driemaandelijks tijdschrift van de

VLAAMSE VERENIGING VOOR ENTOMOLOGIE

Afgiftekantoor 2170 Merksem 1 ISSN 0771-5277

Periode: januari - februari - maart 2005 Erkenningsnr. P209674

Redactie: Dr. J.-P. Borie (Compiègne, France), Dr. L. De Bruyn (Antwerpen), T. C. Garrevoet
(Antwerpen), B. Goater (Chandlers Ford, England), Dr. K. Maes (Tervuren), Dr. K. Martens
(Brussel), H. van Oorschot (Amsterdam), W. O. De Prins (Antwerpen).

Redactie-adres: W. O. De Prins, Nieuwe Donk 50, B-2100 Antwerpen (Belgium).
e-mail: willy.deprins@antwerpen.be.

Jaargang 33, nummer 1

1 maart 2005

Interessante waarnemingen van Lepidoptera i
in 2004 (Lepidoptera)

Willy De Prins

Abstract. Interesting records of Lepidoptera in Belgium in 2004 (Lepidop?

Some new province records and interesting observations are mentioned.

Résumé. Observations intéressantes de Lépidoptères en Belgique en 2004 (Lepidop?
Plusieurs données faunistiques nouvelles par province sont également mentionnées, ainsi que
quelques observations intéressantes.

Key words: Lepidoptera - faunistics.

De Prins, W.: Nieuwe Donk 50, B-2100 Antwerpen (willy.deprins@antwerpen.be).

In deze vaste rubriek worden de meest interessante waarnemingen van
Lepidoptera uit het voorbije jaar (en eventueel vorige jaren) geciteerd. Vele van
de nieuwigheden in dit artikel vermeld, zijn reeds gepubliceerd op de website
van de Belgische Lepidoptera (De Prins 2003). De uitgebreide melding "Nieuw
voor de provincie Antwerpen" wordt vanaf nu vervangen door "Nieuw voor
AN", Brabant = BR, Hainaut = HA, Liège = LG, Limburg = LI, Luxembourg =
LX, Namur = NA, Oost- Vlaanderen = OV en West- Vlaanderen = WV.

Nepticulidae

Ectoedemia decentella (Herrich-Schaffer, 1855) (p. 20): 2 ex. werden
waargenomen te Kappelen op 09.VIII.2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor AN.

Heliozelidae

Antispila metallella (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 23): in oud, nog
ongedetermineerd materiaal werd 1 ex. aangetroffen, verzameld te Belvaux op
02.V.1980, leg. G. & W. De Prins. Nieuw voor NA.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 1

Adelidae

Adela violella (Denis & Schifferaiüller, 1775) (p. 24): 1 ex. te Lavaux-Ste-
Anne op 13. VI. 2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Tineidae

Stenoptinea cyaneimarmorella (Millière, 1854) (p. 29): 1 ex. waargenomen
te Lavaux-Ste-Anne op 02.VII.2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA. Tot nu
toe was er slechts één melding van deze soort uit België: Brabant, Watermaal,
1$ op 13.VII.1934 (Janmoulle 1955: 82).

Nemapogon cloacella (Haworth, 1828) (p. 30): waargenomen te Nassogne
op 16, 19 en 23. VII. 2004, telkens 1 ex., leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Graciüariidae

Caloptilia hemidactylella (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 39): op
31.VII.2004 werden enkele bladmijnen verzameld op Acer pseudoplatanus te
Belvaux, leg. W. De Prins. Dezelfde dag verpopten 2 rupsen onder een lichtgeel
membraan. Op 16. VIII. 2004 ontpopten de vlindertjes. Nieuw voor NA.

Caloptilia populetorum (Zeiler, 1839) (p. 39): 1 ex. werd waargenomen te
Kapellen op 09. VIII. 2004, leg. C. Steeman. Nieuwe soort voor de Belgische
fauna (zie Steeman & De Prins 2005: 33-35)!

Calybites phasianipennella (Hübner, 1813) (p. 39): 1 ex. werd in de late
namiddag aangetroffen in het moeras te Chantemelle op 26. VI. 2004, leg. C.
Steeman. Nieuw voor LX.

Parornix devoniella (Stainton, 1850) (p. 40): een tiental bladmijnen op
Corylus avellana te Belvaux op 01. XI. 2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Yponomeutidae

Yponomeuta rorrella (Hübner, 1796) (p. 43): 1 ex. op licht te Lavaux-Ste.-
Anne op 02.VII.2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Argyresthia spinosella (Stainton, 1849) (p. 44): 1 ex. te Latour op
19. VI. 2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Ypsolophidae

Ypsolopha mucrone/la (Scopoli, 1763) (p. 46): Deze soort was slechts van
een zeer oud gegeven bekend uit de provincie Luik (De Fré 1858: 120). Pas in
2004 werd een tweede Belgisch exemplaar gemeld, nl. te Wellin, 09.IV.2004,
leg. C. Steeman. Dezelfde persoon nam een derde Belgisch exemplaar waar te
Lavaux-Sainte-Anne op 17.IV.2004. De rups leeft in een los spinsel op
Euonymus europaeus. Nieuw voor LX en NA.

Ypsolopha sequella (Clerck, 1759) (p. 46): 1 ex. in een lichtval te Rosières
op 27.VI.2004, leg. P. Fontaine. Nieuw voor BR.

Ypsolopha lucella (Fabricius, 1775) (p. 46): 1 ex. in een lichtval te Wellin,
leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 2

Lyonetiidae

Leucoptera spartifoliella (Hübner, 1813) (p. 52): een gewone soort te
Nassogne: 8 ex. op 16.VII.2004, 4 ex. op 21. VII. 2004 en 22 ex. op 31. VII. 2004,
leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Ethmiidae

Ethmia quadrillella (Goeze, 1783) (p. 53): Willy Vandemaele nam deze
soort gedurende verschillende jaren waar in zijn tuin te Deerlijk, o.a. op
04.V.2004. Nieuw voor WV. E. quadrillella is nu bekend uit alle Belgische
provincies.

Depressariidae

Agonopteryx nanatella (Stainton, 1849) (p. 54): 1 ex. te Aywaille op
21.VIII.2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Elachistidae

Elachista maculicerusella (Bruand, 1859) (p. 56, als cerusella ): 4 ex. op
licht te Lessive op 04.IX.2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor de provincie
Namur.

Elachista argentella (Clerck, 1759) (p. 57): een exemplaar op licht te
Kinrooi op 19.V.2004, leg. M. Jacobs & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Scythrididae

Scythris fuscoaenea (Haworth, 1811) (p. 60): 1 ex. te Nazareth (Eke) op
06.VII.2004, leg. S. Wullaert. Nieuw voor OV.

Scythris scopolella (Linnaeus, 1767) (p. 60): op 19 en 20. VI. 2004, telkens 1
ex. te Latour, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Oecophoridae

Crassa tinctella (Hübner, 1796) (p. 62): 1 ex. te Trooz op 24. IV. 2003, leg.
R. Spronck. Nieuw voor LG.

Coleophoridae

Coleophora peribenanderi Toll, 1943 (p. 67): 1 ex. te Visé op 18. VI. 2002,
leg. R. Spronck, det. H. van der Wolf. Nieuw voor LG.

Momphidae

Mompha langiella (Hübner, 1796) (p. 70): talrijke ex. werden gekweekt uit
mijnen gevonden op Circaea lutetiana L. te Tervuren op 03 .VI. 2004, leg. J. De
Prins. Nieuw voor BR.

Mompha sturnipennella (Treitschke, 1833) (p. 70): enkele ex. werden
gekweekt uit Chamerion angustifolium (L.) Holub, gevonden te Tervuren op
15.VII.2004, leg. S. Sinev. Nieuw voor BR.

Mompha subbistrigella (Haworth, 1828) (p. 70): 1 ex. te Nassogne op
08. VI. 2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 3

Blastobasidae

Blastobasis phycidella (Zeiler, 1839) (p. 71): 1 ex. in een lichtval te
Merksem op 08. VI. 2004, leg. G. De Prins. Van deze soort waren tot nog toe
enkele waarnemingen bekend vanuit de kuststreek. Nieuw voor AN.

Cosmopterigidae

Pancalia leuwenhoekella (Linnaeus, 1761) (p. 74): 1 ex. te Kontich op
22. IV. 2004, leg. G. Sallaets. Nieuw voor AN.

Gelechiidae

Gelechia sororculella (Hübner, 1817) (p. 77): 1 ex. te Schoten op
22. VII. 2004, leg. L. Janssen. Nieuw voor AN.

Gelechia muscosella Zeiler, 1839 (p. 77): 1 ex. te Visé op 15. VIII. 2001 en 1
ex. te Aywaille op 1 1. VI. 2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Mirificarma mulinella (Zeiler, 1839) (p. 77): 1 ex. te Aywaille op
27.VIII.2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Athrips mouffetella (Linnaeus, 1758) (p. 78): 1 ex. op licht te Lavaux-Ste-
Anne op 06.VIII.2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Syncopacma taeniolella (Zeiler, 1839) (p. 79): 1 ex. te Aywaille op
21. VI. 2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Sesiidae

Synanthedon formicaeformis (Esper, 1783) (p. 83): 1 ex. te Wevelgem op
02.VIII.2004, leg. R. Liebeer. Nieuw voor de provincie West- Vlaanderen.
Dezelfde soort werd door G. Groenez te Oudenaarde gefotografeerd. Nieuw
voor OV.

Synanthedon andrenaeformis (Laspeyres, 1801) (p. 83): 5 ex. zittend op
Viburnum lantana , de voedselplant van de rups, te Torgny op 26.VI.2004, leg.
C. Steeman. Nieuw voor LX. De soort is nu bekend van drie Belgische
provincies: Liège, Luxembourg enNamur.

Tortricidae

Ditula angustiorana (Haworth, 1811) (p. 90): 1 ex. in lichtval op

31.VII.2004 te Nassogne, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Archips crataegana (Hübner, 1799) (p. 91): 1 ex. op licht in het domein

Stamprooiersbroek te Kinrooi op 07. VI. 2003, leg. M. Jacobs, L. Janssen, G.

Sallaets & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Cacoecimorpha pronubana (Hübner, 1799) (p. 91): 1 ex. te Oostrozebeke
op 24. V. 2004 en één te Deerlijk op 25. V. 2004, leg. F. Vandemaele. Nieuw voor
WV.

Choristoneura diversana (Hübner, 1817) (p. 91): 1 ex. te Lanaye op
30.V.2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Endothenia ustulana (Haworth, 1811) (p. 92): 4 ex. te Viersel op

26. VI. 2004, leg. L. Janssen. Nieuw voor AN.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 4

Metendothenia atropunctana (Zetterstedt, 1839) (p. 93): 1 ex. op licht op
30. VII. 2004 te Houyet, leg. J.-Y. Baugnée, M. Paquay & C. Steeman. Nieuw
voor NA.

Ancylis diminutana (Haworth, 181 1) (p. 99): 1 ex. in het Stamprooiersbroek
te Kinrooi op 30. IV. 2004, leg. M. Jacobs & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Ancylis achatana (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 99): 2 ex. te Lavaux-
Sainte-Anne op 02. VII. 2004 en 1 ex. op 17.VII.2004, leg. C. Steeman. Nieuw
voor NA.

Grapholitha discretana (Wocke, 1861) (p. 99): 1 ex. te Trooz op 23.V.2003,
leg. R. Spronck, det. F. Groenen. Nieuw voor LG.

Grapholitha gemmiferana (Treitschke, 1835) (p. 99): 1 ex. te Schoten op
08. V. 2004, leg. L. Janssen. Nieuw voor AN.

Grapholita compositella (Fabricius, 1775) (p. 99): 1 ex. te Oostrozebeke op
25.V.2004, leg. F. Vandemaele. Nieuw voor WV.

Pammene germmana (Hübner, 1799) (p. 100): 1 ex. op licht te Kinrooi op
19.V.2004, leg. M. Jacobs & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Pammene gallicana (Guenée, 1845) (p. 100): 1 ex. te Aywaille op
21. VI. 2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor LG.

Pammene ignorata Kuznetzov, 1968 (p. 100): 1 ex. te Theux op 05.V.2003
en 1 ex. te Visé op 16.V.2003, leg. R. Spronck, det. F. Groenen. Nieuw voor
LG.

Pammene trauniana (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 100): waargenomen
te Trooz op 24. IV. 2003, 12.V.2003 en 23. V. 2003, leg. R. Spronck. Nieuw voor
LG.

Strophedra nitidana (Fabricius, 1794) (p. 101): 1 ex. op licht te Kinrooi op
19.V.2004, leg. M. Jacobs & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Pterophoridae

Platyptilia gonodactyla (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 107): 1 ex. in het
Bois d'Oro te Wellin op 18. IX. 2004, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Cnaemidophorus rhododactyla (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 108): 1
ex. op 06. VII. 2004 in de Hobokense-Polder, leg. G. De Prins, 2 ex. op licht in
dezelfde lokaliteit op 17.VII.2004, leg. W. De Prins & L. Janssen. Nieuw voor
AN.

Buckleria paludum (Zeiler, 1841) (p. 108): 1 ex. op 14. VIII. 2004 in het
Stamprooiersbroek te Kinrooi, leg. M. Jacobs. Nieuw voor LI.

Pyralidae

Galleria mellonella (Linnaeus, 1758) (p. 111): 1 ex. op licht op 05. IX. 2004
te Kinrooi, leg. Y. Coenraerds, M. Jacobs & L. Janssen. Nieuw voor LI.

Pempelia palumbella (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 113): 1 ex. op licht
op 22.VII.2004 te Nassogne, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Conobathra repandana (Fabricius, 1798) (p. 113): 1 ex. te Oosterzele op
07.VII.2004, leg. J. Vervaeke. Nieuw voor OV.

Trachycera advenella (Zincken, 1818) (p. 113): 1 ex. te Heule op
06.VIII.2004, leg. P. Vantieghem. Nieuw voor WV.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 5

Ephestia parasitella Staudinger, 1859 (p. 115): het vroegste exemplaar in
2004 werd op 05. V. 2004 te Schoten waargenomen, verder op dezelfde
vindplaats nogmaals op 10 en 12. VI. 2004, telkens 1 ex. De soort werd ook
gezien te Mortsel op 29.V.2004 en 08. VI. 2004 en te Willebroek op 10. VI. 2004,
telkens 1 ex. en allemaal leg. L. Janssen. Op 10. VI. 2004 en 02. VII. 2004 te
Kontich, telkens 1 ex., leg. G. Sallaets. Deze soort was tot nu toe enkel bekend
van oude waarnemingen uit de provincies Brabant en Namur. Ze blijkt zich
recent uit te breiden. Nieuw voor AN.

Crambidae

Scoparia subfuscata Haworth, 1811 (p. 115): 4 ex. in een lichtval op
23.VII.2004 te Wellin, leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Eudonia lacustrata (Panzer, 1804) (p. 1 15): 1 ex. op 02.VII.2004 en 2 ex. op
17. VII. 2004 te Lavaux-Sainte-Anne, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Agriphila latistria (Haworth, 1811) (p. 116): 1 ex. op 14. VIII. 2004 overdag
waargenomen te Merlemont, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Pyrausta despicata (Scopoli, 1763) (p. 119): 1 ex. overdag waargenomen te
Merlemont, leg. C. Steeman. Nieuw voor NA.

Sitotroga palealis ([Denis & Schiffermüller], 1775) (p. 119): 1 ex. in de
kleiputten te Oostrozebeke op 10. VII. 2004, leg. F. Vandemaele. Nieuw voor
WV.

Spoladea recurvalis (Fabricius, 1775): Kontich op 08. IX. 2004 en op
19. IX. 2004, telkens 1 ex. en leg. G. Sallaets. Dit zijn de eerste waarnemingen in
België van deze migrerende soort. Volgens de laatste gegevens in Fauna
Europaea (Nuss et al. 2004) werd deze soort reeds in volgende landen in Europa
vastgesteld: Azoren, Canarische Eilanden, Corsica, Denemarken, Duitsland,
Frankrijk, Groot-Brittannië, Madeira, Malta, Nederland, Portugal en Spanje. In
de noordelijke streken gaat het telkens om migrerende exemplaren. In de
zuidelijke landen is de soort inheems evenals in de subtropische en tropische
streken van de hele wereld, waar ze soms schadelijk optreedt in de bietenteelt.

Figuren 1-2: 1- Spoladea recurvalis (Fabricius, 1775), België, Antwerpen, Kontich, 08.IX.2004,
leg. G. Sallaets (foto G. Sallaets); 2- idem, maar 19.IX.2004 (foto W. De Prins).

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 6

De rupsen leven, soms gezamenlijk, onder een los spinsel op de bladeren van
Bèta vulgaris L. (Chenopodiaceae). Ze werden ook op andere planten
aangetroffen, zoals: Trianthema postulacastrum L., Celosia sp., Chenopodium
sp., Portulaca sp. en Amaranthus sp. De ontwikkelingsduur is erg kort: 1 maand
van ei tot imago.

Sphingidae

Proserpinus proserpina (Pallas, 1772) (p. 125): 1 ex. in een lichtval te
Rosières op 15.V.2004, leg. P. Fontaine. Nieuw voor BR.

Geometridae

Archiearis parthenias (Linnaeus, 1761) (p. 141): waargenomen te Loker op
29. III. 2004, leg. E. Lauwers. Nieuw voor WV.

Stegania trimaculata (De Villers, 1789) (p. 141): 1 ex. waargenomen te
Oostende op 07. IX. 2004, leg. J. Dellaert. Nieuw voor WV.

Plagodis pulveraria (Linnaeus, 1758) (p. 144): lc? in het Stamprooiersbroek
te Kinrooi op 30.IV.2004, leg. M. Jacobs & C. Steeman. Nieuw voor LI.

Scopula floslactata (Haworth, 1809) (p. 148): 1 ex. in het natuurgebied
"Doompanne" te Koksijde op 20.VII.2004, leg. L. Janssen e.a. Nieuw voor WV.

Idaea ochrata (Scopoli, 1763) (p. 148): 4 ex. op 17. VII. 2004 te Houdrigny,
leg. C. Steeman. Nieuw voor LX.

Idaea serpentata (Hufnagel, 1767) (p. 148): 1 ex. op 17. VI. 2004, 7 ex. op
10.VII.2004 en 3 ex. op 17. VII. 2004, telkens te Elsenbom, leg. C. Steeman.
Nieuw voor LG.

Chloroclysta siterata (Hufnagel, 1767) (p. 151): 1 ex. in lichtval te
Oostkamp op 31. III. 2004, leg. R. Goemaere. Nieuw voor WV.

Pareulype berberata (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 153): 1 ex. te
Rosières op 04. V. 2004, leg. P. Fontaine. Nieuw voor BR.

Eupithecia lanceata (Hübner, 1825) (p. 155): 5 ex. werden op licht
waargenomen in het Stamprooiersbroek te Kinrooi op 16. IV. 2004, leg. Y.
Coenraerds, M. Jacobs, G. Lawrysen, C. Steeman en W. Veraghtert. Nieuw voor
LI.

Thaumetopoeidae

Thaumetopoea processionea (Linnaeus, 1758) (p. 159): 1 ex. in een lichtval
te Temat op 05. VIII. 2004, leg. S. Van Cleynenbreugel. Nieuw voor BR.

Noctuidae

Cryphia algae (Fabricius, 1775) (p. 162): 1 ex. in het natuurgebied
"Doompanne" te Koksijde op 20. VII. 2004, leg. L. Janssen e.a. Nieuw voor WV.

Mormo maura (Linnaeus, 1758) (p. 168): 1 ex. op licht in het centrum van
Gent op 16.VII.2004, leg. A. De Rycke. Nieuw voor OV. Een exemplaar werd
eveneens aangetroffen te Oostende op 02.IX.2004, leg. J. Dellaert & T.
Goethals. Nieuw voor WV.

Chloanthe hyperici (Denis & Schiffermüller, 1775) (p. 169): 1 ex. op licht te
Hoboken-Polder op 20.V.2004, leg. G. De Prins. Nieuw voor AN.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 7

Conistra rubiginosa (Scopoli, 1763) (p. 170): 1 ex. te Heule op 13.IX.2004,
leg. P. Vantieghem; verscheidene exemplaren op appelschijfjes te Deerlijk van
14 tot 22.XI.2004, leg. W. Vandemaele. Nieuw voor WV.

Dryobotodes eremita (Fabricius, 1775) (p. 171): 2 ex. in een lichtval te
Oostkamp op 22. IX. 2003, leg. R. Goemaere. Nieuw voor WV.

Lithophane leautieri (Boisduval, 1829) (p. 171): 1 ex. op licht te Kontich op
27. IX. 2004, leg. G. Sallaets; een 2de ex. te Kapellen op 12.X.2004, leg. C.
Steeman. Nieuw voor AN.

Rhyacia simulans (Hufnagel, 1766) (p. 177): 1 ex. in het natuurgebied
"Doompanne" te Koksijde op 20.VII.2004, leg. L. Janssen e.a. Nieuw voor WV.

Lymantriidae

Arctornis l-nigrum (O. F. Müller, 1764) (p. 182): 1 ex. in het Bois de
Bourlers op 22. VII. 2004, leg. Thierry Kinet. Nieuw voor HA.

Arctiidae

Euplagia quadripunctaria (Poda, 1761) (p. 186): 1 ex. op licht te Kontich
op 19. VIII. 2004, leg. G. Sallaets. Nieuw voor AN.

Dankwoord

Ik dank de volgende personen voor het meedelen van hun waarnemingen: J.-
Y. Baugnée, Y. Coenraerds, D. De Groote, J. Dellaert, G. De Prins, A. De
Rycke, D. D'Hert, P. Fontaine, R. Goemaere, T. Goethals, M. Jacobs, L. Janssen,
T. Kinet, E. Lauwers, G. Lawrysen, R. Liebeer, M. Paquay, G. Sallaets, R.
Spronck, C. Steeman, T. Temmerman, F. en W. Vandemaele, P. Vantieghem, J.
Vanwij nsberghe, W. Veraghtert en G. Vergauwen.

Bibliografie

De Fré, Ch., 1858. Catalogue des Microlépidoptères de Belgique. — Annales de la Société
entomologique beige 2: 45-162.

De Prins, W., 1998. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — Studiedocumenten van het
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 92: 1—236.

De Prins, W., 2003. Website "Catalogue of the Lepidoptera of Belgium". —

http://home.tiscali.be/be013549/82/Checklists/Lepidoptera/LepMain.htm.

Janmoulle, E., 1955. Espèces nouvelles pour la faune beige (suite). — Lambillionea 55: 3-4, 53-54,
82.

Nuss, M., Speidel, W. & Segerer, A., 2004. Fauna Europaea: Tortricidae. In: Karsholt, O. &
Nieukerken, E.J. van (eds.), Fauna Europaea: Lepidoptera, Moths. — Fauna Europaea version
1.1, http://www.faunaeur.org.

Steeman, C. & De Prins, L, 2005. Caloptilia populetorum, nieuw voor de Belgische fauna
(Lepidoptera, Gracillariidae). — Phegea 32(1): 33-35.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 8

Oegoconia caradjai, a new species for the Belgian
fauna (Lepidoptera: Autostichidae)

Willy De Prins

Samenvatting. Oegoconia caradjai , een nieuwe soort voor de Belgische fauna
(Lepidoptera: Autostichidae)

Bij het nakijken van Oegoconia- materiaal blijkt Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e,
1965, nieuw voor de Belgische fauna en tevens de gewoonste soort uit dit genus te zijn in België.
Een lijst met de vindplaatsen wordt gegeven.

Résumé. Oegoconia caradjai , une espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera:
Autostichidae)

Après examen du matériel d 'Oegoconia, une nouvelle espèce pour la faune beige est découverte,
et elle semble être la plus commune dans ce pays: Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu$e,
1965. La liste des localités est ajoutée.

Key words : Oegoconia caradjai - Belgium - faunistics - first record.

De Prins, W.: Nieuwe Donk 50, B-2100 Antwerpen, Belgium (willy.deprins@antwerpen.be).

After dissection of the genitalia of a small series of Oegoconia specimens, of
which some were caught in Belgium already more than 40 years ago, it became
clear that, apart from the two already known species Oegoconia deauratella
(Herrich-Schaffer, 1854) and O. quadripuncta (Haworth, 1828), a third species
is present in the Belgian fauna: Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e,
1965. The extemal morphology of those three species is very similar and the
individual variability overlaps in many cases, making it quasi impossible to
identify specimens without referring to the genitalia. Both former species are
mentioned from most European countries (Gozmany & Riedl 1996: 97),
including Belgium. The difficulties encountered while identifying those species
with extemal characters alone is well demonstrated by the fact that E. Janmoulle,
probably the best Belgian microlepidopterist from the mid 20th Century,
relabeled many Oegoconia specimens previously identified as deauratella as
quadripuncta and vice versa. It is strange that Janmoulle did not refer to the
genitalia, while he did so for many other difficult genera like Cnephasia,
Parornix, Phycitodes, etc. Probably, the lack of efficiënt literature data
containing clear pictures of the male and female genitalia, lead to this situation.
Fortunately, some recent publications are availbale to clear up the confusion:
Huemer (1998) and Bland (2002).

Oegoconia deauratella (Herrich-Schaffer, 1854)

Locality

Province

Date

Legit

Number

Antwerpen-

Linkeroever

Antwerpen

03.VII.1982

K. Janssens

ïd?

Essen

Antwerpen

06.07.1960

T. Hontelé

xê

Essen

Antwerpen

23.07.1960

T. Hontelé

\s

Essen

Antwerpen

29.07.1960

T. Hontelé

1(7

Essen

Antwerpen

07.07.1961

T. Hontelé

ic7

Visé

Liège

09.06.1999

R. Spronck

ic7

Visé

Liège

20.06.2000

R. Spronck

i(7

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 9

Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e, 1965

Locality

Province

Date

Legit

Number

Antwerpen

Antwerpen

22.07.2000

K. Janssens

1§

Antwerpen

Antwerpen

02.08.2002

K. Janssens

ïd'

Battice

Liège

20.06.2002

A. Georis

i'?

Berlaar

Antwerpen

15.08.1968

K. Janssens

ïd'

Essen

Antwerpen

18.07.1959

T. Hontelé

\s

Essen

Antwerpen

21.08.1960

T. Hontelé

ïd'

Mont-sur-

Hainaut

04.08.2003

J. Hecq

ïd'

Marchienne

Mortsel

Antwerpen

09.06.2004

L. Janssen

ïd'

Mortsel

Antwerpen

20.06.2004

L. Janssen

1 d

Mussy-la-Ville

Luxembourg

03.07.1961

C. Segers

ld' + ii

Mussy-la-Ville

Luxembourg

10.07.1962

C. Segers

1(5

Mussy-la-Ville

Luxembourg

06.08.1963

C. Segers

1(5

Mussy-la-Ville

Luxembourg

21.07.1967

C. Segers

1(5

Visé

Liège

04.07.1968

R. Spronck

ic5

Visé

Liège

05.06.1997

R. Spronck

1(5

Visé

Liège

04.06.1998

R. Spronck

1(5

Figures 1—4, 9. Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e, 1965: 1.- Prov. Liège, Visé,
04.vi.1998, S, leg. R. Spronck; 2 - Prov. Liège, Battice, 20.vi.2002, leg. A. Georis; 3. Prov.
Antwerpen, Mortsel, 10.vi.2004, |§f leg. L. Janssen; 4. Prov. Antwerpen, Mortsel, 09.vi.2004, <5, leg.
L. Janssen; 9.- Fig. 3 enlarged.

Figures 5-8, 10. Oegoconia deauratella (Herrich-Schaffer, 1854): 5- Prov. Antwerpen, Essen,
07.vii.1961, S, leg. T. Hontelé; 6- Great Britain, London, 20.vii.1978, S, leg. G. De Prins; 7 - Prov.
Antwerpen, Antwerpen-Linkeroever, 03.vii. 1 982, S, leg. K. Janssens; 8- Prov. Liège, Visé,
09.vi.1999, <5, leg. R. Spronck; 10 - Fig. 8 enlarged.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 10

From the above lists, it becomes clear that Oegoconia caradjai is the most
common species in Belgium. In the studied sample, no specimens of Oegoconia
quadripuncta were encountered, but it is too soon to decide to delete this species
from the Belgian list. More material should be studied.

Oegoconia caradjai is known from Northwest-Africa (Morocco), Europe
(Austria, Bulgaria, Corsica, Crete, Croatia, Czech Republic, France, Germany,
Greece, Hungary, Italy, Portugal, Romania, Russia, Sicily, Spain, Switzerland,
United Kingdom) and Asia (Turkey) (Gozmany & Riedl 1996: 97, Huemer
1998: 104).

The Caterpillar of O. caradjai lives, just like the other species of the genus
Oegoconia , at least as far as is known, of vegetable detritus. It feeds on rotten
leaves and has also been observed in waste of straw in bams and stables
(Bradford & Sokoloff 1988: 141, Bland 2002: 194). Pupation takes place in a
loose cocoon, covered with excrements, between the food.

The species is not treated in the well-known books on the Dutch Lepidoptera
(Kuchlein 1993, Kuchlein & de Vos 1999) but its presence in the Netherlands
has been recently confirmed (Koster 2004: 14, Kuchlein 2004: 29). It is the most
common Oegoconia species in that country.

Because there is a lot of confusion in this species complex, a short checklist
with synonyms are given for the species presently known from Belgium:

Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e, 1965

Oegoconia caradjai Popescu-Gorj & Capu§e, 1965: 389, fïgs. 3A, 5C.

Oegoconia deauratella (Herrich-Schaffer, 1854)

Lampros deauratella Herrich-Schaffer, 1854: 135.

= kindermanni Herrich-Schaffer, 1854: pl. 58, fig. 418, uninominal name, unavailable

= Oegoconia bacescui Popescu-Gorj & Capu§e, 1965: 397, figs. 3B, 4A, 4C, 4D, 5D

Oegoconia quadripuncta (Haworth, 1828)

Recurvaria quadripuncta Haworth, 1828: 557

= Oecophora deauratella Stainton, 1849: 14, nomen nudum, unavailable

In Central and South-Europe some more Oegoconia species occur which
might eventually turn up in Belgium. Because of the larval habits and food, it is
not impossible that the species can spread by anthropogenic means. This is
illustrated by O. novimundi (Busck, 1915) described from North- America but
occurring naturally in Austria, Croatia, Greece and Russia and which has been
found also on the Azores (Huemer 1998: 103).

Oegoconia uralskella Popescu-Gorj & Capu§e, 1965 has been recorded from
Austria, France, Germany, Russia and Switzerland. Oegoconia deluccai Amsel,

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 11

1952 is known from Crete, Croatia, Italy, Malta and Spain, and Oegoconia
parodia Gozmany, 1988 from Morocco and South Spain (Huemer 1998).

Acknowledgments

I would like to thank those people who have given their material on loan for
dissection: A. Georis, J. Hecq, L. Janssen, K. Janssens, and R. Spronck.

References

Bland, K. P., 2002. Autostichidae (Symmocidae). In: Emmet, A. M. & Langmaid, J. R. (eds.): The
Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland. Volume 4 (Part 1) Oecophoridae-
Scythrididae (excluding Gelechiidae) . — Harley Books Ltd., Great Horkesley, 326 p., 7 colour
plates.

Bradford, E. S. & Sokoloff, P. A., 1988. Gelechiidae. In: Emmet, A. M. (Ed.): A Field Guide to the
Smaller British Lepidoptera (2nd Edition). — London, 288 pp.

Gozmany, L. & Riedl, T., 1996. Autostichidae. In: Karsholt, O. & Razowski, J.: The Lepidoptera of
Europe. A Distributional Checklist. — Apollo Books, Stenstrup, 380 p.

Haworth, A. H., 1803-1828. Lepidoptera Britannica; sistens digestionem novam insectorum
lepidopterorum quae in Magna Britannia reperiuntur, larvarum pabulo, temporesque pascendi;
Expansione alarum; lensiusque volandi; synonymis atque locis observationibusque variis. Part 1
(1803): i-xxxvi, 1-136; Part 2 ([1809] 1810): 137-376; Part 3 ([1811] 1812): 377-511; Part 4
(1828): 512-609. London.

Herrich-Schaffer, G. A. W., 1847-1855. Systematische Bearbeitung der Schmetterlinge von Europa.
Volume 5, 394 pp., 132 pis. — Regensburg.

Huemer, P., 1998. Neue Erkentnisse zur Identitat und Verbreitung europaischer Oegoconia- Arten. —
Mitteilungen der münchner entomologische Gesellschaft 88: 99-117.

Koster, S., 2004. Faunistische mededelingen, Oegoconia caradjai (Lepidoptera: Autostichidae) in
Nederland. — Franje 7(14): 12-15.

Kuchlein, J. H., 2003. De kleine vlinders. Handboek voor de faunistiek van de Nederlandse
Microlepidoptera. — Pudoc, Wageningen, 715 pp.

Kuchlein, J. H., 2004. Oegoconia caradjai (Lepidoptera: Autostichidae) komt ook in Nederland voor.

— Tinea 1(3 — 4): 29-31.

Kuchlein, J. H. & de Vos, R., 1999. Geannoteerde naamlijst van de Nederlandse vlinders. —
Backhuys Publishers, Leiden, 302 pp.

Popescu-Gorj, A. & Capu§e, I., 1965. Revision d 'Oegoconia quadripuncta (Hw.) (Lepidoptera,
Gelechioidea) des collections de Roumanie. — Revue roumaine de Biologie, Zoologie 6: 389 —
405.

Stainton, H. T., 1849. An attempt at a systematic catalogue of the British Tineidae & P ter ophor idae.

— John van Voorst, London, viii + 32 pp.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 12

Notes on the distribution and ecology of Balkan
populations of the Plebeim idas - group (Lepidoptera:
Lycaenidae)

Zdravko Kolev

Abstract. The Plebeius idas - group in the Balkans is represented by at least two taxa,
croatica Grund, 1913 and baldur Hemming, 1934, which differ morphologically and
ecologically, but their relationship is unknown and data on both taxa are extremely scanty. This
report briefly reviews the available information regarding the distribution and ecological
preferences of both taxa, and provides new distributional and ecological data on Bulgarian
populations of baldur. The Balkan endemic Chamaecytisus absinthioides (Fabaceae) is identified
as a larval host plant. It is suggested, based on their coinciding ranges and field observations, that
at least Bulgarian baldur is monophagous on C. absinthioides. Some possible implications of
these observations are discussed, including the suggested bona species status of baldur.

Pe3K)Me. TpynaTa Ha Plebeius idas e npe^CTaBeHa Ha EajHcaHCKHB nonyocTpoB c Hah ManKO
^Ba TaxcoHa, croatica Grund, 1913 h baldur Hemming, 1934, kohto ce pa3JiHuaBaT kukto no
BBHuiHH 6ejie3H, Taxa h no eKOJiorauHHTe ch npeanoHHTaHHa. Te3H £Ba TaxcoHa h TexHHTe
B3aHMooTHomeHH3 ca MHoro cjiaöo no3Hara. Tyx ce oöoóiuaBa HajiHHHaTa HH^opMapHB 3a tax
h ce cfcoömaBaT hobh ^aHHH 3a pa3npocTpaHeHHeTO h eKonoraaTa Ha ÖBJirapcKHTe nonynaitHH
Ha baldur. XpaHHTejiHOTO pacTeHHe Ha rtceHHUHTe e öajiKaHCKHB eH^eMHT Chamaecytisus
absinthioides (Fabaceae). Bt>3 ocHOBa Ha TepeHHH Haömo/ieHHB h 3a6ejiexcHTejiHOTO ctBna^eHHe
Ha apeajiHTe hm ce npe^nonara, ne noHe b EtnrapHa baldur e Bepojrrao MOHO^ar Ha C.
absinthioides. 06cï>>K,aaT Ce hjhcoh cne^CTBHH ot Te3H Haömo^eHHB Btpxy bï.3mo>khhh bh^ob
CTaTyc Ha baldur.

Key words: Lepidoptera - Lycaenidae - Plebeius - idas - baldur - larval host plant -
Chamaecytisus absinthioides - Balkans - Bulgaria

Z. Kolev: Porttikuja 4 E 101, FIN-00940 Helsinki, Finland, e-mail: zdravko.kolev@helsinki.fi

Introduction

What mainstream lepidopterology currently defines as ‘ Plebeius idas ’ is in
reality a heterogeneous complex of taxa with an enormous distribution
encompassing most of the Palearctic and a large section of the Nearctic.
Taxonomists disagree on the systematic treatment of this complex to the extent
that some (e.g. Scott 1986, Gorbunov 2001) consider all taxa to belong to a
single, highly polymorphic species whereas others (e.g. Balint & Johnson 1997,
Tuzov et al. 2000) separate it into widely varying numbers of morphologically
defined species-level taxa. While the latter, ‘splitter’ position is yet to gain wider
acceptance, it is becoming increasingly clear that some taxa of this group exhibit
not only morphological but also essential ecological differences from
nominotypical idas (see e.g. Jutzeler et al. 2003). Detailed biological data and
comparison of pre-imaginal stages are lacking for most taxa of the idas- group
but where such are available, they indicate that certain morphological traits of
adult as well as pre-imaginal stages agree with differences in ecology, including
larval host-plant preferences. Therefore, in terms of communicating biologically
important information — which is one of the primary goals of biological
systematics — there is little to be gained and much to be lost by lumping all of the

Phegea 33 (1) (1. III. 2005): 13

idas- group taxa into a single species. In this light, it is necessary to take into
account ecological data in an eventual re-assessment of the status of such taxa.

Available data on the Balkan populations of the idas- group

Phenotypes and their distribution and known ecology. Morphologically the
populations of the idas - group in the Balkan Peninsula appear to belong to at
least two phenotypes, which can be categorized as ‘mediterranean’ and
‘Continental’. The first is characterized by a small size in both sexes (wingspan
20-28 mm, cf. Grand 1913, Neustetter 1938); the upperside in males is of lighter
blue with narrow black margins and in females with extensive blue suffusion.
This phenotype was described as Lycaena argyrognomon Brgstr. var. (nov.)
croatica Grand, 1913 (locus typicus Croatia: Mt. Velebit and Sebenico
[Sibenik]). The taxon Lycaena argyrognomon {idas) subsp. dalmatina
Neustetter, 1938 (locus typicus Croatia: Mt. Biokovo) was stated to possess
exactly the same extemal characters as croatica , which is why I consider it to be
a junior subjective synonym of the latter. These populations are said to occur
only in the karst massifs with mediterranean or transitional climate (but see
below!) along the Adriatic coast of former Yugoslavia (Grand 1913, Neustetter
1938, Sijaric et al. 1984). On Mt. Durmitor croatica inhabits “xerothermic”
habitats with Genista spp. from 600 to 1900 m (Sijaric et al. 1984).

The second group of populations occupies the interior of the Peninsula with
Continental climate. Morphologically it is clearly different from the first group:
both sexes are larger; the male upperside has darker, purplish-blue ground colour
with wide black marginal border and black-suffused veins; the female upperside
is always brown, with no or very limited basal blue suffusion. These populations
are currently referred to the nominal taxon Lycaeides argyrognomon baldur
Hemming, 1934 (Hesselbarth et al. 1995; Olivier et al. 1998), a replacement
name for Lycaena argyrognomon balcanica Züllich, 1929 (locus typicus
Bulgaria: Rila Mts.; Hercegovina: Vucija Bara). Olivier et al. (1998) considered
it fully possible for an older name to exist for this taxon, given its relatively wide
distribution, but I have been unable to fmd any such valid name. The distribution
of baldur is not exactly known, but includes at least the mountains of the central
and partly Southern Balkan Peninsula (Tolman & Lewington 1997: 106, as “ idas
magnagraeca ”), Turkey except the extreme north-east, the Great Caucasus and
possibly other regions of south-eastem Europe (Hesselbarth et al. 1995; Olivier
et al. 1998). This taxon occurs in an altitudinal range of 500-3000 m in Turkey
(Olivier et al. 1998), in the Balkans between 500 and 2000 m (Tolman &
Lewington 1997: 106; Coutsis & Ghavalas 2001; own data). No reliable data on
larval host plants exist for this taxon (see below). Contrary to croatica , baldur is
mesophilous or xeromesophilus and avoids xerothermic or mediterranean
habitats both in Turkey (Olivier et al. 1998) and Bulgaria (own data).

Phegea 33 (1) (1. III. 2005): 14

Fig. l.A male baldur roosting on the host plant Chamaecytisus absinthioides in the late aftemoon.
Southwestem Bulgaria, central Pirin Mts., 1750 m, 2.VII.2003. Photo: Z. Kolev.

The relative distributions of these two morphologically and ecologically
different taxa is a matter of considerable interest. Unfortunately very little
published information exists and the situation has not been a matter of specific
studies (Sijaric et al. 1984: 130; M. Sasic, in litt.). For example, the distribution
map of Plebejus idas ” in fonner Yugoslavia (Jaksic 1988: 101) does not
distinguish between these two taxa in any way. Apparently in the western
Balkans these two groups of populations occur in close proximity, and the
extemal characters of the two “races” have been noted to form a cline apparently
coinciding with the transitional zone from mediterranean to Continental climate
(Sijaric et al. 1984: 130). The same authors, however, provide an interesting bit
of information that conflicts their previous statement, namely that the “race”
croatica is obligately monovoltine regardless of the altitude and climatic
conditions whereas a population of the “Continental race” occurring in the
vicinity of Velebit (Lic, 500-600 m) has two generations (Sijaric et al. 1984:
129). Lic is situated on the mediterranean western macroslope of Velebit and in
that region there thus appears to be an overlap of the ranges (sympatry?!) of the
mediterranean “race” ( croatica ) and the so-called “Continental race” (baldur?)

Phegea 33 (1) (1. III. 2005): 15

which unfortunately the authors did not describe in more detail. I am however
inclined to disagree with these authors, whose opinion of croatica as an
ecological (mediterranean) form of idas is clearly inconsistent. This taxon occurs
in mountains farther away from the Adriatic coast which have clearly Continental
(not mediterranean) climate such as Durmitor (interestingly, these authors
themselves described the massif as a cold,.central-European type of mountain
despite the presence therein of some limited xerothermic localities) and Galicica
in Republic of Macedonia (cf. Schaider & Jaksic 1988: plate 18, fig. 14), where
one would expect the larger and darker phenotype to occur instead. Based on
what limited information is currently available to me, I thus prefer for the time
being to regard croatica as a taxon with relatively well-defmed characters
(regardless of climatic conditions), which appears to be endemic to the karst
massifs of the Dinaric mountain chain. Clearly, however, the morphological
characters of the populations of the idas- group along the mediterranean-
continental transition zone of the western Balkans deserve more detailed studies.

Larval host plants. Malicky (1961) and Jutzeler (1989, 1990) studied in
detail host plant utilization by Swiss idas. They found it to be polyphagous, the
larvae feeding on a number of plant species belonging to genera Astragalus,
Onobtychis, Melilotus, Trifoluim , Medicago , Lotus , Helianthemum and, rarely,
Hippophae. In Finland, apart from Trifolium and Lotus , also Calluna, Empetrum
and Vaccinium are cited for nominotypical idas (Marttila et al. 1992).

By contrast several other taxa, morphologically differing more or less from
idas, are reported to be mono- or oligophagous. Tolman & Lewington (1997:
106) reported that the taxon calliopis Boisduval, 1832 (locus typicus France:
Grenoble) is monophagous on Hippophae rhamnoides L. (Eleagnaceae). Two
Tyrrhenian insular endemics recently separated at species level from idas ,
namely Plebeius bellieri (Oberthür, 1910) from Corsica and Sardinia and P.
villai (Jutzeler, Leigheb, Manil, Villa & Volpe, 2003) from Elba, are
monophagous on Genista, though larvae accept Cytisus in captivity (Jutzeler et
al. 2003). As was already mentioned, the taxon croatica is implied to use
Genista spp. based on its habitat type (Sijaric et al. 1984: 129). Olivier et al.
(1998) succeeded in recording the most likely host plant (Astragalus) of the
taxon altarmena Forster, 1936 which ‘replaces’ baldur in north-eastemmost
Turkey and Transcaucasia. Hesselbarth et al. (1995) and Olivier et al. (1998)
stressed that no data on the bionomics of baldur are available, and cited data for
idas from Switzerland obtained by e.g. Malicky (1961) and Jutzeler (1989,
1990). However, there is published information for Greek “P. idas magnagraeca
Verity, 1936”, a taxon which should be considered a junior subjective synonym
of baldur on account of their entirely identical appearance. Tolman & Lewington
(1997: 106) provided the following information on larval host plants: “Vemon
Mts., Genista depressa; Rhodopi Mts., Cytisus villosus. Pupates amongst leaf-
litter or on leaves of LHP. Larvae/pupae attended by Formica pratensis.” The
source of these data is not stated (although it is likely that they are based on T.
Tolman’s own observations in Greece) and their reliability therefore is unknown.
In particular, I seriously doubt the identity of “Cytisus villosus” as the larval host

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 16

plant in Rhodopi because this mediterranean species is not known to occur in the
said massif (Andreev et al. 1992). It is very probable that this record is due to
confusion with the similar in habitus Chamaecytisus absinthioides, which is
widespread in Rhodopi throughout the whole altitudinal range of baldur (see
below). Thus any trustworthy biological data on baldur would be of
considerable interest.

New data on baldur in Buigaria

Until relatively recently Bulgarian populations of the idas- group were
considered to belong to Plebeius argyrognomon (Bergstrasser, 1779) and there
still seems to be some confusion between the two. For the First time Ganev
(1983) identified “idas” for the fauna of the country from Rhodopi Mts.
Numerous records have been published since then from the massifs Rhodopi,
Rila, Pirin and Belasitsa (Abadjiev 2001). Some records cited by Abadjiev
(2001) come from predominantly xerothermic regions at very low altitudes, e.g.
the towns of Sandanski (Krzywicki 1981) and Melnik (Lehmann 1990).
However, this strongly disagrees with the actual habitat preferences of baldur
(see below) and therefore I suspect that those records refer to the more
thermophilous argyrognomon. There have been no studies on the habitat
preferences and possible host plants of baldur in Buigaria so far.

Since 1987, I have found baldur in a number of localities in four Bulgarian
mountain ranges as follows:

Rhodopi: • the road from Prevala pass to Perelik chalet, 1800-1900 m; •
“Rozhen” astronomical observatory, 1750 m.

Rila: • the tourist route from Predela pass to Kapatnik peak, 1200-2000 m;
• Kirilova Polyana, 1400-1500 m; • Dülgi Rid ridge, 1600-1700 m.

Pirin: • Disilitsa river, the tourist route from Dobrinishte village to “Gotse
Deltchev” chalet, 1300 m; • the road and tourist route from Popovi Livadi chalet
to Orelek peak, 1500-1800 m; • the tourist route from Popovi Livadi to
Sveshtnik peak, 1500-1800 m.

Alibotush (Slavyanka): • Hambar Dere gorge, 1200-1600 m. First record
from this massif.

In my experience, Bulgarian populations of baldur appear very localized,
which raises the intriguing question of why this is so. After all, were the
available bionomical data on idas (see above) to apply also to baldur — as
Hesselbarth et al. (1995: 601) seem to believe based on the fact that all host-
plants of Swiss idas (see above) also occur in Turkey — then baldur should be
expected to be much more widespread and common in Buigaria, as most of these
plants are widespread in Buigaria (Andreev et al. 1992). In 1999 and 2003 I paid
special attention to this taxon with the aim of determining its habitat preferences
and larval host plants.

Larval host plant. In Mt. Rila at ca. 1700 m above Rilski Manastir, I
observed oviposition by a single baldur female in July 1999 on\Chamaecytisus
absinthioides (Janka) Kuzm. (Fabaceae). This is a Balkan endemic considered
by some Westem-European authors a synonym of C. eriocarpus (Boiss.)

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 17

Rothm. (e.g. Polunin 1997: 284 [implication, based on stated characters and
range]; Tolman & Lewington 1997: 56). For the purpose of the present paper I
shall adhere to the status of absinthioides as a separate species, as it is
unanimously separated from eriocarpus at species level in recent Bulgarian
botanical literature (Andreev et al. 1992; Velchev et al. 1992; BSBCP 2002).
Oviposition on a single species of course does not preclude the use of other
Fabaceae species or even genera. The following circumstances however suggest
that baldur may be monophagous on this plant in Bulgaria. Firstly, the
distribution of C. absinthioides and baldur coincide significantly in the country;
this is the only Chamaecytisus species with such a distribution in Bulgaria (Fig.
2). Until now baldur has not been found on Mt. Osogovo, but the Lepidoptera of
this mountain are very poorly studied, and there can be little doubt that
purposeful search taking into account the data reported here will uncover this
taxon there. Secondly, all populations of baldur observed by myself were always
localized in the immediate vicinity of bushes of C. absinthioides , with adults of
both sexes resting and roosting (sometimes in considerable numbers) on leaves,
seed pods and inflorescences of the plant (Fig. 1). Such behaviour is not shown
toward any other plant in the habitats of baldur , and explains the extreme
localization of its populations. In fact, in my experience the most reliable way to
detect the presence of the butterfly is through a search for this plant. Tolman &
Lewington (1997: 106) reported exactly the same close association with the host
plant in adults of the taxon calliopis, which is said to be monophagous on
Hippophae rhamnoides L. Thirdly, my observations on a population of baldur in
central Pirin in July 2003 failed to show females taking any interest in any of the
numerous Fabaceae ( Onobrychis , Trifolium, Medicago, Anthyllis ) present in
abundance in the same habitat.

Habitat. Suitable habitat for baldur , at least in Bulgaria, is therefore defmed
by the presence of Chamaecytisus absinthioides. Presently the altitudinal range
of this plant extends from 500 to 2500 m (Andreev et al. 1992). This is an early
successional plant that is among the First to populate disturbed ground in the
forest zone of Bulgarian mountains, for example areas bumed by forest fires,
slopes razed by avalanches, clear-cuts, ski runs, pastures, roadsides etc.
(Andreev et al. 1992; pers. observ.). The primary distribution of C. absinthioides
in an undisturbed vegetational succession under the currently prevalent climatic
conditions is confmed almost exclusively to the upper forest and lower subalpine
zone, especially towards the natural tree line, where it occurs in very strong
populations inside the thinning forest as well as immediately above the timber
line (pers. observ.). It can therefore be concluded that both this plant and baldur
owe much of their occurrence at lower altitudes to human activities such as
logging, animal husbandry, or road building that have not only created suitable
habitats but perhaps also facilitated the physical dispersal of seeds of the host
plant.

Phegea 33 (1) (1. III. 2005): 18

Fig. 2. Records of baldur in Bulgaria (black dots) superimposed onto the approximate range of
Chamaecytisus absinthioides (dark grey solid colour), the latter drawn according to data from
Andreev et al. (1992), Velchev et al. (1992), BSBCP (2002) and personal observations.

Biogeographical considerations. An interesting parallel exists between
baldur and Colias caucasica Staudinger, 1871 (Pieridae). In Bulgaria both are,
as far as known, monophagous on C. absinthioides (cf. Abadjiev 1994 for C.
caucasica balcanica Rebel, 1901), though elsewhere different host plants have
been reported for both (Tolman & Lewington 1997). Finally, the ranges of
baldur and caucasica resemble each other considerably (the mountains of the
Balkan Peninsula, Turkey and Caucasus), even though the range of caucasica is
much more disjunct. It is therefore not far-fetched to theorize a similar
evolutionary history for both taxa, which presumably evolved in the mid- to late
Pleistocene in northem Asia Minor and thence colonized the Balkans across the
land bridge connecting the two regions during one of the Pleistocene glacials.

With regard to the distribution of baldur , an interesting circumstance needs
to be noted here. Recent European butterfly guides (Tolman & Lewington 1997:
106; Tolman 2001 : 86; Tshikolovets 2003: 50) portray the distribution of “idas”
as being continuous between Central- and Eastem Europe and the Balkan
Peninsula. In reality, there is a considerable gap which at its widest extends
across the central and northem parts of Bulgaria, as seen in Fig. 2. This gap is
also clearly seen on the map in Kudma (2002: 246), where the nearest records of
“ idas ” to the north of the Bulgarian range of baldur appear to be in lowlands of
southemmost Romania along the Danube just north of Bulgarian territory. To a
lesser degree such a gap can be seen on the map of “idas” in former Yugoslavia

Phegea 33 (1) (1. III. 2005): 19

(Jaksic 1988: 101) between the main mountain chains in the south and west and
the plains along the Danube in the north and north-east.

The existence of a discontinuity between the ranges of baldur and other
populations of the idas- group to the north, assuming it is not an artefact due to
uneven sampling effort in different regions of the Balkans, may be explained by
the Pleistocene isolation of the two taxa in different refugia. In support of this
possibility, it must be noted that a strikingly similar allopatry in the Balkans
exists between the closely related Lycaena hippothoe (Linnaeus, 1761) and L.
candens (Herrich-Schaffer, [1844]). The Balkan as well as total range of the
latter species mostly corresponds to that of baldur (cf. Hesselbarth et al 1995).

The records of “idas” from the northem Balkans in close proximity to
Bulgaria suggest that such populations may be found in the northem lowlands of
that country. I have not yet been able to ascertain the taxonomie status of the
northem Balkan “idas”. According to collection material examined by myself (in
Zoological Museum - Helsinki) and published illustrations (Tshikolovets 2003)
populations that phenotypically correspond well to nominotypical idas are
widespread in the lowlands of Central and Eastem Europe north of the Balkans.
For the time being, I am therefore inclined to think that the lowland populations
of the northemmost Balkan Peninsula will tum out to correspond better to
nominotypical idas rather than to baldur. This problem too is in need of further
detailed studies.

Conclusion

Although being apparently closely related to Central- and Northem-
European (nominotypical) idas , baldur differs from the former in two notable
respects. Firstly, there are fairly stable morphological differences between the
two, namely the very wide black marginal border and the darker, purplish-blue
ground colour on the male upperside of baldur males and the absence, or nearly
so, of blue suffusion in baldur females. It has to be noted that in these
characters, and thus in overall appearance, baldur is very close to another taxon
of the idas - group, nevadensis (Oberthür, 1896), restricted to S Spain. Recent
studies suggest that characters such as these may correlate with a distinctness at
the species level in at least some taxa of the idas- group (Jutzeler et al. 2003).
Secondly, while idas and baldur are similar in that both are mesophilous and
avoid xerothermic or mediterranean conditions, the data reported here show that
baldur is characterized by monophagy in a substantial part of its Balkan range,
quite unlike the polyphagous habits of Central- and Northem-European idas.
There appears to be a gap between the ranges of these two taxa in the central and
northem Balkans, which perhaps has to do with the hypothesized Anatolian
origin for baldur. All this lends some credence to the viewpoint of Balint &
Johnson (1997), who treated baldur as specifically distinct from idas. However,
the situation probably cannot be satisfactorily resolved without phylogenetic
studies of the idas- group that involve DNA analysis.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 20

Acknowledgements

I thank Martina Sasic (Croatian Natural History Museum - Zagreb) for her
kind assistance with bibliographical references and information.

References

Abadjiev, S., 1994. The larval foodplant of Colias caucasica balcanica (Rebel, 1901) in Bulgaria
(Lepidoptera: Pieridae). — Phegea 22: 97-98.

Abadjiev, S., 2001. An atlas of the distribution of the butterflies in Bulgaria (Lepidoptera:
Hesperioidea & Papilionoidea). — Pensoft Publishers, Sofia - Moscow, 335 pp.

Andreev, N., Anchev, M., Kozhukharov, S., Markova, M., Peev, D. & Petrova, A., 1992.
[ Identification guide to the higher plants of Bulgaria ]. — Nauka i izkustvo, Sofia, 788 pp. (in
Bulgarian).

Balint, Z. & Johnson, K., 1997. Reformation of the Polyommatus section with a taxonomie and
biogeographic overview (Lepidoptera, Lycaenidae, Polyommatini). — Neue entomologische
Nachrichten 40: 1-68.

BSBCP: Bulgarian-Swiss Biodiversity Conservation Programme, 2002. Flora bulgarica. An
interactive CD-Rom. - Bulgarian-Swiss Biodiversity Conservation Programme; Pro Natura -
Switzerland.

Coutsis, J. G. & Ghavalas, N., 2001. The skippers and butterflies of the Greek part of the Rhodopi
massif (Lepidoptera: Hesperioidea & Papilionoidea). — Phegea 29: 143-158.

Ganev, J., 1983. [New and rare butterflies (Macrolepidoptera) to the Bulgarian fauna], — Acta
zoologica bulgarica 21: 89-94 (in Bulgarian).

Gorbunov, P. Y., 2001. The butterflies of Russia: classification, genitalia, keys for identification
(Lepidoptera: Hesperioidea and Papilionoidea). — Thesis, Ekaterinburg, 320 pp.

Grund, A., 1913. Ueber neue und bekannte Lepidopteren-Formen der kroatisch-slawonischen Fauna.
— Internationale entomologische Zeitschrift VII (19) 127-128.

Hesselbarth, G., Oorschot, H. van, & Wagener, S., 1995. Die Tagfalter der Türlcei unter
Berücksichtigung der angrenzenden Lander. — Selbstverlag Sigbert Wagener, Bocholt. Band
1+2, 1354 pp., Band 3, 847 pp.

Jaksic, P., 1988. Privremene karte rasprostranjenosti dnevnih leptira Jugoslavije (Lepidoptera,
Rhopalocera) . — Soc. ent. Jugoslavica, Editiones separatae, Zagreb, 215 pp. (in Serbo-
Croatian).

Jutzeler, D., 1989. Weibchen der Blaulingsart Lycaeides idas L. riechen ihre Wirtsameisen
(Lepidoptera: Lycaenidae). — Mitteilungen der entomologische Gesellschaft Basel, N.F. 39: 95—
118.

Jutzeler, D., 1990. Weibchen der Blaulingsart Lycaeides idas L. riechen ihre Wirtsameisen,
Nachtrage aus den Jahren 1989 und 1990 (Lepidoptera: Lycaenidae). — Mitteilungen der
entomologische Gesellschaft Basel, N.F. 40: 66—71.

Jutzeler, D., Leigheb, G., Manil, L., Villa, R. & Volpe, G., 2003. Deux espèces de Lycènes négligées
de 1’espace tyrrhénien: Lycaeides bellieri Oberthür (1910) de Sardaigne et de Corse et Lycaeides
villai sp. n., de File d’Elbe (Lepidoptera: Lycaenidae). — Linneana Belgica XIX, no. 2: 65-80.

Krzywicki, M., 1981. Anmerkungen zur Tagfalterfauna Bulgariens. — Nota lepidopterologica 4: 29-
46.

Lehmann, L., 1990. Beitrag zur Makrolepidopterenfauna Südwestbulgariens mit Bemerkungen zur
subspezifischen Gliederung (Lepidoptera). — Atalanta 21: 121-138.

Malicky, H., 1961. Über die Biologie von Lycaeides idas L., inbesondere über seine Symbiose mit
Ameisen. — Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft österreichischer Entomologen 13: 33 — 49.

Marttila, O., Haahtela, T., Aamio, H. & Ojalainen, P., 1992. Paivaperhosopas [Butterfly guide]. —
Kirjayhtyma, Helsinki, 150 pp. (in Finnish).

Neustetter, H., 1938. Eine neue Lycaena aus Dalmatien. — Entomologische Rundschau Stuttgart LV
(25): 315-316.

Olivier, A., van der Poorten, D. & De Prins, W., 1998. Rhopalocera and Grypocera of Turkey 16.
Taxonomie notes on Plebeius chris tophi and Plebeius idas in northeastem Turkey (Lepidoptera:
Lycaenidae). — Phegea 26: 87-102.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 21

Schaider, P. & Jaksic, P., 1989. Die Tagfalter von jugoslawisch Mazedonien. — Paul Schaider,
München, 177 pp., 46 pis.

Scott, J. A., 1986. The butterflies ofNorth America. A natural history and field guide. — Stanford
University Press, xvi + 583 pp., 64 pis.

Sijaric, R., Lorkovic, Z., Camelutti, J. & Jaksic, P., 1984. Fauna Durmitora. Sveska 1. Rhopalocera
(Insecta, Lepidoptera) . — Cmogorska akademija nauka i umjetnosti. Posebna izdanja, knjiga
XVIII, Otdeljenje prirodnih nauka, knjiga 1 1 : 95-184 (in Serbo-Croatian).

Tolman, T. W. & Lewington, R. 1997. Butterflies of Britain and Europe. — Collins Field Guide
Series, HarperCollins Publishers, 320 pp., 104 pis.

Tolman, T. W., 2001. Photographic Guide to the Butterflies of Britain and Europe. — Oxford
University Press, xvi + 305 pp.

Tshikolovets, V. V., 2003. Butterflies of Eastern Europe, Urals and Caucasus. An Illustrated guide.
— Kyiv - Bmo, 176 pp.

Tuzov, V. K., Bogdanov, P. V., Churkin, S. V., Dantchenko, A. V., Devyatkin, A. L., Murzin, V. S.,
Samodurov, G. D. & Zhdanko, A. B., 2000. Guide to the butterflies of Russia and adjacent
territories (Lepidoptera, Rhopalocera). Vol. 2. Libytheidae, Danaidae, Nymphalidae,
Riodinidae, Lycaenidae. — Pensoft Publishers, Sofia - Moscow, 580 pp.

Velchev, V. I., Kozhukharov, S. I. & Anchev, M. E. (eds.), 1992. Atlas of the endemic plants in
Bulgaria. — Izdatelstvo na BAN, Sofia, 204 pp. (in Bulgarian).

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 22

Rouwtorren en enkele verwanten aan de westrand van
Brussel (Coleoptera: Tenebrionidae, Alleculidae,
Lagriidae, Serropalpidae)

Willy Troukens

Abstract. Tenebrionidae and some relatives at the westside of the Brussels region
(Coleoptera)

Since 1980 nine species of Tenebrionidae and four related ones were observed at the westside of
Brussels: Blaps mucronata Latreille, Eledona agaricola (Herbst), Diaperis boleti Linnaeus,
Scaphidema metallicum (Fabricius), Alphitobius diaperinus (Panzer), Hypophloeus bicolor
(Olivier), Tenebrio molitor Linnaeus, Cylindronotus laevioctostriatus (Goeze), Prionychus ater
Fabricius, Lagria hirta (Linnaeus), Melandrya caraboides Linnaeus, and Hallomenus binotatus
(Quensel)

Résumé. Tenebrionidae et quelques proches parents a la périphérie ouest de Bruxelles
(Coleoptera)

Depuis 1980 neuf espèces de Tenebrionidae et quatre espèces apparentées furent observées dans
la zone occidentale de Bruxelles: Blaps mucronata Latreille, Eledona agaricola (Herbst),
Diaperis boleti Linnaeus, Scaphidema metallicum (Fabricius), Alphitobius diaperinus (Panzer),
Hypophloeus bicolor (Olivier), Tenebrio molitor Linnaeus, Cylindronotus laevioctostriatus
(Goeze), Prionychus ater Fabricius, Lagria hirta (Linnaeus), Melandrya caraboides Linnaeus et
Hallomenus binotatus (Quensel).

Key words: Belgium - faunistics - Tenebrionidae - Alleculidae - Lagriidae - Serropalpidae
- Coleoptera.

Troukens, W.: Ninoofsesteenweg 782/8, B-1070 Anderlecht.

Rouwtorren, ook zwartlijven genoemd (Tenebrionidae), zijn bij
keverliefhebbers niet bepaald populair. Toch vormen zij een soortenrijke familie
die vooral thuishoort in de woestijnachtige gebieden van de tropen en de
subtropen. Wereldwijd zijn méér dan 11.000 soorten beschreven (Lyneborg
1977: 127). In België werden tot nu toe 40 soorten geregistreerd waarvan slechts
een tiental regelmatig wordt waargenomen (Libbrecht 1988: 1-56).

De meeste inlandse rouwtorren zijn zwart, soms met een typische sculptuur
op de dekschilden en op het halsschild. Hun lichaamsvorm is zeer verschillend
en sommige soorten vertonen een opvallende gelijkenis met andere
keverfamilies. Een eigenaardigheid voor onze kust zijn twee zandkleurige
soorten: de strandrouwtor (. Phalera cadaverina Fabricius, 1792) die men op het
strand onder rottend organisch materiaal kan aantreffen en de gele helmtor
(Cylindronotus pallidus Curtis, 1830) die uitsluitend op de eerste duinenrij
voorkomt (Reclaire 1951: 41-42). Ondanks hun vormenrijkdom zijn rouwtorren
in één oogopslag te herkennen aan hun snoervormige, 1 1 -ledige sprieten die naar
het uiteinde toe soms verdikt zijn. Sommige soorten zijn ongevleugeld. Hun
dekschilden zijn aan de naad met elkaar vergroeid. Andere soorten bezitten
vleugels. Tijdens zwoele nachten komen ze op licht af. Men vindt ze dan
regelmatig in lichtvallen. Toch worden rouwtorren weinig opgemerkt. Het zijn
nachtactieve kevers die men moet zoeken in oude kelders, schuren, stallen,
paddestoelen en onder boomschors. In de regel zijn het thermofiele

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 23

(= warmteminnende) dieren. Bepaalde soorten vindt men daarom uitsluitend in
onze zeeduinen en in heidegebieden.

In de landen en op de stranden rondom de Middellandse Zee zijn rouwtorren
veel algemener. De vele soorten treden er een beetje op als "gezondheidspolitie"
omdat zij leven van rottende plantaardige of dierlijke stoffen, alsook van
uitwerpselen (Keer 1930: 830). In dit verband vertelt Aubert (1971: 29) een
merkwaardig feit. Onder de zitplaatsen van de arena's in de Franse stad Nïmes
bevinden zich hokjes die door de toeschouwers gebruikt worden als latrines. Tot
in het midden van de vorige eeuw stak het er niet zo nauw met de hygiëne.
Uitwerpselen en vuil papier lagen er zomaar op de grond. Verschillende soorten
rouwtorren van het geslacht Blaps hadden er al sinds de Romeinse tijd hun intrek
genomen. Ze vonden er immers voedsel in overvloed. In de donkere hokjes
krioelde het jaar-in-jaar-uit van de kevers. De beestjes waren niet te tellen en
Aubert spreekt dan ook heel terecht van duizenden individuen.

In 1988 publiceerde Marie Bénédicte Libbrecht haar "Catalogue des
Tenebrionidae de Belgique". Het is een overzichtelijk en zeer bruikbaar
werkinstrument. De verspreidingskaartjes geven echter de indruk dat vooral
gebruik werd gemaakt van oudere gegevens. Dit artikel is dan ook vooral
bedoeld om materiaal te leveren als aanvulling van deze kaartjes en
keverliefhebbers aan te sporen om op zoek te gaan naar rouwtorren.

Al meer dan 25 jaar onderzoek ik de keverfauna aan de westrand van
Brussel. Wat betreft de Tenebrionidae werden hier tot nu toe 9 soorten ontdekt,
evenals 4 aanverwante soorten. In de nu volgende opsomming volgt een
summiere beschrijving van elke soort met enkele bijzonderheden over hun
vondst en hun levenswijze.

1. Blaps mucronata Latreille, 1804 (Toegespitste kelderkever) (fig. 1)

Deze rouwtor is een zwarte, vleugelloze kever van 20 a 25 mm. Hij leeft in

schuren en kelders waar hij op zoek gaat naar schimmelende plantaardige resten.
Zijn somber uitzicht en zijn voorliefde voor donkere plaatsen gaf aanleiding tot
een dwaas bijgeloof. Zijn verschijning zou de dood aankondigen (Reclaire 1951:
321).

Van 1996 tot 1999 ontdekte Remi Guinez te Vorst (Brussel) in het totaal 8
exemplaren. Hij vond ze telkens in februari en maart op de pui van een oud
gebouw. Eén enkel exemplaar werd ook gevonden op 28.X.1998. B. mucronata
was in het Brusselse tot nu toe onbekend (Libbrecht 1988: 33).

2. Eledona agaricola (Herbst, 1783) (fig. 2)

Dit kevertje lijkt op bepaalde schors- of houtkevers. E. agaricola meet
nauwelijks 2 a 3 mm. Hij is donkerbruin met ruwe stippen op kop en halsschild.
De dekschilden vertonen een structuur van strepen, afgewisseld met stippelrijen.
Harde (1982: 210) schrijft dat dit insect vooral leeft in boomzwammen
(Polyporus) van verschillende loofbomen maar vooral op wilgen ( Salix ). Op
26.IX.1980 vond ik te Dilbeek 2 agaricola's in boomzwammen van een zieke
pruimelaar (Prunus). In dezelfde omgeving ontdekte ik op 03. VI. 2002 ook een

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 24

exemplaar in een kleine lichtval. Dit kevertje zou nergens zeldzaam zijn maar in
het Brusselse zijn slechts een viertal oude vindplaatsen bekend van vóór 1950
(Libbrecht 1988: 34). Nieuw voor Dilbeek.

Figuren 1-3. 1- Blaps mucronata Latreille, 1804, 2- Eledona agaricola (Herbst, 1783), 3-
Diaperis boleti (Linnaeus, 1758).

3. Diaperis boleti (Linnaeus, 1758) (Boletenzwartlijftor) (fig. 3)

De boletenzwartlijftor kan men allicht verwarren met een lieveheersbeestje.
Het is een ovaal kevertje met een sterk gewelfd, glanzend lichaam, slechts 6
a 8 mm lang. Zeer opvallend zijn de zwarte dekschilden met de rode
dwarsbanden en de fijne stippelrijen. Evenals de vorige soort leeft D. boleti in
boomzwammen op verschillende loof- en naaldbomen (Keer 1930: 841).

Ondanks intensief speurwerk ontdekte ik dit torretje in Dilbeek pas voor het
eerst in 2000: 2 exemplaren in een kleine lichtval. In de onmiddellijke omgeving
stonden veertigjarige berken ( Fagus ) en kaarspopulieren (Populus) die door
overmatig snoeien stonden te verkwijnen. Hoog op hun stammen groeiden
boomzwammen. Mogelijk hadden de diertjes zich daarin ontwikkeld. In 2003
kreeg ik opnieuw 3 exemplaren in de lichtval. Alle vangsten hadden plaats in
mei, juni en juli. Volgens Keer (1930: 841) kan men dit kevertje nog aantreffen
tot in oktober. In het Brusselse zijn vondsten bekend van 5 lokaliteiten, maar alle
van vóór 1950 (Libbrecht 1988: 27). Voor Dilbeek is D. boleti totaal nieuw.

4. Scaphidema metallicum (Fabricius, 1792) (flg. 4)

Dit eivormige rouwtorretje wordt gekenmerkt door zijn donkerbronzige of
blauwe metaalglans. Het meet nauwelijks 5 a 6 mm. Elk dekschild heeft 7
volledige, duidelijke puntrijen. De larven leven in boomzwammen terwijl de

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 25

kever zelf te vinden is onder schors tussen schimmelend en vermolmd hout van
verschillende loofbomen (Harde & Severa 1982: 212).

Ik ving S. metallicum twee keer onder wilgenschors: te Sint-Jans-Molenbeek
3 exemplaren op 14.11.1981 en te Dilbeek 1 exemplaar op 11. IX. 1999. Volgens
Harde & Severa (1982: 212) zou dit kevertje overal algemeen voorkomen maar
voor het Brusselse noemt Libbrecht (1988: 27) slechts 4 lokaliteiten, alle van
vóór 1950. De soort is nieuw voor Dilbeek en Sint-Jans-Molenbeek.

Figuren 4-6. 4- Scaphidema metallicum (Fabricius, 1792), 5- Alphitobius diaperinus (Panzer,
1796), 6 Hypophloeus bicolor (Olivier, 1790).

5. Alphitobius diaperinus (Panzer, 1796) (fig. 5)

A. diaperinus is een langovaal kevertje van 4 a 6 mm. Zijn kleur is zwart of
donkerbruin met een lakglans. De dekschilden vertonen fijne stippelrijen. In
Calwer Keverboek (Keer 1930: 848) staat dit rouwtorretje nog vermeld onder
een andere naam: A. piceus (Olivier, 1792).

Harde & Severa (1982: 212) noemen dit kevertje een kosmopoliet dat men
haast uitsluitend in bedorven eetwaren aantreft. Toch is A. diaperinus geen echt
voorraadinsect. Zijn aanwezigheid in meel- en graanproducten is echter een
goede aanwijzing voor de slechte kwaliteit ervan.

In de Brusselse vivariumwinkels verkoopt met diaperinus-larven als levend
voedsel voor kleine reptielen en bepaalde kooivogels. Men kan ze verder
opkweken met stukjes appel. Toch moet dit rouwtorretje ook in de vrije natuur
voorkomen. In Dilbeek kreeg ik van 1983 tot 2003 4 exemplaren in de kleine
lichtval: 3 keer in de maand augustus en 1 keer op 08.X.2001. Libbrecht (1988:
21) meldt slechts één vangst uit het Brusselse (Elsene), ook weer van vóór 1950.

6. Hypophloeus bicolor (Olivier, 1790) (fig. 6)

Van dit kleine, cilindervormig rouwtorretje zijn de kop, het halsschild en de
voorste helft van de dekschilden bruin. De rest is zwart. Libbrecht (1988: 24)
gebruikt voor dit kevertje de genusnaam Corticeus. Het diertje is 3,5 a 4 mm
lang en leeft in zieke loofbomen in de gangen van schorskevers (Scolytidae). Na
de grote iepensterfte van 1980 was H. bicolor overal te vinden onder schors van

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 26

dode iepen ( Ulmus ) waar hij jacht maakte op de larven van de iepenspintkever
(Scolytus scolytus Fabricius, 1775).

Te Dilbeek ontdekte ik op 30.1.1981 3 exemplaren onder losse iepenschors.
In dezelfde buurt vond ik in 2001 en 2002 verschillende exemplaren in een
kleine lichtval, alle van eind juli tot eind augustus. Hoewel H. bicolor in het
Brusselse niet zeldzaam is, zijn slechts gegevens bekend van vóór 1950
(Libbrecht 1988: 38). Nieuw voor Dilbeek.

Figuren 7-8. 7.- Tenebrio molitor Linnaeus, 1758, 8 - Cylindronotus laevioctostriatus (Goeze,
1777).

7. Tenebrio molitor Linnaeus, 1758 (Meeltor) (fig. 7)

De meeltor is de meest algemene rouwtor. Hij is matglanzend zwart of bruin
met duidelijke dekschildstrepen. Zijn lengte varieert van 12 tot 18 mm.

T. molitor is wereldwijd verspreid en is een geducht voorraadinsect. Hij kan
veel schade aanrichten in graan- en meelproducten. Toch is hij ook in de vrije
natuur niet zeldzaam. Men kan hem aantreffen in houtmolm en in vogelnesten.
De meeltor wordt veel gekweekt als voedsel voor kooivogels en kleine reptielen.
Aan de westrand van Brussel worden elke zomer verschillende exemplaren
gevonden in woningen, op gevels maar ook regelmatig in een kleine lichtval te
Anderlecht en te Dilbeek.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 27

8. Cylindronotus laevioctostriatus (Goeze, 1777) (Bronskleurige zwartlij f)

(fig- 8)

Deze pekzwarte rouwtor is smal eivormig en meet 7 a 1 2 mm. Soms heeft hij
een bronzige glans. Zijn dekschilden vertonen elk 8 ondiepe puntstrepen. C.
laevioctostriatus voelt zich vooral thuis in parken en bossen waar hij zich
verbergt onder schors van naaldbomen en beuken (Reclaire 1951: 218). De
larven ontwikkelen zich in vochtig, vermolmd hout.

Dit kevertje is blijkbaar nergens zeldzaam (Libbrecht 1988: 41). Voor het
Brusselse noteerde ik volgende vangsten: Itterbeek, 27.IV. 1983 1 ex.;
Anderlecht, 13.IX.1993 1 ex. op een huisgevel; Braine-l'Alleud, 06. IV. 2002 2
ex. in het Bois d'Ophain in houtmolm onder schors van een oude beukenstronk.
Dat men soms hard moet zoeken bleek uit een recente vondst in de beboste
binnenduinen te Wenduine. Op 14. IV. 2003 ontdekte ik daar een exemplaar
tussen de schubben van een grote denappel!

9. Bolitophagus reticulatus (Linnaeus, 1767)

Op 03. VIII. 2004 vond ik in mijn kleine Heath-val te Dilbeek een mannetje
van deze zeer zeldzame rouwtor (zie voor een uitgebreide nota hierover
Troukens 2004: 151-152).

Figuren 9-10. 9 -Prionychus ater (Fabricius, 1775), 10 -Lagria hirta (Linnaeus, 1758).

10. Prionychus ater (Fabricius, 1775) (fig. 9)

P. ater is geen rouwtor maar behoort tot de familie van de zwartkevers
(Alleculidae). Zijn lichaam is smal eivormig en matglanzend zwart. De
dekschilden vertonen fijne strepen met een dichte stippelstructuur in de
tussenruimten. Deze kever is 12 a 14 mm lang. Hij leeft onder losse schors in
houtmolm van oude loofbomen zoals linden ( Tilia ), eiken ( Quercus ) en beuken
Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 28

(Fagus) (Aubert 1971: 27). Ikzelf vond hem ooit in de oude kerktoren van
Lissewege.

Aan de westrand van Brussel is P. ater vrij gewoon. Sinds 1983 vind ik hem
jaarlijks te Anderlecht en te Dilbeek van juni tot september in een kleine lichtval.
Op 26. VI. 2002 werd te Dilbeek ook een exemplaar ontdekt in de molm van een
holle wilg (Salix).

Figuren 1 1-12. 11- Melandrya caraboides (Linnaeus, 1761), 12 - Hallomenus binotatus (Quensel).

11. Lagria hirta (Linnaeus, 1758) (Gewone ruigkever) (fig. 10)

L. hirta behoort tot de familie van de ruigkevers (Lagriidae). Zijn lengte
bedraagt 7 a 10 mm. Hij onderscheidt zich van de rouwtorren door het kleine,
rolronde halsschild. Het kevertje is zwart met een sterke beharing maar valt
vooral op door zijn bruingele dekschilden. Ook de platte, brede larven zijn
langbehaard. Zij ontwikkelen zich in afgevallen bladeren waarin zij ook
overwinteren (Harde & Severa 1982: 208). In de tropen kunnen bepaalde
ruigkeverlarven veel schade aanrichten omdat zij zich voeden met verse
bladeren. Zo veroorzaakte Lagria villoca in het voormalige Duits Oost-Afrika
regelmatig kaalvraat in de rubberplantages (Keer 1930: 819).

In België is L. hirta overal algemeen. Men vindt hem de hele zomer op
bomen, struiken en op bloeiende planten. Hij zit ook dikwijls in mijn kleine
lichtval te Dilbeek.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 29

12. Melandrya caraboides (Linnaeus, 1761) (fig. 11)

Deze zwarte matglanzende kever is 10 a 16 mm lang en behoort tot de
familie van de Serropalpidae. De gestreepte dekschilden zijn achteraan duidelijk
afgeplat en daardoor wat verbreed.

L. caraboides leeft in vermolmd hout van schimmelende loofhoutstronken
(Keer 1930: 817). De kever zou niet zeldzaam zijn maar voor het Brusselse
noteerde ik slechts de 3 volgende vangsten: Dilbeek, 25.V.1989 1 ex. aan
bosrand; Dilbeek, 16.V.2002 1 ex. in lichtval in de tuin; Anderlecht, 28. IV. 2003
1 ex. op een huisgevel.

13. Hallomenus binotatus (Quensel) (fig. 12)

Zoals de meeste Serropalpidae is H. binotatus vooral 's nachts actief. Het is
een slank kevertje van 3,5 a 6 mm. De bruine dekschilden vallen enigszins op
door de lichtere schoudervlekken. Kenmerkend zijn ook de twee zwarte
lengtevlekken op het halsschild.

Volgens Keer (1939: 812) leeft dit insect in boomzwammen ( Polyporus ) en
op schimmelend loof- en naaldhout. De imago's worden aangetroffen van mei tot
laat in de herfst (Kaszab 1969: 202).

Op 30.IX.2000 vond ik 1 exemplaar in mijn lichtval te Anderlecht. Dit is tot
nu toe mijn enige vangst. Alhoewel bekend in geheel Europa is H. binotatus
blijkbaar nergens gewoon.

Dankwoord

Dit artikel kon geschreven worden dankzij de bereidwillige medewerking
van Remi Guinez (Vorst) en Ronni Moens (Itterbeek) die mij hun
collectiemateriaal ter beschikking stelden en Stéphane Hanssens (|) die mij
rondleidde in het Bois d'Ophain. Hartelijk dank!

Bibliografie

Aubert, L., 1971. Atlas des Coléoptères de France, Belgique, Suisse. Tomé II. — Ed. N. Boubée &
Cie., Paris.

Harde, K. W. & Severa, F., 1982. Thieme's kevergids. — W. J. Thieme & Cie, Zutphen.

Kaszab, Z., 1969. Serropalpidae. In: Freude, Harde & Löhse. Die Kafer Mitteleuropas, Band 8. —
Goecke & Evers Verlag, Krefeld.

Keer, P. M., 1930. Calwer keverboek. — W. J. Thieme & Cie, Zutphen.

Libbrecht, M. B., 1988. Catalogue des Tenebrionidae de Belgique. — Studiedocumenten van het
Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 51 .

Lyneborg, L., 1977. Kevers in kleur. — Moussault's Uitgeverij BV, Baam.

Reclaire, A., 1951. Kevers. — Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht.

Troukens, W., 2004. Bolitophagus reticulatus aan de westrand van Brussel (Coleoptera:
Tenebrionidae). — Phegea 32(4): 151-152.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 30

Endothenia pullana, nieuw voor de Belgische fauna
(Lepidoptera: Tortricidae)

Frans Groenen

Abstract. Endothenia pullana, new for the Belgian fauna (Lepidoptera: Tortricidae)

On 2 1 June 2003 a specimen of Endothenia pullana (Haworth, 1811) was caught along the
Beverlo canal at Lommel (Belgium, province of Limburg). This is the fïrst Belgian record of this
species. The Caterpillar lives in the root and the stem of Stachys palustris.

Résumé. Endothenia pullana, espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera:
Tortricidae)

Le 21 juin 2003, un exemplaire d 'Endothenia pullana (Haworth, 1811) fut trouvé le long du
canal de Beverlo a Lommel (province de Limbourg). II s'agit de la première capture de cette
espèce en Belgique. La chenille vit dans la racine et la tige de Stachys palustris.

Key words: Endothenia pullana - Belgium - faunistics - first record.

Groenen, F.: Dorpstraat 171, NL-5575 AG Luyksgestel. E-mail: groene.eyken@chello.nl.

Inleiding

In juni 2001 werd Endothenia pullana (Haworth, 1811) verzameld langs het
kanaal van Beverlo te Lommel in de provincie Limburg. De soort wordt hier
gemeld als nieuw voor België.

1

Figuur 1: Endothenia pullana (Haworth, 1811), België, provincie Limburg, Lommel, 23.VI.2001,
leg. F. Groenen (Foto Jurate De Prins).

Endothenia pullana (Haworth, 1811)

Tijdens een korte verzameltocht op 23 juni 2001 langs het kanaal van
Beverlo, ter hoogte van de buurtgemeenschap Stevensvennen in de gemeente
Lommel, provincie Limburg, werd een Tortricide behorende tot het genus

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 31

Endothenia Stephens, 1852 verzameld. De vlinder is, na genitaalonderzoek
(genitaalpreparaat FG0785) gedetermineerd als Endothenia pullana (Haworth,
181 1). De soort is nieuw voor de Belgische fauna.

Op uiterlijke kenmerken is E. pullana moeilijk te onderscheiden van E.
ustulana (Haworth, 1811) en E. nigricostana (Haworth, 1811). Voor een zekere
determinatie is het maken van een genitaalpreparaat noodzakelijk. In Bradley et
al. (1979) zijn de verschillen in uiterlijke kenmerken beschreven en zijn de
genitaliën afgebeeld.

Biologie

De rups van E. pullana leeft van september tot mei in de stam en wortelstok
van moerasandoorn ( Stachys palustris) waar hij leeft van het merg. De rups
verpopt in een cocon bij de door de rups gemaakte uitvliegopening in de stam
van de voedselplant. De vlinder vliegt in juni en juli op zonnige middagen in
natte terreinen waar de voedselplant groeit (Bradley et al. 1979).

Vindplaats

De vlinder is gesleept uit de oeverbeplanting, waartussen enkele exemplaren
van moerasandoorn groeiden, langs het kanaal van Beverlo. De oeverbeplanting
bestaat uit een één a twee meter brede strook van kruidachtige begroeiing. Het
kanaaltje wordt aan de westelijke zijde begrensd door een bosachtig gebied met
daarin bebouwing en een droog braakliggend terrein. Aan de oostzijde van het
kanaal ligt een groot zandwinningsgebied.

Verspreiding

E. pullana is bekend uit Slowakije, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië,
Nederland en Oostenrijk (Karsholt & Razowski 1996). Razowski (1995)
vermeldt de soort uit West-Europa, Oekraïne, Rusland en de Baltische landen.

Dankwoord

Ik wil Knud Larsen, Soborg, Denemarken bedanken voor het controleren van
de determinatie en Jurate De Prins voor de kleurenfoto.

Literatuur

Bradley, J. D., Tremewan, W. G. & Smith, A., 1979. British Tortricoid Moths. Tortricidae:
Olethreutinae. — The Ray Society, 336 pp.

Karsholt, O. & Razowski, J., 1996. The Lepidoptera of Europe. A distributional checklist. - Apollo
Books, Stenstrup, 380 pp.

Razowski, J., 1995. Catalogue of the species of Tortricidae (Lepidoptera). Part IV: Palaearctic
Olethreutinae: Microcorsini, Bactrini, Endotheniini and Olethreutini. — Acta zoologica

cracoviensia 38(2): 285-324.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 32

Caloptilia populetorum , nieuw voor de Belgische fauna
(Lepidoptera, Gracillariidae)

Chris Steeman & Jurate De Prins

Abstract. Caloptilia populetorum, new for the Belgian fauna (Lepidoptera:
Gracillariidae)

On 9 August 2004 a single specimen of Caloptilia populetorum (Zeiler, 1839) was caught in a
Robinson trap in a garden at Kapellen (Belgium, province of Antwerpen). This species is
mentioned here from the fïrst time from Belgium.

Résumé. Caloptilia populetorum, espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera :
Gracillariidae)

Le 9 aoüt 2004, un exemplaire de Caloptilia populetorum (Zeiler, 1839) fut capturé dans un
jardin a Kapellen (Belgique, province d’Anvers). II s’agit de la première mention de cette espèce
en Belgique.

Key words: Caloptilia populetorum - Belgium - faunistics - first record.

Steeman, C.: Koning Albertlei 90, B-2950 Kapellen (christiaan.steeman@pandora.be).

De Prins, J.: Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, Leuvensesteenweg 13, B-3080 Tervuren
(jurate.de.prins@africamuseum.be).

Op 9 augustus 2004, tijdens een waamemingssessie met een Robinsonval
125 W mv in een tuin te Kapellen (prov. Antwerpen), was er een opvallend
gekleurde Caloptilia aanwezig tussen de vele andere micro’s (fig. 1). Na een
beetje opzoekwerk werd het duidelijk dat het om Caloptilia populetorum (Zeiler,
1839) ging. Een eerder in België gevangen exemplaar (fig. 2) raakte ondertussen
ook bekend: Brecht (prov. Antwerpen), militair domein Groot Schietveld, 27
augustus 1995, leg. G. De Prins. De soort wordt hier gemeld als nieuw voor de
Belgische fauna.

Uiterlijke kenmerken

Spanwijdte 11,0-14,0 mm. De imago’s gelijken goed op andere Caloptilia-
soorten en zijn het beste te herkennen aan de donkere vlekken op de costa en de
donkere cilia. De kop en kraag zijn bruin tot okerkleurig, waarbij de kraag net
iets donkerder gekleurd is. De antennen zijn bleek okerkleurig en bruingrijs
geringd. De labiale palp is bleek okerkleurig en het derde segment is met
bruingrijze stippen bedekt. De voorvleugels zijn glanzend en variëren van bleek
okerkleurig tot donkerbruin en de costa is voorzien van donkere vlekken met een
grotere, zwarte vlek in het midden. In het apicaal deel is de voorvleugel
gewoonlijk donkerder beschubd. Sommige exemplaren variëren in
kleurintensiteit van de bovenvleugels en de donkere tekening hierop (Emmet et
al. 1985, Parenti 2000).

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 33

Figuren 1-2: Caloptilïa populetorum (Zeiler, 1839), België, prov. Antwerpen, Kapellen,
09.VIII.2004, leg. C. Steeman (Foto's: Chris Steeman).

Figuur 3: Caloptilia populetorum (Zeiler, 1839), België, prov. Antwerpen, Brecht, 27.VIII.1995, leg.
G. De Prins, coll. W. De Prins (Foto: Jurate De Prins).

Biologie

In tegenstelling tot wat de wetenschappelijke naam doet denken is de
voedselplant Betula sp. Het vrouwtje legt de eitjes aan de boven- of onderkant
van een berkenblad, met een duidelijke voorkeur voor volgroeide bladeren van

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 34

jonge bomen of zaailingen. De larve mineert zich een weg door het blad
(sapdrinkend stadium) en na de hypermetamorfose verlaat ze de mijn en maakt
een vouwmijn (kauwend stadium) die kan variëren van alleen de zijkant van het
blad dat wordt opgerold (zoals Parornix dit doet) of het volledige blad dat in de
lengte wordt opgerold met de bovenzijde inwaarts. Verpopping in een
bleekgroene cocon met bleekbruin dorsum in een opgerold blad, soms waar de
rups zich heeft gevoed of aan de bladonderzijde (Emmet et al. 1985).

Larven in juli tot augustus, poppen vanaf eind juli tot september.

De imago’s vliegen in één generatie vanaf begin augustus tot in september,
overwinteren dan en kunnen gezien worden tot begin mei.

Verspreiding

C. populetorum is een wijdverspreide soort in Europa (in 20 landen
voorkomend) maar zeker niet algemeen. Het lag in de lijn der verwachtingen dat
deze soort vroeg of laat in België moest worden gezien vermits ze voorkomt in
al onze buurlanden, behalve het Groothertogdom Luxemburg (Buszko 1996).
Misschien heeft het zo lang geduurd omdat de imago’s niet zo dikwijls worden
geobserveerd en dan meestal maar na de overwintering waar ze dan in de lente
rond hun voedselplant vliegen in de late namiddag. De habitat bestaat
voornamelijk uit heide- en veengebieden en open landschappen met verspreiding
en opslag van berk.

Bibliographie

Buszko, J., 1996. Gracillariidae. In: Karsholt, O. & Razowski, J. (eds.): The Lepidoptera ofEurope. A
distributional checklist. — Apollo Books, Stenstrup, 380 pp.

Emmet, A. M., Watkinson, I. A., Wilson, M. R., 1985. Gracillariidae. In: Heath, J. & Emmet, A. M.
(eds.): The Moths and Butterflies of Great Britain and beland. Volume 2. Cossidae -
Heliodinidae. — Harley Books Ltd., Great Horkesley, 460 pp., 14 plates (12 in colour) (pp. 212-
239).

Parenti, U., 2000. A Guide to the Microlepidoptera of Europe. — Museo Regionale di Scienze
Naturali, Torino, 426 pp.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 35

Boekbespreking

Beuk, P. L. Th. (Ed.): Checklist of the Diptera of the Netherlands.

17 x 24,5 cm, 448 pp., tekstfiguren in kleur, Stichting Uitgeverij van de Koninklijke Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging, Postbus 19320, NL-3511 NK Utrecht, info@knnvuitgeverij.nl, 2002,
gebonden, incl. CD-rom, 1 1 ,35€ (ISBN 90-501 1 - 1 63-7).

De eerste checklist van Nederlandse Diptera werd reeds in 1825 gepubliceerd door Bennet &
Van Olivier, en bevatte slechts 79 soorten. Al snel groeide dit aantal en op het einde van de 19de eeuw
waren 2133 soorten Diptera uit Nederland bekend. De huidige checklist bevat er niet minder dan
4967! Dergelijke hoeveelheid aan soorten is niet meer door één persoon te overzien, en daarom heeft
de auteur van ook een beroep gedaan op enkele tientallen Diptera specialisten voor het behandelen
van de afzonderlijke families.

Bij de inleiding tot elke familie staat een algemene karakterisering van de groep, met een
afbeelding in kleur van een typische vertegenwoordiger, en een korte beschrijving van de biologie. Er
wordt een hele lijst van bibliografische referenties opgesomd opgesplitst in algemene informatie en
publicaties specifiek voor de Nederlandse fauna. In enkele gevallen staan er ook verwijzingen naar
internet adressen. Er wordt telkens aangegeven hoeveel soorten uit de behandelde familie voorkomen
in Nederland, België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de hele wereld. Dan volgt de eigenlijke
checklist. Deze bevat subfamilie-, genus- en soortnamen, en vermeldt ook synoniemen. In vele
gevallen wordt aangegeven wie de soort aan de Nederlandse lijst heeft toegevoegd. Soms wordt ook
een soort geschrapt voor de Nederlandse fauna, b.v. wanneer het gaat om een foutieve determinatie.
Dit wordt telkens becommentarieerd in een afzonderlijke paragraaf.

Bij het boek is ook een CD-rom geleverd waarop de hele checklist in HTML-formaat staat.
Hierdoor is het mogelijk om naast de gewone lijsten, zoals die in het boek staan, ook lijsten te
verkrijgen met het gebruik van Booleaanse operatoren, b.v. alle soorten beschreven door een
bepaalde auteur, of binnen een bepaalde periode. Er wordt aan gedacht om de hele lijst in de nabije
toekomst ook op het internet te publiceren waardoor het mogelijk wordt regelmatig updates en
correcties aan te brengen.

Achteraan in het boek volgen nog een uitgebreide bibliografie en een alfabetische index van
taxonomische namen. De publicatie van deze checklist werd zeer sterk gestimuleerd door Volkert van
der Goot (f), niet alleen spiritueel maar ook financieel, vandaar de uitzonderlijk lage prijs van dit
boek. Iedereen die met Diptera te maken heeft, moet deze checklist zonder meer bezitten.

W. De Prins

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 36

Monochroa divisella, a new species for the Belgian
fauna (Lepidoptera: Gelechiidae)

Willy De Prins

Samenvatting. Monochroa divisella , een nieuwe soort voor de Belgische fauna
(Lepidoptera: Gelechiidae)

Monochroa divisella (Douglas, 1850) werd voor het eerst in België aangetroffen te Viersel (prov.
Antwerpen) op 14 juni 2003 en nadien te Kinrooi (prov. Limburg) op 18 juli 2004. Deze soort is
zeer lokaal verspreid in enkele landen van Europa. De rups maakt blijdmijnen op Iris, vooral Iris
pseudacorus L., bij voorkeur op planten die in de schaduw van wilgen (Salix sp.) groeien.

Résumé. Monochroa divisella, une espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera:
Gelechiidae)

Monochroa divisella (Douglas, 1850) fut observé pour la première fois en Belgique a Viersel
(prov. d'Anvers) le 14 juin 2003 et puis a Kinrooi (prov. de Limbourg) le 18 juillet 2004. Cette
espèce vit trés localisée dans quelques pays d'Europe. La chenille creuse des mines dans les
feuilles d 'Iris, surtout Iris pseudacorus L., et elle préfère des plantes qui poussent sous des saules
( Salix sp.).

Key words: Monochroa divisella - Belgium - faunistics - first record.

De Prins, W.: Nieuwe Donk 50, B-2100 Antwerpen (willy.deprins@antwerpen.be).

Two female specimens of Monochroa divisella (Douglas, 1850)
(Gelechiidae) were caught in the nature reserve "Viersels Broek" at Viersel
(Belgium, province of Antwerpen), the first on 14 June 2003, the second on 04
July 2003, leg. L. Janssen. It is the first record of this species from Belgium (De
Prins 1998). Later on, the species was also observed in the nature reserve
"Stamprooierbroek" at Kinrooi (province of Limburg) on 18 July 2004 (leg. M.
Jacobs).

Distribution

M. divisella occurs very locally in West and Central Europe. Karsholt &
Riedl (1996: 107) mention it from Denmark, Germany, Great Britain, Hungary,
Latvia, the Netherlands, and Switzerland. Later on, it became also known from
Slovakia (Elsner 1998: 35) and Poland (Buszko et al. 2000: 45). Elsner et al.
(1999: 28) mention the species additionally from Austria, Lithuania (lapsus for
Latvia, it has not been found in Lithuania yet, Ivinskis 2003 pers. comm.) and
Ukraine.

In The Netherlands it was once common in the neighbourhood of Kortenhoef
(province of Utrecht) (Doets 1949) but it is now considered extinct there
(Kuchlein & de Vos 1999). There are 8 specimens in the collection of the
Zoological Museum Amsterdam, Friesland: Garijp, Kollum, Warga; Utrecht:
Kortenhoef.

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 37

Figs. 1-2: Monochroa divisella (Douglas, 1850), Belgium, Prov. Antwerpen, Viersel, nature reserve
"Viersels Broek", 14.VI.2003 (Photo: L. Janssen).

Figs. 3^1: Monochroa divisella (Douglas, 1850), Belgium, Prov. Limburg, Kinrooi, nature reserve
"Stamprooierbroek", 18.VII.2004 (Photo: M. Jacobs).

In Germany some old records for M. divisella are known from
Niedersachsen. After 1980, the species was found in Sachsen-Anhalt (Gaedike
& Heinicke 1999: 77). Recently 15 specimens were discovered in the collection
of the Landessammlung of the Löbbecke-Museum Düsseldorf. They were caught
in 1962 and 1963 in Hessen (Biesenbaum 2001: 133).

In Great Britain, M. divisella was recorded regularly from the Norfolk
Broads at Whittlesea Mere (the type locality), and it is known from
Huntingdonshire, Cambridgeshire, Somerset and Yorkshire (Bland et al. 2002:
93), though very locally, not common, and in most localities no recent records
are available. One specimen was caught at Portland Bird Observatory (Dorset)
on 07.VIL2000 at MV, leg. Martin Cade (identification confirmed by P.
Sterling) (Sterling 2002).

In Denmark, the species has been recorded before 1960 from south Zealand,
and more recently from Lolland-Falster-Mon and Bomholm (Karsholt & Nielsen
1998: 37). In Poland, records before 1960 are known from the province
Zachodniopomorskie, and more recently from Warminsko-Mazurskie and
Podlaskie (Buszko et al. 2000: 45). All three provinces are situated in the north
of Poland. M. divisella is mentioned without further details from Slovakia
(Elsner 1998: 35) and from Latvia (Savenkov et al. 1996: 17). In Austria, M.
divisella was found only once at Zitzmannsdorfer Wiesen (Burgenland) on

Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 38

18.VII.1964, leg. Glaser (Huemer 2000: 46-47). In Ukraine, the species was
recorded for the first time by Piskunov (1975: 867) as Monochroa zarichella
Piskunov, 1975 (synonymized with M. divisella by Sattler 1992: 108). There are
no recent records of M. divisella from the Ukraine after that first record of only 1
female, collected on light at Kupjansk (Kharkov Oblast, West Ukraine). The
habitat there is described as a wet valley of the Oskol river with a lot of grass
(Piskunov 1975: 867).

Biology

The Caterpillar of M. divisella makes a deep blotch mine in the leaves of Iris
sp., mainly Iris pseudacorus, and stays in the mine until it is full-fed (Hering
1957: 567). It prefers fenland and similar damp biotopes (Bland et al. 2002: 93).
Doets (1949) wrote that he found the mines only on plants growing under Salix
trees (Ellis 2003). This seems to be case in the Belgian locality as well (M.
Jacobs, pers. comm.).

Acknowledgements

I would like to thank Dr. Willem Ellis (Amsterdam) and Dr. Rob de Vos
(Amsterdam) for some invaluable information about Monochroa divisella , the
Dutch localities and for literature references, L. Janssen (Mortsel) and M. Jacobs
(Zandhoven) for the photographs of the specimen and information about the
habitat. I thank Dr. A. Bidzilya (Kiev) and Dr. P. Huemer (Innsbruck) for the
information about the occurrence of M. divisella in Ukraine and Austria
respectively. Dr. P. Ivinskis (Vilnius) is acknowledged for the information about
the Baltic States.

References

Biesenbaum, W., 2001. Erstnachweis von Monochroa divisella (Douglas, 1850) für Hessen (Lep.,
Gelechiidae). — Melanargia 13(3/4): 133-134.

Bland, K. P., Emmet, A. M., Heckford, R. J. & Rutten, T., 2002. Gelechiidae, Anomologinae. In:
Emmet, A. M. & Langmaid, J. R.: The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland.
Volume 4, Part 2 Gelechiidae. — Harley Books, Great Horkesley, 277 pp., 6 colour plates.

Buszko, J., Karsholt, O. & Rynarzewski, T., 2000. Gelechiidae, pp. 44-51. In Buszko, J. & Nowacki,
J. (eds.) The Lepidoptera of Poland. A Distributional Checklist. — Polish Entomological
Monographs 1: 1-178.

Doets, C., 1949. Lepidopterologische mededelingen over 1946-1948. — Entomologische Berichten,
Amsterdam 12: 413-417.

Doets, C, 1950. Notes on Lepidoptera, 1949. — Entomologische Berichten, Amsterdam 13: 1 63—
167.

Ellis, W. N., 2003. http://www.xs4all.nl/~wnellis/minersf/lepidopteramin/minmonodivi.htm.

Elsner, G., 1998. Gelechiidae, pp. 35-39. In Lastüvka, Z., (ed.) Checklist of Lepidoptera of the Czech
and Slovac Republics (Insecta, Lepidoptera). — Konvoj, Bmo, 1 17 pp.

Elsner, G., Huemer, P. & Tokar, Z., 1999. Die Palpenmotten (Lepidoptera, Gelechiidae)
Mitteleuropas. Bestimmung - Verbreitung - Flugstandort - Lebensweise der Raupen. —
Frantisek Slamka, Bratislava, 208 pp., 85 halftone plates, 28 colour plates.

Gaedike, R. & Heinicke, W., 1999. Entomofauna Germanica 3. Verzeichnis der Schmetterlinge
Deutschlands. — Entomologische Nachrichten und Berichte 5: 1—216.

Phegea 33 (1) ( 1 .111.2005): 39

Hering, M., 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa: einschliesslich des

Mittelmeerbeckens und der Kanar is chen Inseln. — Dr. W. Junk, 's Gravenhage, Bande 1 & 2: 1—
1185; Band 3: 1-221.

Huemer, P., 2000. Erganzungen und Korrekturen zur Schmetterlingsfauna Österreichs (Lepidoptera).
— Bedrage zur Entomofaunistik 1 : 39-56.

Karsholt, O. & Nielsen, P. S., 1998. Revideret katalog over de danske Sommerfugle. —
Entomologisk Forening, Copenhagen, 144 pp.

Karsholt, O. & Riedl, T., 1996. Gelechiidae. pp. 103-122. In Karsholt, O. & Razowksi, J. (eds.): The
Lepidoptera ofEurope. A Distributional Checklist. — Apollo Books, Stenstrup, 380 pp.

Kuchlein, J. H. & de Vos, R., 1999. Geannoteerde naamlijst van de Nederlandse vlinders. —
Backhuys, Leiden, 302 pp.

Piskunov, V., 1975. Monochroa zarichella (Lepidoptera: Gelechiidae). — Entomologicheskoe
Obozrenie 54(4): 867.

Sattler, K., 1992. New Synonyms of European Gelechiidae (Lepidoptera). — Entomologica gallica
3(3): 107-109.

Savenkov, N., Sulcs, L, Kerppola, S. & Huldén, L, 1996. Checklist of Latvian Lepidoptera. —
Baptria 2 1 (3 a) : 1-71.

Sterling, P., 2002. 2000 Micro Moth Records. Moths of Dorset, Newsletter No 9. —

http://www.dorsetmothgroup.co.uk/newsletters%20pdf/NUMBER9.pdf.

Inhoud:

SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES

3 9088 01139 5902

De Prins, W.: Interessante waarnemingen van Lepidoptera in België in 2004

(Lepidoptera) 1

De Prins, W.: Oegoconia caradjai , a new species for the Belgian fauna

(Lepidoptera: Autostichidae) 9

De Prins, W.: Monochroa divisella, a new species for the Belgian fauna

(Lepidoptera: Gelechiidae) 37

Groenen, F.: Endothenia pullana , nieuw voor de Belgische fauna (Lepidoptera:

Tortricidae) 31

Kolev, Z.: Notes on the distribution and ecology of Balkan populations of the

Plebeius idas - group (Lepidoptera: Lycaenidae) 13

Steeman, C. & De Prins, L: Caloptilia populetorwn, nieuw voor de Belgische

fauna (Lepidoptera, Gracillariidae) 33

Troukens, W.: Rouwtorren en enkele verwanten aan de westrand van Brussel

(Coleoptera: Tenebrionidae, Alleculidae, Lagriidae, Serropalpidae) 23

Boekbespreking 36

verantw. uitg.: W. De Prins, Nieuwe Donk 50, B-2100 Antwerpen (Belgium) - Tel: +32-3-322.02.35
Phegea 33 (1) (1 .111.2005): 40