegeven in welke biotopen de soort vliegt. Bij enkele soorten vindt men
foto’s van die biotopen. De vliegtijd wordt aangegeven, rekening houdend met het feit dat
sommige soorten in Denemarken twee generaties hebben terwijl ze in Lapland slechts in één
generatie vliegen. De biologische cyclus wordt in het kort besproken, met aanduiding van de
voedselplant(en) en de tijd waarin de rups kan gezocht worden. De tekst bevat heel wat zwart-
witfoto’s van rupsen. Tot slot wordt aangegeven op welke wijze de soort het best kan gevonden

111

worden in de natuur (kloppen, lichtvangst enz.).

De kleurplaten bestaan uit foto’s van imago’s op blauwe achtergrond. Dit geeft vooral bij de
vele lichte soorten (o.a. Idaea) een goed kontrast. Het boek is duidelijk bedoeld als determineer-
werk en deze kleurplaten vormen daarbij een onmisbaar onderdeel. In de meeste gevallen is het
mogelijk de dieren te determineren aan de hand van de platen alleen. Van daaruit wordt men
verwezen naar het tekstdeel voor verdere informatie. Haast alle Belgische soorten kunnen ermee
gedetermineerd worden. Het boek is op kwaliteitspapier gedrukt en onberispelijk verzorgd
uitgegeven. Het is een must voor alle entomologen die geïnteresseerd zijn in nachtvlinders,
ondanks zijn forse prijs.

W.O. De Prins

Chambon, J.-P. ; Les tordeuses nuisibles en arboriculture fruitière.

17 x 25 cm, 118 p., 26 platen, 10 tekstfiguren, Institut national de la Recherche agronomique.
Service des publications, C.N.R.A., route de Saint-Cyr, F-78000 Versailles, 1986, gebonden in
slappe kaft, FFr. 150,- (ISBN 2-85340-730-6)

Dit boekje is bedoeld als determineerwerk voor de verschillende stadia van bladrollers die
gebonden zijn aan fruitbomen (Tortricidae). In totaal worden 24 soorten grondig behandeld. Het
werk bevat determineertabellen voor de imago’s met uiterlijke kenmerken en met de genitalia en
voor de rupsen. Van elke soort wordt een prachtige akwarel afgedrukt en een kleurfoto van het
dier in de vrije natuur. Hiermee alleen zijn deze dieren zonder meer te determineren. Toch worden
ook tekeningen afgedrukt van de mannelijke genitalia van alle behandelde soorten.

Er wordt verder aangeduid op welke wijze de eieren afgezet worden, geïllustreerd met
kleurfoto’s. In een tabel worden verschillende kenmerken van de eilegsels aangegeven zoals :
plaats van het legsel, verspreiding van de eieren, kleur van het legsel. Hierdoor is het meestal
mogelijk de soorten zelfs in dit stadium te determineren.

Bij de rupsen wordt eveneens een determineertabel gegeven. Per soort wordt besproken
wanneer en aan welke plantedelen de rupsen schadelijk worden. Van elke soort wordt een
kleurfoto van de rups afgedrukt en enkele vraatbeelden. Enkele gegevens over de poppen sluiten
dit deel af.

Verder bevat het boek gegevens over het opstellen van feromonenvallen en het kweken van de
24 behandelde soorten. Het sluit af met een lexicon van de gebruikte termen en een literatuurlijst.
Het is interessant voor tuin- en landbouwers, maar ook voor zuivere entomologen gezien de rijke
informatie over de onvolwassen stadia.

W.O. De Prins

Hofmans, K. & Barenbrug, B. ; La cigale des montagnes.

21 x 29,5 cm, 18 p. , 3 figuren, 4 foto’s, Monographie 8, Cercles des Naturalistes de Belgique A.S.
B.L., rue de la paix 83, 6168 Chapelle-lez-Herlaimont, 1968, geniet, 150 Fr.

In deze brochure bespreken de auteurs de biologie en verspreiding van Cicadetta montana
Scopoli in België en de rest van Europa. In een tabel worden alle Belgische eksemplaren
opgesomd en daarmee wordt een verspreidingskaart opgesteld. Het biotoop waarin de soort
voorkomt, wordt gekarakteriseerd en het gedrag van het dier wordt besproken. De soort blijkt
zich in België op drie plaatsen gevestigd te hebben, maar het is niet uitgesloten dat nog meer
plaatsen ontdekt worden.

De brochure is als fotokopie uitgegeven wat de kwaliteit niet ten goede komt, zeker niet die van
de foto’s. Men kan zich afvragen waarom een betrekkelijk kort werk niet als gewoon artikel in een
entomologisch tijdschrift gepubliceerd werd. Dan zou alvast de kwaliteit van de afbeeldingen
veel hoger liggen.

W.O. De Prins

112

Records of Macrolepidoptera from Bulgaria (Lepidoptera)

Julius GANEV & Stojan BESCHKOV

Samenvatting. Waarnemingen van Macrolepidoptera in Bulgarije (Lepidoptera)

In dit artikel worden drie nieuwe soorten voor de Bulgaarse fauna vermeld : Agrochola
thurneri Boursin, Apamea syriaca Oberthür en Aleucanitis caucasica Kollar. Verder
worden enkele soorten besproken die erg lokaal of sporadisch voorkomen in Bulgarije.

Résumé. Observations de Macrolépidoptères en Bulgarie (Lepidoptera)

Trois nouvelles espèces pour la faune bulgare sont mentionnées dans eet article : Agrocho-
la thurneri Boursin, Apamea syriaca Oberthür et Aleucanitis caucasica Kollar. D’autre
part, quelques espèces rares ou sporadiques appartenant a la faune bulgare sont
commentées.

Ganev, J. : str. Rakovski 84, BG-1000 Sofia (Bulgaria).

Beschkov, S. : str. 13 March 17, BG-1 142 Sofia (Bulgaria).

As a result of an investigation of Buigarian Macrolepidoptera during 1984-
1985 three Noctuidae species are reported as new to the fauna of Bulgaria :
Agrochola thurneri BOURSIN, Apamea syriaca OBERTHÜR and Aleucanitis
caucasica KOLLAR. Furthermore faunistic data on rare and local Lepidoptera
are given. The following species were hitherto only known from one locality
in Bulgaria : Agrotis fatidica HÜbner, Xylena lunifera Warren, Athetis
furvula HÜBNER, Melipotis arcuinna HÜBNER, Gypsochroa renitidata
HÜBNER and Baptria tibiale ESPER. Some other species are reported here for
the First time from North Bulgaria. Tephronia oranaria STAUDINGER from the
Yugoslavian part of Ossogovo mountain is reported here for the first time
from the fauna of Yugoslavian Macedonia. Data for Sphinges and Bombyces
are not included in the Catalogue of Bulgaria Sphingidae and Bombyces
(Ganev, 1984).

Thanks to : N. KRUSCHOVSKI, I. STIRKOV, S. AbaöJIEV and L. Penev
(Sofia) and P. PETKOV (Vidin).

Cossidae

Lamellocossus terebra Denis & Schiffermüller : Rhodopi mn., river Lukovitza
near Asenovgrad in VII.

Dyspessa salicicola Eversmann : Belogradtchik in VII, village Bjaga near
Pazardzik in VI.

Hesperiidae

Pyrgus sidae Espf.r : Rhodopi mn.Jazovir Studen Kladenetz near Kardzali in VII.

Pyrgus carthami HÜbner : Zemen gorge, Skakavitza in VI.

Pieridae

Pieris ergane Geyer : v. Bjaga in III.

Pieris krueperi Staudinger : Zemen gorge in IX.

Leptidea morsei major Grund : Zemen gorge in VIII (coll. Abadjiev).

Nymphalidae

Brenthis hecate Denis & Schiffermueller : v. Bjaga in VI.

Mellicta aurelia NlCKERL : Zemen gorge in VI.

Melanargia larissa Geyer : Belogradtchik in VII (coll. Petkov).

Hipparchia syriaca rebeli GozmAny : v. Bjaga in VIII.

Phegea 15 (2) : 113-117 (1 april 1987)

113

Libytheidae

Libythea celtis Laicharting : v. Bjaga in III.

Lycaenidae

Thecla betulae Linnaeus : Kiustendil in IX (coll. Abadjiev), Vitosha mn. Bunkera
in X.

Quercusia quercus Linnaeus : Strandza mn., v. Gramatikovo in VIII, Rhodopi mn.,
h. Dobra voda in VII.

Satyrium w-album Knoch : Rhodopi mn., jazovir Studen Kladenetz in VII.
Lycaena dispar rutila Werneburg : Vitosha mn., Bunkera in V-VI; v. Bjaga, v.
Smoljanovtzi near Michailovgrad in VI, v. Bezanovo in VII.

Agrodiaetus admetus Esper : Rhodopi mn., h. Dobra voda in VII.

Plebicula dorylas Denis & Schiffermüller : Rhodopi mn., h. Dobra voda in VII.

Lasiocampidae

Poecilocampa populi Linnaeus : Stara Planina mn., h-LiuIjaka in XI.
Poecilocampa alpina Frey : Stara Planina mn., h-Liuljaka in XI.

Eriogaster rimicola Denis & Schiffermüller : Kressna gorge in XI.

Lasiocampa grandis Rogenhofer : v. Gradeshka Banja near Kressna in VIII.

Lemoniidae

Lemonia balcanica Herrich-Schaffer : Sredna Gora mn., v. Bogdan near
Karlovo in IX.

Thyatiridae

Tethea or Denis & Schiffermüller : v. Bjaga in VI; Velingrad in V; Rila mn. -
Kostenetz in VI (coll. Botcharov); Pirin mn. - h. Begovitza in VIL

Geometridae

Aplasta ononaria Fuessli : N. Buig. - v. Boinitza near Vidin in IV (coll. Petkov).
Idaea muricata HÜBNER : v. D&lgodeltzi near Michailovgrad, Valtchedram in VI.
Idaea laevigata Scopoli : Valtchedram in VI, v. Dalgodeltzi in VI, Kiustendil in VII,
Vitosha mn. - Bunkera in VIL

Idaea pallidata Denis & Schiffermüller : Zemen gorge - Skakavitza in V.
Idaea trigeminata Haworth : Belogradtchik in VII, Rhodopi mn., - h. Dobra voda
in VII, Kiustendil in VIL

Idaea ruficostata Zeller : Zemen gorge - Skakavitza in VIII.

Scopula tessellaria Boisduval : N. Buig. - v. Bezanovo near Tolbuchin in VIL
Scopula immutata Linnaeus : Kiustendil in V.

Scopula floslactata Haworth : Kiustendil in VI.

Scopula flaccidaria Zeller : v. Bjaga in VI.

Rhodometra sacraria Linnaeus : v. Isperichovo near Pazardchik in IX. _

Baptria tibiale Esper : Stara Planina mn., VEZ «Petrochan» in VII (coll. I. Stirkov)
Gypsochroa renitidata HÜBNER : Rhodopi mn., - river Lukovitza in VIII.
Lithostege farinata Hufnagel : v. Bjaga in V.

Nothocasis sertata HÜBNER : Rhodopi mn. - mine Persenk near Tchepelare, 900 m,
in IX, Batchkovo cloister in IX.

Lobophora halterata Hufnagel : N. Buig. - v. Boinitza in IV (coll. Petkov).
Triphosa sabaudiata Duponchel : Rhodopi mn. - h. Martziganitza in VIL
Triphosa dubitata Linnaeus : Zemen gorge - Skakavitza in IV.

Calocalpe undulata Linnaeus : Rhodopi mn. - Devin in VIL
Eulithis prunata Linnaeus : Rhodopi mn. - Devin in VIL
Thera juniperata Linnaeus : v. Isperichovo in XI.

114

Xanthorhoe biriviata BORKHAUSEN : Stara Planina mn. - VEZ «Petrochan» in VII
(coll. I. StlRKOV).

Nebula senectaria Herrich-Schaffer : Kozuch near Petritch in X.

Ecliptopera capitata Herrich-Schaffer : Stara Planina mn. - VEZ «Petrochan» in
VII (coll. I. Stirkov).

Pelurga comitata Linnaeus : Kiustendil in IX.

Eupithecia inturbata Hübner : Rhodopi mn. - Devin, 650 m.

Eupithecia schiefereri Bohatsch : Vitosha mn. - Bunkera, 730 m, 8. VI. 1985.
Eupithecia extraversaria Herrich-Schaffer : Rhodopi mn. - Martziganitza, 1350
m, 30. VII. 1985. This is the second report from Bulgaria after Ograzden mn.
Eupithecia impurata Hübner : Rila mn. - Kostenetz, 25. VI. 1950 (leg. Botcharov).
Eupithecia orphnata Bohatsch : Stara Planina - Belogradtchik, 6. VII. 1985.
Eupithecia abbreciata Stephens : Rhodopi mn. - village Shiroka laka, 25. VIII. 1985.
Abraxas grossulariata Linnaeus : N. Buig. - Druzba near Varna in VI; Vidin in VI
(coll. Petkov); Stara Planina mn. - h. Liuljaka in VII.

Apeira syringaria Linnaeus : Kiustendil in IX.

Artiora evonymaria Denis & Schiffermüller : N. Buig. - v. Boinitza in X (coll.
Petkov).

Dasycorsa modesta Staudinger : v. Bjaga in IV.

Erannis declinans Staudinger : v. Isperichovo in XII.

Boarmia roboraria Denis & Schiffermüller : Belogradtchik in VII.

Serraca punctinalis Scopoli : N. Buig. - Valtchedram in VI.

Tephronia oranaria Staudinger : Jug. Macedonia, Ossogovo mn. - v. Istibanja,
17.VII.1979, 1 9.

Sphingidae

Sphinx ligustri Linnaeus : Rhodopi mn. - jazovir Studen Kladenetz in VII.
Proserpinus proserpina Pallas : Velingrad in V.

Notodontidae

Phalera bucephaloides Ochsenheimer : v. Bjaga in VI, Rhodopi mn. - river
Lukovitza in VII, v. Boinitza in VII (coll. Petkov).

Peridea anceps Goeze ; v. Boinitza in IV (coll. Petkov).

Drymonia dodonea Denis & Schiffermüller : v. Boinitza in V (coll. Petkov).
Lirst time for N. Bulgaria!

Drymonia querna Denis & Schiffermüller : v. Bjaga in VI, Belogradtchik in VII.
Drymonia velitaris Hufnagel : N. Buig. - Iskar gorge - Bov in VI.

Paradrymonia vittata bulgarica De Lreina : N. Buig. - Tervel in VIII.

Harpyia milhauseri Labricius ; N. Buig. - v. Boinitza in VII (coll. Petkov).
Pheosia tremula Clerck ; N. Buig. - v. Boinitza in IV and VIII (coll. Petkov).
Ptilophora plumigera Denis & Schiffermüller : Stara Planina mn. - h. Liuljaka in
X and XI.

Ptilodontella cucullina Denis & Schiffermüller : N. Buig. - Druzba near Varna in
VI, v. Boinitza in V (coll. Petkov), v. Tzegrilovtzi near Tran in VII (coll. Petkov).
Clostera anastomosis Linnaeus ; N. Buig. - v. Boinitza in VI (coll. Petkov).

Lymantriidae

Orgyia antiqua Linnaeus : N. Buig. - v. Boinitza in VII (coll. Petkov).

Arctornis l-nigrum Muller : N. Buig. - v. Boinitza in VIII (coll. Petkov).
Ocneria rubea Labricius : Rhodopi mn. - Devin in VII, Rila mn. in VII (coll.
Botcharov).

Parocneria detrita orientalis Daniël : Rhodopi mn. - Devin in VII.

I

115

Arctiidae

Pelosia muscerda Hufnagel : Plovdid in V, Valtchedram in VI.

Eilema caniola Hübner : Valtchedram in VI, Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VIII.
Eilema pseudocomplana Daniël : v. Isperichovo in IX, Devin n VIII.

Arctia festiva Hufnagel : v. Bjaga in VI.

Rhyparia purpurata Linnaeus : Kazanlak in VI, Valtchedram in VI.

Spilosoma urticae Es PER : v. Bjaga in V.

Phragmatobia placida Frivaldsky : Vidin in V (coll. Petkov).

Nolidae

Meganola strigula Denis & SCHIFFER MULLER : Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VI.
Nola aerugula Hübner : v. Bjaga in VI, Valtchedram in VI, v. Pepelina near Russe in
VI (leg. Penev).

Noctuidae

Euxoa hastifera Donzel : v. Isperichovo in IX, Rhodopi mn. - Pestera in IX.
Euxoa glabella Wagner : Stara Planina mn. - h. Liuljaka in IX.

Euxoa decora Denis & Schiffermüller : Pirin mn. - h. P. Javorov in VIII.
Agrotis fatidica HÜBNER : Rila mn. - h. Grantchar in VIII.

Agrotis obesa Hübner : v. Isperichovo in IX.

Ochropleura melanura Kollar : v. Bjaga, v. Isperichovo in VII.

Ochropleura forcipula Denis & Schiffermüller : v. Isperichovo in VIII.
Ochropleura candelisequa Denis & SCHIFFERMÜLLER : Rhodopi mn. - h. Bezovo in
VII; Zemen gorge - Skakavitza in VIII (coll. Kruschovski).

Ochropleura musiva Hübner : Rhodopi mn. - v. Shiroka Laka in VIII.
Eugnorisma pontica Staudinger ; Stara Planina mn. - h. Liuljaka in IX.
Rhyacia lucipeta Denis & Schiffermüller : Zemen gorge - Skakavitza in X (coll.
Kruschovski).

Cherotis rectangula Denis & Schiffermüller : v. Bjaga in VII; Zemen gorge -
Skakavitza in IX.

Noctua tirrenica Biebinger & Speidel & Hanigk : v. Bjaga in VII.

Sideridis implexa HÜBNER : v. Bjaga in V.

Hadena silenes Hübner : v. Isperichovo in V.

Hadena albimacula Borkhausen ; Zemen gorge - Skakavitza in VIII (coll.
Kruschovski).

Hadena magnolii Boisduval : v. Bjaga in V.

Hadena urumovi Drenowski : v. Bjaga in VI; Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VII.
Orthosia populeti Fabricius : v. Bjaga in IV.

Orthosia gracilis Denis & Schiffermüller : v. Bjaga in IV.

Orthosia rorida Frivaldsky : v. Bjaga in IV.

Mythimna loreyi Duponchel : v. Isperichovo in XI.

Ulochlaena hirta Hübner : Zemen gorge - Skakavitza in X (coll. Kruschovski).
Brachionycha syriaca Warren : v. Isperichovo in XI.

Lithophane socia Hufnagel : Zemen gorge - Skakavitza in III (coll. Kruschovski).
Xylena exsoleta Linnaeus : Zemen gorge - Skakavitza in IV (coll. Kruschovski).
Xylena lunifera Warren : Pirdop in X.

Polymixis canescens Duponchel : v. Isperichovo in X.

Ammoconia senex wagneri Boursin : v. Isperichovo in X.

Agrochola thurneri Boursin : Zemen gorge - Skakavitza, 5. X. 1985, 2 cf.
Parastichtis suspecta HÜBNER : Rila mn. - h. Grantchar in VIII.

116

Spudaea ruticilla Esper : Kressna gorge in III.

Xanthia citrago Linnaeus : v. Bjaga in X; Vitosha mn. - v. Dragalevtzi in X.
Amphipyra micans Lederer : Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VII.

Polyphaenis sericata Esper : Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VII.

Polyphaenis subsericata Herrich-Schaffer : v. Isperichovo in IX.

Enargia paleacea Esper : Rhodopi mn. - r. Lukovitza in VIL
Apamea syriaca Oberthür : S.E. Buig. - Otmanli near Burgas, 14. VI. 1985, 1 d*
(coll. Penev).

Apamea epimidion Haworth : Rhodopi mn. - Devin in VIL

Apamea scolopacina Esper : Rhodopi mn. - Devin in VIL

Hydraecia petasitis Doubleday : Rhodopi mn. - v. Shiroka Laka in VIII.

Athetis furvula HÜBNER : N. Buig. - v. Krapetz near Shabla in VIII.

Periphanes victorina Standfuss : v. Bjaga in VI.

Melipotis arcuinna HÜBNER : Rhodopi mn. -r. Lukovitza in VIII.

Eublemma parva HÜBNER : v. Bjaga in VIL
Eublemma respersa HÜBNER : v. Bjaga in IX.

Calymma communimacula Denis & SCHIFFERMÜLLER : v. Bjaga in IX.

Acontia urania Frivaldsky : v. Bjaga in VI.

Plusia festucae Linnaeus : v. Isperichovo in IX.

Syngrapha circumflexa Linnaeus : v. Bjaga in V.

Catocala lupina Herrich-Schaffer : Rhodopi mn. - v. Shiroka Laka in VIII.
Aleucanitis caucasica Kollar : N. Buig. - v. Krapnetz, 8. VIII. 1985, 1 <j>.
Autophila dilucida HÜBNER : v. Bjaga in IV.

Pechipogo plumigeralis HÜBNER : Rhodopi mn. - Devin in VII, v. Bjaga in VIL

Literature

Ganev, J., 1984. Catalogue of the Bulgarian Bombyces and Sphinges. - Entomofauna 5 : 391-467.

Boekbesprekingen

Hobhouse, P. : Farbe im Garten

30 x 26 cm, 240 p., 300 kleurfoto’s en 20 schetsen. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561, D-7000
Stuttgart 70, gebonden met stofomslag, 1986, DM 98,-

Het uitzicht van een tuin kan zeer sterk beïnvloed worden door de kleuren. Ze kunnen een
mooie tuin in een pracht omtoveren als de kleurenkombinaties maar wel overlegd en juist
gekozen worden. Penelope Hobhouse heeft met dit werk een heel uitzonderlijk tuinboek samen-
gesteld. Ze heeft een handleiding geschreven voor iedereen die een tuin wil aanleggen of
verfraaien. Zeer uitvoerig verduidelijkt ze de basisprincipes van de kleurenleer en brengt deze in
harmonie met de knepen van de tuinaanleg. Ze behandelt meer dan duizend plantensoorten en
variëteiten die niet alleen volgens kleur maar ook volgens jaargetijde worden voorgesteld. Plant-
schema’s en foto’s van tuinaanleg voor grote en kleine vakken, eenkleurige en veelkleurige,
rustige en levendige fotovoorbeelden illustreren de rijkdom en de fijnheid van ideeën die de
schrijfster bezit. Zij herinnert daarbij aan de kultuutvoorwaarden van elke plant, zijn kleur, zijn
hoogte en de vorm en grootte van de bladeren.

Het boek steekt daardoor een handje toe naar het plezierigste in de kunst om een tuin aan te
leggen. Dit is het samenbrengen van een veelvoud van afzonderlijke planten tot een enkele tuin-
aanblik. Alles bij elkaar is dit aantrekkelijk boek niet alleen bestemd voor tuinarchitekten, maar
voor iedere hovenier of tuinliefhebber, die de kleuren van zijn planten kunstig tot hun recht wil
laten komen,
ir. V.F. Naveau

117

Frank, R. : Zwiebel- und Knollengewdchse.

22,5 x 18 cm, 461 p., 121 kleurfoto’s en 35 tekeningen. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561,
D-7000 Stuttgart 70, in linnen gebonden, 1986, DM 128,- (ISBN 3-8001-6159-1)

De knol- en bolgewassen behoren tot de schoonste bloemplanten die men in huis of in de tuin
kan aantreffen. Of het nu een kleine of een grote tuin is of bijna een park, een borderaan een huis
of slechts uit enkele bloembakken bestaat, altijd zal er wel ergens wat plaats voor bloembollen
zijn. Vooral de vroege lente zou maar armzalig en zonder kleurenpracht zijn als er geen knol- of
bolgewassen geplant waren. Hoe aangenaam komt het niet over als men n de vroege lente de
eerste krokussen, narcissen of tulpen kan bewonderen. Hoe mooier worden ze niet als men
daarbij nog weet hoeveel moeite men heeft opgebracht om die verschillende soorten, met soms
tegengestelde groeivoorwaarden, in bloei te krijgen. Hoewel hun kweek overhet algemeen niet zo
moeilijk is, zal de liefhebber zich toch een minimum aan kennis moeten toeëigenen om ook eens
andere soorten in bloei te krijgen. Ook al is een goede normale tuingrond de beste grondlaag om
ze te kweken, dan zal men zich toch wat tijd en werk moeten veroorloven om ze verschillende
jaren achter elkaar te behouden . Dit geldt vooral voor gewassen die uit vreemde landen ingevoerd
zijn.

Daarom heeft de bolplantenexperte Reinhilde Frank, in het hier voor ons liggende boek. niet
uitsluitend nadruk gelegd op de zuivere beschrijving van een soort met de nodige teeltverzorging.
Ze plaatst de plant zelf in het middelpunt. Ze geeft inlichtingen over hun levensnoodwendigheden
en hun streek van herkomst die van belang zijn voor de tuinen of de kwekers, maar verwerkt er
ook de wilde soorten in. Wil men met knol- en bolgewassen kunnen meeleven, moet men ook die,
met hun eenvoudige schoonheid verleidelijke wildvormen, leren kennen om er een alomvattend
beeld van te kunnen vormen.

In het inleidend gedeelte behandelt de schrijfster de botanische kant van deze groep planten.
Met duidelijke tekeningen komen we te weten welke de verschillen zijn tussen al die bollen en
knollen. Dit sluit aan met het kultuurtechnische gedeelte om te weten hoe en hoe diep deze
overwinteringsorganen dienen geplant te worden en nadien behandeld om ze vele jaren te behou-
den. Beschadigingen, ziekten, bemesting, vermeerdering. Welke soorten passen best in een
onderbos, een border, een gazon of op een balkon? Tot zelfs in de huiskamer komen ze voor. En
vergeet geen rekening te houden met de seizoenen. Een beetje geschiedenis en de symboliek geeft
aan deze planten een geestelijke waarde.

In het hoofddeel worden al de geslachten, soorten en variëteiten afzonderlijk besproken.
Jammer dat de alfabetische volgorde niet toelaat gelijkaardige soorten bij elkaar te brengen in
een familie om ze te vergelijken omdat ze soms ver uit elkaar staan. Een omvangrijke literatuur-
verwijzing en een zaakregister maken van dit boek een onmisbare aanvulling in de traditie van
Eugen Ulmer. Iedere bloemenkenner, liefhebber of vakman zal er heel wat genot aan beleven.

ir. V.F. Naveau

Buch, W. ■ Der Regenwurm im Garten.

19 x 13 cm, 128 p., 58 kleurfoto’s, 23 tekeningen. Verlag Eugen Ulmer, Postfach 700561, D-7000
Stuttgart 70, gekartonneerd, Ulmer Taschenbuch 21, 1986, DM 14,80 (ISBN 3-8001-6276-8)

Regenwormen zijn de bouwmeesters van de vruchtbare grond. Als onvervangbare schakel in
het ecosysteem van de bodem dragen ze zeer veel bij tot de verrijking van de humuslaag en zorgen
daarom ook voor gezonde en weerstand biedende planten.

In de jongste tijd begint men, dank zij een aangescherpt bewustzijn, hun betekenis voor de
natuurlijke vruchtbaarheid en humusvorming in de bodem weer te ontdekken. Voor de aanhan-
gers van een natuurlijke teeltwijze in de tuin, zowel als in de landbouw, geldt de regel dat men
planten niet mag bemesten zonder het bodemleven te beschermen. Regenwormen verwerken,
samen met microörganismen en andere kleine bodemorganismen, alle jaren de afgevallen blade-
ren tot het beste plantenvoedsel in een stabiele humus. Men kan daarom ook regenwormen gaan

118

kweken en vermeerderen in kompost en de overblijvende wormenhumus gebruiken als meststof
voor fruitaanplantingen en groentekweek.

De schrijver van dit boekje is bioloog en houdt zich reeds geruime tijd met regenwormen bezig.
Hij bereidt wormenhumus en verwerkt die in de tuin. Omwille van deze ervaringen kan hij de
biologie en de ecologie van de regenworm nauwgezet beschrijven. Hij geeft ook richtlijnen aan de
lezer om in eigen tuin aan wormenkweek te doen. Evengoed gaat het in de kelder als op het
balkon. De werking en de wijze waarop die wormenhumus dient gebruikt te worden, is uitgebreid
behandeld. Men kan ook de levensomstandigheden van de wormen in de volle grond zo verbete-
ren dat men jarenlang een goedwerkende populatie in stand kan houden.

Dit boekje richt zich naar al diegenen die met een intakt bodemleven behept zijn. Het is een
kursus bodemkunde waard, omdat alle aspekten aan bod komen. Wie dit gelezen heeft kan niet
anders dan in de toekomst meer waardering opbrengen voor dit levend bouwwerk in het buiten-
ste laagje van onze aardkorst.

ir. V.F. Naveau

Weidemann, H.-J. : Tagfalter, Band 1. Entwicklung - Lebensweise.

11,5 x 18,5 cm, 288 p., 240 kleurfoto’s, talrijke tekstfiguren. Verlag J. Neumann-Neudamm,
Postfach 320, D-3508 Melsungen, 1986, gebonden, DM 38,- (ISBN 3-7888-0500-5)

Dit is het eerste deel in een reeks van vier, waarvan het tweede deel ook over dagvlinders zal
handelen en de laatste twee delen over nachtvlinders. De auteur is een Duits apotheker die
jarenlang verschillende soorten vlinders kweekte en daarbij veel ervaring opdeed, niet alleen over
het verloop van de kweek zelf, maar öok over de keuze van de voedselplanten en het gedrag van
de rupsen en vlinders in de vrije natuur.

De eerste helft van dit boek bestaat uit een weergave van deze ervaringen. Op meer dan
honderd bladzijden wordt uiteengezet waarom vlinders zich in bepaalde biotopen ophouden en
in andere niet en hun relatie met de flora van de verschillende gebieden. Dit deel is rijkelijk
geïllustreerd met mooie foto’s van biotopen, verspreidingskaartjes, schetsen en tabellen.

Dan begint de systematische bespreking van de verschillende Middeneuropese dagvlindersoor-
ten. Hoewel in de inleiding tot dit deel staat dat alleen Middeneuropese soorten (en dan nog
zonder de Alpen) behandeld worden, komt men er bij de Papilionidae toch soorten tegen die
uitsluitend in Zuid-Europa (Papilio hospiton, P. alexanor, Zerynthia rumina) of in de Alpen (Par-
nassius phoebus) leven, zodat in feite de volledige Europese fauna besproken wordt. Bij de
Pieridae zijn er wel soorten weggevallen. Zo wordt er over geen enkele Euchloe- soort gerept.
Ook bij de Lycaenidae heeft de auteur zich strikt tot de Middeneuropese soorten beperkt.

De tekst van het systematisch deel bevat informatie over de verspreiding van de soort, het
uiterlijk en het gedrag van het imago, de biotoop waarin de soort leeft, het ei, de rups en de pop.
De tekst staat telkens op de linkerbladzijde, terwijl de rechterbladzijden voorbehouden werden
voor kleurfoto’s van vlinders, voedselplanten, eieren, rupsen en poppen. Deze foto’s zijn van
uitstekende kwaliteit. Het is misschien jammer dat het boekje op zo’n klein formaat is uitgegeven.
Met wat grotere afmetingen zouden de illustraties zeker beter tot hun recht komen.

Het is een prachtig boek met veel informatie over vlinders die men in de gebruikelijke
literatuur niet tegenkomt en voorzien van talrijke prachtige afbeeldingen. De kwaliteit van de
inhoud, gekoppeld aan de redelijke rpijs, maken het boekje interessant voor een breed publiek.

W.O. De Prins

Segers, R. : Catalogus Staphylinidarum Belgicae (Coleoptera).

21 x 29 cm, 104 p., Studiedocument Nr. 32 van het K.B.I.N., te bestellen bij het Patrimonium van
het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, Vautierstraat 29, 1040 Brussel,
1986, geplakt, 130,- Fr.

Deze katalogus geeft een overzicht van de 909 in België aangetroffen Staphylinidae (sensu lato)

119

zoals vermeld in de literatuur, waarbij de soortnamen aangepast werden aan de momenteel
geldende nomenclatuur en klassifikatie. Bij elke soort wordt het aantal gepubliceerde vindplaat-
sen vermeld, met precieze referenties indien het er vijf of minder zijn, en worden eventuele
nieuwe vindplaatsen of opmerkingen toegevoegd. Bij deze faunistische gegevens wordt met een
letter aangeduid of de soort voor 1900 (A), tussen 1900 en 1949 (B) of na 1950 (C) waargenomen
werd. Met ?? wordt aangegeven dat het voorkomen van de soort in ons land erg onwaarschijnlijk
is; een ? beduidt dat de soort of de vindplaats twijfelachtig is en een asterisk betekent dat het
voorkomen van de soort in België gekontroleerd werd door de auteur.

Een uitgebreide literatuurlijst sluit deze interessante lijst af. Deze publikatie is zonder meer een
must voor alle coleopterologen. Het is een basiswerk waarnaar nog dikwijls zal verwezen
worden.

W.O. De Prins

Inhoud :

Alderweireldt, M. : De fauna van een intensief begraasd weiland met aangren-
zende weiderand en berm te Sint-Denijs-Westrem (Gent, België), 1 . De

loopkeverfauna (Coleoptera : Carabidae) 65

Anoniem : XVIII International Congress of Entomology, Vancouver,

Canada, July 3-9, 1988 63

Beschkov, S. : zie Ganev, J. & Beschkov, S.

Dils, J. : zie Poorten, D. van der & Dils, J. & Ganev, J.

Faquaet, M. : De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen (Lepido-

ptera) (vervolg) 91

Ganev, J. & Beschkov, S. ; Records of Macrolepidoptera from Bulgaria

(Lepidoptera) 113

Ganev, J. : zie Poorten, D. van der & Dils, J. & Ganev, J.

Henderickx, H. : zie Prins, W. de & Henderickx, H.

Olivier, A. : Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collection
of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum)

Amsterdam (Lepidoptera ; Hesperioidea & Papilionoidea) 77

Poorten, D. van der & Dils, J. & Ganev, J. : Gonepteryx farinosa Zeller,

1847, new to Bulgaria (Lepidoptera : Pieridae) 89

Prins, G. De : Cucullia absinthii (Linnaeus, 1761), nu toch gewoner in het

Antwerpse dan men denkt? (Lepidoptera : Noctuidae) 109

Prins, W. De & Henderickx, H. : Bucculatrix noltei (Petry) in de provincie

Antwerpen (Lepidoptera : Lyonetiidae) 61

Boekbesprekingen 64, 75, 90, 108, 111, 117

verantw. uitg. : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium)Tel. 03/322.02.35
120

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), J. Heath (St. Ives. England), Dr. K. Maes (Gent).
Dr. K. Martens (Gent). A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen), ir. C.J. Segers
(Antwerpen).

Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Jaargang 15, nummer 3 1 juli 1987

Beitrag zur Kenntnis der ersten Stande und zum Biotopverhalten
von Pseudochazara mniszechii (Herrich-SCHAFFER, 1851) und
P. mamurra (HERRICH-SCHAFFER, 1846)

(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Gerhard Hesselbarth

Abstract. Studies on the immature stages and behaviour of Pseudochazara mniszechii
(Herrich-Schaffer, 1851) and P. mamurra (Herrich-Schaffer, 1846) (Lepidoptera :
Nymphalidae : Satyrinae)

The immature stages of Pseudochazara mniszechii (Herrich-Schaffer) and P. mamurra
(Herrich-Schaffer) are compared. Morphological differences are observed in the ova
and the First and last instar larvae. Some ethological differences concerning pupating
process and the habitat are described.

Samenvatting. Bijdrage tot de kennis van dejeugdstadia en het gedrag van Pseudochaza-
ra mniszechii (Herrich-Schaffer. 1851) en P. mamurra (Herrich-Schaffer, 1846)
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Bij een vergelijking van de jeugdstadia van Pseudochazara mniszechii (Herrich-
SchXffer) en P. mamurra (Herrich-Schaffer) werden morfologische verschillen
vastgesteld tussen de eieren en de eerste en laatste larvale stadia. Verder beschrijft de
auteur verschillen in de verpoppingswijze en het gedrag in de biotopen.

Résumé. Contribution a la connaissance des premiers stades et du comportement de
Pseudochazara mniszechii (Herrich-Schaffer, 1851) et de Pseudochazara mamurra
(Herrich-Schaffer, 1846) (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

La comparaison des stades préimaginaux de Pseudochazara mniszechii (Herrich-
Schaffer) et de P. mamurra (Herrich-Schaffer) a démontrédes différences morpholo-
giques entre les oeufs des deux espèces, ainsi qu’aux premier et dernier stades larvaires.
L’auteur révèle encore des différences dans la chrysalidation et le comportement dans
les biotopes.

Hesselbarth, G. : Johannstrasse 6. D-2840 Diepholz 1, Bundesrepublik Deutschland.

Die taxonomische Bewertung der Pseudochazara-F ormen , die nach ihrem
Habitus zur pelopea- Gruppe gehören, ist bis heute problematisch geblieben.
Staudinger, der selber Taxa dieser Gruppe beschrieb, vertrat in den Jahren
1861, 1871, 1878, 1881 und 1901 unterschiedliche Standpunkte, indem er

121

mniszechii als eigenstandige Art (Staudinger in Staudinger & Wocke
1861 : 12; Staudinger in Staudinger & Rebel 1901 : 57) oder als Form
(«var.») von pelopea (Klug, 1832) auffasste (Staudinger in Staudinger &
Wocke 1871 : 28; Staudinger 1878 : 279; 1881 : 67). In ahnlicher Weise
anderte er seine Meinung über den Status von mamurra, die er anfanglich
(1861; 1871) ebenfalls als pelopea- Form betrachtete, spaterjedoch als Spezies
ansah, zu der er 1878 und 1881 die von ihm benannten var. lydia, obscura und
schakuhensis, 1901 auch noch var. graeca Staudinger zog. Diese nur
phanotypisch orientierte Differenzierung musste unbefriedigend bleiben. Sie
wurde von GROSS in einer monographischen Bearbeitung der Gattung
Pseudochazara erweitert, indem er das ihm vorliegende Faltermaterial einer
umfassenderen «Merkmalsanalyse, die Musterpragung, Flügelschnitt,
Androkonien, d'-Kopulationsorgane, Habitate und Verbreitung berücksich-
tigte» (GROSS 1978 : 41), unterzog und auf der so gewonnenen breiteren Basis
eine systematische Neuordnung dieser Gruppe vornahm. Aber beide
Autoren, Staudinger (1878) und Gross (1978), wiesen darauf hin, dass
ihre Gruppierungen und Ergebnisse durch biologische Kenntnisse und
genaue Beobachtungen zu erganzen seien. Eine biotaxonomische Synopse
scheint bei nahe verwandten, dabei individuell variablen und auf ökologische
Einflüsse reagierenden Lepidopteren in der Tat notwendig zu sein. Soweit mir
bekannt ist, liegen entsprechende Arbeiten zu dierer Gattung bisher nur für
P. graeca Staudinger (Aussem 1980), P. cingovskii Gross (Aussem &
Hesselbarth 1980) und für P. orestes De Prins & van der Poorten
(Garrevoet 1987) vor. Nachstehend werden zu zwei weiteren Arten,
Pseudochazara mniszechii und P. mamurra , Aufzuchtdaten und Freiland-
beobachtungen mitgeteilt. Die Abbildungen zu den Eiern/Raupen beider
Arten gehen auf Eiablagen jeweils eines Weibchens aus der anatolischen
Provinz Erzurum im Sommer 1986 zurück. Bei P. mniszechii konnten auch
Angaben aus einer Parallelzucht, die Dr. P. S. WAGENER (Bocholt)
durchführte, einbezogen werden.

Pseudochazara mniszechii (HERRICH-SCHAFFER, 1851)

Die kalkig-weissen, tönnchenförmigen Eier sind mit 1,2 mm Höhe
verhaltnismassig gross. Sie werden einzeln angeheftet und weisen 20
Langsrippen auf, die jeweils aus einer Doppelleiste bestehen und die nicht alle
die Mikropylarzone erreichen. Unter Zuchtbedingungen betrug die Eidauer
8-10 Tage. Die Raupchen nagten die Eihülle seitlich im oberen Drittel durch,
frassen aber nur so viel von dem Chorion heraus, wie zum Schlüpfen
notwendig war (Abb. 1). Kopf und Körper der Eiraupe sind sandfarben und
mit weisslichen Haaren sparlich besetzt. Uber den Rücken verlauft ein braun-
licher Streifen (Dorsale). Ein breiteres, rotbraunes, undeutlich begrenztes
Seitenband (Laterale) zieht sich von der Kopfkapsel bis zur weisslichen
Abdominalgabel hin. Es lasst bereits die spatere Auflösung der Lateralen in
eine braune Fleckenreihe erkennen (Abb. 2). Die hellere, feine Fusslinie
(Pedale) hebt sich nur wenig von der Grundfarbung ab. Im Verlauf der fünf
larvalen Phasen (L) andern sich Farbtönung und Zeichnungsanlagen. So

122

Abb. 2 : Eiraupe von Pseudochazara mniszechii , Türkei, Erzurum, Palandöken-Gebirge, 2100 m

(Aufnahme 7. IX. 1986)

nimmt die Grundfarbe zunehmend einen grauen Ton an, und der Rücken-
streifen bildet meist nur noch auf den letzten Abdominalsegmenten eine
zusammenhangende Linie, die kopfwarts immer grösser werdende Intervalle
aufweist und hinter dem Kopf auf den vorderen drei Segmenten nur noch
schwach ausgepragt ist (Abb. 3). Zwischen der Dorsalen und der Lateralen
tritt eine gewellte, verschwommene, nicht immer kontinuierliche Subdorsale
in Erscheinung. Bei der erwachsenen Raupe bildet die Laterale eine aus
dunkelbraunen Flecken bestehende Kette (Abb. 4), ahnlich der ausgewachse-

123

Abb. 3 : Raupe (L3) von Pseudochazara mniszechii, Türkei, Erzurum, Paiandöken-Gebirge,
2100 m (Aufnahme 26. IX. 1986)

Abb. 4 : Erwachsene Raupe (L5) von Pseudochazara mniszechii , Türkei, Erzurum, Paiandöken-
Gebirge, 2100 m (Aufnahme l.X.1986)

Abb. 5 : Kopfkapsel von Pseudochazara mniszechii ,
Türkei, Erzurum, Paiandöken-Gebirge, 2100 m.

nen Raupe von P. cingovskiï, (Aussem & HESSELBARTH 1980 : 22) und der
von P. orestes ; (Garrevoet 1987 : 6). Die sechs dunkien, von Punktwarzen
gebildeten Kopfstreifen sind bei mniszechii wie bei orestes sehr breit angelegt
und verlaufen parallel zur Mittelnaht der Kopfkapsel (Abb. 5). Am Ende
einer Aufzucht von mniszechii- Raupen, die von einem Weibchen vom
Nordrand des Palandöken-Gebirges, südwestlich der Stadt Erzurum,
stammten. Hessen sich zwei Phanotypen erkennen : eine helle Form mit
undeutlicher und reduzierter Langszeichnung und ein dunkler Typ mit

124

kraftigeren Zeichnungsanlagen.

Pseudochazara mamurra (HERRICH-SCHAFFER, 1846)
lm Vergleich zu P. mniszechii sind die ebenfalls aufrecht stehenden,
weisslichen Eier von P. mamurra mit einer Höhe von 0,9 mm deutlich kleiner.
Ausserdem sind sie schlanker und laufen zur Spitze starker konisch zu. Bei
den mikroskopisch untersuchten Eieren erreichten alle 20 Langrippen die mit
unregelmassigen Aufwölbungen besetzte Mikropylarzone. Auch die
mamurra- Raupchen verliessen nach etwa 10 Tagen die Eihülle unterhalb der
Spitze (Abb. 6). Bei meinen bisher durchgeführten Aufzuchten waren die

Abb. 6 : Eihülle von Pseudochazara mamurra ,
Türkei, Erzurum, Tortum, 1600m(Aufnahme
1. IX. 1986)

mamurra- Eiraupen wesentlich kleiner, dunkler in der Grundfarbe und starker
gezeichnet als die von mniszechii. Das auffalligste Merkmal frisch
geschlüpfter mamurra- Raupen gegenüber solchen von mniszechii bildet neben
einem dichteren Bestand an weissen Borsten das breite, dunkelbraune,
zusammenhangende laterale Band (Abb. 7). Wie bei mniszechii und anderen
Raupen dieser Gattung treten mit den Hautungen zusatzliche, mehr oder
weniger deutliche Langszeichnungen auf, doch können für die ausgewachse-
ne mamurra- Raupe die zusammenhangende Dorsale sowie die kraftige,
dunkelbraune Fleckung sowohl der subdorsalen wie auch der lateralen
Langsstreifen als zuverlassige Kennzeichen geiten (Abb. 8). Die senkrechten
Kopfstreifen sind wie bei der erwachsenen Raupe von mniszechii und orestes
gestaltet und laufen nicht, wie bei graeca\ (AUSSEM 1980 : Abb. 7, 8) oder bei
cingovskip (AUSSEM & HESSELBARTH 1980 : Abb. 10, 11) im spitzen Winkel
auf die Mittelnaht zu (Abb. 9). Ob es auch eine geographisch-morphologische

125

Abb. 7 : Eiraupe von Pseudochazara mamurra , Türkei, Erzurum, Tortum, 1600 m (Aufnahme

7. IX. 1986)

Variabilitat der Raupen gibt, bedarf noch der Untersuchung. Nach meinen
bisherigen Beobachtungen bieten offenbar auch bei mamurra die frühen
Entwicklungsstufen - Ei und Eiraupe - und dann wieder das letzte Raupensta-

126

Abb. 8 : Erwachsene Raupe (L5) von Pseudochazara mamurra, Türkei, Erzurum, Tortum, 1600 m

(Aufnahme 4.1.1987)

Abb. 9 : Kopfkapsel von Pseudochazara mamurra ,
Türkei, Erzurum, Tortum, 1600 m

dium (L5) die sichersten Unterscheidungskriterien, wahrend die morphologi-
schen Kennzeichen in den übrigen Hautungsabschnitten so variabel sein
können, dass sie als Bestimmungshinweise ungeeignet erscheinen.

Die mamurra-Puppen sind kürzer und schlanker als die kompakteren von
mniszechii. Im allgemeinen sind jedoch die Puppen in dieser Gattung ziemlich
homogen und für eine Artentrennung kaum brauchbar. Sie entsprechen
weitgehend den Abbildungen, die AUSSEM (1980 : 5) von der graeca-Puppt
und Garrevoet (1987 : 5) von der orestes-Puppz gaben. Kennzeichnend sind
die zeichnungslose, rotgelbe Farbung, der tiefe Einschnitt zwischen dem
Rückenteil und dem Hinterleib, die lang herabgezogenen Flügelscheiden und
zwei chitinöse Hoeker am Kopfteil, die auch anderen Satyridengruppen
eigentümlich sind.

Biotopverhalten

Obwohl mamurra und mniszechii synchron und im weitesten Sinne auch
syntop vorkommen können, sind ihre ökologischen Ansprüche doch deutlich
verschieden. Wahrend mniszechii auf sonnigen Hangen mit verstreuten Fels-
brocken, in heissen Schluchten, in sommertrockenen Bachbetten oder

127

entlang von Erosionsrinnen ausgedehnte Flugbiotope besiedelt und sich
überwiegend in Höhenlagen von 800 bis 1800 Metern aufhalt, ist mamurra
nach meinen Beobachtungen in den anatolischen Provinzen Erzincan,
Erzurum, Nigde und Sivas an Geröllhange über 1500 m Seehöhe gebunden.
Solche ökologischen Nischen können inselartig in weitraumigen Flugarealen
von mniszechii liegen, aber mamurra- Falter bleiben im Umkreis ihrer eng
begrenzten, oft schwer zuganglichen Habitate und flüchten, wenn sie aufge-
scheucht werden oder die Sonne hinter Wolken verschwindet, in die
Höhlraume zwischen den Steinen. Im Geröll können sich auch die Raupen,
die wie alle von mir aufgezogenen Raupen dieser Gattung ganz überwiegend
nachtaktiv sind und auch in der Gefangenschaft erst nach Eintritt der
Dammerung mit der Nahrungsaufnahme beginnen, tagsüber verstecken und
sich dann im Hochsommer bei zeitweilig sehr hohen Temperaturen
verpuppen. Dem entspricht die Beobachtung, dass mamurra- Raupen auch
unter Aufzuchtbedingungen sich bei Tage immer verbargen und sich schliess-
lich auf der Erde oder unter Blumentopfscherben in eine Puppe verwandelten.
P. mniszechii-Raupen mieden zwar auch das direkte Sonnenlicht, verkrochen
sich aber bei trübem Wetter meist nicht und gruben sich zur Verpuppung
einige Zentimeter tief in ein grobes Sand-Torf-Gemisch ein. So sind
mniszechii und mamurra auch unter biologischen und ethologischen Gesichts-
punkten eindeutig getrennte Arten; aus ökologischer Sicht zeigt die
weit'raumig verbreitete mniszechii eine grössere Elastizitat als die stenöke und
daher lokale mamurra.

Danksagung

Die mikroskopischen Aufnahmen (Abb. 1,2,5, 6) wurden mit freundlicher
Genehmigung der Kreisverwaltung des Landkreises Diepholz von Herrn R.
MOHR angefertigt, wofür auch an dieser Stelle noch einmal gedankt wird.
Die Kopfkapseln (Abb. 5, 9) wurden von Herrn W. DE Prins gezeichnet. Das
Manuskript wurde am 26. Februar 1987 abgeschlossen.

Literatur

Aussem, B., 1980. Die Praimaginalstadien der Gattung Pseudochazara De Lesse 1951 (Lepido-
ptera, Satyridae). Teil 1 : Pseudochazara graeca (Staudinger, 1870). - Mitl.münch.ent. Ges.
69 : 1-7.

Aussem, B. & Hesselbarth, G., 1980. Die Praimaginalstadien von Pseudochazara cingovskii
(Gross, 1973) (Satyridae). -Nota lepid. 3 : 17-23.

Garrevoet, T., 1987. The breeding of Pseudochazara orestes De Prins &van der Poorten, 1981
and description of the pre-imaginal stadia (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae). -
Phegea 15 : 1-7.

Gross, F.J., 1978. Beitrag zur Systematik von Pseudochazara- Arten (Lep. Satyridae). - Atalanta
(Würzburg) 9 : 41-103.

Herrich-Schaffer, G.A.W., 1843-1856. Systematische Bearbeitung der Schmetterlinge von
Europa, zugleich als Text, Revision und Supplement zu Jakob Hübner’s Sammlung
europaischer Schmetterlinge. Regensburg.

Staudinger, O., 1878-1879. Lepidopteren-Fauna Kleinasien’s. - Horae soc. ent. Ross. 14: 176-482.
Staudinger, O., 1881. Lepidopteren-Fauna Kleinasien’s. Nachtrage. - Horae soc. ent. Ross. 16 :
65-135.

Staudinger. O. & Rebel, EL, 1901. Catalog der Lepidopteren des palaearktischen Faunengebie-
tes. Berlin.

128

Staudinger, O. & Wocke. M., 1861. Catalog der Lepidopteren Europa’s und der angrenzenaen
Lander. Dresden.

Staudinger, O. & Wocke, M., 1871. Catalog der Lepidopteren des europaischen Faunengebieies.
2. Auflage. Dresden.

Boekbesprekingen

Culot, J. : Noctuelles et Géomètres d’Europe, Volume UI Géomètres, Reprint Edition

17 x 24 cm. 269 p.. 37 kleurplaten, reprint edition 1987 by Apollo Books, Lundbyvej 36, DK-5700

Svendborg, Denmark, gebonden, DKr. 690,- (ISBN 87-88757-08-0).

Alweer is een nieuw deel verschenen in deze reeks van vier, het voorlaatste dus. Het gebeurt
wel erg zelden dat een uitgeverij het vooropgestelde tijdsschema kan aanhouden, zeker als het om
een herdruk gaat van een werk met zoveel kleurplaten. De firma Apollo Books verdient dus een
pluim voor haar energie en inzet, zeker ook omdat er, ondanks die snelheid, aan de kwaliteit van
de herdrukken niets aan te merken valt. De hoge perfektie van de kleurplaten is minstens gelijk
aan die van de twee vorige delen, misschien zelfs nog beter, want men moet zich goed realiseren
dat het hier om spanners gaat met meestal weinig kontrastrijke pasteltinten (Scopula, Idaeae nz.).

De tekst is, zoals ook in de vorige delen, een ongewijzigde herdruk van het origineel, met
behoud dus van de vroegere systematiek en nomenclatuur. Die heeft Culot ontleend aan de
beroemde katalogus door Staudinger & Rebel (1901) die door de meeste entomologen
jarenlang is gevolgd. Het zal dus niet moeilijk zijn om snel de juiste synonymie op te zoeken.

Wie intekent op de hele reeks, betaalt DKr. 2.550,-. De twee Noctuidae-delen apart kosten
DKr. 1.380,- en dat is ook de prijs voor wie alleen de twee Geometridae-delen wil hebben. Deze
prijs staat zeker in verhouding tot de uiterst verzorgde kwaliteit van deze boeken. Al wie
geïnteresseerd is in de Europese nachtvlinders zou deze boeken moeten bezitten.

W.O. De Prins

Bastian, O. : Schwebfliegen (Syrphidae)

14.5 x 20.5 cm, 168 p.. 344 tekstfiguren, 2 kleurplaten. Die Neue Brehm-Bücherei Nr. 576, A.
Ziemsen-Verlag, Wittenberg Lutherstadt, 1986, gebonden, prijs niet meegedeeld (ISBN 3-7403-
0015-9).

Zweefvliegen behoren tot de meest opvallende insekten van onze fauna. Reeds van kindsaf
hebben we hun eigenaardige vlucht bewonderd en vol angst onze hand weggetrokken als ze te
dichtbij kwamen omdat we dachten dat ze konden steken. Deze angst werd veroorzaakt door hun
verbluffende gelijkenis met wespen en bijen. Zweefvliegen spelen een belangrijke rol in de natuur,
o.a. door hun taak in de bloembestuiving.

De larven van zweefvliegen leven op zeer uiteenlopende wijzen : sommige zijn rovers, andere
leven in rottend hout of van sap uit boomwonden, nog andere leven in plantenstengels of wortels
en ten slotte zijn er ook die in allerlei afval hun voedsel zoeken.

Het boek behandelt al deze aspekten in klare, duidelijke taal. De tekst is voorzien van vele
afbeeldingen (foto’s of tekeningen) en tabellen. Naast biologie en levenswijze wordt ook
gesproken over de verspreiding van de zweefvliegen en hun voorkomen in verschillende
biotopen. Achteraan bevindt zich een determineertabel waarmee de meeste Middeneuropese
zweefvliegsoorten kunnen gedetermineerd worden. Deze tabellen zijn voorzien van vele
tekeningen.

Al wie in zweefvliegen geïnteresseerd is, vindt in dit boekje een hele hoop nuttige informatie,
ook een literatuurlijst voor verdere lektuur.

W.O. De Prins

129

Chinery, M. : Das Grosse Kosmos Handbuch der Natur

20 x 27 cm, 400 p., 160 kleurenfoto’s, 371 gekleurde verspreidingskaarten, 1750 gekleurde teke-
ningen en 27 pentekeningen, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 640,
D-7000 Stuttgart 1, 1986, gebonden, DM 29.- (ISBN 3-440-05655-4).

In dit uit het Engels vertaalde boek («The Natural History of Britain and Europe») vindt men
informatie over de planten en dieren uit Europa, van de kleinste algen tot de woudreuzen, van de
kwallen tot de grote zoogdieren. Uiteraard moest daarvoor een keuze gemaakt worden uit het
overweldigende soortenaantal. Toch is deze keuze uitstekend gelukt. De auteur heeft alle planten
en dieren opgenomen die men normaal in de natuur tegen kan komen van Lapland tot het
Middellandse Zeegebied en van Ierland tot Rusland. De insekten nemen in het boek 59 pagina's
in beslag en daarvan zijn er niet minder dan 38 van voorbehouden voor de vlinders.

De tekst bevat op zeer summiere wijze informatie over de verschillende organismen : grootte,
korte beschrijving met aanduiding van die kenmerken waarop speciaal moet gelet worden bij het
determineren, de levenswijze. De determinatie gebeurt echter hoofdzakelijk met de talrijke
afbeeldingen in het boek, meestal gekleurde tekeningen van erg goede kwaliteit, maar ook
kleurenfoto’s. In vele gevallen wordt de verspreiding globaal aangegeven op een verspreidings-
kaartje van Europa.

Zo’n publikatie is uiteraard niet bedoeld voor specialisten in een of andere groep, maar wel
voor mensen die snel iets willen opzoeken over een dier of plant uit een groep waarin ze zelf niet zo
goed thuis zijn. In de meeste gevallen zal het wel lukken om de juiste naam te vinden. Is dat
eenmaal gebeurd, dan kan men in enkele zinnen wat informatie lezen over het organisme. Graag
had men uiteraard wat meer inlichtingen gehad, maar de tekst is al erg klein gezet en de pagina’s
zijn goed gevuld. De prijs voor een boek dat op alle bladzijden afbeeldingen in kleur heeft, mag
beslist laag genoemd worden.

W.O. De Prins

Meerman, J.C. : De Nederlandse pijlstaartvUnders

16,5 x 21 cm, 60 p., 9 zwartwit-foto’s, 63 figuren. Wetenschappelijke Mededelingen van de
Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging nr. 180, 1987, geniet, ƒ 17,- (f 13,50 voor
leden van de K.N.N.V.), te bestellen door overschrijving van het gepaste bedrag op postgiro
130 28, Bureau K.N.N.V. te Hoogwoud, met vermelding van het gewenste.

Deze brochure is het resultaat van het inzamelen en verwerken van meer dan 15.000 gegevens
betreffende Nederlandse pijlstaartvlinders, in totaal 23 soorten. De publikatie begint met enkele
algemene beschouwingen omtrent de gebruikte werkwijze en methoden, het fenomeen van de
immigranten en zwervers, de bedreiging en mogelijke beschermingsmaatregelen, de natuurlijke
vijanden, de fenologie en het voedsel.

Het grootste deel van de brochure bestaat uit de bespreking van de afzonderlijke soorten : 1 7
inheemse en immigranten plus 6 adventieven of dwaalgasten. Zo’n bespreking gebeurt steeds op
dezelfde wijze zodat het mogelijk is snel verschillende soorten met elkaar te vergelijken. Eerst
wordt aangegeven in hoeveel UTM-hokken de soort is waargenomen en over hoeveel
eksemplaren het gaat (afzonderlijk voor imago’s en onvolwassen stadia). Verder volgt een alinea
over de verspreiding in Europa en meer in detail die in Nederland. In een andere alinea wordt de
fenologie besproken. Tot slot volgen gegevens over de ecologie. Bij elke soort hoort een penteke-
ning van het imago in natuurlijke houding, een verspreidingskaartje van Nederland, een relatieve
algemeenheidskurve en een fenologisch pentadenhistogram waarop duidelijk de vliegtijd is af te
lezen.

Achteraan staan nog een verklarende woordenlijst, een samenvatting in het Engels en een
uitgebreide literatuurlijst. Het gaat hier om een zeer interessante studie van een belangrijke
insektengroep. Warm aanbevolen!

W.O. De Prins

130

De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen
(Lepidoptera) (vervolg) *

Marcel Faquaet

2. Nachtvlinders
Inleiding

We hebben het soms lastig om tijdens de 2 a 3 vakantieweken in de Aosta-
vallei onze doelstellingen : dagvlinderwaarnemingen, fotografie en nacht-
vangsten, tot een goed einde te brengen. Dat het mits wat doorzettingsvermo-
gen mogelijk is deze drie zaken te kombineren, moge blijken uit de hierna
volgende opsomming van de waargenomen nachtvlindersoorten.

Er bestaat weinig literatuur over specifieke nachtvlinderwaarnemingen in
de Aosta-vallei. Tijdens verlofperioden in het buitenland worden meestal
alleen dagvlinders verzameld en slechts hoogst zelden neemt men ook een
paar nachtvlinders mee die men overdag aantreft. TEOBALDELLI (1979) geeft
een summiere opsomming van de nachtvlinders welke hij overdag ving in de
Cogne-vallei en bij de straatverlichting tussen Cogne en Gimillan. FORSTER
& WOHLFAHRT (1960, 1971 en 1981) verwijzen regelmatig naar : Südalpen,
Hochlagen der Alpen, Alpenvorland, Südtalern der Alpen enz. In het onlangs
verschenen werk van BERIO (1985) is op de verspreidingskaart met een paar
zwarte stipjes aangegeven dat er nachtvlinders zijn verzameld in de Aosta-
vallei : Settore alpino occidentale. Er is tot nu toe slechts één deel van een hele
reeks verschenen : Noctuidae I. Verder onderhouden we goede kontakten met
HELLMANN en Brockmann die bezig zijn met een publikatie over nachtvlin-
ders van respektievelijk de Brenta-Gruppe en de Aosta-vallei (BROCKMANN,
1986).

Beschrijving van de biotopen en de gebruikte apparatuur

De periode loopt, zoals bij de dagvlinders, over 5 jaar. Dit vanaf begin juli
in 1982 tot ongeveer half augustus in 1985; dit maakt ook ongeveer zes weken
waarnemingen. We gingen regelmatig op nachtvlindervangst te : Avise (ca.
900 m), Cerellaz (ca. 1200 m), Vens (ca. 1700 m) en Col de Joux (ca. 2000 m).

Avise

Zoals op alle andere plaatsen legden we hier het laken op de asfaltweg, in
een kleine inham langs de kant van een klein bosje. Het biotoop is vrij vochtig,
dit door het besproeien van weiden en akkers, van het hoger gelegen Cerellaz.
We hadden er zoals op de andere plaatsen geen hinder van de openbare
verlichting. Soms een voorbijrijdende auto, maar dit gaf geen probleem. De
begroeiing is summier opgegeven bij de dagvlinders al mogen we zeker de
aanwezigheid van sparren (Abies a/ba MlLL.) niet vergeten. Dit geldt voor alle
biotopen.

Cerellaz

Hier legden we het laken, eveneens langs de kant van de weg, onder een
zeer oude kastanje, waar we goed verscholen zaten tegen de wind. Achter ons

* zie Phegea 15 : 47-59, 91-107.

Phegea 15 (3) : 131-144 (1 juli 1987)

131

een paar hellingen met alpenweiden, en voor ons een paar diepe ravijnen, met
de meeste verscheidenheid aan beplanting. De lichtbundel van de lamp ging
hier om zo te zeggen tot oneindig. We waren hier zeker het meest, gezien de
nabijheid van onze verblijfplaats.

Vens

Dit is zeker de mooiste plaats die we hier hebben gevonden om nachtvlin-
ders te vangen. Zoals hoger aangehaald, legden we ook hier het laken langs
een smalle asfaltweg, juist in de bedding van een kleine vallei. Langs alle
kanten had de lichtbundel 100% effekt. Als de weersomstandigheden gunstig
waren, kwamen hier ’s nachts duizenden vlinders naar de lamp, en was het
noodzakelijk het laken regelmatig te reinigen, door het af te schudden in het
ravijn. Dit deden we ook wel op de andere plaatsen.

Col de Joux

Naast enkele kleine weiden, doorsneden door een beekje, legden we hier het
laken op de rand van de stofferige weg. We kwamen naar hier om alpiene
soorten te vangen. De terugweg ’s nachts is zeer gevaarlijk, pikdonker en met
zeer veel S-bochten.

Een opsomming geven van alle door ons waargenomen soorten zou ons te
ver leiden. Daarom zullen we ons beperken tot deze welke volgens ons de
moeite waard zijn vermeld te worden voor deze prachtige streek. De soorten
die we overdag vingen, zullen als dusdanig vermeld worden. De gebruikte
apparatuur is een wit laken, 3 op 3 m, op de grond. Op de vier hoeken legden
we een flinke steen, om het laken glad te houden en eventuele windstoten op
te vangen. We gebruikten een HPL-lamp van 125 W opgehouden door een
driepikkel-pootje, ongeveer 20 cm boven het laken. Elektriciteit werd verwekt
door een generator Honda E.M. 300 W. De lamp werd aangestoken een
poosje voor duisternis en gedoofd rond 1.30 u in de morgen. Om een goed
overzicht te hebben van de soorten die naar de lamp kwamen, werd het laken
regelmatig gereinigd door de vier hoeken ervan bij elkaar te nemen en het af
te schudden een eindje verwijderd van de lamp.

Opsomming der waargenomen nachtvlinders :

2.A. HEPIALIDAE

Triodia sylvina LiNNAEUS. Eén waarneming te Vens op 2-VIII- 1 985 . Begin
van de vliegtijd.

2.B. COSSIDAE

Lamellocossus terebra DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Te Cerellaz in 1984 en
1986 telkens één eksemplaar.

Dyspessa ulula BORKHAUSEN. Zeldzaam, zowel te Cerellaz, Vens en Col de
Joux. Geen waarnemingen te Avise.

2.C. ZYGAENIDAE

We hebben tal van soorten uit deze familie in de Aosta-vallei waargeno-
men : Zygaena transalpina Esper, Z. lonicerae SCHEVEN, Z. carniolica
Scopoli, Z. purpuralis Pontoppidan, Z. osterodensis Reiss. Z. viciae Denis

132

& SCHIFFERMÜLLER, Z. loti DENIS & SCHIFFERMÜLLER en Z. filipendulae
LlNNAEUS, maar twee soorten verdienen wat meer uitleg :

Zygaena ephialtes LlNNAEUS f. coronillae ESPER. Massaal waargenomen te
Avise en Cerellaz, vooral op bloeiende distels, maar ook op Wit vetkruid. Er
komen vlinders voor met slechts 5 vlekken in plaats van 6; vlek 6 is in dit geval
verdwenen, en niet zelden is vlek 4 sterk vergroot.

Zygaena exulans HOCHENWARTH. Van deze hoogvlieger, steeds boven
2200 m, werden voor het eerst enkele eksemplaren verzameld te Vetan, dicht
bij Le Crotte, op 4-VÏII- 1 985. De Zygaenidae-soorten werden overdag waar-
genomen.

Figuur 18 : a. Lamellocossus terebra Denis & Schiffermüller, Cerellaz 14. VII. 1986; b. Dyspessa
ulula Borkhausen, Col de Joux 8. VII. 1983; c. Zygaena exulans EIochenwarth, Vetan 4. VIII.
1985; d. Zygaena ephialtes Linnaeus, Cerellaz 12. VII. 1982; e. Zygaena ephialtes Linnaeus,
f. coronillae Esper, Cerellaz 12. VII. 1982.

2.D. THYRIDIDAE

Thyris fenestrella SCOPOLI. Van deze soort zijn op drie plaatsen overdag
vlinders waargenomen : Quart, Avise en Vetan. Deze Ruitvlindertjes kwamen
gretig naar natte plaatsen op het wegdek. Door hun kleine gestalte en gelijke-
nis met vliegen, waren ze zeer moeilijk waar te nemen. Ook hun schutkleuren
op het asfalt helpen hen daarbij.

2.E. LASIOCAMPIDAE

Malacosoma castrensis LlNNAEUS. Zeer gewoon te Vens. Te Cerellaz en op
de Col de Joux zeldzaam en te Avise zeer zeldzaam. Ook de wijfjes komen
gretig naar de lamp.

133

Figuur 19 : Zygaena trifo/ii Esper,
nektar zuigend uit Sedum reflexum
L., Avise.

Lasiocampa trifolii DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Gewoon te Cerellaz en te
Vens, alleen begin augustus in 1985 : begin van de vliegtijd. Er komen ook
wijfjes naar de lamp, maar veel minder dan mannetjes. Volgens FORSTER &
WOHLFAHRT (1960) vliegen de mannetjes ook overdag, het meest in de
namiddag. Wij hebben dit niet kunnen vaststellen.

Dendrolimus pirti LlNNAEUS. Gewoon te Vens en op de Col de Joux.
Zeldzaam te Cerellaz en zeer zeldzaam te Avise. Niet alle vlinders behoren tot
de vorm montana STAUDINGER.

Malacosoma alpicola STAUDINGER. Van deze soort vingen we één wijfje iets
hoger dan de Col de Joux op 1 5-VII- 1983, en één mannetje te Vetan op 31-
VII- 1 984, beide overdag.

2. F. LEMONIIDAE

Lemonia taraxaci DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één mannetje
waargenomen : op de Col de Joux, 1 1 -VII I- 1985. Volgens Forster &
Wohlfahrt (1960) vliegt de soort in de Alpen tot 2000 m hoog vliegtijd
einde juli tot begin oktober.

2.G. THYATIRIDAE

Tethea or DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeldzaam op de Col de Joux : 2
vlinders op 9-VII-1983. Zeer zeldzaam te Cerellaz : 1 vlinder op 9-VIII-1985
en eveneens zeer zeldzaam te Vens : 1 vlinder op 1 l-VII-1983. Geen waarne-
mingen te Avise.

2.H. GEOMETRIDAE

Aplasta ononaria FUESSLY. Slechts twee waarnemingen : beide te Vens op
respektievelijk 15-VII-1983 en 27-VII-1984.

Geometra papilionaria LlNNAEUS. Gewoon te Avise en te Cerellaz, zeld-
zaam te Vens en geen waarnemingen op de Vol de Joux.

Comibaena bajularia DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeer zeldzaam te Avise
en te Cerellaz, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.

Tethidia smaragdaria Fabricius. Zowel te Avise als te Cerellaz gewoon,
zeer zeldzaam te Vens, geen vlinders op de Col de Joux.

134

Figuur 20 : a. Lemonia taraxaci Denis & SchiffermÜller, Col de Joux 1 1. VIII. 1985; b. Thyris
fenestrella Scopoli, Avise 20. VII. 1984; c. Theüdia smaragdaria Fabricius, Vens 27. VII. 1984; d.
Aplasta ononaria Fuessly, Vens 15. VIII. 1983; e. Glossotrphia rufomixtaria DE Graslin, Avise
13. VII. 1983; f. Comibaena bajularia Denis & SchiffermÜller, Cerellaz 14. VII. 1986.

Hemistola chrysoprasaria ESPER. Zeldzaam te Avise en te Cerellaz, zeer
zeldzaam te Vens en geen waarnemingen op de Col de Joux.

Scopula decorata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming te
Vens op 15-VII-1983. Begin van de tweede generatie.

Scopula incanata Linnaeus. Zeldzaam te Vens, gewoon op de Col de Joux,
zeer zeldzaam te Cerellaz, geen vlinders te Avise. Begin van de tweede genera-
tie.

Scopula imitaria HÜBNER. Slechts één waarneming : Cerellaz, 4-VII-1982.
Einde van de eerste generatie.

Idaea sericeata HÜBNER. Gewoon te Vens, zeldzaam te Cerellaz, geen
waarnemingen op de twee andere plaatsen. Volgens FORSTER & WOHL-
FAHRT (1981) vliegt deze soort in de zuidelijke Alpendalen tot 1200 m en is
gewoon op de vliegplaatsen.

Idaea vulpinaria Herrich-Schaffer. Slechts drie waarnemingen, alle te
Avise op respektievelijk ; 13-VII-1983, 24-VII-1984 en l-VIII-1984.

Idaea moniliata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming :
Avise, 24-VII-1984. Begin van de vliegperiode.

Idaea dilutaria HÜBNER. Slechts één waarneming : Cerellaz, 1 1 -VII- 1983.

Idaea vesubiata MlLLIÈRE. Slechts één waarneming : Vens, 1 4-VII- 1982.

Idaea pallidata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming :

Avise, 31-VII-1985.

Idaea contiguaria HÜBNER. Slechts twee eksemplaren te Cerellaz op 22-VII-
1984.

Glossotrophia rufomixtaria DE GRASLIN. Slechts drie waarnemingen : één
vlinder te Cerellaz op 29-VI1- 1 982 en twee vlinders te Avise op 1 3-VII- 1 983 .

135

Figuur 21 : a. Scopula incanaia Linnaeus, Cerellaz 22. VII. 1984; b. Scopula imitaria HÜBNER,
Cerellaz 4. VII. 1982; c. ldaea moniliata Denis & Schiffermuller, Cerellaz 14. VII. 1986; d. Idaea
vulpinaria Denis & Schiffermüller, Avise 1. VIII. 1982; e. Scotopteryx vicinaria Duponchel,
Vens 14. VII. 1982; f. Thera cognata Thunberg, Col de Joux 9. VII. 1983; g. Cataclysme riguata
Hübner, Cerellaz 11. VII. 1983; h. Catarhoe putridaria Herrich-Schaffer, Vens 2.VIII. 1985;
i. Entephria infi dar ia DE la Harpe, Vens 8.VII.1982; j. Euphyia frustata Treitschke, Vens

12.VII.1986.

Cataclysme riguata HÜBNER. Gewoon te Avise, Cerellaz en Vens, geen
waarnemingen op de Col de Joux.

Scotopteryx vicinaria DUPONCHEL. Gewoon te Vens, zeldzaam op de Col
de Joux, geen waarnemingen op de lager gelegen vindplaatsen. Volgens
FORSTER & WOHLFAHRT (1981) vliegt de soort in twee generaties : midden
april tot einde juni en begin juli tot einde augustus. De zuidelijke Alpendalen
zijn niet vermeld.

Scotopteryx bipunctaria DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Wellicht opgejaagd
uit het schaarse struikgewas te Pondel, ving ik op 1 3-VIII- 1 985 één eksem-
plaar van deze soort. In 1982 en 1983 ving ik deze spanner rond de lamp zowel
te Vens als te Cerellaz.

Catarhoe putridaria HERRICH-SCHAFFER. Alleen waarnemingen te Vens
en daar zeer gewoon.

Catarhoe cuculata HUFNAGEL. Zeldzaam te Cerellaz en te Vens, geen waar-
nemingen op de andere plaatsen.

Epirrhoe rivata Hübner. Slechts één waarneming : Avise, 1 3-VII- 1 982.
Begin van de tweede generatie.

Entephria infidaria DE LA Harpe. Slechts twee waarnemingen te Vens op
8-VII-1982. Volgens Forster & WOHLFAHRT (1981) vliegt de soort in de
Alpen tot ongeveer 1500 m. Vliegtijd van begin juli tot half augustus. Er is
slechts één generatie per jaar.

136

Entephria caesiata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts waarnemingen op
de Col de Joux en daar zeer gewoon, vooral in 1983. Volgens FORSTER &
WoHLFAHRT (1981) zou de soort zeldzaam zijn in de zuidelijke Alpendalen.

Nebula salicata HÜBNER. Zeer zeldzaam. Slechts drie waarnemingen : één
te Avise op 1 3-VII- 1 983 , één te Vens op 8- VII- 1982 en één op de Col de Joux
op 9- VII- 1983.

Nebula nebulata Treitschke. Slechts één waarneming op de Col de Joux
op 9-VII-l 983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1981) is de soort in de
zuidelijke Alpen in de regel zeer zeldzaam.

Thera cognata THUNBERG. Waarnemingen op de vier plaatsen, maar steeds
zeldzaam.

Colostygia aptata HÜBNER. Zeer zeldzaam. Waarnemingen te Cerellaz :
één op 1 1 -VII- 1983 en één op 4-VIII-1985. Te Vens één vlinder op 15-VII-
1983 en één op de Col de Joux op 9-VII- 1983.

Colostygia olivata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Alleen waarnemingen te
Vens : twee eksemplaren op 1 4-VI I- 1982 en één vlinder op 8-VIII- 1 985.

Colostygia lineolata Fabricius. Slechts drie eksemplaren op de Col de
Joux op 9-VII- 1983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1981) vliegen de
vlinders overdag in de zonneschijn. Onze waarnemingen gebeurden ’s nachts
rond de lamp.

Horisme testaceata HÜBNER. Gewoon te Cerellaz, vooral in 1983. Zeer
zeldzaam te Vens : één vlinder op 1 5-VII- 1983. Geen waarnemingen op de
andere plaatsen.

Horisme tersata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming :
Avise 1 3-VII- 1 98 3 .

Pareulype berberata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Gewoon te Vens,
zeldzaam te Avise en op de Col de Joux, geen waarnemingen te Cerellaz.

Spargania luctuata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Op de vier plaatsen maar
nooit gewoon.

Philereme vetulata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Gewoon te Cerellaz :
vooral in 1983, één waarneming te Vens op 14-VII-1982, geen waarnemingen
van de andere plaatsen.

Euphya frustata Treitschke. Gewoon te Vens en op de Col de Joux, zeld-
zaam te Cerellaz en geen waarnemingen te Avise.

Perizoma alchemillata LlNNAEUS. Slechts één waarneming te Cerellaz op
23-VII-l 983. Volgens Forster & Wohlfahrt (1981) vliegt de soort in de
Alpen tot 1900 m, en al naar gelang van de plaats is ze zeldzaam of ontbreekt
er volledig.

Perizoma hydrata TREITSCHKE. Eveneens slechts één waarneming te
Cerellaz op 23-VII-1982.

Perizoma minorata TREITSCHKE. Ook slechts één waarneming te Avise op
31-VII-1985. Deze boreo-alpiene soort vliegt volgens FORSTER &
WOHLFAHRT (1981) in de Alpen tussen 1000 en 2500 m.

Perizoma blandiata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zowel te Zvise als te
Cerellaz zeldzaam, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.

137

Figuur 22 : a. Colostygia lineolata Fabricius, Jovengan 9. VII. 1983; b. Perizoma obsoletaria
Herrich-Schaffer, Vens 8. VIII. 1985; c. Eupiihecia abietaria Goeze, Cerellaz 11. VII. 1983;
d. Eupithecia carpophagata Staudinger, Cerellaz 29. VII. 1984; e. Eupilhecia venosata Fabricius,
Cerellaz 17. VII. 1983; f. Eupithecia denticulata Treitschke, Vens 10. VII. 1982.

Perizoma albulata Denis & SCHIFFERMÜLLER. Eén vlinder te Cerellaz op
12-VII-1982 en één vlinder te Avise op 1 3-VII- 1983.

Perizoma obsoletaria Herrich-Schaffer. Waargenomen op de vier
plaatsen. Vijf eksemplaren in 1985 ; één te Avise, twee te Cerellaz en twee te
Vens en één vlinder op 9:VII-1983 op de Col de Joux. Volgens FoRSTER &
WOHLFAHRT (1981) vliegt de soort in de Alpen tussen 1000 en 2200 m, vanaf
juni tot half augustus. De soort kan lokaal gewoon zijn.

Perizoma incultraria Herrich-Schaffer. Slechts één waarneming op de
Col de Joux op 9- VII- 1983 .

Eupithecia haworthiata Doubleday. Slechts twee waarnemingen : één te
Cerellaz op ll-VII-1983 en één te Avise op 1 3-VII- 1 983.

Eupithecia abietaria GOEZE. Te Cerellaz is de soort min of meer gewoon,
te Avise zeer zeldzaam en we hebben geen waarnemingen op de hoger gelegen
plaatsen.

Eupithecia pyreneata Mabille. Slechts drie waarnemingen : twee te
Cerellaz op 1 1 -VII-1 983 en 29-VII-1984 en één te Vens op 27-VII-1984.

Eupithecia silenata Assman. Slechts één waarneming te Cerellaz op 1 1-VII-
1983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1981) is deze soort niet bekend uit
de zuidelijke Alpendalen.

Eupithecia carpophagata Staudinger. Zeer zeldzaam te Avise, iets
gewoner te Cerellaz, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.
Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1981) vliegt deze soort in de zuidelijke
Alpen tot ongeveer 2000 m op warme en droge biotopen. Ze is lokaal en
zeldzaam.

Eupithecia venosata FABRICIUS. Min of meer gewoon te Cerellaz, zowel in
1983 als in 1984. Te Avise één vlinder op 1 3-VII- 1983 en één vlinder op de Col
de Joux op 9-VII-1983.

Eupithecia cooptata DlETZE. Slechts twee eksemplaren te Vens op 8-VIII-
1985.

138

Figuur 23 : a. Epione paralellaria Denis & Schiffermüller, Vens 8. VIII. 1985; b. Alcis repandata
Linnaeus f. conversaria Hübner, Cerellaz 29. VII. 1984; c. Crocota luiearia Fabricius, Col de
Joux 21. VII. 1983; d. Selidosema brunnearia de Villers, Vens 8. VIII. 1985.

Eupithecia distinctaria Herrich-SCHAFFER. Slechts één vlinder te Cerellaz
op 1 1 -VII- 1983.

Eupithecia denticulata Treitschke. Zeer gewoon te Vens, vooral in 1982
en 1984. Slechts één waarneming te Cerellaz op 29-VII-1984. Geen
waarnemingen op de andere plaatsen. Deze soort is door FORSTER &
WOHLFAHRT (1981) niet opgegeven voor de zuidelijke Alpendalen.

Aplocera praeformata HÜBNER. De soort is zeer zeldzaam te Vens, slechts
vier waarnemingen : één op 14-VII-1982, één op 1 5-VII- 1983 en twee vlinders
op 19-VII- 1983. Geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Lithostege griseata DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming te
Vens op 1 5-VI I- 1 983 .

Epilophora sabinata GEYER. Gewoon te Avise en te Cerellaz. Zeldzaam te
Vens en zeer zeldzaam op de Col de Joux.

Epione paralellaria DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Drie waarnemingen te
Cerellaz in 1982, één in 1983. Eén vlinder te Vens op 8-VIII-1985.

Selidosema brunnearia DE VILLERS. Alleen in 1985 te Vens : twee vlinders
op 8-VIII-l 985 . Volgens FORSTER & WOHLFAHRT ( 1981) vliegen de vlinders
overdag vanaf einde juli tot einde augustus. Wij zagen deze soort rond de
lamp.

Alcis repandata LINNAEUS. Alleen waarnemingen te Cerellaz. Op 29-VII-
1984 vingen we er één eksemplaar van de vorm conversaria HÜBNER.

Tephronia sepiaria HUFNAGEL. Zeer zeldzaam. Alleen waarnemingen te
Avise : twee vlinders op 24-VII-1984 en één op 3 1 -VII- 1 985 .

Gnophos furvatus DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeer gewoon te Vens en op
de Col de Joux, veel minder op de twee lager gelegen plaatsen.

139

Gnophos obfuscatus DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeer gewoon te Vens. op
de andere plaatsen zeldzaam.

Gnophos pullatus Denis & SCHIFFERMÜLLER. Zeer zeldzaam te Avise.
Cerellaz en Vens, geen waarnemingen op de Col de Joux. Volgens Forster &
WOHLFAHRT (1981) vliegt de soort in de Alpen tot 2000 m. en is zeer lokaal.
De vliegtijd is van begin juni tot half augustus.

Gnophos glaucinarius HÜBNER. Zeer zeldzaam op de vier plaatsen, waar-
nemingen vooral in 1983.

Gnophos variegatus DUPONCHEL. Slechts twee waarnemingen : te Cerellaz
op 5-VII- 1 982 en op ll-VII-1983.

Gnophos ambiguatus DUPONCHEL Slechts één waarneming te Cerellaz op
ll-VII-1983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1981) vliegt de soort in de
Alpen tot 2600 m, zeer zeldzaam en zeer lokaal. De vliegtijd is van juni tot
september.

Gnophos mucidarius HÜbner. Zeldzaam te Cerellaz, twee waarnemingen :
één op 1 1 -VI 1-1983 en één op 22-VII- 1983. Verder één eksemplaar te Avise op
31-VII-1985, geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Catascia dilucidaria Denis & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming
te Vens op 14-VII-1982.

Psodos quadrifaria SULZER. Te Vetan op grote hoogte, ongeveer 2300 m
ving ik overdag één eksemplaar van dit typische alpenspannertje op 2-VIII-
1985. De vlindertjes hebben een perfekte schutkleur op gele bloempjes.

Crocota lutearia Fabricius. Ook dit geel spannertje zagen we overdag op
de Col de Joux in 1983 en 1985. Maar de soort komt ook talrijk naar de lamp.
Ze is ook waargenomen te Vens, maar is daar beslist zeldzaam, slechts een
paar waarnemingen ’s nachts.

2.1. SPHINGIDAE

Hemaris tityus LlNNAEUS. Slechts één vlinder overdag waargenomen, iets
hoger dan de Col de Joux, op 1 5-VII- 1983.

Macroglossum stellatarum LlNNAEUS. Ook deze soort vliegt overdag. We
hebben de Kolibrievlinder op veel plaatsen waargenomen : Pondel, Lillaz,
Avise, Cerellaz, Vens, Col de Joux, Vetan, Prarayer en Quart. Wegens de
snelle vlucht is de soort soms moeilijk te vangen.

Agrius convolvuli LlNNAEUS. Deze grote pijlstaartvlinder hebben we slechts
in 1985 waargenomen. Begin augustus begint de tweede generatie. Op 8
augustus ving ik één vlinder rond de lamp te Vens. De dagen daarna zagen we
de soort tijdens de schemering veelvuldig te Cerellaz. De vlinders zogen er
nektar uit Flox-bloemen, die er op de hellingen groeien.

Hyles euphorbiae LlNNAEUS. Vooral in 1983 was de soort gewoon te Vens.
Minder gewoon te Cerellaz en zeer zeldzaam op de beide andere plaatsen.

Sphinx ligustri LlNNAEUS. Deze soort zagen we alleen te Cerellaz in 1986.
We vingen één vlinder rond Flox-bloemen en één vlinder kwam naar de lamp.

Hyloicus pinastri LlNNAEUS. Gewoon op de vier plaatsen, maar veruit het
meest te Vens. Zeldzaam in 1985.

140

/■»

b

Figuur 24 : a. Hyles euphorbiae Linnaeus, Vens 15. VII. 1983; b. Hemaris tityus Linnaeus, Col de
Joux 15. VII. 198 3; c. Thaumetopoea pityocampa Denis & SchiffermÜller, Cerellaz 22. VIL 1984.

Mimas tiliae LINNAEUS. Gewoon te Cerellaz, zeldzaam te Avise. Geen
waarnemingen op de andere plaatsen, misschien wel te wijten aan de
afwezigheid der lindebomen en andere loofboomsoorten op grotere hoogten.

2.J. THAUMETOPOEIDAE

Thaumetopoea pityocampa DENIS & SCHIFFERMÜLLER. De soort is op de
vier plaatsen waargenomen, maar nooit meer dan een paar eksemplaren per
nacht. Geen waarnemingen in 1985. We hebben nooit rupsennesten
waargenomen.

2.K. LYMANTRIIDAE

Orgyia recens HÜBNER. Slechts één waarneming : Cerellaz op 1 2-VII- 1 982.
Dicallomera fascelina LINNAEUS. Gewoon te Vens, vooral in 1982 en 1983.
Geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Euproctis chrysorrhoea LINNAEUS. Slechts enkele vlinders te Cerellaz op
22-VII- 1984. Zeer zeldzaam op de andere plaatsen.

Lymantria monacha LINNAEUS. Gewoon te Cerellaz en te Vens. Veel
minder te Avise en zeer zeldzaam op de Col de Joux. Volgens FORSTER &
WOHLFAHRT (1960) vliegt de soort in het gebergte tot een hoogte van 1600 m.
De eksemplaren die we hier vingen, zijn zeer donker gekleurd, en behoren tot
de vorm eremita OCHSENHEIMER.

Lymantria dispar Linnaeus. Zowel ’s morgens, ’s namiddags als ’s nachts
namen we deze soort waar, vooral te Pondel, Avise en Cerellaz.

2.L. ARCTIIDAE

Eilema lutarella LINNAEUS. Slechts één waarneming : Avise op 24-VII-

141

Figuur 25 : a. Setina irr ore/la Linnaeus, Vens 20. VII. 1986; b. Setina andereggü Herrich-Schaf-
fer. Col de Joux 21. VII. 1983; c. Setina aurita Esper, Cerellaz 29. VII . 1 982; d. Setina aurita Esper
f. ramosa Fabricius, Lillaz 10. VII. 1982; e. Chelis maculosa Gerning, Vens 15. VII. 1983; f. Chelis
maculosa Gerning, Vens 12. VII. 1986.

1984. Geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Eilema palliatella SCOPOLI. Eveneens slechts één waarneming ; Vens op
8-VIII-1985. Elders geen waarnemingen.

Lithosia quadra LINNAEUS. Zeldzaam te Cerellaz en te Vens. Geen waarne-
mingen op de andere plaatsen.

Setina irrorella Linnaeus. Gewoon te Vens en op de Col de Joux. Geen
waarnemingen op de andere plaatsen.

Setina andereggi Herrich-Schaffer. Slechts drie waarnemingen : op de
Col de Joux op 2 1-VII- 1983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1960) is de
soort lokaal te vinden in de Alpen tussen 1500 en 3300 m, vanaf einde juli tot
begin september. Op de vliegplaats kan ze gewoon zijn.

Setina aurita ESPER. In de voormiddag, in de omgeving van Cerellaz en
verderop naar Charbonnière. De soort komt er veelvuldig voor. De vorm,
waarbij de puntjes op de bovenvleugels vervangen zijn door lijntjes, f. ramosa
Fabricius, komt op grotere hoogte voor : waarnemingen overdag zowel te
Lillaz als op de Col de Joux, maar daar zijn ze zeker niet gewoon.

Coscinia cribraria LINNAEUS. Een gewone soort te Vens, veel minder te
Avise en Cerellaz en zeldzaam op de Col de Joux. Opmerkelijk is het feit dat
zeer weinig wijfjes naar de lamp komen. De vlinders behoren meestal tot de
vorm punctigera Freyer; af en toe zijn er ook eksemplaren van de vorm
candida Cyrillo.

Diacrisia sannio LINNAEUS. Te Vens en op de Col de Joux zeer zeldzaam en
geen waarnemingen op de lager gelegen plaatsen.

Rhyparia purpurata LINNAEUS. Zeer gewoon te Cerellaz en te Vens,
zeldzaam te Avise en op de Col de Joux. De eerste vlinders kwamen steeds na
middernacht naar de lamp. Wijfjes zijn zeer zeldzaam.

Chelis maculosa GERNING. Zeer gewoon te Cerellaz, iets minder te Vens en
zeer zeldzaam op de Col de Joux. Geen waarnemingen te Avise.

142

Figuur 26 : a. Rhyparia purpurata Linnaeus <f, Cerellaz 14. VII. 1986; b. Rhyparia purpurata
Linnaeus 5, Vens 8. VII. 1982; c. Syntomis phegea Linnaeus tf, Avise 24. VII. 1984; d. Syntomis
phegea Linnaeus Avise 17.VII.1983; e. Syntomis phegea Linnaeus f. iphimedia Esper, Avise
15.VII.1986; f. Syntomis marjana Stauder, Pondel 1 0. VII. 1986.

Callimorpha quadripunctaria PODA. De eerste waarnemingen van deze
soort gebeurden op het einde van de maand juli, maar in de maand augustus is
quadripunctaria zeer gewoon te Pondel, Avise en Cerellaz. De vlinders zijn
overdag aktief en bezoeken dan heel graag de bloempjes van klimop en in
mindere mate ook distels. De soort komt ook sporadisch naar de lamp.
2.M. CTENUCHIDAE

Syntomis phegea LINNAEUS. Veelvuldig, meestal na de middag, zowel te
Cerellaz als te Avise. De vlinders bezoeken het liefst distels, maar ook de
bloemetjes van klimop. De mannetjes maken zeker 95% uit van de populatie.
We zagen ook regelmatig vlinders in copula. Van de eenkleurig zwarte vorm,
f. iphimedia ESPER, vingen we twee eksemplaren te Avise op 1 1 en 15-VII-
1986, eveneens overdag.

Syntomis marjana STAUDER. Slechts één eksemplaar te Pondel op 10-VII-
1986. Volgens ROUGEOT & VlETTE (1978) vliegt de soort o.a. in Piemonte en
Centraal-Italié. Waarneming overdag.

Dysauxes ancilla LINNAEUS en Dysauxes punctata FABRICIUS kwamen we
regelmatig tegen te Cerellaz en te Avise. Ze vlogen tussen het kreupelhout en
verborgen zich zodra er onheil was. Beide soorten zijn overdag aktief, maar

143

komen ook ’s nachts naar de lamp.

2.N. NOLIDAE

Meganola strigula DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeldzaam te Avise : één
vlindertje op 1 3-VII- 1983. Iets gewoner te Cerellaz. Geen waarnemingen op
de hoger gelegen plaatsen.

(vervolgt)

Boekbespreking

Thomson, G. & Coldrey, J. & Bernard, G. ; Der Teich.

24 x 27,5 cm, 255 p., 414 kleurenfoto’s, 155 tekstfiguren, Franckh’sche Verlagshandlung, W.
Keiler & Co., Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, 1986, gebonden met stofomslag, DM 98,- (ISBN
3-440-05670-8).

Dit prachtige lees- en kijkboek gaat over het plantaardig en dierlijk leven in en rondom de
vijver. Het is een Duitse vertaling door B.P. Kremer van het oorspronkelijke Engelse werk «The
pond». De auteurs willen van dit boek enerzijds een determineerwerk maken, maar anderzijds is
het ook een mooi kijkboek geworden met talrijke superbe foto’s.

Vooraan vindt de lezer een verkorte determineertabel, waar door middel van tekeningen met
een korte begeleidende tekst een overzicht wordt gegeven van de plant- en diergroepen die men
in of rondom een vijver kan tegenkomen. In aparte hoofdstukken worden dan de verschillende
groepen achtereenvolgens behandeld, o.a. : bakteriën, algen, hogere planten, eencellige dieren,
wormen, weekdieren, geleedpotigen, gewervelde dieren. Maar daarnaast wordt ook aandacht
besteed aan de specifieke omstandigheden waarin de vijverflora en -fauna moeten leven zoals :
de fotosyntese bij waterplanten, het overleven bij tijdelijke vorst of uitdroging, het ademen onder
water enz.

De groep van de insekten wordt op 64 pagia’s behandeld. Uiteraard wordt aan de libellen
ekstra aandacht besteed. De tekst beschrijft hun ontwikkeling van ei tot imago, hun gedrag en
hun betekenis voor de ecologie van de vijver. Verder komen aan bod : eendagsvliegen, wantsen,
netvleugeligen, kevers, muggen, vliegen, vlinders en kokerjuffers. De tekst wordt verlucht met
talrijke uitstekende kleurenfoto’s van hoge kwaliteit. Zo wordt b.v. het ontpoppen van de libel
LibeUula depressa in een reeks van 15 foto’s voorgesteld op 3 pagina’s. In het hele boek komt
trouwens nauwelijks een bladzijde voor zonder kleurenfoto’s.

Achteraan wordt een aantal gedragsregels voorgesteld voor mensen die het leven in en rondom
een vijver willen bestuderen. Er volgt een verklarende lijst van vaktermen en een systematisch
overzicht van alle behandelde planten en dieren. Dit prachtige boek kan aanbevolen worden aan
alle geïnteresseerden in het leven in en rondom een vijver.

W.O. De Prins

144

Trekvlinders in 1986, derde jaarverslag (Lepidoptera)

Eddy Vermandel

Abstract. Migrating Lepidoptera in 1986 (third report) (Lepidoptera).

Report on the migrants observed in Belgium in 1986. An abridged version in English and
French is added at the end of the paper.

Résumé. Lépidoptères migrateurs en 1986 (troisième rapport) (Lepidoptera).

Rapport sur les migrateurs observés en Belgiques en 1986. Un sommaire en langue
frangaise et anglaise a été ajouté en fin d’article.

Vermandel, E. : Poorterslaan 118, NL-4561 ZN Hulst (Nederland).

Inleiding

Artikeltjes in de Wielewaal , Natuurreservaten en Euglena zorgden voor een
forse toename van het aantal Vlaamse medewerkers. Dankzij een wervings-
campagne onder Waalse entomologen heeft ook het aantal franstalige mede-
werkers zich sterk uitgebreid. Dit jaarverslag is tot stand kunnen komen met
gegevens van 1 16 verschillende personen, ingestuurd door 68 vaste medewer-
kers. Gedurende de wintermaanden 1986-1987 vroegen een tiental nieuwe
medewerkers om de benodigde informatie. Deze stormachtige ontwikkeling
zal zich hopelijk ook in 1987 verder voortzetten.

Natuurlijk laten de woonplaatsen van de medewerkers nog steeds een
ongelijke verdeling over het land zien. Toch is er geen provincie meer zonder
medewerker. Zeeuws-Vlaamse gegevens zijn ook dit jaar weer in het verslag
opgenomen.

Phegea 15 (3) : 145-155 (ljuli 1987)

145

Klimatologisch overzicht van 1986

Januari : uitzonderlijk nat door verstoorde maritieme luchtmassa’s, weinig
zon, temperatuur en windsnelheid normaal.

Februari : zeer koud, zeer droog, zeer zonnig, lange perioden met noordooste-
lijke winden, windsnelheid normaal.

Maart : veel nachtvorst tijdens de eerste helft; zonneschijnduur, temperatuur
en windsnelheid normaal, laatste tien dagen te nat.

April : te weinig zon, te koud, neerslag en windsnelheid normaal.

Mei : veel zon, klein temperatuuroverschot, neerslag en windsnelheid
normaal.

Juni : een goede zomermaand, die met een herfstweek werd ingezet, onweers-
avonden op 17 en 23 juni, neerslag en windsnelheid normaal.

Juli : droog, te weinig zon, maar niet abnormaal; normale temperatuur- en
windsnelheidsgemiddelden.

Augustus : zomer tijdens de eerste helft, 3 augustus tropendag, waarna
onweer in tornado-stijl, laatste week is een herfstweek; lage windsnel-
heid, temperatuur, neerslag en zonneschijnduur normaal.

September : koud, zonneschijnduur normaal, perioden met veel neerslag,
veel wind.

Oktober : zeer zacht, zeer droog tot de 18de, daarna zeer nat, stormdag op de
20ste, windsnelheid en zonneschijnduur normaal.

November : zacht en zonnig, neerslag en windsnelheid normaal; de laatste
drie dagen koud.

December : te nat; temperatuur, zonneschijnduur en windsnelheid normaal.

1. Colias hyale (LlNNAEUS)

Van de eerste generatie werd alleen op 25 mei één eksemplaar gezien te
Estinnes-au-Mont (S. DUPONT). Het is de allereerste keer dat hij het dier hier
waarneemt. Van de tweede generatie werden op 30 juli drie stuks gezien te
Lessive op bloeiende luzerne (M. VAN OPSTAELE). Er begon dan een kleine
reeks waarnemingen, waarbij dagen zonder meldingen duidelijk blijven
overheersen. Na 21 augustus werd nog slechts één vlinder gezien op 7 septem-
ber te Sint-Jans-Molenbeek (W. TROUKENS). Deze gegevens bevestigen het
vermoeden dat de soort ook ten zuiden van lijn Maas-Samber niet inheems is
momenteel.

Vindplaatsen : W.VL: Torhout; O. VI.: Deinze; Z.VL: Emmadorp; Brab.: Sint-Jans-Molenbeek;
Hen.: Estinnes-au-Mont; Namen: Lessive, Falaën, Furfooz, Dinant, Presgaux; Luik: Lixhe.
Lanaye; Lux.: Torgny.

Maandtotalen : mei 1; juli 3; augustus 12; september 1.

Jaartotaal : 17

2. Colias crocea (FOURCROY)

Het toeval wil dat van de Oranje Luzernevlinder dit jaar bijna hetzelfde
verhaal te vertellen valt als over de Gele Luzernevlinder. Ook van deze soort
werd slechts één eksemplaar van de eerste generatie waargenomen op 25 mei,
maar nu te Beringen (G. Arien). Bij deze soort duurde het ook tot 30 juli

146

voordat het eerste eksemplaar van de tweede generatie werd gezien. En ook
nu begint een reeks meldingen, waarbij het aantal dagen zonder waarnemin-
gen blijft overheersen. De laatste werden gezien te Terneuzen (M. CAPELLO)
en te Stekene (F. Begijn) op 20 augustus.

Vindplaatsen : W.V1.: Pervijze; O. VI.: Stekene; Z.V1.: Kapellebrug, Aardenbrug, Terneuzen,
Graauw; Lim.: Beringen; Hen.: Estinnes-au-Mont; Namen: Belvaux, Silenrieux; Lux.:
Corbion, Poupehan.

Maandtotalen : mei 1; juli 1; augustus 15.

Jaartotaal : 17

3. Pontia daplidice (Linnaeus)

Op 29 juni zag S. DUPONT één mannelijk Resedawitje langs een oude,
bloemrijke spoorweg vliegen te Sautin (prov. Henegouwen).

4. Vanessa atalanta (LINNAEUS)

Het eerste eksemplaar werd op 1 mei waargenomen te Estinnes-au-Mont.
Op 10 mei zag H. VAN BESAUW twee vlinders in het militair domein te Brecht.
De tweede helft van de maand mei werd de soort door zeven waarnemers uit
evenzoveel plaatsen gemeld. Opvallend is dat de soort de eerste tien dagen van
juni nergens werd gezien. Vanaf 11 juni begon een ononderbroken reeks
meldingen tot 21 oktober. Dan begonnen er weer dagen zonder waarnemin-
gen te verschijnen. Op 1 1 november werd de vlinder nog door vier medewer-
kers waargenomen. De laatste lieten zich zien te Heist-op-den-Berg op 13
november (S. WUYTS) en op 16 november te Hulst (E. TAELMAN). De soort
was nergens talrijk. Het feit dat 5 augustus met slechts 56 eksemplaren
absolute topdag was, spreekt boekdelen. Meldingen kwamen van meer dan
honderd plaatsen uit het hele land.

Maandtotalen : mei 12; juni 177; juli 402; augustus 587; september 419; oktober 156; november 7.
Jaartotaal : 1760

5. Cynthia cardui (LINNAEUS)

De eerste distelvlinders werden gezien op 1 mei te Estinnes-au-Mont (S.
DUPONT) en 25 mei te Lokeren-Daknam (P. DURINCK). Vanaf begin juni
werd de soort regelmatig, maar in kleine aantallen waargenomen. Pas op 27
juli begonnen de dagtotalen enige omvang te krijgen. De top lag in de eerste
helft van augustus. Na 16 augustus werden de dagtotalen weer laag. Na 9
september werden nog slechts drie stuks gezien op 28 september, 19 en 25
oktober, de laatste te Beerse (S. ENGELS en J. Bastiaens). Alhoewel de
soort op geen stukken na de aantallen van 1985 haalde, zou er toch eenzelfde
histogram gemaakt kunnen worden. De soort werd uit een veertigtal plaatsen
gemeld, maar nergens talrijk.

Maandtotalen : mei 2; juni 40; juli 58; augustus 280; september 8; oktober 2.

Jaartotaal : 390

6. Lampides boeticus (LINNAEUS)

Van deze zeer zeldzame immigrant bestaan slechts een tiental gekende
vangsten in België (JANSSEN, 1983). Op 16 augustus werd te Halma-Wellin
(prov. Lux.) één afgevlogen eksemplaar waargenomen door Dr. De VRIEZE
(mededeling M. FAQUAET).

147

7. Agrius convolvuli (LlNNAEUS)

Wederom een erg zwakke migratie van de Windepijlstaart. Vanaf 8 augus-
tus werden verspreid over de rest van de maand 12 rupsen en 1 pop gevonden
(alle S. DUPONT en A. LEMAN). Verspreid over de maand september zag C.
HUYGHE drie imago’s. Op 1 oktober werd te Estinnes-au-Mont nog één pop
gevonden.

Vindplaatsen : W.V1.: Ruiselede, Lichtervelde, Sint-Andries-Brugge; O. VI.: Oudenaarde; Hen.:
Estinnes-au-Mont.

Maandtotalen : augustus : 12 rupsen en 1 pop; september 3; oktober 1 pop.

Jaartotaal : 12 rupsen, 2 poppen, 3 imago’s.

8. Acherontia atropos (LlNNAEUS)

Slechts één imago, op 27 juli te Celles (nabij Doornik) (J. DELÉCLUSE).
Verder hadden alleen rupsen- en poppenzoekers sukses. Op 4 augustus
werden twee rupsen gevonden te Estinnes-au-Mont. Ook 20 en 25 augustus en
8 september leverden rupsenvondsten. Op 6 en 12 september werden in totaal
3 poppen gevonden. Deze leverden op resp. 6, 1 1 en 18 oktober het imago.
Zeer merkwaardig is een rupsenvondst op de ekstreem late datum van 25
oktober te Wuustwezel (B. MiSONNE). Bijna alle vondsten werden gedaan
tijdens het aardappelrooien.

Vindplaatsen : Hen.: Estinnes-au-Mont, Celles; Antw.: Wuustwezel; Brab.: Pepingen, Sint-
Kwintens-Lennik; O. VI.: Liedekerke.

Maandtotalen : juli : 1 imago; augustus : 12 rupsen; september : 1 rups en 3 poppen; oktober : 1
rups.

Jaartotaal : 14 rupsen, 3 poppen. 1 imago.

9. Macroglossum stellatarum (LlNNAEUS)

Na de erg late waarneming van 20 november 1985 door A. De Turck,
duurde het tot 13 juni vooraleer de kolibriepijlstaart werd waargenomen te
Wemmel (E. Van CAPPELLEN). Vanaf deze dag bleef de vlinder zonder lange
onderbrekingen present tot half oktober. Einde juni was de soort al door 14
verschillende medewerkers gesignaleerd. Gedurende de tweede week van juli
was een duidelijk piek waarneembaar. Op 8 juli werden niet minder dan 15
vlinders geteld door 8 verschillende waarnemers. De ontvangen weersinfor-
matie over deze periode : vanaf 4 juni zeer gestoorde polaire luchtmassa’s.
Van 9-11 juni werd België ingenomen door zuidelijk lucht. Van 12-20 juni
kontinentale lucht. Na een labiele periode van 21-25 juni volgde weer
kontinentale lucht. De anticycloon die hiervan de oorzaak was, verplaatste
zich naar het zuiden en zond ons tropische luchtmassa’s die echter vanaf 5 juli
gestoord werden door een depressie over het zuiden van de Britse eilanden.
Van 11-13 juli kregen we zelfs polaire luchtstromingen. In juli 1984 zorgde
waarschijnlijk een onweerszone voor de toenmalige «landing» in België
(Vermandel, 1986). In 1986 was waarschijnlijk «de muur» van koude lucht
de oorzaak.

In de periode van 23 juli t.e.m. 16 augustus hield het aantal dagen met/zon-
der waarnemingen elkaar in evenwicht, maar hierna was de soort weer volop
aanwezig. De hoge gemiddelde maksimumtemperaturen van de eerste augus-

148

tushelft (23°C) zorgden ervoor dat de metamorfose van de nakomelingen van
de migranten voorspoedig verliep. De eerste tien dagen van september
schommelden de dagtotalen van deze tweede generatie zelfs rondom de tien
stuks. Dan ging het snel bergafwaarts. Toch bleven er vele dagen waarop de
soort door meerdere medewerkers werd gezien. Op 17 oktober, ruim vier
maanden na nummer één, werd de laatste waargenomen te Zwijndrecht (B.
Maes).

Figuur 2 : Histogram Macroglossum stellatarum L., aantal waarnemingen in 1986 per 5 dagen.

De vlinder werd gemeld van meer dan 50 verschillende plaatsen verspreid
over heel het land. De meeste medewerkers hebben de soort één of meer malen
op hun formulieren kunnen noteren.

Maandtotalen : juni 49; juli 102; augustus 73; september 123; oktober 1 1.

Jaartotaal : 358

10. Hyles euphorbiae (LlNNAEUS)

Op 3 juli werd één Wolfsmelkpijlstaart op licht gevangen te Oostduinkerke
(prov. W.V1.) (M. HOUYEZ en J. BECCO). Vermeldenswaardig is zeker nog
een nagekomen melding uit 1985 : op 16 september werd te Sint-Andries-
Brugge één mannelijk eksemplaar gezien (C. HUYGHE).

11. Agrotis ipsilon (HUFNAGEL)

Weer moest tot in juli gewacht worden vooraleer een ipsilon-uil werd
gesignaleerd. Op 4 juli ving G. GLABEKE de soort te Sint-Denijs. Alleen 13 en
14 juli leverden nog waarnemingen op. Pas op 2 augustus begon een reeks
meldingen waarbij het aantal dagen met/zonder waarnemingen elkaar in
evenwicht hield. Dit bleef zo doorgaan tot 13 november, als de laatste werd
gezien te Kaprijke (D. MARTENS). Ondanks het feit dat aanmerkelijk meer
medewerkers deze soort in de gaten houdt, bereikte het jaartotaal nog niet de
helft van het aantal uit 1985.

Vindplaatsen : O. VI.: Kaprijke, Assenede, Ursel; W.V1.: Sint-Denijs; Z.V1.: Nieuw-Namen,
Hulst; Antw.: Zwijndrecht, Niel, Schilde, Postel, Weelde-Statie, Beerse, Brecht, Poppel; Brab.:
Dilbeek, Anderlecht; Luik: Lixhe, Jemeppe-sur-Sambre.

Maandtotalen : juli 3; augustus 33; september 39; oktober 37; november 5.

Jaartotaal : 117

149

12. Peridroma saucia (HUEBNER)

Van deze forse uil werd op 21 augustus een eerste eksemplaar gevangen te
Postel (A. Riemis). Verspreid over de maand september werden vijf vlinders
gezien. Op 18 oktober zat nog een vers, donker eksemplaar in de val te Hulst.

Vindplaatsen : W.V1.: Sint-Denijs; Z.VL: Hulst; Antw.: Postel.

Maandtotalen : augustus 1; september 5; oktober 1.

Jaartotaal : 7

13. Autographa gamma (LlNNAEUS)

Het eerste gamma-uiltje werd op 24 april te Niel op licht gevangen (G. De
PRINS). Op 27, 28 april en 1 mei werd telkens één gamma-uiltje gezien. Er
moest gewacht worden tot 19 mei voor het vijfde eksemplaar. Dan begon de
bekende, praktisch ononderbroken reeks meldingen waar pas op 13 novem-
ber een einde aan kwam. Tot half juni waren de dagtotalen laag, maar vanaf
14 juni namen ze gestaag toe. In juli steeg dit verder en in augustus werden er
gemiddeld 80 per dag gezien. Topdagen waren 6 augustus met 207 en 14
augustus met 148. Alleen 5 en 6 september haalden in deze maand een
dagtotaal boven de honderd. Vanaf 12 september gingen de dagtotalen weer
sterk omlaag. De eerste helft van oktober gaf weereen lichte stijging te zien,
maar vanaf 15 oktober kwamen de dagtotalen amper boven de tien uit. Na 13
november werden nog slechts 3 gamma-uiltjes gezien : één eksemplaar op 29
november te Zwijndrecht (B. MAES) en twee te Poppel op resp. 30 november
en 8 december (B. Misonne). In het Zwin (Knokke) werd op 1 augustus een
zeer grote koncentratie waargenomen. S. WUYTS schrijft : «De lamsoor
bloeide massaal. Op elk plantje was wel een gamma-uiltje aan het fourageren.
Op onze tocht van ’t vogelpark naar de verzande zeearm zagen we misschien
wel duizend exemplaren. Als men aanneemt dat de toestand over het gehele
bloeiende lamsooroppervlak zo was, komt men gemakkelijk tot een veelvoud
van dit getal.»

Maandtotalen : april 3; mei 13; juni 231; juli 887; augustus 2459+ 1000; september 1378; oktober
755; november 21; december 1.

Jaartotaal : 6748

14. Rhodometra sacraria (LlNNAEUS)

G. Glabeke ving één eksemplaar op 10 augustus in de Seisbach-vallei te
Ouren (prov. Luik). Het spannertje, aangetrokken door licht, zat op een witte
muur.

15. Orthonama obstipata (FABRICIUS)

Op 20 augustus vloog een zeer gaaf mannelijk eksemplaar in de val te Sint-
Denijs (W.V1.) (G. Glabeke).

16. Udea ferrugalis ( HUEBNER)

Slechts drie vangsten, maar wel op een zeer laat tijdstip. Op 15, 21 en 24
november werd deze Pyralidae gevangen resp. te Estinnes-au-Mont (S.
Dupont), te Hulst en te Wetteren (M. Faquaet). Van onze vaste weerkundi-
ge medewerkers kwam het volgende relaas : «In november kwam de wind
overwegend uit zuidwest tot zuidoost, waardoor het een zachte maand is

150

geworden.» Het KMI (Ukkel) schrijft : «Van de 10de tot de 16de hebben
zuidelijke luchtstromingen ons land ingepalmd. Ze circuleerden langs de
westelijke flank van een anticycloon met middelpunt over West-Europa.»
Vlindertrek in november! Uit deze gegevens blijkt dat het zeer wel mogelijk is.

17. Nomophila noctuella (DENIS & SCHIFFERMUELLER)

Op 11 augustus ving B. MAES een mannelijk eksemplaar te Zwijndrecht.
Op dezelfde plaats ving hij op 19 september en 10 oktober telkens één
vrouwtje met de lichtval.

18. Plutella xylostella (LlNNAEUS)

Het Koolmotje kende een redelijke migratie. Reeds op 2 mei werd te
Lokeren-Daknam een eerste eksemplaar waargenomen op licht (P.
DURINCK). Verspreid over de maand mei werden nog achttien vlindertjes
gezien, waarvan acht te Niel ( W. DE PRINS). In juni werd, op één eksemplaar
na op de 30ste, de soort alleen gezien op de 16de, maar dan wel door drie
verschillende waarnemers. In juli was de soort alleen de eerste helft van de
maand present. Augustus gaf weer een verspreiding over de gehele maand te
zien. Na 2 september ontbrak de soort tot 15 oktober. Dan was deze micro
weer aanwezig, zij het in klein aantal. De laatste vloog op 3 1 oktober te Hulst
in mijn val. De hele ontwikkeling van deze soort duurt, afhankelijk van de
temperatuur, 30-50 dagen (LEMPKE, 1972). Uit de waarnemingen valt op te
maken dat zich in 1986 waarschijnlijk drie beperkte generaties hebben
ontwikkeld. Jammer genoeg kennen slechts enkele medewerkers deze soort,
zodat de vlinder ongetwijfeld veel talrijker geweest is dan uit deze cijfers
blijkt.

Vindplaatsen : O. VI.: Lokeren-Daknam; Z.V1.: Clinge, Hulst, Kloosterzande, Nieuw-Namen;

Brab.: Dilbeek, Anderlecht; Antw.: Niel.

Maandtotalen : mei 19; juni 5; juli 12; augustus 10; september 1; oktober 7.

Jaartotaal : 54

Evenals vorig jaar zijn ook nu weer een aantal gegevens binnengekomen die
niet in het eigenlijke verslag worden opgenomen. Het gaat om soorten waarbi j
twijfel bestaat aan hun status of aan trek over grote afstand :

A. Aglais urticae (LlNNAEUS)

Tijdens de plaatselijke vogeltrektellingen te Beerse en Kasterlee werden
tussen 27 september en 13 november een dertigtal solitair trekkende Kleine
Vossen waargenomen. In Beerse was de trekrichting overwegend zuidoost, in
Kasterlee zuid (G. LOOS). Ook werden een tiental trekkende Atalanta’s
gezien. Te Sint-Genesius-Rode werden gedurende najaarstellingen van
roofvogels op 5 en 18 september een tiental duidelijk trekkende Kleine Vossen
geteld (D. Raes).

B. Issoria lathonia (LlNNAEUS)

De Kleine Parelmoervlinder werd op 30 juni, 15 juli en 11 augustus in de
provincie Luxemburg gesignaleerd. Het betreft waarnemingen van vakantie-
houdende medewerkers. In de provincie Luik nam G. VERJANS er twee waar
op 17 juli, te Herstal. Hij schrijft : « Het is de eerste keer dat ik er zie, alhoewel

151

ik hier reeds meer dan 10 jaar vang.» Uit de Kempen kwamen dit jaar geen
meldingen.

Vindplaatsen : Lux.: Barvaux-sur-Ourthe, Torgny. Beauregard; Luik: Herstal.

Maandtotalen : juni 1; juli 3; augustus 1.

Jaartotaal : 5

C. Proserpinus proserpina (PALLAS)

Op een paar meter van de plaats waar S. Dupont een pop van deze soort
vond in 1983 (VERMANDEL, 1985), nam hij nu op 22 juni een vers eksemplaar
waar te Estinnes-au-Mont, fouragerend op kamperfoelie. Op 13 juli vond G.
Demoulin nog een rups. We kunnen ons afvragen of metP. proserpina niet
eenzelfde proces aan de gang is als met Lomographa trimaculaia.

D. Lomographa trimaculata (De ViLLERS)

Van de eerste generatie werden tussen 19 en 25 mei vijf mannetjes gevangen
te Sint-Jans-Molenbeek en Anderlecht (W. Troukens). Van de tweede
generatie werd de eerste gevonden op 28 juli te Anderlecht op ongeveer 1,5 km
van de oorspronkelijke vindplaats (Troukens, 1985) door A. DE TuRCK.
Tussen 6 en 31 augustus werd de soort nog achtmaal gevangen, daarvan drie
te Jette (A. DODINVAL). Ondanks de strenge winter van 1985-1986 heeft het
vlindertje blijkbaar kans gezien om zijn enclave en populatie verder uit te
breiden.

Vindplaatsen : Brab.: Sint-Jans-Molenbeek. Anderlecht, Jette.

Maandtotalen : mei 5; juli 1; augustus 8.

Jaartotaal : 14

E. Diachrysia chryson (Esper)

Tussen 20 juli en begin augustus werd de soort in totaal negen maal
gevangen door twee verschillende personen te Virton en Vance (J. BECCO en
TastiÉE). In het verleden was deze vlinder hier ook al af en toe gevangen
(1927, 1939, 1963) (LEMPKE, 1972)./). chryson kan in de Gaurne inheems zijn.

F. Autographa bractea (DENIS & SCHIFFERMUELLER)

Op 15 juli werden er twee gevangen te Mürringen (Dr. FONTAINE) en drie te
Losheimergraben (A. KEYMEULEN). Einde juli werd nog één eksemplaar
gevangen te Sint-Léger (nabij Virton) (J. BECCO). Het eigenaardige bij deze
soort is dat zij ontbreekt in het subtropische mediterrane gebied. De vlinder
komt vooral in bergstreken voor (LEMPKE, 1972) en zou inheems kunnen zijn
in de Hoge Venen.

G. Catocala fraxini (LiNNAEUS)

Op 15 september werd één eksemplaar van het Blauw Weeskind gevangen
te Beveren (Roeselare). Het dier zat onder hout verborgen op een industrie-
terrein (F. VERLOOVE). Het toeval wil dat tijdens de drukbezochte voordracht
over het Belgisch trekvlinderonderzoek op 8 maart jongstleden duidelijk
werd dat een andere waarnemer een vijftal gekweekte eksemplaren in de
omgeving had uitgezet. Het betreft hier dus vrijwel zeker de vangst van een
adventief.

152

Tot slot

Een dankwoord aan :

-alle medewerkers van het Belgisch trekvlinderonderzoek voor het nauwkeu-
rig noteren en doorsturen van hun gegevens.

-de heer Bernard MlSONNE. Hij vertaalde het eerste en tweede jaarverslag in
het Frans, verzorgde het resumé, was initiatiefnemer van de wervingscam-
pagne onder Waalse entomologen. De koördinatie bij de franstalige mede-
werkers wordt volledig door hem verzorgd.

-de heren Kris BUYTAERT en Peter GlELEN, de vaste weerkundige medewer-
kers van het Belgisch trekvlinderonderzoek. Zij verzorgden alle weerkundi-
ge informatie in dit artikel.

-de heer Roger MAHU. Hij stelde het kaartje en het histogram samen.

-de Eliasen-Uyttenboogaertstichting voor het verstrekken van subsidie.
Een oproep aan alle vlinderliefhebbers : meldt u aan als medewerker. U

ontvangst dan alle benodigde informatie en formulieren.

Literatuur

Janssen, A., 1983. De dagvlinders van de Belgische fauna. Entomobrochure 3, Antwerpen.

Lempke, B.J., 1972. De Nederlandse Trekvlinders, 2de druk. Thieme, Zutphen.

Troukens, W., 1985. Lomographa trimaculata (De Villers), een nieuwe soort voor de Belgische
fauna (Lepidoptera : Geometridae). Phegea 13 : 49-50.

Vermandel, E., 1985. Opvallende Belgische trekvlinderwaarnemingen in 1982 en 1983 (Lepido-
ptera). Phegea 13 : 105-109.

Vermandel, E., 1986. Herkomst en trekroute van de invasie van Macroglossum stellatarum (L.)op
9 juli 1984 in België (Lepidoptera : Sphingidae). Phegea 14 : 5-14.

Summary

1. Colias hyale : one on 25 May. Sixteen between 30 July and 7 September.

2. Colias crocea : also one on 25 May. Sixteen between 30 July and 20 August.

3. Pontia daplidice : one butterfly on 29 June in the prov. of Hainaut.

4. Vanessa atalanta : 12 specimens in May. More regularly from 11 June, but most in small
numbers till 21 October. Highest daily ftgures in the first half of August. Still seven in Novem-
ber. Total number : 1760.

5. Cynthia cardui : two in May. From the beginning of June regularly present till the beginning of
September. After 9 September still only three. Most in the first half of August. Total number
390. a striking difference with 1985.

6. Lampides boeticus : one specimen of this scarce immigrant on 16 August in the prov. of
Luxemburg.

7. Agriusconvolvuli : in August : 12caterpillars and one chrysalid. In September three moths. On 1
October still one chrysalid

8. Acherontia atropos : one moth on 27 July. Between 4 August and 12 September : 13 caterpillars
and 3 chrysalids. One Caterpillar on 25 October.

9. Macroglossum stellatarum : during four months regularly present. Most of the first generation
in the first half of July. Most of the home bred generation at the beginning of September. Last
on 17 october. Total number : 358, a record.

10. Hyles euphorbiae : on 3 July one specimen in the prov. of West-Flanders. Also one specimen
on 16 September at Brugge (prov. of West-Flanders).

1 1 . Agrotis ipsilon : only three in July. From the beginning of August till 13 November regularly
present, but always in small numbers. Total number 117, less than the half of 1985.

12. Peridroma saucia : one in August, five in September and one in October.

13. Autographa gamma : four moths at the end of April/beginning of May. From 19 May
practically every day till 13 November. Two at the end ov November and one on 8 December.

153

Most abundant in August. One 1 big concentration (+1000) on 1 August in «Het Zwin», near
the coast (prov. of West-Flanders). Total number : 6,748.

14. Rhodometra sacraria : one on 10 August in the prov. of Luik.

15. Orthonama obstipata : one specimen on 20 August in the prov. of West-Flanders.

16. Udeaferrugalis : exceptionally late captures on 15, 21 and 24November. Southern windfrom
10-16 November.

17. Momophila noctuella : only three specimens in three different months : August, September,
October.

18. Plutella xylostella : between 2 May and 31 October in total 54 specimens.

Or no migration in 1986, ordoubts about migratingoverlarge distance, ordoubtsabout status in

Belgium, but of importance for the study of migrating Lepidoptera in Belgium :

A. Aglais urticae : during counts of birds of passage on several places in total over sixty migrating
specimens.

B. Issoria lathonia : three in the prov. of Luxemburg and two in the prov. of Luik, no mentions in
the Kempen.

C. Proserpinus proserpina : on 22 June one moth. On 13 July one Caterpillar. Both in the prov. of
Hainaut.

D. Lomographa trimaculata : in two generations 14 specimens on three different places. All near
the original fmding-place in 1984.

E. Diachrysia chryson : end of July/beginning of August nine moths riear Virton (prov. of
Luxemburg).

F. Autographa bractea : Five specimens from the Hautes-Fagnes region, one near Virton (prov. of
Luxemburg), all in July.

G. Catocala fraxini : one Clifden Nonpareil on 1 5 September in the prov. of East-Flanders. Most
probably imported from northern France.

Résumé

1. Colias hyale : un exemplaire le 25 mai. Seize entre le 30 juillet et le 7 septembre.

2. Colias crocea : également un le 25 mai. Seize entre le 30 juillet et le 20 aoüt.

3 Pontia daplidice : un exemplaire le 29 juin a Sautin (Hainaut).

4. Vanessa atalanta : douze en mai. Présent sans interruption du 1 1 juin au 2 1 octobre; fréquent
nulle part. Période culminante dans la première quinzaine du mois d'aoüt. Encore sept en
novembre. Total annuel : 1760.

5. Cynthia cardui : deux en mai. Présent régulièrement de début juin a début septembre. Seule-
ment 3 observations après le 9 septembre, dont deux au mois d’octobre. Fréquence maximale
pendant la première quinzaine du mois d’aoüt. Total annuel : 390. nettement moins qu'en
1985.

6. Lampides boeticus : un seul spécimen de ce migrateur rare le 16 aoüt a Halma-Wellin (Lux.).

7. Agrius convolvuli : douze chenilles et une seulechrysalide au mois d’aoüt. Trois imagos au mois
de septembre. Une seconde chrysalide le 1 octobre.

8. Acherontia atropos : un imago le 27 juillet. Entre le 4 aoüt et le 12 septembre : 13 chenilles et trois
chrysalides. Seule éclosion : le 22 novembre. Une dernière chenille particulièrement tardive : le
25 octobre a Wuustwezel (Anvers).

9. Macroglossum stellatarum : présent régulièrement pendant quatre mois. Une réelle invasion a
partir du 1 3 juin. Fréquence maximale de la première génération : première quinzaine de juillet;
de la deuxième génération : début septembre. Le dernier le 13 octobre. Total annuel le plus
élevé jusqu’a présent : 358.

10. Hyles euphorbiae : une capture le 3 juillet a Oostduinkerke (Fl. occ.).

1 1 . Agrotis ipsilon : seulement trois exemplaires en juillet. Présent régulièrement de début aoüt
jusqu’au 13 novembre. Aucune période d’abondance. Total annuel : 1 17. même pas la moitié
de 1’année précédente.

12. Peridroma saucia : un en aoüt, cinq en septembre et le dernier en octobre.

13. Autographa gamma : quatre papillons fin avril/début mai. Présent pratiquement sans inter-

154

ruption du 19 mai au 13 novembre. Deuxfin novembre et le tout dernier le 8 décembre. Période
culminante : le mois d’aoüt. Une grande concentration au Zwin (Fl. occ.) (+1000). Total
annuel : 6748.

14. Rhodometra sacraria : une capture le 10 aoüt a Ouren (Liège).

15. Orthonama obstipata : un seul exemplaire le 20 aoüt a Sint-Denijs (Fl. occ.).

16. Udea ferrugalis : captures trés tardives le 15, 21 et le 24 novembre. Vent du sud du 10 au 16
novembre!

17. Nomophila noctuella : seulement trois captures dans trois mois différents : aoüt, septembre et
octobre.

18. Plutella xylostella : au total 54 exemplaires, étalés sur une période allant du 2 mai au 31
octobre.

Soit: pas de migration en 1986. Soit: doute au sujet d’une migration sur longue distance. Soit:

doute en ce qui concerne le statut de 1’espèce. Néansmoins, ayant de 1’importance pour l’étude

des lépidoptères migrateurs :

A. Aglais urticae : au total une soixantaine de petites tortues migrantes en divers endroits.

B. Issoria lathonia : trois dans la province de Luxembourg et deux dans la province de Liège. Pas
d’observations en Campine.

C. Proserpinus proserpina : un imago le 22 juin. Une chenille le 13 juillet. Tout deux dans le
Hainaut.

D. Lomographa trimaculata : 14 exemplaires étalés sur deux générations. Trois endroits
différents, néanmoins proches du lieu de capture d’origine en 1984.

E. Diachrysia chryson : neuf papillons fin juillet/début aoüt prés de Virton (Lux.).

F. Autographa bractea : Cinq exemplaires dans la région des Hautes Fagnes, un exemplaire prés
de Virton (Lux.), tous en juillet.

G. Catocala fraxini : une lichenée bleue le 15 septembre a Beveren (Fl. or ). Vraisemblablement
importé du nord de France.

Boekbesprekingen

Succow, M. & Jeschke, L. : Moore in der Landschaft

17 x 24,5 cm, 268 p., talrijke figuren waarvan vele in kleur, Urania-Verlag, Leipzig, DDR, 1986,
gebonden, prijs niet meegedeeld (ISBN 3-332-00021-7).

Moerassen en veengebieden hebben natuurliefhebbers altijd aangetrokken. Er gaat iets geheim-
zinnigs en fascinerends van uit. Natuurkenners weten dat hoog- en laagvenen zeer speciale
biotopen zijn met een eigen flora en fauna die meestal niet elders voorkomen. Talrijke onderzoe-
kers vragen zich af : Hoe ontstaan veengebieden en hoe ontwikkelen ze zich? Welke planten en
dieren zijn typisch voor deze levensgemeenschappen? Waar vindt men nog veengebieden in
Europa en hoe was de toestand vroeger? Welke betekenis hebben zulke gebieden voor de natuur
in het algemeen? Wat wordt er gedaan om de venen te beschermen?

De auteurs, die hun hele leven gewijd hebben aan het bestuderen van venen, trachten in dit
boek een antwoord te geven op al deze vragen. In heldere betoogstijl worden de verschillende
problemen besproken. De tekst is voorzien van talrijke tekeningen en tabellen en door een hele
reeks mooie kleurenfoto’s van de verschillende veentypes. Verder zijn er detailfoto’s van planten,
bloemen en dieren.

Het boek verschaft alle informatie over veengebieden die voor een entomoloog interessant kan
zijn, al wordt er weinig over insekten zelf gezegd.

W.O. De Prins

155

Trautner, J. & Geigenmüller, K. : Tiger beetles, Ground beetles / Sandlaubkafer, Laubkafer.

15 x 21 cm, 488 p., 11 kleurenfoto’s, 1200 tekeningen en verspreidingskaarten, Margraf J., Auf
Aigen 3, D-7447 Aichtal, 1986. gebonden. Paperback (ISBN 3-924333-04-1) DM 69,-. Hard cover
(ISBN 3-924333-05-X) DM 98,-.

De Cicindelidae en Carabidae behoren tot de best bestudeerde keverfamilies, vandaar dit boek
waarmee men in staat is Europese loopkevers te determineren tot hun genus. Door hun verschei-
denheid in bouw en kleur zijn deze kevers een geliefd onderwerp voor elke coleopteroloog.
Ze zijn van ecologisch belang want ze houden immers de populatie van ongewervelden in
bedwang. Een tekst in de korte inleiding van dit boek benadrukt dit belangrijk feit. Verder
besteedt deze inleiding aandacht aan de levenswijze, ontwikkeling en klassifikatie. Het grootste
deel bevat echter determineertabellen. De auteurs behandelen alle Europese genera in hun boek.
Vele van deze genera zijn uitgebreid tot de soorten met daarbij een kleine literatuurlijst. De
determineersleutels zijn beknopt. Er is geen beschrijving van elke soort; dit is trouwens niet de
bedoeling van de auteurs. Ze geven duidelijke en goed afgelijnde taxonomische kenmerken. De
vele verspreidingskaarten en tekeningen zijn overzichtelijk en gedetailleerd.

Deze uitgave is simultaan tweetalig : linkerbladzijde Duits, rechterbladzijde Engels. Het werk
is dus bruikbaar door elke coleopteroloog. Het boek bevat veel taxonomische informatie.
Ondanks de hoeveelheid aan gegevens is het toch makkelijk te gebruiken. Deze uitgave hoort
zeker deel uit te maken van de vele determineerwerken van elke coleopteroloog.

M. Lodewyckx

Whalley, P. : Schmetterlinge erkennen - leicht gemacht (Europdische Tagf alter mit 212 F arbbildern)
12x18 cm, 128 p., 212 kleurenfoto’s, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach
640, D-7000 Stuttgart 1, 1979, gebonden, DM 6,80 (ISBN 3-440-04749-0).

Dit boekje werd door K.W. Harde uit het Engels vertaald waar het verscheen onder de oor-
spronkelijke titel «Hamlyn nature guide Butterflies». Het is bedoeld als determineerwerk voor de
beginnende entomoloog of voor natuurliefhebbers die zich niet in dagvlinders willen specialise-
ren, maar er toch een basiskennis van willen bezitten. Wandelaars die tijdens hun uitstappen
vlinders op naam willen brengen, komen eveneens aan hun trekken.

Na een inleiding over vlinder, hun kleur, levenswijze, ontwikkeling e.d. volgt het systematisch
deel waarin naast de tekst op de linkerbladzijde prachtige kleurenfoto’s van de dagvlinders staan
afgedrukt op de rechterbladzijde. De foto’s werden alle in de vrije natuur genomen en zijn van
hoge kwaliteit.

De omvang van het boekje en het doelpubliek noodzaakten de auteur een keuze te maken in de
hoeveelheid aan Europese dagvlindersoorten. In hoofdzaak worden Middeneuropese soorten
behandeld. Het was misschien interessant geweest om in de tekst te verwijzen naar verdere
soorten of om aan te geven dat er nog meer soorten zijn in het genus. Zo wordt alleen maar van
Melanargia galathea gesproken. Bij Hipparchia worden slechts 3 soorten aangehaald en nog erger
is het bij o.a. Erebia, Agrodiaetus en Pyrgus.

De mensen voor wie het boekje bedoeld is, kunnen het echter zonder problemen gebruiken.
De verzameling kleurenfoto’s maken het al de moeite waard en de prijs is uitzonderlijk laag.

W.O. De Prins

156

The occurence of Proterebia phegea BORKHAUSEN in Greece
with description of a new subspecies
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

S. De Louker & J. Dils

Samenvatting. Het voorkomen van Proterebia phegea BoRKHAUSENTin Griekenland en
beschrijving van een nieuwe ondersoort (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Door de auteurs wordt melding gemaakt van de vondst van een populatie Proterebia
phegea Borkhausen, in de provincie Kozani in Griekenland, door J. Dils op een hoogte
van 600 m op 2 en 3.V. 1987, en door S. Ichtiaroglov op 850 m hoogte op 25. IV en 2.V.
1987. Tot nu toe was deze soort enkel vermeld uit Rusland, Turkije, Centraal-Azië, Perzië,
de Krim en Joegoslavië. De in Griekenland gevonden eksemplaren, die in afmeting, maar
vooral in kleur en bestuiving van de aderen afwijken van P. phegea phegea Borkhausen en
P. phegea dalmata Godart worden hier beschreven als P. phegea pyramus n.ssp.

Résumé. De la présence de Proterebia phegea Borkhausen en Grèce et description
d’une nouvelle sous-espèce (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Les auteurs signalent la découverte d’une population de Proterebia phegea Borkhausen
dans la province de Kozani en Grèce. J. Dils les récolta a une altitude de 600 m, les 2 et
3. V. 1987 et S. Ichtiaroglov a 850 m les 25. IV et 2. V. 1987. Cette espèce n’était
actuellement connue que d’URSS, de Turquie, d’Asie centrale, de Crimée et de Yougosla-
vie. Les exemplaires grecs, qui varient en taille, mais dont surtout la teinte et le saupoudra-
ge des nervures différent de ceux de P phegea phegea Borkhausen et P phegea dalmata
Godart, sont décrits ici comme appartenant a P. phegea pyramus n.ssp.

De Louker, S. : Ter Duinen 39, B-2288 Bouwel.

Dils, J. : Krekelberg 141, B-2091 Hoevenen.

In literature one can find only a very few records about the distribution of
Proterebia phegea BORKHAUSEN. This species was described from Russia
(BORKHAUSEN 1788). Furthermore, we found it recorded from Turkey,
Persia, Central-Asia (ssp. hyrcana Staudinger, 1901), The Crimea (ssp.
krymaea Sheljuzhko, 1929) (see Nekrutenko 1985 : 64) and Yugoslavia
(ssp. dalmata GODART) (see RÜHL & HEYNE 1895 : 497; STAUDINGER 1901 :
51).

On his visit to Greece in April and May 1987, J. DILS discovered a
population of Proterebia phegea on rough, not grazed, stony hills at an
altitude of 600 m, in the province of Kozani. Simos ICHTIAROGLOV, who
found one single specimen of this butterfly already in 1984, discovered this
year in the same area a number of fresh specimens up to 850 m. Studies on this
material and comparison with material from ssp. dalmata Godart, krymaea
Sheljuzhko, phegea Borkhausen and hyrcana Staudinger reveal that
this population represents a new subspecies of Proterebia phegea
Borkhausen.

Proterebia phegea pyramus n.ssp.

Male upf. : ground colour very dark black-brown. Apex rounded, more
than in ssp. phegea and krymaea. Apex and most of outer margin bright grey,
distinctly brighter than in ssp. phegea. krymaea and hyrcana. The bright apex

Phegea 15 (3) : 157-160 (1 juli 1987)

157

Figure 1 :

1. Proterebia phegea pyramus n.ssp., holotype <ƒ, üps, Greece, prov. Kozani. 600 m, 2.V. 1987, leg.
J. Dils, coll. ITZ Amsterdam.

2. P. phegea pyramus n.ssp., paratype d. uns, same data, coll. J. Dils.

3. P. phegea pyramus n.ssp., paratype y, ups, same data.

4. P. phegea pyramus n.ssp., paratype y, uns, same data.

5. P. phegea phegea Borkhausen, cf, ups, USSR, Saratov, 12. V. 1984, leg. A. Kumakov.

6. P. phegea dalmata Godart, d. ups, Yugoslavia, Dalmatia, Sibenik, 5. V. 1982, leg. S. De
Louker.

in ssp. dalmata is yellowish grey. 6-7 black, white pupilled ocelli in orange-red
circles (orange-yellow in ssp. dalmata). Fused twin ocelli in S4 and S5
displaced basally.

Uph. : ground colour very dark black-brown. 5-7 black, bright white
pupilled ocelli, orange-red ringed.

158

Unf. : Apex bright grey, grey-white veins very distinct. Discal cel and discal
area conspicuously red, more intensive than in all other subspecies. 5-6 black,
white pupilled ocelli in orange-yellow circles.

Unh. : ground colour dark brown, veins more or less grey-white (very
variable). 6-8 little black, white pupilled ocelli, yellow-grey ringed. Pseudo-
veins in discal cel present.

Female : similar as male but with ocelli bigger and heavier orange ringed.
Unh. veins lighter coloured and more pronounced.

Proterebia phegea pyramus n.ssp. can be distinguished from P. phegea
phegea by its more rounded wings, bigger size and more pronounced ocelli.
From P. phegea dalmata by its much darker ground colour, and veins not so
heavily marked. From both by its remarkable red suffusion on the underside
of the forewings. The mid-discocellularis on the forewing is straight as in ssp.
dalmata and not curved as in ssp. phegea.

Length of forewings : variation average

66 <f 18.7 - 23 mm 20.92 mm

23 9 19.5 - 23 mm 21.66 mm

Male genitalia (fig. 2) show the typical short form of the valvae. Uncus +
tegumen as long as valva.

Figure2 : Proterbia phegea pyramus n.ssp.. paratype, male genitalia, Greece, prov. Kozani, 850 m,
25. IV. 1987, leg. S. Ichtiaroglov (prep. S. De Louker, nr. 445).

Material examined :

Holotype <f, forewing length 23 mm, Greece, province of Kozani, 600 m,
2. V. 1987, leg. J. Dils, coll. Instituut voor Taxonomische Zoölogie
(Zoölogisch Museum, Amsterdam).

Paratypes : 50 <ƒ and 17 <j>, data as for holotype but 2 and 3. V. 1987, leg. and
coll. J. Dils (5 paratypes in coll. ITZ, Amsterdam); 16 cf and 6 <j>, Greece,
prov. of Kozani, 850 m, 24.IV and 2. V. 1987, leg. S. Ichtiaroglov, coll.
S. De Louker.

159

Acknowledgements

We like to thank S. ICHTIAROGLOV for the disposal of his butterflies and

W. De PRINS for his ready help in the preparation of this note and the use of

his extensive library.

References

Borkhausen, M.B., 1788. Naturgeschichte der Europaischen Schmetterlingen nach systemati-
scher Ordnung. Erster Theil, Tagschmetterlinge. Varrentrapp & Wenner, Frankfurt,
I-XXXVI, 1-289 p„ 1 pl.

Nekrutenko, J., 1985. Rhopalocera of The Crimea. Naukova Dymka, Kiev, 152 p., 24 pl. (in
Russian).

Rühl, F. & Heyne, A., 1895. Die palaearktischen Gross-Schmetterlinge und ihre Naturgeschich-
te. E. Heyne, Leipzig, 857 p.

Staudinger, O. & Rebel, H., 1901. Catalog der Lepidopterades Palaearktischen Faunengebietes,
Teil 1. R. Friedlander & Sohn, Berlin, 411 p.

Boekbespreking

Kaule, G. : Arten- und Biolopschutz.

18 x 24,5 cm, 461 p., 74 tekstfiguren, 54 zwartwitfoto’s, 134 tabellen. Verlag Eugen Ulmer,
Postfach 700561, D-7000 Stuttgart 70, 1986, gebonden. DM 88,- (ISBN 3-8001-2519-6)

Dit boek is gegroeid uit gastkolleges die Prof. Kaule gaf aan de Weense universiteit en uit
een opdracht om de waardevolle natuurgebieden van Beieren in kaart te brengen. Het boek valt
uiteen in drie grote delen waarvan het eerste handelt over de verschillende ecosystemen die
bescherming verdienen. Telkens wordt daarbij aangegeven waarom die bepaalde gebieden
interessant zijn, welke planten en dieren erin leven en waar zulke gebieden kunnen aangetroffen
worden. Hierbij wordt vooral de situatie in Duitsland beschreven.

Dan volgt een deel waarin aan de verschillende deelaspekten van de biotopen (afzonderlijke
planten, plantengemeenschappen, diersoorten) een waardegetal wordt gegeven. Door van een
bepaald gebied de verschillende waarden van de aanwezige planten of dieren samen te tellen of er
wiskundige berekeningen mee uit te voeren, verkrijgt men een waardegetal voor het hele gebied.
Zo wordt het ook mogelijk om verschillende gebieden numeriek met elkaar te vergelijken.

Het derde deel behandelt de problematiek van de natuurbescherming zelf De verschillende
methoden om planten en dieren en het milieu waarin ze leven te beschermen, worden achtereen-
volgens besproken. Omdat de auteur zovele deelaspekten niet ten volle kan beheersen, heeft hij
een beroep gedaan op verschillende specialisten die ieder hun eigen onderwerp behandelen. Zo
zijn er mensen die de teksten samenstelden voor vleermuizen, slakken, waterinsekten, kevers,
libellen, sprinkhanen enz.

Het hele boek blijft echter nogal algemeen en wie b.v. specifieke beschermingsmaatregelen
zoekt om een bepaalde vlindersoort te beschermen, zal tevergeefs zoeken. Het geeft echter goede
besprekingen van de verschillende biotooptypes en methoden om natuurterreinen te beheren. De
tekst is zeer duidelijk leesbaar en de theoretische uiteenzettingen worden verduidelijkt met vele
tekeningen en tabellen. De foto’s stellen de verschillende biotopen voor. Een uitgebreide
literatuurlijst verwijst naar verdere lektuur. Een alfabetisch register sluit het boek af.

Het boek is bedoeld voor studenten aan universiteiten of hogescholen in de richtingen
geografie, biologie, landbouwwetenschappen, bosbeheer en voor al wie te maken heeft met
natuurbescherming, het beheren van natuurterreinen en zo meer.

W.O. De Prins

160

The identity of Pseudopediasia mikkolai GANEV, 1987
(Lepidoptera : Pyralidae : Crambinae)

Michael SHAFFER & Gaden S. ROBINSON

Abstract. Pseudopediasia Ganev, 1987, is a junior homonym of Pseudopediasia
Bleszynski, 1963, and a junior subjective synonym of Pediasia HÜbner, [1825];
P. mikkolai Ganev, 1987, is a junior subjective synonym of Pediasia aridella caradjaellus
(Rebel, 1907). Problems associated with isolated descriptions of new taxa are discussed.

Samenvatting. De identiteit van Pseudopediasia mikkolai Ganev , 1987 (Lepidoptera :
Pyralidae : Crambinae).

Pseudopediasia Ganev, 1987, is een jonger homoniem van Pseudopediasia Bleszynski,
1963, en een jonger subjektief synoniem van Pediasia FIÜbner, [1825]; P. mikkolai Ganev ,
1987, is een jonger subjektief synoniem van Pediasia aridella caradjaellus (Rebel, 1907).
Problemen in verband met alleenstaande beschrijvingen van nieuwe taxa worden
besproken.

Résumé. Quelle est 1’identité exacte de Pseudopediasia mikkolai Ganev, 1987
(Lepidoptera : Pyralidae : Crambinae)

Pseudopediasia Ganev, 1987 est un homonyme plus récent de Pseudopediasia Bleszynski,
1963, et un synonyme subjectif plus récent de Pediasia HÜbner, [1825]; P. mikkolai
Ganev, 1987, est un synonyme subjectif plus récent de Pediasia aridella caradjaella
(Rebel, 1907). Les problèmes en rapport avec la description isolée de nouveaux taxa sont
examinés.

Shaffer, M. & Robmson, G.S. : Department of Entomology, British Museum (Natural
History), Cromwell Road, London SW7 5BD, U.K.

Introduction

Ganev (1987 : 36) described a new monobasic genus of crambine pyralid
moth, Pseudopediasia. lts single included species, P. mikkolai Ganev, 1987 :
37, was described from a single example from the eastern USSR. Study of
GANEV’s paper and subsequent study of the holotype of P. mikkolai suggest
that GANEV’s conclusions as to the identity of his specimen are incorrect.
Pediasia HÜbner, [1825]

Pediasia HÜbner, [1825], Verz. bekannter Schmett:. 365. Type species : Tinea
fascelinella HÜbner, [1813], by subsequent designation by Bleszynski,
1953, Ann. Mus. zool. Pol. 15 : 102.

Carvanca Walker, 1856, List Specimens lepid. Insects Colln Br. Mus. 9:119.

Type species : Carvanca trisecta Walker, 1856, by monotypy.
Pseudopediasia GANEV, 1987, Phegea 15 : 36. Type species : Pseudopediasia
mikkolai Ganev, 1987, by monotypy, nom. praeocc. Syn. n.
Pseudopediasia GANEV, 1987 : 36, is a junior homonym of Pseudopediasia
Bleszynski, 1963 : 133, a crambine pyralid genus restricted to South
America. It is unnecessary to propose a replacement name as Pseudopediasia
Ganev, 1987, is placed here in synonymy with Pediasia HÜbner, [1825],
GANEV was clearly misled by the limited number of characters with which

Phegea 15 (3) : 161-163 (1 juli 1987)

161

he chose to describe his taxon and by the inadequate comparisons he made
with other crambines. He noted the similarity between his genus and the
monobasic Neopediasia Okano, 1962, in the forewing markings and in the
presence of a forewing cross-vein connection between Sc and Rl. However,
the female genitalia of Neopediasia are quite distinct. The cross-vein
connection in the forewing, contrary to Bleszynski ( 1965 : 358), is also found
in many species of Pediasia, though not in the type species fascelinella
HÜBNER. These veins approach each other closely but are not connected in
some other species of this large genus. There is thus no justification for the
separation of Pseudopediasia GANEV from Pediasia HÜBNER.

Pediasia aridella caradjaellus (REBEL, 1907)

Crambus caradjaellus REBEL, 1907, Dt. ent. Z. Iris 19 : 228, text figs. Lectotype
<ƒ, Rumania : Sulina (MINGA, Bucharest) [not examined],

Crambus salinellus nepos Rothschild, 1911, Entomologist 44 : 50, pl. 1, figs
3, 3a, 7. Syntypes, Hungary (BMNH, London) [examined],

Crambus monotonus FlLIPJEV, 1927. Ezheg.gosud.Muz.N.M.Mart’yanova 5 :
11, 22. Lectotype o*, USSR : Witim (ZI, Leningrad) [not examined].
Crambus salinellus ludovicellus Marion, 1952, Mitt.münch.ent.Ges. 42 : 154,
fïg. 3. Holotype <f, W. Germany : Bavaria, Kochel (ZSBS, Munich) [not
examined],

Pediasia aridella caradjaella (Rebel); Bleszynski, 1965 : 381.
Pseudopediasia mikkolai Ganev, 1987, Phegea 15 : 37, figs 1, 2. Holotype
USSR : Novosibirska oblast, Karasuk Steppe (ZMU, Helsinki) [examined].
Syn. n.

Examination of the female holotype of mikkolai and its genitalia showed it
to be inseparable from specimens of Pediasia aridella caradjaellus in the
BMNH collection, including specimens studied by BLESZYNSKI.

Discussion

Isolated descriptions of new taxa, such as that discussed above, are of
questionable scientific value. They add significantly to biological knowledge
only if published for taxa belonging to groups for which a detailed corpus of
knowledge already exists. Even then, the description and precise placement of
a new taxon strengthens that corpus of knowledge only if the work adds
significantly to structural, biogeographic or behavioural data, or tests
critically the basis of the previous classification. The naming of
Pseudopediasia mikkolai merely formalises the recognition of its existence.

It might be thought that the corpus of knowledge of crambine Pyralidae
would be great enough to permit accurate placement of a single specimen.
However, no monograph describes fully the extent of intraspecific variation
and sexual dimorphism in this particular group. The fate of Pseudopediasia
mikkolai underlines the need for extreme caution in the naming of new taxa by
nonspecialists. It is always wise to seek second and third opinions.

This case serves also to illustrate the undesirability of basing a new taxon on
limited material or even, as in this instance, on a single specimen. Had Ganev

162

also had males of mikkolai he would, no doubt, have been able to correctly
identify the species. Isolated descriptions of new taxa based on single
specimens are legion. Very few are defensible and a disproportionate number
turn out to be synonyms.

Unlike all other disciplines in Science, systematics has a quasi-legal basis
and all previous work must be taken into account. Correcting erroneous
earlier work and cataloguing the history of mistakes - «error-tracking» - is
becoming an increasingly expensive and unproductive part of the
systematist’s duties. Isolated descriptions of new taxa, based on inadequate
material, inevitably generate mistakes which damage the credibility of
entomology and entomologists, and leave an unwelcome burden to posterity.

Acknowledgements

We thank Mr J. Jalava of the Zoological Museum, University of Helsinki,
Finland, for the loan of the holotype of Pseudopediasia mikkolai. Dr K.
Sattler of the Department of Entomology, British Museum (Natural
History), London, gave a valued review of an early draft of this paper.

Bibliography

Bteszynski, S., 1963. Studies on Crambidae (Lepidoptera) Part 41. On some tropical Crambidae
with descriptions of the new genera and species. Acta zool. cracov. 8 : 1 33-181, text-figs 1-
64, pis 6-10.

Bteszynski, S., 1965. Crambinae. Microlepidoptera Palaearctica 1 : I-XLVII, 1-553, pis 1-133.
Ganev, J., 1987. Beitrag zur Untersuchung von palaarktischen Crambidae (Lepidoptera :
Pyraloidea). Phegea 15 : 35-37, figs 1-2.

Okano, M., 1962. The systematic study of the Japanese Crambinae (Lepidoptera, Pyralidae).
Rep. Gahugei Fac. Iwate Univ. 20 : 83-137, pis 1-15.

Boekbesprekingen

Aichele, D. & R. en Schwegler, H.-W. & A. . Blumen in Wald und Flur

11x18 cm, 190 p., 480 kleurenfoto’s, 80 gekleurde en 96 pentekeningen in de tekst, Franckh’sche
Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, 1987, gebonden in slappe
kaft, DM 22,- (ISBN 3-440-05729-1)

Dit kleine determineerwerkje is erg praktisch uitgevoerd. Het kleine formaat en het lichte
gewicht dragen ertoe bij dat het gemakkelijk in elke tas of jaszak kan weggestopt worden. Boven-
dien is het voorzien van een plastic omhulsel waardoor het tegen heel wat stoten kan. Ondanks
het kleine formaat bevat het 480 kleurenfoto’s (meestal 3 per bladzijde) en kan men er de meest
voorkomende planten uit bossen en velden mee determineren. Dit gebeurt met de foto’s die
gerangschikt zijn volgens de kleur van de bloemen. Binnen deze kleurgroepering vindt men eerst
bloemen met 4 kroonblaadjes, dan 5 enz.

De zeer korte tekst geeft schematisch weer op welke kenmerken speciaal moet gelet worden en
waar de plant normaal aan te treffen is. Met enkele symbolen die in de inleiding verklaard worden
wordt aangegeven wanneer de plant bloeit, hoe hoog hij kan worden, of het een één- of tweejarige
of vast plant betreft en op welke groeiplaatsen hij meestal wordt gevonden. Het boekje is zeer
verzorgd uitgegeven en zal dan ook vele goede diensten kunnen bewijzen tijdens wandelingen.

W.O. De Prins

9

163

Bonar, A. : Der Gartenpflanzendokter

25 x 20 cm, 192 p,, 345 kleurenfoto’s, 123 tekeningen waarvan 50 in kleur, Franckh’sche Verlags-
handlung W. Keiler & Co, Postfach 640, D-7000 Stuttgart 1, 1987, gebonden. DM 48.- (ISBN
3-440-05706-2)

Het geheim van de goede tuinier om altijd een mooie en gezonde tuin te kunnen presenteren,
ligt in zijn voorzorgsmaatregelen. Dat wil zeggen dat hij el het mogelijke doet om gezonde en
sterke planten te behouden, die weerstand kunnen bieden tegen ziekten, beschadigingen en
slechte weersomstandigheden. Planten die van het begin af krachtig en gezond opgroeien, baren
de eerste jaren weinig zorgen. Zolang de levensomstandigheden dan zo kunnen blijven, zullen die
planten het wel goed blijven doen. Als ze daarom maar in hun geschikte bodem staan, voldoende
water, licht en lucht krijgen en als ze erom vragen wat meststoffen of een meer beschutte plaats
krijgen.

Dit alles stelt natuurlijk een degelijke kennis van dit vakgebied voorop. Men moet heel wat
weten over de planning en de aanleg van een tuin en vooral ook over de keuze van de planten. Als
men dan grondig rekening houdt met de behoeften van de gewassen, ontstaat een harmonisch
geheel dat zich zonder overdreven kosten laat onderhouden.

In het eerste deel van dit boek geeft de schrijfster de grondregels van de tuinverpleging. Het
bodemonderzoek, de werktuigen, de grondbewerkingen, het planten, het gieten, het wieden, het
snoeien, het zaaien, vermeerderen door deling, stekken, afleggen en zoverder, worden op rijkelijk
geïllustreerde wijze uitgelegd. In afzonderlijke paragrafen behandelt zij de bol- en knolplanten,
één- en tweejarige planten, de vaste planten en de struiken en bodem met hun specifieke
verzorging. Het onderhoud van hagen en het gazon maken het volledig.

Spijts de beste zorgen zullen ziekten en beschadigingen toch eens voorkomen en zullen
sommige planten het niet willen doen. De oorzaken moeten diepgaand onderzocht kunnen
worden. Daarom worden in dit boek alle mogelijke ziekten en parasieten behandeld : bakteriën,
virussen, weekdieren, de geleedpotigen waaronder een grote groep insekten en de schimmels.
Beschadigingen door grotere dieren en door ekstreme natuurelementen worden uit elkaar
gehaald en een voor een beschreven. Op enkele bladzijden geeft de schrijfster ook tips voor een
tuin voor gehandikapten.

In het tweede deel van haar boek behandelt ze de meest voorkomende tuinplanten van A tot Z.
Naast de naam en het plantentype geeft ze van elk heel wat achtergrondinformatie over de
herkomst en de groeiwijze. De voornaamste beschadigingen en ziekten, die de besproken plant
kunnen overvallen, worden beschreven en op kleurplaten afgebeeld. Terzelfdertijd krijgt de lezer
raadgevingen over het voorkomen en genezen.

Eenvormig voor elke plant en dus heel gemakkelijk om te lezen en te vergelijken, is telkens een
schema opgesteld met duidelijke symbolen waarop al de bijzonderheden voor die plant met een
groene kleur wordt weergegeven. De in het eerste deel van het boek besproken technische uitleg
komt zo tot zijn recht zodat het de keuze en de verdere zorgen van elke plant verduidelijkt.

Het is een boek waar iedere tuinliefhebber zeer snel vorderingen zal mee maken. Alles wordt
zeer eenvoudig en zeer volledig uitgelegd, zodat het zowel als leerboek en als naslagwerk kan
gebruikt worden. Een onontbeerlijke raadgever voor allen die een gezonde siertuin willen
hebben.

ir. V.F. Naveau

164

Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collection
of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch
Museum) Amsterdam

(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

(Conclusion)

Alain OLIVIER

NYMPHALIDAE

Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758)

Ródos : Lindos, 6. IV. 1970, 1 $ (fresh) (E); 8. IV. 1970, 1 <j> (fresh) (E); 17. IV.

1970, 1 $ (fresh) (E)

Lésvos : Mitilmi, 18. X. 1973, 1 (j> (not so fresh) (E)

Vanessa cardui (Linnaeus, 1758)

Kriti : Agia Galmi, 6 km SE. of Mélambes (Nom. Réthimnon), 30. X. 1972,

1 specimen (not so fresh) (E)

Malia (Nom. Iraklion), 29. X. 1972, 1 specimen (worn) (E)

3 km W. of Agia Varvara (Nom. Iraklion) (650-750 m), 21. X. 1972, 1
specimen (worn) (E)

Arhanes, 14 km SSE. of Iraklion (Nom. Iraklion) (500-700 m), 19. X.
1972, 1 specimen (worn) (E)

Gra-Ligia (Nom. Lasithion), 3. VI. 1972, 1 specimen (fresh) (K)

Thira
[Santorini]
(Kiklades) :

Ródos :

Samos :
Lésvos :

Fira, 24.XI/6.XII. 1974, 3 specimens (worn) (E)

Imeroviglion, 26.XI/8.XII. 1974, 3 specimens (worn) (E)

Lindos, 27. III. 1970, 1 specimen (worn) (E); 28. III. 1970, 2 specimens
(not so fresh) (E); 31. III. 1970, 1 specimen (fresh) (E); 6. IV. 1970, 3
specimens (fresh) (E)

Lardos, 4. IV. 1970, 1 specimen (fresh) (E)

Laerma (200 m), 14. IV. 1970, 2 specimens (one fresh, one worn) (E)
Gennadi, 21. X. 1980, 6 specimens (worn) (E. HOUKES)

Filérimos, 12.X.1980, 2 specimens (worn) (E. Houkes)

Ródos, 26/30. X. 1980, 1 specimen (worn) (E. Houkes)

Agia Konstantïnos, 24. V. 1983, 1 specimen (fresh) (Lpk)

Pirgos, 24. V. 1963, 1 c f (worn) (D & L); 3. VI. 1963, 1 d'(worn) (D & L)
Mitilmi, 18. XI. 1973, 3 specimens (worn) (E)

Polygonia egea
Kriti :

Samos :

* Lésvos :

(Cramer, 1775)

8 km S. of Réthimnon (Nom. Réthimnon), 25. V. 1982, 3 specimens
(fresh) (Du)

Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 7 specimens (4 fresh, 3
worn) (K)

above Samos, 10. VI. 1977, 2 specimens (worn) (K)

Mitiliniï, 29. V. 1983, 1 specimen (worn) (Lpk)

Agia Konstantïnos, 24. V. 1983, 1 specimen (fresh) (Lpk)

Pirgos, 24. V. 1963, 3 specimens (worn)(D & L); 29. V. 1963, 1 specimen
(worn) (D & L); 31. V. 1963, 1 specimen (worn) (D & L)

Mitilmi, 18. X. 1973, 1 specimen (fresh) (E)

Phegea 15 (3) : 165-170 (1 juli 1987)

165

Argynnis pandora (Denis & ScHlFFERMÜLLER, 1775)

Krlti : Malia (Nom. Iróklion) (10 m), 21. X. 1980. 2 </(very worn) (M); 22. X.

1980, 1 c/(very worn) (M)

MeUtaea didyma (Es PER, 1779)

Kérkyra : Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 4 (/ 2 9 (fresh, 1 </ not

so fresh) (A & W)

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 1 (/(worn) (D & L)

MeUtaea trivia (Denis & Schiffermüller, 1775)

Kós : 4 km E. of Kós, 8.VIE1978, 1 5 (not so fresh) (K)

Samos : Samos, 13. V. 1983, 1 (/(fresh), 1 9 (not so fresh) (Lpk)

Vathï, 16. V. 1963, 2 / 2 j (not so fresh) (D & L)

Pithagórion, 20. V. 1963. 1 (/ 1 9 (worn) (D & L)

Ikaria : between Vourliótes and the sea (500 m), 28. VL 1977, 2 </(one fresh,

one not so fresh) (K)

Note. I have been unable to tracé any locality named Vourliótes on any available map
of the island of Ikana, but there is a locality bearing this name on the island of Samos.
The more there is butterfly material in the ITZ collection that was collected by
Kruseman on the island of Samos on 26. VI. 1977 (Aricia agestis ) and on 27. VI. 1977
(Polyommatus icarus). Therefore I have some reservations about the correctness of the
label «Ikana».

Thassos : Panagia, 17. VII. 1963, 1 (/ 2 9 (worn) (D & L)

Melanargia larissa (Geyer, [1828])

Kérkyra : «Corcyra. Umg. Corfu. Ende 6.07 Wagner», 1 9 (fresh)

Lésvos : Mólivos, 3/5. VI. 1981, 1 </(not so fresh) («don. H. van Oorschot»)

4 km SW. of Agia Paraskevi (0-50 m), 2. VI. 1986, 2 c/, 6 $ (O); 4. VI.
1986. 1 (/, 1 9 (O). Specimens collected by Olivier not so fresh, the
males are worn.

Hipparchia syriaca (Staudinger. 1871)

Ródos : between Psinthos and Maritsa, 16. VI. 1979, 1 c/(not so fresh). 1 9

(worn and damaged) («don. H. van Oorschot»)

Agios Isidoros (600-700 m), 3/8. VI. 1984, 2 (/(fresh) (P)

«Rodos», 11. IX. 1976, 1 (/(worn) (ex coll. D. van der Poorten)

* Hios : Nagós (50 m), 29. V. 1986, 2 </(not so fresh) (O)

Hipparchia cretica (Rebel, 1916)

Knti : Kolimbari, 23 km W. of Hania, near Mom Gonïas (Nom. Hania), 17.

V.1982, 1 (/(fresh) (Du)

3 km W. of Agia Varvara (Nom. Iraki ion) (650-750 m), 21. X. 1972, 1 9
(very worn) (E)

Malia (Nom. Iraklion) (10 m), 21. X. 1980, 1 9 (worn) (M)

Sitia (Nom. Lasïthion), 2. X. 1973, 1 «/(very worn) (K)

«Palmenwald von Vai» (Nom. Lasïthion), 6. VI. 1980, 1 9 (fresh) (H.
Schweiger)

«Lassithi» (Nom. Lasïthion), 14. IX. 1979, 1 9 (very worn) («don. H.
van Oorschot»)

Hipparchia christenseni Kudrna, 1977
Karpathos : Óthos (500 m), 11. VI. 1984, 1 «/(fresh) (R)

Pilés (300 m), 14. VI. 1984, 1 9 (fresh) (R)

166

Hipparchia mersina (Staudinger, 1871)

Samos : Pirgos, 24. V. 1963, 1 c/(worn) (D & L)

Hipparchia senthes (Fruhstorfer, 1908)

Hios : 7 km NW. of Hios (500 m), 3 1 V. 1986, 1 d 2 g (fresh) (O)

Hipparchia fatua (Freyer, 1845)

Kós : Agios Stéfanos, 24/29. VF 1978, 1 g (fresh) (K)

above Zia, 6. VII. 1978, 1 g (fresh) (K)

4 km E. of Kós, 8. VII. 1978, 1 o*(not so fresh) (K)

Samos : Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 3 <Anot so fresh, one very worn), 9 g (not

so fresh) (Th. van Oorschot)

Poros

(Saronian and

Argolian isl.) :«Poros/GR. 10. VI. 67 Staib. Pforzheim», 1 d*(fresh)

Pseudochazara anthelea (HÜBNER, [1824])

Kriti : «Lassitli» [sic! Recte Lasithion] (Nom. Laslthion), 14. IX. 1979, 1 5

(very worn and in rags) («don. H. van Oorschot»)

Ródos : Agios Isidoros (600-1200 m), 3/8. VI. 1984, 4 <f, 4 g (all fresh) (P)

Hios : 5 km NW. of Hios (300 m), 27. V. 1986, 2 cAfresh) (O); 28. V. 1986, 1 d*

(fresh) (O); 30. V. 1986, 1 o'(fresh) (O)

Maniola jurtina (Linnaeus, 1758)

Kriti : Kolimbari, 23 km W. of Hania, near Moni Gonias (Nom. Hania), 17.

V. 1982, 1 (/(fresh) (Du)

Paleohóra (Nom. Hania), 23/24. V. 1982, 7 cAmostly fresh), 3 g(fresh)
(Du)

Kakodiki, N. of Paleohóra (Nom. Hania) (300 m), 22. V. 1982, 1 d"
(fresh) (Du)

Gerani (Nom. Réthimnon), 9. V. 1972, 2 d (fresh) (J. de Vos)

Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 5 c/(rather worn), 3 g
(fresh) (K)

Festós (nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 9 c/(rather worn), 7 g (not so
fresh) (K)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 24. V. 1972, 1 <ƒ (fresh), 1 £
(fresh) (K); 18. X. 1972, 1 g (very worn) (E)

Knossós (Nom. Iraklion), 17/21. V. 1972, 5 <Anot so fresh), 1 g (fresh)
(K)

Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 4 d (not so fresh), 1 g (fresh)
(K); 29. IX. 1973, 1 g (very worn) (K)

Goüves, 15 km E. of Iraklion (Nom. Iraklion), 4. V. 1982, 3 cf(fresh)
(Du)

Malia (Nom. Iraklion), 18. V. 1972, 2 cf(not so fresh) (K)

Sitia (Nom. Lasithion), 4. X. 1973, 1 g (very worn) (K)

«Lasithi Plateau» (Nom. Lasithion), 14. IX. 1975, 1 g (worn) (? leg.)
Thassos : Panagia, 17.VII.1963, 1 d*(worn)(D & L)

Maniola telmessia (Zeller, 1847)

Ródos : Lindos, 17. IV. 1970, 3 d*(fresh) (E); 20.IV.1970, 9 cA(fresh) (E)

Lindos, Marmari, 8. IV. 1970, 1 d*(fresh) (E)
between Petaloüdes and Psinthos, 16. IV. 1979, 1 c/(worn) (K)

Samos : Agia Zóni, 23. V. 1983, 7 c/(fresh), 14 g (fresh) (Lpk)

Kótsikas, 15. V. 1983, 8 </(not so fresh) (Lpk); 19. V. 1986, 1 g

167

(fresh) (O)

Samos, 13. V. 1983, 2 (/(fresh) (Lpk); 16. V. 1983, 1 (/(fresh) (Lpk)
Vathl, 16. V. 1963, 23 (/(fresh), 4 g (fresh) (D & L)

5 km SW. of Vathl (300 m), 5 (/(fresh), 2 g (fresh) (O)
Paleókastron, 21. V. 1983, 1 c/(fresh), 1 g (fresh) (Lpk)

Mitilinn, 29.V.1983, 12 (/(fresh) (Lpk); 23. V. 1986, 9 5 (fresh) (O);
24. V. 1986, 7 g (fresh) (O)

Pithagórion, 1 1/25. IX. 1981, 29 5 (worn to very worn) (Th. van
Oorschot); 25. V. 1983, 2 c/(not so fresh) (Lpk)

Plrgos, 22. V. 1963, 2 (/(fresh), 1 g (rather worn) (D & L); 24. V. 1963,

4 (/(rather worn), 1 § (fresh) (D & L); 18.V. 1986, 6 (/(fresh) (O); 23. V.
1986, 28 (/ 1 5 (mostly fresh, some males not so fresh) (O); 24. V. 1986.
1 (/(fresh) (O)

Pandrosson (700 m), 21. V. 1986, 5 (/(fresh) (O)

Vourliótes (300 m), 19. V. 1986, 9 (/ 2 5 (mostly fresh) (O)

Agia Konstantlnos, 24. V. 1983, 2 c/(not so fresh), 10 5 (fresh) (Lpk)
Ikarla : Thérma Loutra, 19. VI. 1963, 1 2 (very worn) (D & L)

Maniola chia Thomson, 1987

Hios : 1 c/holotype : Néa Mom (500 m). 30. V. 1986 (fresh) (O)

1 § allotype : Néa Mom (500 m), 27. V. 1986 (fresh) (O)

Paratypes : Néa Mom (500 m), 25. V. 1986, 2 c/(not so fresh), 1 5 (fresh)
(O); 27. V. 1986, 1 (/(rather worn), 6 5 (four fresh, two not so fresh) (O);
30. V. 1986, 4 (/(three not so fresh, one worn), 4 5 (fresh) (O)

5 km NW. of Hios (300 m), 26. V. 1986. 1 (/(not so fresh). 2 5 (fresh)
(O); 29. V. 1986, 1 (/(worn) (O)

Nagós (50 m), 30. V. 1986. 2 c/(one fresh. one not so fresh), 6 5 (fresh)
(O)

Note : There appear to beonly 19female paratypes other than the allotype deposited
in the ITZ collection, while Thomson (1987) mentions 20 females.

Hyponephele lupina (COSTA, 1836)

Ródos : Agios Is'idoros (600 m), 3/8. VI. 1984, 1 g (not so fresh) (P)

Agios Isldoros (800-1200 m), 3/8. VI. 1984. 1 c/(fresh) (P)

Kós : Kós, 10/24. V.1982, 1 2 (rather worn) (P.J.H. van Bree)

4 km E. of Kós, 8. VIL 1978, 1 2 (not so fresh)(K)

Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758)

Kérkyra : Gouvia, 25/30. VIL 1967, 3 (/(fresh), 2 5 (fresh) (Ro)

Coenonympha thyrsis (Freyer, 1845)

Krlti : Anópoli, Aradena Imbros, 10 km W. of Hora Sfakia (Nom. Hania)

(500-600 m), 15. V.1982, 1 (/(fresh) (Du)

Hóra Sfakia (Nom. Hania) (0-100 m), 1 0/1 6. V. 1 982, 2 c/(fresh) (Du)
Anógia (Nom. Réthimnon), 10/15. VI. 1972, 2 c/(one fresh, one rather
worn), 2 5 (fresh) (K)

Anógia, fda (Nom. Réthimnon) ( 1370 m), 1 ï. VI. 1972, 8 (/(fresh) (K)
Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 12 (/(fresh), 1 2 (fresh) (K)
Amnissós (Nom. Iraklion), 20. V. 1972, 12 (/(fresh) (K)

Malia (Nom. Iraklion), 18. V. 1972, 4 c/(not so fresh), 1 2 (fresh) (K)
Agios Nikólaos (Nom. Lasithion), 28/29. V. 1972, 6 (/(w'orn), 2 2
(fresh) (K)

Skopf (Nom. Lasithion), 7. VI. 1972, 1 cZ(fresh) (K)

168

Sitia (Nom. Lasithion), 5. VI. 1972, 2 (/(rather worn), 5 2 (fresh) (K);
6. VI. 1972, 12 ^ (fresh) (K)

«Asitaes Creta or. Holtz», 1 cf (fresh), 1 5 (fresh)

Ypthima asterope (Klug, 1832)

RÓdos : Lindos, 16.V.1970, 1 (/'(fresh), 1 $ (fresh) (E); 20.V.1970, 1 (/(fresh)

(E); 5. VI. 1984, 1 cf(worn) (P)

Lindos, Marmari, 8. IV. 1970, 2 d (one fresh, one rather worn) (E)

Pararge aegeria (Linnaeus, 1758)

Kriti : Fournés (Nom. Hania), 7. IV. 1983, 1 (/(fresh) (P)

Samos :

Paleohóra (Nom. Hania), 23/24. V. 1982, 2 /(one fresh, one worn)
(Du)

Anógia, Ida (Nom. Réthimnon) (1370 m), 1 1. VI. 1972, 1 <j> (fresh) (K)
Drosia, 27 km W. of Iraklion (Nom. Réthimnon) (250 m), 18. III. 1978,
1 2 (fresh) (Du)

Malia (Nom. Iraklion) (10 m), 19. X. 1980, 1 5 (worn) (M); 21. X. 1980,
1 /(not so fresh) (M)

Górtys (Nom. Iraklion) (100 m), 20. III. 1978, 1 d (fresh) (Du)
Ierapetra, Koutsounari (Nom. Lasithion) (50 m), 8. IV. 1980, 2 /
(fresh), 1 § (fresh) (M)

«Lasithi Plateau» (Nom. Lasithion), 14. IX. 1975, 2 /(worn) (? leg.)
Pirgos, 24. V. 1963, 3 /(worn) (D & L)

Lasiommata megera (Linnaeus, 1767)

Knti : Farangi Imbros, E. of Hora Sfakia (Nom. Hania) (500-700 m), 9.V.

* Tm os
(Kiklades) :
Ródos :
Lésvos :

1982, 1 2 (fresh) (Du)

Festós (Nom. Iraklion), 23/26. V. 1972, 1 2 (not so fresh) (K)

Festós, Mesaras plain (Nom. Iraklion), 16. X. 1972, 1 /(fresh) (E)

3 km W. ofAgia Varvara (Nom. Iraklion) (650-750 m), 21. X. 1972, 1 cf
(rather worn) (E)

Malia (Nom. Iraklion) (50 m), 19. X. 1980, 1 2 (fresh) (M); 29.X. 1972,

1 «/(fresh) (E)

Arhanes, 14 km SSE. of Iraklion (Nom. Iraklion) (500-700 m), 19. X.
1972, 3 (/(not so fresh), 2 2 (fresh) (E)

between Agios Nikólaos and Kritsa (Nom. Lasithion) (150-250 m),
21. III. 1978, 1 2 (fresh) (? leg.)

Kómi, 27. VI. 1963, 1 o'(worn) (D & L)

Lindos, 16.IV.1970, 1 2 (fresh) (E)

Mitilmi, 18. X. 1973, 1 2 (not so fresh) (E)

Skala Eresoü, 4 km S. of Eresós, 29. X. 1973, 1 (/(fresh) (E)

Lasiommata maera (Linnaeus, 1758)

Ikaria : Thérma Loutra, 19. VI. 1963, 2 5 (one rather fresh, one worn) (D & L)

Kirinia roxelana (Cramer, 1777)

Kérkyra : Dassia, 5 km SE. of Korakiana, 16/30. V. 1971, 7 </ (fresh) (A & W)

Samos :

Samos, 16. V. 1983, 1 (/(fresh) (Lpk)

Vathï, 16. V. 1963, 2 c/(fresh) (D & L)

Mitilinif (250 m), 18.V. 1986, 2 (/(fresh) (O); 21. V. 1986, 2 cf(fresh) (O)
Pithagórion, 20. V. 1963, 1 (/(worn) (D & L); 1 1/25. X. 1981, 2 2 (very
worn and in rags) (Th. van Oorschot)

169

Ikaria :

Pfrgos, 24. V. 1963, 1 cf(not so fresh) (D & L); 29. V. 1963, 1 cf(not so
fresh) (D & L)

Thérma Loutra, 19. VI. 1963, 1 g (worn) (D & L)

Concluding remarks

It is quite possible that some omissions or slight human errors made their way into
the present compilation. Nevertheless, I hope that these are not too numerous. This
catalogue will probably not be up to date for a long time as the ITZ collection is
constantly enriched with new material donated by various entomologists. Personally,
I intend to deposit additional material from the islands of Samos, Hios and Lésvos
that I collected in May-June 1986, as well as from various Greek islands that I hope to
visit in 1987 and in later years. Despite these remarks, I think that the aim outlined in
the introduction of this paper is achieved.

Acknowledgments

It is a pleasure for me to express my gratitude to the entire staff of the Instituut voor
Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam, for their constant
disponibility, kindness and help, and especially to the director of the Museum, Dr J.P.
DUFFELS and to the curator of the collection of Palaearctic butterflies, my friend H.
van Oorschot.

Bibliography

Higgins, L.G. & Riley, N.D., 1984. A field guide to the Butterflies of Britain and Europe (Ed. 5,
reprint). Collins, London.

Kudrna, O., 1986. Butterflies of Europe. Vol. 8 : Aspects of the Conservation of the Butterflies of
Europe. Aula- Verlag, Wiesbaden.

Lorkovic, Z., 1986. Enzyme Electrophoresis and Interspecific Hybridization in Pieridae
(Lepidoptera). - J.Res.lepid. 24 (1985) : 334-358.

Olivier, A., 1986. Spring butterflies on the Island of Kós (Greece) (Lepidoptera : Hesperioidea &
Papilionoidea). - Phegea 14 : 109-114.

Olivier, A., 1987. Dagvlinders van de Griekse eilanden in drie verzamelingen (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea). - Phegea 15 : 39-46.

Olivier, A., & Riemis, A.. 1987. Spring butterflies and moths from the Greek island of Karpathos
(Greece) (Lepidoptera). - Phegea 15 : 9-12.

Thomson, G., 1987. Maniola chia - a new Satyrid from the Greek island of Chios (Lepidoptera :
Nymphalidae : Satyrinae). - Phegea 15 : 13-22.

170

!

Rhopalus conspersus (FlEBER), een nieuwe soort voor de Belgische
fauna (Hemiptera : Corizidae)

K. Hofmans & B. Barenbrug*

Abstract. Rhopalus conspersus (Fieber), a new species to the Belgian fauna (Hemiptera :
Corizidae).

Two specimens of Rhopalus conspersus, were found in the Hemiptera-collection of the
Royal Institute of Natural Sciences, Brussels (Coll. J. Druet). They were caught in 1936
at Frasnes-lez-Couvin (Prov. Namur). Fiftyyearsafterthisfirst record, the authors found
a female specimen of the same species in a forsaken stone-pit at Olloy-sur-Viroin (Prov.
Namur) (27. VI. 1986). As the species’ occurence in Belgium was never mentioned before,
these records were considered worth publishing.

Résumé. Rhopalus conspersus (Fieber), une nouvelle espèce pour la faune beige
(Hemiptera : Corizidae).

Deux exemplaires de Rhopalus conspersus, récoltés en 1936 a Frasnes-lez-Couvin (Prov.
Namur), se trouvent dans les collections des Hémiptères de 1’Institut Royal des Sciences
Naturelles de Belgique, Bruxelles (Coll. J. Druet). Le 27. VI. 1986, cinquante ans après la
première récolte, les auteurs ont découvert une femelle dans une ancienne carrière a
Olloy-sur-Viroin. Cette espèce qui vit dans des endroits chauds et secs, est signalée ici pour
la première fois en Belgique.

Hofmans, K. & Barenbrug, B. : Centre de recherche et d’éducation pour la conservation
de la nature (Centre Marie-Victorin, Dir. L. Woué), rue des Ecoles 21, B-6383 Vierves-sur-
Viroin.

Van het genus Rhopalus waren tot voor 1986 vier soorten bekend voor de
Belgische fauna. Slechts één soort uit dit genus, R. parumpunctatus
(SCHILLING), is tamelijk algemeen in heel België, terwijl een tweede soort, R.
subrufus (Gmelin), algemeen is in Hoog-België maar vrijwel geheel ontbreekt
in Laag-België en het noordelijk deel van Midden-België (BOSMANS, 1977).
Van R. maculatus FIEBER, een soort die vooral te vinden is in vochtige
terreinen omdat ze leeft op planten zoals Comarum palustre en Cirsium
palustre, zijn slechts negen vindplaatsen uit drie provincies bekend (BOSMANS
1977). Tenslotte vermeldde LETHIERRY (1892) het voorkomen van nog een
vierde soort in België, nl. R. rufus (SCHILLING), maar dit kon door BOSMANS
(1977) niet bevestigd worden vermits hij in geen enkele verzameling een
eksemplaar van deze soort heeft kunnen terugvinden. Het was echter te
verwachten dat nog een vijfde soort, R. conspersus (FIEBER), in België zou
gevonden worden vermits deze soort overal in Duitsland (uitgezonderd het
noordwesten) en Frankrijk niet zeldzaam voorkomt (WAGNER, 1966;
Perrier, 1971).

Rhopalus conspersus (FIEBER, 1836) is het meest verwant met R. subrufus
waarvan ze te onderscheiden is door de afwijkende vorm van de twee lichte
vlekken op het zesde tergiet en door de aanwezigheid van een fijne maar
duidelijk zichtbare lichte middenstreep op het pronotum (fig. 1). Voorts is
R. conspersus iets kleiner en wat grauwer gekleurd.

* Assistenten aan het «Centre d’étude, de recherche et d’éducation pour la conservation de la
nature» (Centre Marie-Victorin, Dir. L. WouÉ), Cercles des Naturalistes de Belgique a.s.b.1., 21
rue des Ecoles, B-6383 Vierves-sur-Viroin.

Phegea 15 (3) : 171-173 (1 juli 1987)

171

Figuur 1 : Rhopalus conspersus ( Fieber),

Olloy-sur-Viroin, 27. VI. 1986

Tijdens de determinatie van de Corizidae van de kollektie DRUET, die aan
ons werd uitgeleend door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwe-
tenschappen, troffen we twee eksemplaren aan van R. conspersus. Deze twee
eksemplaren, beide wijfjes, werden verzameld te Frasnes-lez-Couvin (UTM
FR04) in de maanden april en juli van 1936 (leg. J. Druet).

WAGNER (1966) vermeldt de soort voor warme en droge plaatsen, op zand-
of kalkbodem, waar ze leeft op verschillende kruiden waaronder Thymus en
Medicago. Dergelijke plaatsen kwamen en komen nog steeds talrijk voor te
Frasnes-lez-Couvin. Immers, dit dorp is gelegen in het Viroinbekken, een
streek die in de eerste helft van deze eeuw gekenmerkt werd door het
veelvuldig voorkomen van goed geëxposeerde kalkgraslanden en
kalksteengroeven. Dat deze laatstgenoemde twee biotooptypen wel degelijk
aan de eisen van R. conspersus voldoen, werd bewezen dooreen zeer recente
vondst van deze wantsensoort in een door kalkgraslanden omringde
kalksteengroeve te Olloy-sur-Viroin (UTM FR14) ( 1 g op 27. VI. 1986, leg. K.
Hofmans).

De «carrière Flimoye» zoals ze ter plaatse wordt genoemd, is een sinds 1950
buiten werking zijnde kalksteengroeve gelegen in het dal van de Viroin. Ze
bevindt zich aan de zuidkant van een «Tienne» (=kalksteenheuvel) die een
uitstekende bescherming biedt tegen noorderwinden. Door deze gunstige
ligging en door het reflektievermogen van het lichtgekleurde kalkgesteente,
zorgt de geringste hoeveelheid zonnestralen voor een zeer efficiënte
opwarming van dit oord. De flora is er ongemeen rijk en gevarieerd en trekt
dan ook tal van insekten aan waaronder liefst drie soorten uit het genus
Rhopalus (R. conspersus, R. parumpunctatus en R. subrufus). Doordat we R.
conspersus gevangen hebben met de «sleepmethode», konden we de zitplant

172

ervan niet noteren. Wel komen de al eerder vermelde voorkeursplanten van
deze soort, Thymus en Medicago , er beide vrij talrijk voor. Deze recente
vondst van R. conspersus bevestigt meteen ook het voorkomen van deze soort
in België.

Het zwaartepunt van de verspreiding van R. conspersus ligt in Midden- en
Zuid-Europa. Deze wants is echter ook gekend van Zuid-Finland (tot 63°
noorderbreedte), maar ontbreekt in de meeste andere Noordwest- en
Noordeuropese landen zoals Groot-Brittannië, Nederland, Denemarken,
Noordwest-Duitsland, Noorwegen, Zweden en het Baltikum (Coulianos &
OSSIANNILSSON, 1976). Buiten Europa beslaat het verspreidingsgebied van
R. conspersus ook nog Noord-Afrika en Voor-Azië (WAGNER, 1966).

Uit dit alles kunnen we besluiten dat R. conspersus in België de
noordwestgrens van haar areaal bereikt. Ze is bij ons dan ook te vinden op
plaatsen met een droog en warm mikroklimaat. Dergelijke plaatsen komen in
ons land hoofdzakelijk voor langs de Maas en zijn bijrivieren zodat een
inventarisatie hiervan tal van nieuwe gegevens kan opleveren.

Dankwoord

Wij danken de heer Detry (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwe-
tenschappen) voor het uitlenen van de kollektie DRUET.

Literatuur

Bosmans, R., 1977. Voorkomen van de Belgische wantsen III. Coreoidea Reuter. Biol. Jb.
Dodonea 45 : 40-50.

Coulianos, C.-C. & Ossiannilsson, F., 1976. Catalogus Insectorum Sueciae. VII. Hemiptera-
Heteroptera. 2nd Ed. Ent. Tidskr. 97 : 135-173.

Lethierry, L., 1892. Revue des Héteroptères de Belgique. Laroche-Delattre, Lille, 21 p.

Perrier, R., 1971. Hémiptères, Anoploures, Mallophages, Lépidoptères, in : Lafaunede/aFrance
dl. IV, 244 p.

Wagner, E., 1966. Wanzen oder Heteroptera, in : Die Tierwelt Deutschlands, T. 54. Fischer
Verlag, Jena, 235 p.

Boekbesprekingen

Wunderlich, J. : Spinnenfauna gestern und heute - Fossile Spinnen in Bernstein und ihre heute
lebenden Verwandten

17 x 24,5 cm, 283 p., 369 tekeningen en foto’s waarvan 32 in kleuren, Erich Bauer Verlag bei
Quelle & Meyer, 1986, gebonden, DM 235,- (Intekenprijs DM 185,-) (ISBN 3-88988-104-1)

Barnsteen is een fossiel hars van onzekere afkomst waaruit o.m. sieraden werden gemaakt.
| Men gebruikte het ook voor het opwekken van statische elektriciteit, de zogeheten barnsteen-
kracht. Bij het afvloeien van dit hars werden regelmatig kleine geleedpotigen, waaronder
spinnen, ingesloten, die op deze wijze bewaard bleven. Het boek handelt over de fossiele spinnen
die gevonden werden in het Baltisch en het Dominikaans barnsteen en hun verwantschap met
thans bestaande soorten.

Deze barnsteenfossielen zijn vrij jong, het Baltisch barnsteen is slechts (!) 40 miljoen jaren, het
Dominikaans 20 miljoen jaren oud, zodat men geen grote verschillen met thans levende soorten
' moet verwachten. Het is dan ook merkwaardig dat geen enkele soort uit het barnsteen nu nog
levend wordt aangetroffen. Anderzijds heerste er in het Baltisch barnsteenwoud een klimaat dat
wordt omschreven als matig warm of subtropisch waardoor er families of geslachten konden

173

leven die thans nog slechts worden aangetroffen in streken met een overeenkomstig klimaat. De
ingesloten spinnen zijn ongelooflijk goed bewaard gebleven, zelfs de fijnste strukturen kunnen
onder de elektronenmikroskoop zichtbaar worden gemaakt, en daarenboven zijn ze driedimen-
sioneel. Er zijn wel enkele beperkingen : bodemspinnen komen er niet in voor, dat ligt voor de
hand, en de ingesloten spinnen zijn betrekkelijk klein (max. 10 mm). Men neemt aan dat grotere
spinnen in staat waren om zich los te werken.

In de inleiding schrijft de auteur : «Der Nicht-Spezialist moge sich an den vielen Fachaus-
drücke nicht allzusehr storen, sondern insbesondere das 2. Kapitel lesen und die Fotos
vergleichen». Wie het boek voor het eerst in handen krijgt, zal inderdaad geneigd zijn met de
lezing van dit hoofdstuk te beginnen, omdat het meer algemene informatie geeft zoals het klimaat
in de barnsteen wouden en in verband daarmee de zoögeografische verwantschappen met recente
spinnen, de taxa die de barnsteentijd overleefd hebben en deze die uitgestorven zijn, alsook de
levenswijze van de «barnsteenspinnen».

De andere hoofdstukken bevatten hoofdzakelijk taxonomische gegevens en diskussies die
echter ook interessant zijn voor wie niet bepaald belangstelling heeft voor fossiele spinnen. Want
Wunderlich is een erkende autoriteit op gebied van taxonomie en dat bewijst hij weer eens in
dit boek. Dat zijn vaak zeer persoonlijke opvattingen niet steeds door iedereen gedeeld worden
is normaal. Men bedenke echter dat waar H. W. Levi (1978) ooit schreef : «Spider classification
at the present is in chaos» wij dank zij het werk van mensen als Wunderlich misschien eens uit
die chaos zullen geraken.

In het eerste hoofdstuk vinden we een tabel met de families die vertegenwoordigd zijn in het
Baltisch en het Dominikaans barnsteen alsook een taxonomische diskussie over enkele families,
onderfamilies en stammen zowel van thans levende als van spinnen uit het Baltisch barnsteen.
Het derde hoofdstuk behandelt dan weer een geval van tweelingsoorten (sibling species) of
volgsoorten (chronospecies) bij fossiele Nesticidae uit het Baltisch barnsteen. Het betreft
Eopopino sp. en ter verduidelijking illustreren cladogrammen de mogelijke opeenvolging of
splitsingen in ondersoorten.

Mijn belangstelling ging vooral uit naar de hoofdstukken IV en V die over de mogelijke
verwantschappen tussen de thans voorkomende families en die uit het Baltisch barnsteen gaan.
Zo lezen we ondermeer dat de meeste Dictynidae uit het Baltisch barnsteen slechts zes ogen
bezaten. Het zal dus geen toeval zijn dat de thans levende vertegenwoordigers van het aanverwan-
te geslacht Lathys sterk gereduceerde hoofdogen hebben. Van het tot de Agelenidae behorende
geslacht Mastigusa ( = Tetrillus ) werden hier steeds twee soorten onderscheiden. M. arietinus en
M. macrophtalmus. Volgens de auteur gaat het telkens om dezelfde soort M. arietinus, en is de
determinatie, zoals ze gebeurde op basis van de grootte der ogen foutief! Hierbij dient gezegd dat
ook Roberts (The Spiders of Great Britain and Ireland 1985) dezelfde mening is toegedaan.
Volgens Wunderlich komt M. macrophtalmus slechts in Zuidoost-Europa voor.

In het vijfde hoofdstuk worden speciaal de spinnen behandeld die behoren tot de superfamilie
der Araneoidea, dat zijn de wielwebspinnen en aanverwante families. Een van de strukturen die
volgens Wunderlich belangrijk zijn voor de taxonomie is het web, en zo komen we onvermijde-
lijk tot de vraag : «Hoe ontstond het wielweb en is het al dan niet een eindpunt in de evolutie?».
Hier staat Wunderlich vaak lijnrecht tegenover de theorieën van Kullmann ( 1975) en Foelix
( 1979). Met die laatste theorieën heb ik trouwens zelf ook altijd moeite gehad. Ik zie niet goed in
hoe uit het signaaldradensysteem van Segestria een Lithyphantes- of Linyphia- web zou ontstaan
zijn. Ik zie een logischer vervolg in de webben van Coelotes, Amaurobius en Age/ena. Het web van
Linyphia vertoont dikwijls een grote gelijkenis met dan van Agalena, maar Linyphia hangt onder
haar web en heeft dus geen schuilplaats meer nodig. De mogelijke cladogrammen die bij dit
hoofdstuk gevoegd zijn, zullen zeker de amateur-arachnoloog van zijn stuk brengen. Wij zitten
immers nog te zeer vastgepind aan indelingen als Haplogynae-Entelegynae en Cribellatae-
Ecribellatae , indelingen die meer en meer als kunstmatig worden ervaren en in vraag gesteld.
Foelix acht het onwaarschijnlijk dat alle Ecribellatae zouden zijn ontstaan uit Cribellatae. maar
intussen worden steeds meer verwantschappen ontdekt tussen vertegenwoordigers van de twee
groepen. Het is dan ook duidelijk dat de systematiek van de spinnen in de komende jaren

174

ingrijpende wijzigingen zal ondergaan.

De helft van het boek bestaat uit tekeningen en foto’s die, mede dank zij het glanzend papier,
van uitstekende kwaliteit zijn. Ongelooflijk toch hoe mooi die spinnen in het barnsteen bewaard
zijn gebleven, enkel de kleuren zijn vergaan. In het laatste gedeelte staan vergelijkende foto’s van
fossiele barnsteenspinnen en thans levende verwanten, waaruit trouwens blijkt hoe weinig deze
dieren veranderd zijn.

Hoewel ik helemaal geen «specialist» terzake ben, heb ik weinig problemen gehad bij de lezing
van dit boek. Iedere amateur met enige ervaring kan zonder complexen aan de lezing beginnen,
vooropgezet dat hij niet afgeschrikt wordt door de prijs. Wetenschappelijke uitgaven zijn nooit
goedkoop geweest, maar nu worden ze stilaan onbetaalbaar. Het betreft hier wel een luxe-
uitgave : glanzend papier, zeer verzorgde druk, zuivere weergave van foto’s en tekeningen en
onverwoestbaar stevig ingebonden.

A. Verbruggen

Gomez de Aizpurua, C. : Biologia y morfologia de las orugas, Lepidoptera, Tomo I, Noctuidae-
Dilobidae

19 x 25 cm, 234 p., ca. 400 kleurenfoto’s, 100 tekstfiguren, Boletin de Sanidad Vegetal No 5, 1986,
gebonden, prijs voor Shilap-leden Ptas 2400,-, te bestellen bij Shilap, Apartado 331, E-28080
Madrid.

Het boek begint met een korte inleiding over de morfologie en de anatomie van het larvale
en popstadium van de N octuidae. Verder wordt er gesproken over de schade veroorzaakt door de
rupsen van verscheidene soorten uit deze familie aan landbouwgewassen en bomen. In het
hoofddeel van het boek wordt de biologische cyclus besproken van 50 soorten.

De tekst bij elke soort vermeldt de verspreiding in de wereld. De Europese verspreiding wordt
voorgesteld op een verspreidingskaartje. De voedselplanten van de rups worden opgesomd en
dikwijls wordt aangegeven waar precies de vraat plaatsvindt en wanneer de rups vreet. De
vliegtijd van de soort wordt vermeld, de overwinterings wijze, het gedrag van het imago en aparte
bijzonderheden zoals het massaal optreden of trekneigingen. Een korte literatuurlijst verwijst
naar wat verdere lektuur over de soort. De jaarcyclus wordt in een gekleurd diagram voorgesteld
waardoor het mogelijk is snel af te lezen wanneer de diverse stadia kunnen aangetroffen worden.
In een tabel staan de karakteristieke eigenschappen van de rups op een rijtje opgesomd.

Bij elke soort staan acht kleurenfoto’s afgedrukt. Vijf ervan stellen verschillende stadia van de
rups voor, soms in detail, zittend op de voedselplant. Eén foto beeldt de pop af, één foto het
imago in natuurlijke rusthouding en de laatste foto een opgezet eksemplaar. Deze foto’s zijn van
goede tot zeer goede kwaliteit.

Bij Xestia xanthographa staan twee geprepareerde eksemplaren afgebeeld waarvan er een in
werkelijkheid Caradrina flavirena voorstelt. De tekst en foto’s op p. 95-98 handelen niet over
Cucullia thapsiphaga maar naar alle waarschijnlijkheid over Cucullia lychnitis. Deze enkele
schoonheidsfoutjes doen echter niets af aan de waarde van het werk.

Het boek is in de eerste plaats bedoeld als determineerwerk voor mensen die te maken krijgen
met het schadelijk optreden van de rupsen, zoals landbouwers, boswachters enz. Het kan echter
met veel gemak gebruikt worden door entomologen, zeker omdat een determinatie sterk verge-
makkelijkt wordt door de vele goede kleurenfoto’s.

W.O. De Prins

Aichele, D. & R. en Schwegler, H.-W. & A. : Blumen der Alpen.

11x18 cm, 192 p., 528 kleurenfoto’s, 1 kaart, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co.,
Postfach 640, D-7000 Stuttgart I, 1987, gebonden, DM 22,- (ISBN 3-440-05730-5).

Dit boekje is een tweede, volledig herwerkte uitgave van het in 1977 verschenen werk «Blumen
der Alpen und der nordischen Lander». Het zit in een stevig plastic omhulsel zodat het zonder
snel beschadigd te worden mee kan op wandelingen en bergtochten. Ondanks zijn kleine formaat

175

bevat het 528 kleurenfoto’s (drie per bladzijde) die volgens een bepaalde kleurenkode zijn
gerangschikt. Binnen deze kleurengroepen staan de planten gerangschikt volgens het aantal
bloemblaadjes. Zo kan men meer dan 500 plantensoorten determineren.

De korte tekst die steeds naast de foto’s staat afgedrukt, bevat summiere informatie over de
plant : Latijnse naam, familie, bloeitijd, hoogte, één- of tweejarig of vaste plant, giftigheid,
beschermd of niet, kalkminnend of niet. In een schema is aangegeven waar de plant in de Alpen
voorkomt. Men heeft de Alpen in zes gebieden verdeeld door een noordelijke, centrale en
zuidelijke keten te onderscheiden en die dan telkens te verdelen in een westelijke en oostelijke
zone. Op een kaart achteraan staat deze verdeling meer gedetailleerd voorgesteld. De tekst bevat
verder een korte beschrijving van het uiterlijk en van de groeiplaats (o.a. de hoogte in het
gebertge).

Het boekje is niet voor vakbotanici bedoeld maar wel voor bloemenliefhebbers en wandelaars
in de bergen. Het is geen boek voor de boekenkast maar wel voor de rugzak. Alpentoeristen
kunnen er veel plezier aan beleven.

W.O. De Prins

Inhoud :

Barenbrug, B. : zie Hofmans, K. & Barenbrug, B.

Dils, J. : zie Louker, S. De & Dils, J.

Faquaet, M. : De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen

(Lepidoptera) 131

Hesselbarth, G. : Beitrag zur Kenntnis der ersten Stande und zum Biotop-
verhalten von Pseudochazara mniszechii (Herrich-Schaffer, 1851)
und P. mamurra (HERRICH-SCHAFFER, 1846) (Lepidoptera :

Nymphalidae : Satyrinae) 121

Hofmans, K. & Barenbrug, B. : Rhopalus conspersus (FlEBER), een nieuwe

soort voor de Belgische fauna (Hemiptera : Corizidae) 171

Louker, S. De & Dils, J. : The occurence of Prolerebia phegea BORKHAUSEN
in Greece with description of a new subspecies (Lepidoptera :

Nymphalidae : Satyrinae) 157

Olivier, A. : Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collection
of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum)
(Amsterdam) (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

( Conclusion ) 165

Robinson, G.S. : zie Shaffer, M. & Robinson, G.S.

Shaffer, M. & Robinson, G.S. : The identity of Pseudopediasia mikkolai

Ganev, 1987 (Lepidoptera : Pyralidae : Crambinae) 161

Vermandel, E. : Trekvlinders in 1986, derde jaarverslag (Lepidoptera). 145
Boekbesprekingen 129, 144, 155, 160, 163, 173

verantw. uitg. : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium)Tel. 03/322.02.35

176

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), B. Goater (Bushey, England), Dr. K. Maes (Gent),
Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen), ir. C.J. Segers
(Antwerpen).

Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Jaargang 15, nummer 4 1 oktober 1987

Morfologie en bespreking van de taxonomische status van enkeb
Z,«#ia-mannetjes uit een parthenogenetische kolonie
(Lepidoptera : Psychidae)

Hans Henderickx

Abstract. Morphology and discussion of the status of some Luffia males in a partheno-
genetic colony (Lepidoptera : Psychidae)

From 1980 till 1986, empty chrysalids and adults of Luffia males were found at Mol
(Belgium, province of Antwerp) on the trunc of two oak trees. These males lived in the
centre of a parthenogenetic colony of Luffia ferchauhella Stephens. A comparative
morphological study with males of a closely related species, L. lapidella Goeze, revealed a
great similarity between the two species. The status of the male specimens is discussed.

Résumé. La morphologie de quelques Luffia-ma\es dans une colonie parthénogénétique
et discussion de leur statut taxonomique (Lepidoptera : Psychidae)

Entre 1980 et 1986, des chrysalides vides et des imagos de Luffia- males ont été découverts a
Mol (Belgique, province d’Anvers) sur les troncs de deux chênes. I ls se trouvaient au sein
d’une colonie d’une espèce parthénogénétique, Luffia ferchauhella Stephens. Une étude
morphologique comparative avec les males d’une espèce étroitement apparentée, L
lapidella Goeze, a révélé une grande similitude. Le statut des spécimens est discuté.

Henderickx, H. : Wandelweg 11, B-2400 Mol.

1. Waarnemingen

Op 24 juli 1980 werd te Mol (prov. Antwerpen) op de stam van een eik
( Quercus rubra L.) een merkwaardige Luffia-zak met de lege pop ontdekt in
een kolonie van L. ferchauhella STEPHENS. Het bleek hier om een mannelijk
eksemplaar te gaan, terwijl L. ferchauhella bekend staat als een volledig
thelytoke (*) soort (HENDERICKX, 1982). Hierin werd de mogelijkheid
geopperd dat het om het zeer zeldzame ontstaan van een mannetje uit een
parthenogenetische stam zou kunnen gaan. Intensief speurwerk om een ander
mannelijk eksemplaar te vinden, waarbij duizenden poppen onderzocht
werden, bleef zonder resultaat.

(*) thelytokie : een bepaalde vorm van parthenogenese waarbij alleen vrouwelijke eksemplaren
gevormd worden.

L. ferchaultella is door zijn nauwe verwantschap met de biseksuele soort L.
lapidella GOEZE (fig. 1) vaak onderwerp geweest van uitgebreide kweekproe-
ven en intensief onderzoek in het veld. Desondanks werden nooit eerder
mannetjes aangetroffen in kolonies van deze soort, noch in kweekproeven.
De vondst te Mol betrof echter slechts een lege pophuid, en het imago kon niet
onderzocht worden.

Het moet vermeld worden dat het onderscheid tussen de mannelijke en de
vrouwelijke poppen bij Luffia en bij de Psychidae in het algemeen zeer
duidelijk is. Het geslacht vertoont immers een sterk uitgesproken seksueel
dimorfisme. De mannelijke pophuid steekt na het ontpoppen voor een groot
deel uit de zakkoker, terwijl de vrouwelijke pop volledig binnenin de zak
blijft. Op de mannelijke pophuid zijn duidelijk de grote vleugelscheden terug
te vinden, die bij de vrouwelijke pop ontbreken. Ook spriet- en pootscheden
verschillen sterk bij beide geslachten.

Begin juli 1981 werden opnieuw honderden poppen en larven verzameld op
dezelfde boomstronk, in de hoop dat een ander mannelijk eksemplaar kon
uitgekweekt worden. Alle ontpopte imago’s bleken echter parthenogeneti-
sche wijfjes te zijn, aangezien ze onmiddellijk na het verlaten van de zak
zonder inseminatie eieren legden waaruit later larven kipten. Op 19 juli 1981
werden op dezelfde boom waar het eerste eksemplaar op gevonden was echter
twee nieuwe zakken met mannelijke pophuiden gevonden. Het ging hier weer
om de exuvie, zonder een spoor van de imago’s.

In juli 1982 werd tijdens het verzamelen van de zakken een vierde lege
mannelijke pop gevonden, alweer op dezelfde boom. De volgende drie jaar
bleven nieuwe vondsten uit. Honderden poppen en larven werden verzameld
en gekweekt en een groot aantal boomstammen werd onderzocht, maar
zonder resultaat.

Tijdens een routinecontrole in de ochtend van 9 juli 1986 merkte ik de
eerste ontpopte wijfjes in de kweekrecipiënten op. Het warme en windstille
weer had de vliegtijd ingeleid. Daar psychiden-mannetjes in tegenstelling tot
de wijfjes vaak in de avond ontpoppen, onderzocht ik omstreeks 21.30 uur de
biotoop. Vrijwel onmiddellijk vond ik op de boomstam waarop in 1980 de
eerste exuvie gevonden was, een lege mannelijke pop, met vlakbij het pas
ontpopte imago. Even later trof ik op de boom ernaast een ander mannelijk
imago aan, en kort daarop nog een lege mannelijke pop.

Het was nu mogelijk twee mannelijke L«#/a-imago’s te onderzoeken, die
op dezelfde plaats in een parthenogenetische kolonie waren gevonden! Een
vergelijkende morfologische studie tussen Zwitserse, Spaanse en Belgische
Luffia- mannetjes kon nu ondernomen worden.

2. Vergelijkend morfologisch onderzoek

Oppervlakkig gezien vertoonden de imago’s weinig verschillen met de
onderzochte L. lapidella-t ksemplaren. Het vleugelpatroon op de voorvleugels
bleek iets meer uitgesproken te zijn dan bij de onderzochte L. lapide/la-e ksem-

178

Fig. 1 : Luffia lapidella Goeze, een onopvallende verschijning in zijn natuurlijk milieu.

plaren (fig. 2). De antennes van beide eksemplaren bleken na droging om te
krullen terwijl hun koppen in mekaar schrompelden, wat nooit door mij
waargenomen werd bij L. lapidella. Bij het genitaalonderzoek van een van de
Molse eksemplaren werd vastgesteld dat het apparaat een smallere vorm had
dan onderzochte L. lapide/la-e ksemplaren (fig. 3). Dit is mogelijk een gevolg
van de meer samengeplooide ligging van de valven, hoewel ook dit niet
waargenomen werd bij L. lapidella. Het preparaat bleek in zijn geheel ook
minder chitineus te zijn. Sommige detailstrukturen verschillen enigszins van
mijn L. lapidella- preparaten, maar er kon worden gesteld dat ze binnen de
individuele variatiebreedte van L. lapidella vallen.

Speciale aandacht werd besteed aan de morfologische kenmerken die o.a.
McDONOGH (1941) aanhaalt om de wijfjes van beide soorten te scheiden.
De reduktie van de tarsi en de antenneleedjes bij L. ferchaultella ten opzichte
van L. lapidella zijn algemeen aanvaard als differentiatiekenmerken. L.
lapidella- wijfjes hebben meestal 14 antenneleedjes, L. ferchaultella meestal 12
of minder. Enkele onderzochte L. lapidella- mannetjes telden 20 antenne-
leedjes en zo worden ze ook afgebeeld door McDONOGH (1941). Een
onderzocht mannetje uit Mol bezat aan een antenne 20 leedjes, en aan de
andere zelfs 21! De bouw van de poten met de tarsen verschilde niet van L.
^p/<5fe//o-eksemplaren. Schubben van de voorvleugels worden bij de

179

b

c

5 mm d e

Fig 2 • Mannelijke images; a. Luffta sp„ Mol, 9. VII. 1986; b. Luffia sp„ Mol 9.VIL1986; c ■ L

lapidella , Llansa (Gerona, Spanje), 12.IX.198 1; d L. ' '

1976 (Hattenschwiler leg.); e. L. lapidella, Llansa (Gerona, p j ), •

180

Fig. 3 : Mannelijke genitaalapparaten (lichtmikroskopie); a. Luffia sp., Mol, 9. VII. 1986; b. L.
lapidella , Riazzino (Zwitserland), 23. VII. 1975 (Hattenschwiler leg.); c. L. lapideüa , San Pedro
de Roda (Spanje), 1 1. VIII. 1981.

181

Psychidae vaak vermeld als determinatiekenmerk, maar bij de Molse
eksemplaren waren zowel vorm als grootte overeenkomstig met die van L.
lapidella. Het onderzoek van de rest van de morfologie, waarvoor o.a.
scanningopnamen van de ogen gemaakt werden (fig. 4) toonde geen
opvallende verschillen aan.

3. Resultaten en hypothesen

Er kan gesteld worden dat er kleine morfologische verschillen bestaan
tussen de mannelijke eksemplaren uit Mol en originele L. Iapidella-e ksempla-
ren. Aangezien echter slechts twee imago’s konden onderzocht worden, zijn
deze verschillen mogelijk te wijten aan individuele of geografische variabili-
teit.

Over de status van de mannetjes die te Mol gevonden werden kunnen, in het
kader van onze huidige kennis van de systematiek, de volgende hypothesen
gemaakt worden :

1. Het kan gaan om biseksuele L. lapidella , die uiterst zeldzaam zou
voorkomen tussen een parthenogenetische kolonie L. ferchaultella.

2. Het is misschien een nieuwe vorm van L. lapidella , een parthenogenetische
kolonie waar af en toe mannetjes bij ontstaan.

3. Het zijn mogelijk parthenogenetische L. ferchaultella- mannetjes die als
uiterst zeldzaam verschijnsel zouden zijn ontstaan uit een kolonie wijfjes.
We kunnen deze veronderstellingen naar waarschijnlijkheid beoordelen.

1. Ingeval het om biseksuele L. lapidella-e ksemplaren zou gaan die zich
tussen L. ferchaulte/Ia-eksemplaren handhaven, is de soort wel zeer zeldzaam
vertegenwoordigd. De van mannetjes afgescheiden L. lapidella- wijfjes zouden
zich van L. ferchaultella onderscheiden door hun eieren niet of onbevrucht
af te zetten, wat in kweekproeven nooit werd waargenomen. L. lapidella is in
België of Nederland nooit aangetroffen, en komt meer zuidwaarts voor in
xerotherme biotopen, o.a. op droge rotsen en muren die blootgesteld staan
aan direkte zonnestraling. De biotoop te Mol daarentegen bestaat uit
vochtige, met korstmos en mikroskopische algen begroeide boomstammen,
die meestal in de schaduw van de kruin blijven. Deze biotoop is typisch voor
de parthenogenetische L. ferchaultella (zie Henderickx, 1979).

De mogelijkheid dat enkele L. lapidella-e ksemplaren als jonge larve door de
wind werden aangevoerd, of dat de mannetjes het resultaat zijn van een
kruising tussen door de wind aangevoerde L. lapidella- imago’s en L.
ferchaultella- wijfjes dient als vrijwel onmogelijk te worden beschouwd,
aangezien in een straal van tientallen kilometer rond de vindplaats nooit een
L. lapidella- kolonie werd aangetroffen. Reeds indien in een straal van
honderd meter tot enkele kilometer geen L. lapidella- kolonie kan gevonden
worden, is dit volgens Narbel-Hofstetter (in litt.) een onverdedigbare
hypothese.

2. De mogelijkheid bestaat dat het om een parthenogenetische kolonie L.
/ö/?zVfe//ö-eksemplaren zou gaan waar af en toe mannetjes bij ontstaan. Door
Narbel-Hofstetter (1957) onderzochte L. lapidella-popu\aï\ts bleken in

182

Fig. 4 : Mannelijke facetogen (scanning-elektronenmikroskopie); a. L. lapidella, Llansa (Lérida,
Spanje), 6.IX.1981; b. Luffia sp„ Mol, 9. VII. 1986.

drie kategorieën onderverdeeld te kunnen worden :

A. Er zijn kolonies met ongeveer gelijke aantallen mannetjes en wijfjes.

B. Er zijn stammen met een majoriteit aan wijfjes en enkele mannetjes, waar
de pseudogamische vorm maggiella Chapman in voorkomt. Mannetjes
van deze kolonies bleken in gevangenschap tot vijftien maal te paren met
verschillende wijfjes.

C. Tenslotte bestaat er ook vrijwel volledig pseudogamische stammen die
praktisch geen mannetjes meer produceren (thelytok). De wijfjes uit deze
kolonies moeten echter geïnsemineerd worden door mannetjes van
normaal biseksuele populaties in de omgeving, aangezien hun eieren de
stimulans van L. lapidella-manneties nodig hebben om zich te ontwikkelen.
Na de inseminatie degenereert de mannelijke pronucleus zonder zich te
versmelten met de vrouwelijke (ROBINSON, 1971). Van een eigenlijke
bevruchting is hier dus geen sprake. Het ei ontwikkelt zich dan als een
parthenogenetisch ei, met alleen de genetische informatie van het wijfje.
Aangezien uit kweekproeven blijkt dat de wijfjes uit Mol wel degelijk
levensvatbare eieren produceren zonder de interventie van mannetjes, zou
het hier om een totaal nieuwe parthenogenetische vorm moeten gaan. Deze
zou dan wel sterk op L. ferchaultella gelijken, aangezien de morfologie en
de levenswijze met deze laatste overeenstemt.

183

Het blijft een onwaarschijnlijke verklaring voor de eksemplaren uit Mol,
die slechts mogelijk kan zijn als beide soorten een grotere verwantschap
vertonen dan tot nu toe werd aangenomen.

3. Aangezien in een straal van tientallen kilometer rond de vindplaatsen
nooit een kolonie van L. lapidella werd gevonden, is het denkbaar dat de
mannetjes zijn afgeleid uit de parthenogenetische L. ferchaultella- stam. Een
dergelijke zeer zeldzame cytologische afwijking werd reeds waargenomen bij
andere soorten met parthenogenetische stammen, o.a. door Sauter (1956)
(Dahlica lichene/la LlNNAEUS, het mannetje van Aubrig). Het milieu en de
aanwezigheid van de dieren in een kolonie L. ferchaultella pleiten in die
richting. Theoretisch is het mogelijk dat het verschijnsel bij L. ferchaultella
veroorzaakt wordt door een abnormaliteit in de tweede meiotische deling,
door het samenblijven van de X en Y-paren. Narbel-Hofstetter (in litt. et
1954) verklaarde het mechanisme hiervan zoals weergegeven op fig. 5. De
heer Hattenschwiler (in litt.), die de zaak met Prof. Dr. Sauter besprak,
acht het evenmin onmogelijk dat het inderdaad om parthenogenetische
mannetjes gaat. Ook de heer BOURGOGNE (in litt.) vermeldt een abnormale
celdeling als hypothetische verklaring.

Bij de parthenogenese bestaat ook de amphitokie, waarbij de onbevruchte
eieren zowel in mannetjes als in wijfjes kunnen resulteren. Het percentage
mannetjes in Mol ligt echter onder de grens van 2% die in de tabel van Hald
(Narbel-Hofstetter, 1957) bij thelytoke pseudogammie als normaal
wordt beschouwd.

Men neemt aan dat beide Luffia- soorten van dezelfde oervorm zijn afgeleid
(ROBINSON, 1971). De wijfjes van beide soorten kunnen vanaf het splitsings-
moment een van mekaar verschillende morfologische evolutie doorgemaakt
hebben, o.a. door hun gescheiden ontwikkeling in verschillende milieus en
door hun levenswijze (parthenogenetisch en biseksueel). Alleen het mannetje
van de biseksuele tak heeft sinds de splitsing echter gelegenheid gehad natuur-
lijk selektief te evolueren, aangezien de mannelijke morfologie-informatie bij
de parthenogenetische tak slechts latent genetisch bleef. Indien uit de
parthenogenetische tak toch een mannetje zou ontstaan, zoals bij punt 3
beschreven, kunnen we aannemen dat zijn voorkomen dat van de oorspron-
kelijke, biseksuele oervorm sterk zou benaderen.

Het vermoeden bestaat echter dat L. ferchaultella niet meer is dan een
afgesplitste vorm van L. lapidella, wat tenminste voor sommige stammen
schijnt bevestigd te worden door kruisingsproeven (Narbel-Hofstetter,
1962). De aanwezigheid van een parthenogenetische stam naast de oorspron-
kelijk biseksuele is trouwens een bekend verschijnwel bij de Psychidae. Beide
Luffia' s hebben overlappende verspreidingsgebieden en een grote overeen-
komst in fenotypische variabiliteit (ROBINSON, 1971). Het verband tussen de
biseksuele L. lapidella en de pseudogamische vorm is uitgebreid beschreven
door Narbel-Hofstetter (1957). Het is niet ondenkbaar dat£. lapidella via
zijn thelytok pseudogamische vorm een (degenererende ?) parthenogeneti-

184

Fig. 5 : Abnormale geslachtsbepaling door het niet splitsen van X en Y chromosomen bij de

tweede meiotische deling.

sche stam heeft gevormd, die zich verder en in een ander milieu verspreid heeft
dan de oorspronkelijke vorm. Ook Hattenschwiler (in litt.) gelooft dat L.
ferchaultella slechts een vorm is die uit L. lapidella is afgeleid. Indien dit zo is,
dan zou een mannetje dat bij de parthenogenetische vorm ontstaat tenminste
grote gelijkenis moeten vertonen met originele L. lapidella-mannetjes. Dit zou
bij de eksemplaren uit Mol zeker het geval zijn. De exakte status van beide
Luffia' s die vandaag nog als twee soorten worden beschreven, verdient
alleszins herzien te worden.

4. Besluit

Waarschijnlijk vormen de mannelijke eksemplaren uit Mol een zeldzaam
genetisch verschijnsel, dat verder van geen enkele betekenis is voor de voort-
planting van de soort.

De mannetjes vertonen ondanks enkele kleine morfologische verschillen
een opvallende gelijkenis met die van de biseksuele soort L. lapidella, en
differentiatiekenmerken die bij de wijfjes van beide soorten gebruikt worden
om ze te scheiden ontbreken. Biotoop, vindplaats en de aanwezigheid in een
L. ferchaultella-ko\omt duiden er echter op dat het toch om parthenogeneti-
sche mannelijke L. ferchaultella-e ksemplaren zou kunnen gaan. Dit kan een
bevestiging zijn van de theorie dat beide Luffia-soorten van dezelfde oervorm
zijn afgeleid, en mogelijk zelfs van de hypothese dat L. ferchaultella slechts een
afgescheiden vorm is van L. lapidella.

Dankwoord

Met dank aan Mevrouw M. Narbel, de heren J. Bourgogne, P. Hatten-
schwiler, M. De Brabander en B. Joossen, voor hun nuttige raadgevin-
gen.

Literatuur

Henderickx, H., 1979. Luffia ferchaultella (Stephens, 1850), een nieuwe soort voor de Belgische
fauna (Lep., Psychidae). - Phegea 7 : 80-82.

185

Henderickx, H., 1982. Découverte d’une chrysalide male de Luffia au sein d'une population de
1’espèce parthénogénétiqueLujT/a ferchaultella Stephens (Lep., Psychidae). -Alexanor 12:
195-198.

Hofstetter, M., 1957. Thélytoquie et pseudogamie chez Luffia (Lépidoptère Psychide). - Jber.

Schweiz.Ges.Vererbungsforschung, S.S.G. 17 : 469-474.

McDonogh, R.S., 1941. The morphology of Luffia ferchaultella (Stephens) and a comparison
with Luffia lapidella (Goeze) (Lep., Psychidae). - Trans. Soc. Br. Ent. 7 : 191-207.
Narbel-Hofstetter, M., 1954. La cytologie de la parthénogénèse chez Luffia ferchaultella Stph.
(Lepid. Psychidae). Communications préliminaire. (Avec une figure). - Revue suisse Zool
61 : 416-419.

Narbel-Hofstetter, M., 1962. Le croisement des espèces parthénogénétiques et bisexuées chez
Luffia (Lépidoptère Psychide). Les élevages et leurs résultats. - Revue suisse Zool. 69 :
465-479.

Robinson, R., 1971. Lepidoptera Genetics. Pergamon Press Ltd., Oxford, 687 p.

Sauter, W., 1956. Morphologie und Systematik der Schweizerischen Solenobia-Arten (Lep..
Psychidae). Genève, 550 p.

Boekbespreking

Sbordoni, V. & Forestiero, S. ; The world of butterfies.

21 x 30 cm, 312 p., 112 kleurplaten, 5 tekstfiguren, Blandford Press, Poole, Dorset, te
bestellen bij E.W. Classey Ltd., P.O. Box 93, Faringdon, Oxon. SN7 7DR, England,
gebonden, 1985, Pond 22.50

De amateur-entomoloog beschikt reeds over een ruime keuze aan algemene werken over
vlinders, die vaak in gewone boekhandels beschikbaar zijn. De meeste hiervan zijn populair-
wetenschappelijke publikaties waarin slechts enkele facetten van het leven der vlinders worden
besproken, of het zijn determineerwerken waar vooral aandacht wordt besteed aan opvallende
soorten.

Tot nog toe bestond er dus nog steeds een grote behoefte aan een werk dat algemeen van opzet
is en waar alle - of toch erg veel - facetten van het vlinderleven en van de lepidopterologie worden
behandeld. Met dit prachtige boek wordt eindelijk aan deze nood tegemoet gekomen. Naast
«traditionelere» onderwerpen als de gedaanteverwisseling en een overzicht van de diverse
families, worden onder andere volgende topics toegelicht : evolutie, polymorfisme, speciatie,
systematiek (met aandacht voor moderne technieken als elektroforetisch onderzoek), gedrag,
demografie en populatiedynamica, ecologie, verdedigingsstrategieën en mimicry, ecologische
en geografische verspreiding (zoögeografie), de vlinders en de mens (ekonomisch en kultureel
belang), vlinders verzamelen en beschermen.

De kleurplaten, waaronder zich geen enkele foto bevindt, zijn meestal van een uitzonderlijk
hoge kwaliteit en dragen in hoge mate bij tot de grote wetenschappelijke en esthetische waarde
van dit boek.

Als enige kritiek op dit werk zou ik willen stellen dat de bibliografie veel te beperkt is (26 items)
terwijl doorheen het boek vaak melding wordt gemaakt van diverse gespecialiseerde publikaties,
waarbij de lezer tevergeefs zal zoeken naar de relevante bibliografische referentie.

Dit boek werd oorspronkelij k in het Italiaans uitgegeven, maar er bestaat reeds een Engelse en
een Duitse versie. Het is ten zeerste te hopen dat er een Nederlandstalige editie mag volgen!

The world of Butterfies is een echte kursus lepidopterologie in de meest positieve betekenis
van het woord en mag zeker niet ontbreken in de bibliotheek van elke lepidopteroloog die zich
respekteert, zowel de beginner als de gevordere amateur. Ook de natuurliefhebber met een meer
algemene belangstelling zal veel plezier hebben bij de lektuur van dit boek.

A. Olivier

186

Cucullia artemisiae (HUFNAGEL, 1766), nieuw voor de Belgische
fauna? (Lepidoptera : Noctuidae)

Guido De Prins

Abstract. Cucullia artemisiae (Hufnagel, 1766) new to the Belgian fauna? (Lepido-
ptera : Noctuidae)

The author found one larva of Cucullia artemisiae on Artemisia vulgaris at Merksem
(prov. of Antwerp) on 6. IX. 1985. The imago emerged on 7. VII. 1986. Previous records of
this species in Belgium have turned out to be misidentifications. The European distribu-
tion of the species is discussed.

Résumé. Cucullia artemisiae (Hufnagel, 1766) espèce nouvelle pour la faune beige?
(Lepidoptera : Noctuidae)

L’auteur découvrit une chenille de Cucullia artemisiae sur Artemisia vulgaris a Merksem
(prov. Anvers) le 6 septembre 1985 et réussit a obtenir 1’éclosion le 7 juillet 1986. II expose
1’historique de Pespèce ainsi que sa répartition en Europe.

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Merksem.

Bij het zoeken naar de rupsen van Cucullia absinthii LlNNAEUS ontdekte ik
per toeval 1 rups van C. artemisiae HUFNAGEL op bijvoet ( Artemisia vulgaris
L.), en dit op 6. IX. 1985 te Merksem, Antwerpen. De voedselplanten groeiden
langs de straatkant op braakliggende grond. Na ettelijke speurtochten werd
geen enkel eksemplaar meer ontdekt. Was het misschien te laat? De rups is
inderdaad zeer slecht te onderscheiden omdat de uitstulpingen op de rug
enorm gelijken op de bloempjes van bijvoet. Alleen door de dikte van het
lichaam viel ze op. Het was als het ware een bloemstengeltje op een ander. Het
eksemplaar verpopte op 16. IX. 1985 en op 7. VII. 1986 ontpopte een mannetje.

Omdat de soort niet gemeld wordt in de laast van HACKRAY & SARLET
(1975-1981), noch in de Belgische naamlijst van W.O. De Prins (1983) en
ook niet in de Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera door A. JANSSEN
(1982), begon mijn zoektocht naar meer gegevens.

In FORSTER & WoHLFAHRT (1971) meldt men dat de soort ontbreekt in
Nederland en België. Toch kreeg ik via mijn broer een brief van B.J. LEMPKE
waarin deze toch twee meldingen geeft voor Nederland : Utrecht, juni 1949
en Melissant, 3. VIII. 1954. Dit betreft in 1975 herontdekte oude vangsten. Tot
nu toe werd daar niets aan toegevoegd (Lempke, 1975).

In België vond M.F. Richard 1 ex. te Aye (Luxemburg) op 20. V. 1947.
Iets voor de Tweede Wereldoorlog heeft M. STRAATMAN te Brussel, Sint-
Pieters-Woluwe een rups gevonden, die gedetermineerd werd als Cucullia
artemisiae. Jammer genoeg leidde de kweek niet tot een goed resultaat. De
determinatie is heel waarschijnlijk juist omdat de rups heel karakteristiek is.
(zie BERGER, 1947). Harray (1983) laat optekenen : «Harray M. toont het
enige zekere exemplaar uit België van Cucullia artemisiae Hfn., afkomstig
uit de verzameling Baron de Chestret, gevangen te Sclessin (B-4000) tussen
1880en 1912.». Heim DE Balsac & Choul (1975) melden dat het eksemplaar
uit Aye teruggevonden werd in het K.B.I.N. door A. LEGRAIN die het
determineerde als Cucullia gnaphalii HÜBNER. Dit is misschien de reden

Phegea 15(4) : 187-190 (I oktober 1987)

187

waarom C. artemisiae niet meer vermeld wordt in de lijst van HACKRAY &
SARLET (1975-1981). Maar wat dan met de rupsmelding uit Brussel of het
eksemplaar te Sclessin?

Deze Euraziatische soort wordt uit de meeste Europese landen gemeld,
maar steeds zeer zeldzaam!

Groot-Brittannië : in 1978 wordt een vangst gemeld van 1 rups door J. Reid op
Artemisia vulgaris L. te Nazeing (Essex) op 4. IX. 1971. Het imago verscheen
pas op 2. VII. 1974, dus na 3 overwinteringen. Dit was de recentste melding na
een zestal andere plaatsen in Engeland (De WORMS, 1978).

Duitsland :

-Noord-Beieren : rupsen op A. campestris L., imago’s in juli 1956 (HALX,
1956).

-rupsen talrijk te Wolznach en Motzenhofen bij Aichach door FREUDE in
1958 (WOLFSBERGER, 1958).

-einde augustus zeer veel rupsen op bijvoetsoorten te Straubing in het Donau-
dal (soms ook enkele eksemplaren van C. absinthii L.), in 1958 (SCHATZ,
1959).

-Paitzkofen bij Strauking : einde augustus rupsen niet zeldzaam op Artemisia
campestris L. en imago’s midden juni 1974 (WOLFSBERGER, 1974).
Denemarken : vanaf 197 1 regelmatig gevonden als rups, vooral in het zuidoos-
ten van het land en op Bornholm (Fibiger & SvENDSEN, 1981).

Finland : enkel op drie plaatsen in het uiterste zuiden (Mikkola & Jalas,
1977).

Polen : vrij zeldzaam (Romaniszyn, 1930).

Frankrijk : in het midden en het zuiden, maar steeds zeldzaam (Lhomme,
1923-1935).

Spanje : door STAUDINGER (1901) geciteerd van Aragon, gemeld van de
Franse Basses-Pyrénées. Waarschijnlijk ook in de westelijke Pyreneeën. Ook
gemeld van Portugal, maar dit heeft bevestiging nodig (Calle, 1982).
Italië : Olgiola, Circeo (settore toscolaziale); Pai (Noord-Italië) 1 mannetje
zeer lokaal en zelden (WOLFSBERGER, 1965). In alle Alpen : verbreid, maar
vooral in de zuidelijke warmere dalen, hoe noordelijker, hoe zeldzamer
(Berio, 1985).

Oostenrijk : haast uitsluitend in warmere streken, bijzonder rond Linz. Reeds
door BRITTINGEN in 1851 uit Steyr gemeld. Als een grote zeldzaamheid
beschreven. Nu (1978) vooral rond industriegebieden op Artemisia- soorten
(Kusdas & Reichl, 1978).

Tsjechoslowakije : op een twaalftal plaatsen gevonden (Hruby, 1964).
Verder gemeld uit Rusland, Bulgarije (Ganev, 1982) en verder oostelijk uit
Azië (Warren, 1910).

Terwijl de rups van Cucullia absinthii een gladde, licht- en donkergroen en
bruin geschakeerde huid heeft, draagt C. artemisiae op elk segment uitstul-
pingen van ongeveer 2 mm, die haar zo kamoefleren dat ze zeer sterk op een
bloemstengeltje van Artemisia vulgaris lijkt. Ze is er enkel van te onderschei-
den door haar volume (zie figuur 1).

188

Figuur 1 : Rups van Cucullia artemisiae Hufnagel op Artemisia vulgaris L., Merksem
(Antwerpen), 6. IX. 1985, leg. G.R. De Prins.

De rupsen leven van juli tot september vooral op Artemisia absinthium L. of
A. vulgaris L., soms ook op Chrysanthemum vulgare L. en Matricaria
chamomilla L. Het imago verschijnt in mei (zuiden) en vliegt tot in juli. Het is
een vaststaand feit dat, zoals trouwens bij de meeste Cucul/ia-soorten, de
rupsen veel meer gevonden worden dan de imago’s. C. artemisiae onder-
scheidt zich van C. absinthii niet door het verschil in grootte maar wel in
minder scherp afgetekende voorvleugels (zie figuur 2). Verder is bij de pop
van C. artemisiae het kremaster beduidend groter (4 mm) dan bij C. absinthii
(2 mm).

Figuur 2 : links, Cucullia artemisiae Hufnagel, B. prov. Antwerpen, Merksem, 6. IX. 1985 (L.),
e.1. 7. VII. \%6 Artemisia vulgaris L., leg. G.R. De Prins; rechts, Cucullia absinthii Linnaeus, y, B.
prov. Antwerpen, Merksem, 4. IX. 1985 (L.), e.1. 19. VI. 1986, Artemisia vulgaris L., leg. G.R.

De Prins.

Graag had ik reaktie gehad indien er verkeerde gegevens werden afgedrukt.
Ook stel ik het op prijs verdere meldingen te vernemen uit België. Verder dank
ik mijn broer die mij zijn uitgebreide bibliotheek ter beschikking stelde.

189

Bibliografie

Berger, L.A., 1947. Espèces nouvelles pour la faune beige. - LambUlionea 47 : 27-28.

Berio, E., 1985. Fauna d’Italia, Lepidoptera. Noctuidae I Generalita, Hadeninae-Cuculliinae.
Ed. Calderini, Bologna.

Calle, J.A., 1982. Noctuidos Espanoles. Madrid.

De Prins, W.O., 1983. Systematische Naamlijst van de Belgische Lepidoptera. - Entomobrochure
4 : 1-57.

De Worms, C.G.M., 1978. Further recent additions to the British Macrolepidoptera. - Entomolo-
gist’s Gaz. 29 : 13-39.

Fibiger, M. & Svendsen, P., 1981. Danske Natsommerfugle. Klampenborg.

Forster, W. & Wohlfahrt, Th.A., 1971. Die Schmeuerlinge Mitteleuropas. 4. Band Eulen(Noctu-
idae). Franckh’sche Verlagshandlung, Stuttgart.

Ganev, J., 1982. Systematic and synonymie list of Bulgarian Noctuidae. - Phegea 10 : 145-160.

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1975-1981. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. Vol. 2
Noctuidae. - Supplément d LambUlionea.

Harray, M., 1983. Mededelingen. - Buil. Belg. Lep. Kring 12 : 6.

Halx, G-, 1956. Interessante Macrolepidopterenfunde aus den nahen Umgebung von Wörth/
Don. (Nordbayem-Donautal). - NachrBl.bayer.Ent. 5 : 44-47.

Heim de Balsac, H. & Choul, M., 1975. Les Lépidoptères de la Gaume franco-belge (suite). -
Alexanor 9 : 85-96.

Hruby, K., 1964. Prodromus lepidopter slovenska. Bratislava.

Janssen, A., 1982. Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. - Bijlage Phegea 10.

Kusdas, K. & Reichl, E.R., 1978. Die Schmeuerlinge Oberösterreichs. Band 3 Noctuidae. Linz.

Lhomme, L., 1923-1935. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique, vol. 1 Macrolépi-
doptères. Le Carriol, Douelle, Lot.

Lempke, B.J., 1975. Cucullia arthemisiae [sic] (Hufnagel), in Nederland gevangen (Lep., Noctu-
idae). - Ent.Ber.,Amst. 35 : 180.

Mikkola, K. & Jalas, I., 1977. Suomen Perhoset, Yökköset I. Helsingissa Kustannusosakeyhtiö
Otava.

Romaniszyn, J., 1930. Fauna Motyli Polski (Fauna Lepidopterorum Poloniae). - Prace monogra-
ficzne komisji ftzjograficznej 6 : 550.

Schatz, W., 1959. Falterbeobachtungen im Jahre 1958. - NachrBl.bayer.Ent. 8 : 44-48.

Staudinger. O., 1901. Catalog der Lepidopteren des Palaearctischen Faunengebietes. Berlin. p.
I-XXXII, 1-411.

Warren, W., in Seitz, A., 1910. Die Gross-Schmetterlinge der Erde , 3. Band, Die Eulenartigen
Nachtfalter der Palaearctischen Faunengebietes. Stuttgart.

Wolfsberger, J., 1958. Neue und interessante Macrolepidopterenfunde aus Südbayern und den
angrenzenden nördlichen Kalkalpen (5. Beitrag zur Kenntnis der Faune Südbayerns). -
NachrBl.bayer.Ent. 7 : 49-62.

Wolfsberger, J., 1965. Die Macrolepidopterenfauna des Gardaseegebietes (6. Beitrag zur
Kenntnis der Lepidopterenfauna der Südalpen). -Memorie Mus.civ.Stor.nat. «G. Dona»,
Verona 13 : 1-385, 15 pl.

Wolfsberger, J., 1974. Neue und interessante Macrolepidopterenfunde aus Südbayern und den
angrenzenden Nördlichen Kalkalpen (7. Beitrag zur Kenntnis der Fauna Südbayerns). -
NachrBl.bayer.Ent. 23 : 33-56.

190

Rheumaptera cervinalis SCOPOLI : nieuw in de Kempen
(Lepidoptera : Geometridae)

Alex Riemis

Abstract. Rheumaptera cervinalis Scopoli : new to the Kempen (Lepidoptera :
Geometridae).

Between 24th and 29th April 1987 the author caught 8 specimens of Rheumaptera
cervinalis Scopoli in his garden at Turnhout (province of Antwerp). This is a very rare
geometrid moth in Belgium. He discusses the occurrence of the species in Belgium and
adjacent areas and supposes that the Caterpillar feeds on Mahonia aequifolium which is
often planted in gardens.

Résumé. Rheumaptera cervinalis Scopoli, espèce nouvelle pour la Campine
(Lepidoptera : Geometridae)

Entre le 24 et le 29 avril 1987, 1’auteur put observer au total 8 exemplaires de Rheumaptera
cervinalis Scopoli, espèce trés rare en Belgique. II commente la présence de cette espèce
dans les pays voisins et suppose que la chenille se nourrit de Mahonia aequifolium , qui a été
implanté dans de nombreux jardins.

Riemis, A. : Rerum-Novarumlaan 41, B-2300 Turnhout.

24 april 1987 was een prachtige, warme lentedag. Toevallig bemerkte ik ’s
middags in mijn tuin te Turnhout een spanner die zich onderaan een
afvoerbuis zette. Het lukte me de vlinder in een vangpot te krijgen, en beleefde
daarna zowat de verrassing van mijn leven. De spanner bleek een mannetje
Rheumaptera cervinalis SCOPOLI te zijn, een zeer zeldzame soort in België. Ik
was toen nog van mening dat dit een toevallige vondst betrof. Voor alle zeker-
heid plaatste ik die avond wel een lamp in de tuin. Dit leverde een tweede
eksemplaar op. Onnodig te zeggen dat de volgende avonden steeds weer
opnieuw de lamp werd opgesteld. Dit gaf volgende resultaten :

25. IV. 1987 : 1 ex.; 28. IV. 1987 : 2 ex.; 29.IV. 1987 : 2 ex.

Daarna werden de weersomstandigheden zo slecht dat verdere lichtvangsten
zinloos werden. Een nieuwe poging op 8 mei leverde nog 1 ex. op. Het betrof
een afgevlogen mannetje. Daarna werd cervinalis niet meer aangetroffen. In
totaal werden dus 8 eksemplaren gezien.

Volgens Hackray (1981) is R. cervinalis een van de meest zeldzame
spanners in België. Drie oude en los van elkaar staande waarnemingen
worden vermeld : Dinant, 1905, 2 ex. (BODART); Surdents-Verviers, 14. V.
1925, 1 paartje (HACKRAY); Tilff, 1934, 1 ex. (Houyez). Een meer recente
vangst gebeurde op 5. V. 1984 te Ham-Haremme. Daar werd door Houet 1
ex. verzameld.

In Nederland werd R. cervinalis aangetroffen in twee afzonderlijke vliegge-
bieden. Enkele vindplaatsen bevinden zich in het midden van Nederland, nl.
de provincies Gelderland en Utrecht. Geheel afzonderlijk daarvan bevindt
zich een tweede vliegplaats in het zuiden van Limburg. LEMPKE (1950) oppert
de mogelijkheid dat de soort in het oosten van België stellig meer moet
voorkomen in aansluiting op de Zuidlimburgse vindplaatsen. Tot op heden is
mij echter geen enkele waarneming in die zin bekend.

Phegea 15(4) : 191-193 (1 oktober 1987)

191

In de Gaume is de vlinder slechts van één vindplaats gekend, nl. te Moulin-
Batin in Frankrijk. Elk jaar werden er daar zowat een dozijn eksemplaren aan
de lamp verzameld. Volgens Wagner-Rollinger (1967) komt de soort
meer voor in het Groothertogdom Luxemburg. Van de Franse Ardennen
wordt cervinalis gesignaleerd door HERBULOT. In Saarland wordt de vlinder
zeer weinig waargenomen en SCHMIDT-KOEHL (1979) spreekt van een zeer
lokale soort. Op enkele plaatsen wordt de vlinder er al jaren niet meer
aangetroffen.

Wat de algemene verspreiding betreft : deze gaat van Japan en het Amoer-
gebied door Siberië en de Kaukasus tot Rusland en West-Europa; en van
Centraal-Skandinavië tot bezuiden de Alpen. De vlinder vliegt van einde
maart tot begin juni. In sommige streken zou een tweede generatie voorko-
men. Deze is echter overal zeer partieel en meestal ontbreekt ze. In Nederland
is er b.v. maar 1 ex. van een tweede generatie gekend : 1 ex. te Apeldoorn op
6. VIII. 1894. Enkel LHOMME (1923-1935) geeft als vliegperiode : juli en
overwinterend. Ongetwijfeld heeft men zich destijds gebaseerd op de vlieg-
periode van de aanverwante T. dubitata LlNNAEUS.

Berberis vulgaris (Zuurbes) is steeds vermeld als voedselplant van de rups.
In juni-juli leeft deze tussen samengesponnen bladeren. De verpopping vindt
plaats in een los net op de grond. Zoals verder blijkt, heeft de vlinder zich ook
aangepast aan gekultiveerde vormen van de Berberisfamilie en Mahonia
aequifolium.

Acht eksemplaren op twee weken geven vrijwel zekerheid niet meer met een
toevallige gast te doen te hebben, maar duiden op het bestaan van een kolonie.
Deze bestaat waarschijnlijk reeds geruime tijd. Had ik het eerste eksemplaar
niet toevallig overdag opgemerkt, zou ik er nooit aan gedacht hebben de soort
hier te zoeken. In voor- en najaar zijn lichtvangsten in mijn tuin eerder een
lukratieve bezigheid. Komt na twee uur een twaalfde vlinder op het laken, kan
men reeds van een vrij grote aanvlucht spreken. Ook gewone soorten, zoals
Opisthograptis luteolata LlNNAEUS of Selenia dentaria FABRICIUS zijn steeds
weinig talrijk, zelden meer dan 1 a 2 stuks. Dat R. cervinalis in even grote
aantallen aanvliegt, wijst er wel op dat de soort hier zeker niet zeldzaam is.

Op meer plaatsen is trouwens vastgesteld dat cervinalis in tuinen voorkomt.
Zo vermeldt P. Skou (1986) : «Gedurende de 60 en 70er-jaren is cervinalis een
gewone tuinsoort geworden op de Deense eilanden, terwijl dit niet het geval is
in de rest van zijn verspreidingsgebied in Fennoskandia en Denemarken».
STA MM (1981) vermeldt : «Mittelrhein, Mosel, Nahe Wiesbaden... haufig, in
Garten und Anlagen so lange die jetzt überall vertilgt werdende Berberis
gedultet wurde».

Ook in Nederland wordt dit verschijnsel de laatste jaren vastgesteld. Zo
vermeldt Lempke (1986) : «De soort breidt zich gedurig uit doordat nu ook
gekweekte Berberis- soorten als voedselplant geaccepteerd worden. Op 6. VIII
vond Mevr. Gehéniau een q te Knegsel (N.Br.). Uit de daarvan verkregen
eieren verpopten de rupsen zich begin IX. Te Steenwijk is de vlinder nu zo

192

gewoon geworden dat er in de vliegtijd enkele tientallen op de lamp komen
(A. de Jonge)». Ongetwijfeld heeft de soort zich op sommige plaatsen
aangepast aan gekultiveerde vormen van Berberis. Een zeer veel voorkomen-
de gekultiveerde verwant is Mahonia aequifolium, en ik ben ervan overtuigd
dat in mijn buurt deze plant als voedselplant gebruikt wordt.

Waarschijnlijk komt de vlinder meer voor dan vermoed wordt. Ik raad
iedereen aan die in zijn omgeving dergelijke planten heeft staan, deze in de
zomer op rupsen te kontroleren, en in het voorjaar een lamp te plaatsen. De
vlinder komt zeer gemakkelijk op licht.

Bibliografie

De Balsac, H. & Choul, M., 1973. Les Lépidoptères de la Gaume franco-belge. - Alexanor 8 : 87.

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1981. Catalogue des Macrlépidoptères de Belgique. Vol. IV Geome-
troidea. - Supllément a Lambillionea , nr. 688.

Lempke, B.J., 1950. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Deel IX. - Tijdschr.Ent. , nr.
677, en supplement p. 1067.

Lempke, B.J., 1986. Interessante waarnemingen en vangsten van Macrolepidoptera in 1986. -
Ent.Ber., Amst. 46 : 92.

Lhomme, 1923-1935. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique. Vol. 1 Macrolépido-
ptères. Douelle, Lot, p. 472 en 746, nr. 1220.

Schmidt-Koehl, W., 1979. Die Gross-Schmetterlinge des Saarlandes. Teil 2. - Abh.ArbGem, Tier-
Pflanzengeogr.Heimatforsch.Saarland 9 : 142, nr. 596.

Skou, P., 1986. The Geomeirid Moths of Nonh Europe. E.J. Brill / Scandinavian Science Press
Ltd., Copenhagen, p. 121.

Stamm, K., 1981. Prodromus der Lepidopteren Fauna der Rheinlande und Westfalens, p. 178,
nr. 842.

Wagner-Rollinger, C., 1967. Lépidoptères du Grand-Duché de Luxembourg et des régions limt-
trophes. Luxemburg.

Boekbesprekingen

Gomez de Aizpurua, C. : Biologia y morfologia de las orugas, Lepidoptera, Tomo II, Cossidae.
Sphingidae, Thaumetopoeidae, Lymantriidae, Arctiidae.

19 x 25 cm, 240 p., ca. 400 kleurenfoto’s, 100 tekstfiguren, Boletin de Sanidad Vegetal No. 6,
1986, gebonden, prijs voor SHILAP-leden Ptas 2400,-, te bestellen bij SHILAP, Apartado 331,
E-28080 Madrid.

Dit tweede deel volgde erg snel na het eerste. De opbouw van het boek is identiek aan die van
het eerste deel. Bij elke soort wordt vermeld : wereldverspreiding, voedselplanten van de rups en
gedrag van de verschillende stadia, uiterlijk van de rups na de diverse vervellingen, vorm en graad
van de eventuele schadelijkheid, natuurlijke vijanden en een korte bibliografie.

Op de figuren wordt weergegeven : de verspreiding in Europa, de biologische cyclus binnen een
jaar en een schema met de uiterlijke kenmerken van de rups. De acht kleurenfoto’s bij elke soort
stellen de rups voor in verschillende stadia van haar ontwikkeling, de pop, het imago in natuurlij-
ke rusthouding en als geprepareerd eksemplaar.

Men kan zich afvragen wat de keuze bepaald heeft om een soort al dan niet op te nemen in dit
boek. Was het de schadelijkheidsgraad van de rupsen voor de diverse landbouwgewassen of
gewoon de beschikbaarheid van de kleurenfoto’s. Waarschijnlijk is dit laatste het geval want
vooral bij de Arctiidae worden enkele zeldzame soorten behandeld die nooit schadelijk optreden.
Hopelijk komt er later een aanvullend deel met de soorten die nu achterwege zijn gebleven.
Jammer genoeg wordt zo de onoverzichtelijkheid in de hand gewerkt.

193

Het onderhavige werk is echter zeker de moeite waard om te bezitten. Niet alleen de studenten
van de toegepaste entomologie, maar ook de zuivere entomologen vinden er heel wat bruikbare
informatie in.

W.O. De Prins

Schmidt, G. : Prdparieren von Insekten und anderen Wirbellosen.

12 x 16,5 cm, 134 p., 58 tekstfiguren, 24 zwartwitfoto’s, 4 kleurplaten, Lehrmeister-Bücherei Nr.
104, Albrecht Philler Verlag, Postfach 2860, D-4950 Minden, geplakt, 1979, DM 8,- (ISBN 3-
7907-0104-1).

De ondertitel van dit handige boekje «Eine kurze Einführung für den Sammler» verraadt reeds
veel over de inhoud. Op iets meer dan honderd bladzijden kan men nu eenmaal niet gedetailleerd
uitleggen hoe alle soorten insekten en bovendien de andere ongewervelde dieren moeten geprepa-
reerd worden. Het gaat dus om een «korte» inleiding. De auteur begint met erop te wijzen dat alle
verzamelen een wetenschappelijk doel moet nastreven en dat men zich zo gauw mogelijk moet
specialiseren in een beperkte groep of in de dieren van een bepaald gebied met beperkte omvang.
Steeds moet men op een verantwoorde manier handelen : nooit te veel verzamelen, steeds zeer
nauwkeurig de vindplaatsen en andere bijzonderheden noteren in een logboek en het geprepa-
reerde materiaal duidelijk etiketteren.

Na wat uitleg over het verzamelen van ongewervelde dieren, waarbij onderscheid wordt
gemaakt tussen land- en waterdieren, volgt de systematische bespreking van de prepareertechnie-
ken bij de verschillende diergroepen, vanaf de Protozoa over de holtedieren, wormen enz. tot de
insekten. Telkens worden de formules voor scheikundige stoffen gegeven en uitleg over de manier
hoe met die stoffen moet gewerkt worden. Elke paragraaf beschrijft nauwkeurig de te volgen
werkwijze en wordt afgesloten met een korte lijst determineerwerken voor die bepaalde groep.
De tekst over het prepareren van insekten neemt bijna de helft van het boekje in. De paragraaf
over vlinders bevat enkel uitleg over het prepareren van Microlepidoptera, omdat er een apart
deeltje verscheen over het prepareren van Lepidoptera (LB Nr. 103).

De figuren stellen prepareermateriaal voor en opgezette ongewefvelde dieren in verschillende
voorstellingswijzen (in alkohol, op naalden, op bladeren enz.). Het boekje biedt snel duidelijke
informatie over het prepareren van vele diersoorten. Het is zeker zijn prijs waard.

W.O. De Prins

Zeegers, T. : De wespvlinders van Nederland en België.

16,5 x 21 cm, 21 p., 13 tekstfiguren, Jeugdbondsuitgeverij, geniet, 1986, te bestellen door
overmaking van ƒ 4,- per eksemplaar op gironummer 233040, t.n.v. Jeugdbondsuitgeverij,
Huygenslaan 73, NL-6824 JE Arnhem.

Met deze tabel kan men alle soorten wespvlinders (Sesiidae) uit Nederland, België en Noord-
west-Duitsland determineren door te letten op uiterlijke kenmerken alleen. Verder bevat deze
brochure korte beschrijvingen van alle behandelde soorten. Daarnaast wordt bij elke soort
vermeld in welke plant de rups leeft, in welk biotoop de vlinder kan verwacht worden, waar de
soort verspreid is (apart voor Nederland en België) en wanneer het imago vliegt. De tekstfiguren
bestaan uit pentekeningen van volledige vlinders of van delen ervan die belangrijk zijn bij het
determineren.

Het valt best mee om met behulp van de tabel de verschillende soorten te determineren. Het
werkje kan dan ook met veel gemak gebruikt worden door entomologen die helemaal niet thuis
zijn in deze groep.

W.O. De Prins

194

De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen
(Lepidoptera) (vervolg) *

Marcel Faquaet

2.0. NOCTUIDAE

Euxoa obelisca DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Eén vlinder te Cerellaz op
4. VIII. 1985 en één vlinder op de Col de Joux op 1 1. VIII. 1985. Wellicht het
begin van de vliegperiode.

Euxoa nigricans LlNNAEUS. Gewoon te Cerellaz en te Vens, geen waarne-
mingen op de andere plaatsen.

Euxoa distinguenda LEDERER. Te Cerellaz en te Vens : zeldzaam begin
augustus 1985. De vliegperiode is ook slechts begonnen.

Agrotis cinerea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één afgevlogen vlinder
te Cerellaz op 11. VII. 1983. De vliegtijd is voorbij.

Agrotis simplonia GEYER. Een gewone soort op de vier plaatsen. Typisch
alpiene soort.

Agrotis trux HÜBNER. Slechts één vlinder te Cerellaz op 9. VIII. 1985. Zeker
het begin van de vliegperiode. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1971) vliegt
de soort in de zuidelijke alpendalen in september en oktober.

Agrotis crassa HÜBNER. Te Cerellaz slechts één vlinder op 9. VIII. 1985. Ook
hier zeker het begin van de vliegtijd.

Ochropleura vallesiaca BOISDUVAL. Een zeer zeldzame soort. Slechts drie
waarnemingen : Vens op 10. VII. 1982 en 8. VIII. 1985, en één te Cerellaz op
4. VIII. 1985.

Ochropleura nigrescens HÖFNER. Gewoon te Cerellaz en zeldzaam te Avise,
geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.

Ochropleura forcipula DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Twee vlinders te Vens
op 15. VII. 1983. Geen waarnemingen op de overige plaatsen.

Ochropleura signifera DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Waarnemingen op de
vier plaatsen, maar het meest te Cerellaz.

Ochropleura candelisequa DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Waarnemingen te
Cerellaz en te Avise, daar niet zeldzaam. Te Vens zeldzaam en op de Col de
Joux zeer zeldzaam. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT ( 197 1 ) is de soort te
vinden in de zuidelijke alpendalen tot ca. 1600 m, van einde juni tot augustus.
De soort is lokaal, niet gewoon tot zeldzaam.

Ochropleura musiva HÜBNER. Is een zeldzame soort te Cerellaz, Vens en op
de Col de Joux. Niet waargenomen te Avise.

Eugnorisma depuncta LlNNAEUS. Gewoon te Vens en op de Col de Joux.
Zeldzaam te Cerellaz en zeer zeldzaam te Avise.

Standfussiana lucernea LlNNAEUS. Typische alpiene soort. Slechts twee
waarnemingen : één te Cerellaz op 9. VIII. 1985 en één op de Col de Joux op
1 1. VIII. 1985. Zeker het begin van de vliegperiode. Volgens FORSTER &

* zie Phegea 15 : 47-59, 91-107, 131-144.

Phegea 15(4) : 195-208 (1 oktober 1987)

195

Figuur 27 : a. Agrotis simplonia Geyer, Vens 20. VII. 1986; b. Agrotis trux HÜBNER, Cerellaz
9. VIII. 1985; c. Ochropleura candelisequa Denis & Schiffermüller, Cerellaz 14. VII. 1986;
d. Ochropleura vallesiaca Boisduval, Vens 8. VIII. 1985.

WOHLFAHRT (1971) vliegt de soort in de Alpen overdag vanaf 2000 m tot
boven de 3000 m, lokaal en niet talrijk. Wij vingen de soort rond de lamp.

Rhyacia grisescens FABRICIUS. Twee eksemplaren te Cerellaz op 9. VIII.
1985. Ook een alpiene soort, die tot ver boven de 2000 m in de Alpen te vinden
is.

Chersotis rectangula DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zowel te Cerellaz, Vens
als op de Col de Joux een zeldzame soort, geen waarnemingen te Avise.

Chersotis alpestris Boisduval. Gewoon te Vens, zeldzaam te Cerellaz en
geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Chersotis multangula HÜBNER. Waarnemingen op de vier plaatsen, maar
nooit talrijk. Het meest te Vens.

Chersotis margaritacea DE VlLLERS. Waarnemingen te Cerellaz, Vens en
op de Col de Joux, alle begin augustus 1985. Geen waarnemingen te Avise.
De soort is nergens talrijk, wellicht het begin van de vliegperiode. FORSTER &
WOHLFAHRT (1971) vermelden de soort niet van de zuidelijke alpendalen.

Chersotis cuprea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeldzaam te Cerellaz en op
de Col de Joux : begin augustus 1985. We hebben nog geen waarnemingen uit
Avise en Vens, wellicht door het feit dat begin augustus de vliegtijd pas begint.

Chersotis fimhriola Esper. Zeer zeldzaam, alleen waarnemingen te Vens en
dit in 1982 en 1985.

Chersotis ocellina DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Overdag waargenomen te
Vetan op zeer grote hoogte, twee eksemplaren op 2. VIII. 1985. Ook op de
Col de Joux zagen we deze soort overdag, en ’s nachts talrijk bij de lamp.

Noctua comes HÜBNER. Gewoon te Avise en te Cerellaz, zeldzaam te Vens
en geen waarnemingen op de Col de Joux.

Epilecta linogrisea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts vier waarnemin-
gen : twee te Vens op 19. VII. 1983 en één op 12. VII. 1986 en één op de Col de

196

Figuur 28 : a. Rhyacia grisescens Fabricius, Cerellaz 9. VIII. 1985; b. Standfussia lucernea
Linnaeus, Col de Joux 1 1. VIII. 1985; c. Ochropleura musiva HÜbner, Col de Joux 1 1 .VIII. 1985;
d. Chersotis rectangula Denis & Schiffermüller, Vens 12. VII. 1986.

Joux op 27. VII. 1983. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT( 1971) vliegt de soort
niet op hogere gebergten.

Spaelotis senna FREYER. Slechts twee eksemplaren op de Col de Joux op
9. VII. 1983.

Paradiarsia sobrina DUPONCHEL. Zeldzame soort. Slechts vier waarnemin-
gen, alle te Vens in 1985.

Xestia speciosa HÜBNER. Slechts op de Col de Joux waargenomen. De
soort is daar niet zeldzaam. Waarnemingsdata : 9 en 21. VII. 1983.

Xestia ditrapezium DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming te
Avise op 24. VII. 1984.

Xestia ashworthii DOUBLEDAY. Gewoon te Cerellaz en te Vens, zeer
zeldzaam te Avise en op de Col de Joux.

Xestia baja DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Niet zeldzaam te Vens en op de
Col de Joux, veel minder te Avise en te Cerellaz.

Xestia rhomboidea ESPER. Gewoon te Cerellaz, zeer zeldzaam te Avise,
geen waarnemingen te Vens en op de Col de Joux.

Eurois occulta Linnaeus. Slechts één waarneming te Vens op 10. VII. 1982.
Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1971) vliegt de soort in de Alpen tot ca.
2000 m, en de vliegtijd is van juni tot september.

Discestra marmorosa BORKHAUSEN. Gewoon op de Col de Joux, minder te
Vens en zeer zeldzaam te Cerellaz, geen waarnemingen te Avise.

Hada proxima HÜBNER. Waarnemingen op de vier plaatsen, maar het
meest te Cerellaz.

Sideridis anapheles Nye. Zeldzaam te Vens en zeer zeldzaam op de Col de
Joux, geen waarnemingen op de lager gelegen plaatsen.

Heliophobus reticulata GOEZE. Waarnemingen op de vier plaatsen, maar

19

Figuur 29 : a. Chersotis margaritacea de Villers,Co1 deJoux 1 1. VIII. 1985; b. Chersotis cuprea
Denis & Schiffermüller, Cerellaz 9. VIII. 1985; c. Chersotis ocellina Denis & Schiffermüller.

Vetan 2. VIII. 1985; d. Epilecta linogrisea Denis & Schiffermüller, Vens 19. VII. 1983.

nergens gewoon.

Mamestra dysodea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts twee waarnemin-
gen : één te Cerellaz op 29. VII. 1984 en één te Vens op 2. VIII. 1985. Volgens
FORSTER & WOHLFAHRT ( 1971) is de soort in de Alpen te vinden tot ca. 1400
m, in een langgerekte generatie vanaf april tot einde juli, maar in het gebergte
vliegt de soort nog langer.

Hadena irregularis HUFNAGEL. Slechts twee waarnemingen : één te Avise
op 13. VIL 1983 en één te Vens op 20. VII. 1984. Einde van de vliegperiode.

Hadena luteago DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Gewoon te Avise en te
Cerellaz, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen. Ook voor deze
soort was de vliegperiode ver gevorderd.

Hadena confusa HUFNAGEL. De soort is op de vier plaatsen waargenomen,
maar nergens talrijk. Het meest te Cerellaz.

Hadena albimacula BORKHAUSEN. Waarnemingen te Avise, Cerellaz en
Vens : telkens slechts een paar vlinders. Geen waarnemingen op de Col de
Joux. Einde van de vliegtijd.

Hadena laudeti Boisduval. Wellicht de beste vangst voor de Aosta-vallei.
Slechts één eksemplaar gedurende de vijfjaar : te Vens op 8. VII. 1982. De
vlinder is gevangen rond middernacht. Teobaldelli (1979) ving ook één
eksemplaar in de Vallei van Cogne op 10. VII. 1976. Volgens hem zou deze
vlinder de eerste zijn van deze soort voor Italië. Inderdaad, Berio (1985)
spreekt niet over laudeti in zijn onlangs verschenen werk. Volgens Forster &
Wohlfahrt (1971) vliegen de vlinders overdag tijdens de warmste
middaguren. Teobaldelli (1979) ving de soort rond de straatverlichting en
ikzelf ving ze rond middernacht. TEOBALDELLI (1979) ving zijn vlinder te
Cogne, hoogte 1554 m en ik ving hem op 1700 m. Er is bij FORSTER &
WOHLFAHRT (1971) slechts één vliegplaats opgegeven : Wallis. De soort is er
lokaal en zeldzaam. Vliegtijd : van juni tot begin augustus. Er zou volgens

198

Figuur 30 : a. Discestra marmorosa Borkhausen, Vens 12. VII. 1986; b. Eugnorisma depuncta
Linnaeus, Cerellaz4.VIII.1985; c. Sideridis anapheles Nye, Vens 15. VII. 1983; d. Xestia speciosa
Hübner, Col de Joux 9.VII.1983.

deze auteurs ook soms een onvolledige tweede generatie kunnen voorkomen
in september.

Hadena magnolii Boisduval. Zeldzaam te Cerellaz en te Vens, geen waar-
nemingen op de andere plaatsen. De min of meer afgevlogen toestand van de
vlinders doet mij veronderstellen dat de maand juli het einde is van de
vliegtijd.

Hadena caesia Denis & SCHIFFERMÜLLER. Gewoon te Cerellaz, Vens en
op de Col de Joux, geen waarnemingen te Avise.

Hadena tephroleuca BOISDUVAL. Zeer gewoon op de Col de Joux, zeldzaam
te Vens en geen waarnemingen op de lager gelegen plaatsen. Volgens
FORSTER & WoHLFAHRT (1971) vliegt deze soort alleen in de Zwitserse en
Tiroler Alpen tussen 1300 en 2500 m, zeer lokaal en zeldzaam. De vliegtijd is
van einde juni tot juli.

Hadena perplexa DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Min of meer gewoon op de
vier plaatsen. Het meest te Cerellaz.

Cerapteryx graminis LINNAEUS. Slechts één waarneming op de Col de Joux
op 1 1. VIII. 1985. Het is een zeer donker eksemplaar.

Mythimna conigera DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Een gewone soort te
Cerellaz, veel minder op de drie andere plaatsen. Deze gele uit zagen we ook
in de schemering rond de bloemetjes van braam ( Rubus ).

Mythimna albipuncta DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts twee waarne-
mingen : één te Cerellaz op 22. VII. 1984 en één op de Col de Joux op 1 1 .VIII.
1985.

Mythimna l-album LINNAEUS. Zeldzaam te Avise en zeer zeldzaam te
Cerellaz, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen. Volgens FORSTER
& WoHLFAHRT (1971) vliegt de soort in de Alpen tot ca. 1600 m, er zijn twee
generaties : mei tot juli en augustus tot einde oktober.

199

Figuur 31 : a. Hadena albimacula Borkhausen, Avise 13. VII. 1983; b. Hadena luteago Denis &
Schiffer muller, Cerellaz 29. VII. 1984; c. Hadena laudeti Boisduval, Vens 8. VII. 1982; d. Hade-
na irregularis Hufnagel, Vens 20. VII. 1984; e. Hadena magnolü Boisduval, Cerellaz 29. VII.

1984; f. Hadena tephroleuca Boisduval, Col de Joux 1 1 .VIII. 1985.

Mythimna sicula Treitschke. Zeer zeldzame soort, slechts een paar waar-
nemingen op de drie lager gelegen plaatsen, geen waarnemingen op de Col de
Joux.

Mythimna andereggii Boisduval. Zeker een van de betere vangsten uit de
Aosta-vallei. De soort is zeldzaam te Cerellaz, zeer zeldzaam te Vens en op de
Col de Joux. Geen waarnemingen te Avise. De vlinders die we vingen,
behoren alle tot de vorm cinis Freyer. Volgens Berio (1985) zou de soort
boven 1700 m te vinden zijn. Er zijn volgens de auteur waarnemingen voorde
westelijke Alpen uit o.a. Courmayeur. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT
(1971) zou de soort in de Alpen te vinden zijn tot een hoogte van 2500 m,
lokaal en soms niet zeldzaam.

Cucullia absinthii LiNNAEUS. Min of meer een gewone soort te Cerellaz,
zeer zeldzaam te Vens, geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Cucullia lactucae Denis & SchiffermÜLLER. Slechts één waarneming te
Vens op 19. VII. 1983. De soort is volgens FORSTER & WOHLFAHRT ( 1971) in
de Alpen te vinden tot 1800 m en al naar gelang de hoogte van mei tot begin
september, eenzame vlinders nog in oktober.

Cucullia santonici HÜBNER. Ook een zeer goede vangst voor de Aosta-
vallei. Slechts één waarneming te Cerellaz op 17. VII. 1983. Volgens Berio
( 1985) is de soort zeer lokaal en zeldzaam. Er zijn geen waarnemingen voor de
westelijke Alpen. Bij FORSTER & WOHLFAHRT (1971) is santonici onbekend.

Copiphana olivina Herrich-Schaffer. Dit is nog een zeer goede soort
voor de Aosta-vallei. Enkele waarnemingen te Vens en slechts twee vlinders te
Cerellaz. Er zijn volgens kenners slechts enkele vliegplaatsen gekend voor
Europa. Volgens FORSTER & WOHLFAHRT (1971) vliegt de soort in de zuide-
lijke alpendalen, lokaal en zeer zeldzaam. Vliegtijd juni en juli. Nog volgens
deze auteurs zijn de zuidelijkste alpendalen de enige, gekende vliegplaats.

200

b

Figuur 32 : a. Mythimna andereggi Boisduval, Col de Joux 9. VII. 1983; b. Callierges ramosa
Esper, Avise 13. VII. 1983; c. Cucullia santonici Hübner, Cerellaz 17. VII. 1983; d. Copiphana
olivina Herrich-Schaffer, Vens 15. VII. 1983.

Volgens Berio (1985) vliegt de soort lokaal en zeldzaam tussen 700 en 1500
m. Voor de westelijke Alpen heeft hij slechts één vliegplaats : Bardonecchia.
Deze plaats ligt niet in de Aosta-vallei.

Brachylomia viminalis Fabricius. Slechts vier waarnemingen, alle te
Cerellaz.

Callierges ramosa ESPER. Zeer zeldzaam, slechts één waarneming te Avise
op 13.VII.1983.

Blepharita adusta ESPER. Min of meer gewoon te Vens, zeldzaam te
Cerellaz en op de Col de Joux, geen waarnemingen te Avise.

Xanthia icteritia Hufnagel. Slechts één waarneming te Vens op 8. VIII.
1985. Begin van de vliegperiode.

Acronicta euphorbiae Denis & Schiffermüller. Gewoon te Cerellaz,
twee eksemplaren te Vens en geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Cryphia algae Fabricius. Zowel te Avise als te Cerellaz gewoon, geen
waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.

Cryphia ochsi BOURSIN. Eén vlinder te Avise op 13. VII. 1983 en twee
vlinders te Cerellaz op respektievelijk 4. VIII. 1985 en 9. VIII. 1985.

Cryphia raptricula TURATI. Een paar eksemplaren : zowel te Avise als te
Cerellaz, geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen. Volgens FORSTER
& WOHLFAHRT (1971) vliegt de soort in de Alpen, in de warmste dalen en is al
naar gelang de plaats niet zeldzaam. Vliegtijd van einde juni tot september.

Cryphia petricolor Lederer. Te Avise één eksemplaar in 1983 en te
Cerellaz in 1982 en 1983 telkens één vlinder.

Cryphia domestica Hufnagel. Gewoon te Cerellaz, slechts één vlinder op
de Col de Joux, geen waarnemingen op de andere plaatsen.

Cryphia muralis FORSTER. Al naar gelang het jaar schommelen de waarne-
mingen te Cerellaz : zeldzaam in 1982 maar gewoon in 1983. Slechts twee

201

b d

Figuur 33 : a. Cryphia domestica Hufnagel, Cerellaz 1 1. VII. 1983; b. Cryphia algae Fabricius,
Avise 31. VII. 1985; c. Cryphia muralis Forster, Cerellaz 17. VII. 1983; d. Cryphia raptricula

Turati, Cerellaz 9. VIII. 1985.

waarnemingen te Avise in 1984, één eksemplaar te Vens in 1983, geen waarne-
mingen op de Col de Joux.

Mormo maura Linnaeus. Slechts één waarneming te Cerellaz op 12. VIII.
1985. De vlinder is overdag gevangen, rustend onder een dakgoot van het
hotel waar we logeerden. Volgens Forster & Wohlfahrt (1971) vliegt de
soort in de Alpen tot hoogstens 1000 m. Vliegtijd is juli en augustus.

Polyphaenis sericata ESPER. Gewoon te Avise in 1984, de andere jaren zeld-
zaam. Zeer zeldzaam te Cerellaz, niet op de hoger gelegen plaatsen.

Callopistria latreillei Duponchel. Slechts één waarneming te Cerellaz op
4. VIII. 1985. De vlinder was afgevlogen.

Ipimorpha subtusa Denis & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één vlinder te Avise
op 31. VII. 1985. Volgens Forster & Wohlfahrt (1971) vliegt de soort in de
Alpen tot ca. 1600 m, vanaf juli tot september.

Enargia paleacea ESPER. Gewoon op de vier plaatsen, te Cerellaz zelfs
massaal. Volgens Forster & Wohlfahrt (1971) zou de soort in de Alpen
tot slechts 1500 m hoogte vliegen!

Dicycla oo LINNAEUS. Gewoon te Avise en te Cerellaz, zeer zeldzaam te
Vens en geen waarnemingen op de Col de Joux.

Costnia affinis LINNAEUS. Zeer zeldzame soort. Slechts één waarneming te
Cerellaz op 9. VIII. 1985. Wellicht het begin van de vliegperiode.

Auchmis detersa ESPER. Een gewone soort op de hoogste drie plaatsen, zeer
zeldzaam te Avise.

Actinotia hyperici Denis & SchiffermÜller. Slechts drie waarnemingen :
twee ervan te Cerellaz en één te Avise.

Apamea lithoxylaea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Waarnemingen op de vier
plaatsen, maar steeds zeldzaam.

Apamea sublustris Esper. Slechts twee waarnemingen : één te Cerellaz op
17.VII.1983 en één te Vens op 20. VII. 1984.

Apamea lateritia Hufnagel. Zeer zeldzaam te Cerellaz en te Vens, geen
waarnemingen op de andere plaatsen.

202

b

d

Figuur 34 : a. Polyphaenis sericata Esper, Avise 24. VII. 1984; b. Actinotia hyperici Denis &
Schiffermüller, Cerellaz 9. VIII. 1985; c. Auchmis detersa Esper, Cerellaz 14. VII. 1986; d. Cala-
mia iridens Hufnagel, Avise 13. VII. 1983.

Apantea furva DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeer gewoon te Vens en op de
Col de Joux, zeer zeldzaam te Cerellaz en niet gezien te Avise.

Apamea maillardi Geyer, Gewoon te Vens en op de Col de Joux, op de
lager gelegen plaatsen geen waarnemingen. Typisch alpiene soort.

Apamea zeta Treitschke. Slechts drie eksemplaren : één te Vens op
27. VII. 1984 en twee op de Col de Joux op 1 1. VIII. 1985. Wellicht is einde juli -
begin augustus het begin van de vliegperiode. Volgens Forster & Wohl-
FAHRT (1971) vliegt de soort in de Alpen tot ca. 3000 m en al naar gelang de
hoogte vanaf einde juni tot begin september.

Apamea rubrirena Treitschke. Gewoon op de Col de Joux, zeer zeldzaam
te Vens, geen waarnemingen op de lager gelegen plaatsen. We hebben deze
soort ook overdag waargenomen. Ook een alpiene soort.

Apamea platinea Treitschke. Gewoon te Cerellaz, Vens en op de Col de
Joux, geen waarnemingen te Avise.

Mesoligia literosa Haworth. Zeer zeldzaam te Avise, Cerellaz en Vens,
geen waarnemingen op de Col de Joux.

Calamia tridens Hufnagel. Min of meer gewoon te Vens en op de Col de
Joux, zeldzaam te Avise en te Cerellaz. Volgens Forster & Wohlfahrt
(1971) vliegt de soort in de Alpen tot 1800 m, en is meestal niet talrijk, lokaal
op warme, droge plaatsen.

Celaena leucostigma HÜBNER. Slechts één waarneming te Vens op 14. VII.
1982.

Hoplodrina respersa Denis & Schiffermüller. Te Avise, Cerellaz en
Vens zeer zeldzaam, geen waarnemingen op de Col de Joux.

Caradrina selini BOISDUVAL. Slechts één waarneming te Vens op 20. VII.

Figuur 35 : a. Apamea maiüardi Geyer, Col de Joux 9. VII. 1983; b. Apamea platineaTREiTSCHKE,
Vens 14.VII.1982; c. Apamea furva Denis & Schiffermüller, Col de Joux 1 1. VIII. 1985; d.

Apamea rubrirena Treitschke, Col de Joux 1 1 .VIII. 1985.

1984.

Caradrina flavirena GUENÉE. Slechts één waarneming te Avise op 24. VII.
1984.

Athetis palustris HÜBNER. Avise ; één vlinder in 1983. Cerellaz : één vlinder
in 1983 en Col de Joux : drie vlinders in 1983.

Heliothis peltigera Denis & SCHIFFERMÜLLER. Waarnemingen te Cerellaz
en te Vens : zowel in 1982, 1983 en 1984. Niet op de andere plaatsen.

Heliothis viriplaca HUFNAGEL. Van deze zwerver ving ik drie eksemplaren
te Avise, twee vlinders op 4. VIII. 1985 en één een paar dagen later. Waarne-
mingen overdag terwijl de vlinders nectar zogen uit de bloemetjes van luzerne.

Acontia lucida HUFNAGEL. Te Quart ving ik op 9. VII. 1983 één erg donker
eksemplaar. De vlinders uit Zuid-Frankrijk zijn lichter gekleurd. Deze soort
wordt in België en Nederland opgegeven als trekvlinder. In Nederland één
waarneming in 1947 (Lempke, 1972), in België nog nooit waargenomen. De
vlinder te Quart is overdag gevangen.

Metachrostis dardouini BOISDUVAL. Twee waarnemingen : één te Avise op
13.VII.1983 en één te Cerellaz op 23.VII.1983.

Eublemma polygramma DUPONCHEL. Zeer zeldzaam, zowel te Avise,
Cerellaz en Vens, geen waarnemingen op de Col de Joux. Volgens Forster &
Wohlfahrt (1971) is de soort in de zuidelijke alpendalen lokaal en al naar
gelang de plaats niet zeldzaam. Er zijn twee generaties : in juni en augustus.

Emmelia trabealis SCOPOLI. Te Cerellaz in 1982, 1983 en 1984, maar steeds
zeldzaam, één vlinder te Avise op 13. VII. 1983. Geen waarnemingen op de
hoger gelegen plaatsen. Ook waarnemingen overdag te Cerellaz.

204

Figuur 36 : a. Athetis pallustris Hübner, Col de Joux 9. Vil. 1983; b. Emmelia trabealis Scopoli,
Cerellaz 4. VII. 1982; c. Heliothis peltigera Denis & SchiffermÜller, Vens 20. VII. 1984; d.
Eublemma polygramma Duponchel, Vens 27. VII. 1984.

Euchalcia variabilis PlLLER & MlTTERPACHER. Eén waarneming op de Col
de Joux op 21. VII. 1983. Vliegtijd wellicht voorbij.

Panchrysia v-argenteum ESPER. Slechts twee waarnemingen : één te Vens
op 15. VII. 1983 en één te Cerellaz op 29. VII. 1984, dit laatste was een afgevlo-
gen eksemplaar.

Autographa bractea DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Zeer zeldzaam te Vens,
Cerellaz en op de Col de Joux, geen waarnemingen te Avise.

Syngrapha interrogationis LiNNAEUS. Slechts één waarneming te Vens op
14. VII. 1982. Volgens Forster & Wohlfahrt (1971) vliegt de soort in de
Alpen tot 2400 m, van einde juni tot augustus. De soort zou volgens hen ook
overdag vliegen.

Syngrapha ain HOCHENWARTH. Vrij zeldzaam te Cerellaz, zeer zeldzaam
te Avise, gewoon te Vens en op de Col de Joux.

Caloplusia hochenwarthi HOCHENWARTH. Dit klein, geelbruin uiltje vliegt
in de Alpen op zeer grote hoogte. Te Vetan, ongeveer 2400 m hoog, ving ik
overdag drie eksemplaren op 8. VIII. 1985. Ook iets hoger dan de Col de Joux,
eveneens overdag, één eksemplaar op 8. VIII. 1982.

Catocala nymphagoga Esper. Zeldzaam te Avise, zowel in 1984 als in 1985.
Zeer zeldzaam te Cerellaz, zowel in 1982 als in 1983, geen waarnemingen op
de hoger gelegen plaatsen.

Aleucanitis cailino LefÈBVRE. Vrij zeldzaam te Avise, Cerellaz en Vens,
geen waarnemingen op de Col de Joux. Bij FORSTER & WOHLFAHRT (1971)
is de soort niet vermeld.

Catephia alchymista DENIS & SCHIFFERMÜLLER. Slechts één waarneming
te Avise op 13. VII. 1983. Zeer waarschijnlijk het einde van de vliegperiode.
Volgens Forster & Wohlfahrt (1971) vliegt de soort in de zuidelijke
Alpen zeer lokaal en zeer zeldzaam van mei tot juni, tot ongeveer 800 m.

205

Figuur 37 : a. Caloplusia hochenwarthi Hochenwarth, Vetan 8. VIII. 1985; b. Panchrysia v-argen-
teum Esper, Vens 15. VII. 1983; c. Syngrapha ain Hochenwarth, Vens 12. VII. 1986; d. Syngrapha
interrogationis Linnaeus, Vens 14. VII. 1982.

Lygephila lusoria LINNAEUS. Zeer zeldzaam te Avise, Cerellaz en Vens,
geen waarnemingen op de Col de Joux.

Autophila dilucida HÜBNER. Slechts twee waarnemingen, beide te Vens op
14. VIL 1982 en 2. VIII. 1985. Ik heb de indruk dat de vlinders zeer moeilijk
naar het licht komen.

Epizeuxis calvaria Denis & SCHIFFERMÜLLER. Zeer zeldzame soort. Nog
een van de betere soorten voor de Aosta-vallei. We vingen slechts twee eksem-
plaren, beide te Avise op 24. VII. 1984. Volgens Forster & Wohlfahrt
(1971) zou de soort in de Alpen te vinden zijn tot 800 m. In de noordelijke
Alpen zeer zeldzaam, maar in de zuidelijke alpendalen gewoner, van einde
juni tot half september.

Pechipogo plumigeralis HÜBNER. Te Avise een gewone soort, te Cerellaz
zeldzaam en geen waarnemingen op de hoger gelegen plaatsen.

Samenvatting

Voor de dagvlinders hadden we een onverhoopt hoog aantal waarnemin-
gen en dit mogen we eveneens zeggen voor de nachtvlinders. Het aantal
waargenomen Heterocera-soorten is zeker het veelvoud van de hierboven
opgesomde lijst van 229.

Twee plaatsen die ons 100% voldoening gaven, zijn Vens en de Col de Joux,
want nooit voorheen vingen we nachtvlinders op dergelijke hoogten. We
hebben de intentie om de komende jaren nog hoger dan 2000 m op nacht-
vangst te gaan. Verscheidene alpiene soorten zullen we daar zeker aantrekken
naar de lamp. Ook Avise en Cerellaz zijn twee plaatsen waar we terugkeren.

206

Figuur 38 : a. Catephia alchymista Denis & Schiffermüller, Avise 13. VII. 1983; b. Aleucanitis
cailino Lefèbvre, Vens 20. VII. 1 984; c. Autophila dilucida HÜbner, Vens 2. VIII. 1985; d. Epizeuxis
calvaria Denis & Schiffermüller, Avise 24. VII. 1984.

Dankbetuiging

In de eerste plaats aan mijn vrouw, omdat ze nooit morde, zelfs niet als ik
haar voor 5 a 6 uur alleen achterliet, wanneer ik de bergen introk op zoek naar
dagvlinders, en evenmin als we ’s nachts pas rond 2 uur of later ons bedje
opzochten. Aan Frans en Annie Begijn voor de vele uren dat we samen op
pad waren en voor de gezellige momenten die we samen doorbrachten in de
Aosta-vallei. Aan de familie Jacquemod, voor de gastvrijheid in hun etablis-
sement en de spontaneïteit waarmee ze ’s nachts de deur van het hotel open
lieten. Aan allen die van zichzelf of van anderen publikaties over de Aosta-
vallei opstuurden : F. Begijn, Prof. A. Gillard, B.J. Lempke en A.
Teobaldelli. Tenslotte aan hen die me hielpen bij het determineren van
moeilijke soorten ; F. BOLLAND, W.O. De Prins en J. HACKRAY.

Literatuur

Berio, E., 1985. Fauna d’Italia. Lepidoptera, Noctuidae 1. Edizione Calderini, Bologna.
Brockmann, E., 1984. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna des Aosta-Tales (Italienische Alpen)
1. Allgemeiner Teil. - Nachr.ent.Ver.Apollo 5 : 21-42.

Brockmann, E., 1985a. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna des Aosta-Tales (Italienische
Alpen) 2. Spezieller Teil : Papilionidae, Pieridae. - Nachr.ent.Ver.Apollo 6 : 1-17.
Brockmann, E., 1985b. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna des Aosta-Tales (Italienische
Alpen) 3. Spezieller Teil : Satyridae, Nymphalidae. - Nachr.ent.Ver.Apollo 6 : 61-98.
Brockmann, E., 1985c. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna des Aosta-Tales (Italienische
Alpen) 4. Spezieller Teil : Libytheidae, Lycaenidae, Hesperiidae. - Nachr.ent. Ver.Apollo6 :
131-156.

Brockmann, E., 1986. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna des Aosta-Tales (Italienische Alpen)
5. Spezieller Teil : Lymantriidae, Arctiidae, Ctenuchidae, Thaumetopoeidae, Notodonti-
dae. - Nachr.ent.Ver.Apollo 7 : 57-

207

Forster, W. & Wohlfahrt, Th.A., 1960. Die Schmetterlinge Mitteleuropas. III. Spinner und
Schwarmer. Franckh’sche Verlagshandlung. Stuttgart.

Forster, W. & Wohlfahrt, Th.A., 1971. Die Schmetterlinge Mitteleuropas. IV. Eulen. Franckh'
sche Verlagshandlung, Stuttgart.

Forster, W. & Wohlfahrt, Th.A., 1981. Die Schmetterlinge Mitteleuropas. V. Spanner. Franckh'
sche Verlagshandlung, Stuttgart.

Higgins, L.G. & Riley, N.D., 1971. Elseviers Vlindergids. Uitg. Elsevier, Amsterdam.

Higgins, L.G. & Riley, N.D., 1975. Guide des papillons d’Europe. Ed. Delachaux et Niestlé,
Neuchatel.

Holloway, J.D., 1980. Coenonympha darwiniana Staudinger - a hybrid origin? - Entomologist’ s
Gaz 31 : 150.

Kühnert, H., 1979. Tagfalterbeobachtungen im Aostatal (N-Italien). - Ent.Z.Frankfa.M. 89 :
145-152. 158-167, 169-174.

Lempke, B.J., 1972. De Nederlandse trekvlinders. Thieme & Cie., Zutphen.

Oorschot, H. van, 1966. Dagvlinderonderzoek in Noord-Italië van 19 juli tot 6 augustus 1963. -
Ent.Ben.Amst. 26 : 97-107.

Rougeot, P.C. & Viette, P., 1978. Guide des papillons nocturnes d’Europe et d'Afrique du nord.
Hétérocères. Ed. Delachaux et Niestlé, Neuchatel.

Russell, A.B., 1973. Coenonympha : a mixed popul; e arcania. darwiniana and gardetta. -
Entomologist’ s Rec.J. Var. 73 : 229.

Teobaldelli, A., 1979. Lépidoptères capturés en V ,te. - Alexanor 11 : 98-104, 143-152.

Toso, G. & Balletto, E., 1976. Una nuova specie del genere Agrodiaetus Hübner (Lepidoptera
Lycaenidae). - Annali Mus.civ.Stor.nat.Genova 81 : 124-130.

Whalley, P., 1982. The Mitchell Beazly pocket guide to Butterflies. - Mitchell Beazly Publishers.
London.

Boekbespreking

Bevan, D. : Forest Insects, A guide to insects feeding on trees in Britain.

21 x 20 cm, 153 p., 98 foto’s waarvan 74 in kleur, Forestry Commission Handbook 1, Forest
Research Station, Alice Holt Lodge, Wrecklesham, Farnham Surrey GU10 4LH, England,
1987, gebonden in slappe kaft. Pond 6.95

Het doel van deze publikatie is de determinatie mogelijk maken van insekten die zich voeden
met onderdelen van bomen. Indien mogelijk gaat deze determinatie tot op soortniveau. maar
dikwijls wordt slechts tot op het genus of een nog hoger taxon gedetermineerd omdat voor
die bepaalde groep de hulp van een specialist terzake nodig is. De determineertabel is
onderverdeeld per boomsoort en dan nog eens per plaats van de aantasting (blad, knop, schors
e.d.). Een korte beschrijving van de aard van de aantasting, het tijdstip in het jaar en het uiterlijk
van de larve of het imago leidt in de meeste gevallen snel naar een naam.

In het tweede deel van het boek worden de verschillende schadeveroorzakers meer in detail
besproken, zo een 280 soorten in totaal. Daarbij wordt dieper ingegaan op de levenscyclus van de
desbetreffende soorten en hun impakt op het bos bij massaal optreden. Daarbij worden ook
maatregelen besproken om schadelijk optreden te voorkomen of in te dijken. De talrijke foto’s
laten verschillende aantastingen zien, vraatbeelden, rupsen enz.

Het boek is bedoeld voor een breed publiek : boswachters, landbouwingenieurs, studenten en
leraren biologie, veldbiologen enz. Door zijn eenvoudige opzet kan het door niet-specialisten
met sukses gebruikt worden en een literatuurlijst verwijst naar meer gespecialiseerde boeken.
Een prima verzorgde uitgave voor een relatief goedkope prijs.

W.O. De Prins

208

De fauna van een intensief begraasd weiland met aangrenzende
weiderand en berm te Sint-Denijs-Westrem (Gent, België)

2. Dolichopodidae (Diptera)

Mark ALDERWEIRELöT & Mare POLLET

Abstract. The fauna of an intensively grazed pasture with its border and verge at Sint-
Denijs-Westrem (Ghent, Belgium). 2. Dolichopodidae (Diptera).

From 2.III. 1985 to THE 1986 the area was sampled by means of pitfalls. We were able
to collect 12 species of Dolichopodidae. Dolichopus popularis showed a very clear
preference for the most humid and most covered places. On the contrary Dolichopus
plumipes was almost always found in the open places of the studied area. Furthermore,
D. popularis shows the highest soil surface activity in the beginning of June.

Résumé. La faune d’une prairie broutée avec ses bas-cötés a Sint-Denijs-Westrem
(Gand, Belgique). 2. Dolichopodidae (Diptera).

Du 2.IIE 1985 au LUI. 1986 le terrain a été échantillonné a 1’aide de 10 pièges. Au total,
12 espèces de Dolichopodidae furent recoltées. Dolichopus popularis marqué une
préférence pour les endroits humides et boisés. Au contraire, Dolichopus plumipes a
seulement été trouvé dans une prairie. La distribution d’activité durant l’année de D.
popularis atteint son maximum au début du mois de juin.

Alderweireldt, M. en Pollet, M. : Rijksuniversiteit Gent, Laboratorium voor Oecologie
der Dieren, Zoögeografie en Natuurbehoud. K.L. Ledeganckstraat 35, B-9000 Gent.

Inleiding

Het onderzoek naar de verspreiding van Dolichopodidae of langpootvlie-
gen is nog in een beginstadium. In België is op dat vlak tot nog toe maar
weinig werk verricht. Over de oecologie van deze diergroep is nog veel minder
gekend. Dit korte onderzoekje naar de Dolichopodidae-fauna van een
intensief begraasde weide met aangrenzende weiderand en berm heeft dan
ook voornamelijk een inventariserend karakter.

In een eerste bijdrage werd reeds meer in detail ingegaan op de loopkever-
fauna (Coleoptera, Carabidae) van het onderzochte terrein (ALDERWEI-
RELDT, 1987). Voor een uitgebreide gebiedsbeschrijving wordt hiernaar
verwezen.

Materiaal en methode

Van 2. III. 1985 tot 1. III. 1986 werd het terrein bemonsterd met 10 plastic
bodemvallen die om de 14 dagen werden geledigd. Deze vallen hadden een
vangoppervlakte van ongeveer 115 cm2. Als fixatief werd 4% formol met
detergent gebruikt.

In de intensief begraasde weide zelf werden 4 vallen geplaatst (Wl, W2, W3
en W4). De weide wordt aan de noordzijde begrensd door een rij zwarte elzen
en een beek die een landweg volgt (Figuur 1). In die weiderand werden de
vallen W5 en W6 opgesteld, W6 het dichtst bij de beek. Aan de overzijde van
de landweg loopt opnieuw een beek die aan de voet ligt van een steile berm.
In de berm werden 4 vallen ingegraven (BI, B2, B3 en B4) waarbij B2 boven-
aan de berm gesitueerd was (Figuur 1).

Phegea 15(4) : 209-213 (1 oktober 1987)

209

BI B2

Na triage van de vangsten in diverse diergroepen werden de Dolichopo
didae gedetermineerd met D’Assis Fonseca (1978) en Parent (1938).

Resultaten en bespreking
1. Soortensamenstelling en faunistiek

In totaal werden 12 soorten verzameld, verdeeld over 6 genera. De totale
vangstaantallen staan in tabel 1 samengevat. Aangezien de bemonstering
enkel met bodemvallen gebeurde, werd er ongetwijfeld een aantal vegetatie-
bewonende soorten gemist. Om een volledig beeld te krijgen van de
Dolichopodidae-fauna van een gebied dient men dan ook verschillende,
elkaar aanvullende bemonsteringstechnieken aan te wenden (cfr. POLLET et
al., 1986).

Alle gevangen soorten zijn, voor zover een evaluatie van de zeer onvolledig
gekende verspreiding in ons land mogelijk is, vrij algemeen tot algemeen.
Enkel van Dolichopus popularis en van Dolichopus claviger werden redelijke
aantallen gevangen (respektievelijk 235 en 33 ex.). Van D. popularis is de grote
bodemaktiviteit van voornamelijk de mannetjes reeds eerder vastgesteld
(Pollet et al., 1986).

weide

rand

berm

Totaal

Campsicnemis curvipes

0/2

0/2

Chrysotus neglectus

0/1

0/1

Chrysotus sp.

0/2

0/2

0/4

Dolichopus claviger

0/1

2/4

9/17

11/22

Dolichopus longicornis

0/1

0/1

Dolichopus plumipes

4/11

1/4

1/0

6/15

Dolichopus popularis

81/39

94/21

1 75/60

Dolichopus ungulatus

0/4

0/2

0/6

Hercostomus cupreus

1/1

2/0

3/1

Hercostomus metallicus

0/1

0/1

Medetera jacula

0/1

0/1

Sympycnus pulicarius

0/4

0/2

0/6

210

Tabel 1 : totale vangstaantallen over een jaar in de weide (Wl, W2, W3 en W4),
de weiderand (W5 en W6) en de berm (BI, B2, B3 en B4).

120

DOLICHOPUS POPULARIS

Figuur 2 : verdeling van de vangstaantallen van Dolichopus popularis per bodemval
(som mannetjes en wijfjes)

2. Habitatpreferentie van de talrijke soorten

Figuur 2 toont het voorkomen van Dolichopus popularis per bodemval. De
vallen werden gerangschikt zoals in figuur 1 staat aangegeven. Van deze soort
werden de hoogste aantallen duidelijk in W6 en B 1 , B3, B4 gevangen. Al deze
bodemvallen stonden vlak langs de beide beken opgesteld (zie figuur 1). Bij
verschillende soorten, waaronder D. popularis, werd vroeger reeds een
preferentie voor hoge vochtigheid aangetoond (POLLET et al., 1986). Net
zoals Dolichopus claviger ( Figuur 3) vinden we D. popularis praktisch nooit in
de weide zelf. Begroeiing in de vorm van struiken of bomen blijkt voor deze
soorten van groot belang te zijn. D. popularis wordt dan ook in grote aantallen
in allerlei bostypes aangetroffen (POLLET et al., 1986).

Daartegenover staat dat bijna alle eksemplaren van Dolichopus plumipes in
de weide zelf werden gevonden (Figuur 4). Deze soort wordt ook zelden in
bossen waargenomen. Op de sterk begroeide berm wordt ze nauwelijks in de
bodemvallen gevangen.

3. Seizoenale aktiviteit van Dolichopus popularis

Het is opvallend dat alle soorten in een relatief korte periode van slechts 4
maanden werden gevangen, nl. ten vroegste tussen 1 1 en 25 mei en ten laatste
tussen 31 augustus en 14september. De aktiviteit op het bodemoppervlak van
D. popularis beperkt zich zelfs tot ongeveer 2 maanden! In Figuur 5 werd dit
seizoenale aktiviteitspatroon uitgezet. De hoogste aktiviteit wordt einde mei -
begin juni geregistreerd. Dit is in overeenstemming met wat hierover in de
literatuur gekend is (D’ ASSIS FONSECA, 1978; POLLET et al., 1986).

211

20

A

A

N

T

A

L

Figuur 3 : verdeling van de vangstaantallen van Dotichopus claviger per bodem val
(som mannetjes en wijfjes)

10

DOLICHOPUS PLUMIPES

212

Figuur 4 : verdeling van de vangstaantallen van Dolichopus plumipes per bodemval
(som mannetjes en wijfjes)

DOLICHOPUS POPULARIS

Figuur 5 : seizoenaal aktiviteitsverloop van Dolichopus popularis
(volle lijn = mannetjes, stippellijn = wijfjes)

Besluit

Op het eerste zicht lijkt de Dolichopodidae-fauna van het onderzochte
gebied relatief arm. Om een vollediger beeld te krijgen, zou men echter ook
andere bemonsteringstechnieken dan bodemvallen moeten aanwenden. Dit
onderzoekje is daartoe te beperkt. Zeker is wel dat elke kontributie over deze
vliegenfamilie, hoe beperkt ook, een bijdrage levert tot de uitbreiding van
onze nog povere kennis van deze diergroep.

Dankwoord

De eerste auteur dankt het Instituut ter aanmoediging van het Wetenschap-
pelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw (I.W.O.N.L.). Dank aan M.
DEKEYSER voor de hulp bij het praktische werk.

Bibliografie

Alderweireldt, M., 1987. De fauna van een intensief begraasd weiland met aangrenzende weide-
rand en berm te Sint-Denijs-Westrem (Gent, België). 1 . De loopkeverfauna (Coleoptera :
Carabidae). - Phegea 15 : 65-75.

D’ Assis Fonseca, E.C.M., 1978. Diptera Orthorrhapha Brachycera Dolichopodidae. - Hand-
books for the Identification of British Insects IX, part 5, 90 p.

Parent, O., 1938. Diptères Dolichopodidae. - Faune de France 35, 717 p.

Pollet, M., Verbeke, C. & Grootaert, P., 1986. Verspreiding en fenologie van Dolichopodidae in
een bosbiotoop te Wijnendale (West-Vlaanderen). - Bull.Annls Soc.r. beige Ent. 122 :
285-292.

!

213

i

Boekbesprekingen

Hansen, M. : The Hydrophiloidea ( Coleoptera) of Fennoscandia and Denmark.

14,5 x 21 cm, 254 p., 345 figuren, 4 kleurenplaten. Fauna Entomologica Scandinavica deel 18,

E. J. Brill / Scandinavian Science Press Ltd., Leiden - Copenhagen, 1987, gebonden,/84,-(ISBN
90 040818 36).

De superfamilie Hydrophiloidea of Palpicornia bestaat uit de families Hydraenidae, Sperchi-
dae, Hydrochidae, Georissidae en Hydrophilidae. Deze kleine, donkere kevers zijn voor vele
coleopterologen een oninteressante, vergeten groep. Deze monografie geeft de enkele leergierige
moedigen een volledig beeld van die vijf families. Het uitstekend werk beschrijft de levenswijze,
morfologie en de systematiek van deze aquatische en/of terrestrische insekten.

Na een korte inleiding, met een gebiedsbeschrijving van de bestudeerde soorten, behandelt de
auteur in grote lijnen de bouw van de genitaliën en de morfologie van adulten en larven. Een lijst
van afkortingen die gebruikt worden bij de figuren sluit dit deel af. De daarop volgende tekst
geeft een uitleg over de klassifikatie, biologie en de zoögeografie van de Hydrophiloidea. Tot slot
volgen enige raadgevingen van de auteur bij het prepareren en determineren van deze kleine
insekten. In dit beschrijvende, 30 bladzijden tellende deel, is M. Hansen erin gelukt ons een
bevredigende, algemene voorstelling te geven van een Hydrophiloidea.

De rest van het boek bevat determineersleutels voor de bestudeerde insekten, 1 18 soorten die
voorkomen in het beschreven territorium en 18 soorten in de randgebieden. Van elke soort wordt
een bondige morfologische uitleg, alsook voor de verspreiding en de biologie gegeven. De
determineersleutels worden verduidelijkt door vele tekeningen van het volledige insekt of van
delen ervan. Achteraan in het boek vinden we nog enkele mooie, goed afgewerkte kleurenplaten,
een tabel met de verspreiding van deze insekten per provincie van de behandelde landen en een
uitgebreide literatuurlijst.

Als je deze boekbespreking hebt gelezen, hoop ik datje overtuigd zal zijn dat deel 18 van de

F. E.S. -reeks een subliem werk is. Aan elke coleopteroloog die zich wil verdiepen in de problema-
tiek van de Hydrophiloidea geef ik de raad zich dit boek aan te schaffen. Al gauw zal blijken dat
deze monografie onmisbaar is. Je zal haar dikwijls raadplegen.

M. Lodewyckx

De Tré, E. ; Inventarisatie, status en ecologie van het Belgisch dagvlinderbestand.

14,5 x 21 cm, 72 p., Entomobrochure 5, Vlaamse Vereniging voor Entomologie, 1987, geniet, te
bestellen door overschrijving van Fr. 240,- (voor leden van de V.V.E.; prijs voor niet-leden 320,-)
op rekening 000-0106543-37, Vlaamse Vereniging voor Entomologie, Bourgondisch Kruis 15,
9200 Wetteren.

In de inleiding schetst de auteur in onverbloemde taal de achteruitgang van de Belgische dag-
vlinderfauna en de oorzaken die daaraan ten grondslag liggen. Hij bespreekt de maatregelen die
genomen werden op regeringsniveau om de toestand te verbeteren. Een groot deel van de
brochure wordt ingenomen door een overzicht van de Belgische dagvlinderfauna met opgave
van de voedselplanten van de rups, een indeling van deze voedselplanten in socio-ecologische
groepen, de maximale bloeitijden van die planten, de vliegtijd van het imago en gegevens over de
wettelijke status van de dagvlindersoorten in België en hun verspreiding.

Nadien volgt een bespreking van de Belgische vlinderbiotopen, volgens een standaardlijst van
de Belgische vaatplanten (42 socio-ecologische plantengemeenschappen). In een laatste tabel
wordt bij een alfabetische plantenlijst verwezen naar de zeldzaamheidsklasse van de plant en naar
de vlindersoorten waarvan de rups op deze plant leeft. De brochure besluit met een literatuurlijst
en een lijst van nuttige adressen i.v.m. wetgeving, verspreidingsgegevens, verenigingen, tijd-
schriften enz.

W.O. De Prins

214

Merkwaardige vlinderwaarnemingen in 1986 (Lepidoptera)

Guido De Prins

Abstract. Interesting observations of Lepidoptera in 1986 (Lepidoptera).

Faunistic data (finding places and data) of interesting Lepidoptera species are communi-
cated (The year 1986 is not repeatedly mentioned in the list).

Résumé. Observations intéressantes de lépidoptères en 1986 (Lepidoptera)

Des renseignements faunistiques (lieux et dates d’observation) concernant toute une série
de lépidoptères intéressantes sont communiqués dans le présent article (1986 n’est plus
mentionné dans la liste).

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Merksem.

Vooreerst dank ik alle medewerkers die hun gegevens hebben meegedeeld.
Het jaartal 1986 wordt verder in de lijst niet meer vermeld. De volgende
namen werden als volgt afgekort : Arien Guido (AG), Francis Coenen (FC),
Willy en/of Guido De Prins (W en/of GDP), De Turck Aubin (DTA),
Dufraing Erik (DE), Dufraing Leo (DL), Joris Janssens (JJ), Karei
Janssens (KaJ), Koen Janssens (KJ), Willy Troukens (WT), Robert Van
de Poel (RVdP), Filip Verloove (FV), Vermandel Eddy (VE). Andere
afkortingen zijn : Antwerpen (Antw.), België (B.), Brabant (Brab.), Departe-
ment (Dep.), Frankrijk (F.), Limburg (Limb.), Luxemburg (Lux.), Nederland
(NI.), Oost- Vlaanderen (O. VI.), West- Vlaanderen (W.V1.), Zeeuws-Vlaande-
ren (Z.V1.).

In deze lijst wordt de systematiek gevolgd volgens de Systematische naam-
lijst met synoniemen van de Franse, Belgische en Corsicaanse Lepidoptera door
P. Leraut, 1980.

Hepialidae

Hepialus humuli Linnaeus : Hooglede (W.V1.), 22. IV en 18.V., 2 rupsen
(FV); Hulst (NL, Z.VL), 16. VII, 1 ex. (VE).

Korscheltellus lupulinus LINNAEUS : Wenduine(W.VL), 15. VI., 1 ex. (DTA).

Cossidae

Cossus cossus Linnaeus : Wetteren (O. VI.), 4. VII, 1 rups (JJ); Wenduine
(W.VL), 13. VII, 1 ex. (DTA).

Sesiidae

Paranthrene tabaniformis ROTTEMBURG : Geraardsbergen (O. VI.), 7.V, 2 ex.
gekweekt uit populiertakken (JJ).

Synanthedon vespiformis LINNAEUS : Hertsberge (W.VL), 10. VIII, 4 ex.
(FV).

Papilionidae

Papilio machaon Linnaeus : Hooglede (W.V1), 30. VI, 3, 8 en 21. VIII,
telkens 1 ex. (FV); Ledegem (W.VL), 21. VIII, 1 ex. (FV); Barvaux(B.,
Lux.), van 15 tot 31. VII, 18 ex. (FV); Gits (W.VL), 4. VIII, 1 ex. (FV);
Moorslede (O.VL), 21.VIII (FV); Baarle-Hertog (Antw.), 31. VII
en 10. VIII, telkens 1 ex. (DE); Merksplas (Antw.), 1 .VIII, 1 ex. (DE);

Phegea 15(4) : 215-220 (1 oktober 1987)

215

Terneuzen (NI., Z.V1.), 6. VIII, 1 ex. (H. Verlinden); Clinge (NI.,
Z.VL), 10. VIII, 1 ex. (R. VERHELST); Beernem (W.V1.), 7 en 18. VII,
telkens 1 ex. (G. WIEME); Borsbeke (O. VI.), 17.VIII, 1 ex. (W. De
Pauw).

Nymphalidae

Nymphalis polychloros LlNNAEUS : Terneuzen (NI., Z.VL), 10. VIII, 1 ex. (M.
Capello).

Issoria lathonia LlNNAEUS : Beerse (Antw.), 14. VIII, 1 ex. (DL).

Lycaenidae

Thecla betulae LlNNAEUS : Tremelo (Brab.), van 3. VIII tot 10. IX, 20 ex.; op
6. IX werd een paringsvlucht waargenomen (Rik WOUTERS).

Drepanidae

Drepana binaria HUFNAGEL : Hulst (NL, Z.VL), 5.X (derde generatie!), 1 ex.
(VE).

Drepana cultraria FABRICIUS : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 3 ex. (GDP, KJ).
Drepana curvatula BORKHAUSEN : Niel (Antw.), 28. VII, 1 ex. (FC, GDP).
Cilix glaucata SCOPOLI : Hulst (NL, Z.VL), 22. IX (partiële derde generatie), 1
ex. (VE).

Thyatiridae

Tetheella fluctuosa HÜBNER : Dilbeek (Brab.), 16. VII, 1 ex. (WT).
Cymatophorima diluta DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Zoniënbos (Brab.), 3.X.
1 ex. (KJ); Dilbeek (Brab.), LX, 1 ex. (WT).

Geometridae

Hemhtola chrysoprasaria ESPER : Anderlecht (Brab.), 2. VIII, 1 ex. (WT).
Cyclophora pendularia CLERCK : Ham (Limb.), 28. VII, 1 $>, (AG).
Cyclophora albipunctata Hufnagel : Hulst (NL, Z.VL), 15-VIII, 1 ex. (VE).
Scopula marginepunctata GOEZE : Sint-Jans-Molenbeek (Brab.), 14. VIII,
1 ex. (WT).

Scopula immutata Linnaeus : Niel (Antw.), 21. VII, 22 ex. (GDP), 28. VII,
5 ex. (FC & GDP).

Idaea muricata Hufnagel : Antwerpen-Linkeroever, 6. VII, 1 ex. (KJ).
Idaea subsericeata HAWORTH : Antwerpen-Linkeroever, 14. VIII, 1 ex.,
23. VIII, 2 ex. (KJ).

Lythria purpurata Linnaeus : Turnhout (Antw.), 6. VIII, 1 ex. (DE).
Xanthorhoe designata HUFNAGEL : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 1 ex. (GDP &
KJ); Niel (Antw.), 14.VIII, 1 ex. (W & GDP & KJ); 2.IX, 1 cT(W &
GDP).

Pelurga comitata LlNNAEUS : Niel (Antw.), 28. VII, 1 ex. (FC & GDP);
14. VIII, 3 ex. (W & GDP & KJ).

Eulithis testata Linnaeus : Niel (Antw.), 28. VII, 1 cf(FC & GDP); 14. VIII,
3 ex. (W & GDP & KJ).

Ecliptopera silaceata Denis & SchiffermÜller : Nieuw-Namen (NL,
Z.VL), 13. VI, 1 ex. (VE).

Cidaria fulvata FORSTER : Hulst (NL, Z.VL), 5. VII, 1 ex. (VE).

216

Horisme tersata DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Anderlecht (Brab.), 22. V, 1 ex.
(WT).

Rheumaptera cervinalis SCOPOLI : Hulst (NL, Z.VL), 6.V, 1 ex. (VE).
Perizoma flavofasciata THUNBERG : Niel (Antw.), 16. VI, 1 cf(W & GDP);

Hulst (NL, Z.VL), 18. VI, 1 ex. (VE).

Eupithecia tenuiata HÜBNER : Niel (Antw.), 16. VII, 1 § (FC & GDP).
Eupithecia linariata DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Niel (Antw.), 2. IX, 1 9 (W
& GDP).

Eupithecia assimilata DOUBLEDAY : Ham (Limb.), 9. VI, 1 (/(AG).
Anticollix sparsata TREITSCHKE : Niel (Antw.), 16. VII, 7 ex. (FC & GDP); 28.
VII, 2 ex. (FC & GDP); Ham (Limb.), 30.VI, 2 5 (AG); 28. VII, 1 g
(AG).

Hydrealia flammeolaria HUFNAGEL : Dilbeek (Brab.), 30. VI, 2 ex. (WT).
Pterapherapteryx sexalata Retzius : Niel (Antw.), 14. VIII, 2 ex. (W & GDP
& KJ).

Acasis viretata HÜBNER : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 1 ex. (GDP & KJ);

Wenduine (W.VL), 17. VIII, 1 ex. (DTA).

Abraxas sylvata SCOPOLI : Dilbeek (Brab.), 1 . VIII, 1 ex. (WT).

Ligdia adustata DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Epen (NL, Limb.), 17.VIII, 1 ex.

(KJ); Dilbeek (Brab.), 26.V, 1 ex. (WT).

Semiothisa signaria HÜBNER : Dilbeek (Brab.), 30. VI, 1 9 (WT); Hulst (NL,
Z.VL), 5. VII, 1 ex. (VE).

Apeira syringaria LlNNAEUS : Beerse (Antw.), 1 -VII, 1 ex. (DL).

Selenia lunularia HÜBNER : Hulst (NL, Z.VL), 8.V, 1 ex.; 12. V, 2 ex. (VE).
Crocallis elinguaria LlNNAEUS : Barvaux (Lux.), 28. VII, 1 <ƒ (FV).

Lycia hirtaria CLERCK : Antwerpen-middenstad, 26. IV, 1 ex. (KaJ).
Peribatodes secundaria DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hulst (NL, Z.VL), 16. VII
2 ex. (VE).

Peribatodes manuelaria Herrich-Schaffer : Dun-sur-Meuse (F., Dep.
Meuse), 14. VIII, een paartje (AG).

Boarmia roboraria DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hooglede (W.VL), 3. VII.

1985, 1 ex. (FV); Barvaux (Lux.), 17.VII, 1 ex. (FV).

Ectropis bistortata GOEZE : Hulst (NL, Z.VL), 6.X, 1 ex. derde generatie (VE).
Bupalus piniarius LlNNAEUS : Niel (Antw.), 16. VI, 2 ex. (W & GDP); Antwer-
pen (Nachtegalenpark en middenstad), tussen 23. VI en 30. VI, 48 ex.
(KaJ & KJ).

Lomographa bimaculata FABRICIUS : Dilbeek (Brab.), 30. VI, 1 ex. (WT).
Sione lineata SCOPOLI : Sint-Jans-Molenbeek (Brab.), 14. VI, 1 o'(WT).

Sphingidae

Sphinx ligustri LlNNAEUS : Grimbergen (Brab.), 7. IX, 1 rups (WT).
Hemaris fuciformis LlNNAEUS : Grobbendonk (Antw.), 26. VII, 1 ex. (F.
Jacobs).

Hyles euphorbiae LlNNAEUS : Brugge (W.VL), 16. IX. 1985, 1 o'(FV).
Deilephila porcellus LlNNAEUS : Wenduine (W.VL), 15. VI, 1 ex.; 8. VII, 1 ex.
(DTA).

217

Notodontidae

ïritophia tritophus DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Antwerpen (Nachtegalen-
park), 4. VIII, 1 ex. (KJ).

Harpyia milhauseri FABRICIUS : Schilde (Antw.), 27. V, 1 ^ (W & GDP); Dil-
beek (Brab.), 26.V, 1 $ (WT).

Ptilodontella cucullina DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Niel (Antw.), 28. VII. 1 <ƒ
(FC & GDP); Dilbeek (Brab.), 30.VI, 1 ex. (WT).

Clostera curtula LlNNAEUS : Niel (Antw.), 12. V, 1 q (W & GDP).

Clostera anachoreta DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Niel (Antw.), 12. V. 2 <ƒ; 25.

V, 2 <ƒ (W & GDP); Hulst (NL, Z.VL), 19.V, 1 ex. (VE).

Clostera pigra HUFNAGEL : Antwerpen-Linkeroever, 11. VIII, 1 ex. (GDP);
Niel (Antw.), 14. VIII, 2 ex. (W & GDP & KJ); Wenduine (W.V1.), 10.
VIII, 1 ex. (DTA).

Arctiidae

Arctia villica LlNNAEUS : Wenduine (W.VL), 15. VI, 1 ex. (DTA).

Euplagia quadripunctaria PODA : Barvaux (Lux.), van 15 tot 31. VII, 5 ex.

(FV); Esneux (Luik), 9. VIII, talrijk (AG).

Callimorpha dominula LlNNAEUS : Barvaux (Lux.), 16 en 17. VII, 2 ex. (FV).

Nolidae

Nola aerugula HÜBNER : Kalmthout (Antw.), 18. VII, 6 ex. (KJ).

Noctuidae

Agrotis puta HÜBNER : Hulst (NL, Z.VL), 6 en 7.X, 3 ex., erg laat! (VE).
Ochropleura plecta LlNNAEUS : Hulst (NL, Z.VL), 8.X, 1 ex., derde generatie
(VE).

Noctua fïmbriata SCHREBER : Niel (Antw.), 16. VII, 1 ex. (FC & GDP);
Wenduine (W.VL), 21.VII, 1 ex. (DTA); Hulst (NL, Z.VL), 14 en
15. VII, 2 ex.; 5.IX, 1 ex. (VE).

Noctua interjecta HÜBNER : Niel (Antw.), 14. VIII, 5 ex. (W & GDP & KJ).
Graphiphora augur FABRICIUS : Niel (Antw.), 16. VI, 1 $; 24. VI, 1 $ (W &
GDP & KJ); Hulst (NL, Z.VL), 18.VI, 1 ex. (VE).

Paradiarsia glareosa ESPER : Hulst (NL, Z.VL), 16. X, 1 ex. (VE).

Naenia typica LlNNAEUS : Niel (Antw.), 24. VI, 1 ex. (FC & W & GDP); Ronse
(O.VL), 12. VIII, 1 ex. dood (FV); Wenduine (W.VL), 8. VII, 1 ex.
(DTA).

Hadena compta DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hulst (NL, Z.VL), 15. VI, 1 ex.
(VE).

Hadena bicruris DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Niel (Antw.), 16. VII, 1 § (FC &
GDP); Nieuw-Namen (NL, Z.VL), 29.V en 13. VI, 2 ex. (VE).

Orthosia gracilis DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hulst (NL, Z.VL), 28. IV, 1 ex.
(VE).

Cucullia absinthii LlNNAEUS : Niel (Antw.), 2. IX, 2 rupsen (W & GDP).
Cucullia chamomillae DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hooglede (W.VL), 5. VIL
1985, 1 rups op Kamille (FV).

Cucullia verbasci LlNNAEUS : Barvaux (Lux.), 23 en 26. VII, 10 rupsen (FV); i
Dilbeek (Brab.), 29. VI, 18 rupsen op Helmkruid (WT)

9 1 P

Calophasia lunula HUFNAGEL : Ekeren (Antw.), 21. VI, 1 ex. (RVdP).
Brachylomia viminalis FABRICIUS : Dilbeek (Brab.), 4. VII, 1 ex. (WT).
Lithophane semibrunnea Haworth : Hulst (NI., Z.V1.), 2. XI, 1 ex. (VE).
Allophyes oxyacanthae Linnaeus : Dilbeek (Brab.), 10. X, 1 ex. (WT).
Dichonia aprilina LINNAEUS : Membre-sur-Semois (Lux.), 1 l.X, 4 ex. (KJ).
Antitype chi LINNAEUS : Alle-sur-Semois (Lux.), 25. VIII, 1 ex. (RVdP).
Conistra rubiginosa SCOPOLI : Antwerpen, middenstad, 28.11, 1 ex. (KaJ);
Hulst (NI., Z.V1.), 23. IV, 1 ex. (VE).

Simyra albovenosa GOEZE : Wenduine (W.VL), 3. VIII, I ex. (DTA); Hulst
(NL, Z.VL), 10.V, 1 ex. (VE).

Cryphia raptricula DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Hulst (NL, Z.VL), 15. VII, 1
ex. (VE).

Cryphia domestica Hufnagel : Esneux (Luik), 9. VIII, 1 ex. (AG).

Cryphia muralis FORSTER : Esneux (Luik), 9. VIII, 3 ex. (AG).

Ipimorpha retusa LINNAEUS : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 3 ex. (GDP & KJ).
Ipimorpha subtusa DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 6 ex.
(GDP & KJ).

Enargia paleacea Esper : Schilde (Antw.), 1 .VIII, 1 ex. (GDP & KJ).
Actinotia polyodon Clerck : Hulst (NL, Z.VL), 19. V, 1 ex. (VE).

Apamea lithoxylaea DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Wenduine (W.VL), 13. VII,

1 ex. (DTA).

Apamea scolopacina Esper : Niel (Antw.), 21. VII, 1 (/(GDP).

Apamea ophiogramma ESPER : Niel (Antw.), 16, 21 en 28. VII, 17 ex. (FC &
GDP).

Mesoligia literosa HAWORTH : Niel (Antw.), 28. VII en 14. VIII, 2 § (FC & W
& GDP & KJ).

Photedes elymi TREITSCHKE : Wenduine (W.VL), 12. VII, 1 ex. (DTA).
Photedes fluxa HÜBNER : Niel (Antw.), 16. VII, 1 § (FC & GDP); Antwerpen-
Linkeroever, 17 en 21. VII, 2 ex. (KJ).

Hydraecia micacea ESPER : Niel (Antw.), 14. VIII, 3 ex.; 2. IX, 1 5; 11. IX, 1 </
(W & GDP & KJ); Wenduine (W.VL), 6.IX, 1 ex. (DTA).

Celaena haworthii CURTIS : Ham (Limb.), 12. VIII, 1 c/(AG).

Celaena leucostigma HÜBNER : Niel (Antw.), 28. VII, 14. VIII en 2. IX, 4 ex.
(FC & W & GDP & KJ).

Archanara geminipuncta Haworth : Antwerpen-Linkeroever, 1 1 .VIII, 2 ex.
(GDP).

Archanara dissoluta TREITSCHKE : Niel (Antw.), 28. VII, 2 <j> (FC & GDP);

Schilde (Antw.), 1 .VIII, 3 ex. (GDP & KJ).

Arenostola phragmitidis HÜBNER : Niel (Antw.), 28. VII, 3 ex. (FC & GDP).
Coenobia rufa Haworth : Niel (Antw.), 28. VII, 30 ex.; 14. VIII, 4 ex. (FC &
W & GDP); Schilde (Antw.), 1 .VIII, 2 ex. (GDP & KJ).

Hoplodrina ambigua DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Niel (Antw.), 14. IX, 1 $(W
& GDP); Hulst (NL, Z.VL), van 10.VI tot 5. IX, 80 ex. (VE).
Chilodes maritimus TAUSCHER : Niel (Antw.), 28. VII, 1 </ (FC & GDP).
Pyrrhia umbra HUFNAGEL : Niel (Antw.), 16. VII, 1 q (FC & GDP).

219

Macdunnoughia confusa STEPHENS : Antwerpen-Linkeroever, 23. VIII. 1 ex.
(KJ); Merksplas (Antw.), 13. X. 2 ex. (DE); Beerse (Antw.), 13. X. 1 ex.
(DL); Hulst (NI., Z.V1.), 17.VIII, 1 ex. (VE).

Autographa jota LiNNAEUS : Dilbeek (Brab.), 16. VII, 1 ex. (WT).

Catocala sponsa LiNNAEUS : Anderlecht (Brab.), 6. VIII, 1 ex. (WT).
Catocala electa Vieweg : Cavaillon (F. Dep. Vaucluse), 31 .VIII, 4 ex. (FV).
Lygephila pastinum TREITSCHKE : Dilbeek (Brab.), 4. VII, 1 ex. (WT).
Laspeyria flexula DENIS & SCHIFFERMÜLLER : Merksplas (Antw.), 4. VII, 1
ex. (DE).

Macrochilo cribrumalis HÜBNER : Wenduine (W.V1.), 5. VII, 1 ex. (DTA);
Ham (Limb.), 30. VI, 1 (/(AG).

Herminia tarsipennalis TREITSCHKE : Niel (Antw.), 24. VI, 1 c/(FC & GDP).
Hypena wstralis LiNNAEUS : Dilbeek (Brab.), 14. X, 1 ex. (WT); Hulst (NI.,
Z.VL), 8. VI en 22.VI, 2 ex. (VE).

Schrankia costaestrigalis STEPHENS : Niel (Antw.), 28. VII en 1 l.IX,3ex.(FC
& W & GDP); Schilde (Antw.), 22. IX, 2 ex. (W & GDP).

Inhoud :

Alderweireldt, M. & Pollet, M. : De fauna van een intensief begraasd weiland
met aangrenzende weiderand en berm te Sint-Denijs-Westrem (Gent,

België) 2. Dolichopodidae (Diptera) 209

Faquaet, M. : De Aosta-vallei : een paradijs voor lepidopterologen (Lepido-

ptera) (vervolg) 195

Henderickx, H. : Morfologie en bespreking van de taxonomische status van
enkele Z.w///tf-mannetjes uit een parthenogenetische kolonie (Lepido-

ptera ; Psychidae) 177

Pollet, M. : zie Alderweireldt, M. & Pollet, M.

Prins, G. De : Cucullia artemisiae (HUFNAGEL, 1766), nieuw voor de Belgi-
sche fauna? (Lepidoptera : Noctuidae) 187

Prins, G. De ; Merkwaardige vlinderwaarnemingen in 1986 (Lepidopte-
ra) 215

Riemis, A. : Rheumaptera cervinalis SCOPOLI : nieuw in de Kempen (Lepido-
ptera : Geometridae) 191

Boekbesprekingen 186, 193, 208, 214

verantw. uitg.: W. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium) Tel. 03/322.02.35

220