INAlUttAL nmunu

- 8 MAR 1990

NGED

Y LIBRARY

driemaandelijks tijdschrift van de

VLAAMSE VERENIGING VOOR ENTOMOLOGIE

Afgiftekantoor 2600 Berchem 1 ISSN 0771-5277

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), B. Goater (Bushey, England), Dr. K. Maes (Gent),
Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen).
Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Uitgegeven met de steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Jaargang 18, nummer 1

1 maart 1990

Natuurreservaat «Molsbroek» te Lokeren (prov. Oost-
Vlaanderen) : nieuwe vindplaats in België van Perizoma sagittata
(FABRICIUS, 1787) (Lepidoptera : Geometridae)

Marcel Faquaet & André Verstraeten

Abstract. The nature reserve «Molsbroek» at Lokeren (prov. of East-Flanders) : a new
biotope of Perizoma sagittata (Fabricius, 1787) (Lepidoptera : Geometridae)

The author found some specimens of Perizoma sagittata in the nature reserve
«Molsbroek» at Lokeren. The occurrence in Belgium of this very local and rare species is
discussed.

Résumé. La réserve naturelle «Molsbroek» a Lokeren (Flandre oriëntale) : nouvelle
localité beige de Perizoma sagittata (Fabricius, 1787) (Lepidoptera : Geometridae)

La présence de Perizoma sagittata a été constatée lors de 1’inventorisation de la réserve
naturelle «Molsbroek». La répartition de cette espèce en Belgique est commentée.

Faquaet, M. : Bourgondisch Kruis 15, B-9200 Wetteren.

Verstraeten, A. : Bokslaarstraat 49, B-9100 Lokeren.

Inleiding

In 1989 startte de eerste auteur een inventarisatie van de vlinders in het
natuurreservaat «Molsbroek» te Lokeren (prov. Oost-Vlaanderen). Tijdens
een nachtvangst op 16. VI. 1989 ving hij er een eksemplaar van Perizoma
sagittata (Fabricius, 1787), wat aanleiding gaf tot een studie van de
verspreiding van deze soort in België.

Het natuurreservaat «Molsbroek» te Lokeren
Het domein van 80 ha is het grootste beschermd gebied in de Durmestreek.
Doorheen en omheen dit reservaat slingert een geasfalteerde wandeldijk van
4,5 km. Deze is steeds vrij toegankelijk en biedt de bezoeker een prachtig
uitzicht op de rijk gevarieerde natuur : een grote moerasvlakte, open water,
brede rietvelden, vochtige en droge graslanden, volledig natuurlijk ontstane
elzenbroeken, enkele oude populierenbossen en rivierduintjes. Een dergelijke

1

Figuur 1 : Vochtig biotoop in «Molsbroek» met poelruit (Thalictrum flavum).

mozaïek van landschapstypes is de natuurlijke basis van ideale levenskansen
voor vele planten en dieren (zie kaart 1). Het beheersplan voorziet diverse
ingrepen, van «niets doen» tot jaarlijks maaien, om deze gevarieerde
natuurwaarden te behouden en uitbreidingskansen te bieden. We hopen dat
we met een lijst van nachtvlindersoorten een nog beter beheersplan kunnen
uitwerken voor dit prachtige natuurreservaat en zo de zeldzame soorten een
betere kans op voortbestaan bieden (Verstraeten 1989) (zie fig. 1).

Het voorkomen van Perizoma sagittata in België

Tot nu toe is P. sagittata slechts van vijf vindplaatsen in België bekend
geworden (waarvan één twijfelachtig). De nummers in de tekst verwijzen naar
de nummering op kaart 2.

1. Virton (Luxemburg) : één opgave uit 1904 door Bray (Revue Soc.ent.
Namur). Zowel Lhomme (1923-1935) als Hackray (1983) twijfelen aan de
juistheid van dit gegeven. Heim de Balsac & Choul (1973) nemen de soort
niet op in hun studie van de nachtvlinders uit de Franse en Belgische Gaume.

2. Assenede (Oost-Vlaanderen) : eerste zekere vangst in België op
2. VII. 1977 (SCHUURMANS 1977). Tijdens inventarisaties in 1981, 1983 en
1984 kon de eerste auteur de soort er eveneens vaststellen (Faquaet 1982). In
1985, 1987 en 1988 kwam de vlinder echter niet naar de lamp! De soort is dus
zelfs in het Krekengebied bedreigd. Tijdens de bloeiperiode (einde juni) van
de voedselplant van de rups (poelruit, Thalictrum flavum) werd deze door
koeien afgegraasd, weer een bewijs dat het zinloos is een soort te beschermen
i.p.v. haar biotoop en daarmee haar voedselplanten.

2

(NATüRAL HISIORY)

- 8 MAR 1990

EXCHANGED
ENTOMOLOGY LJBRARY

Kaart 1 : Het natuurreser-
vaat «Molsbroek» te Loke-
ren. Groeiplaatsen van poel-
ruit (Thalict rum flavum)
worden aangegeven met
kruisjes (xxx), de wandeldijk
met cirkels (°°°).

Kaart 2 : De vijf plaatsen in

België vanwaar Perizoma

sagittala vermeld werd :

1. Virton (J. Bray 1904),

2. Assenede (J. Schuur-
mans 1977),

3. Westerlo (F. Turelinckx
1982),

4. Ursel (O. van de Kerck-
hove 1984),

5. Lokeren (M. Faquaet en
P. Durinck 1989).

3. Westerlo (Antwerpen) : één wijfje op 7. VII. 1982, leg. F. Turelinckx
(Janssen 1986).

4. Ursel (Oost-Vlaanderen) : één eksemplaar op 25. VII. 1984 in het
«Drongengoedbos». «De voedselplant komt met zekerheid niet in het
Drongengoed voor. De dichtstbijzijnde groeiplaats van poelruit vanuit
Drongengoed ligt op ca. 10 km in «Het Leen» te Eeklo. Het eksemplaar dat ik
ving, is blijkbaar een zwerver die van minsten 10 km ver komt.» (O. VAN DE
Kerckhove in litt.).

5. Lokeren (Oost-Vlaanderen) : één wijfje op 16. VI. 1989 op een HPL-lamp.
Verdere waarnemingen : 23. VI 1 wijfje, 30. VI 2 mannetjes, 8. VII 1 wijfje. P.

3

DURINCK ving eveneens een wijfje op 5. VII. 1989, maar langs de andere kant
van de stad.

Besluit : naast de oude vermelding uit Virton (1904) en de twee eenmalige
waarnemingen (Westerlo en Ursel) kennen we slechts twee biotopen in België
waar P. sagittata heden nog voorkomt. Te Assenede is poelruit een verspreide
plant, maar een beter beheer ter bescherming ervan is zeker nodig wil men
P. sagittata er betere levenskansen bieden. Gezien het statuut van de biotoop
te Lokeren en het talrijk voorkomen van poelruit in het reservaat is het
«Molsbroek» wellicht de enige plaats in België waar P. sagittata optimale
levenskansen worden geboden.

Levenscyclus van Perizoma sagittata

De eitjes worden per 2, 3 of zelden 4 op een takje van poelruit afgelegd. We
vonden nooit meer dan 3 a 4 rupsjes per scheutje tijdens kontrole van
verscheidene struikjes.

De rupsen zijn volgroeid ongeveer 2 cm lang, geelgroen, met enkele
olijfgroene dwarsbanden (zie fig. 2). Ze verlaten volgens onze waarnemingen

Figuur 2 : Perizoma sagittata, volgroeide rups.

Figuur 3 : Perizoma sagittata,
cocon in rijnzand.

4

Figuur 4 : Perizoma
sagittata, poppen.

Figuur 5 : Perizoma sagitlata, wijfje, Lokeren 8. VII. 1989.

nooit de voedselplant. Ze eten de rijpe, maar zelden ook de onrijpe zaden van
poelruit, nooit de blaadjes.- Ze leven in juli en augustus. Ze zijn zeer levendig.
Bij aanraking scheiden ze een groene vloeistof af.

De rups verpopt meestal op de grond, ook wel op de voedselplant. Meestal
maakt de rups een cocon (fig. 3) maar dit is niet steeds het geval. Onmiddellijk
na de verpopping is de pop groen gekleurd, behalve het abdomen dat bruin is.
Na enkele dagen kleurt de hele pop bruin (fig. 4). De poppen zijn ongeveer
1 cm lang.

Het imago is met geen andere Perizoma-soort te verwisselen. Voorvleugel
olijfbruin met donkerbruine wortel en postdiscale dwarsband die een puntig
uitsteeksel heeft naar de zoom iets boven het midden (fig. 5). De wijfjes zijn
iets groter dan de mannetjes. Hun spanwijdte is ongeveer 25 mm. We namen
de soort waar van half juni tot half juli.

Poelruit ( Thalictrum flavum) behoort tot de familie der ranonkelachtigen.
Het is een vaste plant, 50 tot 120 cm hoog. De wit-gele bloemen vormen een
dichte, donzig uitziende pluim, bloeitijd juni-augustus. De plant groeit bij
voorkeur op vochtig terrein (vochtige riet- en graslanden, natte weiden en
oevers). Volgens Hackray & Sarlet (1983) leeft P. sagittata o.a. ook op
kleine ruit ( Thalictrum minus), maar deze plant groeit niet in «Molsbroek».

Dankwoord

Dank aan O. VAN DE Kerckhove en P. Durinck voor het bereidwillig
doorsturen van hun gegevens over P. sagittata.

Literatuur

Faquaet, M., 1982. Bijdrage tot de kennis van de insektenfauna van het Landschapspark Kreken-
gebied (Oost-Vlaanderen) Eerste aanvullende lijst der Heterocera (Lepidoptera) van
Assenede. - Phegea 10 : 125-128.

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1983. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. - Supplément a

5

Lambillionea 82 : 130.

Heim de Balsac, H. & Choul, M., 1972-1979. Les lépidoptères de la Gaume franco-belge
(Esquisse zoogéographique et liste des espèces). - Alexanor 7 : 261-275, 297-312, 351-364;
8 : 3-14, 85-96, 161-172, 203-214, 257-268, 321-332; 9 : 85-96, 173-184, 259-270, 291-302;
10 : 205-216, 253-264, 345-356; 11 : 2-12.

Janssen, A., 1986. Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. Deel 1 : Macrolepidoptera. - Bijlage
Phegea 14 : 183.

Lhomme, L., 1923-1935. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique. Volume 1 :
Macrolépidoptères. Le Carriol, par Douelle (Lot).

Schuurmans, J., 1977. Perizoma sagittata Fabricius te Assenede (Geometridae).- /V/egea 5: 63-64.
Verstraeten, A., 1989. Molsbroek in woord en beeld. Uitg. Durme v.z.w.

Korte mededelingen

Een vreemde paring ; Chrysomela violacea Muller d* x Timarcha lenebricosa Fabricius g

(Coleoptera : Chrysomelidae)

Op 30 juni 1987 was Aubin De TURCK op keverspeurtocht opeen spoorwegberm te Itterbeek
(Brabant). Op een partij kleefkruid ( Galium aparine) ontdekte hij tientallen eksemplaren van het
reuzenhaantje, Timarcha lenebricosa Fabricius. Bij het vastnemen besmeurden ze in een
oogwenk zijn handen met een roestbruine, kleverige vloeistof. De Turck nam enkele
eksemplaren mee naar huis. Eén paartje ‘in copula’ had zijn bijzondere aandacht gekregen : het
mannetje was ongewoon klein en had een vage blauwpaarse glans. Toen ik het verhaal van de
merkwaardige vangst hoorde, dacht ik eerst aan een dwergvorm, maar onder de loep bleek al
gauw dat het ging om een Chrysomelidae van een ander genus, nl. Chrysomela violacea Muller .
Over paringen of kruisingen van kevers van een verschillend genus heb ik in de literatuur nog
niets kunnen vinden. Wie deed ook al dergelijke waarnemingen?

(W. Troukens, Van Souststraat 502, B-1070 Anderlecht).

Over het massaal uitsluipen van Polyfulla fuUo Linnaeus aan de Middenkust in 1987

(Coleoptera : Scarabaeidae)

Enkele jaren geleden dacht ik dat onze duinkever, Polyfulla fullo Linnaeus, een zeer zeldzame
soort was in onze kustduinen. Toen hoorde ik het relaas van een merkwaardige waarneming,
waarvan hier de volgende synthese.

Op 20 juli 1987 fietsen Jeroen en Koenraad De Turck langs dezeeduinen van Blankenberge naar
Oostende. Het is zwaar bewolkt. Rond 20 uur houden de jongens halt. In een duindal staat een
man met een hondje dat het zand besnuffelt en zonder ophouden keft. Jeroen en Koenraad gaan
een kijkje nemen en al vlug zien ze wat er aan de hand is. Tussen het dunne helmgras en de
verspreide duindoorns zit het zand vol vingerdikke gaten. Hier en daar kruipen enorme wit- en
zwartgemarmerde kevers. Enkele zitten nog half in de gaten en aarzelen om er uit te komen.
Jeroen wil een kever vastnemen maar het insekt begint doordringend te sjirpen. Ook van onder
het zand klinkt gesjirp. Verscheidene kevers worden belaagd door roofzuchtige mieren en
sommige liggen verminkt te stuiptrekken. Op een terrein van zowat 1,5 are tellen ze zowat 20
kevers, maar het aantal gaten in het zand bedraagt minstens 200!

Wat de kinderen De Turck zagen, hebben slechts heel weinig insektenkenners meegemaakt,
nl. het massaal uitsluipen van Polyfulla fullo. Deze kever is een warmteminnend insekt uit Zuid-
en Midden-Europa dat langs de kustduinen noordwaarts doorgedrongen is tot aan de Oostzee-
kust. In onze zeeduinen is hij plaatselijk zeer gewoon. Toch wordt hij weinig opgemerkt. Het
volwassen dier vliegt ’s nachts en voedt zich met dennenaaiden. Zijn ontwikkeling duurt 3 a 4
jaar. De overheid meent dat de duinkever wettelijk moet beschermd worden. Zolang zijn biotoop
blijft bestaan, hoeft voor de toekomst van dit insekt echter niet gevreesd te worden.

(W. Troukens, Van Souststraat 502. B-1070 Anderlecht).

6

Phegea 18(1): 6(1 maart 1990)

Catocala sponsa (LlNNAEUS, 1767) in de Benelux
(Lepidoptera : Noctuidae)

Willy TROUKENS

Abstract. Catocala sponsa (Linnaeus, 1767) in Benelux (Lepidoptera : Noctuidae)
Catocala sponsa lives in xerotherm deciduous woods. More than 300 faunistic data of this
species were sampled which indicate that it occurs in the «Hoge Veluwe» (Holland), the
«Famenne» and «Gaume» (Belgium). Elsewhere in the region the species only occurs
occasionally. These specimens probably disperse from woods called «La Woëvre» (dep.
Meuse in France). C. sponsa is very common in these woods, as are C.fulminea Scopoli,
C. nupta Linnaeus, C. promissa Esper and C. fraxini Linnaeus.

Résumé. Catocala sponsa (Linnaeus, 1767) dans le Benelux (Lepidoptera : Noctuidae)
Catocala sponsa est une espèce xérophile de chênaies. La présente étude est basée sur 31 1
données faunistiques, effectuées en Belgique, aux Pays-Bas et au Grand-Duché du
Luxembourg. II ressort de ces investigations que 1’espèce est bien représentée dans les
«Hoge Veluwe» (NI), en Famenne et en Gaume (B). Ailleurs dans le Benelux, C. sponsa ne
se rencontre qu’a 1’état d’exemplaires erratiques.

Dans les vallées de la Sambre et de la Meuse (B), dans le Limbourg néerlandais et dans la
région de Hilversum (NI), 1’espèce arrivé a se reproduire et peut y être rencontrée deux
années de suite. Les exemplaires erratiques viennent probablement de Lorraine fran^aise,
et plus spécialement des bois de la Woëvre (dép. Meuse). C. sponsa est trés commune a ce
dernier endroit, oü elle vole en compagnie de C.fulminea Scopoli, C. nupta Linnaeus, C.
promissa Esper et C. fraxini Linnaeus.

Troukens, W. : Van Souststraat 502, B-1070 Anderlecht.

Op 6 augustus 1986 ving A. De Turck te Anderlecht (Brabant) een
Karmozijnrood Weeskind, Catocala sponsa (Linnaeus, 1767) op zijn
menglichtlamp (fig. 1). Overdag was het tropisch warm geweest met tempera-
turen tot 32°C en ook ’s avonds waaide er nog een zwoele zuidenwind. Het
bleek al vlug dat deze vlinder moest beschouwd worden als een zeldzame
zwerver. Inderdaad, afgezien van een vage vermelding voor het Zoniënwoud,
zeer lang geleden, werd C. sponsa nog nooit in Brabant gevangen.

1. Onderzoek

Waar kwam de Anderlechtse vlinder vandaan? Deze vraag was de aanlei-
ding voor een diepgaand onderzoek naar het voorkomen van C. sponsa in
de Benelux. Vooreerst werden de vanggegevens opgevraagd van alle
eksemplaren uit de kollekties van het Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen (Brussel), het Musée d’Histoire naturelle (Luxem-
bourg) en het Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum)
(Amsterdam). Deze werden ruim aangevuld met informatie van vrienden-
entomologen en gegevens uit de literatuur.

2. Levenswijze

C. sponsa is een warmteminnende soort die vooral thuis hoort in grotere
eikenbossen. De vlinders rusten overdag op stammen. Ze zijn erg schichtig.
Bij het minste onraad vliegen ze op maar ze gaan vlug weer zitten, dikwijls
op de andere kant van dezelfde stam. De imago’s vliegen van half juli tot einde

Phegea 18 (1) : 7-16 (1 maart 1990)

7

Figuur 1 : Catocala sponsa
L., Anderlecht (Brabant),
6. VIII, 1986 (leg. A, De
Turck).

Figuur 2 : Vliegti jd van
Catocala sponsa L. in de
Benelux. Het histogram is
samengesteld a.h.v. 308
gegevens.

augustus, sommige jaren nog tot diep in september (zie fig. 2). Het wi jfje legt
haar eitjes af in schorsspleten van eiken. De rupsjes sluipen pas uit in april. Ze
eten eerst van de jonge bladknoppen, later van de bladeren. De rupsen zijn
’s nachts aktief. Overdag zitten ze onbeweeglijk op stammen en takken, met
de buikpoten zijwaarts gestrekt. Dit is de typische rusthouding van Catocala-
rupsen. De rupsen zijn volgroeid in juni. Ze verpoppen in een dun spinsel
tussen bladeren of tegen een stam.

3. Areaal

C. sponsa is een Euraziatische soort die ook nog in Noord-Afrika
voorkomt. In Europa leeft zij verspreid van het Iberisch schiereiland tot in de
Oeral. De noordgrens loopt van Zuid-Engeland (Norfolk) door het Skagerak
over Noord-Denemarken naar Oost-Zweden (Uppland) en verder over de
Aland-eilanden door Zuid-Finland tot de noordelijke Ladoga-oevers
(Karelië). De zuidgrens van het areaal loopt over Marokko en Algerië tot het
oosten van het Middellandse- Zeegebied. Verder komt de vlinder ook voor in
Klein-Azië en in de Kaukasus (HEINICKE & NAUMANN 1980-1982).

In Denemarken was C. sponsa tot 1945 slechts bekend van enkele vangsten.

8

Daarna werd de vlinder er talrijk en op vele vindplaatsen waargenomen, in
het noorden zelfs tot Frederikshavn (HOFFMEYER 1974). P. SOMERMA
(1987), die het Fins trekvlinderonderzoek leidt, beschouwt alle Catocala-
soorten die op de Finse zuidkust gemeld worden als dwaalgasten (‘drifters’).
In 1986 waren er 17 sponsa-v angsten in het kustgebied tussen Aland en de
oostgrens. In Engeland is C. sponsa een lokale en zeldzame vlinder. Zijn
voorkomen wordt gekenmerkt door sterke fluktuaties, misschien een gevolg
van klimatologische omstandigheden. De okkasionele lichtvangsten op de
kust van Essex en op het eiland Wight zijn ongetwijfeld toe te schrijven aan
immigratie (Lorimer 1983 : 358).

4. C. sponsa in Nederland (zie kaart 1 en tabel 2)

De 102 Nederlandse vanggegevens wijzen op het bestaan van slechts één
kerngebied, nl. de Hoge Veluwe in Gelderland. Vooral tussen Apeldoorn en
Arnhem wordt C. sponsa zeer regelmatig aangetroffen. De vlinder vloog hier
talrijk in 1953, 1959, 1983, 1985 en 1986. Rond Hilversum (Noord-Holland)
werd de vlinder ook enkele keren gezien. De vangdata liggen echter zo ver uit
elkaar dat hier aan het bestaan van een vaste populatie moet getwijfeld
worden. Ook in Midden- en Zuid-Limburg wordt C. sponsa met een
schuchtere regelmaat opgemerkt, telkens maar 1 eksemplaar, en bijna altijd in
een andere lokaliteit. Ongetwijfeld gaat het om zwervers, afkomstig uit
zuidelijker streken. Rond de eeuwwisseling werd het Karmozijnrood
Weeskind enkele keren gevangen in de omgeving van Groningen en in het
oosten van Gelderland. Blijkbaar bestonden hier tijdelijke eilandpopulaties.
Zoals het verspreidings kaartje aangeeft is C. sponsa ook elders in Nederland
gesignaleerd. Het betreft hier vooral eenmalige vangsten van oude of recente
datum.

5. C. sponsa in België en het Groothertogdom Luxemburg (zie kaart 1, tabel 1)
Voor België werden 206 bruikbare vanggegevens verzameld. Hieruit blijkt
dat C. sponsa vooral sterk aanwezig is in de Famenne-streek en sporadisch in
de Hoge Ardennen. Een ander vlieggebied is te situeren in Belgisch Lotharin-
gen (Gaume). Alles wijst erop dat dit zich verder uitstrekt over de landsgren-
zen in het Groothertogdom Luxemburg en Frans Lotharingen (Lorraine) (zie
tabel 3). C. sponsa wordt ook okkasioneel en verspreid aangetroffen in de
Samber- en Maasvallei. Het betreft bijna altijd eenmalige vangsten. Dit wijst
op zwerfeksemplaren of in het beste geval op zeer kleine populaties die
hoogstens een jaar of twee kunnen standhouden. Ten noorden van de
Samber- en Maasvallei komt C. sponsa alleen voor als zeldzame zwerver.

6. Wisselend voorkomen

Bij het uiteenrafelen van de vanggegevens kwamen interessante feiten aan
het licht. Zo werd herhaaldelijk gemeld dat C. sponsa vanaf de vroege avond-
schemering afkomt op stroop, maar pas vanaf middernacht op licht. Tegelijk
met C. sponsa werd in de Belgische kerngebieden meestal ook C. promissa
(Esper) gevangen. Deze laatste leeft eveneens op eik.

In Nederland werd C. sponsa talrijk waargenomen in de omgeving van

9

Kaart 1 : Verspreiding van Catocala sponsa in de Benelux. De symbolen geven een indikatie over
de frekwentie en de periode vóór of na 1975.

* één jaar met vangst(en) vóór 1975.

* verschillende jaren met vangsten vóór 1975.

• één jaar met vangst(en) na 1975.

• verschillende jaren met vangsten na 1975.

■ vangsten, zowel vóór als na 1975.

Apeldoorn (Hoge Veluwe) in 1983 en opnieuw in 1985 te Loenen. Vooral dat
laatste jaar zag E. Elferink (1986) «talloze» eksemplaren vliegen tussen de
bomen in een eikenbos. Ze kwamen vlot op stroop. Aan de rand van het bos
was de concentratie heel gering : slechts 1 vlinder kwam op de stroop! Ook in
het nabijgelegen Deelerwoud was C. sponsa in die jaren niet zeldzaam. C.J.M.

10

Tabel 1 : Chronologisch overzicht van vangsten en waarnemingen van Catocala sponsa in België
en het Groothertogdom Luxemburg.

UTM-

kode

Lokaliteit

Datum

Aantal

Leg. /In coll.

FR65

Bure (Na.)

14.VIII.1893

3 ex. op bloedende eik

H. de Hennin

FR88

Logne (Lk.)

22.V1II.1905

1 ex.

K.B.I.N.

FR77

Wéris (Lux.)

9. VII. 1924

1 ex.

K.B.I.N.

FR77

Melreux-les-Hotton (Lux.)

29. VIL 1929

1 ex.

K.B.I.N.

FS71

Vecquée (Lk.)

27. VIII. 1934

1 ex.

H. VlGNOUL

FS71

Vecquée (Lk.)

20. VIII. 1935

1 ex.

E. De Laever

FR61

Chiny (Lux.)

22. VIII. 1945

1 ex. op smeer

A. WÉRY

FS65

Zonhoven (Lim.)

13.VII.1946

1 ex.

E. De Laever

FR66

Aye (Lux.)

1. VIII. 1946

1 ex.

F. Rtchard

FR66

Aye (Lux.)

5. VIII. 1946

9 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

6. VIII. 1946

21 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

7. VIII. 1946

14 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

9. VIII. 1946

8 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

9. VIII. 1946

1 ex.

E. De Laever

FR66

Aye (Lux.)

11. VIII. 1946

2 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

19.VIII.1946

1 ex.

F. Richard

FR32

Membre-sur-Semois (Lux.)

?.?. 1946

verschillende ex.

M. Fontaine

FR66

Aye (Lux.)

7. VII. 1947

1 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

10. VIL 1947

1 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

12.VII.1947

2 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

14.VII.1947

6 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

15.VII.1947

4 ex. op licht

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

16.VII.1947

4 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

17. VII. 1947

2 ex.

F. Richard

FR 66

Aye (Lux.)

20. VIL 1947

3 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

21.VII.1947

7 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

22. VIL 1947

6 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

24.VII.1947

6 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

27. VII. 1947

2 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

29. VII. 1947

1 1 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

30. VIL 1947

3 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

3. VIII. 1947

6 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

21. VIII. 1947

1 ex.

F. Richard

FR66

Aye (Lux.)

24. VIII. 1947

1 ex.

F. Richard

FR32

Loverval (Hen.)

?. 7.1947

6 ex.

M. Fontaine

FR55

Tellin (Lux.)

6. VIII. 1949

1 ex.

F. Heylemans

FR77

Grandhan (Lux.)

7.7.1951

1 ex. op smeer

A. Fouassin

FR32

Membre-sur-Semois (Lux.)

7.7.1951

1 ex.

M. Fontaine

FS09

Kalmthout (Antw.)

7. VIII. 1952

1 ex. op smeer

K. Cuperus

FS7 1

Sclessin (Lk.)

18.VIII.1952

1 ex.

K.B.I.N.

FR32

Membre-sur-Semois (Lux.)

4. IX. 1956

1 wijfje op licht

M. Choul

FR32

Membre-sur-Semois (Lux.)

7.7.1958

1 ex.

M. Fontaine

FR80

Buzenol (Lux.)

15. IX. 1963

1 wijfje op licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

4. VIII. 1964

3 wijfjes op smeer

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

7. VIII. 1964

3 m. en 6 w. op licht

M. Choul

FR87

Erezée (Lux.)

7.7.1964

1 ex.

A. Dodinval

FQ89

La Claireau (Lux.)

13. VIII. 1965

1 wijfje op licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

16. VIII. 1965

2 wijfjes op licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

17. VIII. 1965

1 wijfje op licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

20. VIII. 1965

1 wijfje op licht

M. Choul

11

FR80

Buzenol (Lux.)

21.VI1I.1965

1 wijfje op licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

28. VIII. 1965

1 wijfje op licht

M. Choul

FR50

Muno (Lux.)

12. VIII. 1966

2 mannetjes op UV-lich

Fasotte

FR80

Buzenol (Lux.)

14. VIII. 1966

1 ex.

V. Verdickt

FR80

Buzenol (Lux.)

8. IX. 1966

2 wijfjes op ML-licht

M. Choul

FR80

Buzenol (Lux.)

7.7.1966

verschillende ex.

Ph. Rosman

FQ89

La Claireau (Lux.)

15. VIII. 1967

1 wijfje op licht

M. Choul

FR55

Wavreille (Na.)

9. VIL 1969

1 ex.

E. De Laever

FR80

Huombois (Lux.)

15. VIII. 1969

1 ex.

V. Verdickt

GR09

Francorchamps (Lk.)

?.?. 1969

7 ex.

M. Lemaire

FR70

Izel (Lux.)

24.VII.1971

1 ex.

Ph. Fastré

FR70

Izel (Lux.)

27.VII.1971

1 ex.

Ph. Fastré

GR09

Francorchamps (Lk.)

28.VII.1971

3 m. en 1 w. op licht

A. Lemaire

FR54

Daverdisse (Lux.)

14.VIII.1974

8 ex.

R. van Averbeke

FS40

Forville (Na.)

25.VII.1976

1 m. en 1 w. op licht

M. Lecomte

FR 18

Aiseau (Hen.)

4. IX. 1978

1 ex.

M. Schu

FR15

Villers-en-Fagne (Na.)

14. VIII. 1979

3 ex.

M. Schu

FR60

Lacuisine (Lux.)

9. VIII. 1980

1 ex.

C. Warnotte

FR45

Ciergnon (Na.)

17. VIII. 1980

1 ex. op licht

A. Artoisenet

FS82

Oupeye (Lk.)

17. VIII. 1980

1 ex.

C. Warnotte

FR45

Hour-Havenne (Na.)

30.VII.1981

1 ex.

M. Fontaine

GR07

? (G.H. Lux.)

2. VIII. 1982

1 ex.

M.H.N.Lux.

FR 19

Jemeppe-ser-Sambre (Na.)

?.?. 1982

1 ex. in val

7

GQ08

? (G.H. Lux.)

2. VIII. 1984

1 ex.

M.N.H.Lux.

FS70

Plainevaux (Lk.)

21. VIII. 1984

1 ex.

A. WÉRY

FR55

Resteigne (Na.)

25. VIII. 1984

1 m. en 1 w. op smeer

G. Arien

FQ89

Ethe (Lux.)

14. VIII. 1985

4 ex.

Ph. Fastré

FQ89

La Claireau (Lux.)

16. VIII. 1985

1 ex.

C. Warnotte

FR44

Revogne (Na.)

26. VIL 1986

3 ex. op stammen

W. Evenepoel

KA90

? (G.H. Lux.)

31.VII.1986

1 ex.

M.H.N.Lux.

FQ89

Ethe (Lux.)

1. VIII. 1986

1 ex.

Ph. Fastré

GR09

Francorchamps (Lk.)

3. VIII. 1986

1 wijfje

A. Lemaire

ET93

Anderlecht (Bt.)

6. VIII. 1986

1 ex. op licht

A. De Turck

FQ89

Ethe (Lux.)

6. VIII. 1986

5 ex.

Ph. Fastré

FR96

Bihain (Lux.)

23. VIII. 1987

1 ex.

C. Warnotte

GR 12

? (G.H. Lux.)

?.?. 1987

1 ex.

M.H.N.Lux.

FR39

Namur (Na.)

7

1 ex.

A. WÉRY

FR65

Grupont (Na.)

?

1 ex.

A. WÉRY

FR77

Biron (Lux.)

?

1 ex.

Ph. Fastré

Tabel 2 : Chronologisch overzicht van waarnemingen en vangsten van Catocala sponsa in
Nederland.

UTM-

kode

Lokaliteit

Datum

Aantal

Leg. /In coll

ET85

Rozenburg (ZH.)

15. VIII. 1862

1 wijfje

ITZ

FT2 1

Breda (Bt.)

20. VIL 1869

1 mannetje

Heylaerts

FT88

Hoog Soeren (Gld.)

rups: 23.6. 1888

1 mannetje e.1.

SWIERSTRA

7

Frieswijk (?)

26. VIII. 1895

1 mannetje en 1 wijfje

ITZ

LC28

Lochem (Gld.)

16.IX.1896

1 mannetje

J.T. Oudemans

LC28

Wientjesvoort (Gld.)

13.VIII.1897

1 wijfje

L.P. de Bussy

LC28

Wientjesvoort (Gld.)

14. VIII. 1897

1 wijfje

L P. de Bussy

LD59

Noordbroek (Gr.)

16. VIII. 1897

1 wijfje

ter Haar

12

LD59

Noordbroek (Gr.)

17.VIII.1897

1 mannetje en 1 wijfje

ter Haar

LC28

Lochem (Gld.)

17.VI1I.1897

1 mannetje

L.P. de Bussy

LD49

Paterswolde (Dr.)

6. VII. 1905

1 wijfje

de Boer

LD49

Paterswolde (Dr.)

7. VIL 1905

2 wijfjes

de Boer

LD49

Paterswolde (Dr.)

8. VIL 1905

2 mannetjes

de Boer

FU80

Ermelo (Gld.)

8. VII. 1905

1 wijfje

ITZ

LD49

Paterswolde (Dr.)

13.VII.1905

3 wijfjes

de Boer

LD34

Hoogeveen (Dr.)

2. VIII. 1905

1 mannetje

R.A, Polak

FT94

Berg en Dal (Gld.)

12.IX.1905

1 wijfje

L.N.

LD49

Groningen (Gr.)

10. VII. 1908

1 mannetje e.1.

VAN DEN BERGH

FT49

Naarden (NH.)

12.VIII.1918

1 mannetje

V.D.H.

FT49

Hilversum (NH.)

24.VII.1947

1 wijfje

J.R. Caron

LC05

Babberik (Gld.)

29.VII.1947

1 mannetje

J. Elferink

FT49

Hilversum (NH.)

31.VII.1947

1 wijfje

J.R. Caron

FT48

Hollandse Rading (Utr.)

3. VIII. 1948

1 wijfje op smeer

C. Do ETS

LD50

Volthe (Ov.)

1 1. IX. 1948

1 wijfje op licht

R. Knoop

FT98

Apeldoorn (Gld.)

25.VII.1953

1 wijfje

Gorter

FT98

Apeldoorn (Gld.)

28.VII.1953

2 m. en 1 w. op smeer

W.J. Boer-Leffef

FT98

Aperldoorn (Gld.)

12.VIII.1953

1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

KB93

Bocholtz (Lim.)

14.VIII.1953

1 wijfje

G. Langohr

FT98

Apeldoorn (Gld.)

15.VIII.1953

1 mannetje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

17.VIII.1953

1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

19. VIII. 1953

1 mannetje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

5. VIII. 1984

1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

22. VIL 1959

1 wijfje op smeer

B. van Aartsen

FT98

Apeldoorn (Gld.)

4. VIII. 1959

1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

5. VIII. 1959

1 mannetje en 1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

9. VIII. 1959

1 wijfje

W.J. Boer-Leffef

FT98

Apeldoorn (Gld.)

3. VIII. 1960

1 wijfje

B. van Aartsen

FT98

Assel (Gld.)

12. VIII. 1963

1 wijfje

B. van Aartsen

KB94

Nieuwenhage (Lim.)

20. VIII. 1965

1 wijfje op smeer

H. Neijts

GS 06

Annendaal (Lim.)

?. 7.1969

1 ex.

A. Maassen

FU21

Zaandam (NH.)

18.VII.1976

1 ex. op smeer

H. Kreijger

FT04

Oud-Beijerland (ZH.)

20.VII.1976

1 ex. op licht

H. Bunjes

FU21

Zaandam (NH.)

22.VII.1976

1 ex.

H. Kreijger

FU99

Noordwijk (Gr.)

3. VIII. 1976

1 ex. op smeer

A. van Tuyl

FT09

Vogelenzang (NH.)

4. VIII. 1976

6 ex. op smeer

A. Elferink

FU12

Castricum (NH.)

6. VIII. 1976

1 ex. op smeer

R. van ’T Veer

FT09

Vogelenzang (NH.)

9. VIII. 1976

8 ex. op smeer

J. Ki EN JET

FT49

’s Graveland (NH.)

30. VIII. 1976

1 wijfje in val

S. van Heijnsbergen

LD05

Steenwijk (Ov.)

18.VIII.1979

1 ex.

A. de Jonge

FS95

Stein (Lim.)

11. VIII. 1982

1 ex.

A. Munsters

GS06

Sint-Joost (Lim.)

20.VIII.1982

1 ex.

J. Aben

FT98

Apeldoorn (Gld.)

10. VIII. 1983

talrijk op smeer

A. Elferink

FT98

Apeldoorn (Gld.)

7. IX. 1983

1 ex. op smeer

A. Elferink

FT97

Loenen (Gld.)

20. VIII. 1985

40-tal op smeer

A. Elferink

FT97

Woeste Hoeve (Gld.)

16/29. VIII. 1985

8 ex.

C.J.M. Alders

FT97

Woeste Hoeve (Gld.)

15.VIII.1986

7 ex.

C.J.M. Alders

?

Loenermark (Gld.)

6. IX. 1986

1 ex.

R. de Vos

7

Noord-Bakkum (Gld.)

7. IX. 1986

1 ex.

R. de Vos

FT07

Leiden (ZH.)

?

1 mannetje

de Graaf

FU80

Nunspeet (Gld.)

7

1 mannetje en 1 wijfje

J.A. Vermeer

LB09

Venlo (Lim.)

20. VIII.?

1 mannetje

ITZ

FT96

Warnsborn (Gld.)

29. VIL?

1 mannetje

ITZ

?

Otk (?)

8. VIII.?

1 wijfje

ITZ

13

Tabel 3 : Chronologisch overzicht van vangsten en waarnemingen van Catocala sponsa in La
Woëvre (Frans Lotharingen).

UT Vi-
lt ode

Lokaliteit

Datum

Aantal

Leg. /In coll.

FQ76

Bois de Merles

2. VIII. 1970

1 wijfje

M. Choul

FQ76

Bois de Merles

9. VIII. 1972

1 mannetje en 3 wijfjes

M. Choul

FQ76

Bois de Merles

10. VIII. 1972

2 wijfjes

M. Choul

Billy-sur-Mangiennes

13. VIII. 1972

3 wijfjes

M. Choul

FQ76

Bois de Merles

4. IX. 1982

1 mannetje

W. & G. De Prins

FQ76

Bois de Merles

11. IX. 1982

1 ex.

W. & G. De Prins

FQ76

Bois de Merles

16. VIII. 1985

1 mannetje op HPL-licht

G. Arien

Alders ving in 1985 te Woeste Hoeve 8 vlinders en in 1986 nog eens 7. In
augustus 1988 werd op dezelfde plaats opnieuw scherp naar C. sponsa
uitgekeken, maar toen kwam geen enkel eksemplaar op de stroop.

Ook in België, in de Famenne, kan het Karmozijnrood Weeskind soms
massaal voorkomen. In een eikenbos te Aye, nabij Marche-en-Famenne,
vloog de vlinder talrijk in 1946. F. Richard meldde aan zijn vriend E. De
LAEVER dat hij op enkele dagen al tientallen sponsa's gevangen had. De
Laever ging er met A. WÉRY op 5 en 9 augustus een kijkje nemen. Op stroop
vingen ze toen 2 dozijn sponsa's en enkele promissa' s. Tijdens de lange, hete
zomer van 1947 ving F. Richard op dezelfde plek opnieuw 66 sponsa' s! In
1960, op het goede tijdstip en tijdens een ideale nacht kreeg A. WÉRY op de
bekende vindplaats echter geen enkel eksemplaar te zien. Ook later werden uit
Aye geen sponsa's meer gemeld. Nog een interessante kanttekening :
F. Richard ving in 1942 te Aye 2 prachtige eksemplaren C. fraxini L.,
maar maakte toen geen melding van sponsa.

Zo blijkt dat zelfs in de kerngebieden de populaties sterk kunnen schomme-
len. In de regel zijn de jaartotalen zeer laag. A. Lemaire, die C. sponsa enkele
keren ving te Francorchamps (Luik), maakt hierbij de volgende bedenking.
De vlinder laat zich alleen vangen tijdens uitgenomen zachte nachten, maar
dit is een uitzonderlijk weerbeeld in de Ardennen.

7. Okkasionele zwervers

De onregelmatige vangsten in de Samber- en Maasvallei, evenals die in
Nederlands Limburg, suggereren dat C. sponsa sporadisch tot hier doordringt
vanuit zuidelijker gelegen kerngebieden. Uitzonderlijk kan hij zich hier zelfs
enkele jaren handhaven. Daarna verdwijnt de vlinder er weer.

In het Luikse duikt het Karmozijnrood Weeskind met lange tussenpozen
telkens weer op. In het Bois de Vecquée was er in 1934 een vangst (ViGNOUL)
en in 1935 opnieuw een (E. De Laever). De volgende vangst in dezelfde
omgeving werd pas in 1952 gemeld. Daarna duurde het tot in 1980 toen C.
Warnotte een eksemplaar ving te Oupeye. A. WÉRY, die vele jaren in
Plainevaux met licht op vlinderjacht ging, kreeg pas in 1984 een sponsa op de
lamp : een hele verrassing want A. WÉRY heeft hier nooit een ander
eksemplaar gezien.

14

De lange, hete zomer van 1976 dient wel apart vermeld. Te Forville
(Namen) werden toen 2 zwervers gevangen met een U.V.-val (M. LECOMTE).
Elders uit België kwam dat jaar geen enkele melding. Diezelfde zomer
beleefde West-Nederland nochtans een ware sponsa- invasie : 20 eksemplaren
werden gevangen in 6 verschillende lokaliteiten. Waar de vlinders vandaan
kwamen, is ook voor B.J. Lempke nog steeds een raadsel. Omdat de rupsen
gebonden zijn aan eik werd eerst gedacht dat de vlinders afkomstig waren uit
de loofbosgebieden van Gelderland. Maar juist in 1976 is daar geen enkele
vangst bekend geworden (LEMPKE 1977).

Er kan niet getwijfeld worden : C. sponsa is in de Benelux een okkasionele
zwerver. Waar de zwerfeksemplaren vandaan komen, is moeilijk te achter-
halen. Vangsten hebben in de regel plaats tijdens uitzonderlijk zachte nachten
en dit gaat meestal gepaard met zuidenwind.

Verder zuidwaarts vinden wij in Frankrijk, op nauwelijks 40 km van
Belgisch Lotharingen, een uiterst rijk Catocala- gebied. Deze bosrijke streek
heet La Woëvre (dep. Meuse). Hier ligt ook het Forêt de la Woëvre met daar-
omtrent het stadje Longuyon. Andere welbekende lokaliteiten in de streek
zijn Bois de Merles-sur-Loison en Billy-sur-Mangiennes. Entomologen die La
Woëvre bezochten, vingen er in het goede seizoen vele Catocala- soorten,
soms in grote aantallen. Behalve C. fulminea (SCOPOLI), C. nupta (L.), C.
promissa en C. sponsa is ook C. fraxini hier inheems. Deze laatste wordt in
België alleen als dwaalgast aangetroffen. Onze fraxini's zijn haast
zeker afkomstig uit La Woëvre. Het is logisch dat ook C. sponsa van hieruit
noordwaarts kan uitzwermen. In 1934 gingen beide Catocala- soorten
blijkbaar samen op trek. Dit kan verklaren waarom VlGNOUL op 27. VIII.
1934 te Vecquée (Luik) 1 sponsa ving en twee dagen later ook 3 fraxini's.

9. Besluit

Samengevat kunnen wij stellen dat onze kennis over de verspreiding en het
zwerfgedrag van C. sponsa nog heel wat leemten bevat. Het Karmozijnrood
Weeskind is in elk geval een biotoopsvlinder. Hij gaat okkasioneel zwerven en
kan zich op enige afstand buiten de kerngebieden soms lokaal, maar slechts
voor korte tijd handhaven. Tijdens uitzonderlijke weersomstandigheden kan
de vlinder nog verder noordwaarts doorstoten. Dit resulteert in eenmalige
vangsten buiten het eigenlijke verspreidingsgebied.

De status van C. sponsa in de Benelux kan dus verschillen van streek tot
streek. Op vele plaatsen bestaat hierover nog veel onzekerheid. Dit is de reden
waarom C. sponsa door het Belgisch Trekvlinderondrzoek voorlopig
ingedeeld wordt bij de dwaalgasten, d.w.z. okkasionele zwervers die hoofdza-
kelijk afkomstig zijn van over de landsgrens. Daarom mag u elke nieuwe
waarneming of vangst melden aan het B.T.O. (p.a. E. VERMANDEL, Poorters-
laan 118, NL-4561 ZN Hulst, Nederland).

10. Dankwoord

Deze studie kon tot een goed einde gebracht worden, dank zij de bereid-
willige medewerking van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwe-

15

tenschappen (Brussel), het Musée d’Histoire naturelle (Luxembourg), het
Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) (Amsterdam),
G. Arien (Beringen), A. Artoisenet (Franc-Waret), H. Bunjes (Oud-
Beijerland, NI.), M. Choul (Liège), E. De Laever (Liège), G. De Prins
(Merksem), W. De Prins (Antwerpen), A. De Turck (Anderlecht), Ph.
Fastré (Marchin), M. Faquaet (Wetteren), A. Fouassin (Liège), M.
Fontaine (Marcinelle), W. Hogenes (Amsterdam), M. Lecomte (Cogne-
lée), A. Lemaire (Spa), B.J. Lempke (Amsterdam), M. Meyer (Kleinbettin-
gen), M. Schu ( Aiseau), M.J. SOMMEIJER (Utrecht), E. Vermandel (Hulst),
C. WARNOTTE (Housse) en A. WÉRY (Liège). Aan allen mijn hartelijke dank!

Bibliografie

Elferink, A., 1986. Talrijk voorkomen van Catocala sponsa (Linnaeus). - Em.Ber.Amsi. 46 : 94.
Heinicke, W. & Naumann, C, 1980-1982. Beitrage zur Insektenfauna der D.D.R. : Lepidoptera-
Noctuidae. - Beitr.Ent. 30 : 385-448; 31 : 83-174, 341-448; 32 : 39-188.

Hoffmeyer, S., 1974. De danske ugler (2nd edition). Arhus Stiftsbogstrykkerie A/S.

Lempke, B.J., 1977. Vangsten van Catocala sponsa L. in 1976 in West-Nederland. -Em.Ber.Amsi.
37 : 1 13-114.

Lorimer, R.I., 1983, in Heath (Ed.), The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland. Vol.
10. Harley Books, England.

Somerma, P., 1987. Saan yleispiirteita ja «suurperhosvaellukset» 1986. - Baplria 12 : 47-58.

Addendum

De heer A. WÉRY (Luik) maakte me onlangs attent op een oude maar
interessante waarneming van C. sponsa , gepubliceerd in de Revue mensuelle
de la Société entomologique namuroise (1913: 38). Een kopie hiervan werd me
vriendelijk bezorgd door de heer P. GROOTAERT (K.B.I.N.), waarvoor mijn
oprechte dank. De auteur (? G. VREURICK) schrijft (vrij vertaald) : «De heer
E. DE HENNIN signaleerde me dat hij Catocala sponsa gevangen heeft op 14
augustus 1893 te Bure (Lux.), in een bos met oude eiken. De vlinders vlogen
bij het begin van de namiddag heel talrijk onder de bomen. De zon straalde.
De vlinders kwamen het sap opzuigen dat uit de kloven van gekneusde
stammen sijpelde. Als ze gestoord werden, vlogen ze schichtig op maar
kwamen toch snel weer naar hun geliefkoosd plekje terug.» De auteu. maakt
hierbij nog de volgende bemerking : «Deze informatie is, vanuit biologisch
standpunt gezien, zeer waardevol. Wellicht is dit de eerste keer dat deze soort
overdag vrij rondvliegend werd waargenomen.»

16

Op zoek naar Ptilophora plumigera ([ÖENIS & SCHIFFER-
MÜLLER], 1775) (Lepidoptera : Notodontidae)

Guido De Prins

Abstract. In search of Ptilophora plumigera ([Denis & Schiffermüller], 1775)
(Lepidoptera : Notodontidae)

On 3rd and 1 lth November 1988 the author went to Ethe (prov. of Luxemburg) in search
of Ptilophora plumigera. The climatological conditions on the first date were bad. Despite
of-3°C some moths were taken at light and on sugar, but no P. plumigera were seen. The
second time temperature rosé to 9°C and more than 100 specimens of P. plumigera were
observed. An attempt to breed the species failed unfortunately, as about 30 eggs laid by
one female did not hatch.

Résumé. A la recherche de Ptilophora plumigera ([Denis & Schiffermüller], 1775)
(Lepidoptera : Notodontidae)

Les 3 et 1 1 .XI. 1988 1’auteur est alli chercher Ptilophora plumigera a Ethe (Luxembourg).
Bien que le 3. XI. 1988 la température descendit a -3°C quelques espèces nocturnes sont
encore venues a la lumière et a la miellée. Le 1 1. XI. 1988 en revanche, la température ne
descendit pas sous les 9°C et plus de 100 exemplaires de P. plumigera purent être
dénombrés. Les deux femelles vivantes ont pondu un total de 30 oeufs, qui n’ont
malheureusement pas éclos.

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Antwerpen-Merksem.

Op 3 november 1988 trokken T. Garrevoet, mijn broer en ik naar Ethe
(prov. Luxemburg) om de laat in het seizoen vliegende Ptilophora plumigera
([Denis & Schiffermüller], 1775) te zoeken. De omstandigheden waren
echter niet zo ideaal : overdag reeds open hemel en al vrij koud (3°C). Hier en
daar in het bos vonden we nog bevroren plaatsen. Voor bladmijnen was het
een ideale tijd en ook werden rupsen gevonden v&n Abraxas sylvaia{f>COVOL\)
en Pülodon capucina (LiNNAEUS), beide op Acer platanoides L. Verder vonden
we twee eksemplaren Epirrita christyi (Allen) en een eksemplaar Erannis
defoliaria (Clerck) en Operophtera brumata (LiNNAEUS) zittend op boom-
stammen.

Om de gelegenheid optimaal te benutten hadden we smeer en twee
generators meegenomen. Rond 16.00 u was het reeds -2°C! Toch hadden we
de lampen opgesteld en op 15 plaatsen gesmeerd. Toen we om 17.30 u het licht
ontstaken, was het -3°C! Ondanks deze lage temperatuur vlogen er tot onze
verbazing toch een tiental E. defoliaria en een paar O. brumata, Agriopis
aurantiaria (HÜBNER) en O. christyi. Ptilophora plumigera werd niet gezien.
In de buurt van de smeerplaatsen vonden we alleen enkele spanners, vooral
O. brumata.

Na nog een paar dagen fel vriesweer, draaide de wind naar het zuiden en
werd het ongelooflijk zacht voor de tijd van het jaar. Na 4 nachten met
temperaturen van 6 tot 9° stond hetzelfde trio met hetzelfde materiaal op 1 1
november weer ter plekke. Op drie verschillende plaatsen werden lampen
opgesteld en op 15 plaatsen smeer aangebracht.

Op deze smeer zagen we slechts 1 eksemplaar Scoliopteryx libatrix

17

Phegea 18 (1) : 17-18 (1 maart 1990)

(Linnaeus). Bij het rondgaan met de zaklantaarn vonden we op de met mos
begroeide bomen honderden O. brumata, soms zelfs 20 tot 30 eksemplaren op
een boom. Deze kwamen niet op de smeer af (zoals we verkeerdelijk dachten
op 3. XI), maar waren op zoek naar de vleugelloze vrouwtjes. Zo vonden we
een vijftal kopulaties. De vrouwtjes ontpoppen namelijk juist boven of onder
de grond en klimmen dan omhoog langs de stammen. Dit doen de mannetjes
ook, want we hebben er vele gezien met nog onontvouwde vleugels. Interes-
sant om te vermelden is dat de kopulerende mannetjes met de kop naar
omlaag zitten, terwijl ze anders steeds met de kop naar omhoog naar boven
klimmen of stil zitten.

De lamp werd ontstoken om 17.30 u (om 18.00 u was het volslagen donker
door de overtrokken hemel) en al vlug bleek het een ideale avond te worden.
We maten een grondtemperatuur van 9°C. Op de lamp kwamen ongelooflijk
veel O. brumata , en een paar O. fagata (SCHARFENBERG), nog enkele A.
aurantiaria en E. defoliaria, een tiental Colotois pennaria (Linnaeus), Phlogo-
phora meticulosa (LINNAEUS), 4 Brachionycha sphinx (Hufnagel), 1 Ch/oro-
clysta miata (Linnaeus), 1 Eupsilia transversa (Linnaeus), 2 Conistra
vaccinii (Linnaeus) en 1 Agrochola circellaris (Hufnagel). Ook tientallen
mannetjes en later vrouwtjes van Poecilocampa populi (LINNAEUS) kwamen
gretig op licht.

Dan was het wachten geblazen. We hadden gehoord en gelezen dat de
mannetjes van P. plumigera maar eerst na een uur duisternis beginnen te
vliegen. Gelijk kregen ‘ze’ : om 19.00 u begon deze op Acer levende soort te
vliegen en ze bleef met regelmatige tussenpozen van 10 tot 15 minuten tot
zelfs laat op de avond (23.30 u) komen. De soort is daar ter plaatse erg gewoon
te noemen omdat we op elk van de drie plekken een 40-tal mannetjes telden.

Volgens onze informatie vliegen de vrouwtjes slechts na 24 u. De tempera-
tuur bleef ideaal en zo konden we reeds rond 23 u. twee vrouwtjes vangen.
Beide vrouwtjes werden levend in een plastic potje met enkele takjes Acer
bewaard. De volgende morgen had één vrouwtje een dertigtal eitjes afgezet,
het andere slechts twee (het stierf te vroeg). Jammer genoeg mislukte de
kweek. De meeste eitjes kwamen nooit uit.

Korte mededeling

Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) in Antwerpen op 5. II. 1990 (Lepidoptera : Nymphalidae)

Op 5 februari 1990 om 15.30 u nam ik in het centrum van de stad Antwerpen een puntgaaf
eksemplaar van Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) waar. De weersomstandigheden waren
optimaal (zachte temperatuur ( 14°C)en stralende zon). Hoewel het waarnemen van overwinterde
eksemplaren van Aglais urticae (Linnaeus, 1758), Inachisio (Linnaeus, 1758). Polygonia c-album
(Linnaeus, 1758) of Gonepteryx rhamni (Linnaeus, 1758) niet zo ongewoon is op een zonnige
winterdag, is dit echter wel hoogst merkwaardig voor wat deze soort betreft. In de late zomer
komen regelmatig trekkers uit Zuid-Europa in onze streken terecht. Ze slagen er echter
doorgaans niet in onze winters te overleven. Het waargenomen eksemplaar kon kennelijk onze
uiterst zachte winter 1989-1990 trotseren.

(A. Oi.ivier , Luitenant Lippenslaan 43 B 14. B-2200 Antwerpen).

Phegea 18 (1) : 18 (1 maart 1990)

18

De dagvlinders in het Gullegemse (West-Vlaanderen) 1984-1987
(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

J. Vervaeke

Résumé. Au sujet des Rhopalocères des environs de Gullegem (Flandre occidentale) en
1984-1987 (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

L’auteur commente la liste des papillons de jour qu’il a observés en 1984-1987 dans la
région de Gullegem (Flandre occidentale).

Abstract. On the butterflies at Gullegem (West Flanders) 1984-1987 (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea)

The authorgives a list of the butterflies which he observed during 1984-1987 in the region
of Gullegem (West Flanders).

Vervaeke, J. : B. Seynaevelaan 13, B-8630 Wevelgem-Gullegem.

Dit artikel is een vervolg en aanvulling op mijn vroegere studie (VERVAEKE
1985).

1. Biotopen

-Leieoevers : linkeroever te Wevelgem, met daarbij een opgespoten terrein,
momenteel 20 ha bebost met eik ( Quercus ), meidoorn ( Crataegus ), braam
( Rubus ), egelantier ( Rosa rubiginosa), hazelaar ( Corylus avellana), sleedoorn
{Prunus spinosa), beuk ( Fagus sylvatica), haagbeuk {Carpinus betulus) en
vogelkers {Prunus padus).

-Vliegveld Wevelgem : tot april 1987 in het onderzoek betrokken.

-Tuinen : aangelegde siertuinen van de sociale woningen langs de Losweg te
Gullegem.

-Wegberm A17 : gelegen tussen autosnelweg A17 en een rijksweg, lengte
1400 m.

-Oude spoorwegberm : 1ste deel gelegen te Menen-Moorsele, waarvan enkel
het deel op grondgebied Moorsele is onderzocht over een lengte van 450 m.
Het tweede deel te Ledegem en Beitem, hier is enkel het deel ten noorden van
Ledegem onderzocht, over een lengte van 1400 m.

-Heulebos : een klein bos gelegen te Heule en enkel in 1984 onderzocht.

2. Soortenlijst

De soorten zijn gerangschikt volgens De Prins (1983).

Hesperiidae

Thymelicus sylvestris Poda : gewoon op haast alle plaatsen, zuigt nektar op Tagetes en Buddleia.
Thymelicus lineola Ochsenheimer : weer slechts 1 waarneming, op 17. VIII. 1984 op distel langs
wegberm Al 7.

Ochlodes venatus Bremer & Grey : niet in mijn lijst van 1985. Voor het eerst waargenomen op
14. VI. 1984, verder op vele plaatsen, niet zo zeldzaam.

Papilionidae

Papilio machaon Linnaeus : de soort blijft zeldzaam, op 20. VI II. 1984 1 ex. op Buddleia en Phloxle
Gullegem. Liet zich op 21. VIII. 1984 door Aglais urticae verjagen. Door De Tre (1987) als
problematisch beschouwd.

Pieridae

Colias crocea Fourcroy : gedurende de 4 jaar slechts 1 waarneming op 16. IX. 1984 : een wijfje f.

Phegea 18 (1) : 19-21 (1 maart 1990)

19

helice dat zich eerst voedde te Gullegem alvorens naar NW te trekken.

Gonepteryx rhamni Linnaeus : slechts zelden gezien op enkele plaatsen.

Pieris brassicae Linnaeus : schijnt in de hele streek gewoner te worden, steeds meer waarnemin-
gen per jaar. Op 23. VI 1.1984 werd een mannetje door een mees (Parus sp.) achterna gevlogen. De
vlinder verdween snel in een haag.

Pieris rapae Linnaeus : een algemene soort in alle bezochte biotopen.

Pieris napi Linnaeus : eveneens overal een algemene soort, iets minder talrijk dan vorige.
Anthocharis cardamines Linnaeus : niet in mijn lijst van 1985 : 1 mannetje op 25. V. 1986 langs de
spoorwegberm te Ledegem. De vlinder voedde zich met nektar van look zonder look (Alliaria
petiolata).

Nymphalidae

Inachis io Linnaeus : een algemene soort, maar nooit talrijk.

Vanessa atalanta Linnaeus : een regelmatige trekvlinder.

Cynthia cardui Linnaeus : trekvlinder, minder talrijk dan voorgaande soort.

Aglais urticae Linnaeus : talrijk.

Polygonia c-album Linnaeus : geregeld waargenomen op verschillende plaatsen.

Araschnia levana Linnaeus : niet in mijn lijst van 1985. Slechts eenmaal waargenomen langs de
oude spoorwegberm te Ledegem op 25. V. 1986.

Maniola jurtina Linnaeus : het meest langs de oude spoorwegberm, in wisselend aantal.
Pyronia tithonus Linnaeus : plaatselijk zeer talrijk, o.a. langs wegberm A17. Langs de oude
spoorwegberm is het zelfs de talrijkst voorkomende vlindersoort.

Coenonympha pamphilus Linnaeus : overal algemeen.

Pararge aegeria Linnaeus : af en toe in biotopen met bomen.

Lasiommata megera Linnaeus : weinig waargenomen. De soort is aan het achteruitgaan in de
streek.

Lycaenidae

Lycaena phlaeas Linnaeus : niet gewoon, af en toe komt f. caeruleocephala voor.

Celastrina argiolus Linnaeus : slechts enkele eksemplaren waargenomen.

Polyommatus icarus Rottemburg : algemeen, plaatselijk talrijk.

3. Verkeersslachtoffers

Gedurende 1987 werd vanaf 16 augustus een onderzoek verricht naar het
aantal verkeersslachtoffers langs de wegkant te Gullegem over een afstand
van ongeveer 2,2 km. De helft van deze wegkant bestaat uit een bebouwde
kom met of zonder voortuin, de andere helft is gevormd door akkers met
grazige wegberm en industriezone. Per dag werd de weg 4x onderzocht. De
tabel geeft een overzicht van het aantal dood aangetroffen soorten met hun
aantal.

Tabel 1 : Het aantal verkeersslachtoffers langs de weg te Gullegem over 2,2 km gedurende het
najaar 1987.

Soort

juli

aug.

sept.

okt.

totaal

T. sylvestris

1

1

O. venatus

1

1

P. rapae

3

1

17

6

27

P. napi

1

4

4

9

V. atalanta

6

5

1 1

A. urticae

1

17

2

20

P. c-album

1

1

2

L. megera

1

1

Totaal

6

6

.47

13

72

20

4. Slotbeschouwing

Gedurende 1984-1987 werden 3 soorten waargenomen die niet in mijn lijst
van 1985 voorkwamen : Och/odes venatus, Anthocharis cardamines en
Araschnia levana. Het totaal aantal dagvlindersoorten rond Gullegem is nu
gestegen tot 24. Door slechte klimatologische omstandigheden waren de
resultaten in 1987 aan de lage kant, uitgezonderd voor V. atalanta die buiten
alle verwachting een groot sukses boekte. Het belang van wegbermen bleek
overduidelijk. Langs de oude spoorwegberm te Moorsele en te Ledegem
komen 20 soorten voor (83%), op de wegberm A17 16 soorten (67%), langs de
Leieoevers 13 soorten (54%) en in tuinen rond de woningen eveneens 13
soorten (54%).

De talrijkst voorkomende soort langs de oude spoorwegberm is C.
pamphilus, in de tuinen is dat A. urticae. De provincie West-Vlaanderen heeft
enkele oude spoorwegbermen in huur genomen en het beheer toevertrouwd
aan plaatselijke milieuverenigingen. Gedurende het najaar en vooral in
september is het grootst aantal verkeersslachtoffers te vinden.

5. Dankwoord

Mijn dank gaat uit naar de heer Goethals die mij toeliet observaties uit te
voeren in zijn bos gedurende 1984.

6. Literatuur

De Prins, W.O., 1983. Systematische naamlijst van de Belgische Lepidoptera. - Entomobrochure
4, 57 p.

De Tre, E., 1987. Inventarisatie, status en ecologie van het Belgisch vlinderbestand. - Entomo-
brochure 5, 72 p.

Vervaeke, J., 1985. Dagvlinders in het Gullegemse (West-Vlaanderen) (Lepidoptera : Rhopalo-
cera & Grypocera). - Phegea 13 : 9-19.

Boekbesprekingen

Riecken, V. & Blab, J. : Biotope der Tiere in Mitteleuropa

15x21 cm, 123 p., 1 1 tekstfiguren, Kilda-Verlag, Münsterstrasse 71. D-4402 Greven 1, gebonden
in slappe kaft, 1989, DM 19,80 (ISBN 3-88949-159-6)

Het is tijdens de laatste jaren duidelijk geworden dat het beschermen van soorten alleen
mogelijk is door het veilig stellen van de biotopen waarin ze leven. De auteurs stelden zich dan
ook tot doel om de verschillende biotooptypes te inventariseren, karakteriseren en katalogiseren.
Dit is een eerste stap om een lijst van «dierbiotopen» op te stellen.

In de inleiding wordt aangegeven waar de verschillende gegevens werden gehaald en hoe de lijst
is opgebouwd. In het systematische deel volgt dan een overzicht van alle dierbiotopen in Midden-
Europa. Telkens wordt vermeld welke typische kwaliteiten het betreffende biotoop heeft voor de
erin levende soorten en welke faktoren tot nadelige gevolgen kunnen leiden of reeds geleid
hebben. Bij elk biotooptype worden ook enkele kenmerkende soorten vernoemd, de meeste uit
het insektenrijk. Het boek eindigt met een literatuurlijst en een soortenregister.

Het boek is bedoeld voor alle mensen die zich interesseren en inzetten voor natuurbescher-
ming, beheerders van natuurterreinen e.d. Het is verzorgd uitgegeven en gemakkelijk te
raadplegen.

W.O. De Prins

Phegea 18 (1) : 21 (1 maart 1990)

21

Spuler, A. . Die Raupen der Schmetterlinge Europas (Reprint edition)

22 x 29 cm, 158 p. waarvan 60 kleurenplaten, 23 tekstfiguren, Apollo Books, Lundbyvej 36,
DK-5700 Svendborg, gebonden, 1989, DKR 780,- (ISBN 87-88757-12-9)

Er is hoegenaamd geen gebrek aan boeken over vlinder, maar helemaal anders is het gesteld
met literatuur over rupsen. Er bestaan wel enkele boekjes over rupsen, maar die behandelen
meestal slechts de allergewoonste soorten, zodat iemand die zich dieper met het onderwerp wil
bezighouden genoodzaakt is terug te grijpen naar het oude werk door E. Hofmann (einde 19de
eeuw) of het gelijknamige werk door A. Spuler (begin 20ste eeuw). Maar ook deze beide werken
zijn moeilijk te vinden en antikwarisch meestal erg duur. Daarom is deze ongewijzigde herdruk
erg welgekomen.

In de tekst worden de eerste stadia bij vlinders beschreven. Verder wordt gesproken over het
zoeken van deze stadia en het kweken van rupsen. Deze tekst wordt verduidelijkt door 23 tekst-
figuren van anatomische bijzonderheden. Een alfabetisch register verwijst naar de kleurenplaten
en die vormen het voornaamste deel van het boek. De rupsen worden er afgebeeld op hun
voedselplant (eerste 50 platen) en zonder voedselplant (10 «Nachtrag»-platen).

De kwaliteit van de herdruk is erg goed en vergeleken met de originele uitgave zijn de platen
zelfs beter te gebruiken. De herdruk is uitgevoerd op zuiver wit kwaliteitspapier en eventuele
watervlekken op het vergeelde papier van de originele uitgave zijn weggewerkt. Het boek is stevig
ingebonden. Het is bijzonder nuttig voor wie te maken heeft met de eerste stadia van vlinders.

W.O. De Prins

Göke, G. : Moderne Methoden der Lichtmikroskopie (Vom Durchlicht - Hellfeld - bis zum Laser-
Mikroskop)

16 x 23 cm, 336 p., 137 zwartwitfoto’s, 152 tekstfiguren, reeks Kosmos Wissenschaft,
Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 1,
gebonden, 1988, DM 74,- (ISBN 3-440-05765-8)

Veertig jaar geleden scheen de lichtmikroskopie het plafond van haar mogelijkheden te hebben
bereikt. De moderne techniek heeft echter ook op dit terrein voor een ongekende evolutie
gezorgd. Dit prachtige werk geeft een volledig overzicht van alles wat maar met hedendaagse
lichtmikroskopie te maken heeft. Het behandelt zowel de grondslagen van de mikroskopie,
verschillende soorten mikroskopen, hun optische en mechanische opbouw en de gebruikte
lichtbronnen (zelfs röntgen- en lasermikroskopie worden besproken) als de automatische
beeldverwerking van mikroskoopbeelden.

Het boek mag met recht een standaardwerk voor elke mikroskoopgebruiker genoemd worden.
Een must voor wie in dit onderwerp geïnteresseerd is, een stimulans tot kennisverrijking voor
de anderen.

T. Garrevoet

Steinbach, G. (Ed.) : Werkbuch Naturschutz (Selbstbau-Anleitungen für den Vogel-, Fledermaus-,
Kroten- und Insektenschutz).

21 x 30 cm, 128 p., 264 tekstfiguren, 34 zwartwitfoto’s, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler
& Co., Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 1, gebonden, 1988, DM 29. 80(ISBN 3-440-05925-1).

Zoals de titel al doet vermoeden is dit inderdaad een werkboek. Het beschrijft vrij gedetailleerd
hoe men nestkastjes, voederbakken en andere materiële hulpmiddelen in elkaar moet knutselen
om de dieren in de natuur een handje toe te steken. Het beperkt zich hierbij niet tot vogels alleen.
Ook vleermuizen, reptielen, knaagdieren, insekten enz. worden niet vergeten. Kortom, een boek
dat zeker thuishoort in de bibliotheek van een vereniging voor natuurbeheer en van iedereen die
aktief met de natuur wil bezig zijn.

T. Garrevoet

22

Phegea 18 (1) : 22 (1 maart 1990)

Butterflies in Albania, September, 1988
(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

David E. Gaskin

Samenvatting. Dagvlinders in Albanië, september 1988 (Lepidoptera : Hesperioidea &
Papilionoidea)

Tijdens de eerste week van september 1988 kon de auteur op verschillende plaatsen in
Albanië dagvlindersoorten waarnemen. Na een korte beschrijving van het landschap geeft
hij een lijst van de 27 geobserveerde soorten.

Résumé. Rhopalocères d’Albanie, en septembre 1988 (Lepidoptera : Hesperioidea &
Papilionoidea)

Durant la première semaine de septembre 1988, 1’auteur a eu 1’occasion de récolter des
rhopalocères en Albanië. Après une courte description du biotope, 1’auteur donne une
liste des 27 espèces observées.

Gaskin, D.E. : Department of Zoology, University of Guelph, Guelph, Ontario,
Canada, N 1G 2W1.

Introduction

The bibliography on the entomology of Albania by KÖNIGSMANN (1962)
contains some 450 articles, the great majority published before the Second
World War. Studies of importance on the occurrence and distribution of the
butterfly fauna include those by Rebel (1918), Rebel & Zerny (1934) and
others. The results of a major expedition by the Institut für Pflanzenschutz-
Forschung, Berlin (D.D.R.) in the early 1960s have been published in part by
Friese & Königsmann (1962), Daniël & Friese (1966) and others, but
none of this work to date dealt with the butterfly fauna. Very little appears to
have been published about Albanian butterflies during the last 40-50 years
other than a few papers in Albanian, e.g. by Misja & Kurrizi (1984). The
author had the good fortune to obtain permission to visit the P.S.R. Albania
between 1-8 September, 1988 in relation to other matters, but during the
course of travel within the vicinity of Tiranë and several Southern and central
districts I was able to accrue sight records of 27 species and in some areas
obtain specimens, although collecting was much restricted by the
circumstances.

Albania is mountainous except for the Coastal plain from the Gulf of Vlorë
to Lake Shkoder at the northwestern border with Yugoslavia. This plain is
narrow except where it extends some 30-40 km inland towards Tiranë in the
vicinity of latitude 41°25’N and again just south of the Shkumbin River, to
form the plain around Lushnjë. The former makes a convenient dividing line
between the northern and Southern halves of the country. Until the postwar
period much of this low-lying region was malarial swamp and marshland.
It is now intensively agricultural, supporting sunflowers, grains and diverse
vegetable crops as well as cattle farms. In most of the Southwest the
mountains of the Kuvelesh region touch the sea; there is another small area of
plain to the east of Sarandë. Many of the vineyards are located in these hilly
regions of the south, as well as olive and citrus plantations, mainly on terraces
with an extensive system of irrigation. In the Southern hills the typical

Phegea 18 (1) : 23-26 (1 maart 1990)

23

garrigue encountered is very similar to that found in Greece, and goats and
sheep are grazed on the rough hill country. About 35% of the country is
forested, much of it within national park areas. Watersheds are protected
from deforestation and the subsequent erosion which is so obvious in other
parts of the Southern Balkans. As the western alpine passes are crossed, one
climbs into very distinctive beits of Balkan Pine, and montane oaks. The
planting of young pines, raised in regional nurseries, in deforestated or partly
clear-cut areas is regularly practiced in the course of reclamation. The role of
forests in modifying regional climates and the hydrological regime in
surrounding areas is clearly understood and as a result the exploitation of the
forested zones appeared to be much more rational than in some of the
neighbouring nations. Nevertheless, the clearing of more hill-country land for
agriculture goes on, as part of the effort to sustain self-sufficiency in domestic
food production and have it keep pace with population growth.

The general impression gained, from a relatively limited number of short
survey opportunities late in the summer, in a year of almost continuous
drought, was that the populations of some butterflies at least seemed to be in
good condition in Albania. Most striking was the high density of butterflies in
urban settings, almost certainly as a result of the practice of establishing large
flower beds in all towns. Old-fashioned aromatic French marigolds were the
most abundant plant in these. Only in Durrës were butterflies scarce on these
beds; from the smell, it seemed that those along the hotel strip had been
recently sprayed. Fortunately this did not seem to be a common practice,
pesticides being given priority use in agriculture, not municipal horticulture.

Observations were made at the following localities (Fig. 1). The spelling of
names conforms with the Standard map of the P.S.R.A. distributed by the
Book Distribution Enterprise, Tiranë : Apollonia*, Butrint*, Borsh, Durrës,
Fier, Gjirokastër, Himarë, Kavajë, Krujë, Ksamil*, Llogarasë Pass, Rina,
Sarandë, Tepelenë*, Tiranë*, and Vlorë. An asterisk indicates those where
some collecting was done. Daytime temperatures ranged from 29-38°C during
the whole period, skies were usually cloudless. Drought conditions had
prevailed throughout Albania since the spring of 1988.

Results

Hesperiidae

Carcharodus alceae (Esper, 1780): Berat (abundant on tracks), Durrës, Fier, Ksamil, Rina.

Tiranë, Vlorë. Abundant on flower beds in all towns.

Gegenes pumilio (Hoffmannsegg, 1804): Apollonia (common on dry banks and stone walls),
Butrint (common). Fier (one specimen on flowers), Tiranë (few specimens on flow'er beds).

Papilionidae

Papilio machaon Linnaeus, 1758: Berat (common), 11 km N. of Fier, Fier, Ksamil, Tiranë
(common).

lphiclides podaürius (Linnaeus, 1758): Apollonia (common around fruit trees), Berat, Tiranë
(common in municipal gardens), Vlorë.

Pieridae

Pieris rapae (Linnaeus, 1758): Berat, Butrint, Durrës, Fier, Ksamil, Rina, Tiranë.

Pontia (daplidice) edusa (Fabricius, 1777): Apollonia (common), Berat (common in rough
pastures), Butrint, Ksamil, Sarandë.

24

Fig. 1 : The People’s Socia-
list Republic of Albania :
Main towns and rivers of the
central and Southern region.
Localities in solid black
refer to those where sight
records were collected
between 1-8 September,
1988. Solid diamond indica-
tes those where some
collecting was done.

Leptidea sinapis (Linnaeus, 1758): Ksamil (common), Llogarasë Pass (1 150 m), Rina (common
on flower beds), Sarandë, Tiranë.

Colias crocea (Fourcroy, 1785): Berat (common on municipal flower beds), Borsh, Butrint
(common), Durrës (2 only), Krujë, Ksamil (common), Llogarasë Pass, Rina, Tiranë (common
on flower beds).

Nymphalidae

Danaus chrysippus (Linnaeus, 1758): 10 km N of Borsh, Himarë, Kavajë, Sarandë, Tiranë. Single
specimens were seen on each occasion, always on or flying over municipal flower beds. This
species was first recordedfrom Albania in 1979 and also in 1982 and 1988 by K. Misja (Luquet
& Misja 1989).

25

Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758): Apollonia, Berat, Borsh, Gjirokastër, Tepelenë. All single
specimens, basking on walls.

Vanessa cardui (Linnaeus, 1 758): Berat, Fier, Ksamil, Sarandë, Tiranë, Vlorë. Single specimens,
aU tattered.

Polygonia egea (Cramer, 1775): Apollonia, Berat, Gjirokastér, 5 km N of Tepelenë, Vlorë.

Argynnis pandora (Den is & SchiffermÜLLER, 1775): Berat, Tepelenë (common, nectaring from a
cluster of ? Oenanthe sp., up to 2 m in height), Vlorë.

Melitaea trivia (Denis & Schiffermüller, 1775): Ksamil (common, but scattered on dry citrus
terraces. All specimens bright orange with much reduced upperwing spotting).

Brintesia circe (Fabricius, 1775): Butrint, Himarë (single specimens).

Hipparchia sp.: Butrint (single specimen sitting on wall, sight record only). J. COUTSIS suggested
that this could have been either H. volgensis (Mazochin-Porshnjakow, 1952) or H.
aristaeus senthes (Fruhstorfer, 1908).

Hipparchia syriaca (Staudinger, 1871): Butrint (single specimen in wooded area at
archaeological site, flying up and down path, sunningon rocks or sitting briefly on tree trunks).

Hipparchia statilinus (Hufnagel, 1766): Llogarasë Pass (single specimen, very worn, sitting on
rocks beside main coast road at about 1,300 m), not taken. Identity confirmed from
photograph by J. Coutsis.

Kirinia roxelana (Cramer, 1777): Rina (sitting on tree trunks in shade), Vorsh (one worn
specimen on roadside tree).

Maniola jurtina (Linnaeus, 1758): Apollonia (worn females in dry field), Ksamil, Tepelanë
(visiting flowers), Tiranë (a few on municipal flower beds).

Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758): Ksamil (in long lush grass, specimens with dark
margins, not common), Rina (few specimens on flower beds), Tiranë.

Lycaenidae

Lycaena thersamon (Esper, 1784): Ksamil (1 fresh male seen and taken).

Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761): Berat (common), Ksamil (common), Rina, Tiranë. Both first
and second brood (dark) forms were recorded in Berat and Ksamil.

Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758): Borsh, Butrint (common around ivy banks on ruins),
frequently basking, Tepelenë (common on ? Hebe sp.).

Lampides boeticus (Linnaeus, 1767): Durrës (common on flower beds), Fier, Krujë, Sarandë,
Tiranë, Vlorë.

Aricia agestis (Denis & Schiffermüller, 1775): Apollonia (common), Berat (abundant, flying
in scores over dry herbage under widely-spaced pine trees around the Berat fortress), Butrint
(common), Fier, Ksamil, Rina.

Polyommatus /'<wws(Rottemburg, 1775): Apollonia (common on dry verges), Berat (common in
one area near fortress with many thistles and a small stream), Durrës, Krujë, Fier, Ksamil
(common, with remarkable range of size among the males, alar lengths ranging from 10 to 16
mm). The smallest specimens were on dry citrus terraces, the largest in long grass near a small
stream), Rina, Tiranë.

References

Daniël, F. & Friese, G„ 1966. Ergebnisse der Albanien-Expedition 1961 des deutschen entomologischen
rnstitutes. 55. Beitrag. Lepidoptera: Cossidae. - Beitr.Ent. 16 483-487.

Friese, G., Königsmann, E., 1962. Ergebnisse der Albanien-Expedition 1961 des deutschen entomologischen
Institutes. 1. Beitrag. Bericht über den Verlauf der Reise. - Beitr.Ent. 12 : 765-843.

Königsmann, E., 1962. Bibliographie zur entomologischen Erforschung Albaniens. - Beitr.Ent 12 844-915.

Luquet, G.C. & Misja, K., 1989. Premières observations de Danaus chrysippus (L.) en Albanië (Lepidoptera
Nymphalidae). - Alexanor 16 : 67-70.

Misja, K. & Kurrizi, A., 1984. Resultats des recherches des papillons diurnes (Rhopaloccra, Grypoccra) de
notre pays. - Bull.Shkenc. Nat. Tiranë 38 : 105-1 1 1.

Rebel. H., 1918. Lepidopteren aus Mittelalbanien. - Z.öst.EntVer. 3 : 75-77, 85-88.

Rebel, H. & Zerny, H., 1934. Die Lepidoptcrenfauna Albaniens. - Denkschr.Akad.Wiss.Wien. Math-
naturw.KI. 103 : 37-161.

26

Thymelicus hyrax (LEDERER, 1861), a new species for the Greek
mainland (Lepidoptera : Hesperiidae)

Dirk van der Poorten

Samenvatting. Thymelicus hyrax (Lederer, 1861), een nieuwe soort voor het Griekse
vasteland (Lepidoptera : Hesperiidae)

Na een kort overzicht van het gekende verspreidingsgebied van Thymelicus hyrax
(Lederer, 1861) volgt de melding van het voorkomen van deze soort op het Griekse
vasteland in de streek rond de Parnassós (Midden-Griekenland). Het fenotype van deze
populatie blijkt binnen de variatiebreedte van de nominaatvorm te vallen.

Résumé. Thymelicus hyrax (Lederer, 1861), espèce nouvelle pour la Grèce continentale
(Lepidoptera : Hesperiidae)

Après un bref apergu de 1’aire de répartition connue de Thymelicus hyrax (Lederer, 1861 )
suit la mention de 1’existence de cette espèce en Grèce continentale, dans les environs du
mont Parnasse (Grèce centrale). Le phénotype de cette population s’inscrit dans la marge
de variation de la forme nominale.

van der Poorten, D. : Lanteernhofstraat 26, B-2200 Antwerpen.

Introduction

Thymelicus hyrax (LEDERER, 1861) was described as Hesperia hyrax from
Antiochia [Hatay, Turkey] (LEDERER 1861 : 149-150). It occurs in Syria and
Lebanon (Larsen 1974), Israël (Graves 1925, Benjamini 1973, etc.), Iran
(Bytinski-Salz & Brandt 1937, de Jong 1984) and is widespread in
Turkey, westwards until the provinces Aydin, Mugla and Bursa
(Hesselbarth, van Oorschot & Wagener in prep.; Olivier pers.
comm.). It is also found on the Greek islands of Samos (Betts 1922, Rebel
1937, J. DiLS ined. : 1 fresh male near the town of Vathi on 17. V. 1986, T.
Garrevoet ined. : several specimens in the first half of June 1989) and
Lésvos (Rebel l.c., Coutsis 1969 and A. Olivier ined. : 1 male at Agiasos
(400 m) on l.VI.1986).

The occurrence of Thymelicus hyrax on the Greek mainland

For some years I have known that Mr B. Maes had taken 1 male of this
species near Itéa (Nom. Fókida, Sterea Elada, Greece). Mr T. ARHEILGER
took 3 males and 2 females near Delft on 22-28. VI. 1987 at an altitude of about
600 m.

During my summer excursion to Greece in 1988 I spent three days (18-20.
VI) in the area around Mt. Parnassós. On the Southern slopes of this
mountain, at an altitude of 600-700 m I found a population of T. hyrax. I
visited the locality daily, each time for a period of about two hours. On each
occasion I observed about 10 specimens, most of which were feeding on the
flowers of Thymus sp. Most of the collected specimens are not very fresh and
one may assume that the species had been out for at least one week. It is
noteworthy that at that time T. hyrax was the only Thymelicus species
encountered.

Phenotypic variability of T. hyrax on the Greek mainland

When compared to material from Turkey, Samos and Lésvos deposited in

Phegea 18 (1) : 27-29 (1 maart 1990)

27

Fig. 1 : Thymelieus hyrax (Lederer, 1861), Greece, Mt. Parnassós, 18-20. VI. 1988, leg. D. van
der Poorten, twice natural size, la male upperside, lb male underside, 2a female upperside,
2b female underside (photograph W.O. De Prins).

the collections of the Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch
Museum) Amsterdam (ITZ), Mr W.O. De Prins, Mr A. Olivier, Mr J. Dils
and Mr T. Garrevoet, it appeared that the specimens from central Greece,
although often smaller and of a lighter colour, do not differ constantly from
those. Especially some specimens in coll. W.O. De Prins from the Turkish
provinces of Tunceli and Erzincan are very similar to my specimens.
Therefore there is no need to attribute a new subspecific name to the
population from the Mt. Parnassós area. A few specimens from the latter area
are illustrated on fig. 1.

Acknowledgments

Thanks are due to the following persons for the loan of material of T. hyrax :
Mr W.O. De Prins (Antwerpen), Mr A. Olivier (Antwerpen), Mr T.
Garrevoet (Antwerpen), Mr J. Dils (Stabroek-Hoevenen, Belgium) and
Mr T. ARHEILGER (Oberürsel, B.R.D.).

Bibliography

Benjamini, D., 1983. Distribution list of the butterflies of Israël west of the Jordan

28

River (Lepidoptera). - Israël J.Ent. 17 : 23-36.

Betts, E.B.C., 1922. Rhopalocera from Rhodes, Samos, Gallipoli etc. - Entomologist
55 : 137-138.

Bytinski-Salz, H. & Brandt, W., 1937. New Lepidoptera from Iran. - Entomologist’ s
Ree. J. Var. (Suppl.) 49 : 1-3.

Coutsis, J.G., 1969. List of Grecian Butterflies. - Entomologist 102 : 264-268.
Graves, P.P., 1925. The Rhopalocera and Grypocera of Palestine and Transjordania. -
Trans. ent. Soc.Lond. 73 : 17-125.

Jong, R. de, 1984. Notes on the genus Thymelicus Hübner (Lepidoptera, Hesperiidae).
Nota lepid. 7 : 148-163.

Larsen, T.B., 1974. Butterflies of Lebanon. National Council for Scientific Research
(C.N.R.S.), Beirut, Republic of Lebanon.

Lederer, J., 1861. Ueber Alb. Kindermanns letzte lepidopterologische Ausbeute. -
Wien.ent.Monatschr. 5 : 144-155.

Rebel, H., 1937. Griechische Lepidopteren IV. - Z.öst.EntVer. 22 : 63-67.

Boekbesprekingen

Ellis, W.N. (red.) : Insektenfauna en natuurbeheer

16 x 21 cm, 210 p., talrijke tekstfiguren, Wetenschappelijke Mededeling K.N.N.V. nr. 192,
paperback, 1989, te bestellen door overschrijving van ƒ28,50 (f 19,- voor leden K.N.N.V.) op
girorekening 130.28, t.n.v. Stichting Uitgeverij K.N.N.V., Burgemeester Hoogenboomlaan 24,
NL- 1718 BJ Hoogwoud (ISBN 90-5011-032-0).

Op 22 oktober werd te Utrecht een symposium georganiseerd over «insektenfauna en
natuurbeheer». In deze wetenschappelijke mededeling worden 25 teksten van voordrachten en
posterpresentaties gebundeld. Een van de hoofdgedachten die tijdens het symposium naar voren
kwamen, is het besef dat insekten een cruciale rol spelen in de verschillende biotopen, dat er
jammer genoeg in de meeste gevallen nog maar erg weinig bekend is over hun levenswijze en dat
er bijgevolg nog maar bitter weinig aan hun bescherming wordt gedaan.

Uit het symposium is ook gebleken dat de bescherming van insekten geen eenvoudige zaak is,
en zeker niet te vergelijken met de bescherming van o.a. zoogdieren of vogels, hoewel dat in de
praktijk maar al te vaak gebeurt. In de diversiteit aan bijdragen tijdens het symposium, heeft de
redakteureen logische indeling proberen te brengen. Zo vinden we achtereenvolgens artikels over
faktoren die de insektenpopulaties bedreigen, monitorsoorten, microbiotopen, praktisch
insektenbeheer en inventarisaties. Het geheel is geïllustreerd met tabellen, tekeningen van
insekten, foto’s van biotopen enz.

Zoals steeds is het boek erg verzorgd uitgegeven. Iedereen die zich met natuurbeheer of
insekten bezig houdt, zal er heel wat interessante informatie in vinden.

W.O. De Prins

Franks, E. : Von der Schönheit der Natur (Ein Skizzenbuch von Elaine Franks)

20 x 27 cm, 160 p., 300 kleurenillustraties, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co.,
Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 1, gebonden, 1988, DM 58,- (ISBN 3-440-05955-3)

Dit prachtig uitgegeven boek is origineel in het Engels verschenen. Het is eigenlijk een
schetsboek waarvan vele tekeningen verder uitgewerkt en ingekleurd zijn. Het is bovendien door
de kunstenares zelf tussen de schetsen door van tekst voorzien die de lezer heel wat relevante
uitleg verschaft.

Het boek bestrijkt allerlei onderwerpen uit de natuur. Het behandelt zowel planten, insekten,
spinnen, vogels als zoogdieren. Geen boek om op excursie mee te nemen, maar om op een winter-
avond te doorbladeren en de auteur te bewonderen voor haar oog voor detail.

T. Garrevoet

Phegea 18 (1) : 29 (1 maart 1990)

29

Swoboda, G. & Kinkler, H. : Die Lepidopterenfauna der Rheinlande und Westfalens. Noctuidae
Latreille 1809 - Unterfamilie Noctuinae (Fundortlisten und Verbreitungskarten).

15x21 cm, 495 p., 3 tekstfiguren en 70 verspreidingskaarten, Schriftenreihe der Arbeitsgemein-
schaft rheinisch-westfalischer Lepidopterologen 1. Heft, 1989, paperback, DM 40,-, te bestellen
bij G. Swoboda, Felderstrasse 62, D-5090 Leverkusen 1.

In het onderzochte gebied werden 68 soorten Noctuinae vastgesteld. Het boek bevat alle tot
1981 toe bekende verspreidingsgegevens, en dat zijn meer dan 20.000 rekords. Deze gegevens
worden op verspreidingskaarten met een U.T.M. -raster van 5x5 km visueel voorgesteld, waarbij
een onderscheid gemaakt wordt tussen gegevens voor en na 1960. Daarnaast bevat het boek
lijsten met alle afzonderlijke gegevens : vindplaats, maand en jaar van observatie, auteur.

Het is de bedoeling om in redelijke tijd een tweede deel te publiceren waarin deze faunistische
gegevens geïnterpreteerd worden. Tevens worden daarin de soorten kort beschreven en
afgebeeld. Nadien worden ook andere vlindergroepen behandeld.

Omdat het onderzochte gebied in het westen van Duitsland ligt, zijn de gegevens erg interessant
voor Belgische entomologen die aan nachtvlinderonderzoek doen. Erg sympathiek is dan ook
een samenvatting in het Nederlands. Systematiek en nomenklatuur volgen Forster &
Wohlfahrt (1971. Die Schmetterlinge Miiteleuropas IV Eulen). Een aanrader voor al vie in de
faunistiek van nachtvlinders geïnteresseerd is!

W.O. De Prins

Zahradnik, J. : Der Kosmos-Insektenführer

11 x 18,5 cm, 320 p., 1004 afbeeldingen in kleur, 53 tekstfiguren, 5de editie, Franckh’sche
Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 1, 1989, gebonden.
DM 38,- (ISBN 3-440-05989-8).

Dit boekje is de 5de verbeterde en uitgebreide uitgave van het voor het eerst in 1976 verschenen
boek. Het behandelt de insekten in het algemeen en moet zich dus beperken tot de voornaamste
groepen en de meest voorkomende soorten. In een inleidend deel (88 pagina’s) vindt de lezer
informatie over de morfologie van de verschillende ontwikkelingsstadia, over hun verspreiding
en levenswijze, de oorzaken van hin stelselmatige achteruitgang, hun verhouding met de mens. de
systematiek enz. Een determineertabel, die rijkelijk met tekeningen geïllustreerd is, voert naarde
verschillende orden. Een «type-sleutel» brengt de lezer aan de hand van tekeningen onmiddellijk
bij de gezochte orde, maar dit zal door de grote vormenrijkdom van de insekten niet altijd
lukken.

Het hoofddeel van het boek bestaat uit de systemtaische behandeling van de verschillende
insektenorden. De linkerbladzijde bevat de beschrijvende tekst van de soorten die rechts in kleur
staan afgebeeld. Door het gebruik van een klein lettertype kon er heel wat informatie op zo'n
blad samengebracht worden. De afbeeldingen zijn over het algemeen van goede kwaliteit. De
tekst bevat gegevens over het uiterlijk, de levenswijze en het gedrag, het biotoop en de
verspreiding.

Het boek is stevig ingebonden en zal door zijn handige formaat zeker tijdens exkursies in de
vrije natuur zijn diensten bewijzen.

W.O. De Prins

30

Phcgea 18 (1) : 30 (1 maart 1990)

Butterfly records from the Greek island of Patmos
(Lepidoptera : Papilionoidea)

Alain Olivier

Samenvatting. Gegevens over dagvlinders van het Griekse eiland Patmos (Lepidoptera:
Papilionoidea)

De auteur meldt het voorkomen van 7 bekende dagvlindersoorten voor het Griekse eiland
Patmos.

Résumé. Données concernant les papillons diurnes de 1’ïle grecque de Patmos
(Lepidoptera : Papilionoidea)

L’auteur fait mention de la présence sur 1’ïle grecque de Patmos de 7 espèces connues de
papillons diurnes.

Key words : Patmos - Polyommatus loewii

Olivier, A. : Luitenant Lippenslaan 43 B 14, B-2200 Antwerpen

Introduction

The little Greek island of Patmos (32 km2), which is of volcanic origin, lies
in the eastern Aegean sea, south of the islands of Samos, Ikaria and Foürni.
Through a chain of nearby islands (Lipsl, Léros, Kalimnos, Psérimos and
Kós) it is connected to the south with the Turkish mainland (prov. Mugla).
The highest point of the island has an altitude of 269 m.

Although the island is easily accessible by boat from Samos as well as from
Ikaria and Kós, there are no records but just one (OLIVIER 1987) of butterfly
collecting on Patmos. On 15. VII. 1987 Dr. George THOMSON did some
observations on this island. He kindly allowed me to mention these in the
present paper.

The island is rocky, its landscape being made up of garrigue and some
sparse cultivated areas. Together with its small size and its low altitude these
conditions certainly do not provide optimal conditions for a large butterfly
species diversity. The known fauna of the island thus consists only of
ubiquitous species, all of which are known to occur on the island of Kós and in
the Turkish province of Mugla, and all but one - Polyommatus loewii (ZELLER,
1847) - are found as well on Samos and Ikaria and in the Turkish provinces of
Aydin and izmir.

Systematic part

It is not the purpose of this small paper to discuss extensively the
subspecific status of the taxa recorded from Patmos. I have chosen to adopt
the nomenclature that will be applied in the forthcoming monograph of the
butterflies ofTurkey by Hesselbarth, van Oorschot & Wagener.

All taxa (except P. loewii) were collected on rocky outcrops in garrigue
(altitude ca. 100 m) at a place named Tarsamó (G. THOMSON in litt.). The
species recorded are the following :

-Papilio machaon syriacus Eller, 1936
-Iphiclides podalirius podalirius (LiNNAEUS, 1758)

Phegea 18 (1) : 31-32 (1 maart 1990)

31

-Pieris brassicae brassicae (LlNNAEUS, 1758)

-Pieris rapae rapae (LlNNAEUS, 1758)

-Vanessa cardui (LlNNAEUS, 1758)

-Maniola telmessia (Zeller, 1847)

-Polyommatus loewii loewii (Zeller, 1847)

P. loewii loewii was not found by Thomson but Olivier (1987 : 86)
mentions one fresh male specimen in the collection of the Instituut voor
Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) (Amsterdam) that was
collected on Patmos on 21. V. 1983 (leg. J.J. VAN Oort). Patmos seems to be
the northernmost limit of the known range of P. loewii in the Aegean region.
It possibly colonized this island from the Turkish mainland (Prov. Mugla :
Bodrum area. I found P. loewii loewii in this area in May 1988) northwards
through the chain of islands mentioned in the introduction.

Acknowledgments

I would like to thank Dr. George THOMSON (Lockerbie, Dumfriesshire,
Scotland) for allowing me to publish his records from Patmos island and
Dr. P. S. WAGENER (Bocholt, B.R.D.) for information about the taxonomie
status of the populations of the listed taxa that occur in SW. Turkey.

Bibliography

Olivier, A., 1987. Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collections of the
Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea). - Phegea 15 : 77-88.

Boekbespreking

Kremer, B.P. : Welches Blati ist das? (Baume und Strducher Mineleuropas)

1 1 x 18,5 cm, 256 p., 256 kleurenfoto’s, 43 tekstfiguren waarvan 23 in kleur. Kosmos Naturführer.
Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co., Postfach 10 60 II. D-7000 Stuttgart 1, 1989.
gebonden. DM 29,80 (ISBN 3-440-06022-5).

Dit handige boekje maakt het mogelijk om 150 soorten houtachtige gewassen uit Midden-
Europa te determineren. 1 20 soorten worden uitvoerig behandeld en 30 andere worden vermeld
bij hun nauwe verwanten. In dit boek ligt de nadruk op het blad van de gewassen. In de meeste
gevallen is het mogelijk om een boom of struik met het blad alleen te determineren. Door te letten
op de bladstand en -vorm, komt de lezer via een kleurenkode bij het systematische deel. waar dan
snel door middel van vergelijking van de foto’s een naam wordt gevonden.

De tekst bij de verschillende soorten vermeldt enkele algemeenheden over de boom, de
kenmerken van het blad, de bloem, bloei- en vruchtentijd, de standplaats en de verspreiding.
In een aparte alinea worden wetenswaardigheden meegedecld zoals : het gebruik als geneeskrachtige
plant, als bodemversteviger, als sierplant enz. Dikwijls wordt verwezen naar andere soorten die niet
zo gedetailleerd worden behandeld.

Het boek is erg verzorgd uitgegeven, de foto's zijn prachtig. Het werkje is stevig ingebonden en
door zijn kompakt formaat erg praktisch om mee te nemen tijdens wandelingen of op ekskursies.

W O. De Prins

32

Phegea 18 (1) : 32 (1 maart 1990)

Butterfly records from the Greek island of Foürni, with the
description and illustration of a gynandromorph of
Maniola telmessia (ZELLER, 1847)

(Lepidoptera : Nymphalidae Satyrinae)

A. Olivier & J.G. COUTSIS

Samenvatting. Gegevens over dagvlinders van het Griekse eiland Foürni, met de
beschrijving en afbeelding van een gynandromorf van Maniola telmessia (Zeller, 1847)
(Lepidoptera : Nymphalidae Satyrinae)

De auteurs vermelden 9 dagvlindersoorten van het Griekse eiland Foürni. Een gynan-
dromorf van Maniola telmessia (Zeller, 1847) wordt beschreven en afgebeeld (uiterlijk en
genitalia).

Résumé. Données concernant les papillons diurnes de 1’ïle grecque de Foürni, avec la
description et 1’illustration d’un gynandromorphe de Maniola telmessia (Zeller, 1847)
(Lepidoptera : Nymphalidae Satyrinae)

Les auteurs mentionnent 9 espèces de papillons diurnes de File grecque de Foürni. Un
gynandromorphe de Maniola telmessia (Zeller, 1847) est décrit et figuré (caractères
externes et génitalia).

Key words : Foümi - gynandromorph - Maniola telmessia telmessia

Olivier, A. : Luitenant Lippenslaan 43 B 14, B-2200 Antwerpen
Coutsis, J.G. : 4 Glykonos Street, GR-Athens 10675

Introduction

About halfway between and a little to the south of the islands of Samos and
Ikaria lies a group of small islands, of which Foürni is the most important.
The area of the island group is 29 km2. The island of Foürni is composed of
degraded rocky garrigue and some orchards around the main village.

On 15 and 16. V. 1987 the first author was able to collect some butterflies
on the island, all in the immediate surroundings of the main village at an
altitude between 0 and 50 m. As no records on butterfly fauna of Foürni seem
to have ever been published these are the only ones available at present. Due
to the small size of the island, its maximal altitude of 514 m and the poor
quality of the local environment, one cannot expect a butterfly fauna of great
interest and diversity.

The indirect biogeographic interest of the island group of Foürni lies in its
possible past and present role as a stepping-stone between the faunae of
Samos and Ikaria. A discussion of the biogeography of the butterflies of
Samos and Ikana and the role that might be played by Foürni in this respect
is however beyond the scope of the present small contribution. All 9 species
recorded from Foürni are ubiquitous and do also occur on both larger
islands.

Systematic part

We will not discuss at length the subspecific status of the taxa mentioned
here. We have used the same nomenclature as that adopted by HESSELBARTH

Phegea 18 (1) : 33-36 (1 maart 1990)

33

Fig. 1 : Maniola telmessia (Zeller, 1847), gynandromorph, Greece, Foürni island, Foürni.
0-50 m, 16. V. 1987, leg. et coll. A. Olivier.

Fig. 2 : idem, underside (twice natural size).

VAN OORSCFIOT & Wagener in their forthcoming monograph of the
butterflies of Turkey. The species recorded are the following :

-Papilio machaon syriacus ELLER, 1936
-Iphiclides podalirius podalirius (LiNNAEUS, 1758)

-Pieris brassicae brassicae (LiNNAEUS, 1758)

-Callophrys rubi rubi (LiNNAEUS, 1758)

34

Fig. 3 : Maniola telmessia (Zeller, 1847), gynandromorph, Greece, Foürni island, Foürni,
0-50 m, 16. V. 1987, genitalia.

-Lycaena phlaeas phlaeas (Linnaeus, 1758)

-Glaucopsyche alexis alexis (Poda, 1761)

-Vanessa atalanta atalanta (Linnaeus, 1758)

-Vanessa cardui (LINNAEUS, 1758)

-Maniola telmessia (ZELLER, 1847)

A gynandromorph of Maniola telmessia (ZELLER, 1847)

Males of this species were observed rather commonly, all very fresh,
indicating that the emergence of the species on the island was just beginning.
No single pure female was seen, but among the material collected was,
however, one almost bilateral gynandromorph. Because of its at least
anecdotic interest we illustrate it here and we describe it in some detail.

1) External characters (figs 1 and 2)

Length of left forewing (from the base at the costa to the apex, without
fringes) : 22,4 mm; length of right forewing : 21,1 mm. Left wings entirely
female on both upperside and underside except for an incompletely developed
sex brand on upperside forewing. Right wings entirely male on both upperside
and underside.

35

2) Genitalia (fig. 3)

Left valve deformed and shrunken. Right valve of natural size but slightly
deformed. Left part of gnathos ( brachia ) deformed, shrunken and arising
from what appears to be the membranous apex distad to the papiUae anales,
one of which - the left one - is present. Right part of gnathos ( brachia ) normal
looking. Uncus present, but deformed and somewhat atrophied. Penis present
but somewhat deformed. Ductus bursae and corpus bursae present but
atrophied. Right vinculum and right half of tegumen and saccus present but
slightly deformed. The whole of the left side of the genital ring has been taken
over by deformed and atrophied female parts.

Acknowledgments

We wish to thank Mr Willy DE PRINS (Antwerpen) for taking the
photographs we used for our figs 1 and 2 and Dr P. S. Wagener (Bocholt,
B.R.D.) for information about the taxonomie status of populations of the
listed taxa in SW. Turkey.

Korte mededeling

Zwerver en dwaalgast : Papilio machaon Linnaeüs (Lepidoptera : Papilionidae)

Voor de meeste vlinderkenners roept Papilio machaon Linnaeüs vragen op. In ons land komt
de koninginnepage wel regelmatig voor, maar korte perioden van bloei wisselen af met perioden
van schaarste.

In Midden-België was de koninginnepage elk jaar aanwezig van 1970 tot 1977. Na de strenge
winter van 1977-1978 bleek de soort jarenlang onvindbaar. In 1983 bereikte zij opnieuw deze
streek en werd dan weer elk jaar gezien tot 1986. Dan volgde weer een strenge winter. In 1987 en
1988 waren er geen waarnemingen.

Het jaar 1989 was eindelijk weer een topjaar. In Gembloers (Namen) werd op 14 juni al de
lentegeneratie opgemerkt door R. Hoens. Vanaf 22 juli werd de zomergeneratie al gezien.
Daarna werden in Brabant zowat overal zwervers gesignaleerd. Op 13 en 28 augustus vond ik te
Anderlecht (Brabant) rupsjes op bloeiende anijs. Op peenloof werd op 6 september een volwassen
rups gevonden te Schepdaal (Brabant) en de volgende dag één te Sint-Martens-Bodegem
(Brabant).

Op onze breedtegraad vindt men de rups vooral op peenloof, maar in het zuiden zou de
voedselplant venkel zijn. In mijn tuin vond ik dit jaar rupsen alleen op anijsplanten, dicht onder
de bloemschermen. De wortelbedjes werden ongemoeid gelaten. De voorkeur van de
koninginnepage voor deze warmteminnende schermbloemsoorten kan een aanwijzing zijn voor
zijn zuidelijke origine.

In Groot-Brittannië is de vastelandsvorm van de koninginnepage nergens inheems. Toch
waren ervan 1940 tot 1950 niet minder dan 50 vangsten, blijkbaar afkomstig uit Frankrijk. Dan
volgde een lange periode van schaarste die tot nu nog voortduurt. Van 195 1 tot 1988 werden nog
maar 12 vlinders en 2 rupsen gemeld uit Zuid-Engeland. Eenmalige vangsten zijn ook bekend
van de Kanaaleilanden en van het eiland Wight.

(W. TROUKENS, Van Souststraat 502, B-1070 Anderlecht).

36

Phcgea 18 (1) : 36 (I maart 1990)

Bijdrage tot de kennis van de verspreiding in de provincie
Antwerpen van de soorten uit de familie Sphecidae (Hymenoptera)

Karei Janssens

Abstract. Contribution to the knowledge of the distribution of the Sphecidae species in
the province of Antwerp (Hymenoptera)

The author has studied the occurrence of the Sphecidae in the province of Antwerp for
about 25 years. The faunistic and biological data obtained by this study are mentioned in
the present paper.

Résumé. Contribution a la connaissance de la répartition des Sphecidae de la province
d’Anvers (Hymenoptera)

L’auteur a étudié durant plus de 25 ans la présence des Sphecidae dans la province
d’Anvers. II donne ici une liste des données faunistiques et biologiques qu’il accumula
durant cette période.

Janssens, K. : Korte Leemstraat 15a, B-2018 Antwerpen.

Na de spinnendoders (JANSSENS 1988) volgen hier de faunistische en
biologische gegevens over de nauw verwante familie der graafwespen. De
gegevens zijn afkomstig van ongeveer 25 jaar waarnemingen, meestal in de
Antwerpse Kempen. Verder werden ook de waarnemingen door G. Loos
(Ravels) verwerkt. De meeste eksemplaren werden gedetermineerd of
minstens nagezien door prof. J. LECLERCQ (Gembloux), waarvoor mijn
hartelijke dank.

1. Podalonia affinis Kirby : niet gewoon, Hoboken 21. VII. 1959, 1 g, L. Peeters leg.; Wijnegem
19. IX. 1960, 1 2, G. Myncke leg.; Kessel 20. IX. 1970, 1 g; 1 .VII. 1971 , 2 9; 19. VII. 1972, 1 g, nesten
in zandafgraving; Arendonk 20. IX. 1974, 1 g, G. Loos leg.; Antwerpen 15. VIII. 1977, 1 g, T.
Peeters leg.

2. Ammophila campestris Latreille : duidelijk een zeldzame soort in de Kempen. Kessel 7. VII.
1975, 1 9.

3. Ammophila pubescens Curtis : algemeen op zandige plaatsen. Arendonk, Bevel, Brasschaat,
Deurne, Kalmthout, Kessel, Lommel. Vliegtijd cf 4.VII-21.VII, g 30.V-29.VIII. Prooi: rups van
Lycophotia porphyrea L. (Lepidoptera). Koekoekswesp: Smicromyrme rufipes (Hymenoptera).

4. Ammophila sabulosa Linna^us : algemeen op zandige plaatsen. Antwerpen (Linkeroever),
Arendonk, Bevel, Brasschaat, Ekeren, Gierle, Hoboken, Kalmthout, Kessel, Lommel, Mortsel,
Weelde, Westerlo. Vliegtijd cf30.V-9.VIII, g 25.VI-27.IX. Prooi: rups van Drymonia querna F.
(Lepidoptera).

5. Mimesa bruxellensis Bondroit : zeer zeldzaam, slechts 2 waarnemingen in België na 1950.
Kessel 27. VIL 1969, 1 g, prooi groene wants; 1. VIII. 1970, 1 g.

6. Mimesa equestris Fabricius : vrij algemeen. Antwerpen (Wilrijkse plein). Arendonk, Bevel,
Brasschaat, Kessel, Oud-Turnhout, Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd cf 14.VIII-19.VIII, g 7. VIII-

7. X.

7. Mimesa lutaria Fabricius : minder talrijk dan equestris. Deurne 16. VIL 1921, 1 g, F. Bastin
leg.; Bevel 21.VII.1965, 1 g, in zandgroeve; Kessel 28. VI. 1970, 1 g; 12.VII.1970, 1 g, steile
zandhelling; Brasschaat 7. VIII. 1970, 1 g, steile zandhelling; Arendonk 1 . VIII. 1978, 1 g, G. Loos
leg.; Oud-Turnhout 3. VIL 1985, 1 g, G. Loos leg.

8. Mimumesa unicolor van DER Linden : zeldzaam, slechts één waarneming in de Antwerpse
Kempen : Bevel 7. X. 1965, 1 g, zandgroeve.

9. Psenulus pallipes Panzer : algemeen, nesten in oude boomstammen (okkernoot), rieten daken,
weipalen en dergelijke. Antwerpen, Bedaar, Ekeren, Mortsel, Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd cf

Phegea 18(1): 37-41 (1 maart 1990)

37

15.VI-6.VII, £ 21.VI-12.VIII.

10. Psenulus schencki Tournier : zeldzaam, één waarneming in de provincie Antwerpen :
Mortsel 18.V1II.1969, 1 9.

11. Diodontus minutus Fabricius : algemeen op zandige plaatsen, nesten ook in tuinpaden.
Antwerpen, Berendrecht, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Kessel, Mortsel, Oorderen, Westerlo.
Vliegtijd <ƒ 10-VI-8.VIII, 9 15.VI-7.X.

12. Diodontus tristis van der Linden : minder gewoon dan minutus. Antwerpen (Linkeroever),
Bevel, Brasschaat, Kessel, Oorderen, Oud-Turnhout, Weelde. Vliegtijd cf 30. VI-22.IX, § 1 1 .VI-
27. IX.

13. Pemphredon clypealis Thomson : zeer zeldzaam, slechts enkele waarnemingen in België.
Antwerpen 7. VI. 1970, 1 9, nest in zeer vermolmde boomstronk; Berlaar 7. VIL 1975, 1 9, in
boomgaard.

14. Pemphredon inornatus Say : vrij algemeen, nest in weipalen, talrijk fouragerend op liguster-
hagen. Berlaar, Deume en Mortsel. Vliegtijd cf 23.V-15.VI1I, 9 1 2. VII- 19. VIII.

15. Pemphredon lethifer Shuckard : nesten in weipalen. Berlaar 13. VIII. 1964, 1 cf 7. VIL 1974,
1 9; 6. VIII. 1974, 1 9; 27.VII.1975, 1 cf.

16. Pemphredon lugubris Fabricius : vrij algemeen, nesten in weipalen en eenmaal in wilgestam.
Antwerpen 27. IX. 1965, 1 5, in tuin; Mortsel 16.VI.1974, 2 5; 14.VII.1974, 1 5; 29. VI. 1975, 1 9;
Ekeren 3. VI. 1978, 1 9; Nijlen 23. VIL 1980, 1 9; Berlaar 17. VI. 1984, 1 cf.

17. Pemphredon morio van der Linden : zeer zeldzaam, slechts 2 waarnemingen in België na
1950. Nest in weipalen. Berlaar 19. VIL 1972, 1 o; Mortsel 14.VII.1974, 2 9; Berlaar 18. VI. 1978,

18. Passaloecus corniger Shuckard : vrij algemeen, nesten in rieten daken, oude boomstammen
en weipalen. Antwerpen, Berlaar, Ekeren, Mortsel, Oud-Turnhout, Sint-Job-in-’t-Goor.
Vliegtijd cf 16. VI-7. VIII, 9 16.VI-19.VIII.

19. Passaloecus eremita Kohl : soort in uitbreiding, nesten in dode spar, rieten daken en
weipalen. Sint-Job-in-’t-Goor 19. VII 1. 1965, 1 o; 21 .VIL 1968, 1 o; Brasschaat 21. VI. 1970, 2 9;
Sint-Job-in-’t-Goor 3. VIII. 1970, 1 o; Ekeren 6. VIII. 1970, 1 p; Kessel 19. VIL 1972, 1 9;
Brasschaat 20.VII.1972, 4 9.

20. Passaloecus gracilis Curtis : vrij zeldzaam. Bevel 1 1 .VIII. 1968, 1 9, zandige plaats; Berlaar

20. VI. 1971, 1 9, uitgekweekt uit houtblok; Antwerpen 26. VI. 1972, 1 9; Mortsel 22. VIL 1974, 1 9.

21. Passaloecus insignis van der Linden : Antwerpen 9. VI. 1963, 1 9, in tuin, bladluizen als prooi;

3. VIL 1968, 1 9, idem; Lichtaart 3. VI. 1969, 1 9, L. Pinceel leg., gekweekt uit harsbuil van Petrova
resinella Linnaeus (Lepidoptera); Ekeren 6. VIII. 1970, 1 9, nest in rieten dak; Antwerpen
23. VIII. 1983, 1 9; Arendonk 1. VIII. 1985, 1 9, G. Loos leg.

22. Passaloecus singularis Dahlbom : weinig waargenomen. Deurne 25. VI. 1972, 2 fop liguster-
haag; Mortsel 6. VIL 1975, 2 cf, op ligusterhaag.

23. Stigmus pendulus Panzer : zeldzaam, gewoon in de streek van Luik. Antwerpen 13. IX. 1963,
1 9, nest in houten prieeltje; 29. VI. 1965, 1 cf; Brasschaat 20. VIL 1972, 1 cfen 1 9, nest in dode spar;
Mortsel 4. VIII. 1974, 1 cfen 1 p, op weipaal; Oud-Turnhout 28. VIL 1980, I 9, G. Loos leg.;
Antwerpen 20. VIL 1985, 1 cf, 2.IX.1987, 1 cf.

24. Stigmus solskyi Morawitz : zeldzaam, alleen te Mortsel op weipalen. Vliegtijd c/l6.VI-
22. VII, 9 7.VII-7.VIII.

25. Spilomena troglodytesv an der Linden : zeldzaam, buiten de hier vermelde eksemplaren, geen
gegevens uit het noorden en westen van het land. Antwerpen 25. VIL 1962, 1 9, nest in houten
prieeltje in tuin; 17.VI.1974, 1 9.

26. Dryudella pinguis Dahlbom : zeldzaam, nesten in vlakke zandbodem. Antwerpen (Linker-
oever) 8. VI 1. 1956, 1 9, C.J. Segers leg.; Kessel 4. VIII. 1971, 1 9; Brasschaat 8. VIII. 1971, 1 9;
Kessel 25.VI.1972, 1 cf

27. Tachysphex nitidus Spinola : zeldzaam. Brasschaat 30. V. 1971, I f zandige berm; Kessel

4. VII. 1971, 1 9, zandige berm.

38

28. Tachysphex obscuripennis Schrank : vrij zeldzaam. Sint-Job-in-’t-Goor 8. VIII. 1966, 1 cfen
1 g; Bevel 7. VII. 1968, 1 g; Kessel 4. VII. 1 97 1 , 1 g; Bevel 21. VII. 1972, 2 (/en 1 g, nest tussen struik-
heide; Kessel 6. VIII. 1974, 1 g; Kalmthout 10. VII. 1975, 1 g; Weelde 6. VII. 1988, verscheidene
mannetjes vliegend op zandblauwtje en akkerdistel, G. Loos leg.

29. Tachysphex pompiliformis Panzer : vrij gewoon, nesten in begroeide, zandige plaatsen.
Antwerpen (Linkeroever), Berendrecht, Bevel, Brasschaat, Kessel, Mortsel, Oud-Turnhout,
Postel, Westerlo. Vliegtijd cf 26.V-9. VIII, g 7.VII-7.VIII.

30. Miscophus ater Lepelletier : zeldzaam, in de provincie Antwerpen enkel gevonden te Bevel,
nesten op stuk afgebrande heide en in zandgroeve. Vliegtijd cf 23.VII-22.IX, g 11.VI-22.IX.

3 1 . Miscophus concolor Dahlbom : lokaal en zelden, maar in de provincie Antwerpen toch meer
verbreid dan ater. Antwerpen, Bevel, Brasschaat, Kalmthout, Kessel. Vliegtijd c/20. V-6. VIII,
g30.V-12.IX.

32. Mitela borealis Valkejla : niet zelden. Berlaar 1. VIII. 1970, 1 cf op weipaal; Gestel 30. VIII.
1970, 1 g; Berlaar 3. VIL 1971, 1 cf, uitgekweekt uit houtblok; Mortsel 1. VIL 1973, 1 g, op weipaal;
Berlaar 24. VIL 1973, 1 cf en 1 g, op houten paaltje; 7. VIL 1974, 2 g, weipaal; Mortsel 14. VIL 1974,

I cf, weipaal; Berlaar 18. VI. 1978, 1 g. weipaal.

33. Trypoxylon attenuatum Smith : vrij algemeen. Bevel 7. X. 1965, 1 g, in zandgroeve; Berlaar

I I .VII 1. 1 968, 2 cf in boomgaard; Mortsel 18. VIII. 1969, 1 cf, ligusterhaag; 19. VIII. 1969, 1 g,
idem; Berlaar 30.VIII.1970, 1 g, weipaal; 7. VII. 1971, 1 cf weipaal; 1 1 .VIL 197 1 , 1 cf weipaal;
23.VII.1972, 1 g, weipaal.

34. Trypoxylon clavicerum Lepelletier : Sint-Job-in-’t-Goor 19. VIII. 1965, 1 g, houten paaltje;
8. VIII. 1966, 1 g, idem; Antwerpen 28. VIL 1970, 3 g, rieten dak; Ekeren 6. VIII. 1970, 1 g, idem;
Nijlen 19. VIL 1980, 1 cf populierstam.

35. Trypoxylon figulus Linnaeus : algemeen, nest in muurholten, weipalen en boomstronken.
Berendrecht, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Kessel, Mortsel, Olmen, Oud-Turnhout, Sint-Job-in-’t-
Goor, Stabroek en Westerlo. Vliegtijd cf 13.VI-9.VIII, g 2.VI-1.X.

36. Oxybelus argentatus Curtis : zeldzaam. Oud-Turnhout 27. VIL 1980, 1 g, op zandpad tussen
heidevegetatie, G. Loos leg.; (Eersel, NI.) II. VIL 1985, 1 cf vlak bij de grens, G. Loos leg.

37. Oxybelus bipunctatus Olivier : niet gewoon, nesten in zandgroeve. Arendonk, Bevel,
Brasschaat, Kasterlee, Mortsel, Turnhout en Weelde. Vliegtijd cf 1 7.VI-6. VIII, g 17.VI-17.VIII.

38. Oxybelus mandibularis Dahlbom : zeldzaam. Arendonk, 1. VIII. 1976, 1 cf G. Loos leg.

39. Oxybelus uniglumis Linnaeus : zeer algemeen, in allerlei biotopen, ook veel nesten in
tuinpaden. Arendonk, Berendrecht, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Kessel, Kasterlee, Mortsel,
Oorderen, Oud-Turnhout, Sint-Job-in-’t-Goor en Weelde. Vliegtijd cf 24.V-25. VII, g 24. V-
12. IX.

40. Lindenius albilabris Fabricius : algemeen, nesten in de grond ook op tuinpaden. Antwerpen,
Berlaar, Kessel, Mortsel, Niel en Wilrijk. Vliegtijd <ƒ 1 . VII-6. VIII, g 18.VI-13.VIII.

41. Lindenius panzeri van der Linden : vrij algemeen, zelfde biotopen als albilabris. Berlaar,
Bevel, Kessel. Vliegtijd cf 19. VII-28. VII, g 5.VII-20.IX.

42. Rhopalum clavipes Linnaeus : niet gewoon, nesten in muurholten, raamkozijnen en houten
prieeltje. Antwerpen, Berlaar, Halle, Kessel, Mortsel. Vliegtijd cf 6. VI II- 1 8. VIII, g28.V-16.X.

43. Rhopalum coarctatum Scopoli : vrij zeldzaam. Bevel 18. IX. 1966, 1 g, op boomstronk; Berlaar
28. VIL 1968, 1 g, op wilgestronk; Mortsel 16. VI. 1974, 1 g, weipaal; 7. VIL 1974, 1 cf weipaal;
7. VIII. 1974, 1 g, weipaal; Antwerpen (Linkeroever) 29. VIII. 1979, 1 g.

44. Crossocerus quadrimaculatus Fabricius : algemeen, nesten in muurholten, boomstammen,
op vlakke grond en in steile zandafgravingen. Antwerpen, Berendrecht, Bevel, Brasschaat,
Deurne, Ekeren, Kessel, Mortsel en Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd cf 29.VI-12.IX, g 30.V-7.X.

45. Crossocerus distinguendus Morawitz : zeldzaam. Antwerpen 20. VI. 1980, 1 cf

46. Crossocerus elongatulusVAN der Linden : zeer algemeen, ook in steden, nesten in muurholten
en tussen straatstenen. Prooi : Microchrysa flavicornis (Diptera), det. L. Marnef. Antwerpen,
Berchem. Berlaar, Gestel, Kessel, Mortsel en Wilrijk. Vliegtijd cf 19.IV-18.VIII, g 14.V-22.VIII.

39

47. Crossocerus exiguus van der Linden : zeldzaam. Brasschaat 30. VII. 1972, 1 cf ; Mortsel 15. X.
1972, 1 £, in zandafgraving.

48. Crossocerus ovalis Lepelletier : Bevel 23. VII. 1964, 1 g, in zandgroeve; Deurne 3 1 .V. 1970,

1 cf ligusterhaag; Sint-Job-in-’t-Goor 3. VIII. 1970, 1 j, zandberg; Brasschaat 7. VIII. 1970, 1
zandgroeve; Mortsel 18. VI. 1972, 1 g, zandgroeve; Brasschaat 30. VII. 1972. 1 cf zandgroeve;
Berlaar 7. VII. 1974, 1 c f boomgaard; Mortsel 22. VII. 1974, 1 c f

49. Crossocerus palmipes Linnaeus : Bevel 21. VII. 1967, 1 cf zandafgraving; Sint-Job-in-’t-Goor
10. IX. 1967, 1 c/en 1 g, begroeide zandhelling; 8. IX. 1968, 3 5; 3. VIII. 1970, 2 cf Berlaar 5. VIII.
1970, 1 $; Kessel 5. VIII. 1970, 1

50. Crossocerus pusillus Lepelletier : algemeen, nesten op zandige plaatsen, muurholten. boom-
stronken en zelfs eenmaal in een loden buis. Antwerpen, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Mortsel en
Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd cf 17.VI-18.VIII, £ 25.VII-12.X.

51. Crossocerus tarsatus Shuckard : Bevel 6. VIII. 1964, 1 g, in zandgroeve; Berlaar 13. VIII. 1964,

1 5, in boomgaard; Bevel 17. VI. 1965, 1 5; Kessel 7. IX. 1969, 1 j; 20.IX.1970, 1 $>.

52. Crossocerus wesmaeli van der Linden : zeer algemeen op zandige plaatsen, nesten in het
zand, eenmaal in dode spar. Antwerpen, Berendrecht, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Kessel,
Mortsel, Nijlen en Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd cf 20.V-22.VIII, <j> 7. VI- 1 1. X.

53. Crossocerus podagricus v an der Linden : zeldzaam. Berlaar 29. VIL 1973, 1 g.

54. Crossocerus annulipes Lepelletier : vrij algemeen, nesten in boomstronken, dode sparren en
oude paaltjes. Antwerpen, Berlaar, Brasschaat, Gestel, Mortsel en Sint-Job-in-’t-Goor. Vliegtijd
cf 14.VI-10. VIII, ^ 20.VI-8.X.

55. Crossocerus megacephalus Rossi : nesten in boomstammen (okkernoot, populier en spar),
weipalen. Berlaar 9. VIL 1967, 1 cf 28.VII.1968, 1 cf, Deurne 10. VIII. 1971, 1 5; Brasschaat
12. VIII. 1971, 1 d! Berlaar 7.VII.1974, 1 cf; Mortsel 22.VII.1974. 1 cf.

56. Crossocerus nigritus Lepelletier : zeldzaam, nest in weipaal. Berlaar 7. VIII. 1966, 1 cf,
Mortsel 14. VIL 1974, 1 5; Berlaar 19. VIL 1975, 1 5.

57. Crossocerus binotatus Lepelletier : zeldzaam, nest in dode spar. Brasschaat 30. VIL 1972, 1 $>.

58. Crabro cribrarius Linnaeus : wordt zeldzamer, nesten in zandgroeve, op vlakke zandbodem
en eenmaal in houtblok. Nesten werden bezocht door Hedychrum nobile ScoPOLl (Chrysididae).
Bevel, Berlaar, Hoboken en Kessel. Vliegtijd cf 19.VI-17.IX, § 5.VII-15.IX.

59. Crabro peltarius ScHREBER : vrij algemeen, nesten in zandgroeve, op vlakke zandbodem en
eenmaal in boomstronk. Antwerpen, Arendonk, Berlaar, Bevel, Bouwel, Ekeren, Gestel,
Kalmthout, Kessel en Mortsel. Vliegtijd cf 20.V-17.VII, <j> 4. VI- 1 1 . VIII.

60. Crabro scutellatus Scheven : de minst gewone van onze 3 Crabro-soorten, nesten op zandige
plaatsen op de heide. Bevel 7. VI 1 . 1 963, 1 <j; Sint-Job-in-’t-Goor 17. VI. 1965, 1 cf en 1
Kalmthout 14. VI. 1970, 1 cf; 21. VI. 1970, 1 cfen 1 j; Kessel 12. VIL 1970, 1 cf; Bevel 2 1 .VIL 1972, 1 $;
Kasterlee 28.VI.1987, 1 g, G. Loos leg.; Arendonk 2. VIL 1987, 1 g, G. Loos leg.; Kalmthout
30. VIII. 1987, 1 5; Weelde 28.VI.1988, 1 c f G. Loos leg.

61. Ectemnius continuus Fabricius : vrij algemeen, nesten in weipalen, boomstronken en eenmaal
in zandgroeve. Prooi: Chrysomyia formosa (Diptera). Hoboken 20. V. 1959, 1 cf, L. Peeters leg.:
Bevel 6. VIII. 1964, 1 cj; Berlaar 25. VIL 1968, 1 5; 13. VI. 1971, 2 cf; Ekeren 20. IX. 1971, 1 R.van
de Poel leg.; Kontich 30. V. 1972, 1 g; Ekeren 10.VII. 1972, 1 cf, R.van DE Poli leg.; Berlaar
20. VIII. 1972, 1 cf Mortsel 14.VII.1974, 1 j; Berchem 8. VIII. 1974, 1 cf Mortsel 10. VIII. 1974. I j;
Antwerpen (Linkeroever) 15. VIII. 1984, 1 £.

62. Ectemnius borealis Zetterstedt : zeldzaam. Berlaar 24. VIL 1973, 1 cf, nest in houten paal;
(Eersel NI.) 14. VI. 1966, 1 £• G. Loos leg.

63. Ectemnius cavifrons Thomson : vrij zelden, nesten in dode spar en weipalen. Borgerhout
2. VI. 1964, 1 cf C.J. Segers leg.; Sint-Job-in-’t-Goor 3. VIII. 1970, 1 cf Brasschaat 30. VIL 1972.

2 cf Mortsel 16. VI. 1974, 1 cf; 7. VIII. 1974, 2

64. Ectemnius lapidarius Panzer : vrij algemeen, nesten in boomstronken (populier) en weipalen.
Sint-Job-in-’t-Goor 4.V.1969, 2 cf Berlaar 11. VI. 1970. 1 cf 14. VI. 1970. 1 cf 18. VI. 1970. I cf

40

13. VI. 1971, 1 cT; Lichtaart 21.V1I1.1971, 1 o, H.G. Dirickx leg.; Mortsel 4. VIII. 1974, 1
17.VIII.1974, 1 g.

65. Ectemnius sexcinctus Fabricius : algemeen, nesten in houten afsluitingen, weipalen, ook in
tuinen. Prooi; Syrphus ribesii (Diptera). Antwerpen, Berlaar, Borgerhout, Brasschaat, Ekeren,en
Hoboken. Vliegtijd cf20.V-19.VII, ? 21.VI-5.VIII.

66. Ectemnius cephalotes Olivier : vrij zeldzaam, nesten in dood hout. Olmen 2. VI. 1974, 1 cf
Joris Janssens leg.

( Lestica subterranea Fabricius : nabij de grens tussen Noord-Brabant en de provincie
Antwerpen. Casterheide, Eersel NI. 25. V. 1988, wijfjes vliegend op spork; 20. VI. 1988, mannetjes
sporadisch op zandpad, G. Loos leg.)

67. Mellinus arvensis Linnaeus : zeer algemeen in allerlei biotopen, ook in tuinpaden. Prooi :
Phaonia pa/lida (Diptera). 18 vindplaatsen. Vliegtijd c/ 23. VII- 1 2.1 X, ^ 22.VII-15.X.

68. Alyson bimaculatus Panzer : lokaal en zelden, nesten op vlakke zandbodem en in zandafgra-
vingen. Bevel, Brasschaat en Oud-Turnhout. Vliegtijd 23.VII-14.VIII.

69. Argogorytes mystaceus Linnaeus : in de literatuur als vrij algemeen vermeld, in onze provincie
een zeldzaamheid, nesten in zandige gronden. Schoten 7. VI. 1919, 1 <j>, F. Bastin leg.; Mol 6. VI.
1978, 1 $>, H. Henderickx leg.

70. Lestiphorus bicinctus Rossi : Ekeren 24. VII. 1989, 1 5, Joris Janssens leg.

71. Nysson spinosus Forster : Arendonk 15.VII.1977, 1 G. Loos leg.

72. Bembix rostrata Linnaeus : vroeger algemeen in de Kempen, sterke achteruitgang de laatste
tientallen jaren, nesten op zandige plaatsen, meestal op vlakke bodem. Mijn laatste waarneming
dateert van 1972. Bevel, Kalmthout, Kessel en Mol. Vliegtijd 7. VI I- 1 5. VII I .

73. Philantus triangulum Linnaeus : sommige jaren plaatselijk talrijk, dan weer vele jaren zelden,
talrijk in 1964 en 1974, nesten in het zand. Antwerpen (Linkeroever), Berlaar, Bevel, Kalmthout,
Kessel en Weelde. Vliegtijd d* 5. VI 1-30. VI II, $ 28.VI-22.IX.

74. Cerceris arenaria Linnaeus : algemeen, nesten in zandafgravingen, hellingen en op vlakke
zandbodem. Antwerpen, Arendonk, Berchem, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Hoboken, Kalmt-
hout, Kasterlee, Kessel, Lommel, Mol, Sint-Job-in-’t-Goor, Turnhout en Weelde. Vliegtijd cf
25.VI-11.VIII, $ 5.V-3.X.

75. Cerceris quadricincta Panzer : vrij algemeen op zandige plaatsen. Berlaar. Bevel, Brasschaat,
Kessel en Nijlen. Vliegtijd cf 1 2. VIII- 18. VIII, £ 19.VII-1 l.VIII.

76. Cerceris quadrifasciata Panzer : zeldzaam, nest in het zand. Brasschaat 30. V. 1971, 1 $>;
(Eersel NI.) 7. VII. 1985, 1 $; 14.VI.1986, 1 $.

77. Cerceris quinquefasciata Rossi : in onze provincie zeldzaam, elders in België vrij algemeen.
Kessel 9. VIL 1975, 1

78. Cerceris rybyensis Linnaeus : algemeen, nesten op zandige plaatsen. Prooi : Haliclus sp.
Berchem, Berlaar, Bevel, Brasschaat, Kessel, Mol, Mortsel. Vliegtijd cf 3. VII- 1 9. IX, 18. VI-
19. IX.

Bibliografie

Janssens, K., 1988. Bijdrage tot de kennis van de verspreiding in de provincie Antwerpen van de
soorten uit de familie Sphegidae (Hymenoptera) - Phegea 16 : 61-63.

41

Korte mededeling

Voedselplanten voor Daphnis nerii Linnaeus (Lepidoptera : Sphingidae)

Op 20 september 1988 ontving ik van de heer J.C. Meerman (Lelystad, Nederland) 14 jonge
oleanderpijlstaartrupsjes. Als voedsel werd liguster (Ligustrum ovalifolium) aangeboden. Bij
kamertemperatuur verliep de kweek voorspoedig. Van ei tot vlinder duurde de cyclus zowat 8
weken. Vanaf 6 november bekwam ik de eerste imago’s. Ik besloot met één paartje verder te
kweken. Door het zachte weer kon ik de hele winter beschikken over verse ligusterblaadjes.
Zo bekwam ik achtereenvolgens nog imago’s vanaf 4 januari 1989, 5 maart, 5 mei en 17 juli.
De vlinders van deze laatste generatie liet ik allemaal vrij in de natuur.

Als natuurlijke voedselplanten worden in de literatuur vermeld : oleander (Nerium oleander ),
kleine maagdepalm (Vinca minor) en grote maagdepalm (Vinca major). Voor de kweek zijn deze
planten in eigen omgeving dikwijls moeilijk te vinden. Sigurd Heinig (Ent.Z. 1976 : 25-30)
suggereert uit niet genoemde bronnen als alternatieve voedselplanten : liguster, okkernoot
(Juglans regia), kornoelje ( Cornus ) en fuchsia. Op de Hawaii-eilanden, waar de oleanderpijlstaart
in 1974 toevallig met een vliegtuig werd ingevoerd, is de vlinder nu overal het hele jaar door heel
gewoon. De heer J.G.E. Riotte beleefde tijdens een kweek te Honolulu dat zijn rupsen op zeker
ogenblik hun oleanderplant verlieten om een zoete aardappelplant, die toevallig ook in de kooi
stond, volledig kaal te vreten (Ent.Z. 1976 : 72).

Het voorgaande zette me ertoe aan om met mijn oleanderpijlstaartrupsen enkele voedsel-
proefjes te nemen. Hoe ik erin slaagde om in mijn werkkamer in volle winter een zoete aardappel-
plant (Ipomoea batatas) tot 2 meter hoogte te laten groeien, is een verhaal op zich. Laat het
volstaan te zeggen dat de volgende planten door de rupsen niet aanvaard werden : zoete
aardappel (!), okkernoot (!), gele en rode kornoelje (!) en forsythia.

Behalve de reeds gekende voedselplanten aten mijn rupsen ook vlot volgende planten :
-liguster (Ligustrum ovalifolium ); dit gaat probleemloos omdat de plant ook ’s winters
overvloedig aanwezig is. Mijn rupsen werden hoofdzakelijk met liguster gekweekt.

-sneeuwbes (Symphoricarpus albus); gaat goed vanaf einde mei. De blaadjes zijn vrij dun maar
blijven lang fris. De rupsen eten ook de bloempjes.

-es (Fraxinus excelsior)-, vanaf einde mei. De rupsen groeien vlot. Nadeel : de blaadjes verwelken
snel en moeten minstens alle 2 dagen vervangen worden.

-kamperfoelie (Lonicera)', wordt goed aanvaard.

-sering (Seringa vulgaris)', wordt aanvaard maar is minder geschikt voor jonge rupsen. Bij vraat
scheidt het blad sap af dat snel samenklontert tot harsachtige bolletjes waar jonge rupsen hinder
van ondervinden. Ze groeien dan ook minder vlot als met ander voedsel. Grote rupsen
ondervinden hiervan minder nadeel.

Aldus blijkt dat de oleanderpijlstaart niet zo strikt aan oleander gebonden is als algemeen
wordt gedacht. Het aantal vervangende voedselplanten limiteert zich zeker niet tot bovenstaand
lijstje. Aan u om er andere te ontdekken!

(W. Troukens, Van Souststraat 502. B-1070 Anderlecht).

42

Phegea 18 (1) : 42 (I maart 1990)

Chrysopilus luteolus FallÉN, 1814 : tweede waarneming voor
België (Diptera : Rhagionidae)

Guido Van de Weyer

Abstract. Chrysopilus luteolus FallÉN, 1814, second observation in Belgium (Diptera :
Rhagionidae)

18 specimens of Chrysopilus luteolus were caught at Averbode (prov. of Brabant) on
25. VII. 1989 and 3. VIII. 1989. The first and hitherto only observation of this species in
Belgium and Holland was at Mol (prov. of Antwerp) 1-9. VII. 1986, one female.

Résumé. Chrysopilus luteolus Fallén, 1814 : deuxième observation beige (Diptera :
Rhagionidae)

18 exemplaires de Chrysopilus luteolus furent récoltés a Averbode (Brabant) les 25. VII et
3. VII 1 . 1 989. Cette espèce n’était jusqu’ores connue de Belgique et des Pays-Bas que par
une seule capture, une femelle a Mol (Anvers). Une étude sommaire du biotope est
effectuée.

Van de Weyer, G. : Unolaan 69, B-2620 Hemiksem.

Op 25.VII.1989 ving ik te Averbode (Brabant) 1 c/en 1 <j> van Chrysopilus
luteolus Fallén, 1814 (Rhagionidae), een soort die door van DER GOOT
(1985) niet vermeld wordt uit België en Nederland. Na kontakt met de heer P.
GROOTAERT (K.B.I.N.) bleek dat reeds op 1-9. VIL 1986 1 $ gevangen werd te
Mol (Antwerpen) met een Malaise-val. Omdat zulke vangsten louter
okkasioneel zijn en niets leren over biotoop of gedrag, besloot ik een tweede
bezoek aan de vindplaats te brengen.

Op 3. VIII. 1989 werden 11 cfen 5 $> waargenomen en dit grote aantal maakte
een kleine studie mogelijk De soort werd alleen aangetroffen op een kleine
oppervlakte van een uitgestrekt weidegebied, dat men ter plaatse «Het Broek»
noemt (oud overstromingsgebied van de Demer). De voorkeur voor deze
plaats kan misschien verklaard worden door volgende feiten :

a) het was de enige weide begraasd door schapen, waardoor de begroeiing
lager blijft dan in de omliggende stukken.

b) de vliegen werden vooral waargenomen op iets hogere grassoorten, die
minder smakelijk zijn voor de schapen, maar uitermate geschikt zijn als
uitkijkpost binnen een territorium.

c) vooral breedbladige grassoorten hebben de voorkeur.

Opvallend was ook dat de mannetjes gemiddeld 10 cm hoger zaten dan de
wijfjes en veel vlugger reageerden. In tegenstelling tot andere Rhagionidae
die tamelijk trage vliegers zijn, verdwijnt luteolus ogenblikkelijk bij
nadering wat de waarneming dikwijls moeilijk maakt. In dezelfde biotoop
werden Rhagio tringahus LlNNAEUS (Rhagionidae), Pyrophaena granditarsa
Forster en Rhingia campestris MEIGEN (Syrphidae) eveneens talrijk
waargenomen. De vliegtijd van C. luteolus lijkt me eerder kort want op
15. VIII werd geen enkel eksemplaar meer gevonden.

Bibliografie

van der Goot, V.S., 1985. Desnavelvliegen (Rhagionidae), roofvliegen (Asilidae)en aanverwante
families van Noordwest-Europa. - Wetenschappelijke Mededeling K.N.N.V. 171.

Phegea 18 ( 1) : 43 ( 1 maart 1990)

43

Inhoud :

Faquaet, M. & Verstraeten, A. : Natuurreservaat «Molsbroek» te Lokeren
(prov. Oost-Vlaanderen) : nieuwe vindplaats in België van Perizoma

sagittata (FABRICIUS, 1787) (Lepidoptera : Geometridae) 1

Gaskin, D.E. : Butterflies in Albania, September, 1988 (Lepidoptera :

Hesperioidea & Papilionoidea) 23

Janssens, K. : Bijdrage tot de kennis van de verspreiding in de provincie
Antwerpen van de soorten uit de familie Sphegidae (Hymenoptera)37
Olivier, A. : Butterfly records from the Greek island of Patmos (Lepidoptera :

Papilionoidea) 31

Olivier, A. &Coutsis, J.G. : Butterfly records from the Greek island of Foürni
ith the description and illustration of a gynandromorph of Maniola
te/messia (ZELLER, 1847) (Lepidoptera : Nymphalidae Satyrinae) 33
van der Poorten, D. : Thymelicus hyrax (hEDERER, 1861), a new species for the

Greek mainland (Lepidoptera : Hesperiidae) 27

De Prins, G. : Op zoek naar Ptilophora plumigera ([Denis & SCHIFFER-

MÜLLER], 1775) (Lepidoptera : Notodontidae) 17

Troukens, W. : Catocala sponsa (LiNNAEUS, 1767) in de Benelux (Lepido-
ptera : Noctuidae) 7

Vervaeke, J. : De dagvlinders in het Gullegemse (West- Vlaanderen) 1984-

1987 (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea) 19

Van de Weyer, G. : Chrysopilus luteolus FallÉN, 1814 : tweede waarneming

voor België (Diptera : Rhagionidae) 43

Korte mededelingen :

-Een vreemde paring : Chrysomela vio/acea MÜLLER cf x Timareha
tenebricosa Fabricius £ (Ceoleoptera : Chrysomelidae) (W.

Troukens) 6

-Over het massaal uitsluipen van Polyfulla fullo LiNNAEUS aan de
Middenkust in 1987 (Coleoptera : Scarabaeidae) (W. Troukens). ...6
-Vanessa atalanta (LiNNAEUS, 1758) in Antwerpen op 5. II. 1990 Lepido-
ptera : Nymphalidae) (A. Olivier) 18

-Zwerver of dwaalgast : Papilio machaon LiNNAEUS (Lepidoptera :

Papilionidae) (W. Troukens) 36

-Voedselplanten voor Daphnis nerii LiNNAEUS (Lepidoptera : Sphingidae)

(W. Troukens) 42

Boekbesprekingen 21, 29, 32, 36

verantw. uitg.: W. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen(Belgium)Tel. 03/322. 02. 35

44

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), B. Goater (Bushey, England), Dr. K. Maes (Gent),
Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen).
Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Uitgegeven met de steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Jaargang 18, nummer 2 1 juni 1990

Trekvlinders in 1989, zesde jaarverslag (Lepidoptera)

Eddy Vermandel

Résumé. Lépidoptères migrateurs en 1989 (sixième rapport) (Lepidoptera)

Rapport sur les migrateurs observés en Belgique en 1988. Un sommaire en langue
fran<;aise et anglaise a été ajouté en fin d’article.

Abstract. Migrating Lepidoptera in 1989, sixth report (Lepidoptera)

Report on migrants observed in Belgium in 1989. An abridged version in English
and French is added at the end of the paper.

Vermandel, E. : Poorterslaan 118, NL-4561 ZN Hulst (Nederland).

Inleiding

Het aantal medewerkers aan het BTO is in 1989 licht gestegen. Dit is
voornamelijk te danken aan de heer M. Gillard die met enorme ijver
de franstaligen aan het mobiliseren is. Van de 117 ingeschreven mede-
werkers zijn er inmiddels 28 franstalig. Zij zonden in via de heer
Gillard. Hij verzorgde de (uiteraard vertaalde) Nieuwsbrieven voor
deze groep medewerkers en stuurde bedankbriefjes naar hen. Van
onze franstalige coördinator ontving ik vervolgens alle verzamelde
gegevens en stelde hieruit het landelijk verslag samen. Verder zijn
weer een twintigtal medewerkers geschrapt en eenzelfde aantal heeft
zich aangemeld.

De halfjaarlijkse Nieuwsbrieven zijn trouw verschenen. In de voor-
jaars-Nieuwsbrief stond een uitgebreid discussiestuk over de «Inde-
ling der Belgische Lepidoptera volgens herkomst en zwerfgedrag» van
de hand van W. TROUKENS en samengesteld na een jarenlange
mondelinge en schriftelijke discussie tussen de bestuursleden van het
BTO. Het zesde jaarverslag is samengesteld met dit artikel als
uitgangspunt. Hier en daar wordt aan dit voor het BTO belangrijke
artikel nog een aanvulling en verbetering uitgevoerd. Daarna zal het in

45

Phegea gepubliceerd worden.

De 117 medewerkers stuurden gegevens in van een record-aantal
personen : 164. Zeeuws-Vlaamse en enkele Luxemburgse waarnemin-
gen zijn ook dit jaar weer in het verslag verwerkt.

Klimatologisch overzicht van 1989

Januari : Vrij zonnig, droog, normale temperaturen en zonneschijnduur. Zeer abnormaal
lage waarde van gemiddelde windsnelheid.

Februari : Normale zonneschijn- en neerslagwaarden. Abnormaal zacht, ook ’s nachts
zeer zacht. De gemiddelde temperatuur van de winter 1988-1989 was de op één na
hoogste van deze eeuw.

Maart : Abnormaal hoge temperatuurgemiddelden met vijf dagen boven 18°C. Teveel
neerslag. Gemiddelde windsnelheid en zonneschijnduur waren normaal.

April : Zeer weinig zon, zeer nat, koud overdag en de laatste 4 dagen schadelijke vorst.

Lage gemiddelde windsnelheid en normale temperaturen.

Mei : Zeer uitzonderlijk hoge zonneschijnduur (record), uitzonderlijk lage windsnelheid,
uitzonderlijk hoog temperatuurgemiddelde (record), zowel overdag als ’s nachts,
abnormaal droog.

Juni : Zeer uitzonderlijk lage waarden van gemiddelde windsnelheid, zeer zonnig, uiteen-
lopende hoeveelheden neerslag, midden in de maand mooie zomerdroogte,
gemiddelde temperaturen.

Juli : Weer uitzonderlijk lage waarden voor de gemiddelde windsnelheid, zeer zonnig,
droog en warm. Normale waarden voor de zonneschijnduur.

Augustus : Wederom uitzonderlijk lage gemiddelde windsnelheid, meestal zeer zonnig,
droog en warm. Normale waarden voor zonneschijnduur.

September : Uitzonderlijk lage gemiddelde windsnelheid, normale waarden voor de
temperaturen, de neerslag en zonneschijnduur. Elf dagen boven 22°C.

Oktober Uitzonderlijk hoge waarden voor temperatuur, normale waarden voor de
neerslag, de gemiddelde windsnelheid en de zonneschijnduur. Vorst op 4 en 5
oktober.

November : Zeer zonnig, zeer droog, zeer warm, vanaf de 13e koude nachten, abnormaal
lage gemiddelde windsnelheid.

December : Weer uitzonderlijk veel zon, een abnormaal neerslagtekort en normale
temperaturen.

De trekvlinders

Bedoeld worden die soorten die uit het Middellandse-Zeegebied of
de subtropen afkomstig zijn en in onze contreien worden opgemerkt.
Deze soorten kunnen doorgaans in geen enkel stadium onze winter
overleven.

1. Colias hyale (LlNNAEUS)

Het onderzoek naar het trekgedrag van deze soort wordt erg
bemoeilijkt door de verwarring die er bij vele medewerkers bestaat ten
aanzien van het uit elkaar houden van C. hyale en C. alfacariensis Ribbe
(C. australis VERITY). Van vele meldingen uit vroegere jaren moet dan
ook in menig geval een vraagteken bij de determinatie worden
geplaatst.

Ook in 1989 werden weer vele meldingen van hyale gedaan, maar
100% zekerheid is jammer genoeg niet in alle gevallen te geven. Zeker
bij exemplaren die op zicht «in het veld» gedetermineerd werden.
Onder bovenstaand voorbehoud volgen dan ook de volgende

46

meldingen : vanaf 15 mei werden op diverse plaatsen in de provincie
Namen waarnemingen verricht. Van de tweede generatie werden
exemplaren gemeld vanaf 29 juni t.e.m. 12 augustus.

Vindplaatsen : Luik: Bassenge, Wonck; Lux.: Laclaireau, Torgny; Namen: Ave-et-Auffe,
Beauraing, Eprave, Froy, Leffe, Ham-sur-Sambre, Sosoye, Vaucelles.

Maandtotalen : mei 49; juni 1; juli 17; augustus 31
Jaartotaal : 98.

2. Colias crocea (FOURCROY)

Op 1 juli ving N. Lorge een mannetje te Ham-sur-Sambre (Namen).
W. Van Poucke vond op 15 juli een rups te Deinze (O. VI.). Hij heeft deze
larve uitgekweekt en het imago bekomen. De derde een laatste waarneming
was weer te Ham-sur-Sambre, nu een vrouwtje op 1 1 augustus (N. Lorge).

3. Vanessa atalanta (LlNNAEUS)

Op 29 januari werd te Lamswaarde (Z. VI.) een overwinteraar aangetroffen
(J. De Bakker). Steeds meer waarnemingen (ook reeds begin 1990, zie
Phegea 18 : 18) bevestigen dat de soort onder bepaalde omstandigheden
blijkbaar in staat is hier te overwinteren. Toch blijven dit zeer grote
uitzonderingen! Op 6 maart (de dag dat ook een Kolibriepijlstaart werd
waargenomen) werd een mannelijk exemplaar gesignaleerd te Beveren-Waas
(O. VI.) (F. Begijn). De gunstige temperatuur was hier zeker debet aan. Op
15, 24 en 27 april werden weer atalanta’s gezien. Misschien de eerste echte
migranten. De eerste 18 dagen van mei leverden slechts 8 waarnemingen op,
maar vanaf 19 mei begon de bekende ononderbroken reeks waarnemingen.
Tot begin juli kwamen de dagtotalen meestal niet boven de 10 stuks uit. Vanaf
3 juli namen de dagtotalen gestaag toe. 3 augustus bleek het hoogste dagtotaal
van 1989 te noteren met 151 exemplaren. Opvallend is dat alleen 18 augustus
met 113 stuks ook nog de 100 kon passeren. Het vlakke beeld dat zo
kenmerkend was voor dit migratie-jaar was ook bij deze soort erg duidelijk.
In september schommelden de dagtotalen rondom de 50 stuks. Zo’n
dagtotaal is een optelsom van telkens ruim 20 medewerkers. Vanaf 26
september duikelden de aantallen stevig terug. De weersomstandigheden
waren hiervan de oorzaak. Toch werd de soort de gehele maand oktober elke
dag gezien, op 22 oktober nog 49 stuks door 14 medewerkers. Zelfs in
november was de soort tot de einddatum haast elke dag present. Zeer goede
dagen waren ; 2 november met 26 stuks door 13 medewerkers, 3 november
met 21 stuks door 8 medewerkers, 5 november met 18 stuks door 5
medewerkers en zelfs 12 november met 12 stuks door 6 medewerkers.
Ongekend! Zelfs op 19 november werd de soort nog door 5 personen
waargenomen. De laatste werd op 20 november gesignaleerd te Brussel
(Schaarbeek) (P. Durinck).

Maandtotalen : januari 1 ; maart 1; april 3; mei 32; juni 180; juli 98 1 ; augustus 1779; september
1541; oktober 317; november 126.

Jaartotaal : 3656.

47

4. Cynthia cardui (LlNNAEUS)

Op 8 mei werden de eerste distelvlinders gezien in de Blankaart
(Nieuwpoort) (K. Demon). De rest van de maand mei leverde nog 7 dagen
met waarnemingen op. Steeds ging het om enkelingen, behalve bij N. LORGE
die op 28 mei 10 exemplaren waarnam te Ham-sur-Sambre (Namen). Ook in
juni bleek de soort daar opvallend aanwezig : 8 stuks op de 6e en maar liefst
24 stuks op de 8e. Uit deze maand werden verder slechts vier exemplaren
gemeld, door vier verschillende waarnemers op vier ver van elkaar
verwijderde plaatsen. De eerste helft van juli leverde slechts 7 exemplaren op.
Vanaf nu was de soort echter elke dag wel ergens present. Ook de maand
augustus kende haast elke dag meldingen. Op de 14e werd de vlinder zelfs
door 7 verschillende medewerkers gemeld met een gezamenlijk aantal van 10
stuks. In september was de helft van het aantal dagen bezet met
waarnemingen. Maar niemand die twee vlinders op een dag waarnam. Na 28
september werd de soort nog slechts gezien op 25 oktober te Wilrijk (Antw.)
(Fam. JANSSENS) en op 1 november te Ham-sur-Sambre (N. LORGE). Na de
fantastische migratie in 1988 viel deze van 1989 dan ook bitter tegen.

Maandtotalen : mei 20; juni 36; juli 41; augustus 58; september 21; oktober 2; november 1.
Jaartotaal : 179.

5. Rhodometra sacraria (LlNNAEUS)

Bij een nachtvangst zat op 31 oktober een exemplaar van dit zeldzame
spannertje op een witte muur vlakbij de lamp te Ursel (O. VI.) (J. BRUSSELE).
De vangst werd gedaan om 01.00 uur.

6. Orthonama obstipata (FABRICIUS)

Op de haast onmogelijk vroege datum van 8 maart ving G. Glabeke in zijn
tuin te St. -Denijs (W.V1.) met de lichtval een exemplaar van deze kleine
spanner.

7. Agrius convolvuli (LlNNAEUS)

In augustus werd de windepijlstaart respectievelijk gezien op de 18e te
IJzendijke (E. BLAAKMAN), de 22e te Aardenburg (B. De Ruyter) en de
30e te Anderlecht (W. TROUKENS). Tussen 3 en 21 september werden 5 stuks
gevangen te Poppel (B. MiSONNE). Een gaaf vrouwtje werd gevangen op 17
september te Zolder (J. WILLEMS). De laatste werd op 23 september naar de
lamp gelokt te Han-sur-Lesse (B. Maes).

Vindplaatsen ; Antw.: Poppel; Brab.: Anderlecht; Lim.: Zolder; Namen: Han-sur-Lesse; Z.VL:
Aardenburg, IJzendijke
Maandtotalen : augustus 3; september 7
Jaartotaal : 10.

8. Acherontia atropos (LlNNAEUS)

In 1989 werden er alleen rupsen van de doodshoofdpijlstaart waargeno-
men. Op 14 augustus werd een rups gezien te Meetkerke (M. Van OPSTAELE),
drie dagen later 13 stuks in een aardappelveld te Fraipont (M. HOUYEZ) en
tenslotte nog een rups in een aardappelperceeltje bij de heer D. SMEYERS te
Reet op 24 augustus. Deze rups werd opgehaald door B. MiSONNE en
verpopte bij hem op 1 september. Uit deze pop kwam op 10 oktober een

48

prachtig exemplaar.

Vindplaatsen : Antw.: Reet; Luik: Fraipont; O. VI.: Meetkerke
Jaartotaal : 15 rupsen.

2 5 JUN1990

EXCHANGED
EHT0M0L0GY LIBRARY

9. Macroglossum stellatarum (Linnaeus)

Op 6 maart werd de eerste kolibriepijlstaart waargenomen te Terneuzen
(M. CAPELLO). Alhoewel we hier waarschijnlijk te doen hadden met een
zeldzame overwinteraar, schreef het KMI te Ukkel :

«Zowel vanaf de le tot de 4e als van de 13e tot de 25e werd ons
weer bepaald door depressies die zich ontwikkelden langs de
noordelijke flank van een anticycloon. Tussen die twee perioden
in, werd het weer in onze streken bepaald door luchtmassa’s van
zuidelijke oorsprong verbonden aan een uitgestrekt lagedruk-
gebied gelegen in de buurt van Ijsland. De overheersing van
zuidelijke lucht is verantwoordelijk voor de opmerkelijk hoge
temperaturen.»

Op 15 april en 18 mei werd de soort gezien te Petigny en Boussu-en-Fagne
(M. Gillard). In juni werd de vlinder slechts tweemaal opgemerkt. Vanaf 2
juli werd een haast ononderbroken reeks meldingen gedaan t.e.m. 25 oktober.
Duidelijk onderscheid tussen de migranten en nakomelingen viel niet te
maken. De top was duidelijk in de tweede helft van september, maar zeker
niet spectaculair. De regelmaat in het aantal waarnemingen wat voor vele
soorten zeer typisch is voor 1989 liet zich ook bij de kolibriepijlstaarten
gelden.

Dat de soort pogingen onderneemt om te overwinteren werd ook nu weer
duidelijk. Op 20 november vond M. Gillard een levend exemplaar in zijn
garage te Presgaux.

Vindplaatsen : Antw.: Poppel, Westmalle, Zwijndrecht; Brab.: Oetingen; Limb.: Veldwezelt-
Lanaken; Luik: Alleur, Bassenge, Mortroux, Petit-Rechain, Visé; Namen: Boussu-en-Fagne,
Gembloux, Petigny, Presgaux; O. VI.: Avelgem, Denderhoutem, Elversele, Lokeren-Daknam,
Ursel, Wetteren, Zomergem; W.V1.: Blankenberge, Deerlijk, Doornkerk, Geluwe, Gullegem,
Gijzelbrechtegem, Koksijde, Loker, Nieuwkerke-Heuvelland, Poperinge, Roeselare, St.-
Denijs, Waregem, Wenduine, Westouter, Zwevegem; Z.VL: Hulst, Kloosterzande,
Lamswaarde, Nieuwvliet, Terneuzen, Zandberg
Maandtotalen : maart 1; april 1; mei 1; juni 2; juli 28; augustus 29; september 63; oktober 28;

november 1
Jaartotaal : 154.

10. Hippotion celerio (LINNAEUS)

In een tuin te Le Bizet (Henegouwen) werd de wingerdpijlstaart in de
maand september gevonden. Van het exemplaar is een dia gemaakt. Jammer
genoeg is de exacte datum verloren gegaan (S. SPRUYTTE).

11. Agrotis ipsilon (HUFNAGEL)

De ipsilon-uil kende een redelijk goed migratie-jaar. Reeds op 10 mei zat de
eerste in mijn val te Hulst, op 27 mei volgde de tweede. In juni werd de soort
gezien op de 12e, 16e en 18e, telkens slechts één exemplaar. Vanaf 2 juli liet de
soort zich op vele plaatsen zien. Het ging bijna steeds om enkelingen. Dit
beeld zette zich in augustus voort. De aantallen namen licht toe. Zo werden op

49

30 augustus 6 exemplaren waargenomen door 5 verschillende waarnemers.
Vanaf 6 september werd de soort veel gezien, waarvan tientallen op smeer
(M. De VRIEZE). Na 22 september was er een duidelijke terugval. Toch bleef
de uil ook in de maand oktober opvallend aanwezig. 14 van de 31 oktober-
dagen kenden //75//o«-waarnemingen. Het laatste exemplaar van 1989 vloog
op 31 oktober te Hulst in mijn val.

Vindplaatsen : Antw.: Beerse, Blaasveld, Brasschaat, Brecht, Ekeren, Hoboken, Maria-ter-
Heide, Niel, Oud-Turnhout, Poppel, Turnhout, Weelde-Statie, Westmalle; Brab.: Anderlecht,
Dilbeek, Wijgmaal; Limb.: Diepenbeek; Luik: Mortroux; Lux.: Baraque Fraiture; Namen:
Ham-sur-Sambre, Han-sur-Lesse, Louette-St.-Pierre, Presgaux; O. VI.: Lokeren, Ursel,
Zomergem; W.VL: Ruiselede, St. -Denijs; Z.V1.: Hulst, Kapellebrug, Terneuzen.
Maandtotalen : mei 2; juni 3; juli 21; augustus 52; september 219; oktober 23
Jaartotaal ; 320.

12. Peridroma saucia (HÜBNER)

Deze bijna altijd zeldzame migrant werd alleen waargenomen te St. -Denijs
(W.V1.). Op 17 en 18 augustus vloog telkens één exemplaar van de forse uil in
de lichtvlinderval (G. Glabeke).

13. Autographa gamma (LlNNAEUS)

Het duurde tot 5 mei vooraleer een eerste gamma-uil zich liet zien te
Hoogstraten (Antw.) (E. DUFRAING). Pas 19 dagen later zou een tweede
gezien worden. Vanaf die datum - 24 mei - werd de soort regelmatig, maar in
kleine aantallen waargenomen. Op 6 juli kwam het dagtotaal voor het eerst
boven honderd uit. De soort was vanaf toen overal present, maar bijna
nergens talrijk. Zo waren er in juli slechts 7 dagen met een dagtotaal van meer
dan honderd. Augustus liet dit zelfde stabiele beeld zien, geen pieken en geen
dalen. Een histogram zou zeer vlak worden. Dit ‘saaie’ beeld zette zich ook in
september door. Alleen de 10e leverde het dagrecord op voor 1989 met 441
stuks. Dit aantal werd verkregen door twee grote concentraties, met 100 stuks
te Maasmechelen (Limb.) (H. Van Besauw) en 250 stuks te Chaudfontaine
(Luik) (M. GiLLARD). Vanaf 26 september begonnen de dagtotalen
duidelijk te dalen. In oktober werd de soort wel door velen gemeld, maar
steeds ging het om slechts enkelingen. Ook de mooie novembermaand kon de
gamma-uil niet bekoren. De laatste dieren werden gezien te Watermaal
(Brab.) (W. TROUKENS) en op 21 november te Terneuzen (Z.V1.) (M.
CAPELLO). Al bij al een zwak jaar voor deze gewone soort.

Maandtotalen : mei 9; juni 69; juli 2304; augustus 2822; september 2684; oktober 109; november
9.

Jaartotaal : 8006.

14. Nomophila noctuella (DENIS & SCHIFFERMÜLLER)

Steeds meer blijkt dat goede jaren voor deze micro uitzonderingen zijn.
Ook in 1989 werd de soort sporadisch gevangen. Op 25 juli vloog de eerste in
mijn val te Hulst. Op 22 augustus volgde nummer 2. Op die dag ving L.
Dufraing een exemplaar te Beerse. 23 september kwamen de volgende twee,
nu te Han-sur-Lesse (B. Maes). De laatste werd op 23 oktober op licht
gevangen te Wilrijk (Fam. .ÏANSSENS).

50

Vindplaatsen : Antw.: Beerse, Wilrijk; Namen: Han-sur-Lesse; Z.V1.: Hulst
Maandtotalen : juli 1; augustus 2; september 2; oktober 1
Jaartotaal : 6.

15. Udea ferrugalis (HÜBNER)

Wederom slechts enkele meldingen van deze Pyralidae. Van 20 t.e.m. 29 juli
werden 4 exemplaren gevangen te Presgaux (M. GiLLARD). Op 26 juli ving
G. GLABEKE een exemplaar met de lichtval te St. -Denijs. Dan moest er
gewacht worden tot 16 september vooraleer zich weer een vlindertje liet
vangen, nu te Han-sur-Lesse (B. Maes). Op 31 oktober werd het laatste
exemplaar gezien te Laplaigne (Fam. JANSSENS).

Vindplaatsen : Hen.: Laplaigne; Namen: Han-sur-Lesse, Presgaux; W.V1.: St. -Denijs
Maandtotalen : juli 5; september 1; oktober 1
Jaartotaal : 7.

16. Diasemia litterata (SCOPOLI)

Tot de grote verrassingen van 1989 behoorde ongetwijfeld de vangst van
twee exemplaren van deze Pyralidae op 21 augustus te Louette-St.-Pierre
(Namen). Beide exemplaren kwamen rond middernacht naar de HPL-lamp
(M. Faquaet).

De dwaalgasten

Dit zijn regelmatige of occasionele zwervers, in de regel afkomstig van over
de grens, vooral uit Midden-Europa. Doorgaans worden slechts zeer kleine
aantallen aangetroffen. Zij kunnen zich soms enkele jaren in ons land
handhaven, maar verdwijnen dan opnieuw voor onbepaalde tijd. Het betreft
soorten die leven op de grens van hun areaal.

A. Aporia crataegi (LlNNAEUS)

Het groot geaderd witje behoort tot de soorten op de rand van hun areaal.
Nauwkeurig observeren blijft daarom gewenst. In de maand juni werden twee
mannelijke exemplaren gezien te Treignes (Namen) door H. De BISSCHOP.

B. Everes argiades (PALLAS)

Wederom een melding van het staartblauwtje, nu in de kleiputten te
Ploegsteert (Henegouwen) op 4 augustus (F. Verloove).

C. Ly sandra coridon (PODA)

In de maand juli werden te Treignes (Namen) ‘meerdere waarnemingen’
gedaan door H. De BISSCHOP.

D. Nymphalis antiopa (LlNNAEUS)

De rouwmantel behoort tot de grote zeldzaamheden. Op 24 april werd een
exemplaar van deze prachtige vlinder gezien, zonnend op een stuk beton te
Deerlijk (W.V1.) (W. VANDEMAELE). Tijdens een jeugdnatuurwerkkamp te
Sugne (Luxemburg) werd op 10 augustus een tweede vlinder waargenomen
door I. Bourgeois.

E. Stegania trimaculata (VlLLERS)

Op 18 juli werd een afgevlogen vrouwtje gevangen te Oudergem, de eerste
vondst van deze spanner in het zuidoosten van de Brusselse agglomeratie
(A. Van DER SLOOT). Het warme zomerweer verklaart ongetwijfeld deze

51

vroege vangstdatum. Verder werden nog slechts twee exemplaren gevangen,
beide te Anderlecht en wel op 27 juli (W. Troukens) en op 19 mei (A. De
Turck), beide f. cognataria.

F. Proserpinus proserpina (PALLAS)

Op 21 mei zat tijdens een tuinfeest een exemplaar in het licht van een sterke
lamp op een witte muur te Berlare (O. VI.) (G. BLIKI), het eerste exemplaar uit
Noord-België. Het biotoop aldaar bestaat uit een vlak, vrij zandig terrein in
de nabijheid van het Donkmeer met riet en harig wilgeroosje. Het exemplaar
bevindt zich momenteel in coll. TROUKENS. Op 8 augustus werd een tweede
exemplaar naar de lamp gelokt te Presgaux (Namen) (M. Gillard).

G. Hyles euphorbiae (LlNNAEUS)

De wolfsmelkpijlstaart werd op 31 juli en 17 september gevangen te
Presgaux (Namen) (M. GILLARD).

H. Hyles gallii (ROTTEMBURG)

Van de walstropijlstaart werden op 17 juli 18 rupsen gevonden door V. De
Taille te Stockem (Arol, Lux.). Zestien stuks hiervan bereikten het
popstadium. Hiervan ontpopten er op 18, 19 en 22 augustus 5 stuks. De
resterende 1 1 poppen overwinterden (mededeling CHAPELLE).

I. Mythimna albipuncta (DENIS & SCHIFFERMÜLLER)

Dit uiltje is weer terrein aan het herwinnen. Op 9 juli vloog de eerste in de
val te Hulst. Vanaf die dag was de vlinder met soms grote tussenpozen
present. De laatste vloog op 14 oktober in mijn val te Hulst.

Vindplaatsen : Antw.: Poppel; Brab.: Anderlecht, Dilbeek; W.V1.: St. -Denijs; Z.V1.: Hulst,
Terneuzen

Maandtotalen : juli 7; augustus 3; oktober 2
Jaartotaal : 12.

J. Mythimna l-album (LlNNAEUS)

Na een paar jaar afwezigheid vonden er weer enkele meldingen plaats van
dit uiltje. Op 1 1 juni ving G. De Prins een exemplaar van deze dwaalgast op
licht te Hoboken-Polder (Antw.). Op 10, 1 1 en 12 september ving G. VERJANS
zeven exemplaren te Mortroux (Luik). Hij meldde dat deze soort ook in 1988
hier present was.

K. Hoplodrina ambigua (DENIS & SCHIFFERMÜLLER)

Het mooie weer heeft ook voor deze soort ongetwijfeld gunstige gevolgen
gehad. Na een paar zwakke jaren is ze terug terrein aan het veroveren. Op 2
juni werd de eerste gesignaleerd te Laplaigne (Fam. Janssens). Ruim drie
weken later werd pas een tweede exemplaar gezien. De tweede generatie was
veel beter vertegenwoordigd. Van 9 t.e.m. 24 augustus werd de soort haast
dagelijks gemeld. Na deze periode werd ze haast alleen nog gezien op 30
augustus, 6 en 1 1 september.

Vindplaatsen : Antw.: Antwerpen-Linkeroever, Zwijndrecht; Brab.: Dilbeek; Hen.: Laplaigne;

O. VI.: Ursel, Zomergem; W.V1.: Wenduine; Z.V1.: Hulst, Terneuzen
Maandtotalen : juni 2; augustus 35; september 2
Jaartotaal : 39.

52

L. Macdunnoughia confusa (Stephens)

Tussen 16 juni en 3 juli werden 6 exemplaren waargenomen te Mortroux
(Luik). De soort was ook in 1988 hier present (G. Verjans). Op 23 september
ving B. Maes een uiltje te Han-sur-Lesse (Namen).

M. Lamprotes c-aureum (Knoch)

Deze soort is nieuw voor de prov. Antwerpen. Op 21 april werd deze uil op
licht gevangen te Hoboken-Polder (G. De Prins). De rups leeft op koekoeks-
bloem die daar veel aanwezig is. (zie Phegea 18 : 57-58).

N. Autographa bractea (Denis & SCHIFFERMÜLLER)

De uil blijft uit de provincie Luik gemeld worden : op 21 juli werd het enige
exemplaar van 1989 gevangen op licht te Stroumont (P. CLUCK).

O. Chrysodeixis chalcites (Esper)

Waarnemingen in 1989 bevestigen dat de soort zich momenteel in België
goed weet staande te houden. Na de migratie van 1987 vindt het aantal
waarnemingen gestaag toe. Het eerste exemplaar werd op 26 juli te Niel
gevangen (G. De PRINS). Vanaf die dag werden er zeer regelmatig meldingen
verricht tot einde september. Het leeuwenaandeel van de waarnemingen is
van B.Maes die gedurende deze periode 95 exemplaren in zijn val te
Zwijndrecht aantrof. Na deze periode werd de soort nog gemeld op 8, 23, 24
en 31 oktober. Het laatste exemplaar werd gevangen op 5 november te
Turnhout (A. RiEMis). Dit laatste exemplaar werd aangetroffen in een
veranda, waar enige weken voordien aan geraniums en bepaalde vetplanten
veel rupsenvraat was opgemerkt.

Omdat de verschillen tussen Chrysodeixis acuta (Walker) en C. chalcites
zonder genitaalpreparaties erg moeilijk te onderscheiden zijn, wordt er door
vele waarnemers getwijfeld. Nader genitaalonderzoek zal t.z.t. uitwijzen of er
tussen de cha/cites-exe mplaren ook acuta' s aanwezig zijn.

Vindplaatsen : Antw.: Beerse, Blaasveld, Niel, Oud-Turnhout, Poppel, Turnhout, Weelde-Statie,
Zwijndrecht; Brab.: Anderlecht; O. VI.: Gent, Zomergem; Z.V1.: Hulst, Terneuzen
Maandtotalen : juli 2; augustus 67; september 47; oktober 6; november I
Jaartotaal : 123.

P. Plutella xylostella (LlNNAEUS)

Het koolmotje liet zich in 1989 slechts sporadisch zien, maar wel op
tijdstippen dat de conclusie dat de soort momenteel inheems is, gehandhaafd
kan blijven. Op 23 mei werd de eerste naar de lamp gelokt te Anderlecht
(A. De Turck). Twee dagen later liet nummer twee zich vangen te Wenduine.
De volgende meldingen kwamen op 7, 12, 16, 20, 27 juli en 19, 21, 22 augustus.
Opvallend late exemplaren trof ik aan in mijn val te Hulst : 1 november (1
stuk) en 27 november (2 stuks).

Vindplaatsen : Brab.: Anderlecht; O. VI.: Ursel; W.V1.: Wenduine; Z.V1.: Hulst
Maandtotalen : mei 2; juli 7; augustus 3; november 3
Jaartotaal : 15.

Q. Lozotaeniodes formosanus (Geyer)

In een poging ook de migrerende micro’s beter te volgen, werd deze
Tortricidae bij ons onderzoek betrokken. Op 24 juni en 5 juli werd telkens

53

een exemplaar gevangen te Dilbeek (Brabant). Op 10 juli werden 4 stuks naar
de lamp gelokt te Wenduine (W.V1.) (alle A. De Turck).

R. Dioryctria schuetzeella (FUCHS)

Op 26 juni kwamen 4 stuks op de lamp te Dilbeek (Brabant) (A. De
Turck).

Zwervers

Soorten met zwerfneigingen die elk jaar algemeen of in wisselende
aantallen voorkomen. Er zijn soms grote concentraties in de nazomer. Zij zijn
alleen van belang voor het trekvlinderonderzoek indien het om massale
migraties, grote concentraties of opvallende gebeurtenissen gaat.

* Pieris brassicae (LlNNAEUS)

Over migraties van het groot koolwitje bestaat al een uitgebreide literatuur.
Daar de soort inheems is, worden alleen opvallende migraties in onze
verslagen vermeld. Op 8 juli kwam te Oostende-strand ( W. VI.) een exemplaar
recht uit zee gevlogen (F. VERLOOVE).

Tot slot

Een dankwoord aan :

-de heer Marcel Gillard voor zijn enorme inzet om ook de franstaligen bij
het BTO te betrekken.

-alle medewerkers van het BTO voor het nauwkeurig noteren en doorsturen
van hun gegevens.

-de heer Kris Buytaert van het KMI te Brussel voor het verstrekken van
weerkundige gegevens.

-de Eliasen-Uyttenboogaertstichting voor het verstrekken van subsidie.

-het voltallige sectie-bestuur van het BTO voor hun inbreng en discussie.
Een oproep aan alle vlinderliefhebbers om zich aan te melden als
medewerker. U ontvangt dan de benodigde formulieren en de laatste
Nieuwsbrief.

Papillons migrateurs en 1989, sixième rapport annuel (Résumé)

1. Colias hyale : La différenciation entre les espèces hyale et alfacariensis ( australis ) n'étant pas
possible pour tous nos collaborateurs, nous ne les avons pas séparés. Entre Ie 15 mai et le 12
aoüt : 98 ex. Même nombre qu’en 1988.

2. Colias crocea : Un male le 1 juin a Ham-sur-Sambre (Nam.), une chenille le 15 juillet a Deinze
(Fl.or.) et une femelle le 12 aoüt a Ham-sur-Sambre.

3. Vanessa atalanta : Un ex. en hibernation le 29 janvier. Seulement 3 en avril. Régulier mais en
petit nombre a partir du 19 mai. Les totaux journaliers les plus élevésse situent en aoüt et sept.
Un total sans précédent en novembre : 126. Total annuel : 3565.

4. Cynthia cardui : Le Ier papillon le 8 mai. Peu nombreux en mai et juin a 1’exception de Ham-
sur-Sambre (Nam.) oü il y en a plus. Régulier mais en trés petit nombre en juillet, aoüt et
septembre. Seulement 2 ex. en octobre. Le dernier, le 1 novembre. Total annuel : 179.

5. Rhodometra sacraria : Un le 31 octobre a Ursel (Fl.or.).

6. Orthonama ohstipata : Un ex. le 8 mars a St. -Denijs (Fl.occ.).

7. Agrius convolvuli : Dix ex. entre le 18 aoüt et le 23 septembre.

8. Acherontia atropos : Quinze chenilles. Une le 14 aoüt, 13 le 17 aoüt et une autrc le 24 aoüt.

54

9. Macroglossum stellatarum : Un ex. Ie 6 mars, un en avril et un en mai. Deux en juin. Régulière-
ment présent du 2 juillet au 25 octobre avec 148 exemplaires. Le dernier le 20 novembre.

10. Hippotion celerio : Un ex. a Le Bizet (Hainaut) en septembre.

1 1 . Agrotis ipsilon : Deux ex. en mai. Trois en juis. Régulièrement présent mais en petit nombre a
partir du 2 juillet. Trés nombreux entre le 6 et le 22 septembre. Le dernier, le 31 octobre.
Nombre total : 320.

12. Peridroma saucia : Un ex. le 17 aoüt, un autre le 18 aoüt a St. -Denijs (Fl.occ.).

13. Autographa gamma : Le Ier migrateur : le 5 mai. Peu nombreux entre le 24 mai et le début de
juillet. Régulièrement présent en juillet, aoüt et septembre. Petit nombre en octobre. Un
dernier en novembre. Total : 8006, la moitié par rapport a 1988.

14. Nomophila noctuella : Seulement six ex. entre le 25 juillet et le 23 octobre.

15. Udea ferrugalis : Quatre ex. en aoüt. Un en septembre et un en octobre.

16. Diasemia litterata : Deux ex. aMouette-St.-Pierre (Nam.) le 21 aoüt.

Espèces importantes pour 1’étude des papillons migrateurs en Belgique

A. Aporia crataegi : Deux ex. a Treignes (Nam.) en juin.

B. Everes argiades : Le 4 aoüt, un ex. a Ploegsteert (Hainaut).

C. Lysandra coridon : Un ex. a Treignes (Nam.) en juillet.

D. Nymphalis antiopa : Un ex. a Deerlijk (Fl.occ.) le 24 avril et un le 10 aoüt aTugny (Lux.).

E. Stegania trimaculata : Trois en juillet. Tous dans les environs de Bruxelles.

F. Proserpinus proserpina : Un ex. le 21 mai a Berlage (Fl.or.), un second a Presgaux (Nam.) le 8
aoüt.

G. Hyles euphorbiae : Deux a Presgaux les 31 juillet et 17 septembre.

H. Hyles gallii : 18 chenilles a Stockem (Lux.).

I. Mythimna albipuncta : Seulement 12 ex. entre le 9 juillet et le 14 octobre.

J. Myhtimna l-album : Un ex. a Hoboken ( Anvers) le 12 juin. Sept ex. a Mortroux (Liège) du 10
au 12 septembre.

K. Hoplodrinu ambigua : Un ex. les 2 et 24 juin. 37 ex. entre le 9 aoüt et le 11 septembre.

L. Macdunnoughia confusa : Six exemplaires entre le 16 juin et le 3 juillet a Mortroux (Liège). Un
ex. le 23 septembre a Han-sur-Lesse (Nam.).

M. Lamprotes c-aureum : Une nouvelle espèce pour la province d’ Anvers dont un ex. a été recensé
le 21 juillet a Hoboken.

N. Autographa bractea : Uniquement en province de Liège. Un ex. a Stoumont le 21 juillet.

O. Chrysodeixis chalcites : Après la migration de 1987, est maintenant probablement implantée.
Entre le 26 juillet et le 1 novembre, pas moins de 123 ex. La plupart en province d’Anvers.

P. Plutella xylostella : Seulement 13 exemplaires entre le 23 mai et le 1 novembre. Encore 2 le 27
novembre.

Q. Lozotaeniodes formosanus : Six ex. entre le 24 juin et le 10 juillet.

R. Dioryctria schuetzeella : Quatre ex. le 26 juin a Dilbeek (Brabant).

* P ie ris brassicae : Une observation a signaler : le 8 juillet, un ex. arrivait sur la plage d’Ostende en
provenance du lointain de la mer.

Migrating Lepidoptera in 1989, sixth annual report (Abridged version)

1. Colias hyale : Doubts about the correct determination of all co-operators concerning the
species hyale and alfacariensis ( australis ). Between 15 May and 12 August 98 specimens. The
same as in 1988.

2. Colias crocea : A male on 1 June at Ham-sur-Sambre (Namur). A Caterpillar on 15 July at
Deinze (East Flanders) and a female on 12 August again at Ham-sur-Sambre.

3. Vanessa atalanta : One on 29 January in hibernation. One on 6 March. Only 3 in April.
Regularly but in small numbers from 19 May. Highest daily figures in August and September.
No top. Unprecedented high November numbers : 126. Total number : 3565.

4. Cynthia cardui : The first butterfly on 8 May. Only a few in May and June. In Ham-sur-Sambre
(Namur) more common. Regularly but in very small numbers in July, August and September.
Only two in October. The last one on 1 November. Total number : 179.

55

5. Rhodometra sacraria : One on 31 October at Ursel (Fast-Flanders).

6. Orthonama obstipata : One on 8 March at St. -Denijs (West Flanders).

7. Agrius convolvuli : Between 18 August and 23 September ten specimens.

8. Acherontia atropos : 15 caterpillars. One on 14 August, thirteen on 17 August and one on 24
August.

9. Macroglossum stellatarum : One on 6 March, one in April and May. Two in June. Regularly
present from 2 July untill 25 October with 148 specimens. One on 20 November.

10. Hippotion celerio : One in September at Le Bizet (Hainaut).

1 1. Agrotis ipsilon : Two in May. Three in June. From 2 July regularly but in small numbers.
Between 6 and 22 September higher numbers. Last one on 31 October. Total number : 320.

12. Peridroma saucia : One on 17 August and one on 18 August at St. -Denijs ( West-Flanders).

13. Autographa gamma : First migrant 5 May. Small numbers between 24 May and the beginning
of July. Regularly in July, August and September. Small numbers in October. A few in
November. Total number : 8006, half the number of 1988.

14. Nomophila noctuella : Between 25 July and 23 October only six specimens.

15. Udea ferrugalis : Four specimens in August. One in September and one in October.

16. Diasemia litterata : Two at Louette-St.-Pierre (Namur) on 21 August.

Species of importance for the study of migrating Lepidoptera in Belgium

A. Aporia crataegi : Two specimens at Treignes (Namur) in June.

B. Everes argiades : One on 4 August at Ploegsteert (Hainaut).

C. Lysandra coridon : One at Treignes (Namur) in July.

D. Nymphalis antiopa : One on 24 April at Deerlijk (West Flanders) and one on 10 August at
Sugny (Luxemburg).

E. Stegania trimaculata : Three in July. AU near Brussels.

F. Proserpinus proserpina : One at Berlage (East Flanders) on 21 May. A second one at Presgaux
(Namur) on 8 August.

G. Hyles euphorbiae : Two at Presgaux on 31 July and 17 September.

H. Hyles gallii : 18 caterpillars at Stockem (Luxemburg).

I. Mythimna albipuncta : Only twelve between 9 July and 14 October.

J. Mythimna l-album : One on 1 1 June at Hoboken (Antwerp) and on 10, 1 1 and 12 September
seven at Mortroux (Liège).

K. Hoplodrina ambigua : One on 2 and 24 June. 37 between 9 August and 11 September.

L. Macdunnoughia confusa : 6 specimens between 16 June and 3 July at Mortroux (Liège). One on
23 September at Han-sur-Lesse (Namur).

M. Lamprotes c-aureum : A new species for the province of Antwerp. One on 2 1 July at Hoboken.

N. Autographa bractea : Again only from the province of Liège. One on 21 July at Stroumont.

O. Chrysodeixis chalcites : After the migration of 1987 now probably native. Between 36 July and
1 November not less than 123 specimens, mainly in the province of Antwerp.

P. Plutella xylostella : Between 23 May and 1 November only 13 specimens. 27 November still 2.

Q. Lozotaeniodes formosanus : Six between 24 June and 10 July.

R. Dioryctria schuetzeella : Four on 26 June at Dilbeek (Brabant).

* Pieris brassicae : One on 8 July came straight out of sea at Ostend-beach.

56

Hadena perplexa ([DENIS & SCHIFFERMÜLLER], 1775) en
Lamprotes c-aureum (KNOCH, 1781) : nieuw voor de provincie
Antwerpen (Lepidoptera : Noctuidae)

Guido De Prins

Résumé. Hadena perplexa ([Denis & SchiffermÜller], 1775) et Lamprotes c-aureum
(Knoch, 1781) : espèces nouvelles pour la province d’Anvers (Lepidoptera : Noctuidae)
Deux noctuelles trés rares sont mentionnées ici de la province d’Anvers pour la première
fois. Unexemplaire de Hadena perplexa ([Denis & SchiffermÜller], 1775) a été capturé
a Hoboken le 21. V. 1989, et un exemplaire de Lamprotes c-aureum (Knoch, 1781)
également a Hoboken le 21. VII. 1989. La répartition de ces deux espèces en Belgiqueet aux
Pays-Bas est discutée, ainsi que leur plante nourricière et leur biotope.

Abstract. Hadena perplexa {[ Denis & SchiffermÜller], 1775) and Lamprotes c-aureum
(Knoch, 1781) : new to the province of Antwerp (Lepidoptera : Noctuidae)

Two very rare noctuids are mentioned here for the first time from the province of
Antwerp. One specimen of Hadena perplexa ([Denis & SchiffermÜller], 1775) was
caught on light at Hoboken 21. V. 1989, and one specimen of Lamprotes c-aureum (Knoch,
1781) was taken on light at Hoboken on 21.VII.1989. The distribution of both species in
Belgium and the Netherlands, their foodplant and habitat are discussed.

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Antwerpen-Merksem.

1. Hadena perplexa ([Denis & SCHIFFERMÜLLER], 1775) : Hoboken
21. V. 1989, 1 ex. op licht (zie figuur 1).

Deze soort leeft in België uitsluitend in het zuiden : vooral Kalkstreek en
Lotharingen, meestal als imago zeldzaam gevonden! Er komen twee
generaties voor : de eerste van mei tot juli, en een schaarsere tweede in
augustus (Hackray & Sarlet 1977).

Figuur 1 : Hadena perplexa ([Denis & Schiffer-
mÜller], 1775), Hoboken(Antwerpen)21.V.1989
(leg. G. De Prins) (vergroot).

In Nederland wordt de soort enkel aangetroffen in Zuid-Limburg waar ze
nog vrij verbreid voorkomt. Een enkele verrassende vondst werd gedaan in de
Peel (het oosten van Noord-Brabant) (LEMPKE 1964).

De vlinder is een liefhebber van vochtige gebieden, wat de plantensoorten
uitwijzen waarop de rups leeft : Cucubalus (besanjelier), Lychnis en
Melandrium (koekoeksbloemen), Saponaria (zeepkruid) en Silene (silene). De
rups leeft op de bloemen en in de zaaddozen.

Phegea 18 (2) : 57-58 (1 juni 1990)

57

2. Lamprotes c-aureum (KNOCH, 1781) : Hoboken 21. VII. 1989, 1 ex. op licht
(zie figuur 2).

Buiten enkele oude, twijfelachtige meldingen uit vorige eeuw (Huy, Dinant,
Namur, Ardennes) voor het eerst met zekerheid uit België gemeld in 1981 :
2 ex. in de streek van Gent op 6 en 12. VII. 1981 (Faquaet 1981).

Volgens LEMPKE (1966) is de vlinder in Nederland inheems en komt hij
lokaal voor op moerassige plaatsen. Hij is redelijk verspreid in het land. Hij
komt goed op licht, maar is vlug afgevlogen.

De vlinder vliegt in juni en juli en is zeker een zeldzaamheid! Als rups leeft
hij op Thalictrum (ruit) en volgens FORSTER (1971) ook op Aquilegia (akelei)
en is dan vooral in mei te vinden.

Figuur 2 : Lamprotes c-aureum
(Knoch, 1781) : Hoboken (Antwer-
pen) 21.VII. 1989 (leg. G. De Prins)
2 (vergroot).

Bibliografie

Faquaet, M., 1981. Présence confirmée en Belgique de Lamprotes c-aureum Knoch. -
Lambillionea 80 : 96-97.

Forster, W., 1971. in Forster, W. & Wohlfahrt, T.A., Die Schmetterlinge Mitteleuropas. Band 4 :
Eulen (Noctuidae). Franckh’sche Verlagshandlung, Stuttgart (p. 274-275).

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1977. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. - Supplément a
Lambillionea 76 : 184-185.

Lempke, B.J., 1964. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. 10de supplement. - Tijdschr.
Ent. 107 : 49-136, pl. 9-15.

Lempke, B.J., 1966. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. 13de supplement. - Tijdschr.
Ent. 109 : 221-301, pl. 3-7.

58

Colias caucasica balcanica REBEL, 1901 (comb. nov., stat. nov.)
(Lepidoptera : Pieridae)

S. Wagener

Samenvatting. Colias caucasica balcanica Rebel, 1901 (comb. nov., stat. nov.)
(Lepidoptera : Pieridae)

Charmeux et Pages ontdekten Colias caucasica Staudinger, 1871 in Noordoost-Turkije
in juli 1987. Vergelijking van het verzamelde materiaal met Colias balcanica Rebel, 1901,
leidde tot de vaststelling dat balcanica noch een aparte soort, noch een ondersoort van
Colias myrmidone (Esper, [1781]) is, maar een ondersoort van Colias caucasica
Staudinger, 1871.

Résumé. Colias caucasica balcanica Rebel, 1901 (comb. nov., stat. nov.) (Lepidoptera :
Pieridae)

Charmeux et Pages découvrirent Colias caucasica Staudinger, 1871 dans lenord-estde
la Turquie en juillet 1987. La comparaison du matériel collectionné avec Colias balcanica
Rebel, 1901 a amenée a la condusion que balcanica n’est ni une espèce distincte, ni une
sous-espèce de Colias myrmidone (Esper, [1781]), mais bien une sous-espèce de Colias
caucasica Staudinger, 1871.

Abstract. Colias caucasica balcanica Rebel, 1901 (comb. nov., stat. nov.) (Lepidoptera :
Pieridae)

Charmeux and Pages discovered Colias caucasica Staudinger, 1871 in Northeastern
Turkey in July 1987. Comparison of the collected material with Colias balcanica Rebel,
190 1 has led to the condusion that balcanica is neither a separate species, nor a subspecies
of Colias myrmidone (Esper, [1781]), but a subspecies of Colias caucasica Staudinger,
1871.

Key words : Colias, balcanica, caucasica, myrmidone, aurorina - Bulgaria, Jugoslavia,
Turkey, Caucasus.

Dr. P. Sigbert Wagener : Hemdener Weg 19, D-4290 Bocholt

Einführung

Rebel (1901: 250, Nr. 1 14c) beschrieb balcanica als «Myrmidone Esp. var.
Balcanica». In seinen Studiën über die Lepidopterenfauna der Balkanlander
bot Rebel (1903, 1904) weitere Informationen über die Verbreitung und
Variabilitat von balcanica. Trotz der erheblichen Unterschiede zu Colias
myrmidone (Esper, [1781]) folgten die spateren Autoren Rebel in der
Zuordnung der balcanica zu myrmidone ; so RÖBER (in Seitz 1,1, 1907),
Rebel (1909), Lederer (1941), Thurner (1964). Erst Higgins & Riley
(1970), Higgins (1975), Jaksic (1983, 1988) und Schaider & Jaksic
(1989) behandelten balcanica als eigenstandige Art. REISSINGER (1990)
schliesslich bemerkte : «Möglicherweise handelt es sich bei balcanica um eine
Unterart von caucasica.»

Lederer (1870) beschrieb 2 d'd' und 1 $, die Haberhauer 1868 am
«Goektschaï» (Sewan-See in Armenien) gesammelt hatte, als eine Varietat (?)
von Colias myrmidone und bildete auf Taf. 1, Fig. 1 ein cfund Fig. 2 das ^ ab.
Staudinger (1871), der Lederer’s Sammlung nach dessen Tod 1870
erworben hatte, gab dieser von Lederer beschriebenen «Varietat» unter
Hinweis auf LEDERER (1870) den Namen «Myrmidone v? Caucasica».

Phegea 18 (2) : 59-63 (1 juni 1990)

59

Exemplare vom «Goektschaï» befinden sich nicht in der Sammlung
STAUDINGER im Zoologischen Museum Berlin, wohl aber 2 de/ vom
«Caucasus» und 1 c/von «Helenendorf» e coll. Lederer sowie 3 de/, 4 qq von
«Borshom». Dieselbe Art wurde von GERHARD (1882)nach Exemplaren von
«Achty am Samurflusse» (Daghestan, leg. A. BECKER) unter dem Namen
anna und von ROMANOFF (1882) nach Material von Borzhom, Achaltsiche
und Abastuman in Georgien unter dem Namen olga erneut beschrieben und
von ROMANOFF (1882 : Taf. 4, Fig. 4 und Taf. 5, Fig. 1, 3) auch abgebildet.

Colias caucasica wurde im Juli 1983 erstmals in der Nordosttürkei von
einer Gruppe französischer Lepidopterologen, zu denen J. PAGES gehorte,
gesehen und in wenigen Exemplaren gefangen. J.F. Ceiarmeux und J. Pages
entdeckten dann im Juli 1987 das eigentliche Flug- und Bruthabitat und
konnten in diesem und im Jahre 1989 zusammen mit J.-P. BORIE eine grössere
Zahl Falter sammeln. Der Verfasser hatte die Möglichkeit, dieses Material
einzusehen und sich davon zu überzeugen, dass die Mannchen und Weibchen
in allen Einzelheiten den Beschreibungen und farbigen Abbildungen von
Federer (1870) und ROMANOFF (1882) so sehr entsprechen, dass kein
Zweifel an der artlichen Identitat mit caucasica bestehen kann.

Ergebnisse aus dem Vergleich caucasica - balcanica - myrmidone - aurorina

Der Vergleich des Materials von CHARMEUX, Pages und Borie aus der
Nordosttürkei mit umfangreichem Material von balcanica vom Berg Trebevic
bei Sarajevo (Bosnien), dem Hochtal Vucija bara (Herzegowina) und
weiteren Fundorten erbrachte eine überraschend hohe Übereinstimmung in
allen wesentlichen Merkmalen. Die Balkantiere sind im Durchschnitt
lediglich geringfügig kleiner und erreichen nicht ganzden oberseitig intensiv
feurig orangeroten Farbton der caucasica. Die Übereinstimmung ist so
offenkundig, dass vermutlich nur das Fehlen der caucasica in den
Sammlungen und ihr hoher Unbekanntheitsgrad die Übereinstimmung mit
balcanica nicht erkennen Hess.

Andererseits ist eine weitgehende Ahnlichkeit in den Zeichnungsanlagen
und der Farbung von Colias caucasica mit Colias aurorina Herrich-
Schaffer, [1850] und Colias myrmidone unverkennbar. Imagines von
caucasica und aurorina haben mit durchschnittlich 55 mm Spannweite die
gleiche Grosse, wahrend die Spannweite bei myrmidone im Durchschnitt
nicht mehr als 40 mm betragt. Die oberseitige Grundfarbe ist bei myrmidone
orangegelb, bei aurorina und caucasica + balcanica orangerot. Die
Vorderflügel sind bei aurorina oberseits ± stark von schwarzen Schuppen
überstreut, nicht jedoch bei myrmidone und caucasica + balcanica.

Bei aurorina sind Hinterflügel und Vorderflügel gleichgetönt, bei
myrmidone und caucasica + balcanica wirken die Hinterflügel oberseits
dunkler als die Vorderflügel. Diediskale Rundmakel der Hinterflügel tritt bei
aurorina farblich starker hervor als bei myrmidone und caucasica + balcanica.

Die schwarze Umrandung der Hinterflügel oberseits endet bei den
Weibchen von aurorina in der Regel schon an Ader m3, bei myrmidone an

60

Ader cu2, bei caucasica + balcanica erst an der Axillaris und ist bei letzteren
am breitesten und geschlossensten. Weisse Weibchen von caucasica +
balcanica und myrmidone unterscheiden sich von weissen Weibchen der
aurorina durch tiefer rote Fransen und durch kleinere, regelmassiger
geformte, blassgelbe (nicht orangerote) Diskalmakel der Hinterflügel. Die
weissen Weibchen von caucasica + balcanica haben konstant von der Wurzel
bis zur Submarginalen stark geschwarzt wirkende Hinterflügel und einen
ausgedehnten schwarz überstaubten Wurzelbereich der Vorderflügel, was
sich in dieser Weise bei myrmidone und aurorina nur vereinzelt findet. Die
Grundfarbe der Unterseite ist bei caucasica + balcanica und myrmidone
gleichmassig gelb, bei aurorina zeigt sie starke grünliche Beimischungen.

Aus diesem typologischen Vergleich ergeben sich mehr Merkmals-
Unterschiede zwischen aurorina einerseits und myrmidone und caucasica +
balcanica andererseits als zwischen myrmidone einerseits und aurorina und
caucasica + balcanica andererseits. Die oft geschehene Zuordnung der
balcanica zu myrmidone verwundert deshalb nicht.

Die Verbreitung von Colias myrmidone von Regensburg in Bayern durch
Ober- und Niederösterreich, Steiermark, Burgenland, Ungarn, den tieferen
Lagen in Jugoslawien (hauptsachlich nördlich der Save und in den Donau-
Niederungen) und Rumanien durch Südrussland bis zum Ural weist diese Art
vorwiegend als Steppenart aus, die im Kaukasus, in Transkaukasien, in der
Türkei und in allen gebirgigen Gegenden des Balkans fehlt. Colias caucasica
und balcanica bewohnen hingegen die montane Stufe der Gebirge mit zwar
hoher Insolation aber doch feuchtkühlerem Klimacharakter. Die Habitate
von caucasica und balcanica stimmen klimatisch und strukturell überein: in
montanen Nadelwald eingestreute, ungestörte, arten- und blütenreiche
mesophytische Wiesen, aus denen hier und da einzelne Felspartien oder
Felsblöcke herausragen, - ein Lebensraum, den caucasica und balcanica sehr
oft mit Parnassius apollo (Linnaeus, 1758) teilen. Die vertikale Verbreitung
von caucasica erstreckt sich im Kaukasus zwischen 1000 und 2000 m, in
Nordostanatolien zwischen 1800 und 2200 m; balcanica fliegt in Höhen
zwischen 1200 und 1600 m.

Von Colias myrmidone weiss man, dass ihre Raupe an Cy/Aw^-Arten lebt.
Die Raupenfutterpflanze von balcanica ist anscheinend bisher nicht bekannt.
Die Raupe von caucasica lebt nach ROMANOFF (1882) vermutlich an
Astragalus caucasicus. Er beobachtete die Ablage eines glanzenden
hellgrünen Eies aber auch an einer Lathyrus- Art.

Diskussion

Die nahezu vollstandige Übereinstimmung im Erscheinungsbild, im
Lebensraum und Verhaken der Imagines von caucasica und balcanica macht
es so gut wie sicher, dass beide ein und der selben Art angehören, die, da
prioritatsberechtigt, den Namen caucasica STAUDINGER, 1871 führen muss.
Mit Colias myrmidone können sie trotz der Ahnlichkeit in Zeichnung und
Farbung auf Grund ihres andersartigen chorologischen und ökologischen
Verhaltens nicht zusammengeworfen werden. Die typologischen Unter-

61

schiede zwischen C. myrmidone und C. caucasica + balcanica sind völlig
konstant, und Übergange sind bisher nirgendwo gefunden worden. Die
Unterschiede in der Grosse ( caucasica 55 mm, balcanica 50 mm durchschnitt-
liche Spannweite) und im Farbton der Oberseite zwischen caucasica und
balcanica sind so gering, dass die Frage nach der Berechtigung einer eigenen
subspec. balcanica auftaucht. Allein der Umstand, dass die Areale von
balcanica und caucasica fast 2000 km voneinander getrennt sind, lasst es
geraten erscheinen, die subspec. balcanica vorerst noch aufrechtzuerhalten.
Elektrophoretische Untersuchungen zur Feststellung der genetischen
Identitat von caucasica und balcanica , die Erforschung der praimaginalen
Stadiën, die Feststellung der Nahrungspflanzen, die Ermittlung des
reproduktiven Verhaltens sind wünschenswert zur Untermauerung der hier
gezogenen taxonomischen Schlussfolgerungen.

Danksagung

Der Verfasser dankt den Herren Dr. Jean-Pierre Borie, Jean Frangois
CHARMEUX und Dr. Jeröme Pages für die Möglichkeit, ihr Material
einsehen zu können, sowie für ihre Informationen über den Lebensraum von
Colias caucasica in der Nordosttürkei. Herrn Harry VAN OORSCEIOT dankt
der Verfasser für Hilfe und kritische Durchsicht des Manuskriptes.

Literatur

Esper, E.J.C., [1781], Die Schmetterlinge in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen.
Erlangen. W. Walthers. Der europaischen Schmetterlinge ersten Theils zweyter Band.
S. 1-190, Tafeln 51-93 (S. 88, Taf. 65, Fig. 1, 2).

Gerhard, B., 1882. Lepidopterologisches. - Berl.ent.Z. 26(1): 125-128.

Higgins, L.G., 1975. The Classification of European Butterflies. William Collins Sons & Co Ltd
Glasgow. S. 1-320 (S. 90).

Higgins, L.G. & Riley, N.D., 1970. A Field Guide to the Butterflies of Britain and Europe.
(Deutschsprachige Ausgabe von W. Forster, 197!. Verlag Paul Parey, Hamburg und
Berlin. 378 S„ 64 Farbtaf.). (S. 53).

Jaksid. P.. 1983. A Bibliography of the Rhopalocera (Lepidoptera) of Yugoslavia, with check-list
of species, subspecies and synonyms. - Acta ent.jugoslavica 19 (1983) Suppl.: 55-115.
Zagreb. (S. 86).

Jaksic, P., 1988. Provisional distribution maps of the butterflies of Yugoslavia (Lepidoptera.
Rhopalocera). - Societas Entomologica Jugoslavica. Editiones separatae 1. Zagreb. 215 S.
(S. 55, 58).

Lederer, G., 1941. Handbuch für den praktischen Entomologen. 2. Band: Tagfalter ( Diurna).

Alfred Kernen Verlag, Stuttgart. 354 S. (S. 289).

Lederer, J., 1870. Faune des Lépidoptères de la Transcaucasie. - Annls Soc.cnt.Belg. 13 (1869-
1870): 17-54. (S. 20).

Rebel, H., 190 1 . (Nachtrag zum Theil I. (Seiten 249-256). In Staudinger, O. & Rebel. H.: Catalog
der Lepidopteren des palaearktischen Faunengebietes). Friedlander & Sohn, Berlin.
411 S. (S. 250, Nr. 114c).

Rebel, H., 1903. Studiën über die Lepidopterenfauna der Balkanlander. I. Teil Bulgarien und
Ostrumelien. - Annln naturh.Mus.Wien 18 : 123-348. (S. 162).

Rebel, H., 1904. Studiën über die Lepidopterenfauna der Balkanlander. II. Bosnien und
Herzegowina. - Annln naturh.Mus.Wien 19 : 97-378, Taf, IV, V. (S. 148-149, Tal. IV).
Rebel, H., 1909. Fr. Berge’s Schmetterlingsbuch. 9. Auflage. E. Schweizerbart’sche Vcrlags-
buchhandlung, Stuttgart. 509 S., 52 Farbtaf. (S. 15).

Reissinger, E.J., 1990. Checkliste Pieridae DuPONCHEL, 1835 (Lepidoptera) der Westpalaearktis
(Europa, Nordwestafrika, Kaukasus, Kleinasien). - Atalanta ( Würzburg) 20 ( 1989) : 149-

62

185. (S. 182, nota 56).

Röber, J., 1907. Pieridae. In Seitz, A.: Die Gross-Schmetterlinge der Erde, I, 1: 39-74. (S. 69).
Romanoff, N.M., 1882. Une nouvelle Colias du Caucase. - Trudy russk.ent.Obshch. (Horae Soc.
ent. ross.) 17 : 127-134, Taf. 4, 5.

Schaider, P. & Jaksic, P., 1989. Die Tagfalter von jugoslawisch Mazedonien. Selbstverlag Paul
Schaider, München. 82 S., 46 Farbtaf., 199 Verbreitungskarten. (S. 49).

Staudinger, O., 1871. Macrolepidoptera. In Staudinger, O. & Wocke, M.: Catalog der
Lepidopteren des europaeischen Faunengebietes. XXXVIII + 200 S., 2 Aufl. Burdach,
Dresden. (S. 6).

Thurner, J., 1964. Die Lepidopterenfauna jugoslawisch Mazedoniens. I. Rhopalocera,
Grypocera und Noctuidae. - Prirodonaucen Muzej Skopje. Posebno Izdanie Nr. 1 . Skopje.
159 S„ 15 Abb., 1 Karte. (S. 23).

Boekbespreking

Larsen, T.B. : The butterflies of Egypt.

17,5 x 25 cm, 112 p., 8 kleurplaten, 7 tekstfiguren, Apollo Books, Lundbyvej 36, DK-5700
Svendborg, Denemarken, gebonden met stofomslag, 1990, DKr 240,- (ISBN 87-88757-14-5).

Door zijn zuidelijk ligging ten opzichte van Europa en zijn extreem droog klimaat, vormt
Egypte een overgangsgebied tussen de Palearktische en Ethiopische fauna’s. De dagvlinderfauna
van de Egyptische buurlanden is de laatste jaren intensief onderzocht en de laatste studie over de
Egyptische dagvlinders zelf dateert van ruim 40 jaar geleden. Daarom is dit boek erg
welgekomen. De auteur vat er alle reeds gepubliceerde en ongepubliceerde gegevens in samen en
voegt er zijn persoonlijke observaties aan toe.

Na een korte inleiding bespreekt de auteur de biogeografie van dit historisch zo belangrijke
land. Hij deelt het land in in 7 ecologische zones. Daarna schetst hij de historiek van het
dagvlinderonderzoek in Egypte en vergelijkt dit met gelijkaardig onderzoek in de aangrenzende
landen.

In het systematische deel worden de 58 dagvlindersoorten besproken die tot nu in Egypte
werden vastgesteld. Steeds wordt hun verspreiding aangegeven, alsook hun status en eventueel
die van de ondersoorten. Meestal wordt er nog informatie gegeven over vliegtijd, biotoop-
voorkeur en voedselplanten en soms worden verschillen aangegeven met nauw verwante soorten.
Achteraan dit deel volgt een bekommentarieerde lijst van soorten die mogelijk in Egypte kunnen
ontdekt worden of soorten die foutief tot de Egyptische fauna werden gerekend. In een apart
hoofdstuk wordt de biogeografie van de Egyptische dagvlinderfauna behandeld alsook de
verspreiding van de 58 soorten in Egypte zelf.

Op twee kleurplaten worden typische dagvlinderbiotopen afgebeeld. De overige platen
bevatten kleurenfoto’s van geprepareerde exemplaren van alle 58 behandelde soorten. In vele
gevallen worden ook de onderkanten afgebeeld. Met deze platen, die van erg goede kwaliteit zijn,
is het mogelijk de Egyptische dagvlinders te determineren. Moeilijkheden blijven eventueel bij
Carcharodus, Azanus. Tarucus e.d. en misschien was een schets van het genitaalapparaat wel
nuttig geweest.

Het boek besluit met een uitgebreide literatuurlijst en een alfabetische index. Het is erg
verzorgd uitgegeven en is onontbeerlijk voor wie geïnteresseerd is in de Oostmediterrane
dagvlinderfauna.

W.O. De Prins

Phegea 18 (2) : 63 (1 juni 1990)

63

Korte mededelingen

Myopa vicaria Walker : een nieuwe soort voor België (Diptera : Conopidae)

Op 18 maart 1990 ving ik in het natuurreservaat «Waelenhoek» te Niel (Antwerpen) 1 d*
Myopa vicaria Walker. Volgens van Veen (1984) is deze soort in ons land nog niet aangetroffen.
Het exemplaar werd met veel moeite en hoog boven de grond (±4m) gevangen op de mannelijke
bloemen van geoorde wilg ( Salix aurita L.).

Blijkbaar is deze vlieg overal zeldzaam want in Nederland is ze alleen bekend van Kralo en
Eindhoven (van Veen l.c.) en in Engeland van Suffolk (Collin 1950). Toch gaat het om een
circumpolaire soort want ze is gemeld uit Zweden (Rjngdahl 1945) en Canada (Smith 1959).

Waarschijnlijk is ze in België zo lang onbekend gebleven omdat ze zeer moeilijk te vangen is
wegens de korte vliegperiode (gewoonlijk april) en omdat ze blijkbaar vliegt op bloeiende bomen
(en dus relatief hoog).

Literatuur

Collin, J.E., 1960. The British species of Myopa (Diptera : Conopidae). - Entomologist’s mon.
Mag. 95 : 145-151.

Ringdahl, O., 1945. En för Sverige ny art av slaktet Myopa Fabr. (Dipt.). - Opusc.Ent. 10: 146-147.
Smith, K.G.V., 1959. The distribution and habitats of the British Conopidae (Dipt.). - Trans. Soc.
Br. Ent. 13 : 113-136.

Veen, M. van, 1984. De Blaaskopvliegen en Roofvliegen van Nederland en België. Jeugdbonds-
uitgeverij, 5de gewijzigde druk, 52 p.

(G. Van de Weyer, Unolaan 69, B-2620 Hemiksem)

Chrysopilus luteolus (FallÉn, 1814) wél in Nederland (Diptera : Rhagionidae)

In een recente publikatie maakte Van de Weyer (1990) melding van het ontbreken van
Chrysopilus luteolus (FallÈN, 1814) in Nederland. Hierbij geeft hij de publikatie van van der
Goot ( 1985) als bron. Volgens dit werk ontbreekt de soort in België en Luxemburg, maar komt
ze wel degelijk in Nederland voor. van der Goot geeft een aantal van 1 8 vindplaatsen, waarvan
de meeste in het binnenland en dan vooral in de provincie Drente. Om het voorkomen van C.
luteolus in Nederland te vergelijken met het voorkomen in België is de door van DER Goot
genoemde vindplaats de Nederheide bij Valkenswaard (Noord-Brabant) het interessantste. Deze
vindplaats is slechts ruim 30 km ten noordoosten van Mol (Antwerpen) en ruim 50 km ten noord-
oosten van Averbode (Brabant), de twee door Van de Weyer genoemde Belgische vindplaatsen.

Zelf heb ik C. luteolus drie maal verzameld, telkens in vegetaties, die kortweg als zoom-
vegetaties beschreven kunnen worden. Ik sleepte één mannetje bij Gasteren (Drente) in de
zogenaamde maden van Het Gasterensche Diep. Maden zijn extensief beheerde oeverlanden van
de Drentse beken. Het exemplaar werd gesleept in de overgangsvegetatie van de grazige vegetatie
naar een houtwal. De twee overige exemplaren heb ik verzameld in mijn woonplaats Wageningen
(Gelderland), ook bij de overgang van houtwal naar grazige vegetatie, maar nu op de laagste
bladeren van de struiken. Het eerste exemplaar, een wijfje, werd verzameld vlak bij een compost-
hoop. Het tweede exemplaar was een mannetje. De verzameldata waren resp. 23. VII. 1988.
3. VIII. 1988 en 8. VIII. 1988.

Literatuur

Goot, V.S. van der, 1985. De snavelvliegen (Rhagionidae), roofvliegen (Asilidae)en aanverwante
families van Noordwest-Europa. - Wetenschappelijke Mededeling K.N.N.V. 171 : 1-66.
Weyer, G. Van de, 1990. Chrysopilus luteolus FallÉn, 1814 : tweede waarneming voor België
(Diptera : Rhagionidae). - Phegea 18 : 43.

(P.L.Th. Beuk, p.a. Dahliastraat 20, NL-1616 EC Hoogkarspel, Nederland)

64

Phegea 18 (2) : 64 ( I juni 1990)

Anthocharis gruneri macedonica (BURESCH, 1921) syn. nov. of
Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-SchAFFER, 1851)
(Lepidoptera : Pieridae)

Stanislav Abadjiev & Julius Ganev

Samenvatting. Anthocharis gruneri macedonica (Buresch, 1921) syn. nov. van
Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-Schaffer, 1851) (Lepidoptera : Pieridae)

Na onderzoek van materiaal uit verschillende lokaliteiten in Bulgarije, Griekenland en
Joegoslavië kon vastgesteld worden dat er geen wezenlijk onderscheid te maken is tussen
de exemplaren van Anthocharis gruneri ( Herrich-Schaffer, 1851) uit Griekenland en die
uit Makedonië. Bijgevolg wordt Anthocharis gruneri macedonica (Buresch, 1921) als
synoniem beschouwd van Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-Schaffer, 1851).

Résumé. Anthocharis gruneri macedonica (Buresch, 1921) syn. nov. d’ Anthocharis
gruneri gruneri (Herrich-Schaffer, 1851) (Lepidoptera : Pieridae)

L’examen du matériel d’ Anthocharis gruneri (Herrich-Schaffer, 1851) provenant de
diverses localités de Bulgarie, de Grèce et de Yougoslavie a permis de conclure qu’il
n’existe pas de différences essentielles entre les exemplaires de Grèce et ceux de
Macédoine. C’est pourquoi Anthocharis gruneri macedonica (Buresch, 1921) est mis en
synonymie avec Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-Schaffer, 1851).

Key words : Anthocharis, gruneri, macedonica - Greece, Bulgaria, Jugoslavia.

Abadjiev, S.: 2 Hizhata Street, BG-2500 Kyustendil, Bulgaria.

Ganev, J.: 84 Rakovski Street, BG-1000 Sofia, Bulgaria.

In the beginning of the century BURESCH (1921)described a new subspecies
of Anthocharis gruneri (Herrich-Schaffer, 1951), using material collected
in Jugoslav Macedonia, which he named as ssp. macedonica. Some time later
this species was found in Bulgaria by Drenowsky (1931) during intensive
investigations along the Slavyanka Mts. (= Alibotusch). After a long period of
time it was found by Nestorova (1984) on the volcanic hill of Kozhuhand
along the Northern slopes of the Belassitsa mountain. Buresch (1921)
thought that the ssp. macedonica was found only in North Macedonia, unlike
the nominate Anthocharis gruneri whose distribution was confined to Greece.

After a careful examination of material from different localities in Greece,
Bulgaria and Yugoslavia it has been established that there is no substantial
difference between the specimens from Greece and those from Macedonia.

Material examined : 41 cf, 5 § from the following localities : Syntypes 2 cf, 1 5 Yugoslavia,
Macedonia, Huma, 1010 m, 1. IV. 1918, Yossif Buresch leg.; 1 cf Yugoslavia, Macedonia,
Negortsi, 18. IV. 1918, Yossif Buresch leg. 1 cf, 1

Yugoslavia, Macedonia, Skopje, Matka, 18. IV. 1943, Tuleshkov leg. 1 cf 19. V. 1943, Tuleshkov
leg. 1 c f; Yugoslavia, Macedonia, Skopje, Radusha, 31. III. 1943, Tuleshkov leg. 1 <f Bulgaria,
Struma Valley, Kozhuh Volcanic Hill, 17. IV. 1986, Ganev leg. 1 cf, 1 j; 21. IV. 1987, Ganev leg.

I cf, 25. IV. 1987, Abadjiev leg. 3 cf, 1 5; 10. IV. 1988, Ganev leg. 4 cf, 26. II 1.1989, Abadjiev leg. 7 cf,
28. III. 1989, Abadjiev leg. 1 1 cf 1 5; 8. IV. 1989, Ganev & Abadjiev leg. 3 cf, 9. IV. 1989, Ganev
leg. 1 cf Greece, Dhelfi, 600 m, 8. IV. 1987, Coutsis leg. 5 cf, Greece, Zachlorou, 700 m, 17.V. 1987,
CouTSis leg. 1 5.

Very few specimens of the examined material possess to any extent the
characteristic features of the ssp. macedonica described by BURESCH. The

Phegea 18 (2) : 65-66 (1 juni 1990)

65

black shade which appears on the borderline between the orange-yellow
apical patch and the yellow ground colour of the forewing is present in only
19.4% of the specimens. There is no difference in the length of the forewing
between the Greek and the Macedonian specimens (their average length is
15.5 mm). On the basis of our new investigations it has been proved that ssp.
macedonica is asyn. nov. of Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-Schaffer,
1851).

We gratefully acknowledge the help of Mr. John G. COUTSIS (Athens), who
kindly provided material from Greece for our research.

Literature

Buresch, I., 1921. New and rare Species of Butterflies collected in Thrace and Macedonia. -
Journal of the Bulgarian Academy of Sciences 13 : 155-216.

Drenowsky, A., 1931. Second List of the Butterflies on Alibotusch Mountains. - Bulletin of the
Bulgarian Entomological Society 6 : 49-67.

Nestorova, E., 1984. New and rare Butterflies (Lepidoptera) to the Bulgarian Fauna. - Acta zooi
buig. 24 : 77-79.

Boekbespreking

Anoniem : Beschermingsplan Dagvlinders

15x21 cm, 227 p., 7 kleurenfoto’s, talrijke tekstfiguren, te bestellen bij Ministerie van Landbouw
en Visserij, Directie Natuur, Milieu en Faunabeheer, Bezuidenhoutseweg 73, Postbus 20401,
NL-2500 EK ’s-Gravenhage, paperback, 1989.

Net als in België is de Nederlandse dagvlinderfauna tijdens de laatste tientallen jaren sterk
achteruit gegeaan. Van de 71 soorten vlinders zijn er reeds 15 uitgestorven en zijn er ongeveer 30
ernstig bedreigd. Om iets aan deze situatie te verhelpen is door het Nederlandse Ministerie van
Landbouw en Visserij een beschermingsplan dagvlinders opgesteld. Hierin worden de
karakteristieke dagvlindersoorten per biotoop beschreven en tevens wordt aangegeven wat de
voornaamste oorzaken zijn die tot de achteruitgang hebben geleid.

Vervolgens wordt aangegeven welke beheersmaatregelen moeten getroffen worden in de
verschillende milieus om er de karakteristieke vlindersoorten optimale levenskansen te bieden.
Daarnaast worden er ook maatregelen op het gebied van voorlichting, educatie, onderzoek en
herintroductie voorgesteld die in de loop van de komende jaren (tot 1993) zullen getroffen
worden.

Het Ministerie werkt voor dit beschermingsplan samen met een heleboel andere organisaties
zoals Staatsbosbeheer, Landbouwuniversiteit Wageningen, Vlinderstichting, Rijksmuseum van
Natuurlijke Historie enz. Hierdoor wordt een zeer brede doorstroming bereikt.

Het boek bevat naast een literatuurlijst ook tabellen met de biotoopindeling van de
Nederlandse dagvlinders, de mobiliteit van de karakteristieke soorten en de vliegtijden. De
kleurenfoto’s en het grootste deel van de tekstfiguren stellen vlinders in hun natuurlijke omgeving
voor. De overige tekstfiguren beelden biotopen af, beheersmaatregelen in uitvoering enz.

Het boek is erg verzorgd uitgegeven. Veel van wat over de Nederlandse situatie wordt beweerd,
kan zonder meer worden overgenomen voor de Belgische toestand. Het boek is bedoeld voor al
wie begaan is met het voortbestaan van de dagvlinderfauna.

W.O. De Prins

66

Phegea 18 (2) : 66 ( 1 juni 1990)

De dagvlinderfauna van Harchies (Zuidwest-Henegouwen)
(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

J.F. Reichwein

Abstract. The butterfly fauna of Harchies (South-West Hainaut) (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea)

From 16th July until 4th August 1988, butterflies were observed at Harchies. The author
gives a list of 26 species and comments on the preference of several species for dumping-
tips of coal-mines.

Résumé. Les papillons de la région de Harchies (sudouest Hainaut) (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea)

L’auteur donne une liste des 26 espèces de papillons qui ont été observées a Harchies
durant la période de 16 juillet au 4 aoüt 1988. La préférence de certaines espèces pour les
terrils est commentée.

Reichwein, J.F.: P. Breughelstraat 5, NL-5062 LG Oisterwijk, Nederland.

Tijdens twee kampen bij Harchies (Zuidwest-Henegouwen) van de
Algemene Christelijke Jeugdbond voor Natuurstudie en de Vieze-Beestjes-
Werkgroep van de Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming in de
periode van 16 juli t.e.m. 4 augustus 1988 werden in totaal 26 dagvlindersoor-
ten waargenomen. Er zijn tellingen gehouden om te kijken of bepaalde
soorten een voorkeur hadden voor terrils (kegelvormige puinhopen
afkomstig van de steenkoolwinning), die veel voorkomen in de omgeving.
Deze terrils hebben een extreem milieu; ze zijn droog en weinig begroeid.
Hierdoor herbergen ze een eigen specifieke fauna. Om die te bestuderen
werden 11 tellingen gehouden, verdeeld over 7 dagen en 10 verschillende
gebieden. Hierbij zijn 23 soorten dagvlinders waargenomen. Hier volgt een
overzicht van de teldata, plaats en of het gaat om een terril of een bodem
bestaande uit zand of kalk. Het was op elke teldag redelijk tot goed weer.

27.07.1988

Mer de Sable (Stambruges)

zand

29.07.1988

Grasruigte bij Sieux-Serdé (F.)

zand

29.07.1988

Lac de Bernissart

terril

31.07.1988

Moerassen van Harchies

terril

01.08.1988

Mer de Sable (Stambruges)

zand

01.08.1988

Kalkafgraving van Badour

kalk

02.08.1988

Terril bij Dour

terril

03.08.1988

Les Fieux terrein 1 (St.-Ghislain)

zand

03.08.1988

Les Fieux terrein 2 (St.-Ghislain)

zand

03.08.1988

Les Fieux terrein 3 (St.-Ghislain)

terril

03.08.1988

Staatsdomein bij Ghlin

zand

De soorten die een voorkeur hebben voor terrils zijn enkele warmte-
minnende soorten, zoals P. machaon en L. megera , en een aantal soorten die
andere, vermoedelijk ecologische, redenen hebben om bij voorkeur op terrils
te vliegen. Het is merkwaardig dat P. tithonus een zeer duidelijke voorkeur
voor terrils heeft en M.jurtina een voorkeur voor zand (niet terrils). P. tithonus
komt volgens Tax (1989) met name voor op vochtige, voedselarme gronden
en heeft dezelfde waardplanten als M. jurtina, terwijl de laatste soort aan

Phegea 18 (2) : 67-68 (1 juni 1990)

67

Tabel 1: overzicht van de waargenomen dagvlindersoorten te Harchies; Te= aantal ex. op terrils,
Z= aantal ex. op zand, T = totaal, VT = voorkeur voor terrils ( 10xTe/4xT), VZ= voorkeur voor
zand ( 10xZ/6xT), V= voorkeur (+) of geen voorkeur (-) voor terrils (voorkeur indien VT-VZ 0,9)

Soort

Te

Z

T

VT

VZ

V

Thymelicus sylvestris Poda

1

2

3

0,83

1,11

Hesperia comma Linnaeus

0

1

1

-

-

Ochlodes venatus Bremer & Grey

1

17

18

0,13

1,57

-

Papilio machaon Linnaeus

7

1

8

2,18

0,20

+

Gonepteryx rhamni Linnaeus

2

13

15

0,33

1,44

-

Pieris brassicae Linnaeus

8

4

12

1,66

0,55

+

Pieris rapae Linnaeus

37

45

82

1,12

0,91

Pieris napi Linnaeus

58

23

81

1,79

0,47

Inachis io Linnaeus

57

61

118

1,20

0,86

Vanessa atalanta Linnaeus

3

5

8

0,93

1,04

Cynthia cardui Linnaeus

20

16

36

1,38

0,74

Aglais urticae Linnaeus

9

7

16

1,40

0,72

Polygonia c-album Linnaeus

4

1

5

2,00

0,33

+

Araschnia levana Linnaeus

20

32

52

0,96

1,98

-

Maniola jurtina Linnaeus

22

110

132

0,41

1,38

-

Aphantopus hyperantus Linnaeus

4

4

8

1,25

0,83

Pyronia tithonus Linnaeus

170

77

247

1,72

0,51

+

Coenonympha pamphilus Linnaeus

6

43

49

0,30

1,46

-

Pararge aegeria Linnaeus

1

1

2

1,25

0,83

Lasiommata megera Linnaeus

24

10

34

1,76 '

0,49

+

Lycaena phlaeas Linnaeus

4

1 1

15

0,66

1,22

Celastrina argiolus Linnaeus

7

3

10

1,75

0,50

+

Polyommatus icarus Rottemburg

101

61

162

1,55

0,62

+

drogere en voedselrijke gronden de voorkeur geeft (Tax l.c.). Dit is gedeelte-
lijk in strijd met onze waarnemingen. P. tithonus vonden wij veel vaker op
droge, voedselarme terrils dan op de nattere, voedselrijke zandgronden en bij
M. jurtina was het net omgekeerd. Zeer waarschijnlijk is de voedselrijkheid
van de bodem de bepalende factor of er veel P. tithonus of M. jurtina voor-
komt. De rupsen van P. tithonus zullen beter tegen een voedselarmer dieet
kunnen maar waarschijnlijk langzamer groeien dan de rupsen van M. jurtina.
Hierdoor beconcurreren deze twee soorten elkaar en domineert M. jurtina op
de zandgronden en P. tithonus op de terrils.

Buiten de teldata werden nog waargenomen : Leptidea sinapis Linnaeus, Moerassen van Har-
chies, 17. VII. 1988, 1 ex.; Pontia daplidice Linnaeus, Mer de Sable (Stambruges), 23. VII. 1988,
1 ex.; Hipparchia semele Linnaeus, Mer de Sable (Stambruges), 23. VIL 1988, 1 ex.

De economisch verantwoorde landschapsvernietiging die heeft plaats
gevonden en nog plaats vindt, heeft de oorspronkelijke en specifieke
dagvlinderfauna van deze streek vervangen door een nieuwe, soortenarme
fauna die hoofdzakelijk is samengesteld door ubiquisten.

Dankwoord

Vele aanwezigen van de ACJN, JNM-VBWG en met name C. Wintein
worden bedankt voor het vangen, determineren en tellen van deze insektcn-
groep.

Literatuur

Tax, M.H., 1989. Atlas van de nederlandse dagvlinders. - Vlinderstichting / Vereniging tot
behoud van natuurmonumenten in Nederland, Wageningen, 's-Graveland.

68

Acleris lorquiniana (DUPONCHEL, 1835), een nieuwe soort voor de
Belgische fauna (Lepidoptera : Tortricidae)

Willy De Prins

Abstract. Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835), new to the Belgian list (Lepidoptera :
Tortricidae)

A male specimen of Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835) has been taken at Laplaigne
(prov. of Hainaut, UTM ER39) on 23. IX. 1989. The species occurs in wet habitats from
West Europe through Central Europe to the Ukraine. The larva feeds on Lythrum
salie ar ia L.

Résumé. Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835), espèce nouvelle pour la fauna beige
(Lepidoptera : Tortricidae)

Un male de Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835) fut capturé a Laplaigne (prov.
Hainaut, UTM ER39) le 23. IX. 1989. Cette espèce vit dans des biotopes humides, de
1’Europe occidentale jusqu’en Ukraine. La chenille se nourrit de Lythrum salicaria L.

De Prins, W. : Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen.

Op 23 september 1989 ving K. JANSSENS te Laplaigne (prov. Henegouwen,
UTM ER39) een mannetje van Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835). Deze
soort is nog niet eerder uit België vermeld. De vindplaats ligt op ca. 20 km ten
noorden van Valenciennes (Frankrijk), wat volgens Razowski (1984 : 211)
vermoedelijk de typelokaliteit is. DUPONCHEL (1835 : 165) kreeg de dieren
waarmee hij zijn soort beschreef via A. LefÈBVRE van M. LORQUIN die in
Valenciennes woonde.

Figuur 1 . Acleris lorquiniana ( Duponchel, 1835),

België, prov. Henegouwen, Laplaigne 23. IX. 1989,
leg. et coll. K. Janssens.

In Nederland komt A. lorquiniana zeer zeldzaam voor. Door Bentinck &
Dl AKONOFF (1968 : 67) worden slechts drie vindplaatsen genoemd, waarvan
2 in Friesland en 1 in Noord-Holland. Lhomme (1935-1946 : 288) vermeldt
voor Frankrijk slechts vijf vindplaatsen, alle in het noorden. In Groot-
Brittannië is de soort plaatselijk talrijk. Bradley et al. (1973 : 210) geeft
negen vindplaatsen.

A. lorquiniana komt verder voor in Duitsland, Denemarken, Zweden,
Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije (Razowski 1984) en bovendien in
Finland (Varis et al. 1987) en het Europese deel van de Sovjet-Unie
(KUZNETSOV 1978).

A. lorquiniana komt voor in vochtige weiden en moerassen. De soort vliegt
in twee generaties van einde mei tot oktober. De tweede generatie overwintert

Phegea 18 (2) : 69-70 (I juni 1990)

69

als imago. De rupsen leven op Lythrum salicaria LiNNAEUS (gewone
kattestaart) die in ons land algemeen tot vrij algemeen voorkomt in het
noorden, in het zuiden haast uitsluitend in rivierdalen (Maas, Samber, Semois
enz.) (van Rompaey & Delvosalle 1979 : 654). De rupsen van de eerste
generatie leven in de jonge scheuten, die van de tweede generatie in de
bloemkransen waar ze van de bloemen en de zaden vreten. De rups verpopt in
een spinsel tussen plantaardig afval in de grond (Bradley et al. 1973 : 211).

Literatuur

Bentinck, A. Graaf & Diakonoff, A., 1968. De Nederlandse bladrollers (Tortricidae). - Monogra-
fieën van de Nederlandse Entomologische Vereniging 3.

Bradley, J.D., Tremewan, W.G. & Smith, A., 1973. British Tortricoid Moths. Vol. 1 Cochylidae
and Tortricidae : Tortricinae. The Ray Society, London.

Duponchel, P.A.J., 1835. Elistoire naturelle des Lépidoptères ou papillons de France. Tomé 9.
Librairie-Editeur Mequignong-Marvis, Paris.

Kuznetsov, V.I., 1978. Tortricidae, in Medvedev, G.S., Opredelitel Nasekomych Evropeiskoi
Chasti USSR. Tom IV Lepidoptera, Part 1 Nepticulidae-Tortricidae. Nauka Publishers,
Leningrad (Russisch).

Lhomme, L., 1935-1946. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique. Volume II.

Microlépidoptères. Le Carriol, par Douelle (Lot).

Razowski, J., 1984. Tortricini. In Amsel, H.G., Gregor, F., Reisser, H. & Roesler, R.-U.: Micro-
lepidoptera palaearctica 6, Druckerei und Verlage G. Braun, Karlsruhe.

Rompaey, E. van & Delvosalle, L., 1979. Atlas van de Belgische en Luxemburgse flora, Pterido-
fyten en Spermatofyten. 2de uitgave. Nationale Plantentuin van België. Meise.

Varis, V., Jalava, J. & Kyrki, J., 1987. Check-List of Finnish Lepidoptera. - Notulae Entomolo-
gicae 67 : 49-1 18.

Boekbespreking

Blab, J. & Nowak, E. ; Zehn Jahre Rote Liste gefahrdeter Tierarten in der Bundesrepublik
Deutschland.

17 x 24 cm, 321 p., talrijke tekstfiguren en tabellen, Kilda-Verlag, D-4402 Greven 1, paperback,
1989, DM 39,80 (ISBN 3-88949- 157-X).

Reeds lang worden overal ter wereld «Rode lijsten» opgesteld van plant- en diersoorten die met
uitsterven bedreigd zijn. Vooral in de bondsrepubliek Duitsland is men op dit gebied erg aktief
geweest. Toch biedt zo’n lijst slechts een momentopname, terwijl de evolutie en het onderzoek
verder lopen. Daarom werd in 1988 een symposium georganiseerd met als doel de lijsten bij te
sturen en een bilan op te maken van de verwezenlijkingen op het gebied van natuurbescherming.
In dit boek zijn de referaten van dat symposium opgenomen.

Als entomoloog interesseren ons uiteraard vooral de hoofdstukken die over insekten handelen
en dat zijn er nogal wat. Lepidopterologen zullen vooral geïnteresseerd zijn in het hoofdstuk door
H.-J. Weidemann over de betekenis van suksessie en «Störstellen» voor de bescherming van
vlinderbiotopen en het hoofdstuk door H. Prose over de problematiek bij het opstellen van
lijsten bedreigde Microlepidoptera. Verder zijn er hoofdstukken over Heteroptera,
Thysanoptera, Trichoptera, Diptera, Neuroptera, Coleoptera, Orthoptera, Odonata,
Ephemeroptera en Arachnida.

De duidelijk leesbare tekst is voorzien van talrijke grafieken en tabellen, schetsen van biotopen
enz. Het boek is erg verzorgd uitgegeven. Het richt zich tot iedereen die begaan is met de natuur
in het algemeen, en vooral met de diersoorten die in min of meerdere mate bedreigd zijn in hun
voortbestaan.

W O. De Prins

70

Phegea 18 (2) : 70 (1 juni 1990)

Faunistisch-ecologische studie van de ongewervelde fauna in het
natuurreservaat «De Gulke Putten» (West-Vlaanderen, Wingene).
I. Zweefvliegen (Diptera : Syrphidae) en een bespreking van de
malaiseval als bemonsteringstechniek

Kris DECLEER

Abstract. Faunistic and ecological study of the invertebrate fauna of the nature reserve
«De Gulke Putten» (Prov. Western Flanders, Wingene). I. Hoverflies (Diptera :
Syrphidae) with a discussion on malaise traps.

During the period 1985-1988 79 species of Syrphidae were recorded in the area by hand
collecting and using four Malaise traps. This is 50% of the species which have been
recorded since 1950 in the Flemish District. Sites of greatest interest were a nearly 50 years
old Alnus-Betula carr (site C) with e.g. Brachyopa scutellaris, Cheüosia praecox, Criorhina
asilica, Ferdinandea cuprea, Heringia heringi, Melangyna lasiophthalma, Melangyna
umbellatarum, Metasyrphus latilunulatus, Xylota lenta and Xanlhandrus comtus and a
small, wet heathland relict with hedgerow and wet meadow (site D) with Orthonevra
geniculata, a Campine element, along with Anasimyia interpuncta, Cheüosia fraterna, C.
praecox, Neoascia aenea, Sericomyia silentis, Metasyrphus latilunulatus and Didea
intermedia. At the latter site, quite a number of woodland hoverflies were found, and it
may well be the hedgerow is used as a migration route from one woodland area to the
other. At site B, a dry clearing with Molinia and scrubs, fewerspecies and individuals were
found. Most interesting there were Metasyrphus lapponicus, Trichopsomyia flavitarse
and Xanthandrus comtus. Site A, a Molinia heathland at the border of a dry acidic
grassland, yielded very few species and low numbers. The flowering of Molinia caerulea at
site A and B coincided with the occurrence of large numbers of Melanostoma mellinum and
Platycheirus angustatus which feed on the grass pollen and which seemed to have nearly
disappeared in the other sites at that moment.

Comparing the results of Malaise trapping and hand collecting it can be concluded that :

1 . Malaise traps are more efficiënt to survey an area. 5 species were captured by hand only,
whereas 30 species occurred only in the Malaise traps, among these a considerable number
of rare species.

2. Numbers in the Malaise traps do not always refiect density in the field : low numbers do
not necessarily mean a species is rare. Comparison of numbers should therefore at least be
confined to closely related species with comparable behaviour and be checked by means of
field observations.

3. Comparison of the numbers of a species between the different traps may be very
difficult in view of the complexity of site dependent aspects such as the height of the
vegetation, edge effects, the food resources available in the neighbourhood and the
position of the trap (e.g. considering wind and light exposure). At the level of species
richness, comparison between traps is admissible but the chance element (species in very
low numbers) should always be borne in mind.

4. Apart from weather conditions, the phenological pattern of a species presented by the
captures in a Malaise trap may be strongly influenced by the availability of local food
supplies.

Finally some conservation management recommendations are given emphasising on
larval ecology and the specific microclimatic and food supply requirements of hoverflies.

Résumé. Étude faunistique et écologique de la fauna invertébrée de la réserve naturelle
«De Gulke Putten» (prov. Flandre occidentale, Wingene). I. Syrphides (Diptera :
Syrphidae) avec une discussion au sujet des pièges de Malaise.

Pendant les années 1985-1988, 78 espèces de Syrphides ont été récoltées a la main et a
1’aide de quatre pièges de Malaise. Ce nombre constitue presque 50% des espèces qui sont
connues du district flamand depuis 1950. Les sites les plus intéressants étaient un bois

Phegea 18 (2) : 71-88 (1 juni 1990)

71

humide de Alnus et Betula vieux d’environ 50 ans (site C) avec entre autres Brachyopa
scutellaris, Cheilosia praecox, Criorhina asilica, Ferdinandea cuprea, Heringia heringi,
Melangyna lasiophthalma, M. umbellatarum, Melasyrphus latilunulatus, Xylota lenta et
Xanthandrus comtus, et un reliquat de bruyère humide avec une haie et une prairie humide
(site D) avec Orthonevra geniculata , une espèce campinoise, et Anasimyia interpuncta,
Cheilosia fraterna, C. praecox, Neoascia aenea, Sericomyia silentis, Melasyrphus
latilunulatus et Didea intermedia. Au dernier site, plusieurs syrphides des milieux
forestriers ont été trouvés et il est possible que la haie soit employée comme route de
migration de 1’un a 1’autre bois. Moins d’espèces et d’individus ont été trouvés au site B,
qui est une coupe sèche avec Molinia et broussailles. Les plus intéressants étaient
Metasyrphus lapponicus, Trichopsomyia flavitarse et Xanthandrus comtus. Au site A, une
bruyère de Molinia contigue a une prairie acide sèche, seul quelques espèces étaient
capturées et en petit nombre. La floraison de Molinia caerulea au site A et B coïncide avec
un grand nombre de Melanostoma mellinum et Platycheirus angustatus qui se nourrissent
du pollen des herbacées et qui semblent avoir disparu aux autres sites a ce moment.

En comparant les résultats des captures a la main et celles a 1’aide de pièges de Malaise, on
arrivé aux conclusions suivantes :

1 . Les pièges de Malaise sont plus efficaces pour inventorier un terrain. Seul quatre espèces
étaient collectées a la main, alors que 30 espèces n’étaient retrouvées que dans les pièges de
Malaise, dont un nombre considérable de raretés.

2. Le nombre d’individues dans les pièges de Malaise ne reflète pas toujours la densité dans
le site : les nombres réduits n’indiquent pas nécessairement la rareté d’une espèce. La
comparaison des nombres d’espèces différentes n’a de la pertinence qu’avec des espèces
trés apparentées au mode de vie proche, et il faut la compléter par des observations in situ.

3. La comparaison des nombres pour une même espèce dans différents pièges de Malaise'
est délicate, vu la complexité de facteurs dépendant des localisations, tels la hauteur de la
végétation, des effets de périphérie, 1’offre en nourriture et 1’exposition du piège au vent et
au soleil. Au niveau de la richesse en espèces, la comparaison entre les pièges est possible,
mais vu les nombres trés réduits pour certaines espèces, elle risque d’être aléatoire.

4. Abstraction faite des conditions météorologiques, la phénologie d’une espèce, telle
qu’elle se laisse retracer par des captures au pièges de Malaise, peut être fortement
influencée par la présence de ressources de nourriture locales.

Enfin, quelques suggestions sont faites pour la gestion écologique, en rapport avec
1’écologie des larves et les exigeances spécifiques des Syrphides quant au micro-climat et
la nourriture.

Decleer, K. : Rijksuniversiteit Gent, Laboratorium voor Ecologie der Dieren, Zoögeogra-
fie en Natuurbehoud, K.L. Ledeganckstraat 35, B-9000 Gent.

1. Inleiding

Bij het bepalen en plannen van beheersmaatregelen in natuurgebieden is er
behoefte aan meer kennis van de lokale ongewervelde fauna. Met dit doel
voor ogen werd het natuurreservaat «De Gulke Putten» in de periode 1985-
1988 frequent bezocht en met behulp van diverse technieken werden verschil-
lende ongewervelde diergroepen geïnventariseerd. De informatie die werd
verzameld, is tevens van faunistische en autecologische betekenis. In een reeks
bijdragen zullen enkele resultaten worden gepresenteerd. Als eerste worden
hier de zweefvliegen (Syrphidae) behandeld.

2. Het studiegebied, materiaal en methode
Het toponiem «Gulke Putten» verwijst naar historische viskweekvijvers in
het «Bulskampveld», het enorme heidelandschap dat zich tot in de 18e eeuw
uitstrekte tussen Aalter en Beernem. Vanaf het einde van de 18e eeuw werd dit

72

landschap in snel tempo ontgonnen. Vijvers werden drooggelegd, weiden en
akkers breidden uit en werden bemest. Bossen werden aangeplant op de meest
onvruchtbare gronden. In deze bossen en in de dreven, kapvlakten en open
plekken kon de lichtminnende heidevegetatie zich nog lang handhaven. In
1927 werden grote delen bos met heiderelicten aangekocht door de Regie voor
Telegraaf en Telefoon (RTT) voor het installeren van zendmasten voor
overzeese verbindingen. Het hele terrein werd toen gekapt en de oorspronke-
lijke natte en droge heidevegetaties konden terug uitbreiden. Vanaf het begin
van de jaren zestig werden grote delen omgezet in akkers en intensief
grasland. Andere percelen werden herbeplant of er trad spontane opslag op
van struiken en bomen. Door plaatselijk en incidenteel kappen en maaien
bleven de typische levensgemeenschappen van droge en natte hei echter min
of meer behouden. Sinds 1970 beheert de v.z.w. Natuurreservaten 14 ha van
het gebied als natuurreservaat. Hieronder vallen de meest gave heiderelicten,
droge schraalgraslanden, nat hooiland en een bebost gedeelte dat deels als
hakhout, deels als verwaarloosd hakhout wordt beheerd en doorsneden
wordt met lichtrijke paden die jaarlijks worden gemaaid (zie figuur 1). Het
gebied ligt in een vrij bosrijke omgeving met afwisselend weiland en akker op
de nattere, resp. drogere gronden. Meer informatie over historiek en vegetatie
van het reservaat is te vinden in STIEPERAERE (1979). Het terrein is volledig
gelegen in het UTM-hok ES25 (10 km x 10 km).

Met behulp van hand- en sleepvangsten werd de zweefvliegenfauna in de
periode 1985-1988 uitgebreid geïnventariseerd (ca. 30 excursies gespreid over
het jaar). Op vier plaatsen werd voor de duur van één vliegseizoen één
malaiseval geplaatst in 4 biotooptypes, grofweg met de volgende combinaties
van kenmerken : droog/open, droog/bos, nat/bos, nat/open (zie figuur 1).

De vier stations kunnen als volgt nader worden omschreven :

A. Door schapen extensief begraasde pijpestrootjesvegetatie («Schape-
stuk») op de grens met een jaarlijks gemaaid, heischraal grasland ( Violion
caninae). De overgang tussen beide wordt gevormd door een ondiepe, meestal
droge gracht met wat riet ( Phragmites australis), wederik ( Lysimachia vulga-
ris ) en lage struikbegroeiing van wilg (Salix x multinervis), ruwe berk ( Betula
pendula ) en Amerikaanse vogelkers ( Prunus serotina). Opvallende soorten in
het heischraal grasland en in de randen zijn knoopkruid ( Centaurea jacea),
gevlekte orchis ( Daclylorhiza maculata), valse salie ( Teucrium scorodonia) en
gewoon struisgras (Agrostis capillaris). De malaiseval zelf staat in pijpestroot-
je ( Molinia caeruled) (100% dominantie). De hoogte van de grondwatertafel
fluctueert sterk in de loop van het jaar : ’s zomers vrij droog, ’s winters peilen
van enkele cm tot ca. 30 cm onder het maaiveld. Tijdens de bemonstering
werd de malaiseval met prikkeldraad afgeschermd van de grazende schapen.

B. Zeer droge, open kapvlakte omgeven door bos bestaande uit o.m. ruwe
berk, zomereik ( Quercus robur ) en Drents krenteboompje ( Amelanchier
laevis). Circa 10% van de kapvlakte is kale bodem. Struikheide ( Calluna
vulgaris), valse salie en vooral pijpestrootje zijn ruim aanwezig met daarnaast
veel opslag van berk, krenteboompje, sporkehout ( Frangula alnus ) en

73

Figuur 1 : Ecotopenkaart van het natuurreservaat «De Gulke Putten» en omgeving met situering
van de malaisevallen.

zomereik.

C. Naar het zuiden geëxposeerde bosrand met braamstruwelen (Rubus sp.)
aan een ingesloten, natte, open plek met o.a. riet, pinksterbloem ( Cardamine
pratensis ), grote brandnetel ( Urtica dioiea), kale jonker ( Cirsium palustre) en
wilgenopslag. Een klein gedeelte wordt jaarlijks gemaaid. Het omgevende bos
is erg vochtig en bestaat voornamelijk uit grauwe els ( Alnus incana ) en berk.
Het werd de laatste 20 jaar niet meer gekapt en het heeft een weelderige
begroeiing, o.m. van wilde kamperfoelie (Lonicera periclymenum) en bramen.
Dode en omvallende bomen zijn aanwezig.

D. Natte pijpestrootjesvegetatie («perceel 157») met veenmosbulten en
opslag van wilg, gagel ( Myrica gale) en sporkehout. Begeleidende plante-
soorten zijn o.m. dopheide ( Erica tetralix), tormentil (Potentilla erecta),
veldrus ( Juncus acutiflorus), riet en kale jonker. Een deel van de pijpestrootjes-
bulten wordt jaarlijks gemaaid. Plaatselijk wordt een plagbeheer gevoerd
waardoor dopheide, ronde zonnedauw ( Drosera rotundifolia), blauwe zegge
( Carex panicea) en groengele zegge ( Carex demissa ) domineren. De malaise-

74

val is geplaatst aan de zuidrand van een smalle houtkant met berk en wilg die
langs de andere zijde grenst aan een bloemrijk hooiland met veel kruipende
boterbloem ( Ranunculus repens), koekoeksbloem ( Lychnis flos-cuculi) en
veldrus.

Malaisevallen A,B,C waren operatief in de periode 12.IV-18.X.1987 en D
in de periode 7.IV-13.X. 1986. Ze werden wekelijks geledigd. Determinatie
gebeurde met behulp van van der Goot (1981) en Stubbs & Falk (1986).
Voor de nomenclatuur werd Verlinden & Decleer (1987) gevolgd.
Verspreidingsgegevens voor België werden eveneens aan dit laatste werk
ontleend. Autecologische gegevens zijn naast de hoger opgesomde werken
nog afkomstig van Torp (1984).

3. Vangstresultaten

78 soorten zweefvliegen werden gevangen, d.i. ongeveer één vierde van de
Belgische fauna of 49% van de soorten die in het Vlaamse district (sensu
Verlinden & Decleer 1987) na 1950 zijn waargenomen. In de 4 malaise-
vallen samen werden 74 soorten en 2385 individuen aangetroffen. Een
volledige soortenlijst, met de vangstresultaten over de ecologie en zeldzaam-
heid van de soorten, is weergegeven in tabel 1.

Determinatie van bepaalde Eumerus-, Neocnemodon- en Paragus- soorten
vereist mannelijke individuen. Voor twee soorten van deze genera waren
enkel wijfjes voorhanden en werd toch een soortnaam tussen haakjes opgege-
ven. « Eumerus ( strigatus )» kan enkel worden verward met E. sogdianus die
echter veel zeldzamer is. Bovendien zijn de vangstplaatsen in overeenstem-
ming met de biotoopvoorkeur van de eerstgenoemde soort. «Paragus
( haemorrhous )» kan worden verward met P. tibialis die echter nog maar van 3
lokaliteiten in ons land bekend is. De eerste soort, daarentegen, is veel
algemener.

Vooraleer de vangstresultaten meer in detail te bespreken, wordt eerst
dieper ingegaan op de problemen bij interpretatie van malaisevalgegevens.

4. Interpretatie van malaisevalgegevens

Malaisevallen hebben het voordeel dat ze, i.v.m. oog- en sleepvangsten,
continu vangen. In onze studie werden niet minder dan 30 soorten enkel met
behulp van malaisevallen waargenomen. Slechts 4 soorten zijn enkel met het
insektennet gevangen. Qua efficiëntie verdient het gebruik van malaisevallen
dus duidelijk de voorkeur, in het bijzonder wanneer blijkt dat vooral de zeld-
zame soorten meer in de val terecht komen (zie figuur 2). Deze soorten
werden, bij gebruik van het insektennet, blijkbaar gemist en dit ondanks de
frequente bezoeken bij geschikte weersomstandigheden en vliegperiodes.

De vangstresultaten van malaisevallen worden door verschillende factoren
bepaald :

a. Toeval

Uit figuur 3 blijkt dat het toeval een grote rol speelt bij de aan- of afwezig-
heid van een soort. Voor de totale opbrengst van de vier malaisevallen werden
17 van de 74 soorten slechts aangetroffen in 1 exemplaar. Nog eens 23 soorten

75

FIGUUR 2

Figuur 2 : Vergelijking van handvangsten en malaisevallen in relatie tot de zeldzaamheid van de
aangetroffen soorten. (Klasse 1 : zeer algemeen, klasse 7 : zeldzaam).

waren slechts vertegenwoordigd met 2 a 5 exemplaren. In totaal zijn dus 40, of
meer dan de helft van de soorten gevonden in aantallen kleiner dan of gelijk
aan 5. Dergelijke lage aantallen zijn hoofdzakelijk te wijten aan de aanwezig-
heid van slechts heel kleine populaties. Inderdaad behoort het merendeel van
deze soorten ook tot een hoge zeldzaamheidsklasse (figuur 4) en vele van deze
soorten werden ook niet bemachtigd met behulp van handvangsten. Deze
verklaring gaat echter niet steeds op. B.v. voor Syritta pipiens, Platycheirus
albimanus en P. peltatus, die overal algemeen zijn en meestal talrijk voor-
komen, maar niettemin weinig zijn gevangen,
b. Zeldzaamheid van een soort

Het totaal aantal individuen van een soort in de 4 malaisevallen samen is
significant negatief gecorreleerd met de zeldzaamheidsklasse waartoe de
soort behoort (Spearman rank-correlatie (SlEGEL 1956) : R=-0,724, p <0,0 1 ).
M.a.w. hoe zeldzamer de soort op landelijk niveau, hoe kleiner de aantallen
die in de vallen worden aangetroffen. In principe kan een landelijk zeldzame
soort lokaal talrijk voorkomen en dus in grote aantallen in de val terecht
komen. Blijkbaar is dit in deze studie niet het geval, of althans uitzonderlijk en
zou voorzichtig kunnen worden besloten dat de Belgische verspreidingsgege-
vens (VERLINDEN & DECLEER 1987), die voor het grootste deel nog op hand-
vangsten zijn gebaseerd, globaal ook de vangstkans van de soorten in malaise-
vallen weerspiegelen. Dit betekent dat, zoals logischerwijs kon worden
verwacht, zeldzame soorten in kleinere aantallen worden gevangen dan
algemene, weliswaar zonder dat de aantallen daarom een evenredige afspiege-
ling hoeven te zijn van de populatiegrootte in het veld. Tot een gelijkaardig

76

besluit werd gekomen bij correlatie tussen het totaal aantal individuen van
een soort en het aantal UTM-hokken in West-Vlaanderen waar de soort werd
aangetroffen : R(Spearman)=0,664, p<0,01.

c. Mobiliteit en activiteit

Niet alle soorten zijn even mobiel. Grote zweefvliegen, zoals Eristalis sp.,
Helophilus sp. en Volucella sp. zijn behendige vliegers en kunnen grote afstan-
den afleggen. In de veronderstelling dat grotere soorten mobieler zijn dan
kleinere en daardoor misschien meer kans maken om te worden gevangen
werd een Spearman rank-correlatie uitgevoerd tussen het totaal aantal
gevangen individuen en de corresponderende gemiddelde grootte van het dier
(van der Goot 1983) en dit apart voor de 7 onderscheiden zeldzaamheids-
klassen. Telkens werd echter een niet significant verband vastgesteld. Uit de
vangstresultaten blijkt inderdaad dat, b.v., een soort als Helophilus pendulus
wel zeer veel wordt gevangen, terwijl Eristalis- soorten veel minder in de val
terecht komen. Tot een gelijkaardige vaststelling kwam ook VERLINDEN
(1985). Mobiliteit en activiteit alleen, vormen dus zeker geen afdoende
verklaring voor de aangetroffen aantallen, maar kunnen ongetwijfeld een
belangrijke rol spelen.

Het is bekend dat activiteit vooral wordt bepaald door de drang om een
partner te vinden, voedsel (nektar, pollen) te zoeken en geschikte eiafzettings-
plaatsen te lokaliseren (wijfjes). Daarbij speelt echter ook de weersgesteldheid
een rol. Het feit dat bij sommige soorten beduidend meer individuen van
een bepaalde sexe werden aangetroffen, laat vermoeden dat ook tussen de
sexen onderling verschillen optreden in activiteit. Mogelijk omdat de vlieg-
periode bij wijfjes meestal langer duurt (cf. eiafzetting), werden bij enkele
soorten méér wijfjes dan mannetjes geteld (tabel 2). Dit geldt echter niet voor
Helophilus pendulus. Een duidelijk inzicht in de mechanismen die dit
verschijnsel zouden kunnen verklaren, ontbreekt echter. De complexiteit van
het probleem neemt nog toe wanneer rekening moet worden gehouden met de
aan- of afwezigheid van eventueel tijdelijke voedselbronnen in de periode dat
een bepaalde sexe in aantal overweegt (in het begin van de generatie domine-
ren mannetjes, op het einde wijfjes). Zoals het voorbeeld van Plalycheirus
angustatus en Melanostoma mellinum (zie verder en figuur 6) bewijst, kan het
waargenomen fenologiepatroon inderdaad sterk afhankelijk zijn van het
plaatselijk voedselaanbod.

d. Microhabitat

Verschillen in vangstefficiëntie kunnen ook afhankelijk zijn van de levens-
wijze van de soort. Zo hebben de hoger vernoemde Syritta pipiens, Platychei-
rus albimanus en P. peltatus een sterke binding met de (grazige) vegetatielaag
(deze vliegen leven vnl. van graspollen). Ze moeten de vegetatie verlaten om in
de val terecht te komen. De lage aantallen van dergelijke soorten zouden aan
deze sterke microhabitat-binding kunnen te wijten zijn. Gelijkaardige
aspecten kunnen een rol spelen voor o.m. de overige Platycheirus-soorten,
Neoascia' s en Pipizella varipes.

77

De reacties van adulte zweefvliegen op verschillen in lichtintensiteit en
vochtigheid zijn nog grotendeels onbekend. Toch zullen dergelijke verschillen
ongetwijfeld optreden tussen de voet van de malaiseval en de vangpot - beves-
tigd op ongeveer 2 m hoogte - en zo de verschillende soorten eventueel
verschillend beïnvloeden. In dit verband is ook de expositie van de malaiseval
belangrijk (windrichting, beschaduwing). Over de invloed van de kleur van

Tabel 1 : Overzicht van de zweefvliegenfauna van het studiegebied met aanduiding van het totaal
aantal individuen (m/w) per malaiseval (A-D) en aanvullende handvangsten (H). De faunistisch
meest interessante soorten zijn aangeduid met (zeldzaamheidsklasse 7) of'*’ (zeldzaamheids-
klasse 6).

Handvangsten : x = in klein aantal; X = in groot aantal.

Kolom 1) bevat informatie over de levenswijze van de larve :
a = larve aquatisch of sub-aquatisch

c = larve carnivoor op blad- en schildluizen, kleine rupsen
p = larve fytofaag (welbepaalde plantesoorten)
n = larve leeft in de nesten van hommels
h = larve leeft in rottend hout
s = larve leeft in uitvloeiende sappen van bomen

d = larve leeft in mest of rottend organisch materiaal (uitgezonderd hout)

Kolom 2) geeft de biotoopvoorkeur aan : W = Wetlands; B = Bosrijke omgeving; E = Eurytoop;
G = Graslanden; X = Xerofiel.

Kolom 3) geeft de zeldzaamheidsklasse weer volgens Verlinden & Decleer (1987). (1 = zeer
algemeen; 10 = uiterst zeldzaam).

Kolom 4) geeft het aantal verspreidingshokken van 10 km x 10 km weer voor de provincie West-
Vlaanderen (totaal 42 hokken) (gegevens ontleend aan Verlinden & Decleer 1987).

Kolom 5) duidt de soorten aan waarvan migratie over lange afstand is vastgesteld, gebaseerd op
trekgegevens uit het Alpengebied (Aubert et al. 1976). ‘M’ wijst op migratie in grote aantallen;
‘m’ in kleine aantallen en ‘m?’ vermoedelijke migratie.

TOTAALVANGSTEN MALAISEVALLEN

A

B

C

D

H

1)

2)

3)

4)

*Anasimyia interpuncta

-

-

-

-/I

a

V

6

4

Baccha elongata

-

-n

1/9

-n

c

B

4

10

**Brachyopa scutellaris

-

-

-/I

-

s

B

7

1

Cheilosia albipila

-

-

-/2

-/2

P

B

5

3

albitarsis

-

-

3/4

4/1

X

P

W

2

16

* fraterna

-n

-/i

-

-/5

P

V

6

2

pagana

-

ï/-

1/12

-/I

X

P

E

3

10

* praecox

-

-

-/2

-/I

P

E

6

1

vernalis

-

-/i

-

1/1

X

P

E

4

11

Chrysogaster hirtella

-

-

-

8/3

X

a

W

4

11

Chrysotoxum bicinctum

-

ï/-

2/7

-/2

X

n

E

4

4

‘Criorhina asilica

-

-

1/-

-

h

B

6

1

berberina

-

ï/i

1/1

-/I

X

h

B

4

7

Dasysyrphus albostriatus

-

-

-

-/I

c

B

4

8

hilaris

-

-

-/2

-

c

B

5

2

venustus

”/2

1/18

10/21

1/6

X

c

B

3

6

**Didea intermedia

-

-

-

-/I

c

B?

7

2

Epistrophe eligans

-

-/I

-

-/I

X

c

B

3

9

nitidicollis

-

-/I

1/-

-/I

c

B

5

3

Episyrphus auricollis

-

-

-/I

1/5

c

E

5

11

balteatus

5/1

31/14

95/112

5/23

X

c

E

1

32

Eristalis abusivus

-

-

2/-

1/-

X

a

E

5

23

arbustorum

-

-/I

13/18

4/-

X

a

E

1

30

intricarius

-

-

5/-

1/3

X

a

E

3

22

78

pertinax

-/I

-

sepulcralis

-

-/I

tenax

-

-

Eumerus (strigatus)

-

-/I

Ferdinandea cuprea

-

-

‘Helophilus hybridus

-

-

pendulus

2/7

15/29

trivittatus

-/I

-

Lejogaster metallina

-

-

**Melangyna lasiophthalma

-

-

* umbellatarum

Melanostoma mellinum

9/20

95/73

scalare

-

2/12

Merodon equestris

-

-

Metasyrphus corollae

1/2

* lapponicus

-

-/I

latif asciatus

-

-/I

** latilunulatus

-

-

luniger

-

-

Myathropa florea

-11

-/2

*Neoascia aenea

-

-

podagrica

-

-/4

Neocnemodon spec.

-

-

**Orthonevra geniculata

-

-

*Paragus (haemorrhous)

-n

”/ 4

*Parasyrphus punctulatus

-

-

*Pipiza bimaculata

-

-

Pipizella varipes

-n

-

Platycheirus albimanus

-

- 12

angustatus

1/23

13/20

clypeatus

1/2

7/14

peltatus

-/I

-

scambus

-

scutatus

1/1

-/2

Pyrophaena granditarsa

-

-

Rhingia caopestris

1/2

13/3

- Scaeva selenitica

-

-

Sericomyia silentis

-

-

Sphaerophoria scripta

-/I

4/2

Syritta pipians

~

Syrphus ribesii

1/1

3/15

torvus

-

1/-

vitripennis

-

1/1

**Trichopsoayia flavitarse

-n

Tropidia scita

3/3

4/8

Voiucalla bombylans

1/3

1/1

*Xanthandrus comtus

-

1/-

Xanthogramma pedissequum

-/I

Xylota lenta

segnis

-/2

3/2

sylvarum

1/2

-/I

Totaal aantal soorten

21

38

AANVULLENDE HANDVANG3TEN

Volucella pellucens

-

-

*Neocnemodon vitripennis

Scaeva pyrastri

Melangyna cincta

~

22/16

~/2

X

a

E

1

28

1/2

-n

X

a

E

3

23

2/4

9/1

X

a

E

1

32

H

-

-

X

p

E

5

13

4/-

-

s

B

5

2

1/-

-

a

V

6

8

214/140

33/12

X

a

E

1

28

-

1/1

X

a

V

3

20

m

-

2/4

X

a

V

4

9

-/I

c

B

7

2

-/I

-

c

B

6

4

18/16

6/20

X

c

E

1

20

«

3/11

-

X

c

B

2

15

-/I

1/-

X

p

E

4

8

1/1

5/21

X

c

E

2

25

M

-

c

B

6

3

m

-/2

~/3

c

E

5

8

m

-/I

-/I

c

B

7

3

-

-/I

c

E

4

12

M

2/1

1/-

X

a

E

1

18

-

-/I

a

V

6

5

8/38

2/8

X

a

E

2

17

-

-/I

c

B

1/-

a

V

7

0

-/I

- 12

c

X

6

1

-/I

-n

c

B

6

6

-

-n

X

c

B

6

3

2/-

-

X

c

E

4

5

-

-/ï

X

c

B

2

14

m

-/8

11/15

X

c

G

4

16

21-

28/15

X

c

G

1

20

-n

1/2

X

c

E

2

21

-

3/5

X

c

V

5

16

1/2

1/3

X

c

E

3

21

-

23/16

X

c

V

4

13

103/66

36/59

X

d

E

1

25

-

-/I

X

c

E

4

O

H

-/I

a

V?

4

4

4/4

1/5

X

c

E

1

21

K

-12

i/-

X

d

TT

1

25

7/44

- 12

X

c

E

1

25

m

1/1

~

c

B

3

12

M

2/3

21-

X

c

E

2

20

V

-

-

c

B

7

1

20/46

59/35

V

A

d

W

5

19

26/20

-/5

X

n

B

2

15

1/-

-

c

S

6

5

m?

-/I

-

X

c

B

4

6

21-

-

h

B

5

3

11/29

4/4

X

h

B

2

9

4/7

-/3

X

h

B

4

7

53

58

X

n

B

2

10

-

-

X

c

B

6

6

-

-

X

c

E

1

25

r

-

X

c

B

5

6

m

79

FIGUUR 3

Figuur 3 : Frequentieverdeling van het aantal soorten in relatie tot het aantal individuen
(opbrengst van de 4 malaisevallen samen).

Tabel 2 : Top 10 van de talrijkste soorten in de 4 malaisevallen samen (m/w). De sexe die
significant meer is aangetroffen is onderstreept (chi-kwadraat test : Siegel 1956).

mm/ww

chi-kwadraat

test

Helophilus pendulus

264/188

p<0 , 001

Rhingia campestris

153/135

NS

Episyrphus balteatus

136/150

NS

Melanostoma mellinum

128/129

NS

Tropidia scita

85/92

NS

Platycheirus angustatus

25/66

p<0,01

Syrphus ribesii

11/62

p < 0 , 001

Platycheirus clypeatus

33/31

NS

Neoascia podagrica

10/50

p<0,001

Dasysyrphus venustus

12/47

p<0,001

Tabel 3 : Opbrengsten van de 4 malaisevallen (A-D) en handvangsten (H) in termen van
zeldzaamheid en totaal aantal soorten en individuen.

ZELDZAAMHEIDS KL AS SE

N

N

i

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Soorten

Individuen

A

9

3

3

3

1

2

-

-

-

-

21

103

8

9

7

6

7

4

4

1

-

-

-

38

447

c

12

8

6

8

9

7

3

-

-

-

53

1260

D

12

8

7

14

7

7

3

-

-

-

58

575

TOTAAL

12

9

8

16

11

12

6

-

-

-

74

2385

(+H)

(13)

(10)

(12)

(13)

(78)

B&LG1 Cj

13

11

12

27

29

55

32

40

45

50

314

80

Tabel 4 : Zweefvliegen in de Gulke Putten met fytofage larven en een overzicht van de tot nu toe
gekende waardplanten.

Cheilosia albipila

Cheilosia albitarsis
Cheilosia fraterna
Cheilosia pagana
Cheilosia praecox
Cheilosia vernalis

Eumerus strigatus

Merodon equestris

stengels van Cirsium palustre, C.oleraceum, stengels en

wortels van Carduus crispus

(Ranunculus?)

stengels van Cirsium palustre

wortels van Anthriscus sylvestris

eieren afgezet in rozet van Hieracium pilosella

stengels van Matricaria recutita en Sonchus oleraceus,

omwindsel van Tragopogon pratensis, Achillea millefolium

wortels en knollen van planten (o.a. Narcissus, Iris,

Pastinaca, Allium, uien, aardappelen)

wortelknollen (Hyacinthoides non-scripta. Narcissus)

15

LU

§ 10

CD

CO

I

■«e

(—

<

< 5

Figuur 4 : Fruequentieverdeling van de soorten, onderverdeeld in 3 abundantieklassen ( 1 , 2-5, >5
ex.), in relatie tot hun zeldzaamheid (klasse 1 : zeer algemeen, klasse 7 : zeldzaam).

malaiseval-tenten is voor zover mij bekend, niets geweten. Wel werd o.m.
door DISNEY et al. (1982) aangetoond dat witte en gele kleurvlakken voor
zweefvliegen en de meeste andere vliegegroepen de grootste aantrekkings-
kracht uitoefenen.

Samenvattend kunnen we volgende algemene besluiten formuleren :

1 . Malaisevallen zijn een geschikte methode om, zonder grote fysische vangst-
inspanning, vele soorten te verzamelen. Zeldzame soorten worden daarbij
duidelijk meer gevangen dan met behulp van handvangsten.

2. Het aantal individuen van een soort weerspiegelt niet noodzakelijk de reële
abundantie in het veld : soorten die slechts in enkele exemplaren zijn gevangen
kunnen talrijk aanwezig zijn. Vergelijking van de aantallen individuen tussen
verschillende soorten kan hoogstens voor soorten van hetzelfde genus of voor
soorten met vergelijkbare levenswijze.

FIGUUR 4

2 3 4 5 6 7

ZELDZAAMHEIDSKLASSEN

^ 2-5 ex. | |>5 ex.

1 ex.

81

FIGUUR 5

60

50

5 40
1 —

CC

o

o

^ 30

I

<

10

Figuur 5 : Frequentieverdeling van de zweefvliegen in de Gulke Putten, het Vlaams district na
1950 en België in relatie tot 10 zeldzaamheidsklassen (klasse 1 : zeer algemeen, klasse 10 : zeer
zeldzaam).

3. Vergelijking op het niveau van aantallen individuen binnen eenzelfde soort
en tussen verschillende malaisevallen is bijzonder moeilijk gezien het grote
belang en de complexiteit van standplaatsfactoren zoals hoogte van de
vegetatie, invloed van randen en voedselbronnen in de omgeving en expositie
(wind, licht). Op het niveau van soortenrijkdom en -samenstelling is vergelij-
king beter mogelijk maar dient rekening te worden gehouden met een grote
toevalsfactor (soorten in zeer lage aantallen).

4. Behalve door weersomstandigheden, wordt het fenologiepatroon, zoals het
met behulp van malaisevallen wordt waargenomen, sterk beïnvloed door het
lokale voedselaanbod.

5. Evaluatie van de zweefvliegenfauna van het studiegebied

De vrij grote waarde van «De Gulke Putten» voor zweefvliegen komt tot
uiting in figuur 5. Er werden veel soorten aangetroffen met een voor het
Vlaams district respectabel aantal zeldzaamheden. Wellicht zou verder
onderzoek nog bijkomende soorten aan het licht kunnen brengen. Afgaand
op Verlinden & Decleer (1987) zijn slechts 3 UTM-hokken van 10 km x
10 km in het Vlaams district rijker aan soorten (nl. omgeving Brugge en
omgeving Gent).

Uit een vergelijking van de opbrengsten van de 4 malaisevallen (tabel 3)
blijkt duidelijk de voorkeur van de meeste soorten voor de natte tot vochtige
plaatsen (C, D). Het aantal soorten en individuen is duidelijk het laagst in de
droge stations A en B. Het verschil tussen C/D en A/B wordt vooral gemaakt
door het hoger aantal zeldzame soorten in C en D. Qua verhouding aantal

82

Figuur 6 : Aantalsdistributie van Melanostoma mellinum (a) en Platycheirus angustatus (b) in
malaisevallen A, B en C in 1987 (gearceerd : wijfjes, blanco : mannetjes).

individuen/aantal soorten, scoort station D het best. Mogelijk is dit te wijten
aan een «corridor-effect» van de naar het zuiden gerichte houtwalflank, die 2
bospercelen met elkaar verbindt, en die door een grote verscheidenheid aan
soorten (maar in niet te grote aantallen?), als migratieroute wordt gebruikt.

Station A

In de begraasde, droge pijpestrootjesheide zijn slechts 2 soorten in redelijk
aantal aangetroffen : Melanostoma mellinum en Platycheirus angustatus. De
grootste aantallen vallen samen met de bloeiperiode van pijpestrootje (figuur
6). Inderdaad bestaat het voedsel van de imago’s van beide soorten vooral uit
pollen van grassen. Rond dit tijdstip is het aangrenzende schraalgrasland
gemaaid en overigens zijn er weinig grassen die nog zo laat bloeien zodat
pijpestrootje de belangrijkste voedselbron wordt in de omgeving. Het is
echter niet duidelijk of het hier inwijkelingen betreft of individuen van ter
plaatse opgegroeide larven. Deze laatste leven carnivoor op bladluizen.
Cheilosia fraterna en Tropidia scita zijn vochtminnende soorten en zijn waar-
schijnlijk gecorreleerd met het grachtje langs de perceelscheiding. De overige
soorten zijn mogelijk zwervers die de lage struikjes volgen langs dezelfde
perceelscheiding.

Station B

In de droge, open plek in het hakhout is Melanostoma mellinum de meest
aangetroffen soort. De activiteitspiek valt hier eveneens samen met de bloei-
periode van pijpestrootje (figuur 6). Ook Platycheirus angustatus is er in
aantal waargenomen. De interessantste soorten zijn Metasyrphus lapponicus,
Trichopsomyia flavitarse en Xanthandrus comtus; alle slechts 1 exemplaar

83

FIGUUR 7

Figuur 7 : Frequentieverdeling van het aantal soorten zweefvliegen in de 4 malaisevallen ( A-D)
volgens biotoopvoorkeur. W= Wetlands, B= Bosrijke omgeving, E= Eurytoop; G= Grasland.
X = Xerofiel. (Blanco: totaal Gulke Putten, gearceerd: specifieke malaiseval).

waardoor weinig met zekerheid over de biotoopvoorkeur kan worden
afgeleid. M. lapponicus is een bossoort die, vanwege zijn grote gelijkenis met
andere soorten, wellicht geregeld over het hoofd wordt gezien. Migratie-
gedrag werd reeds waargenomen. De larve is carnivoor maar meer details
ontbreken. T. flavitarse is een klein zwart vliegje dat op het eerst zicht aan
Pipiza bimaculata doet denken, maar aan het langere 3e sprietlid duidelijk is
te onderscheiden. De biotopen waar de soort tot nu toe is gevangen zijn nogal
uiteenlopend : zandige of stenige, wat ruderale plaatsen, natte heide en kap-
vlaktes. De larve is carnivoor, maar over de levenswijze is niets bekend. X.
comtus is onmiskenbaar en wordt in de Westeuropese literauur vaak
beschouwd als een met uitsterven bedreigde soort (Stubbs & Falk 1986,
Torp 1984, VAN DER Goot 1986, VERLINDEN & DECLEER 1987). Recent zijn
echter overal weer wat meer waarnemingen van deze soort verricht, vooral in
de nazomer. Het is niet uitgesloten dat deze vangsten immigranten betreffen
uit het zuiden (in het studiegebied 2 septemberwaarnemingen). De soort is in
allerlei biotopen aangetrofen, maar meest frequent in bosrijke omgeving. De
larve leeft van in groepjes levende rupsjes van microlepidopteren : spinsel-
motten (Yponomeutidae) en bladrollers (Tortricidae).

Station C

Op de natte open plek, omringd door elzen-berkenbroek, werden 1260
zweefvliegen gevangen. De hoge aantallen zijn te wijten aan Helophilus
pendulus (N=354), Episyrphus balteatus (N=207) en Rhingia campestris
(N= 169), alle zeer algemene soorten. In de nazomer ontbreken op deze plaats
bloeiende grassen, zodat Melanostóma mellinum en Platycheirus angustaius
minder in die periode zijn gevangen. In dit station werd het grootste aantal
echte bossoorten aangetroffen, waarvan de volgende het meest noemens-

84

waardig : Brachyopa scutellaris, Criorhina asilica, Ferdinandea cuprea,
Melangyna lasiophthalma, M. umbellatarum, Metasyrphus latilunulatus en
Xylota lenta. Gezien de afwezigheid van oude bossen in de onmiddellijke
omgeving, mag het Voorkomen van al deze merkwaardige soorten in dit
nauwelijks 50 jaar oude bosbiotoop zeker worden onderstreept. Het illus-
treert dat de dispersiecapaciteit van deze stenotope soorten blijkbaar niet mag
worden onderschat. Ook is de binding met oude bossen met nog een hoge
graad van natuurlijkheid en variatie niet exclusief, op voorwaarde dat aan een
aantal essentiële eisen wordt voldaan. Zo leven de larven van B. scutellaris en
F. cuprea in uitvloeiende sappen van loofbomen. Xylota- en Criorhina- soorten
zijn aangewezen op de aanwezigheid van stervende bomen en rottend hout.
De overige, hoger vermelde zweefvliegen hebben larven met carnivore levens-
wijze, met uitzondering van de saprofage H. pendulus, E. balteatus en R.
campestris. Over de eventuele gebondenheid aan bepaalde prooisoorten is
niets bekend. M. latilunulatus komt ook wel buiten boskernen voor en
vertoont mogelijk een beperkt migratiegedrag net zoals vele andere Metasyr-
phus- soorten. M. lasiophthalma vliegt enkel vroeg in het voorjaar en is dan
vooral op wilgenkatjes aangewezen. Enkele andere noemenswaardige zweef-
vliegen uit dit biotoop zijn Cheilosia praecox, C. albipila, Criorhina berberina,
Chrysotoxum bicinctum, Dasysyrphus hilaris, Helophilus hybridus, Parasyr-
phus punctulatus en Xanthandrus comtus.

Station D

Het natte heiderelict aan de rand van een houtkant en bloemrijk hooiland,
leverde het hoogste aantal soorten op. Uitschieters zijn Rhingia campestris
(N=95) en een typische soort voor eutrofe moerassen Tropidia scita (N=94).
Larven van deze laatste soort zijn elders aangetroffen in strooisel en venige
modder en tussen bladscheden van grote lisdodde. Faunistisch meest inter-
essant is het voorkomen van Orthonevra geniculata die we als een Kempisch
relict kunnen beschouwen. De soort is geboden aan mesotrofe tot oligotrofe
moerassen en voorlopig vormen «De Gulke Putten» de enige vindplaats na
1950 van deze soort in het westen van het land (zie figuur 8). De larve leeft
aquatisch of semi-aquatisch en voedt zich waarschijnlijk met bacteriën.

Andere interessante moerassoorten zijn: Anasimyia interpuncta, Cheilosia
fraterna en Neoascia aenea. C. fraterna leeft als larve in kale jonker en komt
als dusdanig ook wel in natte, open bossen voor. Beide andere soorten hebben
aquatisch levende larven. De larve van Sericomyia silentis, een grote wesp-
imiterende zweefvlieg, is in de literatuur gemeld van voedselarme vennetjes
en poeltjes tussen Molinia (o.a. STUBBS & Falk 1986). De exclusieve gebon-
denheid van deze soort aan dit biotoop is m.i. twijfelachtig gezien de soort
ook regelmatig in bossen of plekken ver weg van dergelijke milieus wordt
aangetroffen. Maar in open, eutrofe moerassen ontbreekt deze soort. De
bloeiende boterbloemen in het nat hooiland vormen een belangrijke voedsel-
bron voor vele adulte zweefvliegen, in het bijzonder voor soorten uit de
geslachten Anasimyia, Cheilosia, Chrysogaster, Helophilus en Lejogaster. De
voorjaarssoorten foerageren vooral op wilgenkatjes. Melanostoma, Pyro-

85

Figuur 8 : Verspreidingskaartje van Ortho-
nevra geniculata. Waarnemingen van vóór
1950 zijn aangeduid met een asterix. De
waarneming in de buurt van Gent dateert
van 1950. De overige vindplaatsen dateren
van na deze periode.

phaena en Platycheirus zijn zowel te vinden op bloeiende grassen als op
boterbloemen.

Opvallend is dat in malaiseval D ook heel wat bossoorten zijn aangetroffen:
o.a. Baccha elongata, Criorhim berberina, Dasysyrphus venustus, Epistrophe
eligans, Parasyrphus punctulatus, Volucella bombylans, Xylota segnis en Xylota
sylvarum. In en langs de tot enkele meter brede houtkant, zijn mogelijk
geschikte levensomstandigheden voor deze soorten aanwezig. Het lijkt ook
aannemlijk dat heel wat soorten zich langs een dergelijke houtkant van het
ene bos naar het andere verplaatsen. Dit verschijnsel illustreert dan eens te
meer het ecologisch belang van dergelijke lintvormige structuren in het land-
schap. Andere soorten die niet onvermeld mogen blijven, zijn Didea inter-
media en Metasyrphus latilunulatus. Van de ecologie van deze eerste soort is
weinig bekend. Larven werden gevonden bij bladluizen op zwarte den ( Pinus
nigra). Dennen ontbreken echter volledig in de omgeving van het studie-
gebied. Over de biotoopvoorkeur is weinig bekend, maar volgens sommige
auteurs is de soort geassocieerd met heide en bossen.

6. Zweefvliegen en natuurbeheer

Vanuit de waarnemingen die tijdens het onderzoek werden verricht,
kunnen een aantal beheersrichtlijnen worden geformuleerd. Enkele zeldzame
bossoorten zijn afhankelijk van dood hout en uitvloeiende boomsappen. Een
verdere evolutie van een aantal percelen naar bosbouweconomisch verwaar-
loosd bos met stervende en rottende bomen kan dus worden aangemoedigd.
Geschikte beheersmaatregelen zijn niets-doen, maar er kan plaatselijk ook
worden overwogen, opzettelijk, boomwonden aan te brengen of boomstam-
men te «ringen». Vooral waar «natuurbos»-ontwikkeling nog niet echt op
gang is gekomen, kan een dergelijke ingreep gunstige effecten hebben. In
hoeverre een hakhoutbeheer vergelijkbare kansen biedt is mij niet bekend.
Allicht kunnea oude stoven met scheuren en barsten geschikte microbiotopen
vormen voor een aantal soorten, op voorwaarde dat het kappen van een
perceel gefaseerd gebeurt. Om de hoeveelheid dood hout nog te verhogen
kan ook worden overwogen een gedeelte van het gekapte hout ter plaatse te
laten liggen, indien botanische belangen dit niet uitsluiten.

86

Gezien de voorkeur van de meeste zweefvliegen voor zonnige en tegelijk
tegen de wind beschutte plaatsen, is de aanwezigheid van open plekken of
lichtrijke dreven in het bos erg belangrijk. Daarnaast is uiteraard het voedsel-
aanbod doorslaggevend. Een opeenvolging van rijkelijk bloeiende planten in
de loop van het jaar is ideaal. Belangrijke soorten zijn o.m, wilg (vooral
grauwe wilg en waterwilg), meidoorn en sleedoorn, schermbloemigen, distels
( Cirsium en Carduus), bramen en boterbloemen. Een aantal soorten bezoeken
evenwel zelden bloemen, maar likken van de bladeren «honingdauw» op van
bladluizen. Ook langs zuidelijk geëxposeerde bosranden zouden zoveel
mogelijk brede zoomvegetaties moeten worden gecreëerd met lage struiken en
veel bloemen. Dit vereist een beheersgradiënt loodrecht op de bosrand met
een strook die jaarlijks wordt gemaaid (liefst in de nazomer), een strook die
slechts om de 2 a 3 jaar wordt gemaaid en tenslotte een strook die om de 4 a 7
jaar wordt gekapt. Door elk jaar een ander traject aan te pakken, blijven alle
ontwikkelingsstadia langs de bosrand behouden. Vooral in vochtige
omgeving zullen op die manier op korte tijd massa’s zweefvliegen en andere
insekten worden aangetrokken.

Bloemrijke hooilanden aan de rand van bosgebieden of van speciale bioto-
pen, zoals natte heide, spelen een belangrijke rol voor nectar en/of stuifmeel
etende insekten. Een warm microklimaat kan worden nagestreefd door de
aanleg van houtwallen met bijhorende zoomvegetatie. Deze kunnen tevens
functioneren als migratieroute voor tal van organismen. Voor het onderhoud
van houtwallen geldt dat het kappen best gefaseerd gebeurt. Voor de aanleg
worden best inheemse en liefst rijkelijk bloeiende struiken aangewend.

Tot slot zijn in tabel 4 de zweefvliegen met fytofage larven opgesomd die in
het studiegebied zijn aangetroffen, met een overzicht van de tot nu toe
gekende voedselplanten. Jaarlijks maaien van de voltallige populatie van
deze plantesoorten kan resulteren in het verdwijnen of schaars worden van
een aantal zweefvliegen. ( Eumerus strigatus en Merodon equestris zijn
wellicht vnl. op tuinen aangewezen). Deze regel kan worden uitgebreid voor
de zweefvliegen met carnivore larven, want sommige soorten komen slechts
op een beperkt aantal of zeer specifieke plantesoorten voor. Helaas is hierover
nog weinig gekend.

7. Dankwoord

Johny VANDENBUSSCHE en Louis BlELEN verleenden hulp bij het veld-
werk. De RTT-diensten, de conservator Dirk GERNAEY en de beheers-
commissie waren zo vriendelijk mij steeds toegang te verlenen tot het natuur-
reservaat. Luc VERLINDEN en Herman Stieperaere namen het manuscript
kritisch door.

8. Literatuur

Aubert, J.; Aubert, J.J. & Goedlin, P., 1976. Douze ans de captures systématiques de Syrphides
(Diptera) au col de Bretolet (Alpes Valaisannes). - Milt. Schweiz. Ent. Ges. 49 : 115-142.
Disney, RH.; Erzinclioglu, Y.Z.; De C. Henshaw, D.J.; Howse, D.; Unwin, D.M.; Withers, P. &
Woods, A., 1982. Collecting methods and the adequacy of attempted fauna surveys, with
reference to the Diptera. - Field Studies 5 : 607-621.

87

Siegel, S., 1956. Nonparametric statistics for the behavioral Sciences. McGraw-Hill Book
Company inc., 312 p.

Stieperaere, H., 1979. De Gulke Putten : heidereservaat in een bosrijke omgeving. -Natuurreser-
vaten 1979 : 9-12.

Stubbs, A.E. & Falk, S.J., 1986. British Hoverflies. An illustrated identification guide. British
Entomological & Natural History Society. 2nd print, 253 + XV p., 12 plates.

Torp, E., 1984. De danske svirrefluer (Diptera : Syrphidae). Kendetegn, levevis og udbredelse.

Danmarks Direliv Bind 1, Fauna Boger, Kobenhavn, 300 p.
van der Goot, V.S., 1981. De Zweefvliegen van NW-Europa en Europees Rusland, in het
bijzonder van de Benelux. Bibliotheek K.N.N.V. nr. 32, 275 p.
van der Goot, V.S., 1986. Zweefvliegen in kleur. Bibliotheek K.N.N.V. nr. 32a, 40 p.
Verlinden, L., 1985. Syrphiden in malaisevallen : enkele resultaten en voorlopige bemerkingen
hierover. - 4e Nieuwsbrief Werkgroep Diptera van België (22. V. 1985) : 3-1 1.

Verlinden, L. & Decleer, K., 1987. The Hoverflies (Diptera, Syrphidae) of Belgium and their
faunistics : frequency, distribution, phenology. - Studiedocumenten K.B.I.N. nr. 39, 170 p.

Addendum

Op 15. V. 1989 werd 1 wijfje Heringia heringi zonnend op een blad aange-
troffen in het hakhoutbos. De larven leven carnivoor in bladluisgallen (o.a.
op wilg, populier en iep) en het is een typische soort van voedselrijkere bossen
(van der Goot 1981, Torp 1984 en Stubbs & Falk 1986). De soort was nog
niet gekend van de provincie West-Vlaanderen en behoort tot zeldzaamheids-
klasse 7. Dit brengt het totaal aantal soorten in «De Gulke Putten» nu op 79.

Boekbespreking

Goot, V.S. van der . Zweefvliegen

16,5 x 23 cm, 52 p., 4 kleurenplaten, 12 kleurenfoto’s, talrijke tekstfiguren, Veldgids 1, Stichting
uitgeverij Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, 1989, paperback, te bestellen
door overschrijving van ƒ2 1 (f 14,- voor K.N.N.V. -leden) op girorekening 130.28, t.n.v. Stichting
uitgeverij K.N.N.V., Burgemeester Hoogenboomlaan 24, NL-1718 BJ Hoogwoud (ISBN 90-
5011-030-4)

De bedoeling van deze veldgids is een snelle determinatie toe te laten van de gewone Belgische
en Nederlandse zweefvliegen. In deze landen komen ca. 50 soorten zweefvliegen algemeen voor.
Een bijkomende 250 soorten zijn eerder zeldzaam of zeldzaam. Met deze veldgids is het mogelijk
de 50 algemene en nog 70 andere soorten op naam te brengen.

Verder kan het boekje gebruikt worden als illustratie bij determineerwerken. Het bevat zelf
geen «klassieke» tabellen, maar wel heel wat informatie over vliegtijden en verspreiding. De
tekst bij de platen vestigt de aandacht op opvallende determineerkenmerken en verwijst naar
gelijkende soorten.

Het boekje is stevig genaaid in een slappe, geplastifieerde kaft, waardoor het zeer wel in het
veld kan gebruikt worden. Het is vooral bedoeld voor beginnende entomologen, maar is ook
interessant voor wie zich uitgebreider met de studie van zweefvliegen wil gaan bezig houden.

W O. De Prins

88

Phegea 18 (2) : 88 (1 juni 1990)

Révision du statut taxonomique de quelques populations de Pieris
napi (LiNNAEUS, 1758) du sud-est de 1’Europe et du Proche-Orient
(Lepidoptera : Pieridae)

F. COENEN

Résumé. Le statut taxonomique du groupe Pieris napi (Linnaeus, 1758) en Europe du
sud-est et au Proche-Orient étant particulièrement complexe ( Pieris (napi) bryoniae
(HÜBNER, [1805]) n’entre pas en ligne de compte dans le cadre de la présente note) 1’auteur
revoit la validité de certains taxa et apporte des éléments appuyant la mise en synonymie
de la plupart d’entre eux.

Samenvatting. Revisie van de taxonomische status van enkele populaties van Pieris napi
(Linnaeus, 1758) uit Zuidoost-Europa en het Nabije Oosten (Lepidoptera : Pieridae)
De taxonomie van de Pieris napi- groep in Zuidoost-Europa en het Nabije Oosten is nogal
ingewikkeld, (Pieris (napi) bryoniae (Hübner, [1805]) hoort in het kader van deze nota niet
opgenomen te worden). De auteur herziet de geldigheid van sommige taxa en duidt
nieuwe elementen aan die aantonen dat de meeste van deze namen synoniemen blijken te
zijn van Pieris napi napi (Linnaeus, 1758).

Abstract. Révision of the taxonomie status of some populations of Pieris napi
(Linnaeus, 1758) from southeastern Europe and the Near East (Lepidoptera : Pieridae)
The taxonomie status of the Pieris napi- group in southeastern Europe and the Near East
being rather complex, Pieris (napi) bryoniae (EIübner, [1805]) is not considered in the
present contribution. The author revises the validity of some taxa and brings new dements
proving that most of these names are synonyms of Pieris napi napi (Linnaeus, 1758).

Mots-clef : Pieris - napi - meridionalis - balcana - suffusa - persis - pseudorapae - napoleon -
mazandarana - sous-espèce - cline - sud-est de l’Europe - Proche-Orient

Coenen F. : av. du Haut-Champ 18, B-1080 Bruxelles.

1. Introduction

Au début du siècle, les auteurs décrivirent nombre de sous-espèces (ou
races) et formes individuelles (ou aberrations) de Pieris napi (Linnaeus,
1758). La nomenclature évoluant rapidement, le statut de certaines d’entre
elles fut modifié et 1’espèce se retrouve flanquée d’une série de taxa bien
souvent attribués en dépit du bons sens. La présente note vise a examiner le
bien-fondé ou 1’inutilité de certains de ces taxa décrits pour le sud-est de
1’Europe et le Proche-Orient, a savoir :

- Pieris napi napoleon EiTSCHBERGER, 1990

- Pieris napi meridionalis Heyne, 1895

- Pieris pseudorapae pseudorapae VERITY, 1908

- Pieris pseudorapae balcana LORKOVIC, [1970]

- Pieris pseudorapae suffusa Sheljuzhko, 1931

- Pieris pseudorapae mazandarana EiTSCHBERGER, 1986

- Pieris persis VERITY, 1922

BRITiE MUSEUM j
(NATO;. H1ST0RY1

25 JUM1990

EXCHANGED
ÉNTOMOLOGY LlitöART

2. Matériel examiné

Le matériel examiné est relativement important. En effet, plus de 2000
exemplaires ont été étudiés et ont éventuellement re?u une nouvelle

Phegea 18 (2) : 89-124 (1 juni 1990)

89

détermination. Les insectes dont question appartiennent aux collections
reprises ci-dessous :

- Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique (IRSNB),

- Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) (ITZ),
Amsterdam;

- Museum National d’Histoire Naturelle de Paris (MNHN).

Seuls trois exemplaires males de la série typique de Pieris persis ont été
examinés au dernier musée cité (fig. 16, 17, 18). La femelle désignée comme
lectotype par EiTSCHBERGER (1984) (et heureusement figurée par lui) devra
probablement être considérée comme perdue. En effet, Monsieur BERNARDI,
conservateur des rhopalocères du Museum National d’Histoire Naturelle de
Paris, n’a pas été en mesure de nous soumettre celle-ci malgré ses recherches
minutieuses.

Les collections particulières des collègues ci-après mentionnés ont aussi pu

être étudiées :

- J.P. Borie (Cuise-la-Motte) (JPB)

- W.O. De Prins (Antwerpen) (WDP)

- G. Hesselbarth (Diepholz) (GH)

- J.M. Mairiaux (Hoeilaert-Bruxelles) (JMM)

- A. OLIVIER (Antwerpen) (AO)

- D. van der Poorten (Antwerpen) (VDP)

- S. Wagener (Bocholt) (SW)

- C. WARNOTTE (Barchon-Liège) (CW)

La liste qui suit est relativement exhaustive et donne une idéé du nombre
d’exemplaires examinés dans chaque région considérée.

Tableau 1 : Matériel examiné. En ce qui concerne les faunes turque et iranienne, deux colonnes
supplémentaires ont été prévues, mentionnant le nombre d'exemplaires qui présentent des
caractères de «persis». Les localités mentionnées sur les étiquettes ont été recopiées telles quelles,
sans que d’éventuelles rectifications d’orthographe n’y soient apportées.

Italië

cf

9

Aquila: Mte Cristo 14. VII. 1981, leg. J. Schuurmans, in coll. VDP

2

2

Bari: Castel del Monte 20. V. 1977, leg. VDP

1

Piémont S.: Arquata-Scrivia 15. VI. 1948, leg. Storace, in coll. GH

1

Piémont S.: Arquata-Scrivia 17. VI. 1948, leg. Storace, in coll. GH

1

Piémont S.: Arquata-Scrivia 9. VI. 1944, leg. Storace, in coll. GH

I

Piémont S.: Arquata-Scrivia 2. VIII. 1942, leg. Storace, in coll. GH

1

Abruzzes: Pescassereli 800m, Nat. Park, 29-30. VII. 1964, leg. Schwarzbeck, GH

4

Toscane: Pistola-candeglia 3. VIII. 1944, leg. GH

1

Sicile or.: Zaffevana 900m, 26. IV. 1970, in coll. GH

1

Latium: Palestrina 20. IV. 1944, leg. GH

1

Abruzzes: Mgnadella Maiella - W.HangTavola Rotonda 2400m, 18. VII. 1969, SW

3

3

Toscane: Arezzo, Pratomagno, Mte Lori, 1300m, 24. VII. 1969, SW

2

Lazio: Mt Simbruini, 3 km NNW Cervara di Roma 750m, 12. VII. 1969, SW

3

2

Lazio: Mt Simbruini, Subacio, Roma, 500m, 14. VII. 1969, SW

1

1

Lazio: Mt Simbruini Subacio Mt Autore 1750m, 14. VIL 1969, SW

1

Lazio: Mt Simbruini Subacio Mt Autore 850m, 14. VIL 1969, SW

1

90

cf ?

Lazio: Viterbo, Via Cimina 800m, 1. VII. 1968, SW & Purk leg.

2

Trento: Mt Brione bei Riva 300m, 30. VII. 1967, SW

1

Napoli: Castel Ammare di Stabia M. Faito 1200m, 3. VII. 1968, SW & Purk leg.

1

Cosenza: La Sila 1300m, 14. VII. 1968, SW & Purk leg.

1

Lombardie: Mese b. Chiavenna 300m, 25. VII. 1963, SW

1

Abruzzes: Mt della Meta, Lago di Barrea 1200m, 18. VII. 1968, SW & Purk leg.

1

Abruzzes: Mt della Meta, Westfuss M. Amoro 1300m, 19. VII. 1968, SW & Purk

1

Lazio: Frosinone, Mti della Meta 900m, 15. VIL 1969, SW

1

Lazio: Frosinone, Mti della Meta Settefrati 1080m, 16. VIL 1969, SW

1

Abruzzes: Gran Sasso, Assergi, Campo imperatore 1600m, 20. VIL 1969, SW

1

Sicile: Catania, Mt Etna Nicolosi Atna 1650m, 11. VIL 1968, SW & Purk leg.

1

Friaul: Udine, Tagliamento-tal N. Amoro 300m, 1-2.VII.1971, SW

1

Calabre: Prov. Reggio, Aspromonte 1350m, 12. VIL 1968, SW & Purk leg.

1

Novara: Buronzo 21.VII.1982, CW leg.

1

1

Val d’Aoste: Pondel 900m, 5. VIL 1982, CW leg.

1

1

Val d’Aoste: Pondel 900m, 18. VIL 1982, CW leg.

1

1

Val d’Aoste: Pondel 900m, 14. VIL 1982, CW leg.

1

Val d’Aoste: Pt. St.-Bernard 2100m, 13. VIL 1982, CW leg.

1

Ile d’Elbe, 15.VII.I978

1

Italië (in coll. IRSNB)

Firenze: Pian di Mugnose 29. VI. 1930, leg. Verity

1

Firenze: Pian di Mugnose 28. III. 1931, leg. Verity

2

Firenze: Pian di Mugnose 2. VI. 1949, leg. Verity

1

Firenze: Pian di Mugnose 26. VI. 1949, leg. Verity

1

Camnago Como, 16. IV. 1954, leg. L. Sarlet

1

1

Como: Val di Ponzale 24. VI. 1954, leg. L. Sarlet

1

1

Lombardie: Nemoria 24. III. 1959, leg. L. Sarlet

1

Lombardie: Nemora ad Baretium 24. III. 1959, Sr. Saveri leg.

1

1

Toscane: Colline de Firenze 200m, 4. IV. 1921, Querci leg.

1

Abruzzes: Ovindali Val d’Arano 1350m, 3. VI. 1952, F. Overlaet leg.

9

3

Abruzzes: Rocca di Cambio I400m, 20. VI. 1952, F. Overlaet leg.

1

Abruzzes: L’Aquila Mt Lucco 700-990m, 7. VI. 1952, F. Overlaet leg.

5

5

Abruzzes: L’Aquila G. Sasso 1200-1500m, 13. VI. 1952, F. Overlaet leg.

3

6

Abruzzes: L’Aquila Gran Sasso 2100m, 6. VI. 1952, F. Overlaet leg.

1

1

Abruzzes: L’Aquila 720m, 15. VI. 1952, F. Overlaet leg.

1

2

Abruzzes: L’Aquila San Giuliano 700-990m, 9. VI. 1952, F. Overlaet leg.

2

Latium: Roma 21-22. VI. 1952, F. Overlaet leg.

1

Gorizia: env. de Trieste, 29. IV. 1959, L. Sarlet leg.

1

Fusio: 30. VI. 1956, L. Sarlet leg.

1

Nomico: Lac d’Orta 430m, 20. VIL 1953, L. Sarlet leg.

1

Brescia: Raggiolo VII. 195 1 , L. Sarlet leg.

1

Lago di Laguno 13. VIL 1911, Dr. Prz [sic!]

1

Torino (Piemont): Eremo 21. VI. 1949, L. Sarlet leg.

1

Torino (Piemont): Eremo 15. VIII. 1949, L. Sarlet leg.

1

Torino (Piemont): Eremo 7. VIL 1949, L. Sarlet leg.

1

Torino (Piemont): Eremo 16. VI. 1949, L. Sarlet leg.

1

Torino (Piemont): Bric Magdalena 16. VIL 1949, L. Sarlet leg.

1

Torino (Piemont): Bric Magdalena 29. VI. 1949, L. Sarlet leg.

1

Piemont: Serivia Arquata 200m, VIII. 1932, Berio leg.

4

3

Napoletane: Monti di Atina, 18. VI. 1921, Querci leg.

2

Milano: Turbigo 25. VIL 1954, L. Sarlet leg.

1

Italië (in coll. ITZ)

Tessin: Maroggia 15. III. Geo Kruger leg.

1

Tessin: Rovio 10.III-1.IV, Geo Kruger leg.

2

1

Riviera: San Remo, Ospedaletti 18. IV. 1927, J. Caron leg.

2

1

91

é 5

Marina di Massa 9. IV. 1937, L. Toxopeus leg.

1

Genova Lavagna 2. VI. 1970, B. Lempke leg.

1

Passosella 1900m, 26. VII. 1958, Janse leg.

1

Liguria: Arenzano 20km W. Genova 27. IX. 1969, J. Duffels leg.

1

Friuli: Gemona 250m, 5. VII. 1972, Fam. Coene & van Oorschot leg.

6

Campania: prov. Napoli, Isola di Ischia, Forio 23. VIII. 1970, P. Provera leg.

1

Trentino: Cisano 21. VIII. 1968, H. Coene leg.

1

1

Lazio: Albano Laziale 30. VI. 1984, G. Schuiten leg.

1

Italië centrale: Tivoli 250m, 5-15. VI. 1933, J. Caron leg.

4

Italië centrale: Rieti 1760m, Termenillo, 25. VII. 1960, Janse leg.

1

Italië sept.: Alpi Graie, Ceserole 1550m, 28. VII. 1971

1

Italië sept.: Alpes Mar. Valldieri, VII, coll. Turati

1

Corse

Tavera, 5 km ZW Bocognano 400-500m, 20. VIII. 1971, A. & W. Ellis, coll. ITZ

1

Vivario 600-650m, 1 1. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

1

Bonifacio 500m, 13-20. VII. 1971, Fam. Coene & van Oorschot leg., coll. ITZ

1

Bastia 150m, 18. VII. 1971, Fam. Coene & van Oorschot leg., coll. ITZ

1

Col de Vizzavona 1100-1250m, 12. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

2

Vizzavona 850-950m, 4-10. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

3

1

Vizzavona 900-1 lOOm, 5. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

1

1

Vizzavona 1000-1 lOOm, 7-8. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

3

Vizzavona 1200-1370m, 13. VIII. 1971, A. & W. Ellis leg., coll. ITZ

1

Calvi 13-17. VII. 1971, Fam. van Oorschot & Coene leg., coll. ITZ

3

Calenzana 200m, 25. VII. 1971, Fam. van Oorschot & Coene leg., coll. ITZ

8

1

Bulgarie

Struma valley, Zemen gorge 20. IV. 1987, Abadjiev leg., in coll. VDP

1

Ossogovo Mts, Kyustendil 13. VII. 1986, Abadjiev leg., in coll. VDP

1

Rila, Blagoevgrad 600-1000m, 10. VII. 1974, H. Coene leg., in coll. ITZ

1

1

Rila, Blagoevgrad 1800-2000m, 10. VII. 1974, H. Coene leg., in coll. ITZ

1

Kosenovo/Rila 400m, 11. VII. 1974, in coll. ITZ

3

Kissina gorge, 15. V. 1981, J. Ganev leg., in coll. ITZ

1

Kiustendil 18. VI. 1981, J. Ganev leg., in coll. ITZ

1

Kressna Schlucht VI. 1981, J. Ganev leg., in coll. ITZ

1

Pirin-Smitli 400m, 15. VII. 1974, H. Coene leg., in coll. ITZ

1

Rhodopi, Mine Persenk, lOkm NE Cepelare 900m, 13. IX. 1985, in coll. ITZ

1

Idem, I200m, 15. IX. 1985, in coll. ITZ

1

1

Idem, 16.IX.1985, in coll. ITZ

7

3

Rhodopi, Batchkova Monastir 600m, 19-29. IX. 1985, in coll. ITZ

8

2

Rhodopi, Smol Jan Exeroto 1800m, 17. IX. 1985, in coll. ITZ

2

Roumanie

Bogotin: Baile Herculane 23. VII. 1981, VDP leg.

2

Domoglab 28-30. VII. 1965, Capuse leg., in coll. IRSNB (L. Sarlet det. P. rapae)

3

Yougoslavie

Macédoine: Treska-Skopje 4-15. IV. 1982, VDP leg.

9

4

Macédoine: Treska-Skopje 18. IV. 1978, VDP leg.

2

3

Macédoine: Treska-Skopje 3. VII. 1980, VDP leg.

3

Slovénie: Ozalj 700m, 2. VII. 1983, VDP leg.

2

Slovénie: Ozalj 700m, 19. V. 1987, VDP leg.

1

1

Serbie: Kunovica 26. IV. 1969, leg. J. Schuurmans, in coll. VDP

I

Serbie: Zajecar 22.VII.1989, VDP leg.

2

2

Macédoine: Dantica 1600m, 14. VII. 1956, in coll. GH

1

Macédoine: Titov Veles Topolka 150m, 27. V-7. VI. 1979, leg. de Freina, coll. GH

2

Macédoine: vic. Matka (Treska) 29. VII. 1964, GH leg.

2

Macédoine: vic. Matka (Treska) 29. VI. 1964, GH leg.

1

92

Cf 2

Macédoine: vic. Skopje 250m, 29. VII. 1964, GH leg.

3

Slovénie: Soca-Tal vic. Trenta 800m, 24. VIII. 1971, GH leg.

Slovénie: Manos Mts. 600-800m, 2. VIII. 1964, GH leg.

1

Croatie: Mlini bei Dubrovnik VI. 1966, H. Kunz leg., in coll. GH

1

Croatie: Yablanac llOOm, 9. VII. 1972, L. Sarlet leg., coll IRSNB

1

Istrie: Permani 250m, 21. VII. 1958, L. Sarlet leg., in coll. IRSNB

1

Sarajevo, in coll. IRSNB

1

Wettl, Trebevic, 21. VII. 1910, in coll. IRSNB

1

Bosnië: Vrelo Bosne, Igman 600-900m, 18.VI-8.VII. 1 966, H. & T.v. Oorschot, ITZ

14

Slovénie: Lesec 7. IV. 1961, N. Radovek leg., in coll. ITZ

1

Slovénie: Lesec 22. IV. 1957, N. Radovek leg., in coll. ITZ

Prebichl 1200m, 19. VII. 1972, coll. ITZ

1

Croatie: Plitvicka Jesera 4. V. 1954, coll. ITZ

3

Servie G.R.N. Studena 30. V-2. VI. 1954, coll. ITZ

3

Macedoine: Klenovec 22. V. 1954, coll. ITZ

Macédoine: Klenovec sud 1000-1250m, 29. V. 1954, coll. ITZ

S.W. of Gjonovica Bukovik-pas 1100-1250m, 29. V. 1954, coll. ITZ

Macédoine: Ohrid 600m, 2-16. VII. 1970, H. Coene leg., in coll. ITZ

4

Dalmatie: Ombladal/Dubrovnik 18. VI. 1961, coll. ITZ

1

Serbie: 8km N. of Radavac 16. VIII. 1965, coll. ITZ

1

Macédoine: Treskaschlucht VI. 1957, J. Pinker leg., coll. ITZ

1

Godz 22. VIII. 1981, coll. ITZ

1

Bosnië: Sarajevo-Trebevic 1000-1 500m, 18.VI-8.VII. 1 966, H. & T.v. Oorschot ITZ

Herzegovina: Boracho Jezero 500m, 26. VII. 1966, H. & T.v. Oorschot, coll. ITZ

Serbie: Prevalac pass, 21km of Prizren 1500-I700m, 10-13. VIII. 1965, coll. ITZ

Dalmatie: Split 4. VI. 1961, coll. ITZ

Croatie: Karlovac Krnjak 130m, 14. VII. 1971, J. Moonen leg., in coll. ITZ

Grèce

Fokida: Delphes (Sterea Hellas) 550m, 20. V. 1985, AO leg.

4

Florina: Lechovon 800-1 lOOm, 13.IV.1982, VDP leg.

4

Florina: Drosopigion 800m, 6. VII. 1980, VDP leg.

1

Kastoria: Aposkepos 500m, 8. V. 1987, VDP leg.

1

Karia: Olympos 12. V. 1971, J. Schuurmans leg., in coll. VDP

1

Pieria: Elason 12. IV. 1982, VDP leg.

1

Evros: Avas 5. IV. 1982, VDP leg.

3

Evros: ca. 30km N. of Alexandroupolis, 26. VI. 1989, VDP leg.

1

Achaia: Chelmos 800m, 14. V. 1978, VDP leg.

1

Achaia: Kalliphon 1800m, 13. VII. 1978, VDP leg.

1

Lakonia: Mistras 9. V. 1977, VDP leg.

1

Lakonia: Mistras 13. VII. 1985, VDP leg.

1

Ipiros: Vikou 800m, 8. VII. 1989, VDP leg.

1

Ipiros: Gliki, 11. VII. 1979, VDP leg.

Kozani: Pendalofos 1300m, 26. VI. 1988, VDP leg.

Drama: Phalakron 700m, 5. IV. 1982, VDP leg.

1

Drama: Phalakron 700m, 5. VII. 1983, VDP leg.

1

Drama: Phalakron 700m, 20. VIII. 1986, VDP leg.

5

Drama: Phalakron 400m, 4. VII. 1984, VDP leg.

1

Drama: Phalakron 800m, 5. VII. 1984, VDP leg.

3

Drama: Phalakron 800m, 2. VII. 1984, VDP leg.

1

Drama: Phalakron 1400m, 9. VII. 1981, VDP leg.

1

Drama: Phalakron 1800m, 20. VIII. 1986, VDP leg.

1

Drama: Granitis 22. VIII. 1986, VDP leg.

6

Livaderon 800m, 2. VII. 1984, VDP leg.

1

Kilkis: Doirani 29. VII. 1988, VDP leg.

Kavala: Pangeon 1700m, 19. VIII. 1986, VDP leg.

1

3

d1 9

Xanthi: Stavroupolis 500m, 10. VII. 1981, VDP leg.

1

Macédoine: 4 km. S. Volax 700-800m, 24. VI. 1980, GH leg.

2

Peloponnèse: Mt. Taygetos 900m, 24. IX. 1961, GH leg.

1

1

Evritania: Mt. Timphristos, vic. Karpenision 1200-1500m, 6-16. VII. 1964, GH leg.

1

1

Lésvos: Agiassos 600m, 13. IV. 1983, VDP leg.

2

Lésvos: Trigonas 300m, 11. IV. 1983, VDP leg.

2

Mt. Olympe: Litochorion 300m, 10-23. VI. 1957, J. Thurner leg., in coll. GH

1

Mt Kalliakouda vic. Mega Khoria 700m, 14. VII. 1964, GH leg.

1

1

Kavala: Ruines de Filipi Om, 7. VI. 1988, F. Coenen leg.

1

Macédoine: Thessalonique lOOm, 7. VI. 1988, F. Coenen leg.

1

Drama: 20km NW of Drama 600m, 7. VI. 1988, F. Coenen leg.

6

1

Drama: 25km N of Drama 800m, 8. VI. 1988, F. Coenen leg.

1

Karia: rte Litochoro-Mt Olympe 500m, 12. VI. 1988, F. Coenen leg.

1

Karia: Mt Olympe rte Leptokaria-Karia 300-800m, 16. VI. 1988, F. Coenen leg.

1

Trikala: Col de la Katara 1700m, 2. VII. 1983, JMM leg.

1

Karia: Mt Olympe Litochorion, 18-20. VII. 1953, Janssens & Tollet leg., IRSNB

2

Karia: Mt Olympe E. Stavros-Prioni llOOm, 21-23. VII. 1953, Janssens & Tollet

1

Turquie

Prov. Adana

Pozanti (Taurus) Asmacik-Tal 1150m, 20. VI. 1977, GH leg.

22

6

Pozanti (Taurus) Asmacik-Tal 750m, 20. VI. 1977, GH leg.

2

1

Elmali Bogazi 4. VII. 1982, GH leg.

1

Asmacik 900-1500m, 29. VI. 1977, GH leg.

3

2

vic. Yeniköy 800m, 8. VII. 1978, GH leg.

2

1

vic. Arshanköy 1300m, 8. VII. 1978, GH leg.

2

Tekir Elmali Bogazi 1300m, 30.VI.1977, GH leg.

1

st. 38, 25km N. Pozanti llOOm, 27. VI. 1982, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

3

6

st. 36, 5km W. Pozanti 1000-1400m, 26. VI. 1982, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink

5

3

st. 121, 8-18km N. of Saimbeyli 1600-1750m, 27-28. VII. 1983, coll. ITZ

3

2

st. 196, 8-18km N. of Saimbeyli 1600-1750m, 26. VII. 1984, B.v.Oorschot, coll. ITZ

3

st. 288, 25km N. Kozan 600m, 28. V. 1986, in coll. ITZ

1

st. 41, Sihli, 3km NW of Tekir 1300-1750m, 28-29. VI. 1982, in coll. ITZ

7

2

st. 142, Sihli, 3 km NW Tekir 1600-1800m, 12. VIII. 1983, in coll. ITZ

1

Prov. Adiyaman

st. 218, 17km S. Gölbasi 900m, 31.V.1985, in coll. ITZ

5

3

Prov. Afyon

Sultandaglari, 40km NW Aksehir 1200-1600m, 31.VII-2.VIII. 198 1, coll. ITZ

4

1 km S. Dinar 820m, 27.VI.1985, SW leg.

I

1

Sultandaglari, 15km SE Cay 1400-1800m, 14-18. VII. 1981, in coll. ITZ

1

1

Sultandaglari, lOkm S Cay 1200-1500m, 16. VII. 1981, in coll. ITZ

1

st. 267, Sultandaglari, 13km SE Cay 1300-1500m, 17. VII. 1985, in coll. ITZ

1

Prov. Amasya

Borabay lOOOm, 19. VI. 1975, GH leg.

5

4

Prov. Ankara

vic. Kizilcahaman lOOOm, 29. IV. 1971, GH leg.

1

vic. Kizilcahaman lOOOm, 30. IV. 1971, H. Kunz leg., in coll. GH

1

vic. Ankara 850m, 3. VII. 1976, GH leg.

1

Prov. Antalya

Termessos 800- lOOOm, 9. VI. 1980, GH leg.

5

3

Irmesan Gepidi 12 km N. Akseki 1500m, 17-23. VII. 1977, H. & E. Coene, coll. ITZ

1

1

Geyik Dagh 30km NO Gündogmus 1900m, 26-27. VII. 1977, H. & E. Coene, ITZ

1

Palaz Dagi 1300m, 23-24. VII. 1981, B.v.Oorschot, J. Lucas, H. Coene, coll. ITZ

2

Alanya Om, 10-15. VIL 1977, H. & E. Coene, coll. ITZ

1

Aydinkent 28km W. Akseki 1 lOOm, 18. VIL 1981, H. & T.v.Oorschot, H.v.d. Brink

1

persis

<f 9

1

1

1 2

94

pcrsis

cf

2

d*

2

Prov. Artvin

2km W. Sarigöl 950m, 27. VII. 1987, GH leg.

5

2km W. Sarigöl 950m, 27. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

1

30km SW Artvin Saribudak 570m, 24. VII. 1987, GH leg.

8

5

30km SW Artvin Saribudak 570m, 24. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

1

1 8km NE Artvin Sa?inka Dagi 1200m, 28. VII. 1987, GH leg.

2

2

18km NE Artvin Sa?inka Dagi 1200m, 28. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

1

25km NE Artvin Sa?inka Dagi 1600m, 28. VII. 1987, GH leg.

1

TV Station NE Artvin 2000m, 28. VII. 1987, GH leg.

1

st. 540, 10-20km W. Artvin, Rd Artvin-Taslica 600m, 23. VII. 1989, coll. ITZ

2

5

+ exemplaires d’élevage ab ovo (éclosion mi-aoüt 1989)

5

7

1

vic. Savsat 1400m, 9. VIII. 1983, Naumann leg., in coll. GH

1

30km SW Artvin 570m Saribudak, 24. VII. 1987, W. Siepe leg., in coll. ITZ

2

st. 238, Narlidere 30km SW Bitlis lOOOm, 8. VI. 1985, H.v. Oorschot & H.v.d. Brink

1

Bitlis 550m, 25. VIII. 1986, W. Hurkmans leg., in coll. ITZ

1

Prov. Balikesir

Balikesir 350m, 26. VI. 1980, GH leg.

1

Prov. Bingöl

st. 307, 14-24km S. Gen? 1200-1400m, 30km S. Bingöl, 6. VI. 1986, coll. ITZ

1

st. 31 1, 47km NE Bingöl, Rd Bingöl-Karliova, 7. VI. 1986, coll. ITZ

1

st. 309, 15 km NE Bingöl, Rd Bingöl-Karliova, 2. VI. 1986, coll. ITZ

1

st. 388, 40km S. Bingöl 1400m, 6. VI. 1986, coll. ITZ

1

Prov. Bitlis

Bagor-Tal 1400m, 16km SW Bitlis, 9km NO Sarikonak, 6. VI. 1986, W. Wolf leg.

1

st. 236, W. Ahlat 1750m, 7. VI. 1985, H.v. Oorschot & H.v.d. Brink, coll. ITZ

1

Prov. Bolu

Abant Gölü 1200m, 12. VII. 1988, AO leg. et coll. v

4

3

5km NO Abant Gölü lOOOm, 10-1 1 VII. 1988, AO leg. et coll.

8

1

Karakasu, 6km S. Bolu 800m, 10. VII. 1988, AO leg. et coll.

4

1

Abant 900m, 23. VII. 1974, GH leg.

8

2

1

Abant 1200-1500m, 17. VII. 1974, GH leg.

1

Abant 1400-1750m, 19.VII.1974, GH leg.

1

30km NO Bolu 1500-1600m, 18. VII. 1980, GH leg.

1

st. 101, lOkm N of Bolu 900-1000m, 16.VII.1983, Fam. H.v.d. Brink, in coll. ITZ

1

1

Prov. Bursa

vic. Bursa 300m, 29. VII. 1977, GH leg.

2

2

vic. Bursa Gemlik-Izmik, 24. VII. 1973, GH leg.

2

3

vic. Bursa Cekinge 600m, 26. VII. 1973, GH leg.

2

4

Uludag 1700-1800m, 20. VII. 1973, GH leg.

2

Uludag 1800m, 14. VII. 1973, GH leg.

1

Uludag 500m, 26. VII. 1976, GH leg.

1

Uludag 450m, Incaya, 27. VII. 1974, GH leg.

2

1

Uludag 2000m, 23. VII. 1973, GH leg.

1

Uludag 600m, ll.IV.1988, Müller kg., in coll. SW

1

Uludag 2100m, 16. VII. 1988, SW leg.

1

Uludag 1600-1800m, 4. VII. 1987, JMM leg. et coll.

1

Prov. Canakkale

Edirne Kuru Dagi 350m, 22. VIII. 1980, GH leg.

1

2

W. Küyükköyü 200m, 10. VII. 1980, GH leg.

1

lOkm N. Eceabat 120m, 22. VII. 1980, GH leg.

1

1

10km N. Eceabat 120m, 22. VII. 1980, GH leg., in coll. SW

3

Prov. Cankiri

Dipsiz Gölü 1500-1650m, 4. VII. 1988. SW leg.

2

Ilgazdagi Ge?idi 1800m, 4-5. VII. 1988, SW leg.

1

95

persis

cf

rf

$

Ilgazdagi Ge?idi 1800m, 7. VII. 1976, GH leg.

I 3

Prov. Diyarbakir

Inceburum Daglari 950-1450m, 8. VI. 1988, GH leg.

1

st. 387, 5km S. Diyarbakir, 6. VII. 1987, F. Coenen leg. et col!.

1

1

Diyarbakir 3. VI. 1985

1

Prov. Edirne

2-5km N. Hasköy 150m, 15. VI. 1988, SW leg.

7

2

2km N. Havsa 50m, 15. VI. 1988, SW leg.

2

2

1

Prov. Elazig

st. 395, 20-24km S. Elazig llOOm, 9. VII. 1987, in coll. ITZ

3

6

st. 302, 2-10km N. Maden 1100-1200m, 4. VI. 1986, in coll. ITZ

1

st. 296, 20-24km S. Elazig llOOm, 2. VI. 1986, in coll. ITZ

3

I

2

1

st. 301, N.-side Hazargölü 15-18km NE Sivrice 1300m, 4. VI. 1986, in coll. ITZ

1

Prov. Erzincan

Caglayan 1300m, 27. VII. 1977, GH leg.

3

1

Munzur Daglari, S. of Caglayan, Cirvelik 1400m, 16. VII. 1988, GH leg.

2

st. 345, 5km S. Caglayan Munzur Daglari 1400-1700m, 22-23. VII. 1986, coll. ITZ

4

1

4

2

Munzur Daglari, S. of Caglayan, Cirvelik, 16. VII. 1988, W. Siepe leg., coll. ITZ

2

st. 405, Sakaltutan Gefidi 1700-1800m, 30km NW Erzincan, 16. VII. 1987, coll. ITZ

3

3

2

Munzur Daglari, Cirvelik, S. Caglayan 1400m, 16. VI. 1988, W. Siepe leg., coll. ITZ

1

Munzur Daglari, Cirvelik, S. Caglayan 1400m, 16. VII. 1988, W. Siepe leg., ITZ

2

st. 405, 5km S. Caglayan, Munzur Daglari, 15-18. VII. 1987, coll. ITZ

1

Munzur Daglari 1400m, Cirvelik S. Caglayan, GH leg.

1

28km SE Erzincan, Caglayan, 1500m, GH leg.

1

Prov. Erzurum

st. 507, 5km S. Erzurum, Palandöken Daglari 2200-2500m, 2-8. VII. 1989, ITZ

1

2

4

(élevage ab ovo ex femelle de persis ; un couple a été utilisé pour tenter 1’accouple-

ment et obtenir une nouvelle génération)

st. 510, Ge?idi 22km NNW Ovacik, Rd Erzurum-Ispir 2200m, 3. VII. 1989. ITZ

1

Ovitdagi 1400-1600m, 2-6km S. Ozluce, 1. VIII. 1988

1

st. 346, 5km S. Erzurum, Palandöken 2200-2500m, 24. VII. 1986, in coll. F. Coenen

1

Prov. Eskisehir

Nuri-Ciftligi, V. VI. 1988, D. Aysul leg., in coll. GH

4

2

Prov. Gaziantep

Kartal Dagi S. Büyükaraplar 1300m, 27. VI. 1983

1

Prov. Gümüshane

Zigana Gegidi N.-side 1650m, 1. VIII. 1987, GH leg.

1

Zigana Ge?idi 1900-2000m, 3. VIII. 1987, GH leg.

1

Zigana Gegidi S.-side 1800m, 1. VIII. 1987, GH leg.

1

Zigana Gegidi 2100m, 1. VIII. 1987, GH leg.

1

Zigana Gegidi 1800m, 18. VII. 1987, GH leg.

1

Zigana Ge?idi 1900-2000m, 5. VII. 1988, GH leg.

1

Zigana Gegidi 1900-2000m, 15.VII-3.VIII. 1987, W. Siepe leg., in coll. ITZ

1

st. 416, Zigana Gepidi 2000m, 23. VII. 1987, in coll. SW

2

1

st. 416, Zigana Ge?idi 2000m, 23. VII. 1987, in coll. F. Coenen

3

3

st. 416, Zigana Ge<;idi 2000m, 23. VII. 1987, in coll. ITZ

4

1

st. 414, env. Gümüshane 1250-1500m, 22. VII. 1987, in coll. F. Coenen

1

st. 414, env. Gümüshane 1250-1500m, 22. VII. 1987, in coll. ITZ

1

5km N. Tersundagi Ge«?idi 1550m, 3. VII. 1988, GH leg.

4

1

Str. Torul-Siran, vic. Demirkaynak 1150m, 2. VIII. 1988, GH leg.

1

3

st. 425, Vaukdagi Ge<;idi 1800m, 5km E of Kale, 28. VII. 1987, coll. ITZ

1

st. 415, 5km S. Zigana Ge<;idi I600-I800m, 23-26. VII. 1987, in coll. ITZ

2

1

st. 417, 5km N. Tersundagi Gepidi 1600m, 24. VII. 1987, in coll. ITZ

2

2

st. 422, 25km S. Yagmurdere !500m, 27. VII. 1987, in coll. ITZ

1

96

persis

?

<ƒ

2

Prov. Hakkari

12km SW Hakkari 1500m, Ogul-Tal, 12.IX.1985, H. Hacker leg., in coll. SW

1

5

st. 256, 15km NE Hakkari, Zab Valley 1300m, 17. VI. 1985, coll. ITZ

8

6

st. 255, 24-26km SW Hakkari, Zab Valley 1250m, 16.VI.1985, coll. ITZ

1

5

st. 254, 32km SW Hakkari, Zab Valley 1200m, 16. VI. 1985, coll. ITZ

1

7

1

st. 249, 3 5-40 km E Uludere 1200-1300m, 13. VI. 1985, coll. ITZ

1

7

st. 184, Suvarihalil Gegidi 2300m, 11. VI. 1984, in coll. ITZ

1

Uzumcu, 20. VII. 1989, JPB leg. et coll.

7

Tanin Daglari, 3km O Mutluca, 0,5km W. Basharan Köy 1250m, 23. IV. 1987, Wolf

1

22km NE Hakkari Dez 1400m, 18. VI. 1985, SW leg.

3

2

Suvarihalil Gegidi W.-side 2200-2350m, SW leg.

1

Altin Daglari, 25km WSW Hakkari 1200m, 31. V. 1986, W. Wolf leg., coll. SW

1

22km W. Yüksekova 1850m, 6-7. VI. 1985, SW leg.

1

st. 180, 10km SE Uludere lOOOm, 9.VI.1984, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

6

st. 247, 10km E Uludere lOOOm, 12. VI. 1985, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

1

st. 181. 8km E Uludere 1700-1900m, 10. VI. 1984, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink

6

3

st. 251, W. & E.-side Suvarihalil Gegidi 1900-2250m, 14. VI. 1985, coll. ITZ

1

1

st. 192, 20km E Uludere 1800m, 11. VI. 1984, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

1

st. 257, env. Hakkari 1700m, 17.VI.1985, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

6

Prov. Hatay

st. 203, Sogukolok 550m, 15km S. Iskendrun, 4. VIII. 1984, B.v. Oorschot, ITZ

1

Prov. Isparta

st. 323, 1 5km S. Aksehir, Sultandaglari lOOOm, 4. VII. 1986, WDP leg.

1

st. 23, 15km S. Aksehir, Sultandaglari 1500m, 12-21. Vil. 1981, coll. ITZ

3

Prov. Istanbul

Kilyos, 30. IV. 1969, J. Schuurmans leg., in coll. VDP

1

Belgrad Ormani, IV. 1969, Nikodemus leg., in coll. WDP

1

K. Cekmece, 22. III. 1989, Muller leg., in coll. SW

2

Esenceli 200m, 19. VI. 1988, SW leg.

1

Kumköy 30km N. Istanbul, 5. VI. 1979, H. & T.v. Oorschot, H. Wiering leg., ITZ

1

5

Yakuplu 30km W. Istanbul, 6. VI. 1979, H. & T.v. Oorschot, H. Wiering leg., ITZ

1

st. 98. env. Istanbul, 14. VII. 1983, Fam. H.v.d. Brink leg., ITZ

1

Tarabya, Europ. Bosporus Ufer, VIII. 1972, K. Nikodemus leg., in coll. ITZ

1

Prov. Kars

vic. Göle (Merdenik) 2300-2600m, 8-10. VIII. 1965, Achtelig & Naumann leg., GH

3

Sarikamis 2250m, 28. VII. 1977, SW leg.

1

st. 534, Ilgardagi Gegidi, I8km S. Posof 2500-2800m, 18-20. VII. 1989, coll. ITZ

8

2

st. 536, 3-5km S. Posof 1700-1800m, 19-20. VII. 1989, coll. ITZ

2

st. 523, 7-10km S. Sarikamis, 10-14. VII. 1989, coll. F. Coenen

1

st. 356, 7-10km S. Sarikamis 2000m, 30.VII-5.VIII.1986, WDP leg., coll. ITZ

1

Vilayet, vic. Göle 2300-2600m, 9. VIII. 1985, Achtelig & Naumann leg., coll. GH

4

8km W. Kazikoporan 2300-2500m, 5-7. IX. 1977, Eckweiler leg., in coll. GH

1

Prov. Kastamonu

15km S. Kastamonu lOOOm, 5. VII. 1988, SW leg.

1

Ballidag Gegidi 1575m, 5. VII. 1988, SW leg.

1

Prov. Kirklareli

Inece 200m, 15-16.VI.1988, SW leg.

6

1

8km NW Vize 350m, 17-18. VI. 1988, SW leg.

1

6km S. Dereköy 500m, 17.VI.1988, SW leg.

1

6-8km W. Ignaeda 350m, 17.VI.1988, SW leg.

1

Prov. Kocaeli

st. 100, 2 km W of Derbent, 16. VII. 1983, Fam. H.v.d. Brink leg., coll. ITZ

1

1

97

persis

(ƒ

9

<ƒ

2

Prov. Konya

st. 34, env. Ivriz, 20km SE of Eregli 1200m, 24-25. VI. 1982, col!. ITZ

4

4

st. 269, 15km S. Karaman 1200m, 19. VII. 1985, B.v. Oorschot & WDP leg., ITZ

1

st. 282, Engilli, Sultandaglari 1 150m, 5. VIII. 1985, B.v. Oorschot & WDP leg., ITZ

1

st. 270, env. Ivriz, 20km SE Eregli 1200m, 21. VII. 1985, B.v. Oorschot & WDP, ITZ

2

2

st. 74, Palaz Daglari, Taskent 1500-1600m, 10-1 1. VIII. 1982, coll. ITZ

1

1

st. 324, Aksehir, Sultandaglari 1100-1400m, 5. VII. 1986, WDP leg., ITZ

4

3

Aksehir, Sultandaglari llOOm, VI. VII. 1979, H.v. Oorschot, coll. ITZ

3

1

1

15km SE of Cay, Sultandaglari 1700m, 18-25. VII. 1980, Fam. H.v. Oorschot, ITZ

1

Aksehir Gölü, 26. VII. 1980, Fam. H.v. Oorschot, coll. ITZ

1

Prov. Kutahya

13km NE Domanig 1500m, 15-16. VII. 1988, SW leg.

6

Prov. Malatya

st. 217, 32-35km NE Gölbasi 1200-1400m, 30. V. 1985, coll. ITZ

1

1

Prov. Maras

st. 123, Göksun 1400m, 29. VII. 1983, coll. ITZ

4

st. 214, Hills NW Maras, 5-10km along rd to Agabeyli 800-900m, 29. V. 1975, ITZ

1

Prov. Mardin

st. 174, 17km NWof Mardin lOOOm, 7. VI. 1984, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

9

3

12

2

Prov. Mersin (I?el)

Taurus, Akar?a 800m, 5. VI. 1973, leg. SW & Schmitz, in coll. SW

1

Kandilivane 100m, 19-20. IV. 1987, P. Fastré & A. Legrain leg., coll. F. Coenen

1

Gökbelen 900m, 22.IV. 1974, GH leg.

1

Uzuncaburc llOOm, 27.IV.1974, GH leg.

3

Uzuncaburi; 1200m, 21. IV. 1983, GH leg.

3

Uzuncabur? lOOOm, 35km N. Silifke, 20. VI. 1983, H.v.Oorschot, coll. ITZ

1

st. 144A, 18km NE of Gülnar 1200m, 31. VII. 1983, Fam. H.v.d.Brink, coll. ITZ

1

st. 80, 20km NE of Gülnar 100-500m, 12.V.1983, H. & T.v. Oorschot, coll. ITZ

1

Prov. Mugla

Seki, 70km NE of Fethiye 1500m, 6-7. VII. 198 1 , in coll. ITZ

7

3

1

W.side Ak Dag 800m, 4. VIII. 1981, in coll. ITZ

3

W.side Ak Dag, Arsada lOOOm, 8. VIII. 1981, H.v.d.Brink leg., coll. ITZ

1

Prov. Nevsehir

3km S. Urgüp l!50-1200m, 22. VI. 1988, SW leg.

1

st. 110, 5km NW Urgüp, l!50m, 20. VII. 1983, Fam. H.v.d.Brink leg., coll. ITZ

2

Prov. Nigde

Ihlara 1200m, 21. V. 1985, SW leg.

1

st. 42, lOkm S. of Camardi 1300m, 30. VI. 1982, H.v.Oorschot & H.v.d.Brink, ITZ

4

1

st. 39, 15km S. of Camardi 1300-1700m, 27-30. VI. 1982, coll. ITZ

1

st. 135, 35km N. of Camardi 1500m, 5. VIII. 1983, coll. ITZ

1

st. 44, 18km SE of Camardi, Aladag 2100-2900m, 1-2. VII. 1982, coll. ITZ

1

Prov. Rize

8km S. Ikizdere lOOOm, 21. VII. 1987, GH leg.

4

8km S. Ikizdere lOOOm, 21. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

1

16km S. Ikizdere 1450-1600m, 21. VII. 1987, GH leg.

4

4

16km S. Ikizdere 1450-1600m, 21. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

1

Prov. Siirt

3,5km W. Eruk llOOm, 11. VI. 1985, SW leg.

1

3

10km S. Sirnak 1360m, 2. VI. 1985, SW leg.

3

Prov. Sivas

env. Gökpinar, lOkm S. of Gürün 1500m, 10- 1 1 .Vil. 1985, H.v.Oorschot, WDP

1

st. 91, env. Gökpinar, lOkm S. of Gürün 1500-1700m. 15-29. Vil. 1983, ITZ

1

98

persis

ó

2

cf

2

st. 125, env. Gökpinar, 10km S. of Gürün 1500-1700m, 30.VII-2. VIII. 1983, ITZ

1

1

env. Gökpinar, 10km S. of Gürün 1500-1700m, 2. VII. 1983, H.v.Oorschot, ITZ

3

5

st. 333, Camlibel Ge?idi 1650m, 10-1 1. VII. 1986, coll. ITZ

1

Prov. Trabzon

st. 419, 25km S. Mapka, N.side Zigana Ge<;idi 1700m, 25. VII. 1987, in coll. ITZ

9

7

1

Idem, in coll. F. Coenen

3

3

Idem, in coll. JMM

1

W. Sumela lOOOm, 19. VII. 1987, GH leg.

6

4

W. Sumela lOOOm, 19. VII. 1987, GH leg., in coll. SW

2

1

st. 480, 30km E. Trabzon Om, 23-24. VI. 1988, in coll. ITZ

8

6

Idem, in coll. SW

1

2

st. 420, 23km S. Magka 1500m, 25. VII. 1987, in coll F. Coenen

1

1

Idem, in coll. ITZ

3

S. Hamsiköy 1450m, 3. VIII. 1977, GH leg.

2

W. Sumela lOOOm, 19. VII. 1987, W. Siepe leg., in coll. ITZ

3

2

st. 384, 30km E. Trabzon, 10. VI. 1987, A. Riemis & B.v. Oorschot leg., coll. ITZ

3

1

Köprübasi, 5. XI. 1971, F. Liebrechts leg., in coll. ITZ

2

Prov. Tunceli

Munzur Mts, N. vic. Tanyeri 1300m, 21. VII. 1976, GH leg., coll. ITZ

1

1

3

1

st. 397, env. Pertek 950m, 10. VII. 1987, in coll. ITZ

1

st. 403, env. Pülümür 1500-1700m, 14. VII. 1987, in coll. ITZ

1

1

st. 341, 35km NW Tunceli 1200m, Rd Tunceli- Yesilyazi, 17. VII. 1986, coll. ITZ

2

2

st. 399, 5-30km W. Tunceli llOOm, 1 1-12. VII. 1987, in coll. ITZ

1

st. 338, 5 km S. Tanyeri 1200-1300m, 15-21. VII. 1986, coll. ITZ

1

2

st. 402, llkm S. Pülümür 1350m, 14.VII.1987, coll. ITZ

1

2

Munzur Mts, Pülümür, vic. Dagyolu 1700m, 5. VIII. 1977

1

st. 401, 38km NE Tunceli 1200m, 13-14. VII. 1987, coll. F. Coenen

1

st. 398, 5-18km E. Pertek lOOOm, 10. VII. 1987, coll. F. Coenen

1

st. 407, 5km S. Tanyeri 1200-1300m, 17. VII. 1987, coll. ITZ

2

Prov. Urfa

st. 166, 5km N. of Urfa, 3. VI. 1984, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

2

3

1

st. 168, Ormani lOkm NE of Urfa, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink, ITZ

2

2

Prov. Van

st. 263, 0-6km N. Catak 1600-1800m, 20. VI. 1985, H.v.Oorschot & H.v.d. Brink

1

Prov. Zonguldak

Ahmetusta Ge?idi 1250-1580m, 6. VII. 1988, SW leg.

5

1

Zonguldak, 15-21. V. 1951, HWE Croockewit leg., in coll. ITZ

1

Liban

Libanongebirge Faraiya-Laban 1200-1500m 35km N. Beirut, 6. VI. 1969, coll. SW

1

Libanongebirge Dj. Sannine 1600-1800m, Pass. Strasse35km O Beirut, 9. VI. 1969,

Gross leg., in coll. SW

1

Libanongebirge Dj. Sannine 1800-2000m, oberhalb Baskinta.ca. 30km O Beirut,

9. VI. 1969, Gross leg., in coll. SW

1

«Beirut - Syrië», in coll. IRSNB

1

U.R.S.S.

Arménie soviétique, 1500m, Res. Chorson, 19. VI II. 1986, Y. Nekrutenko, coll. SW

2

3

Iran

Prov. Guilan, Asalem-Wald bei Hashtpar lOOOm, 5. VII. 1973, SW & Schmitz leg.

2

I

Fars, Dasht-e-Arzhan 2000-2200m, 75km W Shiraz, 7-18. VI. 1976, GH leg.

10

4

Fars, Dasht-e-Arjan, 2000-2200m, 75km W Shiraz, 7-18. VI. 1976, Lay leg., JMM

1

Khusestan, Sea Sakht, N. Yasuj 2250m, 13. VI. 1976, GH leg.

6

6

Elbursgebirge, Dizin östl. Gatschar 2400-2600m, 28.VI-1 l.VII. 1975, Rosé leg.

2

Prov. Kordestan, Hoseyn Abad 1500m, 30. VII. 1975, Blom leg., coll. ITZ

4

2

Prov. Boyr Ahmadi Yasuj 2750m, Abschar, 9-13. VII. 1974, Blom leg., coll. ITZ

1

99

persis

Paralectotypes

«Perse, Husseinabad, 26. V. 1899, J. de Morgan» in coll. MNHN Paris
«Arabistan, Hamadan, 4. VIII. 1899, J. de Morgan», in coll. MNHN Paris

2

1

3. Remarques préliminaires

3.1. La variation saisonnière chez Pieris napi LiNNAEUS

Pieris napi fait partie de ces espèces dont le nombre de générations peut
varier en fonction de 1’altitude, de la latitude et du climat. Si la première
génération, dite génération vernale, est aisément reconnaissable a son habitus
particulier (fig. 1 et 2) (aspect grisatre, nervures plus marquées, forme plus
élancée) il est, en revanche, moins facile de séparer les générations suivantes,
et bien malin qui pourra dire en été s’il se trouve en présence d’une troisième
ou d’une quatrième génération. Toutefois, la fin de Fété voit venir une
génération, parfois partielle, d’individus qui font penser a ceux de la
génération vernale. Ces specimens sont considérés comme appartenant a la
génération automnale.

Les générations vernale et automnale sont trés peu représentées dans les
collections de lépidoptères de 1’Europe du sud-est et du Proche-Orient,
probablement a cause de leur époque de vol particulièrement précoce ou
tardive. D’ailleurs, la plupart des descriptions sont basées sur des insectes de
génération estivale, sans même que 1’auteur ne se préoccupe de la génération
vernale.

Le lecteur devra garder en mémoire qu’une quantité appréciable
d’exemplaires de génération vernale de Pieris napi ne possède pas de point(s)
noir(s) au verso des ailes antérieures (fig. 1 ), et ce dans la majeure partie de son
aire de répartition.

3.2. La variation individuelle chez Pieris napi LiNNAEUS

Pieris napi est probablement 1’espèce la plus variable au sein de son genre.
Cette variation peut être locale (mais sans que des populations ne soient
suffisamment isolées que pour fournir des sous-espèces), mais peut aussi être
due a 1’altitude ainsi qu’aux facteurs climatiques. Ces différentes variations,
combinées a la présence de formes individuelles importantes, présentent
parfois tellement d’analogie avec les espèces voisines, que certaines
déterminations peuvent s’avérer difficiles (EiTSCHBERGER 1986b: 160).

Les figures 25 a 30 représentent six exemplaires récoltés le même jour sur le
même biotope. La variation individuelle est telle, que pris isolément, chaque
exemplaire pourrait servir de référence a la description d’une sous-espèce
nouvelle.

4. Examen du caractère considéré comme clinal : la suffusion noire des nervures
a la face inférieure des ailes postérieures

Les exemplaires de génération estivale de Pieris napi du nord de 1’Europe
possèdent sur la face ventrale des ailes postérieures une suffusion d’écailles
noires ou grises disposées régulièrement le long des nervures. Ladite suffusion
est relativement bien marquée sans toutefois avoir la force du dessin des

100

exemplaires de génération vernale.

Les populations d’Europe centrale ont tendance a voir ce caractère
s’atténuer et a évoluer de fa^on clinale. En effet, 1’observation successive
d’exemplaires du nord, du centre de 1’Europe, puis d’Italie (fig. 3 et 4) permet
de voir la réduction progressive de la suffusion foncée des nervures pour
produire en Italië la forme extréme dont le verso des ailes postérieures est
pratiquement uniformément jaune ( Pieris napi meridionalis Heyne, 1895).
Cette dernière forme est parfois déterminée erronément comme étant Pieris
rapae (LiNNAEUS, 1758).

D’autre part, 1’est de 1’Europe voit ce caractère évoluer différemment, en ce
sens que le dessin sombre des nervures, tout en régressant, devient
simultanément plus diffus, et on rencontre alors successivement :

- Pieris pseudorapae balcana LORKOVIC, [1970], en Yougoslavie en et Grèce (?)

(fig. 9, 10, 31);

- Pieris pseudorapae suffusa SHELJUZHKO, 1931, en Turquie (fig. 11, 12, 13);

- Pieris pseudorapae pseudorapae Verity, 1908, au Liban (fig. 14, 15);
ainsi que

- Pieris pseudorapae mazandarana EiTSCHBERGER, 1986, au nord de Tiran
(Eitschberger 1983, pl. 457 et 459);

- Pieris persis Verity, 1922, taxon considéré par Tauteur comme forme
extréme, et qui fera Tobjet d’un chapitre particulier (fig. 16, 17, 18, 19, 20).

5. Pieris napi meridionalis HEYNE, 1895 (fig. 3, 4)

RÜhl, F. & Heyne, A.: Palearktische Gross-Schmetterlinge 1 (13) : 714
Localité-type : Italië centrale.

Les critères déterminants sont :

- la grande taille;

- la coloration pale;

- la face ventrale des ailes postérieures pratiquement unicolore.

Discussion

Les figures 31, 15, 20 représentent des exemples de coloration uniforme de
Tenvers des ailes postérieures de specimens provenant de Yougoslavie, du
Liban et d’Iran. D’autre part, un élevage de Pieris napi du nord-est de la
Turquie a donné des exemplaires possédant ces mêmes caractéristiques (fig.
5). Enfin, le tableau ci-dessous démontre que la taille des différentes
populations concernées est sensiblement uniforme et ne peut donc servir de
critère dans la création d’une sous-espèce. N.B. Les mesures n’ont été
effectuées que sur des exemplaires de génération estivale, et ce, paree que,
comme mentionné plus haut, les collections concernées comportent
généralement beaucoup plus de specimens d’été que d’insectes récoltés au
printemps.

L’examen de plus de 120 exemplaires a permis d’établir que la majorité
d’entre eux possède des embryons de nervures noires d’ailleurs variables
comme dans toutes les populations.

101

Tableau 2 : Longueur des ailes antérieures. Les mesures données correspondent a la distance qui
sépare la base de la costa a 1’extrémité apicale de 1’aile antérieure.

males

femelles

nombre

min.

max.

moyenne

nombre

min.

max.

moyenne

Belgique

9

23,2

25,9

24,5

5

21,6

24,8

23

Italië centrale

15

22,6

27

24,9

11

21,8

25,8

23,9

Drama (Grèce)

18

22,1

26,4

24,6

1

-

-

25,1

Posof (Turquie)

11

23,8

27,5

26,0

1

-

-

22,9

Yougoslavie

21

24,2

27,3

25,1

3

24,5

25,7

24,9

Conclusion

Pieris napi meridionalis Heyne, 1895 est a considérer comme synonyme de
Pi er is napi napi (LlNNAEUS, 1758) syn. nov.

(voir aussi ZlEGLER [1990]: 128).

6. Pieris napi napoleon EiTSCHBERGER, 1990
Eitschberger 1990, Atalanta, Würzburg 20 (1989) : 221-228.

Localité-type : Corse, ca. 8 km E. Ghisoni.

Critères déterminants :

L’auteur compare uniquement la population corse avec P. napi meridionalis
et renvoit pour la comparaison avec les autres taxa a son ouvrage (1984).
La couleur de fond de la face ventrale des ailes postérieures est d’un jaune
moins intense chez P. napi napoleon que chez P. napi meridionalis , il n’est pas
rare que 1’envers des quatre ailes soit pratiquement uniformément blanc.
Les taches discales de la face ventrale des ailes antérieures sont plus grandes
chez P. napi napoleon que chez P. napi meridionalis.

Discussion

L’examen des photographies de la série originale permet a lui seul de se
rendre compte de 1’inutilité de la description. En effet, les quinze exemplaires
choisis montrent une variabilité individuelle comparable a celle rencontrée
chez les specimens continentaux.

De même, l’importance des taches discoïdales est sujette a variation et il
suffira, pour s’en assurer, d’examiner les specimens de la colonne gauche de
la planche lb pour constater que la majoritéd’entreeux a plutöt tendance a
voir ses taches se réduire plutöt qu’a prendre de l’importance.

L’auteur prétend aussi qu’en général, les Pieris d’élevage ont tendance a
voir la couleur de fond de la face ventrale des ailes postérieures s’intensifier,
alors que P. napi napoleon conserverait sa teinte pale malgré 1’élevage en
captivité. L’exemplaire repris sous le numéro 15, qui est une femelle d’élevage
suffira a lui seul a infirmer cette théorie.

D’autre part, 1’étude d’un matériel plus important de Corse et de la
péninsule italienne (reposant notamment au Musée d'Amsterdam) n’a pas
permis de constater la moindre différence entre les populations des deux
origines précitées.

102

Conclusion

Pieris napi napoleon EiTSCHBERGER, 1990 est a considérer comme
synonyme de Pieris napi napi (LiNNAEUS, 1758) syn. nov.

7. Pieris pseudorapae pseudorapae VERITY, 1908 (fig. 14, 15)

Verity, 1908: Rhopalocera palaearctica : p. 144.

Localité-type : Beyrouth.

Critères déterminants :

Absence totale de nervures noires au verso des ailes postérieures et «les
premières ailes du dessous sont uniformément blanches». (II est intéressant de
constater que ce caractère est repris par EiTSCHBERGER (1984) comme
déterminant pour Pieris persis ).

Discussion

L’absence totale de nervures noires au verso des ailes postérieures constitue
en soi la fin du cline, et peut d’autre part se retrouver chez certains
exemplaires de populations de sous-espèces différentes. Elle est d’ailleurs la
caractéristique principale de Pieris napi meridionalis. Enfin, prés de la moitié
des exemplaires appartenant a la série typique de Pieris pseudorapae
mazandarana EiTSCHBERGER présente ce caractère.

Le fait que le verso des ailes antérieures ne porte pas de tache noire peut se
retrouver chez :

- Pieris napi napi (cf. EiTSCHBERGER 1984 : pl. 387, fig. 3)

- Pieris pseudorapae suffusa (l.c. pl. 453, fig. 8 et 10).

Des exemplaires n’ayant que quelques écailles noires au lieu d’une tache
compléte (ou de deux taches), et étant donc intermédiaires peuvent aussi se
rencontrer, notamment chez :

- Pieris napi meridionalis (fig. 4)

- Pieris pseudorapae balcana (fig. 7)

- Pieris pseudorapae suffusa (l.c. pl. 453, fig. 14-16; pl. 455, fig. 4; pl. 459, fig. 6)

- Pieris persis (fig. 16, 18, 30).

II est utile de remarquer que la totalité des exemplaires (de génération
eStivale!) figurés par EiTSCHBERGER (l.c. pl. 445, fig. 17 a 32 et pl. 447, fig. 1 a
20) possède au moins une, mais plus généralement deux taches au verso des
ailes antérieures, ce qui est en contradiction totale avec la description
originale.

Conclusion

Pieris pseudorapae VERITY, 1908 est a considérer comme synonyme de
Pieris napi napi (LiNNAEUS, 1758) syn. nov.

8. Pieris pseudorapae suffusa SHELJUZHKO, 1931 (fig. 11, 12, 13)
Sheljuzhko, 1931 : Int. ent. Z. 25 : 73.

Localité-type : Jelizavetopol, Transcaucasie.

Synonymes :

- Pieris pseudorapae balcarica WOJTUSIAK & Niesiolowski, 1947

103

- Pieris pseudorapae dubiosa auct. (Röber, 1907)

Le critère déterminant est:

La suffusion d’écailles «vert-olivatre» est beaucoup plus diffuse, au point
qu’elle ne laisse plus apparaïtre que des espaces internervuraux clairs.

Discussion

Ce critère étant le seul considéré par les différents auteurs (VERITY,
Sheljuzhko, Eitschberger) les figures 8, 10, 12, 14 et 19 de la présente
note démontreront amplement que cette suffusion d’écailles fait 1’objet d’un
cline, et ne peut donc être prise en considération pour 1’établissement d’une
sous-espèce.

Conclusion

Pieris pseudorapae suffusa SHELJUZHKO, 1931 est a considérer comme
synonyme de Pieris napi napi (LiNNAEUS, 1758) syn. nov.

9. Pieris pseudorapae balcana LORKOVIC, [1970] (fig. 7, 8)

Lorkovic : Bioloski Glasnik 21 : 95-136.

Localité-type : Treska - Macédoine yougoslave (design. EITSCHBERGER 1984 :

202).

Synonyme :

- Pieris canidiaformis Drenowsky, 1910 (cf. Kudrna 1977).

Critères déterminants :

Lorkovic (1970) a décrit ce taxon d’après des critères morphologiques,
génétiques et karyologiques. Le critère morphologique est la diffusion du
dessin sombre sur la face inférieure des ailes postérieures chez la première
génération (cf. les populations de «P. napi pseudorapae» d’Asie Mineure)
(Lorkovic l.c. : 1 14-1 18).

Discussion

Le critère génétique consiste d’une part en une stérilité trés élevée non
seulement entre les croisements F1 x F1 (100%) entre P. napi de Zagreb et
P. balcana de Bosnië, mais aussi entre leurs rétrocroisements réciproques
(barrière postcopulatoire) (LORKOVié l.c. : 115-116), et d’autre part en un
isolement sexuel trés net entre les deux taxa (barrière précopulatoire)
(Lorkovic l.c. : 1 16).

II est a noter ici que de nombreux hybrides entre P. napi de Zagreb
(Yougoslavie) et du matériel de Tolède (Espagne), des Picos de Europa
(Espagne), de Calabre (Italië méridionale), de Corse, de Beyrouth (Liban).
du nord-ouest du Caucase (U.R.S.S.) et de certaines régions des Etats-Unis
(New Hampshire et Orégon) sont (quasi) entièrement fertiles (LORKOVIC l.c. :
98).

Le karyotype indique un nombre haploïde de chromosomes bivalents de
n = 26-27 (+ 0-3 chromosomes univalents supernuméraires), rapprochant
P. balcana de P. (napi) bryoniae plutöt que de P. (napi) napi , pour lequel le
karyotype a été établi uniformément a n = 25 pour des specimens de diverses
régions de Yougoslavie (Istrie, Slovénie, Alpes Juliennes, Zagreb), de Corse,

104

de France, de Calabre (Italië méridionale), de Moscou (U.R.S.S.),
d’Angleterre, d’Irlande et de diverses régions des Etats-Unis (Colorado, New
Hampshire, Orégon) (LORKOVic 1970 : 98-99), ainsi que pour du matériel de
Beyrouth (Liban) (Larsen 1975 : 254).

Seules les populations de P. napi du nord du Caucase semblent partielle-
ment avoir un karyotype différent de n = 25-27 (+ 0-3) a cöté d’exemplaires
a n = 25 (LORKOVIC 1970 : 121-122). Toutefois P. napi de cette région est
entièrement compatible génétiquement avec d’autres populations de P. napi
mais pas avec P. balcana.

Les barrières génétiques (stérilité et isolement sexuel) entre P. balcana et
P. (napi) bryoniae seraient nettement moins évidentes qu’entre ces deux taxa et
P. (napi) napi (cf. LORKOVIC 1970 : 121-123).

Conclusion

La solution provisoire adoptée ici est de considérer P. balcana comme entité
spécifique distincte, des recherches futures devant établir le statut
taxonomique exact de P. balcana par rapport aux autres taxa du groupe P.
napi ainsi que de résoudre le problème de la répartition géographique exacte
de P. (napi) napi et de P. balcana dans les Balkans et en Grèce (et leur
éventuelle cohabitation).

10. Pieris pseudorapae mazandarana EiTSCHBERGER, 1986

Eitschberger 1986b : Atalanta, Würburg 17 : 156-157.

Localité-type : Mazanderan N. Iran.

Les critères déterminants sont :

face dorsale (male)

-tache apicale grande et étendue jusqu’a CU1

-la 3e tache discoïdale se distingue de la tache apicale par un semis d’écailles
noires.

-la première tache discoïdale est grande, au bord proximal obtus, et un trait
horizontal blanc coupe ladite tache en son centre.

-la 2e tache discoïdale est grande, et reliée a la le par un semis d’écailles noires.
-aire basale saupoudrée d’écailles foncées.

-la tache du bord externe des ailes postérieures est grande,
face ventrale (male)

-ailes postérieures et apex des ailes antérieures jaune souffre clair.

-deux premières taches discoïdales encore plus grandes et plus intenses que
sur la face dorsale.

-la 3e tache discoïdale est une bande foncée a peine plus visible le long de la
tache apicale (?) qu’elle borde.

-la base de la celluie des ailes antérieures est saupoudrée de noir, ce semis
d’écailles longe les nervures principales jusqu’a 1’extrémité de la celluie,
-la tache du bord externe des ailes postérieures (en comparaison avec la face
dorsale) plus petite et a peine visible.

-suffusion noire des ailes postérieures diffuse et trés faible, manquant

105

totalement dans 1’aire discale.

face dorsale (femelle)

-grande tache apicale et grandes taches discoïdales.

-tache bien visible a 1’extrémité de la celluie.

-aire basale des ailes antérieures saupoudrée de gris foncé, de la même couleur
et de la même intensité que la tache du bord interne.

-extrémités distales de M3 et CU 1 distinctement saupoudrées de foncé a partir
de la première tache discoïdale.

-la tache du bord externe des ailes postérieures est grande, mais pas aussi
intense que dans les dessins noirs des ailes antérieures.

-extrémités distales de SC prés du bord interne trés fines, mais d’un noir
intense, aire intermédiaire saupoudrée de noir.

-couleur de fond des ailes postérieures jaune pale.
face ventrale (femelle)

-couleur de fond des ailes postérieures et aire apicale des ailes antérieures
jaune souffre clair.

-taches discoïdales noir intense, mais plus petites que sur la face dorsale.

3e tache discoïdale a peine visible.

-la celluie des ailes antérieures trés faiblement saupoudrée d’écailles foncées a
la base.

-saupoudrage des nervures de Faire discale faible et trés diffus.

Diagnose de différenciation

Les exemplaires d’été de la nouvelle sous-espèce se distinguent de la sous-
espèce nominale, de P. pseudorapae suffusa et de P. pseudorapae balcana par
leurs grandes taches apicale et discoïdales, et cela chez les deux sexes. Les
males ont tendance a présenter une seconde tache discoïdale.

Chez les exemplaires de génération vernale, les nervures saupoudrées de
noir dans la région apicale sont caractéristiques, de sorte a ce qu’elles
ressemblent a des épingles traversant cette aire. Ceci est un des critères qui
sépare P. marginalis mogollon Busck des autres sous-espèces de ntargina/is, et
qui peut aussi se retrouver chez P. persis.

Discussion

La série considérée comme typique et représentée dans le travail
d’ElTSCHBERGER (1984, pl. 457, fig. 9 a 32 et 459, fig. 1 a 26) prouve a elle
seule 1’invalidité de la description. En effet, des exemplaires de génération
vernale ayant une tache apicale veinée de blanc entre les nervures peuvent se
retrouver dans la majorité des populations de Pieris napi. 11 suffira pour s'en
assurer de consulter les figures suivantes du même ouvrage :

-pl. 387, fig. 5, 8 et 22;

-pl. 391, fig. 29;

-pl. 393, fig. 7, 21, 23 et 26.

D’autre part, la moitié des exemplaires de la série typique ne présente pas
ce caractère (pl. 459, fig. 11, 13, 23, 25).

En ce qui concerne la génération estivale, les exemplaires choisis au sein de

106

la série typique comme holotype et allotype sont plutöt a considérer comme
des formes extrèmes de cette population, car la majorité des exemplaires ne
présente pas les critères requis et certains d’entre eux ont même tendance a
voir leurs taches et suffusions s’effacer sinon a disparaitre alors que le critère
Principal est la tendance générale a 1’obscurcissement. Des exemplaires
totalement différents de la description sont représentés a la planche 459, fig.
3/4 et 7/8.

Enfin, en dehors des exemplaires 9/10, 11/12 de la planche 457 et de
1’exemplaire 1/2 de la planche 459, tous les individus entrent dans la marge de
variation connue pour les autres populations de Pieris napi.

Conclusion

Pieris pseudorapae mazandarana EiTSCHBERGER, 1986 est a considérer
comme synonyme de Pieris napi napi (LlNNAEUS, 1758) syn. nov.

11. Pieris persis VERITY, 1922 (fig. 16, 17, 18, 19, 20, 21, 24, 30)
Verity : Entomologist' s Rec.J.Var. 34 : 140-141.

Localité-type : Iran, Hussemabad [sic!].

Synonyme :

Pieris higginsi Warren, 1961 ( Ent.Tidskr . 82: 121-148)

Les critères déterminants donnés par VERITY sont :

-la forme «quadrangulaire» de la tache apicale.

-les points discoïdaux qui sont trés petits, mais dont le bord extérieur est trés
précis.

Dans son travail, EiTSCHBERGER (1984 : 215) décide de fagon arbitraire de
modifier les caractères originaux, et estime que 1’absence de points discoïdaux
au verso des ailes antérieures devient la caractéristique principale de ce taxon
qu’il élève par la même occasion au rang d’espèce. II considère de fagon tout
aussi subjective que deux des quatre exemplaires de la série typique originale
appartiennent en réalité a une entité différente ( Pieris pseudorapae suffusa).

Cet auteur réserve un sort tout particulier a 1’exemplaire figuré dans
1’ouvrage précité, a la planche 463, fig. 31/32. En effet, ce specimen porte son
étiquette de détermination «Pieris persis persis» (alors qu’il possède la tache
la moins quadrangulaire de la série!) et est classé dans son étude précitée sous
le nom de Pieris pseudorapae suffusa , avec la mention : «möglicherweise auch
Pieris persis».

Dans une note postérieure (EiTSCHBERGER 1986a : 254) 1’auteur rectifie
d’ailleurs sa détermination et estime que 1’exemplaire susdit appartient bien a
Pieris persis.

Discussion

L’hypothèse d’ElTSCHBERGER, considérant P. persis comme espèce
distincte ne peut être acceptée et ce pour les raisons suivantes :

1 . Les caractères avancés pour la description de cette espèce se retrouvent chez
des exemplaires appartenant théoriquement a des espèces ou sous-espèces
différentes.

107

2. Les caractères de P. persis ne sont en réalité que la combinaison de divers
critères qui peuvent se retrouver dans diverses populations européennes de
Pieris napi napi (LlNNAEUS, 1758).

Cette dernière thèse a fait 1’objet de recherches approfondies, notamment
au moyen d’élevages effectés par Hesselbarth et 1’auteur lui-même en 1 989,
dans le nord-est de la Turquie. Les résultats de ces différents élevages
aboutissent aux mêmes conclusions, a savoir :

-Une femelle typique de «persis» a fourni des exemplaires ayant un habitus
identique a celui de la femelle pondeuse (fig. 21), mais aussi des exemplaires
présentant des taches bien marquées au revers des ailes antérieures, qui
devraient donc être déterminés comme P. napi (fig. 22).

-Une femelle de Pieris napi classique, a donné une descendance dont certains
exemplaires ne possèdent pas du tout les taches noires caractéristiques de P.
napi et devraient donc être considérés comme appartenant a Pieris persis
(fig. 24). Ceux-ci étaient mêlés a des specimens de P. napi classiques
(fig. 23).

-L’ensemble de la population contient des exemplaires qui présentent les
caractères de « meridionalis ». En effet, nombre d’entre eux ont perdu
toute tracé de suffusion noire au verso des ailes postérieures (fig. 5). D’autre
part, certains auteurs récents (Dr. S. Wagener comm. pers.) considèrent
que 1’extrémité noire des nervures de la face dorsale des ailes postérieures
constitue une caractéristique de cette sous-espèce. Toutefois, plusieurs
exemplaires issus des élevages turcs possèdent ce critère (fig. 6).

3. Enfin, les conditions climatiques sèches et chaudes semblent propices a
1’apparition d’exemplaires dépourvus d’écailles noires au verso des ailes
antérieures. Si la présence de tels exemplaires doit plutöt être considérée
comme accidentelle dans la majorité des populations, cette présence
devient toutefois importante dans les régions arides comme dans le sud-est
de la Turquie et 1’Iran par exemple.

Conclusion

Pieris persis VERITY, 1922 est a considérer comme synonyme de Pieris napi
napi (LlNNAEUS, 1758) syn. nov.

12. Étude des genitalia

L’étude des genitalia n’apporte pas grand-chose au niveau de la
détermination dans le groupe Pieris napi , pas plus que celle des sclérifications
abdominales d’ailleurs. II est figuré a toutes fins utiles :

-1’armure génitale male de Pieris napi (fig. 32, 33);

-1’armure génitale de 1’un des paralectotypes males de Pieris persis (fig. 34, 35);
-1’armure génitale male de Pieris rapae de Turquie (fig. 36, 37);

-1’armure génitale femelle de Pieris « persis » (fig. 38).

13. Etude des androconies

Les caractères distinctifs des androconies ne peuvent être utilisés pour
séparer les différents taxa, étant bien trop sensibles aux conditions de
1’environnement (BOWDEN 1985 : 88).

108

Fig. 1 : Pieris napi Linnaeus, cf, gen. vern., Belgique, Liège, Htes Fagnes, Duzos-Moupa, V. 1988,
F. Coenen leg.

Fig. 2 : Pieris napi Linnaeus, gen. vern., Belgique, Namur, Resteigne, Rés. Lesse & Lomme,
220m, 14. V. 1988, F. Coenen leg.

Fig. 3 : Pieris napi Linnaeus, cf, gen. aest., Italië, Toscane, Pratomagna, Monte Lori, 1300m,
24. VI! 1969, leg. S. Wagener.

109

4

Fig. 4 : Pieris napi Linnaeus, gen. aest., Italië, Abruzzi, Mgna d. Maiella, Westfuss M. Amaro,
1300m, 19. VII. 1968, leg. S. Wagener.

5

Fig. 5 : Pieris napi Linnaeus, g, gen. aest., Turquie, Artvin, 10-20km W. Artvin, Road Artvin-
Taslica 600m, ovum: 23. VII. 1989, leg. H.van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen, éclosion
mi-aoüt 1989, cult. & coll. F. Coenen .

Fig. 6 : Pieris napi Linnaeus, g, gen. aest., Turquie, Artvin, 10-20km W. Artvin, Road Artvin-
Taslica 600m, ovum: 23.VII.1989, leg. Rvan Oorschot, W. De Prins & F. Coenen, éclosion
mi-aoüt 1989, cult. & coll. F. Coenen.

1 10

7

Fig. 7: Pieris balcana Lorkovic, cf, gen. aest., Yougoslavie, Macédoine, vic. Matka (Treska),
29. VII. 1964, leg. G. Hesselbarth.

Fig. 8: Pieris balcana Lorkovic, q, gen. aest., Yougoslavie, Macédoine, Treska Skopje,
3. VII. 1980, D. van der Poorten leg.

Fig. 9 : Pieris napi Linnaeus, <f, gen. aest., Grèce, Kavala, Ruines Filipe, Om, 7. VI. 1988, leg.
F. Coenen.

111

Fig. 10 : Pierisnapi Linnaeus, $>, gen. aest., Grèce, Thessaloniki, 100m, 7. VI. 1988, leg. F. Coenen

Fig. 11 : Pieris napi Linnaeus, ef, gen. aest., Turquie, Edirne, 2-5km N. Hasköy, 150m,
15. VI. 1988, leg. S. Wagener.

Fig. 12 : Pieris napi Linnaeus, £, gen. aest., Turquie, Edirne, 2-5km N. Flasköy, 150m,
15. VI. 1988, leg. S. Wagener.

112

Fig. 13 : Pieris napi Linnaeus, c f, gen. aest., Turquie, Gümüshane, Zigana Geijidi, 2000m, 23. Vil.
1987, H. & T. van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen leg., coll. F. Coenen.

Fig. 14 : Pieris napi Linnaeus, (f, gen. aest., Liban, Dj. Sannine, oberhalb Baskinta, ca. 30km ö ot
Beirut, 9. VI. 1969, leg. Gross, coll. S. Wagener.

Fig. : 15 : Pieris napi Linnaeus, §, gen. aest., Liban, Dj. Sannine, 35km E. of Beirut, Pass-Strasse,
1600-1800m, 9. VI. 1969, leg. F. Gross, coll. S. Wagener.

113

Fig. 16 : Pieris napi Linnaeus, d? gen. aest., Paralectotype de Pieris persis Verity.

17

Fig. 17 : Pieris napi Linnaeus, c f, gen. aest., Paralectotype de Pieris persis Verity.

18

Fig. 18 : Pieris napi Linnaeus, (f, gen. aest., Paralectotype de Pieris persis Verity.

1 14

Fig. 19 : P/em/jo/?/ Linnaeus, o? gen. aest., Turquie, Erzincan, 5km S. Caglayan, Munzurdaglari,
15/18. VII. 1987, H. & T. van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen leg., coll. F. Coenen.

Fig. 20 : Pieris napi Linnaeus, 5, gen. aest., Iran, Khusestan, Sea Sakht n. Yasui, 2250m,
13. VI. 1976, G. Hesselbarth leg.

21

Fig. 21 : Pieris napi Linnaeus, d? gen. aest., Turquie, Erzurum, 5km S. Erzurum, Palandöken
Daglari 2200m, ovum: 2. VII. 1989, leg. W. De Prins & F. Coenen, éclosion mi-aoüt 1989, cult. &
coll. F. Coenen.

115

Fig. 22 : Pieris napi Linnaeus, gen. aest., Turquie, Erzurum, 5km S. Erzurum, Palandöken
Daglari 2200m, ovum 2. VII. 1989, leg. W. De Prins & F. Coenen, éclosion mi-aoüt 1989, cult. &
coll. F. Coenen.

Fig. 23 : Pieris napi Linnaeus, cf, gen. aest., Turquie, Artvin, 10-20km W. Artvin, Road Artvin-
Taslica 600m, ovum: 23. VII. 1989, leg. H. van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen, éclosion
mi-aoüt 1989, cult. & coll. F. Coenen.

24

Fig. 24 : Pieris napi Linnaeus, $, gen. aest., Turquie, Artvin, 10-20km W. Artvin. Road Artvin-
Taslica 600m, ovum: 23. VI 1.1989, leg. H.van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen, éclosion
mi-aoüt 1989, cult. & coll. F. Coenen.

116

Fig. 25 : Pieris napi Linnaeus, d? gen. aest., Turquie, Kars, 3-5km S. Posof 1700-1800m,
19-20. VII. 1989, F. Coenen leg.

Fig. 26 : Pieris napi Linnaeus, <f, gen. aest., Turquie, Kars, 3-5km S. Posof, 1700-1800m,
19-20. VII. 1989, F. Coenen leg.

Fig. 27 : Pieris napi Linnaeus, gen. aest., Turquie, Kars, 3-5km S. Posof, 1700-1800m,
19-20. VIL 1989, F. Coenen leg.

117

Fig. 28 : Pieris napi Linnaeus, (f, gen. aest., Turquie, Kars, 3-5km S. Posof, 1700-1800m,
19-20. VII. 1989, F. Coenen leg.

Fig. 29 : Pieris napi Linnaeus : cf, gen. aest., Turquie, Kars, 3-5km S. Posof, 1700-I800m,
19-20. VII. 1989, F. Coenen leg.

Fig. 30 : Pieris napi Linnaeus, c f, gen. aest., Turquie. Kars, Ilgardagi Gegidi, 18km S. Posof,
2500-2800m, 18-20. VIL 1989, F. Coenen leg.

1 18

Fig. 31 : Pieris napi Linnaeus, gen. aest., Yougoslavie, Velebit Mts., Malan Malu Pass,
900-1500m, 18. VII. 1965, G. Hesselbarth leg.

14. Conclusion générale

Papilio napi napi Linnaeus, 1758; Systema naturae, ed. 10 : 468.

= Pieris napi meridionalis Heyne, 1895; Pal. Gross-Schmett. 1: 714; syn. nov.

= Pieris napi pseudorapae Verity, 1908; Rhop. Pal. : 144; syn. nov.

= Pieris pseudorapae suffusa SHELJUZHKO, 1931; int. ent. z. 25: 73; syn. nov.

= Pieris pseudorapae mazandarana Eitschberger, 1986 ; Atalanta. Würzburg 17 :
156-157; syn. nov.

= Pieris napi race persis VERITY, 1922; Entomologist’s Rec.J.Var. 34: 140-141; syn.
nov.

= Pieris napi napoleon EITSCHBERGER, 1990; Atalanta. 1*^2^20(1989): 221-228;

syn. nov.

Pieris balcana Lorkovió, [1970]; Bioloski Glasnik 21. 95-136; stat. rev.

15. Remerciements

L’auteur tient a remercier ici quelques collègues et institutions qui lui ont fourni une
collaboration ou une mise a disposition de leurs collections sans lesquelles cette note n’aurait pu
être rédigée. Qu’ils trouvent ici la marqué de sa plus sincère gratitude. II s’agit tout
particulièrement de :

Dr. P. Grootaert, chef de la section entomologique de 1’Institut Royal des Sciences
Naturelles de Belgique pour la mise a la disposition de l’auteur des collections nationales.

H. van Oorschot, responsable des collections de rhopalocères de 1’Instituut voor
Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) a Amsterdam, pour la confiance qu’il a accordée
a 1’auteur en lui confiant la mise en ordre des Pieridae de 1’institution précitée et pour les deux
merveilleux voyages effectués ensemble dans Pest de la Turquie.

Dr. G. Bernardi, sous-directeur au Museum National d’Histoire Naturelle de Paris, pour
avoir permis 1’examen du matériel typique de Pieris persis.

Dr. J.P. Borie (Cuise-la-Motte, Compiègne) pour avoir permis 1’examen de sa collection.
W. De Prins (Antwerpen) pour sa compétence en matière de rédaction, la pertinence de ces
observations et une amitié de plus de quinze ans.

C. Gibeaux (Paris) pour sa collaboration irremplaqable en matière de microdissection et de
microphotographie.

G. Hesselbarth (Diepholz) pour avoir permis Pexamen de sa collection ainsi que des élevages
de Pieris napi effectués de faqon parallèle a ceux de 1’auteur.

J.M. Mairiaux (Bruxelles) pour avoir permis Pexamen de sa collection.

A. Olivier (Antwerpen) pour la mise a la disposition de Pauteur de sa collection et les conseils

119

Fig. 32 : Pieris napi Linnaeus, Belgique, Brabant, Dilbeek, 5.V. 1973, F. Coenen leg., prép.gén.
CG 301.

Fig. 33 : Pieris napi Linnaeus, Belgique, Brabant, Dilbeek, 5. V. 1973, F. Coenen leg., prép.gén.
CG 301 (abdomen).

120

Fig. 34 : Pieris napi Linnaeus, lectotype de Pieris persis Verity, Perse, Hussemabad [sic!],
26. V. 1899, J. de Morgan, prép.gén. CG 311.

Fig. 35 : Pieris napi Linnaeus, lectotype de Pieris persis Verity, Perse, Hussemabad [sic!],
26. V 1899, J. de Morgan, prép.gén. GC 311 (abdomen).

121

o

Fig. 36 : Pieris rapae Linnaeus, Turquie, Diyarbakir, 5km S. Diyarbakir, 700m, 6. VII. 1987,
leg. H. & T. van Oorschot, W. De Prins & F. Coenen, prép.gén. GC 309.

Fig. 37 : Pieris rapae Linnaeus, Turquie, Diyarbakir, 5km S. Diyarbakir, 700m, 6. VII. 1987,
leg. H. & T. van Oorschot, W. De Duns & F. Coenen, prép.gén. GC 309 (abdomen).

122

38

BR1TISH MUSG/M
iWAÏÜRAi HSSÏORT)

2 ^ Jü. II99C 1

HXCHANGED
ENT0M0106Y LIBRARï

•ummI

,

Fig. 38: Pieris napi Linnaeus, Belgique, Liège, Htes Fagnes, Duzos-Moupa, V.1988, prép. gén.
GC 302.

particulièrement utiles prodigués tout au long de Pévolution de la rédaction de la présente note.

D. van der Poorten (Antwerpen) pour les discussions interminables et les échanges d’idées
trés enrichissantes effectuées dans une ambiance de sincère amitié.

Dr. S. Wagener (Bocholt) pour les conversations, ses conseils, son apport de renseignements
dus a sa grande expérience de la Turquie et sa confiance totale matérialisée par le prêt de toutes
ses récoltes de Pieris napi effectuées en Turquie et en Italië.

C. Warnotte (Liège) pour les échanges d’idées et pour avoir permis 1’étude de ses specimens
italiens.

Bibliographie

Bowden, S.R., 1985. Taxonomy for a variable butterfly? - Entomologist’ s Gaz. 36: 85-90.
Eitschberger, U., 1984(1983). Systematische Untersuchungen am Pieris napi-bryoniae-Komp\ex
(s.1.) (Lepidoptera, Pieridae). - Herbipoliana 1.

Eitschberger, U., 1986a. Erste Erganzung zu «Systematische Untersuchungen am Pieris napi
bryoniae- Komplex (s.1.)» (Lepidoptera : Pieridae) - Atalanta, Würburg 16 : 253-264.
Eitschberger, U., 1986b. Zweite Erganzung zu «Systematische Untersuchungen am Pieris napi-

123

bryoniae-Komp\zx (s.1.)». - Atalanta, Würzburg XI : 157-166.

Eitschberger, U., 1990. Neunte Erganzung zu «Systematische Untersuchungen am Pieris napi-
bryoniae- Komplex (s.1.)» Pieris napi napoleon subspec. nov. von der Insel Korsika und
Festlegung eines Neotypus von Pieris napi meridionalis Heyne, 1895. - Atalanta, Würzburg
20 (1989) : 221-228.

Kudrna, O., 1977. On the nomenclature of some taxa of the genus Artogeia Verity (Lep., Pieridae)
Z.ArbGem.öst.Ent. 29 : 63-64.

Larsen, T.B., 1975. Chromosome Numbers and Notes on Testicular Morphology of some
Lebanese Rhopalocera (Insecta : Lepidoptera). - Ent.scand. 6 : 253-260.

Lorkovic, Z., 1970. Karyologischer Beitrag zur Frage der Fortpflanzungsverhaltnisse
südeuropaischer Taxone von Pieris napi (L.) (Lep., Pieridae). - Biol.Glasn. 21 (1968) :
95-136.

Lorkovic, Z., 1974. Meiotic chromosome behaviour in Pieris napi x Pieris mekte hybrids (Lep.,
Pieridae) and its taxonomie significance. - Period.Biol. 76 : 93-100.

Reissinger, E., 1990. Checkliste Pieridae Duponchel, 1835 (Lepidoptera) der Westpalaearktis
(Europa, Nordwestafrika, Kaukasus, Kleinasien). - Atalanta, Würzburg 20 (1989) :
149-185.

Heyne, A., 1895, in Rühl, F. & Heyne, A.: Die palaearktischen Gross-Schmetterlinge und ihre
Naturgeschichte. Heyne Verlag, Leipzig.

Verity, R., 1905-1911. Rhopalocera Palaearctica. Iconographie et description des papillons
diurnes de la région paléarctique. Papilionidae et Pieridae. Roger Verity, Florence.

Ziegler, H., 1990. Die Pieriden der Schweiz unter spezieller Berücksichtigung ihrer Unterarten
(Lepidoptera : Pieridae). - Mitt. ent. Ges. Basel 39 (1989) : 119-138.

Inhoud :

Abadjiev, S. & Ganev, J. : Anthocharis gruneri macedoniea (Buresch, 1921) syn. nov. of

Anthocharis gruneri gruneri (Herrich-Schaffer, 1851) (Lepidoptera: Pieridae) 65

Coenen, F. : Révision du statut taxonomique de quelques populations de Pieris napi (Linnaeus,

1758) du sud-est de 1’Europe et du Proche-Orient (Lepidoptera: Pieridae) 89

Decleer, K. : Faunistisch-ecologische studie van de ongewervelde fauna in het natuurreservaat
«De Gulke Putten» (West- Vlaanderen, Wingene). I. Zweefvliegen (Diptera: Syrphidae)

en een bespreking van de malaiseval als bemonsteringstechniek 71

De Prins, G. : Hadena perplexa ([Denis & Schiffermüller], 1775) en Lamprotes c-aureum

(Knoch, 1781) : nieuw voor de provincie Antwerpen (Lepidoptera : Noctuidae) 57

De Prins, W. : Acleris lorquiniana (Duponchel, 1835), een nieuwe soort voor de Belgische fauna

(Lepidoptera : Tortricidae) 69

Reichwein, J.F. : De dagvlinderfauna van Harchies (Zuidwest-Henegouwen) (Lepidoptera :

Hesperioidea & Papilionoidea) 67

Vermandel, E. : Trekvlinders in 1989, zesde jaarverslag (Lepidoptera) 45

Wagener, S. : Colias caucasica balcanica Rebel, 1901 (comb. nov., stat. nov.) (Lepidoptera :

Pieridae) 59

Korte mededelingen :

-Myopa vicaria Walker : een nieuwe soort voor België (Diptera: Conopidae) (G. Van de

Weyer) 64

-Chrysopilus luteolus (FallÉn, 1814) wél in Nederland (Diptera: Rhagionidae)

(P.L.Th. Beuk) 64

Boekbesprekingen 63, 66, 70, 88

verantw. uitg.: W. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium) Tel. 03/322.02.35

124

driemaandelijks tijdschrift van de

VLAAMSE VERENIGING VOOR ENTOMOLOGIE

Afgiftekantoor 2600 Berchem 1 ISSN 0771-5277

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), B. Goater (Bushey, England), Dr. K. Maes (Gent),
Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen).
Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Uitgegeven met de steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Jaargang 18, nummer 3 1 september 1990

(Over de verspreiding van Archanara neurica (HÜBNER, [1808]) in
België (Lepidoptera : Noctuidae)

tGuido De Prins

Abstract. On the distribution of Archanara neurica (HÜbner, [1808]) in Belgium
(Lepidoptera : Noctuidae)

The morphological differences between Archanara neurica and A. dissoluta are discussed
and the distribution of both species in Belgium and the Netherlands is given.

Résumé. De la répartition d 'Archanara neurica (HÜbner, [1808]) en Belgique
(Lepidoptera : Noctuidae)

La différence entre Archanara neurica et A. dissoluta est commentée, ainsi que la
répartition des deux espèces en Belgique et aux Pays-Bas.

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2060 Antwerpen-Merksem.

Archanara neurica (HÜbner, [1808]) is licht te verwarren met A. dissoluta
(Treitschke, 1825). Verse exemplaren van neurica hebben een duidelijke,
witte halskraag. Het duidelijkste kenmerk is echter het ontbreken van de
middenstippen op de onderkant van de vier vleugels. A. dissoluta daarentegen
heeft geen witte, maar wel een lichter gekleurde halskraag (enkel bij verse
exemplaren te zien). Het zekerste kenmerk vormen de middenstippen op de
onderkant van de vier vleugels. Ook bij afgevlogen dieren zijn de stippen min
of meer te zien (zie figuur 2). Genitaalonderzoek kan bij twijfel uitsluitsel
geven.

In België komt dissoluta verspreid voor in rietvegetaties en daardoor vooral
in de Kempen, terwijl de soort elders zeldzaam is (Hackray & SARLET 1979).
Voor de provincie Antwerpen zijn er tot nog toe een achttal vindplaatsen
opgetekend : Antwerpen, Arendonk, Blaasveld, Brasschaat, Ekeren,
Hoboken, Niel en Schilde (Janssen 1984).

A. neurica werd voor het eerst uit België vermeld door M. Faquaet (1982) :
Assenede (Oost-Vlaanderen) 12. VII. 1981, 2 ex. en Koksijde (West-

125

Figuur 1 : a-b Archanara neurica (Hübner, [1808]), Blaasveld, 12. VII. 1988, leg. G. De Prins.
c Archanara dissoluta (Treitschke, 1825), Blaasveld 19. VII. 1989, leg. G. De Prins; d A. dissoluta
Ekeren, Oude-Landen, 17. VIII. 1989, leg. G. De Prins.

Figuur 2 : a-b Archanara neurica (Hübner, [1808]) onderzijde, zelfde gegevens als figuur 1.
c-d Archanara dissoluta (Treitschke, 1825), onderzijde, zelfde gegevens als figuur 1.

Vlaanderen) 31. VII. 1981, 1 ex. Toch werd de soort al eerder in ons land
gevonden door F. Bolland : het eerst gekende exemplaar komt van
Diepenbeek (Limburg) 12. VIII. 1968, 1 ex. Verder werden te Diepenbeek op
23. VII. 1969 3 ex. en op 22. VII. 1985 2 ex. gezien. Ook te Zutendaal (Limburg)
werd op 13.VIII.1968 een ex. gevonden, steeds door F. Bolland (ongepubli-
ceerde gegevens).

In de provincie Antwerpen werd neurica voor het eerst ontdekt te Blaasveld
12. VIL 1988, 12 ex. In 1989 werd de soort daar ook talrijk teruggezien. Pas na
vier jaar onderzoek in de goede periode kon de soort ook te Niel worden
vastgesteld : 18. VIL 1989, 2 ex.

126

Beide soorten leven op riet ( Phragmites ) en overwinteren bij ons waar-
schijnlijk als kleine rups in de rietstengels waarin zij kleine ademvenstertjes
bijten. Ook de verpopping gebeurt in de stengel. Einde mei kan je aan de
vergeelde toppen van het riet zien dat er waarschijnlijk een rups of een pop
aanwezig is.

In Nederland is neurica veel lokaler dan dissoluta en komt er ongeveer op
de helft van het aantal vindplaatsen van dissoluta voor (Lempke 1965).

De vliegtijd van neurica gaat van begin juli tot midden augustus met als
hoogtepunt midden tot einde juli. A. dissoluta daarentegen kan veertien dagen
vroeger beginnen en ook veertien dagen langer vliegen, dus van midden juni
tot begin september.

Tot slot dank ik de heer F. Bolland hartelijk voor zijn bereidwillige
medewerking.

Literatuur

Faquaet, N.M., 1982. Espèce nouvelle pour la faune beige (suite) Archanara neurica Hbn. -
Lambillionea 82 : 18-19.

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1979. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. - Supplément a
Lambillionea 79 : 388.

Janssen, A., 1984. Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. - Bijlage Phegea 12 : 136.
Lempke, B.J., 1965. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera (12de supplement). - Tijdschr.
Ent. 108 : 241-323, pi. 11-15.

Boekbesprekingen

Steinbach, G. (Ed.) : Werkbuch Naturschutz.

21,5 x 30 cm, 127 p., talrijke afbeeldingen, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co.,
Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart, 1988, gebonden, DM 29.80 (ISBN 3-440-05925-1).

De teksten voor dit boek werden door 1 1 mensen geschreven die allemaal op de een of andere
manier met natuurbescherming of -studie bezig zijn. Deze auteurs zijn zich terdege ervan bewust
dat het plaatsen van een nestkast of het graven van een vijver nog geen natuurbescherming is,
hoogstens bescherming van een soort en meestal slechts van enkele individuele dieren. In enkele
gevallen kan een vermeend natuurbeschermer, overigens met de beste bedoelingen, zelfs meer
kwaad aanrichten dan goed is, als hij b.v. bij het graven van een slootje voor salamanders, de
standplaats van een zeldzame orchidee vernietigt.

Toch moeten mensen die aan natuurbescherming doen, bewonderd worden, hoe klein ook de
impact van hun activiteiten is. Ten slotte zullen zij de pioniers zijn van een hopelijk snelle bewust-
wording bij het grote publiek. Hoe meer mensen positief staan t.o.v. de natuur, hoe groter de
kans wordt dat er door de politiekers op grotere schaal aan natuurbescherming wordt gedaan.

In dit boek gaat veel aandacht naar vogels, en vooral dan naar het vervaardigen van nestkasten
en voedertafels. Andere hoofdstukken behandelen de mogelijke maatregelen voor het
aantrekken en beschermen van achtereenvolgens vleermuizen, kleine zoogdieren, egels,
amfibieën en reptielen en insekten. In dit laatste hoofdstuk staat te lezen hoe men oorwormen kan
inzetten als bestrijding van bladluizen, hoe men hommels, zandbijen, wespen en bosmieren kan
beschermen.

Achterin het boek volgt een hele adressenlijst van instanties die zich met natuurbescherming
(in Duitsland) bezig houden. Een korte literatuurlijst verwijst naar verdere, meer gespecialiseerde
literatuur. De figuren bestaan voornamelijk uit plannetjes voor het vervaardigen van diverse
types nestkasten, schetsen en foto’s van delen van tuinen die aangelegd zijn met het oog op de
bescherming van een bepaalde diersoort.

Phegea 18 (3) : 127 (1 september 1990)

127

Het boek is vooral bedoeld voor natuurbewuste mensen die een tuin bezitten om daarin aktief
bezig te zijn met het scheppen van ideale levensomstandigheden voor een bepaalde diersoort, om
alzo een betere kijk te krijgen op wat er eigenlijk op grote schaal zou moeten gebeuren.

W.O. De Prins

Kremer, B.P. : Naturspaziergang Wald.

11 x 18,5 cm, 128 p., 144 afbeeldingen in kleur, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co.,
Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 10, 1990, gebonden, DM 19,80 (ISBN 3-440-06024-1).

Van het oorspronkelijke woud dat Europa bedekte na de Ijstijden is niets meer overgebleven.
Menselijke aktiviteit heeft ervoor gezorgd dat zelfs de laatste getuigen van een aloud verleden
moesten sneuvelen. De talrijke restanten van bossen die er nu nog overblijven, zijn in de meeste
gevallen door de mens aangeplant, dikwijls met het doel zo snel mogelijk zoveel hout te
produceren als maar kan. Dit leidde tot eentonige monoculturen van meestal naaldhout waar
elke inbreng van andere soorten werd geweerd.

Gelukkig heeft men ingezien dat zulke culturen nadelig zijn voor de diversiteit aan plantaardig
en dierlijk leven en is men her en der begonnen om bossen om te vormen tot levensgemeenschap-
pen die aan het oerbos herinneren. Zo ontstonden op vele plaatsen gemengde bossen met een rijke
flora en fauna. De auteur bespreekt deze verschillende soorten bossen en de typische soorten
planten en dieren die men er kan in aantreffen.

Het boekje is rijkelijk voorzien van prachtig fotomateriaal, ook vele macro-opnamen. De lezer
krijgt een heleboel raadgevingen om zelf op onderzoek uit te gaan en vindt achteraan een lijst met
meer gespecialiseerde literatuur en een reeks adressen van organisaties die aktief zijn op het
gebied van bosbouw.

W.O. De Prins

Needon, C. et al. ; Naturführer Pflanzen und Tiere

17 x 24 cm, 279 p., 240 kleurplaten met 1900 afbeeldingen, Urania-Verlag Leipzig, Jena, Berlin,
gebonden 1989, prijs niet meegedeeld (ISBN 3-332-00256-2).

Het boek valt uiteen in twee hoofddelen : planten en dieren. Elk deel begint met een overzicht
van de verschillende groepen. Dit gebeurt met een korte beschrijving naast enkele kenmerkende
vertegenwoordigers van de bepaalde groep. Hierdoor is het ook voorde leek mogelijk om snel tot
bij de juiste orde of zelfs familie te komen. Daar vindt men dan weer afbeeldingen - in kleur
ditmaal - van de meest voorkomende soorten, en een tekst die informatie verschaft over het
uiterlijk, het biotoop, de levenswijze enz.

Uiteraard is het niet mogelijk om in dergelijk boek alle soorten planten en dieren uit Midden-
Europa op te nemen. De auteurs hebben zich dan ook beperkt tot die soorten die het meeste kans
hebben om opgemerkt te worden tijdens wandelingen in de natuur. Interessant is ook het deel
achteraan waarin niet de dieren zelf worden behandeld, maar wel de sporen die ze achterlaten,
zoals gallen, vraatbeelden, wespennesten, eieren, vogelnesten, veren, uitwerpselen enz.

Misschien was het interessant geweest om achter elke plant- en diergroep naar meer
gespecialiseerde literatuur te verwijzen, zodat iemand die geïnteresseerd is in een bepaald
onderwerp op weg wordt gezet voor verdere studie.

Het boek richt zich uiteraard niet tot gespecialiseerde vakbiologen, maar tot de talrijke natuur-
vrienden die tijdens of na hun wandelingen meer informatie willen over de waargenomen planten
en dieren.

W.O. De Prins

128

Phegea 18 (3) : 128 (1 september 1990)

Sphingidae-Funde in Siid-Bulgarien (Lepidoptera)1

Timm Karisch

Samenvatting. Over de verspreiding van Sphingidae in Zuid-Bulgarije (Lepidoptera)
Het artikel bevat de lijst van Sphingidae die door enkele Duitse entomologen in Zuid-
Bulgarije werden waargenomen. De volgende soorten worden hier voor het eerst uit dat
gebied vermeld : Agrius convolvuli, Hyloicus pinastri en Dolbina elegans steffensi.

Résumé. Observations de Sphingidae dans le sud de la Bulgarie (Lepidoptera)

Le présent article donne une liste commentée des récoltes de quelques entomologistes
allemands. Les nouvelles observations d 'Agrius convolvuli, Hyloicus pinastri, et Dolbina
elegans steffensi sont particulièrement intéressantes.

Abstract. On the distribution of Sphingidae in Southern Bulgaria (Lepidoptera)

The results of some entomological collecting trips of German entomologists are listed
with short commentaries in the present paper. Especially interesting are new records for
Agrius convolvuli, Hyloicus pinastri and Dolbina elegans steffensi.

Key words : Sphingidae - distribution - Southern Bulgaria.

Karisch, T. : Strasse der Jugend 6, Postfach 07-69, Demitz-Thumitz, DDR-8503.

- 1 OCT 1990

EXCHANGED
EHI0M0L06Y LI&RA8Y

In die Auswertung wurde hauptsachlich das Material zweier entomologi-
scher Sammelreisen nach Siid-Bulgarien einbezogen. Die eine fand im Juli
1983 statt, die andere führte ich gemeinsam mit Herrn SÜSSMUTH im August
1988 durch. Dabei wurden besonders Gebiete besammelt, die bisher entomo-
logisch noch sehr wenig erforscht sind. Somit werden die Falterfunde aus
jenen Gebieten helfen, unsere ohnehin recht sparlichen Kenntnisse zur
Verbreitung dieser Lepidopteren in Bulgarien, die bisher lediglich im Katalog
der Spinner und Schwarmer Bulgariens von Ganev (1984) zusammenfassend
dargestellt wurden, zu erweitern. Um die Angaben zu den einzelnen Schwar-
merarten besser einordnen zu können, seien die jeweiligen Fangplatze hier
bezüglich der dort vorzufindenden Habitate kurz charakterisiert.

Ost-Pirin :

Bezbog : Bergbaude bei 2240 m NN in ausgedehnten Latschenkieferfeldern
(Pinus mugo Turra) der sudalpinen Stufe, dazwischen kleinflachig
ausgebildete Mattenfluren; am Bezbog selbst grössere Mattenflachen und
ausgedehnte Geröllfelder (ab ca. 2300 m NN).

DobriniSte (Hütte Goce Delëev) : trockene Wiese vor der Baude im Fichten-
Buchen-Tannenwald; in der Umgebung auch Schlagfluren, Hochstauden-
saume (besonders Origanum und Mentha sp.) an Bachlaufen, Felsheiden.

Rhodopen :

Sveta Petka bei Velingrad (Umgebung des Bahnhofes) : frische Weidewiesen
und Auwaldreste (Weichholz) im Tal eines Baches; an den Hangen Kiefern-
wald, Halbtrockenrasen und Felsheiden.

') 3. Beitrag zur Fauna der Balkanhalbinsel (2. Beitrag in Ent.Z., Frankf.a.M. 99, 1989).

Phegea 18 (3) : 129-132 (1 september 1990)

129

Schwarzmeerküste südlich Burgas :

Achtopol (Umgebung des Campingplatzes «Delfin») : extreme Trockenrasen
mit wenigen Gebüschen auf felsiger Steilküste.

Kavazite bei Sozopol : mit Kieferngebüsch bestandene Trockenrasen.

Primorsko (2 km südlich des Ortes am Rand des Internationalen Jugend-
lagers nahe der Autobahn nach MiCurin) : Espen-Weiden-Pappelwaldrest,
kleine, mit Schilf (Phragmites australis (Cav .) Trin. ex STEUD.) bestandene
Nassstellen; an Strassenböschung Halbtrockenrasen.

Ropotamo (nahe der Strassenbrücke am Unterlauf) : eichen- und weiden-
reicher Laubmischwald in der Nahe des Flusslaufes, z.T. recht sumpfig.

Varvara bei Achtopol : trockene Weidewiese, einzelne Gebüsche und Garten-
anlagen am südlichen Ortsrand.

Hinsichtlich der Systematik der Tiere folge ich Ganev (1984).

Sphingidae Latreille, 1805

1. Agrius convolvuli (LlNNAEUS, 1758)

Fundorte :

Ost-Pirin : Bezbog-Hütte, 9. VIII. 1988, 2 Ex. a. L.; DobriniSte (Hütte Goce
DelCev), 1 1. VIII. 1988, 1 Ex. a. 1. (SÜSSMUTH).

Küste : Kavazite, 1984, 1 Ex. beobachtet (Riedel).

Weder Ganev (1984) noch GrüSSER (1982) führen die Art vom Pirin an.
Somit scheint es sich um die ersten Nachweise von A. convolvuli aus diesem
Gebiet zu handeln.

2. Hyloicus pinastri (LlNNAEUS, 1758)

Fundorte :

Ost-Pirin : DobriniSte (Hütte Goce DelCev), 6. /7. VIII. 1988, 1 Ex., 7./8. VIII.
1988, 1 Ex. a. L.;

Rhodopen : Sveta Petka, 14. VII. 1983, in Menge a. L.

Der Kiefernschwarmer scheint in Bulgarien nur die Gebirgslagen zu besie-
deln. Nach Ganev (1984) und GROSSER (1982) noch nicht aus dem Pirin
bekannt. Die Art war hier allerdings zu erwarten, da zumindest in den unteren
Lagen des Ost-Pirin (etwa bis 1500 m NN) ausgedehnte Kieferwalder vorzu-
finden sind. H. pinastri scheint in den Fichten-Tannen-Buchenwaldern der
montanen bis altimontanen Stufe seine vertikale Verbreitungsgrenze zu
erreichen. In den Latschenkieferbestanden am Bezbog fanden wir jedenfalls
keine Falter mehr (SÜSSMUTH, Karisch).

3. Dolbina elegans steffensi POPESCU-GORJ, 1971
Fundort :

Küste : Varvara bei Achtopol, 23. VII. 1983, 1 cfa. L.

Einer der seltensten Schwarmer Bulgariens. Bisher nur von Nessebar und
Arcutino (Ganev 1984) bekannt, reiht sich der Fund bei Achtopol gut in das
bisher bekannte Verbreitungsbild der Art entlang der südlichen bulgarischen
Schwarzmeerküste ein.

130

Fig. 1 : Dolbina elegans steffensi Popescu-Gorj - Varvara bei Achtopol, 23. VII. 1983, leg. et
coll. Karisch.

4. Marumba quercus (ÖENIS & SCHIFFERMÜLLER, 1775)

Fundort :

Küste : Achtopol (Campingplatz «Delfin») 20. VII. 1983, 1 cfa. L.

Nach Ganev (1984) ist M. quercus schon vom Strandza-Gebirge bekannt.
Der Fund bei Achtopol dokumentiert somit das Vorkommen der Art bis an
den Rand des Schwarzen Meeres heran.

5. Mimas tiliae (LlNNAEUS, 1758)

Fundort :

Küste : Kavazite, 2 Raupen am 10. IX. 1984 gesammelt (RIEDEL).

6. Laothoe populi (LlNNAEUS, 1758)

Fundorte :

Rhodopen : Sveta Petka, 14. VII. 1983, in Anzahl a. L.;

Küste : Primorsko, 21. /22. und 22. /23. VIII. 1988 in wenigen Ex. a. L.

Die in Bulgarien weit verbreitete Art scheint höhere Gebirgslagen zu
meiden.

7. Macroglossum stellatarum (LlNNAEUS, 1758)

Fundorte :

Ost-Pirin : DobriniSte (Buswartehalle im Ort), 5. VIII. 1988, 1 Ex.; (Hütte
Goce Del5ev) 5. VIII. 1988, 2 Ex., 7. VIII. 1988, 2 Ex.; 8. VIII. 1988, 1 Ex.;
Gebiet zwischen der Hütte Goce Delöev und der Bezbog-Hütte, 9. VIII. und
10. VIII. 1988 in Anzahl; Bezbog-Südhang bis 2300 m NN, 9. VIII. 1988 in
Anzahl.

Rhodopen : Sveta Petka, 14. VIL 1983 in einigen Ex.;

131

Küste : Kavazite, 1984 recht haufig an blühenden Strauchern am Strand
(Riedel); Primorsko, 24. VIII. 1988, 2 Ex.

Die Angaben zur Flugzeit bei Ganev (1984) bedürfen der Überprüfung.
So ist die Generationsfolge in den bulgarischen Gebirgen zu klaren, wo die
Art auch im August recht regelmassig anzutreffen ist.

8. Hyles euphorbiae (LiNNAEUS, 1758)

Fundort :

Ost-Pirin : DobriniSte (Hütte Goce Del2ev), 1 1. VIII. 1988, 1 Ex. a. L.
(SÜSSMUTH).

9. Hyles livornica (Esper, 1780)

Fundorte :

Ost-Pirin : DobriniSte (Hütte Goce Del2ev), 6. /7. VIII. 1988 in Anzahl a. L.,
7./8. VIII. 1988 in Anzahl a. L.; Bezbog-Hütte, 9.VIII. 1988 in Menge a. L.
Bemerkenswert ist meines Erachtens die grössere Haufigkeit der Art in
subalpiner Lage im Vergleich mit der montanen Höhenstufe im Pirin.

10. Deilephila elpenor (LiNNAEUS, 1758)

Fundort :

Küste : Ropotamo 18. / 1 9. VIII. 1988, 1 Ex. a. L. (SÜSSMUTH).

Verglichen mit mitteleuropaischen Verhaltnissen sind von dieser Art recht
wenig Funde in Bulgarien bekannt geworden.

11. Deilephila porcellus (LiNNAEUS, 1758)

Fundort :

Rhodopen : Sveta Petka, 14. VII. 1983, 1 Ex. a. L.

Bei Fundmeldungen ohne Angaben von Gewahrsleuten befinden sich
Belegexemplare der jeweiligen Art in meiner Sammlung.

Dank

Für die bereitwillige Überlassung ihrer Fangdaten danke ich den Herren
RIEDEL, Görlitz und SÜSSMUTH, Radeberg. Herrn Dr. Ganev, Sofia,
schulde ich Dank für die Überlassung von Literatur.

Literatur

Ganev, J., 1984. Catalogue of the Bulgarian Bombyces and Sphinges (Lepidoptera). - Enlomo-
fauna 5 : 391-467.

Ganev, J., 1988. The Bombyces and Sphinges of the Ogra2den Mountain in S.W. Bulgaria
(Lepidoptera) - Phegea 16 : 27-30.

Grosser, N., 1982. Ein Beitrag zur Macrolepidopterenfauna des Pirin-Gebirges (Südwestbulga-
rien) und seines südlichen Vorlandes - Ent.Nachr.Ber. 26 : 217-225.

132

Bijdrage tot de kennis van de fauna van het «Drongengoed» te
Ursel (Oost- Vlaanderen). De Arthropoda in de boomstompen.

Rino Dall’Asta

Résumé. Contribution a la connaissance de la faune du «Drongengoed» a Ursel
(Flandre oriëntale). Les arthropodes des souches vermoulues.

Dans la présente étude 1’auteur s’est engagé a dresser un bilan provisoire concernant la
présence d’arthropodes dans les souches vermoulues, recouvertes de mousses, qu’il a pu
retrouver en de nombreux exemplaires dans les bois du «Drongengoed» (Flandre
oriëntale, Ursel), ainsi qu’a la bordure des chemins qui entrecoupent ce merveilleux
domaine. Quelque 43 souches ont été taminées; le résultat de cette fouille comporte une
centaine d’espèces différentes.

Abstract. Contribution to the knowledge of the fauna of «Drongengoed» at Ursel (East
Flanders). The Arthropoda of moulded stumps.

In the present study, the author has tried to make a provisory list concerning the presence
of arthropods in moulded stumps, covered with mosses, which have been found in the
woods of the «Drongengoed», and on the roadsides in this marvelous dominium. Some
43 stumps have been investigated; the results of this research are a hunderd different
species.

Dall’Asta, R. : Zonnebloemstraat 25, B-9900 Eeklo.

1. Werkmethode

Voor een situering van het studieterrein wordt verwezen naar Dall’Asta
(1989). Voorwerp van onderzoek in deze bijdrage is de fauna die wordt
aangetroffen in de boomstompen langsheen de boswegranden en in mindere
mate binnen in het bos. Er werden gedurende de jaren 1987 tot en met 1989, 43
min of meer verweerde stompen onderzocht : er werd gezeefd (maaswijdte
6 mm) in Epicea abies, Larix decidua, Betula sp. en Castanea sativa. Het zeefsel
werd gedroogd door middel van een Berlese-toestel.

2. Bespreking

Het grootst aantal Arthropoda werd aangetroffen bij de Coleoptera.

Carabidae

De loopkevers zijn predatoren; de ingezamelde soorten stellen weinig eisen aan hun biotoop, en
alle komen ze vrij algemeen tot algemeen voor in bossen, bij voorkeur in de vochtige delen van de
humuslaag.

Agonum assimile Paykull
Agonum obscurum FIerbst
Metallina lampros FIerbst
Dyschirius globosus Herbst
Europhilus fuliginosus Panzer
Leislus rufomarginatus Duftschmidt

Lorocera pilicornis Fabricius
Nebria brevicollis Fabricius
Notiophilus biguttatus Fabricius
Notiophilus palustris Duftschmidt
Pterostichus strenuus Panzer
Amara aenea Degeer

FFydrophilidae

De aangetroffen spinnende watertorren horen in geen geval thuis in het bestudeerde biotoop.
Merkwaardig genoeg treffen we zowel de stercofiele als de hydrofiele soorten door mekaar aan.
Het geldt hier zonder twijfel hibernerende dieren. Alle zijn als algemeen beschreven.

Cercyon flavipes Thunberg
Cercyon lugubris Olivier
Cryptopleurum minutum Fabricius
Cercyon melanocephalus Linnaeus

Cymbiodita marginella Fabricius
Helophorus brevipalpis Bedell
Helophorus viridicollis Stephens
Sphaeridium scarabaeoides Linnaeus

Phegea 18 (3) : 133-136 (1 september 1990)

133

Staphylinidae

Ook bij de kortschildkevers treft men soorten aan die niet strikt gebonden zijn aan een
bepaalde omgeving. Nochtans wordt een randbemerking gemaakt voor enkele specimina die
ofwel kenmerkend zijn voor verweerde, met mospollen begroeide boomstompen, ofwel in grote
aantallen voorkomen op de met zwammen en schimmeld bedekte stompen.

Atheta aterrima Gravenhorst
Conosoma pubescens Gravenhorst
Geostiba circellaris Gravenhorst
Habrocerus capillaricornis Gravenhorst
Lest eva longelytrata Goeze
Mycetoporus brunneus Marshall
Lathrimaeum unicolor Marshall
Lathrobium brunnipes Fabricius
Megarthrus denticollis Beck
Hypocyptus longicornis Paykull
Omalium rivulare Paykull
Othius myrmecophilus Kiesenwetter
Oxytelus rugosus Fabricius

Philontus marginatus Stroem
Phüontus varians Paykull
Philontus varius Gyllenhall
Platysthetus cornutus Gravenhorst
Stenus ater Mannerheim
Stenus brunnipes Stephens
Syntomium aeneum Muller
Phloeocharis subtilissima Mannerheim
Me don piceum Kirby
Gyrophaena nana Paykull
Taehyporus hypnorum Fabricius
Tachyporus nitidulus Fabricius
Taehyporus ehrysomelinus Linnaeus

Bemerkingen bij enkele soorten :

a) Habrocerus capillaricornis, Hypocyptus longicornis, Othius myrmecophilus en Phloeocharis
subtilissima zijn mosbewonende soorten.

b) Gyrophaena nana en Mycetoporus brunneus zijn beide mycofiel (zwamminnend).

c) Lesteva longelytrata komt specifiek voor aan subalpiene en montane beekjes (onder mose.d.).

Pselaphidae

De knotskevers zijn kenmerkende bewoners van boomstompen. Er werden twee vrij zeldzame
soorten ingezameld.

Euplectus fischeri Aubé Brachyglutta fossulata Reichenbach

Catopidae

Deze dieren zijn doorgaans necrofiel en vinden hun voedsel in lijkjes, dode insekten enz. Beide
aangetroffen soorten zijn algemeen.

Catops fuliginosus Erichson Catops tristis Panzer

Ptiliidae

Deze zeer kleine kevers komen doorgaans talrijk voor in de humuslaag. Er werd slechts één
enkele soort aangetroffen in 3 exemplaren. Stresemann (1964) maakt gewag van de grote
moeilijkheid deze dieren in te zamelen. Dit komt voort uit de gebrekkige verzameltechniek.

Acrotichis atomaria Degeer

Scydmaenidae

Cephennium rhoracicum Muller

Liodidae

De truffelkevers zijn typerende soorten voor vochtige en vermolmde boomstronken. Ze
werden in grote getale en in vele soorten aangetroffen op F/ncea-stompen. Verschillende
zeldzaamheden.

Agathidium atrum Paykull
Agathidium sphaerulum Reitter
Agathidium mandibulare Stroem
Agathidium discoideum Erichson
Agathidium rotundatum Gyllenhall

Amphycillis globus Fabricius
Anisotoma orbicullaris Herbst
Anisotoma humeralis Fabricius
Liodes calcaratus Erichson

Byrrhidae

De ingezamelde pillenkevers zijn, zoals de Liodidae, kenmerkend voor het biotoop
Cytilus sericeus Forster Simplocaria semistriata Fabricius

134

Cryptophagidae

De schimmelkevertjes zijn doorgaans bewoners van de humuslaag. Ze zijn alle algemeen.

Atomaria atricapilla Stephens Sphaerosoma pilosum Panzer

Atomaria linearis Stephens

Phalacridae

Eén enkele pollen etende soort, overwinteraar : Sti/bus testaceus Panzer.

Lathridiidae

Eén humusbe wonende soort : Enicmus transversus Olivier.

Nitidulidae

Eén zeldzame, schorsbewonende soort : Phytophagus ferrugineus Linnaeus.

Sphindidae

Eén zeldzame, mycofiele soort : Aspidiphorus orbiculatus GyllEnhall.

Coccinellidae

Scymnus abietis Paykull

Scarabaeidae

Aphodius prodromus Brahm

Chrysomelidae

Eén soort, behorende tot de aardvlooien (Halictinae), die voorkomt op dicht begroeide
bosweiden : Chaetocnema arida Fourcroy.

Curculionidae

Ceutorrhynchus erysimi Fabricius Orchestes fagi Linnaeus

Barypithes araneiformis Schallenberg Orchestes quercus Linnaeus

Overige Arthropoda :

Hymenoptera : een drietal algemeen voorkomende miersoorten :

Leptothorax acervorum Fabricius Formica rufa Linnaeus

Myrmica laevinodis Nylander

Heteroptera : één soort oeverwants : Saldula saltatoria Linnaeus.

Oniscoidea :

Oniscus asellus Linnaeus Porcellio scaber Latreille

Opiliones :

Nemastoma quadripunctatum Perk Nemastoma bimaculatum Fabricius

Colembola : Allacma fusca Fabricius.

Acari :

Damaeus onustus Koch Galumna sp.

Myriapoda :

Tachypodoiulus albipes Koch Armadillidium pictum Brandt

Besluit

In het «Drongengoed» is de boomstompenfauna relatief rijk aan
Staphylinidae en Liodidae, waar het kenmerkende soorten betreft. Wij
mochten evenwel nog talrijke soorten Byrrhidae, Cryptocephagidae,
Mycetophagidae en Endomychidae verwachten, soorten die niet werden
aangetroffen, niettegenstaande een nauwkeurig toegepaste methode.

Hoewel dit onderzoek toeliet om circa 30% meer soorten aan te treffen dan

135

in het homologe werk in «Het Leen» (Eeklo), mogen wij toch stellen dat er een
merkbare teruggang is van de soortenrijkdom in de Oostvlaamse
bosformaties.

Literatuur

Dall’Asta, R., 1989. Onderzoek naar de fenologie van de bodemfauna in het «Drongengoed»
te Ursel (Oost- Vlaanderen). - Phegea 17 : 35-42.

Stresemann, E., 1964. Exkursionsfauna von Deutschland, Insekten Erster Halbband Wirbellose
11/1. Volk und Wissen Volkseigener Verlag, Berlin.

Boekbespreking

Johansson R., Nielsen E.S., Nieukerken E.J. van & Gustafsson B. . The Nepticulidae and
Opostegidae (Lepidoptera) of North West Europe

14,5 x 21 cm. Fauna Entomologica Scandinavica Vol. 23, part 1 & 2, 739 p., 111 tekstfiguren,
1 122 figuren waarvan 186 in kleur, E.J. Brill/Scandinavian Science Press Ltd., 1990, gebonden,
ƒ220,- (ISBN 90-04-08698-6).

In dit lang verwachte werk worden alle 121 soorten Nepticulidae en alle 4 Opostegidae uit
Noordwest-Europa op monografische wijze behandeld. Het geografische gebied omvat
Skandinaviè, Finland, Denemarken, Groot-Brittannië, Nederland, België, Noord-Frankrijk,
Duitsland, Polen en de Baltische Staten.

In het tekstgedeelte worden o.a. besproken : de morfologie van de verschillende stadia, de
biologie, fylogenie, systematiek, nomenclatuur en verspreiding. Een erg belangrijk onderdeel van
dit boek wordt gevormd door de determineertabellen en er zijn er heel wat : een tabel voor de
tribus en families van de Nepticuloidea, een tabel voor de mijnen en de rupsen (gerangschikt per
plantgenus), een tabel voor de imago’s gerangschikt per plantgenus. Voor de Nepticulidae : een
tabel voor de mannetjes gebaseerd op de uiterlijke kenmerken, idem voor de vrouwtjes, een tabel
voor de mannetjes gebaseerd op degenitalia. Idem voor de Trifurculini en hier vindt men ook een
tabel voor de vrouwtjes gebaseerd op de genitalia. Tenslotte enkele korte tabellen voor de
Opostegidae.

Elke soort wordt uitvoerig behandeld : nomenclatuur (met synoniemen), beschrijving van het
uiterlijk van beide sexen en van hun genitalia, onderscheid met gelijkende soorten, verspreiding
en biologie (voedselplant, eerste stadia, vliegtijd, bijzonderheden). Een apart hoofdstuk is gewijd
aan de rupsen van Nepticulidae. In een tabel worden de setae op de thorax en het abdomen van
het laatste rupsestadium aangegeven. De rupsen van de verschillende soorten worden kort
beschreven met speciale aandacht voor diagnostische kenmerken.

Elke soort wordt in kleur afgebeeld (prachtige akwarellen door R. Johansson) en op
voldoende groot formaat : spanwijdte ca. 80 mm. De rest van de platen bevatten afbeeldingen van
vleugeladering, mannelijke en vrouwelijke genitalia, mijnen, chaetotaxie en andere kenmerken
van de rups.

Het eerste deel sluit af met een uitgebreide literatuurlijst en een overzichtstabel van alle soorten
met aanduiding van hun verspreiding in het behandelde gebied. Hieruit is duidelijk af te lezen dat
er nog heel wat werk te verzetten is in België!

Het boek is erg verzorgd uitgegeven. De platen zijn voortreffelijk. Erg praktisch is het
nummersysteem waardoor de tekst en de verschillende figuren die bij een bepaalde soort horen,
snel terug te vinden zijn. Zonder meer een onmisbaar werk voor wie zich met Europese
Microlepidoptera bezig houdt.

W O. De Prins

136

Phegea 18 (3) : 136 (1 september 1990)

Honeydew as a food source for insects and in particular for
soldierflies (Diptera : Stratiomyidae)

P.L.Th. Beuk

Samenvatting. Honingdauw als voedselbron voor insekten en in het bijzonder voor
wapenvliegen (Diptera : Stratiomyidae)

Weinig is bekend van de voedingsgewoonten van wapenvliegen. Practisch alle
waarnemingen lijken beperkt te blijven tot het voeden op bloemen. De auteur nam van
verschillende soorten wapenvliegen waar, dat zij zich voedden met honingdauw.
Aangezien in de literatuur geen verwijzingen werden gevonden naar honingdauw als
voedselbron voor wapenvliegen, leek een publicatie op zijn plaats.

Résumé. Le miellat peut-il être considéré comme source nutritive des insectes en général
et en particulier des Stratiomyidae? (Diptera : Stratiomyidae)

Peu de choses sont connues au sujet de la nutrition des Stratiomyidae. Pratiquement,
toutes les observations relatent une nourriture a base de fleurs. L’auteur a observé
quelques Stratiomyidae se nourrissant de miellat. Étant donné que la littérature est muette
a ce sujet, il a paru justifié de publier la présente note.

Abstract. Little is known about the feeding habits of soldierflies. Virtually all records
appear to be restricted to feeding on flowers. The author observed several species of
soldierflies feeding on honeydew. Since no records of honeydew as a food source for
soldierflies could be found a publication seemed appropriate.

Beuk, P.L.Th.: p.a. Dahliastraat 20, NL-1616 EC Hoogkarpsel, Nederland.

Introduction

RozkoSny (1982 : 29) considers soldierflies (Stratiomyidae) to be typical
nectar feeders. The mouth parts are of the muscoid type and adapted for
sucking up fluids. The list of visited flowering plants covers over ten families.
Earlier in the same publication (p. 24) he States that many species have a short
proboscis and fleshy labella (in contrast to an elongate proboscis and narrow
labella, very suitable for nectar feeding) and that those species may well utilize
pollen as a food source. According to Oldroyd (1969) some species of
soldierflies, «at least, swallow grains of pollen, but possibly they do not suck
nectar» (p. 13). BRUGGE (1987) only mentions both pollen and nectar as food
sources.

Beris has been recorded from a fungus (pers. comm. N.P. Krivosheina)
but whether it was feeding is not known to me.

After Mr L.J. van DER Ent (Wageningen, the Netherlands) drew my
attention to hoverflies (Diptera : Syrphidae) drinking dew from leaves of lar-
ger herbs and shrubs, I started making observations on the feeding behaviour
of some insects on leaves. Among the insects observed were soldierflies.

Observations

The occasional observations were all made in a garden in Wageningen, the
Netherlands, in the period from 1987 till 1989, though mainly in the spring
and early summer of 1987 and the months August and September of 1989.

The honeydew utilized was either liquid (fresh drops or dried up drops that

137

Phegea 18 (3) : 137-140 (1 september 1990)

were dissolved in rain or dew drops) or dried up. The drops were found by
random search and probing as in sepsid flies (Diptera : Sepsidae) or visually
as in soldierflies. A female of Beris clavipes (LiNNAEUS) was observed licking
up three drops from a leaf walking from one drop directly to the next.

Table 1 gives the numerous and the more interesting families feeding on
honeydew. The records of soldierflies are presented in table 2. Per species
some indications are given of number of observations and plant species on
which they were found. The six species represent three of the five subfamilies
present in Northwestern Europe.

Table 1. Insect families observed to be feeding on honeydew on leaves.

Order

Family

Hymenoptera

Diptera

Tenthredinidae

Formicidae

Vespidae

Tipulidae

Hybotidae

Stratiomyidae

Syrphidae

Pipunculidae

Sepsidae

Chloropidae

Tachinidae

Table 2. Observations on soldierflies (Stratiomyidae) feeding on honeydew.
B = Beridinae; S = Sarginae; P = Pachygasterinae

Species

On leaves of

Additional information

Beris chalybata (Forster)

Prunus padus Linnaeus
Rosa sp.

Cornus sp.

B; mainly in May and June; males
as well as females; honeydew on
rosé leaves from aphid colonies on
Prunus.

Beris clavipes (Finnaeus)

Prunus padus Linnaeus

B; 18 May 1987; see text
(Observations)

Chloromyia formosa (Scopoli)

Prunus padus Linnaeus

S; 26 June 1987; maledrinkingfrom
rain drops on leaf covered with
honeydew.

Microchrysa flavicornis (Meigen)

Salix sp.

S; 31 August 1989; one female;
honey dew from aphid colonies on
Prunus bark.

Microchrysa polita (Finnaeus)

Impatiens glandulifera
Royle

Prunus padus Linnaeus

S; several specimens, mostly
females; during whole period of
activity.

Pachygaster leachii Curtis

Impatiens glandulifera
Royle

P; 28 July 1987; one female;
honeydew from aphid colonies on
Salix sp.

138

Discussion

A. Although many families of different insect orders were found among the
honeydew feeders, only few records are present in literature. The few records
I found refered to insects in general (CHINERY 1975), Pipunculidae (Diptera)
(Coe 1966), and ants (Hymenoptera : Formicidae) (Brues 1976). It may be
known of many groups of insects that they feed on honeydew but for only a
small number of these groups honeydew will be a main food source. So
usually being only a food source of minor importance honeydew is not likely
to be refered to often. The knowledge of the feeding habits of some families,
e.g. soldierflies, is very limited and honeydew may be a main food source.

B. Many soldierflies are swept from leaves, are recorded to sit on leaves or,
occasionally, reported to display courtship behaviour on leaves (Brugge
1987). Sitting on leaves they are usually said to be sunbathing and for many
specimens this may be true. However, few entomologists will have taken the
trouble to check if this was the actual activity and so feeding on honeydew
may easily have been overlooked.

C. Virtually no information is available on the longevity of adult
soldierflies (RozkoSny 1982). Considering the fact that many larger species
have occasionally or frequently been recorded from flowers one seems to be
justified in asuming that all soldierflies are forced to take up some food to
sustain themselves during the adult life. Some species, however, have never
been observed visiting flowers, for example Pachygaster atra (Panzer) and
other species of the subfamily Pachygasterinae, even though a species like
Pachygaster atra sometimes is found in large numbers (Rozko§ny 1983). It is
not improbable that feeding on honeydew of such species has until now been
overlooked.

D. Some species of the Beridinae and Pachygasterinae occur in habitats
that may shortly be described a$ forest with few or without flowering herbs in
the period the soldierflies are active in. In this period, however, aphids are
undoubtedly active so honeydew will be available to soldierflies.

E. Especially smaller soldierflies have not been found on flowers even
though they may be common. Such flies will have much use of an easily
available energy source, escpecially when one considers that they will
probably need only relatively little of it.

F. RozkoSn^ (1982) made some remarks on the mouth-part structure of
some solderfly species. A short proboscis and fleshy labella might well be
used to utilize pollen as a food source. This type of mouth-part structure
might even better be suitable for sucking up drops of honeydew or licking up
dried up drops.

Conclusion

So far no records had been published of adult soldierflies utilizing
honeydew as a food source. A number of species were observed doing this.

139

This fills part of the gap in our knowledge of the feeding habits of adult
soldierflies.

Soldierflies can utilize honeydew as a partial food source but in habitats
with few or without flowering plants it may well constitute the major food
source. That may also be the case when a species needs only little food in the
adult stage.

Bibliography

Brues, C.T., 1976. Insects, food, and ecology. Dover Publications, New York, 466 p.

Brugge, B., 1987. Wapenvliegentabel. Jeugdbondsuitgeverij, ’s Graveland, 76 p.

Chinery, M., 1975. Elseviers Insektengids. Elsevier, Amsterdam/Brussel, 411 p.

Coe, R.L., 1966. Diptera Pipunculidae. - Handbk Ident. Br. Insects X 2(c) : 1-83.

Oldroyd, H., 1969. Diptera Brachycera. Section (a) Tabanoidea and Asiloidea. - Handbk Idem.
Br. Insects IX 4 : 1-132.

RozkoSn^, R., 1973. The Stratiomyidae (Diptera) of Fennoscandia and Denmark. - Fauna Ento-
mologica Scandinavica 1. Scandinavian Science Press Ltd., Gastrup, 151 p.

Rozkosny, R., 1982. A Biosystematic Study of the European Stratiomyidae (Diptera) Vol. 1. -
Series Entomologica 21. Dr W. Junk Publishers, The Hague-Boston-London, 401 p.
RozkoSny, R., 1983. A Biosystematic Study of the European Stratiomyidae (Diptera) Vol. 2.
Series Entomologica 25. Dr W. Junk Publishers, The Hague-Boston-London, 431 p.

Boekbesprekingen

Gomez de Aizpurua, C. : Catalogo de los Lepidopteros de actividad nocturna (Heterocera) de Alava,
Bizkaia y Guipuzcoa Tomo III

17 x 24 cm, 318, Departamento de Agricultura y Pesca, Vitoria-Gasteiz, 1988, paperback, Ptas
1060,- (ISBN 84-7542-533-X).

Deze katalogus bevat alle soorten Macroheterocera die tussen 1963 en 1987 op licht verzameld
werden in de Noordspaanse provincies Alava, Biskaia en Guipuzcoa. Bij elke soort worden de
verschillende vindplaatsen opgesomd en de vliegtijd aangegeven met decaden. Achteraan volgen:
een alfabetische lijst van de vindplaatsen met aanduiding van het UTM-hok, een alfabetische
soortenlijst en een systematische lijst.

Gomez de Aizpurua, C. : Atlas provisional de los Lepidopteros (Heterocera) de Alava. Bizkaia y
Guipuzcoa Tomo IV. Lepidoptera Heterocera

17 x 24 cm, 366 p., 630 verspreidingskaarten, Departamento dc Agricultura y Pesca, Vitoria-
Gasteiz, 1988, paperback, Ptas 1060,- (ISBN 84-7542-535-6).

In dit boek wordt de verspreiding van de 630 soorten Macroheterocera die voorkomen in de
Noordspaanse provincies Alava, Bizkaia en Guipuzcoa grafisch voorgesteld op kaartjes vaneen
halve pagina. Het boek is dus samen te gebruiken met dc hoger besproken katalogus.

W O. De Prins

140

Phegea 18 (3) : 140 (I september 1990)

De zweefvliegenfauna van Harchies (Zuidwest-Henegouwen)
(Diptera : Syrphidae)

J.F. Reichwein

Abstract. The hoverflies from the region of Elarchies (S.W. Hainaut) (Diptera :
Syrphidae)

From 1 6t h July till 4th August 1988 63 species of hoverflies were observed in the region of
Harchies, 25 of which were never recorded before in this area.

Résumé. Au sujet des Syrphidae d’Harchies (S.O. du Hainaut) (Diptera : Syrphidae)
63 espèces de Syrphidae ont été observées dans la région d’Harchies, sur une période
s’étalant du 16 j ui I let au 4 aoüt 1988. Parmi celles-ci, 25 espèces sont nouvelles pour ce
biotope.

Reichwein, J.F. : P. Breughelstraat 5, NL-5062 LG Oisterwijk, Nederland

De Algemene Christelijke Jeugdbond voor Natuurstudie en de Viezebeest-
jeswerkgroep van de Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming
hielden in de periode van 16 juli t.e.m. 4 augustus 1988 twee kampen bij
Harchies (Zuidwest-Henegouwen). Tijdens beide kampen is er o.a. naar
insekten gekeken. Vooral de zweefvliegen genoten een speciale aandacht en
interesse bij de deelnemers, omdat deze groep slecht onderzocht bleek. In de
volgende vier UTM-hokken is er gevangen : ER47, ER48, ER49 en 4R59. In
het totaal zijn er 63 soorten zweefvliegen gevangen, waarvan er 25 nieuw
waren voor deze vier hokken samen. In de zweefvliegenatlas (Verlinden &
DECLEER 1987) stonden 78 soorten vermeld uit deze vier hokken, 78 en 25
maakt in het totaal 103 soorten zweefvliegen en dat is ongeveer 1/3 van de
totale Belgische fauna.

Soortenlijst (soorten voorafgegaan door een asterisk zijn nieuw voor de vier
UTM-hokken) ;

01 Anasimyia interpuncta Harris
*02 Baccha elongata Fabricius
*03 Baccha obscuripennis Meigen

04 Chei/osia albitarsis Meigen

05 Cheilosia canicu/aris Panzer

06 Cheilosia illusiraia Harris

07 Cheilosia impressa Loew
*08 Cheilosia intonsa Loew

09 Cheilosia variabilis Panzer

10 Chrysogaster hirtella Loew

* 1 1 Chrysogaster macquarti Loew

12 Chrysogaster solstitialis FallÉN

13 Chrysogaster viduata Linnaeus
*14 Chrysotoxum bicinctum Linnaeus

15 Eristalinus supulchralis Linnaeus

16 Eristalis abusiva Collin
*17 Eristalis alpinus Panzer

18 Eristalis arbustorum Linnaeus

*19 Eristalis horticola De Geer
*20 Eristalis intricata Linnaeus
*21 Eristalis jugorum Egger

22 Eristalis nemorum Linnaeus

23 Eristalis pertinax Scopoi i
*24 Eristalis pratorum Meigen

*25 Anasimyia contracta Clausen & Torp

26 Eristalis tenax Linnaeus

27 Epistrophe grossulariae Meigen

28 Episyrphus balteatus De Geer
*29 Episyrphus cincteUus Zettersted i
*30 Helophilus hybridus Loew

31 Elelophilus pendulus Linnaeus

32 Elelophilus trivittatus Fabricius
*33 Ischyrosyrphys glaucius Linnaeus
*34 Lejogaster metallina Fabricius

35 Melanostoma meUinum Linnaeus

36 Melanostoma scalare Fabricius

Phegea 18 (3) : 141-142 (1 september 1990)

141

*37 Melangyna lasiophthalma Zetterstedt
*38 Melangyna iriangulifera Zetterstedt

39 Metasyrphus corollae Fabricius

40 Myathropa florea Linnaeus

*41 Parasyrphus annulatus Zetterstedt
*42 Parasyrphus vittiger Zetterstedt

43 Platycheirus albimanus Fabricius

44 Platycheirus clypeatus Meigen

45 (vervalt)

46 Platycheirus peltatus Meigen
*47 Platycheirus scambus Staeger

48 Platycheirus scutatus Meigen

49 Pyrophaena granditarsis Forster

50 Pyrophaena rosarum Fabricius

5 1 Rhingia campestris Meigen

52 Scaeva pyrastri Linnaeus
*53 Scaeva selenitica Meigen

*54 Sphaerophoria rueppelii Wiedemann

55 Sphaerophoria scripta Linnaeus

56 Syritta pipiens Linnaeus

57 Syrphus ribesii Linnaeus

58 Syrphus vitripennis Meigen

59 Volucella bombylans Linnaeus
*60 Volucella pellucens Linnaeus

61 Xanthogramma pedisequum Harris

62 Xylota segnis Linnaeus
*63 Xylota tarda Meigen

*64 Xylota xanthocnema Collin

Opmerking: van twee Eristalis- soorten werden de volgende variaties
waargenomen :

E. nemorum f. sylvarum MEIGEN en E. intricarius f. furvus VERR.

Dankwoord

Vele aanwezigen van de jeugdbonden worden bedankt voor het vangen en
determineren, D. Maes voor de voorbereidingen.

Literatuur

Verlinden, L. & Decleer, K., 1987. The Hoverflies (Diptera, Syrphidae) of Belgium and their
faunistics: frequency, distribution, phenology. Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen, Brussel.

Boekbespreking

Dom, M. & Weber, D. . Die Luzerne-Blattschneiderbiene und ihre Verwandten in Mitteleuropa.
14,5 x 20,5 cm, 110 p., 1 kleurplaat, 56 figuren. Die Neue Brehm-Bücherei 582, A. Ziemsen
Verlag, Postfach 22, DDR-4600 Wittenberg Lutherstadt, 1988, paperback, prijs niet meegedeeld
(ISBN 3-7403-0047-7).

In Europa wordt Megachile rotundata maar zelden in het wild aangetroffen. Nochtans is het
een van de beste bestuivers van luzerne, een belangrijke voedselplant. Niet te verwonderen dus
dat deze bij kunstmatig wordt gekweekt om ze in te zetten als luzernebestuiver. De soort heeft
in Europa nog 25 verwanten die meestal hetzelfde karakteristieke gedragspatroon vertonen: ze
snijden ronde of ovale stukjes uit het blad die ze dan gebruiken bij de bouw van hun
broedcellen.

Over dit gedrag en ook over de biologie, de levenswijze e.d. schrijven de auteurs heel wat
interessants bij elkaar. Met behulp van een determineertabel zijn de 26 Middeneuropese soorten
op naam te brengen. De figuren bestaan uit foto’s van de verschillende stadia en van kweek-
opstellingen, tabellen en grafieken, en tekeningen van morfologische details, zoals mannelijke
genitalia, mandibels e.d.

Wie geïnteresseerd is in bijen die in het wild leven, vindt in dit boekje zeker heel w'at nuttige
informatie.

W O. De Prins

142

Phegea 18 (3) : 142 (1 september 1990)

Libellenwaarnemingen in Joegoslavië en Griekenland,
juli-augustus 1989 (Odonata)

Johan Devolder

Résumé. Observations d’Odonates en Yougoslavie et en Grèce, juillet-aoüt 1989
(Odonata)

La partie oriëntale de FEurope, et en particulier les Balkans n’ont pas été beaucoup
étudiées en ce qui concerne les libellules. Au cours d’un voyage en Yougoslavie et en
Grèce, 38 espèces d Odonates furent observées, dont une nouvelle pour la faune de Grèce
continentale (Ceriagrion tenellum). Nous avons trouvé 4 localités nouvelles de Hemianax
ephippiger, et la reproduction de cette espèce migratrice en Grèce est confirmée.

Abstract. Observations of dragonflies in Jugoslavia and Greece, July-August 1989
(Odonata)

It is well known that the eastern parts of Europe and particularly the Balkans are under-
recorded areas concerning dragonflies. During a field trip to Jugoslavia and Greece, 38
species of dragonflies were observed, including one new for the Greek mainland :
Ceragrion tenellum. Four new localities of Hemianax ephippiger were found, and one that
was already known is confirmed as an important breeding place for this migratory species.

Devolder, J. : Leopoldstraat 59 bus 1, B-8580 Avelgem.

1. Inleiding

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de libellenwaarnemingen
gedurende een reis naar Griekenland van 10 juli tot 9 augustus 1989. Tevens
werden enkele waarnemingen verricht op doorreis in Joegoslavië. Beide
landen zijn slechts weinig onderzocht wat libellen betreft en artikels hier-
omtrent zijn schaars : vandaar de publikatie van deze losse waarnemingen.

2. Voorbereiding en methode

Enkele van de meest recente artikels zijn die van Galletti & Pavesi
(1983), Hamalainen (1983) en Kemp & Kemp (1985). Een uitstekend verslag
is dat van E. & W. Kappes (1985), met gedetailleerde waarnemingen van
excursies in 1982, 1983 en 1984. De interessante onderzoeksgebieden werden
o.a. op basis van dit verslag gekozen.

Voor zover de libellen niet op zicht herkenbaar waren, werden ze met een
net gevangen en in de hand gedetermineerd met behulp van Askew (1988) en
met een zelf samengestelde tabel op basis van o.a. d’Aguilar et al. (1985) en
Aguesse (1968).

Exuviae werden slechts op toevallige wijze verzameld, waardoor vrijwel
alle waarnemingen op imagines betrekking hebben. Met ondersoorten werd
in dit verslag geen rekening gehouden, omdat men in de literatuur niet altijd
eensgezind is voor wat status en kenmerken betreft.

3. Resultaten

In totaal werden 38 soorten waargenomen : 15 in Joegoslavië en 32 in
Griekenland.

a) Lokaliteiten (zie kaart 1)

Hieronder wordt een overzicht gegeven met telkens de waarnemingsdata, de
plaatsnaam en eventueel een korte biotoopbeschrijving. Indien enkel een

Phegea 18 (3) : 143-148(1 september 1990)

143

Kaart 1 : Griekenland met aanduiding van
de lokaliteiten; zie de tekst voor de uitleg
bij de verschillende nummers.

plaatsnaam vermeld wordt, betekent dit dat er in de nabije omgeving geen
geschikt voortplantingsbiotoop gevonden werd. De eerste twee lokaliteiten
bevinden zich een 60-tal km ten zuidoosten van Zagreb, Noordwest-
Joegoslavië. De lokaliteiten in Griekenland werden aangeduid op kaart 1.

1 . 10 juli: kleine, dichtbegroeide poel in de beboste omgeving van de Lonja-rivier tussen Sisak en
Potok.

2. 10 juli: rivier Lonja tussen Sisak en Potok.

3. 13, 14 en 15 juli: Mikri Prespa-meer: oeverzone, rijk begroeid met riet en drijvende water-
planten.

4. 17 en 18 juli: voedselrijke beek die te Rendina uit het Volvi-meer stroomt; veel waterplanten;
zandbodem.

5. 18 juli: Volvi-meer: eutroof; keibodem; geen verlandingszone.

6. 20 juli: bergbeekje te Paleokastron.

7. 20 juli: Apolonia: brede, traagstromende en ondiepe beek; lichtjes verontreinigd.

8. 22 juli: Aliakmon-delta: complex van kleine grachten en beekjes met vnl. brak water.

9. 23 en 24 juli: Olympus-gebergte te Litohoro: vrij snelstromende bergbeek met rotsbodem; geen
waterplanten.

10. 27 juli: Makrirahi (Volos): in cultuur gebracht gebied.

1 1. 29 juli: archeologische site te Delphi.

12. 30 juli: station te Levadia.

13. 1 augustus: Kalamata.

14. 2 augustus: brede, traagstromende en voedselrijke beek vlakbij het meer van Kaiafas.

15. 4 augustus: Athene: tempel van Zeus.

b) Overzicht van de waargenomen soorten (zie tabel 1)

144

Tabel 1 : Overzicht van de waargenomen soorten per lokaliteit. A: 1 ex.; B: 2 tot 5 ex.; C: 6 tot 20
ex.; D: 21 tot 100 ex.; E: 101 tot 500 ex.

Soorten

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Calopteryx virgo (Linnaeus, 1758)

B

B

.Calopteryx splendens (Harris, 1782)

C

D

A

Lestes viridis (Vander Linden, 1825)
Lesles barbarus (Fabricius, 1798)
Lestes virens (Charpentier, 1825)

C

A

B

Sympecma fusca (Vander Linden, 1820)
Platycnemis pennipes (Pallas, 1771)

B

C

A

E

C

C

Erythromma najas (Hansemann, 1823)

D

Erythromma viridulum (Charpent., 1840)

c

D

B

C

Coenagrion puella (Linnaeus, 1758)
Cercion lindeni (SÉLYS, 1840)

C

B

B

C

Enallagma cyathigerum (Charpent., 1840)

B

lschnura elegans (Vander Linden, 1820)

B

C

C

C

B

C

C

Ischnura pumilio (Charpentier, 1825)

A

Ceriagrion tenellum (Villers, 1789)
Aeshna mixta (Latreille, 1805)
Aeshna affinis (Vander Linden, 1823)

A

B

A

B

D

A

Aeshna isosceles (Muller, 1767)
Anax imperator (Leach, 1815)

B

A

Anax parthenope (SÉlys, 1839)

B

B

B

Hemianax ephippiger (Burmeister, 1839)

D

A

A

A

A

Caliaeschna microstigma (Schneid., 1845)
Onychogomphus forcipatus (Linn., 1758)

C

C

A

Lindenia tetraphylla (Vander Lind., 1825)
Cordulia aenea (Linnaeus, 1758)
Somatochlora metaüica (Vander L., 1825)

A

B

C

A

Libellula fulva (Muller, 1764)
Libellula depressa (Linnaeus, 1758)

A

B

A

Orthetrum albistylum (SÉlys, 1848)

B

c

C

Orthetrum brunneum (Fonscol., 1837)
Orthetrum ramburi (SÉLYS, 1848)

A

B

D

C

D

A

D

Crocothemis erythraea (BrullÉ, 1832)
Sympetrum striolatum (Charpent., 1840)

B

C

B

C

C

Sympetrum vulgatum (Linnaeus, 1758)
Sympetrum meridionale (SÉlys, 1841)

D

A

A

A

Sympetrum fonscolombei (SÉlys, 1840)

C

E

B

C

Sympetrum sanguineum (Muller, 1764)

B

B

B

145

4. Bespreking van enkele interessante waarnemingen
Platycnemis pennipes (PALLAS, 1771)

In de Balkan komt de ondersoort P. pennipes nitidula (BrullÉ, 1832) voor,
die door Dumont (1977) uitgebreid besproken wordt. De verschilpunten met
de nominaatvorm worden duidelijk vermeld, maar enkel de combinatie van
alle kenmerken kan zekerheid brengen. De kenmerken van de door ons
geobserveerde exemplaren situeerden zich telkens tussen beide ondersoorten,
zodat we niet met zekerheid de ondersoort konden bepalen.

Ceriagrion tenellum (ViLLERS, 1789)

Een vijftal exemplaren werd waargenomen bij een kleine poel nabij de beek
die te Rendina uit het Volvi-meer stroomt. Voor wat Griekenland betreft,
vermeldt ASKEW (1988) deze soort enkel voor Kreta, en ook in de geraad-
pleegde artikels wordt C. tenellum nergens vermeld, zodat dit waarschijnlijk
een eerste waarneming is voor het Griekse vasteland.

Hemianax ephippiger (BURMEISTER, 1839)

Enigszins verrassend zijn de vijf observaties van deze Afrikaanse soort, die
slechts sporadisch in Europa waargenomen wordt. Behalve de waarneming in
de Aliakmon-delta, betreft het telkens slechts één exemplaar. In Litohoro
(Olympus-gebergte) vloog de soort in de schemering tussen een kleine zwerm
met Aeshna mixta; in Makrirahi (Volos) kon tijdens een avondwandeling een
mannetje zonder moeite met de hand gevangen worden. De waarneming in
Athene vond daarentegen plaats rond de middag. Opvallend is de observatie
te Levadia: tijdens een nachtelijke zoektocht naar gekko’s vloog een mannetje
H. ephippiger constant tegen een witte muur. ASKEW (1988) vermeldt
inderdaad dat deze soort in de schemering vliegt en aangetrokken wordt door
licht.

De interessantste waarneming is echter deze in de Aliakmon-delta: hier
werden op 22 juli een dertigtal exemplaren waargenomen, waaronder
minstens 20 pas gemetamorfoseerde: voldoende redenen om aan te nemen dat
deze soort zich dus in Griekenland voortplant. In 1982 en 1983 werden in
deze delta respectievelijk 2 en 4 tot 6 exemplaren waargenomen (E. & W.
Kappes 1985), maar uit deze observaties kon men niet met zekerheid
besluiten dat de soort er zich ook voortplantte. Volgens ASKEW (l.c.) zijn
slechts op enkele plaatsen in Zuid-Frankrijk, Spanje, Italië en Sicilië larven of
jonge dieren waargenomen. Ook in Noord-Joegoslavië werd onlangs een
nieuwe voortplantingsplaats ontdekt: op 31 juli 1989 werd te Kopacki Rit
(omgeving Osijek) een pas uitgeslopen mannetje gevangen (O. Dochy mond.
med.).

Lindenia tetraphylla (VANDER LINDEN, 1825)

Enkel waargenomen rond het Volvi-meer, dat bekend staat als een belang-
rijke voortplantingsplaats voor deze lokale soort (VAN TOL & VERDONCK,
1988). E. & W. Kappes (1985) vermelden de waarneming van meer dan 100
ex.; onze waarneming betrof slechts een vijftal volwassen libellen, een tiental
exuviae en enkele pas uitgeslopen wijfjes. Dit zijn vrij late waarnemingen :

146

Dumont (1977), die de ecologie van deze soort in Joegoslavië bespreekt,
vond einde juli geen exuviae meer en vermoedt dat het uitsluipen vooral in
juni plaatsvindt.

Cordulia aenea (LiNNAEUS, 1758)

Twee vindplaatsen in Noord-Griekenland. E. & W. Kappes (1985) vermelden
9 lokaliteiten. Niet alleen Askew (1988), maar ook d’Aguilar et al. (1985),
die nochtans zelfs bij zeer verspreide gegevens meestal een continu areaal
aanduidt, laten op de verspreidingskaartjes Griekenland blanco!

Orthetrum ramburi (SÉLYS, 1848)

Deze nauw met O. coerulescens verwante soort werd telkens in vrij grote
aantallen waargenomen. Askew (1988) vermeldt enkele gemakkelijk
meetbare verschilpunten (lengte pterostigma en lichaamslengte). De
gemiddelde waarde van de door ons gemeten pterostigmata bij een dertigtal
dieren, nl. 3,2 mm stemt echter niet overeen met de opgegeven maximale
waarde van 3 mm. Determinatie op basis van het copulatieorgaan bij
mannetjes blijkt dus toch de moeilijkste, maar de beste methode.
Sympetrum vulgatum (LiNNAEUS, 1758)

Volgens Askew (1988) komt deze soort in Griekenland slechts voor in het
uiterste noordoosten. In de reeds vermelde artikels werden ook geen waar-
nemingen gemeld, zodat onze vindplaatsen ook hier een aanvulling vormen
voor de verspreiding.

5. Besluit

Uit deze waarnemingen mag blijken dat ook bij een amateuristisch en niet-
systematisch onderzoek nieuwe gegevens kunnen verzameld worden, vooral
wat geografische verspreiding betreft. Het werk van Askew ( 1 988) bleek zeer
geschikt voor determinatie, maar men mag zich dus niet blind staren op de
verspreidingskaartjes. Wanneer het determineren beperkt wordt tot de soort,
is men naar onze mening in staat om vaak op het zicht een libel te herkennen.
Voor probleemgevallen volstond in ons geval meestal een loepe met
vergroting 10x.

6. Dankwoord

Hierbij dank ik Anny Anselin, die me welwillend de nodige artikels en
reisverslagen bezorgde.

7. Bibliografie

Aguesse, P., 1968. Les Odonates de 1’Europe occidentale, du Nord de 1’Afrique et des lies
Atlantiques. Faune de 1’Europe et du Bassin Méditerranéen 4, Masson et Cie, Paris, 258 p.
d’Aguilar, J., Dommanget, J.-L. & Préchac, R., 1985. Guide des Libellulesd’Europeet d’Afrique
du Nord. Delachaux et Niestlé S.A., Neuchatel-Paris, 341 p.

Askew, R.R., 1988. The Dragonflies of Europe. Harley Books, Colchester, England, 291 p.
Dumont, H.J., 1977. Sur une collection d’Odonates de Yougoslavie, avec notes sur la faune des
territoires adjacents de Roumanie et de Bulgarie. - Bulletin et Annales de la Société royale
beige d’ Entomologie 113 : 187-209.

Galletti, P.A. & Pavesi, M., 1983. Su alcuni Odonati di Grecia. - Giornale italiana di Entomologia
1 : 247-260.

Hamalainen, M., 1983. Additions to the knowledge of the Odonata fauna of the island of Corfu,
Greece. - Notulae Odonatologicae 2 : 25-26.

147

Kappes, E. & W., 1985. Zusammenstellung der Libellen-Beobachtungen im Norden Griechen-
lands. Persoonlijk uitgegeven rapport: 1-128 + A-E.

Kemp, R.G. & Kemp, G.S., 1985. Some records of Odonata from the departments of Halkidiki
and Thessaloniki, Northern Greece. - Notulae Odonatologicae 2 : 75-77.

Tol, J. van & Verdonk, M.J., 1988. The protection of dragonflies (Odonata) and their biotopes.
Nature and environment series no. 38, Strasbourg.

Korte mededeling

Catocala sponsa Linnaeus in 1989 (Lepidoptera : Noctuidae)

In 1989,trok ik twee keer naar Louette-Saint-Pierre (Namen), naar het «Bois des Haïes», waar
ik op zoek ging naar Xestia castanea Esper. Ik zag deze soort niet maar wel heel wat andere
soorten, o.a. Catocala sponsa Linnaeus. Op 13 augustus bracht ik op 17 eiken en berken smeer
aan. Tijdens de valavond telde ik hierop 43 sponsa' s, waarvan de meeste reeds wat afgevlogen
waren. Enkele individuen lieten zich aanlokken door licht. Ook op 21 augustus kwamen nog
enkele sponsa’s naar de lamp. De vlinders waren zeer schichtig. Bij het minste gerucht gingen ze
op de vleugels.

(M. Faquaet, Bourgondisch Kruis 15, B-9200 Wetteren).

Inhoud :

Beuk, P.L.Th.: Honeydew as a food source for insects and in particular for

soldierflies (Diptera : Stratiomyidae) 137

DalPAsta, R.: Bijdrage tot de kennis van de fauna van het «Drongengoed» te
Ursel (Oost- Vlaanderen). De Arthropoda in de boomstompen .. 133
De Prins, G.: Over de verspreiding van Archanara neurica (HÜBNER, [1808])

in België (Lepidoptera : Noctuidae) 125

Devolder, J.: Libellenwaarnemingen in Joegoslavië en Griekenland, juli-

augustus 1989 (Odonata) 143

Karisch, T.: Sphingidae-Funde in Süd-Bulgarien (Lepidoptera) 129

Reichwein, J.F.: De zweefvliegenfauna van Harchies (Zuidwest-Henegou-

wen) (Diptera : Syrphidae) 141

Korte mededeling :

-Catocala sponsa Linnaeus in 1989 (Lepidoptera : Noctuidae) (M.

Faquaet) 148

Boekbesprekingen 127, 136, 140, 142

verantw. uitg.: W. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium) Tel. 03/322.02.35
148 Phegea 18 (3) : 148 (1 september 1990)

-3 DEC 1990

Redaktiekomitee : F. Coenen (Brussel), B. Goater (Bushey, England), Dr. K. Maes (Gent),
Dr. K. Martens (Gent), A. Olivier (Antwerpen), W.O. De Prins (Antwerpen).
Redaktieadres : W.O. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium).

Uitgegeven met de steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Jaargang 18, nummer 4 1 december 1990

Maniola halicarnassus - a new Satyrid from south- western Turkey
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

iGeorge Thomson

Abstract. Maniola halicarnassus - a new Satyrid from south-western Turkey
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

A new species belonging to the genus Maniola Schrank from south-western Turkey .s
described. The butterfly flies sympatrically with M. telmessia. Males can be identified by
some external characters. The females of the new species are difficult to separate from
telmessia. The ova have a distinctive number of longitudinal ribs and the larvae have a
variable number of instars. One population includes hybrids between the new species and
telmessia.

Samenvatting. Maniola halicarnassus - een nieuwe Satyride uit Zuidwest-Turkije
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

In het genus Maniola Schrank wordt een nieuwe soort beschreven uit Zuidwest-Turkije.
De vlinder komt sympatrisch voor met M. telmessia. De mannetjes kunnen geïdentificeerd
worden op basis van sommige uiterlijke kenmerken. De wijfjes van de nieuwe soort zijn
moeilijk te onderscheiden van telmessia. De eieren hebben een karakteristiek aantal
lengteribben en de larven hebben een variabel aantal stadia. Eén populatie bevat hybriden
tussen de nieuwe soort en telmessia.

Résumé. Maniola halicarnassus - un nouveau satyridé du sud-ouest de la Turquie
(Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Une nouvelle espèce du genre Maniola Schrank est décrite du sud-ouest de la Turquie.
Le papillon cohabite avec M. telmessia. Les males peuvent être identifiés en se basant sur
plusieurs caractères externes. Les femelles de la nouvelle espèce ne peuvent être que
difficilement séparées par rapport a telmessia. Les oeufs ont un nombre caractéristique
de cötes verticales et les larves ont un nombre variable de stades. Une population
comprend des hybrides entre la nouvelle espèce et telmessia.

Keywords : halicarnassus, Maniola, Turkey, speciation, morphology.

Thomson, G. : Department of Biological Science, University of Stirling, Stirling.
Scotland, FK9 4LA.

Correspondence address : 2 Ravenhill, Lochmaben, Lockerbie, Dumfriesshire, Scotland,
DG 1 1 1QZ.

149

Introduction

Six species belonging to the genus Maniola SCHRANK have been described,
jurtina (Linnaeus, 1758), megala (Oberthür, 1909), chia (Thomson, 1987),
telmessia (Zeller, 1847), cypricola (Graves, 1928) and nurag (Ghiliani,
1852). Sympatry is known between jurtina and nurag in Sardinia (SlMMONDS
1930) and between telmessia and megala in Southern Turkey (THOMSON
1987). Maniola jurtina and telmessia have been found flying together in a few
localities in Turkey (van Oorschot & van den Brink 1986). However,
jurtina appears to prefer rather different biotopes from telmessia (VAN DEN
Brink pers. comm.) and the same preference for less dry habitats by megala
has recently been identified by the author in south-western Turkey.

Among samples of Maniola collected in the Bodrum area of Turkey
(Province of Mugla) in May 1987 were a number of males which superficially
resembled the small megala antalyana Tauber, 1970. However, the genitalia
was not at all like that of megala , but was similar to that of telmessia. These
butterflies were flying with the rather small telmessia males which are found in
south-western Turkey. There also appeared to be a small, but significant
number of intermediate forms. Maniola telmessia males were greatly
outnumbered by the larger forms. Females of this mixed Maniola population
were very variable in size and wing markings. Later examination confirmed
that several wing marking characters are constant in these butterflies,
distinguishing them clearly and consistently from telmessia.

Alain Olivier collected in the area in late May 1988 andsupplied material
for examination. He also noted that some males were of the intermediate
form. A second visit to the Bodrum area by the author in early September
1988 enabled further examination of these butterflies. Maniola telmessia and
megala were emerging from aestivation in south-western Turkey, as was the
mixed population in the Bodrum Peninsula. Males represented about 10% of
all flying Maniola , a higher proportion during the post-aestivation period
than has been reported elsewhere. All males taken in the original Bodrum site
were of the larger form. A new site for the butterfly was found, still in the
Bodrum Peninsula, some distance from the original locality. This new site
produced none of the intermediate individuals. Samples taken to the east of
Bodrum comprised telmessia only.

A number of ova were laid by several females which were collected from the
Bodrum population in 1987. The ova from all but one parent had 18
longitudinal ribs, the others had 15-16. Mortality wasextremely high (greater
than 90%) in the first larval instar stage, possibly due to overcrowding, but a
number of F1 insects were successfully reared under a 24L:0D photoperiod
regime at 22-24°C. Some of the progeny from the parent females pupated alter
five larval instars, but others pupated after six. The imagines from one parent
were typical of the small form telmessia from that area, the rest corresponded
with the larger, darker forms which had been sampled from the wild
population, although they were not quite as large or dark as the wild
individuals. This diffcrence was probably due to the rearing conditions.

Extcnsive thermo-/photopcriod expcrimcnts have failed to induce extra

150

instars in telmessia, which normally has five. The Bodrum species, therefore,
appears to have a variable number of larval instars, five or six, making it
unique in the genus Maniola and distinguishing it quite clearly from telmessia.
Interestingly, jurtina is the only other Maniola which has six larval instars.
Further stock was obtained from four post-aestivation females collected in
September 1988, but none survived beyond the third larval instar. Male
genitalia differed from that of telmessia , but this character was not entirely
diagnostic.

Description

Maniola halicarnassus, new species (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae)

Male

Wing length : mean 23.26 mm (+1.12SD), largest 25.26 mm, smallest
21.62 mm.

Upperside forewing : Ground colour uniformly blackish sepia. Fulvous
around ocellus usually indistinct, only occasionally extending as a clear
submarginal band, rarely extending towards the cell as in most telmessia.
Apical ocellus distinct, variable, usually rather small and with a single white
pupil, rarely bipupilled. Androconial brand very conspicuous, black, curved
and tapering upwards, often extending beyond vein 3, always broader at its
base and forming a distinct triangular shape, similar to that of M. cypricola
and M. chia. Hindwing margin usually more dentate than in telmessia.
Upperside hindwing : Uniformly blackish sepia.

Underside forewing : Ground colour uniformly golden yellow/brown, or with
submarginal area slightly lighter than the discal and basal areas. Medial line,
when present, slightly darker than ground colour. Outer margin mid
grey/brown, about .1 wing length, widening towards the wing apex. Costa
narrowly edged grey/brown. Apical ocellus distinct, usually single pupilled,
occasionally bipupilled and surrounded indistinctly by light yellow/fulvous.
Underside hindwing : Mid grey/brown, occasionally reddish grey/brown,
sometimes finely mottled pale grey, frequently pale grey inwardly.
Submarginal band slightly paler. Ocelli very distinct, noticeably more so than
in telmessia , sometimes large, 2 to 5, in intervenosa 2, 3, 4, 6 and 7, each
surrounded by ochreous yellow, those in intervenosa 3 and 6 nearly always
pupilled white, others frequently so. Striae variable, small, but often
conspicuous.

Female

Superficially identical to telmessia and indistinguishable from that species in
the field. It is identifiable at present only by rearing from wild caught parents,
when the egg ribbing and male progeny should be distinctive.

Genitalia

Male (figure 1) : Uncus long, usually longer than that of telmessia. Gnathos
extending to more than .75 of the uncus length, gnathos base slightly dilated.
Valve variable as with other Maniola species, almost always broader and often
larger than that of telmessia , distal process pointed, dorsal process (lobe)

151

Figure 1 : Maniola halicarnassus n. sp. - male genitalia.

Figure 2 : Maniola halicarnassus n. sp. - 1. holotype male (upperside); 2. holotype male
(underside); 3. allotype female (upperside); 4. allotype female (underside).

152

Table 1 . Main daily air temperatures (monthly averages)at seven sites in western Turkey and the
eastern Greek islands - °C difference from mean of all stations.

Lesbos

Chios

Izmir

Bodrum

Marmaris

Rh odes

Antalya

January

-0.3

+0.2

-1.7

+0.9

+0.4

+0.7

-0.2

February

0

-0.3

-1.7

+0.6

+0.3

+ 1.3

-0.1

March

-0.6

+0.2

-1.2

+0.7

+0.3

+0.7

+0.4

April

-0.8

+0.4

-0.4

+0.5

+0.1

+0.2

+0.5

May

-0.4

+0.1

+0.1

+0.2

+0.1

-0.1

+0.1

June

-0.5

-0.2

+0.3

+0.5

+0.4

-0.6

+0.4

July

-0.4

+0.3

+0.2

0

+0.4

-0.9

+0.8

August

-0.4

-0.8

+0.1

0

-0.2

+0.3

+0.9

September

-1.0

-0.4

-0.7

+0.4

+0.2

+0.7

+ 1.1

October

-0.7

+2.2

-1.0

+0.4

-0.2

+0.5

+0.8

November

-0.9

+0.4

-1.0

+0.7

-0.4

+ 1.2

+0.2

December

-0.5

+0.3

-1.4

+ 1.0

+0.2

+ 1.1

-0.1

year

-0.4

+0.1

-0.7

+0.5

+0.1

+0.3

+0.5

period (yrs)

11-13

12-14

?

29-30

26-27

11-13

?

Table 2 : Mean daily precipitation (monthly averages) at seven sites in western Turkey and the
eastern Greek islands - mm difference from mean of all stations.

Lesbos

Chios

Izmir

Bodrum

Marmaris

Rh odes

Antalya

January

-49

-52

-45

-14

+68

+26

+66

February

-27

-15

-15

0

+55

-27

+37

March

-1 1

-16

-12

-6

+39

+2

+5

April

+ 1

-4

+9

-2

+7

-14

+6

May

+3

-10

+ 13

-11

+4

-2

+7

June

+2

+3

0

-1

+6

-7

+3

July

+2

+2

+ 1

-1

-1

0

+ 1

August

+ 1

0

+ 1

-1

0

-1

+ 1

September

+ 1

-2

+5

0

+2

-3

+3

October

-2

-17

-11

+3

+32

+23

-8

November

+39

-30

-28

-24

+45

+ 12

-10

December

-53

-37

-53

-35

+83

+ 15

+82

year (total)

-102

-185

-137

-116

+333

+ 18

+ 189

period (yrs)

14

9

?

29-30

26-27

12-13

?

Table 3 : Wing lengths (mm) of male Maniola telmessia and M. halicarnassus from the Greek
islands of Samos and Kos and south-western Turkey.

telmessia

halicarnassus

S.W.Turkey

Samos

Kos

Bodrum

min

17.30

18.24

19.82

21.62

max

23.32

23.54

22.72

25.18

mean

20.95

21.03

21.54

23.26

SD(of mean)

±1.29

±0.97

±0.91

±1.12

153

usually longer than that of telmessia. Julien Organ comprised of few rods,
usually thinner than that of telmessia. Aedeagus broad and straight.
Female : Indistinguishable at present from that of telmessia.

Life cycle and immature stages

The ova have 18 ribs, compared with 14-16 in telmessia, 19-21 in megala and
18-21 in jurtina (THOMSON 1987). The species has a variable number of instars
in the larval stage, five or six. The larvae and pupae are similar to those of
telmessia.

Genetics

No significant difference between the new Bodrum species and telmessia was
detected by electrophoresis.

Variation

Males vary markedly in size and, to some extent, in the degree of fulvous on
the upperside forewing. The degree of pale grey mottling on the underside of
the male handwing varies considerably.

Distribution and range

Known only from the Bodrum Peninsula of south-western Turkey at 50-100m

above sea level.

Habitat

Flies sympatrically with telmessia in rough bushy areas with many flowers.
The type locality is overgrown derelict land.

Flight

Recorded only on 30 May and 5 September. The flight time of the species is
almost certainly later than that of telmessia. The adults aestivate in the
summer months like all Southern Maniola species.

Types

Holotype male (figure 2, 1-2) : «30 May 1987/TURKEY/Muêla Province/
3 km west of Bodrum/G. Thomson», deposited in the Instituut voor
Taxonomische Zoölogie, Zoölogisch Museum, Amsterdam.

Allotype female (figure 2, 3-4) : «14 October 1987/reared from ova/pupated
after 6/larval instars/Fl reared/24L:0D photoperiod/at 22-24°C/Pl/30
May 1987/TURKEY/Mugla Province/3 km west Bodrum», deposited in the
Instituut voor Taxonomische Zoölogie, Zoölogisch Museum, Amsterdam.
Paratypes : 11 males, data as holotype (author’s collection).

Other material examined : 1 1 males, data as holotype; 4 males, 5 September
1988, 3 km west of Bodrum, 50 m, leg. G. THOMSON; 3 males, 5 September
1988, Dereköy, Bodrum Peninsula, 100 m, leg. G. THOMSON; laboratory
material reared from females taken in the type locality (males and females).

Discussion

The discovery of another Maniola species flying sympatrically with
telmessia in the Bodrum area is extremely interesting. The Bodrum Peninsula
is partially isolated, separated from the rest of Turkey by a 6 km wide isthmus
and a barren mountain ridge rising to almost 1000 m. Disjunction is not
necessary total, as telmessia is found several kilometres to the east.

154

Climatically, the Bodrum Peninsula is a little warmer and drier than much of
western Turkey (including the Datga Peninsula, Marmaris and Fethiye, the
type locality for telmessia ) and the adjacent Greek islands (tables 1 and 2).
This, no doubt, affects the flight patterns of Maniola and there appears to be a
difference of about two weeks between the emergence of telmessia and the
new species. In 1987 Marmaris telmessia males were freshly emerging when
they were worn in the Bodrum area. The flight time of Maniola species in
Greece and Turkey was delayed by several weeks in 1987, so it is likely that the
new species appears in mid-May, about two weeks later than telmessia. The
climate could also have had some influence on the evolution of the species
there.

The identifications of male halicarnassus in other areas should not be
difficult. There is little overlap in the size of the male halicarnassus and
telmessia : even the larger insular forms of telmessia from the islands of Kos
and Samos do not often approach the dimensions of halicarnassus (table 3).
This large size, distinctive androconial brand and reduced fulvous on the
upperside forewing should distinguish it from telmessia. The male genitalia is
distinct from that of megala, chia and jurtina.

There are some aspects of this new species which are anomalous. The type
locality appears to support a mixed population of telmessia, halicarnassus and
intermediate forms. A simple explanation of these individuals would be that
they are hybrids between telmessia and halicarnassus but, if they are, they are
being maintained as a significant proportion of the population (estimated as
greater than 10%). The species of Maniola in south-western Turkey probably
are recent (THOMSON 1987) and it is suggested that halicarnassus has evolved
in very recent times, so recent that its specific separation from telmessia,
though real, is very tentative and the hybrid individuals are a consequence of
secondary intergradation.

Acknowledgements

I am grateful to Alain OLIVIER for the supply of material for
electrophoresis and to Fulya Darakliol for extracting and collating climate
records from south-western Turkey.

References

Simmonds, A., 1930. Life-history of Epinephele nurag (Ghil.). - Entomologist 63 : 217-221.
Tauber, A.F., 1970. Glaziale Reliktformen der Gattung A/ö«/e>/ö(Lep. Satyridae) in Vorderasien.
Z.ArbGem.öster.Ent. 22(4) : 101-119.

Thomson, G., 1987. Enzyme variation at morphological boundaries in Maniola and related genera.
PhD Thesis, University of Stirling, Stirling.

van Oorschot, H. & van den Brink, H., 1986. Eight years of systematic investigation of the
Rhopalocera of Turkey (Lepidoptera : Satyridae and Lycaenidae). Lecture presented
during the fifth European Congress of Lepidopterology, Budapest 7-10 April 1986.

155

Korte mededeling

Over de voorkeur van het appelmugvlindertje, Aegeria myopaeformis Borkhausen, voor zieke

fruitbomen (Lepidoptera : Sesiidae)

In juli 1983 werd in een tijdspanne van enkele dagen tweemaal het appelmugvlindertje (Aegeria
myopaeformis Borkhausen) waargenomen op sierstruiken in een tuin te Sint-Amandsberg
(Oost- Vlaanderen). Op zoek naar een mogelijke broedboom in de omgeving werden ten slotte op
een zieke hoogstamperelaar 22 pophuidjes aangetroffen, half uit de schors hangend op 10 a 25 cm
boven de grond. Een gezonde perelaar in dezelfde tuin bleek niet aangetast, evenals een derde
hoogstamperelaar, een perzikelaar en enkele appelaars die zich binnen een straal van zowat lOOm
errond bevonden.

Figuur 1 : Aegeria myopaeformis Borkhausen, Dilbeek (Brabant),
22. VI. 1990 (leg. W. Troukens).

De bewuste perelaar was el enkele jaren ziekelijk. Het jaar tevoren was hij sterk ingesnoeid
teneinde een groeischeut te stimuleren, maar zonder merkbaar succes. In juli 1983, op het
moment dat de pophuidjes werden aangetroffen, hing de schors onderaan in losse plakken
rondom de stam. Toen later in de zomer van 1983 de boom getroffen werd door bacterievuur
(perevuur), werden alle takken afgekapt om besmetting van de andere fruitbomen te vermijden,
terwijl de stam bleef staan om later als beeldhouwhout te worden gebruikt. Hoewel ik deze buurt
van Sint-Amandsberg reeds sinds 1976 frekwenteer, had ik het appelmugvlindertje daar nog
nooit gezien. Bovendien werden gedurende meerdere jaren na 1983 alle fruitbomen in de
omgeving zonder succes op pophuidjes gecontroleerd.

Vermits het vlindertje niet als oorzaak van de slechte toestand van de pereboom kan worden
aangeduid, is het opmerkelijk dat juist de ene zieke fruitboom in de omgeving werd aangetast.
W. Troukens deed een gelijkaardige waarneming te Anderlecht (Brabant) : tussen 1971 en 1975
werden daar in het totaal 4 appelmugvlindertjes waargenomen, steeds in de nabijheid van twee
zieke hoogstamperelaars. Na het omhakken van die bomen werden geen exemplaren meer gezien.
Pas op 22. VI. 1990 werd opnieuw een A. myopaeformis gevangen in die streek, nl. te Dilbeek.

Kaart 1 : Verspreiding van Aegeria myopaeformis Borkhausen in
België ( 1898-1990) aan de hand van 25 vanggegevens.

Uit deze waarnemingen zou men kunnen opmaken dat A. myopaeformis alleen zieke
fruitbomen als broedboom uitkiest, en geen gezonde bomen aantast. Dat het in beide gevallen om
een perelaar ging, is waarschijnlijk toevallig. Dit wespvlindertje wordt op diverse soorten
fruitbomen gevonden (appel, peer, kers, pruim), en ook meidoorn en lijsterbes worden als
broedboom gemeld. Volgens Zeegers ( 1986) wordt A. myopaeformis in België weinig opgemerkt.
Het meest recente verspreidingsonderzoek van de Belgische Sesiidae (Troukens 1979) vermeldt
slechts 20 vangsten voor deze soort tussen 1898 en 1977. Vijf waarnemingen diesindsdien bekend
zijn geraakt, werden op het verspreidingskaartje toegevoegd.

Bibliografie

Troukens, W., 1979. Onze inheemse Sesiidae of Wespvlinders. - Atalanta. Gent 1 : 33-43.
Zeegers, T., 1986. De wespvlinders van Nederland en België. Jeugdbondsuitgeverij, 's Graveland.

(D. Verschuren, Staf Bruggenstraat 80, B-91 10 Sint-Amandsberg)

156

Phegea 18 (4) : 156 (I december 1990)

Coenotephria berberata ([ÖENIS & SCHIFFERMÜLLER], 1775) :
nieuw voor de Kempen (Lepidoptera : Geometridae)

Alex Riemis

Résumé. Coenotephria berberata ([Denis & SchiffermÜller], 1775), espèce nouvelle
pour la Campine (Lepidoptera : Geometridae)

Le 16 mai 1990 1’auteur captura un exemplaire de Coenotephria berberata a la lumière a
Arendonk (prov. Anvers). 11 discute de la répartition de cette espèce en Belgique et dans le
sud des Pays-Bas. La chenille se nourrit de Berberis vulgaris.

Abstract. Coenotephria berberata ([Denis & SchiffermÜller], 1775), new in the
Kempen (Lepidoptera : Geometridae)

On 16th May 1990 a specimen of Coenotephria berberata was taken on light at Arendonk
(prov. of Antwerp). The author discusses the distribution of the species in Belgium and the
Southern part of the Netherlands. The Caterpillar feeds on Berberis vulgaris.

Riemis, A. : Rerum-Novarumlaan 41, B-2300 Turnhout.

Op 16 mei 1990 trof ik een eksemplaar Coenotephria berberata ([DENIS &
SchiffermÜller], 1775) aan op de lamp tijdens een nachtvangst te
Arendonk (prov. Antwerpen, UTM FS48). Op 30 juli 1990 vond ik op
dezelfde plaats te Arendonk weer twee eksemplaren. Bij het verwerken van
mijn gegevens bleek deze soort niet alleen nieuw te zijn voor de provincie
Antwerpen, maar ook voor de Kempen. Nochtans had ik de soort enige tijd
geleden reeds verzameld te Diepenbeek (prov. Fimburg, UTM FS64). Dit
gebeurde op volgende data :

8. VIII. 1984 - 1 ex.

20.VIII.1984 - 2 ex.

28. VIII. 1984 - 1 ex.

Volgens HACKRAY & SARLET (1981) komt de vlinder in België bijna
uitsluitend voor in het Maasbekken, waar hij eerder spaarzaam werd
waargenomen. Deze auteurs vermelden echter wel dat de vlinder de neiging
heeft zich uit te breiden als gevolg van de talrijke aanplantingen van Berberis
vulgaris F. (zuurbes), de voedselplant van de rups. Zij vermelden echter geen
vindplaatsen voor het noordelijk gedeelte van België.

Volgens FEMPKE (1950) is C. berberata in Nederland verbreid in de duinen
en in Zuid-Fimburg. Daarbuiten wordt de vlinder slechts sporadisch
aangetroffen. In de catalogus wordt de vlinder voor Noord-Brabant vermeld
van Breda, Ginneken en Vught. Dit zijn echter oude meldingen, die dateren
van rond de eeuwwisseling. In het supplement (Fempke 1967) wordt de
verspreiding van de soort in de twee territoria bevestigd. Voor Noord-
Brabant worden geen nieuwe vindplaatsen toegevoegd.

In Nederland is de vlinder waargenomen in twee generaties. De eerste geeft
als uiterste data 26. IV tot 28. VI. De tweede generatie is genoteerd tussen
26. VII en 8. IX. In Arendonk zijn dus beide generaties waargenomen, in
Diepenbeek enkel de tweede. Zowel waarnemingen te Arendonk als te
Diepenbeek bevestigen een bestaande populatie.

Phegea 18 (4) : 157-158 (1 december 1990)

157

Berberis vulgaris is ook de voedselplant van Rheumaptera cervinalis
SCOPOLI, en deze soort is de laatste jaren op een spektakulaire wijze
toegenomen. Het is goed mogelijk dat een gelijkaardig feit zich momenteel
voordoet bij C. berberata. Uitkijken dus!

Literatuur

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1981. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. Vol. IV.
Supplément a Lambillionea, nr. 685.

Lempke, B.J., 1950. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. X. Geometridae (vervolg). -
Tijdschr.Ent. 92 (1949) : 113-218.

Lempke, B.J., 1967. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera (Veertiende supplement). -
Tijdschr.Ent. 110 : 223-342, pl. 11-17.

Boekbesprekingen

Dalton, S. : Faszinierende Wasserwelt. Bilder aus einem bedrohten Parodies.

22.5 x 28,6 cm, 160 p., 148 kleurenfoto’s, Franckh’sche Verlagshandlung, W. Keiler & Co..
Postfach 106011, D-7000 Stuttgart 1, 1989, gebonden, DM 58,- (ISBN 3-440-05995-2).

Dit boek uit de bekende Kosmos-reeks verscheen oorspronkelijk in het Engels : «At the water’s
edge». De sublieme foto’s van Stephen Dalton laten ons op een unieke manier kennismaken met
de waterwereld van een natuurgebied. Hij voert ons door de jaargetijden heen langs beken en
meren met hun ongelooflijke rijkdom aan planten en dieren.

Het boek is onderverdeeld in 6 thema’s : waterwereld, de lente, de zomer, de herfst, de winteren
de fototechnische verwijzingen. De meesterlijke opnamen worden vergezeld van bondige,
maar nauwkeurige teksten. Kortom, een boek met natuurfotografische opnamen zoals men
zelden tegenkomt, een echte parel.

T. Garrevoet

Reinhardt, R. & Harz, K. : Wandernde Schwarmerarten.

14.5 x 20,5 cm, 112 p., 63 afbeeldingen en 1 kleurenplaat. Die Neue Brehm-Bücherei 596, A.
Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt, paperback, 1989, prijs niet meegedeeld (ISBN 3-7403-
0223-2).

Na een inleiding en een algemeen deel dat handelt over het trek- en zwermgedrag van vlinders
in het algemeen en de redenen en oorzaken hiervoor in het bijzonder, bespreekt de auteur een
tiental typische «trek»-pijlstaarten. Dit gebeurt vrij grondig waarbij telkens de verbreiding, de
morfologie, de .biologie (ontwikkeling van ei tot pop e.d.), de opeenvolging van de generaties en
de natuurlijke vijanden uitgediept worden.

Tot slot wordt de kweek van Sphingidae vrij uitgebreid onder de loep genomen. Dit boek is
dus een aanrader voor wie zich interesseert voor Sphingidae of trekgedrag (of beide).

T. Garrevoet

EUM

(NAÏURAL HlülüRY)

-3 DEC 1990

EXCHANGED
ENT0M0L0GY LiBRARY

158

Phcgca 18 (4) : 158 (1 december 1990)

Merkwaardige vlinderwaarnemingen in 1989 (Lepidoptera)

Guido De Prins

Abstract. Interesting observations of Lepidoptera in 1989 (Lepidoptera)

Faunistic data (finding places and dates) of a lot of interesting Lepidoptera species are
given (The year 1989 is not repeatedly mentioned in the list).

Résumé. Observations intéressantes de lépidoptères en 1989 (Lepidoptera)

Des renseignements faunistiques (lieux et dates d’observation) concernant toute une série
de lépidoptères intéressantes sont communiqués dans le présent article (1989 n’est plus
mentionné dans la liste).

De Prins, G. : Markiezenhof 32, B-2170 Antwerpen-Merksem.

In onderstaande lijst wordt de systematiek gevolgd volgens Leraut( 1981).
Het jaartal 1989 wordt verder niet meer vermeld. De namen worden als volgt
afgekort: I. De Clerck (IDC), Johan De Clerck (JDC), Willy en/of Guido
De Prins (W en/of GDP), A. De Turck (ADT), Leo Dufraing (LD),
Marcel Faquaet (MF), Theo Garrevoet (TG), Mevr. GlELEN (MG), Karei
JANSSENS en E. Verlinde (KJ), Hans Kinders (HK), Hans Krieg (HKR),
Bernard MiSONNE (BM), Willy TROUKENS (WT), Willy Van DE Maele
( WVDM), E. VAN DE Weghe (EVDW), Jacques Vervaeke (JV), Mevr.
VRANCKX (MV). Andere afkortingen zijn: Antwerpen (Antw.), Brabant
(Brab.), Henegouwen (Hen.), Namen (N.), Oost- of West-Vlaanderen (O. of
W.V1.), mannetje (m.) en wijfje (w.).

Ik dank alle medewerkers die hun gegevens hebben meegedeeld. Mijn
speciale dank gaat naar Willy Troukens voor het opsporen van alle gegevens
van Ligdia adustata Denis & SCHIFFERMÜLLER.

Hepialidae

Hepialus humuli LiNNAEUS: 1 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. & GDP), 1 ex.
Hoboken (Antw.) 21. VII (GDP), 1 ex. Laplaigne (Hen.) 2. VI (KJ), 3 w.
Hamme (O.V1.) 23.VI, 6 en 14.VII (HK).

Phymatopus hecta LiNNAEUS: 4 ex. Niel (Antw.) 14. VI (W. & GDP),

1 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. & GDP), 1 ex. Waasmunster (O. VI.) 13. VI
(HK).

Cossidae

Cossus cossus LiNNAEUS: Lokeren (O.V1.) VI (MF), 1 rups in wilgenstronk
Ledegem (W.V1.) 23. XI (JV).

Zygaenidae

Zygaena trifolii ESPER: 20 ex. Zele (O. VI.) 10. VII (HK).

Psychidae

Epichnopteryx plumella DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Laplaigne (Hen.)
13. V (KJ).

Sesiidae

Sesia apiformis CLERCK: 4 ex. Berlare (O. VI.) l.VI, 3 ex. Hamme (O. VI.)
4, 6 en 12. VII telkens (HK).

Phegea 18 (4) : 159-166 (1 december 1990)

159

Papilionidae

Papilio machaon LlNNAEUS: 1 ex. Dilbeek (Brab.) 2. VIII (JDC), rupsjes op

anijsplanten Anderlecht (Brab.) VIII (WT), 1 ex. 20. VIII Anderlecht (Brab.)
(WT), 1 rups op peenloof Schepdaal (Brab.) 6. IX (WT), 1 rups op peenloof
Sint-Maartens-Lennik (Brab.) 7. IX (WT).

Nymphalidae

Nymphalis antiopa LlNNAEUS: 1 ex. Deerlijk (Brab.) 24. IV (WVDM).
Argynnis paphia LlNNAEUS: 4 m. Jemelle (N.) 29. VII (HK).

Lycaenidae

Strymonidia pruni LlNNAEUS: 1 w. Jemelle (N.) 12. VI (HK).

Drepanidae

Drepana curvatula BORKHAUSEN: 4 ex. Hamme (O. VI.) 6, 8, 12 en 15. VIII
(HK).

Thyatiridae

Cymatophora diluta DENIS & SCHIFFER MULLER: 1 ex. Poppel (Antw.)
22. IX (BM).

Geometridae

Comibaena bajularia DENIS & SCHIFFERMÜLLER : 2 ex. Deurne (Antw.)
12. VI (W. & GDP), 10 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. & GDP), 1 ex. Westerlo
(Antw.) 18. VI (KJ), 1 m. en 1 w. Dilbeek (Brab.) 15. VI (WT).

Tim art dra grise at a PETERSEN: 1 ex. Sint-Jans-Molenbeek (Brab.) 24. X (late
datum!) (WT).

Scopula marginepunctata GOEZE: 1 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.)
20. V (W. & GDP), 1 ex. Hoboken (Antw.) (30. VIII (W. & GDP).

Scopula imitaria HÜBNER: 1 ex. Laplaigne (Hen.) 8. IX (KJ).

Scopula imutata LlNNAEUS: Lokeren (O. VI.) VII (MF), 1 ex. Hamme
(O. VI.) 18. VI (HK).

Idaea vulpinaria Herrich-Schaffer: 1 ex. 8. VII, 1 ex. 9. IX telkens te
Poppel (Antw.) (BM).

Idaea sylvestraria HÜBNER: 2 ex. 21. VII, 1 ex. 28. VII en 1 ex. 18. VIII
telkens te Hoboken (Antw.) (GDP).

Idaea subsericeata HawüRTH: 1 ex. Deurne (Antw.) 24. V (W. & GDP),

1 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.) 11. VIII (KJ).

Idaea emarginata LlNNAEUS: 1 ex. Deurne (Antw.) 1 l.VII (GDP), 1 ex.
Willebroek (Antw.) 12. VII (GDP & TG).

Idaea straminata BORKHAUSEN: 1 ex. Poppel (Antw.) 10. IX (BMV
Orthonama vittata BORKHAUSEN: Willebroek (Antw.) 12. VII en 8. IX
telkens 1 ex. (GDP & TG), Lokeren (O. VI.) VII (MF), 1 ex. Hamme (O. VI.)
31. VII (HK).

Xanthorrhoe designata HUFNAGEL: Niel ( Antw.) 3 ex. 5.V, 1 ex. DAT, i ex.
26. VII, 1 ex. 19. VIII, 2ex. 8. IX, 1 ex. 23. IX (W. & GDP), 5 ex. Hamme(O.VL)
18, 24, 25, 26 en 27.VII (HK).

160

Epirrhoe rivata HUBNER: 2 ex. Willebroek (Antw.) 19. VIII (GDP).
Mesoleuca albicillata LiNNAEUS: 1 ex. Willebroek (Antw.) 19. VIII (GDP).
Cosmorhoe ocellata LiNNAEUS: 1 ex. Hoboken (Antw.) 21. V (W. & GDP).

Eulithis mellinata Fabricius: 1 ex. Hoboken (Antw.) 11. VI (GDP) 1 ex
Hamme (O. VI.) 10. VIII (HK).

Eulithis pyraliata Denis & SchiffermÜLLER: 11 ex. Laplaigne (Hen.)
24. VI (KJ), 1 ex. Hamme (O. VI.) 23. VI (HK).

Cidaria fulvata FORSTER: 1 ex. Laplaigne (Hen.) 24. VI (KJ).

Plemyria rubiginata DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Willebroek (Antw.)
5. VII (GDP & TG).

Rheumaptera cervinalis SCOPOLI: 1 ex. 26. III en 1 .V telkens Hamme (O. VI.)
(HK).

Triphosa dubitata LiNNAEUS: 1 ex. Niel (Antw.) 5.V (W. & GDP).

Euphyia unangulata HAWORTH: Willebroek (Antw.) 1 ex. 29. VII, 19. VIII
(GDP).

Perizoma flavofasciata THUNBERG: 2 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.)
20. V (W. & GDP), 1 ex. Deurne (Antw.) 24.V (W. & GDP), 1 ex. Ekeren
(Antw.) 5. VII (GDP & TG), 1 ex. Laplaigne (Hen.) 13. V (KJ), 3 ex. Hamme
(O. VI.) 9 en 23. VII en 8. VIII (HK).

Perizoma sagittata FABRICIUS: Lokeren (O. VI.) VII (MF).

Eupithecia tenuiata HÜBNER: 1 ex. Willebroek (Antw.) 5. VII (GDP & TG),
1 ex. 21. VII, 2 ex. VII beide Hoboken (Antw.) (GDP).

Eupithecia plumbeolata HAWORTH: 1 ex. Niel (Antw.) 15. VI (W. & GDP).
Eupithecia trisignaria HERRICH-SCHAFFER: 1 ex. Niel (Antw.) 26. VII,

1 ex. Hoboken (Antw.) 28. VII, 4 ex. Willebroek (Antw.) 29. VIII (GDP).
Eupithecia intricata ZETTERSTEDT: 1 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.)

20. V, 3 ex. Deurne (Antw.) 24. V, 1 ex. Willebroek (Antw.) 27. V, 1 ex. Schilde
(Antw.) 28. V, 2 ex. Hoboken (Antw.) 11. VI (W. & GDP).

Eupithecia tripunctaria HERRICH-SCHAFFER: 2 ex. 5.V, 1 ex. 17. VII, 4 ex.
26. VII telkens Niel (Antw.), 2 ex. 5. VII, 3 ex. 12. VII beide Willebroek
(Antw.), 4 ex. 21. VII, 1 ex. 28. VII beide Hoboken (Antw.) (W. & GDP).

Eupithecia virgaureata DOUBLEDAY: 1 ex. Schilde (Antw.), 17. V (WDP),
3 ex. Niel (Antw.) 21. VIII (GDP).

Anticollix sparsata Treitschke: 17. VII, 26. VII telkens 1 ex. Niel (Antw.)
(GDP), 1 ex. Berlaar (Antw.) 8. VII (KJ), Lokeren (O. VI.) VII (MF).

Hydrelia flammeolaria HUFNAGEL: 1 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. &
GDP), Willebroek (Antw.) 3 ex. 5.VII,2ex. 12. VII, 1 ex. 29. VII (GDP & TG),

2 ex. Hamme (O. VI.) 21. VI en 9. VII (HK).

Acasis viretata HÜBNER: 1 ex. Willebroek (Antw.) 12. VII (GDP & TG).
Ligdia adustata LiNNAEUS: sinds de herontdekking in 1983 zijn er tal van
meldingen binnengebracht : 1 ex. 9. VIII. 1983, 3 ex. 17. VIII. 1986, 1 ex.

161

1 .V. 1987, 1 ex. 19. V, 1 ex. 29. VII, 1 ex.5.VIII, 1 ex. 13. VIII, 1 ex. 14. VIII, 1 ex.
19. VIII, 5. V. 1990 telkens te Poppel (Antw.) (BM), 2 ex. 9. VIII. 1985, 1 ex.
29. VIII. 1985, 1 ex. 26. V. 1986, 1 ex. 26. VI. 1987, 1 ex. 29. VI. 1987 telkens
Anderlecht (Brab.) (WT), 1 ex. 21.VI.1986 (ADT), 1 ex. 15.VIII.1988 (WT)
en 1 ex. 1 .V. 1990 (ADT) telkens Wenduine (W.V1.), 1 ex. Beert ( Brab.) 1987
(E. Evenepoel), 1 ex. Beerse (Antw.) 8. VIII. 1988 (LD).

Semiothisa signaria THUNBERG: 1 ex. Poppel (Antw.) 21. VII (BM).
Itame brunneata THUNBERG: 1 ex. Poppel (Antw.) nieuwe vindplaats!
17. VI (BM).

Pachycnemia hippocastanaria HÜBNER: 1 ex. Poppel (Antw.) 16.11 (BM).

Selenia lunularia HÜBNER: 1 w. 18. VII en 1 m. 23. VII telkens Hamme
(O.V1.) (HK).

Crocallis elinguaria LlNNAEUS: 1 ex. Willebroek (Antw.) 12. VII (GDP &
TG), 1 ex. Niel (Antw.) 26. VII (GDP), 4 ex. Hamme (O. VI.) 10, 12, 15 en
25. VII (HK).

Apocheima pilosaria Denis & SCHIFFERMÜLLER: 3 ex. Poppel (Antw.) 3.1
(BM).

Peribatodes secundaria ESPER: 1 ex. Niel (Antw.) 17. VII (GDP).
Ectropis crepuscularia DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 2 ex. Poppel (Antw.)
16.11 (BM).

Sphingidae

Sphinx ligustri LlNNAEUS: 1 rups Waarschoot (O. VI.) 12. VIII (EVDW),
1 rups Gent (O. VI.) 16. VIII (HKR), 1 rups naast ligusterhaag op gazon
Grimbergen (Brab.) 28. VIII (MV), 1 rups op Forsyhtia Herent (Brab.) 29. VIII
(MG).

Deilephila elpenor LlNNAEUS: 4 rupsen op Fuchsia Melle (O. VI.) 12. VIII
(IDC), 15 rupsen op Fuchsia Wolvertem (Brab.) 21. VIII (WT).

Notodontidae

Furcula bifida Brahm: 1 ex. Hoboken (Antw.) 21. VII (GDP).

Drymonia dodonaea Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Poppel (Antw.) 19. V
(BM).

Tritophia tritophus Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Niel (Antw.) 15. V
(GDP), 2 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.) 20. V (W. & GDP).

Ptilodontella cucullina DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 2 ex. 29. VII, 1 ex.
19. VIII telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 1 ex. Poppel (Antw.).
Dit is de meest noordelijke vindplaats tot nog toe (de soort is nog niet uit
Nederland vermeld) 28. VII (BM).

Lymantriidae

Orgyia anti qua LlNNAEUS: 1 m. op huisgevel Anderlecht (Brab.) 21. XII
(WT).

Arctiidae

Thumatha senex HÜBNER: 1 ex. Hoboken (Antw.) 25. VI (GDP), 6 ex.

162

Ekeren (Antw.) 27. VII (GDP), 5 ex. 5. VII, 50 ex. 12. VII, 30 ex. 19. VII, 5 ex.
29. VII telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 1 ex. Laplaigne (Hen.)
24. VI (KJ).

Atolmis rubricollis Linnaeus: 1 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. & GDP),
1 ex. Poppel (Antw.) 17. VI (BM).

Pelosia muscerda HUFNAGEL: 5 ex. 5. VII, 10 ex. 12. VII, 2 ex. 19. VII, 5 ex.
29. VII telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG).

Diacrisia sannio LINNAEUS: 1 dwergexemplaar Poppel (Antw.) 18. IX (erg
laat!) (BM).

Spilosoma urticae ESPER: 1 ex. Hamme (O. VI.) 19. VI (HK).

Nolidae

Nola cuculatella Linnaeus: 1 ex. Hamme (O. VI.) 12. VII (HK).

Noctuidae

Noctua fimbriata SCHREBER: 1 ex. Willebroek (Antw.) 17. VII (GDP), 1 ex.
Ekeren (Antw.) 27. VII (GDP).

Lycophotia porphyrea Denis & SCHIFFERMÜLLER: 3 ex. 12. VI, 10 ex.
11. VII, telkens Deurne (Antw.) (W. & GDP).

Diarsia brunnea DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Deurne (Antw.) 12. VI
(W. & GDP), 2 ex. Niel (Antw.) 15. VI (W. & GDP), 2 ex. Schilde (Antw.)
18. VI (W. & GDP).

Xestia sexstrigata Haworth: 2 ex. 17. VIII, 2 ex. 22. VIII, 1 ex. 29. VIII,
telkens Ekeren (Antw.) (GDP), 1 ex. Hoboken (Antw.) 18. VIII (GDP), 1 ex.
Willebroek (Antw.) 22. VIII (GDP).

Naenia typica LINNAEUS: 1 ex. Hamme (O. VI.) 23. VI (HK).

Cerastis leucographa DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Laplaigne (Hen.)
l.V (KJ).

Mamestra dvsodea Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Hamme (O. VI.)
15. VII (HK).

Hadena rivularis Fabricius: 1 ex. Schilde (Antw.) 17. V (WDP), 2 ex. 5. VII,
3 ex. 12. VII, 2 ex. 19. VII telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 1 ex.
Niel (Antw.) 17. VII (GDP), Lokeren (O. VI.) VII (MF), 1 ex. Hamme(O.Vh)
22. VII (HK).

Hadena perplexa Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Hoboken (Antw.) 21 .V
(GDP). Nieuw voor de provincie Antwerpen (De Prins 1990).

Hadena bicruris HUFNAGEL: 1 ex. Schilde (Antw.) 28. V (GDP), 1 ex.
Antwerpen-Linkeroever (Antw.) 12. VIII (KJ), 1 ex. Hamme (O. VI.) 27. VII
(HK).

Orthosia populeti Fabricius: 1 ex. Laplaigne (Hen.) 30. IV (KJ).

Orthosia gracilis Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Anderlecht (Brab.)
31. III (JDC).

Mythimna turca LINNAEUS: 1 ex. Schilde (Antw.) 18. VI (W. & GDP).
Mythimna straminea Treitschke: 15 ex. 12. VII, 10 ex. 19. VII telkens te

163

Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 2 ex. 17. VII, 2 ex. 26. VII telkens te Niel
(Antw.) (GDP), 1 ex. Hoboken (Antw.) 21. VII (GDP), 2 ex. Ekeren (Antw.),
27. VII (GDP), 1 ex. Antwerpen-Linkeroever (Antw.) 12. VIII (KJ), Lokeren
(O.V1.) VII (MF).

Mythimna l- album LlNNAEUS: 1 ex. Hoboken (Antw.) 11. VI (GDP).
Myhtimna obsoleta HÜBNER: 3 ex. 11. VI, 3 ex. 25. VI telkens te Hoboken
(Antw.) (GDP), 1 ex. 15. VI, 2 ex. 17. VII telkens te Niel (Antw.)(GDP), 5 ex.
5. VII en 5 ex. 12. VII telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), Lokeren
(O. VI.) VII (MF).

Senta flammea CURTIS: 1 ex. Schilde (Antw.) 17.V (WDP), 2 ex.
Antwerpen-Linkeroever (Antw.) 20. V (W. & GDP).

Cucullia chamomillae Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Laplaigne (Hen.)
13. V (KJ), 4 rupsen op kamille Dilbeek (Brab.) 9. VI (WT).

Cucullia asteris Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. op Buddleia Anderlecht
(Brab.) 3. IX (WT).

Calophasia lunula HUFNAGEL: 1 ex. Sint-Jans-Molenbeek (Brab.) 6. VII
(WT).

Blepharita satura Denis & SCHIFFERMÜLLER: Louette-Saint-Pierre (N.)
VIII (MF).

Moma alpium OsBECK: 4 ex. Willebroek (Antw.) 29. VII (GDP).
Acronicta menyanthidis ESPER: 1 ex. Poppel (Antw.) 25. VI (BM).

Cryphia raptricula Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Hoboken (Antw.)
21. VII (GDP).

Cryphia domestica HUFNAGEL: 1 ex. Hingene (O. VI.) 25. VII (KJ), Lokeren
(O. VI.) VII (MF), 1 ex. Hamme (O. VI.) 4. VIII (HK).

Amphipyra perflua FabriciuS: Louette-Saint-Pierre (N.) VIII (MF).
Actinotia polyodon Clerck: Lokeren (O. VI.) VII (MF).

Apamea unanimis HÜBNER: 1 ex. Willebroek (Antw.) 27. V (GDP).
Apamea ophiogramma ESPER: 14 ex. Hamme (O. VI.) van 25. VI tot 5. VIII
(HK).

Miana literosa HAWORTH: 1 ex. Niel (Antw.) 17. VII (GDP).

Photedes extrema HÜBNER: 10 ex. 1 l.VI en 4 ex. 25. VI telkens te Hoboken
(Antw.) (GDP).

Photedes fluxa (HÜBNER: 1 ex. 25. VI, 40 ex. 21. VII telkens te Hoboken
(Antw.) (GDP), 1 ex. Deurne (Antw.) 1 1 .VII (GDP), 5 ex. 17. VII, 3 ex. 26. Vil
telkens te Niel (Antw.) (GDP), 2 ex. 27. VII, 1 ex. 29. VIII telkens te Ekeren
(Antw.) (GDP), Lokeren (O. VI.) VIII (MF).

Photedes pygmina Haworth: 1 ex. Willebroek (Antw.) 8. IX (GDP& TG),
Louette-Saint-Pierre (N.) VIII (MF).

Hydraecia petasitis Doubleday: 1 ex. 27. VII, 1 ex. 17. VIII en 1 ex. 29. VIII
telkens te Ekeren (Antw.) (GDP).

164

Gortyna flavago Denis & SCHIFFERMÜLLER: 1 ex. Laplaigne (Hen.) 24. IX
(KJ), 3 ex. Hamme (O. VI.) 1 en 26. IX, en 29. VIII (HK).

Celaena haworthi CURTIS: Lokeren (O. VI.) VII (MF).

Celaena leucostigma HÜBNER: 10 ex. 12. VII, 10 ex. 19. VII, 3 ex. 29. VII,
7 ex. 19. VIII, telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 1 ex. Hoboken
(Antw.) 21. VII (GDP), 5 ex. Niel (Antw.) 26. VII (GDP), 7 ex. 27.VII, 5 ex.
22. VIII en 3 ex. 29. VIII telkens te Ekeren (Antw.) (GDP), Lokeren (O. VI.)
VII (MF), 3 ex. Hamme (O. VI.) 20.VI, 10 en 12. VIII (HK).

Nonagria typhae THUNBERG: 1 ex. Hoboken (Antw.) 28. VII (GDP).
Archanara geminipuncta HAWORTH: 2 ex. 17. VIII, 1 ex. 22. VIII, telkens te
Ekeren (Antw.) (GDP).

Archanara dissoluta Treitschke: 10 ex. 19. VII, 15 ex. 29. VII, telkens te
Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 2 ex. 21. VII, 2 ex. 28. VII, telkens te
Hoboken (Antw.) (GDP), 1 ex. Niel (Antw.) 26. VII (GDP), 4 ex. 27. VII, 4 ex.
17. VIII, 2 ex. 22. VIII en 1 ex. 29. VIII telkens te Ekeren (Antw.) (GDP).

Archanara neurica HÜBNER: 3 ex. 12. VII, 1 ex. 19. VII telkens te Willebroek
(Antw.) (GDP & TG), 3 ex. 17. VII, 1 ex. 5. IX telkens te Niel(Antw.)(GDP).

Coenobia rufa HAWORTH: 4 ex. 17. VII, 10 ex. 26. VII telkens te Niel
(Antw.) (GDP), 2 ex. Hoboken (Antw.) 21. VII (GDP), 3 ex. Willebroek
(Antw.) 29. VII (GDP), Lokeren (O. VI.) VII (MF).

Hoplodrina blanda DENIS & SCHIFFERMÜLLER: 2 ex. 17. VII, 3 ex. 26. VII,
telkens te Niel (Antw.) (GDP), 1 ex. Hoboken (Antw.) 21. VII (GDP).

Chilodes maritimus TAUSCHER: 1 ex. Hoboken (Antw.) 25. VI (GDP), 1 ex.
Ekeren (Antw.) 27. VII (GDP), Lokeren (O. VI.) VI (MF).

Elaphria venustula HÜBNER: 1 ex. Hoboken (Antw.) 21.V (GDP), 1 ex.
24. V, 10 ex. 12. VI telkens te Deurne (Antw.) (GDP), 1 ex. Schilde (Antw.)
28. V (GDP), Lokeren (O.V1.) VI (MF).

Pyrrhia umbra HUFNAGEL: 1 ex. 17. VII, 3 ex. 26. VII telkens te Niel (Antw.)
(GDP), Lokeren (O. VI.) VI (MF).

Nycteola revayana SCOPOLI: 1 ex. Willebroek (Antw.) 5. VII (GDP & TG).
Lamprotes c-aureum KNOCH: 1 ex. Hoboken (Antw.) 21. VII. Nieuw voor
de provincie Antwerpen (De Prins 1990).

Plusia putnami GROTE: 1 ex. Deurne (Antw.) 11. VII (GDP).

Autographa pulchrina HAWORTH: 1 ex. Laplaigne (Hen.) 2. VI (KJ).
Chrysodeixis chalcites Esper: 1 ex. Niel (Antw.) 26. VII (GDP), 1 ex.
Willebroek (Antw.) 19. VIII (GDP & TG).

Catocala sponsa LlNNAEUS: Louette-Saint-Pierre (N.) VIII (MF).
Parascotia fuliginaria LlNNAEUS: 1 ex. Willebroek (Antw.) 5. VII (GDP &
TG), 1 ex. Niel (Antw.) 26. VII (GDP).

Macrochilo cribrumalis HÜBNER: 3 ex. Willebroek (Antw.) 12. VII (GDP &
TG), 1 ex. Ekeren (Antw.) 22. VIII (GDP & TG), Lokeren (O. VI.) VI (MF).

165

Schrankia costaestrigalis STEPHENS: 1 ex. 27. V, 1 ex. 12. VII, 5 ex. 19. VIII,
10 ex. 8. IX, 2 ex. 23. IX telkens te Willebroek (Antw.) (GDP & TG), 1 ex.
17. VII, 1 ex. 26. VII, 1 ex. 21. VI II, 1 ex. 5. IX telkens te Niel (Antw.) (GDP),
Lokeren (O. VI.) VIII (MF).

Bibliografie

De Prins, G., 1990. Hadena perplexa ([ Denis & Schiffermuller], 1775)en Lamprotes c-aureum
(Knoch, 1781) : nieuw voor de provincie Antwerpen (Lepidoptera : Noctuidae). - Phegea
18 : 57-58.

Leraut, P., 1981. Systematische naamlijst met synoniemen van de Franse, Belgische en
Corsicaanse Lepidoptera. - Supplément a A/exanor (1980).

Boekbespreking

Kinzel, H. : Stoffwechse I der Zette

18 x 24,5 cm, 43 1 p., 243 tekstfiguren, 19 tabellen, 319 formules, Verlag Eugen UlmerGmbH &
Co., Wollgrasweg 41, D-7000 Stuttgart 70 (Hohenheim), (UTB Grosse Reihe), gebonden, 1989.
DM 98,- (ISBN 3-8001-2574-9).

De eerste uitgave van dit werk verscheen in 1977 onder de titel «Grundlagen der Stoffwechsel-
physiologie». De oorspronkelijke tekst werd sterk uitgebreid en er werden 170 afbeeldingen
toegevoegd. Hierdoor ontstond een boek dat een zeer belangrijk, maar over het algemeen slecht
gekend, onderwerp behandelt : de stofwisseling van de cel (zowel bij planten als dieren).

De processen die in het boek op zeer gedetailleerde wijze beschreven worden (fotosynthese,
ademhaling, voedselopname enz.) zijn letterlijk zonder meer van levensbelang voor het leven op
aarde. Om deze processen ten volle te kunnen begrijpen, is wel wat kennis nodig van fysische en
chemische wetmatigheden, en daarom heeft de auteur die mee opgenomen in zijn uiteenzetting.
Het boek bevat trouwens een heleboel vergelijkingen en formules die omwille van de
duidelijkheid vanaf de eerste formule worden uitgelegd.

Het boek is onderverdeeld in 18 hoofdstukken. Een greep uit de inhoud : basisvragen over de
energie-omzetting, reaktiesnelheden van de molekulen, katalyse, enzymen, thermodynamische
aspekten, glykolyse, werking van mitochondriën, fotosynthese. Uit deze opsomming moge
blijken dat het geen gemakkelijk boek is. Maar daar staat dan weer tegenover dat het boek een
volledig overzicht geeft van wat er aan stofwisseling in een cel gebeurt. Er zullen bij de gemiddelde
lezer slechts weinig vragen blijven die niet met het boek kunnen beantwoord worden. Toch vindt
men achteraan nog een lijst verdere literatuur over het behandelde onderwerp, een verklarende
woordenlijst en een alfabetisch zaakregister.

Het boek is uitermate geschikt voor studenten en leraren biologie en voor al wiegeïntcresseerd
is in de fysiologie van levende wezens, zij het dan op het niveau van de enkele cel.

W.O. De Prins

166

Phegea 18 (4) : 166 (I december 1990)

Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera.

Deel 1 : Macrolepidoptera. Supplement 2 (*)

August Janssen

Résumé. Catalogue des Lépidoptères de la province d’Anvers. Deuxième supplément a
la première partie : Macrolépidoptères.

L auteur signale sept espèces de Noctuidae qui furent observées pour la première fois dans
la province d’Anvers.

Abstract. Catalogue of the Lepidoptera of the province of Antwerp. Part I : Macro-
lepidoptera. Supplement 2.

The author mentions seven noctuid species which were captured for the first time in the
province of Antwerp.

Janssen, A. : Dianalaan 174, B-2600 Antwerpen.

Nog zeven soorten Noctuidae zijn toe te voegen aan de Katalogus van de
Antwerpse Lepidoptera (Deel 1: Macrolepidoptera) (Janssen 1977-1988).

HaJeninae

Lacanobia aliena HÜBNER (op p. 98 na Lacanobia suasa Denis & SCHIFFER-
MÜLLER)

F. DERENNE (1927) vermeldt deze soort van Mechelen. Dit gegeven wordt
door Lhomme (1923-1935) bevestigd. Volgens Hackray & Sarlet (1969-
1985) betreft het hier een warmteminnende soort die enkel in de Kalkstreek
(tot nu toe op een zestal plaatsen) en op een paar plaatsen in de Gaume
voorkomt. Hadden deze auteurs geen weet van dit Mechelse exemplaar? (Of
was de determinatie verkeerd?). Uit Nederland zijn mij geen exemplaren
bekend.

Vindplaats : Mechelen. zonder datum (Hippert).

Hadena perplexa Denis & SCHIFFERMÜLLER (op p. 99 na Hadena rivularis
Fabricius)

In 1989 werd deze soort voor de eerste maal in het Antwerpse gevonden (G.
De Prins 1990a).

Vindplaats : Hoboken 21. V. 1989 1 ex. aan licht (G. De Prins).

Cuculliinae

Conistra ligula ESPER (op p. 111 na Conislra vaccinii LlNNAEUS)

G. De Prins ontdekte in de verzameling inlandse Lepidoptera in het
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (Brussel) twee
exemplaren, gevangen door Van Acker. De soort kan verward worden met
Conistra vaccinii en werd tot nu toe nooit uit het Antwerpse vermeld.
Vindplaats: Kalmthout 6 en 9.X zonder jaartal, telkens één ex. (Van Acker).
Waarschijnlijk uit de dertiger of veertiger jaren. Deze verzamelaar was aktief
te Kalmthout tot zijn overlijden in 1944.

(*) Supplement 1 in Phegea 17 : 53-54.
Phegea 18 (4) : 167-168 (1 december 1990)

167

Jodia croceago Denis & SCHIFFERMÜLLER (op p. 1 1 1 na Eupsilia transversa
Hufnagel)

Bij zijn onderzoek in het K.B.I.N. vond G. De Prins twee exemplaren
gevangen te Schilde. Volgens (Hackray & Sarlet (1969-1985) is het een
zeldzame soort, die vooral in de Kalkstreek, maar daarnaast op een paar
plaatsen in de Limburgse Kempen (As, Beverlo, Rekem) is gevonden.
Nergens worden de Antwerpse exemplaren vermeld! Vroeger schijnt deze
noctuide meer algemeen te zijn geweest, ook in Nederland (Lempke 1964).
De rups leeft op eik ( Quercus ).

Vindplaats: Schilde 27. III. 1907 en l.X.1909 (A. Wauters).

Amphipyrinae

Photedes minima Haworth (op p. 133 na Photedes pygmina Haworth)

In de stadsverzameling - vroeger in het Museum Van Herck (Kruidtuin),
thans in bewaring in het Natuurhistorisch Museum van de Koninklijke
Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen - vond ik een exemplaar met
etiket «Vieux-Dieu 1928» (verkeerdelijk gedetermineerd als Athetis gluteosa
Treitschke). Naar alle schijn is dit het oudst gekende exemplaar uit het
Antwerpse. De soort leeft in redelijk vochtige omgeving en komt in ons land
maar plaatselijk voor (Zoniënwoud, Charleroi, Virton enz.). De rups leeft op
Deschampsia cespi tosa L.

Vindplaatsen : Deurne 30. VIII. 1988, 1 ex. (G. & W. De Prins); Mortsel
(Oude God) 1928 (zonder naam van verzamelaar).

Archanara neurica HÜBNER (op p. 136 na Archanara dissoluta TREITSCHKE)
Vindplaatsen : Blaasveld 12. VII. 1988; Niel 18. VII. 1989 (zie De Prins 1990b).

Plusiinae

Lamprotes c-aureum KNOCH (op p. 146 na Macdunnoughia confusa STEPHENS)
Vindplaats : Hoboken 21. VII. 1989, 1 ex. aan licht (G. De Prins) (zie De
Prins 1990a).

Literatuur

De Prins, G., 1990a. Hadena perplexa([DEt<\s & Schiffermüller], 1775)en Lamprotes c-aureum
(Knoch, 1781): nieuw voor de provincie Antwerpen ( Lepidoptera : Noctuidae). - Phegea
18 : 57-58.

De Prins, G., 1990b. Over de verspreiding van Archanara neurica (Hübner, [1808]) in België
(Lepidoptera : Noctuidae). - Phegea 18 : 125-127.

Derenne, F., 1927. Addenda au «Catalogue des Lépidoptères de Belgique de J. Lambillion». -
Supplément a Lambillionea des 25 septembre et octobre 1927, p. 59.

Hackray, J. & Sarlet, L.G., 1969-1985. Catalogue des Macrolépidoptères de Belgique. -
Supplément a Lambillionea.

Janssen, A., 1977-1988. Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. Deel I : Macrolepidoptera -
Bijlage bij Phegea 5-16, 232 p.

Lempke, B.J., 1964. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Supplement 1 1. - Tijctschr.
Ent. 107 : 379-428.

Lhomme, L., 1923-1935. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique. Vol. I Macro-
lépidoptères. Le Carriol, par Douelle (Lot).

168

Critical notes on the butterflies of the Greek island of Kastellórizo
(Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

Alain Olivier

Samenvatting. Kritische beschouwingen over de dagvlinders van het Griekse eiland
Kastellórizo (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

In de inleiding wordt ingegaan op de geografische ligging van het eiland Kastellórizo en
het daar reeds gedane lepidopterologisch onderzoek. Vervolgens bericht de auteur over
zijn persoonlijke waarnemingen op het eiland op 17 en 18 april 1990. 4 soorten worden
voor het eerst van het eiland vermeld. 22 soorten zijn momenteel bekend van Kastellórizo.
2 soorten welke vermeld zijn in de publikaties van Koutsaftikis (1977) en Kattulas &
Koutsaftikis (1977) worden niet opgenomen in de soortenlijst. De synonymie van de
taxa Gonepteryx rhamni matsakii en Euchloe ausonia kastellorisii door Reissinger (1990)
wordt bevestigd. 4 andere taxa worden in deze publikatie gesynonymiseerd, nl.
Allancastria cerisyi koroneii, Anthocharis cardamines ondrii, Epinephele telmessia pelekasii
en Ypthima asterope marlend.

Résumé. Notes critiques concernant les papillons diurnes de l’ile grecque de
Kastellórizo (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea)

L’introduction donne un bref exposé de la situation géographique de l’ile de Kastellórizo
et de la recherche lépidoptérologique qui y a été effectuée précédemment. Ensuite 1’auteur
fait part de ses observations personnelles faites sur cette ile les 17 et 18 avril 1990. Quatre
espèces sont mentionnées pour la première fois de l’ile en question. 22 espèces sont
actuellement connues de Kastellórizo. Deux espèces mentionnées dans les publications de
Koutsaftikis (1977) et de Kattulas & Koutsaftikis (1977) n’ont pas été inclues dans
la liste d’espèces. La mise en synonymie des taxa Gonepteryx rhamni matsakii et Euchloe
ausonia kastellorisii par Reissinger (1990) est confirmée. Quatre autres taxa sont placés
en synonymie dans la présente étude, a savoir Allancastria cerisyi koroneii, Anthocharis
cardamines ondrii, Epinephele telmessia pelekasii et Ypthima asterope marlend.

Key tvords : Kastellórizo - Allancastria cerisyi koroneii - Anthocharis cardamines phoenissa -
Anthocharis cardamines ondrii - Epinephele telmessia pelekasii - Ypthima asterope marlend.

Olivier, A. : Luitenant Lippenslaan 43 B 14, B-2140 Antwerpen.

Introduction

The Greek island of Kastellórizo lies at a distance of only 1,8 km to the
south of the Turkish coast, facing the town of Ka§ (Prov. Antalya, Turkey), at
a latitude of 36°08’N and a longitude of 29°37’E, about 144 km to the east of
Ródos. The area is 16 km2, the length 6 km and the width 4 km. The length of
the coastline is of 24 km. The highest of the six hills of the island, the V'igla,
amounts to about 270 m.

Two small papers are dedicated to the butterfly fauna of this island, viz.
Koutsaftikis (1977) and Kattulas & Koutsaftikis (1977) : in the latter
paper six endemic subspecies of butterflies are described from Kastellórizo
and altogether 19 butterfly species are reported. The nominal taxa are
Allancastria cerisyi koroneii, Euchloe ausonia kastellorisii, Anthocharis
cardamines ondrii, Gonepteryx rhamni matsakii, Ypthima asterope marlend
and Epinephele telmessia pelekasii. The records of Hipparchia statilinus Hufn.
and Lycaena loewii Z. are most probably due to misidentifications (see
below).

Phcgea 18 (4) : 169-190 (1 december 1990)

169

Z. cerisy is mentioned again from Kastellórizo by Ondrias, KOUTSAFTI-
kis & Douma-Petridou (1979). Kudrna (1986 : 185) adds one species to the
list, viz. Thaleropis ionia (Eversmann in FlSCHER DE Waldheim & Evers-
mann, 1851). Reissinger (1990) discusses the taxonomie status of 3
described subspecies of butterflies of the family Pieridae from Kastellórizo
and two of these are sunk in synonymy. Only Anthocharis cardamines ondrii
Kattulas & Koutsaftikis, 1977 is maintained.

In order to investigate the butterfly fauna of Kastellórizo and especially to
get material of the taxa described as endemic subspecies I paid a short visit to
the island on 17 and 18 April 1990. Below is given a survey of my personal
observations and of the existing literature records, with a critical evaluation
of the taxonomie actions undertaken by Kattulas & KOUTSAFTIKIS (l.c.).
All of my observations were made in the vicinity of the harbour of
Kastellórizo in orchards, in garrigue and along dry roadsides.

Systematic part

[Species recorded for the first time from Kastellórizo are indicated by an
asterisk *]

* Gegenes pumilio pumilio (HOFFMANSEGG, 1804)

Taxonomie status : Larsen (1982, 1983) gives a comprehensive discussion on
the taxonomie problems associated with the taxon currently known as
Gegenes pumilio. Fernandez Vidal (1987) recently described a subspecies
from Mallorca (Balearic Islands, Spain) which is said to be distinguished by
some genitalic and, to a lesser extent, external characters. For the time being,
the populations from Greece and Turkey are best listed under nominotypical
pumilio.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990.

Recorded here for the first time from Kastellórizo. A single female was
collected sitting on a roadside in a dry rocky area.

Carcharodus alceae alceae (ESPER, [1780])

Carcharodus alceae Esp.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Carcharodus alceae Esp.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 158.

Taxonomie status : C. alceae has a widespread West-Palearctic distribution.
All populations from Greece (including the islands) and Turkey belong to the
nominotypical subspecies. Distinct subspecies have been described from the
eastern part of its range and from SW Arabia (cf. Evans 1949). C. tripolinus
(VERITY, 1925) from N. Africa and the Southern Iberian Peninsula is
specifically distinct (de Jong 1978). Koutsaftikis (l.c.) and Kattulas &
Koutsaftikis (l.c.) mention the species as rare from Kastellórizo. I didn’t see
it.

Zerynthia cerisy (GODART, [1824])

Allancastria cerisyi Godt.; Koutsaftikis 1977 : 313

Allancastria cerisyi koroneii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 152-153, n. syn.

Allancastria cerisyi Godt.; Ondrias, Koutsaftikis & Douma-Petridou 1979 : 359.
Taxonomie status : Despite of statements to the contrary (e.g. Ko^ak 1981 :
49-50), the first nomenclatorially available description of this species by

170

Godart is from 1824 (Cowan 1969, 1970, cf. Bridges 1988 : IV.38).

Although I visited Kastellórizo at a proper time I haven’t found neither Z.
cerisy nor its foodplant ( Anstolochia sp.).To clarify the status of A. cerisyi
koroneii we shall first summarize the characteristics of this subspecies as
stated in its original description. After that we shall analyse the geographic
variation of Z. cerisy from SW Turkey (Prov. Mugla) and from the Eastern
Aegean islands (Ródos, Simi, Kós, Samos, Hios.Lésvos), especially as related
to its relevance to the characters of koroneii. The final step is to compare this
variation with the characters said to be typical for A. cerisyi koroneii and to
decide whether this last taxon is to be maintained or if it falls within the range
of variation of nominotypical cerisy.

a) Description of A cerisyi koroneii (after Kattulas & Koutsaftikis 1977):
-groundcolour pale yellowish

-black markings on forewing cell extensive and, instead of black dots, forming
transverse lines from the top [costa?] till the end of the cell
-the row of red postdiscal markings on the hindwing is either hardly visible or
at least reduced

-tails on the hindwings are present

-black markings on underside well developed

-black markings also by the female strongly developed; the red postdiscal
markings however are not only present but they are also more distinct.

b) Geographical variation of Z. cerisy in SW. Turkey and on the Eastern
Aegean islands :

-the male groundcolour from all areas is pale yellow; the females vary in
groundcolour from (almost) identical to the males (e.g. Elios) to darker
yellowish with, in some populations (e.g. Samos, Kós, Lésvos) a high
proportion of ochreous females (cf. SCHMIDT 1989, Olivier 1986 and
unpublished data)

-in all populations examined the black markings along the costa of the
forewing cell are usually well developed and not rarely at least some of these
are nearly or completely reaching the outer part of the cell, especially in the
females

-the row of red postdiscal markings on upperside hindwing can be nearly
absent to weakly, moderately or strongly developed in all populations
examined (on Ródos these markings are yellow in more than two-thirds of
the population)

-tails on the hindwings are present in all the populations examined
-the black markings are often well developed on the underside in all
populations examined

-all markings are better developed and more complete in the females than in
the males in all populations of Z. cerisy.

c) Evaluation of the taxonomie status of A. cerisyi koroneii :

-all characters mentioned to define an endemic subspecies from Kastellórizo
do occur in all populations examined from other areas

-the comparison made by the authors with the population from Krïti is
irrelevant : the last one is quite different from all the other populations of
Z. cerisy and has recently been elevated to species rank (KO£AK 1981 : 50)
-although no material of Z. cerisy from Kastellórizo was available to me, a
comparison of the characters mentioned by Kattulas & KOUTSAFTIKIS
(l.c.) with those exhibited by the material examined for the present purpose
shows that they entirely fall within the range of variation of the species.
Consequently the population from Kastellórizo is considered to belong to
nominotypical Z cerisy and A. cerisyi koroneii is sunk in synonymy under
that taxon here.

Papilio machaon syriacus ELLER, 1936

Papilio machaon L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Papilio machaon L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 151-152.

Taxonomie status : Several monographs have been dedicated to the taxonomy
and the geographical variation of Papilio machaon LiNNAEUS, 1758 (e.g.
Eller 1936, 1939a, b; SEYER 1974, 1982). Nevertheless the situation doesn’t
seem very clear. I follow the recommendations of WAGENER (pers. comm.)
for convenience. I would not be surprised however if all West-Palearctic
populations (with the possible exception of P. saharae OBERTHÜR, 1879)
turn out to belong all to the nominotypical subspecies.

Koutsaftikis (l.c.) and Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) consider
specimens from Kastellórizo to be much alike those from other areas of
Greece and the Aegean islands. My own material (1 male, 3 females) agrees
very well with specimens from SW Turkey and the Aegean islands too.
New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990; 18. IV. 1990
Iphiclides podalirius podalirius (LiNNAEUS, 1758)

Iphiclides podalirius L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Iphiclides podalirius L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 152.

Taxonomie status : The nominotypical I. podalirius podalirius is widespread in
Europe and W. Asia. In the Iberian Peninsula and N W Africa it is replaced by
I. podalirius feisthamelii ( DuPONCHEL , 1832)(WoHLFAHRT 1980, HiGGlNS &
Riley 1984). Koutsaftikis (l.c.) and Kattulas & Koutsaftikis (l.c.)
state that the groundcolour of specimens from Kastellórizo is very light and
that they differ from butterflies from other parts of Greece and the Aegean
islands in that the yellow area between the black marginal band and the
second black band is broader. Comparison of my material from Kastellórizo
with specimens from central Greece (DelfT etc.) and the eastern Aegean
islands does not support this statement : in fact Kastellórizo specimens look
quite like those from other populations!

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990; 18. IV. 1990.

Colias crocea (FOURCROY, 1785)

Colias croceus Fourcr.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Colias crocea Fourch (!); Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 154.

Taxonomie status : It is generally agreed that this species, which is widespread

172

in Europe, N. Africa and W. Asia and which has a strong migratory capacity,
has no definable subspecies within its distribution area.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990.

Gonepteryx farinosa farinosa (ZELLER, 1847)

Gonepteryx rhamni L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Gonepteryx rhamni matsakii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 155.

Gonepteryx rhamni ssp.? = matsakii Kattulas & Koutsaftikis, 1978 TL: Insel Kastelloriso;
Reissinger 1990 : 171, 183.

Gonepteryx farinosa farinosa (Zeiler, 1847) = ? rhamni matsakii Kattulas & Koutsaftikis,
1978; Reissinger 1990 : 172, 183.

Taxonomie status : DE Freina (1983) gives an exhaustive taxonomie revision
of Gonepteryx farinosa and reviews its geographical distribution. KATTULAS
& Koutsaftikis (l.c.) claim that they found a population of G. rhamni
(Linnaeus, 1758) on Kastellórizo that looks totally different from material of
the nominate form as well as from Greece in its external morphology as well
as in its genitalia. Some of the morphological differences (according to
Kattulas & Koutsaftikis l.c.) are :

-the forewings are very large [broad?] at their apex

-the orange-coloured discoidal spots on the upperside of the forewings are
absent, on the underside they are hardly visible and often only recognizable
as very small points

-(the authors do nowhere specify in which features the genitalia of matsakii
are different from those of other rhamni populations).

Reissinger (1990 : 183) finds no useful criterion in the description of
matsakii that allows even for an unambiguous identification as to know
whether the taxon belongs either to G. rhamni or to G. farinosa, and thus
declares it to be a nomen nudum; however, the name is published so that it
fulfills the requirements of the ICZN Art. 13, and is available and valid; beside
declaring it a nomen nudum he sinks it in synonymy at the same time (sic!). I
could not find any Gonepteryx in April 1990, nor on Kastellórizo, nor on
Ródos, Slmi, Samos and SW Turkey (Bozburun, Prov. Mugla) as the season
was in great advance and overwintered specimens apparently had already
disappeared. I see no reason however to doubt a priori about the occurrence
of a Gonepteryx species on Kastellórizo. I am convinced that - if present - the
butterfly will be rather farinosa than rhamni and this for the following
reasons ;

1) the large [broad] apex of the forewings mentioned by KATTULAS &
Koutsaftikis (l.c.) is a feature of G. farinosa rather than of G. rhamni, the
latter having a more slender and pointed apex.

2) the orange discoidal spot is usually well-developed on the forewing of G.
rhamni, in G. farinosa this spot is less well expressed and sometimes hardly
visible, especially in overwintered specimens

3) the very dry climatic conditions and the xerothermic biotopes (rocky
garrigue) prevailing on Kastellórizo seem more suitable for G. farinosa than
for G. rhamni. The former taxon is known e.g. from Ródos and I also collected
it near Bodrum (Prov. Mugla, Turkey) in a similar biotope (the type-locality

173

of the species is Macri [Fethiye], also in S W Turkey). The distribution data for
G. rhamni seem to show a general avoidance by this species of Coastal areas in
S. Turkey (cf. DE Freina 1983, compare p. 16, fig. 2 to p. 45, fig. 21). G.
rhamni seems to be absent from the Eastern Aegean islands too (Olivier pers.
obs. 1986-1990).

Pieris brassicae brassicae (LlNNAEUS, 1758)

Pieris brassicae L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Pieris brassicae L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 153.

Taxonomie status : P. brassicae is a widespread species occurring in NW.
Africa and all over Europe and Asia till the Himalayas. REISSINGER (1990)
recognizes no less than 9 subspecies from this area but none of these seems
justified by my opinion. On the Atlantic islands there are some well-
differentiated taxa (some of these could be specifically distinct). Kattulas &
KOUTSAFTIKIS (l.c.) agree that their specimens are identic to material from
Greece and the Aegean islands. I haven’t seen the butterfly but it very
probably occurs on Kastellórizo indeed.

Pieris rapae rapae (LlNNAEUS, 1758)

Pieris rapae L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Pieris rapae L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 153.

Taxonomie status : P. rapae is found from NW. Africa all over Europe and
Asia till Japan. It has been introduced in N. America and Australia.
REISSINGER (1990) mentions no less than 10 West-Palearctic subspecies
which is unbelievable, taking into account its incredible powers of dispersal
and of colonizing all kinds of habitats, combined with its great phenotypic
plasticity. In E. Asia there are some well-defined subspecies but all West-
Palearctic populations certainly belong to the nominotypical subspecies.

Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) mention that the apical patch of the
forewing runs less downwards along the outer margin in material from
Kastellórizo as compared to other Greek specimens. I have compared my 4
male specimens from Kastellórizo with great series from other Aegean islands
and SW Turkey and the shape of their apical patch entirely falls within the
range of variation of the other specimens.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990.

Anthocharis cardamines phoenissa KalCHBERG, 1894 (figs. 1 & 2)

Anihocharis cardamines L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Anthocharis cardamines ondrii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 154, n. syn.

Anthocharis cardamines ondrii Kattulas & Koutsaftikis, 1978; Reissinger 1990: 160. 180.
Taxonomie status : Wagener (in litt.) uses the subspecific name Anthocharis
cardamines phoenissa KALCHBERG, 1894 for populations in the area under
consideration. In the Levant, Irak, Iran and the Turkish province of Hakkari
it is the only form encountered and in S. Turkey it is found westwards till near
Fethiye. In SW Anatolia he admits a broad zone of intergradation with
nominotypical A. cardamines (LlNNAEUS, 1758). KATTULAS & KOUTSAFTI-
KIS (l.c.) described a new subspecies of A. cardamines from Kastellórizo.

174

In April 1990 I collected a series of 13 males and 12 females on Kastellórizo.
This material was compared to other material from Kipros (Cyprus), Samos,
Hi os, Lésvos, NW Turkey (Prov. Bursa) and central Greece (Delfi-Óros
Parnassós area) (cf. tables 1 and 2 below). I shall give here :

-the characteristics ot both A. cardamines phoenissa and A. cardamines ondrii
as stated in the original descriptions

-a discussion of some trends of geographical variation as observed in the
material examined

-an evaluation of the taxonomie status of A. cardamines ondrii and of A.
cardamines phoenissa.

a) Description of A. cardamines phoenissa (after Kalchberg 1894) :
-orange apical patch just reaching black median [=discocellular] spot
-black median spot very strongly developed

-in 10 out of the 19 male specimens examined there are black scales along the
inner margin of the orange patch, the black scaling being developed to
various degrees (in 2 specimens as strongly as in A. eupheno L. [= A. belia
(Linnaeus, 1767)] and A. euphenoides Staudinger, h869)

-apex and outer margin of underside forewing white, with greenish scaling
only at veins 2 and 3 and casually on the inferior radial vein
-strongly reduced yellowish green mottling on hindwings, giving these a
predominant white appearance

apical patch of a slightly more saturated tinge than in typical cardamines.
The type-locality of this subspecies is Haifa [N. of Israël],

b) Description of A. cardamines ondrii (after Kattulas & KOUTSAFTIKIS
1977) :

-the orange of the former [= apical] part of the [male] forewing has a different
tinge

-the black discocellular spot is large and rounded

-greyish black stripe at the outer margin of the apex of the forewing runs down
till the end of the orange-coloured part of the wing
-on underside hindwing the green design is uneven and quite different from
that of specimens of other parts of Greece
-apex of underside forewing greyish white
-in some males the wing shape is more rounded

The type-locality of this subspecies is the island of Kastellórizo (Greece).

c) An analysis of the geographical variation observed in some Eastern
Mediterranean populations of A. cardamines :

-the forewing size seems to increase gradually from Kipros westwards till
central Greece (most of the female samples and the male samples from Hlos
and Prov. Bursa are too small to be taken into account) (cf. tables 1 and 2),
although there seems to be a gap of about 2 mm between the mean size of
material from resp. Klpros/Kastellórizo and Samos/Lésvos
-the black discocellular spot on upperside forewing lies at the inner margin of
the orange apical patch or just inside of it in 100% of the specimens

175

1

Fig. 1 : Anthocharis cardamines phoenissa
Kalchberg, 1894, cf, Kastellórizo
(Kastellórizo, Greece) (0-50 m), 17. IV. 1990,
leg. et coll. A. Olivier

2

Fig. 2 : Anthocharis cardamines phoenissa
Kalchberg, 1894, y, Kastellórizo
(Kastellórizo, Greece) (0-50 m), 17. IV. 1990,
leg. et coll. A. Olivier

Fig. 3 : Euchloe ausonia taurica Röber, 1907, cf,
Kastellórizo (Kastellórizo, Greece) (0-50 m),
17. IV. 1990, leg. et coll. A. Olivier.

Fig. 4 : Euchloe ausonia taurica Röber, 1907, y,
Kastellórizo (Kastellórizo, Greece) (0-50 m),
17. IV. 1990, leg. et coll. A. Olivier.

5

Fig. 5 : Ypthima asterope asterope (Klug,
1832), <f, Kastellórizo (Kastellórizo, Greece)
(0-50 m), 18. IV. 1990, leg. et coll. A. Olivier.

Fig. 6 : Maniola telmessia (Zn 1 er, 1847), c f.
Kastellórizo (Kastellórizo, Greece) (0-50 m),
18. IV. 1990, leg. et coll. A. Olivier.

176

Table 1 : Variation in size and wing markings in the males of some Eastern Mediterranean
populations of Anihocharis cardamines (Linnaeus, 1758)

AHEA UT oniGIN

NUMBER Or
SPECIMENS
EXAMINED

F UREHING SIZE- in mm
(TROM BASE 10 API.X)

POSITION OF BLACK
DISCUCILIMAR SP0I ON
UITLRSIDC r ORE WING

BLACK SCALING INNER MARGIN OF ORANGE
APICAL PAICH

min.

mnx .

menn

o

-

absent

vfesk

noderste

strong

kTpROS (CYPRUS)

13

13,3

19,0

17,65

13 (100 5)

1 (0 5)

1 (7,69 5)

4 (30,77 5

4 (30,77 5)

4 (30,77 5)

KASILUÓBIZO

14

16,5

20,2

10, 79

14 (100 5)

3 (0 5)

6(42,06 5).

1 (7,14 5)

5 (35,71 5)

2 (14,29 5)

SAMOS

13

ie, 6

22,2

2U, 76

6 (46,1551

7 (53,05 5)

10(76,92 5)

2 (15,39 5

0 (0 5)

1 (7,69 5)

mos

3

15,9

19,0

17,93

0 (0 5)

3 (100 5)

3(100 5)

0 (0 5)

0 (0 5)

0 (0 s)

i T svos

7

19,4

22,5

20,67

3 (42,065

4 (57,14 5)

4(57,14 5)

1 (14,29 5

2 .(20,57 5)

0 (0 5)

PRUV. OURSA
(NW tljflKI Y)

3

16,7

21,0

19,0)

2 (66,675]

1 (33,33 5)

0(0 5)

2 (66,67 5]

1 (33,33 5)

0 <0 s)

CINIR$t GRLECE
(DUT 1 -^OR.
PARNASSUS)

12

20,4

23,7

21, 10

1 (0,33 51

11(91,67 5)

12(100 5)

0 (0 5)

0 (0 5)

0 (0 5)

Symbols used :

o = black discocellular spot at the inner margin of the orange apical patch or just inside of it
(< 1 mm). Orange patch not or barely invading the cell.

- = black discocellular spot within the orange apical patch ( ^ 1 mm from inner margin). Orange
patch clearly invading the cell.

Table 2 : Variation in size in the females of the Eastern Mediterranean populations of Anihocharis
cardamines (Linnaeus, 1758)

AREA or 0RIGIN

NUMBER OF
SPECIMENS
EXAMINED

F0REWI

(TROM

min.

NG SIZF
base. in

max .

in mm

mx)

mean

1OPR0S (CYPRUS)

2

17,1

18,9

18,00

KASTl Ll6rIZ0

12

18,3

21,5

19,80

SAMOS

t i

19,5

24,2

21,50

hTos

i

21 ,0

21,0

21,00

L f SVOS

5

17,5

25,7

21,04

Ct NI RAL GRICTE

(ouri -fm.

PARNASSUS)

5

19, B

25,2

20,90

examined from Kipros and Kastellórizo. In the samples from Samos and
Lésvos this frequency drops significantly to less than 47% and 43%
respectively. Only one of the examined specimens from central Greece
shows this position of the discocellular spot. The orange apical patch is thus
nearly constantly larger (and invading the cell) in material from mainland
Greece, and often so in specimens from the Eastern Aegean islands, the
black spot thus lying more than 1 mm inside the orange apical patch (cf.
table 1)

-the black scaling along the inner margin of the orange apical patch is present
in 10 out of the 19 male specimens of the type-series of A. cardamines
phoenissa from Haifa [Israël] (Kalchberg l.c.). The values for the
presence of the black scaling are decreasing from Kipros (92,31%)
westwards via Kastellórizo (57, 14%), Lésvos (42,86%) and Samos (23,08%)
tin central Greece (0%) (table 1 , also for values for the relative development
of this feature)

177

-the black discocellular spot is large and rounded in all material from
Kastellórizo and nearly all material from Kipros, but this character is also
occasionally found in material from other areas (although here the spot is
usually smaller and often more elongated)

-the apex of the underside of the forewing is greyish white in most specimens
from Kastellórizo and a good deal of the material from Kipros, but this is
sometimes the case in specimens from other areas too (Samos, Hios, central
Greece); the outer margin however is usually not white as stated in the
description of phoenissa

-the reduction of the greenish design on the underside of the hindwing seems
to be generally most pronounced in material from Kipros and Kastellórizo,
especially as compared to the specimens from central Greece, but there are
exceptions to this general trend even in some specimens from both
forementioned islands

-none of the examined population samples appears to have a distinctly tinged
orange apical patch as compared to the other ones
-the greyish black stripe at the outer margin of the apex of the forewing runs
down till the end of the orange-coloured part of the wing in (nearly) all the
specimens from Kipros, Kastellórizo and Prov. Bursa as well as in most
specimens from the Eastern Aegean islands and some specimens from
central Greece

-the wing shape of specimens from Kastellórizo shows no significant
difference in comparison to material from other areas.
d) An evaluation of the taxonomie status of A. cardamines ondrii and A.
cardamines phoenissa :

-the analysis of the geographical variation exhibited by the examined material
has revealed that there is a great similarity between the populations of
Kipros and Kastellórizo and that both these populations are more alike to
each other than they are to the other examined material. Both populations
agree well with the description of A. cardamines phoenissa
-none of the characters mentioned by Kattulas & KOUTSAFTIKIS (l.c.) to
justify the naming of an independent subspecies from Kastellórizo appear
to differ constantly from those exhibited by populations from other areas,
especially from Kipros. Consequently the population from Kastellórizo is
considered to belong to A. cardamines phoenissa and A. cardamines ondrii is
sunk in synonymy under that taxon here
-material from Prov. Bursa (NW Turkey), Lésvos, Hios and Samos is best
ascribed to A. cardamines cardamines but some specimens show characters
that are reminiscent of those considered typical for phoenissa (size, position
of discocellular spot, black scaling along the inner margin of the orange
apical patch in the male, cf. table 1).

The zone of intergradation between nominotypical cardamines and
phoenissa seems to comprise at least the islands of Lésvos, Hios and Samos
and the province of Bursa. Interestingly the species seems to be absent from
great parts of SW Anatolia as well as from the nearby islands of Ródos and

178

Kós (cf. Olivier 1986 : 112-1 13).

A biometrical analysis of large samples from throughout Turkey and the
Aegean islands as well as from the adjacent areas will eventually establish the
extent of the zone of intergradation and help to resolve the problem whether
the intergradation zone is in fact an area of gradual change of characters
(clinal variation) trom a «phoenissa type» to a «cardamines type» or an area of
secondary intergradation between two taxa that evolved in allopatry. Such an
extensive study is beyond the scope of the present paper. For the time being
the wisest solution seems to consider A. cardamines phoenissa as a distinct
subspecies.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990; 18. IV. 1990; 1-2 km S.
Kasteliórizo (100-200 m), 17.IV. 1990.

Specimens were collected mostly in orchards where they preferred areas
with some shade, but also on open sunny places where they frequented yellow
Cruciferae, together with the more common Euchloe ausonia taurica RÖBER,
1907.

Euchloe ausonia taurica RÖBER, 1907 (figs. 3 & 4)

Euchloe ausonia Hb.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Euchloe ausonia kastellorisii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 153-154.

Euchloe ausonia taurica Röber, 1907 = kastellorisii Kattulas & Koutsaftikis, 1978 TL : Insel
Kastelloriso; Reissinger 1990 : 158, 179-180.

Taxonomie status : The taxonomy and nomenclature of the Euchloe ausonia
(HÜBNER, [1804])-group have been most confused up till now and the status
of some taxa in this group remains questionable. In the West-Palearctic
region at least three or four phenotypically well-characterized groups exist
(cf. Bernardi 1947, Back 1979, Reissinger 1990) :

1) Euchloe simplonia (FREYER, [1829]). This taxon is restricted to the Central
and Western Alps, the Pyrenees and the Cantabrian Mountains.

2) Euchloe crameri Butler, 1869. This taxon occurs from NW Italy (Liguria
eastwards till Genova) through S. France and the Iberian Peninsula via
NW Africa along the mediterranean coast eastwards till Libya.

3) Euchloe ausonia (HÜbner, [1804]). This taxon occurs in Italy from the
neighbourhood of Modena southwards till Sicily and from Dalmatia,
Macedonia, Albania, Bulgaria and Greece via the Aegean islands
eastwards till Turkey and S. Russia and further eastwards. Populations
from Lebanon, Israël and East Jordan are often recorded as «Euchloe
ausonia melisande Fruhstorfer, 1908» (Benjamini 1983, Larsen &
NAKAMURA 1983, BOZANO 1990). Whether they belong either to crameri or
ausonia is unclear, at least to me.

A further taxon known as Euchloe aegyptiaca Verity, 1911 has been
recorded from Libya, Egypt, the Sinai, the south of Israël (Negev desert), East
Jordan and W. Saudi Arabia (Benyamini 1983, 1984, Larsen &Nakamura
1983, Pittaway 1985, Bozano 1990, Larsen 1990). According to Larsen
(l.c.) this taxon will remain as a distinct species.

179

Other related taxa occur in North America.

All Greek populations are thus referable to ausonia and not to simplonia as
reported in some of my own earlier publications (OLIVIER 1986, 1987a, b,
1988; Olivier & Riemis 1987).

Various subspecies have been described for Euchloe ausonia , a review of
which can be found in REISSINGER (1990). I examined extensive material from
mainland Greece, the Eastern Aegean islands and Turkey and 1 couldn’t find
any significant difference between all these populations. The oldest available
name for these is Euchloe ausonia taurica RÖBER, 1907, which should thus be
applied to all the populations from the Balkans and Greece too.

Back (1979) couldn’t find any significant phenotypic difference between
the larvae, pupae and adults of E. ausonia populations from Italy, Yugoslavia
and Greece. I follow Wagener (pers. comm.) in applying the name taurica to
the eastern mediterranean populations as I haven’t seen material from Italy.

Kattulas & KOUTSAFTIKIS (1977) described a subspecies of E. ausonia
from Kastellórizo and REISSINGER (1990) sunk it in synonymy and at the
same time (sic!) considered it to be a nomen nudum; however, the name is
published so that it fulfills the requirements of the ICZN Art. 13, and is
available and valid.

I was able to collect a nice series of 28 males and 7 females on Kastellórizo,
all specimens belonging to the first brood. As material is available to me I
shall give here the description of E. ausonia kastellorisii as stated in the
original description, followed by an evaluation of its taxonomie status when
compared to material from central Greece, the Eastern Aegean islands and
SW Turkey.

a) Description of E. ausonia kastellorisii (after Kattulas & KOUTSAFTIKIS
1977) :

-on the upperside the colour is dark, at theapex of the underwings [hindwings
or upper- or underside of forewings?] it is either very dark or it has faint
white stripes

-on the underside the apex of the wing is clearly green, more downwards it
becomes sometimes dark brown and shows broad white spots
-the green spots of the hindwings are smaller and in greater numbers in some
specimens; in other specimens broader but nevertheless of the same
frequency.

b) Evaluation of the taxonomie status of E. ausonia kastellorisii :

A comparison with the extensive material from the other areas gives the
following results :

-on the upperside of the forewing the apex is dark grey in material from
Kastellórizo as well as in that of all other populations examined
-white spots (stripes) on the apex variably expressed, no difference existing in
this respect between material from Kastellórizo as compared to all other
material examined [in all evidence Kattulas & Koutsaftikis l.c. mean
the apex of the upperside forewing with their «Apex der Unterfluegel»!]

180

-on the underside of the forewing the apex is green, this being due to an optical
effect caused by the mixed occurrence of yellow and brown scales. The
extent to which the brown scaling is developed determines whether the
colour is vivid green or green with darker brownish areas. This feature is
variably expressed in material from Kastellórizo as well as from all the
other populations examined

-the underside of the hindwing has extensive irregular green markings which
can vary somewhat in size, in material from Kastellórizo as well as in
material from all other populations examined.

Comparative material from other areas includes specimens from SW
Turkey (Prov. Mugla: Bozburun, Marmaris) and from the following islands :
Kriti, Karpathos, Ródos, Kós, Samos, Ikarïa, Hios, Psara, Lésvos and
Lfmnos, as well as from Delff (central Greece) (all material in coll. A.
OLIVIER) as well as extensive series of Turkish material in coll. Instituut voor
Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam (ITZ). All these
findings do corroborate the sinking in synonymy of Euchloe ausonia
kastellorisii under E. ausonia taurica by Reissinger (1990).

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990; 18. IV. 1990.

Lycaena phlaeas phlaeas (LlNNAEUS, 1761)

Lycaena phlaeas L.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Lycaena phlaeas L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 158.

Taxonomie status : L. phlaeas occurs almost continuously from Europe and N.
Africa through temperate Asia to Japan. It has a patchy distribution in the
mountainous regions of SW Arabia and tropical Africa and is also found in
the eastern States of N. America. West-Palearctic populations nearly all
belong to the nominotypical taxon. Different subspecies occur in arctic
Europe, on Madeira, in SW Arabia and in Africa (Larsen 1983, HlGGlNS &
Riley 1984).

Kattulas & Koutsaftikis ( 1 977) note that material from Kastellórizo is
quite different but they add further «Uns fehlt leider Vergleichsmaterial aus
den Nachbargebieten.» (!). I collected only 2 males during my stay, one of
these showing blue spots proximad of the orange submarginal band («f.
caeru/eopunctata»),

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990.

* Lampides boeticus (LlNNAEUS, 1767)

Taxonomie status : L. boeticus is one of the world’s most widely distributed
butterflies due to its strong migratory habits and it is found throughout the
Old World’s tropics, subtropics and warm-temperated zone. No subspecies
should be recognized.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990, one female.

* Pseudophilotes vicrama schiffermuelleri (HEMMING, 1929)

Taxonomie status ; HEMMING (1929) distinguishes four subspecies of P.
vicrama. His taxonomie classification is followed here. Considered

181

conspecific with the vicariant P. baton (BERGSTRASSER, 1779) by some
authors.

New records : 1-2 km S. Kastellórizo (100-200 m), 17. IV. 1990; Kastellórizo (0-
50 m), 18. IV. 1990.

In garrigue habitats on the hills inland the species was locally very common.

Thaleropis ionia (EVERSMANN in FlSCHER DE WALDHEIM & EVERSMANN,
1851)

Thaleropis ionia Fischer & Eversmann, 1851; Kudrna 1986 : 185.

Taxonomie status : T. ionia occurs in Turkey and has also been recorded from
Irak and Iran (WiLTSHlRE 1957, ECKWEILER & Hofmann 1980). As far as I
know no subspecies have been described for this butterfly. lts inclusion in the
present list is based on the following statement in Kudrna (1986 : 185) :
« Thaleropis ionia is reported for the first time from Europe. J.G. COUTSIS
(pers. comm.) found and identified 1 male of this species in the Lepidoptera
collection of the Goulandris Museum (Greece ; Kifisia). Locality : Island of
Kastelorizon (a small off-shore island south of the Turkish town of Kas, some
140 km east of Rhodos». According to COUTSIS (pers. comm.) the specimen
was collected in the autumn (September or October).

Vanessa atalanta atalanta (LlNNAEUS, 1758)

Vanessa atalanta L.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Vanessa atalanta L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 155.

Taxonomie status ; Widespread in N. Africa, the Atlantic islands, Europe and
W. Asia till Iran (V. atalanta atalanta) and in N. America southwards to
Guatemala ( V. atalanta rubria FRUHSTORFER, 1909). Probably introduced to
Haiti and New Zealand (Field 1971, Higgins & Riley 1984).

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990.

* Polygonia egea (CRAMER, 1775)

Taxonomie status ; This species occurs from S. France across Italy and SE
Europe (Balkans, Greece) through Turkey and the Levant till Iran and
Afghanistan. No distinct subspecies should be recognized.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990, 1 male.

Maniola telmessia (ZELLER, 1847) (fig. 6)

Epinephele telmessia Z.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Epinephele telmessia pelekasii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 157, n. syn.

Taxonomie status : M. telmessia occurs from the Eastern Aegean islands
(Lésvos, Samos, Foürni, Ikana, Patmos, Kalimnos, Kós, Tilos, Slmi, Ródos,
Karpathos : own material from most of these islands in coll. A. OLIVIER), via
the western coast of Turkey and through the south of Turkey (VAN
Oorschot & van den Brink 1986) and the adjacent parts of Irak and Iran
(Le Cerf 1913, Wiltshire 1957, Eckweiler & Hofmann 1980) till
Lebanon (Larsen 1974), Israël (BENJAMIN! 1983) and East Jordan (Larsen
& Nakamura 1983, BOZANO 1990). Various subspecies have been described,
but probably none of these is justified.

Kattulas & Koutsaftikis (1977) described an endemic subspecies from

182

Kastellórizo which has the following characteristics (according to the
authors) :

-apex of the forewing clearly rounded

-there is a broad, short black sex brand as well as a yellowish red subapical
patch in the middle cell

-apical ocellus joined to a very small additional ocellus
-underside of the hindwing brownish grey with two big and two small yellow-
ringed spots

-yellowish red distal parts of all wings sharply bordered black
-the reddish yellow patches on the upperside of the hindwing also sharply
bordered.

During my trip on Kastellórizo the emergence was just beginning and I thus
could take only 3 very fresh males. Examination of these specimens and a
comparison with extensive series of material that I had collected from SW
Turkey (Prov. Mugla, Aydin, izmir) and from the eastern Aegean islands (all
forementioned ones except Patmos, Kalimnos and Tilos) lead me to the
following conclusions :

-apex of the forewing rounded in all material examined : the Kastellórizo
specimens have nothing peculiar in this respect
-the sex brand is absolutely like that of all material examined from other
populations

-subapical patch on upperside forewing well-developed as in most of the
material from the other populations. Only among material from £esme
(Prov. Izmir, Turkey) and Lésvos is there a substantial proportion in which
the subapical patch is reduced or entirely lacking. Colour of the subapical
patch when present orange-yellow to orange-red in all material examined
-apical ocellus duplicated by a small blind ocellus in all three Kastellórizo
specimens. This feature is commonly encountered among material of all
other populations examined

-underside of the hindwing of the Kastellórizo specimens brownish grey as in
all material examined from other populations
-the hindwing spotting is highly variable. My 3 Kastellórizo specimens have
resp. «splay 2» (anal spot 2 and costal spot 5), «anal 4» (anal spots 1 & 2,
median spot 3 and costal spot 5) and «anal 1» (anal spot 2) (terminology
following BRAKEFIELD 1984). For comparison 7 males from near
Marmaris (Prov. Mugla, Turkey) had between 0 and 4 spots on underside
hindwing etc. Also the relative size of each spot can vary a lot
-orange patches on upperside forewing sharply bordered by the dark brown
groundcolour in specimens from Kastellórizo and from all other areas
-reddish yellow patches on upperside hindwing absent in two out of the three
Kastellórizo specimens, vestigial in the third one and surely not sharply
bordered by the groundcolour, this in contrast to the observations of
Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) and in agreement with the expression of
this feature in most of my material from other populations.

It is noteworthy that the authors apparently used only males for their

183

description (according to the characters listed by them). In the genus Maniola
females of different populations and even species are even more difficult to
teil apart than males, so it is highly improbable that the females of M.
te/messia from Kastellórizo could differ constantly in any external character
from those of other populations.

As we can see all characters mentioned by KATTULAS & KOUTSAFTIKIS to
differentiate pelekasii do entirely fall within the range of variation of
nominotypical M. telmessia. Consequently E. telmessia pelekasii is sunk in
synonymy under nominotypical M. telmessia here.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990.

Ypthima asterope asterope (Klug, 1832) (fig. 5)

Ypthima asterope Klug; Koutsaftikis 1977 : 314.

Ypthima asterope marlenii Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 156-157, n. syn.

Taxonomie status : Y. asterope is widespread in the tropical parts of Africa and
Asia and via the Arabian Peninsula through Israël, Jordan, Lebanon, Turkey
and Cyprus westwards till the islands of Ródos, Simi and Samos (Larsen
1974, 1983, Benjamini 1983, Larsen & Nakamura 1983, Hesselbarth
1983, Koutsaftikis 1974, Asselbergs 1978, van der Poorten 1985).
The nominate subspecies was described from «Arabia Felix» [SW Arabia].
A different subspecies flies in eastern India and Burma (Larsen 1983).

Kattulas & Koutsaftikis (1977) described an endemic subspecies of
this butterfly from Kastellórizo and they listed the following characters :
-three of the collected specimens have an uniform blackish brown colour
-on the forewing there is an apical ocellus with two greyish white points on the
inner side and one of this colour on the outer edge. This ocellus extends
veil-shaped [?]

-under the ocellus the outline leaves a free area. In specimens from
Kastellórizo this area extends till the middle of the wing and it begins at the
apical ocellus. (In specimens from Syria it begins at the starting of the wing
and extends till the end)

-the ocellus on the hindwing is rounded (Syrian specimens have two such
ocelli)

-the underside of the forewing is grey instead of blackish brown, the
hindwings are light blackish grey with fine brown stripes
-the hindwings carry only two spots on the underside
-one butterfly which is larger has a greyish brown colour. This seems to be the
generation [?].

In April 1990 I found this species in an extremely localized colony where it
was very common on a dry rocky grassy slope. Single specimens were
encountered on one or two other spots. Altogether 45 males and 16 females
were collected. We shall examine material from Kastellórizo and compare it
to material from other areas (Bozburun [Prov. Mugla, Turkey], Ródos, Sfmi)
and analyse the possible occurrence of differentiating characters in the
Kastellórizo sample :

184

-all material examined (from Kastellórizo as well as from other areas) has a
uniform brown groundcolour on the upperside
-on the forewing upperside there is a black apical ocellus with two metallic
blue pupils. This ocellus is yellow-ringed and this yellow ring is in turn
surrounded by a brownish grey area that is lighter than the groundcolour
-the ocellus and the surrounding area are larger in females than in males.
Specimens from Kastellórizo show nothing particular to differentiate them
in this respect from other material examined
-all specimens from different localities have one single rounded ocellus on
upperside hindwing

-on the underside specimens from Kastellórizo in no way differ from
examined specimens from other areas : basal area along inner margin of
forewing brown, costa and apical area brownish grey; hindwings brownish
grey with fine brown striae; the hindwings usually - but not always - carry
two spots on the underside.

It is to be noted that Larsen (1984: 142-143, pl. 20) illustrates three speci-
mens of Y. asterope from Yemen (type-locality «Arabia Felix», vide supra!).
These specimens apparently agree in all respects with those I collected on
Kastellórizo, Ródos, Simi and at Bozburun. All these considerations lead to
the conclusion that Y. asterope marlenii cannot be separated on
morphological grounds. It is therefore sunk in synonymy under
nominotypical Y. asterope here.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 17. IV. 1990; 18. IV. 1990.

Lasiommata megera megera (LlNNAEUS, 1767)

Lasiommata megaera L.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Lasiommata megera L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 156.

Taxonomie status : Widespread from W. Europe and N. Africa through
Russia and Asia Minor to Syria, Lebanon and Iran (HlGGlNS & RlLEY 1984).
All these populations belong to the nominotypical subspecies. Populations
from Corsica and Sardinia belong to a closely related but distinct taxon, L.
paramegaera (HÜBNER, [1824]) which, according to different authors, is given
either specific or subspecific status (cf. KUDRNA 1977).

Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) note some features which, according to
them, differentiate the Kastellórizo material from other populations but they
do not describe it as a distinct subspecies. These features are :
-groundcolour on the upperside like that of material from the mainland,
namely orange-brown, the lattice-formed markings however coffee-brown
-on the forewings of the male there is a strongly marked sex brand as well as
a white-pupilled ocellus. In some specimens there is one (or two) additional
small ocellus(-i)

-on the hindwing the area from the base of the wing till the white-pupilled
ocellus is almost uniformly of a very dark coffee-brown colour
-the underside of the hindwing of the female is unmarked and light brownish
grey.

185

All these features are in fact characteristic of any population of L. megera.
On upperside hindwing there is not one but a row of (2 to) 4 submarginal
ocelli, 3 of which are white-pupilled.

New records : Kastellórizo (0-50 m), 18. IV. 1990. I observed one single female
which I could not take as it was out of reach, flying and sitting behind a fence.
The specimen apparently looked quite «normal».

Lasiommata maera maera (LlNNAEUS, 1758)

Lasiommata maera L.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Lasiommata maera L.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 156.

Taxonomie status : The nominate subspecies flies from W. Europe across
Russia, Asia Minor and Syria to Iran, central Asia and the Himalayas. In N W
Africa (Morocco and Algeria) a distinct subspecies is said to occur (HlGGlNS
& Riley 1984). Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) found the species very
rarely on Kastellórizo and they state that their material looks exactly like that
from the mainland. I didn’t see it during my visit.

Kirinia roxelana (CRAMER, 1777)

Kirina roxelana Cr.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Kirinia roxelana Cp.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 157.

Taxonomie status : The species occurs from SE Europe through Asia Minor to
Cyprus, Syria, Lebanon, Israël and Iraq (Larsen 1974, HlGGlNS & RlLEY
1984). Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) record it as very rare from
Kastellórizo. I was too early in the season to find it.

Dubious records

Polyommatus loewii loewii (ZELLER, 1847)

Lycaena loewii Z.; Koutsaftikis 1977 : 314.

Lycaena loewii Z.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 158.

Discussion : Only two species come into consideration according to the
description given by the authors, viz. Polyommatus loewii (ZELLER, 1847) and
Polyommatus trochylus (Freyer, [1844]). They are the only two lycaenids
which accord more or less to the description (a.o. the mention of the metallic
points in the submarginal lunules) and which are likely to occur in a Coastal
garrigue habitat in SW Turkey (or one of the off-shore islands). P. loewii
comes closest to what the description States, although it seems highly
improbable that the males are all brown. A colour dimorphism (blue vs.
brown) is known in the females of some eremic populations of this taxon, but
from every locality from where the species is known the male is always blue on
the upperside!

The most plausible alternative is that the authors had a large series of
females and that the males were already over (end of the brood).

P. trochylus agrees rather well with the description too and in this species
both sexes have a brown upperside indeed. However, this alternative is less
likely as the authors mention :

-on the forewings as well as on the hindwings [on the underside] there is a
white band between the regularly positioned submarginal spots and the

186

orange-yellow submarginal band [lunules]

-forewing size : 15-17 mm (!).

Until more information becomes available this record is best not included
in the species list.

Hipparchia fatua fatua (Freyer, [1845])

Hipparchia statilinus Hufn.; Koutsaftikis 1977 : 313.

Hipparchia statilinus Hufn.; Kattulas & Koutsaftikis 1977 : 155.

Discussion : Kattulas & Koutsaftikis (l.c.) state that «the morphological
characters lie between those of statilinus and fatua » but that there is not
enough material available from neighbouring areas.

On the coast of SW Turkey and on the islands of Ródos, Kós, Samos, Hios
and Lésvos H. fatua is a common butterfly in summer (flight period starting
about the middle of June). H. fatua is very likely to occur on Kastellórizo. The
presence of H. statilinus there is much less probable. Until more information
comes at hand it is better to exclude both Hipparchia species of the list.

Concluding remarks

The aims outlined in the introduction have entirely been fulfilled. 4 species
have been recorded for the first time from the island of Kastellórizo. Two
other species recorded by Koutsaftikis (1977) and by Kattulas &
Koutsaftikis (1977) have (provisionally) been omitted from the species list.
22 species are thus currently known from Kastellórizo up to date.

The more important taskis to evaluate the endemism level for the butterfly
fauna of Kastellórizo. The small size of the island, its close proximity to the
Turkish mainland (and the situation of several small islets between both) were
already conditions which made the possibility of any endemic taxon
occurring on Kastellórizo very questionable.

Although Thomson (in litt.) States that he found very distinct forms of
Maniola jurtina (LiNNAEUS, 1758) on islands separated by a similar distance
from the mainland in Italy, the available evidence suggests that this is not the
case on Kastellórizo, neither for the population of Maniola telmessia
occurring there, nor for the populations of the other taxa. All butterflies that
I collected on Kastellórizo agree entirely morphologically with their
counterparts on the Turkish mainland and on the Eastern Aegean islands.

Acknowledgments

I would like to thank Dr P.S. Wagener (Bocholt, Westfalen, B.R.D.)and
Mr H. VAN Oorschot (Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch
Museum) Amsterdam) for their generous supply of information on the
taxonomie status of some butterfly species in SW Turkey and of material
from Turkey for comparison; Mr D. VAN DER POORTEN (Antwerpen) for the
loan of all material of Anthocharis cardamines from Kipros and part of the
material from Lésvos and central Greece (and the specimens from Prov.
Bursa collected by the late J. SCHUURMANS) used for the discussion on the
taxonomy of this species in the present paper; Mr W.O. De Prins
(Antwerpen) for the photographs shown on figs. 1 to 6.

187

Bibliography

Asselbergs, J.E.F., 1978. A contribution to the knowledge of the Lepidoptera fauna of Samos. -
Enr.Ber.,Amsi. 38 : 55-57.

Back, W., 1979. Zur Biologie der europaischen und nordwestafrikanischen Populationen von
Euchloe ausonia Hübner, 1804 (Lep. Pieridae). - Atalanta (Würzburg) 10 : 225-243.

Benjamini, D., 1983. Distribution list of the butterflies of Israël west of the Jordan River
(Lepidoptera). - Israël J. Ent. 17 : 23-36.

Benyamini, D., 1984. The Butterflies of the Sinai Peninsula (Lep. Rhopalocera). - Nota lepid. 7 :
309-321.

Bernardi, G., 1947. La nomenclature de quelques formes européennes de YEuchloë Ausonia Hb.
(=Belia Auct.) (Lep., Pieridae). - Miscnea.ent. 44 : 1-24.

Bozano, G.C., 1990. A contribution to the knowledge of the butterfly fauna of East Jordan. -
Nota lepid. 13 : 2-7.

Brakefield, P.M., 1984. The Ecological Genetics of Quantitative Characters of Maniola jurtina
and Other Butterflies. In: Vane-Wright, R.I. & Ackery, P R. (Ed.) : The Biology of
Butterflies. - p. 167-190; Academie Press, London etc.

Bridges, C. A., 1988. Catalogue of Papilionidae & Pieridae (Lepidoptera : Rhopalocera). - Charles
A. Bridges, Urbana, Illinois, USA.

Cerf, F. Le, 1913. Contribution a la faune lépidoptérologique de la Perse (Catalogue des
Rhopalocères). - Ann.Hist. Nat. Deleg. Perse 2 : I-XII, 1-88.

Cowan, C.F., 1969. On the Mémoires de la Société Linnéenne de Paris, 1822-27. - J.Soc.Biblphy
nat.Hist. 5 : 152-154.

Cowan, C.F., 1970. Annotationes Rhopalocerologicae 1970. Berkhamsted.

Eckweiler, W. & Hofmann, P., 1980. Verzeichnis iranischer Tagfalter. Checklist of Iranian
Butterflies. - Nachr.ent.Ver.Apollo (Suppl.) 1 : 1-28.

Eller, K., 1936. Die Rassen von Papilio machaon L. E.J. Brill, Leiden.

Eller, K., 1939a. Versuch einer historischen und geographischen Analyse zur Rassen- und
Artbildung (Auf Grund von Untersuchungen in der Papilio machaon- Gruppe Lep.
Rhop.). - Z.indukt.Abstamm.u.VererbLehre 77 ; 135-171.

Eller, K., 1939b. Fragen und Probleme zur Zoogeographie und zur Rassen- und Artbildung in
der Papilio machaon- Gruppe. - Inl.Congr.Ent. 1 : 74-101.

Evans, W.H., 1949. A catalogue of the Hesperiidae from Europe, Asia and Australia in the
British Museum (Natural History). British Museum (Natural History), London.

Fernandez-Vidal. E.H., 1987. Sobre la presencia de Gegenes pumilio (Hoffmannsegg, 1804) en
Espana (Lepidoptera : Hesperiidae). - Shilap. Revta Lepid. 15 : 321-367.

Field, W.D., 1971. Butterflies of the Genus Vanessa and of the Resurrected Genera Bassaris and
Cynthia (Lepidoptera : Nymphalidae). - Smithson.Contr.Zool. 84 : 1-105.

Freina, J.J. de, 1983. Studiën über Biologie, Verbreitung, geographische Variabilitat und
Morphologie von Gonepteryx farinosa (Zeiler, 1847) nebst zusatzlicher Erlauterung der
Verbreitung und geographischen Variabilitat von Gonepteryx rhamni (Linné. 1758) in
Kleinasien (Lepidoptera, Pieridae). - Milt. münch. ent. Ges. 72 : 9-55.

Hemming, A.F., 1929. Revision of the baton group of the genus Turanana Bethune-Baker, with
an account of an unrecognized species, T. vicrama Moore. - Entomologist 62 : 27-34, 60-64,
84-89.

Hesselbarth, G., 1983. Beitragzur Biologie von Ypthima asterope Klug( Lepidoptera : Satyridae).
Nachr.ent.Ver.Apollo (N.F.) 4 : 7-14.

Higgins, L.G. & Riley, N.D., 1984. A field guide to the Butterflies of Britain and Europe (Ed. 5,
reprint). Collins, London.

Jong, R. de, 1978. Carcharodus tripolinus Verity, stat. nov., une nouvelle espèce pour la faune
d’Europe. Remarques au sujet de la notion d’espèce (Lepidoptera Hesperiidae). -
Linn.belg. 7 : 117-122.

Kalchberg, A. von, 1894. Eine Varietat von Anthocharis Cardamines L. - Jbcr. u ien. ent. Ver. 5 :
27-28.

Kattulas, M. & Koutsaftikis, A., 1977. Systematische, ökologische und ethologische
Untersuchungen der Lepidopterenfauna der Insel Kastelloriso. 1 Teil. - Biologia gallo-

hellen. 7 : 151-161.

Koijak, A.O., 1981. Critical check-list of European Papilionoidea (Lepidoptera) - Priamus 1 ■
46-90.

Koutsaftikis, A., 1974. Die Lepidopterenfauna der ostagaischen Insel Simi. - Annls.Mus.
Goulandris 2 : 93-98.

Koutsaftikis, A„ 1977. Über die Lepidopterenfauna der Insel Kasteilóriso. - Verh.des Sechslen
Int.Symp.über Entomofaunistik in Mitteleuropa 1975 , Junk, The Hague : 313-315.

Kudrna, O., 1977. On the status of Lasiommata paramegaera (Hübner) (Lep. Nymphalidae). -
Atalanta (Würzburg) 8 : 290-293.

Kudrna, O., 1986. Butterflies of Europe. Vol. 8 : Aspects of the Conservation of Butterflies in
Europe. Aula-Verlag, Wiesbaden.

Larsen, T.B., 1974. Butterflies of Lebanon. National Council for Scientific Research (C.N.R.S.),
Beirut, Republic of Lebanon. Distr. E.W. Classey, Laringdon.

Larsen, T.B., 1982. Gegenes pumilio Hoffmannsegg, 1804; a review with cytological evidence
that two species are involved (Hesperiidae). - Nota lepid. 5 : 103-110.

Larsen, T.B., 1983. Insects of Saudi Arabia. Lepidoptera; Rhopalocera (A Monograph of the
Butterflies of the Arabian Peninsula). - Fauna Saudi Arabia 5 : 333-478.

Larsen, T.B., 1984. Butterflies of Saudi Arabia and its neighbours. Transworld Arabian Library
Riyadh. Stacey International London.

Larsen, T.B., 1990. The Butterflies of Egypt. Apollo Books, Svendborg, Denmark.

Larsen, T.B. & Nakamura, I., 1983. The Butterflies of East Jordan. - Entomologist's Gaz. 34 :
135-208.

Olivier, A., 1986. Spring butterflies on the Island of Kós (Greece) (Lepidoptera : Hesperioidea &
Papilionoidea). - Phegea 14 : 109-114.

Olivier, A., 1987a. Dagvlinders van de Griekse eilanden in drie verzamelingen (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea). -Phegea 15 : 39-46.

Olivier, A., 1987b. Catalogue of the butterflies of the Greek islands in the collection of the
Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) Amsterdam (Lepidoptera :
Hesperioidea & Papilionoidea). - Phegea 15 : 77-88, 165-170.

Olivier, A., 1988. The butterflies of the Greek island of L'mnos (Lepidoptera : Hesperioidea &
Papilionoidea). - Phegea 16 : 33-42.

Olivier, A. & Riemis, A., 1987. Spring butterflies and moths from the Greek island of Karpathos
(Greece) (Lepidoptera). -Phegea 15 : 9-12.

Ondrias, J., Koutsaftikis, A. & Douma-Petridou, E., 1979. Étude relative aux parties génitales
des Lépidoptères provenant de différentes régions de Grèce. - Linn.belg. 7 : 358-362.

Oorschot, H. van & Brink, H. van den, 1986. Eight years of systematic investigation of the
Rhopalocera of Turkey (Lepidoptera : Satyridae and Lycaenidae). Lecture presented
during the fifth European Congress of Lepidopterology Budapest 7-10 April 1986.

Pittaway, A.R., 1985. Lepidoptera : Rhopalocera of Western Saudi Arabia. -Fauna Saudi Arabia
7 : 172-197.

Poorten, D. van der, 1985. Ypthima asterope Klug op Rodos en andere dagvlinderwaarnemingen
op dit eiland in juni 1984 (Lepidoptera : Satyridae). - Phegea 13 : 77-80.

Reissinger, E.J., 1990. Checkliste Pieridae Duponchel, 1835 (Lepidoptera) der Westpalaearktis
(Europa, Nordwestafrika, Kaukasus, Kleinasien). - Atalanta (Würzburg) 20(1989) :
149-185.

Seyer, H., 1974. Versuch einer Revision der Papilio machaon-Subspezies in der westlichen
Palaarktis. - Milt. ent. Ges. Basel 24 : 64-90, 93-1 17.

Seyer, H.. 1982. Verwandtschaft und Arealgenese der Papilio tnachaon- Population in der
westlichen Palaarktis. Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades eines
Doktors der Philosophie der Philosophischen Lakultat der Universitat des Saarlandes.

Schmidt, E., 1989. Tagfalterbeobachtungen auf Samos. - Ent.Z.,Frankf.a.M. 99 : 249-256,
267-270.

Wiltshire, E.P., 1957. The Lepidoptera of Iraq. Government of Iraq (Ministry of Agriculture).
Nicholas Kaye Limited, London.

Wohlfahrt, T.A., 1980. Über das Zusammenwirken von Erbfaktoren und Umwelteinflüssen auf

189

die Variabilitat der f. ornata Wheeler des Segelfalters Iphiclides podalirius (L)
(Lepidoptera, Papilionidae). - Mitt.münch.ent.Ges. 70 : 49-63.

Boekbespreking

Kremer, B.P. : Naturspaziergang Wiese.

11 x 18,5 cm, 128 p., 150 afbeeldingen in kleur, 1 tekstfiguur, Franckh’sche Verlagshandlung,
W. Keiler & Co., Postfach 10 60 11, D-7000 Stuttgart 10, gebonden, 1990, DM 19,80 (ISBN 3-
440-06025-X).

Weiden vormen in het Westeuropese kultuurlandschap de meest voorkomende levens-
gemeenschap. Dikwijls zijn het groene tapijten met intensieve begrazing, maar soms zijn het
bloemrijke stukjes natuur met een grote variatie aan soorten. Weiden zijn meestal door
menselijke aktiviteit ontstaan, maar zijn daarom niet minder belangrijk voor de natuur.

Naargelang de samenstelling van het plantenkleed, worden de weiden in verschillende types
ingedeeld. Er worden tips gegeven voor wie in weiden aan natuurstudie wil doen. Dan worden
de verschillende types weiden besproken in de vier seizoenen. Telkens wordt aangegeven waarop
in een bepaalde weide moet worden gelet. Het gaat hierbij in de meeste gevallen om insekten.
Het boekje is prachtig geïllustreerd met kleurenfoto’s van planten en dieren.

Achteraan volgen nog enkele raadgevingen voor wie zelf een tuin bezit en daar in plaats van een
«steriele» grasmat een bloemenrijke weide van wil maken. Een literatuurlijst verwijst naar
verdere lectuur en in een adressenlijst kan men de belangrijkste organisaties (in Duitsland) terug
vinden die zich met natuurbescherming e.d. bezig houden.

W.O. De Prins

Inhoud :

Janssen, A. : Katalogus van de Antwerpse Lepidoptera. Deel 1 : Macrolepi-

doptera. Supplement 2 167

Olivier, A. : Critical notes on the butterflies of the Greek island of Kastellóri-

zo (Lepidoptera : Hesperioidea & Papilionoidea) 169

Prins, G. De : Merkwaardige vlinderwaarnemingen in 1989 (Lepido-
ptera) 159

Riemis, A. : Coenotephria berberata ([Denis & SCHIFFERMÜLLER], 1775) :

nieuw voor de Kempen (Lepidoptera : Geometridae) 157

Thomson, G. : Maniola halicarnassus - a new Satyrid from south-western

Turkey (Lepidoptera : Nymphalidae : Satyrinae) 149

Korte mededeling :

-Over de voorkeur van het appelmugvlindertje, Aegcria myopaeformis
Borkhausen, voor zieke fruitbomen (Lepidoptera : Sesiidae) (D.

Verschuren) 156

Boekbesprekingen 158, 166, 190

verantw. uitg.: W. De Prins, Diksmuidelaan 176, B-2600 Antwerpen (Belgium) Tel. 03/322.02.35

190

Phcgea 18 (4) : 190 (1 december 1990)