«X XA. From the Estzte of Professor H. J. Van Cle&ve "ed b DM x im ! | j det mp y POET E is Digitized by the Internet Archive in 2010 with funding from University of Illinois Urbana-Champaign http://www.archive.org/details/philosophiaenatvO04hano PHILOSOPHIAE NATVRALIS SIVE PHYSICAE DOGMATICAE LOMVSIV.ET VL'TIMVS CONTINENS BOTANOLOGIAM PHYSICAM, ZOOLOGIAM, ANTHROPOLOGIAM GENERALE M, PHYSIOLOGIAM ET.PATHOLOGIAM P I Y-.S EGA M HOC EST HERBARVM, ANIMALIVM uw HOMINIS SEG IR UN dV LA ————— TANQVAM CONTINVATIONEM SYSTEMATIS PAIHII;0SO0PIILCI EHBISTIIANI E. b; pE WOLERF; POTENTISSIMI BORVSSORVM REGIS CONSILIARII INTIMI, FRIDERICIANAE .CANCELLARH ET SENIORIS ETC, ACVCEP UONUE MICHAELE CHRISTOPH. HANOVIO, GYMNASII ACADEMICI GEDANENSIS PROFESS, PHILOS. EJVSDEMQVE BIBLIOTHECARIO, HALAE MAGDEBVRGICAE, PROSTAT IN OFFICINA LIBRARIA RENGERIANA MDCCLXVIII PR/EFATIO. ^ n poftremo hoc Phyfice dogmatice Tomo es, quz przmiffi tres'T'omi capere non potuerunt, fübjungo. [taque in illo continetur Botano- logia phyfica; Zoologia generalis, tum fpecialis ''heriologia prior, beftias pauciorum fenfuum; & pofterior, omnium fen- fuum compotes commemorans. Denique Anthropologia ge- neralis, Phyfiologia & Patbologia phy(ica, medicz principia fubminiftrans. à 2 Botano- IV P RE FAT LO. Botanologia, vel fcientia herbarum generalis, agit de herbis generatim fpe&tatis.. Ideoque explanat earum indolem naturalem & vivam, differentem a ftatu ficco vel petrefacto. Indolem nempe fibrofam & mollem, diverfo tamen gradu & tenacitatis & virtutis, quo alie alias przcedunt. Adduntur differentiz fübterranearum, marinarum, fubdialiumque maf: fe pulpofe, callofz, gelatinofe, caulium, ramorum, folio- rum, radicum, colorum, fituum, figurarumque. Nec difli- mulantur diverfitates propagationum fobolis, viribus folita- riis & fociis, floribus przfertim innumera varietate confpicuis; fapa, qua nutriuntur, multiplici; medulla, tegumenta, ar- mature, fulcra, ftipule, bractez, aculei, cirri; glandulz, fpinz , aculei, ftrigz, hami, ftimuli, femina, pericarpia, & quz de controverfa transmutatione in aliam fpeciem fint ftatuenda. Specialis Batanologia tradit herbarum divifiones in nati- vas & fativas, terreítres & aquatiles, fexuales, a Lzzz«co lon- gius, quam olim excultas, diccias, moncecias, quafi poly- gamicas PREBA'TIOG V gamicas &c. Defcribit mufam corypham, lavateram, aloén;, cxt. Necomittit diviionem plantarum qua ftamina, petala, fru&ificationem, aliorum Botanicorum, ut Czxíalpini, Mori- foni, Raji, Knauthii, Hermanni, Burhavii, 'T'urneforti, Pon- tedere, Scheuchzeri, Michelii Agit de filicibus, aliisque epiphyllofpermis, de muftis, fungis, fucis, corallinis, aliis. que marinis, de plantis zeilanicis, de mon(trofis & lapidefcen- tibus &c. Zoologia, quz e(t fcientia animalium, generalis verfa- tur circa univerfum animalium regnum. ldcirco przmittit, quz omnibus animalibus plantisque funt communia; & qui- bus internofcuntur, etiam ope irritationis. Docetur, qux fit e(fentia animalium, qux cun&ta regens anima, quz fint ipfo- rum organa vitalia fentiendi, & ultro fe movendi. Primige- nia funt fibrillz fucculentz, nervorum, cuticularum, tendi- num, ligamentorum; tum & mufculorum fenfuumque. Quin- que fenfüum organa funt oculi, aures, nares, lingua cum palato, omnesque nervuli, cum ortis inde cuticulis omnis ge- a 5 neris IV PRIEFATIG. neris pilis &c. — Quz feparatim explicantur, item quomodo armari & perfici, inítrumentis quoque foleant. X Motuum cun&orum inftrumenta funt mufculi multiplices, & majora pedes, ale, pinnz, cat. Vitalia organa funt, in quibus vires fe nutriendi continentur, quibus ideo alimenta affumuntur, di(folvuntur, digeruntur, fecernuntur utilia ab inutilibus, illa fuis locis adjunguntur, hzc excernuntur. Quorfum & perti- nent, quibus infunt vires fobolefcendi, aliisque vitam im- pertiendi. 'T'heriologia prior fiftit fcientiam be(tiarum imperfetio- rum fenfuum, faltem in hominibus, vel pauciorum fenfuum. Cum enim fení(ibus beítiz cenfeantur, eorum numero quoque re&e di(tribuuntur. Quz unico tantum fenfu gaudent, phy- tozoa; quz duobus, zoophyta dicuntur. Qus tribus pollent fenfibus mefozoa vel trizoa nuncupari poffunt. Fateor, hec - nondum effe fatis exafciata & comperta, fed futurz obfervan- dilimz diligentiam optare. Interim ad phytozoa inítar plan- tarum feflilia refero animalcula, quorum unicum tactum ob- ferva- PRIEFAT IO. VII fervamus, & quorum unicum fufficit ad fe multiplicandum. - Cujusmodi funt inter marina polypi, urtice, pulmones, pi- lei, manus, pennz, fpongiz, mentulz & fimiles, item balani, pholades, variique vermiculi &c. Zoophyta preter tactum & guítu fentiant, ore & ano predite. "Talibus accenfeo polypos marinos, maximos quo- que arborefcentes & ozznas, afterias, fepias, loligines, ver- mes inteftinorum gordios, lumbricos, tznias fetas; item lima- ces, tethyes, nereides, aphroditas, lernzas, holothuria, me- duías, echinos marinos, alcyonia, tubularia, gorgonia, efcha- ras, corallinasque. Nec videntur aliorfum pertinere penicilli, fcolopendrz, conchylia varia, uti univalvia, bivalvia & mul- tivalvia, cochlez, oítrea, polyconchz, aures marinz, nau- tili; argonautz, incole, litophytorum, tubiporz, matriporz, milleporz, aftroitz. Mefozoa vel 'T'rizoa dantur praeter tactum & guítum, vifu etiam donata. Oculata illa vel terreftria funt vel aquatica infe&a, quibus eft truncus, funt & trunciartus, item ocelli, cirri VIII DRJEF AT 1 O. cirri, palpi vel tentacula, os, ale, halteres, cauda, cxt. .Dan- tur in his monomorpha, & polymorpha, quorum vel triplex datur transformatio. Dantur volucria bipennia, & quadri- pennia, modo lepidoptera, modo neuroptera, modo hyme- noptera, tenthredines, ichneumones, ciniphes, fpheges, ve- fpe, apes, formice, item hemiptera, cicade, kermes, coc- ci, aphides, & coleoptera, clavata, coccinelle, curculiones, fÍcarabzi varii, cirris filiformibus, fetaceis, nec non hemi- coleoptera & aptera fepeda, octipeda, aranez, cancri, aítaci czt. multipeda. "Theriologia pofterior beftiarum perfe&tiorum, 4 vel omnino 5 fenfibus przditarum, genera fiftit — Quz vel aqua- tilia funt, refpirantia vel pulmonibus vel branchiis; vel ter- rena; vel amphibia, quz Ciceroni ancipites beítiz dicun- tur. Pifces funt aquarum incole branchiales, vel aquatilia branchiata pene deftituta. Dantur marini, lacuftres, fluvia- tiles, alii auditu certo, àlii dubio. ClaíTes pifcium Artedi, Linnzi, Kleinii, Gaudent alii branchiis opertis, occultis, alii aper- PREESAMTEEG IX apertis, vel alii pe&toralibus, alii capitalibus. Linnzo funt apo- des thoracici, jugulares, abdominales, branchiis regularibus, fed irregularibus, branchioítegi. Priores dicti a pinnis vel nul- lis, vel ad jugulum, thoracem, abdomen. Cete pulmonibus re- fpirant, funtque beluz plagiurz, mammales. Dividuntur a Lin- nao in monodontes (potiusbidentes) dentibus perlongis exfer- tis; balznas myftace corneo, feu mi(ticetos, phyfeteres in maxilla fuperiore dentatos; & delphinos, inutraque maxilla dentatos, Amphibia, Linnzi vel ore fpirant, tum apoda, tum pedata, quorum illa dicuntur ferpentes, hzc reptilia; vel lateribus, quz nantia generatim dicuntur. Gaudent oculis, naribus, lingua, muta & auribus, bino autem pene. Nan- tium habentur acipenferes, lophii & chimzrz, unico, fquali & rajye quinque, & petromyzon feptem fpiraculis gauden- tes. Reptilium precipua funt teítudines, dracones, lacer- tz, chamzleon, fíàlamandra, bafilifcus, iguana, rane & bufones. Serpentium potiora funt crotati, boz, colubres, angues, amphisbznz, czciliz, crocodili, & marfupiales. (Feli Pbyf. Tom. IF.) b "Ferre X PURZE PUT TITO "Terrenz vel funt gradientes tantum, vel & volantes feu pennigerz. llis funt fenfus $, .& penis unus, cum Ícroto, intrans viviparas & mammis laCtantes, pedes ple- risque 4, corium ut plurimum hirfutum five pilofum. - His funt pedes duo, & duz alix, $ fenfus, penne imbricatz, penis unicus absque fcroto, fubintrans oviparas, maxillz eden- tule. Gradientes vocantur pecudes vel quadrupedes; vola- tilia pennata autem aves bipedesve dicuntur. De his exponit Ornithologia, de illis Ichthyologia. Aves alitesque funt bipedes alate pennigerz & pluma- tz, rnandibulis in corneum roftrum produ&is exporre&isque, pedibus in digitos fiffis, & unguiculis corneis preditis. Sunt vel granivorze, vel carnivorz, quoad victum, quem vel in ter- ra, vel in aqua, vel utrobique captant; quoad apparitionem vel perennes, vel per hiemem latentes aut avolantes; quoad vigi- lias vel diurnz vel no&urnz. — Parum difítributio Kleiniana in familias du&ta eft a pedibus, in genera a roftris, in tribusa capite & trunco. Linnzama petit ordines a monogamia plera- rumque PoRHJE POA TONO XI rumque polygamia, pauciorum. Monogamia tribuitur acci- pitribus roítro adunco ( /ubincurvato) viditantibus laniena & rapina cadaverum; icis, roftro farriente convexo, digitis pe- dum 4, vi&itantibus qvisquiliis verminofis, nidificantibus in arboribus, mare feminam incubantem alente; pa[feribus, roftro conico acuminato, pedibus falientibus, granivoris & infe&ivoris, pullis cibum inculcantibus; grallis roftro fubcy- lindrico, pedibus vadantibus ad feminuda femora, vi&itanti- bus in paludibus ex animalculis, (nuptiis variis). Polygamia vero anferibus roftro latiori obtufo, pedibus natatoriis; & ga/- linis ro(tro convexo, pedibus curforiis, granivoris, nidifi- cantibus interra. In his maximz funt (truthio cameli, pedibus dida&tylis, cafuarii pedibus tridactylis; his propiores funt onocrotalus gula faccata, vulgo pelecanus, otis feu tarda, co- lumbus ar&ticus maximus (Nor»egicus), gryphus, harpyia, cygnus, aquila &c. Pecudes vivipare plereque veítiuntur pilis, in aliis coalefcentibus in aculeos, aut fquamas vel fcuta, propagant b 2 fobo- XII PUR JE PA T TO, fobolem, pene e fcroti tefticulis acceptum feminale lac in vul- vam ejaculante ita, ut fecundum nec impeditum procreet em- bryonem in utero nutriendum efformandumque, donec par- tu excludatur. Quo fa&o proles mammarum fucto la&e ali- tur eo usque, ut quemadmodum parentes pfe fibi conve- nientia alimenta quzrere poffit. Dividuntur a Linnzo ungui- bus armatz notis haud illico obviis in feptem ordines, denti- bus difcernendos, nec ufitatis nominibus gaudentes; ordines vero in fua genera &c. Melius a Kleinio aliisque in ungula- tas, & digitatas, vel in terreftres & aquaticas, feras & cicu- res feu maníuefaCtas, faltem dome(ticas. — Quarum comme- morantur genera murium, talparum, ovium, caprarum, fe- lium, canum, porcorum, cataphra&tarum, ignavorum, hip- popotamorum, manatorum, leonum, uríorum, rosmaro- rum, phocarum, caftorum, elephantum, cervorum, rhino- cerotum, camelorum, equorum, boum, muf(telarum, fimia- rum, leporum, erinaceorum &c. Anthro- PRAEFATIO. XIII Anthropologia generalis eft fcientia eorum, quz omni- bus hominibus funt communia, uti efTentia & natura cum fuis attributis. Effentia humana requirit mentem corpori fuo uni- tam. Natura vim agendi & patiendi, cum facultatibus fen- tiendi & intelligendi, ceterisque his adjunctis. Corpus hu- manum conformatum eít, ut mentis fuz przftantiz refponde- ret. Facultates fentiendi hominum funt przftantiores pecu- dum fen(ibus reGius penfitatis. Przítant enim homines be- ftis, tactu, guftu, olfattu, auditu & vifu; nec non conatu fenfitivo & affe&tuum ufü. — Multo magis przf(tant beftiis fa- cultatibus mediis & fuperioribus, harumque habitibus, qui- bus fe exferunt in attentione, reflexione, abítraGtione, con- fideratione; in formandis, enuntiandis, fcribendisque notio- nibus, judiciis, argumentationibus demonftrationibusque. Conícientiz fui nil fimile eft in corporibus, nec di&tis mentis operationibus, motus tamen corporis mens determinare & re- gere valet, ad earum iudicia prebenda. Idem obtinet in vo- luntate ejusque liberis aCtionibus, virtutibus vitiisque. Often- ditur peftea, quomodo naturalis hominum ortus fiat ordina- rius feu regularis pariter ac irregularis abortus aut monftrofus ftatus, mosque vitz, & mortis diverfus. b 3 Phyfi- XIV PRIUEFATIO. Phyfiologia naturalis tra&tat fcientiam fanitatis: no(tre, tanquam ítatus omnium functionum noftrarum expediti, in quem mens fuo regimine multum valet. Diícit illum exa&ius ope Anatomie & 'T'eleologiz, curatque ope falutaris diztz, regendo, confervando augendoque ftatu organorum viralium, primariorum & fecundariorum, moventium, & vitando il- lis nocitura. Idem curat in organis fentiendi & functionibus cerebri & generatim in exferendis apte functionibus mentis per motus voluntarios membrorum voluntati fubjettorum, Habet mens fuas partes in corporis fui formatione, conferva- tione, defeníione, perfectione ulteriori, in adquirendis apte- que exercendis ejus habitibus, contrariisque prudenter vitan- dis, modo officia divinitus fibi injun&ta malit. fatisfacere, quam iisdem repugnare. Pathologia phyfica fubdit fcientiam morborum, modo- rumque eos avertendi & quantum fieri pote(ít expellendi aut diminuendi. Quare exponit morborum caufas, gradus, no- xas, quas inferunt functionibus animi & corporis membro- rum, diverfitates & fymptomata. Exponit de apoplexia, epi- lepfíia, catalepíi, deliriis, mania, comate, lethargo, lipothy- mia, fyncope; deípasmis, de morbis organorum fentiendi, . &li- PRJEFATIO. XV & liberas a&iones expediendi, organorum vitalium, nutritio- nis, conco&ionis, dige(ítionis de morbis inteftinorum, cor- dis, pulmonum, vifcerum, genitalium utriusque fexus, of- fium, cutis, mufculorum, vulneribus, calculis, de morbis verminantibus, hzreditatis, contagiofis, letalibus &c. eorum- que remediis ufitatis. Fortuito quzdam mihi occurrere loca inquatuor Phyf- cz ''omis a mente mea aliena, qua tamen ex aliis locis corri- gi adhibito acumine poíTunt. Lectorum igitur eruditorum zquitatem fubmiffo, ut par eft animo in emendandis ejusmo- di locis expeto confidoque, me excufationem Gedani & Halz diftantie , impotentie vifus, fene&utis feptuage- naria majoris, & penuriz temporis, aliis negotiis impen- dendi, nec ad illa relegenda fufficientis, effe impetraturum. C QoN $ P E :C3T4V S PHYSIC.J-DO-GM.A TJ Cu£ Cap. I. Cap. II. Cap I. Cap. II. Cap. III. Cap. I. Cap. I. Cap. 1H. PUuARUT queo ae S.EIGUPKO OE Scientia. berbarum. Botanologia generalis. Botanologia fpecialis, agens de herbarum fpeciebus SECTIO' "TI. Zoologia feu [cizmtia amimalium. Zoologia generalis; feu de animalibus in genere 'Theriologia prima, feu beítiarum inferio- rum fcientia, "Theriologia fecunda, feu beítiarum per- fectiorum fcientia SECTIO.. III, Antbropologia feu [ciemtia bominir. Anthropologia generalis fiftens fcientiam hu- mane naturz phyficam. Phyfiologia generalis feu fcientia principio- rum fanitatis noftre Pathologia generalis feu fcientia morborum rite internofcendorum. pag IL 5» pag. 145. 244. 353- pag. 484. 602. 674. PHYSI- PHYSIC/E DOGMATIC/E PARTIS IV. AE BU Cod .:0 I. à CUOACPOEI UC p CONTINENS BOTANOLOGIAM GENERALEM. SCAN $e bs Boranotogia, tanquatn fcientia herbarum ( 2. 7/7. Botanologia ; $. $97.) prius geucralem. berbavum | indolem generalis | explicare. debet, quam [pecialeu. Mla enim praecedat. omnibus herbis communia & cognitu facilio- raexponit; hzc quibusdam tantum propria & peculiaria ($. 16. 511.). Quare cum communia prius in- tellizenda finz, quam propria illis addi & intelligi poflint: illa, uri in arboribus ($. 599. 16.) ita hic quoque in herbis, prius (IFolfi Phyf. Tom.IF.) A evol- Fibra berba- TH» Wlaci- lenta, pin- ques fuccue leute. 2 PHYSIQUE PARTSIV.--SEGI I. GAP: T; evolvenda erunt, quam ad peculiaria magis determinata & co: gnitu difficiliora accedamus. Idem poftular optima methodus, faciliora communia, & rationem fequentium continentia fcifcens effe praemittenda difficilioribus, per illia demum intelligendis & propriis, ne opus fit ted ofa eorum frequenti repetitione. Que generi infunt, non poffunt non omnibus quoque inefle fpeciebus. Poffet Botanologia quoque dici Scientia herbaria, vel Philofophia herbaria, uti dicimus Phylicam Scieniam & Philofophiam naturalem, vel Scientiam & Philofophiam moralem. Anm Generalis herbarum etiam micvofcopicazum (8. $22. P. III.) indoles plantas vequirit fibrofas € 1molles ($. $96. 15.) , uti corii & prope carnofas. Quia natura a faltu abhorret ($ 400a. P. [. Phyf.) & in tranfitu a duritie ligni ad mollitiem corii in plantis gradus dantur manifefti ($564. P. 7/7). Quibus mul- tum terre ineft, ille herbe non multum abfünta ligno. Hip- puris ficca velut cannulofa parum brevis flamme prabet, ignitur autem in flamma candela far diu, retinetque fuam ftru- turam non nifi tarde minuendàm deftruendamque; quod in culmis graminum aliisqus herbarum caulibus ficcis multo aliter habet. His enim fibris minus terre & plus olei feu pingue- dinis ineft, inde flamma lucida edita ftraminum exemplo mox abeuntin auras parumper favilke relinquentes, ieniri diu ne- fci. Alüsruríss plus aqua ineft, quse quamdiu tales funt, inflammari nefciunt, ut braffica, cepae, allia, paftinacae, baccce &c. Idcirco diftingui merentur a potiori materia dicta, fibra ter- reftres & macre, pingues & fücculente in ftatu maturo. Si cut herbe nomen tantum virentibus relinquendum videtur, is uiatur nomine plantarum vegetabiliumve. BOTANOLOGIA GENERALIS. 3 E Etfi omnes Perlarum fire funt molles, nihilo fecius Que flr alie, exteriores prafartam, aliis firmiori gaudent coberentia tena- fint. tenacio- citatcque. Quam fint mollia tenaciaque filamenta aranearum & rey, qua mi- erucarum, inprimis fericea, nemini poteft efle ignotum , qui nur? ipíà tractavit. Quz tamen nonnifi e fücco gelatinofo vifcido- que ortum & indolem fuam habent. Mirum ergo videri ne- quit, in plantis quoque e fucco vifcidiori nafci fibras tenacio- res, quam gignuntur e fucco minus lento vifcido dilutiorique aquofo. Conflat e lino, cannabi, & firnilibus, linteamina fieri & funes, feftucas vero ejici, & eXtuddi. Similia occurrebant in arboribus, quorum cortex interior , feu li- ber & philyre funibus, ftoreis , texendisque etiam veflimentis adhibetur. Quum elibro lignum fiat, tenaciores herbarum fibre primordiorum ligni loco haberi poffunt, etfi lignum non- dum funt. "Tenaciorum tamen fibrarum feu lamellee funt. & unice, feu tubuli, quales & in corio habentur. Quz unde oriantur, oftendendum videtur. i $ 4. Quando aque immifcetur farina , oritur dude temacior. Tenacita; uu[4, qua pafta. vocetur, unde lapana fiunt & panes, & qua pafl unde charte, membrane Kc. congluünantur. Farina preter fübii- //t? liflimam terram, continet aliquid pinguedinis &therege, unde fpiritus frumenti inflammabilis paratur. INon obfcurum hinc eit, fucco leutror aliquid pinguedigis adinifceri. Quare & inflam- mantur facillime linum, cannabis, liber, & que funt hujus generis alia exficcata filamenta. ; Saut Olea qtogue, per fe iam tezaciora equa, exhalatioue item olei? aque magis magisque infpi[Jamtur & venaciora fiunt. | Gaudent pariter materia etherea & pingui, qua alunt flammam lampa- AÀ.2 dum, 4 PHYSIGJE PART: IV. SECT. | CAP. I. dum, & refinam velut exhibent penitus arefa&ta, itidem igne incendendam, liquandamque. l'ortiori igitur vi cohzrefcen- di etherea tenaciras intelligitur, deberi faltem augeri. —Pafta oleo facta tenacior eft ea, quee nuda firaqua: item colores oleo mifti funt durabiliores aqueis, quia tenacius corporibus in & adherent. $;:0:6. e glutinis? Ex zateffipis animalium vifcidis €? pellibus gluten para- tur tam fezax, quo & ligna & pleraque alia corpora conoluti- nantur. Gaudet & hec mareria gelatinofa e. (ero fanguinis : oriunda, fua tenacitate coharefcendi inter fe & cum aliis, uti : caro, cartilago & ofla inde coalefcunt. E gelatina ovorum aut cafeo, & farina lateritia, vel calce aut tripolitana, agolutinantur vel vitrea & lapidea corpora. Viciflim conftat, cornua &os- fa non pauca in geletinam refolvi folere olla papiniana. Diverfi igitur vifciditatis gradus dantur, quorum alii lentorem & tenacitatem, alii folidam quoque duritie quandam conftli- tuunt reftituuntve ruptam, & fuper terra, & in aqua. Quare & in herbis quzdam partes quandam cum duris fimilitudinem nancifcuntur. cm Gummattui- Notum eft, e fucco arborum vifícido infpiffato nafci que. guimata, qua. cum aqua diluuntur, zegacem prebent liquorem conglutinationi lamellarum (9 vel 5; & charte, ligni &c. aptum. Hoc vero gluten, quia plurimum aquz complectitur, aqua rurfus diffolvitur. .Fenascius vero nativum eft viíci. gluten, quo & aves infidentes tenentur & capiuntur fic, ne avo'are poffint, dum recte praeparatur. En varios fuccorum vifcidorum gradus, quibus & lentor tenaci- tasque fibrarum in herbis nititur, ideoque in aliis alia, major minorve occurrit. Pariter & defe&tus vifciditatis multis era- , j dibus BOTANOLOGIA GENERALIS. D dibus differt, qui laxitas & lubricitas dicatur, facilem fiítens feparabilitatem ,;& difceffam minima vi intercedente, uti partes aque majori vi non coherent, quam que in guttulis ubique a centro continendis manifefletur , aut in taniillo aqua gravio- ribus levioribusve transmittendis exferatur. DN S Fibra berbarum colorata fic babeztur: in quibus omni- Decoloribur genus ather rire temperatur, funt albz, ut in iliorum &con- fi)rarum in vallerie petalis &c ; qua ethere viridi replentur, virefcunt. /o4i;. vario gradu; quae rubro, rubent; quz flivo, croceo vel au- rantio flavent aut aurez apparent; qua ccruleo, cyaneo, viola-. ceo vel purpureo, iisdem coloribus nominantur; qui ideo refle&unt eos, quibus iam funt refert, ciheris radios. Que aurem omnes abíorbent, nigre apparent. Parent hzc lucu- lenter per ea, qua de coloribus dilucidata fant & confufione vulgari liberata P. 7. P/yfic. S. 557 fegg. — Praeterea materia eris vitrioli viret, ferri ccerulefiit, rubefcit &c. Sic quoque ma- teria colori favet. . i Lc Quoniam viridis color medius eft inaére inter omnes (C 454 naturales, medieque pernicitatis in vibrationibus plantisque omnibus fà] effentialis vitriolicusque viridibus ineft, & medio: critas rebusnaturalibus optime ut plurimum convenit, ad earum perfectionem procurandam: ràátio apparet vulgo ignota, cur frequentiffinus: berbarum. terreffvium color. fit viridit, & cue idem in arborum quoque foliis, utpote herbacez potius, quam lignofz indolis ufitaritfimus fit? Nec tantum propter fe herba- rum color eft viridis, fed & propter oculos hominum beftia- rumque, quos mediocritate fua pernicitatis recreat potius, quam obtundit. ^ Albedo enim & rubedo inteníà facile oculis nocet; ceterique colores varietate quidem placent, f&d non A3 &que rum color viridi: ? Cur rubeant anarine? 6 PHYSIQUE PARTIV. SEGCT. L'GAP.-I &que conftantem afferunt innocuam voluptatem. — Tritum eft - illud: nox, fpeculum, gramen oculorum funt relevamen. Liquet inde, arbores & herbas in arboribus efle copulatas, vel ita compofitas, ut & in illis herbidie. partes fint annue & labi- les. ferreo ítilo lefe arefcant, fub auttumnum fordide fla- vefcant; perennes autem partes lignofe, — Nec tantum in. fo- lis arborum illud obtinet, fed & in floribus herbis affimi- lantur, ui in teneritate flru&ure, ita & in varietate difpofi- - tionis, fizure & colorum. — Re&e inde dicimus & arbores re- virefcere, dum nova excludunt folia, novos flores, novos fur- culos viridi corrice veflitos;— Nec tamen omnes herbz & ubi- que virent, fed dantur quoque pauciores albido & purpureo &c. coloribus predite, uti in genere braffice &c, — Herbae marinz multe ur animantes rub;nt, beta quoque 1n radice, $. ro. Plantas marinas multes purpureat ad rubedinem ac- cedere, patet e 6. 780./74. P. 1f. Pbyf. Idem quoque color in herbis marinis frequens eft, experientia teíle. — Cujus qut- dem hec ratio eífe videtur, "quod radii rubri. funt omnium perniciflimi, ideoque in profundum oceani magis penetrant, quam infirmiores ceterorum colorum, quorum | viridis in her- bis litori vicinis occurrit, ubi vada hibentur, vel & eftus marini refluxu aéri patefcent..— Quo purior & fübtilior ibi eft matería? eo intenfius rubent, ut corallia; quo plura. pere- grina immiifcentur, eo obícurius rubent, purpura viciniora, & in ficco flatu nigricant. Nemo dubitat, quin ratio frequentis herbarum marimarum ru- bedinis detur; que vero illa fir, hic explanandum eft vifum vel propterea, quod ejus indagatio difiicultate haud caret. — Si qua hac mclior ab aliis reperiatur, eam lubenter admittam: $ Tg. BOTANOLOGIA GENERALIS. 7] "EU DE T Qua de fibris berbaruim expofita fuut , eodein jure quoque De bevba- tribuuntur earum utriculis tunicinque foliorum. Neque enim rum tunicir conflanr tunice & cuticulee, nifi ex fibriilis inlatitudinem mem- utríca- brane expanfis adjaceritibusque invicem ($. $40. P. 7I). Jirque. Utriculi autem fünt veficulae fücculente ($. 5 5$. P. 71.) , pariter e fibriliis in. cavitatem recipiendo fucco nutririo deflinstam conformati., Quare cum fibre pariter fint cava, e fibrillis conformare, fed oblongz: eadem, que de fibris comperra ha- — . bentur, valere quoqse debent de utriculis tunicisque. — Luci- di(fime id confirmat experientia, foliorum tunicas & veficulas fuccofas ubique in herbis oftendens, ejusdemque cum fibris coloris ($. 791 — 793. P. III). : SnicE2.78, Herbarium partes vel funt exteriorer, vel interiores. Ex- Qua fnt teriores vel funt extima , five involucra interior um, qua cor- qoM "nm ticum locum tuentur , & tunice vel hymen dici poffunt; vel partes? laterales, qua extus ad latera nafcuntur. oteriores pulpa funt & medulla, five folide (int, five cave. — Alias & planta- rum more pleraeque herbe dirimuntur in radicem & ceulem, quarum partium illa fübterranea eft, faltem ima; hic fuperior fupra terram in füo elemento excreftit, in aére vel aqua. — Ra- dix, tanquam pars inferior, firme adhafioni traduci & nutri- tioni herba infervit ibi, ubi poteftali. Caulis vero, ut pars fuperior herbe, infervit relique ejus perfectioni in confpe- - €um proferenda. Linnaur fuo tyroni vesetabilium partes 3 diflinguendas dicit: radicem, herbam, fru&tificationem , licet alee radicem; folium & caudicem in unnm conferat, & herbam diuidar in truncum, folia, fulera & hybernaculum embryonem includens, videlicet gemmam in caudice adícendeate, bulbum in defcendente ; immo plantam d Que berba fimpliciorer e multi- faria 2 De tuleri- bur odorir Jylveftribur, 8 PHYSIQG. ART, LV. SEGT. L- Q'AT. I. plantam herbaceam quotannis dicat perire fupra radicem; radi- ce omnis herbe perennis infra terram proferente gemmam, 12 b. Herbas dico fimpliciores , quibus moz oimzes , que arbori-- bus, infunt. partes, vel quarum propagatio eft uniformior; fed plurifarias,. quarum partes arboreas amulantur, vel qua- rum multiplex eft propagatio. Quia perfectius eft id, quod plura continet obfervabilia ($ 551. Cosiolog.): dici hae pos- fent perfectiores, ille autem imperfectiores. Quia tamen & his fua perfectio non deeft, praítare arbitror priorem deno- minationem:; quoniam utrique ad fuum fcopum par & fuffi- ciens ineít perfectio. Sunt arbores, que pluribus modis propagantur, majori artificio create, noflra filiem opinione, quam que unica fere ratione tantum propagari valent. — Unde quedam ipfis przfítantia pre fimpliciori propegatione preditis tribuenda videtur. Sed in fe non minoris momeni & artificii eft fimplicitas, quam mul- tiplex propagationis ratio, — Laudant & urtifices humani tam fuam inventorum fimplicitatem, quam artiüciofam plurium ef- fiientiam, | Concedit. Lizeus florem perfe&e plenum non e feminibus nafci, fed e traduce depa&torum ramorum, aut vi- vi radicis, adducens inter alia rofam, punicam, caltham, pao- niam, narciffum, violam. JH pd Tubera odora, 7rüf/e/n, funt poma velut fubterranea fimpliciffima delicata nuda, (utpore deflitura caule petiolo, folio, flore, fructu, radiculis), qua poft pluviam a finbus ca- nibusque quibusdam villofis odore appetontur eruunturque. Piizio dicuatur calli terre (edules), & miraculis accenfenrur, quia nafcuntur & vivunr fine ulla radice. L7). 7g. c. 2. Ubi per- git, cortice incladuntur, ficcis fere & fabulofis locis frurecto- fisque BOTANOLOGIA GENERALIS. 9 -fisque nafcuntur , & excedunt fxpe magnitudinem mali coto- nei, edam lbrali pondere. Duo eorum genera, harenof, dentibus inimica &altera fincera. Diftinguuntur & colore ru- fo nigroque (extus) & intus candido, laudatiflima Africe. Putrefcendi ratio communis eft ilis cum ligno. Licinio acci- dit, mordenti tuber, ut deprehenfus intus denarius primos dentes inflecteret. — (Sic conftat & alia corpora peregrina a na- fcentibus herbis & arboribus includi.) | Cap. 3. addit, ea non ultra annum durare, nafci poft imbres & invecto per exunda- tionem fluminum femine e locis, ubi plurima nafcuntur. Re- centiores obferyationes docent, non in Italia tantum dari , fed & paffim in Germania, & pro diverfitate locorum odorem hircinum aut ambre fpirare. Plerumque funt fübrotunda aut cblonga, nucem juglandem, raro pugnum aquant mole, pon- dere felibram aut libram. — D. 7o. G. Gleditfcbio in methodo fun- goruti p. 156. iq. referuntur ad lycoperda fübterranea ovata ba- fi & radice carentia, quorum folida globofa fcabra capíulis in- tus feminalibus maenis gaudent, odoreurinofo. Tun ca feu al- . bida eít feu ex fufco nigricat tuberculis velut corium crifpatum fuccumimbibens; intus variegata funt venae, uti nuci myrifti- cz, albicantes autem dum nondum maturuere. Seminum ma- teria callofa veficulis inclufa, numerus vero in fingulis deter- minatus. Dum vero intus nigrefcunt, putredinem fentiunt, aut vermiculis turgent, ut cafei. — Mzc/e/l in Nov. geger. vocat Lycoperdaftrum tuberofüm fulvum, cortice duriore craflo & granulato medula ex albo purpurafcente, femine nigro craíTiore. Differunt hec tubera filvz odora a tuberibus cervinis, Hirfcborunfl, ut boletis nigris & pulvere atro refertis ; ab arvenfibus ( ErZ- "müfe oblongis Erdmáufz), que 2 vel 3 pollices longitudine & pollicem craffitie affequuntur, & velut cauda fibrofa altero ex- tremo gaudent. | Huic due funt tunice, exterior fufca ob- (IPolfü Pbyf. Tom. IF.) B fcurior, Diverfitas p p4- IO PHYSICZE PART.IV. SECT. Il. CAP. I. fcurior, interior tenuis flava, ambiens nucleum album quafi tribuli aquatici, faporis grat; — Hac in fpithamz profundita- te terre, illa fepe dimidiam fpithamam profundius reperiun- tur, przfertim fub difliris fagis quercubusque, in folo limo- fo. Multo magisdifferunt hac tubera a tuberibus vulgo di- &is Morchbeln, a folano tuberofo efculento & Palatas h. e. fifaro peruviano, & tuberibus terre, ut in cyclamine feu. arthanitze radice, Saubrodt. Plura videfis in den Bref. Samlungen A. 1719 Novb. p. 597 — 603. Gaudent igitur pulpa tunicz. inclufa & propagantur. et ARE ' Pateftit hinc pulpam herbarum differre, ut alia den- fior callo fit fimilis, ut nucleo nucum feminumque; alia radici efculentz raphani, rape, fifari, betze , carotee; aliaolivae pomi, pyri, pruni, aliacorio, ur juglandi, cydonio, granato ; alia fun- go,boleto Xc. ; alia mollior & fücculentior, ut gelatina vel pulmentum, uti in cerafis &c. nempe in flatu maturo. — Ta- ceo differentiam odoris, fàporis, coloris, falubritatis &c. Pos- fer igitur pu/pa difcerni in calum C? pultem, ut callus contine- ret pulpam fragilem , nempe feminalem, radicalem, pomariam, tenacioremque, coriariam, & funginam ; puls autem feu fari- nacea & infipidior, ut in mefpilo &c, feu fàpidior, ut in uvis baccisque eft, quiz baccina dicatur. "Tremella pulpam habet gelatinofam, fimili cuticula ur plurimum inclufam. Quando pulpa exficcatur, quadamtenus minuitur mole. & indu- ratur, fed eo ipfo fit durabilior, ut ejus utilitas eo fit diutur- nior. (ta ficcamus poma omnis generis, baccas quoque myr- rli, fambuci, uvas &c. Quse uve paífe dum coquuntur, prifinam figuram molemque recipiunt. Similiter. ficcamus - radices , femina, frumenta, carnes &c.— Que nolumus ficca- re, ea condimus faccharo, atque fic vel in flatu ficco, vel liqui- do confervantur , prout & in muria eorum corruptio arcetur. $. 15s. BOTANOLOGIA GENERALIS. 1I E - Callus vel snateria callofa plaztaratm pluvinntm continct terre compactiorir, ope infiti olei, quod inde exprimi porcft, uec parum «tberis inflammabilis , nounibil preterea aéris € aque. Eft enim callus denior fere ficcus ($9. 797. P. 7/7), ideoque & fragilis, ut corpora plurimum terre complectentia effe fo- lent Denfitas ipfà compactiorem ejus indolem prodit, quae & inde elucet, quia plerumque in aqua fübmergitur & fun- dum petit, quod a paucis tantum lignis, compactioribus iti- dem fieri fole... Oleum expreflum, e&therem eque & terre intime unitum, exhiber fua analy(i & effectibus in humectando, lucendo, fumando fuliginem prebendo, carbonibus tandem- que relictis cineribus. 16. Quid con tineatur callo berba. Tum 2 Pulti herbarum mon multum inequalis iuef? copia terre Quid infa folublilis € aque, mom vero mibil, fed alias plus, alias simus. fa- pulti ber- lis, airis etberisque parum. — EX farina & aqua fieri pultem, in Zarum? re culinaria habetur compertum. — Farinam autem terram effe, docet ejus in aqua fübfidens gravitas ficcitasque; folubilem eam in aqua effe, patet e miílione, qua fit, ut fibi mutuo in- ferantur inhareantque. Similia autem fimili gaudent materia & mixtura, quam & comprobat arefactio, qua humiditas aquze evaporat, & refidua manet terra ficca. Si pondus pultis appen- dendo esploratur, & poftquam ea exaruit, denuo pondera- tur,apparet, quantum' aqua evaporavit, & quod non mul. tum differat gravitas aque exhalate , & refiduoe terree mixtae. Cui per alia experimenta ineffe plus minusve filis, gradus fa- poris, quo gaudet, & ore guílatur, extra dubium ponit. Aéris vero etherisque nonnihil adeffe, & e poris, & e natura terre &aqua impurz, ipfiusque fàlis liquido conftat. Pro diverfo pultis dilurioris fpiffiorisque gradu, ei plus minusve terre folubilis ineffe nofeitur. Sienim eque partes mifcen- B2 tur, Quid ft Ze latina her- bacca? Y2 PHYSICZ PART. IV. SECT. I. CAP. I. tur, oritucinde glutinum vulgare charcarum feu puls glutinans ; cui fimile pomum calore fornacis emollitum. — Si $ vel 3 mi- fcentur, poflea erit glomeranda ob prevalentem pollinis ma- teriam; prevalente autem aqua, dilutior erit puls. difcrimine vario. , Sud Gelatina smucorum €? mucilaginum concipi potef? , uti ea, que opera bumana paratur, coquendo cartilagines , cornua cervi, dentes elephantis, apri, ungulas alis &c. & incoctum refrigerando quod infpiffatur plus minus in liquórem pelluci- dum confiflentem mollemque. — Cui non abíimile eft ferum fanguinis ccagvlatum, & albumen ovi, quod incoctum abitin albumen fecabile, & carülaginibus offium pullorum natales praebet Neque minus narium mucus infpiffatus corruptus- que aliquid fimile haber, & decoctum caput vitulinum &c. ($. 789 eg. P. IIl. Pbyf) Que vifcidam hujusmodi nacta funt naturam, ea aliis nutriendis formandisque prodeffe, ex- tra controverfiam eft pofitum. — Quare & mucorem, tremel- lam, & mucilaginem vegertantium folubili conftaré terra, aquae immiíta, gummofàm efle fapam, ideoque tum aliarum herba- rum aut plantarum feminii ante fuppreffi excrementum, tum animalium nutrimentum effe conjiciatur. Referri mucilagines, mucores & tremelle, ut plante gelatinofe interfucos fungosve, &durare d'u nefciunt.— Qualem. muco- rem in abiegno trunco putrefcente ortum, defcripfi A. 1743 bebdom. 27. obfirv. Gedan. Qui triduo feparatus a trunco de- hifcebat in pulverem velut bovifke, refidua parte quafi coa&i- lis pileorum materie. Immifcentur ergo mocoribnqagr baci alie mufcorum fungorumque partes , ut compofita dici mereatur gelatina ifle mucor, putrefcentibus vegetabilibus innafcens. 6. 18. BOTANOLOGIA GENERALIS. 13 $2: ag. Herbarum infra femen nafcens feu inferior pars & pri- Partes ra- ma aliis inhaeret corporibus, plerumque vero fobolefcit & 4icir. füb terra variat. - 4/7: enim eft caudex defcemdeus radiculis preditus alimentum e terra. bauriens €7. partuviens; alizs bulbus cum radiculis:.. Caudex defcendens in terram cavus eft aut fo- lidus; hic vel fimplex eft, vel ramofus, & qua fitum vel ere- &us perpendicularis plerumque , vel horizonralis, ut iris, & re- pens, ut fragarie; quafiguram vel globofüs, ut ranunculi, vel fufiformis, ut daucus & paítinaca, vel tuberofüs, fübrotun- dis tuberibus gaudens, ut pxonie, folani, vel palmatus, ut orchi- des &c. Idem vel artenuatur in radicule apicem, vel radiculis circumdatur paffim, vel pramorfus eft infra & velut trunca- tus, vel pendulus ut filipendulz & elaagni. Dantur caudices radicum pulpofi edules, uti fifari, apii &c. dantur & aromatici , uti zingiberi, Ninfing, Chine, cofli arabici, cy- peri longi, ari(tolochiz, acori veri; alii virulenti, uti cenanthz, aconiri , Cicute amare, caífavz ;. alii medicinales, uti purgan- tes. rhabarbari feu lapathi, mechoacannz, polypodii; emerici afari, hellebori, cataputie, efulz cet. Multe radices edules pro fru&u herbarum haberi poffunt, quando alius deeft. Ali alis infunt plantis, aut placente quedam aliis adherent. $. 15. Bulbus includit in medulla embryonem, unde planta De /ulir propagatur. Zzz7:£0 dicitur hybernaculum plantz, includens Ziferen- embryonem plantule,caudici infidens defcendenti. Qnare ;;/u;. Liuneo gemma infra terram dicuntur: plante herbaceze, quae quotrannis'fupra radicem pereunt, cum radix omnis herbe perennis infra terram proferat gemmam. — PZi/of. Dotaz. p. 37. Suntautem bulbi vel cavi, ut fumarie & ariftolochig, vel /0/;4; qua fübftantiam, uti tulipae; vel tuzicatz, ut cepe officinarum ; 3 ge-vel i. Quid caulis contineat ? Caulis quo- tuplex fit * 14 Ld PHYSICUE PART, IV.. SECT. I. CAD. I. vel fguamofi , conftantes imbricatis lamellis, uti lilii; vel artz- culati, gaudentes lamellis catenulatis, more dentari, adoxae, lahraec &c. Scille, inquit. Lzzzeus p. 271. difficillime ab her- ba diftinguuntur, facillime a bulbo tunicato , folido aut fqua. mofo, & p. 221. fcille f. ornithogali genus optime & fere uni- ce difcernitur bulbo. Ordinario zature curfu bulbi quidem fub terra occurrunt; extra ordinem tamen & axillis foliorum infident. Ob radicem fub terra latentem. ad eam in differentia plantarum —ílatuenda non confugiendum, ni(i alis de&cienribus notis apertis. Ita feille bulbo, orchides radice fibrofa, fumariz radice cava vel folida difcernuntur. $.. 20. Caulis vel caudex ad(cendens herbarum orztur a radice feu caudice defcendente €? comprebeudit truncum. &7. folia, 1n- terdum vamos, ac fulcra tandem , flores, fruétus- €? féiiza. phe- rumque. — Cauli igitur propofita eft propria perfectio, & pro- pagatio fuz fpeciei. — Suae perfectionis caufa vivere, virere & ali debet, ut viribus & mole crefcat , adoleftat maturefcetque. Propaganda fpeciei caufa fe multiplicare quam convenientiflime deber, fecundum inftitutionem gubernationemque divinam. Linnao dicitur herba vegerabilium pars, orta a radice terminata tuf. fru&tificatione, comple&ens truncum, folia, fulera & hyberna- culum. Mox vero truncum itidem explicat ut herbam, ad- dens tantum, veftiri illam foliis, quod de omnibus nequit dici. Ubi hiems non eft, ibinec hybernaculis opus; & p. 5 1. ipfe monet plantas plerasque in frigidis, & in calidis terris vix ul- las gemmis gaudere, PAi/of. Potan. p. 39. 2I. Caulis in fé fpelatus, vel fimplex eff, wel commpofi- Ille ex eadem radice non eft nii unicus, hic vero mul- tiplex BOTANOLOGIA GENERALIS, 15 tiplex eft feu fruticatur, multos fundendo caules. Inde pofte- rior dicitur frutefcens herba, ezze Staude, v. c. fi. ex uno grano frumenti decem, viginti pluresve nafcuntur culmifpicati. Szzz- plex vel ramofus ff, velvamis dflitutus, uc Peeonia&c., quorum hic integer, ille divifus eft; zzezz vel cf? zudus , feu foliis dcfti- tutus, ut Euphorbia, cufcuta, cactus, ve/ fo/iatus, h. e. fols in- ftructus. 3 "Tales vero funt plerarumque herbarum caules. — ReQe. Liznanr l. c. p. 213. ait, trunci. note differentiae plantarum fepe opti- mas edunt effentialesque. — Uri differt hypericum caule tereti ancipiti; & Aangulari: convallaria caule tereti. & ancipiti: hedyfarum caule triquetro; lupini caulis vel fimplex, vel compofitus, LDAP T Quosd ftru&turam interiorem caulzr vel plezus eff , vel Caules folis cavuf. Plenus nempe eft pulpa & medulla, unde ali nafci £7 cuoi f. f poffunt plantae. Cavus autem intus caret pulpa, & quia in- ftulof. anis eft, eatenus alias plantas procreare nequit. — Caulis cavus major appellatur ca/azzus, qualis eft in arundine, qui quartam tertiamve partem pollicis in lumine adequat; minor vero in graminibus & frumentis obvius , cu/ius audit. Qui vel arti- culis carent, & ezodes dicuntur, vel variis nodis intus conne- &untur, & arriculati dicuntur. Et inter plenos dantur geni- culati , ut kali, & qui extus /7:/a720/7 apparent, ut tecti fquamis imbricatis, uti fedum. Linnso eft culmus truncus gramini proprius, elevans folia fru- &ificationemque p. 40. Is nodofus dicitur ea parte, quia intus eft plenus, indeque folia fundit &c. | $ 23. Ratione fitus ad füperficiem telluris, caulis vel eft ere Caules fits ur fepe verticalis, vel precum/ez: plerumque horizontalis 477. : (Ranken ). Caules figu- ra differen- tef. Superficie diverfi cau- lef. Ramoforum caulium differentia. 16 PHYSIC/E PART. IV. SECT, . CAP. I. (Ranken) | Ere&us infirmior vo/ulili: dicitur, quando fpira- liter adícendit ad perticam feu arborem vel finiftrorfum , fe- cundum apparentem folis motum, ur humulus; vel dextror- fum contra dictum folis motum, ut phafeolus &c. — Plura da- bit Lizzei Pbilof. bot. p.103. Procumbens dicitur rec/izatus, fi verus terram declinat, ubi non habet, quo fuftentetur, lu- puli more; repezs autem, quando hinc inde radiculas exferit procumbendo , ut-hedera. | Quando autem fecundum articu- los horfum vorfüm inclinatur, dicitur f/exuofus. "Tandem pa- vafiticus vocatur caulis, qui in alieno caule radices agit, & ibi nutritur. S. 04. Qua figuram. caulis vel teves efr , vel. angulofus. —.''eres caulis eft prope cylindricus; angulofüs autem vocatur anceps, quando ejus duo aneuli fünt oppofiti, more fifyrinchii, alias pro numero angulorum, digonus, trigonus, . . . . polygonus; & fi 5 latera plana habet, triquetrus; fi magis preminent an- guli, triangularis, quadrangularis &c. Si lineis tenuibus ex- cavatis in longitudine velut notatur, dicitur /7riatus, ut equife- tum; fi profundioribus & latioribus , /u/catu; audit. NOMEA Superficiei caufa dividitur caulis in g/a/rum quando levis eftac velut politus; vel cz/ofsr, quando pilis mollibus pubeftit, uti rhus; vel fcajer, quando punctis prominentibus eft exafperatus; denique A/fjidur, quando obfitus eft ripidis fetis, faltem iis adfperfus; wrezr autem , quando urtice ritu aculeis pungeatibus refertus eft. 26. Ramofus caulis dicitur a/cezders, cujus rami funt fur- fum verfi; d;ffufus ramis patentioribus; zorzialis, cujus rami funt horizontales; jracbiatus, cujus rami funt decuflatim op- ^ pofiti ; BOTANOLOGIA GENERALIS, I7 pofiti; prolifer, fi tantum ex apicis centro emittit ramos; aur ex flore ramum protrudit, aut ex flore inferiori füperiorem cum ramulo. Sunt pleraque de hac caulium diverfitate a. Liz:42 jam notata in Pbilof. botan. l. c. ita tamen, ut ramofiffimus illis immifcearur, & diflichus dicatur, qui ramos exferit fitu horizontali, & fe- ries 3I. varietatis parum diftintte exponatur. — Habetur ibi quoque /armentofur, quem vocat repentem fuübnudum, & pa- ra[iticur, alteri plante, nec terrz ianatus, ut epidendron, vifcum tillandfia. Hx arborum plante funt parafitice, preter quas & herbacez dantur in herbis arboribusque, uti agarici, mufci, fungi & fuci varii cet. — In braffica occurrentes fungos de- fcripfi, qui profeminehabebantur, A. 1742. Mozat. 4. 5. 5. der. Dautziger Evfabrung. S25. 27. Dantur quoque herbz revera aut ad fpeciem caule de- p, 75,4;, ftitutze foliisque abfolute, uti illius generis varii funt fungi fj5;;, . & fteriles mufci, hujus vero caulem folis fe alternatim (254555, circumdantibus iaclufum habentes, ut ex foliis compo- fitus videatur, quae fo/acee dicentur. | Harum feffilia folia (o- lent effe inftar caulis particulis pulpa referra, & arborum foliis crafliora. Notior ceteris in hoc genere eft pluri:nus acorus verus (non adulterinus five iris paluftris) vulgo Az/zus. — Re- apíe tubera caule funt deftituta ( $. 13.?. Uti nudos foliis caules vidimus ($. 21.): ita quoque dantur fo- liat plante, quibus folia f invicem embientia & amplc&en- tia pulpofa pro caulis parte funt. — Patefcet e fequentibus, has inter plantas dari, que infignem confequunrur celfitatem..Tri- buitur acoro vero rarior flos imperfectus ftamineus in Julo, fed a Linmeo flos hexandrius, monogynius, calyce infiru&us, fpadice cylindrico, flofculis te&to, corolla 6petala nuda, fiylus nullus, capfula 5locularis, qui haud longe pedunculo. (Folfü Pbyf. Tom. IF.) (a $28. 18 PHYSICA PART.IV, SECT. I. CAP, I. NOT Quid hic Scapus hic Liumeo vocatur truncus, totus non nifi flo- Jeipur — res proferens faftentansque, peduzculus autem , qui minor, aut peduuculur. pars vel ramus eft totius. — Ita dicitur Scapus narciffi, hyacin- thi &c. Pedunculorum aurem magna datur varietas, quam paucis exponere non. erit alienum a prafenti inftituto. Non invito ufu hec nomina retineantur. Scapus aliis grecis 72472; (unde fceptrum) teres & nudus eft truncus, uti fcapus columns, Zer Schaft, inter bafin & capitu- lum, fed in plantis inter radicem & fafligium porre&tus trun- cus, uti Plinii fcapus 100 fabis onuftus, item loti, ferule, afphodeli &c. — Scapo triquetro diflinguitur pyrola, eriocau- lum culmo 5 & 6 angulari. 29. Pedunculi Pedunculus. primum differt. loco, quo infvitur planta. loco diffe- ' Sic datur radicalzr, qui e radice prognafcitur; caulizur, qui cau- rentes. liinfidet; ramzur, qui exit e ramis; avz//aerir, qui prodit ex ala inter folium & caulem, aut inter caulem & ramum ;. zerzz- nalis in apice caulis aut rami; /oltariu:, qui unicus & in fuo loco; cozjuzéius focietus quam proxime cum aliis; /parfus, nbi plures alii irregulariter prognafcuntur. Patent hzc facile per fe ipfo adífpe£tu, ut non opus videatur «d- ducendis exemplis, experientie obviis, ubicunque herbarum copia datur. Meque definitio $. 28. przmiífa patietur , illos cum truncis aut ramis foliatis confundi. $. 8o. Pedunculi Ratioue modi, quo flores gerumt in fummitate , peduncu- modo floren- lus pro florum mumero datur uniflorus , biflorus , multiflorus; di diverf. — pro [itu florum datur fafciculus colligens flores erectos, paralle- los, fafigiatos, proxime appofitos; item capitulum conftans floribus plurimis in globum fere congeftis; /ica flores gerens fetfiles BOTANOLOGIA GENERALIS. I9 feffiles fparfi-m alternos in fimplici pedunculo coramuni; eaque vel monofticha , floribus ad unum idemquelatus verfis; vel di- fticha, floribus ad utrumque latus pofitis &c. pro fforum €7 gra- gorum feries corymóus, cujus flores finguli pedunculis propriis inftruuntur fitu erecto proportionali, utiin ledo &c. pazicula gerens flores fparfos in pedunculis varie fübdivifis, eaque vel diffufa, vel coar&tata; f yrfus fiftens paniculam coarétatam in formam ovatem, üti fyringa; racemurs pedunculo ramis latera- libus breviculis, ut ribes vitisque; & certiciZus , conftans e flo- ribus numerofis fübíetlilibus, caulem annulatim ambientibus, ut marrubii. Inter fragmenta , quz vocat Lizeus Philof. botan. p. 27. [24. pri- mum & ultimum defiderativum in boranica merhodo naturali, . collegit ipfe plaatas denudatas, quarum caulis foliis caret, ca- lamarias, gramina fpicata, umbellatas, verticillatas , coryrabi- feras, &c. Jure due Herbarum folia interuofcendiy quoque plautis per omnem pe beyha. etatem inferviunt , € pleraque funt. [iffllias mec tamen pauca ea- yum, foliis vum petiolis [unt ipffru&ia, uramque experientia tefiatur , & ca- /50, iin, terz foliorüm varietates quoque in herbis occurrunt, multo- que magis, quam in arboribus. Vere ftatuit Lzzzeur ig Pi- Jof. bota. folia elegantiflimas naturaliffimasque exhibere diffe- rentias plantarum: quia natura nulla in parte magis fuit poly- morpha, quam in foliis. Sunt folia aliis oppofita, aliis alter- "pa; aliis infra oppofita, fupra alterna & v. v. aliis inferne op- pofita, füperne terna, aliis inferne quaterna vel terna, fuperne alterna. Exempla vid. p. 103. Sic caulem vocat. /racchzatum, qui foliis 4 oppofitis decuffatur, uti arbores ramis. Frondem quoque hic dicamus ramum foliis & fzepe fru&ibus vel femi- ne donatum, uti in filicibus. Stipes quoque in his truncus eft frondes ferens, uti in filicibus fungisque. C a2 Fatetur que . Herbarum fulcra, fpi- n&, aculei, cirrbi, pili, £&t. 29 PHYSICAE PART. IV. SFCT. I. CAP, I. Fatetur l. c... Ligmenr, fea foliis plurimas mutua:um effc herba- rum diff.reniias, item Gronovium africanum, Royenum, Guet- tardum, Dalibardum. Rariora quoque commemorat folia, uii cucsllata, gerani, cujus latera fuperne explicata balin verfus arcle connivent; g/udulo/z, quz gerunt glandulas infidentes, vel in ferraturis ad bafin, uri falicis, heliocarpi & perfice mali, vel in dorfo, ut urenz pa(lifforeque; raZicata , quz radiculas e foliis demistunt. cozcreta, que invicem connectuntur ; ener. via & nervofa, item venofa & avenia; obverfz ovata & cordata. S Hes Porro & fulcra iz beris notantur , tanquam adminicu- la melioris fuftentanonis. His annumerat ZLzzzeus [. c. p. 5o. flipulam feu fquamam ad bafin pedunculorum & peticlorum; bra&cam f. £olia fub flore floralia; /pzzas ut mucrones e. igno natos fere ligneos; aculeos ut mucrones tantum cortici 2fhixos ; cirrbos velut vincula filiforzmia & fpiralia, uti in plerisque legu- minofis , in pipere &c. itemin foliis; g/azdulas vel papillas hu- morem. excernentes ; & comam f. fz/oy vel (etacea plante. ex- cretoria, de quibus Gue/tardus pleraque detexit. Stipulae aliis nulle,alüs folitariz, aliis geminee, aliis perfiftentes, aliis deci- due, nec non adnatee aut folutz intra aut extra folia. Fulcra differentias prebere hujusmodi notat Linzaus ]. e. p. 220. quibus de(titutus boranicus complures plantarum fpecies vix de- terminaret. — Sic flipulas papilionacez, bra&teas falvie, fuma- rie bulbofe & lavendulz, fpinas rhamni & lycii, aculeos. ru- bi & rofz, cirrhos pifi, virisque, glandulas ricini, opuli, mi- mofz. Amygdalus a perfica glandulis fzrraturarum difcerni- tur, aculei glandulofi apice liquorem fecernentes dantur in bau- hinia aculeata. | Urenz & convolvuli, mimofz fpecies glandu- lis internofcuntur. | Melianthus alia ftipulis folitariis, alia ge- minis difcernitur. — Caííia füipulis reniformibus barbatis a con- generi- BOTANOLOGIA GENERALIS, 21 generibus differt. | Contorfio fibrarum hygrometris fervit, ut a-ila avene, geranij feminis cauda, muci pedunculus inferne & fupzrne contrarie tortus. Glaazule vel peiolis infidenr, ut inricino, paffiflora, caffia. vel fo- liis 3a ferraturis & bafi in. dorfo, aut & fuperficie, ut in dro- fera & pinguicula ;. vel [Hpalir, ut armeniaee & baubime; vl capillis, ur in fcrophularia, antirrhino, ceraftio3 vel poris, ut filene , vifcarieque. Similes his fullicsli, ceu vafa s&re diftenta, in utricularia ad radicem , & aldrovanda ad folia quafi ollares ; item atriculi, ut vafcula liquore repleta; uti in nepenthe fo- liorum extremitas definit in folium, hocin cylindrum figura penis, apice claufum operculo, quod margine altero aperitur. In farracenia foliis cucullatis ad radicem feflilibus, quoad ce- tera fere, ut in nepenthe; &in marggravia, quz in centro um- belle vafcula fert, referentia corollam. galeopíidis citra labium inferius. 2$..33- Characteribus plantarum quoque infervit Lizzei pt- pe planta- Lbefcentia, fiue conditio pubefcens, tenquam armatura plante jj pu- f. herbe adverfus injurias exrernas, & fimul inftrumenta ex- Lfcentia. creroria; fcabritiem quandam fuperficiel fiftendo. Eaque dum e(t glazdulofz, vel eft miliaris, vel l2nticularis, vel globularis, vel catenulata , vel utricularis; dum /ézcea , vel cylindrica, vel conica, vel hamoíà, vel glandulifera, vel furcata, vel fecuri- formis, ftellaris, tum fimplex, tum seggregata; dum articzula- ta vel eft fimplex, vel nodofa, vel caudata, vel ramofa , vel plu- mofa. Quande lanam xefert, fervat eam ab aítu nimio; quan- do fomzztusi,a ventis, & fepius incanum apparet; quando firigas, he arcent. fetis rigidis linguas & animalcula; quando bainor, ili adhzrendo molefti funt & arcenr, ut.in leppula, marrubio cet.; quando //Z7zu/os, punctura venenata arcent ani- maiia, ut urtica ; quando 2c2/eo;, iis abigent nocitura animalia, ut 3 folanum Plantarum venefcétHo e? fa ]^- 2 PHYSICJIE PART. IV. SECT-. I. CAP. I. l2 folanum, capparis, mimofa; idem faciuntaliarum furce, uti ber- beris, ribes, poterium ; aliarum /jzze, pecora arcentes, five ra- morum , utrhamni, afparagi, cichorii, five foliorum , ut aloes, apave, ilicis, five calycis, ut cardui, centauree, five fructus, uti tribuli, fpinaciz , datura. Lynceum in his Gueztardum merito vocat Limseus Philof. bot. p.i ldem m. p. 215. agnofcit, eife pubefcentiam diffe- rentiam ludicram, eo quod cultura deponatur. Id quod in- primis de fpinis & hirfutie explicat. Spinas cultura deponc- re pyrum, citrum Limonem, auranrium, mefpilum, oxyacan- tham, groffulariam, cynoeram ^ Cichorium filveflre foliis dentatis afperis, fativum fieri foliisintegris & levigatis. Hir- futiem xtate perire in fago, afperula, thymo, ferpyllo, fcabiofa, martagone cxt. — Addir, clima mirius facere miriores plantas; durius vero duriores. Quare in differentia herbarum non ni(i neceffitate cogente confugiendum flatuit. — Quod minus mihi probatur, cum facile addi ratio poffit, quando illa defint: dum conftantiores hz funt note floribus ipfis. $. 34. Infervit & notis planrarum /zpa peculiaris, effluens lae- fà planta, quz vel lactefcit, feu z// eft, in papavere , euphor- bia, femiflofculofis, campanula, efula, cacto tuberculis obfito, felino cet. vel flavefcir f^ /utea eft in. chelidonio, bocconia, cambogia; vel rubefcit C ruzra eft in rumice fingvinea. — Cu- jus non folum color, fed & (apor differt, & vis vel natura: uti in nectare florum, & facchari aliaque dulci &c. fapa. Tithymalus acicula pun&tus, latefcentem prodit fuccum , unde Plinio ve(te Hifl. nat. L. 26. c. $. dictus eft herba laGaria. Quo fucco fi infcribatur corpus, cum inaruerit, fi cinis infperga- tur, apparentlitere. — lta, infir, qnidam adulteras: alloqui ma- luere, quam codicillis. — La&tefcentium herbarum plures dabit Linnzus BOTANOLOGIA GENERALIS. 25 Linneu: Philof. boram. p. m. — Lac tkhymali f. efule gaudet vi purgandi. Sic alia vis tribuitur lacrymis viris, alia betule fuc- co, alia aliarum fucco herbarum, que Medicis relinquuntur. $ 35 Propagationi berbarum divina fapientia mire profpexit. Herbarum generatim bifariam, ut alia fit o/tarza, alia /ocza fexualis. In propagatio arboribus ufa eft fepitfime gemmis, tanquam fetibus feu em- duplex. bryonibus, quz vel foliorum vel florum vel amborum primor- dia implicata continent. — Quanquam et varias arbores vemmis carere conflat, uti cupreffum, Sabinum, Thujam, frangulam &c. Neque minus erica, hedera, ruta, viburnum, rhus, tamarix de- füituuntur gemmis. — Herve azzue vere demum gemmas in cau- le feruzt, folia floresque excludentes, uti capita braffice &c. Idcirco ZLizzeus Pbilof. botam. p. gt.fcribit: uti plantae plereque in frigidis, fic in calidis terris vix ullee gemmis gaudent. — P/a- vimarum autem embryones fab terra ut plurimum foventur iz qme- dulla radicum bulborumque ($. 18.). Rarius tamen herba per- ennes pro gemmis ferunt capita foliorum complicatione for- mata, quibus & florum gemmae infunt. Gemme idem p. 22. J. c. inquit, in eodem genere fepe funt diverfiffime, uti con- ftat e genere rhamni, uti cervi fpina, alaternus paliurus, frangu- la differunt gemmis; & falicum familia.ampliffima extricatur facile gemmarum ftructura & foliis. Nonnulla bulbos in fo- liorum axiliis refidentes ferunt, quibus probe difcernuntur, uti dentaria, lilium flavum, ornithogalum, faxifraga, biftorta, qui bulbuli decidunt, & in terra vezerantur. Gemmze vulgo & a Li»/«o pro hibernaculis plantarum habentur, five fupra five infra terram. Quo fenfu & gemmis carentes di&tz plante, ilis non penitus, fed annuis potius & confpicuis carebunr tantum: quia dicte plante ubique folia proferunt aut & flores, faltem proferre poffunt, convenienti loco & tempore, ideoque 24 PHYSIOX PART. IV. SECT. f. CAP. I, ' ideoque antequam explicarentur, in fuis implicabantur & con- tincbantur involueris ceu gemmis , unde funt deinceps evolutz. Praítaret isitur, gemmas dicere embryones involutos fe:usve plantarum , quz & in feminibus ipfis occultantur, nec per hie- mem tantum, fed in quibusdam-per annos complures. Conf. Bülfiager de radicibus cichorii in Commt. Acad. Petropol. Tua. V. p. 200. feqq. H6. Propagatio ^——— Manifeff ior propagatio herbarum precipuarum | focia ab- per fores Joloitur fupra terram floribus frudibusque, vel fecundum Zz- frudus, neum fruétificatione, cui duo inefTe ftatuit, florem & fructum. Philo. botaz. p. 55. Ad flores refert modum, quo flores plantae annectuntur. ra flri&tius accepta fru&tificatio, erit modus fe. rendi fru&tus, f2mina, nove plante rudimenta feu primordia continentes. Pbilof. botan. Linnai p. 221. ftatuit inflorefcentiam maxime realem effe plantarum differentiam, item pulcherrimam inter omnes differentias ipfi videri eam in plurimis generibus, & p. fq. fructificationis partes fepius conftanti(Iimas differentias fubmi- niftrare. Olim, addit, fru&tificationem nifi preclufis aliis viis non adii ,' quod brevis evi effet flos, & quod partes ejus fz- pius minutiffime. ^ Que confentiunt cum p. 52, ubi eam di- cit partem vegetabilium temporariam, generationi dicatam & p.90. verbis: fru&ificatio conftat plantarum genitalibus , flore- fcentia eít generatio, fru£tus maturatio vero partus. Nimium vero fibi fumit, quando p. rr2.fcifcit, difpofitionem vege- rabilium primariam a fola fru&ificatione effe petendam ; p. 8g. omnia vegetabilia effe ex ovo, ceu femine, p. 89. omnes vege- tabilium fpecies flore & fru&u in(trui , etiam ubi vifus eosdem non aífequitur; cum p. 131. largiatur, inflorefcentiam notam chara&eriíticam non dare, quia locus, quem occupat fru&ifi- catio, talis nota non eft. Mallem dicere, quia flores nec in omnibus DBOTANOLOGIA GENERALIS, 25 omwibus dantur in non paucis hodieque ignorantur, & ubi dantur, on nifi ad breve tempus adfuünt, iraque non funt note conílantes. Ubi tamen meliores non dantur, & ut : tempore floris quoque nofcantur ex floribus iplis, non funt fpernenda. EA Ig flwibus. berbavum notari 1meveztur partes 6? godus: De. florum florendi. ..Illa materiem , bic formam floris conflituuzt. Materia materia 7 veleft remera, vel proxima. Remotam conficiunt partes; qui- forma. bus herbae adnafcuntur; per quas nutrimentum accipiunt, & quibus includuntur tegunturque.— Proxime fünt corolla cum genitalibus.. Quarum bz etiam intima & primarig, ilie ex- time &íecundarie dici queunt. Forma externa in modo flo- res difponendi ae proferendi , interna in connubio & proxima in impregnatione intime confiflit. ; $. 38. Ad partes remotas pertinent f/?re vadrcate iz amnedulla Florer vel caulis, quibus erumpunt, & quz ipíis funt bafis loco, cui infi- //ff/er. vel dent. Uii igitur fola, ($ 608. Part. 17. Pbyf) ic & flores pedati. vel funt feffiles, vel pedunculis inftructi. | Quoad locum, quo plantze inferitur flos , eft vel radicalzs , dum pedunculus eradice exit, vel cau/izus, "iih infidens; vel Acres i5, ex ala inter fo- lium vel ramum & caulem enaízens; vel fer rmitali; , qui ra- mum vel caulem terminat. — Sic & Jfo/itarius flor VOCRtUF , qui unicus eft in fuo loco; vel /&r/z: ,, quando: plures nullo regu- lari ordinemaftcuntur. Qus uti hic de floribus ufurpantur: ita & fupra de pedunculis ($. 29 ). - Buci de floribus feffilibus vulgo nihil. folet; vel quod non etten- »dunmur, vel quod oblivioni datur eorum note, obiter tantum "ver oobferváte. «Occurrunt tales. nonnunquam in trunco vel ra- mos: eitra folia adjecta j. citra: petiolos;: & fructus ferunt fimi- c (UFolfi Phyf. Tom. IF.) D liter e Unde flores nutriantur ? De radicum diverftate in berbir, 26 PHYSIC/E PART. IV. SECT. K CAP. I. liter cortici adherentes. —Frequentiora exempla habentur in Sycomoro, vifco, ficu &c. — In aliis extra ordinem fimilia ra- ro obfervantur. — Plinius L. 17. c. 2j. notat, vitam & punicam ftirpe fru&tus tuliffz, non palmite aut ramis. $. 39. Nutriuntur flores. berbarum , ipfeque herbz, ope folio- rum füpra terram, &? radicum infra terram, five inaqua ($. 605. P. III. Phy). Compertum enim (edfit eft, in aére & aqua imbibere vapores & humores folia expanfà, corticem, & que hujus loco funt tunicas, involucra cruftacea aut cuticulas.. Sub terra autem vel equa radices, bulbi, placent & fedem herba- rum firmant & figunt, & fuccum, illis preparanda alimenta pr&benrem , fuppedirant colliguntque. Quz nutritio non tan- tum ad flores jam confpicuos perducitur, fed & ad prima eo- rum rudimenta & initia inconfpicua; immo & ad oriunda e floribus femina, & corcula, feu novarum propaginum pri- mordia. [pfa autem praeparatio fapae convenientis peragitur per innumeras veficulas, glandulas fibrillasque fécernentes uülia ab inutilibus, hec ejicientes, illa autem devehentes eo, ubi alere herbas debent ($. $54. P. I//). Sapa igitur proxi- murm eft florum herbarumque nutrimentum ($. 34.). Radi- cibus potiffimum & foliis aluntur & propagantur herba, utpo- te qua huinorés hauriunt & preparant in alimenta ($. 35.). $. 40. Hevhartim vadices aut recta defcendunt in terram , que dicuntur perpezdiculares ; aut rransverfim fe diftenduntin fitum feu Porizoutalena, ut iris, feu o///guum, que difcernuntur nomi- ne fitusfui Exwdem aut difcedunt dividunturque in diver(as minores, laterales, quae dicuntur ra0/e; aut manent inteore eitra diffufionem , appellanturque ideo /zp/ices. Qua figuram lige radices funt /2/7/orme», qua funt oblonga fuperius craffze, inferius BOTANOLOGIA GENERALIS, 27 inferius attenuate fenfim, ut daucus, paflinaca &c.; alice fünt tuberofe, in fübrotunda volumina collecte, ut pceonia, fola- numqQc.; alie premor/e feu truncate, velut in fcabiofa, pian- tapine, cer. alie repezter, quee gracilentee longius psffim ex- currunt; alie //7rofee, qua fe velut diffundunt in filamenta, aut tenues radiculas, interdum capillares. Qua in re foliis fere sílimilantur ($. 610. P. 7/7. Py). Tuberofe radices aliz velut clavate funt, ut coftus indicus, aliz non fimplici & unico, fed pluribus, aut hinc inde adhzrenti- bus tenuiori radici; alie velut articulis tuberofis conftant, aut irregulari luxuriant protuberanüa; alie velut fquamis obfitz Íucculentis & pulpofis, uti dentariz radices &c.. Proximum nu- trimentum pedunculus przbet flori. SCIAS Propior florum. 1manifeffiorum - perfe&torumque snatevía Florgjg ng. baletur in calyce, corolla, f[[amimibus €? piflillis..— Etenim. partes xifzftior ps. florum funt eut genitales & intime, aut harum nutrices & tu- zeriz que trices extime fzu involucra. "Tuentur flores extus & arcent fz? nocumenta perianthium; intus vero & nutriunt & torum ge- nialem prebent coroll, que ambiunt & ornant genitales, ju. vantque in ovis impregnandis feminibusve fecundandis ($. 587. P. Z4). Flos enim & herbarum organum eft gene. rationis ($. 659. 22.); cujus partes genitales mafculee funt fta. mina cum antheris & polline fuo; feminez autem funt piflil- la cum ovario, tuba & ftigmate ($. 663. 2/74). Poffunt floris partes quoque dici effentiales & integrales: qua- rum ille funt genitales, hz nuirices tutricesque. — Integrales ibi requiruntur, ubi major foris effe debuit perfeCtio, vel ubi plus tutaminis adverfus hiemem &c. & alimenti opus fuit, quam in aliis. Antequam flos in lucem prodit, tenerior aliis quoque defenditur involucris, ubi gemmarum fquamis, aut D a foliis Calycis va- Yietatcr. 28 PHYSIC/JE PART. IV. SECT. I. CAP. I. foliis floralibus, que a flore perfc&to longius di(tant , quam ut calycem queant referri. $.. 42. Calyx rece comparatur cut cortice extus florem regente & floris nutrimenta uti & fue pra parente; qui nonnullis eft (qua- mofüs. Dirimi calyx foleta Lzzz«o praefertim in. perzaztbiur flori propinquum, e foliis circumdanribus corollam conftans, & circiter maturo fruétu marce(cens; quod rero monophyllum, plerumque polyphyllum , zzvolucruzi utnbelle a fiore remo- tum; aaeztuwi conílans ex receptaculo, communi paleaceo gemmaceo; /pztbami fpadicis (der. Sebeide) fecundum longi- tudinem fimpliciter ropram; - g/uzan £olliculum feu. thecam floris gramina, valvis amplexentbus, cujus in quibusdam mucro longus velutacicula arZ/74 vocatur; calyptrom mufci cucullum anthere fuperpofitum; & calva fungi imerbra- nam feu tunicam undique laceram, tanquam in totidem fpe- cies differentes. — Philo. botas. &. $6. — Ludmigius in caly- ce feu involucro recte difcernit fundum calycis, quem t/a: lauium vocet, Linueus receptaculum, alii placentam; '& am- bitum adízendentem: .."Phalamus eft celycis pers infima fuper pedunculo expanfa, vel ipfiusmet verbis, pars fungofa, ex fummitate pedunculi nata , cui. partes floris infident. « Utpla- rimum ille eft planus, nonnunquam tamen quodammodo ex- crefcit vel in columelle formam , ut in granadilia & tithymalo, & ita quoque ovarium fuüftiner./— Ambirus autem feu pars fü- perior & lateralis feu. perianthium genitalia cingens, que. vel fimplex eft membrana, vel mulrpiex & varie divifa in lami- nas virides inter fe conjunctas fuper thalami margine. Idem ejus fpecies non nifi 4 numerat, glumam, fpatham & amen- tum. $.102. 5 c. Hiec herbis potiffimum propria fuüprajam tetigimus ($. 672. P. 4I. PDyf.). i Calyx BOTANOLOGIA GENERALIS. 29 "Calyx claufus primo eft gemma floris, Zar Auge, ubi adolevit, die Keleb-Knofpe. — Dein recluditur feu aperitur, vel in plura fo- * lia eraffa viridia, Kelcblütter, a quorum numero dicitur di- phyllus, 3phyllus &c. vel in unum cohzrens involucrum, Z/g- len, in quo vel manet flos, vt in vagira feu: furfum aperta, fcu & in longitudinem fiffa, ut in caryophyllis refertis, feu tan- tum in longitudinem, ut in narciffo, e qua magis minusve exit flos emidulus. — Maftuli rarius & UL Dans copia circa co- lomellamr excrefcit in amentum gracilius, vel craffius, majoris -minorisve longitudinis, unde.julus zvurgformig, vel cauda catuli aut agnelli, aut farcimen, Lüsicbez, Kützchen, Würftcben, appellamr. — Similis graminum congeries florum &c circa me- diam columellam in apice ejus vocatur fpica, eize Acbre, cu- jus varie funt glumárum, Zer Hilfen, feries & difpofitiones, in quibusdam longis horridz & ceu vallo armate ariftis, Spi- tzem, contra volucrium morfus in aliis mutice, apicibus illis deflitutg. — Arifle prius albefcunt & arefcunt, quam fpice & gluma, que arcfatta, feparata & evannata acus » Spreu, nuncu- patur, & cum aliis purgamentis frumenti comminutis pulvis- ,culisque palea, Kuf. Calyx Ere onem coronans eft mono- phyllus. ^ $. 43. Differt calyx o) tumcro, quo vel nullus eft, vel unicus, velgeminus, ut malva; 2) coz//ruczioze, qua vel imhr zcatus, ob fquamas fibi fuperimpofitas , vel juamfus, ob divaricatas undi- que fquamas patentiffimas ut in cerduo; vel dez/atus in bafi calycis ferie foliorum diverfà cinctus; vel pluribus flofculis commusis; ^y) partibus, ut monophyllus, 2. 3. 4. 5: 6. 10phyl- lus; 3) /aciziit monophylli non integri, ut bifidus, 3. 4. 5. 6. 8. 12 fidus; e) quaztitate partiunr, equalis , inaequalis , alternis brevioribus; €)//gura vel globofus , vel clavatus, vel reflexus, vel erectus; 4) margize vel integerrimus, ferratüs , vel cilia- D 3 tus; Differentia calycis. Quid & quoti plex eorella [it ? 30 PHYSICJE PART. IV. SECT. I. CAP. I, tus; 9) apice vel acutus, acuminatus , obtufus, vel unico den- ticulo truncato ; ;) ratoze corolle, ea vel longior, velbrevior, vel equalis, «) duratione vel cadueus ad primam floris explica- tionem, ut in papavere, vel deciduus cum corolla, vel per- filens ad maturitatem fructus. Qua. exermplis variis illu- firata videfis in zzz Pilof. botau. $. 99. p. 62. 65. — Pariter & involucrum datur monophyllum, 2. 3. 4. 5. 6phyllum; & fpatha monophylla, diphylla. imbricata, ut in muía. Conf. c. /. $.94-95. 96. 97. Taceo fpinas calycis carduorum &c. $. 44 Corolla velut 1mollzs. liber ef? florum, feu intüimius teucrius- que auleum tbori genialis feu nuptialis coloribus 67 figuris orma- fup — Que fi unica abfolvitur tunica, vocatur zzozopeta/a, cu- jus pars infecior tubulofa dicitur tuus , fuperior dilatata /m- Dus; fi pluribus po/ypetala. | Flos monopetalus ventricofüus füb- tus dicitur cazipazulatur; conicus verofuper tubo zzfuadizuli- Jjormis; plànus fuper tubulo, hypocrateriformis, planus abs- que tubo, rozatz5; in duo labia difcedens,rzzgess. Limbus vel integer eft, vel incifus in lacinias, feu fegmenta. — In polypeta- lo pars ima bafi affixa, dicitur wzguzr; fuperior autem patula, lemina. Pars autem "dons me ellifra appellatur zecarzurz. Vlos poly petalus dividitur qua formam feu ftru&taram in reguarem, cujus & peraia funt fimilia & pcne congrua, & firus feu relatio ad fe invicem, & zrregularem, ex alterutra aut utraque ratione. Que tum papilionacea audit, cum pertalo inferiori cymbiformi junguntur lateralia folitaria, & fuperius adícendens, inferiora tegens. Qua materiam autem feu petala, dividitur pro nume: ro petalorum a bafi incipientium , in qua flos deciduus refolvi- tur plerumque. Sic dantur Zipeta/z, trpetali, tetrapetali , pegta- fctali , bexapetali , tandem polypetali indefinito numero flores. Monopetali circiter a medio laminz in lacinias diflecantur, di- cuntur- BOTANOLOGIA GENERALIS, 31 cunturque a numero fegmentorum corolle trifide, 4fide feu flores tetrapetaloides, pentapctaloides, &c. Perala praftanti: forma & colore ut plurimum a foliis perianthiz differunt, nec unquam fiunt. feminis involucrum. — Alternant perala cum perianthii foliis qua fitum, & petala sc lacini! cum ílaminibus. Petala 4 zqualia patentia conficiunt florem eruciformem. — Hi fant flores perfectiores, qui & calyce & corella plerumque colorata gaudent. In quibusdam calyx & corolla nona ita differunt, fed connafcuntur & mareine uniun- tur. Alii vocantur epetali fores, in quibws petalum nullum. Aliis nullus eft calyx, aliis nulla corolla, paucis nec calyx, nec esrolla, ut hippuridi, piperi,cet. —Lizmeu: facit corolla 2 fpe- cies veluti, petala & ne&aria, que modo glandulas, modo un- egues cavos, modo petalum corniculatum, fcrotiforme, carina- tum, labiatum, ventricofuzi, turbinatum Gc. flatuit.— Plerum- que tot funt calycis fegmenta, quot corolle & ftamina, & nu- merus quinarius eft frequentiffimus. $. 45. Corolle babentur differentes , non folum quoad. zummem petalorum , ut. 1. 2. 3. 4. 5. 6.9, polypetala, & Jacinzarum, praefertim in monoperalis, ut bifida, 5. 4. s fide, vel & den- tate; fed & quoad nectaria , in floribus mafculis & femineis, & utroque fexu, diftin&ta a corollis, ut calcaria monoperala, & polypetala , vel coronantia coroilam , vel finguleriter conflru- &a, vel calycinz, ftaminea iu antheris & filamentis, vel in piftil- lo; aut.recepraculo,, vel in corolle petalis abdita; porro guo44 figuram, undulate, plicatee , revolutz, torte, item regulares & irregulares ; quoad marginem crenate, ferrate, ciliate, denricu- lis iiterjectis ;- hirfutee fuperficie; q104d magnitudinem vel bre. vitlima; vel longiffime, vel mediocres; 4uoa7 locum calyci plerumque proxime ; raro ab €o remote interpofito germine, ut 1n Variezates corolle. Quid foit flamina , e corum paye ter? 523 PHYSIG/E.PANRT, IV. SEQT..J. CAP. 1, utin mirabili; guoad durationem coduce fub explicationem flo- ris, decidue cum flore, non decidentes, fed marceícentes ac contabefcentes, denique perfiftentes ad. maturitatem | fru&tus, utin nymphaa. Plura (ingularum varietatum exempla enar- rat Liguaus . c. S. 109. n $. 45. 15 Effestialia five genitalia floris ma[culi fuut. ffamina, fe- cundationem floris aed propagationem plante procurantia, quo- rum partes funt ///umeztum erigens & füftinens tefticulos; a- tbera (eu tcfbiculi pulviftulum feminalem. gignentes & dimit- rentes, & fo//en ipfe f2u pulvifculus fecundans florem, quando reclufis tefticulis humoris ope rumpitur & fubftantias ceu ato- mos vitales elaftice explodit... De generatione vegetebili con- ferendus eft. Lizgzeus DPbilof. botau. p. 91. 2o. 125. Filamenta differunt numero, figura, fitu.& proportione inter f. Anthe- r& iterum differunt numero, loculo; fizura, dehifcentia ,. con- jun&dione & fitu. — Pollen extus potiffimum figura differt, mazaitudine & colore v. c. luteo, rubro, albo &c. intus natu- ra elementorum vezetantium. Linn«o 1. c. S. 86. ftamen eft vifeus pro pollinis preparatione; fi- lameenturm pars elevans adoeCtensque anrheram, lamella extima: glabra, intima villofa codd panis anthera pars: floris gravida polline, quod matura dimittit; feu vas pollen producens lar- Biensque; pollen pulvis floris humore rumpendus, aromosque ela(ticos ejaculans. Hoe sempe doeuerunt obfervationes mie: ccofcopiee, hoc & confirmar experientia yulaaris;; docens fe- minum ferülium frugum, frattuumque..inopiam:oocurrere; quando ftamina vel func refciffas vel ne nata. quidem; vel pol- len nimio calore; humore. feu: ERN corruptum ventoye ab: | reptum. . Numero differunt famente, nti petala ($. 4.5 )grfiuii !,eliernaütia eum peralis (not. $. 44); im quibusdam-& funilaz | Gnig,2 in falvia; 3.in fumaria , duobus filamentis; :trifidis; gin; diadel- BOTANOLOGIA GENERALIS. 33 diadelphia; figura differunt capillaria, plana, cruciformia, fpiralia, fubulata, emarginata, reflexa, hirfuta; proporuone, longiffima, breviffima, inzqualia, irregularia; fitu receptacu- lo communiter inferuntur, vel calyci oppofita, vel alterna, item corolle inferta plerumque in monopetalis, aut calyci infer- ta inapetalisaliisque. Anthera numero plcrumque unica in fin- gulo filamento, rarius in filamentis tribus cucurbitz, aut quinis fyngene(ie; rarius duz in fingulo flamento mercurialis, tres fumarie, 5 theobrome, aut in 3 filamentis bryoniz; loculo unico mercurialis , gemino helleborus , trino orchis, quaterno frirllaria; figura oblonga lilii, globofa mercurialis, fagittata croci, angulata tulipe, eornuta erice Gc.; dehifcentia latere leucoium & plerique, apice galanthus, a bafi ad apicem epi- medium; connexione cum apice, colchicum, bafi plerique, la- tere canna, nc&ario coílus; fitu in filamenti apice plerique, la- tere afarum, in piítillo ariftolochia, receptaculo arum. Pollen qua figuram eft globulus echinatus in heliantho, perforatus in geranio, didymus in fymphyto, rorato dentatus in malva, cin- gulatus in viola, reniformis in narciffo, philyra, convolutus in borragine. Coloris flavi, rubri, albi, &c. magnitudinisque dif- ferentia cuivis facile in fenfüsincurrit. Omitto defe&tum unius, duorum, 4. 5. filamenti. $. 47 De polline potiffimum queratur, quid fit in eo id 0,47, ;55;; principium virale, a quo & ovi feminei fecundatio , ac vita VE- pi pct prin. getabilium & propegatio dependet? Ubi fülvis melioribus mi- cipjz; zz. hi videtur id efle e/egzcztuzga etbereum, propter elafticitatem in- 7; jj polline 2 fignem , qua diffilire obfervatur pollen humeclatus in auram, & invifibilia. Sunt enim omnia elementa fimplicia & invifibilia, fed aethere nil magis elefticum, nil majori praeditum vi egilita- teque. Nec tamen quodvis elementum athereum vitale efle (JFolfüi Pbyf. Tom. IF.) E auguror, 34 PHYSIC;E PART. I V.. SECT. I. CA.P. I. auguror , quia talia dantur inter omnia reliqua elementa, in ovo quoque feminino , e quo tamen folo nulla nafcitur planta. Ea propter inter elementa atherea pollinis duntaxat hujusmodi da- ri colligo, que zi frygulis vegetabilibus forimaudis & propagan- dis idogea gaudeant, & entelechie vegeta íeu vegetamina di- cantur ($. 450. P. //L.). Cujusmodi illa vis fit, e diverfitate vegetabilium a pofteriori innorefcit, urpore que vis cuique de- ftinata effzc&tui propria & fufliciens producit, quidquid valet & deber. Ideoque cuique piante fic accommodara effe intelligitur, ut eam propaeare poflit, nifi vis obflet major. INequit ideo concipi aliter a me id principium virale, quam ut obfcure per- cipiendi fuum finem vi praeditum eumque conflanrer appetens, & ad illum confinter tendens &.praítans temporis fuccefTu , quatenus ab aliis confociatis elementis fimilibus & amicis adju- vatur , non vero a repugnantibus vi majori impeditur (S. 451. P. I1[): finis vero is et, ut quaevis plantà propriam fuam forriatur ftructuram naturalem, maturitatem & aptitudinem ad fe propagandum in materia habili fimilique. Debet ergo prin- cipium illud vitale, vel in obfcuritate fuze perceprtionis, iftum fi- nem"fic fatis inftantillime percipere, ad eum contendere omni nifu fuo, & alia fibi convenientia eodem dirigere, fibi adfcifce- re appetita, conjungere fecum, & ad cooperandum ad eundem finem majori & precipua vi fua impellere, & fini fuo contrariis repugnare, quantum edjumento caererorum congruenüum poteft ($. 449. fgg. ibid.). Pre'er norata ad $. 45 1. P. III. hic attendendum idda ad in- vifibilis illus principii vitalis indolem, comparandam quadam- tenus cum animz beftiarum dormieniis indole, qua & tune corpori prze(t, feu regit corporis fui fun&iones pro obfcura perceptione fua, item averfatione & apperitione, quz, quia non nifi momentaneam habet claritatem, fenfui aliquatenus analogam , nullam prorfus claram, fed tantum obfcuram habe- re vi- BOTANOLOCIA GENERALIS. 45 re videtur. Simili ratione fomnambuli ita , ut vigilantes, agunr, & rationis du&um fequentes , prafentanea tanivm. difl 1 Giove feu intelle&ione, cujus ad inflans tantum funt corfcii , mox pe- nitus obliti. — Quidni ergo & obfcura perceptio infigsior no- mentanea velociffima & fugaci gaudeat claritate, qux ncn effe videtur nifi mera confufio & obfturitas? Que ad vnicum agendi & enitendi modum a creatore fibi prafcriptum, rcflri- &a femper ejusdem finis & norme caufa eodem agat modo in- 'violabili, itaque architc&tetur fibi corpus, organis «d cundcm ne- ceflariis inftruendum , omnesque eo dirigat motus, alimenta ad- feifcendi , fecernendi inutilia, fuique mulriplicandi caufa etiam per fobolis procreationem. — Neque enim in fi&tis modulis, nusquam reperiundis, ncque cafu fortuito, aut ceco impetu fieri corporis vivi formatio poteft, nec proprie miraculofa di- - M €i poteft, cum naturaliter fiat, quamvis rztione admiranda. Itaque. aliquo opus eft principio regente, velut architecto ope fug perceptionis naturalis, & inftin&us contendendi ad fuum fcopum affequendum. — Neque tamen anima dici poteft ejus- modi principium vitale plantarum , & elementum ethcreum ve: getale, quia caret clara fenfuum perceptione & organis fentien- di, vitelibus tantum organis przditum contentumque. Quate- nus obfcure percipiendi a Deo prefcripta & infcripta eft agen- di norma & inftin&tus, a quo recedere nefcit, eatenus omnia ab eo fecundum fapientiffimum Dei inftitutum ab eodem natu- raliter ita perficiuntur, ac fi inrelligeret optime, que przflat, & preftandi modum. Lízz«o pollen eft veficulare, continentem * materiam impalpabilem explodendam. 9. 48. Floris feminei berbarum genitalia continentur. i2 piflillo, Piflilli notio, vitalem pollinis arcbite&lum veczpiente €? ad vude ovulum dedu- partes. € cente vel Tntrowüittente. Ejus pars ima & princeps eft germez, 4 ferentia. E potius 36 PHYSILCUE PART. IV, SECT. L GAP. I. potius ovarzum continens, feu rudimentum ovulorum in flore; media /7y/us feu vagina tubaque, veluti vitali archite&to pervia; fu- prema /Zzggi, tanquam vulva feu orificium labiis humentibus pro polline recipiendo & recludendo preditum. — Malo ovarium quam germen, quia hoc notat vivacem plantulam. — Differunt piftilla ejusque partes quoad numerum, lacinias, fimuram, lon- gitudinem, craflitiem fitumque. Eft piftillum Linn«o 1. c. $. 86. vifeus fruftui adherens pro. polli- nis receptione; germen rudimentum fru&tus immaturi in flo- re; ítylus pes ftigmatis feu pars piflilli, ftigma elevans a ger- mine; íligma apex germinis roridus, vel fummiras piítilli ma- dida humore pollen rümpendo. — Germen abit fucceffu tem- poris ia pericarpium & ovum, de quo poftea, cum de fru&tu fermo erit. Styli femper a calyce & corolla diflin&ti numerus convenit cum numero piftillorum. | Qua lacinias flylus vel eft bifdus aut dichotomus, vel 3. 4. 5fidus; qua figuram vel angulatus, vel cylindricus, vel capillaris, vel fubulatus, vel clavatus feu fuperne cra(fior; qua longitudinem vel breviffi- mus, ut in papavere , vel longiffimus, utin campanula, vel fta- minibus equalis, ut in plerisque; uti & qua craílitiem ftami- nibus vel equalis eft, vel tenuior aut craffior; qua fitum ple- rumque e(t in apice germinis, raro ad latus germinis eut pro- pe infra illud; qua durationem vel deciduus cum | flaminibus plerumque, vel raro perfitens, ut in filiquofis. — Stigma pleris- que numero unicum, aliis funt duo , ut Syringz, aliis tria, ut in campanula, ali;s quatuor, ut in parnaffia, aliis quinque, ut in py- rola; laciniis vel eft convolutum in croco, velcapillare, vel revolutum, vel finiftrorfum flexum, vel fexpartitum, ut in afa- ro, vel multifidum, ut in turnera ; figura vel eft capitatum, vel ovatum, globofum, obtufum, truncarum, oblique depreffum, emarginatum, orbiculatum, peltatum, coroniforme, crucifor- me, uncinatum , canaliculatum , concavum, angulatum, plumo- fum, BOTANOLOGIA GENERALIS. 37 fum, pubefcens; longitudine vel equatur flylo, vel fili mo- ' do procurrit, utin zea; craffitie plerumque fiylo amplius, ra- ro foliaceum. ut in iride; duratione conimuniter brevi mar- cefcit, rarius perfiftir, ut in papavere &c. Rarius fitu flamina a ítylo plerumque diffite cum eodem cohzrent, ut in canna alpinia, aut piflillo infident, in atogynandriis. Qus ex ob- fervationibus & denominationibus Lizz«i petita. pluribus illu- flrata reperiuntur ejus Pilef. Dotaz. G. 102. conf. $. $55. P. III. ; Plurima de herbarum floribus notanda, communia funt ipfis cum floribus arborum; dirimere accuratius differentiam her- bis propriam, nunc non vacat, & plenioris botanice propria eft discuffio futura. $. 49. Quid piffilla eum ovario, ovulorutn primordia continente, conferant ad propagationem [obolis , inde patefecit , quia fierilefcunt fé abortire cogantur , nifi pollige virili vivificantur..— Materia ergo, que im bis continetur, vita caret, efique idoneum tantum - zenelle plaztule alimentum, quod illiibi pra parator & fuppedita- tur , ut efformari & adolefcere quadamtenus pcífit Quod & experientia evincit , & ratio, ac uti $. 661. & 665. P. ///. de arboribus eft oftenfum , ita & hic valet. "T'enellam plantulam autem in ovarii ovique nutrimento fibi efformat mona: «there vegeta, ut elementum vivax & vivificum, ad :llam architectan- dam & regendam a Deo füfficienti vi inftru&um; alliciens ideo e materia ovi alia elementa, fini fuo praftando idonea, quz & ad illam unionem apprime idonea & prona, fpontecum illa coalefcunt , & ira fenfim aliis poft alia oreanis vitalibus plan- tulam auget, pergendo femper via breviffima ad fcopum ran- dem ex affe confequendum ($ 47). Vivificare materiam feu nutrimentum fübrile ovuli dicitur viva monas etherea, dum eam fübir, ac prevalente vi fua convenientia fuo fcopo alia ele- menta fibi aflociat, organa quaque paulatim conttruit, nutrit, E3 ampliat, Ufur ovarii ad propaga- tienem. L] 38 PHYSICX:| PART, IV. SECT. I.. CAP. lf. ampliat, diricit, ut fociatis viribus ad idem propofitum, fuam nempe perfe&ionem, quantam capere valent, & fobolis pro- pagationem cooperentur vi & agilitate noa. interrupta, etfi in. rerdum quadamrenus impedita. Mox oftendetur, non minus in herbis, quam in arboribus dari fe- xum mafculum & femineum, illum preeíIe & regere, hunc regi & obfequi, hunc effe & manere fterilem, nili a mafculo pol. line fecundetur. | Vis ergo elementorum mafculorum eft vivi- - ficans, conítruens, augens, propagans; femineorum eurem nu- triens, obtemperans illi, feque conformans naturali neceffitate in virium confenfione & connixu ad eundem fumma fuz perfe- &ionis ftatum. Etenim citra rationem fufficientem nil fieri poteft, quz in fiendo non eft nifi vis interna rerum, a Deo ipfius indi- ta & ad (copum fuum fic deerminata in. materialibus elemen- tis, ut aliter agere nequeat, ideoque ad unicum fuum agendi modum naturali nifu conftanti tendat & progrediatur, ad pau. latim majores fubinde fuz perfectionis gradus, omnesque tan- dem, quos capere valent, obrinendos. — Ipfa genitalia materna remotiora & proxima in ovario efformantur a vi plante ma- terne; f:d quando vivere feorfum d:bet, quod in ovario eft fecretum nutrimentum, velut chylus feu chymus plantule, eft illud prius vitali vi imbuendum & impregnandurm, ne irritum fiat, putrefeat pereatque. — Evanefcir igitur eorum opinio, qui in ovo femineo omnia jam effe ita preformata putant, ut non opus fir nifi evolutione eorumque ibi incomprehenfibili ratione in infinitum fint involuta. Autumapt enim, in primo fcmine ovali creata omnia inde per mundi durationem nafcitura jam fuiffe fubriliffime combrehenfa. —Virili feminis materie non tribuunt, nifi vim calzfaciendi, qua materia in ovulo effervefcat, inflerur & in debitum motum redigatur. Conf. C. S. F. Gedan- ken von der Natur $. 860. 863. fegg. Ubi de animalium gene- ratione agitur, & Swammerdammii, Graafii, aliorumque pla- citis BOTANOLOGIA GENERALIS. 39 citis multum tribuitur. Sed fi non nifi motus effervefcens re- quireretur, isa folo femineo calore, ut in gallinis incubanti- bus, proficifei poffet, quo tamen putrefit potius ovum infecun- dum, quam -ut vivifzat. Quidquid adhuc de ovulis nondum impregnatis innotuit, nullum vitz corporez validum prabuit documentum. | AB is SapientiffFmo De confilio procreatio fololis per flores. ana- Quinam zifeflata cff, ut iude deduceremur ad evitandos circa propagationem bise prefi- errorez... Neque enim fortiori argumento avocamur a ccco gentur er- atomorum concurfu efficto, quam quod fàpientibus legibusad 5554; 7 vim generalem utriusque fexus conjungendam adfítrictam efle intelligimus regularem earnque oprimam propagationem ; neu- tiquam vero fortuito concurfíu vel in folis maribus, vel folis feminis contingente eam obtinere, quod in falfa illa hypothefi femper fieri, immo & extra genitalia eorumque adjumentum, deberet. Neque melius fatalis aliorum neceffiras & in his. & in aliis rebus refutatur, quam irregularibus interjectis inter re- gulares propagandi modos, & aperra murobilitate etiam in re- gulari procreatione multis modis & caufis fe exferente, quae abfolutam excludit immutebilitetem. | Similiter a caeteris avo- camur fizmentis modulorum, ceu formarum externarum , vi- te in ovis nondum imprzgnatis imaginarig, & fimilibus ad $. 47. & 49. annoraiis. Multa igitur flores mafculi femineique feparati patefaciunt in re- gno vegeranrium . quz fine illis non innotuiflent nobis, urpote quibus a priori ifta cerro perfpicere dari non potuir, fi vel in una tantum fobolis procreande contemplatione manemus. In- de hec nequaquam more folito filentio effe prerercuzde, aut in dubio feu medio relinquenda duxi. Plura vero alia eosdem docere e fecaturis paullo poft liquebit. 9... 49 PHYSICAE PART. IV. SECT. I, CAP. I. $- $4 Quomodore- Exiffimare indidem licet , quid habendum fit depropaga- liqua propa- tione, ubi fexus im eodem flove eff. conjunctus ;. item, ubi nullus gátio fitin- flos apparet , ueque eo. [écius propegatio fuccedit. In proclivienim wlligenda? eft conclufio, ob eandem ubique regnantem fapientiam infini- tam in mundo, etiam in floribus, utrumque fexum ejusque geniralia includenribus, pollinem mafculum agere, quod fuum eft, aque ac piftillum cum ovario; easdemque propaeationis ideo leges obfervari, fimilibusque functionibus & modis (S. 4.7. & 49. )ad meram perveniri. Quoniam vero eadem fapientia divina omnis propagatio quam optime eft ordinata ac adminiftratur, & fimilia fimilibus in corporibus gaudent & adjunguntur: mirum non eft, ele. menta vege:abilium fimilia invicem congregari, ditfimilia vero fegregari, ubicunque nil obeft. Quamobrem fimilia quoque principia vitalia plantarum congregaban:ur naturali inflinctu fe mutao perficiendi in vegerabilibus mafculis, & fimilia nutri- menta feminalia comparabuntur in femineis organis generatio- nis; & ficubi ambo jam unita funt in eadem planta, unientur & alia complura lege. zílociationis, ad fobolefcendum lata ($. 449 — 461. P. 7/7.) , ut ad hunc finem nullo opus fit fexu, nulla generatione. — Qua fic jam conjun&ta in gemmis, fo- liis, radicibus, feparata a fe invicem conrinuabunt füum priíti- num vegerandi modum ,, utpote in(tructa vi & orcanis eo fuüffi- cientibus, modo alimen:a ipfis non defint, fed fuppeditentur. lta ratio tarn prodigiofz muitiplicaiionis propaginum per pol- linem, femina, radices, ramulos gemmas exta matricem ge. nitalium, & in ipfis ac incremento uniuscujusque herbe & plante patefcit (S. 637. P. ///.). Quod 5$. 636 .— 639 P. III. Písf. oftenfum eft de arboribus ea- rumque in crementis & multiplicatione naturali ; idem plerum- que eriam valet de herbis, dum eadem creatoris voluntate & lege BOTANOLOGIA GENERALIS. 4r lege vegetationis , quatenus natura ipfarum eft communis, funt determinatz, — Generaliter igitur. propagatio fit unione mona- dis vegete mafcule, regentis, & feminz fequioris fcu obfe- quenris, vel tot obtemperanrium, ut precipua organorum vita- lium primordia inde coalefcant. — Que dum jam omribus gau- dent organis, quibus abfolvi confzcuiio finis poffit, ob plurium fimilium congregationem, fegregari & dividi poffunt in varios traduces, quibus fua jam infit & prefit monas mafcula anti- fles, cujus ope nova prodeant individua fimilis effeniie, flru- Gure & nature perfetta. —.Si qua vero adhuc defunt, ut or- gana genitalia, illa fubinde accrefeent, fuoque tempore con- fummabuntur, antea vero imperfe&ta erunt, ut in feminibus & ovis multis ($ 460. P. III.). $. 52. Generalis fobolefcendi lex vegetantium (S. 484. P. 7/7. Lex folo- Pbyf)) ita diftin&tius enucleanda videtur: Uviaztur mozades ve- lefcendi ge- get faniles nutre vel mafcule cum tot feminis frlibus, ut ex neralir. cayuin uitoge vel coujugzo tnutuo proles ejusdein effeztie- aut. frmi- lis copzofa babeatur, duza durabit mundus ($. $47. P. 111). Quee unio, vel con;iugatio dum multiplex eff poteft , fua cuilibet ge- neri & fpeciei vegetabilium optima eíto attributa ($. 461. & 480. zlid.). Cuilibet quoque tanta prolis & organorum ge- nitdlium? vitaliumque copia fit deturque, que infinitae majefta- tis invictum optimumque exhibeat documentum! Noftrum igitur noneft, ab uno propagationis genere noto argu- mentari ad omnia , cum plura dari eque ufitata multplicationis genera conftet. — Unde mirari fubiit, Lizzei Ícitum przcipi- tatüm: cegetalile omne flore 7 fructiu p. 90, flos omnis an- theris & ftigmatibus inflruitur, & nulla fpecies his deftituta p.56. Pbilof. bota; — Attamen p. 83. agnofcit flores plenos an- UPolfü Phy. Tom.IF.) E theris 42 PHYSIC/E PARI. IV. SECT.' I. CAP. I. theris & femine deftitutos, p. 9o mufcos piflillis carentes & p. 86 fertilitatem , viviradicum , perenniun, gemmarum, addit- que gemmz, totidem funt herbz, & in una arbore trunci vix fpithami latitudiaem excedentis, herbe fepe 10500. hemal- terum illud p. 88: orme vicum ex ovo, & p. 89, omne vegc- tabile ex ovo provenit, lice: cogatur mox fateri, prolem non. ab ovo tantum , ncc a. genitura fola, fed. ab utrisque fimul prodire, Neque noftrum eít, hypothefeos caufa, invifibiles fingere (lo- res, ubi vifus eos non affzquirur, v. c. tremellz, tubera fubrer- ranea &c. vel fatuere, flores plenos nullis propagari femiai- bus, fzd prodire e depa&tis ramis, vel viviradicibus, cum aqui- legia & viola plena etiam nafcatur e feminibus (implicium. Neque hoc autumare fas eft, non alium, quam qui nobis inno- tuit, fupereffe fubolefcendi ritum. Sufficit igitur quamque mo- nadem vel neutram effe, neutrius fexus organis formandis & utendis aptam ; vel alterutrius; etiam mafculam vegetam tot jungi feminis , aut &, fi hisindigat, tot miniftris mafeulis, quot requiruntur ad omnem multiplicationem fobolis, quam valet, quam optime preítandam. — Quod cam & in medulla fieri pot: eít, tot e medulla prognafci poffunt primordia plantularum ci- tra florum ftamina & piítilla feu ovaria & ova, quot per eam dato loco & tempore przílari debent, ad infinitam numinis gloriam inde perfpiciendam. Neque minus in are, aqua, ter- ra, confociari elementa plante gignende feu utcunque pro- creandz idonea, extra plantam poffunt, ut & ibi procreentur, ubi antea nunquam funt procrearz. — lisdem quoque elementis ut. vehiculis deferri quaqua verfus & defluere primordia con- fociata valent, vento, fluviis & motibus fimilibus quibuscunque. Similia enim fimilibus junguntur, ubicunque nil obeft, natur fuz inftin&u, id quod copiofiflime fieri videmus in perfe£tis jam plantis earumque medulla. $ 53 -»BOTANOLOGIA GENERALIS, - 43 $. 53. Florendi modus, tanquam foris forma ($. 37 ), eaque iz- De fora terza i connubio, 67 intima in impregnatione babetur. Ubi igi- floris iu- rur flores dicecii maículiin diver(is herba individuis refident pa- zrzz. riter ac feminei , ibi opus eft, ut pollen in piflillum & ad ova- rium alterius individui perferatur. ld quod vel vento procu- ratur, fi non nimis a fe invicem remote flent; vel fi hoc eft, per animalia, uti aves, mufcas, apes &c. quarum pedibus vel alis &c. adhaeret, aut per homines eo trasísferri poteft & foler, ne irrita fpes feminum fiat. Si vero flores funt monccii, & tantum in diverfis ejusdem herba partibus dantur, ibi ple- rumque opus non eft opera humana , -fed vel viventi, vel alio undecunque oriundo motu pollen ita excutitur, ut incidat in feminei floris piftillum. Que itidem obtinent, fi in eodem flore utriusque fexus conjuncti occurrunt. In flore erecto ca- lyx eft brevior corolla, ftamina & piftilla eque circiter longa; in nutzntibus floribus piftilla ftaminibus longiora, in decumben- tibus ambo ad larera inferius inclinata. Facta enim pollinis ad piftilli orificium applicatione , pollen humore ejus diffolvi- tur vi elaftica, abforbetur , ditfipatur, & in ovarium monas ve- gerans pervenit ($. 49.), ut impregnatio contingar, unione mafculini & feminei vegetaminis. Reliqua diverfitas form in- rerng pendet adiverfitate floris ftructure infinitam fapientiam Dei loquente, & modo electo, quo illius ope impragnatio ibi fieri poteft ac debet. Quia Deus in naturá viam breviffimam prafert ambagibus fuper- vacuis , plerique herbarum flores genitalia in eodem flore vici- na fant na&ti, ut eo czrtius & copiofius deferri pollen ad ori- ficia piftilli & ovarium poffet. — Ne ramen fataliflarum | errori - fores paterent , in nonnullis cle&ti funt flores dicecii & moric- 6H, tantum uniusmodi genitalibus predi, & in corjun&lis ejasdeni floris genitalibus: tata eft adhibita: varietas, ut aibi- E"2 trium 44 PHYSIC/E PART. 1V. SEGT. I. CAP. I. trium divine voluntatis liberrimz ubique regnare intelligatur. Quocunque enim florendi difcrimine optime patefeeri ejus ma- jeftas potuit, eodem & voluir, ut indubie innotefceret cun&tis intelle&turis. Ww 54 | De mirifica Intima fobolefcendi forma cutn in ipfa impregnatione pra- impregma. Jivtim coufiflat , eai tam mürificain fecit. Deus , ut €. illa. divini- tione, tatis autoris admivaudum fifleret. documentum acutiffonis. quibus- que iutelligentiffimisque. | Generatim nempe impregnario aliter contingere nequit, quam ut elementum vegetans, aut folum, aut cum aliis, fi quibus indiget , admini(lris in ovarii ovum fe- cundandum perveniat, ibique, quando nil obftat, crefcat & orga- na fibi neceflària efformet ex idoneis in ovo jam praeparatis ali- mentis materiisve obfecuturis. Idcirco pollen mafculinus per- venire deber ad orificia piftilli, ibi in ftatu maturiratis ficco fe- minalis humore imbui, ejusque membranule hume&tata exten- di fic debet, ut rumpatur, & latentia intus.elemenra zetherea ve- geta elafticitate fua difpergantur paflim, & in quoddam orifi- cium tubz incidant, ejusque fibram cavam feu viam ad uterum vel ovarium fübeart, permeent, penetrentque in porulumovi ad idoneum fibi nutrimentum, quod alliciat, diriear, conne- &ar & fabricet in organa fuo fcopo convenientia, vi eo- dem comparata, ac pari fini fuo obtinendo. Quo igitur illa elementa funt agiliora & validiora, quo intenfius ad functio- nem fibi praftirutam tendunt: eo minus ipfis in piftillo obfta- re poteft, eo magis ea, que ibi ad(ünt, adjuvare & promovere illa debent divino inflituto, ut quam optime, facillime & citis- fime fieri poreft, perveniant eo, quo debent, & preeftanda prae- ftent.. Quz vero cum aciem fenfüum humanorum effugianr penitus, neca priori in tanta varietate & fimplicitate imprae- gnationis humana. intelligenriz pervia fint : manebunt hzc abítruíz fapientige diving fpecimina nequaquam 'perveftigan- da & . / JBOTANOLOGIA GENERALIS. 4$ da & accurate explicanda , admiranda autem fempiternum vela botànice fcientize callentitfimis perfpicaciffirmisque. Abutuntur hic ingenio fuo aut prejudicio, qui mechanice iftam imprzgnationem explicatam cupiunt, & quoniam talem nec ipfi dare poffunt, nec ab aliis preítari poffunt, intelliunt, pro lubitu in his tricantur & nodos gordios ne&unt ($. 444. P. IH. Pbyf.). Meminiíle oportebat, non agi hie de rebus & principiis mere corporeis machinalibusque , fed phyficis qua- litatibus- elemenrorum, eximia fua vi rcliqua multo poft fe re- ^ dinqueatium.: De quibus, nifi plumbei in phyficis fumus, lon- ge aliter philofophandum eft, quam de rebus incurrentibus fenfum. ^ Queratur hic, an & peregrino polline ovülum flo- ris impregnari poffit? Refpondetur $. fzquente. $ 55. Peregrino pollize vegulaviter impragnatio co mmus pro- Num pere- cedit, quo major eff berbarum | diffimilitudo. — Ymmutabili enim grimo pollize voluntate fua Deus non nifi optima quzque eligit($. 382 — 5. impragnatio P. I. Theol uat.), inde nec nifi optimam elegit veeetantium pro- fiat? creationem fobolis ($. 479. P. Z/I. Pbyf.). Uti ergo confervat & gubernat omnia, quz creavit, ira nullam vegetabiliurn a fe ftatutram effentiam & naturam h. e. fpeciem vult in mundo in- terire (S. 481. i2), nullam oriri ($. 482.2772), fed cujusque es- fentia & natura talis manere debet , qualem creavit ($. 483. 22.). Propagatione igitur fpeciei , ejus fieri debet continuatio & mul- tiplicatio, nor vero immrutatio, ideoque fimilium a fimilibus, non vero a diffimilibus, ortus, vi illa naturaliadmiranda multo- que plus quam dzdala ($. 54.). Proprio igitur polline, utpote convenientiffime effentie & nature elementa, ad ovum vivifi- candum continente; non vero perepririo generari vegetabilia debent , ideoque naturali curfu eo minus alia impregnatio fpe- randa aut continget, quo major eft nature diffimilitudo: Quod | iv3 multis Detransmu- PHYSICE PART.IV. SECT. HL "CAP. I, multis experimentis confirmat D: Aó//reuters Nachricht von Fevfecben, fo das Ge[chlecht der Pflanzen betreffen. 116 3. 87.mnaj. Confirmantur hzc a pofteriori experientia fida rerum naturalium magiflra, Prout Linmeus .Philof. | botas. p. i01. n. 162. naturse opus inquit, femper eft fpecies & genus. — Species conílantis- fime funt, quarum generatio vera eft continuatio. — Item pre- cedente p. 99. fpecies tot numeramus, quot diverfe forme in principio funt create. — Que forme a&tuales fecundum: gne. rationis inditas leges produxere plures (fingulares), at fibi fem- perfimiles, "Tor ergo fpecies (unt, quot diverfe ftrüturze hodienum occurrunt ... Novas fpecies dari in vegerabilibus, negat generatio continuata, propagado, obfervationes quoti- dianz coryledones..— Dubium movere Marcbantzus in AS, Pa- ri. 1719. ego in peloria 1744. Ginelinur in oratione inaug. 1749. Vid amenir, acad, 7 1. R«&e tamen his aon eft a prio- ri fententia avocatus,. Confufio tamen quzdam & mixtio e fe- minum affinitate oriri & in individue «que dari poteft & fol:t, ac ex heterogeneo alimento & cultura; fed fpuriz tales ma- nent improles. 6.1186: Difputatum eft nuper de traurmutatione frumenti inter tatione fru- botanicos, quam ali affivanarunt , alii vetfzus negavugt, - lVlin- menti, du&i fuat fpecie veri, in obíervarionibus occurrente, ubi mo- do in nobilius, modo in deterius transformari vifum eft fru- mentum. Sed phenomena fepe aliter apparent, ac reipía funt comparata. INegantes vero 1) feponunt: mixtionem femi- num, qua v. c. caulis & fpica veronicae marinze, folia autem & flores verbenz coaluerunt in Svecia; & nituntur legibus fobo. lefcendi & vegerationis immortis conftantibusque ($. 52.), ip(à- que firmatis experientia ubique obvia ($. 55.). A quibus cuim natura materialis & corporea recedere nequezt, nec unquam. difzeffiffe.dicenda eft, vel autumanda tantum. ^ Phoenomena igicur -BOTANOLOGIA GENERALIS. 47 igitur aliam requirunt interpretationem , legibus naturae ratis confentaneam , qua nec caprum tranfcendit humanum. — Scili- cet extincto impedirove vegetabili fic, ut fobolefcere nequeat, refidua ejus vis vegetandi nutriendique fimilia quedam elemen- ta vezera fecum veliam conjunéta (&. s 1.), vel aliunde adfcira, aut fimilibus fe adjungentia ($. 657. P. 7//.) recipit, nutrit, eorumque vegetationem ita promovet , uti per infitionem mul- tifariam arbores fimiles in communi contubernio fic jungun- tur, ut prevalens fobolefcat ($. $48 feq. P. 7/7). Quz de bromo fecali comperta funt, aunorata legantur ad. $48. P. IH. ubi vulgaris fama flatuit, ex avena & hordeo natum efle fecale feu triticum hordeumve & v. v. per confufionem vulgo ufitetam zez & bromi, Spe/tz & Winterbafer , cum hordeotri- ticove. Quibus nunc adjungo, quod in vicinia noftra aliquo- ties obfervavit Paftor Rev. pagi Bolfcham, Lutermann , . qui hordeum mox exclufurum ariítas pro equorum pabulo refzca- re jubens plus fimplici vice, fequenti anno in eodem agro haud arato & confito prodire vidit ( Rogge) fecale noftrum. Sed vidi copiofam culmorum e radice mulüplicara & diffufa fruti- cantium, ultra $ pedes altorum arifías lengas & plenas fecalis vulgaris cognationem (Staue), quam ordinario habenr, prodi- tam, & ipfe opinatur, forte e femine fecalis in femeto refi- duo ortam effe, licet plures fimiles adfuerint, nec nifr hordei feminainterfperfa pro' equorum pabulo fuerint, Ideoque ul- teriori experimento, ubi fufpicio omnis exuler, decifionem re- fervandam effe judicavi. $ 57 Ne tamen dubiis plus tribuamus, quam illis ineft, ro- be diffinguenda funt a [& invicem effentialia berbarum €. acciden- tja. la enim ordinaria, nature lege funt uniformia necefTa ria & immutabilia; hec nequaquam, fed potius murabilia, va- riantia, Quid fit iu beibis fpe- ciertf wa- rietas ? 48 PHYSICA PART, IY.S$ECI.L CAPR.L ^" riantia extraordinaria, multiformia. llla efüciunt Jpeciezi feu fot- mam conftantis indolis ftru&ture & nature; hac tantum va- victates inconftantium cafüuum, modorum ftatuumque, uti coa- lefcentes concretiones, quia adeffe poffunt & abefle citra reiin- ieritum corruptionemve. . Hujusmodi varietates nature poly- morpha fünt fexus, morbus, magnirudo, proportio, luxuries;de- fe&us, fitus, multitudo fen plenitudo, figura, crifpatio, hirfüties, foliorum incifio, color, odor, (àpor, & monítra a formationis impedirnentis, a climate, folo, calore, nutrimenti copia aut inno- pia, cultura, ventis derivandze, qua caufis mutatis mutantur re- ducunturque ad genium fpeciei ordinarim. De varietatibus vid. Lizzei Philof. botau. C. LX. p. 239 — 249. Jta Liuneur duplex Botanices con(tituit fundamentum Pfilof. ot. p.192. difpofitionem feu divifionem conjun&£tionemque & deno- minationem. | Quarum illam vel theoreticam ftatuit, vel pra- &icam, Theoretica docet claffes, ordines, genera; pratlica Ípecies & varietates, que & ab eo tractari poteft, qui de fy(te- mate nihil intelligit. Varieras, inquit, eft planta mutata a caufa occafionali feu. aceidentali, climate, folo &c. reduciturque folo mutato. Caufam accidentalem dicere mallem externam adjuvan- tem aut impedientem, in fpario feu loco a rcbus aliis una exi- flentibus, & tempore a fuccedentibus, antegreflis ant. fequenti- bus, oriundem. Speeiei enim interne funt determinationes & éaufe interne neceffarizque, materia, forma, efficiens, finis. 'Ne cui hec prater rem 6iungi videantur, quaíi elementis provincie dentar incompertz, confiderandum cíE, rerum conflantiam in- de a condito univerfo non pofle dari, nifi rationes ejus conftan- tes in rebus immutabilibus dentur. Tales vero funt preter Deum, antorem, omnium indubium re&toremque fempiternum, ipfe fub(tantiz finite , carumque cílznua & natura. Compofita vero fubftantia, vel füb(fanriarum unio mutabilis nil perpetuum habere poteft, nili quod fubftantiis fimplicibus , quz fole funt : immuta- BOTANOLOGIA GENERALIS. 49 immutabiles & perpetuo eadem, ineft & ex earum vi conjun- &a vel unita oriri poteft. Quare conftans fpecierum fimilitu- do non nifi ab effentia & natura elementorum immu:abili, ad idera illud, quod fpeciei ineffe deber, de(tinata pendere po:elt ; utpote quz fola & potet, & contineater ad eundem Ícopum non poteft non eniti. Neceffe igitur eft, ut fpecierum diverfi ' tas a divería elementorum vi & defítinatione divisa dependeat, indeque fpecierum ftru&ura & natura habeat , quidqu.d habere comiperitur: quia quidquid revera fimile & uniusmodi fzu uniforme eít, ratione fufhciente uniformique vi gaudere debet, quandoquidem in fimplicibus nil differre poteft, nifi determi- nao vis ejus, &in fimilibus gradus. Nempe quot funt diverfi ageadi modi in eadem vi, e ftru&ura innotefcentes, tot funt diverfz illius vis determinationes deftinationesque conftantes, & in noflro cafu fpecies herbarum. Sous B. : Si modum florendi extrinfecus quoad formam exter- p; ,,,4, fo- nam ($. 37.) (pe&tamus, ipnumeram notamus florum difpofi- 2,4; ,, tionem ac figuram, & «/z flores alio loco , aliove tempore aliter prognafcuntur. | Quoad locum differunt flores & herbe terre- ftres & aquatiles; item pro climatum conditione differente, nec minus pratenfes feu vallenfes & montana praefertim montium editiorum pedunculo unifloro 2. 3. 4... multifloro fafciculo, capitulo globofo, fpica, corymbo, panicula, thyrfo, racemo, ver- ticillo. Quoad tempus herbe aliz fere aliis menfibus florent, ut dentur flores vernales, zftivi, auéctumnales & hiemales; aliae brevius, alie longius diutiusve, nifi perenniter ; alice ftatim pri- mo, quo nate fünt, anno, alie non, fed tardius fequenti de- mum quodam ; alie tantum femel in anno, alie bis tempeftate infolita, aut intra tropicos biferee indice. — Sic & in modo flo- rendi alia pendent ab accidentibus caufis vel adjuvantibus, vel ( Wolf Pbyf. Tom. IF.) G adverün- tergo, $9 PHYSIG/E PART. IV. SECT. E QAP. T. adverfantibus, quibus loca patria mutantur, & tempora ordina- ria, uti in horticultura flores pleni, majores, divetficolores feu variegati, peregrini, proliferi, item coloris & odoris extrzor- dinarii quovis anni tempore, arte naturam imirante procrean- tur. Ab adverfàntibus floris impedimentis aliainterdum oriun- tur extraordinaria, unde quando enormitatem infipnem often- dunt, flores frondiferi tortuofi, coronati, monítrofi dicuntur. Solent hec accenferi varietatibus ($. $7.) memoratis. Apparet & in hac forma florum externa mirifica Dei fapientia, naturam ita inflituens, ut quovis anni tempore novum ejus thea- trum in mundo, aliudque alio loco exhibeatur. Quz dum ars utcunque imitatur, haud immeritas parit laudes : nolui igitur hec hic praterire ad infinite fublimiores Dei laudes & in his notandas, ad que vel fummos botanicos non attendiffe depre- hendi — Longe nondum explorata eít illa florendi diverfitas, a climatibus ar&icis & antar£ticis, a foli diverfitate, a montium traCtibus jugisque, a ventorum, caloris aut frigoris gradibus mire differentibus & variantibus in fucceífione a&tuali , fubrer- ranea quoque telluris conftitutione, ab atmofphzre ficce, plu- vieque &c. conditione & influxu originem trahens modumque mulüplicem. Conf. Hortur Berleri Eyfietenfir, Rivini Res her- baria, ex eo Crameri tentamen botanicum; ut alios pratermit- tam. Sic inílrui poffet flore cborograpbia naturalis,loca florum natalia, fecundum regiones, climata, folum & terram enume- rans, cujus quzdam lineamenta dedit Lizneus Pbilof. lotan. p.263—269. Ejusdem quoque Chronolozia, vel generatim phytologica, cujus delineatio quead tempus vigendi, germinandi, frondefcendi, efflorefceadi, vigilandi , maturandi , fructefcendi, defoliandi, apparet i/i4. p. 270 — 277. Simul recte monet tempora efllorefcendi &c. multum variare pro climatum & re- gionum differentia, ideoque Calendaria Florz ecfliienda es- Íc in quavis provincia diverfa, & horologia ejus fub quo- vis BOTANOLOGIA GENERALIS. : $I vis climate diverfo in mappis vegetanium. ^ Autumnales plantas & flores vocat virginicas, brumales capenfzs, ver- nales alpinas p. 276. biferas, que bis in anno florent, vere fcilicet &.au&tumno, ut indice & facile omnes intra tropicos. Ex difpofitione ejusdem p. 112. & D. Lucii $. 89. infHit. berb. fluxit modus florendi ceu ordo florum in planta difpofitorum. Qui licer maxime diverfus fit, & variationes non raro difpofitionem turbent, tamen do£lrine graria flores in folitarios, fpicatos, ver- ticillatos & umbellatos dividi poflunt. Que deinde $. feqq. ex- - plicat. SWlitariws non folum eít unicus in apice caudicis, fed & muli folitarii fparfim pofiti in apicibus ramulorum , alis fo- liorum, rarius in folis ipfis. — Spica dicitur, quando peduncu- li torum caudicis vel ramorum extremitatibus copiofe appo- nuntur alii fuper alios, ut fuperiores fucceffive poft inferiores efflorefcant. Pedunculi ut plurimum fimplices funt, raro ta. men & inferiores ramofi.. erticillur dicitur, fi peduncuh. flo- rum fimplices aut ramofi ex nodis caudicis orti circa eundem per intervalla nuda difponuntur, ut in falvia.. Cum fpice tum verücilli modo laxiores funt, modo denfiores, modo homomal- li feu in unum caulis latus reflexi. | Urile//2 eft, quando plures pedunculi ex uno centro oriuntur, ut in allio. — Si ex pedun- culi majoris apicis centro plures minores pedunculi, ut radii e centro. prodeunt, Pella eft. coripofita, ut in dauco. & fcnicu- :lo. Si pedunculus irregularem umbellam formar, dicitur co- yynibur , ut in fambuco; fi ad fpicam fere accedit, tbyrfu: vel racemur vocatur, uti lilac; item jua & panicula in milio & graminibus. : $ 59. " Quoniam flos eft organum generationis (S. 6 5 9. P. 7/1), De fructu -generatque fetum feu germen, tanquam primordium herbu erfarum, lae fimilis (S. 667. 22:2.) fepe una cum fru&tu, germen fovente -& perficiente, qui ex ovario adolefcente & maturato tandem Cr prodit : LIBRARY. UNIVERSITY OF ILLINOIS De berba- yum peri- «arpio, $3 PHYSICAE PART, IV. SECT. I. CAP. I. prodit: nunc quoque de germine fructuque herbarum expo- nendum eft (S. 9. 27.) ^ Germen occupare folet centrum thalami , & ovario contineri, ranquam feminis rudimentum eo tempore, quo anthera pol!en dimittit. Succrefcens germen in fructum abit, cujus in pleniori conflitutione herbarum partes funt pericarpium & fructus ; faltem femen nudum, h. e. pericar- pio deflitutum ($. 64 — 672 20.). Que ibi de illis generatim dicta funt, de his pleraque itidem valent, quatenus molli na- tura refpondent. $. 6o. Herbarum pericarpium nullum datur in. gymno[pcrmiis, ullum in angiofpermiis. Vlae Hermanno autore velfünt smozofper- 712 , cum fimplices, tum compofite; vel difperme , ftellatae & umbellite; vel fetra/perme , efperifoliee & verticillatee; vel po- Iyfperme. Monofpermas fimplices Zerbavius dirimit in plani- petalas, radiatas, nudas, capitata. — Angiofpermas HHermazgus habet Zulbofas , capfalaves, filiquofas, leguininofat, carnofas, feu pulpofas ($. 673. P. IL). Capfülares dividit pro capfulis in 1. 2.3. 4. 5 & multi vafculares, quas Perbavus dicit monan- gias, diangías, triengiss, tetrangias, pentangias, polyangias. Pulpofas in bacciferas & pomiferas. Ubi mireris licet , in her- bis fructus edules majores dari, quam in arboribus. Ubi enim in arboribus pericarpium feu fruétus datur, ftupendam haud raro cucurbirarum molem & pulpam equans ? Linu«o 6$ 13. Pbilef. bot. pericarpium differt quoad sumerum capfularum, fupra memoratum, ut lychnis, pceonia , veratrum, rhodiola, aquilegia, caltha; Joculamentorum. internorum feu concamerationum, ubi fruétus 1. 2. 3.4. 5. 6. 8. 10. & mul- rilocularis, in primula, hyofcyamo, lilio, evonymo, pyrola, afaro, radiola, lino, nymphza; valoularum & diíepimentorum ut parietum externorum & internorum, uti 2. 3. 4. 5 val- vium &c. quoad figuram in turbinatum , inflaum, membrana- ceurm, BOTANOLOGCIA GENERALIS, 53 ^ «eum, articulaturn, triquetrum, tetregonum, pentagonum. Qui- bus addit & variam déhifcendi rationem. | Ad. pomiferas refe- runtur melones, cucumeres, colocynthides, cucurbitz, pepones & melopepones. "Taceo hamos, quibus adhzrent animalibus, inftructa, ut lappulam &c. p. 103. Pulpa pericarpii non mo- do perficiendo femiui, & alende plantulee germinanti. fcd & nu- triendis aliis animalibus infervit. Bacce etiam femini per aves diffeminando & fovendo earum calore profunt. Spine frm. &us, ut tribuli, dature &c. animalia arcent, quibus vel ipfi nocerent, velipfa hisce. Plura pericarpia faciunt ad plurain- commodaa femine avercenda, & plura commoda comparanda. $. 61. Et flores €? fru&us funt propter femen berbarum procrean- De femine dum maturandumque.. Nempe ob multiplices herbarum in ali- perbarum. mentis, medicamentis, delectandis fenfibus, & propalandis divi- nez fapientiz, potentie & benigniratis thefauris, ufus, nefas fuir, utullum earum genus, ulla fpecies periret. Profpexit igirur infi- nita providentia, ut cum durare diu fepius fe mulüplicando herba non poflent, & plurimae vix annu fint, earum tamen propagatio,, ne per diluvium quidem Noachicum imped:retur, fed per radices, bulbos, ramulos decerptos, precipue autern per femina, plerumque ope florum, interdum & fine his in me- dulla genita, per elementa vitalia, in aére, aqua &c. Similibus affociata, in matrice idonea, continuaretur. Semina igitur & in gymnofpermiis & in angiofpermiis finis funt primarius omnis herbae (ementivz, aut fi mavis, ipía ejus effentia, quia, quid- quid in ea datur, propter femen illi ineft, quod in ea debet ena- Ííci & maturari. Quantulumcunque enim fit femen fecundum, continet tamen in fe novam plantulam ejusdem fpeciei, in cor- culo vel a cotyledone involuto, & tunica propria aréte vefli- to; vel nudo, confiftente & tunc in p/umu/a vivente minima i4 crefcente $4 PHYS. PART. IV. SECT. I. CAP. I. BOTANOLOGIA GEN. crefcente furfum, & ro/Zello, radices agente feu radicula. — Vid. Liunai pbilof. bot. $. $6 & $9. Quod uti examen feminum do- euit, ita & generatim in medulla generanre fieri. colligatur. Cum maturnit. femen, e(l quod Lizueo L.c. p. $4. dicitur, pars her- bz decidua, nove rudimentum, polline vivificatum , vefica tu- nicatum. — Cujus corculum in bafi feu in apice novse plante eft primordium, cotyledoz corpus feminis laterale, bibulum feu lobus feminalis, Pil4m cicatrix externa feminis ab ejusdem affixione in fru&u, arillur tunica exterior fponte fecedens, coro- nula pennocea, paleacea pilofave, qua volitat, & tranfpirat, ut pappo, 4/a ceu membrana afhixa , qua itidem volitando per ven- tum diffeminatur, 2ux eft femen tectum epidermide velut oflza, propago femen mufei decorticatum. — Miramur merito femi- num copiam haud raro flupendam, v. c. ex una radice zezuni- ca zítate femina 2000, iuule 3000, heliantbi 4000, papave- ris 32000, uicotiane 40320; & diffeminationem vi aéris & procellarum, volitando pappo plumofo, vel pilofo, calyce, cau- da, ala feminis aut pericarpii, item inflatione calycis, pericar- pii; vielaftica, qua difploduntur, aut adhrendi animalibus, calyce, pericarpio, femine ipfo hamatis; vi animalium de- glutientium & cum fenore diffeminantium baccis nudata femi- na , aut fub manducatione difpergentium, aut interra defodien- tium; viaquz in maribus , lacubus , imbribus , fluminibus &c. ibid, $.132.. Variam feminum differentiam qua numerum, locu- lamenta , figuram (ut cordiforme, reniforme, ovatum, echina- tum), fübftantiam, coronulam, magnitudinem, fium, calyptram, fuperficiem , hilum, & fedem corculi videfisin Limuaol. c. $ 104. qua integumenta varia , & cotyledonem in Ludwigii ipft. herb. $523. fe44- «^ —— «3». — d» 4M QD «y SECTIO HCSAR OX SER 55 ELA P UT II DE HERBARVM SPECIEBVS SEV DE BOTANOLOGIA SPECIALI. $. «60. uoniam herba funt plante molles & plerumque per- Herba defi- eant, poftquam fílato anno fuo femel eflloruerunt ;;jp, ($. 594 & 596. P. II. Pb); five & fru&us tule- rint, five minus; omnes plante per fe, non nifi fe. mel florentes, item foliis carentes, florentes ven funt herba. Florefcunt autem 1deo , ut fructefcant, feu fructus fàltem femi- na procreent, vel uno verbo, ut, quantum in fe eft generent ($. 659. ihid.) Hinc ut omnes herbas una definitione com- prehendamus, ftatuamus , illas effe plantas pulpofas fere, aut torofas. Ha enim omnes non funr plante lignofz, nifi ex ligni terreftrique potilfimum nutrimento nafcanrur, & quafi arborefcant veluti femilignea natura; fed fibrof:e mollesque, an- tequam exarefcunt, nec nf femel generant, femen aut germen ferendo ad fobolefcendum , hatt non CA (S. 61.) No- lo igitur cum Zz70 ex Hier barum numero excludere eas, quae non quotannis fuper radice pereunt. Non abs re dico, herbas non nifi femel generare, eo fenfu, quem expotui $. 461. P. III. omnino largiens, herbas quoque ali- ter propagari & fubolefcere, per radices nempe, ftolones &c. Prolifica enim vis non fola generatione, fed & alia quavis ger- minatione exferitur, tum per fe, tum adhibita opera feu arte humana, d quod fequenta ulterius declarabunt. $. 63. Herba vel funt native vel fative, Herba. vel terre[tres vcl aquatica. 56 PHYSICJE PART. IV. SECT. Ll. CAP. II. 45693. Quoad modum nafcendi aliz herbe funt zaticz , quae fponte fua nafcuntur; ali; /z2v2 , quae humana cultura egenr, ut ultra naturae vulgaris modum multiplicentur perficianturque in hominum emolumenta veloble&tamenta. — Pofteriores , quia in hortis plerumque coluntur, hortenfes audiunt. In folo enim & climate idoneo fe ipfas valde multiplicant & diffe- runt herbe native, ut magnos multosque terre tra&tus occu- pent, nifi quid obfit. — Sativis autem cultura humana & in pa- tria fua major conciliatur ubertas & perfectio, & extra patriam, ubi exotice habentur & peregrinz. — Qua in re confpicua eft arborum herbarumque íimilitudo, quantam nature concedit diffimilitudo. — Differentia prima, infit Plinius L. 21. c. i6. fil- veftris & fativee. . ST Ratione fedis feu loci natalis, cui affixa — -at vel inhae- rent ($. 58) Perba, alie terroffres , alie aquatic, uti arbores ($.599. P. I1.) mucupaztur. | Ecenim aut humus illis alendis generandisve fufficit, aut non nifi valde humidus, vel ipfàmet aqua. Priori cafu funt terrigenz & terrena, pofteriori aqui- gene &aquatice. Priores vel campeftres funt & pratenfes, vel filveftres, vel montanz, vel vallenfes. Item patria Europae, afiaticee, africana, americanz larius; flri&tius dictae indicae, uti laponice , Malabarice , Drafilienfes, Peruanze, Mexicapnz, chi- nenfes, amboinenfes, Zeilanice , in Ameiia lamaicenfes, Vir- ginice, in Europa Anglice , Gallice, Suetice, Danicee, Helve- tice, Alpine, Sibirice, Lapponice, &c. &c. Pofteriores adaquas aut in aquis nafcuntur, five aque fint fale, five dulces. Ad aquas propius difcernuntur zzaritzme , litorales & ripuarie ; in aquis ephydra & enydre ex parte paludof & uliginofze, ex to- to /acuffres in aquis ftagnantibus dulcibus , & zzarize in & fub maribus. Arte BOTANOLOGIA SPECIALIS. $7 Arte tamen humana terreílres etiam in aqua fubinde renovata ali & florere ad feneítras folent. stes Qa imam partem herbe aut radices demittunt in fe- Hij o] dem fuam natalem terream aut aqueam, eique inherent, que zz- iyzatz vel "ate dici merentur aut raZicate ; aut tantum adhaerent eidem a4garz. üt cortici, qua rantum adzatz feu affixa dicantur. Quee, quia radicibus carenr, & tantum velut placentis aut bafi, lapidi aut duro corpori mobili vel immobili affiguntur, ut mufti vel fungi, placentiu2 vocari pofient.. Addi his poffent, quae & radicibus & placentis notabilibus carent hepaticee , cujusmodi P'/zzius vocat tubera Z.. :9. c. 2. & c. 5. de pezicis fungis, quod fine pediculo & radicibus na(cantur, notat. Sed tubera ipfa non fünt nifi cal- lof radices, innate vifceribus terrc, ubi alimenti tanta eft co- pia, ut fuperficies radicum ritu ejus abunde imbibat recipiatve, conficiuntque totam plantam ($. 13.). Nam dantur multa radices, ut bulbofe ita & velut bulbofie tubera paflim agnatafe- rentes, aut in molem infignem auct, pulpofe feu carnofz edulesque, ne in herbis res exemplo carere videatur. Note funt fumarie bulbofz, iridis, afphodeli, ranunculorum, im- peratoriz ,bezoardicz, dentarie, tormentille, peoniz, cervica- riz , thorz, tclephii radices, $. 66. Radices berbarum effivarum molles uza cum. beybis im- Radicum tereugt , funtque alie ideo vix annicule, alie poft floram per- 7/5,,;j5, euntes ; firmiores autem herbarum perhiemantium feu hiberna- rum perennant, & fequenti anno novas procreant plantas, di- cunturque ideo perennes. Ipíi vero novz plante caules vere prodeuntes pulpofi dicuntur asparagi , itemque turiones. Per- ennium quzdam e femine füb auéctumnum confito tanrum (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) H pro- 58 PHYSICE PART. IV. SECT. I. CAP. tI. propellulare incipiunt viride gramen cum radice fub nive per- ennaturum , & fururo demum anno adole(cunt in culmos flori- turos & fruges in fpicis laturos ;. alie demum biennio cfllore- fcunt. Taceo radices parafiticas extuberantes lathyri, folani fe- mefítri , cyperi, cyclaminis, helianthi, fquamofas, filicis majoris, nymphzz, fquamarice, fibrofas, hirfutas &c. ($. 18.) aliasque qua- litatum fenfualium differentias. Conf. Linzei Pilof. bot. p. 27. POE: D tempore germinandi antequam e femine & terra germen emer- gat, rete notat Linneus Philof' bot. p. uz. quod breviffimum fit tetradynamiz, helxinz h.e fagopyro ;annuum hypecoo, glaucio, melampyro fegetum, ranunculo falcato; bienne oxyacanthz, rofe, mefpilo, avellanz. Conf. p.270. feq Conf. Hortus Upfalienf. inter. Linnai amenitater academ. p. 199. /44- $. 67. Divi ber- Dividi berbe ratione caulis erecti propria vi [Tartir, laturee barum fa. fu admodum i2 oculos incurveutis (S. 18.), pojfuut im excelfiores, ture taris Qu , nifi impediantur, naturaliter infignem adipifcuntur alti- que. tudinem; &7' bumiliores, que haud longe a fuperficie natali recedunt, vel dum fiorentíeu in ftatura adulia. Tl propter cel- fitatem ffarure dicuntur arZorefcezter, hz propter humilitatem quafi frutefcentes, five fint multicaules, five unmicauler; aut vix quafi fuffrutescenres etiam cum adoleverunt aut confenue- re, Sic Gratione«etati;alix funt macro£z2 diu perennantes, aliae 4uicrobie parum aut vix perennantes Continuus graduum ordo uii in toto univerfo regnat: ita & in regno vegetante, quz graduum varietas in arborum genere fuit, eadem quoque in herbarum claffe recurrit, propter ean- dem ubique omnia difpenfantem fapientiam divinam. — Longe major ramen femper proceritas & ctas arborum, quam her- barum, euamfi hac illam, quantum fieri potuit, imitatur. De caulibus BOTANOLOGIA SPECIALIS. $9 caulibus & ramis P/iziur L. 21. c. 16, aitz. e(t & illa differentia, quod quzdam in iis mulicaulia ramofaque funt, ut carduus, alia uno tantum caule nec ramoía, ut cnieus (Saflor). SNL: Si ulterius, ratione caulis magnitudinis ere&tz, herba effent di&ribuendc, a zrmaxzmas pertigeregt arbovefcentes ( $.67.) foliofasque cory pha, aloe, mufà, oranadilla, lavarera,lupvli, ad fo- liis carentes cerei; ad zcdiocres, humanam altitudinem aflequen- tes, Frnmentum indicum, Maitz, heliotropium, folanum, phaíeo- li, fabae variae, malvze arborefcentes, afparagus, amaranthus, na- pellusbutilon feu althaea &c. ; ad parvas,qua raro ultra dimidiam hominis ftaturam affurgunt, fiepiffime infra eam repunt, uti ple- raque. Aatzope caulas gon erechi aliae funt procumbentes vel repez- £es ad terram ia majorem minoremve longitudinem, aut & craffi- riem; aliae aaplefentes alia fAatuminza,a quibus fuftententur. Pra- ter hec caulir aut fimplex eff , aut compofitur. Simplex folidus eft plenus, culmus cavus, vel enodis, vel internodiis articulatus, nudus folis caret, ut fcapus marciffi, maudet foliatus , integer ramis caret, ramofus gaudet; rectus & flexuofüs, horfüm voríum fecundum articulos flexus; volubilis fpiraliter circa aliud corpus ad(cendens vel finiftrorfum fecundurn folem , & verfus ejus ortum, vel dextrorfum contra folis motum & ad ejus occafum; qua figuram teretes, angulofi, 2. 3. 4. 5. &c. ac polygoni, fic &angulis prominentibus fulcati, ftriati, qua fa- ciem glabri, villoi, fcabri, hifpidi, fquamati; compofiti arti- culati, dichotomi femper vel fuübdivifi, &c. $. 69. " Qua vamos 9. folia, aliis nulli funt vamz, licet folia prod. Vis eunt in caule, uti di&amno, peeonie &c.. 2/zir folia furt oppo /Pécibet fita , aliis altera, paucis utraque prout Euphozbiee, ciíto, lilio; FCD Vos : Ls toramaque, H 2 ap 54^ Diferentes cauler, Morbi € tubercula foliorum. 6o PHYSICZE PART:IV. SECT. IL CAPE TT. aliis folia inferue oppofita ad vamos. | Superze. altera ad flores, ut anürrhino, veronice, borragini; aliis inferne alterna, fuper- ne oppofita ad ramos, ut potentille, poramogetoni; aliis in- ferne oppofita, fuperne terna, ut nerio; alis inferne terma, ut rami, fuperne alterna, ut rufco; aliis inferne quaterna, fu- perne alterna , ut coreopfi, qua interdum variare ipfe monet Liumeus P bilof. botam. p. 2 41. aliis conglobata, ut brafficee capi- tate; aliis inferne folia funt circumquaque accumulata, uti auri- cule, bugloffze, plantagini; aliis caulis totus foliis te£tus majori- bus minoribusve, ut mufcus terreftris, fedum; aJ folza Ju- xuriuzt, dum preter ordinem aut augefcunt & multiplicantur digiratis, ut 5folia fiunt 4folia, aut crifpantur, ut in petrofe- lino, braffica, malva, matricaria, mentha, ocymo, quarum & odor augeri folet cum crifpatura, autex rugofis bullara fiunt, ut la&uca, faponaria/concava, ex latifoliis tenuifolize laciniate, ut veronica, heracleum hirfütum, lycopus, veleriana filveftris; quae Lzz7«o monftrofz dicuntur. PZz/of. bot. p. 241. $0 Morbi aut in[folita in foliis fant. Y) eryfiphe,h. e. mucor albus , capitulis fufcis fefülibus, quo folia afperguntur, frequens in humulo, lamio, lithospermo, acere, galeopfide. 2) Zw- bigo, pulvis ferrugineus, foliis fubtus adfperfus, frequens in alcehemilla, efula degenere , prafertim in jacobza fenecio- nis folio incano perenni, in folofilvatico uftulato. — 5) Sparnaal- ba ab infectis pediculisque viridibus foliorum. 4) Cozvolutioa volvocibus. $5) id: iufc&lorumn foliis aut gemmisinfertorum, cujusmodi funt gallae foliorum & glandium, uti querci, po- puli, ira & cifti, hieracii, pulegii, bedeguar rofie, contorfio- nes veronice, myofotidis feu ceraftii fquamationes fálicis ro- fee &c. Quadam infecta Lzzzao dicuntur cardui caule crifpo flores reddere proliferos & frondiferos, ut piflilla in foliis enafcan- BOTANOLOGIA SPECIALIS. 61 enafcantur, item matricariae. PZ7/of. Zot. p. 225. ubi de his plu- ra lesuntur. . Pratereo folia caulern ambientia &c. Notantur quoque colores foliorum infuliti , uii buxus foliis per lim- bum aureis: aquifolium fpinis & limbis argenteis, alaternus folüs-ex luteo variezatis, aloe fobolifera foliis eleganter va- riegatis, caprifolium perfoliatum folis variegatis finuofis, ur- tica foliis ex rubro & viridi variegatis, gramen paniculatum folio variegato. — Colorfacile variat, bractee itidem colore & figura a reliquis foliis differunt, ut in fumaria bulbofa. T MILL. , Iutorfío. caulis. volubilis finiffrorfum feu 2 meridie ad p, isrop. ortum deleri videtur indigentie caloris folaris i2 partibus fupre- fioniz cau s1i;, ut ideo orienti foli fe obvertant, lung crefcentis ritu. 7;,5,. Quales (unt diofzorea, monofpermur, ciffampelos, lonicera, humulus, helxine. Uti e contrario £ezeritudo funmnitatir, zu- par ferendis vadis folaribus , eos fugit verus occafum 2 meridie fe fle&tendo, obvertens illi partes jam adultiores firmioresque. Cujus generis fun: phafeoli, dolichus, fecuridaca, convolvu- lus, cynanche, periploca, euphorbia, bafella, eupatorium. Simili- ter cirrhus feu vinculum fili forma fpirale, quo planta alii cor- pori allizatur, dextrorfüm retrorfumque deflectit, in vite, pifo leguminofisque plerisque, — Sic & finilàx piperque petiolos proferunt «irhiferos. Varia fibrarum contorfio Hygrometris infervit, uti avenz arifta, funis infrar contorta; geranii feminis arillus ceudatus fpi- ralis, mnium pedunculo inferne & fuperne contrario torto. Dantur & fpicz fpirales afperifolis in claytonia. Alie plante folis calore ducuntur, ut heliotropium, refeda luteola & flo- res femiflofculofi. | Commendanda hic pofleris videtur bo- tanicis éxa&tior difpofitio herbarum fecundum radices, caules & folia,; quia he partes in plantis funt & priores, & diutius in illis obvie;, quam flores fru&usque. H 3 $. 75. De halitu berbarum $3 PHYSIC/E PART, IV. SECT. I. CA; 1L, $2095. ! Halitu (coulium, radicum, foliorum feu ramulorum tanquam conformitate faciei univerfe et) com/fagtis partium digerendo. — ffrucluree velle a fe invicem difreruustur berba. congeneres ab. he- De involu- evo & ca- lyee berba- rum difr- rente. terogeneis vegetabilibus. Cujusmodi funt mufci, funi , filices, gramina, & herba reliquz plura cbfervabilia offerentes, de quibus poftbac diftin&ius erit exponendum. — Recte Zgzeus au Philof. bot. p. 27. primum hoc & ultimum in botanicis defi- deratum vocat, ut methodo naturali planta. affines digerantur & difponantur fecundum gradus, quos natura, a faitu abhor- rens, mon(tra. ^ Cujus ip(e fraymenta quadam illa vocat, qua propofuit a p. 27- 36. cujus defectus agnofcens a plurium induftria tolli & hanc methodum perfici oprat. — Z/desz p. 10i (fubdit, Bauhinum & veteres egregie ex habitu plantarum di- vinaffe earum afüinitates, ipfosque fyftematicos ibi deflexiffe, ubi habitus rectius veteres duxerat. Habitus, inquit Ligmaeur Philof ÉLotam. p. u7. occulte con- fulendus eft, ne genus erroneum levi de cauía fingatur . . , characteres habituales primo intuitu plantam fepius vel vulgo manifeftanr, ut herbas colligere, & pharmaceutis vendere, vel fuis ufibus applicare poffint. — Et p. 124... fitus partium coa- flantiffimus eft, & receptaculi fitum Turnefort in ordinibus condendis magni fecit . . Pag. 2/$. Caulis in multis plantis tam elfentiales praebet. differentias, ut, eo demto, nulla fit cer- titudo fpeciei: quz variis illu(trat , exemplis, utpyrola. &c. Folia queque naturaliffimas differentias exhibent. &c. $ 7s Calycem, ubi datur, €? imvolucrum umbelle fub flore re. motum Per. Magzolius pariter ac Linnaus re&e adbzbuere zz berbarum difcrimine docezdo. We nempe difcernit plantas, five arbores fint, (ive herbe, que v«l calyce externo tantum , vel Anter- BOTANOLOGIA SPECIALIS, 63 interno tantum in bulbis tuberibusque, vel utroque fimul gaudent. Zizzeur autem in hac prima fyuctificationis parte primarias differentias confpicuas fequens, calycis fpecies vo- cat fpatham, glumam ;. amentum, involucrum, calyptram. Dif- cernit quoque involucrum remotum, commune & proximum feu proprium cuique umbelle: item a caduco calycem füb & fü- pra fructum perfiffentem, qui fructum coronat veluti, &ab aliis dicitur in fructumabire. — Ita diftinguit fpathaceas, unival- vas & bivalvas, glumofas, umbellatas , coronatrices. — Vid, Ejus c/affés plautarum p. o0 féqq. Conf. Pbilof. bot. p. 22. $ 74 Utiarbores, ita & herbe florentes ratione fexus ve/ Horde fexu Junt anafculee vel fezuigee tantum , aut fi utroque fexu gaudent, Zifzrentes vel androgynae fimul iafculos € femineos. flores procreantes, vel bermapbroditae. Priores non ferunt nifi flores feparatos fui fexus, velin div fis plantis, que dicecie, velia eadem, quae moaceciae,; amba autem diclinie dicuntur. | Pofteriores utrius- que fexus flores conjunctim pariunt, vel in locis floribusque di- verfis diffitisque ; vel in floribus iisdem zenitalia utriusque fexus conjuncta alunt: quarum ha nuncupantur hermaphroditz, ac androgyne ille. Addit Lizmeus bybridas, quee majoris fecun- ditatis erro & flores hermaphroditos, & fíeparatos mafculos femineosque habent. $ 7$ Inter Ziecías Linnei habetur sozazdria najas; diandria Herba di- valifneria, de qua videantur ejusdem /poz[alia plantarum , 32 oeciae. amcn, acad. p. 366. peztaudria fpinacia, cannabis, humiulus &c. ejusque femina lupulus ; 2exazdrza diofcorea, gleditfia &c. eze- andria sdercurialis; decandrza coriaria, dadiíca ; Zcofazdrza, arun- cus feu barba caprae; pelyandria cliffortia; smozadelpbia ephy- dra Herbae smo- necig. 61 PHYSIC.£ PART. IV. SECT. f. CAP. II, dra; cymazdria, clutia, fizgeuc/ia, rufcus, — Quarum norzs da- bit Lzzmeuy in fyflem. nature. In his idem illud ufu venit, qued in arboribus dieciis, ut uter- que fexus fterilis fit maneatque, nifi pollen mafculus pifiillo femineo adjungatur. Quare qui ferina appetunt fecunda, (i longius ab/it pollen mafculum , illud fuper floribus femineis excuriunt, aut vento excuiendum praebent. Semina impragna- ta fapienti Dei providentia ita funt permixta , ut mares X fe- mine invicem vicine nafcuntur & fimul floreant. LAS: Moneciarum alie funt smozaudrie , wt ceratocarpus, 'cynomorium &c. alie frazdrie, zea, coix feu lacryma lobi, carex, typha &c. retrazdráe alie, urtica; peztezdrie item amaranthus, parthenium, ambrofia &c. Jexazdrll zizania; polyandrie, ut poterium, fagittaria &c.:. sozadelpbie, ut cyno- crambe, fterculea, jatropha &c. aliz fyzgezc/ía eaudent, ut. tri- chofanthes, cucumeres cucurbite , melones, pepones cat. de- nique gyzazdrie, in quibus andrachne huc pertinet. Quas & plures alias Lz;:eus explanat in fyffemate uaturze. Innumera herbarum varietas & muliiudo non permittit, ut hic de illis ita exponamus , ac fecimus in arboribus. Sufficit igi- tur, quarundam nomina attuliffz, & amandaffe le&ores ad boranicos, qui illorum explicationem dedere, quod qua fexum prafertüm Liuseus fecit — Qui in fponfalibus plantarum re- fert, infipientes hortulanos putaffe, flores mafculos , fru&um non ferentes, folicite effe decerpendos , ne alimentum fru&ife- ris preriperent, quo fa&o ne unicuni quidem frudtum melo- num, peponum &c. ipfis effe natum. —— Refipifcentes poftea edo&osque feneftras in vaporariis aperuiffe, ut ope ventorum propagatio melius perageretur. $ 77 BOTANOLOGIA SPECIALIS, 65 | $n TE Prezter has diclinias habentur quoque polyranii , ton. Polyzamie ecie, diecie £y triecie herbarum. | Scilicet monente Li/zzao quotuplices dicinie funt, que diverfo gaudent thalamo duplici, altero pz; ? mariti, altero feminz. ln his ergo flores maículi fegregati funta femineis. Monoclinie autem maritos & uxores in eo- dem thalamo fovent, fontque omnes hermaphroditi-flores. Hic ergo agitur de dicliniis poiygamiis, in quibus etiam flo- res funt hermophrodii, aut & androgyni ($. 68.). Con£ ta- men Ai/of. botag. p. 94. ubi androgyne multa. $.. 78. Monceciarum exzzzia eft suf, propterea hic comme. £4 jg moranda, quia paucis erit nota. — 477/7, vulgo Pifang, caule Mufa vel gaudet foliaceo ( P. //7. $. $977. 202.) , & quae Gedani nara erar, Pifazz ? uti eam notavi /Z. 7725. 2c). 4v. per annos quatuor, excreve- rat ad altitudinem pedum fere 19 , caulis medullaris erat in dia- . metro 14 pollicis parifini, foliacei firnul 7 pollices bis füpera. bat. Folia ejus citra caudicem 61 pedes, cum eo 8i pedes longa, & in medio 5 lineas craffà erant, latitudo infima füpera- bat duos pedes. Qua flores a £740 refertur inter moncecias, h. e. flores diverfi fexus ex eodem caule fundentes, in diverfis plante locis. Flores ejus mafculi dicuntur hermaphroditi , gau- dentes fpatha loco calycis, corolla dipetala, petalo altero erecto s dentato, altero: nectarifero, concavo breviore; filamentis 6, quorum 5 fertilia, filo unico, germine fub flore (hic faltem) abortüente. Feminei autem fimili ac mares calyce, corolla, fi- lamentorum & pi(tilli ftcuctura gaudent , fed filamentorum uni- cum fertile, prebet baccam oblonsam plerumque triquetram. Florum femineorum 60 numerabantur in Dreyniana mufà fuc- ceilive in 6 ordinibus fpatharum e communi fpadice progna- tarum, & fructus procreantiium. — Mafculi flores demum poft (JFolfüi Pbyf. Tom. IF.) "-—— femineos 66 PHYSICZ PART. IV. SECT. I. CAP. II. femineos defloratos in lucem prodibant 9 ordinibusin totidem fpathis intus alta rubedine confpicuis, quos plures videbantur fequuturi. Fructum appellabant ficum, ultra 6 pollices lon- gum, aut paullo curvatum, unum craflum, triquetrum, in ma- turitate pulcra citrea flavedine in cute glabra pradirum; intus pulpa non quidem dulci fatis, nec tamen ingrata, mefpilo vel meloni vel malo borftorfenfi quadamtenus fimili, plenum. INon- nulli butyro frixam comederunt pulpam. — Vid. Zo 74 der Seltenbeiten. der Natur uud Occonomie p. so — 42. Qui mafcu- li dicuntur flores, cum eque fint comparati hermaphroditi, ac feminei , videntur in patria fua bino fructuum ordini infervire, ut alii fint antecedentes, alii confequentes, & ambo maturentur eodem aut fequenti anno. Non dubito, quin mufà in patrio folo major longe fiat proceriorque. Obfervavit Liznaus, mufz flores effs quidem hermaphroditos, fed tales, in quorum altero partes feu femine, feu mafcule (forte: extra patriam) flerilefcant, aut & itidem. Item in Belgio mu- fa centum vidit annos, antequam femel floruir, fequenii vero an- no periit , nec ulla arte ejus interitus potuit impediri. Floren- tis fpadix 200 fuperbivit germinibus, quorum pauci flores fe- minei per aliquot dies curfum füum abfolverunt. — Succcffe- runt mares , viritim florefcentiam ad maturitatem fru&us pro- ducentes; in fru&ibus vero nullum fuit femen: quia flores fe invicem fecundare non potuere ob mares impotes. $. 79. Divifío mon- Hermapbrodite feu. polygane plante monecie vel infa- eciarum po- per babent. florem imafculum in eadem planta, ut. veratrum feu lygamarum. helleborus niger, celtis, holcus feu forehum, egilops, cenchrus, valantia; ve/ femizeum , uti parietaria & atriplex. Quas omnes quoad fexum explicatas dedit Zzzzeus in fyftemate nature füb clafíe 25*, licet non diffiteatur p. 101. facie quoque externafeu habitu BOTANOLOGIA SPECIALIS. 67 habitu & conformitate affinium. & congenerum plantas & ea- rum ordines primo intuitu internofti. Conf. PAof Lotaz. p.57. ($73 $. .. 80. Dieci polygame vel bermapbrodite 7 florem femizseum Divifo dig. tuna feorfum babet , ux ybodiola ; & smafculum aut femineumin di- ziarum poly: verfa plauta , aut eadein , & praeterea azdrog yre fünt, ut azt£o- gamarum. [perium vel bermapbrodite 9 androg yne fanul, ut ar&opus , cujus androgyna umbella fimplex eft, involucrum | 4partitum Ípinofumque, continens flofculos mafculos plurimos, & femi- neos 4.ia radio, ur maículi petala pariter ac flamina fint 5: fe- minei petala 5 , fili 2, femen 1. biloculare füb receptaculo flofculi. . Hermaphroditi floris umbella compofita haber invo- lucra 5 phylla, petala 5, totidem ftamina, & 2 piftilla abortientia. De empetro triccio vid. $. 52. Adnotavit Lieu; in fponfalibus plantarum hoc fingulare in atri- plice, quod femina florum hermaphroditorum a feminibus flofculorum femineorum valde fint difimilia, qua figuram & magnitudinem, unam tamen eandemque procreent plantam, non fecus ac femina compofitorum e flofculis difci & radiia Tour- neforüo notata. Si RII Hybride fimul inftruuntur floribus ma(culis, & femi Parra neis diverfis, & hermaphroditis. Si raículi fuperaccedunt, /y/ride inferviunt fecundarioni hermaphroditorum, ut fuppleatur, quod 4uenam? eorum mariti perficere nequiverunt, v. c. pluvia &c. caufa, uti obfervatur in vaillantia & veratro; [i feminei fuperaddun- tur, ilii ex abundante hermaphroditorum, aut & maritorum .polline fecundantur, ab illis citius, ab his tardius , uti in parie- .taria & atriplice. "Tertia hybridarum fpecies duos habet flores . hermaphroditos , quorum unus fterilefcit a parte feminina, al- ter a mafculina, uti in mufa ($. 72.). I2 $282. Divifo ber- mapbrodi- ZAYU $8 PHYSICJXE PART.IV. SECT. I. CAP. IH, E | Plostas bermapbroditas qua fexura. Lzzmeus. dirimit in eas, quarum ítamina nulla parte inter fe funt connata, & que cohzrefcunt connata inter fe invicem avt cum : piftillo aliquefius parte. Illas Zzfzzes, has affizes vocat. liarum fiammina vel gau- dent determinata inter fe invicem longitudinis proportione, vel carent. lilis, fi duo femper reliquis breviora funt, vel fi ma- riti certi reliquis preferuntur, tribuit fuZordizationcm ; ceteris nullam, fed zzdifferentifinum. — Difinium indifcrentium. claffes format 15, pro numero ftaminum, monandrias, diandrias, trian- drias , teirandrias, pentandrias, hexandrias, heptandrias, o&tan- drias, enneandrias , decandrias , dodecandrias , icofandrias , po- lyandrias. Nec fic omnes videtur affecutus in his pariter ac fequentibus. Subordinatarum tantum duas habet dlaffes: ^ Di- dynamias & tetrady namias, illis rnaritos 4 tribuit, 2 longiores, & duos breviores; his maritos fex , quorum 4 funt longiores, 2 breviores. 2Zfmium us conflituit genera , monadelphias , dia- delphias, polyadelphias, fyngenefias, & gynandrias. In fynge- nefia, ftamina antheris in cy lindrum coalita exhibent tibus, & po- lygamiam habet, & monogamiam v. c.in viola; polycamiam vero aut aequalem, corollisaliis planipetalis, aliis tubiperalis, aut quam dicit fuperfluam, floribus flofculofis, ut in artemifia, eut neceflariam , aut fruftrraneam, erronea opinione, íi quid judico. Hec quomodo applicet ad plantas, quas exploravit, videfis in ejus Syítemate naturz. — Nec ramen diffimulat in Difp. de ficu, ficum marem, feminam, androgynam & hermaphroditem, en omnem fere dae itatemin eadem arbore; itaque generatiorris difcrimen tantum accidentale. Nec difütetur, vagas dari etiam nunc incertz fcdis, & in cryptogamiis mirefe torquet, nec fexum extricat. In Philofophia botanica apertarum nuptiarum duas tantum farnilias affert; palmas & plantas; illis affignans caudi- &em BOTANOLOGIA SPECIALIS. 69 cem fimplicem , apice frondofüm, & fru&tificationem in fpa- dice cum fpatha; inde que tales non funt, erunt plante. Quod, cui fatisfaciat, in medio relinquo. $. 83. Si plantee omnes, non nifi femel florentes, funt herbae ($. 62.); ad- herbas quoquereferenda erunt, quc palmis ac- cenfétur a C. Baubigo & Linaeo ($. 687. P. MI). |. Liunao appellatur Coryp^e, de qua ipfe in fponfalibus plantarum feu in amehitatibus acad. p. 376. refert, quod fterilis excrefcat per 35 annos ad 70 pedum altitudinem, & hinc per 4 meníées ad 50 'alios pedes affurgat, floreat, fructumque eodem anno proferat: quibus abfolutis, tora emoriatur. | Paulizaus eam vocat, monta- nam, folio plicatili maximo t4^ lato; 18' longo, excepto pe- diculo, femel tantum fruciferam, 15 circiter hebdomadibus, oftquam flofculorum albicantium fafciculos edidere, ternos fubinde & quaternos contizuos, 3 petalis & 6 ftaminibus do- natos & 4 fere hebdomadibus decidentes, ut tunc prodeant bacce fphieerice, femeftri fpario maturefzentes, quarum cortex viridis, glaber, carnofus , facculentus, fübamarus, nucleus ve- ro füt maonus, rotundus, eburneus, carne dura velut oífea far- &usíucco plenus. Quibus delabentibus baccis, ipfe caudex marceícat, totusque moriatur. Quz $. 78 de mufa notata fant, oftendunt, quidpiam coryphz in proceritate, tarditate poft multos annos florendi femel dun- taxat fimile, Aa vero & in ftru&ura plante fimilis fit cory- pha mufe, ex eo dubium videatur , quia palmis arboribus an- — mumeratur, per 36 annos fere. crevit, antequam maturuit. Sed "ejus fru&us & fleres non dicuntur e fpatha fed trunco nafci, & przteréa 4 mienfibus ad. 30 pedum altitudinem affurgit, quod de nulla arbore dici poteft. « Ideoque colligo, plantam & ^in ftru&ura herbacea müfze effe fimilem, & in climate ideo bo i3 citius De corypba, DeLavatera. Alo? varia. 70 PHYSIC/E PART. tV. SECT. I. CAP, IT, citius multo maturari. Prout Malaba:icis codda panna, Zei- Janenfibus Talaghus:: ita noftris Fa-//er. dici poffet a foliis, $. 84. Commemoratur in horto Cliffortiano etiam Lavatera, foliis feprem angularibus, obtufis, plicatis, villofis, caule fruti- cofo , floribus ad alas confertis. lixcaZLizzceo diciturin alritu- dinem pyri furgere, dura hiemis frigora bene ferre ; femel ve- ro uno licet flore decorata, nec auxiliatricibus hortulanorum manibus, nec hybernaculorum apparatu omni , imminenti bru- mali frigore ab interitu liberari, ia /poz/zibus plantarum p. 376. Hec ergo pariter arbor non erit, fed herba altitudinis infignis, longe tamen inferioris ea, qua corypha gaudet $. 77. Qua flo- res refertur a. Lizz&o inter monadelphias polyandrias; calyce duplici, exteriori trifido, interiori 5&ido, capfülis plurimis. A Moriforo fübjicitur malvae ut maridma pentapetala, (emini- bus multis rotatis; a Jer^avio polyangiis polyfpermis; a LuZ- migio mouopetalis feminibus nudis plurimis. Flores vel funt albi vel rubri, füuperne ampliores patentioresque. Ob conve- nientiam floris cum malva, nobis dicatur Meer - Pappela. ..De ftru&ura valebit conjectura ad $. 83. notaia. SNAP Nec. pratereuuda. bic. eff alo£ , amaritudine fua antiquis celebrata. Ea licet americana fit, paílim tamen in hortis Ger- manorum Europeorumque curioforum alitur , multisque annis ita perficitur, ut tandem quoque altum caulem extrudat. efflo- rentem 15 pedumalta, 7 lata, annuo fpatio femel, & dein pereat. Superare & hic folet 30 pluriumque pedum altitudinem & to- tidem pollinum craffitiem, qu:lis hoc anno 1764 Lipfiz floret, 28 pedes alta, 24 vel 40 ramos & fpicas florum adepta. Flo- res ejus Linnzo funt inter-hexandrias monogynias, , corolle mono- BOTANOLOGIA SPECIALIS, 71 L] monopetale nude, erecte, & ventricofe, ore patulo, fundo nectarifero , filamentis receptaculo infertis. Inferius foliis eau- det valde longis, latis & craílis, & pariter veniente florendi tempore paucis hebdomadibus in tantam enititur proceritatem, quantam capere valet, interitque, poftquam femel floruit. Dis- cernit Zzzzeus in horto Up(alienti obvias undecim ; primam foliis lanceolatis planis erectis radicatis, 2) foliis capaliculatis tri- fariam imbricatis , caulinis apice retroflexo patulis, 3) canalicu- latis trifariam imbricatis radicatis erectis, angulis ternis cartila- gineis; 4) rhomboidalibus craffis. quinquefariam imbricatis , apice triquetris; 5) ovatis acuminatis , caulinis 5 fariam imbri- catis; 6) ovatis lanceolatis carnofis apice triquetris, angulis in- ermibus dentatis; 7) ovatis fubulatis acuminatis, tuberculis car- tilagineis undique adíperís; $8) linguiformibus patulis difti- chis; 9) foliis caulinis dentatis amplexicaulibus vaginantibus; 10) fpinofis confertis dentatis, vaginantibus planis maculatis; 11) foliis lanceolatis dentatis, fpina cartilacinea terminatis ra- dicalibus. Grazadllau aüodue feu paffifloram Linmeus vidit ad 24, pedesegregie frondofum farrexiffe in dijf. de paff flora S. zo. Paratur e rois refinofus gummofusque ficcatus , itidem aloe dictus, qui impurus, fubniger aloó caballina vocatur, melior a colore hepatica, & porofior; praítantior ab infula focote- rina , qu? lucida dicitur, dum optime eft repurgata & pelluci- da amara & friabilis. Ioh. 19, 39. — Aloe muricata & mucro- nata in foliis in fumma caulis arborefcentis parte fert. flores lu- teos , oblongos juxta cacumen ftellatos fuaveolentes, e quibus in humilioribus femen prodiit afphodelino fimile, tefte 742. Co- lumna in not. ad Recchi f. $82. caulis, tefle 4díino, craffus & fpon- giofus, leviffimus , circumdatus foliis raris, breviculis, ficcis, coloris fuliginofi, in fummo ramos fpargit velut umbellam, in quibus flores furfum fpe&tant, forma fru&us viridis malorum punicorum oblongi triangularis nendum aperti, e quo dein prodeunt De catlis cereis € epuntia, 73 PHYSIC/E PART. IV. SECT. I. CAP. IT. prodeunt 6 ftamina longa, dum retorta lutea cum appendicu- lis concoloribus, in quorum medio emergit piflillum capita- tum luteum , dehifcens in velut felia longiufcula. — In quovis ramo numerantur flores 200 usque ad 300, perduranes- itr hiemem apud Florentiaos, tandemque decidunt, ut da&yli tri- angulares fiecati colore obfeuro, tribus intus capfulis, in qui- bus femen albiffimum leviffimum copiofum femicirculare, bi- fetum, aranez arundinum forma. Olim dicebatur in- Ger- mania noa nifi centefimo anno f'orere, poftea 5omo, filefiaca tricefimo primo. Caulis erumpit pro tempeflatis «ftiv con- ditione fpatio bi- vel 3 meftri, immo intra 36 horas ad 2g pal- mos. Poílquam femel floruit, interit, & propagatur per fo- liorum exerefcentias admodum teneras. Proceritate in Europa zquarunt abietes v. c. 23 & ulira pedes. Ramos interdum 30. 40 &c. flores fere 12000. De ufu partium cjus confulatur Recchus. Xylaloca effe lignum agallochi, fupra eft dictum Gm oA PLTH. Quzratur, quid de Banania habendum fit, quam D. Ferris nu- per inter Surinamenfes plantas (forte ut filveflres mufas) ait in- tra 1 2 menfes e flolonibus prodire, adolefcere & f£ru&us fcrre, femel tantum, & illico emori; conílare e foliis amplexicauli- bus, 9 menfibus adipifci crafiitiem pedis circiter, & bananes Éru&us efcam mancipiorum beftiarumque effe. S orc BBusD. : Peculiari caudicis pulpofi aphylli natura gaudentinter icofindrias monogyniz , quas generali caétorum nomine com- prehendit Liuneus, tribuens cato calicem monophyllum fupe- rum imbricatum, corollam multiplicem, baccam unilocularem polyfpermam. Cui fubdit 1) cactos aculeatos (echino melo- cactos) fubrotundos, cum mammillares , rectos tuberculis ova- tis barbatis; tum melocactos 14 angulorum. 2) Cereos ere- &tos BOTANOLOGIA SPECIALIS. 73 &os flantes per fe, decem, heptagonos, hexagonos, penta- gonos, retragonos, repandos, 820nos, lanuginofos , Bei 9an- gul. peruvianos, Royenios. 3) Cereos repentes radiculislatera- libus 4, grandifloros (ub 5gonos, flagelliformes decagonos, pa- rafiticos, rriangulares. — 4) Opuntias compreflàs, velut in folia pollicem craíía articulis proliferis 9; moniliformes, vulgares, ficus indicas, tunas, cochenilliferas, curaflavicas ,, phyllanthes , pereskias, portulacifolias. De quibus vid. decima fyftematis editio, ubi poftremis 2 tribuit caulem arboreum, teretem , fpi- nofum, qui, fi lieneus eft, huc non pertineret. Fructus opun- tie ruber comeftus fertur urinam reddere fànguineo colore tin- ékam. Maffa plante pulpofà & fuccofa a quibusdam pro cibo praeparatur, & ad carduorum edulium naturam quadamtenus accedere fertur. Notanda fuit hzc herbacea indoles , foliorum expers, & vel fpinis quibusdam aur fetis armata. vel inermis. $. 86. Attendendo ad flamina & piflilla, five feparata, five Providentia conjuncta, deprebendimus fapzenti Dei confilio omuia. ad fcopum Dei qua efft ordinata, itaque flores mafculos plerumque effe fuperiores propazatio- femineis, ut pollen eo facilius in hos decidere & difpergia ven- »» per fio- to poffit, idque effe tam leve, ut & in longinqua loca ab eo 7». deferri queat. — Praterea eodem tempore ambo florere folent, ut maículi femineos impregnare valeant, aut ita in fpicis feex- cipere, ut, fi inferioribus deflorentibus aut impeditis , fuccedant fuperiores eorum vice functuri & defe&um fuppleturi. In cee- teris flamina cum antheris vel piftilli orificia circumftanr aur fu- perne, aut e regione; aut flores tamdiu incurvati dependent, ut pollen breviorum ftaminum deferri cadendo in piftilli latera, qua patent, orificiaque poflint; aut adherent lateribus piftilli , ubi fecundatio & vivificatio ovulorum optime fieri poteft; aut (JFolfii Pbyf. Tom.IF.) K & te- Divifo pe- talorum € f'amiaum €f e, in fiore, 24 PHYSICuE PART, IV. SECT.L. CAP. 11. & teguntur antherze velut pileolo, ne auferri aliorfum pollen haud copiofum potfir. L. Nihil hic naturaliter fruftra, nihil intempeftive, nihil incongrue fieri deprehenditur , nec tunc, ubi penz ergo fleftendus eo. eft nature ordo, quo nunc id extra ordiaem ficri. przflat ,. quam ordinario modo, aut nifi quid humana temeravit ignorantia, opinio erronea vel malitia, eapropter pro meritis punienda. $ 97 | liam herbarum aperte florentium divifionem , ad fexum non attendentes , zziere 1 ) ad petala potzffgum ve[picientes , uti "Tournefort, Rivinus, Knautius, Pontedera, Ludwig cet. Quo- rum primus dirimit flores apetalos & pezalodes, fimplices at- - que compofitos. | Simplices habet campaniformes, infundibili- formes, znomalos, labiatos, cruciformes, rofaceos, umbella- tos, caryophylleos, Iiliaceos, papilionaceos , anomalos... Com- pofitos vero flofculofos, femiflofculofos & radiatos. Secun- dus difcernit flores fimplices regulares & irregulares atque in- completos. Ambo priores vel funt monopetali vel 2. 3. 4. 5. 6. (hexaperali) polyperali. Deinde compofitos ex reoularibus, irregularibus, & mixtos. — Tertius negat apetalos, nec agnofcit nifi petalis uniformes & difformes, uti monopetalos,. 2. 3. 4. 5. 6 & polypetalos.. Quartus connectens duos primos agnofcit floribus deftitutas herbas, & infiructas ante dictas, pemmis ca- rentes & cemmiferas, in illis quoque hypocrateriformes, rota- tos, lingulatosque flores. |. 2) 774 f'amiza , itaque & aftemones & triffemones, polyftemones, uti diploftemones, ifoftemo- nes, meioftemones, ftaminibus fesquialteris, fesquitertiis, ftami- nibus 4 ringentes, &c. lero duce difcernunt, item ftamina coalita & corpufcula flaminum analoga. — 3) Etiam z/Zilla Jcor- Juin confiderari, & excerpi e placitis Linnaeanis poffent. Vid. Hallerà. egupaeratio fGivpium Heloetie indigenarum ,in fol. 9. fere alphab. T BOTANOLOGIA SPECIALIS. 55 4 alphab. 1742 impreffa 4) Zempus floreudi in Europa, Ger- mania cet. fequuti. funt. Zes/erus in Horto Ey(tetenfi, & Ara- sir in tenramine boranico, Dresd. 1728. ed. 8" med. fecun- dum menfes &c. . Quis dubitet, poffe quoque refpici floris ne&tarium & colorem nativum, conftantem & fugacem ; 1ma- enitudinem & parvitatem ; locum, ubi nafci ordinario modo confuevit; odorem faporemque íeu deficientem feu prafen- tem, gratum vel ingratum. Scifcit quidem. Linnaeus im Pbilof. bot. p. 206, magnitudinem fpe- cies non diftinguere, quia mutatur a loco, folo, climate & ali- menti copia, fed non difcrevit variabilem & conflantem. | Pyg- meum nanumve alimenti copia non reddit gigantem f. 2c. ncc locum naralem fpecies tradere diflin&tas; attamen ipfe recenfet varias plantas a loco & folo natali denominatas i/i4. p. (6$. /vq. montanas, filveftres cet. & p. 15. genera fua Europe, Afiz, Africe, Ameriezque p. jy. feq4. Irem p. 210. tempus florendi vegerandique maxime fallacem effe differentiam ; negare tamen non audet primulas veris, colchicum au&ctumni nuntium czte- rasque ordinem temporis natura duce fequentes , quam cultura & ars imitari folet, temporis calorem & alimenta applicando. Pariter colorem in differentia ftatuenda nil ait valere p. 2/c. feq. ibi]. quia & ipfe mire ludit. — Quod rurfus non de arti&iciali & extraordinario, fed ordinario & naturali fuiflet. accipiendum. Ipfeque in horto Upfaliznfi laudat areas perennes, annuas, ver- nales, meridiopales, an&tumnales, laudat tepidarium, apricarium, folarium, & plantas iisdem fovendas, in amazit. acad. p.198 feq. Ubi & ficus indica malabaria & americana , pumila & maxima, communis & fativa &c difcernuatur; item peloriz locus na- talis, & defcriptio radicis, caulis, foliorum, fpica, calyx, co- rolla, ftamina, piftillum, florum color, fapor odorque fingularis & herbe eer. recenfentur, Ubi patet, quanta opus fit notarum muldtudine, aliis aliisque fenfibus nofcenda , nec non collatione 152 cum Syflema Plantarum Gleditfcbia- num e [la- minut fitu, Cflacula Ke 76 PHYSICJE PART. IV. SECT. I..CAD. II. cum aliis affinibus , uti linaria & antirrhino, ad plantam aceu- ratius pernofcendam. — Ipfe igitur tanti non fecit regulas jam allatas, nec p. 212. additar: odor fpeciem nunquam clare di- ftinguit, & fapor pro ratione manducantis varians in. differen- tia excludatur, ur illis inherendum putaret. Cur igitur alü illis adftrinsuntur obfervandis? ^ Non contemnenda igitur D. Gauthieri introdu&tion à laconnoiffance des Plantes, ubi nu- per plantas difcrevit fecundum earum praecipuas qualitates fen- fibiles, faporem, odorem, fubftantiamque &c. $. 88. Non pratermittendum hic cenfeo nuperum D. 7o. Gott]. Gleditfcbii fyftema Plantarum a ftaminum fitu, fecundum claffes, ordines & genera , cum characteribus eflentialibus, Dero- liniin 8? editum. — Ubi in eo differt a Lzzzeo & D. Ludmigzo , quod fitum & nexum ftaminum cum aliis floris parübus pro norma habet. [ta g coz/Zztuzt plantarum claffer, quarum 4 przo- ves illas comple&untur , quarum partes. geuitales zudzy oculis. fuut obvhe, fcilicet 1) quarum ftaminca receptaculo, 2) coroll, 3) calyci, 4) tube feu piítillo inferuntur. | Ordines cum. Zzz- 7&0 conftituit e ftaminum numero, & nexu fitus inter fe, oe- nera vero e reliquis floris determinationibus derivantur. o/fe- viores fiffunt plagtas, quarum fdamina nudis oculis nom imnotefcunt, uti filices, mufci, algze & fungi , in quibus fuo marte cunéta di- ge(Tit. In caeteris & fuas & aliorum recentiores obfervationes, inde ab Ao. 1749 inftitutas, duces fequitur. Qua in re fi fuc- ceffu temporis quadam occurrent emendanda, id in omnibus aliis clatfibus plantarum ufu veniff2z, equi rerum judices concedenr. $.. 9,89: Flores berbarum excipiunt, ubinilobefl, mina , haudva- minum fru- vo fructibus &. pericavpiis iuclufa ($. $9). Obeft autem. 1)(exus ciuunique. disjun BOTANOLOGIA SPECIALTIS. m7 disjunctio diceciarum, nifi conjungi fic utriusque proventus queat, ut polline mafculorum ovaria femineorum fecundari queanr. Seorfum enim fümti manent fíteriles , nihil feminis fe- rentes. 2) Moncciarum impedimentum quodcunque, polli- nem arcensa piftillis , v. c. dum defloruere mafculi, antequam floreant feminei, aut v. v. quod rarius per caufàs externas con- tingit; dum vento vehementiori aut grandine anthera & pollen abripitur fic, ne perveniat in femineos ; dum nebula, rore , plu- via pollen defluit, diffolvitur, antequam ad humorem piftilli de- feratur, & feminalia elementa ejus poros fubire & ad ovariura penetrare poffint, aut gelu vel putrefcendo corrumpitur flos uterque. 3) Hermaphroditorum & androgynarum fimilia dan- tur impedimenta, 4)O mnibus quoque externa vis infectorum, animalium , hominum, vaporum noxiorum, fumi, aftus calo- ris ita obeffe poteft, ut vel proventus forum vel fecundatio fieri nequeat. Si ovum femineum non imprazgnatur , aut. ni» hil inde nafcitur, aut inanis feminibus fructus corruptusve. $.- 90. Cuefalpinus , Prof. Patavinus, Libros i6. de plantis edidit. Cefalpini Florentie 1583. 49. n quibus folida Botanices fundamenta, fundamenta fatente Lizz«o, fecundum fructificationis principium diaeflit. plastas divi: Ubi florem coacipit, ut interanea planta rupto cortice patentia, dendi. nempe calycem, uti corticem ramuli dehifcentem , petala, uti librum tenuem , ftamina, ut ligni interioris fibras , piftillum, uti plante medallam. Qe nuper in. Anglia D. H// in Syftem. vezetab. & anatome pizntarum eft fequutus. — Deinde prater numerum fructuum & pericarpium magni fecit fitum corculi ( plantule. feminalis), qui vel interior intra coryledones, in bafi vel in apice feminis, vel exterior ad latus cotyledonis unici ha- betur, quod corculum Lizzeus eff:ntiam feminis vocat. — Re- cepraculi fedisve floris fitum fupra vel infra germen denotat LES verbis : Ipfamet di- vifio gene- ralir. 28 PHYSIC4gE PART. IV, SECT:- 1, GÀP. II. verbis: cor in fede fructus, in fummo fructus, quod Tour- nefort dixit, calycem vel piftillum in fru&tumabire. Ufus quo- que eft fru&tuum multilocularium & multicapfuülarium difcrimi- ne, & difTepimenti in filiquis fitu parallelo & oppofito. — Meri- to retinuit antiquifTirnam arborum & herbarum diflinctionem. Gru oT. Itaque enarrat cum arbores & frutices, tum fuffrutices & herbas. Priores dirimit in gaudentes corde in feminis api- ce,vel fede. Illius generis funt femine folitario arbores glan- difere, vafculifera , offez, ut nuciferze, pericarpio tecto , flore fiepius in apice, aut fede fructus firo. Hujus generis flos pari- ter vel eft in fammo, vel in imo feu fede fructus feminum plu- rium, que fedes vel multiplex eft in uno fructu, vel in fili- qua , vel bipartita e(t, vel tripartita, vel quadripartita, vel mul- tiplex proprio corpore tecta, ur in ftrobilis &c. Herbas diftri- buit in flore fru uctuque pr2 ácditas & deflitutas. — Herb fructife- re vel gaudent femine unico, eoque feu nudo feu pericarpio veítito; vel feminibus pluribus. Seminum nudorum flos & cor eft exterius. Pericarpio obductorum vel corequeac flos habe- tur exterius, vel cor quidem eft exterius, flos autem inferius, & femen aut cily ce obductum, aut pericarpio, vel cor & flos in- ferius, radix & cotyledon a divezfà parte f2minis, cotyledon non bivalve.. Alig herbe pericarpiis gaudent folituriis: fed feminibus in eo pluribus. Fixc pericarpia funt carnofà , ut cu- curbitz, aut poma & bacce, oriunda ex flore feu exterius feu inferius "to. Aliae folirariis vafculis ficcis fernina plura conti- nent; utleguminofe, capfulares & filiquofe. — Alig binis gau- dent feminibus fub fingulo flofculo ita conjunétis, ut unicum videantur ante maturzxáteG:, quorum cor eft in apice, ubi flos infedit, uti in paftinaca, coriandro cert.; alig binis concepta- culis, in quorum fingulis alveolis femina vel funt folitaria, vel plura, DOTANOLOGIA SPECIALIS. 79 ' plura, five flores monoperali, five polyperali fuerint; alice fe. minibus trifariam diftriburis, corde infrá fito, rádice bulbofa, aut non bulbofà,' quarum femina terna vel nuda corde extra fito; vel folitaria, vel plura in fingulis tribus slveolis; alia fe- minibus quaternis, five nudis, quorum cor vel in fümmo, fo- Jia alterna, vel in fede, flos ringens, folia oppofita, piftillum e ridu eminens incurvum. — Ali feminibus nudis plurimis, corde inferius vergente, flore in apicibus finguli feminis di- ftributo albo luteove; ali fimiles, fed vel lactefcentes floribus luteis vel cceruleis foliaceis, feminibus fepe pappotis, vel ca- pite refüpinato in ambitu ferina continente, corde aut inferio- riaut fuperiori, aut erecto quidem aculeato , femina in cavo continente, corde inferiori tantum; alie feminibus folitariis plurimis corde inferiori, flore communi non diftributo infra circa fructum , lisque vel folirariis nudis, vel folliculo proprio, aut communi conjunctis receptaculis aut disjundis. Ad caren- tes flore fruétuque refert filices, radice, pediculo & folio, equi- feta, caule, folio & fpica, muícos, radice & folio, fungos, pedi- culo & folio inftru&os. Quas plantas fingulis his fubjiciat, in compendio docet Linus im clafibur plantarum p. 6 — 31. plenius vero Cafalpinus. Fate- ter Limes, eum claffes naturales fere tam multas obfervaffe ac recentiores, corculi fitum magni effe momenti , calycem fim- plicem imbricatum dixiffe refupinatum in floribus compofitis; in quibusdam calycem & corollam elle connatam inunum cor- «pus, ut flos externe viridis appareat rudis, interne coloratus & tenuis ,' colore poft florefcentiam pereunte. T $. 92. Rob. Morifonus Prof. botan. Oxon. zz i Plantarum. Morifoni. [y- Hiftori ia a Cefalpino in multis difcedit, que morte preventus ffema plan- abfolvere non potuit ; dein Bobartus partim, pàrtim anonymus rarum. adjecit Raji fyflcma plantarum. ifo] PHYSIG E, PART. IV. SECT. I.. CAP. II. adjecit publicavitque. .. Difcernit plantas lignofas & herbaceas ; illas diftribuens in arbores, frutices & füffrutices. ^ Arbores rurfus in coniferas, glandiferas, nuciferas, pruniferas, pomife- ras , bacciferas ( monopyrenas , dipyrenas , tripyrenas, tetrapy- renas, polypyrenas), filiquofas (monophyllas, 2. 3. 4, poly- phyllas), membranaceo fructu, lanigeras & palmas. — l'rutices quoque in coniferos nuciferos, pruniferos , leguminofos, cap- fulatos ( 2. 4. 5. multiloculares) lanigeros, bacciferos ( t. 2. 3. 4polypyrenos). Suffrutices in fcandentes capreolis vites &c. viticulis cappares &c. & radicibus hederam. | Herbas difpefcit intricatius in bacciferas, lactefcentes, pomiferas, leguminofàs, filiquofas , filiculofasque, tricapfulares, hexapetalas (radicibus fufiformibus vel tuberofis, nodofis, rotundis, bulbofis , fquama- tis, ambiguis, ) feminibus nudis, tum a numero capíülarum & peralorum dictas, corymbiferas, pappofas & capitatas, fpino- fàs , culmiferas , umbelliferas, tricoccas, galeatas & verticillatas, multfiliquas & multicapfulares, capillares, heieroclitas v. c. aqua- ticas, fubmarinas. AN $ 93. Io. Rzjust, Anglorum "Theologus, edidit zutbodum, €? hiftoriam Plautarum , pofteriorem Tom. 1II. in folio, induflria fingulari. In qua ita recedit a. Cerfálpino , ut precipue femina nuda tectaque difcernat, tum demum eorum numerum in füb- divifione; 44orzfozo autem politiora multa praflitit. — Arbores & herbas non fola duratione fed gemmis quoque differre fla- tuit, itaque plantas gemmiparas vocat arbores, gemmis caren- tes herbas, conf. $. 7o. notata. Ibi memorat arbores monoco- tyledones feu arundineas; dicotyledones, flore vel a fru&u remoto, vel cum eo conjuncto. Quorum fructus vel eftum- bilicatus h. e.coronatus calyce, vel non, vel filiquofus, vel fic- cus (nec umbilicatus, necfiliquofus), vel anomalus. De herbis deinceps, poftquam breviter nominaarborum ipfius fübjecero. $ 94 BOTANOLOGIA SPECIALIS. 8r sig Arbores — agnofrtit palmam & draconem, quam alii palmam dicunt pruniferam foliis jacce, alii palmam coniferam fpinofàm , aut palmi juncum feu arundíinem. | Datur enim refina, draconis (inguis dicta, fubrubra, que ad ignem illi- co liquefcit & inflammatur, afirictu vero praebet colorem fàn- guineum, ex infülis canariis allata. — Apetalas, florem a fructu remotum ferentes, dirimit in coniferas (abietem, pinum, ce- drum, laricem, cupreffum, fábinam , arborem vite, betulam, alnum); floribus fpzrfis przditas (buxum , terebinthum feu pr- flaciam, .& ericam bacciferam, feu embetrum, ZruzKelzecren); Iuliferas (juglandem, corylum , carpinum, quercum, ilicem, fa- gum, caftaneam, plaranum, populum fàlicemque); bacciferas (cedrum, juniperum, taxum, morum). Fructum humidum umbilicatum majorem praebent malus, pyrus, cydonia, mefpi- lus, crategus, punica, opuntia feu cactus, Guajava, rofà; mi- norem grof(fularia, ribes, vitis idea feu vaccinium, caprifolium, fambucus, hedera, myrtus, piper jamaicenfe, cáryophyllus aro- matica. Baccifere umbilicate monopyrene funt tinus, opulus, viburnum , cornus, cafia feu ofyris, Saffafras; polypyrene funt jasminum, liguftrum, frangula, alaternus, vitis, evonymus, agrifolium , rhamnus, capparis arbutusque. Fructum pulpo- fum non umbilicatum propter florem & calycem infra fructum pofitum, pariunt pruniferz , baccifere & pomifere. —Pruni- feras vocat armeniacam, perficamque malum, prunum, cera- fum, amyodalum , mofchatam, ziziphum, lotum, oleam , aze- derac, macaleb, (cerafi genus) padum, laurocerafum, myxam, cinnamomum , ahovai, acaju feu anacardium | & faponariam; bacciferas monopyrenas, vifcum, phylliream , laureolam , cha- meleum , rhamnum bacciferam; pomiferas, malum aurantiam , citream, limoniam, adami, anonam, cucurbitiferam, cacao, ajacum flyracem, uvam urfi, rubum. — Siliquofas dividit in (JFolfüi Pbyf. Tom. IF.) L ' non Ejur arboret, Ejurdem herbarum dicifio. $2 PHYSICA PART. IV. SEC T. I. CP. II, non papilionaceas (filiquam feu ceratium, nerium, fennarm, cas- fiam , tamarindum , acaciam , mimofam); & papiliormceas foliis feu fimplicibus (filiquam fil Íyeficei fcu ceram, geniftellam, cro- talariam , fpartium, nepam feu ulicem, geniftam, erinaceam), feu trifoliis (anagyrim, laburnum, cytifüm, genifítam vulga- rem, corel arborem); (íou pinnatis,. (coluteam utramque, coronillam , barbam jovis, acaciam americanam). Fructus fic- cus datur vel in vafculis feminalibus alatis (aceris & fraxini , vel in mifcellaneis, lauro, ftaphylaea, tilia, vitice,, ramarifco, paliu-: ro, fpirea, hedera trifolia, chamzlea, tricocco, erica, cotino, lilac feu fyrinoa, philadelpho, ulmo , chamarhodendro, thea, frutice coriario rhoe. Anomalam dixit ficum, de qua dedi- mus rectiora, ut & de aliis nonnullis. De dracone legitur in Flora. Zeylamica Linnei p. 56. quod ea fit arbor indica populi foliis ovatis integris alternis ternatis pinna- tis , farmentofa, racemis ex alis oriundis, floribus luteis papilio- naceis, calyce monophyllo integerrimo, legumine facie fili- quz lunarie, cujus in medio continetur femen unicum magnum. $ 95: Herbar, moleftiam multitudinis legende evitaturus, tantum. generatim indicabo, prout eas digelfit, plura fitientem amandansad ejus plantarum hiftoriam methodi b ipfomet emen- darioris. Incipit ab imperfectis, fübmarinis, fungis, mufcis, capillaribus , pereitque ad perfectas. easque vel monocotyledo- nes, vel dicotyledones. lile vel funt ftaminez, vel incertae fa- milie fen anomale. — Hae autem vel gaudent flore apetalo vel peralode fimplici, vel compofito. — Apetalke velcalyce & co- rolimcarent, vel gaudent floribus ( mafculis) a fructu fejunclis in alia planta, aut in eadem planta a fructu fejunctis; aut nudo femini triquetro vel rotundo contiguis, aut femini pericarpio infito contiguis, Flore fimplici gaudentes vel gignunt Jézez j uudum F BOTANOLOGIA SPECIALIS. 83 zudum wnicum, binum, ut umbelliferee & (tellatee, quater- num, utzfperifoiie & verticillate, vel femina plurima, quae dicuntur polyfperme; vce/ voffitum: aut pulpa, velut pormife- rc & bacciferee vel membrana feu fimplici, ut mono - di- et tri- petale (filiquofe, leguminofze) pentapetale, florifere: feu compofira, ur mulifiliqua. ^ Compofito floreutentes vel funt planipetalee, veldifcoidez, vel corymbiferze, velcapitatee. Pla- niperale le&tescentes aut pappofis inftruuntur feminibus, aut pappo deftirutis. | Discoides flore vel radiato vel nudo difcre- pant. Corymbifere fimiliter flore differunt. — Capitatee. flos- culis in loneas lacinias compofitis, aut regularibus & nullo caly- ce proprio , aut irrezularibus & calyce proprio inftruuntur. E. g. ad bacci£:ras refert tum. preditas fructu e pluribus acinis compofito, chamemorum et chamepericlymerium ; tum fru- &u racemofo, fmilacem afperam, chinam, bryonism albam & nigram , angelicam, chriftophorianam, folanum, lilium con- vallium; tum fruQu magis fparfo, ut herbam Paris, pomum amoris, folanum , mandragoram, capparim, alkekengi, capfi- . cum, arum, afparagum, mofchatellinam, vaccinium &c.— Ad pomiferas flore fru&ui. fubje&o , granadillam , & infidente fru- &ui , cucurbitam , peponem, melonem, cucumerem, melope: ponem, colocynthidem, citrullum, balfaminam , feu momordi- Cam cat, $. 96. Chriffopb. Kuautius Rejane methodo priori proxime Knuautii accedit , herbis tamen arbores poftponens, et angiofpermas fe- Halenfum cundum petalorum numerum, gymnofpermas vero fecundum plantarum feminum numerum dividendo, & intra plantas hallenfes fubfi- 4izzftio, ftendo in fua Ezumneratione plantarum circa Halam. Lipf. 1687. ed.in 8". taque memorat herbas petalis inflru&as & caren- tes: quarum he vel funt apetala , vel ftamineze, vel inconfpi- cue, velimperfecte. — llle autem flores ferunt vel fimplices) La vel Hermanni elaffes bey- ' barum. 81 PHYSICIE PART. IV SECT. I. CAP. IT. velcompofitos. Horum femina vel pappo coronantur, vel carent. Simplices flores fruétus pariunt aut nudos, nempe gymnofpermz. 1. 2. 4. polyfperma , aut tectos pericarpio feu carnofo , ut bacciferee, feu membranaceo, eoque vel fimplici; vel compofito, ut multicapfulares. Lignofas autem plantas in arbores & frutices fegregat. Ut pateat differentia a rajanis, affero ejus bacciferas tum fingula- res uniflori fuccedentes partim foliis nervofis, ut convallarie, partim fcandentium , bryoniz , cucubali, partim non fcanden- tium , folani,, a&teze, afparagi , vaccinii &c. tum plures ex eodem flore natas, in aro & rubo. Inconfpicuas tribuit polypodio, afplenio, acroflico, pteridi, polytricho, licheni, lycopodio, osmundz, ophiogloffo & equifeto: imperfe&as lemne, mu- fcis, fungis, agarico. Arbores recenfet pomiferas, baccife- ras, coniferas, glaudiferas , juliferas, ( populum, falicem) va- fculiferas (tiliam, ulmum). — Frutices, bacciferos, aut perpe- tua fronde ( hederam, vifcum, vaccinium ) aut foliis deciduis, fpinofos et non fprofos, vafculiferos (cricam), & filiquofos, geniflam fpartiumque. — Jo. Bapt. Morandus in Hifl. botan.fe- quitur itidem Bauhinum, Morifonum, Rajum, ud vel ex actis Erud. Lipf. 1748. p. 289. feqq. pater. $. 97. Paul Hermanuus , Prof. Dot. Lugdunenf. hortum ibi 1689 planus auxit ad 3029, in difpofitione fequens Rajum & Morifonum ita, ut in paucis tantum ab eo recederet in /7ora altera 1695 ed. 8? morte abrupta ad ficoidis familiam... erZar diflinguit apetalas C7 petalodes; illas in perianthio vel gluma inftructas, vel utrisque deíliruras, nempe mufcofas; as zz gynino[persnas 67. angiofpermas..— Gymnofpermarum femina vel funt folitariay flori fimplici aut compofito fuccedentia, bina poft florem monopetalum in flellatis aut pentapetalum in umbella- tis, BOTANOLOGIA SPECIALIS. 85 tis, quaterna, foliis alternis afperis aut oppofitis verticillatis , plurima in polyfpermis. | Angiofpermarum femina obtegun- tur pericarpio vel membranaceo, vel carnofo. - lliorum peri- carpium aut fimplex eft, aut compofitum in multicapfülaribus. Simplex, ut communis membrana, vel capíula eft, vel filiqua, filiquofarum. | E bulboía radice nafcuntur tricapfülares ex the- ca floris, aut petalode, mono- di- tri- hexa- & enneapetalo; non bulbofíà vero fructus interne loculamentis diverfi, ut uni, bi, tri, quadri, quinque capfülares. Carnofo inítruuntur bacci- fere & pomiferg. Pomiferis sflines adjungit ficum indicam feu cadum, cereum, ananas, que Liun«o dicitur bromelia. — Ficum refert ad fru- &um fucculentum, umblilicatum, floribus fuppofiium. — In compendio illa nominetenus exhibet Lipzeus in claffibus. plan- tar. p. 124- 155. $. 98. Hermanniam methodum fecutus eft Herz. Doerbaace, Prof. Bot. Leidenf. qui hortum ita auxit, ut $650 plantas ale ret, ita ramen, ut eam repurgaret, emendaret, & perficeret, conciliaretque cum Rajana & Tournefortiana. Addirit illi quo- que varia nova africana, item fubmarinas imperfectasque, & primario cotyledones cum Rajo refpexit. Herbas (aque ac atbores) perfectas floribus manifeftis ratione feminum difpes- cuit in monocotyledones & dicotyledones; illosque flore aut petalode, fextuplici, bracteatas nuncupat, aut apetalo, quin- tuplici. Dicotyledones pariter florum petalis aut inítruuntur, aut deftituuntur. . Hee funt apetale ; ille femina aut. nuda fe- runt autrtecta. Semina nuda vel funt folitaria, vel 2, vel 4, vel multa pro florum diverfitate. Tecta vel capfula fimplici I. 2. 3. 4. 5. multiloculari, vel compofita gaudent, vel filiqua, vel legumine, vel bacca, vel pomo. Vid. Zerbavz izdex alter E 3 plantar. Berbaviana berbarum digejlto. 86 PHYSICAE PART. IV, SECT. I. CAP. II. plantar. borto Lugdun - bateroi 1710. 47. ejusque fummain Lzz- uei claffibus p. 6 — 12$. Conf $. 60. Quia Berbaviur 20 annos feliciter prefuit horto Lugdunenfi, & folicite omnia fiepius perluftravit, ejus obfervationibus eo ma- jor fides eft habenda, quo acutior feliciorque non folum in bo- tanicis, fed & in chemicis medicisque dogmatibus & praxibus fuit. Qua in re ipfum Lizzeur in cura horti Upfalienfis imi- tari fluduit. — Sunt ifte cure difcernendi arborum & herbarum fractus laude digniffime, quatenus fru&uum notes. exhibent non folum ad fructus & femina inter f2 promte difzernenda, fed & ad plantas, unde proveaianr, agnofcendas intermofcendas- que fic ut folemus ex ungueleonem. — Agnofeit Lizzaur fru- Gificationem e radice per herbam produci, & effe vegerabilium parcem temporariam , generationi dicatam: in qua idem effen- tia plante poni nequit. — Efezztiam tamen fcu£lificationis ponit in flore & fru&u, & vegetabilium in fructificatione, in Philaf. lot. p.36. Quod tune perfuadebir, cum evincet effentiam animalis & hominis in propagatione fobolis pofitam effe. J/idem p. 222. paulo cautius ait: fru&tificationis partes. fepius conílantiffimas plantarum differentias fubminiftrare, fubjiciens, olim aliter fen. tii, nec fru&ificationem, nifi praclufis aliis viis adii, ob rationes, quod brevis avi effet los, & quod partes ejus eflent fepius minutiffime. In qua fententia melius fubílitifet, etiamfi fe- xum plantarum dilucidandum fufcepiffet, eodem | ardore, ac fententia mutata. — Negare enim nequit, naturalem methodum internofcendi plantas e notis earum con(lantiffimis, femper & facile obviis effet petendas, ne ut ipfimet nunc fepe fit profi- tendum, incertum eff2, cujusmodi fir planta, cujus vel flos eft nullus, vel nec dum eft rete obfervatus. — Logice Ztajur prz- cipit: note plantarum (f:nübus nudis ebviarum) fint manife- fte, con(tantes & cuilibet facile obfervabiles, ne opus fit fpe- &atori microfcopio. — Linmeus Philof. bot. p. 128. charaGer feu definitio BOTANOLOGIA SPECIALIS, 87 definitio generis fit effentialis, notam plante propriam & fin- gularem exhibens , qua diflinguatur a congeneribus, & p. fea. quo is eft brevior, eo eft preflantior; petendus eligendusque e chara&lere naturali (qui notas planas omnes ftru&turz, fitus & nexus partium continet). Circa que tamen lubrica quedam effudit v. c. N. 192. 163. & 93. 330. 194. & 279 & tan- tum non fibi adverfa. $. 95. Tourneforti methodo &. 87. difcermuntur. berbee , quibus Teurneforti accenfentur fuffrutices, a5 arboribus. Herbs flores vel funt Zi/pofitio aperali vel peralodes; apetali vel petalis tantum carent, vel & Peréarum. flore, vel & fructu. Peralodes vel fimplices funt vel compo- fii. Simplices vel monoperali vel polyperali , ambo vel regu- lares vel irregulares. | Regulares monoperali vel campanifor- mes, vel infundibuliformes; irregulares vel anomali, multi- formes & petalis diffimilibus, piftillo abeunte in fructum uni- capfuülarem aut multicapfularem , vel calyce in fru&um abeunte, vellabiati. Polypetali regulares 1) cruciformes, 2) rofacei, 3) umbellati, 4) caryophyllai, 5) liliacei. Irregulares vel pa- pilionacei vel anomali. | Compofiti aut flosculofi, aut femiflos- culofi, aut radiati. Flores arborum deficientes vel aperali vel amentacei; petalodes feu monopersli feu polyperali rofacei & papilionacei. — D. Jobrenius ig bodego Lotauico illum fequitur & monopertalos anomalos dirimit in cucullatos, tubulatos partim inlinguam definentes, partim perfonatos, utrinque patentes, & calceolatos. Quem immerito reprehendere viderur Lzzzeus, quafi ex charactere praemifío, unde nomen genericum plante nofcatur, non idem patest, ac fi nomen in; frontifpicio fter, & tum character fequatur. P/of. bot. p. 132. — lobrenium auxit re- centiorum fuisque obíervatis D. Car. 7Zug. de Pergez , zz. Flora Francofurtana , ab exoticis abítinens, ubi 5 conftituit cul ilium Ordo com- pojiterum flerum V ail- lantii €7 Pontcder.t. », 88 PHYSIC/E PART. IV. SECT. I. CAP. II. bilium claffes: r) flore fimplici monopetalo & polypetalo, re- gulari & irrezalari; 2) compofito, ut fupra, 3) flore ftaminei feu apetalo non julifero, julifero, conifero, oramineo; 4)par- tibus flori analocas, epiphyllo fpermas, muícos, alpas; 5) flo- ribus deftitutas, funzos. Non abílerritus eft. de Bergen. cenfura Linnzana a premittendis notis, unde agnofci vegetabilia debent, ut rete concipiantur & nominentur. Nemo enim nefcit idem dici, five 'T'riangu- lum dicatur effe figura trilatera, five figuram trilateram effe. & diei triangulum. — Pretermitto reliquos recentiores haud mul- tum a przdi&is diverfos fyítemaucos. $. 1o6. Compofrtos flores [cov fiim excutiendos famfire Seb. F'aillamt €? Iul. Pontedera. Priorem in romanam linguam e eallicatrans- latum optat Z/zz&us, ob accuratum plantarum hujus generis examen , qui plura elaboraffer, nifi praepropero fato fuiflet im- peditus. Conftituit in actis Acad. Sc. Pari. 1718. feqq. qua- tuor claffes 1) cynarocephalos, calyce (1) fimplici, (2) imbri- cato fpinis 2) fimplicibus, pappo pilofo feminum, (2) fimiles pappo plumofo , ^) fpinis fpinofis, 2) fpinis foliofis, s?) fquamis inermibus, €) fquamis membranaceis. 2) Corymbiferos flo- re tum difciformi, tum radiato, a placenta & ovario diftribu- tos. 3) Cichoraceos fimiliter divifos. 4) Dipfaceos, quo- rum difficilior definitio, divifio quadruplex. Pofterior vocat hos flores conoclobatos, femiflosculofos vero lingulatos, quia femiflofculofus ipfi eft ftamineus , & piftilla fine ftaminibus fe. rens. Ordines faciliores ceteris habet, nempe fructum infra florem gerentes, & intra florem. — Priores in 3 claffes dividun- tur pro triplici receptaculo communi, thalamo nudo, fquamato, pappoío, qua fingula fuübdividuntur fecundum coronas femi- num, in femina nuda, fquamata, pappofa. taque percenfet 1) lingu- BOTANOLOGIA SPECIALIS. £9 1) lingulatos, 2) flofzulofos, 5) radiatis capitulis: — Conf. Lzz- ueus in Claffibus plantarum p. s — 50. $303. Umbellatos flores perfcrutati exa&tius funt. Petr. drtedus. Uibellata- & Rob. Morzfouus. llle involucra in ordinibus conftruendis "7/» ordo adhibuit, fed fato pre ventus paucis tantum indicavit 5 ordines 47ezi 5 fuos, nimirum involucrum inferius & füperius tantum , & neu- Morzfonr. trum habentium, additis tantum variis exemplis, fub primo an- gelica, dauco, felino cat.5 fub medio cicuta, coriandro cat.; fub tertio paítinaca, anetho, anifo cat. — AZorzfógus. (S. 92.) fe- 'cundum fisuram feminum & fimilitudinem diftinguit umbellam proprie & improprie dicam. — Prior ipfi eft cachrys , laferpi- tium , thapfia , daucus, caucelis, coriandrumque. — Cachrys fe- Tine majori eut minori, velfungofo, vel fulcato afpero le- viftico aut plano fefsli, vel ftriato, foliis feeniculaceis, lobatis, multifariam divifis, & peculiaribus, gaudet; caucelis autem fa- mine vel echinato, vel membranaceo, foliis fcenicularibus , lo- batis, multiparis. Pofterior vel pimpinella, vel filipendula, vel barba capre , vel thalidrum; item femine pappofo valeria- na multiplex & valerianell..— Conf. Ligzeus ip. claffbus p. 331—552, & ipfius Morzfogi difirizutio plautarum umbellife- varum. Quando plures incumbent in re&ius digerendos flores generales, major fax accendatur fingulis & via munietur ad. perfeCtiorem Flore perfpicieniiam. — Quidam Jam nonriulla hujus modi fe- aratim excuflere, quos nunc percenícere proiixum foret, & mulco plura reflant fimiliter dilucidanda, uti de palmis jam ad- notavimus, & de aliis quibusdam. — Hunc fe&tatur 1o. Bapt. Morandi in Hift. botan. practica. $302. Peculiave genus bevbarum terreffrium conflituunt Y)gra- 4 peculiaria mina , Gráftr , ipfi quoque Lizz«o , quibus tribuit folia fimpli- ber/arum (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) M ciflima gevera, Raji grarii- »um divifio. 9o PHYSICUJE PART. IY. SECT. YI.:CAP. II. ciffima, culmum articulatum, calycem glumofum, femen uni- cum; 2)jffices, fronde fructificanres averfolatere, vel fub foliis femina parva ferentes absque floribus; 3) mu/cz, Mooffe, qui- bus Lizzeus eíf2 dicit antheram absque filamento, remotam a flore femineo, deftituto piftillo; femina vero propria tunica cotyledonibusque carentia, & 4) fuzzz, quibus folium nullum, fed caudex & capitulum cum valvis. | Gramioa vel fünt cerea- lia five frugifera meliora homini alimenta, que frumenta di- cuntur, parientia, quae frumenta dici folent, uti triticum hiber- num fpica fimplici, vel mulüplici, vel typhinum, & aftivum, rufumque hexaftichum fecale hibernum vernumque hordeum firnile avena alba & nigra , milium, mays panicum, vel his aflinia beftias alentia. Sed de his plura docenda reftant. Linueur in Philofopbia botanica p. 37. fungos primo ponit loeo, dein algas, de quibus poftea dicetur, tum mufcos, filices & gramina. —Cramina tamen deinde inter herbas florentes retu- lit propter flores apertos reliquislocum faciens in cryptogamia, cui affignat napüas clandeftinas, ob flores vix nudis oculis con- fpiciendos, vel ob flores intra fru&um, vel parvitate. oculos nofiros fubterfugientes. Refert ibi & ficum ad cryptogamiam, tanquam flore carentem, cujus flores Hermannus aliique intra fruttum dari hariolabantur. — Ita nempe obtorto collo alii me- talis quoque flores & femina dant. $0 E63: Veteres fecutus Aajus zn zetbodo graminum 1'703. ed. fpicata , geübrete , vefert € pauiculata , firauf>e, quibus tandem ajfinia fubdit. — Spica nempe fuperior culmi pars oblonga ple- na circa maturitatem granorum (feminum majorum) glumis infertorum feriebus denfis, uti triticum, fecale, hordeum, alope- curus, lolium, phalaris &c. in fpicis fimplicibus, & in multipli- cibus polyflachya fpicis velut ramofis. Panicula eft juba ramo- fa in BOTANOLOGIA SPECIALIS. 0I fa in fummo culmo, fparfà in clumis femina ferens, cujus locu- ftze ( glumze duplices prominentes) vel funt fimplices in milio, avena, arundine, vel fquamofze, partim murice, ut poa, bri- za cet; velariflis inftructa, ut bromus, vel nemorofa & jun- cea. Ad affinia refert juncum, caricem & cyperum. 8$. 104. To. Scheuchzerus in /dgraffograpbia 1719 ed.elaboratio- Scbeuchzert ra dedit induílria ftapenda, 400 circiter fpecies enarrans accu- gramina. rate defcriptus. — Retinuit fpiceta, paniculata, & his affinia, di- ftinguens ea fecundum fructificationis partes & firum in phalan- ges, appellansque folliculum , corollam, clumam calycem gra- minis; & locuftam florem integrum. lilius monoftachya fünt triticen ariftata aut mutica & fpuria, :egilops ; hordeacea, feca- lina & his affinia, loliacea varia , phalaridea, alopecuridea, ty- phoidea, echinata , ut cenchrus, "criftara, ut cynofurus, anomala, ut nardus; monofítachya pariim & polyftachya fimul, ut pàni- cum; polyftachya daétylondea varia; anomala cornucopie & fcheenanthus. Sic & paniculara fimplicia & compofita difcer- nit. Priora vel folliculo mutico ariffato, & utroque, vel ari- ftato, vel locuftis nunc fimplicibus, nunc compofitis mixtis gaudent. Compofira inftruuntur aut panicula fparfà ruftica bi- glioni, ut arundo, melica, poa, briza, aut ariftis articulatis, par- tim & ariftatis, ut aira, avena, partim rectis, ut bromus & fe- ftuca, locuftis teretibus , diftichis, autcalyce nullo; aut panicu- la heteromalla feu mutila, feu ariftata — Affinia graminibus ipfi eít linagroftis, juncoides , canna, fcirpus, cyperus genuinus & fpurius, fcirpocyperus, & cyperoides, cum huic affinibus. $. 105. Brevem graminum difpofitionem dedit quoque Pet. Michelii &* vfuton. Michel, cujus promifit explicationem, qua quinque Liunei gra- E eorum n4, De Filtcibus fen Epipbyl- lojperznir, 92 PHYSICIE PART. I V. SECT. I. CAP. IT. eorum clzffes conftituit , duas, quorum locufte funt fimplices; & totidem, quorum compofire funt locufte, quintam grami- nibus affinium. - Accuratior autem eft Lizze; graminum me- thodus, fecundum fexum conftituta. — In qua habentur 1) di- andria digynia, enthoxanthum; 2) triandria monogynia, fchee- nus, cyperus, fcirpus, eriophorum feu linagroflis; 3) trian- dria digynia calycibus unifloris, deinde 4) & multifloris. Prie- . ra ipfi funt cornucopiz, nardus, facharum, phalaris , phleum, alopecurus, panicum, milium , melica, agroftis, dactylis, lagu- rus. Pofteriora vero aira, poa, briza , uniola, cynofurus, bro- mus, feítuca, avena, arundo, lolium, triticum, fecale, hordeum; 5) hexandria digynia, oryza; 6)hexandria monogynia, juncus, 7) hexandria trigynia, triglochin; 8) moncecia triandria, cy- peroides, zea, coix, carex , fparganium, typha. 9) Polygamia monazcGia, vt holcus, egilops, cenchrus. — Conf. Halleri Flora. Ruppii aucta p. 504. — 525. Huncgraminum ordinem de Bergez adoptavit in. Flora Francefurt difcernens fimul fpicata & paniculata. $.. 106. 2) Filix, Furnkraut, generali notione omnes comple£ti- tur plantas dorfiferes h. e. epiphyllofpermzs flore deftitutas ($. 102). Limo autore illa füb f? comprehendit equifetum, ophiogloflum , osmundam, pterim , lonchitim, adiantum, afple- nium, hemioniriin, polypodium, acrofticum & trichomanes. Vide ejus eryptogamiam in [yflenmate gatur. — Surictius accepta filix dividi folet in acute ramofam foliofamque, majorem, fo- liis tripinnaris , pinnatis obtufis, rectangula, margine integro , & minorem filiculam; & non ramofum feu polypodium, fronte bipinnata, pinnis obtufis crenulatis, paleaceo ftipite &c.. Rajus capillares vocat femen pulvereum in foliis ferentes five integris, five laciniatis, femel, aut bis fubdivifis, & equifzium, ofmun- dam BOTANOLOGIA SPECIALIS. 93 dam eer. affines capillaribus-afplenium aliud lingua cervina, aliud capillus veneris, aliud ceterach vocatur. | Ceterum nul- la necelfiras nos cogit, ut & feminibus folii averfz innatis flores invifibiles caufam dedifle autumemus, cum innumera plantarum genera e medulla extrudant gemmas, ramosque non folum e caule, fed & radice, bulboque, ubi fruftra flores fingerentur. Semina ergo etfi pulverulenta perfecta plantarum primordia, utut minima continere ideo flatuantur, quia natura folius vi her- bz iisdem propagantur. ^ Foliorum pars inferior, vapores e terra adfcendentes imbibens, copiofius alimentum fomentisque femini prorumpenti & adoleícenti prebere poteft, quam fupe- rior plerumque denfior eorum facies. Qua dere diligenter expofuit Zozgetus. Situm vero & ordinem feminum in lineis marginalibus, aut re&is , aut decuflàtis, aut maculis, aut fparfis, aut difcum omnemtegentibus, aut marginalibus folirariis ftilo fetaceo, miriticam autoris (àpientiam docere, non eft, cur dubi- remus , fi varieratem artificam humanorum in operibus vita de- füitutis magni facimus. Si feminis & generatim propaginis cujusque effentia continet plu- mulam ceu primordium partis fuperioris feu caulis, & roftel- lum, velut partem imam bafin five radiculam: filicum. quoque feminibus pulverulentis, fimilia erunt attribuenda; quoniam in evolutione feminali caudex uterque inde formatur ac. pro- ereatur, Vi naturali a Dea ad cum finem determinata. A (P IO. 3) Mujcorum quafi foliolis five zeros gaudeuium fami- lig, plantis pufillis peveunibus éxfuccis, antbera eft absque fila- mento, remota a flore femuüneo, doffituto piffillo; femima vero propria tunica cotyledonibusque careut..— Quae pariter ac in filici- bus microfcopiis obfervantur, vbi nudis oculis nihil apparet. Dantur arborei, faxatiles, tegulares, & capillares. His Lzz- M 3 nau De mnfcis, 94 PHYSICAE PART. IV, SECT. I. CAP, II. zeus fübjicit polytrichum, bryum, hypnum, ninium, porel- lam, fphaenum, fontinalem, lycopodium. — Quatuor prioribus opercula anthererum & calyprram (velut calycem cucullatum antherz impofitim) villofam primo, leves fecundo et tertio, quarto antheram calyptratam, & capitulum nudum pulverulen- tum; quinto antheram multilocularem , foraminofám non oper-- culatam ; fexto & feptimo antheram operculatam, feptimo & calyptratam ; feffilem, calyce iaclu(am ; octavo denique anthe- ram bivalvem fellilem. | Lycopodium eft mufcus terreítris re- pens clavellatus, nonnullis, Zr/app, Sauzanmez, &c. Pollen vero feminum Zexezmeb] vocatur. Aliis mufcus terreftris dividi- turaloco natali in arboreum,faxatilem,usneam,cranii mortuorum hominum &c. paluftrem, filveftrem. | Quibus & additur race- mofus fvaveolens feu mofchatus, vel hyacinthinus & venito- rius, ab odore & effe&u dictus. D. 2illezio i Hifl. smufcorum 600 funtfpecies, mufcus- que dicitur planta flore & femine deftitutee, analogo. tamen quodam in nonnullis gaudentes. Qaos dirimit in imperfectio- res. Conítantes partibus vel uniformibus, vel difformibus, & perfe&iores, gaudentes organis, quibus materia pulpofà in pulverem feminalem abiens pra paratur. — Partes uniformes vel funt lanuginofz & pulverulente, ut /yf/t:; vel capillares & fi- lamentofee, ut cozferva; vel foliofe, ut tremella. | Difformes aut gaudent fructificatione imperípicua vel perfpicua. Ille yel conítant ex funiculis & corbiculis exfuccis, ut 2572; vel ex caulibus teretibus in carnofa tubercula def(inentibus, ut co- ralloides; vel ex crufta leprofa & foliis planis figure nunc tu- berculis, nunc fcutellis, nunc peltis praeditis, ut ZJcezoider. Ha aut habent capitula biformia, ut zzziuz:;; aut uniformia eaque aut operculo abfícedente donata, aut deflituta. — Iftis vel eft capfula nuda fzifilis, ut /pagzo; — vel calyptra tecta & caly- ceinclufa, ut foztizalj; vel e foliorum alis fecundum ramos ex- BOTANOLOGIA SPECIALIS. 95 exeuntis, & ad bafin (quamofo involucro cinguntur, ut Pypzun, vel e fummis caulibus, aut furculis & radicibus prodeunt bafi tuberculofà nixa capitula, calyptra feu levi, ut /ryuz?, feu vil- lofà, ut po/ytricbuz. — His cap(üle vel funt apodes, vel pedicu- lo tenero & pellucido infident. Si capfule apodes funt farino- fie uniloculares bivalves fparfz in foliorum ramis, dicuntur fé lago; fi agorecatee in Iulos vel clavas ceu fpicam digeftee, 7yco- podium; íi multloculares, pore//a. | Pediculo vaginato infiden- tes, fi nude & expofite aut fünt bivalves & filiquofz, ut az- £hoceros (flos corniculatus), aut quadrivalves, floribus tetra- petalis, ut ZicPezaffrum; (i occultatee in capitulis pileatis & ra- diatis, femine in fcyphis patulis inclu in foliorum plano fetfi- libus, comprefífa & orbicularia, ut //e/:z. En genera 20 bene diviía, partim terreftria, partim aquatica, ut poftea patebit. Ill. Hallerzs mufcos terre(tr.s dicit fuftinere capitula adunca,ex folio- rum alis fcu ramvlorum fubdivifionibus prodeuntia, enarratquee Dillenio Hypnorum- fquamofos , filicinos, criflatos, pennatos, ramofos & non ramofos, polytricha, Be: mnia, bends. lichenes p. 589 — 406. Sx IoR. 4) Fungi, Schwümme , fua. fivu&ura caulis €? capitulo- vum plurimum a ceteris vecedunt, folüs fhDrvibusque carentes, & (emina vix microfcopica occultantes, qua ramen non pol- len folum fterile, fed fertile continent — 27v; folezt. iz ar£o- res €9 terreffves , illi in membranaceos pezizas varie ftructurce, uti ftellatos , clathratos, cyathiformes, lamellofos velut corneos & clobofos, (agaricos). Hi capiratiaut pediculo feu cauli inni- tuntur, & vel efculenti fünt folidi & boni odoris, ur agaricus maximus fquamofus, boletus, cervinus, pileolo lacero filveftris, albus turbinatus bulbofus violaceus, cet. vel maliodoris & no- xii virulentive lamellofi mufcarios, vel carent pede & globofi funt De fungir. 965 PHYSICJE PART, IV. SECT, T. CAP. If. funt,utibovifte. —.A Lizzeo dividunturin horizontales, fü. tus lamellofos,, agarzcor, por rofos, ^oletos optimi faporis; echi- natos, bytna , in conicos fupra reticulatos phallos; turbinatos Llaves, elvelator; perpendiculares leves, c/averiss; fübrotun- dos cancellatos , c/atóra; carapanulatos & repletos corporibus lentiformibus, peziz25; fuübrotundos feminibus farinaceis re- pletos, /jcoperda. Quibus addit. veficulas fubrotundas, varias; snucores, Schbinunel; Wlanvginem aur pulverem ; Dyffas FiüE toan referunt tubera terra, uti tubera cervina, /ycoperdaj? ra; bydua Hallo, fuo adore tempore pluviali certis canibus in- daganda & eru: didi Tartijfelz , anglis Potatoes, oallis T'rvffies (v. STIS) Oum tamen callof& pulpa fua a funais difcedunt aeque ac deret radicum caulisque. Fungorum calyx membranaceus undique lacerus dicirur wolva, Ita Batarra in. Hifl. fungorum Ariminevfir agri enarrat 1) co- ralloides, qui ramulos corallorum RE efculentes; 2) cla- varias corpore carnofo extus clavato & levi absque pileo; 3)bo- letos ( Biiltze) pileolo eleganter complicato, ferobiculis excava- t05; 4) auriculas Iudz, pezizas, fungos membranaceos , quo- rum corpus unq membraaa componiiur fcu lata feu plicata ipferne nec lamellata nec tubulofa; $) fungos pileolo fulcato ex volva erumpente; 6) fungos annulo inftru&tos non longe. & füleorum exordio; 7) fungos folitarios velum pro annulo tra. bentes, quod fuleos obregit; 8) mulüplici annulo donatos, vulgo cefpitofos; 9) umbilicatos pileo fulcato fuperius cya- tho fimiles; 10) umbilicatos multiplices , quorum fulci oriun- tur a pediculo, & per pileolum ad coni inverfi inflar cond- nusntur; I1) monomycetres pileolo in medio acuminato aut tumente, pedunculo aut annulato , aut minus; 12) polymyce- tes pileolo mammofo aut putvitisto; 1 3) pileo fulcato & mul. to humore fcatente; 14) fungillos, bullas feu claviculos cur. zuum smulantes; r5) tuberaflrum feu lapidem fungarium in- numeris BOTANOLOGIA SPECTIALIS, o7 , uem fcatens lamellis; 16) favaginofos feu porcinos, qui inferne tubulofi funt, inflar spium favorum; 17) Lycoper- da; Y8)agaricos, quorum quidam funt coriacei & fpongiofi, fomiti aptandi, ut pedis equini facie gaudens arboreus. Bole- tus quafi fuligine infectus rugofo pileolo, cellulofo ovali pre ditus, Biolcuns nafcitur in filvis, & Morcheln.: appellatur. Con. Halieri auéta Ruppii Flora Teneo, r,& Gleditfchii metbodur f'ungerum Berolini 1753 ed. Ubi femina. pateutia. difperfa vel congeíta fibrofa tribuit byffis, deu. Haarfcbmámmen, 7 gene- rum, claveta clavoriis 5 Supsitm: den Keulezfcbwüsnmen ; ob- tufa integra, aut aceminata divifa, aut plicata concava elvelis 1 2 Ípecierum; inclufa recepraculis, Capitatis & fuperius reticu- latis phallis 4 generum; inclufainferne vel rubulis, ut bole- tis generum 12; vel lamellis in agaricis 32 fpecierum. Se. mina latentia vero feu intra cavitatem, feu intra fuübílantiam corporis trudit. — llla in campanulatis, pezizis, immerfa mate- rig gelatinofe; hzcvelin turbinatis, ut clathris callofs , ovatis, cum gelatina in cavitatibus; item ftemonitibus petiolatis aut fefiilibus oblonge rotundis vel turbinatis, intus fubflanii fpon- giofe; vel bisbok s aut turbinatis, fubílantie intue fpongiofz vel cellulofe durioris, vel carnofz veficularis , membranis. ob- volutz, varie dehifcentibus, ur lycoperdum & fpecierum , vel fubrotundis fubítentie aut reticulz, aut cellulofe, mucor 4 fpe- cierum. lac. Chrifl. Schüfer in Prodromo de Fungis eorum haac tradit di- vifionem, a vafculis feminalibus, inveniendis vel in fupzficie inferiore, quz eft lamellata in agaricis, perforata & porofa in boletis, den:ate in hydnis; vel fuperiore externa vum levi in "mewt ; rugofa & cancellata, in qua vel areole perforata confpiciuntur, ut in clathris, vel non ut in phaciss aut izter- 74 , cui infident, ut in elvelis , aut in ca jacent, five fuperficies fit Modi dome ut in pezizis, five fplixroides in lycoperdo, (JFolfa Pbyf. Tom. Wl) N five De pratenfi- bus €. palu- ftribus ber- bir. 92 PHYSICJE PART. IV. ECT. I. CAP. II. five capillaris & tenuis in mucore. — Que deinde P" ela- boravit & nativis illuftravit coloribus in pretiofo opere in qua- dripartita forma edito fumtibus fuis. à $. 109. o Tevreffribus berbis adjungende nunc [unt aquatice (S.64.). Huc primum pertinent, qua ad aquas dulces nafcuntur, litora- les & ripuarie; nec non inuvidis pratis & paludibus uliginofis. Litoralium eft phalaris, & in petris udisfeu lichen petraeus feu hepatica, Steinle Tes carex, anacallis aquatica; Eupatorinm cannabinum, fifymbrium cet. Paluftres funt iris.lutea, osmunda, equiferum, tracheliam, myofotis, malva, marrubiafterum ; lyco- " pus, alopecurus, centaureum , apium , menyanthes,, plantagi- nella, poa, cyperoides, typha, fpargarium, fcirpus. Praten- fes gallum. album & luteum, fyimphyrum feu confolida, bugloffum, primula, carex, gramen manne (differens a dacty- lo, cujus femen non eft Mode es efculentum , paniculatum, vulgo Schmaden, vel Manna, Graff und Grütze, cujus figuram delineat Lüftlrus in Ela "apr Noten ubi & modum paranidi &: aptan- di ad gratam efcam docet. — Conf. Lizzeus zg iti. flanc , ubi vocatur gramren aquaticum fluitans mulüplici fpica zz Jor (C07. Nero 70. 9o. dicitur feftuca, anferum & boum cibus. Pas- fim nempe füb aqua nafLitur , & tantum fuperiori parte & fpi- ca eminet, ut in fcapha navigantes excutiant paniculas fuper te- &o cribro, quo femina excipiant dein declubanda; aloides,. rumex f22i4pathum, fcordium, nafturtium, hydropiper alifima, fagitta aquatica minor; alfine aquatica. &c. Po(thec & fequentia confcripta, venit in manus locus Philof. Jo- iam Limuei p.265. | Ubi hec habentur: Quoad folum natale paludes. bumolitofe , & aqua referte , etate ficcefeentes, alunt caricem, menyanthes, myricam, callam, fcheuchzeriam; Íceptrum carolinum; ce/pirofe autem referte humo & aqua li : ; mofa, Vo- ^u [L] BOTANOLOGIA SPECIALIS, 99 mofa, fphagnum, ledum, fcirpum, eriophorum, rubum, Oxycoccum, andromedam, tetralicem, lichenem. ^ Locis hie- me inundatis, eftate putridis exíiecats & interdum imbribus fuffulis infunr peplis bidens, filago, tamarix, cypripcdium, - faceharum,'oryza. Uliginofis feu. fpougiofis aqua putrida la- borantibus innafcuntur primula, valeriana, cynofurus, aira, cardamine, ulmatia; pedicularis, anthericum ofíifrazum, po- rentilla £cuticans , veccinium, comarum, pinguicula, burman- nia , felinum peluftre. - Prata luxariantur fertilibus loto, trifolio rubro, fcorzonera, cam- panula, millefolio, rhinautho, liro cathar&tico, lathyro luteo, melampyro, galio luteo , ranunculo aeri; ex TED briza, la- gopode, hypochari, lilio convall. vifcaria, geranio fahguihen; biítorta fobolifera, agrimonia, Sancli , arnica; humidiu- * fulis alopecuro, fuccifa , lychnide paluflrigeo paluftri fririlla- ria, thali&tro, opulo, Bndala ; duleamara, clymeno paris fcu pria; Paícuis (isidiiibus fiecioribus & magis fabulofis . hz infunt tormenrilla, pimpinella, euphrafia, fagina, brunel- la, poa, ranunculus lanceolatus. 6... 110, Epbydre €? enydre aque dulcis fant," ephedra vulgo De ephydri; di&ta arborea, cujus bacca mollis cupula ciaipbr, femina fünt & euydri;, plerumque oblonga , potamogeton , fontinalis, myriophyllum feu millefolium aquaticum, lenicula, L';nnzolemna, Eztczffot , JWafferlizfez, vibulus & tribuloides aquaticus, /Z"/ffr- vel Sta- chbel- INüffe , calamps, phellandrium feu cicutaria, plantego, fe- ftuca, ftellaria, plantaeinoides, hydrocotyle feu. ranunculus aquaticus barbarea , /7" affer - Senf, nymphzea alba & lutea, & ; nympboides, (aoittaria aquatica major, cujus radix apud la- pones efculenta; "raphanusaquaricus, cenanthe aquatica, fparca- nium, damafonium, tridens feu verbefina, byfluscat. Deaqua- N 2 / els * 1c2 .PHYSICIE PART. IV. SECT. I. CAP. IJ. ticis notandum, eas, dum florendi tempusinflat, ex aquis emer- gere & in a&re florere. INymphae monogynie potyendriae ftamipa $0 — 70 funt, & exteriora petalodea - bacca, fructus pulpofus luce pyriformis eft, albae rotundus. Myriophyl- lum eft herba moncecia polyandria in Lzzzez iyftemate, eque ac fagittaria & hydrophyllum feu millefolium aquaticum, cau- le hamofo, foliis ad inftár cornuum cervi divifus quater. Equi- fetum fcetidum fub aquis repens P/acKezct refert una cum ejus fgura, & C. Baubinus. Fontes aqua elida & pura fzaturientes exhibent mnium, mon- tiam, beceabungam , fontinalem , hippuridem angelicam, pe- trofelinum; fluvii aqua pura fubfrigida nutriunt. potamogeto- ném, fparganium, ranunculum capillarem ; lacus aqua quieta pura, ifoetes, fübulariam, plantaginem monanth. lobeliam, fpon- giam nymphazam, arundinem, fcirpum,- elatinem minimam ; ftagna & foffa fundo limofo charam, typham, cieutam ftra- tiotidem, butomum , fium , elasinem verticillatam, valisneriam, callitrichen , fagittariam hydrocharim, nymphoidem, phellan- drium,,rumicem britan. ranunculum; ripz fluviorum & la- enum, hyeme fub aqua condire, phalacidem, lycopodem, fcu- tellariam , eupatorium, hydrocotylen, limofellam , ranunculum, alfimum , lyfimachiam, lythrum. — zerenitatum p. 366. fcribit; Plante haud paucz fub equa caule latent, inflante florefcendi tempore enatant flores , ut nymphaza, hydrocharis, potamoge- ton, períicaria, amphibia. —Alie fub aqua reílant tote, ut mvriophyllum, flratiotes, ranunculus, potamogerones pleri- que, donec fpicam floris exferunt fupra aquam, dein fuübmer- gentürrurfus fpiez. — Valisnieria fcapum gerit longum ffpira- lem, quem elongat füpra aquam, dum flores expandit, deflora- - ta rurfus fubfíidet feapo in fpiram revoluto. Valisneroides - Michslii feapo vix digitum alto fub aqua gaudet, & flores plurimos dimiffo fcapo veficularum inftar furfum mittit, in fu- perficie t ; BOTANOLOGIA SPECIALIS. 19I . perficie aque explicandos, ubi pollen marium cfiluit in matt- 'ras juxta natantes virginis valisnierie femine, cujus hec ef mas. Plante aquatice indice cum europzis fepe conveniunt, nt utricularia, drofera feu ros folis, aldrovanda, nymphze, fagittária, Philof. bot. p. 265. $5 EIE. Neque defugt aquis dulibur mfi, [phagma didi, Küpchen- Moof.— Datur autem fphagnum cauliferum ramofüm candicans paluftre molle, ramulis reflexis, foliis latioribus, item anguftioribus, nec non foliis crifpis , in füperficie crebris per carlem capitulis; item f2xatile hirfütura virefcens, L ob. fcure rubris, eque ac incanum capitulis viridibus. r« acaulon foliis in bulbum congeftis, item trichoides, aliis mufcus apocarpos capitulis feifilibus inter foliorum capillos primo al- bis, maturitate vero fufcis rubrisve. Huc & pertinet fonti- nalis mufcus triangularis, qui capitula producir in fingulis fo- liorum alis, perbrevibus petiolis fuftentata, absque caly pura. Capirula funt duriufcula ovata vel py riformia, in fummitate va- gina conica terminata, Fungos quoque aquaticos feu fpongias ( See- Scbyümmgen) ftamnorum dantiscanorum non unius tan- tum generis vidi & defcripfi zz Zez. Daztzzger. Evfabrungen 1748 iu der 41teu, 42. 43. 44- 45- 46. 47. 48. 50.uud $1tez Woche. Primum genus flavefcensad radicem natum posofum & in flatu ficco admodum fragile erat, nec folum, demtis 2 ra- dicibus, 4 grana pharmaceutica equabat, intus multa velut ovu- la alba continebat,que num (int femina fungi aquatici, an in- fe&torum marinorum, in medio relinquendum erat. Secundum genus reti pifcario adhaferat, & pariter circa bacillum fere pu- tridum haerebat, colore fubfuftum, fubtus nido vefparum fi- mile & tubulofum, 24 pollicem tota latitudine eequabat, ponde- ransíiccum 104 grana. Cellule tres vel 51 diametris linearn IN23 &quan- De aquaticis z ^ amifcir fun- girque. Hisl ma- vitim«. ^ l 102 PHYSICUE PART, IV. SECT. I. CAP. Il. - eequantes , aciculam capientes , intus erant, füb microfcopio he- xagona: vi(cbantur ,« 6 lineas profunde erant plereque, ex- teriores vero breviores, ab altero latere vero usque ad medium longiores quaedamad alteram tantum. — Hzc in inferiori favo, cui fuperior ita refpondebat, ut utriusque craílities 2 pollices fere adzquaret. la füperiori favo cellule in quibusdam velur maculis, ad fummum;g lineaslongis & fesquilineam latis, te&e erant cellule, ut in apium X vefparum favis ibi, ubi fitus in- funt. Ejus materia non erat tam fragilis, fed tenacior, com- primi fe patiens , & elafticitate fua rurfus difcedens, praefertim fub aqua, qua recepta duplo erat gravior, ad elits fuperfi- ,nabat, ut parumper tantum emineret. In cellulis mihi fe:aum necatorum animadveru, itaque dubito, nim comp: ellione prima ita clause eflent, qua fzcta innumera infe&torum aqueorum multitudo. egreíffa ferebatur. ^ Favagi- aen , Seevafelchbzz , dici mereri, nullus dubito. — Gravitatem ejusadaquam, quando compreffa demergebatur, deprehendi uti. . o$81:1090. Conf. de fimilibus Zreyzzi Flora quafimodo ge- nita, Plackezet & Rajus, item Ruppius fub frzem Flore. lenenfis fpongiam fluviatlem ramofam delineans; uti & mea delineata fiftitur Zom. //L. der Seltenbeiten der. (Natur. € ci... Pretereo aliam velut barbam concha agnatam , forfan muíto propiorem. Denique his adjicio tremellam tbermalem, gelatinofam. &. reri- culatam veficularamque in 76g. $. rad. Scicut.. Berolig. de- fzripram. — Laudatur quoque tulipa aquatica, fed arboris, huc non perünentis. $: 5112. Inter. berbas maritimas numerari poffunt. 1) &af, cype- rus quidam maritimus;- 2) ali g geniculatnm, (àlfola aliis, unde parater. 3l el. ali, atque foda. vitriariorum pro 'eryflallinis vitris conficiendis, non confundendum cum kali fpinofo horrenfi; 3) Jalicorzia , precedenü affinis, moncecia baccifera; 4? portu- laca * ^ BOTANOLOGIA SPECIALIS. 103 lica quaedam feu helimus; 5) erit/zum diofcoridis; 6) /it£o- fpermum ereclum & repens, Meerhzrféy 7) coicolvulus starimus feu Joldanella ,, Meerkobl. 8) La&fuca. imperati, | Moeer - Salat ; 9) fcylla ornithogallorum , eer - Zaviebel ; 10) lichen mariti- 7uu5; X1) bepatica maritima. 12) £rzglochiz , fcu gramen ma- rimum fpicatum; 13) murex feu hyofcyamus maritimus; 14) f/cirpus maritimus. In Philofopbiabotan p. 265. littoribus maris fluctuum fale impregna- tis ali dicuntur falicornia, falfola, cxkile, ana(tatica, feriphium arenaria marit. crambe, beta, atriplex, eryngium, famolus, centarium minus, glaux, triglochin, ítatice, ifatis, hippophag. 6... 5m r9. Marine berba, in & fub aquis nafcentes, duplicis dam- tur generis: algc feu gramina marina, frugi feu feminifera; & fuci fructiferi. Omnes illas effe lapanenfibus edules, & 202c 40 ulnis füb mari a mulieribus conquiri, notat /Lmpf/erur. In Lipze: Syflemate plagtarum algis etam fuci fübjiciuntur ,. nuptizque non nifi occulte tribuuntur. Collocantur algz finni ^marchantia, jungermannia , anthoceros, Riccia, Blafia, lichen lemna, marfíilea & chara p. 122. Singulae accenfentür monce- ciis, quibus flores & mafculi funr, & feminei feorfum pofiti. Quasdam earum Dz/legius mufcis vindicavit, uti conflat e $. 107. D. Donati uel Saggzo della fforia uat. ' dell! adviatico fundum maris fimilem terreítri & eatenus deprehendit, quod & ibi varia dentur viventia. —Algarum r) pterigofpermum ha- bet, cujus femen in circularibus rimis nafcitur, 2) ralatodes, cujus femen inrer 2 vafcula datur, 3)rhodopetalum, cujus fe- men annulo includitur. £orzo Pauli iz Dif. circa plantas quas- dam marinas yslandie , refert & aleam Sacchariferam , | (quee Linnzo fucus dicitur, ) e lapide oriundam & fübrili radice pree- ditam, cujus folia rubra femipellucida, partim ovata & puncta- t, De fucit marinit (Tung ) IOo4 PHYSICAE PART. IV. SEGT. I. CAP. II. 12, partim incifà eaque minora glabra, majora hifpida 24 fpi- thamamlonga occurrunt. Que macerata X ficcata rur(us in vafis comprimuatur & per hiemem in lade comeduntur. Alembico autem indita igne lento urgentur, & prebentaquam acidam, tum oleofum fpiritum poftea oleum ponderofum & (à- lem. Saccharum folia ex(udant, quando oneribus comprimun- tur, durabile & fimillimum vulgari. Vulgo alga qua colorem dividi folent in dilute virides & molochinas, quz in flatu fic- co atre videntur. Sed aque immifTe fubpurpureurà feu pu- niceum oftendunt colorem. - Addo Sargaezumied inflar lenticu- ]e mare athiopicum tegentem ampliífimo tractuintra tropicos herbidum inflar prati reddens. In Philof. bot. Linnaeus p. 267. mari faifo vindicat plantas radicibus deflitutas, per poros nutriendas & frigoris imparientes: fu- cum, Zofteram, Najadem, ceratophyllum, ulvam & fpongiam. Antea. 1745 in Dif. de corallis bait. in amenit. Vol. 1. p. 83. dubitans ait: fpongia, fi modo plan:a eít, mirum eft, quod fucus marinus fcrupofus Morifoni fit produ&um animale. In Flora Zeylawica p. i$4. lemtculam marinam, vulgo Sargazo, vocat fucum caule tereti ramofiffimo, frondibus lanceolato li- nearibus ferratis , fru&tificationibus globofis. pedunculatis, fo- lioque uabilicatis, & cum Bauhino fucum folliculaceum fo- lio ferrato. S: v4. Fuci snavizi (Tang) ex parte a colore cosmetico no- men traxiffe videntur , cozflazt ex foliis gramiacis: denfioribur , plerumque crifpatis x) inftar bratfice crifpze , 2) coralliformibus, 3) fcuticam romanam aemulantibus, 4) quercus marina, foliis longiffimis, in margine crifparis, & veficulis paffim eminenti- bus, veluti gallis. — Fuci radicibus carent, ut ulva , "caule liche- | nes quidam. Lizz40 fucus floribus maículis gaudere dicitur in veficulis intertextis, femineis autem in veficulis, quae gra- nis BOTANOLOGIA SPECIALIS. IO$ nis immerfis adíperguntur apice prominulis, feminibus folita. ris. Ulvain membrana cava fructificans; tremella in corpo- re gelatinofo vix manifeflans fructificationem; conferva fovens tubercula inzqualia in. fibris capillaribus lonciffimis. Idem ta- men lithophytis inferit fücum marinum fcrupofum Raji, & fu- cum telam linteam eemulantem. — Prior non poffet dici fucus, vegetabile coriaceum & flexile, fi norat. fzrupofum infe&ti in- dumentum füper conchis. Plancus fucum abrotanoidem ma- ris adriatici memorat hifpidum & ex atro virentem. | Alcyo- nium etiam ad fucum mollem refertur. Donati fucis aliis tribuit fru£tus molles & fuccidos, aliis ficcos. His effeait flores vel nudos, ut folitariis, ceraulceo ,- anguílifolio , polyofteo , & epielicodi, item congeftis, fitu flo- rum differentibus, fyrinoiis; vel calyptra tectos aut ex toto, aut ex parte, ut anifocalyci, & ifliacanthe. — Mollibus fructi- bus gaudentes funt virfoides , onychia , caprochrera, 'citera, ce- ramianthemum, o&ocon, fycocephalophoron, cratheranthe. mum, androfàces, cypariffoides, arocarpon, phytocoma & acinaria, que foliorum & fructuum notis difternuntur. Pre cxteris laudat urfzllam canarie petream, orfiile gallis di- &am, que colorem rubrum: pro thermometris prabet, an- drofücen ob artificio&m texturam , virfoides moncecii floris, acinariam in uno fruticulo 54560000 flores mafculos & 1728000 femineos comple&entem. — Fucus veficularis "'arech praber materiam vitrefzentem. Comes Zofepbus Gznagni in ope- ribus poffumis italicis , adriatici maris vegetabilia fibi pifcari jus- fit; in quibus poft corallia feu lithophyta, & cornea ceratophy- t3, quibus accenfzt fucos acinarios, enarrat coriacia fpongias, & filamentis, fetis aut fpinis fepra feu munita. P/;zzus quoque abfinthium marinum laudat, vel feriphium circa Tapofirin JEaypti, exilius terreftri /. 72. c. 9. UVolfü Phy. TomIF.) — OQ $oirg. De corallt- lf, 106 PHYSfGJE. DARE LV..SECTA hl ' CA p. r1. gtmiye Reflant e marinis corallize , quee ad 1[cos snarinos ple- rumque amaudautur , fantque vegetabilia e pilofis aut. fguamulofis vrauulis compojita , elba , ratila aut fere virentia, qwe adnafcum- tur fcopulis , petris, conchis, corallizsque..— Liunaus corallinis ulti: mum locum dedit inter lithophyta fub communi fertularize ap- pelltione. Ubi g a fe invicem duce Zr//ieo diftinguit,- utt aftacorum corniculis fimilem ; abietis forma marinam; parunr ramofám altera vice denticulatam ; mufcofam denticulis bijugis unum latus fpectantibus; pennatam rarmulis e capillamentis fal- catis; bis denticulatam ramulisin creberrima capillamenta fpar- fis; denticularam procumbentem, caule tenuitlimo, derziculis ex adverfo fitis; pumilam repentem minus ramoíam; pumi- lara ere&am ramofiorem. Idem Lzzzeu: zz coralliis balticis p. $3. amenitatum acad. corallinam vocat confervam articulatam .eru- fla lapidea tectam .& aceiebulum "Tourneforb, coralinam apice pelrato, feu ftellam corallinam ex animali produétam, Corallina aliis vocatur mufcus marinus & bryum mari- num; Zo. Elli: autem latius nomen accepit in libro E//y toaras a uatural Diftory of coralliges &c. qui Juffiez & Dozati opinio- nem cum D. £7//o f:&atur nec vegetales fed animales putat es« fe corallinas. | Agit ibi 1) de corallinis veficularibus, 2) tubu- lofis,. 3) cellulofis , 4) articulatis, 5) ceratophytis, | 6) efcharis. vel milleporis, 7) coralliis,. 8) fpongiis, 9) alcyoniis, 10)aliis produ&is marinis. Veficularium corallinarum 26 fpecies enar- rat, & veficulas opinatur includere fetus polyporum nullo ido. neo argumento. . €omes enim, Gzzazzi. micr ofcopio non vi- dit nifi glandulas papillesque limo, obduclas, qui, filamenta, füa explicar vita carentes, pro alliciendo ad papillum. alimento. Quemadmodum corallia ipfamet, eque ac milleporz, madrepore, fepe tam durz folideque funt lapidez res, ut nullo modo pro offibus aut teftaceis domiciliis animalculorum haberi poffint 4 4 BOTANOLOGIA SPECIALIS. 107 ita &:mufci corallini nequaquam refpondent animelculo inhahi- tatori , feu polypo adhzrenti facile duris corporibus, quz of- fendunt. Accedit, quod telle animalium e materia exfudaa- te vifcida coalefcunt, itaque ftru&urze fui incole ad amuffim conveniunt füperficiei corporis inquilini, quorum nihilhic evi- deus efl. . Potius animalcula dantur alierías fedes in herbis occupantia , in quibus tamdiu hofpitantur , quamdiu ipfis com- mode videntur, aut inde non depelluntur. | Con£. Bafleri obf. de planüs marinis, & praferüm £l. $.. 116. Solezt. herbae peregríne , quo funt zgnotiores, eo magis iz Plante Zey. lotanicis requiri, cum domeflicarum notitia ex parte e com- Jaize. muni vita haberi queat. Hinc non ingratum fore arbitror, fi ex Linmei jlora Zeylanica , Indie orientalis potiora delibare ftu- debo, quia fic Iavanenfes, Benghalenfíes, Malabaricas, & Ma- derafpatenfes fimul diftimus. ^ Habetur ibi diceciarum pentan- . dria, andidesma, hexandria fmilax , decandria, carica, gynan- dria clatia; moncciarum triandria coix feu lacryma Jobi vel milium fcfamumve arundinaceum í?mine nudo ovato facie maximo, durillimo; phyllanthus, & tragia; teirandria urtica & morus, penrandria amaranthus & xanthium; adelphia, rici- nus , acalypha, croton, iatropha, fterculia; fyngenefiz&e momor- dica & bryenia. Habetur Polygamie moncecie mufa, celtis, holcus, parietaria, ophioxylon. —Habentur przeter eas 20 clas- fes hermaphroditarum; una clifis obícurarum, quarum fru- &ificatio parum eft cognita, ubi occurrit ophioxylum feu ligu. ftrum colubrinum, ophioriza feu periclymenum indicum, vul- go colubrinum lignum, apocyno - nerium, zrbor, jasmino- ne- rium, rhamnus, draco arbor filiquofa, farmentofum fabifera & monacia hernandia. cet. — Haberur & cletlis dubiarum, quarum fru&lificatio latet, erborum, fruicum, & herbarum; O 2 denique Herb euli- 2uve! gae vul- 198 PHYSICX PART, IV. SECT. I. CAP. II, denique & barbarum, quarum fola nomina innotuere, in his arundo rofazz, fpinofiffima, fructibus fpadicei coloris, nuce avellana minoribus, mangifera arbor, fruétu magno reniformi hirfüto; £aceada, frutex pruniferus , marinus, exitiofus ; 1720- [2 , acacia caet. & monceciarum paludofà lacryma lobi , amaran- thus maximus, xanthium, ricinus major, rizinoides, fundens laccam &c. Qua omnia non funt nifi relicta Hermanni 'The- fauri ceylanici fupplementa. Notantur ibi zeylanicarum plantarum nova genera, in pif pro- pofita: allophilus, antidesma, atragene, bartramia bafella, bo- bartia , cambogia, ciffus, Coldenia, Connarus , delima, elxocar- pus, eranthemum , exacum, flagellaria, hedyotis, jambolife- ra, indigofera, memecylon, microcos , mimufops , muffznda, naima, olax, pavetta, pentapetes, pothos, fterculia, tomex, uvaria: quorum defcriptiones in ipfomet videantur. ^ Plura qui cupit plantarum peregrinarum fpecimina, adeat Clufii exoti. ca, Rheedi malabarica, Rumphii Amboinica, Kümpferi Ia- ponica, Sloanii & Brownii lamaica, Plumierii Americana, Gronovii Virginica, Breynia Centuriam & Prodromum, Her- nandezi Mexicana, Maregrafiüi & Pifonis Brafiliana, Feuillei Peruana, Cornuti Canadeníia, Scheuchzeri Alpina, | Halleri Helvetica, Gmelini Sibirica, Linnei Suecica & Lapponica, Catesbzi Carolinia , Griffii Barbados, Shawii Africana, Oede- ri Danica, item. Bontium, Pifonem, Surianum, Kalmium, Ja- quinum, Hillium czt. Sura. Ratione effectus erbe quoad vitam fauitatemque diffvi- lur in falubres, & infilubres quodam modo hominibus prafertim. — Quoad fenfus alie f$ flore odoreque grato com- mendant. Salubrem effectum edunt vel in alimentis, vel in medicamentis; quarum ille dicuntur culinares, ha officinales feu pharmaceuüce. —Culinares & edules vel funt vulgares, coimntimnu- BOTANOLOGIA SPECIALIS. 109 communi tantum nutriendi dote predite; vel aromata, h. e. condimenta alimentorum, peculiari vi, fi non odoris & certe fa- poris infignis , culam irritantia palatoaccepta. — Vulgaresfunt omnes herbae cerealesfrugifere, contuíà polentum farinamque prebentes, ut fecale, triticum , meyz, zea, hordeum, avena, fagopyrum, milium, oryza, lens, pií(a, fabze, cucu- meres, cucurbite, melones, car. afparagi, ciceres & ex his preparata edulia ac potulenta: item olera queque, & eorum radices buibique, fungi edules, turiones. Hujusmodi funt ace- taria, acetofa, bera, braffica varia, apium utrumque, anethum, atriplex , daucus, cerefolium, petrofclinum , paftinaca , porrum, ceps, allium, raphanus minor, rapz omnes, fifarum , fragaria, fcolymus feu cinara, fpinacia, menths, bacca rubi omnis, vacci- nii, cynosbati, mori. Olerum acetarie plerumque crude, addito aceto , oleo, faccharo interdum & pipere comeduntur, five fint rcfrigerantes, ut la- &uca, portulaca, cichorium, endivie , borrego, acetofa, five calefacientes, ut beccabunga, apium, naíturtium, cochlearia, dracunculus, eruca; five temperate, ut rapunculum, efpara- gum , turiones lupuli & humuli, brafíica capitata &c. — De his confulendi funt autores dietetice. — Conf. Tvwfendi femina borti culinaris cum Bradleji prafationg. $. 1318. Herba avomatice €7 aromata vel jumt. europea vel pere- Aromatarie, griza. Ad priora pertinent mella, dulcia poma, cerafa &c. me- lapnia angelica, helenium, aftragalus, carum, valeriana, cumi- num, anifüm , thymus, artemifia, majorana, falvia, melifla, ruta, hyffopus, abfynthium, thlaspi, finapis, carduus benedi- &tus, anethum, aquileja, rosmarinus, raphanus, crocus, chamo- milla, ferpillum, arum, acorus, marum, bacce varie, rubi, utrius- que fraga, balfamina, Peregrina funt caryophylla, cardamomum, 3 corian- fro PHYSICZE PART. IV SECT. Ll. CAP. IT. coriandrum, cubebz , rufci fru&tus, piper atrumque; radix ga- lang, zedoarix, glycyrhizz , ninfing, amomum, floresac nu- ces mofchare feu myriflice, uva palle, & corinthiece, ficus, mefpili , faccharum , amygdale, curcuma, zingiber , autho &ca- ryophylli, cappares, cinnamomum, laurifolia, gravia ábel- moícbi , myrrha cat. Plinius L. 14. C. i. feribit: aromatiten (vinum) invenio fa&ita- 1um tantum non unguentorum compofitione, prime in myrrha mox & nardo celico, calamo afpalatho ofhis in dulce vinum deje&tis. Alii de calamo, junco cofte, nardo fyriaco, amomo;, caíia, cinaamomo, croco, palma, a(aro. Apud alios nardi & malobathri felibris in mufti congios duos additis, qualia nunc quoque fiunt pipere & melle addito, quz alii condita , alii pi- peraia appellant. Invenitur & neGtarites ex helenio, medica, íymphyto vel idza cec; item abfinthites, hyffopites , bellebo- rites, fcammonites. — Fit & e flechade, radice gentianz, tra: gorigaro, di&tamno, afaro, dauco, acoro, conyza, thymo, mandragora. Cedri utriusque, cupreffi, lauri, juniperi, te- rebinthi, lenüfci baccas aut recens lignum quoque multo de- coquant ezr. Capite fequenti additur hydromeli, & oxymeli. Linuseo in Philof. botan. p. 284. feq4.. Plante aromaticee funt odo- re & guítu convenientes , cinnarmomum, laurus , fiffafras, cam- phora, macis, cardamomum, caryophyllus , myriítica, acorus, ammi, angelica, citrus; ambrofiace & analepticee , ambra, mo- Íchus, zibethum, afperula, abel mofch, geranium mofchatum, malva mofchata, milium, aira; fragrantia & orgafílica flores croci, cheiranthi, polianthis, Jasmini, lilii, tilie, viole; la- vandula , thymus, majorana, ocymum, origanum, meliffa, fatu- reja, marum. * v S. omg. Pharmaceu- Medice autem & pLarmaceutice Derbe adverfur varia. tice. anorborum: genera vel per fe vi fanplici , vel preparata vi adquifr- ta aut BOTANOLOGIX SPECIALIS. III ta aut compofita profunt. . Maxima medicamentorum pars e re- 'gno vegetali eft petita, ideoque mirum ron eft, pro morbo- rum numero hzc quoque medicamenta digeri folere. Dantur enim abítergentia, acidi abforbenri$ & diluentia, adfitringen- ria, alvum emollientia, & purgantia, antacida, anodyna, an- thelmintica, anticacheética, anticatharrhalia , anticauftica ,' anti- colica, antifeptica; antidota, antidyfenterica; antihectica, an- tiphthifica, antipleuritica, antinephriiica;antifcorbutica, antifpas- modica, aperientia, aromarica, balfàmica, cardiaca, carminativa, cataplasmata, clysmata, conferve, decocta, derivantia, deterfi- v2, diaphoretica, digeftiva, diluentia, diuretica, emetica, em- menagoga, efnplaftra, emulfiones, epithemata, 'extra£ta, febri- fuga,fomenta, fumigia, lauftus varii, hydragzoga, hypnotica, julapia, linimenta, lixivia, maflicatoria, miíture, narcotica, opiata, pilule, polus, pulveres complures, refolventia, robo- rantia, ftimulantia, firupi; '"Tincture, unguenta, vomitoria. Quse enarrantur in materia medica Geoffroy feu Godofredi, Beerhavii, Vogelii aliorumque, & in libris pharmaceuticis v. c. Pomed, Valentini, Dalei, Matthioli; Taberne montani, Blakwellicaque cujus 5 Centuries D. 7c» auctes 1760 dedit. De viribus herbarum e fexuali conditione xítimandis: nonnullas dedit regulas. Linnau: in Amenit. Acad. 1749 | D. 41$ — 453. quas & A. 175 1. in Philof. botan. p. 248 —- 287. inculcat... ]n quibus nondum omnia efle fatis elimata, Hallerus aliique no- tarunt. Quarum fequentes hicfuübjungo: plante genere conve- nientes etiam virtute conveniunt. Stellate funt diuretice ; afpe- rifolie oleracee mucilaginofe & glutinofe; luride funt fufpe- &z; "umbellate in ficcis funt aromatice, calefacientes & pellen- 165, in n aquofi s venenatz; verticillate funt fragrantes ,- netvi- nz refolventes & pellentes flatuum, menfium, la&is, geniturz; filiquofe funt'aquofz, acres , incidentes , abítergentes & diure- tíce ; columnifere (ut althza, hibifcus , malva &e.) funt mu- cilagino- Floride bortenfcs. i12 PHYSICJ£ PART. IV. $ECT. I, CAP. IL eilaginofe, lubricantes, obtundentes & maturantes; papilio- nacez fant flatulente ; orchidez funt aphrodifiaee; | conifere funt refinofe & diuretice; fapide & fuaveolentes bone funt; ambrofiacz funt analeptice, fragrantes orgaftice, fapide, Dul. ces impinguant & edulcorant; acres incidunt & corrodunt ; pingues obiundunt & emolliunt, ftiptice infpiffant & adílrin- gunt, acidz refrigerant & attenuant, amarz funt balfamice & tonicz , viscofe funt mucilaginofe & lubricant, falfe penetrant & abítergunt, aquofe mundificant & abítergunt, ficce abfor- bent & exfiecunt. — Color pallidus notat infipidum, viridis crudum, luteus amarum, ruber acidum , albus dulce, niger in- gratum. Conf tamen note Ha/lzri ad quasdam. 6... E20. Quee florum coloribus €? pulchritudine f& commendarunt, herbe dividi folent im peremzautes ope radicis plerumque fobole- fcentis, & azz:ua5, quee quotannis denuo funr ferende. Quiain bortis coluntur, opera dari folet, ut fingulis menfibus floriferis pulchri f? excipiant flores, cum odore gaudentes, tum defli- tuti; Hujasmodi fünt leucojum nivale, five narcifTo leucojum, aconitum hibernum, narciflus major, primula veris, auricula urfi, hyacinthus orientalis, viola, laureola, hepatica polianthes, tunica hortenfis, finenfis, & flore pleno incarnato, caryophyl- lus fuaveolens, convallaria, armeria fcarlatina, tulipa, anemone, ranunculus, aquileja, narciffus, Jonquilla, iris bulbofa, melea- gris feu fritillaria purpurea, hyacinthus europazus, cyclamen varium, crocus, lilia varia, martagon, imperialis, ornithoga- lum, moly, afphodelus, phalangium, napellus , helianthemum, peonia, iris tuberofa, gladiolus, bellis, calendula, campanu- la, flos cardinalis, lychnis, helleborus, aquifolium, brancaur- fina , gentianella , ranunculus, heliotropium, aíteres, digita- les, rofze, melampyrum, pifum quadratum & egyptiacum (/27- 14), BOTANOLOGIA SPECIALIS. 113 vus), phafeoli, lupini, levifticum, periclymenum feu caprifo- lium, genifta, cytifüs, matricaria, valeriana, halicacaburn, capfi- cum , malva rofea, mirabilis feu folanum mexicanum, tubero- fze, fpiraa, lilac, fyringa, fenna, Jasminum, althzea, fambucus ro- fea, granadilla, feu flos patlionis, T hymelaa, laurustinus,amygda- lus, nana,balauftia,pyracantha. Annuz funt viola tricolor,flos ado- nis, lychnis vifcofa, umbilicus veneris & fpeculum ejus, tagetes, confolida regia, fcabiofa, cyanus, papaver varium, convolvu- lus minor & major, lupinus, amarantus tricolor, bafilicum feu ocimum; mimofà feu feufitiva, bal(àmina caet. Plura de his dabunt de la Quintinie, le Gendre, Ferrarins, Ho- lyk, Aeffe, Volkammer, Elsholzz, Laurentius, Townfend, Miller, alique. OMS NY - Ratione ufus communis feu ceconomici herbe vel pa- Herb eco- bulo animalium, vel hominum efculentis & potulentis infolitis, »omice dant vel tincturis aliisque opificiis, foco, utenfilibus & inftrumentis palulz. inferviunt. Pabuliloco funt gramina falubria ($ 102. feqq.). Pre- fertim trifolia vicieque, que ideo & feruntur patfim , laihyrus, triglochin, phalaris, anthoxanthum, phleum , alopecurus, aira, lolium foliis angulatis (anglis ray gras), falicornia, feftuca, lotus, bromus, arundo, carex, rmelilotus ( Lucerne), ZZórzer£iee , me- dicagzo biennis feu medica ( efparcette), Stac/elóhbre, onobry- chis (f. foin) feu trifolium turcicum, poa, avena, fcenum , equi- fetum, pro vaccis fcirpus, urtica, fparganium & melampyrum, lac pinguefcens, alfine' pullis galinaceis & pafferibus grata, item fenecio, afclepias & acerofà abietis folia pro equis; lichen pro rangiferis, pro pullis meleagridum urtica, femen phalari- dis pro pafferibuscanarienfibus; nepetaíeu mentha odore feli- bus grata, eque ac marum & radix valeriana;; canibus emeti- cum eft gramen caninum & folium tritici; fuibus in deliciis funt fcirpus, fucus farinarius, radix avene, ftachys , filipendu- (JFolfüi Pbyf. Tom. IF.) P le, II4 PHYSICZEE PART, IV, SECT. I. CAD, II, le, (corzonerz,tormentille, nymphoz, ejusque folia; apibus gra- üiffima funt echium, trifolium; erica, thymus, meliffa, & genera- tim nectaria florum, & flores dulces fuaveolentesque, tiliz, falicis, citrei, aurantii, ceterique; anatibus arrider lenticula feu lemna; ovibusanthyllis. Proacetariis valet valeriana, berberis, portulaca, lactuca , falicornia, dracunculus, leontodon, fonchus; pro olere verno fifymbrium, cochlearia, lepidium , ranunculus, fedum, oxalis porrum, cepa, allium, afparacus, eegopodium, apium, fcan- dix; pro afparago turiones lupuli, chenopodii, radices eryngii, tracopogonis &c. Folia recentia variarumarborum & fruticum pecudum .& ovium pabulo ferviunt, quamdiu viridia funt de- cerpta & arefacta , ut fraxini, populi, forbi, betulee, alni , ulmi, urtica, multaque alia. Populi cortex cibus eft primarius cafto- rum. Folia quavis fub(lrara pecudibus mollius praebent cubi- le & fimetum augent, ut & erica. Pinguiculz füccus pini tu- mores & fiffuras uberum vaccarum fanat. $airtz22: Edulia bomi- Extraordinem hominum efculentis urgenteannonz inopia num extra. funtcibi & panis quoque loco, elIburnum & cortex interior, radi- ordinaria — ces & turiones fecalis, tritici ceterorumque frumentorum , tube- rofi folani, calla brafficae, hordeum, avena, panicum, pifà, fabee, ci- ceres, lentes, vicia, bromus, femina rumicis, phalaridis, radices convallariz , cepa, varii bulbi, glandes fagi & pitahayee, nuces caftanec, tribuli, tribuloidis radices, napi, rapze, aflrapali rapha- ni, cauli rape, dauci, bete, radices angelice & fonchi caules crudi decorticati, polygonati afparagi & radices, lappa cau- les decorticati, antequam capitula gignunt cocti & crudi, caules braffice ; cnici folia coéta, lichen cocta vel pifta, acaricus, phal- lus, tubera, flores trifolii, ornithogalum, Ludoviciani (Loui- fianei) populi panem pinfere dicuntur efemine arundinis pug- num craífa, ro vel 20 pedes alta; cujus femina avenaceis triplo longio- BOTANOLOGIA SPECIALIS. I15 longiora & craffiora, farina triticeee foppar. | Capparidum loco funt geniftz & caltha flores, antequam explicantur. /Egyptiis lotus panem dedit, Herodoto tefte. Americanis quibusdam panem prabet medulla mefpilcorum certorum, in-farinam re- dacta, item Cacavi fcuctus, oryza, milium, Miiz & Sago, & fe- mina pleraque. ZEthiopes pinfunt panem e medulla palme arboris, & ex gummi arabico; Ternarenfes e cortice arboris | cujusdam & gland bus; Siameníes e ligo amaro, & abiete in pollinem redacta. Sunt,qui toflas fabas, maizas, avenas; pifà,in farinam redigunt, & 3 unciisin pulien redactis indies , victitant mcre Ruflorum. Conf. Lizzeus de plantis patrie efculentis, Linuso verofimile videtur Britannos cc redice pro cbo ufos per aliquer dies fimem & fim rolerzfle, cum | ab. imperatoris Severi copiis premerentur, tefle Dione in ejus vita, — Ubi feri- bit, in íiivis corte bus atque redicibusarborum aluntur. — Cer- tum c.bi genus parant ad omnia, quem fi ceperint, quanta eft unius fabz magnitudo , minime efurire avt fitirefolent. —.Con- cedamus, narrarioni ineffe auxeGn, ur loco fabe uncia fesqui vel plus ponatur. — Solani tnbera duplicis funr generis , moliio- ra alba, Erdhirzen, que fuccofa funt & fapida, & co&ta carnibus opportuna mihique grata; folidiora aliera, fere exfucca, & flavefcentia, dum fimiliter incccta funt. — Ex his paratur amy- lum, triticeo vix poftponendum, quo foror mea uti confuevit, a qua id accepi. De pane ex eo confc&to, non usqueqvaque falubri Vid. Iob. Da». Tiii, fororii mei Df. Getting pramio affccla. S irÉS4 Potulenta quoque extra oi dinem pra bent prateraquam vinum h. e. muftum, ex uvis vitis expreffum fermer tarumque. Vini Spiritus & alcchol, item acetum variis ferviens ufibus cconomicis medicisque. Tum & analoga vini cerealium fru- mentorum fruéctuumque variorum & herbarum potulente, aque pos dettil- De potulen- tir variür, 116 PHYSIC/E PART. IV, SECT. I. CAP. II. deftillate, mella, olea, extracta, effentiz, liquores, ptifance, mixturze , infufà , .v. c. heraclei fpiritusque ardentes, cet. non minus utiliaufitaraque. — Quis nefcit cerevifiam, zythum , celiam & ceriam etritici, hordei, oryze , mayzi, avenz cet. polenta & humulo coctam? Quis deflüillanres e laefo variarum arborum verno cortice & ligno betule, populi, carpini, aceris, cat. aquas dulces naturales? Quis paratas e pomonz regno, cratae- go, malis, pyris, prunis baccisque potiones, item mulfum e melle aut faccharo, potum nucum cocci, arundinum indica- rum bambus, facchari, fuci, puntfchum, arack, cider cet? "Thec deco&to fübflituuntur mentha, veronica, Linnea falvia, trifolii flores, ruta, mentha cet. Coffez glandes, fagi, fabe, pifà, hordeum, tofta. Humuliloco in cerevifia nympha, erica, elaagnus, geum, menyanthes, chamamryrthus, turiones abie- tis & pini, primula; male ledum myricaque. DBrafficae loco " funt folia Cnici, cichorii, & infufum baccarum juniperi loco cerevifige. $. 124. Dt aligenti- Juféclis avcendis infirviut partim herbae ipfe, partim bus infeifa. earütn fumus, partim decocta, olea &c. Aira & afperula fuavis pellit tineas , ledum pediculos pecudum, item cimices domefti- costineasque; Lvonymi baccarum pulvis pinguicule & aco- niti aqua coca pediculos puerorum necat, inter vefles pofitum trifolium, lavendula, myrica &c.tineas arcet. Inulee, * boleti, tabaci, hyoftyami aliarumque herbarum & fruticum fu- mus abieit moleftos hominibus culices, muftas, cimices hos quoque agaricus contufüs &c. Antirrhinum graveolens abigit inufcas e domo; agaricus cum lacteeas flupefacit & necat. Allium in domo mures,in hortistalpas,arcerefertur; nymphaagryllos domefticos fumo & efca, populi cortex viridis & fumus itidem gryllos fugat. Artemifie aflrictus pulices fugare fertur. A libris arceri dicunturabínthio immiíto paftee &c. Adver- BOTANOLOGIA SPECIALIS. I17 Adverfus cimices adhiberi quoque folent abfinthium, ruta, laven- -dula, fuceus cucumerum majorum, mixtura e partibus equa- libus alcoholis & € "Terebinthini, addita quoque camphora, v. c. ut unciis tribus Ny & tribus O Tereb. mifceetur. cam- hore fzmuncia, uti accepia Cel D. Reinikio, amico fingulari. Curculioner. pelli dicuntur, dum muri & tabulatum granarii im- buitur deco&o allii & murie, quo odore fugantur aut pereunt. Napi femine & paílulis quidem alliciuntur, fed comeftis inter- imuntur. Idem facit oleum burfe majoris fctor, fumus & odor fulfuris, hederz, nigelle, coriandri , buxi, burfie majoris, fambuci , abfinthii, ari, filicis, fabinze & fatureje. — Tozia dici- tur eje£ta effe rhabarbara & filicis radice decoftis. ^— Boletus ruber albis notatus pun&tis, qui mufcis necandis vulgo adhibe- tur, contufus in mortario, dein obtectus, donec colliquetur, prebet liquorem tenacem, quo fi penicilli ope rimz parietum illi- nuntur, idque per 3 menfas continuatur, oritur fator 4 horas durans, omnia necans infe£la. Praetereo huc non pertinentia cimicum venema e regno minerali, cujusmodi funt, file&torum cubilia viridi eris pinguntur, aut aque diffolutione ejusdem imbibantur. Adverfus lumbricos hominum laudatur ex juglandibus immaturis expreffa aqua, fi ejus 40 vel $0 guit. quotidie intra hebdo- - madem fumuntur, addito interdum mercuriali cathar&lico, Paratur quoque ex eo extra&tum aqueum, diu aflervandum & femuncia aque cianamomi diluendum in vafe. Aqua ex im- maturis nucibus juglandis expreffa ut anthelminticum laudat D. Fifeher , lumbricus hominum in qualibet «tate necans, fi ejus 40 vel 50 gutte per ottiduum quovis die capiuntur. Sour. Opificum iz ufu babeutur varie berbe, uti 1) aucupum Herbae epif- forbi bacca, cerafa, bacca alig, tendiculis applicate; retia bac- cibus utiler, 3 cis 118 PHYSIC/E PART. IV... SECT. L 4,CjiA P. II. cis viridibus rhamni tinguntur; frondes pro tueuriis viridibus: populi lignum ad ofcilla rendicularum , quae non laxantur. 2; alneatorum varie herba, epe falvia, lavendula, chamomilla, rosmarinum, fpica, nardis , artemifla, (eee e que complures, item radices & femina badiaga, virgee betulee ad balneatorum fafciculos recepte funt. 3) Corigiorum, ipfà coriaria feu rhus, cortex & gallee quercuum glandiumque, item.cupule & lignum pulverifarum, arbuti inprimis, bedeguar, radix tormentille maflicata, cortex. betule, falicis. Oleum ledi deftillasaum cum betulino coria rus- forum ( Zucht) dift nguit. 4) Cosmeticorum fucus varius , lithofpermum, pivmen- tum rufticarum helfinus & perficaria, feitorum & corallarum, e floribus puleris & fuavis odoris , rofarum , tuberofarum, hya- cinthorum, auranticrum , rosmarini , airz cart. 5) Culcitariorum farcientium clitellas, ftoreas, pulvinos, le- é&os ; Sites ftramine arundine, fceno, pteride alii-que foliis ficcatis, e. g. Ícirpo, erica eedsre radicibus deorfum verfis, lycopodio, "muíto vario, polytricho ; eriophoro, pappo, ty- ph&,apoco erecto i Spb villofo fructu. Serrarulz, bouis cis, epilobii aut gollipii frutefceatis ($. 748. P. ie falicis & arboris lanigere feu cotonez c. 6) Fi(cellas, corbes, naílas fpárteas & vimineas unas tium funt junci, fpartium geniítra viminea fchcenanthum , (ali cis, rami, item juniperi, coryli, beruke, radices abietis, pi- ni cxt. fiffze. 7) Hormlanorum & topiariorum ad arearum fepas vivas funt buxus , , lavendula, am:rinthvs, amarius, porentilla, rofeta, ribes, evonymus, groffjleria, juniperus, myrtus, rubus, rhamnus, aquifolium, lonicera cratzgus & prunus frutex, ber- beris , genifta, caprifolium, ad topiarià acer , liguftrum, fülix, corylus, taxus, (abina, carpinus, falix populus, ulmus, abies, 8) Loto- BOTANOLOGIA SPECIALIS, II9 8) Lotores utuntur cineribus herbarum, lixiviis inde faclis, cineribus clavellatis ; amylo e tritico, uberibus folani folidiori- bus, cauli rapis cer. Saponaria, & fapones ac faponata qua que, uti e cineribus pteridis aqua coctis angli globulos faciunt , lotri- cibus loco fmegmatis füruros. 9) Mechanicorum fabrorum & fornecorum, operibus me- tallicis & lieneis poliendis & lzvigandis infervit equifetum, ra- dix hedere & lignum falicis pro cote ad acuendos poliendos- que cultros, fcalpella, &c. a cote afperos bolerus fübulas ferreas prafervat a rubigine lignum pulchre variegatum ulmi adciflas, axes, roras & prala; aceris, raxi & padi, corni, crategi ad ma- nubria bombardarum , & varia inftrumenta & vafa, populi ad clirellas, amphoras , lacus; fraxini & pyri ad ephippia, rotas, vectes curruum & phyfica inflrumenra, tilie ad fimulacra fculp- torum &c. Hygrometra dant avena arifte , bryum. ^ 10) Merallurgis & fabris ferviunt carbones betulz, abietis, fàlicis , pini, türfa feu cefpires ardentes , carbones foffiles &c. 1 1) Pi&toribus tinétoribusque varie herba & plante colo- rate. Uriad delineationem carbones tiliz , coryli, alni , betu- le; lychen loco atramenti finici, pictoribus fuccum vitidem dant bacce rhamni , e floribus donifur ete habetur pigmentum cceruleum literis ferviens. Tingunt autem rz/ro colore lignum brafilium inprimis fernambaucenfe, faponi cortex bétula & flo- ris malva arboreícentis, pceoniz, veronice, radicey galli, ru- micis, Zer/z, comefta tingensoffa rubilichen , afperula feu ma- trifilva, ricinoides, fanguis draconis, bacca vaccinii, bafellee, mufcus orfelius, concionella opuntiz, fcleranthus & hieracium alens coccum europeum polygoni heliotropium tricocum, melampyrum , grana kermes, ilicis & tanaceti caet. , zz4ico, ifa- tis feu glaftum fophora, indigofera perficana, anonis, vulgo anil , mercurialis , laca mufica, lignum fantalum feu nephriri- cum, item radix rubi &'campechium, Dlauboltz; flavo íeu lu- teo 120 PHYSIC/E PART. IV. SECT., I. CAP. IT. teo, lignum fuftel, radix curcumz, & chelidonii, cro- cus, carthamus (S4//lor) pinguicula luteola, byffus , lichen , fola- num, perficaria, grana avenionenfia, melampyrum comeftuma vaccis butyrum dans eximie flavefzens, rhamni cortex , chero- phyllum, genifta buphtbalmum, hieracium, refeda, centaurea, calendule flores, cortex carpini. Agrouva urfi, baccee lieuftri, vino immiffe, & arbuti & lycopodii, calle, folia rofeti, me- lampyrum, & alia cum vitriolo cocta. — La&eum faccum | offe- runt efilae , tithymali, & generatim plante lectefcentes. 77772: tingunt panicula arundinis fcabiofa , baccae rhamni , cherophyl- lum, iris ferratula Fufto rufo alpi cortex; fu/co bidens & lycoperdum; rubro ccrvle&enre bacca liguftri; luteo purpu- rafcente cortex rhamni; rubro purpurafcente origanum & cus- cuta; violaceo viole, lilac, baccae (ambuci , rubi, myrtilli, mori, vaccinii, uvze nigro fanguines; purpureo vaccinii baccee, liche- nes, & hypericum in fpiritu frumenti; ccruleo ferratula & mercurialis. | Con£. Zrooks zat. Hzff. of. Fegetabl. P. F. 12) Preteritis pzfatori?us, egentibus ícaphis, nayigiis, naífis vimineis, retibus & verriculis; & //orz/ur , indigenti- bus omnigena farina, mactris, palis, ligno caro, cumino, ani- fo, paffulis, aromatibusque; reítiarii & rectores utuntur lino goffipio , cannabi, urtica, cortice macerato & libro tilie, junipe- ri, humuli, filamentis nucis clappe feu cocos, alioque feminum pappo longiori, foliis alo» &c. 13) Tedis ruflicis caterisque vilioribus adhibetur flra- men fcirpus , arundo, cortex betule;, abi:tis &c. füb gleba, item fcandule feu afferculi tenues ligni, íempervivum a Smolandis füper cefpitibus te&orum &c. feritur. 14) Vierores pro vinculis doliorum, cantharorum &c. amant coryli, abieris, falicis, caet. ramis, item folano, rhamno caet. 15) Vitriariis opus eft cineribus omnis ligni, aqua non- dum alcalico fale orbaii, eoque melioribus, quo dae recen- tiora DOTANOLOGIA SPECIALIS. IAr tioraligna.& (niora. Ad cryflallina autem vitra cineribus gode mariimarum, uti falicornia, kali geniculato, cat. (S112. feq.). 16) Zythopepte indigent polenta frumentaria, humulo, & quae huic feu adduntur , feu fubftituuntur, ut turiones, Azo- Jpen, abietis, erica anglorum & alia ($. 123); item que fàpo- ris gratioris, & durationis caufa immittuntur radix aromatica ($. 118); & qve acefcentiam arcent aut corrigunt, ut artemi- fia, radix gei, abfinthium. — Taceo cenopaos & oenopolas, confeétores aceti, defílilatores vini adufli, aceti, & fpirituum variis utentes herbis, floribus &c. uri drofera hyperico, juni- peri baccis, cavo acoro & aromatariis. rou:126: -— o Peculiares ufus praftant froparzis furculi betulae & fimi- Herbe peca- les, polytrichum pro fornacibus, potenrille fruticulus, cet. Jiarir ufus Turfas, ccfpites ingefcentes &incinerandosac infulas. natantes domefrici. procreant in paludibus Schani, fcirpi, caricis, radices, erica, alizeque aquaticee herbee & paluftres ($. 109 feq.). — Pro /igzo deficieute focum inftruunt non tantum tur£e & cerbones fofli- les, fed & vireulta, ramenra, fcobes, fchidia, radices, fimus fic- catus, folia & herbe ficcee aliasinutiles, ftramina, ftipule, pte- ris, erica, empetrum, myrica, mufcus detziti panni &c. — Lac acetofatui lapponum paratur ex foliis (leppula) rumicis; com- pactum vero folis pinguicule; cujus fücco tumores fifurarque wberum vaccarum fanant. DBallota bobus eft medicina. |. Aícle- piadis pappus, item fungus ((eu hyperfarcofis fungofà Linnai) betule, fagi, quercus & agaricus generatim , ac boletus, aeque ac combufta & poft lammam definentem extincta linteamina & fchidia dolabre pro forte funt. "Tanaceto aliisque herbis cadave- ra mortuorum a putredine diu confervantur. Sifymbrii femi- num drachma decem drachmis pulveris pyrii admixta dicitur (Folfa Pbyf. Tom. IF.) Q. ictum Herba indi- [(2 P 122 PHYSIC XE PART. IV. SECT. I. CAP, II. ictum bombardz explofe ad longiorem deferre metam. | Dac- cis vaccinii argenti fabriin co&tione alba utuntur. —"Tabaci foliis anonnullis mifcentur folia arbuti, ab aliis & flores centaurece item fragrantes falubresque pro condimento ; ab aliis tabaco füb- ftituitur doronicum. Rimis obftruendis profunt zoftera, mufti, hypnum &c. — Acaricus efca eft pro fciuris capiendisin laquea- ribus. Zregami coercet carex, fecale, vuleo. Sazbafer, arun- do, arbores fpifize & frutices, arundo balin praebet gypfariis ; pto robe peculiari funt vaccinium rubrum, fambuci baccarum; carice lappones intenfum gelu eludunt; Bichirilla pro fophifti- catione ufürpatur: folia juglandis pro vafis condiendis. Lanugo quoque peculiarem ufum praebet, five in foliis occurrat, uti in eriophoro, gramine tomentofo, in foliis populi nigrz, falicis, five in feminibus pappofis hieracii, taraxaci , calthe pa- luftris , erigeri, anemonz, clematitis, apocyni, nerii, chamz- neri &c. Sniardm Dantur quoque. berba aliarum veri indicia prabentes, eaque tum verum prateritarum , tum prafentium occultarum, tum futurarum. | Hybridee diverforum feminum mixtioni tribuun- tur füb finem 27/p. de pelorza in ca&tis, aloé , geranio, hyoftya- mo, datisca, cet. Corruptionem indicant eduliorum ce pram fitus & mucor fqualidus fungofus ($. 108.); defectum aéris li- beri ad viredinem requifiti, caulium tuberum folani in cellis frutefcentium nitens albedo; odor & color mangonio sliunde - ortus nec naturalis e. g. fi kon virides nafcuntur, id indicat, furculum roferi gemmeum effe infertum in ftirpem squifolii ; fi flavc. nafcuntur, 'infertionem effe factam in geniftam. Ex aliis caufis tunica flavefcit & carduus vulgaris , viola matronalis, veronica, anagallis, aquilegia virefcit ob pluviam: diutinam pri- mula ficcando. Similiter varietates florum v. c. tulipae, caryo- phyllorum, auricularum, tunicarum, mirabilis cet. Admixcio- nem BOTANOLOGIA SPECIALIS. 123 nem fíeminum & colorum factam docent aut mutatas caufás, Ambram ex vegetabilibus, addito acido minerali, enatam effe conteadit Zotbergil. Byflus in pratis vel agro pre greffam indi- catinundationem, qua nafcitur. Eíligies & figurie virides in rubris vel flavis pomis produnt chartam ralem texifTe infz&a. Prafcutem indicant conditionem foli larentem herbz, quae non niíi in illo nafcuntur; que multis plerumque | ignora eft. Aridum v. c. & fterile folum notat copiofà erica, inula, helxine feu fagopyrum ; fabulofum arbutus, argillofum thlafpi copiofà & vulgaris potenrilla, turfofum & frigidum aira & rubus, ma- crum fpergula, ficcum medica, elichryfüm, murarium tricho- manes, filicula, adianthum, paludofum & frieidum carex, fili- pendua & pedicularis, fontes frigidos minium. | Quidam flo- res norant initium certosque gradus caloris, frigoris, cequino- &ii, folftitii, faciendze fementis cet. — Zee fpica ad folem nu- tando horam diei noctisque notare fertur. Progzo/Ziee cen- fentur Suecis parnaília, diflorens ranunculus & fcabiof2, florens fcenifecii, draba tempus fecale ferendi in Smolandia. Ejusdem racemus nutans X calendula mane non aperiens flores inftan- - tem imbrem aut prementem noctem portendit; carduus in pratis paludofis fua altitudine ruricolis infequentis hiemis & ni- vis pre(agium creditur; oxalis conniventibus foliis humidam tempeftatem pranuntiat, uti mimofa, gelu imminentis nuntium florens eft colchicum , & hamamelis & foliorum defluxus. Si Son- chus fibiricus no&tu clauditur, proxima dies plerumque ferena erit; fi aperto flore per noctem vigilat, erit pluviofus dies fe- euturus. LHygrometra item in hunc veniunt cenfum. — Rufti- cis ferta vel ficci fceni greci,loti & meliloti odorati, heliotro- pii canadenfis cat. a laquearibus domicilii fufpenfa odore for- tiori pluviam preenuntiant. Notat Linnaeus Pbilof. botan. p. 266 [e4. herbas in montium , ar- boribus fpoliatorum & nive perenni tectorum convallibus ce- Q2 Ípitofis Nonmulle eruditis nt iles. 124 PHYSIC/E PART. IV. SECT. I. CAP. II. fpitofis occurrentes herbas, irem petris rupibus murisque pre ruptis adnafcentes, tum obvias in coll:bus fabulofis & fterilibus v. C oreofelinum , arnicam , Jafione, vacciniam rubram;, Carlinam, lithofpermum, guaphalium, veronicam, melampy- rum; in campis apricis ficcisque, in filvis umbrofis fabulofis- que, in nemoribus frigoris & caloris impatientcs , in arvis re- quietis, in agris fuba&lis, in verfuris, fimetis , ruderatis , in hu- mo, arena fsu vulgari, afparagum, fcleranthum, peganum, ^ wlicem, ceratocarpum, ornithopodem, feu mobili arundinern, elymum caricem, feu farinaceam ericam,pinum, iberidem,feu fa- bulofam, ferpillum, digiralem herniariam, androfacen, radiclam; in argilla tragpopogonem, blartariam , mediesginem, thlafpi, rheadem, anthyllidem, perficariam; | in creta, verbenam, campanulam, trifolium capit.afp.onobrychim,hippocrepim,refc- dam vulgarem, cheiranthum luteum. Sequantur p. 270 fqq. her- barum chronica, qua tempus vigendi, frondefcendi , florendi, vigilandi, fructefcendi, defoliandi, pro climate variantiaj item horologium flore fuecicum. $20122:8: Materiam nommulle berba €. borti. lotamici anedicispra- bent pbenomeris phyficis explicandis €? libris fcribendis... Plu- vie, quam dicunt, fülfuree, qua aqua velut polline fülfureo tecta apparet, rationem praebent , pollen florentium abietum, pi- norum, juglandium florum, a vento furfum eff? fublatum & plavia precipitatum. | Sic & pedes apum florum polline con- glutinaro onerantur pro favis inde conficiendis. Hygrometra praebent pedunculi bryi, & avena ariíte , & geranii ferninis arillus. caudatus fpiralis. Lycopodii pollen infervit experimen- tis phyficis, uti Cel. IVincklero in ele&tricis fulgurationibus de- tonadonibusque, item aqux vutra illi infperfa nihil ejus adíci- fcit, nec illud madefacit. — Pimpinella radix vernalis fucco fuo MD üngit BOTANOLOGIA SPECIALIS. 125 tingit fpiritu vini cceruleo colore, malve rof rübro, lacca mu- fica violaceo, curcume radix flavo cet. pro thermometris. Alium ufüm prifcis eruditis pra bere folia palma flabell formia, quibus hodieque Indi libros f-riprirant. Deinde in arborum libris fcriptum eft. Alexandri M. vi&toria reperta eft charta; mox privata monumenta linteis confici ccepta aut ceris. Item folia mufe "Turcis hodieque ufitata.. /Egyptiis papyrum in pa- luftribus aut quiefcentibus nili aquis nafzens, duo cubita non excedente altirudine gurgitum, brachialis radicis oblique cras- fitudine, rrianculis lateribus, decem non amplius cubitorum loneitudine in eraciliratem faftipiatum, thyrfi modo includens ca- cumen. .. Ex ejuslibro vela, tegetes, veftem,(tragulam ac funes te- xunt, mandunt quoque crudum coctumque faccum. Preeparantur ex co charte, divifo acuin pratenues, fed quam latiffimas conglu- tinaras philuras. Hec P/izii L. 15. c. i. continentur. Chinen- fis charta fit ex arundine vel ferico & coffipio tam tenuis, ut una :antum facie infcribatur; laponenfis e cortice mori filve- flris, indica e nucis fpiflior albidiorque cocos filamentis; tür- cica etiam fpifa e goifipio, addito quodam ferico minus alba aut colorara varie fplendet a polirura. | Chartis quoque fervie- runt calami aquatici, cognatione Papyri. P//z. L. i6. 36. De charta Ll c. P/isíus Ícribit, ejus ufu bumenitotem vite & memoriam conítsre. .. Aemuladone circa Piblio:hecas Re- * gum Prolomei & Eumenis, fupprimente chartas Prolomzo, Varro membranas tradidit Pergami repertas effe. Poftea pro- mifcue patuiífa ufum rei , qua conftat immortalitas homirum.. . Rad.cibus ait incolas pro ligno uti, nec ignis tantum gratia, fed ad alia quoque utenfilia vaforum, & ex ipfo papyro navigia texere... Malle tamen adhue Parthos veflibus literas. intexe- re. De chartarum contextu. diverfis formis, levigatione no- minibus, aliisque memorandis legatur fequens. Cuput iz. & de Num libris 535 annos in arca fub terra confervatis, cedra- Q 3 nsque De berbis noxHr. 126 PHYSICJIE PART. IV. SECT. I. CAP. IT. tisque, neu tineis tengerentur, item Sibyllinis c. 13. Literz fucco la&escente fcripte evanefcunt, igni admota vifuntur. * $. . 129. Quee uoxie vocantur berbe, quodam tantum ve[peGiu tales videntur, € [altem pevis irrogandis profugt. Mucor cibumcor- rumpit, domibus vaporariisque noxius. — Lycoperdon oculis & ítomacho venenum eft, h. e. mortiferum. — Agaricus cum lacte mufcas necat ; boletusa vaccis devoratus lac nau(eofum red- dir. Equifetum ab ovibus pregnantibus nimis come(tum abor- tum producit. Empetri baccea pueris devorate cephalaleiam effecere aque ac myrica & ledum cervi(ie indite. — Mercuria- lishomini & ovibus noxia. Carduus luxurians & vepreta ac fenticera agris invifa. Crambe, nifi diu & cum pinguedine co- &ta, ut lolium, temulentiam creat. Anemone bobus hamatu- riam parere fertur; aconitum omnia omnino pecora necat, radix quoque lupos. Potentilla prata reddit fterilia; daphnes autem baccis lupi & vulpes occiduntar. Anthericum,, aliis gra- men offifragum audit, equis ovibus nocentius cenfetur, quam drofera pinguicula & juncus. Allium, cepa & porrum lac & butyrum odore inficit & fapore. | Hippomanes vel guftanti pe- riculofiffima, & arum deguftatum fummis labris mutos reddit. Oenanthes radix homini venenatiflima, cicuta & bobus letalis, ethufa hominibus & anferibus noxia , phellandrium equos para- plegia afficit, fambuci bacca gallinis letales, umbra diuturna & hominibus noxia. Lolium & hyoftyami radices in cibum affumtae & femina «huius infatuarunt; nerii fuccus femen fla- physagrie & colocynthidis & nectar floris virus alit. — Praeter- ea probe cavendum a. venenatis colchico, cepa imperialis lau- reola, femper virente, taxo, phytolacca americana, folano fce- tido & furiofo feu belle donne baccis, & melongena, . napello ( vulpes quoque & capras interimente in regionibus calidiori- bus) BOTANOLOGIA SPECIALIS. 127 bus) baccifero, toxicodendro, leurocerafi ; aqua deftillata , da- tura feu ftrammonio, mezeraeo & coccognicio femine, circaa feu folano glycipicro (dulcamara), lyco perfico & pomo amo- ris, efüla, nuce metella, & vomica, baccis evonymi, ricini, pan- nz & empetri, alkekengi, chamelxc, mandragore, coriandro recenti , tithymalo, hippophaé, herba mimofà, apocymo, bunio, hormino, ranunculo, flammula dicto , radice caffavae amara, & cataputiee fructu violaceo Jamaicenfi. Hedera nigra, cum bibi- rur, mentis errores inducit, & femina in igne fumantia ftupo- rem & infíaniam inducunt &c. Thora fàgitte & plumbea grandines virulentz fiunt ad lupos, vulpes &c. necandos. Linmeur quoque venenatis ftimulis pungereait animalia urticam , tragiam, acalypham, iatropham. — Clavi fecalis in pane mor- bos creant, & magis nocet uítilago, femina quoque inficiens ceu peíte Spiritu vini & frumenti corpus hominis diu reple- tum feu potu, feu lavantium affri&u incendio & fulmina ene- cuit & in favillam redegit varios. $5 350. Prout omnia, qua a Deo creata funt, perfectioni totius univerfi & glorie majeítatis divinz illuftrand:ze funr. deftinata: ita & vezezate nocueque interdum beybee izfigui vi fua. primario ad benefaciendum , ficundario autem ad puniendos peccatores. va- let. Primarium fcopum comprobant illa animantia, qua her- bis iftis victitant aut fe fanant. Neque homines defunt, qui a puero iis adfuefacti, quae aliis nocent, aut fucceflu aatis illa amant alimenta, quae in prima atate maxime abominabanrur, qui venenatis morfu ferpentum hominibus exíugendo vene- num mederi folebant. Píylli Libya populi teftibus Herodoto L. IF. Plimo L. 7. c. 2. €. L. $. c. 25. L. 2g. c. 10. € c... Neque facile quidquam inter faluberrima occurrir, quod non neglecto ufü genuino, aut & abufu perniciofum fieri poffit. Ufus vero planta- Iu medica- menta con- verf. fuales plan- turumnota petiff: mun notanda ? 1:8 PHYSICIX PART. IV. SECT. I. CAP. IF. plantarum parum adhuc eft exploratus, & muito plura pro greffu temporis perícrutandareflant.. Qaarea noftraiftius igno- rantia argumentari non licet ad negandum alium earum ufus, quam qui e(t perfpe&tus. | Pauca tamen jam fpecimina proftant egregii ufus quorundam, qui pro venenatitlimis antea habe- bantur. Olim fic innotuere quadam antidota, ut radix con- trayerve , zedoarie , vincetoxici, anthorz, ferpentarie. virgi- niang &c. Nolo jam uti mercurii fublimati, qui buc non per- tinet, exemplo; fed cicutee, cujus quendam medendi ufum in febribus & fcirrhojam notaverant A&ajus & Aezeaului, & Melch. Friccius de virtute veuenor. scd. ampliorem vero multo- docuit. D. Szórkius, Cel. Medicus Vindobonenfis, ope infpifati recen- tis cicuta? fucci ia Rob. &c. additamentis idoneis gravem ejus odorem tollendo, & fanando non fcirrhos tantum, & tumores, verum & eangrenarm, fiftulas, Gculcera alioqui in(ànabilia, ca- taractas oculorum &c. Quanquam D Zazge tantum in fcabie ejus vfum laudat in caeteris minus. Porro idem napellum & colchici radicem docuit nuper adhibere adverfus morbos aliter immedicabiles. Cujusmodi funt diammes, hydrops, tuflis phthifica pus viride evomens, fluor albus, & paralyfis. Tide fpesaffulget plurium in pofterum reperiundorum medicaminum e venenis, Similiter agaricus mufcis noxius infecta necat, uti notavimus ad $. 124. Belladonne ufum falutarem ILarergen docuit. , $45 134 Quo facilius certiusque internofcantur herbae & plan- tze, opera navanda eff , ut earum got indubie , prefirtim conffan- tes fufficientesque obferceutur €7. explicentur. | Quo. paucioribus ille» infünt, eo fünt meliores v. c. para/iticee fant, quae in terra non fuccedunt , f2d arborum corticibus viscofo femine adha- rent, ut vifcum, epidendrum varium tillandíia, vanilla cirrhofa mufci & lichenes arborei cuscutaque ex parte. Quando cereus . Surina- ^ » BOTANOLOGIA. SPECIALIS, 129 Surinamenfis erectus (olum in meridie floret, perüvianum (fer- pentem) tantum noctu unica florentem vidi flore flavo; pra- terea caulis eft aphyllus, propagatur gemmis ad latera erum. pentibus, & floribus regularibus pulcris placet, iisque polyan- dris moaos2yniis, fruétum fucculentum parientibus & polypy- renum. .. Caulis nonnullis eft triangularis , aliis fpinz funt flavee, aliis albae. In Zeylazieis p. 2:6. 2. 503. dicitur efula indica, fcan- dens, trigona, puis inermibus, & tithymalus arborefcens tri- gonus fpinofus de quo dubitat, an ab Euphorbio trigono & retragono aculeato articelutoque fpecie dif&rar, cui tamen ro- tunda tribuit folia & ramos compreffos patentes, rangiferi cor- nua referentes p. $9. 2. 199. . In fyffemate euphorbie prater fti- lum elongatum tribuit corollam 4 vel 5 petalam, calycem mo- nophylium, capfulam tricoccam, cerei autem nec ibi, nec in Lulof. Potazica meminit. ' Qereum ill Hallerus cum Tourzeforto ca&um | dicit vel meloca- &um flore fza monopetalo feu poly petalo, albo vel aurantio, f1u- &u intus & extus rubro nucis magnitudine p. 166. i» ewend. Rup- pii Flora Io. Flores ejus plerumque ut mifophebi, fcu folis ca- lorem ferre nefcii in Germania no&u tantum aperiuntur, & 8 fere horis, antequam foloritur, deflorefcunt, — 1n diametro ad undecim pollices expanduntur, & peruanus ultra 20 flores fuc- cedaneos profert. ' Minorcereus 11 — 9 pedes, major vel he- xagonus ultra 2.4 pedes excrefcit, & in angulis muliis fpinis in f'clle formam difpofitis obfidetur; nifi B35dniibos erigitur ad terram repens. — Quando poft mediam no&tem ccelo IA do iacipit florere, & fequens dies gque e(t turbidus, flos ad 15 horas utcunque durat, aut fi nondum plene apertus fuit, fe- ? "quenti media nocte Bietiuà aperitur & verfus auroram marce- frt. Dequibás plura videfis iz du Brzf7, Sammlunzen 4,1720. Septb. 1721. Septb. C i725. in Tunio. (IFolfii Pbyf. Tom. IF) | R $. 1 v2 ITI Singularia radicum fi- guré e. Singularia vepentium 139 PHYSELGCZ PART. LIV'SECT. K CAP.:II. $. xpo. Qua fguram radix filicis majoris diffa&a in orbem fiftit velut Il. C. unde vulgo nuncupatur Tefus Chri Hurtzel; orcbidis palmata odorata velut duas manus feu telpe pedes; te- fticulata quafi duos refticulos offert, flaccidum alterum, quihoc auno eflloruit, alterum & vegerum & album, futuro anno flo- riturum; corallorbize radix & polygogatz, albis corallis atfimi- latur, & pofterius fieillum Salomonis vulgo dictum, ob fpeciem figilli ibi obviam, ubi computruit prior caulis; Polypodii radix fibrillis capillaribus inillepedi polypi fimilis videtur. ^ Omitto figuras radicum palmatas, digitatas, aliasque hominum partes amulantes, uti mandragore &c. Finita fub auctumnum /o/az efculenti vegetatione, fi foliis flaccefcentibus caules cum foliis re- fecti accumulantur, ut incipiant in fimero putrefcere: orientur ad caulem tubercula uumerof?, fpeciem propagatura, quod & contingit , fi eorum particule & zuPerum refzgimiza terra gre- mio committuntur. Similis multiplicatio herbarum habetur in illis, quarum radices, zz partzculas diffe &7 terre mandate, to- tidem praebent plautas.. Quod non fit. nifi in illis, quarum ra- dices medulla refert funt fecunda, ut in cichorio. /7carze ra- dix velut verrucis obfidetur; /zxzfrage veficulis; Aui radix pabulo columbarum, gallinarum, canum immifta, offa tingit rubro colore, dentes quoque ipfos. —urzi radix viíco pa- rando apta eft; fragofélizi vero aquam deftillatam cceruleam praebet. — /Zzthore (aconiri) radicis decoctum cimices necat, & pulvis butyro miítus mures, Scopo/zo tefte. $. 133. $7 quarumdam plantarum [émina ton fatis matura. aut fecunda evadunt , iis. profpectum ,eff. gemmmulis vel fub terra, vel € urentium füpra eam reprantibus, ad ' flabella feu bamulos caulis adnatis. caulium. Sub rerra caules ptarmicee, afteris flore albo & luteo, angelicae repen- BOTANOLOGIA.-.SPECIALIS, DIST repentis, tuffilazinis cet. Supra terram occurrunt tales fraga- rie, ranunculi repentes, quinque folii repentis, pentaphylloi- dis &c. Dantur €? plastee cauffice feu ureztes, vel caule & fo- liis, ut urtice omnes & perficaria ketmiaque urens; vel flore, ut urticafter canadenfis; vel filiqua, ut muniana feu kaviz; vel nucleo feu femine, ut cynosbatus & fpharocephalus; vel radi- ce, ut ranunculus prateníis acris, veficas creans; vel cortice ut flammula furrecta alba. Quando propagatio per femina forfan ob climatis conditionem, aliave impedimenta, non rite procedit, aliter propagationi pro- fpe&tum eft. — Znznas v. g. maximum ferens fruQum flrobili figara cynare inftar velut fquamofum cinnabarini fere coloris exiguis illis granulis in fuperficie confpicuis, vix propagatur in Europa, fed Corona feu fronde foliofa, fupra fru&um, fra- gis odore & fapore fimilem, magnitudine pomum aut pugnum interdum zquantem, infra eundem, & ad latera caulis , ab- fcifía ia terram radices agendo propagatur. Non tamen nifi parum illius fru&us eft comedendum. — Datur & filveflris ar- borefcens foliis aloés tribus fpinarum ordinibus ad marginem & in dorfo munitis, palme affinis conifera mofvatenfis, que a Línu«o V romelia vocatur Flora Zeylan. p. $4. cui in fyftema- te inter hexaadrias monogynias tribuit calycem trifidum fupra baccam petala 5, & fquamas ne£lariferas ad bain petali, unde vinum ab Indis paratur, ^ Utinam retinerentur recepta ufu nomina rerum. gn ATSUR Idde Nonnullarum plantarum [ole radices placent faa vel dul- Radicum vir cedi , ut liquiritium feu Glycyrrhiza, fifarum , daucus, apium, fingularis. fclinum dulce, beta rubra; vel /uavitate fragrantiz, uti fafTafras, caryophyllate , & iridis florentine, violam martiam redolen- tis. "Taceo telephii radicem rofam fpirantem & oleum rofeum R.2 eligno * Peculiaris plantarum odor € vir. 132 PHYSIC/AE PART. IV. SECT. I- CAP. II. e ligno radicis rhodi, non ftipitis elicit. — Coheret in his ple: rumque fapor & odor gratus; uti & in contrario cafu radix va- leriang, & mari veri felium urine fcetore hominibus difplicer, felibus ceu aphrodifiacum placet. Raphani radices fuo /a/e vo latili & acri fé commendarunt , fere ut finapis (éuits cd ta & humectata,— l'umus nicotiange & pulvis mifcetur a qui. busdam addito cinnamomo &c. VIIMPEL A Quarugdam plantarum | cortex. peculiari vi. pradita eff, quà catere partes carent. —LHujusmodi fünt cinnamomum, caflia caryophyllata, & lignea, coftus dulcis, fchacarilla feu cor- tex winteranus, & peruvianus vulgo china ching. — Cortex ce- rafi urendo füaveoler; mali autem lanam & linteum luteo tin- git colore; fimbuci alvum laxat, füber obtarat liquores, ne ex- halent. Atriplex & afà thapfiee fcetida, aut vulvaria male olet, fabina, & iberis nafturtii olet urinam canis, hypericum frutico- fum creticum hircum clet eque ac guaphalim fed coriandri herba & flores cimicem olent. | Sed botrys mexicana redolet recentem flrobilum; myrtus italica caryophyllum; trifolii ve- ficarii virides cucumeres , convolvulus arvenfisamygdala , melo feu cucurbita floreslbo & geranium & mofchum, uti & alcea, oa- lega, fanguiforba & borrago paene cucumeres; coronill& flores poma recentia; folanum fcandens bacciferum caule foliis bac- cisque mures, quare ad capiendos martes & vulpes adhibetur, thya oleum, hieracium amygdala amara, fritillaria cra(fà & ma- Jor cadaver putridum, ut & mufce illi vermiculos fuos infe- rant. Cynosbati folia fuavius olent ac flores, marum herba forti fuo odore efa eft felium captandorum. Cedronella refert oleum fpicee & nardi, fraxinella citri odorem camphorata & millefolium camphore, Hac BOTANOLOGIA SPECIALIS. 133 Hzc fere. T. C. Hoppius notavit, & Linuanus. in Philef. bot. p. zwz. vocat hypericum hircinum, .melonem mofchatum, arborem merdam olentem, ocymum t caryophyllatum, citri, anifi, fee- niculi, meliffe, cinnamomi, rute, flryacis liquidi. odore, Uti fiBres egregii parum feb aut nihil olent, more tuliparum, peoniz, imperialis, cardioalis, helianthi, afleris, granadille, granati, amaranti , iridis, cepisdulg; balfaminz, leonuri, nerii, tagetis , malva arborescentis, ketmiz, digitalis, anemones , ra- nunculi &c.:: ita herbe parve cum floribus fuis odore-'crebro prapollent , uti thymus , rosmarinus, majorana, myrtus, ma- rum, polium, viole, jasmiaum, ocymum, ferpillum, hyffo- pus, fatureja, convallaria, mentha, falvia, origanum, mclifía, botrys mexicana, crocus, lavendula, calamintha, acinos, cha- rnomilla; narciflus citri &c. — Dantur tamen & flores majores, fragrantis odoris infigni cominendabiles, uti. cerei, euphorbiz , acacic, tuberofz, hyacinthi, rofe cat. 62 136 Dantur. flores: diurgi ions calorem: requirentes vnatatzni , aneridiani , ve[pertini, dantur €& noGhurni, foli. caloreni mom feven- tes. propria indole TRAN ad tale igitur tempus vefivitle. — Matu- tini funt, qui flores mane aperiunt,ut travzopogon purpureum & luteum , leontodon, picris , convolvulus indicus, feu rectus crepis, ícorzonera, pulmonaria, hypochceris, hieracium, la- &uca, lavendula, lapfàna. Meriiazi anagallis, taraxacum , mal- va helvula, portulaca, mefembrianthemum, dianthus , fonchus levis, arenaria purpurea. "v/pertzzi onagra anguílifolia, ca- lendula arvenfis & africana, alyffum, nympheea alba, lyfima- chia corniculata perennis, papaver nudicaule, hemerocallis ful- va, lychnis paluftris no&tiflora. —No&urzi f» vel noctu clau- dunt, ut hieracia, tunica chinenfis, ranunculus , anemone , tu- lipa, hepatica, adonis, calendula, centaurium minus, vel folia de- R 3 mittunt Flores diur- ni €£ nocfur- ni diverfi. Florum. du- vutio. 134 PHYSIC/E PART. IV. SECT-- IL, GAP. II. mittunt, ut chamomilla vulearis, cotula, chryfanthemum; vel aperiunt, uti cereus peruanus, mirabilis peruviana, convolvu- lus hifpan. vulgo onagra, lyfimachia virginiana, cretica lychnis. Vid. Siegerbeck de- uyélophytis, aut fragrant validius vel tantum, uti ny&anhes fyringo, hesperis anemone, lychnis tfiodo dicta, periclymenum, cheiri, geranium, lilium album, hyacinthus, tuberofa mofchatellina, geranium mofchatum cet. Liunaus. in. Philef. botan. p. 272. /4. vigilias plantarum vocat tem- .pus feu horas; quibus plante flores aperiunt & claufos ante expandunr. | Flores appellat folares, qui determinatum tem- pus fe explicandi & claudendi obfervant, quos habet triplices I) meteoricos non tam horas obfervant, quam potius um- bram, humorem & preíflionem atmofphere varianrem; 2) tro- picos, qui mane aperiuntur, vefpera recluduntur, obfervando horas turcicas inequales; 3) equino&tiales; qui obfervantho- ras europzas feu equales, climati refpondentes, & velut ho- rologium Flore efformant, quos recenfet p. 27; — 27y. uti in fueviaeos obfervavit. Pag. 88. $. 133. Conf. ejus ZDi/p. de vi- giliis € [unno. plantarum. — Lychnidem no&iflorsm. vulgus vocat Nacbt/cbatten, qus tamen non eít Liuuai ny&tan. thes Jafmini fpecies, nec (crophularia, ut Oeibafiur eam nomi- nat, fed verius orchbir pratew[ir, calearibus longis pone corni- culatis; cuius flores refecti albi & purpurei, in aqua repofiti caulibus per o&iduum odorem gratum fpirant , minus fortem ac tuberofz. $ 137 Brevi tantum tempore florent, unica nocte cereus fu- pra dictus ($. 151.)5 unico die ketmia generis omnis, golli- pium, onagra, cucurbita, pepo, tragopogon, convolvulus, ficoi: des, me(embrianthemum quodcunque. — Alii flores horario, alii aliquot dierum, alii menftruo alii annuo tempore apparent vel BOTANOLOGIA SPECIALIS. I35 vel durant. Ficoides tantum meridianis unius diei horis florent- Nota eft althea horaria, Szunden- Blume. | Horam diei, inquit Linnaeus Philof. bot. p. $9. obf2rvant flores femiflofzulofi & va- rii alii; & f. u2. tempus florendi aliis eft horarium, aliis men- firuum aut annuum ( $. 5 8.), bellis filveftris eftate & hieme flo- ret. E nive eminent flores liellebori, helleboraftri, & Leucoji nivalis. . Flores per fe ficci colycesque non marcefzunt, ícd retinent fuam flruéturam pezczoante fepe colore, ut amaran- thoides & amarantus , quorum calyx flofculos includens, vulgo pro flore habetur, ac nomen inde immarcefcibilium obtinent, & cápfula horizontaliter dehifzir; ficebe, five xeranthemium pa- riter ficcis feu calycis foliis feu petalis non marcefcentibus gau- det; elichryfi genera, ex parte & rofe &c. '' Hefperidibus ci- treis, aurantiis &c. flores & fructus immaturi maturique peren- nant, & fimul adfunt. — Ficus dari triferas menfibus Majo, Iulio Novembrique maturitatem adipifzentes, Lzzzzus notavit in Difp. de Ficu. Indicas vero intra tropicos facile omnes efe bi- feras Pilof. bot. p. 277. VPE. Quidam flores colorem iz aéve mutant , uti lychnis coro- naria rubedinem exalrat, after chenopodii e rofeo fit kermefi- nus, ceruleus fit. violaceus , lychnis chalcedonica florem car- neumin lateriiium, ornithopodium flavum in aurorz rube- dinem, cynogloffum rubrum in ccruleum, orobus filvaticus rubrum in ccruleum & viridem tranfeuntem oftendit. — Fuz16 tabaci aliis, ut thlafpi creticum fit viride & rubrum , lychnisco- ronaria flavefcit , rofa rubra viridefcit, aeque ac fi immergitur in fpiritum fàlis ammoniaci. Florum affines colores & Líoeo autore in- Philof. bot. p. 244 J4. Íepe naturaliter mutantur, ruber, ceruleus & luteus in album. Primi cafus herbas nominat 20, fecundi 20, tertii 8. albus in pur- Florum colo- rir mutatio, €f ortur va- tione folio- rum. 136 PHYSLICZE, PART, LbV.-SEQGT. «7G. A P.. II. in purpureum in herbis 4, ccruleus in luteum, in commeli- na & croco, ruber in eceruleum in anagalli; denique multipli: cem mutationem, ut aquilegie, polygale & hepátice; cceru- lez in album & rubrum, cyani fimillimam, mirabilis rubre in: luteam & albam, tulipz impatiens & anthylli lutez in ru- bram & albam; primule rubrz in luteam & albam, cheiran- thi lutez in ceeruleam &albam. Quz cum non in eodem flore. fingulari contingant, tantum ezcenus huc referuntur, ut aflini- tatem colorum a caufis externis mutabilem, per stheris cu- jusdam fzuacceffionem feu debilitetionem, intelligamus. — Quo ipfo putat, & vires ex parie immusari,. fi ille e colore folo funt metiende, ut rüber acidum, luteus amarum, albus dulce, viridis crudum (mallem . mediocre) notet, 5. 226. 7. c. Flores alias colorati impediuntur humiditate &c. vt virides evadant, ut viola matronalis, veronica teucrii facie, anagallis rubra & ccerulea, aquilezia, lychnis no&tiflora, tulipa, auricula, helleborus mof:hatellina. Multi flores prius prod- eunt in confpectum, quam folia, ut in tuflilazine, pertafite, he- patica, equifzto, croco vernali, in corylo, cerafo, falice, corno, perfica, armeniaca, aino, ulinó cat. Àlia heibo florent foliis prorfus carentes, ut orobanche, corallorhiza , dentaria. biood rundam herbarum folia éolore. pra tant floribus, uramaranthi? tricoloris, rubri, bliti rubi , betze, albze, flavae & tuba] ficoidis' cryftallinz, 'cujus' folia & calis dosi margaritis tit gla-' cie perfperfa nitent. —Sedum arachneum quafi telis ara- nez veílirum videtur. Quedam florent in au&cumno, & fequenti anno demum folia & ecce ferunt, ut colchicum & hamamelis. YEA aq Major vis gemmarum flores continentium eos citius extrudere; quam foliorum debilior videtur, & v. v. ubi debilitas caufis. externis adjuvanda eft. — Colorem rubrum faturatum effe aethere rubro opinor, BOTANOLOSIA SPECIALIS. 137 opinor, cuius fapor acidus vel dulcis a fibus feu foluiori- bus feu mucilasine & pinguedini implicitis dependeat. — Ge- neratim rationes & caufz odorum faporumque experimentis, obfervationibusve accuratis forent dilucidande, duce medita- tione rationali. Similiter & variegatorum florum rationes e glandulis fibrisve fuccum fecernentibus diveríum explorande effent Dantur enim uti florum petsla, ira & folia colorem peregrinumaurt varium oflendentia. — Recenfet Linseur i2 PLi- lof. bot. p. 21. folia albo maculata cyclaminis, acetofe italicz , ranunculi repentis, trifoli aibi, amaranti emarginati ; nigro maculata ranunculi , ficariz , hederacei , ari, orchidum cat. ra- bro maculata ranunculi acris, nymphoidis, amaranti tricoloris, teffellata fatyrii & cypripedii, luteis. pun&ata efula, fubtus ana- gallidis, plantaginis maritimz; linea alba arundinis indice cor- nutz, phalaridis pi& & emperri; limbo argenteo ilicis, buxi, caprifolii, elechomatis. — Poftea addit flores coloris rari, ut primule lurez , alb, auriculz ur(i coccinez, violacez , variega- te; plantas utbraíficam rubram albamque, marrubium album & nigrum; fruftus melonum luteos, peponum variegatos, prunicereos, &c.; femina papaverisalba& nigra; radices dau- ci luteas , aurantias , rubras. cat. $. 139. Pretereo florum luxuricin €? comam peculiarem amelam- Capfularum pyri € bormizi purpurcan aut violaceam, € bratfeani, ut auream feminalium chryfofplenii, item //gzram: peculiarem caracalle, globofam , Jrzgwlaria. miram , aconiti , antirrhini , fritillariae , granadillae , cet. & luxu- riem ob abundantem fàpam, qua vel proliferi fiunt, vel fron- diferi, vel multiplicati, ad quos & pleni monftrofique referun- tur. Peculiare femez fragarie eft ananze & chenopodii mori, quod extra baccam feu in ejus fuperficie fimm eft. — Singulares habentur uti flores papilionacei, ità & capfule (eminales fili- (JFolfü Pby[. Tom. IF.) S quofà- 158 PHYSIC.E PART. IV. SECT. T. CAP. il. quofarum praefertim: anthirrhini vtriusquecaput caninum; ge- ranii roftrum gruis; ornithopodii avis pedem ungulatum; fer- ri equini hoc ipfum, quod nomen innuit; dipfaci fcoparm vitri aut ventriculi repurgandi; colutheze & halicacabi veficam in- flatam; caftanea & datura erinaceum , tribulus | aquati- cus muricem, caffia fiftula nigrüm .cornu, ranunculi ar- venfis ítellam; nigelle caput medufe Ííeu ftelle marine; thlafpi cretici & fcabiofe florem ; glaucii cornu; papaveris fa- tivi caput capillatum; fcorpioidis erucam; falcatae & oryze fi- liqua carnofa faleem; hyofer;s trochiscum, referentes. Tri- folii fübterranei folia in terram abíconduntur, & ex ea rurfus prodeunt. —JZaltberi defignatio plaztarumz 30 filiquarum va- rierates p.757. enarrat, Loti tetragonolobi filiqua eft quadran- gula. : Linnao Pbilof. bot. p. 79. flores laxuriantes dicuntur , quorum par- tes effenriales deftruuntur, quorum tegmentis alios abundantes, alios deficientes habet. lllos dirimit in mulüiplicatos, plenos & proliferos; hos dicit mutilos, corolla fcilicet, qua gaudere dcbe- rent, deítitutos. Illos ab abundanti alimenti, hos a defectu caloris derivat. — "l'egmenta vocat perianthium feu calycem & corollam. Dein p. oy. luxuriantes dicit effe monftra; plenos eu- nuchos femper abortientes, multiplicatos nonfemper; pro- liferos monítroforum deformationem augere. ^ Conf. Hillis methodus reddendi flores fimplices cultura plenos. Murtilatos dicit corolla p. $6. campanulam pentagoniam, violas varias, ipomceam, ruelliam, tuífilazinem anandriam, cucuba- lum, quorum alii corolla inftruuntur. | Eunuchos ftaminibus carentes dicit flores plenos, hortulanorum delicias, quia tan- - tum depa&is ramis vel viviradicibus propagantur; quorum ftamina in petala excrefcere, fepe & piílillum fuffocare air. Rarius impleri monoperalos e. g. primulam, hyacinthum, da. turam, polianthum ; frequentius autem polypetalos e, g. hi- biscum BOTANOLOGIA SPECIALTIS. X59 biscum , aleeam, malvam, cheiranthum , hefperidem, crocum, colehicum, narciffüm, tulipam, fritillariam, lilium, corona- riam, lychnidem, dianthum, filenen, pconiam, papaver, ni- gellam, ranunculum, caltham , hepaticam, anemonem, fraga- riam, rofam , myrtum , cet. Segregat ab his multiplicatos corolla, falvis quibusdam ftaminibus, ut corolla duplici, triplici, quadruplici, quales fiepius aut que in monopetalis primula, datura, campanula, ftramonio , quam polypetalis occurrant. — Notat f. 125. perianthium in flore ple- no non mutari, & corolle polypetale feriem. infimam perma- nere etiam in multiplicibus, ut inde peralorum numerus facile eruatur v. c. in papevere, anemone, hepatica, nigclla, rofa, "Tagetes, chryfanthemum , tunica, malva, aquilegia, cerafus, períica multiplici flore femea peperere. — Negat p. 96. cactum, nympheam & mefembryanthemum effe flores multiplicatos, cum tales evadantabsque ftaminum damno: p. 5v. monet, ca- vendum effe, ne perianthium coloratum pro flore multiplicato habeatur, ut in primulis tribus Tourneforti; plantaginem ro- fear fieri, dum fpice bra&ez. excrefcunt in folia; falicem ro- feam, quando ab infe&tis ftamina aut piftilla deftruuntur, & amenti fquamz in folia abeunt; gramina alpina fieri plena, dum glumz (v. c. feítuce fpiculis viviparis) in folia evadunt, dianthum caryophilleum fpicam frumenti referre, fquamis ca- lycis nimium au&tis. — Luxuriare negat flores verticillatos , ftel- latos, umbellatos , perfonatos feu ringentes, excepto antirrhino, papilionaceos , nifi raro ut in ternatea, coronilla, anthyilide & fpartio. p. $2. €? $5. docet, impletionem fieri vel petalis vel ne- &ariis au&is feu cum exclufione alterutrius, feu absque ea. in aquilegia, nigella, narciffe, delphinio. Duplicantur frequen- tius monopetali, multiplicantur polypetali; illi quidem per la- cinias limbi, hi per petala implentur, & dantur monopetali fimul pleni, ut colchicum, crocus, hyacinthus, polianthes. S2 Com- 140 .PHYSELG4Z PART. IV. SEC T. I. CAP. II, Compofiti flores implentur petalis vel planis, vel tubulatis. Con- ftant illi vele corollulis fiitulo(is, vel ligulatis, vel fiftulofis d.fei, ligulatis vero ambitus, Duos iti "Tourneforto Des flofculofi, illi (emiflosculofi, hiradiati. Implentur ergo veldum radius multiplicatus expellit difcum, v. c. ia heliantho; calen- dula, chryfanthemo, matricaria, prarmica, tagete, centaurea, cyano; vel dum corollule difci clongantur eut & radius fit fi ftulofus in bellide rubra, matricaria fiftulofa, tegere fi(lulofo, ferratule. carduo in avena. Plura de his ibidem dabit $.128 — 131. Rara eft impletio opuli flore globofo, in quo omnes difci lores evadunt radii fimiles ordinariis in am- bitu fterilibus, ut ejus cyma proxime accedat ad umbellam. - Proliferi flores Kho polypezali plenique funt, intra & fupra quos aut fimiles enafcuntur flores, aut frondes, aut fimul ambo vel ex culture mangonio , vel nimio alimento. — Inter hos flo- riferi funt frequentiores e. g. ranunculus, anemone caryophyl- lata.. Prodit autem proles vel e centro feu piflillo, ut in dian- tho, ranunculo , anemone, geo, rofa rubra; vel elatere feu re- ceptaculo (calyce) agoregatorum, ut in bellide hortenfi, calen- dula, hieracio, fcabiofa. Itern ex umbella inferiori prodit fuperior, in periclymeno & thy ffelino; interdum & plures fuperiores, Quemadmodum & poma, pyra, pruna, citrea, intus gravida cerafa etc. ad latera varie connara, &fuper fe iu- vicem duo & 3 concreta, & botryformis groflularie, ribe- - fie cet. quando eorum ubertas in fertili anno. datur; obfer- vantur. A. I750. ex flore helianthi feu. coronz folis, fupe- rius excrevere tres alii flores minores, item fupra tagetem ma- jorem alius flos enatus eft vifus & fritillaria capitata inflar bras- fice. — Cujusmodi varios flores, quorum germina eadem, qua prior , via erupere in dias auras, defcripfi in hebdomadalibus obfervatis Gedanenfibus per 20 annos continuatis, in his & braflcam capitatam 4 aur plura minora capita includentem ; iremr & /— BOTANOLOGIA SPECIALIS. I41 item afparagum 2 digitos latum, ultra 2 ulnas altum, aut & infpiram quafi contortum; cerafa virili mia membro &c. Nec minus radices extraordinarie dantur, uti rapa fativa huma- nz ftatuz affimilatam, aut & manu quafi circumdata, aut in Ípiram circumaéte; polypodium geminam aquilam efiingens, paffinaca in figuram aí(taci propeconformata, mandregora mi- ras figuras referens, & cauli rape nodofe & monítrofz, vulgo Schnorren. Huc & pertinent mire arborum excrefeentig, "vulgo Wetterlüfcbe, & fafciculares in eodem caule flores, feu mulsflores v. c. lilia 30, 45, 62, 102, narciffi albidi, im- periales , bignoniz, hieracium fruticofum caule 4 digitos la- tos 1£ ulnam alto, & in fummitete cornucopie florum plus quam cenirenorum fi(lens; cucurbite repentibus manum latitu- dine equantibus caulibus, multifloribus & capreolis paffim ad- hzrentibus; ramuli corylorum , juglandium, ceraforum quafi ingentes uvas 20. gO pluriumque nucum, ceraforum &c. Plura hujusmodi dabit Happeliur, Valentini in mufeo mu[corum, Ferrarius aliique in Ephem. Acad. Nat. Curiof. Refertur quoque in My/ii amanit. Pbyf. ( Phyfical. Belufligungen?) partie. Xf. p. of. Lipfie natus fungus amanita, cujus pileus fuperne fufcus, inferne lamellofus albus , trium pollicum diame- tro gaudens. Ei in media fuperficieadnatus furfum erat fimi- lis boletus inverfus, ad dextram prolongatus, ubi ejus convexa fuperficies agnata erat inferioris convexitati; ejus diameter tan- tum Z circiter inferioris erat, lamellofa pars fuperficiem hic fuperiorem conílituebat, & in ejus medio furfum curvus pa- rumper pedunculus apparebat, quafi in acre debuiffer radica- ri... Berolini alius fimilis natus fuit, pedunculo tantum erecto carens. Siflitur ibidem delineataejus figura; nec non crocus vernalis, cujus inverfus bulbus innatus erat terr foliis arbo- rum referre fpongiefe, ^— Ejus multe radices deorfum erant $5 verfe, I42 PHYSIC/E.PART. IV. SECT. 1. CAP. M verfe, teque &c in earum medio caulis folia 7 & flores fub tali terra luculenter expiicans, ad quam a2ri aditus non erat prze- clufus. Alius caulis e fuperiori parte bulbi emerferat, unde radices egrediebantur, qui radicum ceraffitiem non fuperabat longitudinem vix dimidiam aflequebatur, & tria ibi folia eff» derat, vix quintam partem foliorum inferiorum longa. Hic poterat haberi pro radice in aére folia pariente, uti arborum inverfarum radices folent foliis veftiri. De herbis S sr I4o petrefadtis Submonendum hic reflat, dar paffrum plantas bevbasque & gemmeir. lapidefcentes h. e. aut petvefacías , aut lapidibus few. imclufis , feu J'perficietenus ita. ünprefas, ut vel penicillo vel celo fculptoris melius efingi non potuiffent. lta ScPbeuchbzerus im Herbario diluv. 644 diverfas plantas lapidibus impreflàs exhiber, quibus alii alias adjungunt in mufeis fuis obvias, v. c. Zw/feu daus les meinoires de Paris. vyig. p. 3653. /7q. & Kundmannus im. varioribus nature €? artis; Sec. D. art. v4. feqq. ubi plures alii citantur. Occurrunt inter illas etiam petrefacte plante, quz phytolithi dicuntur, de quibus varia collegit genera /Z'alleriusiz Mizera- logie claffé IP. de. concretis S. igo , ubi affert ligna, radices, cau- les, calamos, culmos, folia, fructus (carpolithos) feminum, fili- quarum, giandium, caftanearum , ftrobilorum, fpicarumque; affert quoque in terram ira refoluras, ut earum ftructura, for- ma, interdum & cortex clare appareat. — Quibus ita mutatis admixta reperiuntur paílim mineralia, alumen, pyrites, ochra, metalaque. Alia ligna fubterranea parum aut omnino in car- bones mutata reperiuntur. Nec pretereunde funt. plantae ea- rumve partes fuüccino, lapidibus & (abfit invidia) gemmis in- clufz incorrupteque, quales etiám vidi, & alias. commemorat Kundinangus l.c. & D... Nath. Sendelius im hift. fuccinov. corpo- ra peregrina ipvolventium p. 262. [74. €? dab. 8*. .. Lapidefcen- tium BOTANOLOGIA SPECIALIS. 145 tium ratio patet ex diffolutis particulis vegetantibus , lapideis in earum locum fubftitutis. Impreflio nititur lapidefcentibus ad fv- perficiem margis arcillisque. Queratur forfitan, denrurne plantule herbuleque invifibiles, five microfcopice; quz ideo afíirmanda cenfetur , quia ad unam omnes plantz nafcuntur e primordiis in medulla latentibus & vix microfcopio praftantiffimo detegendis , antequam aliquate- nus adolererunt, —Hincenim innumera eít furculorum & fto- lonum quotannis in confpe&tum prodeuntium copia, quorum antea nihil, & in gemmis parumper micrefcopiis patebat, uti in femine exiguo corculum, fi adeft. In polline feminali prin- cipium vitz vegetabilis latet, nullo adhue rWizrofcopio dete- &um, nec facile detegendum. — Cujus ratio e fupra dictisintel- ligitur. Quoniam aqua limpida vitro indita poft aliquot die- rum quietem fundo viridem inducit germinum telam, ibi velut pratum fub aqua enhydrum occurrit, veluti ex atomis viventi- bus concretum , cujus naturam vel tunc non nifi confufe exhi- bent oculi armati. — D. Woodward. Pbilof. Tranract. No. 255. p. 123- /44. microfcopiis obfervavit raateriam terreftrem & mi- neralem in aqua unde: coalefcit viridis materia plantarum alimento ferviens, adheíitque eadem ad radices plantarum in aqua crefcentes more fubriliffime conferve. —— Addantur Hil- li & aliorum obfervationes microfcopice recentiores. Lapidefcere quoque vegetabilia poffunt, eje&is illis ethereis, a2- ris & aqueis, que cohzrentielapidee obílabant. Inclufio per fe patet e circumfufis liquidis deinde indurantibus. Eft enim omnis gemma , & omne fuccinum, antequam oritur, li- quida mufa. Accuratiori vegetabilium cognitioni mirum quantum prodeffet, fi proportio elementorum ipfa conítituentium, videlicet ethe- reorum, acriorum, aqueorum & terreflrium ,. indagaretur. Quod I44 PIYS. PART. IV. SECT. I. CAP. II. BOTANOLOGIA SPEC. Qaod fi nimis difficile foret, fufficeret. prius per éxperimenta chemica explorare fynthetice & analytice, quantum. particula- rum falinarum, fulfürearum, ceterarumque mineralium. & me- tallicarum , item aquearum & terrearum in ipfis contineretur ? Cujusmodi quzdam jam funt detecta; & ad refidua mulro plu- ' ra detegenda ipfa fimilitudo qualitatum fenfibilium , virium & effectuum inviraret. Eít hoc chemicorum in academicis fcien- tiarum negotium, adjuvandum utique prcemiis in problemata , folvenda paffim conílitutis, & fapienter ad utiliora fubinde ap- plicandum. — Senfim enim fenfimque detegerentur principia, a Philofophis profundioribus elimanda, ítabilienda & ad inti- mam regpm vegetanium indolem eruendam illuftrandamque prudenter transferenda. — Si quid reítat confufionis indete&tis v. c. in terra fertili a D. Kii/e//o invelligata: id fucceffu tem- poris diftin£tius enucleandum erit. Ita fubinde plus lucisfe- aeratur ab Hallefo cepta vegetabilium Statica feu Phytoftatica cum Phytometria & Phytonojnia conjungenda. S i SESS NP, P NN SAN WC das. N49 p: 1 N N t] GWo*A 499 STA 145 PHYSICAE DOGMATIC.E BERRUPDSS TV. EDUE PG II 0 IL ZOOLEOGIA SIVE DE ANIMALI R-E GN OQ. ' CoA D XaCOD I. ODE ANIMATABVS.IN GENEF EFE. $.- 141i. ; à uia Zoologia eft fWientia animalium ($. 471. P. 777. Quid fit Phj[), & animalia funt. viva animata ($ 470. iJ. ): Zoelozia breviter bic, methodi legibus obfequendo, j1:55;77- generalis? tenda funt omuibus azgimanutilur commuzia, ne deinde crebra eorum & tzdiofà opus fit repetitione. — Qua univer. fis finzulisque animantibus communia funt, tradenda funt in "Loologia generali, uti fecimus in Biologia & phytologia gene- rali ($. 476 fg. & 511 z4.). Eft iraque generalis Zoologia Scientia eorum, quia cunctis infunt animalibus, vel qua de univerfo animalium genere tenenda funt. A qua differt fpecia- lis animalium ratione deftitutorum praditorumve ($. 470.77). De omni animalium genere tenenda funt non tantum, quz quibus- cunque animalibus infunt, aut ineffe poffunr, fed & ea, quz sni- alibus , qua ralibus, in genere disjun&liveineffe poffunt. Pro- ut in Oatologia generali quoque de fimplicibus & compofitis, de fabítantiis & accidentibus , item de relationibus eorum cau- falibus &c. agitur. — Generatim enim & quotuplex animal effe poffit fciendum eft, etfi fpecierum tractatio fuo refervatur loco. (UVulfü Pbyf. Tom.IF.) T- Prz- Conimunid plantis ani- mantibus- ques 146 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. I. Premitrenda quoque eft definitio & appellatio generum fpecia- tim excutiendorum deinceps. $. 142. Cumaniralia fint res viventes (S. t4 1.) : quidquid de viven- tibus in genere offenfum eft, inc[fé quoque animautibus debet. Non poflunt igitur non animalia quelibet gaudere organis vitalibus, quibus capiunt alimenta, inde fezregent & forment fibi utilia & convenientia, ejiciantinutilia, iraque nutriantur, tracheis a&- rem fpirent, crefcarit, adolefcant, & perficiantur ad fobole- Íceiidum nacareli inftinctu ($. 449. P. 7/4. egg). Hinc & fe- xus genitaliumque diverfiras, & impragnato ovarii, feu po- tius ovuli, in plerisque animalibus non minus dabitur, ac in plants. Nafcentur, vigebunt, egrotabunt, propagabunt fuam corporum: fpeciem animalia, aeque ac plante vitalibus or- ganis 2d unicum agendi modum reftrictis ($. 535. P. Z/I). Prout de his omnibus experientia omni dubio major proflat *ibivis terrarum. Erfi hec communi fcopo & ufui infervientia organa feu inftru- enta viva & naturalia, fimilitudinem inter fe habent indu- biam; non tamen defunt & in communibus his organis, que . diífimilitadinem una inferunt. Prout proprie ora in vegeta- bilibus feparata non dantur, fed pori omnes inftar orificiorum funt, & funGtione cffumendi alimenta, & exhslandi fuperflua inutiliave fimul geudent. — Hinc & hujus diffimilirudinis ratio eít ferutanda. — Que quia ex effenrie. diverfitate refultet, evol- venda ante omnia erit animalium effzntíia & natura. Thom. Campanieclla Phyfiol. c. 9. art. z. fant plante, inquit , ani- malia immobilia feu immota. . . infunt illis radices quafi ora, €audex ut venter, ratnii trt brachia, frondes ut pili, cortex ur co- rium, ac intus funt fibre nervique plurimi, pleni fpiritu, ac vena facco plene, deinde interius os durum quibusdam plenum medulla, DE ZOOLOGIA GENERALI. 147 medulla, qua nutritur... Intimo cortici fubfunt vens ac nervi, pleni fpiritu, ipfarum anima... Pars tenuis plantarum & bru- torum dicitur anima, eo quod animet. Foris autem fpiritus efl, h. e. veatus & acr. Sed quia fpirat & flit in movendo corpore; dicitur fpiritus, ac manet ficut nauta in navi in fua domo. .Seuriunt ac vepcraat plan , cum feparent utile nutri- mentum & fugant, quod illas delebar. — Letzntur pluvia poft z(lum, atrollendo comas & revirendo. Habent amicitiam mu- tuam, marem & feminam quedam, patiuntur apoftemata & vermesfunr animalia, Nec vormes fierent ex rebus non fen- rentibus." Vegezadio fizri nequit absque fenfu tactus , ut bene Pythagoras... Eduntípinas, piles, aculeos, quibus armen- tur ipie aut earum femina. Vies debiles & cucurbite pa- rant fibi manus aunulofas, quibus comple&ntur fulcimegta. Hedera quoque bzrbas emittit, porofitati cuilibet infizendas. Hec cap. X. art; 5. univerfitati fenfum ineffe, ita probare nititur, quia animalia fentientia ex non feniientibus elementis fieri non potuiffent. — Perfe&ionem opificii divini poftulaífe, ut quodli- et tanto fznfu dotaretur , quantus rerum confervationi fufficit in fimilitudine, qua Deumimitantur. —Fruftra illis datus foret appetitus effendi (cupiditas vivendi), nifi noffent res & quid profit, quidve obfit fuz vite. — Sentire ergo alias magis , alias minus, prout opus habent; amere viram in bono przcognito, ne.corruat opus Dei... Non omnia indigere organis ad fen- tiendum; liquores & vapores tangendo fentire. —Plantasjüxta f? habere alimentum, nec neceffz effe; ut ea longum quaerant, & longinqua fentiant vifu, auditu cet. — Senfum non effe orga- norum , fed ipfius fpiritus cujusque fui ac principiorum rerum ;pfarum. Ideo cuique elemenro tribuit potentiam , cognitio- nem & amorem, & omne egens naturale dicit agere propter fi- nem przcognitum. q N Enim 34 a b] BIIYSICJE PART, IV. SEG T.I. GIA P. e Enim vero patet ex his, acrem hic dici fpiritum, & pro anima S m accipi, quod nullo j jure fieri poteft, nifi corpoream & mareria- lem fiugis animam, qux fentire nequit. — Neque enim fentire eft obfcure percipere , neque appetere utcunque, niti & conari quidquam, fed fecundum przviam claram perceptionem , cu- jus fibi agens eft confeium. — A&rem vero pro anima vendi:a- re, eque eft ineprum, ac animam dicere calorem- vel ignem, vel.rerram, vel aquam. — Aliquam fpeciem haber, quod dicitur de tatu: que autem evaneícit, fi attendis , hic tactum non no- tare fenfum h. e. claram percepuonem attcCtus, fed proprie proximam collocationem feu nudum contattum, quo & lapis lapidem & fagitta fcopum conüngir,fine ullo fenfu. — Merus e(t abufus verbi, fi liber dicatur fentire alium, aut, calamus, quando alium attingit, aut ei adítat. vel adjacet. ar eífet anima, aqua etiam foret animal, & omnium maxime atmofphzra, & quid non? cum in omnibus corporibus aliquid acris fluidi aut fixi detur. — Itaque nihil foret inanimatum. Longe petita comparatio partium plante & animalis, vire com- munionem indicat; non vero fufüicit ad animam ipfis vindican- dam. Vegetatio quidem affumtionem & fegregationem nutri- menti aliquam infert, unde ad fummum quidquam fenfui & apperitui fimile concludi poteft, non tamen ipfe fenfus ,"appe- titus, & affettus Leritie, amicitie mutue &c.— Habent equa, acr, ether &c. communem fluiditatem; neque tamen «ther eft aqua &c. — Multz res funt affines aut fimiles, neutiquam vero ezdem. Vermes nunquam nafcuntur ex planta, ligno aut lapide, fed ex fuo femine animato. — Id quod hoc feculo Campaniella non aufus effet proferre, quo compertum eft, viventia non nafci nif ex viventibus homogeneis, ne minutiffimis quidem vermi. culis exceptis. — Formatio ftru&ture, armorum cxt. ne in ho- - mine DE ZOOLOGIA GENERALI, 149 - mine quidem a diftin&a vel clara pendet. precognitione, fed a vi divinitus ordinata fic, ut in momentanea haud clara per- ceptione & conatu agendi, eidem refpondenre , ratio formatio- nis naturalis contigeatur. ^ Quia rette dicitur fznfus non efle organorum, fed fpiritus feu auime, ea autem. elementum vel elementorum aggregatum effe nequit, per Pfychologiam, & quia alias nihil moreretur eorum animalium, cui aér inflare- tur; fruflrra contendirur, omnia elementa fenfu gaudere, & quidquid datur effe animatum feafu ta&tus & appetitus avería- tionisque cum phenomenis corporeis vis movendi fulIiciat, nec quidquam amplius i in illis reperiatur. Principium viventium formale, eorum formam & ftructuram con- ftituit fabricatve. Quare cüm corpora viventium fintorgani- ca, principium forme eorum deber effz c; ergamopwa przdi- tum, qua fibi ftruat naturaliter viva organa agilia fuo fcopo ido- nea, & cum fuo corpore fucerefcentia. — Vis telia organa pa- -randi ideo fupernaturalis dici nequit, quia ex vi preexitfenticm fubílantiarum elementarium ea tantum fabricat, earumque vim dirigit ad obtinendum a Deo propofitum fibi fcopum. | Noa producitur quodquam in illa organorum vivorum firu&tura ex nihilo , non fabricat ea ni fi fucceffive alia pott a alia conjJungenrdo, poteft de: .& fofpeudi ab alia finita vi pari eut mojorr, potet abzrrare a firuchura optima, poteft organa fua eourire & alterius elaborare. — Horolegiopeeus Cone fabricans ho- rologium confzius fibi plene & memor quzdam fimilia fabricat organa, fed mere mechsnica, cum ipfo nec aduléfcentia, nec - feneícentia, nec nutrienda. — Principium vite divino beneficio facilius & melius multo corpora organica eaque viva flruit, quzartifex quafi mortua fabricat, qualicunque imitatione. Hip- pocrates illud principium in genere dixit impetum facizur, quod recentiores medici ftimulans eodem fenfu dicunt, fed explicare non audent. Hig patct, principium vitale effe debere organo- 3 peum Que ft er- fentia am - «ialis? £$90 PHYSICT PART-TV.-SECT. T1, CARE. peum non tantum automatum vi infita motum, quod & in ma- chinis elatere intenfe aliquamáiu agere poteft. $. 149. Quonam animalia funt viventia animata (S. 479. P. III.), ila effe nequeunt, nifi corpora habeant organica, ea- que viva; G mii rs infit ac prefit anima, fentiendi predira facultate (S. 455. 22. féq.), ut fe mutuo perficere potlinr, dum COLD anima fervit, anima vero cor pa regit. Animan- tur enitn ab anima illa viventia, dum zb illa moventur & re- guntur fapientiffimo Dei numine. Quod quia nen fit, nifi quando anima motuum rectrix illisineft; & ceffat, dum anima abillis fejuncitur, experientia magiítra: primum, quod anima- libusinefle deber, & fine quo effe & concipianimalia nequeunt, ideoque effzntia animalis eft copulatio actualis it cum con- veniente fibi corpore vivo; feu «zio aximue Xy fui -covporzs ($. 9553. Pfychbol. emp.), [d aurem corpus vivens dicitur, quod anime fingulis rautationibus maxime confenteneum eft fervitque. Nifi dar poffet anima, -fineulis corporis viventis muraticnibus fentiendis par, & corpus vivens animi defideriis attemperan- dum refp penturumque , nifi coujungi ambo ita poflent , ut inde fiatunum, vel ut uniantur, nec effe nec concipi animans poffet. Inde ipfa dio actualis & .durabilis utriusque conficit animal, ER extirurum , quemdiu vpio erit falva, & periturum, fi- mul ergue unio utriusque tolietur & ecílabit. — Pariter ac plan. ta conítituitur principio vegerationi$ , quod eft imonas veceta- tura, junCto unitoque elementis ipfi parituris vel conformaris. Uii hzc jun&a iaformant plantatn ($. 45 1. P. III), qux ve- geratur; ita anima fuo corpori unita informat arimal, qued enimatur ab ea. — Sicregit navem gubernator, quando eidem ineft , apteque gubernaculum tra£tet..— Qoo abfenteanr male " fe ge- DE ZOOLOGIA GENERALTE Yjr fe gerente, navis facile perit naufragio. —Ferrunr ope ignis fscam uniri. luce, urit incenditque, quod per fc folum nequit. $. x44 "uima qualibet gaudet vi fmtieadi fibi profieua. mec we, que ipfius eff natura. Avima quippe non eft elementum nu dum ($. 465. P. //I.), nec monas vegertativa rantum ($. 449 /. ilid.), eifi quadasotenus fenfuüi analoga ($. 45 1. 22/2.), fcd gau- det facultate habitucae loco movendi, Clare res fingulares & per- cip iendi & interhofcendi objecta fe af&cientia. ( ($- 465. P. II1. Pb & Pfycbol. exip. $. 65. 67)... Quae cum fit vis fentiendi, , five efthetica, confpicuum eft, animam quamcunque effe vi fentiendi fibi expedientia fingularia, nec ne, pradiram, feu es- fe monadem feníitivam nere aut ft mavis, individua fui finis caufa ($. 664 feq. Logic.) fintienteu: quia qualibet vis continenter id agit, quod valer, alias non futura facultas (uis par actionibus , id eft alias ne vis quidem nuncupanda ($.722. & 723. Oztol.). lila ioitur anima eft.natura. Ideo quia quod- vis animal anima gaudet ($. 470. P. Z//): unumquodque ani- mal gaudet vi fentiendi, & eft fubflantia feu vivum fentiens. Senfus univerfe mon offert anime nifi prafentes rerum mutationes fui caufa obfervabiles; — Que quia multiplices immo omni- | modas continent determinationes , quas finita vis fingulas ca- pere nec fimal, nec in ferie fua valer, plurima ia unoquoque exiftente re fingulari obvia conjun&im fenfa ejus confundun- tur. Ideoque fenfiones non fant nifi rerum fingularium ea- rumque a&ionum perceptiones clare quidem, fed tamen. ma- gis minusque confufz, quoad ea, que ín obfervatis mutationi- bus continentur. — Obfervatur e. g. fonus, fed quid ille pxo- prie fit, etf clare eum audiens nefcir, £ $ 145. Anima: eft monas. [ese tiens, 152 PHYSICAE PART. IV. SECT..IL CAP. lI, $ 145. Fis anime ^o ume vis feniendi uon efl mifi fimita, |. Eft enim ipfa fentiendi anima monas finita, inde & ejus vis alia; quam finita effe nequit: qualis quia qualis eft fubftantia, ralis eft quoque ejus vis. - Deus eft monas vel fubílantia infinita, quare & ejus vis eft infinita ($. 1007. 75eol. uat. P.1.). Animi Deus effe nequit($. 59 ilid)s idcirco. nec nifi vi finita gaudere poteft. Item nequit anima fimul fentire cun&a, que entire valet, locuplre experientiae teftimonio, LEA non eft nifi fipita($. 857.0 Oztol.), & ipfamet & ejus vis fentiendi, eaque fimul liraitaia ($. 849. go $.. 146. Senf anime Quia anime vis non eft nifi finita & limitata ($. 145 ): eft finira €? €a mon nifi fucceffive alios aliosque flatus capere valet ($. 834. limitata €? Ontol.); omnisque ejus muiatio flztusin variatione limftum cori- appetita fiftit ($. 831./bid). Sed vis anime cuju. cunque. eft vis fen- pradita. tiendi (&. 144.): ejus igitur zr feztzezdi eff frgita £9 [imita- ta; ipfaque & fon/io prafezfioque futurorum alia quat finita, fuc- ceffu temporis alia & alia capiens, cupiens, £7 /ifata, aliquid tantum eorum, quae féotiré poteft, uno actu ches effe ut- quit. Yd quod & experientia fatis confirmat. Quatenus alia. cu- pere deber, alia minus , apperitione pra.dita fit fenfiriva & aver- fatione oportet, ratione prafenforum feu future fenfionis. Anima dicitur perceptione pravidere, quatenus fibi videtur eam hsberepolffe, —Prefznfio igitur eft pizvilio perceptionis, que videtur haberi poffe. | Quod plerumque contingir, dum ali- . quid &jus fentir, quod plenius fentire nititur; Sepe & prate- rita fenfio, aur fames fitisye urget ed moleflism hane arcen- dam convenientes quarerefenfiones. — Audiarcus & i//ff. ZF'a]- fim: quoniam auima fibi confcia eft, fine mutatione fitus fui corporis ad aliquod objettum non murari fenfationem, fi fen fationem mutare conatur, fium corporis quoque murare in- tendzre DE ZOOLOGIA GENERALI. 153 tendere debet, & ubi finfationem futuram quomodocunque pravider, eam intendere deber mutationem fitus corporis fui, fine quo fenfatio ifta fieri nequit ($. 486. Pfychol. rational. X Cui prafeafioni fi voluptatis oble&tationisque idea jungitur, co- natus in eam dirigitur; feu tediofe moleftie conatus ab ea avertitur ($. 489. i6/7.). Poft anime ex corpore fuo exces- fum, nil cale ia reli£to corpore obfervatur, etfi foli fenforio- rum mutaciones in iliis excitantur: ne tum quidera, quam imi- tationes partium viventis diffe£tarum fuas coatra&tiones expan- fionesque aliquamdiu continuant. — Neque in vivenris deliquio fim:live alio (tatu przfenfiones ulle fe ex(erunt, aut motus per illas dererminari folitx. — Dum vere vivunt animalia, conatus eorum previa fenfione in futuram aliam tendens, dicitur ejus inflin&ur naturalis h. e. deftinatio divina ad fcopum confor- mata. . * $. 147. Animal preter animam requirit & corpus anim re- /lia iz axi- fpondens ($. 143.feq). Debet igitur & fenfioni anime quid- zi organa quam in corpore refpondere, quod in plantis nondum datur. 4ari delent, Enim vero cum in corpore non alie contingere poflint muta- 4uam vita- tiones, quam per motum ($. 128. Coszzo.): patefcit, zz cor lia feu. ani- poreauinali alia davidebere organa , quam fola vegetationis €? vi- malia. tuia, quippe que anime Ííenfionibus non refpondent, fed funt inanimara ($. 468. P. //IL). . Nullum fenfionis veftigium in ulla planta vel ideoapparet, quia nulla locum fuum depre- henditur mutare, cui eft infixa vel affixa, qua tamen loci mu- tatio nondum eft fenfionis argumentum indubium, cum & fi. dera moveantur , & gravia cadendo, uti guttze pluviz , naturali neceífitate. Anima igitur propria organa dicemus animalia. Fuerunt quidem, qui mimofam dixere plantam fenfiüvam. — Sed decepti fuere inani fpecie, cum attendentibus paulo melius pateat, a preífione quacunque & caloris folaris remorione, ut (Folfü Pbyf. Tom. IF.) U in Eaque vel 154 PHYSICXE PART. IV. SECT. II. CAP. I. in thermometris, illum proficifei motum , & in acacia, inga alisque ($. 127.) Motus igitur talis non eft nifi naturaliter neceffarius. Notandum hic eft, quodlibet organon requirere autorem ad fuum finem illud excogitantem, & conformantem, ut idoneum fit ad eum confequendum, vi partim fua, prafertim vero aliena diri- gente ejus ufum. — Organa nature autorem habent deum, fed non miraculofe vel fupernaturaliter, fed naturaliter vi' finita utentem adorganorum conílruCtionem ufumque. Eum ergo, qui utitur organo, uti anima fuo corpore, qued regit, dum ei ineft unita, pro viribus organi efle ejus autorem naturalem ha- bendum , quando alius , qui id preparet & conftruet ad finem, demon(tlrari nequir. | Sed in viventibus rebus conftat elementa nuda dici non poffe perceptione fufficienti, atit pari notitia ad perípiciendum organi finem, ejusque idoneam ad illum obti- nendum ftructuram illi impertiendam , quam anima fuo corpo- re pro fuo lubitu utens, & in vegetantibus analogo principio virali , fenfu deflituto , cujus vi dirigantur omnia in illis ad fco- pum & ufum, cujus cauffa adeft in mundo, pre(tandum. $.:- 148. Organa auimee fenfronibus minzffvantia Cg rofpondentia fant Jenforia ve]. animalia partim ($. 147.) & commiotzva feu moventia, partim C7 [ponte mo-. precipue feufifera. Exenim anime vis fentiendi eftlimirata & re- 20Ti4. fpondet mutationibus flatus fui corporis (S. 146.). Sed mutatio ftatus corporis fui fit per morum inteftinum totius aut partium. ejus. Uterque motus requirit vim fe fponte fua pro lubitu ($. 146.) movendi, quam quatenus anime refpondet feu ob- fequitur, ultroneam fpontaneamve appellamus. ^ Propterea re- quirit omnis anima mutatio & exfertio vel exercitium fenfio- num, corporis fui organa fponte mobilia, prout anima cupit , quibus plantae carent. Hinc omne animal ultronea vi moven- di fe DE.ZOOLOGIA GENERALI, 15; dife& motu ultroneo gsudere debet. Praecipue autem re. quirit organa fenforia, urpote in quorum murationibus ratio fufliciens continetur perceptionum materialium in mundo ad- fpectabili, vel brevius, ratio fufficiens fenfionum ($. 66. P/ycol. emipir.), ex fenfionibus vero appetitio, averfatio & motus allu- beícens five ultroneus derivatur lege fenfationum ($. 904. feqq. ibid. ). Venia hic prefanda eft vocabulis minus latinis, quando 6572; sivmixo, vel eviiviza dicuntur motoria, & cidr:zo. fenforia, que Lucre:ius fenfifera fuo errore dixit, cum tantum objctta fenfuum offerant anime non fenfum. ^ Sublato igitur erroré fenfifera dicuntur, quoniam mutationes in fe motu. excitatas anime, fenfui offerunt & exhibent; vel efthetica, |^ Motoria feu movendi infirumenta gaudent quidem vi motum receptum deferendi ad animam, porius tamen aliena vi moventur ideo- que quoad animam pro libitu mobilia vel mobilifíima dici pos- fent. — Hinc latinius dici poffet, organa anime miniftrantia feu animalia effe mobiliffima, aut pro lubitu mobiliavi anime, & fenfifera fcu fubülifimos motus illi offerentia, ut fenfu. per- cipi queant. — Poflet quoque dici, anime organa effe zfthetica, aut latine, infirumenta vel minifteria anime effe fenfifera, vel miniílros & farellites ejus effe fenfiferos, eosque duplicis gene- ris, fcilicet offerentes fenfibilia, & referentes ejus fenfa, vel exferentes fenfata; aut mini(tros adjutoresve fenfionum & libi- dinum, ideoque & inftrumenta fenfionum & allubefcentium (allubentiae feu. cupiditatum ). $4. 149. uia animal requirit prater orcana vitalia etiam ani- U;4e AgH0- mata ($. 147.), zzterzofci auimala plantis ron poteft, uifi per aui- [catur ani- malia infivugenta eorumque ufui... Cum. enim proprius orga- za? norum animalium finis & ufus fir, ut obeant minifleria & fint CE CONDOS miniftri 156 PHYSICAE PART. IV. SECT. II. CAP, I. miniftri anime ($. 148.): ubi obfervantur in vivente organa animata, ibi non nuda planta, f?d animal detur neceff2 e(t. In- de & obfervato ufu organorum animalium, indubie concludi- mus id, quod utitur organis animalibus, non effe nifi animal. Quia vero animalia inftrumenta, vel funt fenfionum, vel mo- tuum fpontaneorum (3..148:), ubi vel fenfum dari obferva- mus, vel motum fpontaneum , feu per fefe pro fenfu & lubitu variatum: ibi animal viramque animalem efle nulli merito du- biramus. Ubi fenfus non eft confpicuus, ibi is adeffe conclu- detur e motu ultroneo obfervato, feu totius corporis, feu par- tium ejus quarundam. Contra ea, ubi nulla dantur organa animalia, ideoque nulla fen- fionum veftigia, nulla cupidinum & fpontanceorum motuum, ibi animal non eft; fi tamen vitalia adfunt, eft vegerabile plan- taque. [raque cum nulla planta per fe & fponte moveatur, multo poiius quelibet immota perfiftat, ubi nata eft, dum vivit, nulla placa fentifcere , nulla concupifcere deprehenditur. $. 150. Quid fit in- Iucitatio, Regung , vocari poteft fubtilis compulfio ad eitatio ? fenfibilem motum. . Dicirur autem fübtilis, quando ejus caufae in fenfus non incurrunt, fed ratiocinando colüizende funt. Ita (übtilis e(t ex - & concitatio ferri, qua admovetur ad magnerem eique adhaeret. — Subülis commotio plantarum, qua earum flores aperiuntur & expanduntur, aut & flores, pericarpia, folia vel ramuli fürriguntur aut demittuntur feu declinantur deorfüm, ut modo vigilare, modo dormire videantur ($. 136.). Rario ejusmodi iacitationis alia eft interna, quarenda in vi viventi infira; alia externa, in vi movendi aliarum rerum delitefcens. Gitn»ngus Quotuplex Duplex. dari poteft incitatio, vegetalis €? animali. Tilà fit incitatio? in plantis occurrit , feque exferit in earum propagatione, nutri- . tione DE ZOOLOGIA GENERALI. 157 tione, vegetatione, incrementis, florefcentia, fructificarione, fructuum maruratione, & interitu feu diffolutione. Hac vero ita connexa eft pra(ertim cum motu animali, fecundario cum fenfione & cupidine, ut eidem (uccenturietur, & vi propria miniftrer pro anima lubitu. — Quia illa occultius allicit alia, & portulaca, qua adrachne agria graecis , latine illecebra vocatur, poffet illa hocce cafu illecebra aut fympathia, in adverfo fuga feu antipathia nuncupari, communi autem incitationis nomine venire. Fc autem recentius ;rritatzo, Reitz, dicta fuit, non pro fola incitatione ad: motus virales confervandos , arcenda ve- ro eidem moleftia, uti canis ad iram & hirriendum, (ed quoque ad fübtilem motum quemcunque anime confenraneum offeren- dum, : Quatenus irritatio eft corporea motus praítatio, eate- nus non ab anima pendet , nec ultronea & fpontanea, fed natu- ralis eft commotio partis animalis movendi vi infita facta. Quemadmodum excitario e ftatu quieto fit, ita. incitatio ad. ftarum convenientis motus, & conciratio per caufas complures. Que licer generarim de cunctis corporibus dici poffint, hic tamen ftri£tius ad viventia applicantur, ita quidem, ut incitari dicantur vegetantia per incitamenta tanquam rationes internas & exter- nas, tanquam caufas. Animalia autem irritari dicuntur irri- tamentis internis externisque, non qua animum tanrum, de quo Pfychologia exponit, fed & imo pouífimum quoad corpus ejus- que motus edendos. 6 r$2X Incitationes vegetabilium etiam fuperfunt extra. patriam. Quourque ac obfovvantur im quibusdam , €? in flatu. deffvuélionis. — 1m. Phi- pateat inci- lof. bot. p. 176. Linmeus ícyibi: plantee auctumnales virginicae tatio veze- florent (in Suecia) letiffime Seprembri & Octobri, cum atus tabilium. fit ipfis in patria gratiffima, ut difficillime femina maturant. Brumales plante capenfes (& in Suecia) grato calore ad floren- dum füb ipfà bruma provocantur, dum alas in earum patria U:3 regnat, Quomodo fola irrita- tio perfpi- ciatur ? 153 PIYSICJE PART. IV. SECT. LL, CAD. I. regnat , alias ipfarum flores fruftra proliciéntur. Vernales alpi- ne omnes, cum in alpibus hiems excipiat ver, vix guftata &ftare, adeoque citilfime eflioreícunr. fructefcunrque. — Quae ifla inciratio indolis plantarum patrie, non minus extra patriam in ipfis dari poffet, nifi caufis & rationibus niteretur in fenfus haud incurrenübus? Qui fit, ut odor herbarum vel ficcatarum ro hygrometro meteorologico adhiberi potuerit ($. 127.)? Omitto alia ibidem adducta, ut notiffimum iilud vini phencme- num in memoriam lectorum revocem, quod fermentefcere conflat, quando viris floret, & quando vindemiz fiunt , nulla re fenfibili admifta, Eft igitur vegetans occultis viribus inci- tabile ad motum quendam naturalem & inteftinum, cujus ratio tempori quadamtenus eft innexa. Antipathiam, quam dixe- runt & obfervarunt multi veteres, quatenus etiam nunc inter plantas quasdam obfervatur , in hunc latentium incitamento. rum cenfum eíTe admittendum, nemo infitias ibit, etfi ratio il- lius acutioribus interdum innotefcat idonea conje&tatione, Aliz plante alias fua vicinia, umbra promovent & adjuvant, aliis vero nocent, alimenta, calorem, pluviam illis praripiendo. Quod luculentz frequentique in horüs exemplis obvium ple- risque adultis, ulteriori exemplorum commemoratione non eget. Sibimet ipfi enim quilibet, quz innuenda effent, facile in memoriam revoeabit, $. 153. Similiter irvitatio in amimalium corporibus vita jam pri- vatis obfervatur. — Yam capite truncatc aves corpore vehemen. tes edunt morus; anguille partes dilecte aliquamdiu fe moti- tant. Cor animalis exfectum, v. c. carpionis aut alius pifcis, fatis diu fuam profequitur fyftolen & diaítolen, quamvis fub. inde tardiusrepetitam. Inteítina mactatorum animalium mo- tum tonicum, dum calent, continuant. Gravidarum cadavera ob dif- DE ZOOLOGIA GENERALI. 139 ob difficilem partum extincta, interdum aliquot horis eut die- bus poft mortem fetum exclufere. Hanc partium multarum animalis irritabilium & nec irritabilium indolem diligentius perfcrutatus eft illu(tris Herz: varios ea in do&trina na&us partim adverfarios, partim adílipulatores feClatoresque. De quibusdam partibus sdhuc diffident non- nulli in «teris fuffragantes: in quibus accuratiori examini ii lo- cus eft relictus. $. 154. Irritatio zon cff fenfto , zec irrztabilitas facultas fentiendr. Irritatio- Irritatio enim in quibusdam corporum animalium. partibus lo- se iz ani- cum habet & fe exíerit, quando fenfus jam ceffar defiitque, pali a feuifu vel fi mavis, quando anima a corpore fuo eft fejuncta ($. 15 3.). /ouge dif- Accedit, quod paries irritabiles non fint organa fenüendi, fed f. vitee corporez , anatomia tefte, & quod irritatio , tamquam nu- dus impulfus ad motum fübtilior, & ortus inde fenfibilis con- traétionis & expaníionis motus ($. 15 1.) fenfio effe & dici nül- lo modo potlit. — Manifeftum igitur eft, irritarionem toto ccelo differre a fenfione, nec irritabiliratem effe poffe facultatem fen- tiend. — Cui & hoc addi poteft, irritationem illam partium in animali dari & operari anima inícia & invita in fomno profun- ditlimo , ftatu apopleélico, epileptico , comatis , letharei, fuffo- cationis, catalepfis. In hos fines ergo & ut in "(latu füffocatio- nis , fubmerfionisque revivifcere animal poffet , fapientiffimail- la animantibus eft adjuncta. Nullum igitur prafidium erroris fui reperiunt, qui animam te- mere materialem , aut motum animalis admodum fubr;lem di- cunt. Perfpicuum enim eft & omni dubio majus ,. vel fubilifft- mos motus, quos in corpore animali offendimus, non nifi vitalibus organis momentisque accenferi poffe, $. 15. - Sen[oria ín - terna €8 ex- terna fenfa- tioque. Fibrille fuc- culente «- there. plena. ^ 160 PHYSIGAXCPATI. IVX.fSEGOGIDISGAD..I Soi $5 Quis animal potffimum agnoícitur ex organis fenfuum ($. 149. eq), totandum hic eff, duplicis geaevis. ejf organa. fen- tendi, interga 67 externa, | lnternorum intus latentium ope cogaofcit mutationes intus in fuo corpore contingentes, Ex- ternis autem patentibus fentit mutationes excrinfecas in fua fen- tiendi organa impreffas. Interna fenfione anima fui fuarumque fenfionum inftinctuumque confcia fibi eft fat clare, quanquam confufe tantum. — Quare hec interna fenfio vocatur fenfus fui h. e. fuarum perceptionum mutationumque flatus. Cum qua confcientia confufà gradibus tantum diffecente conjuncti funtin organis fentiendi intimis & medullaribus morus quidam iisdem conformes affociatique ($. 149.). Externa autem fenfione clare inrernofcuntur mutationes in corpore füo per cau(às aut pere- grinas, h. e. a corpore fuo diverfas, aut per fui corporis par- tem; faltern extrinfecus excitate. V. c. fi pzffer canarienfis fuo rofiro cutem prurientem petit, vel pediculos venatur, aut fuo pede caput fcabit, procul dubio id appetens, & ejus fibi con- Ícius eft fenfus ejus. Quia partes animalis peculiari ftru&tura, & propria funftione gau- denres , omnes funt organice, non folüm externe in fuperficie ipfarum confpicuz pro organis fentiendi funt reputande; ve- rum quoque cum his coharentes intime. lmmo he eo ma- gis, quia anima non extus animali adhzret, fed ibi potius in- tus ineffe ftatuenda, ubt omnia externa concurrunt, vel unde omnium origo & difperfio per torum corpus procedit. ldeo- precipua animz io(lrumenta fenfuum effe debent intima quz- que & anime czteris viciniora, quibus remotiora externa fint adnexa. $. 156. Organa fenfaum primzgenia fuut [ubtiles tenfe fiville eetbereo liquore Jucculente intus €7 extus ($. 536. P. III.) , necnon ex his DE.ZOOLOGIA' GENERALI." 161 ex his compofite in tenuem. membranulam cuticüle & cutis. Quando enim funt relaxatee nimis aut rupta & arefactze penitus, definunt eff? fenfuum miniftri, teftibus pilis & capillis aridis, qui diffecari & abf-indi fine fenfu poflunt, teftibus offibus fen- fu deflitutis, teftibus cuticulis mznuum , qua aqua abluuntur, teftibus callis manuum pedumque, qui novacula aut fcalpello fecantur & refecantur, vel prunas attingunt & uruntur absque dolore. Succulentz autem dicuntur non propter aquam alium- ve liquorem extus madefacientem, fed propter fuccum nutrien- tem, & hofpitantem intus atherem animalem , qui fpiritusani- malis dici confuevit. Qui dum exhalavit, aptitudo ad mini- ftrandum feníüi abeft abiitve. Sunt & vegetabii.bus fuz fibrille, fed ad fentiendum & movendas plantas inidonez, faltem ad quafi tactum & guflum alimenti fibi conven:enris apte ($. 45 1. & $39. P. HL). Que in ani- malibus occurrunt, funt his quadamtenus, vel íi id mavis ma- jori ex parte fenfus incurrente fimiles, aut fimillime. /— Intus vero ob mobilitatem & fubitam fenfationem ipfis neceffariam aliquid eft prftantius & invifibile, ad multo. celeriores motus multoque fubiliores recipiendos, continuandos & anim off zren- dos aptum, in quo ztherem fumma elafticitate & pernicitate fua praevalere, merito exitimamus, nifi in phyficis plumbei fumus. $7157. Si fibrillas animantibus preprias dicimus animales , uta Fijrills & vegetalibus difcernantur, erunt ille difcernenda in eas, qua fen- fil; anuipzs- fui & quz motui ferviunt. Has dicamus cicztes vel eitaztes, Mas Jes. funt da- fénfuales. Erunt igitur fibrille fenfaales fübtiles fibrille &thereo- p/ice;. fücculente & primigenia fenfüum inftrumenta ($.156.) ; quas & brevius innmamus per fibrillas fudtiliffimas , üve exquifitifgmas. Fibrillee cientes autem ad motum proprium & inteftinum apte ordinateque fünt quidem praflantiores vegeralibus, fuum tc- tum movere nefciis, per fe tamen ad fenfuum minifterium in- (JFolfi Pbyf. Tom. IF.) X epree 162 PHYSICAE PART, IV, SECT::L CAP. I. eptz. Ideoque fübtiliores vegeralibus & exquifitiores funt vo- canda. Quia fabriliffimz zthere prevalent, & motus veloci- tate fentiendi lonve tardior eft in animantibus , qualis in aére da- tur, in ipfis aér prevalere videmur. Quoniam fibrillae compo- fite omnigenz dicuntur fibre ($. 540. P. //7), dariin animali debent cum fibre cientes, tum fenfiferz, quce ambe itaaugefce- re poflunt folentque, utin fenfus incurranr, & obfervari queant, ad animalia inde nofzenda. Sunt fub ortum animalis fibrille animales utriusque generis tam exiles, ut vel oculos effugiant armatos. — Increfcunt autem paulatim in majoribus animalibus eo usque, ut non tantum nu- dis oculis bene difcerni, fed & palpari raanibus & menfurari pos- fiat. Mejora ideo nomino animalia, quia organa animalibus proportione refpondent, itaque in minutis non poffunt non te- nuia aut invifibilia manere. — Illorum animalculorum ne men- - tio quidem hic facienda eft, que tota inconfpicua manent. $ 158. Quosnodo. fi- INobiltori conformatiome plereque fibre animalium. vege- bre vegeta-. tales fapieuter fianul evadunt agimales:: uti animales om poffunt ler fimul — 0m eff uza vegetales. Indigent enim animalia, qua corporea fiant. anima- (S. 470. P. l7 ) tanquam viventia, etiam vita vegerantium , ler. qua poffent nutriri, crefcere, vigere & fubolefcere ($5. 142.). Enim vero fibrille fibreeque animales debent fimul effe virales ($.1556.), quia non potuiffent omni animalis flatui. refpondere, nifi eque ac vitales créfcerenr & vigerent, nütrirentur & propa- parentur. Oportuit igitur & fapientice autoris animalium confen- taneum fuir, ut organaanimalia fimule(fent viralia ($.1 47.) ; & vi- talia fimul animalia inftrumenta, quarenus id fieri potuit nobilio- ri conformatione nexus vel ftructura. Hoc autem in plerisque fieri potuiffe, ipfo ufu organorum vitalium convincimur. Fibras animales una debuiffe vitales effe, nemo in dubium voca- bit, qui earum genuina gaudet notione. Vegetales vero nu- tritioni DE ZOOLOGIA GENERALI, 163 tritioni & propagation infervientes, aucto in ipfis vthere & acre conflrui etiam fic potuiffe, ut una fen(üi infervirent ejusque appetitui, eundo per fingulas earum fpecies, & advertendo, quid in illisfentiamus aut per illas experimur indubitato modo, Pili autem radice fua ita cum cute conncctuntur fapienter, nut per illum nexum apti fiant ad motus in illis contingentes animz ex- hibendos. - À $. 159. Nervi (ant (albidum) aggregatum feu congeries apta vel compages fibrarum fenfualium ($. 157.), vel funt organa fen- fuum optime conítructa. Sunr igitur idonea ad. fcopum, cu- jus gratia animulibus funt conceffa. — Tametfi nervi non funt nifi materiales & corporei, gaudent nihilominus fua vi virali, ob quam & ipfi vivaces, vegeti & vigentes funtappellandi, dum fani funt ($. 158.). Eod cade nervi in membranulas & cuticulas funt expanfi ($. 540. P. 7/7.), ut harum compaces, Nervi & graecis yeuga. dicuntur, ut latinum nomen non fit nifi grecum, parumper ufu mutatum, unde neurobata funambu- lus, & neurofpafía derivantur, que & latinis ufurpantur pro imagunculis , qux nervis & fidiculis oecultis ita agirantur, acfi viverent. ^ [nde & neurotomia, atque neurologia formatur. Idem vocabulum in plerisque linguis retinetur, utut germani quoque Spaunader ufurpant. $. 160. , Mufeuli fant. congenita compagis congeries fibrarum cientium, vel funt organa motus animalis. Ab aliis dicuntur fa- fciculi ibrarum füucculenrarum moventium. Quia mufculi ftru- &uram habent ad functiones fuas obeundas aptiffimam, merito quoque dicantur inftrumenta motus animalis quam optima. Pa- tet hoc inde, quod illis difciffis motus ceffat. A minuris muribus eorum denominatio eft petita, cum quibus raedia parte obefiori, & extremis tenuioribus quandam fingun- X 2 tur uid fint neroi? Qu id fet mufculi 2 Mufculi unt caro, v Bi suufculls neri dan- fUv. 164 PHYSIÓCJE PART. IV. SECT. Il. CAP. I. tur habere convenientiam, qua figuram, cui tribuuntur tres par- tes, caput, cauda & venter, & qua vitam , qua fimul gaudent. Anatomia demonílrat, cuique motui praflando fuum, aut fi mixti funt, fuos mufculos eff. $. 16r. Ob fibrarum fucculentarum multitudinem coacerva- tam, edulem & nutritiam, haud (ecus ac pulpe veserabilium, smufculi quoque appellautur caro animalium , aut fimpliciter caro, que ideo fücci füi colorem prodit eque conftat ex mufculis ani- malibus, feu ex inftramentis motusanimalis. — Quarecum caro fit fubftantia rnufculofà, parvus mufeulus caruncula vocatur, quod nomen & glandulis tribui confuevit, & extra ordinem ex- crefcentibus carnofis fübftantiis, uti narium polypo, & hyper- farcofi, ceu carni luxurianti. Inde multe be(tiw fünr carni- vore, & homines quoque carne vefcuntur, cocta vel affata, in filvis adulti cruda. : Nonnulli flzictius loquenco caraem dicunt ventrem mufculi, feu partem ejus fibrofam mollem & rubicundam. —Sed indurata, & alba caro, non definit effe caro, & extrema mufculorum ple- rumque itidem comeduntur. Mirum igitur eft, homines a carne fe abítinere credere, dum pifcibus vefcuntur, cum & pi- Ícium carnem vel fcriptura facranominet 1 Cor. 15, 39. Caro vel viva eft, vel mortua, & funt, quia carnem inde dici flatuunt, quod vita careat, ut cernifex qui facit, ut homo vita careat.- Verum quia morticina dicitur caro mortuorum animalium, caro maCtatorum vulgo vocatur. Carnivore beít:x etiam a viva carne fpe non abítinent, modo ea poriri poflint. i $. 162. Mujcu'ie quoque zufimt. nervi. Circumdantur mufculi non tàntum cuticula nervina, autcute e pluribus cuticulis coali- tis, fed & fibre finguli e fibrillis connatis percuticulas & mern- branulas conftant , & fibrillae ipfe non funt, nifi cuticulee, quan- do ut DE ZOOLOCIA GENERALI. 165 do utcylindruli cavi funt formate ($. 556. P. 772): que & fr bra in animalibus ad perfe&tiorem indolem & naturam fenfife- ' ram funtevecte ($. 158. » Fa propier cum cu ticulaz , mem- branule & cutes e nervis conftent in animalibus ($. 159.) Qui mufculos anatomice fcrutati fant , deprehenderunt, nervu- los & in capite coalefcere, & in ceuda, ut ibi fortes nervos unione virium fuarum efficiant fed & v entiem e fibris rucofts & im longitudinem excurrentibus fücculentis conftare, & cuti- culis includi ita, ut nusquam lzdi, conftringi, extendi violen- rer fine fenfu fiepe molefto poffint; prarerea quoque mufcu- los decuffari transverfis & paffim circumdari fibris fpiralibus, quibus mediae , quas ambiunt, conítrinzantur, & coarctentur, aut & intertexuntur, & CUMTS dilatantur , niodo Sd DEOR &abbreviantur. V idetur quoque ob diverfitarém obfervatio- num aliam atque aliam in variis nonfolum generibus & fpecie- bus animalium , fed & in' ejusdem individui muftulis aliis dari pro fcopo motuum edendorum difpofitio conformatioque fi- brarum, prout & majores minoresque dantur, ubi major rmi- norve requiritur motus. Divina enim fàpientia ad multiplices motus animalium iisdem falutarium cuncta quam optimeinftru- xit, ut & augeri & minui conztus & dirigi pro re nata poffet, quorfum eft opus. Conferri hic merentur Zntoz. 2 Leeenbek Epiflole phyfool. in qui- bus fibras mufculares bovinas, elephantis, balene, muris, avium & infectorum obfervatas a fe delineari quoque curavit. Inprinüs pulicis, pediculi, culicis, & exiguarum mufcarum carnis fibras eodem modo formatas fe deprehendiffe teflatur. Qua tamen de ftatu mortuo & diffe&tionis intelligenda funt , fi nihil in obfervationibus pecca'um effe ponimus. — Plurium au- tem obfervarionibus non folum in diffc&tis jam, f:d & viven- tibus mufculis opus foret, cum in ftatu libero, tum & con- ftri&o varieque. Ampedito, ut ea accuraüus perfpicerentur, X 3 Non Quomodo gu eotus mu- Jeulorum feri pofi ? 166 PHYSICAE PART. IV, SECT.. II. CAP. I. Non eft unius hominis omnia & detegere & abfolvere, neque oculorum conítitutio omnibus eadem eft, quare aliis alia vi- dentur. Imitanda & in his effet aftrofcoporum diligentia , cum ad fanitatem, & medicinam pariter ac ad. Phyficam perficien- dam valerent. ME S Motus anu[culorum variis fieri PRAE modis, generatim buc vedeuntibus, ut mufculi eo abbrevieutur € pr olongentu, Jeu dilateutur vel expandantur , & contrabautur. —— Conftat inter omnes, corpora quzvis calore expandi, frigore coarctari & in minus redigi volumen. Dum incalefcunt, ingreflu copiofio- ris etheris eorum partes diftenduntur laxanturque, ut quedam tandem diflluant & liquentur, alia diffipentur in cineres aut calcem. Prima ergo ratio motus mufcularis effe poteft in aethe- ris copiofiori affluxu & effluxu. Per illum videmus, animalia hiemali tempore, quo frigidiores funt mufculi, eo minus ad motum effe apta in tanta conftipatione; calido autem loco aut tempore mufculos effe mobiliores expeditioresque ad fuas fun- &iones cum viteles, tum animales. Quid? quod perhiemem animantia varia immota & velut mortua jacent, alia nimio gelu emoriuntur. lam in nervis multum ztheris continetur , cujus receffu debent coar&ari , influxu & auctu dilarari; itaque prio- ri de caufa mufculi fient breviores, pofteriori longiores amplio- resque. Que diminutio & ampliatio voluminis mufculorum cum abfolvat motum mufcularem: ejus genefis; ita innotefce- re & explicari poreft. Secundo, quia mufculi conflant ex. fibris cavis, fuccum nutritium in venis continentibus, admit:entibus & emittenti- bus viciffim, per fudorem & exhalationem tranfpirationemque: agiliores eff debent & obíervantur mufculi, dum fufficienti humore oaudent, quam dum is eft valde diminutus, exlau- ftusque. lgitar tuncfunt fefli& debiles, inidoneique ad. majores con- DE ZOOLOGIA GENERALI. *167 continentesque motus, ad quos nati funt aptatique. Hincquam: diu cor pifcis ex(eétum humore fuo plenum eft, aut circumfluir, tamdiu continuat fuam fyftolen & diaftolea. Ubi ille evaporat, & füperficies exarefcit, lentius illa fequitur contractio & expanfio, nifi iterum affufà aqua fibre humectantur, ut quilibet poreft ex- periri. Interim ob diminutum etherem retardatus motus, do- nec refiduus ether non amplius fufficit ad illum edendum, vel & cor exarefcit. Aridz enim fibreadmotum füntinepte. Ideo funiculi expanfi in aére & chorda fidium liumore aéris aut plu- via diftenfie fiunt breviores & diffonzaliis muficis inftrumentis, quibus antea confonabant ; ficcando autem rurfus prolongantur. Tertio, ipfa fibrarum & muftulorum flru&tura & natura elaftica multum ad earum functionem valere poteft. Si enim fibre funt quadamtenus complicate , expandi earum plice pos- funt, ut elongentur, vel diftendantur, ut plice veftium, inpri- mis fi duplices fint decruftatim implicate, uti «»«»« Si funt aut fiunt corrugando incurvate vel fpiraliter, vel modo ferpentino ^..—.., pariter concipi facillime poteft, uti vel ex- tenfione prolongentur, vel contractione condenfentur & eva- dant breviores moveanturque & moveant, quemadmodum ferpentuli , hirudines, & vermiculi ceteri fe & aquam movent, huc & illuc fe incurvando & extendendo. —Si tantum cavitas fibrarum utcunque inflari poteft, ut veficarum, itidem contra- &tz. alias movebunt fibre ftringentve. Quarto, fi fibras longas vel circumdant extus, vel & in- tus intertexunt nervofze transverfe, annulares aut fpirales ; his correptis in anguflius fpatium , & intermedic una conftrin- gentur , ut evadant compaéliores fortiores , quam laxate erant, & breviores. Solent enim, experientia tefte, mufculi compres- fione externa minui & cohiberi , folent lacerati coarétari, ut vul- nus coalefcat. Si venulae & arterie per ncrvulos mufculorum fic conftringuntur , ut eflluere tum fanguis, ferum & lympha nequeat 168 PHYSIGUEJPART.IV.;SEGCUDSSGAP,.I nequeat: his quoque mufculus diftendetur, ut quo pleniores evaduntfibre, eo brevior reddatur mufculus. — Taceo ipfam stheris & aéris externi elafüicitatem preffionemque fuis vi- brationibus elaflicis mufculorum gtherem & aérem pariter ad vibrationes incitari pofle. — His icitur aliisque pluribus modis mufculorum fieri poffe motum pateízit; actu autem ubique ita fieri, uti optime potuit ad obtinendum ex affe fcopum, indubi- tatum eft. Quare ubi queritur, quomodo in hoc vel illo : inufculo fic fiar, uti obfervatur2 experimentis opus eft, qui- bus id evincatur. Nec tamen concludendüm, in ornni alio ca- fu aut mufculo quovis alio fimiliter fieri: quoniam plures dan- tur modi fimplices, multo plures compofiti. Experimentis quibusdam patuit, fi canis vivus ita fecatur, ut ner- vus ad ejus diaphragma tendene, conflringatur penitus, omnem tunc diaphragmatis motum eeflaffe; fi vero binis digitis a vin- culo promotis idem nervus coar&tatur verfus diaphragma , hoc iterum aliquoties attollitur fübmittiturque, liquoribus eo com- pulüs, mox iterum omnis ejus motus ceffat , donec obligatio ejusremovetur. Pariter membrailia motu fuo privantur, quo- rum nervi fcifüi funt aut. dilacerati prorfus. — Unde collegere Sturmius P. IT. Colleg. curiof. p. 187. alique, influxu liquidi mu- fculos diftendi in majorem amplitudinem feu inflari qua cras- fiuem, &abbreviari qua longitudinem. — Enimvero Glifomiur & Lower:s obfervarunt, mufculos brachium moventes motu non ampliari in volumine, fed condenfari, arque indurari. Vid. illius Tr. de F'eutric. €f inteftin. c. $. & experimentum ope aque in tubulo vitreo fubfidentis. — In fenili state fepius ex- percus fum vel in le£to, mufculum fure extra ordinem inten fum adeo indumiffe diminutum , ut manu comprimi & reflimui in naturalem fitum. non potuerit ad dolorem diminuendum, fcd totum pedem ita fle&endum & curvandum fuiffe ope ma- nus & mufculorum antagoniftrarum, ut mollefceret, «&in fitum natu DE ZOOLOGIA GENERALI. 169 naturelem rediret. In his ergo mufculis confiriGio eff mani- fla, eque ac in manibus epilepticorum, quorum poliex in posno compingi ita folet; ut vix aut ne. vix quidem aperiri a fortiori viro poffit. — Quibuscaufis ita compingi mufculi netu- raliter poffinr, e $. pramiffoliquet. — Con£. Borcllur de motu auimal, P. 2: p. 22. fq. MayoWw de motu mufcul. T. I1. Bibl. anat. p.564. — Dan. Bernullii Thbeor. mot. mufc. in Comment. cad. Petrop. T. I. p. 297. [44.5 Langrifb. Effay of mufc. moticn. Lond. 1733, & D. Atex. Stuars experimenta e ranis petitaur- gens, in mucuiis sbáominis, cujus fibre parallele apparue- re ut feries vefizularum ininutiffinarum ; & arteriarum dila- tationem & contraCtioneri. A. 1760. Ioh. Lud. Aoycz Med. D. in fpecimine phyfiologico ex- perimentis detectar ait perpetuam fibrarum mufcularium (ho- minis) palpitationem feu ofcillaionem, cui occafionem prz- buit fufurrus in auribus admota auricule manu excitatus, quem ab ea derivandum centuit ideo, quia is reílat, acrejam ad cqui- lbrium dedu£to. — Sed obfervari, fufurrum celare, nifi forti manus appreílione durante, qua interior acr coar&tatur & re- nititur ad equilibrium reítituendum. 'Tremore illo fibras con- trahi & dilatari rurfus, ut in corde & motu periflaltico, nervis quoque abfciffis fuper(t. ^^ Excitari illum ab omni irritatione & nervorum debilitate, & ab ea primum dari impetum cordi & fluidis, necalefcant, & ele&tricitati naturali. — Quee fi fatis com- probari poffet, etheris vibrationi foret attribuenda; quem in omni fibrillarum motu concedimus. 9. 164. ' Si vero dicendum , quomodo anima vegere tnotus tnufcu- Quomodo lares poffit , diffizguendum videtur inter snufculos animales € vi- anima regat tales... Regere animam fuum corpus, nemo fànus in dubium itus sie- vocabit. Regere igitur debet ejus motus, quo cupit, quod fcularer. nifi vi majori naturaliter fieri nequit (S. 148.) 24uzmales ergo (JFolfüi Poyf. Tom. IF.) Y regere 170 PHYSICUE PART. IV. SECT. I. CAP. 1. vegere valet prafenffoze imiineutis fibi e vebus. coggitis oui vel nali , €? sif« forti conatuve fto prefenfion? aut. diffintls praco- guitioni conforinato ($. 146.), qui fi fortior eft. elementis cir- cumdaatibus eam, cedenr illa & fequentur ejus determinatio- nem directionis celeritausque itaque abfolvent motum, quem anima cupit, ipíà vero pra ftare velent, ut equi trahentes cur- rum pro eurigz deftinadione. ^ Animam non poffe carere vi movendi, velex eo inielliei poteft, quia fe ipfam debet move- re & mufculi animales virales quoque funt, ac vitales fno mo- «u agunt, quidquid valent (&. 163.); & quia vis finita pra ftan- tior & major femper involvit minorem ignobilioremque. Ma- jor vis movendi non poteft non comprehendere minorem, & major vis percipiendi minorem. Anima gaudens vi perci- piendi clara, majori, quam quantacunque obfcüra efle poteft ; quoniam obícura conjuncta effe debuit cum vi movendi ad uni- cim agendi modum reftri£ta, anime vis movendi & illam in- cludere deber, & melierem clara fua preferfione dirigendam, ad alias aliasque fenfiones perfe&ionis fuc oratia adipifcendas ($. 146.). Utetur autem divina deftinatione motu mufculo- rum poflibilium ($. 163), qui fieri poteft aptiffime, nifi im- pediatur. lam ne anima facile abuti. poffet rezimine corporis fui contra Dei voluntatem, fuz£ioges orgagorum vitalium , qua ob- fcura perceptione regi poterant, ut e veperalibus conftar: Ae- linquezde fuerunt obfeure precipieudi facultati animae, que ad unicum a Deo prefcriptum modum ageret, qua valet, nec ab eo fponte defiecterer ($. 142.). Sic concipi poteft, quomodo anima foriandis fuis organis vitalibus par & prafit, ne clare quidem Ííenüens eas obícuras perceptiones, fecundum quas agereita-nec aliter debet. — Qua in functione ipfius directioni fubeft principium vegetationis, quo una gaudet cum omnibus externis adjumentis , quatenus ei vis major non refilli. —Con- fentire L DE ZOOLOGIA GENERALI. I7I fentire enim inter fe elementa fua vi infita poffe & debere ad fs mutuo perficiendum & coníequenda omnia bona, quz in mundo per ilia dari debebant, fapientiae fümmse eft decretum, falvis omnibus , que praeterea mundi perfectio quam optima requirebat (S. 1.48.). Hc altera. pars eft commercii inter animam & fuum dns ia- tercedentis , quam facile capiet i pr eg non ignorat piam e manu, vel lapidem e funda projz&os fequi dire&ionem &ve- idc projcientis, & eurige regimen vel equitis caufam effe tardioris velociorisve jumentorum motus, cjusve dire&lio- nis, quatenus regimininihil obftat. Item fi queriur, cur. talis fit motus fa&i dire&tio, & tanta rapiditas rarditesve; ejus ra- tionera non effe nifi e vi regente repetendam, quz hanc non aliam effecit, & efficere potuit, faltem ope concurrentium ad- jumentorum. indidem & altera ratio commercii intelligitur , fenfionis fcilicet prefentis non alius, Neque enim alia, quam talis & tanta commotio eft in organo fenfus excitata, eaque ed animam ita continuatur, ut eam non aliter, quam fua direclione & velo- citate afficiat, feu ad morum concitare nitatur. Cui dum ani- ma re(iftit, fentitque attente, qualis ille fit, unde ad fe defe- ratur, unde extrinfecus oriatur, & quomodo iíla fenfione fi utendum fuz voluptatis caufa, aut moleftiz avertendz vel de- pellende. Motum vero alium motum afficere vel fic , ut minor majori cedat & obfequatur, vel ut. major minori ita refiflat, - ut hic repellatur feu ad quietem redigatur, regulis motus eft confentaneum. Elementorum autem & monadum finitarum vi- res movendi gradu celeritatis & dirctlionis differre debere, evidum eft. $. 165. Ubi mufculorum extrema co&unt in meros nervulos Qui fur 'albidos, graecorum nomine apozeurofis, nervofie extremitates , aponcurofer -Y a vé - tendines- que. Quomodo differre [cu- illi ita differre debent , utà ipfi fenfus differumt , 172 PHYSICAE PART, IV. SECT. II. CAP. I. vel tendines rarius vocantur. — Praftat tamen aponeurcíes ap- pellare mufculorum extrema nervofa, quorum capat dicirur ex- tremum mufculi immotum vel verfis quod motus rendir, fi - omnino non eft immobile; cauda extremum commorum five movens. Per caudam enim motus mufluli fit verfüs caput, dum breviitur: & dum prolongatur a capite cauda longiusre- cedit. 777422: enim funt ligamenta offtum connata, albedine qui- dem capiti & caude mulfculorum fimilia, fed medium fimile pror- - fus continentia, fpifliora gponeurofi & fenfus prope expertia, nifi circumdans cuticula, uti perioftium, oflà circumdans, ner- vea dicenda. Quare tendines fpiffi non tantum difficulter rum- puntur , ut forüifima ligamenta , fed & difficulter vansverfe dif- cindunza", & íenes vix cultro cedunt, licet non fint duri. A germanis dicuntur Z7Zcb/ez, quafi ligamenta linea, a lino Flacbs, diceres. . ldcirco tendines meri potius organa vitalia continentia quam fenfualia aut cientia tantum dicantur. Nervi omnes e cerebri ducuntur. medulla, qui fenfui motuique fpontaneo faltem ad anime directionem formando fübfuünt. In- de fi vel tendines dicas fines muículorum arctius collectos de- vin&tosque,, non tamen omnes mufculi in tales exeunt, multo minus craíTi tendines, tametfi non ubique eadem craífine gau- dent, iadidem proeedunt, aut fenfioni famulaatur, Duplici inftrumentorum genere partes animalium concrefcere & copu- lari deprehenduntur, altero ad regimen. motuum conformeto, altero tantum nexui firmando fine notabili fenfu, etiamfi rum- pier teado.. Offium autem affirmandorum caufa hoc ligamen- ta naturalia concreta efle & coaluiffe parefcit, fi attendimus ad loca, quibus funt agnata, & que ibi fir eorum vis. $- - 266, Quandoquidem nervi fünt organa fenfüum ( $ 159) quorum fünt mi- niftri DE ZOOLOGCIA GENERALI. 173 niftri. Unusquisque enim nervus aptus effead illam functionem Joria oper- deber, quae ipfi eft obeunda. Inde & tota nervorum compages reat ? peculiare organum fentiendi conftitueus, ope fingularum per- tium fuarum tam fübrili motu irritari, & receptum motum de- ferre ad animam, feu eidem f:ntiendam offerre debet. Quare uti inftrnmenta fentiendi interna & exterpa in aniimantibus re- quirebanrur ($. 155 ): ita quoque pro indiszentia animalis fen- foria externa differre debent, uti ipli ejus fenfüs externi. . Uti f»nfus externus requirit fenforium: ita ex eo innato probetur fenfus, & ex eo denegato, negatur quoque fenfus ($. 149). Hinc elucet, fenforia vel eíthereria effe compages tot nervorum, quot neceffarii funt, d differentes illos motus anime zfizrendos, quos clare percipere &illorum ope corpora diverfa, unde oriuntur, fentire fuarum fun&ionum caufa debet. — Nifi illa eminenter iflas commotiones recipere & proferre illico ad. ani- mam pofíznt, inutiles ipfi forent miniftri, ut in ftatu violen- to fluporis. Merito igitur dicimus fenforia, organa fenfuum quam optima, aut perfe&a , brevius organa fenfifera. tu des oI67: Motuum , quos. aiam percipere imteveft , duo funt. ge- Sentiuntur mera proxini 67 vero, eut non fatis latine cicti immediati & wrorur pro- mediati. llli per (2; vel fuomet impulíu & conta&u, mutatio- ximi & re- nem in íeníorio efüciunt, uti dum nervos valide atringunt & sioti. concitant. Hi vero non per fe, fed per aliaintermedia fubtilio- ra corpuftula commota mutationem fenfibilem in fenfiferis nervis excitant, per quos ad animam continuetur. llis ergo ánima non fentit nifi corpora alia füo proxima contiguaque; his autem remotiora quoque a fuo corpore, quorum notitia ipfi eft profutura. Ilis motuscratliores, corporum fuum con- tingenrium fentit; his motus fübriliores corporum fatis diftan- dum fuo, per fluida a remotis corporibus excitatus; & ad Y-3 fuum Et confu e corpora ap- piensa aver[an- dave. 174 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. I, fuum valide delatos, alias non eque percipiendos quam opti- me fentit. Extra dubitationis aleam pofitum eft, animam fentire motus cor- pus fuum attingenres, caloris & frigoris, dolores ex nervorum fuorum ftatu violento oriundos, famem íitimque, appulusque : corporum peregrinorum. | Sed eadem quoque fentit arriden- tia fibi ad corporis fui elimenta, & fuz nutritioni confervatio- nique adverfa. Neque minus fentit motus, quibus dies iu- ternofcitur 2 nocte, vox a fileniio, odorab cjusdc£zctu. — Heec vero fentieridi organa tam fapienter d:fpenfata effe animadverti- mus, ut cuique generi & fpeciei illa fuppetaut , quibus indiget perfectio cujusque quam exquifitifiima, Sp «oS Nec motus tantum ad fe per organa perlatos azzmaje- tire, fed & per illa corporum , uude oriuntur , ad fuum corpus. ve- latiouesn babitunroe debet, fuo vel profuturum vel nocztursan.. Prae- fenfione enim opus eít gratorum & ingratorum motuum, ope memoriz praeteritorum e prafentibus fecuturorum, ut ad alias. aliasque fenfiones enitatur, quas non nififucceffu temporis ob- tinere valet(&. 146.) Equaprafenfionecum progrediendum fit fecundum legem appetitionis averfaticnisque a Deo prafcri- priam inditamque ($. 148.), & fecundum illam corporis fui motus animales regendos($. 164.): neceffe eft, ut corpora quoque-fentiat ac difcernat, unde motus fenfiferi funt profe&i, quo ad appetenda feníui grata fe fponte & organa animalia re- gat, & ad fugienda feu avertenda ingrata itidem di(ponatur fe- raturque vel conniratur vi fua pravalente ($. 144.). — Ope percepti motus igitur una fentiuntur corpora moventia feu ex- citantia motum. Indubia experientia docet , animalia eniti ad querenda & ob:inen-, da fua alimenza, five ea attactu qualicunque, five e longinquo [^ praes DE ZOOLOGIA GENERALI. 17$ prefenferint. — Quod facere nequirent, nifi motu fenfus fuos afficiente ipfa talia corpora fentirent, ad que fuu. corpus ad- movent, aur removent, fi prafeniunt ea fibi cffe nocitura. Plus ergo fentire animalia debent, quam folum motum infen- fuum fuortm organis excitatum, quoad monentur tantum, ut prefentian: corpora illum motum in fe excitantia, & reliqua in- de fecutura , prout fe erga illa gefferint in motuum animalium regimine apto, " 60. 169. : "iter , quem feutire anima debet , motus proximus eff ge- Neceffitas nevalis , i2 toto corpore animali extus € intus , ubi organa [emtten. fontiendi di dantur , obtinezs. Cum enim anime fit regimen fui corpo. proximus ris, opus fuit, ut partes ejus internasexternesque fentire poffet, z;orur zene- motusve in iisdem fufciteros quacunque cauíà interna & exter- ;4/ir. na , fuosquenifus illi fenfioni, & fecaturorum prafenfioni con- formaret ($. 164.). Quod quia fieri non potuiflet, nifi orga- nis fentiendi, ubicunque opus erat, intus & extus gauderet, & motus illa impellentes, eorumque flatum mutantes, perfenti- fceret ($ 167.): generatim oportuit, ut anima impulíus in or- gana fentiendi fua factos illico perfentifceret; fuosque conatus illi fenfioni praefentium motuum , memorie pregrefforum, & fecuturorum prafenfioni attemperaret (S. 168.). Elucet igi- tur neceffitas fenfus motus cujusque proximi in organis fentien- .di intimis extimisque oriundi. LJ $.. 170. | Hic fenfilis (obfervabilis) motus fenforiorum proxi- Quid fit cor: mus generalis, vocatur ?z£us. Virille incurfü unius corporis poreus. t4- in alterum fàltem in unico pun&o impactus contigui (S. 70. us. Cosiiol.). Yn Pfycbologia empir. Wolfiana $. 72. tactus dicitur facultas percipiendi qualitates & quantitstes corporum , conve- nienter mutationi, quam per contactum corporis noftri in eo- dem iz 176 PHYSICAE PART. IV. SECT. IL CAP. IL dem producunt. — Aliis tactus eft fenfus corporum conríguo- rum cuticulas corporis afficientium, | In phyficis ractuseft mo- tus quicunque zzezec in omni organo fenriendi tractando exci- tatus , ad animam ita deferendus , & confeítim delatus, utanima eum fentire & ab aliis difternere poflit. — Quam obrem opus — ^ eít, ut unum corpus proxime afficiat alterum mutetque. Differt anime faculias & habitus fentiendi corporum conte&um, ab ipfo conta&u mutuo, quo animz corpus rangitur ab alio, & hoc viciffim aliud tangit. Hic conta&tus non eft nifi motus a contiguis invicem communicatus (latum utriusque mutans eoque abfolvitur ta&tus vel atta&us corporeus; neutiquam eft fenfus ipfe, fed tantum fenfibilis ab anima, quatenus illum clare- percipere valet, una cum ceteris connexis, videlicet caufis & eifettibus ante perceptis, memoriz etiam nunc obviis, & mox fecuturis inde prefenfione conceptis. — 'l'angere enim & tangi, nifi corpus, nulla poteft res , fcribit Lueretius L. L. v. 304. S i DTE: ; Quodnam fit Organum fenüendi contectum feu contigua vocatur organum — ta&orium, h. e. generatim. gervus. quilibet , €? quavis cuticula tacíus ? zervia fibrarum implexum nervofum involvens,& ambiensfeu includens partes ejus internas & externas, ut pilos &c.. Poffunt quoque hoc nomine venire omnes fierzlle fenfuales 69 membra- nule papillegque uervofg , pili , civri , plumule €? quaevis teutacula edhibita ad corpora contingenda. Quales quia & in ceteris inftrumentis fenfüuum motuumque dantur ($. 162.): ta&us omnibus quoque ceteris organis animalibus inerit. Dici inde quoque poteft tactus is fenfus, qui omnibus inftrumentis fen- tiendi eft communis; vel is motus fenfibilis, qui in quovis or- gano animali datur breviffime fenfus generalis communiilimus, aut motus in animali (ubique fenfibilis) obfervabilis propter contrectationem. Liquet DE ZOOLOGIA GENERALI, I7* Liquet hoc a pofteriori experientia manifef'a: dum & oculus , & auris, & nafus X lingua tactu pariter gandet, ac pes, vcl ma- nus €Xc. Hine nonnulli omnem fenfum dixere non eíle nifi tatum a contiguo ortum, qui quodammodo excuíandi funt, quia omnia fenforia e nervis dcebueruar conílrui, & nervofa elle ac manere, & aliquid nervos eorum afficere, contingere & ciere debet, ut mutauo in illis producatur animadvertenda. Inde taétus primus & infimus, & commitiniffimus eft fenfus, qui tanquam genus cxterorum confiderandus eft, & in cate- ris magis dererminatis ac praílantioribus includitur. /— Quare & hic patet vim fentiendi praftantiorem nobiliorem & fubrlio- rem includere fe inferiorem & perfe£tiorem, imperfc&tiorem ig- nobilioremque, ut plus recte continere, quam illa jure dicatur. In hominibus manus & digiti primarium funt organum ta&us. Secundarium omnis cutis & quidquid illi inhzret , ut capilluli, cirri , pili, lanugo. &c. A Linnzo organa fenfuum dicuntur machine phyfice, inferte ex- tremirati nervi fenforio cerebri proximi, quibus divina arte percipit animal. — Attamen ipfe negat, cerebrum in quovis animalculo dari. Preterea ars fcu facultas fentiendi a Deo qui- dem eít donata, in animali autem finita & maruralis. — T'aCtus organum ait efle papillas molliufculas, figuram imprefíam bre- viaffumentes. Non quidem figuram, fed commotionis indo- lem recipere & ad animam propagare feu continuare dixerim. Quando generaüm de fenfibus fubjungit hoc:. his gaudent plurima animalia, fed non omnia, id certe ad ta&tum referri nequit, quo fj careret animal,careret anima, nec amimel eíle poffe. — Denique ait tatum indicare folida przfentia ex unione. Notandum hic eít, ftrictiori fenfu ab ill. Hallero vol. IV. a4 prel. Burb. Acad. n. 48 1. tactum dici fpecialem lum fenfum, qui in apicibus digitorum, tanquam proprio organo, exerce- tur; refidere illum ftatuit in papillis reticularium nervorum. (Folfi Pbyf. Tom.IF.) /4 $. 172. Cur. tacfus fit wni verfa- lifmus ? guanam jit tacíil Ur e intatíilia? 178 PHYSIGI PART. IV. SPEC'T,'II, CAP.» 1, i Srougia: Non tantum generalis eff tacfus in cunctis organis fea- fualibus ( $. 169. 644.) fed & catholicus omnium animalium fiu univer[alzffmus feufus. — Ecenim fi ulbum animal eo poffet care-- re, non foret animal (S. 144. ), nec haberi pro animáli a quo- quam poffet, nifi tactus organis inflruererur utereturque ($. 149.) Minima igitur & infimi gradus animalia motu oaude- re tactuque debent. Quem nifi exfererent clareque oftenderenr, fruftra pro animalibus reputarenrur vendiarenturve. — Prout igitur omae organum animale raétu deftitui nequit ($. 149.); ita multo minus ullum animal tactus expers dari poteft, & ori- undi inde motus ultronei ($. 148. ). Inhiberi quidem ufus tactus in flatu violento poreft; uti in cata- lepfihominum, Lipothymia & ftupore, fuffocatione fub aqua, rigore gelido, &c. Sicut ob fimilitudinem catalepfin congclatio- nem vocaat, qua correpti obrigefcunr, feu rigidi in eodem (tatu manent inftar ítatuz immoti , & (enfuum ufu deítituti 5. refpira- tione ramen & pulfu arteriarum debili faltem gaudent. | In his tamen vite & fenfuum organa funt confpicua, hzc vero ufu tantum inzercepra. — Eifi igitur ufus fenfuum & motuum ali- quamdiu ceíffare videtur, imperceptibili modo tamen. fuper- eile, & revocari in priftinum vigoris ftatum potcít folerque,: etiamfi quoque viie ufus interdum vix ac ne. vix quidem: con- Ípicuus apparet. — Quia muliis in cafibus organa anim:lia non funt manifeíta, refte tamen adeffe intelliguntur , ficubi iterato atta£iu torum animal movetur, aut ta£tui morus. conformat Íponte vel repugnat. — Tecius fenfus omnibus eft, etiam qui- bus nullas alius, inquit P/izius Lib. X. c. 7. 6. 5124.7 Quae tactu difcerni poffant corporum affectiones taZ- Iz dicuntur, interdum & palpabiles, aut in neutro genere £a- Gia DE ZOOLOGIA GENERATLT, 179 « &ilia & palpabilia (entia). Unde que ;zta&a & impslp:bilia fint & dicantur, innotefcit. — Sic sér quietus intaetilis eft, atomi quoque in aere volantes funt intactiles, quia contingendo cu- tem nullam ipfi imprimunt commotionem fenfilem. "'a&tile nil nobis, inquit Lucretitr L.V. 152, quod fit, contingere debet; & L. I. 455. fin inta&tile erit ... id erit vacuum hoe, quod inane vocamus. —Palpabilia aurem & impalpabilia minus latine dicuntur. $. 174. Quidquid in corpore obfervabile per zncuv[um intatiorium Objetla ta- dutur , id tacile eff 5 fic sempe snotum. infignem in snembyazulis &us. varia. vel papillis zervorum excitare valet (s. fe Datur in corpo- .re effentia, determinatum ejus compofitionis modum inferens, datur & natura, qua eft ejus vis agendi, refiftendi, patiendique, dantur attributa & mutationes. — Sed efientia e(t ractilis, quate- nus ejus compofitionis modus valide in extremitates nervorum cutis agere poreft. [ta ficca internoftimus tactu ab humidis, afpeza infuperficie a levibus, glabra a fcabris, calva ab hirfutis, gravia a levibus, mollia a duris, flzxilia a rieidis, jucunda a mo- leftis urentibus pungentibusve Aic; (Pbyf. P. 1.6.79 — 142.) Corporum attribura taétu difcernenda per impactum in tacto- - ria funt extenfio in longitudinem , latitudinem & craffitiem, ma- gnitudo, fieura, divifibilitas , menfürabilitas partes, partium fitus & ordo; fimilitudo & ditfimilitndo , &equalitas & inzquali- . tas, continuitas, interruprio vel porofias & diflantia aut con- tiguitas, negationem diflanrie notans, mutetio. Ge mutabiliras motus mobilitasque. — Naturam feu vim movendi percipit ani- ma ta&u, qua directionem quoque & celeritatem item qua ha- bitudinem ad fuum corpus graiam ingratamve, dum afficitur nervus eorum motu uti illapfü, vim i refiftendi vel inertiam, quando tantum repugnat alterius vi moveadi , quantum poteft aut debet; vim patiendi, quando alterius motuicedit. Gene- Za raim 180 PHYSICJE PART. IV. SECT. TI. :C'A P. T. ratim obfervabiles mutationes naturales corporis omnes ebfol- vuntur motu, quo maratur eorum feu figura, (eu magnitudo, feu partium fitus, feu locus totius ; omnisque motus non inducitur illi nifia contiguo (&. 1 2 8. Corzol.). Paretigitur & has mutationes tactu fentiri. — Colores quoquea ccecis tactu quadamtenus dis- cernuntür , item lux &tenebre, calor & frigustactu percipiun- tur, tremores corporum, fonum, voces & tonos mvficosconfli- tuentes di(cernuntur a furdis ta&u, ut docui in D/p. de vicario fezfuumi ufu. . Ynipfo quo vifu, auditu, guftu & odoratu quidquid percipitur, eft a contiguis fübtilioribus corpusculis motus pa- pilularum nervcarum efficientibus ita, ut obfervari pollint. A plerisque qcalitates corporum: ta&tiles he enumerantur antiqui- tus a Pythagorzis v. c. Ocelle, Lucano, primarie a&ivz calor & frigus, paffive humor & ficcitas: fecundarie durities & molli- ties , tenuitas & craflities , ariditas, lubricitas cum vifciditate , le- vor & afperitas, gravitas & levitas, acumen & ob:ufitas, rari- tas & denfitas. —— Quibus addi paribiles folent, utliquabilitas, humectabilitas , flexilitas , fragilitas, friabilitas, du&ilitas, mo- bilitas, tra£tiliras , fe&ilitas , fiflilitas , compreffilitas , elafticitas, tenacitas , combuflibilitas &c. $7.32 Quid fit. eie Obfervabilis motus in oris cuticulis a liquefactis fàli- ffur in cor- bus excitatus, delatus dd animam, ut ab ea guftari feu guftu pore. & fa-. discerni poffir, vocatur fapzdus vel guf/abilit. 1n anima guftus per & o? eft fenfio, qua falubritas & infalubritasalimentorum difcernitur. Si fenfum peculiarem dicimus ea quoque difcernenrem, quae tactu discerni fatis nequeunt: guftus erit f2nfus peculiaris oris. Wol/aua definitione cuftus eft facultas percipiendi fapores con- venienter-murationi,, quam objecta fapida dentibus comminuta in lingua producunt. Quam ad homines precipue pertinere liquet. — Fieret autem generalis, fi dicatur cile fenfus faporis ; inodo DE ZOOLOGIA GENERALI. 18r modo fàpor dicatur motus obfervabilis per foluta alimentorum fàlia in cuticularum oris papillulis feu porulis excitatus ($. 127. P. IH. Phyf). | Osdiciturillaanimalis janua, feu id foramenape- ribile, quo alimenta (captantur) affumuntur, vel fi hoc mavis , cui ingeruntur. Organum guftandi proprium non eft nifi inter- na oris prafertim lingues & palati papillutofà cuticula & poro- fa, falia pura vel impura humore diffoluta recipiens non fine fenfili mutatione. Obje&um guítus eft fapor, qui non nifi motus in ore obfervabi- lis; ejus organum eft os, qua cuticulas porofas , caufa efficiens faporis eft fal quodcunque ($. 127 /e44. Phyf. P. III.», fenfus ejus e(t in animaillius clara, etfi confufa perceptio orta e facul- tate & habitu fentiendi, quam & vim fenüendi dicunt. — Quia ta&tu folo etiam oris nihil guffatur, eriam in ore, fiilli infipida ingeruntur: patet guftu fubriliora obfervabilia internofci, quam tatu. Cerere igitur partes animalis, tau vel exquifitifmo predite, fapere tamen nequeunt, fed os tanquam commune organum faporis, fapere alimenta dicitur, quatenus fapida rece- pit alimenta, que fuo fale foluto faporis motum in ore excitant. Peculiaris igitur, & fubtilior, preftantiorque fenfus eft guftus , quam ta&tus, utpote quo & difcernuntur corporum falia, ethere poti(Timum afficientia nervulos fubtiliores, que ta&tu folo difcerni nequeunt. Linz«o e(t organum guítus lingua, & quidem in ea fpongiole bi- bule fparfe, humido folutum attrahentes. .. examinat vero lingua folubilia fibris, affümenda fcu conceffa falutaria, feu vetita noxia. Que fufficiat adduxiffe. $2136: ; "iter fenfus prope umiver[alis snotus proximi , f[pecialis fé Guftur eff peculiaris eff guf/ur. | Animalia enim vivere neaueunt fine ali- fenfur pene mentis ($. 142.), quod & experientia eo comprobat, dum fa- uuicefalis Z5 me X * feu pecu- liarir. Quid faciat üporen cov- fp d porum? 1282 PHYSICIE-PART. IV, SECT. II, CAP. I. me & fiti moriuntur. Quoniam non eademalimenta omnibus profunt , fed alia aliis funt deftinata, &que ac vegerantibus ($. $55. P. III. Pbyf.) animalia plerumque fenfu difcernere debue- runt falubria ab infàlubribus. Is fenfus autem, quo alimenta falubria in ore perfectius difcernuntur a contrariis, eft guftus ($.175.). Guftuigitur omnia animalia potiora difternere de- buerunt alimenta fibi falubria ab infalubribus. Ideoque guítus prater ractum eft fenfus, propemodum univerfalis isque alter ($. 172.). Sedislocum non habet in omnibus orcenis ani- malibus, fed tantum in unico peculiari fcilicet ore, lintrua cjus- ve palato, nervulis, porulis cuticulisve ($. 175.). — Ideoque non eft fenfus generalis ($. 169.). Sed peculiaris fpecialisque ejus partis animalis, quae vocatur os & lingua. Duo igitur dantur fenfus aut propeuniverfales, quibus nullum ani- mal, necejus organis carere poteft prorfus. Omni prope animali deber e(fe os, quo carent plantz , quibus omnes cutis pori pro ofculis funt, nifi hac featiendi vi gaudent. — Plinius L. X. c. 7t. ait: exiítimaverim omnibus fenfum & guflatum efle animzn- tibus. $& i177 Licet certum fit faporem non effe nifi motum obferva. bilem peculiarem ($. 176.) in ore excitatum, quid tamen illud fit in corporibus, quod ea facit fapida, non «que certum eft Phyficis. 74riffoteles de fettfu c. 2. fapor ait eft patio in humido guítus potentia, faéla a ficco. An:ea dixerat f?minarium omnis faporis ab Empedocle dici aquam, quam ex infipida folvendo cinerem ficcum & terreum (b. e. fal alcali) fapidam fieri notat. Infert igitur faporem eíle pctlionem ( motum) in humido oris guftare valentis ficco (propter falem comprehenfüm) foluto fa- ctam. Datur zutem & terra in aqua folubilis, qua fápidam non efficit, nifi fjle admixto. | Cartefíus cum Se&atoribus mechani- cam (iis naturam efünxit , in figuris particularum varie magni- tudinis DE ZOOLOGIA GENERALI. 183 tudinis differentibus, v. g. aque dulcis particulas longas, laves, lub:icas, (alium efTe diverfis fpiculis praeditas, quz punétim fub- eaüt poros medullae nervorum oris; acidas vero oblique fübi- reporosincidendo nonnihil, tenuiores, cedendo RR dulces fua lubricirate fuaviter eos zfficere; fpiritus vini particu las valde parvas altiflime penetrare, & ibi celerrime nervulos movere. 7r. de bom. P.35. 5. 532. Quibuscum parum aur ni- hil extricetur , preftat bobis convenientiffimar faris (acidi) & olei temperiem dicere dulcedinera ( nam acerum oleo mitigarur , a qua receditur vel prevalente vi etherea expandente, vei fàlina contrahente. — Calore igitur fübtili velut pungit profundius & mordicat acritas , vel ficcat falfedo , vel hinc inde agitat amari- tudo. Refrigerant vero falina & conftringunt etn con- trahendo acerbitas, exafperando azíteritas ($3 6 fegg. P. TH. Pbyfic. ). Exemplo fint 1 )piper, sets fisápis 2) vitrio- lum, alumen, 3) abfynthium, myrrha, fel, alo? 4) acetum , ni- trum, limonii,citrifüccus; 5)in immaturis baccis, pomis &c. 6) aquafortis, putrida, galle &c. — Pinguis qvadamrenus referri poteft ad dulcem , uti in offium medulla; & penetrans vini fpi- rituum frumenti, & fructuum, e. g arak, ad acrem occultius tardiusque fe exferentem inebriando forti athere. Ita faporum dzverfitas fep nobi zuüote/cit aeredo, pin ^ Quot fapores guedo, falfzdo, amaritudo, dulcedo qualibeg acidiras, acerbitas, notentur ? aufteritas ($. 177.)." Qu qsidem non ab omnibus eodem modo explicantur & ufurpantur , ob confufionem, que in his regnat, ut eruditi parum difcrepent, a ruditate vulgi in his, & ut regulaufurpetur,de gvftu non effe difputandum. Dulcedine fapores czteri debita temperari poffunt proportione, ut pleri- que ad palarum grati evadant , exceptis putredinis & adüftiosi aui Ment fracidorum &c. faporum. Optandum reftat,, Comparatio guftus olfa- éhurque. 181 PHYSIC/E PART. IV. SECT, II. CAP. I. reflat, ut & falium oleorumque mifcelis experimenta plurima fiant, norata curatius falis & olei adhibiti indole qualitatis & quantitate. Sic enim Chemie experimentis nonnullaiam (fàpo- rum imiramenta, & emendationum ac mutationum fpecimina funt explorata, ut fpes affulgeat, fore, ut & corruptionis fàpo- rum caufze , & remedia non fine infigni commodo generis hu- mani magis magisque in lucem proferantur. ^ Aliqua tamen remperamenti , oreanorum guítandi, morum & flatus oris prae- vii, morbidi interdum ratio in his utique eft habenda. $. 179. Quorum animalium alimenta non. femper erant ipfis tam propinqua & femper obvia, ut ea tangere & ori ingerere poffent , his profpiciendum fuit fenfu remotiorum plerumque nutrimentorum, ut &longinqua prafentire, antequam adfunt,& prefenfione difcernere poffent, v. g. apes odora florum &c. effluvia (S. 924. TPeol. zat. P. L). nter fenfus remotiora quo- que alimenta indicantes, zullus cum gu[hatu. avéfius conjuggit , quam olfaiius. Exenim objectum ejus remotum funt odores, a quibus & odoratus vocatur , qui fere nihil funt aliud re ipfa, quam quod in fàporibus continetur, modo filia fulfuri (ape mixta, que ouftamus, volatilia ideoque fubtiliora fiant, & in aérem fublimentur, ut remora a corpore & in acre narantia, una cum eodem infpirari, & fic cuticularum in navibus papillulas & poros fübire, ac obfzrvabilem in illis commotionem excita. re poffint. Quare fixa illa falia & fulfura non odoramur, utpote que antequam fàlis ope liquata funt, ne guflantur quidem ($.175). Uti ergo fixa olfieri nequeunt, eo quod non vapo- rum ritu in aére volitant: ita volatilia in acre guftari nequeunt, fübtiliora quippe , quam ut oris cuticulas pariter ac narinas ex- citare poffint. Hinc fcerorem averfàntes, nares claudunt utcun- que, & ore refpirant, ita nihilillius íententes. | Unde horum fenfüum DE ZOOLOGIA GENERALI, 185 fenfuum diver(itas neceflaria innotefcit experiundoque confir- matur , quod e fuis principiis perfpexeramus. Quod fixa penitus falia & fulfura non odoremur, five fpeBentar in flatu ficco, five liquido, vix quisquam ignorabit, qui ad fuam eorum experieniam íuirt attentus, — Recolantur hic de falibus explicata ($. 126. fe44. 1 32. 6c.) item($. 167. fc24. 152./eq4. - P. III. Pbyf.) de oleis &fulturibus. — Hec ftatus fixi & volad- - lis differentia tenti eft momenti , ut. catarrho, pituita & muco fpiffiore vifcidiorique obturatis narinarum cuticularum poris, aut obdu&tis naribus parum vel nihil edoremur , easdemque ob caufas male guftemus. Proprie odora:us eft olfa£tio & odora- tio, improprie facultas & habitus animi ope fubtilium exhala- tionum corporum relationem ad fuum praefznüendi. — Ha/lero l. c. olfa&us ampliori fenfu, vel improprie, dicitur vefpis, mufcis , carnariis cet. effe fpecies guítus. $2 L89. Organum olfa&us proprium eft nafüs, praefertim ejus nares, tanquam ejus duo foramina patula, in que irruit acr; proximum vero funt membranule , tunice (zu cuticule poro- fie & papillofe , intus narium finus & receflus inveflientes. Id- circo multis animalibus nafus non eft, fed nares tantum fitis dis. fite , ut in ovibus, bobus, equis cat. ut ex defectu nafi. colligi nequeat, illa deftirui olfactu. — Rem ira f? habere patuit experi- mento ZLo»eri, qui canis fiftulam fpiritalem exciderat, quo fa- &o canis nihil potuit odorazi. (uod & füturum colligimus, fi tantum fortiter conítringentur nervi olfactorii, five odoriferi, Ad odoratum vero actualem vel odorum fenfum opus e(t, ne illa organa fint obftru&a vel impedita ($. 177). Nafus dicitur Lizuzeo membrana &c. (vel organum) odoratum ope membrane letiffime, humide, contoriuplicate, acris perrep- tantis, volaiilia figeptis ; & examinans nervis (effluvia) vclatilia, (UFolfü Pbyf. Tom.IF.) Aa us De olf actus in['rumento. Quid olfa- ciam ? 186 PHYSIOJE-PART. IV. SECT, II. CAP, I. Que nimis indeterminate dicta videntur vel parenthefibus ad- jectis. qaa, Proprium olfacus objectum funt odores, h. e. motus na- rium nervulis excitati per exhalationes corporum fpirituofas; five multum etheris concitatioris continentes; cujusmodi funt effluvia corporum , invifibilia plerumque falium oleoforum vo- lailium.. Dicofàliumoleoforum, quoniam fàlia volatilia non in- flammantur, uti oleofa & fülfurea. Volatilia autem ob adfcen- füm in aére. Quoniam illa in aére natant, quousque in eo dif- fundaüntur , & quor(um cum aéce illis referto deferuntur ; ibi illa olfieri poffunt, dum tanta eorum copia ádeft, qua obfervabi- lem motum in naribus earumve nervis olfactoriis, concitare Va- lent Nimis rara autem & debilia non fenriuntur , eriamfi na rium tunicis infinuantur cum aére infpiraro , nifi fübrliflimo ol- factu v. c. (àgacium canium , quod acumen olfa&us ideo /agacz- tas vocatur. Olere corpora dicuntur, dum odores fpirant, ex- halant & in aérememittunt, invifibili modo , quo tamen odore ipfà prafenüunrur corpora, eorumque ad fentientem habitus ($. 179.). Quia odores fpirantur, & exhalando evaporandoque fpirant halitus , fpiritus quoque dicuntur , uti fpiritus flis & ful- furis &c. — Qai quam fubrles fint & invifibiles, vel ex eo pa- tet, quia brevi tempore vel integra conclaviz replent, quia aquae invifiblli modo infünr, uti aqua rofarum, quz evaporando, dum fervefacta eft, corum conclave illico fuo odore inficit, & affufà aliis liquoribus, offis &c. fporem quoque eundem im- pertitur. — Sic Spiritus etbereus & camphora brevi tempore omnis in auras abzundo evanefcit, item fortioris etherei fpi- ritus gutta e. manu. hominis cadendo diffolvitur ia aére, ante-- quam terram attingat. Unde fimul, et ex inflammabilitate al- coholis, fülfuris, oleique fervidi, abundantia atheris in iftis exhalationibus manifefla eft, quam & meteora lucida, ignea, . & ele- DE ZOOLOGIA GENERALI. TS7- . & electrica effluvia phosphori odorem zemulantia, fatis füper- que comprobant. Fortis & copiofus odor non in vicinia tantum fe exferir, fzd ven- ti ope in diffita admodum fpatia differri atque longe lateque di£- fundifolet. | Sicut odor rosmarini litorum provinciz gallice ad 30 milliaria in mare diffundi perhibetur. — ta nautis Italiam petentibus, quando citrez filv florent, florum dulcis odor ven- to duce per multa milliaria in mari occurrere fertur. — Pariter & factor in ampliffima aéris fpatia diffipatur , ut fubrlitatis ejus, v. c. in afa fcetida, exemplis corpusculorum ex elementis con- flatorum parvitas luculenter ftabiliawur ($. 150. P. I. Pbyf.). Non tamen purum effe etherem in odoribus, fed fulfureis, ter- reis & aqueis particulis implicitum, inde liquet, quia odores per vitra tranfpirare nequeunt, modo omnino claufa fint, quz zther expediriffime permest.— Ope horum moruum, per efilu- via fpiritalia narium fpiramina fubeuntia produ£torum animus fimul fentit corpora, unde veniunt, & quomodo illa fe ad fuum habeant, fintne eidem profutura an obfutura, ut pro iftius praíenfionis conditione regere fui corporis motus poffit. Ideo- que ope adoratus longinqua corpora alimentis apta prafentiun- tür & ope percepti odoris vel appetuntur vel fugiuntur. Non tamen fennuntur iíla invifibilia corporum efHuvia, nifi ope acris nervis narinis appellantur & ingerantur. , S R2. Odores fere differuzt , uti fapores. Nafcuntur enim e Quotuplex fimilibus caufis materiisque ($. 179 ), ftatu tantum diverfis, qui in fit. odor? faporibus vel plane eft fixus, veltamen ob aqueam magis, quam inflammabilem indolem materiamque. ut fixus fpeétatur; in odoribus autem zthereus magis volatilis, & folutus adeo, ut in aére volitent ille atomi, & fic narium fubeant tunicas porofas vel &papillofasinfpirate. Neque enim odorfentitur, quando Aa 2 non 138 PHYS$1C7E PART. IV. SECT. II, GAP.- T. non infpiramus , neque quando ex(piramus acrem, fed fola in- fpiratione, & quamdiu motus ea exciratus in nervulis durat, fi ad odoratum attenti fumus. — Dem odor naribus fanis coh ve- nientiffimus rurfus concipiatur oriri e miftura fàlis volatilis oleo- fi homogenea nervulis olfactoriis , isque d:catur dulcis, uti mel- leus, cereusque, ambre, mofchi cet. Qui prater hunchaben- tur, vel boni funt& jucundi, vel mali & adverf. Dantur & - inter jucundos odores acres five acuti, fuaveolentes dum funt debiles, at graveolentes feu graves & caput tentantes' xthe- ris abundantia, quando fortes funt & valde propinqui. Priores dantur in violis, rofis, croco; pofteriores in liliis & tuberofis prafertim multis & diu fragrantes.«. Abrotanum & amaracus acres habent odores, fcribit PZzzus H. IN. L. XXI. c. 7. Pecu- liaris fuavitas odoramentorum eft in odoribus fragrantibus , re- creantibus refocillentibusque, quales habentur in bal(àmis aliis- que aromaticis , fpiritibus falium urinoforum aqua apoplectica, fpiritus aethereus analepticus, ambra , mofchi,&c. —Olidicon- tra funt odores molefli ($u naturales, feu ex corruptione oriun- di, uti cimicum , afze fcetidze , muci idi ex combuttione nidores, hyofcyami , fulfuris , nicotianze , ex fermentatione vini, cerevi- fi , &c., ex putrefactione, uti fcetor coni, ftercoris, cadaverum; & virulenri arfenicales, peítilentes perniciofique vaporum varii generis , fepulchrorum, fodinarum, paludum &c. Retineri quoque poflent odores naturales fani & infani & dividi uti fapores ($. 177. feq.). Fortior odor bonus fragrantia ma- lus vero fedus & teter dici & gradibus comparationis difcerni folet. Quoniam confufa eque ac faporum eft cognitio, tantis- per indicari folet nominibus rerum odorem fpirantium, ut cor- pus dicatur fub & redolere vinum, mofchum, fraga, allium, narciffum, caryophyllum, marum, josminum, rofam, cedrum, &c. item olere hircum, urinam, phosphorum, fulfur, fumum, ni- dorem culing , ad ambuftionem, cloacam , oletum, fimetum &c. Nac DE ZOOLOGIA GENERALI. 189 Nec diftin&a odorum cognitio obiinebitur, nifi experimentis chemicis , mifcendo volatilia falia & fulfura nota, & compara- tione oriundorum odoram cum fimilibus illis , qui in corporibus naturalibus, aut & corruptis occurrunt. Ceterum exhalatione plerique odores dimiouuntur valde & exolefcunr, vt vel inodo: ra evadant, vel muteütur intenfione & remiífione gradus, aut altera qualitate, in deteriores & tetros. — Alii fortius aut tum demum fragranr, cum atteruntur, incalefcunr, incenduntur, ut thus, fuccinam. &c. alii contra humido, nocturnoque tem- pore melius fentiuntur. Rara fuat, quz fuum reünent nec amittunt: odorem intimeilligatum, ut ES faffafras &c. Ariflteler de fenfu c. 4. inquit, [x fapidum nafcitur, dum fic- cum (falinum fulfureumque) agit in humidum illudque infpis- far, ut deguílari poffit; fic odorabile fir, quatenus illud inge- ftam iterum expurgatur & eluitur (evaporando) —/4to odo- rem dixit fumum, quia eft vapor, &íi condenfatur, fumus fit, dum calore copiofe exhalat. — P/iviws odorem indcfiaite acrem infe&um dicit, fed, ut nefcias, qua re fir infe£tus, — Cartefrur iterum ad mechanicas rationes recurrit, ad magnitudinem & fi- guram particularum odoriferarum, quam modo acutam, rho- do obtufam, modo rotundam, elabram, rigidam mollem, flz- xilem, uncatam &c. fingit, eque ac in fapore. — Rurfus tamen in we de odoribus attendendum eft ad conflitutionem or- gani & nervulorum odoriferorum, per quam varietatem fit, ut eidem odores aliis fint jucundi & accepti, qui aliis funt mo- lefti, aut deliquium animi creant, v. c. ut odorem felium ferre nequeant. Que & in nonaullis a confuetudine odorum folita oriuntur , ut purgatores cloacarum fortiori innutriti, in phar- macopolio corruant & animo deficiant, donec latrinz oleri im- ponuntur. Acris odoratus et oculorum nervos vellicat, & diaphragmatis, ut fternutemus , vel lacrymas profundamus, uti forti odore fternutamentorum naribus admotorum aut inge- Aa 3 ftorum, Unde fint mira odo rum [apo- rumque phe- nomena? 190 PHYSICAE PART. IV, SECT. II. CAP. I. H ftorum, rapheni, ceparum, finapis &c. — Paria facere folet fa- por vehementer acris &c. EAD E diver[a anixtura falinarum , tanquam aqua affiuentium, & setberearum olei particularum intlammabilium derivazdum «i- detur , quod alii fapores €?" odores bumiditate acris veípertina & nocturna unice aur melius fentiantur , 2/Z vero calore foízs aut a£- fri&u vel aduftione ignis excitat & exhalantes Jerum feztiam- tu. Que miícelis experimentisque dilucidari eo usque mere- , rentur, ut cujusmodi falia & olea effentialia plancarum , aut mi- neralia, & qua dofi odores & fapores, eorumque gradus diver- fi aperte evidenterque ibi nafcantur & adfinr, ubi ante non fue. runt, innotefcat. Si e. g. fulfur lixivio folutum eft, eique ace- tum affunditur, oritur fcetor ovorum putrium, & fuifur albo pol- line preceps it. Non mera tantum notitiae curiofitas , vel po- iius diftincta cognitio & explicatio phenomenorum, qua ad- huc in faporibus odoribusque confufa adeo funt, ut, cur ita & quid fint illa, quae (ipimus & odoramur , nefciamus penitus ( $. 133-136.) beftis ea in re üihil preftantiores fed & inferio- res in gradu fuübriliori, ita adquireretur; fed fimul via aperire- tur ad varios ufus ceconomicos, immo vite & fànitatis in chi- rurgia & medicina obrinendos, quibus in his ienorantie tene. bris caremus (Conf. $. 431 — 438 P. 74. Pbyfic.). Corruptionem quoque fenfuum. & confuetudinem in fenfu odo- rum faporumque multum valere, patet exemplis hominum, fu- mo nicotiano nefcio quam jucunditatem tribuentium, a qua ab initio vehementer abhorrebaut, item eorum, qui oleto prius egre afficiebantur, adfuetudine aurem. obtufo odoratu gratum illud experiuntur, & animi defe&tu corripiuntur odoribus cz- teris omnibus jucundis. Sic multis aliis fcetoribus, hircinis car- nibus opifices quidam, Judzi aliique capiuntur , qui aliis funt deteftationi. In filvis adulto homini non nifi crudia eduliorum. genera e DE ZOOLOGIA GENERALI. ' 19f genera, ut beítiis, bene fapiebant, uti aliis non nifi putredine & vermibus jam fcatentes olentesque carnes & pifces; a co&is aut abhorrebat. — Cigalizu: Sene 175 1 contendit & in odore vibrationes rantum effluziorum olfieri, quod, quo patto aliis approbet, ipfe videat, etfietheris vibrationes in odore neuti- quam negamus. 9. 184. Quorum animaliuti interfuit , ut €? fozos a corporibus Que anima- diffitis venientes zzferzo/cerent fue perfcthiomis caufa (S. 925. lia auditu Theol. mat. P. L), illorum anime facultas per fubfidia. orgazorum egeant, C7 Jüntiendi fozos dozata a Dco cff..— "Vale animal gaudet auditu, tan- quid ft audi- quam habitu fonos in fuis nervis concitatos difcernendi, & una 1»? corpora, a quibus illi proficiscuntnr motus. — Dicitur ideo ab ill. //7o//ío auditus facultas percipiendi fonum convenienter mu- tationi per eundem in aure facte ($. 70. P/ycbol. empir.). So- nos explicui P. //. Phyficze-$. 109 — 52, aurem nondum, quam ideo in mea auditus definitione omifi: vix aliter quam perau- ditum diftin&te concipienda. Ratione corporis auditus abfol. vitur motu aéris tremulo auditoriis nervis impreffo, & ad ani- mam delato fic, ut ab ea obfervari poífit. Rationes autem, ob quas animal auditu eguit, non fünt unius generis, qua ideo funt evolvenda. Sonum non efle niíi tremorem acris audibilem, omnes norunt: qui fi folo ta&u perciperetur, non foret auditus, five lentior effet, quam qui audiri poffet, forte ex terre motu oriundus fiveaudibilis quidem ab aliis, fed non ab eo, qui obfurduir, ec- fi tattu tremorem v. c. campanule i&tz, aut fufcinule allifze ad-corpus durum & tum dentibus appofitüm fentia..— Multo minus is audiretur, etfi fortiffimus fit fragor ab animali vita de- ftituto. In corpore igitur fonus eft tremoraéris per auditorium animi fenfibilis, qualis eft dum 15. 30 pluresve i&tus pulfu arteriz abfolvit. $- 289 Auditus ne- ce[fitas. 192 PHYSICAE PART,.IV. SECT. II. CAF. I. $. 185. ; Rationes auditus animalibus tribuendi generales prae- cipue fuere 1) ut animalia indiga auditus fua defideria aliis indi- care, & hac illa fentire poffent, ad nutrimenra ipfis fuppeditan- da. ltarecens editi pulli, fe nutrire nefcii, fono apto parentibus fuam indicant indigentiam, ut ab illis nutriantur.. Quosnifi pa- rentes audire poffent, & auditu ad 2:7; excitari , illi fame ex- ünguerentur. Pariter alii pulli a parentibus educandi advo- candi ad cibum fuere. 2) Impares dfenfioni fuce pulli a paren- tibus fuis fuerunt convocandi füb alas, vel ad.fz abdendos füb aliis corporibus, qua fübire imminentes rapaces non poffent. 3) Ut fe invicem àd procreandam fobolem invitare, & invira- tionem audire poflent & fequi. 4) Ut gaudia fua invicem com- municare fono, & velut congratulari poffent, uri, quando gal. lina peperit garrula; id clamore indicat , & gallus vel & alie gal- linge applaudentes cum illaconcinunt. 5) Ut dolores & triftia invicem indicent, & alia ad condolendum & contriftandum ex- citant, uti conclamare cornices folent una forte ictu fclopeti la- fà aut occifà vel ut ejulant parentes pullis fibi ereptis. 6) Ut (ociabiles fe advocentad compafcua , contubernia, latibula, con- gregationem denique quamcunque mutua beneficentie con- fortionisque, v. c. examina apium, arraenta, oreges. 7) Ut fe invicem admoneant periculi, fibi bella indicant, pericula pro- pulfent, abfterreant hoftes, iram vindictamque minentur, & affectus fuos prodant. $8) Ur auditu fuo vario gloriam creato. ris fui propalent, aliisque, quando cicurari poflunt, hominibus obedire discant. Brevius dicatur, auditu animalium artificium. divinum exquifitis- fimum animalia majori gradu, quo. fieri potuir, perficiendi ( $. 2138. Theol. nat. P. 1.) prodi, nutritioni mutuz, & exauditio- ni longinqui alimenti, propagarioni fuc fpeciei, voluptaii fue innocuz confüli , affectaumindicio & fenfui fatisfieri, & mu- tuam DE ZOOLOGIA GENERALI. 193 tuam animantium procurari preftantiam vite, quantum citra auditum fieri non poffet. — D.ílitura enim auditu animalia ad fimilia tantaque fibi invicem commoda praftanda inepta | funt. Specialis & mexime infignis ratio auditus in hominibus con- fpicitur, qui eodem erudiri ad ufum rationis egregium, & a Deo ad zternam falutem confequendam do&rinis fublimioribus inflrui poflunt ac debent. Non hic reticendum duco , quod Ariftoteles hac de re fuo tempore docuit, dum L. 11. de anima c, $. fcribit: guílus eft. (animantibus) neceílarius, unde plu- "ribus ineft (:1 2e &gueveiz évexev v2 sv) indicatio autem: ( per fonum fie. & ejus auditio fenforum & defideriorum invicem ) ut iplis bene fit, vel majoris boni caufa. Sub aqua auditum non extingui ante eft notatum ($. 9. P. II. Pbyfic. . j $...186; Orcanum feu officina auditus vocatur auris, unde Ger- manorum Or derivatum dicas. Poffet quoque fenforium (o. ni recipiendi vocari, nifi is. quadamtenus tactu fentiri pofler (S. 184. 202.). Auri internze ineft meatus per caput mire por- rectus, ceu labyrinthus; extus in aliis animalibus prominens au- ricula, íeu auris externa, in aliis perparum aut nullatenus. Proximum tamen auditus inftrumentum eít membrana vel tu- nica nervea inter meatum omnem undique invefliens, & per inümos nervos auditorios tremorern ad animam illico defe- rens; vel funt nervi auditorii in aurium tunicas expanías diftri- buti. Duc autem fünr aures, ut duz nares, partim perfectio- ris & amplioris fenfionis caufa, partim , ut, quando unum or- ganum vel impeditum eft, vel corruptum deítrué&tumve, l- terum ramen anime minifterio fungatur, quantum valet. Ut eo promtior conítanter expeditiorque effet auditus, animalis perfe&ioni tam proficuus; aperta: patulaque fünt in tantum non cunctis auditu egentibus. (Holfü Pbyf. Tom. IF.) Bb Gracis Quid fint anres ? Ürgana foni 791 PHYSICJE PART. IV. SECT..Ij. CAP. I. Grzcis auditus vocatur o5 & auris ez, velinalia dialetto ave, unde au(is, audis & auris, audio & aufculto, ut cetera tacea- mus. Ab azc4 vel «44, aures etiam axcvo: dicuntur, & nervi auditorii veuzz &xzevizz. — Due nares ampliores capiunt nervulos olfactorios , & due aures ampliores nervos auditorios, quam una, ideoque rauto clarior forriorque fit commotio ner- "vorum anim: ita offerénda, ut eo rectius ab ea percipi poflit, Quoniam ab utroque latere capitis aures funt & eurythmiz cau- fa, & potiffimum, ut fonus utrinque veniens item aütrorfum & pone retrorfum ubique vieinum & patulum reperiat meatum, quem fabire expeditius & fortius poteft, quam remotiorem. Liz- 7.e0 auris (ranquam auditus organum) dicitur tympanum mem- branz chorda tenfe fuper cochleam, a motu «theris. tremene, Ubi per ztherem innuere videtur vibrationes aéris ab zthere oriundas. Deinde ait, indicat autis ex vnd apprbpidgues tia. Que alii dijadicent; $ tod 7. Auditu difcerni debuit fonus non tantum extrinfecus duplizia 45 ;. ?dveniens, fed & in corpore animali aut per illud excitatus, ut malis, &i interiora audi difcerni poffent , v. c. borborygmi: abdomi- nis, tinnitus aurium infans in utero &c. ^ Quare azimalia au- ditus indiga gaudere etiam debueruzt, & inftruenda fuerunt zz- füvamentis fonos edendi. Duplicis enim generis auditus vel fo- nora organa dari poffunt, & ubi auditu opus eft, dari debent: alia, quee fonum factum recipiant, & quo yes ; deferant, cu« jnsriodi erant aures* ($; 186); alia, quee ciliociE & excitare fonum poflint... H«c dicamus organa fonum edendi, fopantia; vel tremefacientia, — Quoties animal fonum per fe excirare de: buit, qui ab ipío aliisve audirétur:: toties indipuit orvanis tre- mefacientibus vel fonantibus; h. e. facientibus fonum. $. 188. DE ZGOLOGIA GENERALI. 1 $. 188. Organa auimalis. fogun facientia partim im ore dantur , Orzana fo partim exira or. — Aris tremor enim excitari in ore poteft fibi- n354i. intra lo, flernutatione, crepitu, concuffione & ftzidore. dentium, fin- o & exr;, gultu, gutture, tufliente, lingua fogora, exfpuenteve, labiis re- peate collifis aut divulfis &c. — Sed fieri etism poteft pedibus, roftro, manibus, alis &c. aérem verberaptibus vei complofis, illifis , pulfantibusve alia corpore. Pediculus & fcarabaus pul- fatorius capite allifo ad corpus fonorum horologii pulfum libra- menti ifochronum cmulatur, ut fuüperítitiofis mortifaga (ie Todten - Ubr) audiri dicatur fito nomine ficte rei. — Pudet ad- dere organa pedendi &c. Mo n 6:199: Vox (Qevn) zdriffoteli: L. If. c. 9. de anima dicebatur 9,4 ft fonus quidam animati («u:vys), non tamen qualibet parte, ;5.2 nec lingua tuflientis, fed fisnificativus (eruavrizcc) cümaliqua imasinztione. Quz non fatis lucide dicta ira declaramus, vo- cem effe fonum oris, animi feníà denotantem; vel fonum ore editum, quia edi non folet, nifi ad aliquid indicandum , quod animal fentit; ut fi quis vel unicum tonum muficum indicaret, vel ejufatu gemituve dolorem , cachinno riKüm, plangore, la- mentatione & ploratu mcerorem. — Si ofcen cantillat, hec ejus vox eft, item fi 1eo rupit, canis latrat, ovis bzlat, bos mu- git, oloctorat ciconia , giocitat gallina, mus mintrit &c.. ztrz- "vio vox dicitur foititus fluens aéris iau; (enfibilis auditui; 5 quam 2g fe patet. ziriflotcli condonandum eft, quod in primordiis Philofophiz grz- ce non omnia fatis elimare potuit. — Tra recte. flatuit inanima- torum nullum edere, fed tantum fecundam fimilitudinem qui- busdam, ut tibie, lyre, & aliis extenfionem hobentibus tri- bui vocem melos & locutionem (J42^ez72»). Multa snima- limm ait, vocem non habere, ut fangoiae deflituta & pifces, Bb 2 acrem De vocis or- £4no prn cipe. Cur vox animo fit ob[equentis- fima? 196 PHYSIC.E PART. 1 V. SECT. II. CAP. I. acrem ita non refpirantes, ut fonare poffent:: quia non habent gutrur , nec refpirant a&rem, pulmone carentes. Refpirationem non eíle vocem, eo oftendere vult, quia vocem edere nequir infpirans aut exfpirans , fed retinens. $. 190. Precipuum vocis inffrumentum eff or, quatenus. aérem reddit fomorum [eu tremebundum adeo, ut audiri poffit. | Fierihoc poteft aérem ore compretliori infpirando & exípirando , gene- ratim refpirando fo;tius per exiguum labiorum foramen , dum ore fiftulamus, tibicinem imitando , aut aérem per dentes clau- fos non fine fibilo extrudimus , aut inftrumenris oris percuflio- nem varie moderamur aut modulamur canendo. llla inftru- menta oris funt fauces, larynx , guttur , lingua, palatum, labia, dentesque, prafertim horum nervuli & membrana tenfa ita, ut tremulum facile edant, recipiant, & aéri impertiantur mo- tum pro animi directione. Poffumus etiam ore claufo, aut & fimul naribus cleufis fonum in ore edere, ope aéris intus comprehenfi, adhibendo partem lin- gue ad palatum, & fübiro illam non fine fu£tu quodam remo- ventes ab illo, quoties & quam velociter volumus. | Quem ca- fum ftagyrita refpexiffe videtur, dum in notatis ad $. 189. fine refpiratione vocem feri ftatuit. — Clanío ore quidem. forti re- fpiratione & exfpiratione fonum quendam edere valemus, qui vero vox non appellaur. ^ Sed anhelitus fonans,, qualis & eft rhonchus flertentium. — Effe hiec organa oris primaria fonum audibilem alis prodeondi, nemo cetera confiderans foni indi- cia ($. 188.) inficias ibir, Gra: Ut vox ad lubitum anime edi , intendi €9 remitti poffet, organa oris onautia regimini animi debuerunt effe fabjetta €7' obfe- quentiffia. |. Vox enim non eft nifi fonus ore editus ($. 189.), & edi- DE ZOOLOGIA GENERALTI. I957 & editur ore ope organorum vocalium ($. 190). Quare ani- malia ejus magnopere indiga majoris praflantiae cauía, anima gaudere debuerunt, qua regere pro lubitu valeret organa oris ad fignificandum aliis, qua ope vocis illis fiznificari, & ab aliis exaudiri debuerunt; ipfaque organa fonitura debuerunt animai fenfis defideriisque eff? obfequentiflima, ut ad nutum nifumve animi promtiílime ralis tantaque vox ederetur, qualis & quanta requirebatur, & per organa poterat praftari. Poffent igitur hzc audientium organa vocari activa, feu auditio- nem facientia, & fübminiflrantia, quz fibi aut aliis funt cudien- da, quorum vires active ideo dimirui longiori ufu, & defari- gari multo facilius poffunt, quam organa audirus pafliva, re- cipientia tantum vocem, aut fonum quendam, ab aliis editum, quz recipiendo fere nil habent, quod agant, dum animatantum agere debet, delatum ad fe fonum attente fentiendo & difcer- nendo, prout par eft & fibi conducir. $. 192. lam pate[cit , unde agnofei pofft, queuam animalia. au- ditu polleaut. Nimirum quibus nulla funt organa auditus, illa " carent auditu; quibus vero funt auditoria inftrumenta, illa non fruftra ea obtinuerunt, fed propter exercendum auditum. Quia vero organa auditus, aures & os deeffe ob parvitatem & occultationem videntur, ea tamen inde nofcuntur auditu pol- lere, fi fonitum quendam quadam corporis fui parte ceu orga- no fonum efficiendi edunt, & aliaifti fono ita cbfequuntur, uti apertis auditus organis inftructi. Sonus enim alia parte cor- poris, quam ore, itidem edi poteft ($. 188.), quem editum, fi alia fequuntur, eudivifTe illum cenfenda, utpote non (ecutu- ra, quem alio fenfu percipere non potuerunt. Vicarium quidem auditus fenfum his quisquam obvertat, quem ta&tum effe docui in vicarío fenfuum ufu, que diff. in disquif. Bb 3 meta- Criteria 4u- ditur. Gradus aa- dit. 198 PHYSICAE PART. IV, SECT. 1l. CAP, E metaphyf. exítat.; fed ex ibi allatis patebit, eum non habete locum , nifi ubi debuit dari auditus, aut & adfuit, fed impedi- tus tantum eft, aut ex majori parre. füblatus. Reftant enim ibi alia auditüs organa, itidem cum anima connexa, & tremorem cuticularum nervearum v. c. jn cranio, dente &c. eidera pari- ter offerentia, organis primariis obílrutlis aut. corruptis. $. 195. In quantam diflantiam valeat & profit animali auditus, in.eodem aére generatim fic concipiendum eft, u? ca esigue at- tributa a. fapieutif[rmo uomiue ceufeatur mm[ura, que uus per- fi&lioni optime vefpondebat. | Ynde alia aliis data fupt. minora aut majora, acutiora aut obrufiora auditus organa, quorum ope fo- nos modo fübüliores , fibi (entiendos, inodo longinquiores eo- que fortiores difcernerent. Generatim autem. provifüm aDeo eft, ne cui animali ordinarii naturales foni nocerent, auresve lederent, multo minus deftruerent. Quemadmodum obferva- mus, tonitrua & tormentorum exploforum fragores, ne avium quidem auditui obfuiffe. « Ubi fonus intenditur , ibi & carior eft auditus v. c. minuitur fonus in aére valde dilatato , nebula, nive pleno, humido, in fuperficiebus terre minus ela(ticis &c. Auditu non tantum alii homines aliis preftant, ut fubriliora & longinquiora audire poffíiar, quam alii; fed & beftie dantur ecutiori auditu predite quam homincs, in hoc hominum flatu depravato. — "FPritum habetur antiquo ufu di(tichon; nos aper auditu precellit, aranea ta&a, Lynx vifu, canis odoratu, fimia guíte. | Non omaem tremorem in aure excitatum audiri pofle, paretinde, quia minimus circiter 15, aliffimus circi- ter 6000 vibrationes intra fecundum, vel 4. minuti, com ple&iror. ($. 230. P. £.. Phyfice). $. 194 DE ZOOLOGIA GENERALI. 19675 $. r94. Celeritas auditus vefpoudet celevitati fori. Neque enim. ua ceieri- ante audire fonum poteft animal, quam in ejus aures pervenit, zzz auditus ibique tremorem effecit obíezvabilem ($. 184.). Sed fonifor- founm exci- tioris , qui fragor appellatur, v. c. excutli bellici tormenti, in at- piat ? mofphzxra noftra progreflio abíolvet circiter mille pedes perifi- nos, intra fecundum , pulfai arteri fere eequale, ac multis ex- perimentis obfervara eft ($. 57. P. 2. Phyfc.. — Ea propter patefcit , fonum , in centum pedum «iflantia in aóre excitatum y pervenire ad aures animalis 6 tertiis; in 50 pedum diftantia ortum tribus tertiis, & e 16 pedum diítantia unico rertio, id eft £gíecundi. Ex unius pedis diflantia veniens audietur, ante- quam 4; tertii prererfugier, qua eft pulus arterie nopgente- fima & fexagefima. — Contra veniens ex 11000 pedum diftans tia undecim fccundis elapfis audietur. Mortaria Ruíforum Colbergam oppugnantiurn explofa funt audita per quindecim germenica milliaria, que unum gradum zqua- toris terreftris fiftunt. Si querimus, quanto tempore fonus eo usque pervenerit; ut ibidem potuerit audiri, per dimenfiones .faftas novimus, milliare germanicum continere. minimum 22000 psdes pariinos, & quindecim conficere fummam fal- tem 330000 pedum. ldcirco fonus fragoris editi $5 mi- nutis feu hora tardius ibi fuit auditus. — Ex qua analogia de aliis cafibus fimilibus judicium poterit ferri. & 95. Licebit nobis indidem verifniliter. concludere, | quauta. Dimenfto pars ejusinodi fragoris fovet fozus , qui uon mifi ad centum. pedum graduum ia- diflantiam audiri pol]ct. | Scilicet pars ejus centefima, qua per tezfioni: fo- 330000 pedes eft auditus, h.e. ilius 42-.. Hincejus, qui xi wi quae- duntaxat ad.10 pedum diítantiam audiretur, foret 43.5.55 renda? ejus, qui tantum in unius pedis interfütio perciperetur, o E - 330000 De auditus dimen[ione. -2CcO PHYSLICZE PART. IV. SECT. II. CAP. I. 434ece 901440000,erit ;í55. Ratio noflra eft indubia, fi eodem modo , vel gradu clariratis auditur, nempe minimo, vis fonandi erit in diftantie proportione, ut in major diftantia ma- jor requiratur gradus auditus. ^ Per noiata ad $. 38. P. 4/. Pbylic. . Mallei fonus non potuit audiri ultra ; 20 pedes in-: trà 4iíecunda. deo mallei fonus non foret nifi illius fraeoris: pàrs fere quinquagefima prima, 412235. —Colubrina tormen- ra in Italia excutfa audira dicuntur fere per 20 milliaria noftra aut [oo italica; in Dania per pedes 409600; in Suecia per 921600, &in navali pugna per 1024000. Vnde jam quili: bet plura pro lubitu elicere poteft. Sed haec differentia often« dit, illa nondum fàtis exaíciata effe, unde optandum , ut accura- riora de his explorarentur, notatis, quae experimenta mutant caufis. Poffet ita pfophometria utilior fieriad aliadetegenda, que hucdum. ignoraütur , aut non nifi confufe obfervantur. — Aptari ad hac fimul pfophometrum poífet ($. 150. P. II. Pbyficz) addita tabella hec comple&tente, qus ad gradus intenfionis foni aíti- mandos conducerent. Quo magis hzc illis commendavero, quibus tali explorandi opportunitas datur. — Haberet hzc pfo- phometria ex auditu fimilitud.nem cum photometria per vifum. (S. 555. P. I. Phyjie.). 196. Foret utique & hac P/opbonetria pariter ac - Tozone- tria pro gradu auditus diveríà, uti Photometria pro gradibus acuminis in vifu. —Hebzüor enim audirus rantum in minori diftantia illa audiret, qua acutior ex majori; eque ac hebetior vifus & oculus tantum in minori diflantia eadem legere valet, qui acutior in majori. Sed eo ipfo innotefcit ratio metiendi acuminis horum fenfüum. | Non poteft enim non vifus eo efTe acutior , quo remotius ab eadem candela legere eundum (auto- rem) librum poteft. Qui in decem pedum diftantia eadem le- gere DE ZOOLOGIA GENERALI. 20f gere valet, que fecundus in 15 , & tertius in 5 pedum diflan- tia tantum legit, illorum vifus acumen eft, ut 1. 2. 3. Sic & qui ea per 100 pedes diftans audire valet , quz fecundus tantum $o pedes, & terius tantum 25 pedes, & quartus non nifi 5 pedes diftans exaudit, illorum gradus auditus fe habent ut 1:5 10:20. line aditus pateret ad. vires aurium. menfurandas (uvoussgizv) & ad auditus dimenfionem ('exenpezgiev)?. Quee duofere pro fynonymis haberi pcílunt. S UB. Iam de o£ozztro, c£uszeiay, h. e. vires aurium. & audi- Otemetrums tus acumen menfurandi , ftaruendum fic effe videtur, debere il. quale fist? lud conftare e corpore (onum conftanter eundem repetente & continuante quamdiu opus eft, ad comparationem auditus vel proprii diverfo tempore, vel alieni plurium exactam obrinen- dam. Huic fcopo (tisfacere poterit Zore/ogzum ifochbroror edes Jüzos. — Quale e(íe poteft majus aut minus. Majus pendu'o füo fexagefimas minuti partes, vel fecunda vibrans, aut dimidia fe- cunda. Si quis enim primo ipfe difcedit ab eo, quousque nu- merare audita fecunda valet, ita ut fi pedem unum veleiterum longius recedat, non amplius ea difticéte & cerro numerare va- leat, tum habet menfuram fui auditus, quia dicere poteft, meo auditu hunc fonum fecundorum ifochronum & ejusdem inten- " fionis in diftantia tot pedum, v. c. 20, exaudire valeo & nure- rare, non longius. | Ubi dein adílat horologio & alios A: B. C. abire eo usqve jubet, quousque eos audit rectenumerare pofTe "itus fecundorum , fed non ulterius, v. v. A. 15. B. 25. C. 50. 'Tum patebit valor horum 4'auditzs ut 3:4:5 : 6... Similiter auditus expiorari poteft opehorologii marfuüpialis, fecunda, cut ig r4 minuti .&c. vibrantis; attendendo asd comparationem diftantiz , ulira quam ictus ejus libramenti accurate numerari a quoquam nequeunt. (IVolf Pbyf. Tom. IF.) Ce Poffunt ht Menfttranda 202 PHYSICAE PART. IV, SECT. II. CAP. I, Poffunt hec otometra non tantum ad hominum quorumque & be- ftiarum gradum acuminis auditus explorandum adhiberi , fcd & ad diverfa tempora , diverfasque conditiones locorum & rem- porum, audiuum vel adjuvantes & augenres, uti in^ conticinio noétis per tubas ftenroreas, cochleas & concamerationes acufli- cas, vel minueures & impedientes, uü in ftrepitu diurno, com- eanrium , ftrepentium , curruum, equitandium, opificum mal. leantium , molendinorum, cataractarum , fufurro foliorum per ventum agitatorum in filva &c. $. . 198. Si fcire aveas , quautum fonus fab aqua, vel per vitrum infirmatio fo- tratsimiffus , vel per obten[a limteamina , paumive geuera &c. debili ni fub aqua, Vid. Tab, n. 4. tetur , difiinclius explicandum fit ; otometri im bis cafibus quoque reperietur ufus. Ponamus fonum. ejusdem campanule eadem vi in aére & aqua. excirari, quod fieri poffet ,. fi tanto. maiori vi elateris, malleus in eam incurrat, quantum jrruenti malleo vi aqua refiftitur: tum ope diflantie diminuta , in qua is fonus audiri poteft,innotefcet ejusinfirmatio. — Quo minor enim eft diftantia, eo minor erit vis foni audiendi, & eo major ejus de- bilitatio. Efto, eum tantum in decima parte diflantiee audiri, quando fub aqua editur , qua audiri in aére folet: forettum foni vis decuplo minor feu deminuta. Pofito, campanulam manualem fuperius inftruQtam effe claflico arcu 4 &. | Notum efl, malleum eo fortius incurrerein cam- pa»am, quo longius ab ea. verfus c removetur, antequam in eum incurrit. Explorari prius poteft in are, quanto longius audiri campana per / pulfeta poffit, quando diflantia rcmori 8 campana mallei per fetam equinam in diftantia 5c — 1.2. 3. 4; deinde & fub aqna fimiliter. | Sed ut accurate fciatur smal- leum & in acre & fub aqua ad. eandem diftantiam a. campana effe remotam; pone campanam, aut a latere ipfius aJ, efto alius DE ZOOLOGIA GENERALI. 203 alius arcus aut pes inflexus cum regula in partes equales diftan- tig ^c divifa, quam tamen malleus remotus a campana haud contingat. Hunc in modum obtineri poreft. diminutio impa- &us mallei fub aqua, & ejus ratio ad. illum, qui fit in. atmo- fphzra, unde cztera inferri poflunt ad dece facientia fcopum. Poffet quoque retineri otometrum ($. 197.) & includi ve- fice, ita conftrits, ne aquam intromittar, qua fonitus ifo- chronus libramenti turbetur, dum horologium in ea füb aqua pofitum erit. — Raliquain hoc cafu obfervanda me non monen- te expramiilis innotefcunt. — Quantum vero hoc caíu aér refi- duus in horologio & vefica obfit, quo minus idem fit, ac fi in fola aqua fonitus ederetur, antea. experimentis foret definien- dum, ut differentia (ubtrahi poffet. $. 199. - . Notauda [unt auditus incomnmnoda €? gocumenta , quibus De vitandi is delilitari vald? , aut € perdi poteft, ut evitari ab illis poffint, qui auditus na- zntegrum confervare eupiurt..— Nimirum nimis forti & diuturna cument;;. aurium concuílione per fluctus marinos in procellis (ive in ma- ri, five ad litus, ad ingentes fluviorum cataractas perpetues, in molendinis ingentibus vehementius confltrepentibus fimiibus- que aliis fzre continenter aures afliigenribus fragoribus, quales & fünt tormentorum, aurium membranule & nervuli facile aut nimis interi & defatizatilaxantur , aut rumpuntur, nifi de- bira prexautione obfiftiatur his periculis, ut vel obfurdescant, vel difüculter audiant. —Pretereo alias caufas rariores ad Medi- corum forum pertinentes. Remedia uíiatiora adverfus hujusmodi cafus funt auram obtura- tio partim curiurn tegmeniis, cucullis, paliiis, partim ingeíto cavitati goflipio , lana etc; illapfum fragoris partim repcilend- bus, partim infrmancbus ira,ne obiundere elaflicitatem. orga- Cc 2 norum Quid fit vi- fus? 274 IHYSUGUE JPDARITT, LVSSEGQTUPR OCA 9?P. norum anditus recepturi fonos queat. — Ec in procella vehemen- üiori, & itinere diutino ad litora maris inareza tam conftipata, ut curcus videatur fuper afferibus incedere, expertus ftim, quan- tun Ézre unius diei, aut notis quoque auditum obtundere va- leataurium his miaus adfuerarum. D dejo Quemadmodum vifüs in anima eft facultas habitusque percipiendi corpora fecundum mutationes in oculo a lumine fa- &as ($.69. Pfyehol. empir.), vel habitus fenvendi corpora ope lucis depizta: ita in phytlca is eft rnotus opelucis corpora depin- gens in fenforio. — (ira imago eft reprafzniario compofiti in re alia, & imago marerielis repreíenatio compofiti in compofi- to (S. 85. eq. Pfycbul. ration.), at pictura eft imago füperficialis, vel repref2atatio compofiti in füperficie ($. 98. 7/47.): patet lucem corpora non depingere nfiin fuperficie obfcura, — Su- perficies enim, quie tora lucida et, in ea nihil depingitur, vel potius difcerni nulla pictura a luce oriunda poteft. — Porro quia lux aliud corpus depingere nequit, nifi ab illo v. c. lucente caa- dela ad alterum procedat vel reflectatur, uti a fpeculo($. 520. P. I. Poyfic.); lux autem, quz a corpore abforbetur, non refle- &itur, & quie reflectitur, non nifi a füperficie refie&titur: intel- lizitur, lucem non depingere nifi fuperficiem alterius corporis in altero. Itaque piétura atlimilat füperficiem unius füperficiei alterius , nec eft nifi imago faperficiei corporis cujusdam. Superficies corporum cum illis, quz ipfi infant, cadit fub vifum, fonus fub auditum, odor füb olfa£tum , fapor fub guftum, con- tizuires fub acturi. — Quia contiguitas iüdem fit in fuperficie- bus , multa debeat vifui & acuto ta&ui effe communia ($. 1 94.) Sol:ditatem tamen corporis, quod amplecti manibus polffumus, melius tatu di(cernimus, quam vifu: quia ambabes manibus fimul ntramque. fuperficiem anteriorem & pofticam tomp'cüi val:zmus. DE ZÓOLOGIA GENERALI 205 201. Organum vifus eft oculus , arcis «Q9a?4cc, Germanis dus 7Juge. — Quia tattu tantum fentimus faperficiem corporum contiguam, ad remotorum corporum fuperficiem noícendam opus erst oculis. «. Quare & oculus dici poreft fenforium füper- ficiei corporum remorz, vel inflrumentum fentiendi remoto- rum corporum füperficies. Quoniam in oculo efficitur is mo- tus; cujus ope corpora videmus, poteft oculus quoque dici offi- cina vifus." Cumque is motus luce efficiatur in oculo, qui dis- cerni nifi in obfcura fuperficie non poteft ($. 2c0.): oculus eft caviras animalis obfcura, in qua corpora a luce depin- guntur Proximum vifus organum fünt nervi viforii (optici) in fundo oculi expanfi. De organo vifus, oculo, hzc habet Línzeur: camera obfcura ima- ginem. proportione, figura, colure depingens. Oculus indi- cat ex luce appropiaquantia. dra petuntur quidem noftre fzn- foriorum explicatioaes ab iis, que in hominibus, & hs fimilli- mis animalibus deprehenduatur... Non tamen hec pro omnis fenforii notione venditari poteft, ideoque malui illas genera- lius explanare. $ ^0Cc^ . 202. Quid fit ocu- lus? Proprium vifus objectum cf image corporis in oculo (de. vifar pro- picta); aut pictura lucis (lucida) in oculo. — Etenim non viden- prium olje- tur, nifi quz in oculo depinguntur corpora; non igiwr ipíà corpora (unt in oculo, fed eorum tantum imago & pictura ($. 200.) eorum füperficie. Ope hujus tamen fuperficiei anima conjungit fenfum reliquum ejusdezn corporis, & que de illo pez ceteros fenfüs percipere viletfoletque. — Sic quaptum de rali corpore didicit renecgue , cum ejus edípectu conjungit, at- que ita vifa e longinquo corpora difcernit, quomodo feadipfam habeant, velad fuum corpus. Cc 5 Apparet um. Quibus oculi n dati? 206 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. I, Apparet hinc generatim , quomodo per vifum pariter ac per czte- ros fenfus , non tantum contiguitatem , odorem, fonum, fapo- rem & fuperficiem, fed ipía quoque corpora fentiantur & ope obfervationis difcernantur a fe invicem, una cum eorum habi- tu ad fencientem. — Dum ta£tu afficitur animal, is ipfi vel e(t gratus vel ingratus. — Gratum amat, profequitur & guftare ten- tat, ut faporem percipia. — Qui dum placet, alimentum cupit, & fic a'imen:a fua difcernere difcit. — Si ingratus eft tatus, eum fugit, ideoque aut rale corpus a fe removet, aut fe a tali cor- pore, itaque & in pofterum talia fugere difci. — Similis eft ra- tio odoris auditusve grati aut ingrati, quorum illum perfequi- tur & appetit, hune averfatur & fugit. — Perveniens ad id, quod gratum fpirat odorem, vel auditu jucundum attingit il- lud, guftatque:: & fic prior methodus ipfum corpus odorum, fuave atta£tu & guítu difcit ulterius appetere; moleftum autem averfari, odore duce. 203. Quorutiz anititalium perfectio , quantam capere potuere, indiguit vifu quoque prater ceteros fenfus, is Deus tot oculos dedit , quot illis quam optime inffruendis faffecere. Cuique enim animalium ordini, generi & fpecie, ipfique unicuique indivi- duo, fapientiflimi numinis largitus optima quzque tribuit, quee illi ineffa potuere ($. 698. Z7eo.. zat. P. Z) Hinc & illis, qua excellere inter reliqua debuere, queque ideo egebant vifu, tales & tot dedit oculos, quales & quot illis optime dari po- tuere, & ad fzopum fuum ex affe confequendum füffecere (&. 619.24). Qus cnim fuis potiri potuere nutrimentis bo- nis voluptatibusque absque oculorum ufu, iis dari non debuere. Nimirum quibus animalibus circumdata. eft alimenti copia, quod pro lubitu capere potuere, ilis non opas eft vifu, nec auditu, nec olfa&u. Quorum autem alimenta patliin disperfa & perfe. pe e valde longinquo loco perenda,, illis concedendi fuere ocu- li. - DE ZOOLOGIA GENERALI. 207 Ji. Paucis unicus fuffecit mobilis oculus, plerisque quadrupe- dibus & quintuplici fenfu donatis duo mobiles; alus immobi- les 4, 5, aliis 6 vel octo, aliis fere innumerabiles. $. 204. Pariter 8? oculorum. vis aciesque szaultum differt , ut alii in longinquum, alii tantum ad propinqua objecta diíternenda valeant, alii non nifiad proxima queque micr ofcopica indole fua. Quaeaciei diverfitas pariter indigentiz finibusque animalium ita eft attemperata, ut optimus cuique nàtuze eorum gradusattri- bueretur($. 616. 75col. zat. P.1). Loquimur autem de diver- fitate graduum eflenriali, que conflanter ita differt ipfà oculo- rum ftructura ($. 557. 7eo/. zat. P. 1) microfzopica, item myopum presbyrarum &c ut alia in aliam non mutetur. Nam & in individuis ejusdem fpeciei natureque gradus occurrunt falva eff2ntia differentes, ut alias vel in eodem individuofint mo- do acutiores, modo hebstiores, itemque pro valetudinis ceta- tisque ratione dift r:pent. Aliorum oculorüm acies vel fplendorem folis absque noxa ferre valet, vel ab eo redigeretur ad cce-iratem , aut. de die, ut alii de nocte cecutiunt, & pro fua reaeritate tantum diluculo vefper- tino utuntuz, ut vefpertiliones, vel matutino , ut caprimulgi, vel in fpiflis tenebris mican: lucentque.— Aquilarumi acies. vel fo- lem intuetur, plurimaque milliaria ex ingenti atmofphzre al- titudine circumfpiciendo perluflrat. — Talparum oculi vel fub terra utiles effe videniur. $. 205. Fifus uou tautum) im abe, fod €? fub aqua amimelibus prodeft. | Ubicunque enim pellucida dantur corpora, cujusmo- di funt aér, erher & aqua, vitra & fimilia: ibi quoque oculo. . rum ufüs poteft dari($. 200.) ZEtherem celeftein ef^ per- fpicuum ftelle no&urna docent lucem fuam ad oculos noftros demitten- Diver fitas aciei oculo- TUM. Vifus 8 fub aqua datur. Coriparatio 208 PHYSIC/E PART. IV. SECT. IT. CAP. 1» demittentes continuantesve, quoad per diílantie incredibilis rationem fieri poteft. | Aórem nifi vaporibus fpitfisque nebu- lis vehementer obícuratur, perfpicuum effe, nemo noftrum ignorat Et quis dubitet, aquam effe eo pellucidiorem, quo eít limpidior & quietior. Sub aqua enim lux debiliratur ($. 463. P. I. Póyfic.) infuper quoque lutulenra & fluctibus per- turbara impediri lucem, ne altius penetret, urinatores, & fub campana metallica in fundum maris fubmergentes, ut res füb- meríàs inftrumentorum uncis inclufas aliis tradant furfam attol- lendas, funt experti. Ideoque tum candelis accenfis uti cogun- tur, vifuri res ibi obvias, quas in pari profunditate fub. limpi- da & quiera aqua absque candele luce difcernunt:. Cel. Zugero mare in 679 pedum profunditate prorfus dicitur effe opaca feu luce deftituta. ^ Praeterea conflar, pifces & belluss marinas in aqua quacunque fibi profunt, ab obfuturis diícerni, quarenus f:nfu duce fieri poteft. , Debilitatio lucis fub aqua debilitat quoque gradum vifionis co ma- gis, quo major eft per di&tas rationes lucis debilitatio Bugueri fcitis vel in aqua marina nihil turba:a lux in profurdirare 9 pe- dum jam 2 debilior cenfetur. | Sed accedens quecunque per- turbatio a particulis alienis innatancbus , uti terre(iribus.& im- pelucidis quibuscunque, aut ab agiiarione, fluctibus, pluvia &c; multo magis eo usque lucem infirmat, quousque illa pertingit, $.. 206. Comparari titer fo acies oculorum, vel gradas. vifionis acici vifus. pot? , fi pofito eodem lucis gradu a diverfis idem liber legi. tur, & menfüratur diftantia, in qua lectio procedit, & ulir; quam fieri nequit. — Erzt enim boram acies oculorumiícu acümen vifus, utz eff diflantia. | Scilicet aequalis erit illorum acies ocu- lorum, qui in pari diftantia legere potueruat.. Quorum dif(tan- tia a luce v. c. candele in conclavi claufo, ulita quam legere non DE ZOOLOGIA GENERALI, 229 non amplius potuere, eft inzqualis: eorum acies tanto erit mi- nor, quanto minor eft diflantia, & tanto major, quanto m»jo- ri in di(tantia legere ignotum fibi librum potuere. Si diflaniia eft duplo major, erit & acumen vifus duplo majus. Idem quo- .que procedit, fi nose ferena ftelle (unt internofcendze. Heve. lius nudis oculis (eptime claffis (tellas discrevit, quando alii tantum 4. 5. aut fextee claffis internovere. Pariter quo remo- tiora quisquam recte di(cernit nudis oculis, qua alii non nifi adhibitis telefzopiis difcernere valent: eo acutiori vifu pollet quoad res remotas; & quo minutiora internofcit, quz alüs fi- ne microfzopiis non apparent, eo gaudet acutiori minutorum vifu, eoque major eft ejus fabrilitas vifus. — Hinc fubriliras vi- fus, ab ejus longinquitaere & amplitudine difierre intelligitur. Quo enim longius valet vifus, eo plura & ampliora perfpicit. : $. 207, Fifus fénfuun ovauium ef pevziciffinus. — "Tactu. guftu- que non obíervarus nifi proxime corpus noítrum contingen- tia, qua ideo contigua funt organo, quo fentiuntur. — Sed in ter contigua nulla datur diflantia, nulla quoque celeritas($. 5 5 6. & 653. Oztol.. Corpora remota non obíervantur niíi odora- tu, auditu & viu ($ 167.). Odoratu non percipimus valde remota, nifi vento aérem cum odoris effluviis propellente, & tum ventus celeritatem vix habet 1co pedes intra pulfüm arte- rie pervadentem ($. 194... Immo oportet, ut naribusinfpire- tmr propinquus odor ($. 181). Auditu quidem remoriora percipimus, qua tamen celeritatem mille pedum intra arteriae pulfüm raro excedunt ($. 194.). . Vifu autem longe citius vi- demus flammam tormenti explofi, quam ejus fragor ad aures noftras deyeha:ur ($. 231. P. 7. P/y/). | Quidquod lupam pla- netas, folem, ftellas ictu oculi in eas conjeéto citra ullam ob. . fervabilem moram clariffime videamus? . Et quanta eft (iclla- ( JFolffi Py. Tom. IF.) Dd rum, Peruieita. vifu, fuem- "ma. Vifur pra- flantia in entiendo. 210 PHYSICAXE DART. IV. SECT. II. CAP, I. rum, quas videmus, ab oculis noftris diftantia, fi vel nudis ocu- lis tantum obvias intuemur? Eadem tamen celeritate. per tele- fcopia remotiffimas quasque confpicimus. Non datur igitur pernicitas cum pernicitate vifus, non motus ullus; multo mi- nus fenfüs ullus cam vifu commetiendus comparandusve: Equidem recordor, aftronomos docere, lucem a Iovis fatellitibus ad oculos noftros non deferri nifi 7 vel 8 minutorum interval- lo. Quz fi vel concedenda effent , continerent tamen pernici- tatem fono $40000 majorem. Per obfervationes nuperas vero Cel. de Ja Lande inequalitas in motu Saturni a love non oriundarum, cui fimiles & in Iove cjusque fatellitibus dari se fant; que hie fufius oftendi nequeunt. $.. 208. Fifus d ommium fagfaum utilffrmus. praftamtiffnusque.- Quicunque enim tactu, guftu X olfa&u fentiri & difcerni pos- funt & verbis proferri, ore & ripto. Vocabula autem fcripta " videre poffumus & legere, — Cuncta igitur, que aliis fenfibus obfzrvari poffunt, leci quoque & estenus videri poffunt. Sed & ea, qua nullo alio fenfu percipi poffunt, vifu tamen nofcun- tur, uti lux & colores, celum ejusque fidera operum Dei na- turalium maxima & optima, quibus nihil pulcrius, aucuftius praftantiusque excogitari potet. 'Tactus & guftus non funt nifi corporum contiguorum & infimi generis fenfis, animalculis viliffimie affignati, nec nifi per paucam, eamque utut fubrilern, tamen admodum confü- fam notitiam bef(tiolis füfficientem fuggerentes. Quod quisque in fe experiri poteft, quando fyilfis involutus tenebris nil ha- bet nift quod palpet & pre m fitique guftet. Confufio ira perceprorum, non nifi vifu minui & in cognitionem uberiorem abire poteft... Odoratu quidem ditfitas quoque res per effluvia fua naribus hauíta utcunque difcernitnus ; fed quae & qualia fint, quae DE ZOÓOLOGIA GENERALI. 2I: quz olfacimus, vifus detegere docet fàlrem juvat ratione fua rece utentes. — Audiru muito plura di/lità cognofcuntur, quam odoratu, nec tamen & foni quid fint, pateret, nifi abfconditas in vacuo pulíatas campanas earumque mz:lleos valde conrre- mifcere videremus per impactum, quf tremor tamen non au- ditur; nifi redditus aér tremorem inde conceptum quaquaver- füs di£funderet. . Multo ergo plura & meliora vifus nobisfüp- peditat; quam auditus & ceteri fenfüs omnes: eaque propter utiliffimus praftantiflimusque dici meretur. Reguntur fenfus omnes lege fenfationum reprefentandi fibi obje- &a convenienter mutationibus fuorum fenforiorum ($. 754. * Pfychol. rations.) nec fiae confufa fenfionum fuarum. confcien- tia ($. 7 5 1. ibid). $. 209. Quinque igitur eff fezfus exterzos patet, quibus anima Num plere gaudere poteft, etfi non omnis iisdem gaudet. Nempe non 4uap 5 fca. dautar nifi quinque corporea objecta, nempe nudus contigui /z: corporei morus, fapor, odor, fonus & lux ejusque colores. Nec dan- detur? tur nifi 5 diveríà fenriendi inftrumenta, nervuli per totum ani- mal difperfi, os, nares, aures & oculi. Sunt tamen, qui his tres alios addunt Zoztekoe duce, famem, fitim, fenfumque ve- nereum, quorum objectum internum, & organum fentiendi diverfum dicunt, venerei partes genitales famis tunicas ventri- culi interiores aliquore feu menftruo gaftrico leviter vellicaras; fitis faucium & oris tunicarum affri&tum ingratum ex defectu falivae oriundum. "Vid. Cel. Ho//ruazzi PLyfica S. 476 & 486. Sed uti tactus diverfe funt fpecies, a diverío impulfus modo, quo a contiguis efficiantur , oriundi, v. c. calor, frigus, durum, molle &c. ($. 174.): ita mirum non eft, in illis quoque , quee vel grato vel ingrato attactu nos afficiunt , miram dari diverfi- tatem, & mixtionem, ut in titillatione, quam nemo pro alio fenfu, quam communis tactus ambigua imiítura grati & ingra- Dd z ti habet. Priflins fen- fionis ido- luni. 2I2 PHYSICAE-PART. IV. SECT. 1I. CAP. I.* üi habet. Si a parte corporis novus fenfus effet deducendus, cephalalgia, odontalgia, 'colica podagra, chiragra, flranguria, tenesmus, & innumera Hüjusmodi , item diffuaviatio , planta- rum pedis pleurzve titillztio , rifus, pruritus dorfi, fingultus, . fternutatio, fletus, & que non alia totiderti fenfus novi effznt vocandi. In his enim nihil eft nifi tactus certae corporis partis. Parum abeft, quin ex hac ratione edam plantis effet fames, fitis, libido venerea in propagatione fuz nature, ideoque fentiendi facultas effet tribuenda. — Cel. Reémarur quidem putat, inqui- busdam beíliis alios, quam in nobis effs fenfus, iraque plures quam $5 dari. Sed probatio nequit dari. Licet Cel. Limmaur nuper p. 12. feripferit: Si creatoris plura dare organa fenfuum placuiffer, plura percepiflent, uti magnete przfenriam ferri, ele&ro ele&tricitatis phenomena: conílat tamen hzc vifu tatu- que a nobis fzntiri, cctera ratione effe perveítiganda. : 6 oexe Que Jen clare € fepius percepta funt , ea C? dum ab- funt , quafi f£ adeff ent , feztire videmur. Obfervat hoc quisquis ad fe eft attentus, & ad ea, qua acere fole. Nonne quinovum quidpiam vidit, vel audivir, quod placuit valde aut displicuit, illud quando jam abfens eft, denuo quafi vider velaudir, & nar- rare id aliis folet? Similiter redire quafi folet in animum, qui valde jucundus vel moleftus nobis fuit, olim fenfu perceptus, odor, fapor, & atta&tus v. g. torpedinis, electric fcinrillae: Neque beítie defunt, quarum manifefla eft (enfio priftina.re- rum preteritarum ($. 75 5. egg. P[ycbol rat.). Apesredeunt ad fuurn alvezre, hirundines & ciconie cat. ad füpm nidum; fere ad fuum cubile vel antrum fübterranoum; canes querunt abfentem cominum ; boves fuesque revertuntur sd fuum flabu- lum, cujus ideo & abfentis fenfum retinent, & idolum velut fecum gerunt. Nec facile pifces, cetique patrium vertunt ele- menti — ANNIS TIR P E RN DE ZOOEOGiIA GENERALI. 213 menti fui domicilium, nifi necetfitate ad id adigantur. Nec in- fecta (edem füze generationis nutritionisque commodam defe- rere, aliamve (ine necelilitate quaerere folent. ; S ELA. Facultas anima & habitus priftinas ab(intesve repra- Quid fit ima- fentandi fenfiones zpagimatio audit (immarerialis), graecis pipatio ,ma- phantafia, Germanis die Einbilduzg. .Jolf. P[ycbol. emp. S93. terialirqué €? rat. S. 755. Dum priftinas vel abfentes f2nfiones nomina- imago? mus, excludimus pra ífenres, que fi repetuntur, iterum irerum- que denuo funt rerum prafíenrium fenfiones, non vero imagi- nationes. Sic iteratus attactus , guftus, olfatus, auditus, vifüs- ve, non eft nifi prafens denuo fenfio, neutiquam imaginatio; que tantum feafàtee ante rei abfentis, vel abfenris fenfionis eft reprefentatio. — Cui in corpore refpondet //m/is fenforzi muta- to, ac à ve pr&finti oriri. flet, quae dicitur zmago materialis. Fieri hujusmodi muratio poreft vel in fenforio externo, ut fi videtur imago rei picta, vel auditur fonus, loquele alteri ab- fenti fimilis, vel locus aut perfona hircum redolet &c.; vel in interioribus cerebri nervis, ut dum delirantes fomniantesve fi- bi videre, audire &c. videntur, que non adfunt, ob talem in in- timis nervis commotionem, qualis olim a rebus prafentibus excitata eft. Reoitur illa lege imaginationis $. 756. D/yc£ol. rational. Quales fuere fenfiones, tales (unt & imaginationes. Wolfiana Pfycbolozia rationalis $. 87. imago, inquit, vel idea ma- terialis eft reprafentatio compofiti in compofito;. & $. 90. ima- gines materiales res intra fe reprefentant, ob fimilimdinem conformationis externz , ut pi&urze, flatu, fculpturz & fpecu- la. Deinde $. 92. addit, ideas fenfuales non reprafentare nifi figuras, magnitudines, fitus & motus. — Sed & figuram corpo- rum, fitum, & magnitudinem corpus noftrum non reprafen- tat, nifi motu fimili, feu per ta&um, feu per vifum in imagi- Dd 5 ne Deorganis phantafie. Convenien- tia imagina tionir €7 imaginis. 214 PHYSICU PART. IV. SECT. II, CAP. I. ne fimili. Neque odoratus, guftus & auditus alias habet ima- gines vel ideas raareriales, quam in fimilitudine commotionum in nervis pofuas.. Ambiguitaris viraudz caufa ebftinebo ab ideis materialibus , que proprie funr commouones in fenforiis obfervabiles. S, 2425 . Imago inatcrialis 69 imaginatio uon eget aliis quam fon- Jfauni orgamis. Neque enim eft imaginatio animg nifi reprae fentatio vel perceptio priftinge jam abífearis fenfionis ($. 2 1 1.). Quare nec alia in corpore animali agitatio commotiove requiri- tur, quam que in fenfu obtinet. — Fifi abíens eft jam res, ta- Jem in organo fentiendi mutationem olim efficiens; fuflicit ta- men, füperefle utcunque aut citari aliam fimilem commotio- nem animam aflicientem, velin exteriori nervo fenforio, velin interiori cerebri prolongati ejusve analogo. —Utrovis igitur modo organa fentiendi fimul fiant organa imaginandi imagi- nes materiales , rebusabfentibus aut orhnino, aut ex parte fimi- les. Ur plurimum tamen nervi fenforii in cerebro aut gene- ratim communi fenforiorum primordio & fede anime obvii, ad fimiles priftinis motus concitati, animze offerunt imagines priftinas denuo repra:fentancas, veluti iterum res effent. prae- fentes , quarum aetione antea mutationes in nervis obfervabi- les fuerunt excitarz. Cum & exirinfecus orte illico conti- nuentur ad intimos cerebri nervos: generatim nervi cerebri- ni feu animae proximi precipua funt phantafige organa. S E T4: Imagimatio anime vepondet imagümis materialis conudi- tomi. Wü fenfio refpondet prafentium rerum impreflfioni in fenforios nervos facte, fecundum legem fenfàtionis ($. 78. & 85. Pfycbol. emp.), & vera eft, quatenus cum illa convenit: ita imaginatio convenit cum imagine materiali in fenforio inte- rior) * nes v——t———mÉ r* DE ZOÓLOGIA GENERALI. 21$ riori refüfcitata, fecundum legem imaginationis ($. 1604— 7. & 117.24) Non poteft igitur non imaginario ralis effe & tanta, qualis quantaque ett imago materialis nervorumintimo- rum ($. 212.) Aberrantibus ipitur a priftina ferie imaginibus & cum alienis lege imaginationis confufis, pervería nafcitur imaginatio. Quemadmodum fenfiones animz funt neceflarie ( 4. 77. 79. Pfy- cbol. emp.) & comitantur , faltem illico excipiunt mutationes a . fenforio faftas: ita quoque imaginationes non poflunt non " convenire imacinibus materialibus. id fenforio intimo, a qua- dam fen(ione externa refufcitatis. ^ Alias non. forent imaginum ilarum imaginationes, vel clare perceptiones. Aliter ergo comparatz effe nequeunt imaginationes ; quam imagines mate- riales funt comparata. : ; Sor T A: Quoties imaginatio fagi eum feuffone concurvit, toties Jvec! Imaginatio majori claritate ab illa facile difceruitur , adeoque mutatio zm fei? debilior. eft forio ge debilior in illa, iu bac vero fortior (S. 96. 97. Pf[yebol- fen[atiene. emp). ' Inde imaginatio eequipollet fenfationi debiliori (y 98. ilid.), & fepe fenfütio iti offuftat imaginationem , ut anima hujus non fit confcia ( $. 99:224 ). Quare cum iinogia to re- fpondeat imagini mareriali in corpore revivifceziti i'($. $13])* fortior debet efle imago oculi, quam in illo intuemur, eaquam tancum imacinamur , in oculo non amplius depictam, fàlternab re alia, quae eidem perfecte fimilis effe nequit ($. 248. Corz/.), profectam, & in utroque caíi non penitus eandem, «que cla- ram & fortem. Sunt igitur & imagines mat ériales. debiliores fenfis, quorum partem tantum abfentibus jam rerum actioni- bus in organa fentiendi complectuntur. Sedfa hie dico, quz fentiuntur mutationes fenforiorum, vel im- preffi ones feofiáin & IVolfio dicubtur idee materiales, quarum reliquie vel fimilitudines funt imagiaes materiales: que ideo debilio- Quid fit fomnus in corpore ? Quid ft Jomnium in corpore 2 216 PHYSICE PART. IV. SECT. II, CAP. I. L] debiliores, minusque accurate & clare funt, quam ipfam & fenfa. In deliriis inveteratis, ob fuppreffum tunc rationis ufum, difficile e(t, delirantibus vel fuo fenfu itidem. fuppreffo errorem perfuadere,. & ;8Ef Senfus durante Jorio profundo quiefcuzt.. Durante enim fomno profundo, experientia tefte, clare perceptiones animae omnes & impreíliones in organa fenforia obfervabiles ceffant ($119 Pfyctol. empir.). Non fiunt tum commoriones dor- mentis Bue foriorum, ut in ftatu. vigiliarum expedito, ordina- riz , fed (unt impeditis & fuffocate illico, ficubi oboriuntur & fübito obnubilando pereunt, aut proríus Sauli: Hinc per- ceptiones animee prorfus obfcure , & nervorum flatus agiratio- n2 obfervabili deftirutus, quiefcit interim & novas opperitur vires & fpiriübus nerveis a inguine interea praparandis fegre- gandisque. Durante fomno profundo igitur comparantur & colliguntur fpiritus animales , ufu (enfaum precedenti exhaufti, ideoque tantisper ufus fen(üum motu fibi convenienti caret quisfeitque (8.642. Ontol.). | Generaüm ergo fomzus ef? fPatus obfivudorim vel relaxatorum nervorum , dum refidui fpiritus ad dizefüionem alimentorum & reparationem novorum fpirituum impenuduntur. 1n flatu vigiliarum contra nervi influxu fpiri- tuum debite intenduntur ad (?ntiendum; vel expedite agunt. Lg cios Quando fenfüs quiefcunt , oborta autem fenfione fübi- to pereunte ,agitationes fimiles priftinis fenfionibus in cerebro refufcitantur, quarum anima fibi confcia eft, omnium adeft , q quod ideo quaanimam confiftit in clara perceptione prifünarum fenfionum feu rerum abíentium olim f2nfu perceptarum (S. 120. percep /T- Pfycbol. emp.)... In corpore vero fomnium naturale eft fta- tus DE ZOOLOGIA GENERALI. 217 - tus refuíciratarum & continuararum imaginum materialium , brevius /Zatus clararum dormientis inagizum. Sic patet etiam in corpore fomnium effe. flatum medium inter vi- gilias & fomnum. — In vigilante animali omnes fenfus funt ex- pediti, & nervi probe elaftici & fpiritibus inrenfi ad fuas fun- &iones; in dormiente autem fenfus funt impediti, & nervi to- no deflituti relaxatique ob fpirituum ad vitales funtliones avo- càtionem, ut raro parumper excitentur ad. fenfum obfcurum. | ]n fomniante autem excitatur fenfus aliquatenus. obfervabilis , fed ob impeditos exteros finfus, tantum fufcirantur. priftina- rum fenfionum imagines, quz pro lege imaginatiouis aliquam- diu confufe continuantur, non ramen citra claritatem, cujus anima magis minusve pro diverfo flatu fuo fibi eft confcia. Ira & beflias v. c. canes videmus fomniare ejulantes &c. $4 "aT. Si redeunte priftina fenfione anima fibi confcia eft, fe Cujurmoa: antea eande habuiffe, memor ejus efIs recte perhibetur. Un- ft memorie de memorie actusanime eft recognitio prifting fenfionis (idee), o/jcfum ideoque proficifcitur e facultate & habitu 'ejus reco2nofcendi corporeum ? ideas reproductas ( S. 175. Pfycbol.emp.). — Difzernirigitur pri- Íftinam & prafentem füam perceptionem recognoícens hanc a&tu quidem differre a priori, re ipfà tamen cum ea plane con- venire, feu revera efle eamdem. In corporeigitur adeft faciliras imaginem recipiendi feu inflaurandi ortaque inde praífens com- motio f2nforii, five rei prafentis fenfu, five abf2ntis imagine excitata, & a alius nexus prefentium, & alius pri iflinarum ordo, ide oque diverfitas feriei motionum obfervabilis. Eft er- co memoriz obje&um , vel materia memorie in corpore, o7- fir valilis diverfitas pv. jos Cz prefontis feriei commmotionum ner- vearum, | Con. &. 294. P/yclbol. rational. & 755. ibid. (IFolfü Phyf. Tom. IF.) Ee Ad Item yemi- uifcentíe, 218 PHYSICZE PART. IV. SECT. II. CAP, I. Ad imaginationem igitur una tantum requiritur feries mutatio- num vibrztionumque nervearum, vel a prefenti re, vel ab imagine abfentis antea fenfu percepte dependens, que non ni- fi eandem rem animz offerat. Fieri igitur non poteft folum, fed & fepe fit, ut anima immemor fit, aut & neget, fed eam antea habuiffe, licet revera habuerit. Quando nempe prifti- na feries redintzgrari nequit, quoad temporis & loci diverfi- tatem, ceterasque conditiones, differentiam ejus a prefenti fug- gerentes. Ad memoriam autem requiritur duplex feries fen- fionum, & agnita earum qua rem quidem convenientiam, qua feriem connexam differentia. — Unde fi obliterata eft priftina feries & quamdiu talis manet, tamdiu memoria abeít priítinze fenfionis. Loquimur hic de memoria fenfuali fcu confufa & ignobiliori. t 6. .:218. Pofito autem priftinarum fenfionum feriem obnubila- tam impedimentis his remotis detegi feu refüfcitari ex. parte notiore & redintegrari , deinceps tum memoria ejusrevivifcit, & dicimur ejus reminifci, Unde remzzifceutza eff revocatio rez in »meniorzam ope sotioris cujusdam partis ejus v. c. locz, temporis &7c. animum fubeurtis, vel mediata recognitio prifting fenfionum fe- riei($. 230 P/ychol. emp.). In corporeigituradrecordationem re- quiritur inftauratic feu detectio partis cujusdam imaginis priflinge, cujusope redintegrariea poffit. — Poteft talis derectio partisobli- teratz fieri vel per alios viventes oretenus, aut abfentes vel mor- tuos fuis fcriptis; poteft quoque fimiliori ferie in corpore pro- prio marte utcunque excitata fuppeditari. Qui memoriam & reminifcentiam f2nfitivam negat, illi imaginationem eo exten- dunt, aliis utentes verbis. Reminifeentie in corpore refpondet reproductio & recognitio pri- fting fenfionis, quz ex facilitate imagines materiales refufcitan- di & redintegrandi, ope fimilis earum partis, qua pofita reli- qua DE ZOOLOGIA GENERAII. 219 qua connexio revivifcit ($. 302. P/ychol. ration.) , nifi lefa feuin- epta ad fun&liones fuas factas eft memoria ($. 297.27). Quee kefio a caufis materialibus oriri variis modis poteft ($. 298. i/;4.). $. 219. Quia in corpore qua tali nulla contingere poteft mu- NiJi] extus ratio, nifi motus, ab interno vel & externo principio oriundus Jentitur , ni- ($.147.): mibil quoque facultati anime fentiendi offerri poteft, fi motus ner- zifi motus infignis nervorum. — Nil tacui offertur, nifi motus a vorup; in- contiguo nervis impreffus ($. 170); nil guftui, nifi motusa con- fisv. tiguo fapido in ore excitatus ($. 176); nil olfa&ui, nifi motus odoris narinis nervis inductus ($. 179.); nil auditui, nifi mo- tus tremulus in nervis auditoris excitatus ($. 184.); nil vifui, nifi imagines corporum motu lucis in fundo oculi depictz ($. 200); nilimaginationi, nifi imagines materiales priftina- rum fenfionum ($. z 11. //74.); nil fomniis, nifi imagines dor- mientium obfervabiles ($.216.); nil memorie reminifcentiz- que naturali , nifiimagines per detectam partem notiorem red- integrandae , memoria nondum penitus lefà ($. 217. /7.). Quidquid isitur faculrati animae fentiendi offerri poteft, id non eft, nifi motus nervoruminfignis obfervabilisque. Hinc & organum recordationis & rerminifcentie non eft aliud, nifi commune fenforium, quoad animam concurrunt externorum fenforiorum commoriones ($. 212.) Unde fenfus commu- nis appellatur & requiritur ad memoriam. Quales motus cum excitari poffint in corporeanimali violenter ex- tinfto, cujus nervi fenfuum integri manfere, nec ramen ullus tum fupereft fenfus, ^ phantaíia & recordatio: denuo con- firmatur, quidquid in corpore fit, per fe non effe nifi motum, ejus vero fenfum, imaginationem & recordationem fenfitivam effe opus anime, five ejus actiones, ex parte quoque paffio- nes, e mutationibus nervorum exümorum aur intimorum ad eam delatis, oriundas, quando ad eàs eft attenta, E23 $. 220. Quid praflet conftans feu- tiendi nifus ? Quid fit appetitio €5 aver[atio? 220 PHYSICJE PART. I V. SECT. II. CAP. I. 220. Facultas anim fentiendi, adulta praefertim in habitum, infert quoque zzfum | fezflomes. fubinde smwtandi , € plures, quas valet, adipifrendi. | Quia enim finita eft & limitara ($. 145.) fi- mul capere nequit ea, qua fenrire füi finis caufa debét; ideoque alias aliasque fenfiones addere praeteritis, imaginationis & me- morie ope reconditis, ftudet. ^ Gaudet igitur. nifu naturali conftantique fubinde variandi & locuplerandi fenfionum fuarum thefaurum , quo f» perfici fentit. Intenta igitur anima ulterio- ri perfectioni confequenda intendit quoque nifum fuum in fenfiones fubinde mutandas augendasque. — Et quoniam fortio- ri fuo nifu mufculos corporis fui regit ($. 164.): ejus regimi- ni motus corporis fui obtemperant, ideoque ex previis fenfa- tionibus fequuntar & nifus corporis motus ab anima determi- natos edendi abfolvendique. S v2I. Nifüm conflantem fenfiones idemtidem immutandi, innovandi variandique, dicamus captatzonem, vel affedationcu, & patebit animam ob conítantem fenfiones variandi conatum, praditam effe conftanti capratione (fenfionum novarum), quam & curiofitatem, /Veugzerde, nonnulli vocant, aut pruritum vel ftudium fenfiones variandi. Quia anima gaudet prafenfione, e previa fenfione oriunda, qua vel verfatur circa grata & lo: na, que fenfui placent, vel circa ingrata, que eidem di(plicent ($.168.): duplex datur animi conatus, alter, quo opinata prz- (enfione bona obtinere ftudet captatque;. alter, quo per prafen- fionem vifa ingrata fugit & avertere conatur. —Captatio grati, quod pracfenicit , appellatur appetitus; captatio autem contra- rii feu evitationis ejus, quod pra'fentitur, feu fuga ingrati vifi, averfztio audit (S. 146... Illa obfervatur lex oppetiuonis, hac averfationis ($. 758. Z/yebo/. rational). . $ 222. r ; DE,ZOOLOGIA GENERALI. 221 T | logi: $ua2 2; -— Captationi animu: 22 corpore. ve[bondet conatus tnufculo: rum dirc£hioni anime conformis. .. Anima fane influxu phyfico Quid capta- tioni in cor- vi fua majori excitat fubjecta fibi elementa, & hec mufculos ad pore re- motum anime nifüi conformem ($. 164), modo horum vis fuf- /pondeat? ficiat ad illum motum pra ftandum. Unio enim corporis & ani- mz requirit confenfum, quantus dari poteft inter mutationes organorum animalium & murationes animi. 1deoque conatus animi & corporis organorum anime fübditorum fibi iavicem refpondere & convenire debent, ut conatus animi extrinfecus fe exferere, & qua deber, confequi. poflit. Simone c vd ppetitioui ioitur refpozdet qnotus mufculorum , tendens ad 4d obtinendum , quod aunna cupit... Eft enim appetitio con- flans nifüs captandi gratum pravifum (3. 221.) , eique refpon- der conatus movendi motusque mufculorum anim regimini fubjectus ($. 222.). "l'endit igitur morus mufculorum ad id, quod anima cupit, eratum jucundumque obtinendum, confer- vandum, augendum. Nec poteft non eodem tendere, quate- nus a fola vi anima naturaliter eft regendus. In hypothefi harmonie przítabilite 5nima eodem. modo dicitur pervenire perceptione pra&via ad áppetitionem, quo ad easdem pervenit in fyftematefinfluxus phyfici ($. 631. P/fjebol. ratio- nil).. Hineidew fenfuales dicuntur ibidem ides materislibus ita coéxiftere, ac(i corpus in animam influeret , & viciffim mo- tus fponianei in. corpore ita. cocxiftere appentionibus anime ; - acfi anima vi fua morum corporis produceret. $. 224. 3 * UB Quid appe- titioni 2 ec ong v everfationi obtemperat am-corpore motui snufculorum Quid aver- tendens ad. ingvataievitauda. | Averfatio: enim eft conftans cap: fatioui? LITE tatio Gradus co- 222 PHYSICZE PART. IV. SECT. IJ. CAP. I. tatio evitationis & fuge malorum & moleftorum previforum (S. 221), ideoque eidem obfíequitur mufculorum' regimini anime fübjectorum conatus motusque moleftiam & egritudi- nem previfam fubrerfugiendi. Simili in his, que $. precedente adnotavimus, huc transferri pos- fentex $. 62 1. Pfychol. rationalis. Quod: cum. haud. necefía- rium videatur, porius fubnotamus, perperam fumi, nil aliud effs in animali, quam motus iftos corporeos, cum in corpore cataleptico , apoplectico &c. etiamfi inflrumenta fentiendi for- tius afliciuntur, ac in ftatu fanitatis, nullum tamen fequitur in- dicium fenfionis, appetitionis averfationisque. Quod & in pro- funde dormientibus , multoque magis in recens violenter neca- üs obíervatur. Poriffimum vero inde abfurdum effe intelligi- tur, quia fenfio, imaginatio, memoria, appetitio averfatioque nullo motus genere effici: poteft; ob materiam per fe ítupi- dam ($. 11. P. I. Phyfec.). $122.55 Danutur appetitionum averfationumque gradus diverfi , qui natuum . fen- gettvatim vel funt delilioves vel fortiores, uti ig amima; ita € tiendi di- verfi. im corporis fui vegimine 1motuum. — Vires enim facultatesque ea- rum, que non funt ad unicum agendi modum reftristz , (ed fe- cundum praviam cognitionem faltem fenfualem, variis modis fe ipfas determinare valent , intendirefnittique pro re nata pos- funt ($. 1 1. P. Z. Poyfic.). | Quare & visanime cujuslibet, ejus- que facultates , pro praferfione fua fefe fini, ad quem tendunt, accommodare , itaque intendere conatum & remittere poflunt. Quod & quisque ad fuz animze conatus attendendo evidenter experitur. Cum vero cuique conatui animes conveniens re- fpondeat conatus organa dirigens animalia ($. 222.): dubitari nequit , quin debiliori anime nifui-non nifi debilior influxus in regimen motuum organorum animalium; fortiori autem: in: | |. tenfior DE ZOOLOGIA GENERALI, 223 tenfior infolitus vehementiorque impetus organorum anima- lium deleatur. j Variant hi;gradus, non tantum in diverfis generibus animalium; fed & in eodem individuo, ob diverfam prefenfionum natu- ram & conditionem, plurimis modis variantem. — Prout illud nemo non in fe experiri, fed & in beítis obfervare poteft, fi nondum fepenumero obfervavit. | Fortiorem ideo animi co- natum infolitus in movendo impetus & vehementia manifeflat ; - debiliorem autem remiffior tardiorque motus. 6s. 226: Fortiores captationum gradus dicuntur affectus, quiideo Quid fit affe. cum vehementiori conatu & impetu motuum in corpore con- £y; i» ani- junguntur. Erenim cuique conatuianime fuas mutandi fenfio- 5;4/i ? nes conveniens refpondet conatus movendi organa animalia ($.222.) Qua propter debiliori anime nifui, debilior debe- tur conarus movendi organa ifla; fortiori autem intenfior ve- hementiorque conatus & imperus motuum ($. 225.) Non poffunt ergo non affz&tibus animalium deberi vehementes mo- tuum impetus in corpore fuo. d quod & experientia indu- bitata confirmat per motus extraordinarios tum occurrentes in corpore animali ($. 61 1. Pfyc£ol. empir. & $. 77577. vatzozal.). OMM Conatus velementiores captandiprevifagrata;s (velpto- Affectus vel ducendi perceptiones previías) dicuntur ajfe&us jucundi , qui. jucundi funt, buscuhm im corpore conné&tugtur extraordinarii 69 vebementiores vel injucun- smotuum)impetur. — Brevius, appetitiomes vebementiores omnes di, vel mix- funt affectus jucundi ($. 226.). Ex adverfo conatus vehemen- fti. tiores evitandi previíà ingrata ( vel impediendi, quominus pro- ducantur pravifc perceptiones) funtaffe&us moleff, qui brevius dicuntur averfatzoges vebementiores, — Refpondet& his vehemen- tior 224 PHYSICJE PART. IV, SECT. I1. CAP. I. tior motus in corpore ad eundem finem excitatus ($. 226.). Qui utriusque particeps eft, zx£us vocatur (S. 505. .P/fycbol vational.). - Superfedeo hic enumerare, quot fpecies ad unumquodque genus horum affectuum referantur: quod in Pfychologia docetur, nec promifcue de cun&tis animalibus vale. Neque ideo & diverfi affziuum gradus ejusdem fpeciei hoc loco funt expli- candi, ubi de animalibus in genere agendum eíl. ^ Suíhcit quosdam affzétus in plerisque effe confpicuos, v. c. amorem, odium , gaudium, triítitiam, fpem metumque. fem og Animalia duimantes qua tales duce fenfu fua fponte ad agendum fe quatalia — determigant , [uique corporis gnotuum divetliomem. | Neque enim Jpoute agunt. fuam appetitionem , averfationem & affectum concipiunt & ex- cirant, neque organorum animalium regimen, niíi fecundum fuam prefenfionem voluptatistediüve. lfta igitur prafenfione regunt & fvam appetitionemaverfationemque fecundum legem appetitus confufe fàltem perceptam; & eidem conformant re- gimen motuum fuorum animalium inftrumenrorum. Cum fponte agant , que principio fe ad agendum determinandi in- terno gaudent (8. 933. P/ycbol. emp.) , vel quae actiones fecun dum previfionem füam dirieere valent; animantes füa fponte agere intelliguntur non tantum appetendo & averfando fua vi, quz fentiunt fibi effe orara; adveríire; fed & regundo organa animalia fua ad motus animi nifüi conformes, nifi quid obf(tet. Ampliori quidem fignificatu nonnulli fpontaneumr accipiunt, ex - manca Zlriflorclir voluntarii (£:27/5) definitione JL. II. de oribus c. 3. ubi inquit, cam invitum fir, quod vel vi (externa) vel ignoratione agitur, fpontaneum (voluntarium) illud erit, cujus principium eft in eo, qui agit cogaofcitque fingula, in quibusque a&tio confiftit..L. I. tameo Magn. moral. c. 1$. diftin- guit, quz fponte & confulto fiunt, ita ut illa. fiant citra: delibe- rationem DE ZOOLOGIA: GENERALI. PET] rationem & dijudicationem ;. hiec autem przvio confilio, dele- &u & propofito, in eis, ubi penes nos (:Q zy) eft, agere & non agere, agere ita & non ita, fed aliter, ^ Concedo quidem, effe in fingulis elementis vim agendi, qua dum agunt, ad que deflinata funt, nequeunt dici coa£la efle vi majori externa. Qua- tenus vero nullam cognitionem claram habent, fecundum qvam aliter agere poffent ex ignoratione, naturali agunt neceffitate, non autem ex pravia cognitione vel przfenfione, fponre appe- runt, averfantur, aguntque per fuum cerpus. . Criterium er- go fponte agentis eft , dum agit vi fua, non aliena agere cogi- tur , nec agit nifi fecundum przfenfionem vel przviam cogni- tionem fenfitivam, cujus cobfufa gaudet confcientia. Impro- prie igitur P'irgiliur de arboribus fcribit Georg. II. 47. fponte fua, quz fe tollunt in luminis auras, & Columella eft fativa..& altera fuz fpontis itemque femper virens pinus. — Proprie fuz fpontis non eft, quod vi quidem fua , licet fecundum obfcuram perceptionem nititur efhicirque fuas a&tiones, fed quod clarz 4 prenotionis vel cognitionis du&tum fequitur, ideoque non '^. agir nifi quod & prout prefenfit. — ACtiones ergo mere vitales, quarum animal fibi conícium non eft, fpontanez dici nequeunr, nifi quatenus animales eas regunt. ^ Multo minus irritationes cordis exfe&ti ad fyftolem & diaftolen aliquamdiu continuan- dam fpontanez dici poflunt ($. 1 5 1. /e24.). i53 f WC TET Sponte fua agentes etiam alitev agere poffe , aeprejfanfto iz- eee experimentis beffiavum manfuefactarum attendendo inotef- - Si equo canive offertur cibus, ut eum fentiat vifü odora- iii non tarnen illum. appetet devarabitqué; quando probe efítfaturatus. Immo etfi famelicus eft, fed adfuefactus ad alia -arte agenda; illa ante peraget , quam edat V.C. ut canis fedeat eres, cibum naribus impofitum tamdiu retinens, donec al. 5 (JFolfü Pbyf. Tom. IF.) Ff phabe. Sponte apen- ter nonu 4gunt ne- ceffario, 226 PHYSICUE PATT. LV. SEC T. II.^CAD. I. phabetum recitando perveneris ad literam f fortius pronuntia- tam , quo fz&o, cibum dejectum devorabit; vel ut te fernel ite- rumvecircumear, anrequam edat... Item ut equus antea. pede terram pulfet, quoties vis, & tum edere incipiat. Si urfoscir- cumducunt Poloniad(uefaé&tos ad faltandum prc-«unté mufica, ad fe projiciendum in rerram, ut fe in ea circumvolvant , ad pe- étinandum caput magiftri &c., antequam ipfis cibus vel potus porrigatur. -Pafleres canarienfes cibo dulcioftenfo & porrecto difcunt ore hiante & alis demitlis aut motitatis eum eftlagitare; objectum ramen non illico petunt roftro ; fed aliquamdiu leta- bundi antea hinc inde fübfultant aut volitant, tum demum cu- rauus infpectum accedunt ad illo veícendum... Quam multa fe- rini, ofcines , monedule , pfittaci &c. agere, canere, loqui dis- cunt anrequamalimento oftenfo potiantur, ofculentur &c. Non agunt igitur fic, que agunt, ut non aliter agere poflent, fug- gerente illa alia fenfu, phantaíia, memoria &confuetudine. In- primis multiplex beftiarum agendi ratio confpicitur, dum vel lecabunde inter fe miris modis ludunt, aut amoris cauía blan- diuntur, vel merticulofzi fugiunt fe perfequentes alias ; fibi invi- cem irafcuntur, mire dimicantes. Quod in bene multis manifefto apparet , idem illud de aliis proba- bili fatis ratione colligimus, ob organorum fentiendi fimilitu- dinem, que fruflra ineff2 nequeunt, non tamen in pari gradu, nifi par eft organorum przítantiia & numerus; alias pro or- ganorum numero & miodulo fponte agendi gradus quoque dif- ferre exiftimandus eft. .— Nil tele vivens, crefcens & fponte agens exquifiiffima ars humana preítare valet, fed quidquid exhibet, vita caret, nec nifi mechanicos edit motus, interno ng em ia vel prefentiendi principio carentes. $230. | Sed lubentes "Agentes [ponte fua pro libidine fita agunt, qua adi ma- pragradu — gzs allubejcunt prafonfiomis ope... Si enim beftice varia proponun- lus [pontis. tur 4. DE ZOOLOGIA GENERALT. 227 tur ciborum vel potuum genera, ad quz fenfu duce invitantur, ea tarnen miílis cxteris praferent, qua gratiora fibi fentiunz efl2, ideoque mavis allubefcunt confufà fen(uum reprafentatio- ne. Difvernunt igitur beftiee fenfibus fuis divería corporum genera, grata fibi & jucunda aut ingrata, & jucundiora vel ei- dem vel pluribus fenfibus occurrentia, magis vehementiusque appetunt & profequuntur, quia illis maoisallubeftunt. Ex ad- verfo quoque fponte fua inter plura adverfà fibi, magis fugient & abominabuntur ceteris ingratiora fibi & perniciofiora. —Ha- bet ergo & libido fponte agendi fuos gradus, ut alia magis mi- nusve appetant aut averfentur prafenfione duce, & generatim ut pro gradu libidinis intenfioris remiffiorisve etiam fponte af- fectus fuos moderentur ($. 226.). Retle igitur animalia pro lubitu agere dicuntur ea, quz ipfis ma- gis arrident eut jucundiora fenfui videntur. ^ Non tamen ea agunt lubentia, quz diftin&ta nititur przcognitione, & libertas vocatur. Etfi igitur lubenter vel lubentes agunt, libere tamen agere nequeunt, uti mox pluribus oftendetur. —Differunt ta- men a vegerabilibus, quz fenfu, & fponte lubenterque agendi facultate. deflituuntur. S. cmd. "uimalia zuda mon gaudent nifi ci fontiendi €? fhontefua Quid fint fecundum claram perceptionem agendi. Nuda enim vocamus animaliana- animalia, quz clare quidem interno(cendi, fed confufe rantum 4afeudeflia? res concipieadi faculatibus pollent, quz & irrationalia vel fen- tentia tantum dicuntur ($. 470. P. 7/4. Pbjf-). Sunt igitur ani- malia nuda vel bruta non nifi vi fentiendi praedita, que nec nifi fentiendi facultates & pruritus , connatasve appetitiones, aver- fationes, phantafias & recordationes fenfitivas exercere poteft. Ideoque & fponte füa fecundum confufíam prafeníionem & na- tas inde libidines, animalia nuda tantum agere obfervantur. Ff 2 Quia Differentia animalium andorutn. Diffcrentia animalium qua fenfus. 22 PHYSIC.É PART. IV. SECTT. II. CAP, I, Quia anima, tantum confufe percipiendi facultatibus praedita, dicitur itrátionalis: animalia nuda non (pollent) animantur nifi anima irrationali, vocanturque beftie , graecis $5e:», noftris Thier vel Feb. $ E . --* t "Aninalia nuda qua animam differre nequeunt , mifi va- rietate, numero €? gradu facultatum fentieudi, C7" qua corpus uifi Jeuforiorum varietate, numnero €? gradu. — Animalium enim ho- rum anima effentia confiflit in fuz anima fuique corporis unio- ne ($. 143.). , Cum vero anima nuda fit irrationalis, ideoque non caudet nifi fola vi fentiendi finita, cum facultatibus eidem atriburis ($ 144): differre illa anima nequit, nifi gradibus intenfionis ejus vis, varietate objectorum fenticndorum fibi, & facultatibus illi vi attzibutis. — Qaoad animam igitur non nifi di&tis modis diffzrre poteft. Que fi explorari poterunt melius, ac adhuc fieri poteft, multum lucis fcenerabitur animalium qua animam differentia. Quoniam cuique animarum generi, fpeciei & individuo adjunctum unitumque divinitus eft corpus animale, ipfius ani- ma optime refpondens (3. 147.), gaudere corpus anima a Deo deftinatum & adjunctum debet convenientiffimis eidem orga- nis animalibus, ut finis Deo propofitus ex afe obtineatur ($. 148.), nifiquid vitio cujusdam temeretur depraveturque. Idcirco ex organis animalibus judicium probabile feri poteft de anime faculratibus fentiendi: ex analosia fimilem vim ha- bens, ac fiexartificis inftrumentis de ejus artejudicium a perito eft ferendum, praertim fi & opera inítrumentis effecta con. fiderantur. $. 233 Quia animal eft vivum fentiens ($. 144.), fimplicius imperfectiusque erit animal nudum, quod paucioribus gaudet fen. fibus ; DE ZOOLOGIA GENERALI, 229 fibus; perfe&fius autem , quod pluribus eaudet fenfibus ($. 750. Pfycbol. rational). | Quidquid paucioribus gaudet f2nfibus, or- ganis quoque fenriendi paucioribus gaudebit, & pauciora fen- tier, quam perfectius, quod ideo quoque praflabilius & pre- ftaniius vocari meretur, quia & quoad organa animalia e pluribus fenforiis eft compofitum conflatque ($. 750. Pfychol. vatiomal.). — Simpliciffanum igitur foret animal, quod non nifi unico gauderet fenfu, folo nempe tactu, utpote univer- falittimo. Quale foret , fi ore deftitueretur, & per fingulos cu- tis meatus alimenta tatu difcrera intromittere vel reciperet in- ftar plantze. Zeperfe&fun autem vocari merebitur, quod duobus rantum inftructum eft fenfibus, fenforiisve medium 3plici gau- densfeníu; perfe&um, quod 4plici gaudet fenfu ; perfzius 5 plici fenfu vel omnibus fenforiis gaudens; perfedfmum , quod & omnibus oranium fenfuum gradibus excellit. Agitur hic de animalibus nudis; folo fenfu preditis, que & irra- rionalia diei confueverunt. — Quzritur de illis tantum, 7guosap: do differre & dividi poflint, nondum vero quomodo a&u diffe- rant, de quo demum deinceps in fpeciali eorum confideratione erit disquirendum. — Sic uique connexio cum regno vegetali maxima in illis daretur, fi unico gauderent ta&tu. vero non ap- parente tantum, ut in mimofa, nutrimenta vero admitterentur peromnescuüs poros. Hec non forent nifi fimplicifima im- perfe&tiffimaque & omnium infimi ordinis. — Prater hzcgene- raliffimo & univerfaliffimo fenfu tantum donata, concipi pos- funt, que duplici fenfu pollent, & primo peculiari licet infi- mo, quia nonnifi proxima & contigua difcernit in ore, quz ideo non quidem imperfe&iffima , fed tamen imperfecliora cz- teris preítantioribus forent. Si que tribus duntaxat fenfibus gauderent, ideoque duplici peculiari , v. c. guítu & olfa&u, illa vel imperfeGaa dicuntur , vel media inter claffes eorum inferio- res&fuperiores, Quatuor fenfibus vel quadruplici fenfu & fen- Ff 3 forio Qu id fit 50- 110? 230 PHYSICZE PART, IV. SECT. II. CAP. I. forio ornata iam dicuntur perfe£ta, quz e. g. oculis non indi- gent, aut auribus. — His utique perf.ctiora effent quinquatria, quz quintuplici fenfu, feu quadruplici peculiarigauderent; va- riis tamen eradibus in quolibet eorum differre poffent, .— Id- circo perfe&i(fima non forent, nifi & omnibus cujusque fenfus gradibus preítantim excellerent. — Si cui difpliceret denomina- tio ab imperfectione perita, propterea, quia cun£ta in fuo ge- nere perfe£ta funt creata: is meliora eligat. nomina, fuo abun- daturus fenfu, five greca malit, five alia, uti Germanus gcr- manica einfumige, wWwey, drey, vier, fünfJmnige, vollinnige Thiere. $. 234 Anima prater fenfum & intellectu vel fuperiori cogno- Ícendi gradu ornata dicitur rationalis, & uno nomine mens. Quoniam intelle&tus eft facultes diftincte res. percipiendi, in habitus adolefcens ($. 275. Pfychol. emp.), mens eft monas in- telligens, vel rationalis. Quam ob rem animal mente pradi- tum eft rationale (S. 459. D/jcho/. rational.) , quod uno nomine vocatur Zogi0, grecis ay9eomoc, noflratibus ezz Mezfcó: quod nomen prope idem eft ac mens. Gaudet igitur homo & fen- fu, & intelle&u, tanquam fua natura ($. 144-). Cum omnis anima vel fit irrationalis h. e. tantum fenfitiva & ratio- nis expers, vel rationis h. e. facultatis nexum veritatum diflin- Ge perfpiciendi ($. 483. P[ychol. empir.) particeps, ideoque rationalis; emne animal autem vivum auimatum ($. 479. P. III. Pbyf. ), patefecit omne animal aut preditum. efe anima irrationali, aut rationali. — Quoniam prius vocatur be(lia, po- flerius homo ($. 231 & 232.): oportet, ut animalia divida. mus in beílias & homines. Antequam vero ad fpecies has animalium accedamus, reílant nonnulla de iis, que commu- nia fuat animalibus & plantis, explicanda ex premiflis prin- cipiis. $:7 235. DE ZOOLOGIA. GENERALI. 231 $ 235. Quoniam organa corporis animati non poflunt non Quorido or- anime fuz refpondere, quantum oportuit, & fàpienter fieri gaza vitalia potuir($. 147); ideoque talia in animali dari debent organa, anivulibur qualia in plantis inanimatis non dantur: organa quoque vitalia Ji aptata? & vegetationis anima natura una fuerunt conformanda, quan- tum Íapiearer fieri potuit debuitque ($. 164.). Hoc autem fieri potuir, fi quousque perfectioni animalium profuit, & ab. ufui fapienrer potuit occurri, zero organis | vitalibus € vege- tatiouis intexerentur.£7 cuticule.nervofe circumdarentur;: item ffi oco animus comvenientium gueliora .dareztur , quod & fatum e(Te conftat, & mox uberius dispalefcet. $236. Organa vitalia, fine quibus vira ineffe nequit corpori , ?talia zer- funt, qua motum inteftinum ad functiones vite conflantes ne- ?/ cizgun- ceflárium continuant, in provehendo quaquaveríus fucco nu- ?"r & per- triente & aére, ideoque funt. veze €? Tracóee (S. 449. & 571. texuntur. P.IHLPbyf) Hw in animalibus funt nervis permixue, ut fentiri poffit, quod illis prodeft aut obeft, eque ac, mufculi ($.:162.) .. Id quod luculentius patebit, quando in fpeciali. rra- &atione de organis circumacti fucci. nutrientis & refpirationis erit exponendum. Inhibita refpiratione & fanguinis circuitio- ne, mors fuccedit, Animalium perfeftiorum venz, arteriz, cor, vafa ferofa, lym- »phatica , chylifera & la&tifera & mufculofa funt & nervofa. . Si- . militer nares, fauces, arteria afpera & pulmones fuis vefítiun- tur & pertexuntur membranis nerveis, venis arteriüisque &c. à $ 337 Cum vita corporis alimentis indigeat inde a primordio Organa qu«- fuo, indiguerunt agimalia, quorum mutrimenta nondum ipfis funt. vendi ali- contigua , menta. 232 PHYSIC/E PART, IV. SECT. 1I. CA P. I. contigtua , organis quavendi [ibi alimenta. — Heec organa pro eo- rum diverfizate varia funt , & precipua quidem illa, 45/2us to- tum corum corpus novetur fénfa duce. Hujusmodi fünt in. rna. joribus offa &9 anufculi pedum , alarum , pisarum ,-&c. . Sant & ollibus fui nervuli , cuticulee vene &c. unde nutriantur, ceeteri- que fenfus morum totius corporis eo regunt, quo fieri debet, ut nutrimenta obtineantur | Quotuplici fenfu duce confpirant fibi viétum beftize, hic non eft dicendi locus. Quia plante alimenta füa ibi locorum reperiebant, ubi femina vel furculi & ftolones, vel 8emme fuum habent fitum, non opus illis erat organis motus totius corporis fui. Alia autem ani- malium ratio condidoque popofcit propria fibi motus organa, fiai fuo confesquendo atremperata, que mirificam fui autoris fapientiam propalarent. $.1 5238. Órgana Quando vel propinqua aut contigua funt animali o7; dcledlur ali- gienta , illa tamen non mechanica tantum ratione uti vegetabilia, mentorum. fed potius fezfuum delectu fuere alJunienda; ne nocituris peri- rent potius, quarm- confervarentur nutrirenturque. Qua propter vel folo jam ta&tu, vel non fa&a folum difcernunt pro- futura a nocituris , fed & gz//u oris fui , fi vel ceteris fenfibüs carent. Quibus fi pollent, vifu quoque & odoratu fentiunt - remotiora — Plerisque fane os eft organum affumendi, inoe- rendi, & ingrati ejiciendi, aut ne fumendi quidem, fi ab. eo abhorret; vel abunde faturatum eft animale corpus, luculenta experientia tefte, & ($: 148. feq). Denturne animalia, quibus os & guítus defit, ut folo ta&u ali- menta fua difcernant, hic nondum eft disquirendi locus. Suf- ficit, fi vel talia dentur, ea tamen non fine ullo fenfu fua fibi " deligeré alimenta. ' $. 239. DE ZOOLOGIA GENERALTIT. 233 $. 239. A(Tumta alimczta ab animalibus promoverda Jünit ad or- Orzana de. gama coucocéioni: , ubi praeparari, ut pareft, debent. Hujus de- g/uciendi ductionis ergoindigent organis deglutitionis, quz in perfe£tio- ztríyienra, ribus funt fauces €? efopbagur , uti fuo loco oftendetur. In ore enim commiaui quidem quadamtenus , fed concoqui non pos- funt, nec intra fauces & cefophagum, fed ibi potius putrefie- rent &corrumperentur, ut vel mortem afferrent. — EfTo & his organis fenfum animalem, quis nefciat? $.. 240. Concoélionis- digeflionisque caufa ingevenda. fumt alimen- Orzana di;- £i ventriculit, vanquam | organis diffolutionis alimentorum in /o/utiozi; zu partes nutzitioni idoneas. Sive enim unus tantum, five plu- t/mento- res fint ventriculi, gaudent tamen mufculis, nifü & liquore ad ru». diffolutionem folvendorum idoneo, uti infra parebir luculenter. Ineffe ventriculis multas particalas nerveas, uberior eorum expofitio declarabit , & experientia docer, quoties ingeffa ven- triculis eidem advería rurfus magno molimine evomuntur. Quemadmodum experimentis Reaumurii, nempe falconibus aliisque avibus tubulos vitreos &c. intrufos evomentibus, con- ftitit. $5. 2 51 Quando diffolata fünt corpora, nutritioni infervientia, Organ per- opus porro eft, ut utilia azinulis pature apprime conformentur fece mifcen. vel affimileztur. | Qaod aliter concipi nequit, quam fi feparata 4/ mutri- utilia debita proportione admi(centur refiduis communibuszali vieta. mentis, donec perfecta mixtionegenerali fcopo fuo idonea fiant. Huc comparara funt organa animalium, quibus utilia imbibun- rur, finis oleofisque principiis imbuuntur colligunturque in receptacula, & inde fucco nutritio, v. c. fanguini, infunduntur, immifcentür , & multiplici motu continuato proríus attempe- (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) Gg rantur. 234 PHYSIC/E PART, IV. SECT. IK CAP. I. rantur. Talia effe organa imperfectioribusque confpicua ner- veos, villos veztriculorum , inteflinorum , veceptacula cbyli- ejus- ue du&ius nervofos, venas denique & arterias cum corde, ana- tomia oftendit. $. 242. 1 Organa fc- Pro animalium fàltem perfectiorum multiplici indigen- cretoria tiu- iia affimilata alimenta congiugia iz peculiares ufs fuos vel par- trimenti, — dium animalium fuere fecerzenda €? fcjuzgeznda. In quemfinem variis opus fuitorgazis fCeretorzs, fuis quogue servis infiradclis, ut, qua debebant, fentiri poflent. — Ffujusmodi efTe vazulos va- forusa. fauguiferorum exiles, fanguinem, lac, ferum, lympham, fynoriam, fpiritus nerveos, oleofa , medulla offea, biliofà, uri- nofi &c. fzjungentes, item g/azdular omnis generis, cum ce/- Iulofa & veficulari ad percolandum porofà textura; in quibus fimul melius adaptanda fuis ufibus fuere nutrimenta. His fuas effs fibrillas nerveas & cuticulas dubio caret. $. 243. Penuaria Ubi opus fuit, ut fuccus nutritius congereretur affer- fuccorumor- vareturque in futuros ufus, ibi conditoriis receptaculisque opus gana. fuit idoneis. Hinc zzférucfa fuut animalia gecejavizs fibf fécreto- vum fuccorumi pemuarzs orgamis cellyvce. Hujus generis funt receptacula chyli, fpirituum animalium in cere/ro, medulla in oflibus , feminis intefliculis &c. feri & virelli in ozzs, falivae in glandulis ovis, lactis in uberibus, bilis in. vefrca fellea, febi & pinguedinis n om;ez£o, circa renes, «& paflim alibi, item in Jardo &c. — Quibus recepraeulis fui non defüntin vafis deferen- tibus continentibusque nervuli. $244. Organa fac- Ur. refervati fucci. fuis impenderentur finibus; opus corum ex-. fuit eorum deduc£zone ad loca deffinata , alendasque partes fuas aut eretoria, — aliorum, | Quapropter receptaculis fua effe debuerunt orificia, : pori, » DE ZOOLOGIA GENERALI, 235 pori aut & du&us excretorii interni, cujusmodi funt v. g. du&us cholidochi, chylietc. ($.242.), papille uberum & mammarum, generatimque circumactionis & diftributionis fànguinis reli- quorumque humorum organa, quibus nutrimenta fuerunt dif: penfanda & adducenda, ut neceffariam inde ja&ure reparatio- nem & crementi omnigeni acceffionem capiant. His quoque vafis, ut animalibus , nervis opus fuit, ut fentiri eorum commo- . da & incommoda poffent. $... 24$. Juutilia vero animali aut. [aperfiua C9 effata pof fejun- Organa. inu- ionem ab. utilibus plaue cjiciei ezda e corpore fucre , ne nocerent jio ege- ($.242.) Quoniam enim prodefle non poterant , organis /floria. opus fuit extrinfecus excretoriis, cujus generis funt 1) ze£ora or- gana por? cutis animalis, per quos fit infenfilis transpiratio, aut & fudor: deinde 2) mazzfef£iora urinse uretbra, acris & muci arte- ria afpera €? uavés; fecum alvinarum colum re£ugzque inteffi- uum t7 amis; cerumiünis aurium azerior cavitas; menftruo- rum vu/za; hemorrhoidum ceze glauduleque amt; ; lacryma- rum zrgui cum füis glandulis; catarrhi zares; [puti corrupri & evomentorum 0f &c. - Cun&a hzcad nutritionerm & incrementa animalium pertinentia Or- gana propter immixtos ambientesque nervosa vegeiantium orga- nis nutritionis aperte differreintelliguntur. Idcoque & firu&ura eorum a ftru&tura. vegetabilium valde difcrepare debet, quanta- cunque exteroquin eorum fimilitudodetur. — Circulus fücci nu- titii in animalibus. indubius eft, fpirituum. nerveorum pro- pulfio ad anime nifus rase (Hine multoque cius experitur, quam promotio fapz in plantis, que nunquam fubita, ut in, nervis effz potefl. — Inde liquet, quanta vel communium ve- Setationis organorum differentia habeatur. | Reílat veg«taiio- nis a&us fupremus. & facile princeps, fobolis procreatio ceu multiplicatio individuorum. Gg 2 $. 246. D:- prole animalium. Quid ad pro- lem requi- ratur f 256 PHYSICJE PART. IV. SECT. II. CAP. I. AY TBIAUGT Sobolefcunt. animalia ,' quazdo fui. familia procreamt. indi- vidua , fere uti plantarum multiplicatio conringit ($. $71. /ég4. P. HI. Phyf). | Quemadmodum enim hac multiplicatione ejus- dem eflentie & nature res viventes propagantur; ita quoque animalium ejusdem indolis multiplicatio firper frogezicm, five prolan, que eft animalculum ejusdem effentie & nature, ab alio quoad corpus propagatum ($. 142.) Hac propagatio ani- mantibus plantisque eatenus eft communis, exceptis illis, quee organa genirdia, propter animam, qua plante carent, ineffe debent. $ 247. Quia progenies eft animalculum ejusdem effentiee ( $. 246 ); ideoque corpufculum vivum animatum ($. 470. P. JJ. Pbhyf.):- ad progeniem vequiritur €? corpu[culum vivens, €7 ami- ma propria eidem €? uzita... Convenit enim. propagario planta- rum animantiumque in generahbus ($. 142.), quoad vitam communem. In plantarum vita autem requirebatur princi- pium vitale feu monas vegetans, item corpus organis vitali- bus eidem confen:ianeum, & unio utriusque ($ 35. feqq.) Principium vegetans in iisdem effe elementum ethereum ve- getandi natura viva inftructa, patere $. 47. Dum vero nul- lum perceptionis clare indicium in illo datur, ullave arte pra- flari poteft: anima ab ipfo penitus differre deprehenditur. Anima igitur, ut mones fentiens elementum vegerans effe ne- quit. Uniri tamen debet corpori animati, cui infit & fentien- di fua vi prafit. | Unumquodque animal ordinarium unico gaudet corpore fuo, & unica anima fua, quz alterius effe nequit. — Monítrofumn vero eft biceps, bicorpor,duas quoque animas nactum. ^ Minima animaleula; quoram vita breviffima funCtiones vite paucc fe- tus fui fimiles pariunt citra fexus difcrimen. ^ ^ Eorum aliqua per rimam DE ZOOLOGIA , GENERALI. 237 perrimam fui corporis fetus edunt, ut conchz oftrearum; alia velut gemmas & ramulos emittunt, in fimilia animalia abeun- tés, ac dein de flirpe decedentes, ut plerique polypi aliique his fimiles. dabo Ng Prout monas vezeransaut jam erat plantulze unita, dum Duplex ani- per traducem fiebat propagatio plante; aut per 7ma/culzzum malium pro- pollinem folutum in atomos invifibiles fübibat ovarii primordia pagatio. ovorum vivificanda: itaanima quoque, peranalogiam ergumen- tando, ineffe debet femini (genetico liquori) virili animalium, urpote fine quo femineo femini nulla obtingit vira, fi per. geze- rationem ejus fieri debet progenies; aut fi propagari debet plantarum inftar , anima jam unita eff deber corpufzulo anima- li; e matre ceu gemma prodituro. — Duplex ergo procreatio da- tur aximalium, propagatio vel progenies, fed experientia magzfiva di ifeerdum eff , quemam earutn- comeeriat generi. cuique. Poteft igitur & in animalibus duplex ftatui TS f» multiplicandi fo- litarius , quo prodeat proles per traducem in propagine, & /o- cius, quo per utriusque fexus conjuncta femina generetur pro- genies ($- 459. P- 7//L). Prior in beftiolis imperfectioribus, polypis, teredinibus &c. infra oftendetur. Alia & folitarie procreant fobolem, durante calida anni tempeftate; ingruente autem gelido fere frigore generant coéundo & ova ponunt, per hiemem duratura, dum viventibus eft moriendum, perhie- mantibus ovis verno caloreexcludendis. Tales funr aphides, & polvpi quidam, hac in re plantis affines. Per mé quoque progenies dicatur fieri per traducem partim ratio- ne corporis, partim ratione animz, vel proli jam unite vel fe- mini virili ita divino inflituto affociate, ut cum eodem femini : femineo copuletur ar&ta unione, Cum enim anima fit monas, h. e. fubftantia fimplex , illa eque ex anima aut ab ea. oriri ne- quit; ac elementum'ab alio elemento vegetantej: fed creanda & Gg 3 confervan- 258 PHYSICE PART, IV. SECT. 1I, CAP. I. confervanda eft vi infinita, — Quo pa&to fimiles monades vege- tantes divino inílituto fibi invicem naturaliter affociantur; ita quoque animz ejusdem eflentiz aliis aggregari poffunt ac de- bent perfc&ioribus, quarum ope & hz ulterius perfici etad fi- milem gradum perfe&tionis adfpirare queant, ni impediantur. Sunt enim & perfe£tz iam animz fimiles Q animalia ejusdem naturz ad focialitatem, quo perficiantur pronz, ut apes alieque ' utriusque propagationis genera & exempla fpecialis tra&tatio fuppeditabir. Propagatio per traducem & generationem illis obtigit infe&tis, quae tam brevi gaudent vita, ut eodem anno, quo nata funt, rurfus denafcantur. Quz dum ipfo vere, ut plante per traducem nafcuntur & fub au&tumnum emoriuntur, perirent omnino, ni- fi au&umno co&untes nati mares cum femellis ovula parerent per hiemem duratura & verno tempore fetus exclufura, more araneorum &c. Hujus gencris funt aphides, & polypi non- nulli. $. 249. Diverftas Que diverfo exu propaganda funt auitalia , illa 7. ovga- genitalium. ns genitalibus diverfi fexus indigeut gaudentque. Etirani unus- quisque fexus peculiari indiget femine, & peculiari deftinatus eft functioni ad generationem neceífarias - Mafculus liquor fe- minalis eft vivificans , femineus vivificandus, vel mafculus pol- let aptitudine & habitu femen femineum vivificandi, femineus: nutriendi. vivum. . Quare & femen viviícens eft mafculum;. nutriens femineum. | Animalium fexus & fernen mafculum eft animans femineum feu nutritium.. Quare & geniralibus mafcu- lis femineisque opus eft ($. 659. P. Z//.). Sexus vulgo dicitur. differentia, maris & feminz, vel differentia animalium ejusdem effentie. qua fobolis. procrestionem , aut differentia vis gigaendi, nature & generationem delinimer di- fcrimen genitale, vel organorum genitalium. Dicuntur autem : /. Organa DE ZOOLOGIA GENERALI. 233 organa genitalia non nifi ea, que rationem generationis, tan- quam. propagationis foci, continent, vel quz femen largiun- tur. Brevius, geaitalia funt generationis inflrumenta , vel or- gana geaetica, fi crzcis uti placet vocabulis. Si nota eft genita- liura differentia, fexus nofvitur & internofcitur infpe&tis geni- talibus. Ariftoteles L. I. 4e Hiffer. animal. c. 3. feminz eft, quz femen in fe mittit, mas in feminam. 9. 25o. Genitale mafculum fegrepat femen a&ivurmn vel lac vi- Furcfioner vificum, (£»czcia7) affervat, & denique excernirillud , quando genitalium. opus eft; femineum autem quoque fecernit femen pzílivum nutritium confervar, edit tandem éezc;;Sev vivificandum, ut uniatur cum mafculo , feu intus recepto, feu extus manente. In animalibus /ézez ( &z«guz) mafculut aima gaudet, fennzeum eff anima deffitutum , ideoque per smafculum amimatur femineum (S. 249),tanquam animabile. Id quod liquet documentis mola- rum, quz a femineo fzxu interdum concipiuntur, vegerantur & excluduntur , fd ut informis mafla vegetalis quefi e fánguine abundante concreta, animali natura prorfus carens; prout fo- lent nafci ftrume, placente , variique tumores, valde interdum excrefcentes. ; Variis modis fieri copulationem feminum utriusque fexus, fuo pa: tebirloco. Hic fufficit notaffe, nunquam naturaliter animari femen femineum, etfi v. g. perfz&um ovum ab ave edatur, fed anime expers feu non animatum, ideoque vel optima incuba- tionein putidiffimam abiens maffam, Phytozoa dico. Animalia plantarum more fe propagantia, principium vitale vegetationis ibi, hic animam iam in quovis iadividuo multiplicem continen- tiacorpus fuum efformaturam, 6. 251 Animalia fc- xus alteru- rriuf. De berana- 240 PHYSIC/E PART. IV, SEGT..IL CAP. I. din $. 25I. ) Dari poffunt, & doeztzr. anigulia tantum fexu altcrutro- fiu unico gaudentur, cujuimodi funt. pleraque notiora , ut fuper- fluum ferertalia commemorare. — Qui ideo vel funt. maícula vel feminea feuimares & feminz, quaque non nifi conjunéclo fe- mine utroque generando fe multiplicare poffunt. — .Feminea non gaudent nifi femine inanimato etfi vegetante; mafcula gau- dent quidem femine animante, fed cui apta evolutioni & nutri- tioni materia deeft ($. 250.). Uti vegetabilia dabantur alterutriustantum fexus, ideoque absque alterius fexus copulatione feminum flerilia: ita quoque anima- lia alterutro fexu tantum przdita infecunda funt, nifi femina eorum uniantur. Quare hec ad focietatem quandam, ut mu- tua ope fuum genus propagenr, condita & deftinata effe intel- liguntur. eap ro: Nec minus dantur animalia fexu utroque praedita, & phrodiis vel tamen flerilía , nifieorum fexus unius femen v. c. mafculi, cum androgyuis. femine alterius diverfo , ut femineouniatur, quo cafu utrumque individuum fecundatur. Hac utroque fexu pradita animalia appellantur Zerztapbrodita vel potius azdrogyza, quando diflita & feparata, non vero conjuncta habent utraque geniralia ( Zeuge Güeker). — Androgyna alia (e mutuo fimulque impregnant, mafculis genitalibus in feminea ad eorum fecundationem immis- fis, ut limacum genus; alia quidem utroque fexu gaudent, fed fe mutuo nequeunt fecundare, obftante geniralium fitu, ur ad- (cendere fupra fe invicem in coitu cogantur, ideoque tertium requiratur individuum ad functionem mafculi fuübeundam in ejus femineis genitalibus. Propterea fxpe in congreflu formant velut unionum lineam , veltanierum. Tales appellat Cel. Adan[on dans D Hiff. mat. de Senegal, V hermaphrodifime du Buliz, &du Coret. — Hallerus de cogcéptioze $. 866. memorat animalia DE ZOOLOGIA .GENERALTf. : 241 animalia non numerofa, in quibus & ova fünt, & maículum fe. men , ad ova ex diverfis vero organis adíperzendum, cum fo- lum non füboleícat. Praecedenre $. magnam partern animalium immobilem eit, que omnia pariunt, (ed non nifi ovum, unde fimile Bat animalculum. Umumque dentur hermaphrodia 'animalia, quorum ambo genitalia fint conjun&ta aur fejunfla fic, urfolis illis pro- creationi fobolis fuf5bciant, merito dubiratur. ^— Andro- gyna autem dari, que fejun&a habent genitalia hujusmodi, ut mafcula unius feminea alterius reciproce animando im- pregnare poffint, fuo loco in fecuturis oftendetur. | Unicum hic premio nominerenus exemplum limacum, aut myarum margaritiferarum. $. 253. Dari et neutro fcxu cou[picua animalia infecunda &7. fo- cuida , inde mirum videri non debet, quia & vegetabilia dan- tur, quorum fexus nequit evinci ($. 106. feq.). Talia etiam erunt, que flore pleniflimo Iuxuriabant, velut flores eunuchi effent fadi; item hybrida e feminibus hererogeneis nata ($.82.). Proinde & hybrida animalia in hoc cenfüerunt, & alia neutrius fexus copiofà v. c. apes operaria, formicae opera- rie &c. Praecipue íexu cerere dicuntur omnia polyporum genera, in quibus nulla oftendi poffunt genitalia, & que ramen mire multiplicantur, uti plante, velut per ramulos animatos. Hinc hermaphroditi non funr appellandi, etfi quandam cum illis convenientiam habent, fed alia uno tactu dotara pAytozoa ($:250). Alia Zeophyta tactu. & guflu prodita, de quibus plura fuo loco. Grammatici nomina habent generis maízulini, feminini, com- munis & neutriüs, quz, quia '/ee£. Gracis eft fexus, a fexu petita effe, nemo ambiget. Ubi communis fexus utrumque includens androgynis vulgo hermaphroditis refpondet. Cum (PVolfü Phy. Ton. IF. ) Hh in Neutríus fc- XH£ AMIHIA- lia, 212 PHYSICAE PART. IV. SECT. 1I. CAD. I. in animalibus dentur nullius fexus participes, vel ipfa hzc na- türs analogia vetat plantas negare neutrius fexus, aut nullius. ' X SE ! Divifio Zoo- Proprer generalem animalium divifionem in ratione logia. predira deftitutaque (S. 234), Zoologia in duas dirimitur Partes fpeciales, quarum altera de irrationelibus, altera de ra- tionalibus ager. Animalia nuda, rationis expertia pecudes be- flieve, gracis 95g2 vocantur (S. 233.); ratione ornata, ho- mines, graecis ov2e»noi ($. 234. — Zoologia igitur fpecialis vel erit 7Perzologia , feu Scientia beftiarum ; vel Zztropo/ogia, feu Scientia hominum phyfiza. Tta et regnum animale vel erit regnum irrationale five fentiens, vel rationale five intelli- gens; aut fi mavis regnum. vel beftiarum vel hominum; et adjectivis, aut beftiale aut humanum. — Cum beftiarum ingens fit numerus, & mulra de illis cognitu neceffaria: dicemus tZerzo- logiam primam , quae inferioris ordinis et minores; /ecuzdam vero, quae füperioris ordinis & majores beftias pertractat. Cap. 3. Difc. pralim. Log. Wolf. $. $4. nihi! quidem de theriologia legiur, antropologie tamen mentio fit, quia potiffimum ad fcientiam corporis humani in Phyfice partibus ibi refpexit, rocul dubio tra&tarionem de befliis non omiffurus in Phyfica fua, illuflris /7o/ffus. — Premittemus "Theriologiam ob er- &iorem cum regno vegetali neum, ut continua fapientie di- vine progreffio in viventium ferie ab infimo genere ad me- dium, & ab hoc ad fummum, fecundum conrinui legem in^ gradibus melius perfpicietur. — In infimo genere rurfus pro- piora regno vegerabili premittenda erunt remotioribus. : Id- circo minori fenfuum gradu et numero confpicua feu inferiora precedent his, que majori gradu fenfuum er numero pol- lent. Obiter notamus, Liz poftremo animália ab in- terba ftru&tura diflribuiffe, ob cor biloculare, biauritum & fanguinem calidum rubrum in vivipara; feu mammalia, et ovi- para feu aves; ob cor uniloculare et fanguinem frigidum in am- ; phibia DE ZOOLOG!IA GENEFRALL 243 rigidum in infe£a et vermes. —Subjungamus hifce leges naturz animales. Leges natur. amimalium generale: hee obfervantur: 1) animalium creatorum-corpora regantur ab indiris animabus; 2) ideoque anima cujusque animalis clare fentiat ea, quae ad regimen fui corporis uleronzum requiruntur; 3) in illis cafibus, ubi cla- ra omnino fzníio non eft neceffaria, momentanea ipfi fufliciat Claritas peracto munere fuo et antea obícura cdeo, ut ejus tum fibi iion lit confcia; 4) Seniiat igitur clare, & enixe cupiat ea, que ad nutritionem, & motum fui corporis falutarem pertinent, & contraria conftanter averfetur; 5) ope momen- tanez claritatis durante fomno concoquantur & digerantur nu- trimenra, applicenturque fuo queque loco, ut vires debilitate inftaurentur, & crefcendo corporis incrementa precurent, 6) Ope tnomentanez claritatis fegregentur ex nutrimentis par- ticule femiuales, utrique fexui, ubi opus eft fexu,. neceflariz. 7) Ejusdem & iaítin&tus naturalis ope, xtate et tempore convenienti(fimus fiat exeretio & conjunétio feminum ad con- cipiendam & propagandam fobolem, quam optime datis in condidonibus fieri poreft, 8) Propagatio fit naturalis, viri bus finitis contipuanda fecundum leges cuique animantium ge- neri optimas. 9) Ideoque anima momentanea fenfione et na- to inde nifu formet fibi corpus aptum ad minifteria fua obeun- da. 10)Si quibus de caufis anima in formando fuo corpore impedistur, tantum tamen praítet, quantum valet, ad con- vincendos fatalis neceífitatis effictores, nullam dari in rcbus finitis abfoluram neceffitatem. — r1) Rarius tamen ejusmodi impedimentis, nec fere nifi culpa quadam, aut gravi ratione alia locus in. mundo concedatur. 12) Tot fint animarum animandum diverfitates, | quot ampli'limis rerum naturalium ufibus & pandenda infinite Dei fapientiz fatagant. Hh 2 S E. - DR et pifces; ob cor uniloculare nec euritum & fanguinem ^ Quintuplzx befriarum differentia. 244 PHYSICX PART. IV. SECT. IL, CAP. I1. SECUTI UNES UL C AUAUE ^F DE 'THERIOLOGIA PRIMA, BESTIARVM INFERIORVM SCIENTIAM SISTENTE. $255. b, uia beftize, ut animalia nuda, non nifi fenfu gaudent, £À quo tantum res fingulares ad fe referendas difcernere valent, ad cognitionem diftin&ctsm autem & univer- filem pervenire nequeunt (&. 231): Z//e qua ami- main 505 differuut miff carietate, numero €? gvadu fenfuum & ea- rum, quz hinc oriuntur mutationum ($. 233). Senfus fui in- ternus beftiis eft communis eque ac motus ultroneus, nec nifi gradu differre poteft (148. 155.) Differentia ergo earum potiffimum redit ad fenfuum externorum (feu rerum exter- narum fentiendarum) difcrepantiam ($. 166... Quorum cum non plures quam quinque dentur ($. 299.): quintuplex dabitur animalium nudorum difcrimen, nempe uni, bi, tri, quadri, & quinquefenforum. Incipimus hic a przcipuis animalium nudorum partibus, quas eorum animas ejusque fenfiones effe, dubio caret. ^ Poftea quoque de difcrimine corporam eorum erit disquirendum. Utinam animarum beftialium diverfitas a Philofophis magis effet explorata, quam eorum difcrimen corporeum, ut in multo clariori luce verfaremur ibi, ubi nunc non dantur nifi cene- bre fpiffe, ut veniam (ibi ab equis rerum arbitris promitte- te poffit, qui in his perparum tentet , glaciem quafi aliis fra- Gurus. Elege 1 2*. animali liquet, tales rantum & tot fenfus «uique animali convenire, quales & quot fufficiunt ufui rerum na- tura- DE BESTIIS INFERIORIBVS. 245 turalium, quibus deflinantur ($. 254.) Nec alii aut plures illi fant tribuendi, quam fenforiis ejus refponder. Alii beítias dividunt non absque manifeftanota in majores, et mi- nores, que beítie dicuntur; item in terrenas, aquatiles & ancipites, cum C'ceroze grecisque Philofophis. L. J. 4e Nar. Deor.c. 37. Me nafcuntur, nutriuntur et degunt folum in terra; ille tantum in aquis; he utrobique vi&tum fibi quz- rere poffunt, licet in uno elemento plerumque foleant ali. Quzdam infe&a ovüla fua aque immittunt, ut ibi nafcantur & nutriantur vermes aut erucule, donec metamorphofi per- a&ta in auras avolent; culicum, tipularum &c. forma. — Alia inopia alimenti aut aque alis fuis evolant ex aqua per inter- valla terre ad aliam aquam quarendam, uti aquatici fcarabai, Dantur quoque pifces vi£tus inopia in terram exeuntes vefcen- di graminis &c caufa, uti anguille vefcendorum viridium piforum, aítaci cadaveris vorandi ergo. Plura fis vide in Plinii L. IX. e. s. — Alii perfecutionem effugituri evolant ex aqua, qui dieuntur pifces volantes, & cum aruerunt. pinnae laterales, recidunt in mare, ut fi periculum vite reílat, de- nuo avolent. Alii ut aítaci in arena aliquamdiu. hofpitantes revertuntur in aquam. —Sicanares & aníeres ex parte in aqua fua captant ehimenta, ideoque lubenter natant. —Colymbi ut plurimum in aqua natant, nidulantur tamen in terra prope aquam, utut folis pedibus vix incedere valeant. Plura de amw phibiis infra occurrent, $. 256. Si fimpliciffíma beftia foret folo fenfu univerfali, tactu, gaudens; ejus eruendz erunt note, quibus agnofceretur & in ternofceretur ab omnibus aliis. —Z//es forczt. 1) aperta tactus €7 motus partium vi iz/ita effetli indicia. —. Nd tatum requiruntur ($. 171.) organa fubtilia, uti tenracula non nif: ad contingenda Hh 53 alia Nete fenfus p tacfum. Num unus 246 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. It. alia corpora extenfa, eorumque atte&tui refpondens motus, ubi externa omnia quiefcunt feu nullo peculiari motu illa zffi- ciunt. Quibus 2) accedere debent alii tactoriorum ut pilo- rum, cuticularum partium vel totius fpontanei motus, pra- cedenti attactui, & nurritioni, dcfeafioni & confervationi ani- malis conformes; 3) defe&us orir, cel alimentorum per. poros corporis a[Jumtio, plautarum mifi, quos fubire nequeunt nifi falubria. ] Quando mimofa, aut alia planta, tc&um fentire videtur, non eít ibi organum ta&tus interna vi fe exercens; fcd externa ap- pulfio, cui refpondet, qui fequitur, motus cozCtus, neuri- quam fpontaneus, fe exfrens, ubi extrinfecus nihil mutatur, nec id vivum afficit, quod ra&tus. fui inftrumenta. exercer. Concipe limacis vel polypi tentacula exferi & contrahi vel ab- fcondi rurfus in animalis corpore, ut exemplo dicta evadant clariora. Alterum vero criterium hic eft majoris momenti, Quando eaim nullum os eft animali, nulla ratio adeft illi guílum tribuendi ($. 176.). Plantas enim guítare alimenta fua, quz per fingulos fere poros intromittunt & emittunt tranfpiratione, feu evaporatione, nemo fanus contender. Quare fi quod animal more plante poris nutritur, ore autem caret, tanquarn unica corporis apertura, qua omnia recipiun- tur alimenta ingerenda vifceribus concoCtionis & digeftionis: aliter flarui non poterit, quam illud folo :aftu gaudere & a plantis difcrepare. CNET UE Fieri poffe , ut. aumal folo ta&u gaudeat, mibil balet a tatur ani- Vatione aliemupmi. |nnumergz enim plante aluntur & vivunt füo mali fuffice- loco affixa, ore deftitutce & anima fenriente, uti in Se&oze pri- Ye pof 2 ma bujus Partis tertie oftenfum eft. — Iile plante quoque fuam procreant fobolem vel folitario traduce, vel utriusque fexus concurfu & feminis conjunctione. — lam animam fimpliciffi- Immam DE BESTIIS INFERIORIBVS, 247 mam unius tantum tactus capacem fimili corpori vegetanti adjun- gi poffe, num is dubitabir, qui omnia animalium corpora fimili modo ac planras propagari, coalefcere, nutriri, per poros aptos ad falubria imbuenda crefcere, adolefcere & fobolefcere per. fpeétum habet? Num negabit, animabili tactus organa addi poffe in gratiam anime fentientis, que id regat formetque cum videat, idem in omnibus reliquis animalibus obtinere? Num fufficere tactum animali infimi ordinis poffe infitias ibit, quando atten- dir, vel hominem in ralem morbi flatum incidere, in quo pre- ter tactum nullius fenfus alterius indicia prxber, adeo quidem, ut in catslepfi quadam vix tactus indicium fuperfit, homine tamen falvo? Denique e vicarzo fezfutimi ufu conflat, eque ac ex natura ceterorum fenfüuum, in quovis alio fenfu effe quod- dam tactus peculiaris genus, & exquifirum tectum praflare vicarium, vifus, auditus, odoratus guftusque ufum, quando caetera Eioirates tactiles na eo, quod in guftu eft, conve. niunt. Habent fália fuas figuras, que & tactu idifcérni poffunt, habent dulcia fuam vifciditatem, acria fuam afperitatem, uti aqua fortis, &c. quibus, queotum expedit enimali, tactus effe poteft loco obtufi guftstus ($. 176.). Ne de odoratu per tectum ita fere füpplendo, uti ccecus diem & noctem ac dolo- res difcernit, dubitetur, recordandum eít, odores aque v. c. rofec putidae communicari & fic volatili natura fua tactus organa fübtilia quoque afficere poffe, ut ope illorum dfcernantur. Bre i igitur poteft ta£tus quadamrenus fcu imperfe&le vel inflar omnium aliorum fenfuum, vel fzltem inflar guflus fimul, quando tam fübülia ei rii fibrillarum, cuticularum, pi: lorum & tentaculorum organa, quibus figure & impref- fiones affsctionesque rerum fapidarum & infipidarum difcer- ^^pantur & adícifcantur. -Salia vi fua «therea & olea ririllant, 'vellicant & purgant papillulas nerveas linguz & palati modo aut grato aut ingrato. — Cujusmodi nervuli aut papillulz, fi in tenta- Nat quts 4 2418 — PHYSICE PART. IV. SECT. II. CAP. If. tentaculis , sut cuticulis animalis pafiim habeantur, he erunt fimul inftar linguz & palati, ut proprie quidem non guítet animal, taftu tamen ea, quantum ipíi fatis eft, difcernat, que ab aliis guftu difcernuntur fenfus ope ($. 176-). Non- nihil fimile datur in hominibus, qui diu absque cibo, odore ,& vapore fe fuftentarunt. $. 258. Quandoquidem reliqua fenfuum genera non funt nifi fenfum. cate- peculiares tactus, vulgari tactu. non fatis nec aque bene obti- rorum 4^i- pendi, ideoque peculiarem nervorum fhructuram requirentes mali fufj- £lat. ($. z74.) in animalibus exquifitiori fenía indigentibus (S. 175 — 179, 184. & 203.): innotefcit, tzx cozcipi n alium quemdam feufum , inflar veliquorum fuurum, fi a tacfu rt- ceditur (S. 257). Hic enim ab omuibus aliisincluditur (S. 171. zu mot.), nec ullus alius darur, deflitutus tactu. Multo minus guítus folus fine contactu concipi poteft. — Quapropter animal folo guíftu praeditum haud dari poffe videtur. — De folo odora- tu , vel auditu, animali cuidam fuffe&turo, vix quisquam fomnia- bit. Devi(ü fortaflis quisquam dubitaret, poffetne is folusani- anali fufficere. Sed corruet dubitatio, quando expenditur, vifum quidem plerasque corporum qualitates animo exhibere($. 200. Íeq.), nullas tamen quas tactus, ope tactus tamen corrigendas, atque nifi ope lucis fentiendas. | Quare nec odores, nec fonos in tenebris, nec fapores, nec motus alias.corporis animalis partes & afficientes , netangentes quidem oculos anime poterit offerre, quia aérem oculis & pupilla incumbentem vel appul- fum oculis non videmus, fed atta&u rantum, oculis communi, fentimus. Exiftimat quidem Cel. dz Buffon , dari partes vivas organicas, quze nec plante fint, nec animalia. Sed indulget mere opinioni, quam non probat. $9. 259. DE RESTIIS INFERIORIBVS, 249 . 1249. Ea de caufa, quam ($. 258.) attulimus, animal fimpli Uti appel ciffimum folo ta&u videtur fentire. poffe, quidquid ad fe per- /axZa fint ficiendum pertineat, appetendumque fponte fit; vel averfándum "nico fenfz ($.257.). Quale animal, quia prater tactum plantis corpore eft predira? fimillimnum, feu nullum aliud his eft fimilius, dicatur p5ytozou, ( Pflautz - Tbier), vel a fenfu unico monozoum , uovzidzrov, einfinmigt, vela tactu tentans (tenrabundum), Fübling. Nec nos movetconfuía opinio Juffozzi dari animalia tactus expertia. - Obingentem cum plantis convenientiam hzc animalia quoque es- fe poffunt feffilia, ut plerumque in fua fede natali maneant fede- antve, dum vivunt. — Ud vero vel plante una cum fede fua in alium locum transferuntur, vel & vi externa ab alio loco aufe- runtur, & in alium transportantur, ut ibi denuo vegetentur: fic quoque non repugnare videtur, ut animal feffile in alium deferatur locum falva vita & fenfione, vel ut vi aliena aut & fua, modo huc modo illuc feratur & adharefcat. $9. 260. Si animal capite cavet, propterea. zondum . liguet , illud Nuys ace. quoque ore carere, .— Ut plurimum quidem caput eft pars corpo phali ca- ris in longitudine ejus alterum occupans extremum, & ore pra- reanporef ditum; fed dantur quoque animalia, quorum osforamen eft in ^ medio corpore fitum, quo füa capiunt nurrimenta, licer ibi ni- hil emineat, uti fuo oftendetur loco. — Praeterea Leurs ver- mes vocat animalia capite deftituta item oculis pedibusque, de quibus ne ipf? quidem audet afferere, quod ore careant. Ne- quit ergo dici omnia acephala animalia ore guíluque carere. Attamen & ore praedita, fed lingua deftituta, num folo palato vel gaudeant vel guítent, dubium videtur, quandoquidem glan- dulis ejus & ventriculi humore carent. (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) li $. 261. Criteria phytozoo- TU. 250 PHYSICZE PART. IV, SECT. 1I. CAP. II. $. 261. a. Major convenientia cum phytozoo haberetur, fi ani- mal feilile faltem adhareícens degit in tenebris, fique alimenta . poris Ku more vegetantium imbibit, & ramen motu fpontango iactuque aut tenteeulis pilisque fe haud cffe plantam oftendit. Si nullum oris vefltigiuinin illis apparet folisveglan- dulis liumorem efe fugunt, nulla eft ratio , cur os illis affinga- tur. Talia five majora uot; five minuta, a dur & microfcopica, eou:que in phytozoorum numerurm referri poterunt, donecid falfum effe evincatur. Praterea facultas vi infita fe, vel quzdam organa fua, vel liquorem in illis movendi, faltem fpiritus nerveos in ra&us or- ganis omni animali vel bury ineffe debet ($.145.). Si ani- mans quoque fponte fua fe movet ferpendo, natando &c. in eo, quo degit, elemento; nondum tamen inde fatis valide gu- ftus pupenbps Po:eft enim is fieri ope folius tactus, ita, ac ho- mmo in fpifliffimis tenebris palpando, vel ccecus baculo fi o tàn- gens ante pedes pofita, incedit, aut iufius repit. Neque ad as. fumenta alimenta omnino eget gufltu, fi vel totnm cjus. corpus, vel quadam ejus partes interiores aut & exteriores, ut in her- bis radices & folia, vel una pars, ut fiphunculus.aut probofcis hujusmodi porulis inftruitur, qui non admittunt, nec recipiunt, nifi profutura fibi ad alimenta, inde vel fegreganda; vel mifcen- do cum infitis preparanda, & adaptanda füae naturg. Sic enim plantárum inftar duce tactu aletur. - Denique inter crireria phytozoi quoque habebitur, fi ani- mal f? multiplicat & propagat, ut planta, nimirum, ut fingula- res quafi ramos fundat hinc inde a latere, aliquamdiu per. flir- pem alendos, ut matrem; dein ubi adolevit, fe foparat, a matre difcedendo, & alibi fimiliter fe multiplicando;. vel & conftan- ter cum ftirpe coharet, ubi fat alimentorum datur. [tem fito- ta animalis flructura magis conveniatactu fimplicitate plantarum, quam » DE BPESTIIS. INFERIORIBVS. 251 . quam cum animantibus perfectioribus, varios ventres & varia inillis vifcera feu interiora organa vitalia habentibus, nec ulla caterorum íenforiorum indicia appareant. 6.1261. sb. | Dari poffunt 52ytozoa plantarum more £fff//a, deftitu- Dizs/v ta vi fua fponte locum (uum mutandi, quoniam ibi àt alimen- p/yrozco- torum ipfis naturaliter eccedit, vel quoniam moventur illa loca, rum. quibus adherent, vel innafcuntur , ut infula natantes, vel ani- malia marina &c. . Dari quoque poflunt z/0/2//2 per. fé j vel fa- cultate f? movendi praedita, qua totum fuum corpus trensfer- re aliorfum fponte poffunt. Priora non nifi vi aliorum auferri aloco íuüo natali, & in alium promoveri poflunt; & licet in eodem loco maneant, vim movendi fua organa tamen exercent pravio atraétus fen(u, nec unico tantum modo, uti plante vul- go fenfitivae dicte. — Pofteriora aut pro lubitu movent (e & quiefcunt , aut tantum deficiente in priori fede alimento. Prioris generis dantur fpongie; poflerioris, penne marine, de quibus mox plura. Dantur quoque phytozoa mollia & dura; tereftria & aquatica; nudis oculis obvia, & microfcopica, uti poftea oftendetur, moribus fuis & motibus & ftru&tura diffe- rentia. ! Cel. Z'italianus Donati. iu fua fforia nat.anarina dell Advi- An bue per- aiico phytozoa vocat genera fporzgiarum quae in hunc cenfum ftíneant fpon- quodammodo a me referenda videntur, quanquam ipfe eaali- gie? ter fpectat. Utor in meam fententiam fubftantia & ftructura totius corporis admodum poro(a, eaque feflili, utor odore ve- lut urinofo animali, utor 74r/fotelir fide, qui eas femper luto circumdari, & contrahi narrat, quando a fede fua abrumpun- tur vel fluétu tempefítatis urgentur, ut fentire divulfionem fui corporis videantur, intra eas &aliz beftiolz, ut tinez, lumbrici & vermiculi pinnothere ali dicuntur. Non tamen contendero, li 2 cuncta, 252 PHYSICJE PART. IV. SECT, II. CAP. II. cuncta, qua a laudatoautoreitalo afferuntur, genera ejusdem in dolis effe. Habet enim oncofarcon, dactylofpongion, anemo- fpongion, fpongodendron, fpongiam vulgarem, alcyonium & tethyor. | Hoc poftremum ait intus habere officulum, e quo ad füperficiem radii. pertingant mobiles curvacque, ibique te- nues velut verruculas forment. Horum ope f? animal dilarare & contrahere, nec non volutare inftar mufculi (elementaris) primigenii firnplicis, ut primordium vitae animalis exhibere videatur. Sir hzc fides penes autorem, cum nulia hic detur opportunitas ifta examinandi. Aliis T'ethya dicuntur furfum rutilà & clathrara, fubtus velut fquamofà, & ore ac ano pra dita intus 5. ventribus. De fpongiis Plinius Lib. p. c. 4j. ex Adriflorelis L. V. c. 6. de ani- malibus ubi plurareperiuntür, feribit? Spongiarum tria genera eff: accepimus, fpiffum, predurum & afperum y cap. 37. L. XI. capita oflrreis & fpongiis nulla nec aliis, quibus folus, ex fenfibus ta&us eft, quod zragor vocatur; minus fpiffum & mollius, 24202, tenue denfumque, ex quo penicilli, ac^il- leum. | Na(cuntur omnes in petris, aluntur limo, cer. ia- telle& 1m (fenfum) his ineffe apparet, quia ubi avulforem fen- fere, contrafte multo difficilius abílrahuntur. — Hoc idem fluctu pulfaute faciunt. — (Quod fequitur ex aliis: dubium pu- to)... Vivere efca, manifzflo conchz minute in his reperte, oftendunt, (idem enim de lapidibus &c. inclufis foret dicen- dum). Circa "'oronem vefci illis avulfas etiam ajunt, ex re- li&tis radicibus recrefcere. In petris quoque cruoris inhe- rer color, africis precipue, que gencrantur in fyrtibus. Maxime fiunt manz, fed molliffimz circa Lyciam ; in profun- do autem nec ventofo molliores. — In Hellefponto afpere & denfe circa maleam. Putrefcunt in apricis locis, ideo optimse gurgitibus. —Viventibus idem, qui madentibus nigricans co- lor. Adharent nec parte, nec toi, interfunt enim fiftule - que- A DE BESTIIS INFERIORIDBVS. 253 quzdam inanes, quaternz aut quinz, per quas pafci exifli- maniur. Sunt & alie & fuperne concrete, & fubeile mem- brana quedam radicibus earum intelligitur. — Vivere conflat longo tempore. Peífimum omnium genus e(t, que 4phfie vocantur nigricantes femper, quia elai nequeunr, in quibus magne funt fittule, & reliqua deníias fpiffa.— His Zbflotcler I. c. fenfum przcipue ineffe & diuturnam vitam teflatur conf. Gefner von den. Meer - Spinnen. — Linuao dicimur Tetbyr cor- pus nudum bilabiatum, corpufenlo medio cartilagireo ob- longo, tentaculis 4 cuneiformibus, & 2 foraminibus fpiranti- bus. Pliniur L. 32. c. 9. hc effert: Tethys torminibus & in- flaiionibus occurrunt. Inveniuntur hz in folis marinis fu- gentes, fungorum varius generis, quam pifcium. Exdem & senefmum diffolvunt renumque viia. Alii ie(tzntur, car- nem illis effe fpongiofam, & varia genera, in his & cruítacea Ícabra affixa alge, petre, oflreis &c. Non eít hic pratereunda ednotado EJ/fi Pbhilgfopb. Tranradt. Vol. 55. p. 433. carnofam alcyonii partem, fimilem effe fpongiz, quz recens e mari capta plena fentirur. gelatinofo muco pifces redolente. — Nec tamen fpongiam oftendere vidit effüfa aqua marina polypos aliosve fuftores, uii Peyfonellur perfuadere voluerat, quod fpongia fit fpecies tirtice feu purpurz, fed fe foramina pro totidem orificiis animalis habere, quia in fpon- gia medullam panis referente fub aqua marina in vitro vidit, has mamillas fe fubinde aperuiffe & clzufiffe rurfus, licet nul- lum aliud animaleulum in ea ob/ervarctur. — Vrinam etiam aliis modis tatum earum exploratum dcdiffet & confirmatum, cum flores qaoque fine fenfu ta£&us mechsnice fe aperiant & claudant. Obfervantur fpongie non folum tenacitate predire fed & molliores, fraziles, & cellulis velut favis tenuium valde apium gaudentes, que favagines dicantur, quales defcripüi. H 3 $. 262. An vermicu- li && otra? án uréisa marina? - 254 PHYSICZE PART, IV. SECT. II. CAP. II. 262, . Referri huc etiam poffunt vermiculorum fevpentiuorum illi qui Nob. £/zz4o funt animalia tardigrada, mollia, acephala, apoda, androgyna, tentaculis fere internofcenda. In his pracipue. norantur, Q4 diffecta, redintegrantur , uti plante. Offrearum generi capita funt nulla, inquit Z/zius L. X7. c.37. nec fpongiis, nec aliis fere, quibus folus ex. fefibus ta&tus ejf. L. X. c. 7i. fcribit: tactus omnibus eft, etiam quibus nullus alius fenfus. :Nam & oftreis, & terreftribus vermiculis quo- que eft. Eidem Zizmao p. 6g vermes imperfecta fünt animantia, carentia capite, auribus, naío, oculis pluri- ma; pedibus, pulmonibus ab inízétis diverfiffima, crypto- gama; ut inteflina, mollufca, teftacea, lithophyta, zoophy ta. Inreftina ob (üt fimplicitatem corporis terebrant omnia. Perforat gord;us argillam , ut aqua tranet; lumbricus humum, neíitu corrumpatur; myxine cadavera, ut lique(tant; furia animalia, ut occidantur; teredo ligna, ut deftruantur: quem- admodum pholades & mytuli lithophagi peiras, ut (olvantur.,, Singulis his num folus fit tactus, ulteriori relinquo difcuifio- ni, ut penitus certa de hoc animalium (fimplicitfimo genere obtineantur. $. 263. a. Forfam €? urtice marime bujus funt conmuatis indolis- que. Nam& de illis "Ariftoteles 1. c. docet, quod nulla :efla intepantur , fedin rimis cavernisque petrarum naícantur & hareant. Quarum duo narrat genera dari alternm in petra- rum cavernis finuofis perpetuo manens, nec unquam a fàxis abfolutum; alterum plane & litora amans, qua a fedibus fuis fejun&tz vagentur. Quod forte violentia flu&tuum fieri videa- tur, quiae fua natura feffiles videntur effe, aut aliis infident corporibus, quae fe movendo, aut vi exteriore. jactata cum ipfis vaguntur. Zzzzeus urticas collocat inter vermes zoophy- torum m DE BESTIIS INFERIORIEVS. 253 torum füb ;zedufa, cui adfzribit corpus orbiculatum, convexum, leve, gelatinofum, predium: teztacul; plicisve ventralibus. Diftribuir illas in urticam vulgarem, crinitam, aftrophyram, quibus alii addunt ovalem concentricam ítriatam, margine ciliato fupra velo membranaceo. Heccine efl, cujus /'azde/ de nonnullis zoophytis marinis, nomen vulgare dicit effe, AIrinuiflari velum marinum Zmiperati? Cui ramen tribuuntur filamenra (rentacula) & veluti probo(tides, licet oris nulla fiat mentio. Alii vero tribuunt urtica & os & anum, qua fide, ignoro, nec ipfi dicunt. — Lizzeus vitellam hanc Edit. X. refert ad medufàám ovalem concentrice ftriatam, margine ciliato fuper velo membranaceo &c. Conf. Poripilus Plin. L. 1. Pliniu: L. IX. c. 4y. ait: equidem & his ineffe fenfum arbitror, que nee animalium, nec fruticum, fed tertiam ex utroque naturam habent, urticis dico & fpongiis. —Vrtice no&u va- gantur, no&uque mutantur. — Carnofe frondis his na- tura; & carae vefcuntur. — Vis pruriru mordax, cadem- que, quz terreflris urtice, — Contrahit fe quam maxime ri- gens, ac prenarante pifciculo frondem fuam fpargit, com- ple&ensque devorat. ^ Alias marcenti fimilis, & jo&teri fe paífa flu£&u alg vice, conta&tos pifces, attrituque petrz fcal- pentes pruritum, invadit. — Eadem no&u pe&ines & echi- nos perquirit, dum admoveri fibi manum fentit, colorem mutat & contrahitur. ^ Ta&a uredinem mittit, paulumque fi fuit intervalli, abfconditur, ^ Ora ei in radice effe tradun- tur; excrementa per fumma tenui fiftula reddi.,, — Si ora funt in radice, ut plantis fugentibus quafi alimenta, non opus erit ano, fed poris tantum inutilia & fuperflua exhalantibus. Raac£yniki in auctario Hift. nat. Pol. € Litb. p. 252. zoophyta -dicit, hec phytozoa, iisque adnumerat aquaticas, veficas pifcatorum & urticas marinas, que fecundum 4e Meide de- fcriptionem — anatomicam habent fubítantiam diaphanam, mollem, 256 PHYSIC.£ PART. IV. SECT, IJ, CAP. II. mollem, corpus difcum, altera fuperficie convexum, conca- vum altera; Convexa fuperficie levi, concava protuberantiis predia. —Urticarum alias fpecies ait faxo vel alii corpori ad- hzrere; alias non adherere. — Adherentes vel perpetua fede ftabili degere, (quzles fint urtice parve in rimis faxorum); vel conchis adnaíci & cum illis fedem mutare. — Libere per mare laras, dum placet, fe quoque affigere, vel femper libere vagari, quarum una fpecies pedes f:u brachiola 4 aut $ habeat. Quasdam effe virides, quasdam ceruleas, & puné&is vel coeru- leis, vel flavis, vel rubris notatas. Schóneveldum in ichthyo- logia alias dicere planas, alias rotundas, e quarum numero ali frondibus purpurafcentibus vzlut pedibus fiot confpicug. Solu- tiorem & rariorem cateris urücis effe eam, quz vetellus di&taa Fab. Columna L. 2. de Qoichir. 1n mari balthico menfibus zfti- vis prope olivam comparere 3 urticarum fípecies circa litora, albas, luteas, & rubeas., — Que in his confunduntur, diflin- guentur per przemiífa jam & fecutura de polypis. Urticam aliorum Cel. Bobad/ch p. 13. de. animal. mar. vocat me- dufam palliatam , orbicularam innumeris tentaculis exiguis ftipa- tam, cute candida interfperíis punti coccineis, extus velut pal- liolo membranaceo, quod veli inflar expandit in aqua natans, fepe teftis vacuis cochlec umbilicatz fubalbidze & punétis coccineis notate infidens.. Quapropter & medufa velifera appellari poffet, non tamen cum Columnae urtica velifera confundenda. $5. 254r Nouh ufticé Addenda his eft urtica sznariza mova, A. 1761.2 D. Jofph. "lini. Gártrero defzripta & delineata. P. 7. of. 52. Phnlof. Trazsadt. p. 7j— $4. quam cum Z'eaururzo i z4df. ;dcad. Scient. Parif. 1710 negat urendi facultate gaudere, cum tentacula tantum parumper afpera tunc fentiantur, cum digitum iisdem captat & fuctoria mi- nutula exferit, utne quidem ingratafentiantur. Eft ergohydra e polyporum genere, ob fübftantiam gelatinofam, & unicam orificii apertu- DE BESTIIS INFERIORIDVS. 257 aperturam , alimenta captantem & evomentem reliqua; & cir- ros orificium ambientes. Dezit in aqua marina , adhcerens alii corpori, a quo ob caufam fenfibilem difcedens tam tarde move- tur, ut oculus motum vix percipiat; redinte2rantur difTz&ta, & fcerus vivos a latere extrudunt ceu gemmas ramulosque. 1)oas earum claffes obíervavit, quarum altera tentacula nefcit con- trahere & abícondere rentaculorum cirros; altera in his prom- ta eft. Priores , dum adoleverunr, gaudent brachiolis feu tenra- culis numerofiffimis; in aqua 47 aut fere 5 pollices dieretro, & r5 peripheria comple&tentibus, in quorum medio bifis cor- poris r4 pollicis diametrum, & orificium 5 lineas parens rotun- dum; altitudo autem ultra duos pollices equat, & füperficiem lzvem exrus longitudinaliter fulcatam habet, coloris caftanece nucis marurz , margine dentato fübtus, unde brachiola exeunt. Numerus brachiolorum pro ctatis ratione 120 usque ad 200 complet, color fmarsedinus, in extremitatibus fere rofeus ru- ber. Dantur tamén in hoc genere, quorum brachiola tota purpurafcunt; aut pallide cinerea funt , furfum lineam mediam albam«oftendentia; corpus autem retinet caftaneum colorein, fulcis haud- adeo diftin&tis, nec dentato margine. Secunde claffis brachiola diverfo triplici firu gaudent, un- de dicuntur urtice vel hydra calyciflorz, corollilorz, & difci- flore , omnes vero irritatze tentacula retrahunt & intus celanr. Prime tentacula funt variegata, corpora verrucofà, ftipes feu caulis eft levis coloris incarnatis, verrucis albis, in calyce, difco ftellari variegato contractili fere in hemifpharium irregu* lare. Earum 5; aut plures in rimis fàxorum, ubi fafciculum florum referunt expanfis papillofis brachiolis denfis:. Media co- rallidora frondofà retractis brachiolis craffitlimam a mulatur eru- cam flexu femicircularem , in cujus crafliori extremo orificium patet, in altero oppofito 5 tenues denticuli medium ambiunt cavum, quo affiguntur. "Totum corpus refertum eft 12. ferie- (Folfii Pbyf. Tom. IF.) Kk bus ut pulino- mariuus 258 PHYSICIE PART. IV. SECT. II. CAP, II. bus verrucularum , unde porriguntur cylindrici pedunculi feu fuctores, quibus adharret & moverur aliorfíum. — Circa caput rorundum exferuntur 8 vel 10 tentacula, in ramulos diviíà & minutis obfita papillis, quibus mentiuntur corollam ari, & petala flava albis nitentibus maculis varia, quibus infe&a venan- tur infundo maris, Tertia gaudet corpore cylindrico , ' milia- ribus glandulis longitudinaliter flriato, color caulis pallide ru- bet fubtus ad bzfin furfum flavefcit, maculis cinereis. — Difcus fuperior 18 — 36 albis brachiolis lineis maculatis cingitur. lrri- tata leviter contrahitur in conoidem mitra fimilem. | Denique datur & extimo margine difci tuberculato, colore per aftatem rubro, poftea obfcure viridi aut fufco, corpore contractili. $. 264. dn €? pulmones marini fint bujus gencris, di(quiren- dum ulterius reftat. — Dici folent zoophyta faxis affixa, orga- nica fed inftar albe gelstinze apparentia, quando vi rempeftaum avulfi in mari vagantur. Fecit eorum mentionem r/foteles Hif. auznal. L. yas. ij. fcribens, etiam qui pulmones agpellan- rur, fponte proveniunt (yuzvrei evropsvoi e A Linmeo pulmo marinus inter zoophyta itidem habetur fub medufà ($. 263.2.) uti urtica Cefzerus pulmones marinos dicit globofos, viridi cu- te durioti rectos ; tempeftate ad litora ejicij pedibus calcatos aquam emittere, uti fpongia, quam in aqua denuo imbibunt. Nomen igitur nacti funt a flructura, circiter pulmonum inflar fpongiofà, fed tentaculis inftru&ia (8. 25 6.). Sunr, qui pulmones hos animatos effe negant, rationibus lubricis v. g. quia procellarum vi. natatit & phosphorefcunt, ut cryftal- lus cceruleo nitore permixta, unde illis limus effe videntur fra- gilis admodum, quia fcipio eo illitus quoque no&u lucet, & €utem pruritu & odore marino afficit depilante oleo volatili & fale &xo pradims, Sed potiora funt fenfus ta&tilium documen- ta. Di- ud DE BESTIIS INFERIORITVS. 239 ta. Diftinguit Gefnerur urticas nuciformes, villofas altero la- rere Bellonii, cinereas caudatas, purpureas rotundas inílar ro- fi villis longioribus, nifi in his funt ore gaudentes. $. 265. Si Eruca mariza Gefucro autore nec os habet, nec ocu- 4» eruca los, medio corpore craffo & rotundo, verfus externa obtuíe marius? artenuato , dorfo verrucofo (fizmplici aut duplici ferie) verrucis aureo viridibus pilorum penicillis obfitis, ventre rugofo gau- det, attacta intumeftit & virulenta eft, videtur & illa in folum tactilia animalia efe referenda ($. 261. a). Ab aliis vocatur Scolopendrh marina, ÀZeer- vel Sze- Raupe, pollicem crafía & longa, penicillis viridi nitore praditis & tangentes adurentibus. Quare urticis marinis adnumeratur dubitanter. | Lzzz«&o Salacia eft corpus ovato oblongum, tentaculis per fafciculos difpofitis, cui phyfàlum fubjicit, quam pofteainter holothuria penit. Sco- lopendrz marinz Zoophytum eft zerzr, fed corpore cylindri- co rentaculis duobus vel quatuor. Sed in decima editione fy- flematis nereis prater tentacula habet & os terminale. At aphro- ditze ( erucze huic) tribuicos & 2 tentacula bipartita. —ltahic ex- cluderetur, fi ea fe recte habent. $. 266. Lepus suavius videtur in hanc claffem effe redigendus, 4n Iju; .. quia faxis adhaeret, tactusque organis gaudet, & colore exter- sari; 2 no lepori fimilis apparet is, qui eft notior ceteris. Sexu quoque differre perhibetur a P/;zio L. 52. c. i. & venenofus effe, fivein cibo, five in potu detur. Si qua gravidatantum afpexerir, fta. tim ex odore fcetido naufeam & redundationem ftomachi fe- qui vel & abortum. | Remedio, inquit, efl mas ob id indura- tus fale, ut in brachialibus habeant. Er in raeri tactu nocet & in India invicem homotangensiili pro veneno eft. Homines, quibus impaéctus eft, pifcem olent, quod primum cft veneficii Kk 2 argu- 260 PHYSICA PART. IV. SECT. II. CAP. II. argumentum. X Vefcitur eo unum tantum animalium ,.ut non interear, mullus pifcis, qui tenerefcit tantum & ingratior fit viliorque. | EfTe eum dicunr in India multo ampliorem, ut re- liqua etiam animalia. ^ ZLizzceus lerneam vocat ejus animal corpore teres tearaculis duobus auriformibus; fed in decima editione tethyam leporinam corpore rubro, margine mem- branaceo, auriculis duabus, quod ab aliis jépus marinus voca- tur. 'Pethys autem ejus ex $. 262. innotuit. — G'eszerus quo- que leporem atrum majorem defcribit. A quibusdam & holothuria, ut mures vel glires marini feffiles ad petras, carne tamen & vifceribus praedita, hue referuntur, Ge:nero autore. Ex D. Io. Bapt. Bobadfcb euimalibus marinis de lepore marino Vae! italis ce/lo del smiare multa elucenr. — Ejus longitudo eft 6 vel 8 pollieum, laütudo 3 & eliquor linearum; color ut pluri- mum fufcus, maculis livefcentibus interfperfis, raro purpu- reus, caputoblongum, duobus munitum tentaculis veris, & fpuriis 2 ex labio carnofo antrorfum pro lubitu porrecto for- matis; collum convexo planum rJ pollicem longum & rz. latum, membrana carnofa fo friBham: quod ceu pallium pro lubitu diftendit, refle&it, contrahit & fere undiquaque corpus involvit. —Geuitalia in dextro latere prope labium oris con- fpiziuarur virile per foramen zítu venereo fe exerens, muliebre vaginz inflar ad ovarium ducens. ^ Venter planus ex albo fufcus. ftris direCtis & transverfis, ut in limace notatus, | in cujus principio eft rima inter labia os recondens. — Subflantia corporis tota fibrofa, porofa & reticularis compreíla liquo- rem limpidum falfum undique (lillans ; mira ftru&tura interna legatur p. 9-37. Elt illis corpus fubovatum, dorfum labio- fum, frous duobus tentaculis murium | auriforma gaudens. Rondeletii, Columne & Aldrovandi aliam ejus fpeciem vocat fimbrizm a labio amplo fimbriato & crenato, faxis vel fundo maris DE BESTIIS INFERIORIBVS.-..; 261 -i4: ,maris adherentem, — candidiffimam 6 pollices longam; cu- —5,jus dorfum. pyramidale cum appendicibus. acuminatis;; frons .7 inflruitur 2 tentaculis auribus canis fagacis a mulis, 0s .cana- liculatum, f "Tethys. limacina. effe videiur, quz ipfi. dicitur, argus, corpore plagiopluteo y rentaculis 4 SE duobus oculiferis j in. pro "na, cxteris fimplicibus. in fupina capitis parte juxta os pofitis, & pulmonibus ramofis ad auum fitis veteribus ad fparem ma- rinum relatus. m3 rus $267. A i ^ RN -iPileus gnaripus opes Gesucro.eft e numero urticarum 4 pileur marinarum,. fixis adhaerentium. , Ejus EPI dicitur effe ge- marinus ? latinofum & pellucidum, inflar marginis pilei fat lati in medio perforati, rorundum, pedes quadranguli fere quinquies dia- metro. pilei longiores fenfim. verfus extremum attenuantur. p iffoteleg dk "Hif. auinial. cap. 3. refert; mrticas quasdam ($. 263.2.) ita axis adhaerere, . quories libur, ab illis.diffolvi poffint... "(ate dicuntur. in manu liqueícere, & hieme tan- tum cibis adhiberi. .. Lizzeur polypos vocat octopodes. & fub fepia collocat. non fatis convenienter, &.ex Liftero monet in cibo: apponi rubentem, fi in coctione nitrum additur, & ex Bartbolino , aperto ate effundi lucis... ut, noéhu totum palatium ardere videatur: fed cum- nulla illi tribuat tentacula, utfepig, quibus alimentum ad os perducatur, nondum liquet, num illius foramen pro.ore-fit habendum ?: Po(Tentne. pedes effe inftar radicum nutrimenta imbibenuüum, uti, mucores ($. 108)... Refert Gerzerus. plures, pileos , ut. 4. foliis. arricula- tis conftantem, | & pedibus forte privatos, qui in,ipfo vi- deantur.. Conf. $262. . .—.- JOE EI ^d $..^ 268. Misitulon marigam. a Gesuero. exhibitam, "Na qua- De aliir pby- dam figura fimilitndine di&tam, triplici fub forma delineatam tozeir [pon- vi , Kk 3 videfis gief. —. «dt 262 PHYSICE PART. IV. SECT. IY, CA?. II. videfis in ejus 17/7. animal. aquatil. fol. 552. ^ Cui tamen ipfe tribuit duo foramina, quorum altero aquam haurit ) altero ejicit, & Priapo fuo Limseur quoque os dentibus incurvis. Quapropter hoc loco excluditur. Sed ZerZavi fpongia pria- peja cava & flava, item epipetrum marinum, manus marina, uva marina, cucumis marinus, & malum infanum marinum, quia dicuntur fpongioía gaudere natura, quam fubeunt infecta & larvce quodammodo cur fpongiis ($. 262.) hic locum for- tiantur, & qua formam exteriorem L. c. a Geszero preefiguran- zur. Con£ S. 262. Ex cel. BobaAfcb hec de mentula: hyára potius cylindrica, ut plurimum pedem longa, diametri pollicaris, italis cazzo di mare, cujus venter innumeris tentaculis teretibus feu pa- pillis inflar acetabulorum tegitur, quibus exferendis & retra. hendis ad litora, ubi aqua 6 pedes alta, heret; dorfum fufcum papillis pyramidalibus ibidem. mobilibus obíitum, os Orbiculare tentaculis ramofis 20 circumdatum. — Si recens ex mari extrahitur, & manu premitur aquam ad 2 pedes us- que per anum ejicit & corpus ligni infar mdurefcit, ut ideo menttla diceretur; fl.aqua marina 2 pollices alta tegitur, fin. gulis minutis ejus feces ad 2 pollices ex ano ejaculat. — Si ex- tra aquam tenetur, ejaculat ipfa inteílina cam ventriculo &c. arena & fucorum fragmentis plena, ac poflea ultra ^ horas fapervexit. f. $4. feqd- Huic fubjungitur p.55. feqq. Syrinx conica 8 pollices longa, capite latiori, in quo probofcis vel fiphunculus membranaceus papillis carneis tricufpidatis undi- que munitus, pro lubitu exferendus & retrahendus efce ca. piende caufa. Corpus ex albo futefcens fiiis longis aliis, & alis circularibus, retieulatam, pytamidele, «apice elobofo impervio, ore in medio bafis fite cum di&a probofcide. Spongiophyta figuris varie differunt, e. g. globofa, & velari panno laxo fimilis Imperati , digitata fruücofa Boccomir, in- * fundi. DE DESTIIS INFERIORIDBV S, 265 fundibuliformis Bauhini, & ejusdem ramofa fiftulofa &c. ul- teriorem merentur dilucidationem. Ne quis hzfitet circa Linnei zoophytorum denominationem, a noflra differentem, monendum eíl, illum ad fenfüum numerum in animalibus non attendiffe, fed ab ipfo zoophyta dici animalia compofita efflorefcentia, quorum flores appellat inprimis generaiionis organa ... quem utmoium extrinfecus non habenr, a fe ipíis obtineant, Quarendam reftat, denturne inter alia animalia vix aut. parum in fede natali mobilia phytozoa quedam ? $9. 269. Poft vermes. mollufcos Lizzeus non babet feorfum l'ersier ma- cruflatos feu cruíta h. e. domo duriufcula marga calcaria feffili rini /— feffiles obduétos, quos mollufcis immiftet; fid flaiim teftaceos domo crafíatique. lapidea (perdura) te&os. . Infident autem oflreis, pectini- bus &c. multi vermes marga feu creta veftiti, alii & arena ac fabulo conglutinatis tecti. — Qui forfiran fimilis eff putentur indolis, ac animalia, quorum teflis adhaerent, de quibus mox dicetur. | Utriusque generis domicilia affixa teftis in manu ha- beo, fed vermium nihil in tubulis dictis fuperett. |. Ob longi- tudinem tamen licet varie incurvatam, & pariim fuper fe in- vicem flexam os ipfis efle fufpicor. An inter cruflacea echini foraminibus nullis pervii & lobati, A/ezzio & Lzzz«» teftibus, vix dubitarem. Nimirum s;ólluca Linuzur vocat vermium «laffem fecundam, continentem animalenla mollia nuda, artubus inftruQa, bra. chiata, qua maria plerumque pervagantur, & tanquam totidem lucernis tenebricofam abyffum phofphoro iluminanr. | 77/f2. cea vero mollufca domiporta; calcaria domunculo nobilitata, calcifica & ipfa fepe calcivora, fpecierum numero magna (lu- dentis natur&) varietate mulüplicata, teílas polydadalas ef- fingen- De penna marina. 64 PHYSICS PART. I V. SEC'Ts "LI. :C' AP, II, fiagentia. ^ Litopbyta dicit mollufca animalcula compofita te- ftarum reftisque innoxa. ^ Zoophyta denique compofita animal- cula; in bivio animaliam ' vegetabiliumque 'conflituta: radica- ta pleraque caulefcentia, fe mulüplicantia ramis; gemmis ceduis, fponte fz moventia, in capfulas fem:iferas transeun- tia, acfi effent plante, fyítemate netveo, fenfus motusque organo inftruCte.,, ^ Ecce hie noflra phytozoa, que cruffacea funt, dum fibi formant e marga, e folutis conchis. aut. ex arena, liquore fui corporis tenaci & glutinofo tubulos fe cir- cumdantes & tegenres, prolongatos ampliatosque pro mole corpufculi, fponte fe intus moventis, & pro lubitu exferen- tis. "Teflacea autem domicilia fibi formant e glutinofo liquo- re fubriliffims materia calearia referto, exfudante e corpore fuo, & tum indurefcente in teftam calcinabilem i&ne , aut & in terra humido & vaporibus folubilem. ^ His tertiüm genus vermium addendum videtur e Cel. Dosati & Iobi Bafleri ob- fervatis, in hujus Opufc. fubfeciv. L. 1. € 2. & Diff. de Zoopby- tirin Transact. philo. Vol. 2. P. I. p. 108- u$. qui ut animalia fe propagant ovulo, cujus tefta femen eft plante v. c. fertula- rie perfe£ta crefcentis, uti vernis augetur & fe muliplicat in ramulis, fuis ibi cirris ceu floribus vivis efesm captans. Ubi '& p. ur. monet nota (d), Linnzana definitione pennarulam, hydram, teniam volvocemque, zoophyta vocari non polle, ob defe&um radicum & adhefiouis. Conf. infra $$. 506 - 308. S. i 25Dr B. Peculiare genus phytozoi efl? mihi videtur pezza sa- vina, qua a Liuz&o pennatula vocatur, que non affixa eft cer- to loco, fed fponte fua hinc inde in eo movetur, ideoque mi- - nus recte ab antiquis fuco marino accenfetur. —Lzzzeus illi tri- buir caulem liberum fübulatum, rachi pennata, & os bafeos commune rotendum. /« Quam diftribuit in /ofp^oream , rachi utrinque pennata, oceani fundum ita illuminantem , (ut pifca- tores DE BESTIIS INFERIORIDVS. 265 tores ejus ope pifces in fundo €onípiciant, monente E////») ; filofam priori fimilem, . baíi tentaculis duobus fetaceis rubris, ràchios bafi infertis, & ipíà rachi loneioribus internofcendam, in maris medireemimei xiphiis habitantem ; Jagittam ftirpe ap- proximarte pennatam, apice nudo, pesinori i in pelagi lophiis hiftrionibus, baíi intra cutem iofortis & mirabilem fürpe fii formi pinnis lunatis pe&inatis remotis, diftiche alternis. De ore, quod Linnzana definitio pennatulis tribuit, dudum ali- ter flatui ex autopíia mearum pennularum, quod &.pofítea recte monuit Cel loe. Elli»&in his account of the fea. pen. Transact. philof. Vol. 53. p. 419- 428. p. 421. fcribens: i could not wich the help of the beft glaffes difcover, that the point ai of the bafe was penetrated in the leaft, fo-that i am clearly * ef opinion, that this animal, like the hydra ar&tica in Green- land, which i have defcribed in my Effay on corallines , nou- rifhes and fupports ifel£ by thefe fuckers or polype- like f- gures, that by thefe they take in their food, and difcharge the exuvie &c. Quando iidem pori affumunt alimenta, & egerunt inutilia, indicium hoc eft plantarum nature, phyto- zois communis. Mearum pennarum purpurafcentium «caulis &quatur cauli penne alarum primz anferum, exit vero in filum fubrile nentium, fed reflexum in caulis corticem, eique vel infertum vel agglutinatum fic, ut in. nonnullis foramen acus furoriz fubrilis mentiantur.' Caulis extus obfitus eft minutulis papilis rubris, inftar corii granulad. Intus in caulis medio eít os feu cylindricus flipes ligneus albus, secdum dimidiam "caulis partem replens, quem quia cortex cutis eft tenuis, fuc- »; eus. nutririus- cireumdediífe -cenferur, fine exemplo im regno ; i vegerali culmorum: & animali. ^ Supra caulem incipit rachis feu -vexillum: duos circiter pollices longum. cujus fcapus in dorfo:eft convexus;.infra crend-cavus, ut anferum. — Vexilli lamellz.iaftar pinnarum: remigio in aqua ferviunt — Majorem (Folfü Pbyf. Tom. IF.) Li & Anatomia pennatula- Yum, 266 PHYSICJIE PART. lV. SECT. Il. CAP. IH, & in extremo caule, glandis quercine modo turgentem per- . foratamque delineavit Gerzerus, — Quidfi intus lateret. gelati- nofa fcolopendra, exarefcens poft mortem, & cauda filari re- iractili, more caninorum, utens pro gubernaculo? $.. 270, b. CI. DoGori Pragenfi Bobad/ch de animalib. marin. Dresd. £16. 2? , p. 99. feg4. debetur anatomia pennee marine vive, un- de hiec promo: dilecto fecundum lcngitudinem trunco, exit inde (alfus liquor gelatinofas vifcidus adeo, ut dieitis adhareat. Inter coriacee membrane corticem, & flipitem datur fübti- lior membranula continens liquorem album, in quo natant in- numera ovula flaventia, ceu granula papaveris. . Stipes 24 pollicem longus, & X lineam craffus, in medio quadrangulus; verfus utrumque extremum oracilefcit, tegitur cuticmla flave- Ícente, quee in extremis abit in ligamnentum, quod inferitur in truncum pinnatum fcapi, estimum vero in trunci feu caulis nu- di cufpidem. |. Ope füperioris ligamenti vel in arcum curvatur fcapus, vel recta extenditur. . Pinnis etiam. & papillis duplex eft tunica, exterior coriacea, uti caulis, radiataque, & inte- rior fübtilis atque pellucida, circa intimam caviratem füccum nutritium cum trunco communicantem. , Caulis penne vivae in fundo contractus. eft in. arcum circularem | intenfe purpu- reum, velut cepe zonam furfum deoríumque fe fücceflive mo- ventem, vexillo interim pallefcente, papillis in caule tum con- deníads, in vexillo dilatatis, & apparentibus tum interftiriis albefcentibus. Apex caulis interdum curvatur im uncum, ut quafi os videretur & viciffim re&ta porrigitur. . Pinnae quadri- fariam moventur ; furfum & deor(um ratione trunci, item an- trorfum retrorfumque.' "Tentacula parafitorum forte polypo- rum 8 quaquaverfüs moventur, eorum truncus autem vel ex- tenditur e papillis cellisque pinnarum, vel retrahitur intus. $. 270. DE BESTIIS INFERIORIDV S. 267 $^ 270€ Diftribuit idem autor pennas in re/ras pinnis fici. Divijfo per- formibus, tentaculis in pinnarum facie concava denfiflime dif sar; mz pofitis; & in ro/czr laxe difpofitis iisdem. ^ Porro in pennam tart. griftam pinnis crenatis; in quadrougulam duram flirpem z pe- des, 10 pollices longam absque pinnis, cute tantum tectam, & 5 lateribus polypis obfitam, quama pifcatoribus dici notar pen- nam pifcis pavonis; in ragzofam piusis carente, tenteculis in ramis pofitis, exo/femmuwe. Hanc notat inter alcyonia szazur 7-"Tiz2 nomine venire, quam Eilifius monet carnee quidem éffe nature, affinem tamen admodum. matriporis lapideis, fed fedi fuz affixis..— Omnia haec, item Z/zze; filofam, fagit- — tam & mirabilem egregiis figuris in tribus rabulis, folia toti- dem complentibus, illuftrat Clar. EZ/;; loco citato, fine quibus vix diflin&te ftadis capientur. . Apparet ibidem & diocirifor- mis penna, cynomorion, pinnarum expers; & renifornf Carolinenfis, in dorío ftellaribus cellulis, fübtus lamellofa, more fungorum, inílructa pedunculo, cavitatem reniformem (ubeunte. Confíiderando hzc, pennas marinas proprie diClas fegregarem ab improprie dictis, prioribus tantum ex parte fimilibus, quz pennis analoga dici poflent. — Priores caule gaudent cy- lindrico, vel ventricofo; vexillo autem vel denticulis, vel crenis, velípinis przdito: colore aut rubro aut grifeo. Po- fleriores vel rotunde funt vel angulofe. ^— Rotunde forma veldigiti, vel renum gaudent; angulofe vel quadrangule funt, vel mirabiles amba reliquis omnibus multo longiores. Seffiles alcyonii huc non pertinent. — Pinnatula filofa xiphiam fertur infeftare in mare mediterraneo, ideoque a Boccone di- citur hirudo, cauda utrinque pennata, que ideo vix effet hujusloci. Sagitta perhibetur infeftare lophium hif!rionem in mari finico. — €ynemorion nomen fortitur a fimilitudine L1 2 cum Tab. unic.. n. 1-3. 268 PHYSICJUE/ FART. IV. SECT. |I. CAP. II. cum fic dicto fungo melitenfi; — Addit EJ/ir, miffam fibi effe in Spiritu Vini pennam, fibi plane uovam,. que a nemine fit defcripia & cujus defcriptionem ipfe quoque nom dedi. — Re- cordor hie penne marine, cujus deliueationem benevole me- cum commanicsvit Dn. Laur. Spenglerurz, tormaror Aule Danies non indo&tus, quam devorarat pifcis vel potius vermis ventricofus aut lumbricus mirus in pifce, e cujus cure pro- minebant duo pinnarum ramuli, quam delineatam a: Bergenfi chirurgo /. M. Peiro exhibet figura N. 3. cum m. 1. fit penna Norwegie, vulgaris & N. 2. ejus caulis cum officulo interiori. Pifcaroribus dicta eft penna per meramorphofin ita transfor- mari & pifcem confumere. —Vermis velut acuta. probofcide gaudet, pectore tuberculis forte fuctorüs pleno, ventre am- pliori glabro cauda gaudet in veficam exeunte, X. Quod melius patefcat Spengleri obfervationem fuis verbis liceat huc transferre? No. 1. Ift. die See- Feder, Wie fie fich. fc bwimmend zeigt. — A. ift der Kopf, gantz durcbfcbéinend , mit einer. Feuchtigkeit ange- füllt. a. IfE die Spitze, Womit er ficb fefe beifet , oder an- f'inglicb anfaugt. No. 2. B. Der Vorder - Theil einer Sce- Feder getrocknet. — C. Die Stütte, die der Hr. Profeffor. HanoWw Nadel - Obr... nennt ; D. E. F. ein fubiiler Grat , der. durch die gantze Feder. bingebt, getrocknet iff cv allezeit gebogen , Wie diefe Figur aneifet , bey frifchen aber. [lebet ev. mehr. aufwárts, Wie bey No. 1. A. und a. zu fehen. N. 3. Ift die Geflalt diefer Feder, mann fie [chon einige. Zeit in dem Gedürmen eines. Fifcbes. gelegen , Welches anfünglich nach. dem Bericht der. Fifcber mir unpüglich vorkam; 4a ich diefe Zeich- nung von No. j. vor ein gastz ander Infect. anfab, fo lang biff icb an einen die 2 Uelerlleibfel der Feder mit 17 undi bezeicb-- : net, 7A UTC. 22 emet 9 Grandi f 7 &. Hala. Dep L2 p^ k Com. .IV- Va. 28. & ] 7 unc. 2 qs T vr 4 IM uc : -Q Metoraz viva "m. b E * Grurder. ue Hale. DE BESTIIS INFERIORIBV S. 269 net, daran büngend antraf, Welche Meinung [o lange boybebal- ten Werde , bif ich eines boffern. überzeuget Werde. t. Ift die fcharfe Spitze des Kopfs. 4. f. 6. 7. 8. 9. 10. ui. 12. 13. 14. tj. find die. amfaugende Knoten, 16. lfl ein ausbangender Darm, cielleicht feine Excrementa da- durch von [ich zu geben, 7.18. die obzemeldte Ueberbleibfel von der Feder. 1j. Sein Bauch und &c[Jen. Dicke. 20. Eiue Blafe mit JV'afJer angefüllr, an der. Spitze feiner Scbwan- ze fitzend. 270. d. Similis nature feffilis inter teftacea funt, qui dicuntur balazi, quibus Zz/«us tribuit teítam muliivalvem, valvis iri- equalibus, fed animal ab ipfo £rzzoz vocatur, cui oris roftrum fpirale & 14. tenracula, utrinque fex poftica chelifera aílignar, velin decimus Editiome Syffematit, corpus pedatum tenraculis fedecim, pofticis 6 cheliformibus. Quse mihi in tanta bala- norum parvitate, quam ego vidi, parum credibilia videntur; nifi diverfa valde funt balanorum genera, ut de aliis alia fint ftatuenda, quemadmodum figara ejus lepadis eft, cujus tefta conica eft fulcata operculis acuminatis, a quibus multurn re- cedunt, qua verruculos imitantur. | Conf. A/ezzi cochblides € couche p. 175. feqq. Hsc & fequentia ulterioribus experimen- tis'eorum, qui iffa opportunitate & curiofitate gaudent, erunt difzeptanda. 271. Num balani marini ? Profe&o multivalves azatifere conche PDerzaKelz ex 4m. anatife- infimo hoc animalium genere funt oriunda. — Sunt enim pede ja po/ycon- velut feu radice tubulofa feffiles aut pendule plerumque ex ;/.? lignis putrefa&is, e qua radice velut matre alie (imiles progna- ícuntur. — Quarum varietates videri poffunt inter conchas Kleinianas , ubi & varie aere funt exfculpte. — A Lizz«o con- 5 Ll 5 cha An alie te- thy«. 270 PHYSICJE:PART. IV. SECT, II. CAP. II. cha refertur inter Jepadzr, itidem fetfiles (S. 318.zzfra) quarum animal ipfi eft Triton, in tefta compreffà quinquevalvi, inte- ftino infidente. "Tefta frequentior eft levis, obfervatur tamen & foffilis, ftriara. Vide dicta de Tritone &. 270. ob curva, qua emittit ex valva, tentacula, oris fufpicio nafcatur, altius pofthaec indaganda. $9. 222. Si Tethys orecaret, uti nec Zeczma Editio Syffematis Liurai ejus meminit, fed tantum duorum tentaculorum & fo- raminum fpirantium: in phytozoorum claffe forent teflacece bivalves Zz//ue omnes, item cardia cuncta, dogaces omnes, & veneres pubentes cunéte & ytz// parafitici, nec non cZa- sue, offree, fpondyli avceque, fi his re&e ineffe. flatuitur tethys a Lizzao. Ubi tamen non diffimulo dubium *e figura ventris, colli & capitis, in quo etfi os non apparet, tamen fü- fpicionem occultioris przber ofculi, quod efficit, ne de his plura adderem. — Fieri poreft, ut vermes illi valde differant a Íe in vicem. Alii terhyum vocant zoophytum fuperne rutilum & velut cla- thratüm infra fufcura & fquamatum, intus 5. cavitatbus, ore & ano furfum. Sed reQtius cum lazo Plazco habetur pro ra- diato oblongo tethyo, quod lapidefcendo belemnitas przbet. ($. 262). CL. Bobaáfchio c. 1. p. 129. feqq. et. zoophytum tentaculis carens corpore oblongo, fesqui pollicem organis 2. protenfis, fed al- tero breviore preditum. — Quod dirimit in vulgare, oftreis potiffimum adhzrens & efculentum apud incolas maritimos;; in coriaceum, item gelatinofum, & denique membranaceum vel quafi compofitum & aliis v. c. 7, in trunco majoris 9. vi- dit juniora, cum pluribus aliis exiguis. , $. 273. DE BESTIIS INFERIORIDBVS, 271 gil: 2 74 Pbolates phofphorefcentes propter feffilem in fàxis 4m Pholade: naturam forte non immerito huc referrem, quia terebrant ex /axicol« ? cotibus, rupibus & faxis victitantes. Animal Lzzz«o &in decima editione nondum innotuit, at ex victu te(taque bivalvi, quam vi- di, levis teredinis conjectura mibi eft nata... Si ore & dentibus non comminuit fàxa, fed menítruo gaudet liquore, quem ex fudat, folvi lapides ita poterunt, ut inde. plantarum iore imbibat particulas vegetales, quibus nutriarur. Harum Zzz«o funt dactylus, teíta oblonga reticulato flriata, cofterus, fítriatus, candidus, muricatus & pufillus vermis. —2Zzomzarum vermis & indoles, quamdiu latent, nihil nobis relinquunt hariolandum hocloco. Conf 318. feq. $. fequentem. $ 24 Hisne fimiles dicendi funt pediculi vel vermes, litho- Et vermes phagi, qui conchas marinas perforant, occlufis intus md conchas per- bus vefcituri? Cel. de eau refert conchy lia trochi formia /orazter. in Hz. a&. »cad. Scieut. Parif. 1708. p. 22. mytulos exfuctura, poftquam eorum concham nullo dentium (quibus carent) ufu perforarunt, procul dubio fucco quodam emolliente, & fol- vente concham utendo. — Vi(üntur fic craffe oftrearum & ma- tris perlarum &c. conchee fülcatee , exefe & Beripraes, ut cum ante triginta amplius annos viderem prope 4 pollicis fpiffam perlarum matrem a vermibus circiter ad pifi diametrum, & oblique etiam longius exefam , tum id admirarem, nondum perípiciens, quomodo id fieri poffet. Docuere me pofthec laudati Academici experimenta, incitos effe animalibus liquo- res dnra quoque corpora in gelatinam velut diffolventes, ut in- de nutriantur. Neque enim ignorare potuit mens infinita, unde duriffima conftent, quo velut elutine contineantur, quoque menílruo rurfus optime diffolvantur, Qua folo tactu duce | . abfol- An. teredi- nes 272 TPHYSTGZE TARTT.' LV. SEG. DIEUJG/AP. LI. abfolvi in fpitlis tenebris poffe videntur. — De /;tbopbagzs hexa- podibus Normandic, EDS oculis gsudentibus. — Vid. Philof. Tausa. z. 19. p. 32. Ubi & vermiculis cafei fimiles mortarii murorum vods narrantur. E literis Clar. Speuzleri Hafaienfibus accepi, occurriffe ipfi va- rias conchas lithotomas Rumphio, Datrili del mare Keysl: o di&as in conchis margaritiferis nidulantes, easque inutiic reddentes fua erofione; item corallia, & lapides fimiliter in- colentes. — De admirando pholadis faxorum eft dattelo del mare, monumento-marmoreo, ad littus puteolanum in fera- pidis RU egir, Cl. Bobadfch de animal. marin. p. ijr. quod undique eft obeenadul & pholadibus plenum. P $.- 275. Hinc & zerediges , naves & palos aggerum exedentes non adeo diffimiles pholadibus exiftimentur. — Que quantum damni Delgii agceribus non ita pridem dederint, dentque etiam nunc & feroper dederint navibus indicarum focieratum, vix erit, qui ignorare poflet. Hos tamen xylophagos nullis dentibus; nulla vi perforandi aut terebrandi id efficere, fed fücco fuo emolliente & refolvente liznum probabile fatis fecir. CI. Sellzus in Hifl. uat. xylophagi Teredizis S. 132. feqq. Einmneus Editione X* /apidariam addit, corpore filiformi , tentaculis 9: circa caput Mexillas téredinum hemifphericas pre epntinm intra eas rotundum ciliatarn & fiphonem intra praputium flatni & fub nudis zztefPigis. Vidi quoque craffum vermem intus in nucleo duro integro nucis cocos demortuum , quet evafü- rus pariter perforaffer ac nucum puramina verfnes transfor- mati, X mufcae gallas perforant far duras. ^ His quidem non denegaverim capur & osaut promufcidem fügentem folutum nu- trimentam, ubi ramenaneuftus fimul vel nudusimbibendi feuad- fcifcendi folutionem mechanismus, disquirendum aliis relinquo. Linnuei DE BESTIIS INFERIORIBVS 273 Linnei decima editio fyfl. iterum collocat teredinem fub genere Scr- pula tefta univalyi tubulofa adhzrente &c, eujus multas. enarrat . differentias, in his & penem 9 teíla tereti reta, in extrerao ra- -diata, difco poris cylindricis ; & peuicillum , dez Meer - Pinfel, tefta teretiufcula re&a, in bafi flexuofa & tefta tereti reta are- naria rizgentem microfcopicam, € 276. TESTES SENS Iam videantur & vermiculi uicrofcepici putridarum her- De vermicu- barum carnium , aceti &c. in quibus nihil ne ovis quidem con- Ji mirofco. fpicitur , hujus effe. loci. Exfi enim non (unt feffiles, poffunt ficir. tamen cum. primordis & feminibus. plantylarum. in aére vel aqua vagantibus & difperfis, quadamtenus comparari. Quorum vita animalis e motu fpontaneo e(t internofzenda evincendaque, quando alia ejus argumenta füb. fenfum vel optime armatum non cadunt. ,.. Cur enim illis affingamus gufturn; quando ne os qudem. apparet: ?. Sane ne. quidem infuctio:& imbibitio alimen- i, que & in plantis datur, guítum prodit, fed nudam intro- Ki iis & velutattractionemaffamtionemque conyenientinm ftcu&turee pororum. Quare ne quidem promufcisaut probofcis pro ore venditanda videtur ($. 257.): quia naribus inharer, & liquores imbibit, uti planta per poros radicum, "folio- rum cat. 1 Si probofcis fuis poris € capere nequit; quam que nutritioni animalis , ut planta, conveniunt, non opus. ei erit ere, quo il- la guftet, & ta&tu fuíficiet ad cetera fenfu fuo difcereenda ($. 261.2), quo animal effe phytozoum dicatur. |Nequeopus erit pluribus probofcidi poris fiunus alterve inftar omnium ipfi eff poteft. NETT i Duo tantum vermium microfcopicorum. genera affert De volvoc, in decima Syflematis Editione Ligneus in "Appendice IN. 312. Sci- 9 proteo, (IFolfü Pbyf. Tom.IF.) Mm licet 27k PHYSICAE PART. IV. SECT. I. CAP, 1I, licet volvocem & proteum. ^ Priorem dicit gelatinofüm globo- fum, artubüs deftitutum, in lacabus Europe habitans, ita di- &uni; quia f& rorando celeriter volvit. Effe illum vivipsrum ait, natis, nepotibus, pronepotibus & abnepotibus minutitIimis refertum. - Poflteriorem vocat polymcrphum mutabilem, omnes anomalas figuras affumentem'& cinffime immutantem , in aquis dulcibus hofpirantem. lpíe quidem priorem vocat animalculum minutiffimum, unde microfcopicum effe pater. De altero ne hoc quidem addit. Sed in Zofe/zo heec dilucidata x de- lineara habentur in fine Zomz 1/7. "Reeordor ; Levuvenbekium 1 A. 1680.in aqua fuper pipere contu: fo per triduum relig, vidifie copiatn animalculorum rotundo- füm perexiguoruim;, & déin alià adeo minuta, ut difficulcér in- tetnofcerentaz microfcopio. Sequenti EpRRGIG feribit in alia aqua piperata fe vidiffe utrisque generis animalcule microfco- pica diverf£e magnitudinis, ut alia aliis viderentur" adultiora; Pléra fimilia alibi nárrat.| Conf. Ejusdem autoris Epiff. A.1 677 2 & 1678 datas. de anitbalculis globofis & caudatis. 00 EHI B. HT. fae* gen. Matural. Hiffor. tres facit. microfcopi- ^ eorum animaleülorum claffes. ^Quarum prima continet illa, qua nec orgaáa nec caudam fub microfcopio exhibent, quevo- cat. p ymikia, diftribuitque in*4 genera, enchelides, cy éBdisl pa- ramecia, & erafpedaria, Secunde claffi affi e cercaria, qua — eauda; & ipfi veF fnit brachyuri, vel mácrocerci. 'Ter- tiam claffem tribuit zrtbrozir, quibus membra fant füb mi- crofcopio confpicienda, eaque duorum generum, fcelafii & bra - ehioni. "Multis enim vidit velut brachia circa 0s," polypo- fum rini, "quibus tamen aliter utuntur , nempe fic, ut inaqua alveum excirent, infecta fibi adducentem, que devorent.. Con- tra quem alia cauda fe affirmant, ne abripiantur, Forte in prima claffe protci fub triplici formafifluntur; qüi& tamen mul: to eft humerofior in Ré/elio;: NS j 278. DE.BESTIIS INFERIORISVS. R?45 dci £ fj n $. 5278. ^ Deinde axanálila microfcópica vidit iz materia Alba, I: suco den- En adberente , poftquam erit dilura ópé aque àut (Ede tium allo pure, novies "Copióflóris Ao. 1553. a his alios vermiculos €. oblongos, alios rorundos, turbinis in modum fe celerrime gy- rantes, iiférdum discurrentes; & more culicum colludentes. Nec tór homines in belgiis provinciis putat dari, quot ani- malcula ipf2in ore fuo quotidie bene repurgato Mich Adiquam- diu quidem AO. 1692. nullos in ea reperire potuit vermiculos, quia (&le fricando-eos, quotidie ut dentifcalpio purificando, ut viderentur omnia efTe mortua forte & fervido'potu diurno Cof- fee; füperfuere tamen inter molares , quorfüm fervor non pe- netrarat in fit magna copia. Ünde modus liquet eos ne- candi ferventibus foibitionibus. Taceo vermiculos aqua pu- trecentis. | $ 279. Scatent & femina fàna cunctorum fere animalium exa- P'ermiculi min&ta microfcopiis praftantioribus innumeris vermiculis (fe féinaiz:. minalibus). 0i per multorum obfervationes microfcopicas innotuerunt, nec hodieque de(ünt, quieos viderunt & videnc, quidquid &onnülli ad ecs negandos comminifcantur. In pri- mis multà de his fcripfit laudatus Zeevetibukzus, in fuis epiftolis microftopicas: obfervetiones def:ribentibus. ^. NNeque enim tan-- tum'majorum animalium tecreftriuzm, aquatilium & marinorum; fed infectorum quoque culicum, pulicum '&Gc. femina eft per. fcrutatus, qua pollebat, in his rebus dexteritate; ufu & vifus acie; Sed magni refert cujusmodi utaris inicrofcopiis, quomodo ad ea applices objecta, qua oculorum flructura & acie, qua expe- rientia in his rebus ad vitandos errores inítructus fi is. Ingens enim oculorum difcrimen deprehendi, quando eodem micro- fcopio applicatum capillum aliudve objectum amicis & ftudio- Mm a fis 276 PHYSICA PART, IV. $ECT. 1I. CAP. II. fis exhibui. Perpauci in eftimanda magnitudine perfpe&ti ob- jecti, ferio loquentes fibi vifa, fere conveniebant. -. Myopibus meis oculis majora cuncta 'epparebunt,,. quam ceteris omnibus. Quo minora vero objecta apparent, ea páuciora difcerni in il- lis poffunt. Bui Ipfos horum animalculorum adverfarios hic teíles audire juvet, quorum primarii Buffgnius & Neeabam fatentur, fe jn gelati- na vitulina deprehendiffe animalcula feminalibus fimillima ,que fe prolongarunt, figuram fuam variarunt, fed a fe invicem fe- pararunr, & motum natantibus fimilem tam accurate, ut non nifi vera animalia effe viderentur. V. de Buffon Hift. 2 la Nat. P.I. T. H. c. 8. [ub initium. — Que tamen preconcepta opinio- ne negant efle vera animalia. $$... 250! Vermiculi Similia faminalibus amimalcula obfervarunt Cel. viri de infuforum — Buffon €? Needbam in feuineo uter? &c. liquore vel famine , in of- vegetalium fag aqua cargi cuique diu fuperfufa , in vegetabilium infufis &c. micrefcopici, quae tamen animalia effe negant, & non. vocant nifi organicas particulas. vivaces, unde plantas & animalia componi arbitran- tur. . Concedunt , omnes alios obíervatores illa pro anitoalcu- ' lis habuiffe, modo idoneis ufi fint micro(copiis ; f? ramen, quia & plantis & in cunctis animalium partibus continentur, non habere nifi.pro partibus organicis, omnibus viventibus. com- munibus, non nudis mineralibus, necdum. plantis aut animali- bus, fed horum flaminibus elementisque. | Quam frivola au- tem & ficulnea fitilla ratio concludendi, patebit, íi perpendi- mus 1) illam ex confufis natam.eíle viventium, plantarum; & animaijum notionibus, firmo ,d«ftitutis fundamento;. 2). eam fuperftructam. effe; obfervationibus, nec accuratis; urpote. ex ufu microfcopiorum medioecrium,; ad. minutiora difcernerida non fufficientinm, nec nifi paucis; | 3) eam niti erroneo principio, quod DE BESTIIS INFERIORIDVS, 272 quod dari viventia orcana poflint, qua nec plante fint, nec animantes contra $. 742. feq. P. 7/75. 4) cum tefte Leeumez- bekio& Hart/ekero aliisque dentur partes animalium ut fàlivam & plantarum , quorum infufa, modo aqua fit pura & claufa, nulla oftendant animalcula microftopica; e contrario, eadem quoque dentur in urina, & in aqua pluvia perexigua duorum generum, qua tamen coiere, & diu coherere ita, ut minus a ma- jori fecum trahatur, tefte Ep. 1692 ftripta. 5). Fatetur Z'z- fonius-l.c. quadam organa (vera animalcula nempe) motum fuum per menfem continuafle, alia citius. moveri defiiffe , alia produxiffe elobulos commotos; fizuram fuam mutantes, fe fe- paranres a fe invicem & paulatim decrefcentes; alios vero edi- diffe globulos multo vivaciores, & citatiores in motu; in aliis orra efTe fila fe prolongantia, ut fi plantarum ritu crefcerenr; poftea intumefcentia, & vel mille globulos alios parientia.- Quz confe(ffa fi non funt animalium. notz, quid erit animale dicendum ? Liquet ergo eos, qui ira flatuunt , animalia non agnofcere nifi ma- jora illa & perfe&tiora; & praecipiti judicio , quia in planrarum - & carnium infufis dantur, opinatos efie, ills cíle partes plan- tarum & animalium; deinde ea cffe nondum animalia, quiail- le plante & carnes jam erant cc&le & vita deílituiz; quafi non aliunde potuerint orta effe, ut in aqua ciflernz, qua par- tes vivas non- habet. Inde commentum de orgonis eutcraa- tis; e Cartefianorum quorundam befliis automatis ortum ; com- roentum de organis-viventibus nec tamen plantis, nec animatis ; £&ommea:um plantas & animantes ita ex viventibus organis ef- fingens, ut mathematici numeros ex numeris , lineas ex line;s &c. -: án abítra&to infinite parvis effermant. -« inde Cel. Keflgérur ad hunc locum non obítante fua matheíi fatetur, fibi diflicile vi: . deri, Ípontaneos motus tam multiplices , non reputare pro ani- . malibus. : , Mm 3 6. (281: Xum bia- tus detur iuter v€- gnum vita carens €5 gaudenr. 8*8 PEYSICUE PART. 1V. SEC TIL QAP. 1f, Some 4 , Non preetermittenda videtur illa; qug urgetur; Jex com. timui ia matura progrellus per gvadus , quatit violara 9. interrumpi cxiflimant , dum ab ipfis qünerali?us, quafi per fatum &hiatum; ad plantas &c. proceditur in divifione Regnorum narra. Inde opinantur , dari debere corpora organica, quw nondum fint plant , atramen plantas conflituznt. Enimvero non poflunt cffe .nuda corpora organica , quz fe ipfà movent, & procreant fobolem ; & cujus fint organa, fi nuBum vite principium illis in. eft; aut quomodo conf(tituant plantas , motu fponraneo de(titu- tas? Omnis evi Philofophi morum proprium fui & aliorum non nifi animalibus vindicarunt. Idecque & fidera efle anima- lia, & mundum animal opinati funt, motum mechanicum cum animali confundendo. Mechanicus enim nequit efie nifi unius: modi & necefzrius, cum animalis. fit varius fpontaneusque. Neriorem nexum mineralium cum vegeralibus fupra oftendi- inus, hic non repetendum. | Si forte illa organa fe ipfa moventia ideo finguntur effe olobulofa, ut motus ipfis vindicetur mechanicus, is femper foret idem, nee ceffaret, multo rrinus. variaret fponteque fenfum fequeretur, ut fui fimilia ex fe pareret generaretve. Organa nuda vi agen- di & fe ipfa movendi carent. — Quare quc fe ipfa movent, or- gana eile nequeunt: «uti retia araneze fe nequeunt movere. Quod revera intermedium eft , inter perfeCle roixta mineralia & vegetantia, id 1) eft quidem organica quedam conformatio, & movendi vis infita mechanica fenfus expers, multo magis intel- ligentie , fed a Deo fapienriflime conftituta. — At ita totà tellus eft organica non folum in ftru&ura univerfa ad'gyrum & revo- lationem in orbita, & que cum fir, funt connexa, diem noctem- que, 4 anni tempeflates, calorem & frigus; humorem & ficci- tatem. & admixta illa corpora, quibus aluntur, crefeunt, vi- vuntque omnia; 2) vis fe ipfam movendi cunctis propria ele- mentis DE BESTIÍS INFERIORIDVS. 279 mentis ia gradu tanien diverfo, quoad directionem celeritatem- -"que. Hsc veriffima funt, & omnes periment fictioncs a natv- ^" rarerum alienas. Hec multo fant fapientius inftiruta, quam opinata compofita organica, e quibus omnia confirmantur plan- " tarum animantium genera, v. c. folia, flores, femina & fru&us; in formis modulisve nusquam reperiundis. Izc catholica furit '& multo plura prafanz, quam quc folius regni vegetalis ani- matique caufa ita cffinguntur, ut plura fübinde imbecillitatis & erroris humani documenta edantur, ^ Hic nobis fufficit, illa organa fimpliciflima organica fe moventia & viva , ad infimum & fimpliciffimum animaleulorum cenus ipfa fi£&tione invita re- ferti. Addimus tamen, multo plora in pofterum pliytozoa - "dere&tum iri, induftria rireapplicata, uti ad hec microfcopica, fic & ad alia adhuc iguotiora. Tiu Ij $. 29347 —— Tam ad zoophyta pergimus, quibus preter tactum & py polpis guftus eft($. 253. Primo loco hic nobis occurrunt fc/ypz lacufiribus. lacuftres A. 1703 obfervati , qui fimpliciffi D abent fiructu- ram, in ftatu dilararo inflar utriculi vel tubuli copillaris tenuis & perbrevis ; cuticularis, utrinque aperti, quorum Pra extremo fe velut adolutinat ad corpus durum aut aque fuperficiem, alte- ro pro ore utitu£, & circa illud teniaeuia emittit, fila diceres aranege telis fimilia, fed pro lubitu clongznca, varie flectenda ; & rewahenda i inti quibus efzam fuam Verihiculs indole fimi- les in aqua venatur, & ori adducit, — Hiplanus eatenus viden- tur effe fimiliores, quam phytozoa, quia unusquisque folitarius fe propagat & multiplicat inflar plantae per prodeuntes à latere nedulos velut gemmas, mox ceu in ramulos, h. e. fobolem po- lyporum excrefícunt, & aliquamdiu ex matre, ut ramuli alun- tur. Paulo poft incipiunt & füa tentacula concepraculaque ex- ferere & cfcain captare, féque tandem velut ab arbuícula (ua fe- Xd parare 280 PHYSICJE PART. IY. SECT. IL. CAD. 1I. parare, alio abire ibique adharefcere, & fimili. fecunditate ve- lut arborefcere. Horum ergo propagatio non videtur. egere fexu & generetione, fed nuda tantum fegregatione, in infitos jam polypos, quorüm quisque fua jam gauder animula, fua- que viia, ut ferus in utero mox excludendus & feparandus a matre. Liznao hi polypi funt hydre nude, ore terminali cincto , tentacu- lis, habitaotes in aquis dulcibus. — Grecis zcAvz29e; befítiole funt multorum pedum, qüz tad fe contrahunt in pilulam, Sciib. Largo tefle, vel ut PZiziur loqui amat, brachiorum. & manuum. - 'Tentacula junioribus funt pauciora, adultis plura, ud ipf: vidi, & remblejus illa delineata fiflit in fuis Polypes d eau douce , à Leide 17746 ed. iu 4? ma). —. Propter procrea- tionem mulcorum polyporum ex unico femine protuberantium, uii ex unico femine fecalis, tritici, avene &c. multi nafcuntur culni, mulreque fpice & paniceule, videbatur nullum animal eife propius plantis, quam polypi. Sed os inftru&um tenta- culis beítiolas alias capientibus, ingerentibus ori affumenü & deglureni, & evomenu refidua inutilia, de guftu dubitare non findban. Num qua dentur phytozoa folitaria, polyporum in- ftar uti per ramulos fe propagantia, future relinquendum eft exeuífioni monzfthetorum. Si non reperientur , nutritionis mo- dus regno vegetali propior erit, quam propagationis velut per. ramulos Paullo aliter nunc. Linueus zoophyta informat, fcilicet non. (ut autores fue tele, fed quorum tefta dicatur autor prafftitiffet do- micilium , ut ftirpes & flores inprimis generationis organa ad- je&tis nonnullis oris inftrumentis, ut motum, quem extus non habent, a fe ipfis obtineant. — Ohe, quam perplexe, & quo ju- re nudi polypi ipfis accenfeantur. Occurrit hic quzdam dubitatio, num polypi revera guítu gau- deant, quia fuam efcam tenraculis jam difcernunt, arripiunt, nec DE BESTIIS INFERIORIDVS,' ^ 281 nec dimittunt, nifi vi mzjori fit cedendum , qua vel avellitur ipfis rentaculi pars; & promifcue ori ingerunt arrepta , infu- guar & in ventriculum detrudunt, absqueguítus indicio, quo, que non fapiunt, ejici folent, petala autem florum concifa &c. non arripiunt. Enimvero etfi palato & lingua carent polypi, poteft tamen ipfis cuticula os inveftiens effe fimul inflar palati & linguz fimul, per porulos nerveos , quos fubeunt fucci grati anuimaleulorum, unde nutriuntur. n hominibus enim clin- guibus guítus non defuit. | Idcirco gu&us videtur abfulvi pofle folis nervulis porofis in ore interpo obviis ($. 175 ), etfi nos primoribus labiis cuticula rubente te&is nihil guítamus, quip- p? que non videntur porofr.. Ponamwus igitur internas oris cuticulas ad guítatum non fufficere, modo fubtilitas ra&tus in- ftar guítus ip!is data (it; tum erit illa quoddam analogum guítus, & pro eo erit habendum, donec probetur contrarium: os tam patulum & ri&um mentiri valens pro fola probofcide vendi- tari nequic; potius fi & in probofcide funt guftus organa, illa. inter zoophyta erunt numeranda. Czrera. /lrifioteler jam annotavit, quod lumbrici atque polypi poft dilectionem adhuc vivant; quod fimili modo ab Zuzuflino in lib. de quantitat. anim. obfervatum eft. Hinc Cel. Formey in A& Acad. Scient. Berolin. A. 1745. p. 84. obfervationes re- centiorum fuper polypis, haud omnimode novas effe merito ftatuit. $285: Plura vero polypis & arboribus communia habentur, ReZisre. reter ramofam fobolem, 1r) nempe reZiztegraztur polypi füa grauibus natura, five diffecentur in longitudinem, five transverfe utcum- fe «fcze , que, ut fi partes arboris, radicis , ftolonis & furculi diffectee in //4izze £7 perfectam arborem crefcendo abeunt. 2) Zzvertuztur quoque iaverfione ita, ut inferior fuperficies evadat exterior , & v. c. neque eo fe- faa. cius polypus füperfit, vesetet & fobolefcat; fere ut fi ex radi- (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) .c CN cibus Bracbypo- der €f sna- cropoder. 282 PHYSIC/E PART. IV. SECT, 1X. CAP. If. cibus furfum verfis fiunt rami, & e ramis in terram defoffis fiunt radices, refte Zremblejo L. cit. horum experimentorum autore. Qus uri anrea in animalium genere incomperta fue- re & inaudira: ita &in his majorem cum plantis convenientiam arguunr,quam cum phytozois. | Sed paullo poft intellicemus, non patere hanc convenientiam nifi in nonnullis tantum Zoo- phytis. Ut jam conftet non unam fed plures dari affinitatis cum plantis rationes , tam fapienter inflitutas, ut merito admirabiles dicantur. Alias vero in alio animalium: genere progreflus a paucioribus vegetantium dotibus ad plures in regno animali obtinendas in his nobis exhibetur. Polypi graviores aqua ope aéris bullulae hauftze natant. EQUO EM Danutur vero pluranudorum polyporum genera, quoe nunc erunt perluftranda. In primo hoc genere fere cylindrico, con- tractili tamen in varias alias figuras, difcernuntur a fe invicem polypiadulti virides fübcylindrici , teztaculzs féruper corpore por- vello brevioribus brachypoder ,'ab.aliis colore pro efca variantibus tentaculis corpore zuulto Jougzoribus snacropodibus. — .Lingeus no- ftre hydre tribuit generatim florem ore terminali radiis cincto, & ftirpem fübradicatam, gelatinofam, apice floriferam. . Aliis affignat tentacula capillaria fena, alis feptena. Sed mihi & Treriblejo vifi funt polypi in prima etate 3. 4. 5. in adultiore 6 — 18. tenracula interdum exíerentes. —Varians ergo nume« rus pedum videtur omittendus. Obfervatum quoque eft po- lypos utriusque generis amare lucem, & in aqua ad eam ten- dere plagam, ubi fol lucet, vel & noctu fax aut candela accenfa datur. Cum videre nequeant, tactus eorum tam deber effe fübtilis, ut luce h. e. blanda vibratione etheris afficiatur et ejus: calore jucundo modo re.reetur & foveatur. Fateor 3? effe JYenbicjo polyporum genera, fed pofteriora conveniunt in longi- DE RBESTIIS.INFERIORIBVS. 2835 lonsitudine tenraculorum, faltem fubdividi poffeat in macro- podes; & macroratopedes. Cecus Disjai prccepror liberorum, tactu fuo difcrevit tempus, quo fol eff infra & fupra horizontem. — Qua ta&us reneritu- dine videntes deílituuntur, oculis id clarius difcernenies. Subtilior autem efle dcbet is tactus, qui & no&u verfus can- delam & facem migrat, aut in umbra füb aqua degens tamen fentit, in qua oppofita plaga lux ccu vibratio ztheris grata fe diffundens habeatur, ut acccfium ad eam appetat mo- liamurque, — E(ca horum funt vermes interdum polypis imajo- res, quos cum tenteculis fuis ingerunt ftomacho, & pofl ilorum digeít;onem falve emittunt, ^ ho 28d Aliud polyporum genus 7rem/Je;us refert , majorem Polypi ifcpo- cum plant convenientiam habens ob fimilitudinem cum (lore das, expanfo quafi monopetalo camponule forma, fimul autem re- ferente foleam equorum ferream. Sed. J[[. des Polypes f- 210.674. ^ Quia fere liu. formam referunt tentacula exfíerta plus quam fexaginta, dicantur Z//acei polypi (polypes à pan- nache) Longitudo trunci lineam equat, in collum breviculum feu cfophagum capillarem abeuntis, quod ceu petiolus florem quafi reniaculorum, trunco haud longiorem at ampliorem ge- rit expanditque, utzfopodes dici mereantur. —Eíca ejus funt mi- '€rofcopici vermicuii, quorum ingentem copiam quotidie de- vorat, fuper plantis aquaticis. | INec tamen nifi duo tentacula adhibent ad vermicülum, neatma&tum quidem, in voraginem verfus os protrudendum íola aqua illuc protrufa. — His fübeft communis utriculus, in quem fe totus polypus ejusque fobo- es ,; cum coarétatis corniculis abdir.cutem ita invertendo , ut ex exteriori fiat interior. E quo integumento iterum prodit, quando quiefdr aqua. Horum cutis cít pellucidior, quam Nn lon- Reliqui po- Iypi nudi, Hydre eapfularer. 284 PHYSIQJECPEART:. IV.'ISECT.- EIL € A P. IT. longipedum, quorum cutis obfita eft velut denfis arenulis mol- libus. Ex communi utriculo feu receptaculo ut ramuli foboles oritur, formatque fepe quafi fertum feu fafciculum florum multorum, qui tamen etiam faltem per ftirpes differentes a fe difcedere folent, ut novam ibi familiam efforment. Reliqua videantur in Zeile loco excitato, ubi ovula dicit a Cel. de Reaumur & de fuffeu in. his obfervata. Videatur hic efle Lízmai polypus campanulatus prolifer fubcy- lindricus, ore fetis obvallato. Sed ei tribuit hydram nudam tentaculis. fenis, involucro campanulato. ^ Noflri involu- crum feu receptaculum non eft campanulatum, fed oris ten- tacula expanfa, nec fena ilii funt tentacula. — Germani hos dicant: Strauft-Polypem; priores: Arm- Polypen. - 0:5:02,867 Poftrema Syffematis Liune: editio hydrarum, ut vo- cat polypos, ftirpe fübradicara gelatinofa, apice florifera, quia os radiis cinétum florem mentitur, aliam polyporum divifio- nem fübindicat in enumeratis ejus differentiis. Neque enim nudos tantum haber, quales jam dicti ($. 284.) ipfi funt, fed & veftitos capfula ex Cel. Ae/t/zi infe&tis; item ci/zetos. & sau- ticoW. lnter nudos habetur Cel Se/efferi Campanulatum ge- nus, cujus mentionem feci in noia $. 285. de quo prater rem inquirendum patat, fitne inter lithophyta referendum. | Por- ro aff:rt hydram ffeztoriam, nudam, tentaculatam, ftirpe fo- litario fenfim ampliato, apertura ciliata ex Az/&/;o; denique nudam muticam torofam rugofam ex eodem, quam Jfocialem nuncupat. $6 287. Jam hydre capfulares unam habent ciliatam, fex mu- ticas. Ciliata gaudens notata punctis & linea flexuofà capfüla globofa, corpuículo mutico, ipfi dicitur zzuelleria. Prima .inutica DE EESTIIS INFERIORIDVS. 285 mutica pyrariz inftruitur- capfula obovata, 'corpufculo tentacu- lis bigeminis; 2^ cozvellarie capfüla campanulata,. & cor- pufculo rentaculis bigeminis gaudet; 33 eratagaria capfula glo- boí2, corpuítculo tentacnlis binis; | 4" opercularia capfula ovali, corpuftulo rentaculis ciliato; . 5 ZzrZeriza. capfüla ova- li; corpufcalo mutico; 6' digital;s capfula cylindrica femiclau- fa, que omnes Aef?/;o debentur. Harum corpufcula patet vel effe centaculis feu binis feu bigeminis, feu ciliatis predia, vel mutica, h.e. tentaculis & ciliis deftituta, uti fpice ariftis carentes muticee dicuntur. Mereanturne hzc zoophyta omnia hydre vocari aliis excutien-: dum relinquo. lllud tantum moneo, petita ex Aefelio nova genera non effe genuinos polypos, fed fpurios, aliquam tan- "tum convenientiam cum genuinis habentes, quos ipfe R. tan- tum ter - Polypen vocat, & quibus careant, polyporum rno- tis docet. Nonnulla eorum ad efcam polyporum pertinent, ut focialis, qus lumbriculos fiftit ($. 286.) &c. 16.7. 288. Millepedes aut centipedes eque dulcis fübtiles, non ultra 7 lineas longi & promufcide inftructi, quos Cel. 4e Zar- muv eppellat z/lepieds 4 dard, nmetant in aqua velociter ope inflexionis hinc inde aquam ferientis, a qua in oppofirtam plagam protruduntur, & quiefcunt rurfus aut repunt fuper corporibus occurrentibus, uti plantis aquaticis. — His vefcun- tur polypi, five per alterum extremum eos deglutiendo, five alibi vel in medio correptos duplicatos ore valde dilatato. Dif fecuit has fzolopendras de Aeaurmr, viditque quamque partem diffe£tam fieri redintegratam millepedam, more polyporum transverfe fe£torum , 7^. praefat. Tom. F1. inféttor. p. sp. Tvem- blejus idem obfervavit 1741 menfe Majo f. 220. £7. poftquam fcolopendram in medio fecuerar, & elapfa dimidia hora fimile INn.3 caput Iululi aqua- tici angui- mani. 286 PHYSICX PART. IV SECT. II. CAP, II. caput utrique effe vidit, utrinque pun&o atro (fimulacro ocu- li) & probofcide gaudens. —Poítea aliam diffecuit in. 3. partes, cujus media perbrevis capite caruit. Aitamen in aliis vidit a leterecircirer 4 a capite prodire caput novum cum füa probofci-- de, & poftea poflicam fe ab antica feparafTe, atque fic has mul- tiplicari fcolopendras in plures alias ibidem augefcentes & fo- bolefcentes. Pariter vidit quoque uti caudis cohzrentes po- lypos, fic capite unius cum erecta fürfum probofcide caude alterius fcolopendras. Vif (unt mihi etiam he fcolopendre a polypis devoratz, fed eorum efcam & propagationem tum. non animadverti. Linneur in fyftemate vocat fcolopendrar corpore planiufculo pedi- bus utrinque 7;— 70 julos corpore tereti pedibus utrinque 70 —120 gaudentes, & utrisque oculos tribuit; fed inter zoo- phyra non refert. Quia Lucretius dixit elephantos angui- manos, bi forte dicantur jululi anguimani, Aid] Husdert- füflcm. Ediione X"? Lingus Julos refert 7 corpore femi- cylindrico, pulpis 2 articulatis, aut his moniliformibus. $.. 289. Reliqua po- Efca polyporum non fünt nifi fimilis nature vermi- iyprum — culi $. 282.) ] alia enim , que tentaculis fuis contingunt, vel ejca. non aíbieunt illis, vel abjiciunt violenter, ficubi adhere, aut per errorem intrufà ventriculo cum alis, illibata evomunt, Tvemblojo tefte. Quapropter & alia animalcula, quibus ve- fcuntur, fimilis merito ceníeantur conditionis. ^ Vefcuntur autem variis fubrubris muícis, puliculis aquaticis roftro curvo, cauda recta & corniculis ramofis cruftatis; vefcuntur vermibus eruce fimilibus, unde per metamorphofin culices.& tipule prodeunt; veícuntur araneis fanguineis qua cutem, quorum colore per aliquot dies tinguntur; vefcuntur lurbriculis aqua- ricis, dum e terra fe ita ex(erunt; vefcuntur cunctis vermiculis minutis DE BESTIIS INFERIORIZVS. 287 minutis adherentibus tentaculis fuis, — Abftinent autem a fca- rabzis aquaticis, & hi ab illis, nifi polypi in ore exfertum fugunt centipedem, cum quo & polypum devorant. — Abfti- nent polypis quoque pifciculi, aut egerunt eosper os vel bran- chias fuas. Notandum igirur omnia hec animalcula effe car- nivora, & aliis victitare minoribus animalculis, faltem micro- Ícopicis. Cujusmodi forent Paztoppidani Roe-aat P. 77. c. 2. $. ur. inflar fübriliflimi fili fericei rubri. Quam ob rem & he efcae polyporum , & harum efcarum efca pro zoophytis erunt habendae, quia abhorrent naturaliter ab aliis animalibus, earum- que particulis. — Vefcuntur cute limaculi nigra, & gyrinis ra- narum diíffe&is, unde nigrefcunt; vefcuntur íerpentulis aqua- ticis, ut ipfe obfervavi; vefcuntur vermiculis gelatinam kermefi nam inteftinorum habentibus. Vefcuntur inopia alius efcae & pifciculis (gardons) exfugentes fuccum inteftinorum, reliqua evomentes. $- 290. Obfervati quoque funt a. Zrem/jejo polyporum pe- diculi, quibus obfiti & referti exfuguntur, macilefcunt, aut f^ emoriuntur, nifi abítlergantur & ab illis liberentur. — Quis non credat hos tum minutos fimilis efle indolis, cum polypo- rum fücco nutriuntur, parafitorum ceterorum, pediculorum more. Nihil enim in natura fru(tra eft creatum aut contingit, quatotum & partes, etiam abundantes. Uti abundans füccus nutritius, vel per poros exfudans alia animalcula nutrit, fine detrimento nutricis matris, modo non nimia parafitorum co- pia toleretur, fed a nutrice arcentur. Nec dubium eft, qui e aliarum polypiícarum fimiles dentur pediculi parafiti, O. 291. Ab his lacuftribus facilis eft tranfitus ad polypos mari- Polyp pela nos cruflatos, de quibus Ovid;us L. IP. metam. 366. cecinit gii afterie. ita; utque fub aquoribus deprenfam polypus hoftem (efcam) conti- Eoruudem Jiculi &5'e. 288 PHYSICGJE PART. IV. SEC'T. II. CAP. IT. - continet, ex omni dimiffis parte flagellis. —P/mius L. JX. 29. eos vocar pelegios, recteque dicit, quod brachiis (radiatis late) ut manibus pedibusque utantur, & quod brachia habeant tu- berculis, aut velut acetabulis difperfis referta, quibus renent arrepte; & adharefcunt ita, ut avelli nequeant. — Horum cor- pus exficcatum, quod in manibus habeo, e fuperiori parte eft aliquatenus convexum iriregrum fere orbiculatum & radiatum, ita fere , ut diameter fesquireriiam loncitudinem habeant radii lati extroríum fenfum in obtufam laciniam exeuntes. Infe- rior, ut opinor, pars cavitatem in radis haber $ latitudinis, & dimidiam craffitiei continentem , que in medio coeunt in centrum. Intra cavitatern pzffim apparent difrupra partes füb- rubentes velut exficcatorum inteítinorum. Ventris auteminte- gumenta abfunt, nec oris indicium füpereft. Color eft quafi citrei aut aurantii corticis ficci obíoletique. Hujus cruftze crat fities circiter 6^" diametri partem equat, ubi cavitas non eft, & cruftz fuperficies prafertim inferior & lateralis pleniffima eft afperis perbrevibus aculeis fetisve. ^ A radiis lanceolatis hi poly pi dicuntur afteria, Meer- Sterne, See-Sterue, quibus Lin- naus aílignat corpus depreflum, crufta fübcoriacea, tentacu- lis muricata, & os centrale quinquevalve, zz Syffem. Edi- dione X*. Quas pz oculis habeo, afleriz funt pentagonz, quarum minor radiorum extenfione fere 23 pollices parifinos equat, & tota fuperne afpera ef; major radiis extenfis 5. pollices cquat, fcd fuperiorum radiorum dorfum afperitate caret, ut velut preminulam fpinam dorfi refert. — Vidi autem longe majores, tres pedes expanfis radiis affequentes & in reliquis eadem pro- portione majores, quanquam non fatis recordor, feptem, an quinque ipfis fuerint radii brachiorum, majori ex parte co- herentes & cujusmodi illorum fuerit afperitás. ^ Odor vero omaibus e(t graveolens peculiaris, $. 2922. DE DESTIiIS INFERIORIBVS, 209 $. 252. Afterie vel fünt lunares feu bicornes vel ftellares,| Lu. 41er Iuna. nares dicuntur Lizzeo integra, quia funt femiorbiculares in- rer $7 Jav. flar lunze dimidiae, quarum corpus eft compreffum, ID&gni. «.olate, tudine imperialis, punctis eminentibus undique confperfum. Sicllares aliae gaudent fimplicibus radiis lazis triangularibus lan- ceolaus alie aliis. | lila vel funt pentagonz, vel hepragona, octogonz &c. irem difco vel integro, vel reticulato«X punétis péitufo, item füperficie vel hifpida, vel muriceta, vel aculea- t2, 2ut & margine articulato. A Lizuao dividuntur in afterias integras, ílellatas —& radiatas, quarum pofíteriores varie fubdividuntur. — Ergo ftellate in ru- bentes, glaciales, rericulatas, nodofas, aurantiacas, eque- Ítres, levisatas. —Radiatas in ophiuras, peé&linatas, mulü- radiatas & caput medufe. — Centrum dorfale in reticuláto acu- leatis quoque 5. nodis eft circumvallatum. In aft-riarum claffem referuntur & enorini, qualem e Martinica allaraam deferipfit delineavitque — Cel. Gartardu; in. Aadfir Acad Scient. Parif. i761... fub nomine palme maripe. — Quam & aliam E/lfiur exhiber Vol. LII. P. 1. Pbilof. Trausact. pag. dí — 362, quam appellat encrinum capiie ftellato ramofo di- chotomo, ftipite penrzgono equifetiformi, 14 longo, regu- laribus vertebris pentagonis teftaceis conftante, quz vertebre . carülazine ita uniuntur, ut parum fl.&i queant ab animali. Sürpis diameter X pollicis equat, e quo in diftantia 17 dimi- puente furfum prodeunt 5 cylindrica brachia zqual's longii- dinis, cavitati vertebre inferta, ^ Vertebrarum circiter 12 funt intercepta brachiis, & medias traníit foramen per omnes altitudinem usque in caput flipitis & animalis. $. 293. Afterie rotundis brachiis pradite, vel femicylindri ferie pe. cis gaudent, vel.circumquaque rotundis, iisque vel lavibus, éfinate $7 (JFolf Pbyf. Tom.1F.) * Go vel 290 PHY$SICE PART. IV. SECT. Il. CAP. 11, avbore[cen- vel hifpidis tentaculis muricatis, difco vel rotundo vel quinque fer, lobo. Hxc brachia funt in omnes plagas flexilia multifariam, ad efcam fuam, conchas & cancros &c. ori admovendam, Dantur inter has afterias non tantum fimplici, fed & duplici ferie radiorum feu flagellorum praditze, quarum füperior fim- plicibus pinnatis aut & palmatis refpondet, inferior filiformis tentacula refert. Denique in harum numero fünt ftelle mari- ne arborefcentes, quarum radii funt ramofi, plerumque bifi- di, unde Lizz:0o dicuntur capita medufe radiis dichotomis, aliis afteriz folares longe lateque radios multiplicatos v. c. ad 4. pedes in diametro circumquaque diffundentes. — Quales fic- catos vidi in fpiram convolutis radiis tamen magnum pileum complentes, fed quos habui, illorum radii admodum fraciles, & humoribus in acre hauftis in multa fruftula abierunt. $ 294. De ozana, Supereft afteria maxima e poftremo genere ozzza, ab polypo ma- Odore vel tetro, vel mufchardino dicta, tam vaftze amplitudi- : nis, ut non folum homines dicatur devorare, fed & naves bel- licas repentino defcenfü fecum in abyífum rapere, & minores brachiis fuis vel antennis comminuere & diffipare. Dum attol- luntur, in mari infula vel rupes emerfiffe in mari videtur, in- ftar navis interdum malos quafi erigentes. — Hujus ftupenda voracitas & rejectorum copia innumeros piíces, rejectis vi- &itantes , undique allicere fertur, inprimis longos, efoces, afel- los, cyprinos &c. ut pifcatores in ejus vicinia vel fuper ozana copiofillima gaudeant pifcatura, modo caveant, ne ea fe peni- tus furfum attollente in fummum adducuntur difcrimen. AZedz & Linuzus vocant microcofnum marinum. De ozzna P/iwiu; L. IX. c. 3o. fcribit; polyporum generis eft ozzna, dics a gravi capitis odore, ob ho: maxime a murz- nis eam confeétantibus, Ultra bimatum non vivunt, — Pe- reunt ximo. DE BESTIIS INTERIORIDVS., 20I . reunt autem tabe femper, feminz celerius & fere a partu. Non funt pretereunda L, Lucullo Procof. Betice comperia . . . avidifimos effe concharum, illas ad taftum comprimi praci- denres brachia eorum, ültroque efcam ex przedante capere . . infidiantur ergo polypi apertis, impofitoque lapillo extra cor- pus, ne palpitatu ejiciatur, ita fecuri graffautur, extrahuntque carnes, ille fe contrahunt, fed fruftra difcuneate. — Tanta Íolertia animalium hebetiíimis quoque eft. — Praterea negat, ullum animal effe atrocius ad conficiendum hominem in aqua. Lu&tatur enim complexu & forbet acetabulis, ac numero fuctu detrahit, cum in naufragos urinantesque impetum cepit.... Vix exporrigunt fe refupinati, mire omnibus marinis expe- tentibus odorem quoque eorum. — Caetera, que idem Luculli Comes retulit, monílro poífunt propiora videri. ... magni- tudo erat inaudita . . . afHatu terribili canes abigebat in lacum exiens, nunc extremis crinibus flagellatos, nunc robuftioribus brachiis clavarum modo incuffos, egreque multis tridentibus confici potui, Ollendere Lucullo caput ejus dolii magnitu. dine, amphorarum 15 capax, atque barbas, quas vix utroque brachio comple&ti effet clavarum modo torofas, longas pe. dum 30, acetabulis five caliculis urnalibus pelvium modo, dentes magnitudini refpondentes. | Reliqviz affervatz miraculo pependere pondo 700 . . . c. 4. fcribit maximum animal in ga» ditano oceano aróor et, in tantum va(lis difpanfa ramis, ut ex ea caufa fretum nunquam intraffs credatur. — Apparent & rot appellate a fimilitudine, quaternis (quinis) diftin£tz radiis, modiolos earum oculis duobus utrinque claudenübus. Que aliis nominibus eandem beluam marinam fiflere intelliguntur. Wormitr ait eam maximam betiuam Norwegis olim dictum effe bafgufe, fimiliorem infule, quam beftie ; D. Parsoppidanur autem P. II. Hifl. nat. Norweg. e. 7. $. u — i3. Locuplctius de illis ageas, nunc ibi vocari ait, krzZez, kraxen , borven, Sce- Oo. 2 troll De fepia. && lolizine. 291 PHYSICAE PART. IV. SECT. II. CAP. II. troll et See- Teufel, aut gumarfere, quam rufticum vulgus pro infula natante, modo, emergente modo evanefcente venditet. $. 295. Affine polypis genus eft fepia, eme grecis, latinis lolizo rarius dicta, germanis Z/ackfifeb, Zintenffcb, ob octo pedes feu brachia Meerfpizgen, Maeerkuttel eft vermis natans me- lancholicus feu quzfi atrabile ita abundans, ut eam evomere fui tutrandi caufà poffit. Lézzeus ipfi tribuit brachia fex interius ad- fperfa cotyledonibus, praeter 2 tenracula longiora quibusdam, os inter brachia terminale, corpus ecaudatum & vagina exci- piens pectus. Caput mirum utrinque infra brachia velut ocu- lum in collo habens verfus corpus. INum vero fpiracula fint, an oculi, nondum liquet ; inde Lzzzeus fcribit: oculi? editione decima, antequam nullam eorum fecerat mentionem. * D ftin- guit aurem tentaculis 2 preditam & deflitutam, quod P//zzus L. 9. c. 29. fecus habet, fepiam a loligine difternens. Hanc ait menfe apponi rubentem e (uo condimento, quod coctione ad- dito nitro in rubrum vertitur. — Eo aperto Zarto/zus autor eft, tantum effulgere fplendorem, ut remota tempore vefper- tino candela rotum palatium ardere videatur. 7uz. F. obf. 10g. Illam vero dicit officinalem effe & continere os officinale fe- pie, & atramentum, quo effufo fe c-cultat, ut elabi e pericu- lo poffet, & quo literae pinguntur. Congros, inquit PZzzws L. IX. c. 29. ejus brachia rodere, fed renafti, ficut lacer- tis caudam. Datur quoque fepia parva corpore depreffo, caudato ancipiti, quz fimilis eft officinali, fed affixam haber lateribus ad dimi- dium membranam, quam vocat Lijz«ur mediam; porro alia corpore fabcylindrico fubulato, cauda ancipiti rhombea, que cauda extra aquam exfiit; denique fepiola, corpore poflice alis duabus fubrotuudis gaudens. — Piinius cit. |. fcribit. Lo- ligo DE BESTIIS INFERIORIBDVS. 298 ligo (lacerta volitat; extra aquam fe efferens, quod & pe- €tunculi faciunr fagitte modo. ; .;. |. Ubi fenfere fe apprehen- di, effufo atramento: infufzata aqua abfconduntur c. 30. in noflro mari loligines quinum cubitorum capiuntur, fepiz binum. Neque his bimata vita longior, antea vero narrave- rat, ejusdem magnitudinis loligines expulfas effe in litus, ac ozenas ($. preced.), fi credere fas eft. Si fepim oculis cer- nerent, utique ad hunc locum non pertinerent. . Alie beftize fe fuga, alie occultatione tutantur, ut fepiz effufo atramento, dixit Cicero. — Sepia P/izio notante L. 9. c. jt. omnibus pa- rit menfibus. Ova ejus nigra & glutino atramenti ad fpeciem uve coharentia - mafculus profequitur afflatu (adfperfu feminis) alias fterilefcunt. Polypi hieme co&unt, pariunt vere,. ova tortili vibrata pam- pino ranra fecunditate, ut multitudinem ovorum occifi non recipiant cavo capitis, quo pregnantes tulere. Ea excludunt 50"? die, e quibus mulra propter numerum intercidunt. Lo- ligo videtur Plinio effe cauda gaudens & membranuvla 2d quen- dam volatum aut fubfultum ,' cum Varroni videatur dici velut voligo; cujus minor fpecies loliguncula audit. ^ Sepia igitur cauda & membranis lateralibus carcbit; &que ac fepiola. O&onos utrique tribuit pedes, duos longiffimos & afperos admovere cibos ad ora, & in fluctibus flabilire animal velut ancoris; ceteris cirris eas venari. c. 28. Pantoppidanus delinea- tam exhibet membranis velut alis donatam c 7. /. cit. Cau- dam bifuleam feu corniculatam ut luna fifli..— Corpus iti- ncrarior. P. V. p. $4. — De illis, plura dabit Pantoppidanus c. 7. $. 8. P. II. Os fepiz, vulgo eft Fifebbein vel Meerfeefchaum, pro dorfi fpina habetur, fuperne durius fulidiusque inferne admodum poro- fum & leve, ut nater, quo aurifices comminuto utuntur ad for- mas metallorum, pi&tores ad vernicis nitorem augendum, du- Oo 3 riori De vermibus 4nte[Linis. 294 PIIYSIC.S PART. IV. SEC T, II. CAP. IL duriori tornatores ad berbz nicotianz digitalia pro fumo inde bauriendo. Alii dicunt majoris pedes cute conne&i, inva- lefcere in brachii virilis modum & duabus tuberculorum cavo. rum feriebus armari, in dorfo os effe mobile, quo pro gu- bernaculo fui motus utatur, modo ad dextram, modo ad fi- niftram illud vertendo, carnem vere ejus effe duram, porofam tamen. Minoris vero carnem edulem eífe & mollem; mu- triri illam pifcibus, cancris, & locuítis marinis in fundo ma- ris. Propter attum liquorem tranfparentem indici coloris fimilitudine gaudet; ipfe vero ater liquor. manum humanam urerc, ut ignis, fertur. Sepiam ceu pediculum balane inhz- rere, & appreífam ad petram ene£tamque in ejus tegumento fceleron. relinquere, legirur in Pantoppidami P. HI. c. 7. $. 8. In Bibi natur. p. $76. Anatomia fepie exhibetur. — 4ldro- vandus Proleg. lib. de inf. p. 12. diffe&kas vivere ait. — Conf. etiam Cl. Zobad/ch. anim. marin. p. i53. 6... 296. Pari jure vermef zocphyta erunt, qui fünt inte- ftini perforantes vel & diífe&ti redintegrantur, itaque po- lyporum inflar propegantur foliarii. —— Tales fünt Lizz«o 1) gordias, feta aquatica, vel vena medinenfis Ze//cbii, cujus corpus longum inftar fete equine, teres fimpliciffimum, os bifidum, maxillis obtufis; vel fecundum X*" editionem ani- malíimplex, absque artubus, nudumliberum, corpore fili- formi equali, levi; in aqua pallidus eft gordius, capite & cauda nigris, in argilla flavefcens. — 2) Fa infernalis corpo- re filiformi utrinque ciliato aculeis reflexis corpori appretlis, ip Botnie paludofis, decidua ex aére in animalia, ea momen- to citius penetrat intra hore quadrantem atrociflimo dolore occidens. Non additur ramen, quod diffecando multiplice- tur. 3) Lumbricys teres annulatus in longitudine exafperatus, poro DE BESTIIS INFERIORIRVS. 295 poro laterali; is tum terreftris levis, trifariam retrorfum acu- leatus, minor & major, annulis fere 100 conftans, qualis eft quoque inteftinalis hominum; tum marinus füb arena, papil- lis dorfalibus geminis barbatis. 4) 2Z/fcarier, quas vidi, vix huc referrem, quia videntur oculis inftrucli & 6 pedibus, vix 3lineaslonga. $5) £4/ciola corpore planiusculo, feu ore poro terminali, ventralique altero, paludofà & hepatica, forma fe- minis peponis, & inteftinalis, ligula pifcium. — 6) ruo fanguifüga, ore caudaque in orbiculum expandendis ad latera vitri, & ferpentino flexu in aqua fe promovens; dantur & branchiales in cyprinis latis in eunte eftate.— Si revera datur bioculata item 8 punctis nigris fupra os oculata, ille huc non pertinerent. — Affert. Ligzeus teretes, ore & cauda tantum ampliatas, & corpore verrucoío feu muricatas. 7) Ayxize Suecis Sleep- Marken, ScAleimmurmi, corpore tereti fubtus ca- rinato pinna adipofa, ore terminali cirrofo , maxillis trans- verfis ex flavis dentibus plurimis acutis 4. ferierum in fauce, & dente folitario fuperiori acuto intus in duplici ferie 12 pulmo- nis grandinibus, tefticulis duobus, vulgo lampetra cocca, un- dique glutinofa, pifces intrans & devorans. De teredine vid. $. 275. "Gordium & lumbricos diffectos redintegrari conftat; de ceteris alii difquirant. —Sufficiat hic eatenus ipfis locum cííe, quate. nus oculis carent, fine quibus vifus non datur. $. 297 Vermes, qui funt animalia mollufca nuda brachiata, De verpii- phofphorea in mari, artubus inftructa & libera, plerique huic /u: mellu- inerunt zoophytorum claffi. — Ecquidem 1) Zzzex andogynus feit a. corpore oblongo dorío ovali plano ferpente ventre feu bafi foramine ad latus, per quod vel genitalia & excrementa emit- runtur, vel refpiratur, tentaculis fupra os quaternis. | Qui "3 vel Alia qua- tuor. 296 PHYSICAE PART, IV. SECT. II, CAP. II. vel eft ater, vel fübrufus, vel cinereus maculatus & flriatus, isque maximus inlocis umbrofis .& cellis item agreftis cinereus immaculatus porro flavus fuccini colore, rnaculis albis. 2) Dori: feu mirelia corpore oblongo fubrus plano bre- viffimis tenraculis 2 ad os circiter 8. fuperne femicylindrico verruco/fo. 3) Th«tys, eorpore oblongo bilabiato, in medio cartilapi- neo velut dorío, tenraculis 2. cuneiformibus, foraminibus duobus fpirantibus. Qvam Zizzeus dividit in limacinam, au- riculis 4 acutis inflrucétam & leporinam, quce aliis eft lepus marinus, ob corpus rubrum. marginem membranaceum & duas auriculas ($. 266. 272... 4) Nereis corpore oblongo lineari fegmentis annularibus, tentaculis lateralibus ad fingulum fegmentum utrinque folitariis, ore terminali, unguibus duobus arcuatis oppofitis. . Cujus lacuftris eauder lingua exferta; ccerulea glabra 184 pluribus tentaculorum penicilli£formibus in capite binis tripartiris; gi- gantea tentaculorum fafciculis triplici ordine; pelagica fegmen- tis 44 fubtus fulcata,. fupra caput 2 tubercula, inter quae cirri duo, & ab utroque latere, cirri 45 ad queque fegmentaeftpar pediforme tentaculorum e fetis conftans zo&z/uca fegmentis Di. Vianelii Lucioletta, aquas quafi ignitas reddens, - vix nudis oculis confpicua. .- $.. 298. "Apbrodita corpore ovali vtrinque pedibus fafciculo fe- taceo, tentaculis oris duobus biparüris; tam íquamata cor- pore oblongo doifo levi fquamato,- fquamis 12 ovatis latere exteriore effixis , pedibus 48 anguiculatis brevitfimis, cauda fc- tis aliquot termina: j; quam acüleara ovalis hirfuta nitensaurea. | c Lermea, corpore oblongo teretiufculo,. ovariis binis tan- quam caudis, "epraculis quafi 2 brachiis. Eaque vel corpore ob- clavato, thorace cylindrico bifurco , tentaculis 4. duobus apice lunatis DE BESTIIS INFERIORIBV S. 207 lunatis, in cyprinis carzíliis; vel corpore lunato, thorace cor- dato , cauda tereti duplici, in branchiis afelli gordi; vel cor- pore obovato, thorace obcordato, brachiis ductus linea- ribus confertis, vulg&o pediculus falmonis, in brachiis fal- monum czt. Priapus corpore oblongo tereti, ba(i affixo, ore ter- minali, denubus incutvis, roftro cylindrico radiato. — Qui vel equinus, femiovalis laeviufzulus in oceano europeo; vel humanus, cylindricus firiis annularibus, glande ftriis longitu- dinalibus elevatis, in mari indico. Scy//ee, corpore compreffo oblongo, dorfo canaliculato, brachiis fubtus 3 parium obtufis; ore tenui edentulo terminali, quae dorfo affigitur fuco natanti, dum quiefcit, poftica corporis parte obtuíà eft & latiore; bra- chiorum par primum habet füb ore, fecundum fub medio corpore, tertium verfus foperiorà. $. 299. Hilotburia , corpore gibbo, nudo, ovali natante, ten- taculis fere ingqualibus numero & figura. Que vel eft cri- ftara vel nuda. Criflata princeps eft p5y/z/;r purpurea cirris lon- gitIimis, roftro fpirali, corpore fubtrigono hyalino, dorío acu- to fübviridi, unde nervei pili prodeunt plurimi annui rufe- fzendes; Zromzii arethuía crifta fubrubella venofa; fecunda tbalia criftla perpendiculari comprelfa quadrata, lineis laterali- bus integris; tertia ariíta depre(là rotunda, caudara, lineis la- teralibus interruptis. | INuda deftituitur & crifta & cauda. dYiton corpore oblongo, ore, lingua fpirsli, tentaculis 16 ; utrinque 6 ; pofticis cheliferis, habitatinlitore & foraminibusru- pium fübmarinarum. —Aedufa , corpore gelatinofo, orbiculato depreffo, orefübtuscentrali.. .Quam Zzzzeus dirimit in 2) por- pitam , fapra planam , fubtus convexiufculam fulcatam & villo- fam. 9) Cruciatam, ob crucem albam, »y) egquoream, margine (UFolfá Pbyf. Tom. IF.) Pp inflexo De bolothu- rir, trito- ne 49 nme- dua. De echinis 9HAYIMLT. ^98 PHYSICUIE PART. IV. SECT. II. CÀP, IIT. inflexo villofo tentaculato; 2) auritez, fubtus 4 cavitatibus; eycapillatami, margine fedecies emarginato, fubtus pilofam ; &) pilearem difco capitato, limbo foraminibus octo, fübtus forni- culato pilofa; €) smarfitpialera, (emiovatam, margine, tentacu- lis 4; 2) pelagicam hemifphario concavo, margine curvo cre- nato, teniaculis 85.5) Zraebiatam in margine brachiis o, apici- bus 9, extimo tenraculis 9: Z'ero?z, ovato angulatam, coftis g ciliatis. Z"eze/lauz, ovalem centro prominulo, concentrice ftria- tam, moeroine ciliato fupra membrana dorfàlem fecante lineam, rigidula latitudine corporis. ^ Conf. P/zZ zauphum L. IX. c. 50. & armeniftam. $. 3oo. . Nec alium locum Ariftorelis ec/zzi murizi fortientur, quibus corpus mufculofüm eft fere elobofum radiatum, crufta ubique fpinis mobilibus armata tectum, ore quinquevalvi fubtus. Sunt illi vel regulares, ano inftructi verticali; vel zr- regulares, ano itidem fubius, ut ore velut margine gaudentes. Regularium alii funt fpinis acutis velut aciculis obfiti, elii velut digids, qua longitudinem, & clavatis extime qua figuram, craffiüe duas vel 5 lineas fuperante, intime cavitate omnes gaudent, occupata per mufculum nervofum, regentem illas. Dicuntur hi echinometre, apud PZzium L. 7 X. c. 31. ab aliis eri- nacei — Zizzeus echinos disiratos dirimit in cidarim Z/ezzz h. e. hemifpharico depreffum, ambulacris quinis repardis li- nearibus, areis alternatim bifariis; & mammillatum five hemi- fpherico .ovalem, ambulacris denis flexuofis, areis muricatis verrucofis anguftioribus. — Qui aciculis horrent, itidem vel ambulacris quinis vel denis gaudent, & pofteriorum 7 affert diveríàs, inter quas primi edules vocantur ob ovulorum flavo- rum ítrias delicetas, cujus fpinze violacez apice albent. .Pra- tereo atratum , fpinis truncatis breviflimis & obtufis, margi- nalibus autem clavatis longis, fed depretlis. Irre- DE BESTIIS INFERIORIDVS. 209 Prregulares dicuntur fpetagi, qui funt ovato pibbi ambulacris quaternis depreffis; fed hejusmodi quinis gau- dens lacunoíus; planiuículus fübglobofüs ambulacris quinis ovalibus, rofazceus; alius fimilis a. fuperficie reticulata, rerz- culaius: ano marginali gaudens ambulacris quinis bipartitis, orbiculatus, p/acezta; denique erbzculus ano fübremoto quadruplex videantur in Lizze; X"? editione, addaturque Jeinius & Breymius Ecbiuos exponentes & zneis figuris illuftrantes. Quos mihi mifit Cl. Spenglerur illi pomi mediocris & majoris molem alfzquuntur, acutisque pleniffimi funtaciculis. Panzoppiaazur P. II.c 7 $. yo. fuos dctcribens ere quoque delineatos echinos (7Meer- Izeln, Sceapfcl) ait, dari exiguos, nucem juglandem aquan- tes, &tantos, qui caput infantis edequert, alios tuberculis obfitos, alios minus, aliórum aciculos altero tanto efle lon- giores, & paene innumeros. Quando e mari extrahuntur eo. rum viredinem mire nitere, flrias autem regulares & ambula- cra coloribus albo purpureo, coccineo, fubflavo diílingui. Intus reperiri radiatum vermiculum 5 ventriculis e purpureo ni- gricantem ab ore ad anum protenfum, multo fero & lympha circumdatum, e quo mufculi uti plurima fila gelatinofa & ner- vofa, verfus fingulos nodulos & aculeos fingula in cute prod- eant, inter ea dari intenfe flava 5 ovaria, cujus ovula conglu- tinata flriatim, appetibilia. — Ex ano fecerni excrementa nigra, inftar minutiffimarum pilularum. — Os egregie conformatum cum laterna feorfum delineat, quinque velut valvis convexo concavis & cufpidibus dentibusve velut in roftellum cocunti- bus, air, florem mentiantur. Quare Gesnerus L. IV. de aquat. fcripfit, nihil tam mirabili artificio czlato in toto mari elegan- tius, fpe&tatuque jucundius dari. —Verfari echinos in fundo maris, & fuis progredi aciculis, enatare quoque in flipulos; imminente procella eos fundum petere, unde naute przfa- à Pp a giant, 320 PHYSIC/E PART. IV, SECT. II, CAP. II. giant fevitiam maris & navigia pluribus anchoris infrenent fecandum Plinium L.9.c. 31. Echinometri aliam flru&turam & lanugine veftiram cruftam refert pluribus Pantoppidanus c.l. Cl. Kleiuiur echinoderama:a fua diremit in anecyftos, catocy- ftos & pleurocyítos; primos dividens in miliares, variolares, mammillares, aíterizontes & echinanthos; medios in conos, diícos, ovatos, rotatos; poítremos in cordatos, fpategos, briffos, ovatos G arachnoides. Plura vide in autore, qui- bus nihil plenius de his reperies. Cel Reawmuriur unius acu- leos 2100, & tentacula, quz cornicula vocar, inter ea 1300 numeravit, interiorem quoque ovarij, oris, dentium $5 mo- larium, duplicatorum quafi plumoforum clatorumque &c. fa- bricam doceus a. 1712 iz ZI&. Ac. Parif. 6.801. De ifide €7 Vermes cruftatos excipiant zoophytorum vermes in gorgonia. fürpibus vegetanrtium faltem occerrentium, quos Lzzaus vocat animalcula efilorefcentia efüirpe. ^ Forte fic im medio re- linquit jam, fintne vegeranria vera & efflorefcentia, on hofpites una infint fetfilia fere animalcula. Utram hypothefin expe- rientia & ratio fit eviétura, in medio relinquo. 1n horum or- dine e(t 1) z/ir in ftirpe radicato lapideo nudo, geniculato, ut hippuris faxea, articulis ftriaris, geniculis attenuatis, Zergpgz accabarium albuzn, ut dichotoma coralloides geniculis limofis, ut ocracea geniculis nodofis, fererubra; ut anaflatica in ftirpe capil. lari paniculato, denique ezcrzzus, ftipite oflco fubulato fübcon- torto corporibus multis 8 tentaculorum bafi junctis, & fcepo pralongo fuftentatis — 2) Gergozia, floribus lateralibus e poris fparfis, prole rariore e calyce galeato bilabiato, labio fuperio- ri tridentato, inferiore fübtridentato, e flirpe radicato corneo flexili, cortice calcario cruflato: qua velfpiralis glabra; vel re- ticulara; vel fiabelliformis; vel antipathes fuübramofa erecta levis DE BESTIIS INFERIORIDVS. 301 levis nitida; vel dichotoma ftriata virgis divaricatis fanguineis, cortice flavo; vel pinnara ramis diftichis compreflis, quercus marina ramis ad 2 latera fparfis, vel &nea paniculata ramis al- ternis fetaceis dichotomis; vel placomy paniculata, ramis va- gis romentofis, calycibus 8 dentatis; abies paniculata, ramis muricatis recurvis. MT CA Porro a/cyozium , floribus medufie fparfis intra corti- De 4Jcyvnio cem epidermide veficulari poris pertufa, e ftirpe radicata ftu- e ru/;Ja- pofà, tunicato corticata. Quale habetur z)arboreum elirhoxylo ;;;, arborefcente feu coralloide rubra, ?) dicitatum acaule coriaceum oblongum ramofurm, sfterifcis ornatum ; »y) burfa marina acaule pulpofüm fubslobofum, algz pomum , pulmonis inftar loba- tum. ltem £uZu/aria floribus hydre in ftirpe radicara fubgeni- culata, tubulofa membranacea; eaque tum indivifà cylindris geniculatis, corallina tubularia calamos arundinaceos referens; tum ramofa gracili, cylindrorum gericulis contortis. : $. 303. Efchara exferit flores hydra e ftirpe radicata papyra- p, Efcbara. cea nuda & porofa. Qua vel eft foliacea ramofà, laciniis cu- neiformibus rotundatis, alias millepora fpongiofa membrana- cea fiexilis ramofillima ramis fuperne dilsatis, fucus totam fe- riceam aemulans, &c. vel fiftulofà ramis dichotomis tereübus ar- ticulatis feu muícus coralloides polygonoiies; vel fragilis ramis dichotomis fiftulofis compreflis; vel divaricata , ramis fimilibus, divaricantibus ejusque geniculis fübHexilibus dizirum longis, craffirie fili grafli ; denique verticillata, ramis articulatis filiformi- bas ,fucus parpureus humilis tenuiter divi(us geniculatus. $. 304. Coralline tiores necdum certi , ftirps eft radicata arti- Decerallina. culata fibrofa cortice calcario, articulis punctatis. — Utpote Pp 3 a) tri- De fertula- riit. 392 PHYSICJE PART. IV. SECT. II. CAP. If. &) trichotoma, articulis compreflis fubreniformibus, fcute!la- ria, opuntia marina; f) officinalis, articulis cylindricis termi- pali ovato; y) fquamata, bipinnara articulis obtufis compretjis, eburneo nitore candicans; ?)corniculata dichotoma articulis bicornibus albis; s) barbata dichotoma arüculis cylindricis, ra- mulis apice barbaris; «) fragililfima dichotoma longis articulis folitariis filiformibus divaricatis, coralina minima capillacea vel fetacea albiflima; €).rubens dichotoma capillaris, articulis breviffimis, dichotomice fübclavatis ; ?)ariftata dichotoma capil- laris, articulis omnibus clavatis, capillis denfis cruflatis. 9) Sper- mophoros, dichotoma capillaris inferne pinnata, articulis cylin- dricis, corallina capillis tenuiflimis. 1) Pezzczlus culmo fimplici, ramis fafciculatis, faftigiatis dichotomis flexilibus. Sürps dicitur craffitie pennze, longitudine digiti gaudere, cortice tegi, e cujus apice peaicilli ritu, fafciculus ramorum. Miram penicilli marini figuram vide in Kleinii tubulis enarigis Tab. £. frg. à. CRUAME Te1 Sertularia flores hydra fertur exhibere e ftirpe radi- cata fibrofa nuda, articulis unifloris. Lzzzeus Zujffeum & Elli- fium. prafertim fecutus, fertularias & plures affines radicari more plantarum, radiculis extra fe fparfis, fed flores (incolas) animari motu fpontaneo, urtanimalcula, & ovariis inflrui di- flin&is exfertisque — Difcrimina fertularie, a ftirpe petita, ha- bet44. Harum prima dicitur rofàcea, 2) pumila, 3) oper- culata, 4)tamnarifca, $)abietina, 6) cuprethna, 7) argen- tea, g)auriculata, 9) rugofa, 10) halecina, xr) thuja, 2)eburnea, 13)cornuta, 14) myriophyilum, cujus hac eft explicatio : eft fertularia denticulis fecundis acutis, calycibus cylindricis fubf:ffilibus, ramis pinnatis incurvatis, cujus flirps rachia pennze refert, a latere anteriore fulco exaratus, penna- tus radiis e. fulco alternis approximatis, alternatim divaricatis parallelis, articulatis incurvis. Fructificatio folitaria e fingulo ar- ticulo DE BESTIIS INFERIORIBVS. 503 ticulo radii a latere incurvato, cylindrica, pellucida, ramo ap- proximata, braétea fibuleta fe dimidio breviore. Que diluci- diora Vide-$. 270. feqq. — Ceterarum nomina & explicatio quaraturin ipfo Lzzz«o. Ordinem concinniorem nuncnon me- ditabor, qui potius planitis videtur effe accommodandus, quam ejus, fi ubique dantur, incolis, quorum fenfus ad ea difcrimi- na percipienda aptati videantur. $. 306. D. Job. Baffer im opufc. fabféciv. — Zoophytorum no- p. Bafferi mine complectitur ea, que radici velut corpori cuidam adhz- co;;lline , rent, quare plantarum more incrementa capiunt, fentiunt ve peuicilii, fer- ro & íua fponte fe movendo animantium numero fe habenda ;,/;7;«, effe oftendunt. Quorum ipfi cum Linpzo alia funt dura & lapidea, alia mollia. Ipfe vero corallinas proprie dictas ftatuit non effe nifi plantas e genere cozfervarum , utpote in quatum apicibus nulli polypi confpiciuntur. Semina vero cellulis in- clufa ad morem plantarum marinarum producuntur. — Peziczt- lus Linnzi ipfi videtur efle vermis, fcolopendris marinis attri- buendus, tubulum inhabitsns. —Sertularie initio vegerantur, velut germen e matre propullulantes, fe in ramulos difrunden- tes, & fub maturitatem decidentes, lapidique aut alii corpori adnafcentes. Sed quod huic tefte ovuli ineft, animalis eft na- ture, fimiliter crefcir & diftribuitur in ramulos, ubi tandem flores vel polypi confpicui fiunt, fua ovu!a gignentes. Me- dulla igitur eft polypus, ex femine vel ovulo orivndus. Idem Diff. de zoophytis Regie Scient. Societ. Lond. mifit, que legitur Jo]. Transact. philof. L. I. P. I. p. v8. feqq. fcrvalariam dicit vegetabilem, intus autem animal degere, una cum tefta crefcere, adolefcere, in ramulos difpergi, e quibus alii polypi emergunt. Que propria experientia confirmari vidit in fertu- laria abietina, cujus fola medulla fit animal, totuplex, quotu- plices funt flores emergentes. ! $. 307. Fjurdem oftrea, fcolo- 304 PHYSICJE PART. IV. SECT. II, CAP. IT. $.1,307: Idem Zafferus retert, cfirea bima fingula jam per fe cffe fecunda & ex unico eliquot centena millia fuccefíu temporis pondre , tu- enafci. —Seolopezdram tubulariam in tubo fufco cinereo mem- 23:31 bularia. Item ferpu- li, dorir, birudo, efcbara, afcidium branaceo $ pollices longo, equa limpidie impofitam exferuiffe fuperne pilos penicili forma, quos Í2cuta eft pars capitis ita emergens, ut velut inter duo pilorum brachia exfürgeret, cxi- À ; QN HOS guasque plumulas verficolores cftenderet, — Similia in cliis fzo- lopendris ob(ervavit, & vermium e tubulis extractorum latera glanci coloris, dorfum albi flavefzentis, totamque longitudi- nem in quad:ara parva diftriburam vidit, & in utroque latere ultra 100 pedes, rependo & paetando infervientes. — Àni- mal ferpulis accenfet, tanquam vermibus tubulos lapideos in- colentibus. Q./2509.8; . Harum 5 genera difcernit, fpirorbem triquerram & arenariam. — Spirorbis caput eft coccineum, utrinque 2. plumu- lis ornatum , inter quas fe membrum caliculo fimile extendere folet, collum eft cinerei, corpus auranüii coloris, in utroque latere 10 funt pedes. — Dorz; eft limax marinus, mollibus fpi- alutaim | Y€- pis hir(atus, afpectu f:edus, 4 gerens cornua, 2 anteriora alba, ferens. majora inferiore capitis parte, & 2 fufca; os ex 8 quafi globu- lis conftans, quod ample aperire valet. Meníe Martio immen- fum numerum ovulorum, octonum plerumque coharentiam parit. Hirudo pifcium fe inprimis rajie firmiter afficit capite aut cauda, figura ungulis equinis fimili, ova Majo zc po- nens, in aqua dulci 3 hebdormadibus excludenda. (Parvas hi- rudines fxpe in branchiis cyprinorum latorum macilentorum Gedani obíervamus). — Efcbara lapidefcens conglomerata fo- liolis tenuibus crifpis coadunatis habitat in foilis falfis, arundi- nibus & marinis plantis copiofe adherens. Nan cure multis polypis obfita cernitur. — /Z/ciZium mollufcum corpore gaudet DE BESTIIS INFERIORIBYS. EPI: gaudet ovato inflar vefice, fine tefta & crufla, inflar alutae attactum , multis veluti hamulis füb microfcopio tectam, qui- bus lignis adhaeret. Corpus definit in duos breves tubu- los apertos. Conferantur tamen .E//ü 4zgimadverfines in Jafferum. $. 308.b. Tenia recentius Linnzo differt a fafciola $. 655. tan- p, mu; quam ftirps moniliforn's, articulatus, membranaceus, articu- lis latus floriferis, ore ad fingulum articulum proprio. ^ Cui fubjicit 1) foliam , ofculis marginalibus folirariis, alias lumbri- cum latum, vermem cucurbitinum, in pifcium &c. inte(tinis habitantem. 2) Vulgarem of(culis lateralibus geminis, habi. tantem in fontibus limo repletis, hominibus canibusque. 5) Latam ofculis lateralibus folitariis, habitanrem in mamma- lium inreflinis. 4) Caninam ofculis lateralibus oppofitis, iti- dem in mammalium inteflinis. — Datur & tenia putealis ac aci- dularum. Dicitur & dari os ad bafin unicam, vel in plano duplex, quorum alterum ani loco ferviat. . $. 309. Nullus dubito, quin & alia animalia, .obfcurorum Z/iz zoo- corporum inquilina zoophytorum in numero efle poífint, que p^yza laten- alio in loco ftaruque funt perfectiora. Feruntur reperta lignis tia, faxisque arcte inclufà animalia prater gallia fe&a feu inclufos gallis, glandibus, nucibus, pomis &c. vermes, nempe ranz, bufones fiflis lignis faxisve viventes, & e latibulis fuis prodeun- tes. Vermiculos intra cortices, ligna, radices, fructus duri, ficeati, carnes, cafeus femina, & quid non? Quibus addere liceat animalia per hiemale g«lu in latebris fuis nutrimentis de- ftituta, obrigentia & velut ftupefacta, nec tamen durante illo ftaru mortua. Que tantisper nec guftu utuntur, etfi adhuc gaudent, vix tactum exíerentia, quando premuntur cat. Suffocata aquis aut deliquio animalia terreftria, fenfüum ufu in- (IFolfíi Pbyf. Tom. IF.) Qq terim 306 PHYSICXE PART.IV. SECT. II CÁP. II. terim 'capta, tamen deinde poft aliquot horas interdüm & dies in virze flatum funt revocata, accedente aliorum homi- num agitatione v. c. in curru &c. vel Medicorum eura. 6:510. De teflaceir. Cruflatis vermibus opponuntur & reftacei. (feu con- chylia), qui funt vermes domus connare lapidefzentis incolz; qua dornus lapidea ab iplorum fero calcareo formata, & vnactim ipfis crefcens, tefta vocamur. | Hinc breviffime dicuntur ver- mes teftacei (Se/aal - Thiere) vel teflacea, fubaudi,animalcula. Ciceroni beluze nativir teftis adhaerentes. | .Lzzz0 illa funt ani- malia mollufca fimplicia, domo calcaria propria obtecta. Quia & terra cekaria datur, in qua quadam animalia, ut in domo fua durante transformatione &c. latent, qua lapidea non eft, malui domicilium teftaceorum congenitum & lapideum appel- lare, quia novimus lapides calcarios dari. Oftracoderrma 74ri- Jfloteli dicuntur animalcula, . filiceum tegmen feu operimen- tum fibi fingentia. Poflent quoque domiporia vocari, uti cochlea Ciceroni audit, nifi.& cruftatis locuftis, echinis cat. idem valeret. —Praítat ergo, ut teflacea dicantur vermes fuo fibi exfudante fucco calcario. viftido & indurante vel lapide- fcente domum vel putamen. fabricantes, cílium loco; quz ab aliis intus eicnuntur e cartileginibus. . De: verietare teftarum legatur P/izz L. IX. c. 33. de forraatione Afezzus. »* $. 311. Toftaceorum Dividuntur a Lirnao teflacea, 77 univalvia, bivalvia & gener. müliivalvia; wnivalvia in fpiralia feu cochleas, & absque fpira regulari. Quemadmodum Zourzefortus in monoroma, di- toma & polytoma ea diremit. «A Cel. A/ezzio sutem & Z/che- ro, in illius zzet2odo offracologica, in cochlides & conchas. Hlas vocant, quarum tefte in gyros (porius fpiras) gradatim vaftio- -^DE BESTIIS INFERIORIDVS. 307 Li vaftiores a principio tenui claufo cireumaguntur ; has vero teftas vafculorum. inflar concavas explanatasque, cum monoconchas tum diconchas, quibus fübjunguntur polyconche, niduli teftacei, echini,'& tubuli marini. Cochlides diftribuuntur in fimplices & compofitas. Mea fententia dividerentur in fimplices & compo- fits, quarum ille unica gaudent tefta continua;: hz autem plu- ribus teítis difcretis, coherentibus tamen; remotis his echinis, utpore cruflatis. "Reliqua difcrimina fübdivifioni referventur. Ariflotelee primus & animalium rationem in teflaceis habuit, quantam tum potuit Hifl 4w. IV. c. 4. fegg. —— Conf. D. Ze Bergen Clafes conchyliorum. $n 13. Vas Univalvià absque fpira regulari Zzzao funt 1) patella tefla fub conico-patente, 2) dentalia, tefla libera fubulara, ütrinque aperta, 3) ferpula, tefta tubulofa inferne claufá. Pa. telle, Schüffelehez, animal vocat limacem, vellabio interno in- fructum, (eu labiatum; vel dentatum (eu bafi mardine ungu- latum; vel mucronatum vertice acuminato recurvo. Prime fpecies habet 5; mediae feptem; ultima 6, quas in ipfo vide- fis explicaras. — Deztalium tefta vel angulata eft & fubarcuata, inftar denticuli elephantini; vel ftriata "fübarcuata i interrupra in apice acuminato rübra; vel teres fubarcuarà, in entali, vel minutula, microfcopica, tefla tereti ere&tiuft Cula liv. $a pule vermem dicit teredinem, teftam tubulofàm adherentem , cujus 14 refert fpecies ià ipfo querendas, e quibus tantum nomino ovalem, Orbicularém, triquetram. Cel. Jüichteri pireilz gaudent ERAN vel integro vel perforato, & patella vel ftriata, vel cancellata , vel reticulata, vel macu- lata, vel radiata & variegata lzvi, & iridis emula, que 5o var;erates efficiunt. - K/eimio patelle funt. monoconchz inftar fcutorum leviter acuminate, Napfc^en, tam integra ftriate 22, Qq 2 reticu- ^—- » De univsW- vilur. De cochlea- rum avo. "1E. 408 PHYSICJE PART. IV. SECT, II- CAP. II. reticulate 7, virgate feu cireinate 4. & leves 5; tam lacere in margine IO. Eanralia, AJeire Scblangenküpfeben, margaritorum inflar perforantur , & Guineenfibus loco pecunie funt, / Den- taha, Zabn- Schnecklein, vermem ut veftis nativa operiunt.. De tululir marinis ,' conf. Kleiniur, 9 eorum genera habens, & concameratos adnectens atque belemnitas. ^ Sunt mihi hec Smplicia teffacea vel tubulofa, vel fcuiulata. — Quidam patellis accenfent aures marinas, de quibus poflea, aliotis videatur. $ 313 Spiralia teftacea fimplicia funt cochleze (Kleinio cochli- des), que vel uniloculares vel multiloculares pro vermis cre- fcentis indole, feu grece vel monothalamia fünt vel polythala- mia teftacea.— Monothalamia tefta vel inhabitatur a vermi-ar- chire&o innato, vela peregrino & hofpite, mortuo incola proprietario. — Domunculam alienam ingreditur 4 gonauta Linnaei, driffotelis nauplius, faidv nautes, ovum polypi gra- corum mautllus velficans. Quem quidem Alcinius cum Rum- pio fabulis adfcribunr, Lzzgeus vero teflium multitudini fidem non derogans hofpitem vocat fepiam, teftarn fpiralem mem- branaceam. unilocularem, quam tefte alieng non cffe adnatam,. in pelago tamen, mari indico & mediterraneo dari, & navi- gare emiffa aqua & exonerara carina fupinam in notet &quo- re, membranam mire tenuitatis extendendo brachia duo retor- quendo, ceteris autem fubremigando, velificare, haufta de- mum aqua fe mergendo, atteftante. P/zio L. 2X c. 29. Difcer: nit Lzzeus inajorem carina dentata utentem, & minorem, quem Cyuzibium poft alios appellat, cerina rugofi mutica, vix arenz magnitudine & oculo armato fpectandum. [inda eft italorum armeniflari & vetella $. 263? Utinam hec prope- diem fierent compertiora ? Quan- DE BRESTIIS INFERIORIDV S. 3c9 Quando vermes oculis carére cum zoographis ad unum; omnibus docet Lizzeus, de fepiis tamen, cymbiis & limacibus rem in medio relinquit, utrum id, quod oculorum fpeciem in ipfis prz fe fert; fit revera vifus organum, nec ne? | $-..314. ^ Haliotis few auris $Rariga, extus fesquifpiralis, in- De aure ma tus ut mater perlarum nitens, cujus vermis L;7740 eft limax, rina. tefta auriformis patens , fpira ocultata laterali, difco longitudi- naliter poris pertufo. —Limax videiur fatis effe ampla & craffa, quia tefta, quae mihi eft; 5 pollices parifinos longa, duos lara, & dimidium circiter profunda eft. Margo inferius perforatus eft integer ovalisque, cujus foraminula a vertice fpire inci- pientia aciculee punéture minime refpondenr, progreflu ve- ro ulteriori femper augefcunt & latius diflant. Intus tamen preter ultima quinque inrus claufa funt materia pulcra, iridis coloris.mentiente. Unde-conflat, aperta infervire refpiratio- ni limacis, quando ad faxa aliave edita corpora ita ferpit, ut illa: pars aéri obvertatur. —Poftrema ípiracula oval:a lineam latitu- dine & fesquilineam longitudiae adaquant & i linez extror- fum eminent, 2 fere lineas a fe invicem diflinres! Exterior fuperficies ftriis in longitudinem prominulis, & transverfis minoribus copiofioribusque impreffis ornatur. Pro incremen- ris limacis, & foramen crefcit, forte fimul inferviens propa- gatüioni & ovis excludendis. ^ //ezius eam dividit p. ;g. in levem quadruplicem & ftriatam fepruplicem, quarum major 40 foraminum veftigia habuit &c. — Lizzeus appellat mdam, cujus tefta fübrotunda, utrimque nitida, prererquarm affert tüberculatam, marmoratam , afininum, parvam, ut varietates p.77) f 4. Edit. Xe. De auri mide vid. A/eizius p.57. que plane aliter figuratur Qq 5 $. 315. Reliqua fpiralia jm- [iiia De nautilo. 319 PHYSICJE PART. IN. SECT. 1L CAP. 11. $315. . Preter has dantur cochlege, quarum apertura vel ef. fua eft mm linearis edentula in.cogo, tum dentatà utrinque in cypr«a , xum columella. plicata 2zvo/uta ,. vel fubeffufa obliqua in bulla; vel inftructa canaliculo vel dextra, bucciuun vel fini- ftro, /irombus, velre&to, wurex.' Denique dantur, quarum coarélata eft apertura vel fübterzagono in tr6c/o, vel orbicula- ri inzurbize, velfemiorbiculari in zerita, vel lunari in: Zelice jux- ta Lau explicationes daturum etiam vermium «c. A/ezzzz diviiones & fuübdivifiones prolixas in ipfomet velim quaeras. Animaleula coni Linsueus, vocat limaces p. 7:2. iem bulle p. 725: volute p.729. cyprex p.719. voluve- p. 729. buccini p. 734. Ílrombi p. 742. muricis p. 746. trochi p. 76. turbinis p. 761. helicis p. 763. nerie p. 776. Quam numerofa horum fit va- rietas, e fumma intelligi potet, quz eft 386. — Brevitatis enim caufa difcrimina cunctorum hic praetereo, ^ amandans eorum curiofos ad loca hic citata e fiemais Linusani Edit. X. ^ Si a6: Cochlea polythalamia. foramine comrmunicante gau- dens appellatur mautilus, Schiff. Küttel; cujus vermis Lo dicitur dubitanter fepia, (porius doris) "tefta ifihmis perforata concamerata. : Antrorfum diameter & thalami pro. incremen: ts animalis crefcunt & ampliantur., . Cameris forfan.annua ejus incrementa notantibus, uti Drequianus 21 thalamos. ex- hibet, Kleiniana minores ultra 6o. . Foramen autem umbilico animalis aptatum eft tranfeuni, . Dividitur a Linnao, in. fpira- les roturidatos ,. quibus fübfunt, , pompilius, criftay calcar ; cris fpus, beccárius,. umbilicatus. & fpirulas. &. in.elongatos. ere: &iusculos, fub quibus collocat femilirunm , obliquum ;- Tà« phaniftrum, raphenum, granum, radiculam, fafiam, fi. phunculum, legumen, re daseran die: De quibus ipfe expli- cationem DE BESTIIS INFERIORIB VS. 3tI cationem tradit, monetque plurimos in abyffo latere, & fere petréfactos occurrere, üt prater pompiltum , Grthocérata, & fpirulàs;: tam minutos , ut armatis oculis fint exaininandi. p. 70. Antea füberat nàutilo cornu ammonis, litnus & ortho- cerus. " Aleimiur diffoceat cochlides plsnas (miallern cavas) füb umbilicos; quarum fpire centrum eft ' Wrofantit & con- "wexas;' quarum centrum eft verticaliter ere&tum. ^ In cunctis difcernitur principium feu centrum ' caviras thálámi progreffu ampliata, & apertura oris. ' Planaruri gcnus primum ipfi eft zautilus, 2) feminautihus, 3) corutu dnumomis, 4) femncorzu. INautili fpecies prima eft levis quintuplex, in his nitefcens matrem perlarum colore referens, fecunda eft aurito- fülcatus 6plex, in his & verrucofus inter flrizs, & in omnibus ver- fus centrum callus auriformis. Séminaurilos habet flriatos, & fafciatos zonis pictis. Cornua Hammonis genuina 2 & fpuria 4. (Poflbürger).'' Semicornuàa Lag fufcum probofcide donatum, & ed :Maffis Richteriahis aliisque; 'edmoneo Breysiasar Polythalamias dividi in orchoceras; lituüm, *ammonism ér' nautilum. In n' *- qua divifione inciperem abámmoniis tánquam ferpentium fpi- ris angufttoribus minoribusque contiguis ex:us manifeflis; ca- "lorem [fuum augentibus pergerem ad' quadamtenus | oc- cultiores, - tenuiores & indicentiores vicinia - zautilor$ tum ad fenfim 'fecedentes in flatu adultiori a fe invicem "& in re&um fitum tandem porrc&os Jitzor.— His enim fpitatis fitus jure tribuitur, & vermis docis, tatiquatmi Iimox umbilico fao cum principio connexus ineífe diianit pro incremécto annuo novam fibi formans camerem. ^ Debilitas horum ver- miculoram refpondet vegetabilibüs fpiratili flexu fuz debilitati circa te£tos flipires velat axem füum cochlez ritu ambientes. Ab his difcerneremi firmiori corporis axi eut nucleo przditos, ideo cylindricos aut femicylindricos, fimplices & compofitos pror- 3!2 THYSICZE PART, IV. SECT. 1I. CAD. 11. prorfus aut fere re&os, ungues velut exteriori forma feu ony- chias, in quibus funt folenes, conici, phalloides, aftacuri feu entis cancrorum refpondentes, belemnite, da&yli feu digitales, czt. quorum thalemi quoque annuis incrementis de- beantur, & vermi doridis firmioris debeantur. —Forfan & nonnullis fragilioribus fabricandis au&or eft vermis corpore ovali afellorum pedibus 15. capite plano, ore, aureis & ful- gidis fetis feu barba femicirculari fitu gaudente, & cauda tri- loba przditus, & tubulum fecum trahens, delineatus quoque in Tab. 33. ad 4 & B. Ecbinodermatum Kleinianorum, quem tintam dicamus marinam. - Pauaturne metamorphofin, nec ne, explorandum erit. $. 517 Concharum Conche bivalves teflacei, vermes, vel diconche fpecies 9 — ($. 311), qua gaudent cardine recurvato, dicuntur fZo/ades, genera. de quibus vid. $ 273. Caterea Linneo dividuntur a car- dine vel dentato, vel edentulo. .. Dens cardinis vel eft unus isque vacuus, feu patulus, aut craffusiin z2ya, androgy na & marparitifera in teíta ovara antice coarétata, aut acuminatus feu fübulatus in Joleze; wel plures, ut duobus feu rectis foraminulo interme. dio, /pezdyiz ; feu obliquis & obtufis cPare ; ut 3. approximatis & divaricatis, vezerz;, aut laterali remoto vacuo ozecz5; aut 3 lateralibus alterius!tefte vacuis feu planis, fe//;:, aut iis- dem remotis penetrantibus carZiz, aut numerofis penetranti- bus arce. Cardo edentulus vel eít valvulis coalitus bimae jam generantes, 77/4, vel linearis marginatis, a705/2, feu ano- mala vel fübulatus diítin&tus qzyzuiz, vel fecotiicido OVato pra. dirus, oftrez. Quas explicaras dabit & diftributas L»zzus, qui folenis vermem dicit cylindricum 2 tentaculis cylindricis, & poftice glande oblonga clavata prepurio cincta; mya mufcam probofcide faltem; tellinae tethya tefta antice ad. alterum latus "flexa; DE BESTIIS INTERIORIBVS, 313 flexa; cardii tethyn tefta equivalvi; oftrez tethyn tefla füb- aurita craffa non equivalvi, quandoque mater perlarum & marearitifera; fpondyci tethyn tefta fübauríta fpino(a; dona- cis tethya tefte, margine obtufiffimo; veneris tethyn valva & ano diítincta labiis margine antico incumbentibus; pinnze limacem tefta fragili emittentem barbam byffinam ; chamz te- thyn valva clauí(a, absque nymphis, tefta grcíTiori; arce forte rethyn, tefta equivalvi; anomiz non zequivalvis, radiis duobus offeis pro bafi vermiculi nondum explorati. A/ez70 diconchae vel funr aequales vel inzquales; equales vel conniventes feu ubique congruentes fine interftiio, ut figurate, oftrea, mu- fculi, cyclades, auritz, cordiformes; vel interrupte, que ali- quam relinquunt aperturam etfi claufze, quales ipfi funt fülcate, inter cardines, umbilicate, chamee, tellinze, pylorides, in quibus & pho'ades acceflorio operculo cardinis gaudentes. Inzquales funt rerebratule trilobze, adduncee, burfule, olobi, ftolae, anfatee. Quas & explicat, & diftribuit varie. Pinna & Glycimeris datur 13 pedem longa; inter chamas habe- tur gigas pondere 532 librarum, ceu omnium teftaceorum maximum. — Datur & inter oftrreas pecten in fuo genere maximus auriculatus; item rudis feu vulgaris permagna ultra fpithamam lata, margaritifera. — Chama afpera plicata decu- mana femilunaris 5 pedeslonga, $ baiulos gravans. My- tili animal tethys, fpecies vel funr plam & fubauriti; matrix perlarum, wnguisque; vel parafitici, anguium; vel fragiles, litbophbagus , pholas cet. S TOuria Reftant conchae multivalviee five polyconche (S. 3 1 1.) que a Lizzao dividuntur in cAztozem & lepadem. — Chitonis ' vermis dicitur doris, gaudens teftis pluribus longirudinaliter dorfo incumbentibus. Qui vel eft hifpidus tefta fexvalvi ftria- 13; vel tuberculatus,, tefta 7 valvi, vulgo ofcabiora, S/oazio (IFolfü Pbyf. Tom.IP.) Rr patel- Polyconche. C" aet De tubipos fif, 314 PHYSIC/E PART. LV. SEC. 11. CA D. IF. patella oblonga articulata; vel fübaculeatus tefta gvalvi ftriafa, Rumpbii Ymax marina; vel in corpore excavato punétatus, tefta 9valvi. — Lepadi ine(Te ftatuit tritonera, tefta haud eequi- valvi, ut Zalazus tefla conica fulcsta, operculis acuminatis; 2) tiztizpabulum , tefta conica rugofa obtufa, pollice craffior feu balanus levis tintinnabuliforma; 5) teffudzgariay plano con- vexa, radiis 6 excavatis firiatis, fepe in teftudinibus, ut verruca, 4) uitella, tefta compreffa erecta fzihii, difforraiter ftriata, vel balanus tulipaformis, 5) azatifera tefla comprefa quinquevalvi levi, bafi membrana cylindrica. Pholas , .de qua di&um eft $. 273, gaudet tefta bivalvi divaricata, fpe cum minoribus eccefforiis a tergo tefte valvulis, an diftin- &i generis interrogat Lizzaur. De cirrhata anaüfera, Ber- nica V. $. 271. Zleizius Polyconcharum genus 1) flatuit anatiferam feu cancelliferam interdum 6 valvulis preditam, feptuplicem ; balanos tantum dicit nidulos teftaceos. dividens eos in monolopos 7 & polylopos, qui vel tulipam menriun- tur, vel balane adherent, quam fiftit delincatar, irem a(tro- lepadem feu pediculum teftudinarium , & mitellam, quafi in- ftar braífice capitatz foliofam fuperne. | $. 31$. Denique incola vermes in lithophytis obfervati funt, quos terere pro autoribus lithophytorum crafforum vendita- ri exiftimo, etfi Lizzeus quoque lithophyta dicit animalcula mollufca compofita bafin folidam adificantia, tria eorum ge- nera ponens, que funt £u£zpora , snillepora, adrepora, me- lius matripore. ^ Tubipora vocat corallium tubis. cylindricis, quorum animalcula vocàt zereizes, — Dividir illa in guu/icas; cy- lindris (potius tubulis) parallelis, favorum ritu connexa, & diffepimentis planis, laevibus pluribusque; aliis tubularia pur- purea, & hilcyonium fiftulofum; 2) infundibuliformes fub. proli DE BESTIIS INFERIORIDVS, 315 proliferos interius; 3) verrucofás, corallio fübrotundo glome- rato, tubis ovatis, ore fübtridentetis, habitantis in algis, tu. buli oculo armato fünt infpiciendi; 4) urceos, corallio fübfim- plici, ore fexdentato in aqua dulci; 5) Íerpentes, corallio fili- formi fübramofo, tubis rigidis diftantibus erectis in fucis, con- chis, cer. 6) repentes corallio filiformi dichotomo, tubis fle- xilibus cylindricis erectis, in nymphzis &c. & 7) arenofás, corallio tophofo, poris adfperío, intus cellulis concamerato, frequentes in oceano inter Angliam & Deloiam. $. 320. : Millepora verticulos dicit hydras in corallio tubis De smillepo. turbinatis (obconicis) teretibusque. — Quarum refert 1) cellu- ,;, ? lofas in coralio membranaceo contorto reticularo, quae aliis dicuntur eícharz foliacez, & reticula mariaa, 2) lichenoides; ramofiílimas planas, fupra fcabras porofas, fübtus glabras, la- teribus ferratis, poris intra fcabritiem vix manifeflis, 3) Da- micornes, ramiofas, ícabras, poris fparfis immerfis; 4) al. cicornes, ramofas compreffas, poris obíoletis, quarum cau- les pedales, obtufi, fragiles, pori vix confpicul, remoti inter íe; $) reticulatas ramofiffimas, ramis linearibus compreflis anaftomifantibus, poris prominulis conferriflimis, fubtus ver- rucofis; 4)lineatas ramofitfimas dichotomas, poris per feries longitudinzles digefüs, caule filiformi; 7) compreflas ramis fubdichotomis, poris prominulis fabris, 8) muricatas ramo- (2s, confertas poris fteliatis prominentibus; 9) efcóaras mem- branaceas undique adnatas punclis quincuncialibus; 10) cru- flaceas crufla parafitica indivifa, rubercnlis gibbis, fcabris, im- bricadis, poris radiatis, in algis. $325: Madrepore vermes vocat medufas, in corsilii tubulis Dc madripo- ítellaro lamellofis. Has dirimit in fimplices, compofitas, & ;;;, Rr 2 ramo- 316 PHYSICJUE PART.I]V. SECT, II. CAP. IT, ramofas. Simplices unica gaudent ftella communi, & funt velacetabula, vel verrucaria in corallio inflar pifi feffili, vel turbinata concava, vel fungites acaulis, convexa lamellis fim- plicibus; vel pileus conglomerara lamellis verrucofis, vel mae- andrites lamellis dentatis, vel labyrinthiformis lamellis retufis, vel areolata, ut difcus convexus, ambulacris pinnatis, pulvillis anguftis truncatis. — Coupofite e plurimis ffellis, ut puntata ob punéla ftellaria, 2) agarzeites, 3) trugcata , 4) flellaris margine dilatato, 5; polygamua, radis 12, intermixtis convexis, conca- vis, 6)favofa, 7)affroites, 8) orgazum, 9) flexuofa, 10) tur- binata, 11)fafcicularis, 12) azazas. — Ramofee ftellis fimplici- bus (1) pertufa, (2) ramea, (3) rubra, (4) oculata, (5) virgi- gd. Quarum explanationem in Z777:c0 reperias. Maneat in medio pofitum & ulterius indogandum, num in his dentur lithozoa potius quam lithophyta; num in quibusdam an omnibus dentur; num fint adven tantum & hofpites in his, an indigene & fabricatores domiciliorum. — Nec illud affe- verabo, omnes vermes carere auribus, naribus, oculisque; fufficit di&ta de zoophys in illis concedenda effe, quz his or- ganis vifus, auditus, olfa&tus revera carent. lta enim nulla ratio erit, cur hi 3 fenfus illis tribuantur ($. 166.). Sen- fum externum cuidam animali tribuere, quod ejus organis ca- reret, effet a re & ratione alienum. — Reliqua in his ambigua, commendo future disquifitioni curatiori. $1922. Ternorum Jam videamus, 4wezam ammalia tribus gaudere fenfi- feufaum va- Dus queant debcantve. — Quia natura non fert (áltum, fed per rietar pro- proximas quasqve progreíliones procedit: videri poflet, tres babiutasque. dari modos, & 3. genera ternorum fenfüum nempe duobus prawuihs neceflariis in perfectioribus addendo vel olfactum, vel auditum, vel vifum. ^ Si his folus adderetur olfactus, gaude- DE BESTIIS INFERIORIEVS. 317 gauderent naribus, " deftituerentur vero & oculis & auribus. Si carerent naribus & oculis, auribus vero effent inftructa, fentirent fonos cognitu fibi neceffarios. Si denique & auri- bus carerent & maribus, fed oculis gauderent, difcernerent vi(à objecta fibi vel obfutura, vel profutura ($. 149.). Vix perfpici poteft, quomodo odoratus in aqua fentiri poffet, dum effluvia volatiiia per aquam haufta potius guftum affi- cerent, quam olfaétum. INequeauditus nifi hebes & obtufus fub aqua habetur, quia aqua tam veloces vibrationes fori conti- nuare nifi debiliter nequit. Inde animantibus in aqua degen- tibus parum prodeffet odoratus auditusque. — Sed athéris vi- vaciífima vibratio, lux dicta, promte aquam penetrat quietam praefertim, ut vifus non admodum debilitetur fub aqua in ocu- lis urinarorum. — 7Zguatilibus zgitur comvemieutior erit vifus, quam alteruter vefidiorum fenfum, longinqua capientium. Quare fi oculi vel ocelli apparent genuini in aquatilibus, illis — vifüs acceffit, deficientibus vero naribus auribusque, care- bunt odoratu & auditu. ldem dicendum erit de terreftribus in iisdem conditionibus. Animalia, quorum communibus fenfibus proprius acceffiffzt ter- tius, dicerentur vel nafuta, vel aurita, vel oculata. Diju- dicanda autem forent e fenforiis: quia quorum anime cft fa- culras odorandi, illis & nares erunt; quibus eft auditus, illis erunt aures, quibus vifus, illis erunt oculi. Quibus autem non funt hzc fenforia, illis etiam tribui non debebit fenfus illis re- fpondens, fed illorum tactus deficientium vicarius erit ($. 2 5 7). $2.::4324. Si zoophytis non adderetur nifi odoratus, eo non fen- Coitio tr; tirent nifi parum diftantium vol:tilia falium fülphurumque ef. » feos pre fluvia aére infpirato internofzenda (S. 181.) Nafura igitur fi Jirorum, fierent zoophyta, uti hoc fenfü non poflunt, nifi continua Ris gaude- drizo& .9cu- lata rur den- iur? Me]ozoa dantur inje- &a€& pifcer. 318. — PHYSICiE PART; IV/SECT. I L.:CAR. 11, gauderent refpiratione. Que & nafüs ubi'demonftrari nequit, ibi neutiquam ftatuendus erit odoratus ($. 149), & fi vel da- retur parum perficeret per f? acutius zoophytum. | Quia au- ditu noa difcernuntur nifi foni, id eff, aéristremores corporum remotiorum(S. 186 fe74.): fimilia illis, que de odoratu oftendi- mus,& de hoc valebunt. Reftat igitur folus vifus, quo addito zoo- phyta multum perfidi & in aqua & in aére degentia poffunt ($.205)) Quoaiam gufus fupplere viíam nequit, ra&us non nifi perparum ($. 175. & 207. /0gg. 257... Solus vifus pluri- mum perficere zoophyta valet. — inter triplici fenfu. gaudentes animantes pra'ftabunt ocellate, vel & oculata. E ipu. Propter perfpe&am infinitam Dei fàpientiam & boni- tatem beniguiffimam dubitare nefas eft, eum quidquam per- fe&tioni animalium denegafle, ideoque verz/Zuallizmum of?, dari aunualia preter tatum gufumque vifu quoque donata. — 4d. quod, €? apientum experientia eutiqua confivinatum: off , obfervaturque: etiam zuEc, ubicunque degunt homines paullo cultiores ani- maliumque non incuriofi. Nonne pifces in aquis oculis gau- dere deprehenduntur vifuque pollent, quibus nec nares nec aures effe videnrur. Si limaces fepieque oculis oaudent veris, quod experimenroruimn & anatomic ope examinandum erit, eriam bis inter oculata locus erit. Utrum dentur trifenfa na- futa, & aurita (rantum), aliorum oblervetionibus expedien- dum reíczvo. | Dici poffunt terno fenfu praedita Trizoa & di- vidi in vulgaria & egregia meíozoa, quia medium tenent inter beftias, Mitte]- T2ierc. $. 325. 'qol Donec meliora reperiantur, dividi poffunt Mefozoa (egregia) in terreftria & aquatilia, quorum illa recepto dudum nomine (e7244) infeQta, Gefchmeif aut Umgeziefer; haec pifces DE BESTIIS INFERIGRIDVS, 319 pifces (isses) Fifrbe, dici confüeverunts — Sunt autem nobis infia beftiolee medias (egregie), adolefcendo exuvias corporis abjicientes; vel mefozoa terreftria vel oculeti vermes filtem exuta vermicularis flatus fenefta. — Lzzzaoantea dicebantur cu- -te offea tecta & capite antennis inftructo; poftremo animalcu- la polypoda poris lateralibus refpirantia, velantennzt2, corde uniloculari inaurito fanie frigida alba; quibus deinde addit, eíTs illis pro fpiraculis poros corporis laterales, pro tegmentis cutem offeam fuftentantern, pro fulcris pedes & quibusdam alas, non aures nec narés, fed antennas in capite absque cere- bro, linguam, oculosque pro fenfibus, maxillzs laterales & pe- nes intrantes, Pres autem vocamus me(íozoa equatilia, five cernentia pinnis narantia; 77:44; nunc illis tribuit cor auritum uniloculare, fanguinem frigidum rubrum, & branchiss exter- nas (vel extus comprimendas), addens poflea maxillas incum- bentes, penes nullos, ova absque albumine, fquamas imbri- catas, pinnas natantes linguam & oculos, non aures, nec nares dubias certe, quia fcribit: nares? Quando pro mefozois egregiis, vel egregiis bzftiis mediis, dici- mus fimpliciter mefozoa, aut latine cernenia, brevius cogi- tata eloqui valemus. —Poteft enim actio cernendi (cernentia) inferiorem vifus gradum notare, quo an imago vifibilis in oculo fatis clare formetur, disquirendum videtur. ^ Poffer enim in ocellis aliter vifro fieri, ceu imagine perminuta eut pror- fus microfeopica. Utidicimus myopes; ita quoque dicere poífamus microopes. Infe&ta etiam noftratibus dicuntur, In- Jekten , quia idem nomen & in aliis linguis retinetur. $.....326. Jnficlorum partes primarie [utt truncus € artus. "Vrun- cus conílat ex capite, pectore & abdomine. — Artus dicuntur partes extra truncum pofite, vela trunco diverfe. Tales funt Parier. iufc- dorum. Partes mi- nores. 520 PHYSIC4E.PART. IV, SECT. 1L CAP. 17. funt in capite:cirri feu capilli, qui P//zzo cornicula dicuntur ;. in pectore & abdomine pedes; in extremo cauda... Plurimis in ftatu ultimo accedunt ale. In capite diftineuitur pars fuperior, cranii five galea analogum, facies feu media & ocelli in alteru- tra, & inferior plerumque os continens. |. Capilli velut. crifiae funt cirri articulati, & vel tactui & ornatui ferviunt;: qui an- tennz minus latine dici folent; vel ori ut barbula affixi. pulpi brachiorum & manuum loco fimul funt. Pectus inter caput & abdomen. Superius dorfi vice fcarello, inferius thorace muni- tur, aut fi mavis lorica. | Abdomen annulatum ob fimilem lo- ricam & fpiraculis lateralibus pertufum continet. veatriculum,; inteftina & plerumque genitalia... Pedes conítant femoribus, tibiis, rarfo, digitis: Nonnuliis & chele tanquam manus ad- duntur, pollice motili. $. 327. Notaudum quoque, plerosque ocellos cff bizos absque palpebris, fimplices aut compofitos cum tota exterior cutis fe- re fit inflar cataphraQ; czrros vel effe fetaceos , vel filiformes aliis clavatos, aut capitatos, aliis fifiles, aut peclinatos & bar- batos; aliis moniliformes, pa/pos plerisque 6 effe; ox. quibusdam in pe&ore , & ubicunque fit plerumque roftro, maxillis trans- verfis, dentibus, lingua & palato in(tru&um; caudam. vel. effe folitariam inermem & bicornem, vel armatam forcipe, furca, feta, chela, aculeove; fimplici aut compofito;- feu levi feu fer- rato. De alis notandum , ilas vel nullas apterorum feu repri- lium vel effe duas dipterorum vel quatuor, easque vel planas, vel plicatiles, aliis erectas, patentes, alis incumbentes, de- flexas aut reverfas. Alas fuperiores criftatas aut fere corneas, elytra uno nomine vel efe laevia vel fcabra, vel ftriata, fülcata aut punctata & inferiorum effe tegumenta & munimenta, facile patet. Hemelytra media quafi funt inter alas & elytra; «halte- res DE BESTIIS INFERIORIRVS, 321 res autem (ub alis dipterorum ex petiolo capitato conftant, fu- ftinendisque alis conducunt & regundis ad equilibrium. Halteres , qui funambulorum funt, Linuao in dipteris effe dicun- tur loco alarum pofticarum, quod mihi minus perfpicuum vide- tur, quam fi dixiffet infzriorum alarum locum tueri, antea eos vocarat flilos capitatos fub fingulis alis. enel Sunt infe&ta 1) vel alterutrius fexus, propagationis, vel neutrius operarum caufa; 2) cuncta voce deftituta ideoque muta, licet quzdam alio. quodam inílrumento íonora fint, aliorum animalium gratia, vel & fuarum functionum a diver- fo fexu tactilium in abíentia; 3) furda quoque, ut tamen qua- dam ftridorem aéris ta&tu percipere valeant, fibi obfervandum ; 4) plura ubique plantarum, quibüs vefcuntur, fpeciebus, fed ob patentiorem fibi regionem in tellure pauciora; 5) funt toti- dem nature annua beftiole & miniítri, propriis negotiis per- agendis fapienter praefixi, ut partim gloriam numinis divini, ufumque rerum naturalium herbarum praefertim ampliffimum oftendant, in alimenta fua confumendo mineralia & vezeralia, vel putrida, in ftatu fibi convenienti, partim aliis nudis ani- malibus, inprimis avibus, nutriendis quam optime, infer- viendo, in locis naturz fuz convenientiflimis, calidis, tempe- ratis frigsidisque; partim hominibus, feu naturelibus praemiis feu pcenis efliciendis prafto fint, locupletiffimo obíervationum documento. Sunt infc&ta fingula beftiole fatis minute, in quibus tamen maje- ftas divina, in minimis quoque maxima, elucet, miro artificio conílru&a, mirisque effectibus deílinata paresque. ^ Lizzeur fcribit; funt minima, exceptis aquaticis, fed univerfa maxi- me molis animantia, effectuque pariter maxima, quo magis occulto & difperfo, eo minus coércendo modo. (JFolfü P byf. Tom. IF-) $s $. 329. Alia infecto. rum nota. 322 PHYSICE PART. IV. SECT. II. CAP. If, 20$. 3259 dnfeca dici- Quorundam infectorum corporea forma manet corr duntur — ob ftanterfibifimilis, immutabilisque ; aliorum vero transformatur, formam cor €ftque mire mutabilis, vel fit fibi diffimilis fucceffu etatis. WMla porir. dicamus monomorpha, hac polymorpha, latine conformis, & difformia vel transformia; vel uniformia & multiformia. Polymorpha fübeunt metamorphofin, quam zu; dixit transfigurationem, alii transformatíonem. — Lzzzus ab alis or- dines eorum ita difcrevit, ut alia habeat ptera, alia aptera, quo- rum illa ftatim divi(à enarrat. Laune illa dici poffunt in ftatu perfecto volucria, hac tantum pedata vel involucria, five hac pennigera, illa impennia. Prodiit a. 17762 Parifiis Anonyrni adhuc autoris Hi(L abbregée des infe£les , qui fe trouvent aux. environs de Paris, 2 Voll in 4? cum 22 tabb. en. ubi 2000 infe£torum diítin&tius fe or- dinaffe contendit, aca Linseo fa(tum eíl. — Retinet tamen 6 claffes Linnzi, coleopterorum, hemiprerorum, tetrapterorum alis farinaceis vel fquamulis telis, tetrapterorum alis nudis membranaceis, dipterorum, halteres fub alis habentium, &apte- rorum. Liber mihi nondum eft vifus, dicitur tamen in Ephem. Sapient. (Journal des favans) 1763. Aprili p. 251. 0g. multa continere memorabilia, etiam propria. $. 330. Cu snulti- Multformia iu prima atatula vermiculari flatui vel pe. formia pra. nitus fünilia fugt, & deinde paulatim ad infe&orum flatum müitenda? transformatione fua procedunt; vel licet pedum rudimentis feu ftaminibus gaudeant, ajfiz/a, ut rependo itidem ferpant. Ideoque praemittenda uniformibus erunt, impennia & peda. ta conflanti ítru&tura femper praeditis. — Preterea illa quoque pennato feu volucri ftatu fuo nexum catene naturalis animalium, cum femper alatis perfectioribus, nec aniculis tantum, ex herbaceo nutrimento, fed ataüs jam diuturnioris. ^ Pen- na DE BESTIIS INTERIORIDVE£, 52 «dne hic notant tenues membranulas remigio fcu alarum loce fervientes, 1 dad e p LE Ut transformationis infectorum ratio rectius intelfhiga- Merapior- tur, prenotandum hic eft, eam plurimis effe triplicem, quia p/ofi :7;- eorum ftructura animalis trifariam mutatur, poftquam ex ovo plex pleris- prodierunt exutisque ejus tunicis, fubinde aliam induunt figu. gu. ram. Ex ovo enim, quod minima mole veficaria excluditur, pri- mo naícitur eruca feu larva aprera fuccofa mollis pedata aut ver- Tis vorex, quousque fieri debet breviter adolefcens; quo facto abit in pupam (nympham) ficciorem, coar&atam durio- rem five nudam five folliculo inclufam. ' Hac pupa pedata vel completa eft omnibusque partibus agilis (ut aranea, acarus, oni- fcus); velfemicompleta, folis alarum rudimentis (uti gryllus, Cicada, cimex, libellula, ephemera); velincornpleta, alis pe- dibusque immobilis, (utapis, formica, tipulà). Obtecla pu- -pa thorace & abdomine diftin&o corticeta. (in lepidopteris) elis nuda, aliis folliculata eft; aliis coarctata intra globulum, (ut mufca & ce(irus). — Denique volucre procir infectum per- fe&um, Somincr - F'ogcl, agile, antennis inftru&tum, generationi utriusque fexus vijunéta aptam. — Qua complurium inprimis D. Swammerdamimni obfervationibus eruta ita digefla proftanr in decima fyffematis ejus. Editione. De his jam Zfrifoteler L. V. Hifl. emimal. c. i9. feripfit: Primum quidpiam mimus milio confiftit in folio (plante) mox vermiculi inde cfformantur & acerefcunt, tum intra triduum erucule, que a motu efuque ceffantes, appellantur chryfalidos, quafi aurelias dixeris. Longo poft tempore putamine rupto evolant animalia pennigera, quos papHiones vocamus. In flatu vermiculari & erucarum exuvie etiam creícente corpore feporuntur, poft- quam fub priori anguíliori quam, ut majora incrementa ca- piat, mova dilatabilis eft enata. —Eruce «ulicum, phalena- 9s 2 rum Volucrium infecto, um di vi/io. 324 PHYSIC/E PART. IV, SECT. tI. CAP. II. rum &c. vel quater exuunt. — Sene£tam antequam. abeunt in pupulam. "Iofc&a quoque dormire, filentio apparet, & quia lumine non excitantur. Nonnullis duplex tantum tribuenda viderur transformatio (nifi tertia occulius praceffit, ut ex ovo vermis prodirer), vide- licet ftatus nympha feu pupe, in quo non amplius crefcit, nec fponte loco movetur, & perfe&ti & Jam generaturi infz&ti, utfpecies propagerur. — Sic hippobofee | Lizai Ed. X? p. 607. nympha ut ovum matre non minus editur, quod antca in ma- tre eo usque excrevit, tumque breviter gelatina vel co&a, vel preffa oftendit pupe partes, per obfervationes & experimen- ta Reaumurii Tom. VI. de infcclis p.594. feq4. €? Boncti Tom, II. des Gonfiderations [ur les corps orgamifez. p. 186. feq. Inde Lizmau: lc. p.340. Plurimis, inquit, infedlis triplex eft metamorphofis, ex ovo in larvam, (erucam voracem), tum in pupam, denique in perfe£tum generans. ^ Peculiare genus confliruunt cyniptes domicilium fibi e foliorum fucco formantes, quod gallarum nomine venit; in quibus tamen nymphz fiunt, antequam perforata galla evolant. ie 545. Folucria in ftatu perfe&o infecta, aut duabus, aut quatuor gaudent penuis. .Mla diptera, Ezzfalter, haec tetraptera, Zmiefalter, vel illa Pzpezmia, "Zoveyflügeler, haec quadripenuia, F'ierflügeler, latine dicuntur, vel Doppelfügeler, qua aut mol- les, aut duras habent, alias, funtque JZeichflügeler & Hartflü- geler. Infe&torum quadam, | inquit P/zzus L.. Xf. c. 2. binas gerunt pennas, ut mufíce, quadam, ut apes, qua- ternas babent, que aculeis in alvo armantur. Nullum, cui telum in ore, pluribus quam binis advolat pennis. Nullis eorum penne revivifcunt avulfe. | Nullum, cui aculeus in al- vo, bipenne eft. Quibusdam pennarum tutele crufta tenui DE BESTIIS INFERIORIBVS. : 325 tenui fupervenit, ut fcarabais, quorum tenuior fragiliorque penna. Pennas hic dicimus organa bina beftiole e ficcis pelliculis conri- nuisque ad r.migium in acre comparata, & in dorfo pe&to- ris fic applicata, ut fimul utroque latere moveantur & aerem impellendo in contrariam plagam propellantur. Nempe quan- do retrorfum acrem trudunt, ab ipfo protruduntur antror- fum &c. Simili modo ac natatus in acre aquam trudit in contrariam illi plagam, quam avent adire nantes vermes, aut pifces. — Sunt ille pennarum lamelle membranacez, vel flexi- les & molles, licet pro modulo' texture fue ope venularum paullo firmiorum fatis elaftice , quz fimpliciter ale vocan- tur; vel fubdurz indolis prope cornez, quz elyira vocantur, & inferiores tegunt & in volatu fublevant alas infirmiores. $. 333 Bipennium Liumeus decem genera rcfert, quee oris in- Bipennium tuitu diftribuamus in mutica, & prominula. —Muricum os genera. el eft claufum, ut ero, Bremfiz, vellabiatum labiis latera- libus, uti Zzpule, Schzakez. | Prominulum os vel probofcide inftruitur vel roftro, aliis verbis vel azguzmaza, Rüfckr, vel rofirata, Scbzübeler, eonguimanum edentulum eft zac , FlIicge; dentatum £a/azus, Zübzflige. Roftrum vel eft nutans, vel porrectum velinflexum. — Nutans roftrum univalve eft czZcz, Mücke ; fubnutans breviffimum Zzppolofce, Pferdemiücke. Por- rectum geniculatum eft cozopz, Gliedfcbnübler, at fubulatum afilo ,. Alféliz , Pfriemfchuübler ^ fevaceum Pombylio, Sumfdler, inflexum non habet nifi epis, Arumfchuóbkr. — Explicatio: nem cum fpeciebus & varietatibus reperies in 77740, qui hal- teres clavatos his tribuit pone fingulam alam fübfquamula. — Oveftrorum bovis, tarandi &c. refert 5, tipularum, alis patenti- bus 18, incumbentibus 19; mufcarum antennis fimplicibus Ss 3 filari- Qttadripen- nium divi- i9. De lepido- pueris va- rif. 16 PHYSICJUE PART. LV. SECT. 17. CAD. 1f. flaribus 1 3, tomentofis plumatis 5; tomentofis fetaceis 50, pilofis plumatis 9 ; pilofis fstaceis 46. hippobofcas pedibus an- guiculs pluribus 4; bombylios 3; afilos 125 -cenopes 6. Con£. Pin. L. XI. c. 2$. $. 334 Quaterne penne vel tantum funt. membranaceg, con- flantes quafi e membrannulis renuillimis venofis; vel & cru- flatze feu cornez propemodum. ^ Utroque cafu fuperiores fi- mul fzdendo tegunt inferiores, & volando fe mutuo & fuften- tant & amplificant facilioris volatus caufà. Membranacez tan- tum penna aut nude funt aur veluti fquamulis recte, in Lepz- dopteris, Staub-Motten, | beffaubte Schnükel- Züugler, FPouer- Mottez. Muda dantur praeditis ano vel mutico, zeuropteris, Kablflügeler , wel aculeato in Dymumopteris, Jfter-Stücbler. Ali cruftare fuperiores tora funt ia. co/eopteris, Schalflügeler, Horuflügeler ; femicruffate in Hemipteris, Scbrückezn, quo ex 7 Liunei ordinibus ita diftribuere placnit. Si fingenda effent latina nomina pennigera forent vcl nudipennia, vel crufta vaginipennia. llla vel levipennia vel plumipen- nia. Lzvipennia vel inermia, vel armata aculeo feu aculea- ta. — Vaginipenaia autem opponuntur femivaginipennibus vel femicruftatis. $. 335. Lepidoptera lingua involuta fpirali & corpore pilofo, eidem funr triplicia: alia entennis extroríur craffioribus & alis erectis, nempe papz/iozes, Scbinetterlinge; alia antennis in me- dio crafioribus, nempe /p/izx, SpiZirge; alia anteanis intror- f&m craffioribus, nempe phaleza, Melkeudiebe. — Papilionum alii funt equites trojani, ZYojager 40, ali Delicomii 155 alii dar adi camdidi 195 ali dama feffivi 135 eli zyempbales gemmati £5; alii zyzapbales phalerati 34; elü plebeyi vurades 17; alii picle- DE BESTIIS INFERIORIBVS. 327 pleleji urbicole 77 ; alii farDari 24 varierates vel fpecies. SpA. ger alis deflexis volatu graviori in diluculo, affert 1) legitimas, alis vel angulatis 5, vel integris ano fimplici 17, ano barbz- to 9; 2)adícias habitu & larva diverfs 7. — PLaleza: alis fedendo depretfis volatu nosturno | 1) Zombyces, Svidenmürmer, elingues alis patulis 6, & fpirilingues alis vel patulis 2, vel deflexis dorfo levi 8; dorío criftato 6. — 2) INocuas , INacht- eulcbez, elingues 5, fpirilingues dorío leves absque crifla 22, dorfo criftato 41. ^3) Geometrar, .Zusfpamser, pecinates alis pofticis fubangulatis 7; pec&nicornes alis rotundatis 21: feticornes alis angulatis 7; alis rotundatis 405. 4) tortrzecs 24. 3) pyralides 8. 6) Tineas , Schaben 555 7) alucitas 6. Hzc udi cetera infigni diligentia colle£ta ex Entomologis celeber- rimis Geedart, Merian, Albino, Frifcbie, Rüfelio. Swume- merdammio, de Reaumur, de Geer &c. Explicataque repe- runtur in EZiz. X. Syfem. p- 458-542. $.. 356. Neuroptera , alas nudas, venis reticulatas, & caudam fzpius aliquo fexus adminiculo inítructam inermem habentia, difeermumtur ore bidentato, alis deflexis, cauda fimplici, Je. mirobia; cauda vero unico filo produéia, rapbidia; cauda fimplici, fed ore edentulo, 2rygazeez; cauda fetis 2 vel 3 alis erectis, ore edentulo, epPezra; cauda forcipata, ore moxil- lofo, alis extenfis, Z/eZule; cauda chelata, ore roftrato cis incumbentibus, fpazorpa. —— Libule, Juzsfervy, habent anrenras thorace breviores & parüculas hamoío foliaceas in cauda, & velut accipitres crudeles gymnopterorum Jarvis im. fcéta aquatica, inprimis dipterorum erectis alis, & lepidopte- rorum praedantur. JDifferunt alis patenübus quicftentes 16, ab oculis diftantibus remora infignitis 9. — Ep^emere, Uftraar, filicula, ore absque palpis, alis pofticis minimis; cauda fe- pius Neuropiero- rum generc, Hymenopte- . rorum divi- fio. 328 PHYSIC/E PART, IV. SECT. II. CAP. II. pius fetofa, vel gaudent cauda trifeta r, vel bifeta 3, vel mu- tica 2. Phrygania, Strobbünfler, Grasbilfen, Motten, pal- pis 4, antennis thorace longioribus, alis incumbentibus in- ferioribus plicetis 17. — eerobia, Eiztügling, antennis tho- race convexo longioribus, alis non plicatis 15. —— Pazorpa, Scorpiomfliege, cauda maris chelata, femina inermi, roftro corneo cyliadrico, 3. Aupbidia, Nadelmmtte, ophiopfis,. den- tibus 2. in capite depredlo corneo, cauda femine feta recur- va laxa. 1. Defcriptiones Linnzi breves habentur EZ. X. p-543-52., uberio- res in Fuuua Suecica p. 221-232. & exotica in ejusdem ruufeo Ser. Lud. Ulrice Regine Svec. hodiernz. $.. 537. Hymenoptera, Affterflachler, aculeo in caudis femineis neutrisque inftruuntur, alas ad ovula aut termites in loco apto ponendos, aiias ad defenfionem ceu armis. Horum a Lizmeo recen[cutur 8 genera , que ordine digeremus fecundum aculeorum difcvimez, omiilis tantum mutilis apteris. Dantur enim acu- lei punctorii, quibus armantur defenfionis fuz caufa. Dantur & pungere nefcii ; dantur duplici, dantur & triplici feu nullofexu pradira, fcilicet, mafzulo, femineo, &neutro. Dantur volucria & involucria. Punétorii aculei vel funt manifefti, vel occulti, quorum illi aperte femper nudis oculis patent; hi vero latent intus, donec defenfionis caufa exíeruntur, & dum profundius immiili amittuntar, pungentibus fiunt letales. | Mafculis. au- tem nullus eft aculeus, fed tantum feuzzezs aut zentrzr, ob pe- culiares functiones egentibus aculeis; nempe his ad tutelam, il- lis ad parturitionem. Sunt. ergo hymenoptera virilia tantum genitalibus inermibus & ledere nefciis; feminea genitalibus acutis; neutra tantum armata. . $. 538. DE BESTIIS INFERIORIBVS. 329 338. Hymenoptera he funt aculeo manifefto femper D; Testhrz. predita, eoque parturiente & femineo. Que duplicis fünt Ziye £7 ij5. generis, nimirum aculeo vel ferrato bivalvi in zezt/reZize, vel seupnone, ex(erto triplici in zcbzeumoze. — Tentbredo gaudens maxillis in ore, alis tumidis planis, aculeo laminis duabus ferretis vix prominentibus. Zriffoteli vev9gyàov infectum | vefpae aliquate- nus fimile, mellificans, cujus mel ce3g:v» vocatur, nobis forte dicatur Sige/lacbler. Cujus larva feu vermis ultra 16 pe- des nactus folia plantarum exedit. —Liz;zeuws disjungit inílru- &os antennis clavatis 7; a pechinatis 2; & fübclavatis conti- nuis 25; & filiformibus articulatis 75 vel 8* excepta bafi, 14; fetaceis articulatis 85 intercutes, Z/attmübler 6. Jcbzeumon pa- riter absque probofcide maxillis in ore gaudens, aculeuvm ex- fertum gerit in vagina cylindrica bivalvi, abdomen fxpe pe- tiolatum, alas lanceolatas planas, cujus larvae plerumque intra larvas lepidopterorum aliorumque adolefcunt, quas intus con- fumant. Qui aut gaudet abdomine feffili, apice mucronato in 4 fpeciebus, aur ícutello albido & antennis fafcia albida an- nulatis, in 95 aut fcutello albido, antennis nigris totis, in 8 fpeciebus, fexu fzpe colore diftineto; aut fcutello thoraci con- colore, antennis fafcia annulatis in 5 ; aut fzutello fimili, anten- nis nigris fetaceis in 24 fpeciebus; aut antennis luteis fetaceis in 55 aut antennis minutis filiformibus, abdomine ovato fefli- liin 14 fpeciebus. Poftremis ineft ZeZeguar rofe & quer- cus.larva & ichneumon. Utrique huic generi aculeus eft femineus. $. 339. Ciziphi, cujus larvae plereeque intra gallas plantarum, Ciniphes t? quas formant, latent, os maxillis inftructum, aculeus vero eft fphezer.— fpiralis, fiepius reconditus, quo vermiculos fuos pariendo fo- liis aut gemmis prodeuntibus inferit. Variat autem cinips ro- (JFolfái Pbyf. Tom. IF.) Tt fae, De vefpis & apibur, 330 PHYSIC/E PART. IV. SECT. IT, CAP. II, fr, hieracii, quercus baccarum & foli &c. 14 modis, 1n his vocantur ffezes ficus carice. — Recondito aculeo punétorio gaudet /D/ex, prceditus alis planis incumbentibus & maxillis in ore, cujus larvae confuümunt occifa infecta, in que mater ova fepelivit. —Lizmeu: alios enarret Spheges, abdomine pe- tiolo lonoo thoraci annexo, 9; alios abdomine fubfeffili, r^. Ciniphes gallinfe&ta vocari folent, quis galls procreant & in illis enutriuntur. Sunt, qui ciniphes, ut mufeas minimas fed acu- Jeis permolefas, in tertia /"Egyptiorum plaga ponunt, qua omnes afflicti fuere, & in qua Chsldei Majeflatem divinam elucere funt confefii, quia nihil tele. potuerunt. preftare fuis preítigiis Exod. $. v. i3. Redditur nomen &2— ab aliis per pediculos, fed ab interpretibus 70, vere, vel zvizee, quorum illi 4riffote!i funt vermiculi, ligna erodentes, & in culices moleftos abeuntes, hi autem 77eophraffo vermiculi in foliis ulmi folliculis feu gallis innafeuntur, & in pungentes fufcas evadunt, — Quanquam hec omnia parum credibi- lia videntur. $ 346 ..— Latente aculeo pungunt iratee vofpe & aper. Quarum ilis funt alae fuperiores plicate, habitusque fua fibi ftruendi domicilia rorunda cinerei coloris, e foliis materiem propolidis crallioris rmentientibus pluribus fupra fe invicem inter ramos fruticumi ita conftructis, ne pluvia penetret hec tentoria, & operirenrà vegetalium favorum orbicularium horizontali fitu per columellás, velut contignationes fopra fe invicem ter aut quater ita ere£torum, ur tantum foperior pars cellas fcettiu:m cum fuo alimento, tnore ápium teétes, inferior ejus bafis fit. Vefparem numero inferit Ligzatr crabrones, in arboribus ca- vis & fiib radicibus habitantés, qui apium fünt éccipitres, "uti & vefpe imufearum pró indole diveríà itàáque '17 diflinguic fpecies, viventes in focietate gyntecocrática plerumque, & (00 0 infecta DE BESTIIS INFERIORIDVS. 331 infedia gymnoptera devaftantes. /2pe Ue Bieuett, formant itidem in focietate gynacocratica favos, fed verücali. fitu gau. dentes, cereosque & urrinque cellulis fexangulis, optimo compendio medio communi fundemini affirmatis, in iis re- condunt pro hiernali nutrimento mel, e fucco ne&areo florum fua probofcide inflexa, in vaginis duabus bivalvibus recondita, fucto mire prepararum. — His al in omni f2xu funt plane, os maxilis praeditum, feminis & neutris aculeus pungens, nec renafcens, ingenium infigae & fübtiis odorum remotiorum fenfus, quafi odoratus. At, ob ceram fzbo cariorem, «& mel ab ipfis ftupenda diligentia colledum & vifceribus fuis effor- matum, hominibus inf:ctum hoc omnium utliffimum eft Cujus & tanta e(t fertilas, ur unica femina, quam neutre omnes ut reginam colunt, alunt & quaquaverfus feClantur in loca cava ,. quz fibi eligunt alvearia habitacula & penuaria, unico enno 5 vel 4 examina feu novas apium colonias emittat, fimilem focietatem, fimilia alvearia, fibi parantes, idque per annos complures. —Maftulos varios, qui /ucz, Dróbzez, a fo- no volarus dicuntur; & majoris funt molis, quam femina: & neutre tantum per afiatem alunt, ut corimunis irater imprg- gnetur, quantum fitis et pro tam numerofa prole, ftridore alarum & volando murmur vel ftrepitum edunt, & in alveari, nt cera calore fic excitato melius tra£lari queat. — Regina quo- que fub tempus examen ejiciendi non fine pracipitio, vefper- tino tempore canere veluti fFüspBhu. canendo, aut com. preffa nimia prolis copia. audi itur, quod fignum infílantis pro- pediem novi examinis in pueritia me nunquam fefelit, modo tempeftas faveret. Difcernuntur merito hortenfes & (irr edt terre(lres, pratenfes fubterranegx , floribus per noctem indor- mientes, Adjungit illis Zizz«u* qvoque centuriculares, ex foliis rofae fibi nidos cylindricos formantes intra terram, & bombinatrices hirfüras, in truncis exficcatis, ad longitudinem "p excava- 332 PHYSICJE PART. IV. SECT. II. CAP. II. excavatis nidos polline herbarum glutine mixtos ftruentes, & fingulis ovum nutrimentumque concredentes, e quo prodiens nympha capite deorfum fípectat, & transfigurata in volu- crem flatum exit; nec non lapidariam in acervis lapidum ha- bitantem, item fub mufcis nidulantem &c. & fic 39 diftinguit difcrimina. Mellifere apes vulgatiores remp. veluti conftituunt egregiam. Regina unica fere longior & altior eft operariis, velut fpa- donibus fuis, ad 1o vel 20000 fipe accedentibus, antennis I5 articulatis, ventriculisque duobus mellis, & dein per jun- . &uras annulorum exfudantis & ab aliis colligendee cere, e polline florum fegregate , aculeatisque enfe retrorfum ferrato, venenatoque latente intra vaginam cufpidatam. ^ Mares cor- pore duplo craffiores feu obefiores regina, quorum Linz«us 1600 inter 20000 operarias numerat, ego raro ultra 1O obfervavi in modico alveari parum evolant aut prodeunt ex al- veari, apricandi caufa, fed eque immerito aut multo magis ignavi dicuntur, ac regina, nunquam prodiens fponte & evolans, nifi dum colonia eít educenda, ab ca, que illius fieri debet regina. — Quanquam in examinibus pofterioribus duas vel tres obfervavi, cum colonia exeuntes, five augendi examinis caufa, quod primi fubduplum vel fubtriplum effe fo- ler, vel quando id per refiduum zítatis fieri nequit, debilio- res vel mortuas, vel eneCtas vidi, ut fucos, — & ex alveari eje&tas. — Difcendo in horto mihi deinde recitanda, obfervavi nuntiavique examinum exordia, interdum & cepi reginam, inclufamque tubulo ligneo perforato affixi ad ramum idoneum arboris, circa quam examen volabat, quod ita circa illam congregs.atur, ur alveari facile ingeri, & tum regina carcere liberata immitti fuz colonie poffet, inhabitature & favis ac melle repletur alveare, quoad ejus fieri. poteft. Admo- "-DE BESTIIS INFERIORIBVS. 333 Admonet poft alios Linsaus p. y76. feq. Edit. X. feminam femper inclufàm effe & ftiparam operariarum fatellitio, & antennis obvium marem quemcunque falutare, infiiendo comprime- re (cum illius vite difpendio), parere deinde ova ad 4coco fepe quotannis in adapratis favi cellis, primum neutra, tum mafcula, demum nonnulla feminina. — His exclufis gradu fecundo fupra calorem zílatis ordinarie, adolefcere larvas fextiduo, nere ad parietes celle, & operiri usque dum adulte evolant, & altero die jam mellificare. ^ Spadones operarios indefeffe mel e ne&are, ceram e polline florum legere ultra 2 milliaris fpatio, quoties per celum licet, circumvolando; favos ftruere, cellas prismaticas melle replere & occludere tandem lamella cerea. Feminam ait mares pullosque nutrire, cellas. repurgare, immunda auferre, vigilias & ftationes ad portas inftituere, hoftes arcere aculeis, i&£tu venénato fibique fatali, mares demum transactis nuptiis expellere. — In quibus fateor nonnulla mihi dubia effe, certe non obfervata; id au- tem folebam mirari, qui fiat, ut in magna copia alvearium in qualibet ferie contiguorum, & inter diverías feries ita dun- taxat diftantium, ut uni homini tranfitus pateat, unaquxque apis e longinquo, & inflante pluvia confeflim cum aliis re- diens, tamen a fuo alveari nihil aberret , fed reCta illud petat intretque. —. Quod acumine vifus in ranta diflantia. fieri. nequit ope ocelorum microfcopicorum: ideoque ope ta&oriorum fubriliffimorum & probofcidis analogo quodam olfa&us abfol- vi videtur, ut hac fagacitate, vel volatus fui vefligia ex hali- tibus in aére refiduis, vel eflluviorum fui alvearis difcrimen fine errore fentire poffint; fere uti elephanti probofcis pro nafo eft, & nafus pro manu &c. Variat conditio mellis pro floribus, unde ne&ar petitur, quorum przcipui funt echium, borago, verbafcum, ferpillum, thymus, tilia, fagopyrum, rosmarinus, aliique flores ne&tare gaudentes, dw & Jc fersacis 334 PHYSICAE PART.IV. SECT; II. CAP. II. & dulciodore. Sardinis quoque abfinzhium praebere fertur mel amaricans, ponticis aconitum &e. Aeanpitirio atteftan;ie.. Conf. Varroderevufl. L 3.c.16. Holtes apium funt moracille, hirun- dines, pavones, bufones, mures, crabrónes, vefpe, pediculi, apes fures, mellivorz, fumus &c, $. 341. Superíunt ex hac claffa formce fepedes, Juin, Qrecis, uvewmes, non minus, quam apis, /focialiter fub acer- vo acerofo quisquiliarum congeílo. & truncis: putridis cohabi- tantes. Ltipíis fquamula erecta thoraci abdominique inter- jeda, feminis & neutris aculeus recondirus obfolerus; eft ma- ribus X feminis duplex par.alarum, neutris nihil alarum, qui- bus ad functiones fuas obeundas. non indigent. « H«c fpado- num plcbecula fub nuptiis infervit nuptis, pera&tis vero puer- periis, expellit parentes, retentis liberis pro con(?rvatione fa. milie, que Lei (unt verba, cum Smammerdaminio & Ro. laudro conferenda. — Difcernit ZLzvzeus magnam, mediam, mi- nimam in fuas differenties 17. | Dantur rufa, atra, fufce, rubra; ia truncis facchariferis habitantes & fàccharivorze, item omnis generis cibaria dormeftica devorantes, dantur bidentes, fedentes, capiones, mofchum fpirantes, & fcctide. — Non tam expelii, quam mori dicuntur videntur mares & femina xolucres anicule, peracta fobolis procreatione, cujvs curam operarüs relinquere poffunt. Contra apes perennes futuro anno rurfus indigent communi matre, ideoque in gynacocra- tia vivere videntur, formica in democratia. Formice leones dicti foveolam in arena excavant fuperne latam, in quam fi iacurrit mufca &c. eam illico arena obruit & devo- rat. Hi vero fünt hemerobii. & in mufcas fceijdas abeunt. Aliz majores in cavernis fuis granorum acervos fibi con(iruunt, aiti J'irgilius L. 4. £Encid. cecinit: ac velut ingentem formice favris - |^ pE EBESTIIS INFERIORIBV S. 535 ' favris acervum cum populant hiemis memores, te&koque re- ponunt. ld nigrum campis agmem predamque per herbas conne&tunt colle anguíto, pars grandia tradunt obnixe fru- menta humeris &c. Salomone idem atteflante Prover? VT. 6-5 & 30, zy. Quod experiafitia etiam nunc docet, P/iziu; jam notavit; eff formicas arborum peíles L. 77. c. 28. & FL. Xl.c.3». Formice vermiculum gignunt fimilem ovis vere, communicantes laborem, ut apes. Semina arrofa condunt, ne rurfus in fruges exeant e terra. ... — Sepeliuntvr inter fe invicem fole preter hominem, &c. — Nutriuntur formicis ut 1 alias beftioke, ira prefertim grylli myrmecophagi & chamz- leontes, — Ceterum congerunt formicz in fuos nidorum acer- vos varias quoque refinas, oris dentibus, & varias ibi firuunt concamerationes; lisque alias infiítant & fedibus fuis ' expellunt. $342. ^ Hemiptera gerunt inflexum fub pectore roftellum, & Heniprero- alas füperiores femicartilagineas vel alteri fexui tantum, à £z rum genera. 2&0 rediguntur in g claffes. Que differunt partim pedibus, partim abdomine. Pedes vel omnes funt curforii, ut ciii; vel antici cheliferi, ut "epa s vel poftici faltatorii, duin róftellum capitis eft inflexura, ut cicad; vel dum eft pedtorale, üt in- fecto cPermer & cocco; vel poftici pilofi naratorii, ut zofo. Jea.. Abdomen vel eft bicornc, ut 422/; velfetofum, ut maribus. cocci; vel flexile, cui ale incumbunt, roftro obfo- leto fcu. obfcuro, ut t/r 5. $343. ; Cicada feridantes , ut Evyli, fid malit attvitis hlabeutur. Qus fab illis quadruplicet Y) hoBies eapité àntice protfa&o in veficar cosiszan. oblorigaqi. $^ 2) feliacece , "thoráte corapreffo riémbranaceo, 15? corpire mejore; téres ;: 3) erüciatse," thorace wtrrinque cornu. E De vermtcu- lo kermes. 336 PHYSICJE PART. IV. SECT. II. CAP, II. to, tres. 4).mazuifere undecim; 5) fpumantes , vel intra Ífpumam latitantes, duodecim, quarum | ultima aptera huc vix pertinet, nec nifi pulicis magnitudine pollet; 6) deflexa alis latera obvolventibus, octo. /Votoze&e antennae funt tho- race breviores, ala cruciato-complicate, antice coriacec, fpecies vero 3. JVepe ale fimiles notonectz funt & pedes 4 ambulatorii, cujus 7 habentur di(crete a LLzgeo. —— Cimiex apterus lectulorum &c. domefticusque huc non pertinet nifi fimilitudine corporis. Eft volucris vel (cutellatus fcutello lon- gitudine abdominis, octuplex; vel elytris fere totis coriaceis praeditus, triplex; vel membranaceus & valde depreffus, ut folium, quintuplex; velfpinofus, thorace utrinque fpina ar- mato decuplex; vel rotundatum, vigecuplex; vel feticornis qua apicem antennarum quadruplex; vel oblongus fedecu- plex. Z)rips antennis inflruitur, corpore lineari, abdomine furfum reflexili, alis dorfo incumbentibus anguítis, quadru- plex, in his primus pAyfapus , der Blafenflufs. De cicadis vid- P/iniur XI. 32. duo earum geuera faciens, minores mutas, & canentes (feu fritinnientes), mares habentes, femi- nis filentibus, acheras & rettigonias, quibus vefcuntur orien- tales & Parthi. A ftridulo folo dicuntur rauce queruleque. $. 344 Chermes (vel kermes) arabibus vermiculus transforman- dus gaudet antennis thorace pibbo longioribus, alis deflexis, pedibus filratoriis prodit ex larva vermicula fub folliculo pifi magnitudine adherente foliis ilicis aculeate enutrira. — Hac larva in galla ante transfiguratonem colligitur & aceto adíper- gitur, ne volucre erumpat ficcatain fole praebet grana kermes. Illex fimilis indice quoque crefcere fertur in Hifpania, Anglia & Germanie filyis baruthinis,. filefiacis, faxonicisque, augen- da propter hec grana tinctoria pulcram rubedinem kermefi- nam DE BESTIIS INTERIORIDVS. 337 mam exhibentia. Dividitur a L/7740 in 14 genera, propter plentas, in quibus reperitur, ut funt aira flexuofa, ulmus, ce- raftius vifcofuüs, pyrus, buxus, urtica diceca, berula alba, al- nus, quercus, abies, fàlix, fraxinus, acer, ficu carica. P-453:5. — Coccus (coccimella vulgo) nonnifi raro e larva gallae prodir abdomine poftice fetofo, cujus mafculis plerumque funt ale due erecte, femine aptere. — Ejus larva feu vermi- culus non multum diíTimilis cimici in variis novae Hifpanice ar- boribus, tardiflimi morus, colligitur ab Indis, ut transfera- tur in Tunam ficum, ubi non fit major lente, fucco fanguineo lacidiori plenus, fuétu ve(cens "Tuna h. e. opuntiae indice majoris fpinofe alias. fruticis nopel fructu fanguineo. Cum adolevere fumo füb arbore excitato eos obftupefaciunt, & linteis fübftratis calce obtectis, arborem ita concudunr, ut de- cidant, & radiis folaribus arefiant. Diftribuit coccos Lzzzeur in 17 varietates fpeciesve, a plantis, quibus enutriuntur, quae funt femper virentes hefperides, aonides (cujus & mas zprerus, huc vix referatur), quercus roboris, ilicisque; betula, car- pinus, ulmus, corylus, tilia, rufcus, (ubi tefta octo clypeo- lis inflar teftudinis cingitur, & octogona perforataque eft) falix, vitis, fcleranthi perennis radices (feu polygonum cocci- ferum), pilofella, phalaris, cratxgus, oxyacantha, cactus ps7. A vermiculo (727 ££25:1) eximio ob rubedinem paulo fanguinea- minorem, dictus & color infz&orius tin&oram eft vermiculus, Gallis vermeil & vermillon, Hifpanis bermejo & bermello, no- ílris vero- Kar/ff. ^ Paratur e pannis vertuiculis, addito alumine &c. carmninus (Carmin) pi&torum celor. 'Coceus no- tat granum rurfus rubedine excellens, hic prope fcarabzum lucidiffimo- colere fanguineo infiznem, fru&u opuntim (qui comeftus urinam parit fanguineam) exaltatum. ^ Hujus cocci mentio antiqua & frequens eft ini/facris v. c. Exo4. 2j, 4. &e. QFoif Pbyf. Tom. IF.) Uu & De apbidi- £u. 3538 PHYSICJE PART.-1V; SECT. 1], CAP. 1T. & Meffie nomen metaphoricum e(t P/z/m 22, 7... Color inde ortus dicitur coccinus, qui galatus vulgo fcarlatinus (Scharlacb) & coccineus, qui genuino eft fimilis, qualis eft, qui e cocco radicum fcleranthi obtinetur, & de quo proftat D. Breynii Hift. nat. cocci radicum tincforii, figuris nativo colore imbu- tis illu(trat, 4. 1731 fed confer mox fecuturam coccinellam, Brownii Jamaica dicit ca&ti coccinellam corpore rugofo alis de- ftiruram; cujus os vocat Linnaeus punctum fubulatum e medio pe&toris corporis tomentofi, antennas fubulatzs, corpore 3 breviores &c. | Si penitus alis deftituitur, hemipteris nequit fubeffe. Conf. Plinius L. 16. c. 8$. L. 9. c. 4t. & L. 24. c. 2. Deterioris commatis habentur vermes ad radices auricule mu- ris, & pimpinelle nafcentes..— His addo coccum Svecie arbuti vel uve uríi compreffum, qui nafcitur ad caulem arbuti, major eft polono & egregie tingit. $. 345. "phis (Blattlauff vel Neff?) fortitur eeftate vivos fcetus ex ovis auétumno pofius, cum fexus difcrimine carere videa- tur. Dantur aphides apterz, & alate ejusdem fpeciei; plerze- que duo cornicula poftica abdominis, gerunt quibus excernunt rorem melleum, ut formicarum deliciis, profpiciatur. —Lzz- 2&u; notat, earum fpecies difficulter diftingui, nec praeterit multorum opinionem lubricam, a copula parentum fecundas nafci nepres, proneptes, abneptesque. ]nterim ipíe eas di- gerit fecundum plantas, in quibus obfervantur in aphides 25: ribis, ulmi, paftinace, fambuci, rumicis, lychnidis, padi, rofe, tlie, braifice, craccae, laétuce, cirfii, cardui, tana- ceri, artemifie, abfinthii, jacez ,. cenraurece , betule albze, ro- boris, quercus corricum probofcide longitfima, pini filveftris, falicis, populi tremula & nigra, denique urtice, qua eft in- ter maximas hujus generis tota alba, obteéta velut fetis, fub- tus DE BESTIIS INFERIORIBVS. 339 tus vero lana alba, poftice valde obtufa, de qua dubitat, ma- gisnead aphides quam chermes accedat. Antea & ferratulee, «ucubali, nymphae & bratfice ftatuebat. Aphides duplici propagationis modo uti, Cel. Bonzetu: obferva- vit Ao. 1740 feq. in fua infecfologia gall. p. 550. feg. — Primo quidem dzprchzndit, unamquamque folam fine fexu & copu- latione cum alia usque ad 9 generaüones, & procul dubio plures. Deinde tamen detexit quoque fzxu praeditus, quz ta- inen etiam citra coitum fobolem procreant vivam, — curante calore veris & eílatis in. medium usque autumnum; poftea comparear, quibuscum cocant, & fub exirum. auctumni ex viviparis fiant ovipare. ^ Harum ea datur difi.rentia, ut vel mares fiat alai, femelle non; vel femine alate, nou mares, vel uierque fexus alis deftitutus. O/f. i. Qo repetit cum premiífis in confideratione corporum organicarum p. — 129. fé44... Que ibidem confirmautur. Lyoneti, Trembizj: & Gee- rii obfervatis. | Ova perhiemant, ut futuro vere aphides inde prodzant, poftquam viventes gelu ipfo ingruente inierieze. Quando autem p. 12. inde conjectar, coitum precipue ea de cau- fa fieri, ut fuppleatur defe&us nutrimenti, vel ut geminis ma- fculi fucco addatur ovo id, quod a mau ad fui perfectionem adquirere non potuit, merito hoc fimplicem vocat conjectu- ram, quz ne quidem in herbis obtinet quotannis pereuntibus. Nc fcio, an fatis recte dicantur infecta varia fexu. privata efie fatlongo tempore vitz fuc, v. c. miufcas, culices, papilio- nes &c. in flatu anieriori, cum non tam defit illis fexus, quam lateat in his, quibus ineffs dcbuit. — Quod & ipfe in fequea- übus contra Buffonium tuetur. — Aliud exemplum animalis vivipari pariter ac ovipari przbear polvpi pluviaüles. — Tvez bleji, ovipari demum cum morü proximi funt; fecundum caumurium, & Ju[faum. Uu 2 $. 346. 340 PHYSICJ PART. IV SECT. II. CAP, 15, $. 346. Coleoptero- Reflant coleoptera, Zze Hart- vel Horzfligler, deftinata ad xum divifo. vi&titandum mortuis corruptioni vicinis, que Lzzzeus in tres di- fpeícuit claffes abantennis h. e. pretenratu petitas. Sunreniman- tenne aliis clavate; aliis filiformes feu capillares; eliis fetacege, qua a noftratibus dici poffent Aeuw/Aürzler , Haarbürgler , Borft- bürzler. Nel per dichotomiam in clavatas & pilantes, que vel eapillares vel fetacez. Prime claffi feprem, fecunda fex; tertize duodecim affignat genera, quae nunc paucis erunt recénfenda, faltem indicanda. | Conferatur D. Szgz»art & Kólreuter in. Diff. de coleopteris, ubi 5 eorum ordines ftatuuntur, 1) elytris torum corpus tegentibus, eorumque genera 265 2) alas qui- dem fed partem rantum doríi tezéntibus, uti flaphylinus & forficula; 3) partem tantum alitum dorfique tegentibus, ut necydalis ; 4) elytris coadunatis, in tenebrione; 5) elytris diftantibus in meloe &c. — Antea Lzzzeus ipfe 22 eorum ge- nera habebat. $. 347. UIavate zuo- Clava antennarum eft extrorfüm craffior, vel fubtilius, zuplices fint. vel notabilius. Priores dicuntur antenne fubclavete, pofte- riores clavate. ^ Subclavate vel capiti infident, ut trunca- te, & palpi femicordate in cocezzella; vel ut fübtiliformes in caffida, vel roftro corneo infident in curcezs/oze. — Clavatae gaudent clava folida vuleari, uti /7/p225 vel capitata, ut Aere; vel fiffili farabeorum; velperfoliata, ut Zermeffet; velcapi- te poflice attenuato, ut affe/aPus, Plinio L. 29. c. 4. minima locuftarum. Caflida idem eft ac caffis vel galea; dermeflcs eft vermis pelles confumens; hiítor notat ludionem feu hypocritam, filpha, a filphio h. e. laferpiiio di&a, vulgo eft blatta, fene&tu- tem exuens. $. 348. DE BESTIIS INFERÍORIBVS. 341 $. 3480 Coccinelle, vulgo Kari eft corpus hemifphari- De ccceinel- cum , thorace elytrisque tmargiriatis, abdomen vero planum. /i; caffida 69 Crufte.elytre vel (ünt rubra, falrem flava, vel nigra. llla vel curcurioge, maculantur punctis nigris; uno pluribusve in Jzzz«&0 numero 20; velalbis, numero feptem. Nigra elytra macu- lantur punctis vel rubris, numero feptem; vel albidis, nu- méro 2, nempe pantherina; & tigrina. Hi vermes devo- rant aphides, liberando plantas a phihiriofi. — Caffderumi, Hehntráger , larve folia fubtus exedunt proprio fxpe ftercore fc obtegentes, earum caput füb thoracis clypeo plano eft re- conditum. Dantur virides, grifeze, pallidze, flavae, purpu- rez c. fpecies 18. Curculiozes, lYucbtfroffir , habept ra- ftrum corneum; füntque vel longiroftres, ») femoribus fim- plicibus fpecierum 33. B) Femoribus pofticis cratlis fàltato- ris, fpecierum 4, *j) femoribus dentatis fpecierum 18; vel brevirofires femoribus a) dentatis fpecierum 6, b) muticis Ípecierum 15. Curculiones vel garguliones, Zorzürmkr, vulgo accipiuntur pro vermibus frumentum, lentes, fabas exedentübus; hic multo latius ufürpari vel ex tot fpeciebus intellisi poteft. Comple&itur enim & habitantes in palmis, elliaria, falici- bus, foliis cerafi & pyri , epidermidem comedentes, in pino, quercu, rumice, lapatho &c. &c. obvios. $. 34g. Scarabeus, Afer, gaudet clavee capitulo fiflili, & ti- p, Jcarabae bia antice dentata, ejusque larvze vivunt tranquille füb terra, 25,5,,5,. f ac plerumque fimo delectantur & vefcuntur, naribus & odo- Jiülpba, bi- ratu déflitute, — Dantur fcarabzei inftru&ti thorace vel cornu- fere to, decem; vel inermi, fed capite cornuto 14; vel mutici ca- pite & thorace inermi 555 vel ore maxillis forcipatis, uti cer- Uu 3 vus Scarabei cirrir filt- f or mibus. 342 PHYSIGZE:bART. I V..SECT. IL, CAP. II. vus volans &c. fpecierum 6. .. Dermeffes, der Peltzfreffér, ha- bet capitulum clave perfoliatum articulis tribus crallioribus, thoracem convexum vix marginatum, caput vero condit íib thorace inflexum , uti pello, Jardarius, | (Speckfreffér). vefliarius &c. 31 fpecierum. — Her, der Gaukler, habet os forcipatum, caput intra corpus retractile, & antennarum capitulum foli- diufculum , imo articulo compreffo & decurvato, elytra vero corpore breviora. Cujus 4 dantur fpecies in arena & ftercore fere habitantes, pygiaus, unicolor, bimaculatus feu ater elytris poflice rubris, item elytris, bimaculatis, reliquis major. Dein //pba capite prominente, thorace planiufculo margina- to, habitans plerumque in putridis vegeralibus & animalibus, prabens fpecies 26, in quibus eft vefpz//o cadavera minora fe- peliens füb terra, eandem effodiendo, tefte G/eZitfcbio Cel. Denique aztelabus decuplex. UE T6 Filiformibus antennis. cou[picui fant [carabeei fequentes elytris totis: chryfomela, meloe, tenebrio, mordella & dimi- diatis, ftaphylinus, quibus Zizzzus adjunxit caffidam, ob fuas clavatas fere antennas ($. 348 ) praemiffam.. Scilicet c/ry/omeke plerumque corpus eft overum; zezé?riogi oblongum & caput ex(ertum, thorax marginatus; 77//0 thorax fubrotundus, ca- put gibbum inflexum, antenna corpore vel fextuplo longio- res; mordelle caput inflexum & bafis abdominis lamellis pree- dita; /Zaphyliuo elytra tantum dimidiata, alas tegentia funt, & | veficulae due fupra caudam ex(erenda. ^ C/ry/oriela habet an- tennas moniliformes, extrorfum craffiores, confumens folio- rum pulpam, relicto faepe fceleto, ob diverfas plantas 34 fpe- cierum, a quibus differunt faltatoriz, femoribus pofticis craf- fis 14, & corpore cylindrico pradite 12, irem corpore ob: longo, thorace anguíliore 17. — coe antennae. moniliformes articulo DE BESTIIS INFERIORIDVS, 513 articulo ultimo ovato, elytrisque mollibus & flexilibus difcerni- tur, ejusque larva foliis plantarum victitant, aque ac fcara- bai. Siale defunt, vel apteri funt fcarabzi, elytra brevia, corpus violaceum, vergi: 7jalis dicitur Profcarabeeus unicolor, fi fegmenta abdominis dorfalia rubra, bicolor. Si elytra alas tegunt longitudine corporis confueta, 6 habentur ejus fpecies, quorum floralis niger.vix pediculo major. | Mordelle elytra verfus apicem deorfum curvantur lamina lata ante femora ja- cet, & 5 funt fpecies. — Stapylizi antenna fünt moniliformes, & cauda fimplex duas exferit veficulas oblongas, larvae autem fubrerreftres humentia plerumque amant loca, abeuntes in fpecies 19, in quibus habitans in boleto pulice minor eft. Q2 eI. Coleoptera fetaceis antenna difcernuntur partim tho- 6,r;crorum race, partim elytris, partim pedibus, partim capite. Capite genera. intra thoracem retraéto noícitur Zupreffr, Stizuk Aüfer, maxil- lis ex(erris dentatisque & oculis prominulis czcizae/a, JVacbt- Jébiinmerer, vulgo Z'obangismürnmer. .. 'Fhorace lateribus mu- cronato callofis ceraz;Pyx , Holzkáfer, teretiufculo & elytris apice attenuatis Jepturza, Spitz[rhmüntzer, obcordato &.poftice truncero caralus y. Rofez - Káfer ;. mucrone thoracis e poro ab- dominis refiliente ,. dam dorfo imponitur, elater, Prafiffachel. Elytris flexilibus,' & abdomine lateribus plicato papillofo CAt- tharis, Spauifcbe Hicge; dimidiatis, tum cauda nuda, /bkáfer alisque nudis zecydalir, tum alis nudis & cauda forcipára forfi- cula, Ohrzurmkáfer; elytris. planis fere coriaceis,. cauda fu- pra bicorni //atta, Schaben, Lichtfcheuer ;. elytris alisque mem- branaceis deflexis & pedibus faltatoriis gryllus, Heimchen, Schreier ,, Grylle; .fed. pedibus pofticis ciliatis & natatoriis, dy- ticus, Schwimm. Walfzir. Küfer. | Poffent quoque dirimi in vulgares nitentes & noctilucos ; vel terreftres & aquaticos. Odore Coleoptera Jfetacea. 6 di- firibuuntur. Hemico- leoptera. 544 PHYSÍC/E PART. IV. SECT. 14. CAP. 1t. Odore etam horum fcarabeorum quidam difcernmntur, uti c& rambyx trerreílris nitens fragrantiffimus eft buprefles. fctidi; aquiticus eft dytifeus, cicindelula celater & cantharis noctu lucent, fed lucem fugiunt blattz, ceteri fere opacis; ri que nitentes. $. 352. Cicindela thorace rotundo marginato dantur virides, fub- rubra purpuraícentes, nigree, eneze nitide, 7 fpecierum, (ünt- que inf-&orum veloces quafi tigrides, larvae necdum comper- tc. — Ceranibyx antennis attenuatis, thorace gibbo fpinofo, ely- tris linearibus, gaudst fpinis laterum vel mobilibus 8, vel fixis & thorace rotundato mucronato, differens & antennis corpo- - re vel brevioribus vel lengioribus, vel qualibus, 25 ; vel tho- race inermi fuübcylindrico; vel inermi globofo depreffo, 15 fpecierum. Ejuslarvc ligna rodunt, perforant, penetrant- que, item herbaria ficca, aves ficcas, pelles &c. — Pupreffzr: antennis inftruitur longitudine thoracis, elytris vel faftigiaris, in quibus eiganrea corpore inaurato, 25 velverfus apicem fer- ràtis 6tuplex, in his & elytra auri igniti colore in apice pra- dita; vel integra undecim fpecierum. — Leptera thorace tere- tiufculo vel ovato 12, vel fübslobofo, elytris apice obtufis, 10 fpecierum. Canutbaris draco planiüfcato, clypeo vel fe: miorbiculato, antice rotundato femina aptera, noncuplex, in quibus no&iluca junipererorum, pyralis, lampyris, ignita, lucida, phofphorea &c. vel planiufculo fere quadrato la.- reribus marginatis 17 fpecier&m; vel téreriusculo, caes plex. Elateres a Linuao numerantur 24, fed latvie ipf fant incompert. $ 353- : Necydales cauda fimplici nondtim numerantur nifi 2 fpecie$, Scbzefero muíco- cerambyces di&e. ^ Forffcule pariter ' elytris dimidiatis, alis te&is, gaudent, fed cauda forcipata; tam * "€ bz BESTIIS INTERIORIDVS, 34$ tsm in larvarum flatu, ur vermes auriculares, ubi niteat, ut fericum & e»iles curfitant, quamrin flatu volucri, ubi fübrufi elytris apice albis, aut concoloribus gaudent. —Z/atze lucifugae capite apparent inclinato, thorace planiufzulo, orbiculato mar- ginatoque, pedibus curforiis, cum larvis fuis rodunt cibaria, coria, & veria putrida, celeri curfu fe fubtrahentes, funtque ipmzo noncuple. —Carabi elytra marginata füb larvee forma degunt intra ligna putrida, mufcos &c. volucres autem fünt in» fe&orum, larvarum inprimis leones, curfü feftinantes. Alii funt majores 9, inter quos habentur apteri atri elytris punctus, & alati varii, & maximus europaeus auro nitens, thorace cceru- leo elytris aureo viridibus, -flriis 15 crenaris; alii minores 22, nitentes, viridiffimi, cyanei, flavi, ccerulei &c. — GryZar, Honchen, a fono quibusdam plebejus Z/r/irke di&us, capite nutat, pslpos habet 4 ad raexillas, alas füperiores flexiles füb. membranaceos. Quando thorace eloàgato fuüblineari, pedi- bus veroanticis remeri(limis a caeteris a2uder, appellatur sazt;r, eft Liznzao decuplex; capiteconico, thorace longiore, antennis eafiformibus, ecrida, eaque duplex nafura & rurrita; thorace carinato, fed anrennis eo longioribus, Zu/z, fextuplex; cauda fetis duabus ac/eta 4plex, cujus princeps gry/Zotalpa, der Schrot- muri; cauda feminis enfifera, feifigogia, 17 ípecierum, in his verrucivorus; cauda fimplici locufla, Feufcbrecke 19 fpecies rum, quarum prima dicitur e/ephas íclava, thorace carinato integro, corpore viridi aptero reliquis omnibus mejor & pon- derofior, rudimentis alarum 2, nec 4, ut in pupis oryl'orur. Supereft 4jtifeus antennis variis, — pedibus fubmuticis natato- riis; isque vel antennis perfoliatis duplex; vel fetaceis decu- plex; velclavaris duplex. — Maribus dytifcorum plantze pedum anteriorum funr hemi(phericee, feminis elytra fzpius fulcata. Submonet Lizmesr Edit. X?*, larvas grylloram habitare fub tee» ra, pupas etiam excurrere, & cum pareatibus plantas vorare, (UFolfüi Pbyf. Tom.IF.) Xx dum 346 PHYSICA PART. IV. SECT. II. CAP. II. dum mares ftridenti mufica ferpant, — (Quem ftridorem for- fan edunt, ad alliciendum ad (e fexum femineum propter fo- bolis procreationem). — item fe gryllos cum blattis ordine na- turali hemipteris affignaturum effe, íi combinans chara&ter obtnererur. Exiítimarem id fieri propter hemipterorum in- dolem poffe, ceteris quamvis difcrepantibus notis. Selava edulis locufta nunc quoque eft. $. 354. Divifio apte- Impennia, grecis aptera, vel funt fopeZz, vel oZ- rerum. peda, velmultipeda. | Sepeda fex inflruuntur pedibus & tho- race a capite difcreto. Octipeda pedibus plerumque octo, fed capire cum thorace unito. Multipeda pedibus compluribus, - & thorace a capite difcrero parumper. | Sepedum Zzz;eus ha- bet genera 6, fi mutila vel mutilla computatur, cui feprimum adjunpam. ^ Odtipedym genera numerat fex; multipedum vero tantum genera tria. Hxc fupra diximus uniformia in- fecta; impennia autem feu pedara ranrum fünt omnia, nec p?uciora, quam hexapoda; fcolopendra tamen occurret non pedata folum, fed & pennigera. $. 355 Sepedum di- Sepeda vel ore diftinguuntur vel cauda. Ore quidem ferimen. ge- vel maxillis duabus predito, velaculeo exferendo feu aculea- ner ale. to, vel roftiato roftro inflexo. — Primum genus eft zerges, der Miniver,|" fecundum fpediculus, die Laus, tertium pulex, der Flob. — Cauda vero difcernuntur feracea, fetis exfertis, eut bifurca feu inflexa faliatrice. — Prius genus appellatur lepiswa, Scbeppeuer, pofterius podura, der Scomantzfuff , vel Svbuecflob. Lepifma alias corticem norat, e ruptis lamell;s conflatum, alias fquammofum , fquammamve. Vulgo quidem termes accipi pro vermiculo folet mufcarum, &c. fed & de abietis tarmite P'itruvius ufürpat. $. 356. DE BESTIIS INFERIORIBVS. — "547 $- .356. Lepisma obtinuit pedes curforios, palpos oris duos, Eorwn ex- & corpus fquamis imbricatum, caudam vero triplicem. | Datur p/licatio 6 vero faccharina fübargentea, habirans inter faccharum & utenfi- Ziverfitar lia; item nullis gaudens fquamis, mzjor podura, fed fimilis illi. /pecierum. Podura gaudet oculis duobus compofitis ex o&tonis; & cauda bifida faltatrice; eftque viridis, atra, fufca, nivalis, plumbea, aquatica, fimeluria &c. decuplex. — Mutzlle Lizseus tribuit corpus pubeícens, thoracem poftice rerufum, aculeum recon- ditum punéctorium, propter quem hic inter aptera locum for- tirur, eftque octuplex. —Zerzes pedibus gaudens curforiis & oculis duobus, habitat in locis umbrofis, fornices cylindricos, progrediendo inadificans; maxillis longis altiffime refiliens, nidos dadaleos finubus e (abulo in tophum ftruens, deftruens vero utenfilia indie, domos, naves, veftimenta, cibaria, & fingula ex animalibus & vezetalibus profecta, folam relinquens fuperficiem integram, & calce viva coércendus. ^ Aliis ran- tum breviifima funt maxille, aut & caput corneum, abdo- men oblongum, pzl//jtorius, fepes, (altem femina, inftar horologii, frequens in domibgs, invifus veflibus, herbariis, infe&orum mufeis; denique fatidicus abdomine ovato. Vul- go pediculus feftucarum lignearum, & mortifagii, 7oZtez- Uhr. Pediculus pedibus ambulatoriis, oculis duobus, anten- nis longitudine thoracis, abdomine depreffo; parafitus mam- malium & svium plurimus, fecundum quae differt, paro quo- que &api proprius; quorum 39 difcrevit Zzzzeus. — Pulex denique pedibus falatoriis, oculis 2. abdomine compreffo; larva apoda, cauda bifurca, nente; pupa pedata immobili, in coiru mas füb femina illi jungitur, afinis coleopteris. Alter irritans & probofcide fugens, alter pezetrazs cutem pedes homi- num intrans, ibi ova deponens, unde cacoethes fxpe mors. Pediculorum ovvla z/f?,. lendes appellantur: quo no- mine & alia fimilia venire poflent. His nunc addo czzzcem Xx fceten- - 0; peat £enerás 348 PHYSICJE PART. IV. SECT. II, CAP. II. fcetentem apterum 'domefticum fiepius fenectam exuentem, fanguinis humani appetentiffimum, ideoque permoleftum in- eolis & difficulter domandum, atque ob ingentem fecundita- tem vix exftirpandum. — 1s Ziz7:00 dicitur ledtularius, & in Europa ante epocham falutarem vix vifus, & tefte Sezz/a// in Tveatife af buggs Lond.1750. in Anglia vix ante unum feculum. Pellitur, inquit Lizzeur, carbonum nidore, oleo terebinthinze accenfo, menthaarvenfi, lepidio ruderali, myrica, geranio robertiano, agarico mufcario, cimicifuga aCtza, medufa & cimice perforato, qui eft inter feticornes primus, roftro ar- cuato, antennis apice capillaceis, corpore oblongo fubvillofo fufto, vulgo cimex flercorarius, vel mufca cimiciformis, cujus larva horrida confumit cimices le&torum. — Ex parte huc referre poffes ezcade [pumaztes (eu fpumariae aptera atre ely- tris abbreviatis, pulice haud mejores, larvas ramis foliisve plantarum variarum & arborum, frequenter falicis viminaiis infidentes, ano evacuantes numerofzs veficulas, ut inira illam fpumam lateant; dum rnajores intra terram occulrantur usque dum in volatilia transeant, qua duabus lamellis füb abdomine mafcularum in arboribus ftrident. — De murilla ipfe Lzzzeus fcribit p. 92. Syffem. X. Ed. genus dubium huc retuli ob. fa- ciem & aculeum ani punélorium, quamvis alis deflituitur quivis ejus fexus. — Ideoque & apteris fepedibus nomen ejus fubjecit. | $ 357 Odtipedes digeruntur in pedatos tàntum, & infuper chelis donatos, ideoque velut decempedes. — Octipedz oculis 2 remotis dicuntur 2car;; oculis 2. propinquis & 2 remotis phalazgía; oculis o&o arazée; oculis 2 proximis tefle innatis, quafi z:0zotz/4. ^ Chelis urentes. vel eaudent cauda inermi, émutvi; velarmata, jfeorpiozesW. — Conf. Car. Cleri? Smenska Spzudlar, feu aranei füecici. Stockholm 1759 ed. 6o fpecies vivis Col, Pict. quos habet atrios X aquaricos; illos vel retia- rios DE BESTIIS INFERIORIBVS. 349 rios verticales, irreculares ceu ftannos & textores pedibus, roflro &c. vel faltatores adíüetim pradantes, partim lupos, partim phalangia, partim cancriformes. $. 558. "carus oculos 2. habet ad latera capitis, tentaculaque Simgula- de- 2 , articulata pediformia habirans partim in animaüibus & in- Modum fedis, ut fanguifügus vix extrahendus, partim in plantis, tilia & éifri- fiepe telam ducens filis paralielis, quibus plante folia fuffocat, Puwstur. partim in farina inter firones etiam fcabiei &c.; partim in aquis dulcibus, & gaudent fertilitate immen(fa, plurium calami- tatum cau(a. Lizzeu: eorum recitat fere 30 fpecies. — P/a- laggium oculos 2 verticis contiguos, & 2 laterales, frontem antennis pedi aut cheliformibus, abdomen rotundatum muti. cum eít fortitum, complectens opilionem abdomine ovato, caudatum abdomine mucronato chelis ramofis, reniformem thorace feu Zromzii tarantulam fufcam majorem, p dibus an- terioribus fere cheliformibus, cancroidem, antennis chelifor- mibus, fzorpioidem chelisantennarum ovatis, morf: venenarum. "rauca ore rerinaculis feu unguibus veluti duobus, palpis duo- bus articulatis, mafculis genitalibus, ano papillis textoriis gaudet, quibus reticula net & fila pro captandis rmuftis, culici- bus &c. Non tamen omnes telas ducunt, (2d omnes infectis pafcuntur, rapina vivunt, & penem in palpis gerunt, Species variant etate, fepe & (exu, Cler&ius de araueis Svecicis Holm, 1757. ultra 60 habet, in his & tarantulas & aquaticas; centonem ad vafis latera atterentes, qui aquam non transmittit, fub quo ovarecondunt fepe 40. Ligzeus 39. mmouoctdus feu unoculus apparens pedibus natatoriis, crufta te£tus, noncuplex eft Lzz- 7:80, et in illis apzs cauda bifeta, & pauex rutilur cauda inflexa, in aquis quandoque tam copiofus, ut fanzuinea videatur &c. Scorpio nactus oculos 4 ad utrumque thoracis latus & 2 in ter- go, palpos duos cheliformes, caudam longam articulatam ter- minatam mucrone arcuato & pectines duos fubtus inter pectus XX 4 & De cancro. 3509 PHYS$ICIX:PARTS LV, SECT. LI QAP. Io & abdomen quintupücem in Lizz«o habet differentiam petitam a pectinum denticulis, (nempe biaurum, afrum, americum, eu- ropcum & auítcalem). $. 559. Cancro pedes funt octo, prater 2 manus chelatas, oculi 2 diftantes peduaculati, mobiles, palpi 2 magni cheliferi; fene- Ba vero crufle quotannis labcriofe exuitur. Genera vero duo 1. /racóyuri z) thorace lavi lateribus integro, fpecierum 85; B) thorace levi lateribus incifo fpecierum 10, y) thorace hirto fpecierum 5; 2) thorace füpra fpinofo fpecierum 8; €) thorace inzquali fpecierum 85 2. 7acrourz a) parafitici in- tra teftas conchacum, | cauda (eracea aphylla, | Berzbardus & Diogenes, iie cheus icone levibus, finittra majore; hic cheiis muricaüs, cauda fübnuda molli, dura majore ;. b) tho- race levi, inter quos funt gazimurus, marinus, aflacus, carci- mus, pewcaceus, [guilla & crangoz; c) thorace ingquali, ut carabus xnarinus chelis latiffimis cordatis anzice ciliatze, & anten- nis ciliaris, cauda articulis 3. utrinque foliatis, exremo articulo parvo ovato, & cazcbarus thorace rugofo ovali, manibus com- preifis margine fpinofis. d) Thorace aculeato, uti pz/ofuy chelis quoque angulatis hifpidis, & Vorzegzcus manibus pris- maticis angulis fpinofis; e) manibus (chelis) adactylis, thora- ce oblongo, nempe Zomarus thorace antrorfum aculeato, & ardus, thorace fübaculeato hirto. g) 7444&y/i tefta thoracis brevitfima, nectotum tezente, quorum duo zzazts & /cylla- ru$ ob thoracem lorica deftitutum & fingularem corporis ftru- &uram facile novum genus a cancris recedens conftituant, ipfo monenre Lizzeo. Manti enim funt manus compreffze falcarae ferrateque, thoracis tefta membranacea, pedes utrin- que tres, daétyli fub abdomine 3 parium, antenne trifidee, laminá ad ovulos ocata; fcyllaro feu mirabii manus ventricofze rectz angulofz introrfüm cridentales, tefta latere poftico emar- ginata, mucronum par pone pedes, reliqui funt pu/ex feu pe- di- DE BESTIIS INFERIORIBDVS. 551 diculus fluviatilis vel aquaticus fpinis in cauda bifidis; /ocz/7z fimilis maritima ; fülinus cauda fübulata, pedibus 1o patentibus quafi pinnatis, corpore pediculo mzjori, oculis lateralibus, pe- dunculatis, antennis fetaceis, cauda filiformi fubiulata longitu- dine corporis; & fZagza/is cauda cylindrica bifida, apus pifci- formis S.ha'ffzri. Chelas aftacis, gammaris, cancris renafci antea dubium vide- batur, jam experientia eft comprobatum, | gammaros appre- henfam ab alio animali chelam, nec extricabilem, fponte vel- ut abjicere, ne toti fit pereundum. Alii dimicantes ince fe eftu venereo privantur chela ab hofte haud dimittenda. — Piznot/e- rer tefta membranacea, punclis lateralibus ternis manibus acu- minatis, digiüs incurvis, dicuntur conche pafcentes, pro cuftode habentes pinnophylacem adverfus fepias 47;[f, II. 24. v. i. & Plinius 1X. 31. 42. Qui inter macrouros Norwegicus vocatur, ab aliis dicitur aflacus litteratus, ejus chele funt lon- gilhme, quadrangule. In meo exemplo video fex pedes priores cheliformes, caudam velu: charateribus maculatam, preter duo longa tentacula 4 minore, & 2 lamillares penni- formes. Brachyurorum caudas vidi fub ventrem reflexas & velut ei adnatas. E pagurorum chelis paratas vidi fat magnas thecas pulveris flernutatorii, $. 7560. Multipedum tria habentur in Zzzzeo genera: omi, De multipe- corpore ovato; /co/opezdre corpore depreffo f2u lineari, & diburonifcir, juli corpore fübcylindrico. ^ Ozifez, latine afelli , noftris Kc/- fcolopendrir lerzürmer, AMauerfuue, Holtzwendel, 14 gaudent pedibus, c/c corpore cruftato, antennis fetaceis, dividi poflunt in terreftres & aquaticos 9, quorum Zzzzets undecim erarrat fpecies, qua- rum ultima vocatur armadillo, fib lapidibus habitans, & pedes 14 numero füperens. Seopeudrd Pfablwürmtr, corpore depreffo tot pedum paria utrinque habent, quot funt corpo- TiS 553 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. II. ris fegmenta, palpis 2 articuiatis. Pedum paria a dodecade ad 125 & ultra excurrunt feu augentur, & a Lzzzeo 9 fpecies enumerantur; antenne vero articuli usque ad 14. terre- fires pleraeque, una marina. Cui tamen addenda eft. fàbfüpi- nea rubra parvaque. Sed que in his co/eoptrata vocatur, ely- tro fimplici, velut e 2 coalito alas anguftss tezente, pedibus fpinofis longitudine fere corporis, & phofphorea noctu inflar lampyridis in navea, in medio mari decidua, vix quia itidem alata videtur, huc pertinet, nifi & electrica in tenebris lucens ejusdem eft conditionis, | Zu/lir, Erdmürmer, corpus eft fub fingulis fegmentis duo pedum paria habens, antennas monili- formes, & palpos duosarticulatos. Numerus pedum incipit a 20 paribus & pergit ad 134. nifi plures, cujus in Zzzz«o 7. afferuntur fpecies jam obíervatee tecre(tres, Per deducta ha&tenus patet, 'Theriologiam primam conünere Phytozoologiam, zoopbytologiam & Entomologiam. | Pater quo- que, illam compleGi beflias minores ceteris, modo ab ex- traordinariis $. 294. & 317. in not. recedatur, que inter re- liquas evanefeunt, necfats explorate funt. Per $. 325, vi- debatur & ichrbyolozía ad hoc caput effe referenda. Sed pro- lixitas przccedentis tra&tationis, & dubia adhuc auditus pifcium natura fuadet, ut eam in medio relinquamus, iraque ea ordiamur "Fheriologiam fecundam, perfc&tioram vel fuperioris ordinis beftiarum indolera fumrnatim enucleaturum. Ea igitur conti- nebit preter aquarilium majorum ichtyologiam, avium quo- que doctrinam, quam Ozitbologiam Phylici dicunt, & majo- rum terreílrium animalium Explicetionem, quam Pezozoologiam vel Pezologism vocare liceat, quia /triffotz/er animantes terre- Ílres pedatas feu pedites vocat zeQ» (ow vel men vue "yc. Beflie (& 233.) 4 fere & 5 fenfibus przditze Zrifloreli dicun- tur perfectiores, WA COO SU SECTIO- EOD 4 MR Cd 353 BENESUECCUTUESJUVPUN X78 TI LEE. 5 esLli DE THERIOLOGIA SECUNDA, . BESTIARUM PERFECTIORUM SCIENTIAM COMPLEXA. S A I. nimal aquatile dicimus mefozoo perfectius non nifi in Quid [int aqua nafceas degensque. —Drevius quoque aguatzle aquatilia dicitur, grace evvogov, ez JV'affiv - Ther, vel hydro- oon, beftia conílanter in aqua victitans, necjextra eam durabilis: — Major perfectio liquet ex cerebro, quo mefo- zoa deítituuntur, uti ex infe&orum anatomia patet. — Alio no- mine quoque dici poflunt ;s7fes nempe animantes, vel za- Lütilia, fubaudi animalia. Nec male de&iniuntur aquatilia per animalia natatilia, modo pramitatur, nare, & natare (fre- quentiam actus infinuando), e(ie in aqua fponte fua fe per omnem vitam movere; & natatile, quod habitu -nandi con- nato 2audet. Ducem in his fequimur Zriflotelem L. I. Hift. animal. c. 1. & Ci- ceronem , Tufcul. Quafi. L. V. c. 13. Facilius in beftiis, quod his fenfus a natura. eft datus, vis ipfius nature perfpici poreft. Namque alias beftias n2ntes aquarum incolas effe voluit; alias volucres ccelo frui libero, ferpentes quasdam , quasdam effe gradientes, earum ipfarum parrim folivagas, partim congre- gatas, immanes alias, quasdam autem cicures, nonnullas ab- ditas terraque te£tas cet. Plura de his attulit L. II. de Nat. Deor. c. 47. fe44. ubi inter alia ait: eft etiam admiratio non- nulla in beítiis aquatilibus, — P/iziur fimpliciter aquatilium no- mine non absque ratione etiam conchas, echinos, poly pos &c. (JFolfá Pbyf. Tom. IP.) Xy com- Que fnt fumma. eo- vum. gene- fa? 354 FHYSICJ£ PART. IV. SECT. II. CAP, III. comprehendit, L. IX. c. i2. & c. 8. 52. féq. que animaiia, quia fupra funt tra&ata, e noftra definitione exulant, cum illi aquatilia fint, quecunque aquam incolant animalia, $6. 7362. Aquatilia alia. refpirant fpongiofis pulmonibus, àlia branchiis h. e. multis lamellis quafi pennatule fed prope car- neis, cartilagini affixis, aquam hauftam dividendo & ope calo- ris aérem inde eliciendo, poftea ejiGendo. Que intus pul- monibus gaudent, in capite fpiracula (fiftulas) habent narium loco, ad pulmonem pertingentia. Quee branchiis pectinatis anhelitum reddunr, partim a capitis aut thoracis latere inflru- menta habent, aérem ex aqua etiam fecernentia, alias vero ore haurientia. Si enim per hiemem aqua glacie craffa eft ob- ducta, ubi lacunae in illa exciduntur, vel rimis hiat, eo ca- prandi aéris caufa adnatant, vel fub glacie diuturna in'aqua pauca fuffocati emoriuntur, experientia magiflra pifcatorum: prafertim. Priora Linweur nuper ad mammalia retulit, & a pifcibus, qui- bus ea antea fubjecerat, fegregavit, quia preter morem pifcium pullos fuos mammarum /acfe alunt, ideoque ab eo pifces nunc flritius accipiuntur. — P/imius L.g. c. 19. pifces aquam ore acceptam branchiis remittunt. Branchias ARondeletiur velut pilos (alii radios pectiniformes) ordi- ne difpofitos femicirculo offzo infixos, utrinque cor refpicientes dicit. — Zrtedus, illas non folum vafa fanguinem ad branchias deferentia, verum & referentia (arterias tantum) effe ait. Lin- tt4u5 cas extus Ípirantes comprimi, radio arcuato offco adna- ras & radiis liberis pectinaras effe, aperturas vero in os hia- reícifiit. Nemo accuratius de branchiis egit, quam er- «eius pater, in aCtis Ac, Sc. Parif. 1699 & 1701. Unde de Steinwehr in germanicam linguam traustulit 'T'om. I. veríionis; & DE BESTIIS PERFECTIORIDYS. 355 & excerpta dedit Cel, Richter in Icbrhyotheologia p. 66. fea. Sunt ibi (terno nexe coftule mobiles, e duabus cartilaginibus confílantes, priori velut fextante Circuli, pofteriori veluti S; convexa pars canaliculo cavatur, quelibet lamella falciformis fu(linet 135 pinnulas, itaque 16 fummam 8640 conficiunt utriculos. Motui harum coftularum ferviunt 46 mufculi, $ dilatantes 16 contrahentes, 6 ampliant arcuum extrema, 12 ea coar&tant & íternum deprimunt, quod 4 attollunt, con- junctim a&rem ex aqua haufíta eliciunt, & cff. cum expellunt. Operculum duo mufculi aperiunt, tres claudunt ope cutis operculo agnate &c. — Ad refpirandum faciunt officula 4386, mufculi 96. — Arterie auricularum precipue funt 8, earum ramuli 4320, totidemque venule, valvis deftitute, quibus arteriz gaudent. | $. 363. Pifcium nomini duplex refpondet fignificatus, letior 054 fnt nempe &anguftior. Latiori fenfu pifces funt animantes (beftia-) pifces? aquarum incole (G. 361.. Stri&tiori fenfu funt aguatzlia bran- cbiata b. e. branchbüs vefpirantia, vel aquatilia fguamofa. — Cutis enim plerumque fquamis eft imbricata feu tecta, qua fquame funt lamelle elaftice , prope cornea vel unguicularis indolis, & admodum arcte fibi invicem incumbunt, fere more tegula- rum tectum a noxa pluvia defendentium. | Non damnamus generalem fignificatum, quem multa gentes etiam ad cete ad- hibent, ut dicant beluas marinas, /Z4lf5e &c. Quia vero nomen aquatilium eam notionem defignat; praflabit pifcium nomen ftrictius hic adhibere. Kleinio pifces dicuntur animalia apoda pinnis natantia; ubi mo- .. metíicexcludi ferpentes, pinnis carentes; cancros & aífacos pedatos, cochleas & conchas, nec non amphibia. — Ubi du- bium eft, num pinnis natent, quas tantum ad zquilibrium fervandum conducere alii ftatuunt, quia non deprehenduntur Yy 2 remi- Parte: pi- 356 PHYSICJE PART. IV. SECT. II. CAP. III, remigio pinnarum, fed cauda potius aquam verberare. — Lis- ne; vero pinnis fe movere pifces fatetur, dem caudalibus propelluntur, dorfali & anali tanquam gubernaculo fe regunt, pe&oralibus vel lateralibus, uti alis attolluntur, ventralibus tan- quam pedibus infiftuut. Sunt enim Lizzao p. 239. pifces (a ce- tis fcjuncti) aquei elementi mui furdique branchiis liberis re- Ípirantes, natantes pinnis radiatis, vefliti fquamis (lamellis) carülagineis. Quia branchie non eque in fenfus noftros incur- runt quain plerorumque fquamz, preftat pifces finire aquarilia Íquamea, ovipara. 9. 364. Striclius di&ti pzfces izffruuntur trunco£? pimuis. Trua- féium exter- u$ conflat ex capite, thorace €? abdomine. In capite depreffo 54. vel compreffo dantur 2 oculi nudi membrana nictitante, pupil- la globofa, os & labia, lingua, maxillee incumbentes, fepe den- tes, nares pertufze fepe geminate vix prominentes, cirri fili- formes molliufculi labiis interdum inferti, branchiarum ple- rumque aperture & opercula, aures nulle norabiles. — Trun- ci pectus & abdomen tenui lorica fquamarum veftirur, aut & muco obdacitur, fab quibus caro & pinguedo pifcium contine- tur, fi qua gaudent. —Squame plerisque funt cartilacinez, rarius cilia nonnullis offee, ut exiimie loricatus appa- reat. Verfus caudam truncus in omnibus diminuitur & angu- for fi. Anus abdomen terminans fübrus, communis eft in- teftinis, veficee & genitalibus. — Pzzze conflant ex radiis car- tilagineis & membranis expandendis, & vel funt dorfàles 1. 2. vel 3; vel pectorales binz ad latera thoracis oppofite fibi utrinque; vel ventrales, abdomini fübtus annexe itidem bi- ne; vel poftice pone anum fübtus verfus caudam; . vel termi- nales in cauda fitu perpendiculares, aliis integra, aliis bifur- ce. Sunt, qui fpinis variis armantur in pinnis, capite, trunco, aut fcabritie cutis. $.365. DE BESTIIS PERFECTIÓRITPVS, 357 9. 565. Intus in capite datur cerebrum, dantur muftuli, ner- p;,;;; is. vi optici & reliqui fenforii, offa cranii, maxillae, dentium, & ;;,;, varia alia, inter qua Kleinius quaedam auditui autumat infervi- re, datur & initium fpina dorfàlis ejusque medulle. In trunci thorace cor uniloculare unica auricula intra füum pericardium, cum vafis fanguiferis annexis, & diaphragmate, in nonnullis & latentes branchie. | In abdomine ventriculus cum vifceri- bus, hepate, vefica fellea, liene, renibus, pancreate, inteftinis, veficula aérea, urinalis, feminalis feu ovarii, feu lactium, nul- lis peculiaribus genitalibus pene vel vulva, ova fine albumnine. Truncum totum pervadit fpina dorfi medullam cum afüixis erectis oífliculis aliisque & coftalibus, quibus mufculi torofi affiguntur affirmanrurque, & e medulla proficifcenres nervuli fenforii quaquaverfus in trunco & pinnis diffufi. $. 366. Locus vel domcium € elementum pifcium eff aqua, Pifcium. ba- eaque vel marina feu falfa & amara, vel dulcis partim lacuftris, /;;a:;0 €? partim fluvialis. — /z 2//zs zafcuztur , adolefeunt €7 fobolem pro generatie, pagant uumerofam ,, variis finibus ufibusque deftinatam. — Victi- tant & aluntur pro diverfa indole fua muco, infectis, vermi- bus, cadaveribus, pifciculis, plantis, & viciflim alunt alios per fe, fuosve fetus, ova, lactes & cadavera. | Nec homines tantum nutriunt & juvant vario ufu fuo in economia, pifca- tura praefertim, mechanica & medicina, fed & varie oblectant documentis diving fàpientie in mira fua & multiplici ftructura, effentia, natura, moribus & migrationibus. Marini plerique litora adeunt pro deponendis in arena & excludendis in cali- diori aqua ovis ; aliorum pelagicorum ova natant in aquis ejus- dem caloris caufa. ^ Quomodo vero omnium generatio fiat, necdum fatis eft exploratum. — Alii coéunt àmmiflis genitali- Yy 3 bus n pifcium auditu. 358 PHYSICIE PART. IV. SECT. II. CAP. IIl. bus; aliis fortailis affrictis ad fe invicem illis femen mafculi- num communicatur cum ovis impregnandis; ab aliis ova emif- fà à femina ab infequente mare, adíperfo femine fuo, fecundan: tur. P/izius LX. c. jt. : $. 367. De auditu pifcium adbuc fub. judice lig eff..— Affrmat eum A/ezzius in DME. de. pifcium auditu, nitens non tantum ar- guinentis zZriotelis, Plimü, Lib. 9. c. 3. & X. c. 7o. ubi in pifcinis Cazfaris ad nomen fingulos venire narrat. Plura ha- bec eina S. 9. 1e. ZRElami, Raji, Severigi, Boylei &c. fed & recentiori experientia paflim obvia, pifces in pifcinis adfuefieri ad editos fonos quosdam fcntiendos & congreeari, ad cibum aqua immiffum occupandum. Quia Cafferius & Severinus jam in nonnullis foramina & oilicu'a pro organis auditoriis vendita- rant, ipfe in plurium officula fimilia detegenda & depingenda incubuit; nihilominus etfi quoque pifces ejulantes lamias, -& cobitides flüviatiles non omnino infonos citat, non vult cum quoquam ea de relitigare. — Zdr£edus autem, Liuzenr, aliique diferte negant, pifces gaudere palpebris, auribus, auriculisve, porius eos efle muros furdosque, nec atheris fonum audire (qua funt Lizzai verba) licet aéris tremorem fentiant obfcure. 'Tremorem corporis elaftici, cujusmodi in pifcium officulis & fqvamis dan:ur, teétu percipi poffe, vix quisquam in dubium vocabit. — Diffjzguendum puto. zuter auditum qualemcunque, quo gaudeant & pezfecfiorei, quo careant. Ciccro Q. Hortenfium jecofe vocat Tritonem , quia pifces in vil- la fua prope Neapolim adfuefecerat, — ut advocati accede- rent, & ex ejus manu. cibum caperent L. II. «d 4ttiíc, Ep. g. Poflerius & ex parte prius fieri potuit, ope vifus, quando ab iplis pozmit videri. In illis vero exemplis, ubi fonitum cam- pane &c. edeus videri non potuit, tremor acris pertingens in offa pifis, is ita percipi taftu potuit, uti a ccco dies, pref DE BESTIIS PERFECTIORIDVS. »$9 preffione cutis a furdo & muto tremor dari corporis dentibus vel cranio impofiti ceu tremor fui corporis. — Quare & de na- ribus quorundam pifcium dubius eft Lizzau: f. 12. EJ. decime fcribens de fenfibus pifcium, lingua, nares? oculi, non aures. Organa enim narium pariter nondum fünt indubia, faltem aperte in plerisque non exftant, & vifus fupplere poteft in aqua id, quod nos odoratui tribueremus. — In quibusdam tamen ca- pitis foramina nares pertufas videri pofle largitur ($. 364 ). Hi forent mefozois perfc&liores, illi nondum. — Decidat rem ulterior perfcrutatio, $9. 368. Ur pifces funt aquatilia fquamofa, | irem ovipara & branchiisrefpirantia: ita ingentia aquatz/za viczpara, item zagt- malia, maribus €7 auribus ac. cortice predita , non funt ftriéte dicli pifces, ideoque alia nomine olim fuerunt appellanda, & Lium&o cete vocantur, item pinnata mammalia. —/ezius de pifcibus per pulmones fpirantibus mavult eos dicere p^yfeteres h. e. flatores, quia per fiftulam in fummo capite iz;petu ingenti aquam ejiciunt, utifonsfaüens. De his fuo loco plura. 9. 369. Dividi pz/cer ratioze elemezti fui confüeverunt in zmua- rigos & fhrviatiles, qui comprehendunt omnes dulcis aque piíces in ffaenis, lacubus, pifcinis, rivis, vivariis &c. degen- tes. Marini rurfas in pelagios h. e. in oceano profundo de- gentes, & (emipelagios vel füb!imiores in maribus &c. copio- fioris a&ris indigos, veficarios, propius a füperficie degentes, pro aére captando. Ratione figure corporum in plazos, cvjus- modi funt rhombi folez & paífferes, & /ozgos, ut murena & conger. Vid. P/zzus L. IX. c. zo. Ratione branchiarum in fimplici, duplici, maltiplici branchia gaudentes. . P/;z. i/id. c.i; Ratione modi vivendi in folitarios & gregales; ratione motus De cetir. Pifces mari- ni € fluvia- tiles € c. Artedi &8 Kleinii di- vifo pifcium. 560 PHYSICA PART.IV. SEC T. II. CAP, III motus extra aquam in exfultantes & evolantes aliquamdiu; a tempore natationis in diurnos X nocturnos. Ratione tegu- mentornm aquatilia P/zzus dirimit in recta corio nudo vel pi- lofo, cortice, filicea tefta, crufta fpinofa, afpera cute, fqua- mis &c. L.ZX. c.12. De Ruviatilibus dicetur pofthzc. Preter- €o divifionem in cetaceos, cartilagineos & fpinofos. $. 370. -drtcdiss Celeb. pifces diflribuit in ffizofor, graece acanthopterygios, & zzerzers, grece malacopterygios, oper- culum branchioftegum fecutus. Monet vero fingularis ejus amicus Lizzeu deferuiffe eum non femel in bivio conflituram iftam divifionem. — Quare ZJezzius branchiales digeffit in gau- dentes Zranuchiis in capite, loco aurium €. poue caput. — Liceret illos dicere pifces auriculares feu capztees, hos pe&oraler, KopfAifcbe, & Bruflfifchbe feu Obvkisferer & Bruffkicferer. - Quia branchiz pifcibus pulmonum vice funt ad imbibendasm & evo- mendam aquam, branchie etiam dividi folent in occuizas feu delitefcentes in cute & apertas offeis plerumque operculis no- tabiles. Qua de re auriculares pifces erunt apertis branchiis; pectorales occuitis praditi. lllos grece dixit A/czzws bran- chendelos, hos branchaporyphos. Hi vel fun: laterales, tum pinnati fpiraculo five unico, five quino, tum apennes, fpira- culo uno aut fepteno; vel thoracales fpiraculis pronis fub pe- étore quinis. Silurusin medio pofitus, vel apertis, vel oc- cultis gaudet branchiis. llli vel ordinaria corporis forma fe- cundum pinnas dorídles; vel extraordinaria corporis figura v. c. fübcylindrica oblonga capite & ore iníolitis vel trunci planitie infolita & oculorum fitu, vel lorica trunci armisque, vel adherendi organo in fterno aut capite, diftribuuntur. Vid. Hifi. pijc. uat. Kleiniane mius 3 — s. $. 371. DE. BESTIIS-PERFECTIORIPBV8, 361. 9b ^ .d t o3 371. i uLinneur -antea viec pifces in plegiuros, chon- Lise; pi- dropterygios, branchioftegos, acanthopterygios & mala- fium. dii- copterygios; poftea nuper ab illis fegregravit mammales & fio im clafes, reliquos, uti fcribit, a pedibus anre alas, fub alis & pone alas fitis digeffit in 2 caffes. In quarum prima continentur, quorum apertura branchiarum inflructa eft cperculis cffeis pinnaque branchiali; in fecunda, quorum eadem deflitura illis eft integumentis. Hos vocat Zrazelioffegos ; illis generale no- inen non dedit, poflent forre. dici Zrazc/zafpifferes ,, quia eo- rum branchiz afpide offza muniuntur.. Vel hi operculati, illi inoperri, branchiales;. aut piízes offe peltati (brevius peltafte? ; ' hiloricati, .a loro dici poffunr, quia cute tantum branchias claudunt — Peltaftarum propter pinnas ventrales, fi nulle (unt, vocat apodes; fi funt ante pinnas pectorales, jugulares, fi fub ilis, zAaracicos , fi pone illas aPdonzzales. - -Debranchioflegis fubnotat: apertura in hoc ordineeft rima, abs- ., que membrana evideoti, eorumque habet genera 8; abdo- ; mimalium 13. theracicorum 17, jugularium 6. —Apodum autem 7. . Quia horum note non funt ita manifefle, ur cujusque fenfibus obvie fiant, & norz faciliores difficilioribus praferende funt, a firu&ura & habit corporis pifcium, in .. fenfus omnium incurrente, divifionis membra petenda viden- "qur. Etenim illa corporam ftructura ipforum effentia, qua interim utendum eft, donec meliora de animarum fenfibus & . deftinatione in mundo innorefcant. | $. 372. Quia aqua marina & dulcis ita differunt, ut, qua Pifreroel ftu. aliis animalibus nutriendis eít filubris, alis íit infufficiens viatiler vel & infalubris; ideoque pifces marini in dulci, & fluvietiles sarini feu in marina.aqua diu ali & viyere nequeant: fas eít, ut pifces marione;. p: Wolf Pbyf. Tom. IP.) Zz aqua 362 PHYSICAE PART. IV. $ECT. 1I. CAP. III. aque dulcis h. e. f/vviatiles difcernamus a wurigi, h.e. de- gentibus in aqua falfà & amara marium ($. 369.). Fluviatiles igitur effe incolas aquee pluvie fluviorum, ftagnorum & la- cuum; marinos vero incolas maris, feu oceani ejusque finuum, experientia pifcatores & vulgus ipfum docet. Nequidem omnis aqua dulcis omnes nutrit. ^^ Exiítimat quidem Lizmetr p. 240: forte omnes pifces effe mari- nos; fed alios inprimis lacuflrres, inhabitantes aquas dulces, alios fluviatiles, e mari fepe adfcendentes; plurimos mere ma- rinos. Sed illa conje&tura procul dubio fallit; aqua natura pifcium non omnem fert aquam , nec ali ubique & abundari poteft: & quia die creationis quinto Deus omnes aquas reple- vit pifcibus & viventibus in illis animalibus, & in illis multi- plicari juffit, fecundum propriam fuam indolem, ad gloriam creatoris fua fpecie & abundantia manifeftandam. ^ Ubique enim prztuli, quod melius eft, deteriori, & aliis quoque cli- matibus & zonis alios deflinavit, ut tellus ubique plena fit glo- riafíui conditoris reftorisque; ideoque & aquz piftulente & pifcofe. ^ Pifces marini Germanis dicuntur. Meerfifcfe, dAuoreeQes, Plinio marioner; reliqui fimpliciter pifces dicuntur. $ 373. d Infolentierer Ratione molis corporez pifces vel magni fünt vel parvi, »ole & fizu- quorum illi nomen 7/czum retinent, hi pifcieuli | dicuntur. ra corproir, Citra neceffitatem enim ab ufiratis vocabulis non eft receden- dum. Qua figuram corporis alii funt fübrotundi, alíi vero angulofi Subrotundi vel fünt fübcylindrici feu ferezes; vel li prope circulares, orZey. — Noflris dici poffent Stéc/mge & Krveifilinge. — Qui teretes non funr, fed lati; & in medio len- ticulares ex parte plani p/atozes dicantur, Breitlizge, nomine hoc latius extenfo, ac vulgo fit; iique vel erecti, vel jacentes, quorum illi fitu. verticali, hi horizonrali fua latitudine nando utun- DE DESTIIS PERFECTIORIDV$, 363 utuntur. Angulofi pro angulorum ratione denominentur & dividantur, uti rhombus, quadratulus , Tetragonus, Trigo- nus fere o(tracion hexagonus in medio corpore V. $. 378. $ 374 Preterea auriculares, Obr&zeferer, pifces facile notantur Infolitir par- infolitis partibus corporis confpicui, v. c. ore, oculis, armis, r;];; corpa- & organis aliis corporibus adharefcendi. Sic /ffurus ,. Hes, pups, ventre & ore ampliffimo & hoc cirrofo gaudet; ore prono prope collum aczpezfir, Stór; ore roftrato retufo labrace Ja. tbargus vellupus marinus, Seemo/f, item AZppffch; mandi- buià fuperiore in roftrum enfiferum porrecta, a/p5zzs latine gladius , | Schwerdtfifech ; inferiori mandibula ultra füperiorem roftraaam producta, fubenfifera, gladius dentatus, Ze/ozr, Horufifcb, IFFuvffpief. . Utraque mandibula equaliter roftrata, acus, MNadelffob, "Laugen[fcbmautz; roftro tubulofo fimo, /o- leuoflomus. Kleinio, Rübrfcbzautz; cauda quoque ad fpeciem roftrata, amipbifilez , Z'auusfifcb. Oculis utrinque dextris feu a dextro (oris) latere ambobus difcernuntur fo/ez ,' die Soblen vel Zungen & pa(Teres, fl'üzderz ; utrinque finiftrisrAom;, Stein- bottez; fimiliter plani fed utrinque oculati & erecti natantes vbombotides , Halbbotten &c. armis internofcuntur cataphradi, die Kürafififcbe , corifiia feu galeati, die Helmfifcbe, & centri- Jci feu aculeari Sticblizge. |. Adhaerefcunt uti ore petromyzones labiis oris Jampetre, Lampretez corrupte, vulgo Neuzaugen; fic fterni clypeo feu fcuto ozcotioz, vulyo lumpus, Ker/jfch. & Hogerlump; | capitis *velut acetabulis reza, grece echeneis feu naucrates, Sfopfjfcb. Supereft enchelyopus, fed ad an- guillas referendus. $.. 375. Pe&orales pifces (in pe&ore refpirantes faltem aquam) De pedlora- ad latera pinnata vel gaudezt fpiraculo unico, ut capite & rictu ju; infoli- Zz 2 rang rir, 464 . PHYSICAE PART. IV. SECT. IL CAP. III. rans? formis Jatracbus, Frofebfifch: flrumofus , crayraciori, der Kropffcb, in hisfpinis horreus /yffrix ; caprifeus, der Bockrmaul ; conger, der Mecvaal vel Aalfcblange; velfpiraculis quinque, ut cy- tiocepbalus, aliis lamia, libero capite roftrato , der Huzdskopf; ga- Jeus, der Spitzuafé, Meermiefel , Hayfifobs pviflis ,der Sagefifch., ce- firacioz, der Hamerfifcb, capite transverfo ceu malleo; & rJzza vel fguatus, a fquamisacutis, quibus poliuntur corpora (chagriz, "Zapp) der Móucbfffib , corpore fere quadrangulo cartilagineo & equino fere capite ac jube infignitur plumofà ludicra /ippo- campus , Méevpferdcben.... Sed ad latera epennia unico fpiracu- lo gaudentes dicuntur murana, Muregez; feptem vero utrin- que fpiraculis lambipetrae vvlgo JVeuzaugez. —— Petorales in thorace fpiraculis quinis donantur h. e. 5 paribus, dum füpíni jacent pifces , in confpectum prodedntes. | "T'ales funt. Zorpe- do dev Krampfhcb ;/ caudati hi fquatiso raja, geace. bwepurec, cujus cutis velut arenulis fcabra eft, Zer rause Rayfrfcb, ^eic- auro, raja levis, der glatte Ray; & YacvOzvec, raja utrin- que afpera & cauda inftar fentis rubi fpino'a five muricata, der Dornfcbmantz. Quia de fquaro, epifcopo, fimia vel homi- ne marino & de firene &c. aliis oftentis parum conftat, hac transeo. $. 576. Pifcium tul Auriculares. pifces. vulgares & frequentiores pinnis garium | di- dorfalibus, maxime vel in natatu.confpicuis. | Dantur enim. vifo. unica tantum pinna dorfàli preediti ,| z/0z0pter? vel monoptery- gii, Ezprückflofir; dantur duobus gaudentes Zipterz, Ziveyrück- flojfcr; dantur & tribus confpicui, Droyrickfloffér, tripteri. Qui vel genuini funt vel fpurii, pfeudorripterus, pfeudodipterus. Monopterygii funt péreg & percides, Paart£érfebe & Kaulper. fche, meenades, Daffardperfehe, cicle, wurdi olim, Droffümnau. ler , fynagrides, aliis dentices a pinnae dentibus acutis plerum- que ferratis, AMeerébreffeu, bippuri propter pinnam equi caudae ; fimi- DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 565 fi ditte; Pfevdefebrodntzler, fargi , Briitzihe, cyprini, Kar, pert, Kavadfében , brame, Brafféz, Bleze, procbili, labris prominenti- bus, labeones, Jutzimüuler , my? (myftacei) barbati BarZez, Wauzenfifcbe, , leucifci , Rapen, Plützeu, Zehrten, Goldfifcbe, Ger- fier, barengi feu haleces , (ardini, Herizge, Elf. Breitlinge; lu- cii, Hochte, in his & hirundines feu pifces volantes. Pfeudopteri pinais laceratis vel aculeis tantum, ariftofi, Zzzzezff/che, Floffén- Baflarte. | Dipteryzii funt tratta, Porellen Lachsfabrez , mul- lus barbatus, Aobthart, mullus cereus, ZIfcbe, labrax feu lupus, der Seezolff, Sphyrcena, der Pfeilfifch, gobio, Rockfifeb, Waxener ; a[perulus, der Streber , Zindel, vrichidion ex. fquamis pilofis, Haarfifch ; Pfeudodipteri funt gloucus, der Blauling , & blennug pinniceps, galerita mucofüs, dr Kaunmnfifrb, Stockmarr. "Tripte- rygius eft callarius afellus, Kabelión Rockfifcb, Dovfcb, Koóbler, Pomucbel. | P(eudotripterus autem pelazys vel limofà, thunnus, Thunfitb, Muackrete. $. 377. | Addo his characteres pifcium generales Z/zzecez. 2po- Lismei dum refert 7 genera, gmrezam aperturis branchiarum ad late- pifcium ge- ra thoracis; gymizotum dorfo apterygio ; fricbiurum cauda ap. nera j?. tera fübulata azarbicbam dentibus rotundatis, azz/dyter qua caput corpore anguíliorem, //romuteum corpore ovato, xi. phiun roftro enfifero. S'ugularium ipfi fant 6 genera, calliouytus aperturis bran- chiarum ad nucham, uranofropus, ore fimo; trachigur, ano pro- pe pe&us; gadus, pinnis pe&oralibus inacumen ldtigetil; blege mius, pinnis ventralibus didactylis murticis; ophidion; pinnis ventralibus e fpina & cirro compofiis. Thoracicorum 17 cyclopteruin pinna ventrali connata orbi- culari; ecemei$ capitis dorfo plano transverfs fulcato & ferra- to, coryphena capite antice truncato obtufo; go/iur, pinnis vd 3 ventra- 565 PHYSIC/E PART, 1V, SECT, II. CAP. III. ventralibus adunatis in pinnam ovatam; coffus, capite litiori quam corpus; /corpez«, capite cirris adfperfo; 2ev5, labio fupe- riori membrana transver(ía fornicato; f/eurosecfes, oculis am- bobus in alterutro latere capitis; cZ«£04oz, dentibus fetaceis con- fertiffimis; /Parus, dentibus validis inciforibus molaribusve ; /- brus pinna dorfali ramento poft fpinas notata; /£ieza, pinna dorfli in foffula recondenda ; perca operculis branchiarum fer- ratis; ga/feroffeur, cauda lateribus carinata, & diftinctis fpinis dor(alibus ;. comer, itidem cauda lateribus carinata, fed pluri- bus pinnulis fpuriis; zul/ur, fquamis etiam capitis laxis; £77g/a, digitis diftin&is juxta pinnas pectorales. "Abdominalium x3 , nimirum coJztzr, corpore vix ad cau- dam anguftiore; ///wur, radio primo pinnarum dorfalium re-. tro dentato; /oricaria corpore cataphra&to; /a/mo, pinna dorfa- li poftica adipofà; e/ox , mandibula inferiori longiore punélata; fifiularia , roftro cylindrico, operculo claufili; argeztiza, ano cauda vicino; atJeriza, fafcia argentea lateris longitudinali ar- gentea ; z1ug;], mandibula inferiori intus carinata ; exocetus, pin- nis pectoralibus longitudine corporis; fo/yzemus digitis juxta pinnas laterales diftin&tis; c/upez, abdomine carinato ferrato ; cyprizus, denique membrana branchioftega triradieta. Branchbioffegorum ipà numerantur 8, fcilicet, zormyrus, dentibus emarginatis, fquamis imbricatis; Za/7?es, dentibus utrinque 8,' pinna ventrali folitaria; offraczoz, dentibus utrin- que decem, tecto corpore tefta offea; tetraodoz, dentibus ntrin- que 2, abdomine rmuricato; 4/odoz, dentibus utrinque folitariis corpore echinato; ceztrifeus, pinna ventrali folitaria, corpore fpina loricato ; /yzguatbus, pinnis ventralibus nullis, corpore articulato; pega/z;que, pinnis ventralibus binis & corpore ar- ticulato. Quia nunc non vacat, fecundum pr«miffa principia facilioris di- ftributionis fepofitis amphibiis hec genera Linnzana in ordinem redigere, DE BESTIIS PERFECTIORIBVÉ, 367 redigere, pauca tantum ignotiora & notatu digniora ex illis delibare ftudebo; reliqua fpeciali ichthyologiae refervaturus. Sufficit enim in Phyfica ja£&tis rite fundamentis & fpeciminibus quibusdam additis ad fontes ipfos invitare & manu velut addu- cere in mirandorum Dei operum contemplationem jucundiffi- mam utiliffimamque. $ 378. Branchioffegorum 1mormyrus habet aperturam linearem Brancbiofte- pone capitis laterá, & caudam bifidam feu acutam feu obtufàm ; gorum no- Balifies apertüram vel rimam absque membranula evidenti fu- tasa difcri- pra pinnas pectorales, fquamas cono unitas & abdomen cati: ;iina. natum. Ob ejus pinnam capitis uni radiatam, prima ejus fpe- cies dicitur monoceros; fecunda cepAalus, aliis dicitur. cypri- nus oblongus macrolepidatus; auratus gaudet pinna caudae trifurca; alii 8 uruntur pinna cauda bifida, in quibus eft vetula aculeis dorfi tribus, & /colopax roftco longiflimo, maxilla inferiori operculata. Offraciom caret pinnis ven- tralibus, habens 9 fpecies, ut triquetrum, trigonum, ob fpinas bicornem in fronte, quadricornem, terragonum, cubi- cum &c. 7ztraodoz íeptuplex corpore fubtus ventricofo mu- ricato, fepe venenatis abdominis aculeis pungit, hifpidus to- tus eft muricatus. odoz etiam fpinis acutis mobilibus adfper- fus feptuplex, in quibus 2y//rix undique fpinis teretibus artna- tus. Ceztrifeus habet caput. productum in roftrum anguftiffi- mum, apertura repanda, abdomen carinatum , dorfum lorica- tum offe poftice mucronato fpina, füb qua eft cauda Syugna- tbus à maxilla roftrum operiente dictus, roftro fübcylindrico, ore maxilla inferiori operculato , apertura operculis claufa, nu-: cha foramine fpirante , complectitur 2jp//ez medio corpore 6 angulo, laminas trunci 18, cauda 36; acu laminis trunci 18, caudae 43; pelagicum laminis corporis heptagoni 18, caudae tetra- 366 PHYSICJE PART..IV, SECT, 1l, CAP. X11. tetragonge 325 & practer 3 «lios Azppocamput , Meerpferdchen , equulus marinus, corpore heptagono tuberculato. & aculeato, cauda retragona, absque pinna caude, laminis trunci 17 , cau. de 45 cujus fceleton prope offeum rubrum , cauda varie infpi- ram flexa. Vivus habet branchias occultas ad latera motitatus, aquam affümtam per foraminula emirtentes; & aliam. pinnam | fupra cervicem ac jubam fpiculis obrufis in natantibus confpi- - cuam , item tenues pilos in toto corio. Sub ventre due funt ri- mulz, altera ad excrementa, altera ad ova foras emittenda. Cor- pus ejus tunc ventricofum, fed exficcatum compreffum eft. Cofte ejus vel fimplices, vel maribus obtufis, vel fpinofis ob-: ferantur. $...379- Apodum ge- Apodum u"ureza naribus tubulofis , Capite teretiufculo nera €? fpe- 3ubrico, pinna caude adunata doríili anique: inter ccenarum . cies. romanarum delicias quadruplex J7:560. Gymzotis 2 tenraculis. ad labium fuperius, corpore compreffo fubtus piana carinato, duplex , dorfo vel apterygio, vel pinnato. — ZYze/iurur corpo- re enfiformi, cauda fubulata aptera adhuc unicus tepturus. ' Anavbicbas capite obtufiufculo , dentibus confertifhimis rotun- datis, corpore rereriufculo, cui nondum nifi unicum lupum. fübjecit, Tonerque ex ejus Aatue bufonitem effe ortum. Stro.. enateus , capite compreffo, dentibus jn maxilla & palato, corpo-. re lubrico, cauda bifida duplox: Nipbias maxilla fuperiori lon- ge porreéta velut in gladium ancipitem obtufum. Ore eden- tulo, cerpore reretiufculo. De quo, vid. Schbelbammeri anato-. me, '& mea defcriptio. "Aiminodytes capite xompreffo, corpo- rea angufo, lebio fuperiori RUpICuos inferiori 'mandibula acu. minata , dentibus acerofis, fquamis vix confpicuis, coniünet f9-. Bianum,, hactenus folum avenam fubepntem | $53$c DE BESTIIS PERFECTIORIDPVS. 369 . 480. Jugilriamealion labium fuperius duplicatum, ocu | Gzzcz; ;. ju- li proximi aperture laterales fepius claufe corpus nudum eft guLiriu», € Tili fubfunt lyra, dracunculus & indicus: Urazoftopur capite de- fjecier. preffo fcabro, maxilla fuperiori breviori, operculis. membra- naceis ciliatis, ano in medio corpore, unicus hucdum. 77a- cbizus itidem unicus capite compreffo, operculorum lamina inferiore ferrata. .Gadus capite levi corpore oblongo fquamis deciduis dirimitur in 6 fpecies, quibus oa cirrofum , pinng dor(les tres , ubi occurrit callariat, morbyua quotannis 9343 ovorum millio ponens, &c. in 4, quibus totidem pinne dor- fales & os imberbe; 4 dipterygii cirrati, inque his zzuffela cir- ris 4 fuperioris, una inferioris. maxille; & unus monoptery- gius, cirris 2 in fuperiori, unaininferiori maxilla. |—5/ezzius capire declivi te&o ; corpore lanceolato, isque vel capite cri/ato fextuplex , ut galerita, criftatus , cornutus , ocellaris &c. vel a/;- que crifii: fextuplex, in his & viviparus fingularis, tentaculis duobus in ore. OpAidioz corpore enfiformi , triplex, barbatum, imberbe, & macrophthalmum. [ 6. 381. é Thoracicorum cyclopterus gaudet capite obtufo , maxil- Geserz po. lis denticilatis , fquamis offeis diftantibus angulato corpore, qui racicorum lumpus dicitur, vel nudo.: Echezeis capite pingui nndo depreflo, Cus [pee corpore nudo, eft vel remora cauda bifurca, ftriis capitis 185 cizju;. 'v&l naticrátes,, citidarlofigiore i integra, ftriis capitis 24, & cor- pore majore. Corypliera capite maxime declivi,, pinna per in- tegruai dorfum porre&tajquintuplex, hippurus nautis ,dorado 2 colore fplendidiilimo , cauda. bifida; penradaétyla qua macu- Jesinigras utrinque verfus caput; zovacu/a dorfo acuto & pom- lpilur; -litea latersli cürva flavefcente ;ore valde dehifcente, pin- i &c Gobuu gaudens in capite poris 2 inter oculos pro- u- CIFolfü Pf. Tom. IP.) ^aa pinquos, z 370 PHYSIC/XE PART. IV. SECT. II. CAP. III: pinquos, altero anteriore feptuplex, in bis ap5ya gobius un- cialis, fafciis pinnarum fufcis. — Cottus corpore latius fpinofo fextuplex, inter quos eft catepbracus loricatus roftro. verrucis 2 bifidis, capite fubtus cirrofo; quadricornis, grunniens, /car- pius capite fpinis multis & goZio, fpinis 2 in capite, nidum in fun- do formans & ovis incubans. Scorpeza, capite magno aculeato, oculis vicinis, dentibus et in palato, maxillis & faucibus, du- plex, porcus € fciota, quorum illi cirri ad oculos naresque huic ad labium inferius. « Zevs capite compreflo, declivi, lingua fuü- bulata, cui fübeft vomer, gallus, faber, aperque. — P/euronecfes, corpore compreífo, latere altero. dorfum, altero abdomen mentienre, fuperius colorátus, inferius pallidus, natans oblique: vel oculis dextris furfüm cernens duodecuplex, ur achirus, ocellatus, lunatus, hippogloffus, cynogloffus, plateffa, folea, flefus, linguatula &c ; vel finiftris quadruplex, rhombus, gla- ber & afperus, item paffer linea laterali aculeata, pa/fer, & papil- lofus. Cxetodoz indicus roflro cylindrico elongato, caudae pinna bifida, corpore pzcfo, pinna doifi & ani carnofa fquamo- fà; 20 fpecierum fpinis dorfalibus potiffimum differentium. Sparus, compreffo corpore, dentibus laniariis robuftis, molari- bus obtufis confertis aur maculatus, vel macula zigra notatus, octuplex, in his pretiofiffimus apud romanos aurata, dorfo acutiffirno linea- arcuata aurea inter oculos, item melanurus, ocello caudz nigro, & /mari, ocello nigro laterali rubris pinnis pectoralibus & caude &c; vel ra/ya triplex, ut. erythrinus corpore rubro; Pwrta faíciis transverfis rubris, & pegrur ru- befcens, aut. //zeatz 5, in quibus falpa & fyzagrius; cauda bifida rubracorpore purpuraícente, lineis utrinque feptem aureis; vel varii 6,in his galileus quem refert Lzzzeus ad pifcaturam pro- digiofam Luc V, 6. 7. La/rus dentibus acutis, operculis fqua- mofis, pinna dorfàlis radii filiformi ramente aucti , . cauda .vel bifurca, XI fpecierum, vel integra 28 ípecierum. Serena, opercu- s, DE EESTIIS PERFECTIORIBVS. 371 operculis & capite fquamofis, medius inter labros & percas quintuplex. Perez, pinnis fpinofis, & operculis fuamofis fer- ratis, difficulter a precedentibus per opercula difcernitur. Gau- det vel dor/alibus duabus, quintuplex, in quibus eft lucio per- ca, labrax &c. vel sica decuplex cauda zztegra, ut marina vit- tata, guttata Gc. ; 2//da autem 14 varietatum, in quibus & vene- noíà punctata, americana, cernua, radula punétis albis lineata fquamis crenulatis, & cabrilla fafciis longitudinalibus 4 fàngui- neis. Gufleroffeur 8plex, in his pungitius, vo//tazs maxilla fu- periori cirris 6, cauda utrinque aculeata, pinnis peétoralibus corpore longioribus propter volatum. . ScomiZer, capite com- preíTo laevi, & corpore, linea laterali poftice caripatus, gaudens vel pinnulis fpuriis verfus caudam dz/Ziz/is 4plex, ut fcombrus pinnulis 5, vi&titans medufis, in tenebris lucens, pelamis pin- nulis inferioribus 7, 2^yzzus pinnulis utrinque 8 vel 9, in dor- fo extremo fulcatus, & cordyla pinnulis ro, linea laterali lori- cata; vel cozzatis 4plex. Aulus capite compreffo declivi, fquamis magnis facile deciduis , isque vel Zarzatus cirris gemi- nis, corpore de(quamato, ruber, fapidiffimus, velzz/eris, vel Jurmuletus cirris geminis, lineis 4luteis longitudinalibus utrin- que. 7ii7la capite loricato lineis fcabris, octuplex, in quibus e(t cataphracta cirris multis ad labium inferius, digitis binis; /y- ra ternis digitis, naribus tubulofis, roftro longo diacantho , lu- cerna roftro parum bifido, pinnis pectoris falcatis, hirundo li- nea lateris aculeata, roftro prominente levi, ore intus fcabro, & volitazs digitis 20 palmais, capite «rum aculeato, pinnula fingulari ad pectorales addita, fxpe evolans. $. 382. "Abdominalium cobitis oculis in fuprema capitis parte, Gewera e operculis inferne claufis , azab/eps oculis , barbatula & tania cir- fpecies abdo- ris oris 6, foffilis cirris 8, lineis ; utrinque longitudinalibus. mina! Aaa 2- Szurus 572 PHYSICIE PART. IV. SECT. FI. CAP. IIT. Silurus ove cirris aliquot filiformibus fupra & infra infteuéto V. C. 4. 6. 8. fpecierum 14, in quibus caliichthys, cataphraétus, & clriasin Nilo venenatus. — Loricaria capite levi depreflo, ore retractili edentulo, hactenus unica. — S4/;o capite levi, den- tibus in maxillis & lingua, corpore vel maculofo, & variegato trutta XI fpecierum; vel diaphano capite, oserus duplex; eperlanus & faurus; dentibus vix confpicuis corzgozus splex, in his /zvaretus maxilla fuperiore longiore, . tóymallus ,. oxy- rhyachus, & vimba, pinna adipofà fübferratas. cParacizus fextu- plex, ut gibbofus, bimaculatus, pulverulentis in pinnis, ana- ftomus ore furfum fpe&tante. PZ/ularia, folenoftomus, cauda bifurca, in fetam balenarem abeunte. | Efox capite planiufculo dentibus in maxillis & lingua, corpore longo fpecierum 9, in quibus off2us qua fquamas , vulpes, lucius voraciffimus in pifci- nis, bellone roftro utraque maxilla fübulato, oífibus viridibus nocilucis. ;Zrgeztima edam dentibusin maxillis & lingua uni- ca fp/yreza adhuc, veficula aérea utrinque conica velut argento foliato fplendens, unde margaritz artificiales fiunt. — Zt/eriza maxilla füperiori planiufcula, mendibula edentula, hactenus uni- ca. Mugil unicus, labiis mambranaceis denticulo inflexo füpra finus oris, corpore albicante, e cujus ovis itelorum Zotargo fit. Exocetu; unicus volans capite fquamofo, corpore albicante; abdomine angulato, pinnis volatilibus radiis antice carinatis; ex- agitatus a coryphenis ad fclopeti jactum ex aquis evolat grega- rius, interim quandoque prada evadens aquile phaétontis. Polynamnus capite comp. (fo undique fquamofo,' roftro obtufis- fimo, triplex. — C/upea decuplex, maxillis fuperioribus myfta- cibus ferratis branchiis interne fetaceis; in quibus eft Jarezgus copiofifimus, alofi roftro bifido lateribus nigro maculatis, zhriffa corpore ovazo, radio ultimo pinnz dorfális longiífimo, fima ore maxilla fuperiori perbrevi apice truncata, fterniola corpore latiffimo & abdomine gibbofo carinato; tropica cauda d cunei- DE BESTIIS PERFECTIORIBVS.. 373 cuneiformi , & finenfis, latior harengo: ... Cyprzzus, ore edentu- lo, offe naàli bifulco, corpore levialbente; isque vel ZarZa- fuj.cirris 4, aut compluribus, ut JarPus, carpio, gohio, & alburus americanus; vel pinna caudz indivi, cara/ffus, tizca & cephalus oblongus capite fübcylindrico vel pinna cauda trifida, auratus, ob aureum fulgorem in vafis murrhinis; vel bifida tan- tum 22 fpecierum, in quibus eft Zrazaa, ap/ya brevis biuncialis, leucifcus 9 digitorum, rutilus, orfus, erythrophthalinus , nafus, roftro prominente; zlburnus s uncialis (füzf Zolle Jazg) cul- tratus ventre; &c. - Reliqui & hi ipfi uberius expofiti videantur in Lizzeo. $. 385. Inter aquatilia pifcibus opponuntur cete, que Lzz70 Quid foit funt mammalia pinnata mutica; nobis dicuntur belug maring cete ? mammales;. vel a cauda plana, beluae plagiurz; vel quia 5 f2n- fibus gaudent, pelagia perfectiora Quia pulmonibus refpi- rant, pofífent quoque dici marina pulmonea ($. 362.) vel abranchia; fed pulmones intus latentes non funt note tam ma- nifefte, ac cauda horizontelis: Nec omnia aquatilia pulmo- nea funt cete; ut amphibia docent. — /&/ezio pifces cetarei funt pifces pulmonibus praditi; & quia omnes fiftulam in capite fummo habent, unde aquam ore hauítam impetu magno fape ad altitudinem mali efllant, flatores omnes fünt, grece p/yfe- tere. Sed nec foramen iftud in capite illico eft confpicuum, quia cute clauditur, nec femper aquam fic furfum ejiciunt, ut inde facile & ubique nofcantur. Quia non foli funt vivipari ($. 368. fed & blennius quidam $. 380, finiri nequeunt pifces vivipari, aut natatilia vivipara, qua nota quoque non eft ubique manifefta. . Kleinius quidem de pifcibus per pulmones fpirantibus. novum plagiurorum , Plattfcbroantz, nomen negat effe recipiendum, quia antiquum phyfeteris nomen adeft. — Sed nec hoc antiquo- Aaa 3 rum Cetorum at- 374 PHYSIC/ZE PART. IV. SECT, II, CAP. tI, rum ufu eft receptum in hiftoria pifcium, & Heficbio Qvos7e, fitula eft cetorum, non cetus, etfi id 7Elianus de quodam cetaceo pifce alicubi adhibet. — Sufficit hanc notam a cauda plana horizontali effe noriorem & con(lantiorem illa, quz ab aqua eje&ta petitur, que & ab igne fubmarino effe poteft. $. 384 A. Linneo cetis tribuuntur pedum loco pinna pecto- tributa £€- rales & cauda plana, ungues nulli, natatus veliemens velocif- fimusque, dentes cartilaginei, nafus frontis fepe fiftula; vi- &us e mollufcis & pifcibus, locus pelagicus, cor biloculare biauritum calidus ruberque fanguis, pulmones refpirantes, oculi bini perfecti, aures cavae, lingua & palatum in ore, . maxilae recte incumbentes, mafculis penis intrans feminae vulvam, & mammza lactantes. Quo ipío inter animalia 5 fen- fuum perfecta funt reponenda. Quando hic dentes cartilaginei dicuntur, id fit in tam. amplo neralia. fignificatu, quo ortus oflium cornuumque comprehenditur. Quia tamen intereft difcrimen inter offa & cornua, mallem dentibus relinquere oíleam indolem, & cornibus fuam quoque naturam & denominationem corneam. — Sic enim ebur, den- tes rosmari & alios quoscunque a qualibet fubílantia cornea fuis internofcimus notis. Loco fquamarum certis e(t corium leve aut hirtum. — Magnitudo cetorum multum füperat ani- malium terreítrium magnitudinem , & pondus. Cetis omni- bus eft pinna craffa caudz & pe&toris, quibusdam & dorfalis; ani vero & ventris nulle; omnibus funt fpiracula velut fipho- nes in capite. — Offa ceris funt magnitudini corporis analoga, uti mandibule, dentes, cofle, crania, illis, qui non viderunt, incredibilia. — Pariter habentur penes folidi homine longiores & furis craíliores. — Lardi craffities & copia prope fide major &c. $.385. DE BESTIIS PRETECTIORIBVS, 37$ . 385. Dividuntur cete i s a Kleinio in maxima Zalezas Divifio.ceta- eum edentulos, tum dentatos; 7zedia Narmalem íeu mono- y» Klei- dontem, dente exferto & ceteris minora, 4e/pAaces, roftro 5555, porcino & utraque mandibula dentata. — Da/eze funt capitones cetorum, quia eorum caput fere tertiam vafliffimi corporis partem abíolvit. ^ Harum edentule vel fünt in levi dorfo, vel in gibbo apinnes, velin dorfo pinnate. —Dentatz autem ite- rum dorfo vel planiori vel gibbo, & utroque cafu vel pinna- te funt, vel pinnis carent. — Narz/ales armati funt dente ro- tundo, exferto, pralongo leviter turbinato. — Dantur vero non folum monodontes, quafi monocerori rerreftri refpon- dentes, uti autor tum exiítimavit. Capite utuntur ovato bre- vique ratione corporis, & ab eo vix difcernendo, cure ad ir- fiar tigridis maculata, & oculis parvis. | De/p/izi petius, quam delphaces, qui funt porcelli nefrendes, ipfi furt triplices, maximi roflro fimo, orce; medii roftro recto & protenío delphini & roftro recto brevi turfiones, vel phocene. $. 386. Primo loco ponit Lizzeus inter cete »momodontem feu Linnaei ordo unicornu marinum, dente exíerto recto prelongo fpirali, & cetorum. fiftula in vertice inftructum. | Secundo /s/azam, dentium loco in maxilla fuperiori laminas corneas pretendentem, fiftula du- plici-pro fpiraculo.. "Tertio PAyféterem ,| gaudentem dentibus in-maxilla inferiori, - & fi(tula.in. fronte; Quarto. De/pAizum -dentatum in maxilla utraque & fiftula in capite. Antea. & frz- checus feu tazas, vel vacca marina in illis comparebat, cui ;dentes primores nullos laniarios fuperiores íolitarios, mola- .res ex offe rugofo utrinque inferius duos, labia geminata & ,pedes pofteriores coadunaros in pinnam tribuit... Moner illum -habirare in mari americano labium fuperius muricaturn effe vi- - rubégat ; briffis 575 pPHYSiCE PATT. IV. 5 ÉCT. IH |CAP. III, briffis rigidis & incurvis; pilos effe remotos a fe invicem bre- vesque, pedes anticos palmatos unguiculatos mammas 2 pe&o- rales?! manfüefcere, mufica delectari, carne efculenta gaudere;* i 73100 ! $....387- VP Cipns Ália ceto- Ob praferendas notas evidentiores in rebus quibus- rum genera que internofcendis: mallem & in cetis quousque innotuerunt Bimembria. adhuc; dirimendis alia.dicere «xzata, aliazzermza 5; vel Parba- ta, & smberbia. Arma forent corpora dura extra corpus | prominentia, ad fui defenfionem , - aliorumque offenfionem. Ea forent vel dentes exféerti fpirales ad longitudinem ceti £, & 4 vel 4& longitudinis denralis ad exitum e maxilla craffi, fen- fimque attenuati; vel cornea complura, ejusdem circiter lon- gitudinis ac dentes, (ed minoris craffiriei & fifiles, quibus quin alia animalia vehementer ferire. poffint & 1rucidare, non. eft cur dubitemus. "T'ales funt in;balanis.. Cete his carentia, me- rito inermia hoc fenfu ratione armorum externorum ipfis de- ficientium dicuntur, utdelphini feu laine porci marini. $i vero barbatas dicimus balenas, quia e labiis & maxillis fuperioribus ifte virgz cornee . egrediuntur, quod non immerito diceretur; forent dentibus armari & delphini im- berbes cetacei. tosín 6. 388.2. Tur De poris ^" ^^ incipio a porcis márinis cetorüm genere minore; de marinit. — quibus Plisiés L. LX. &.-9. refert quod omnii nirdalium velocifimum fit delphinás, ocyor/ Volieri. & reló;"u6 nii/mul- tum infra roftrutn os illi foret; medio pene in' véritre; mul- um pifcium ejus celerit&tem effe-evafurumi;" Sed; inquit, affesc rioram providentia natü&e, quisa Yefüpini atque-converfi ior corripiunt ;' qeke cuf! preci pud éortürm velociratem-^oftéi- iti WUüm cum fame conti feientemoes/adiima pifeei petfécutt iuciuefpirieini conditore; uie arci emit ad refpl- " E randum DE 8ESTIIS PERFECTIORIBVS, 377 V randum emícant, tantaque vi exfiliunt, ut plerumque vela na- vium transvolent &c. . Dar inter porcos marinos (Aeerfcbmei- 3) 1) pboceeaa, INiféii, Suecis, corpore fubconiformi dorío lato, roftro (ubobtufo; cvjus carne pauperes vefcuntur, dum occidi- tur valde exclamaus. 2) De/phizus feu delphis, corpore oblon- go fubtereti, rofiro ettenuato acuto; | 3) orca, Oer/eiveiz, roftro. iurfum repando, denubus latis ferratis, caeteris major. Orcae dentes funt 96, quorum 46 funtin inferiori maxilla; — Si ex cranii magnitudine de tota orca conjectendum, .. prope 15 pe- des longa & ultra 4 craffa fuit, qua in finu pucenfi capra fuit. Delphinus captus 186 dentes fübulatos habuit, ultra 9 pedes longus & ultra 25 pollices craffus fui. — Capta quedam pho- cena, ultra 4 pedes longa, & raro $. pedes excedere vifa. Hujus anatome & plura alia figuris eri incilis illuftrata reperien- tur in Ále/gio, ibique adductis. " Reüneo nomina recepta, eti Plinius orcam Delphinis non an- numerat, qui acutis dentibus fuis ita balenam infeílare, & la- nizre poffent, uti L. IX. c. €. narrat. c. 4. narrat Plinius Del- com przde caufa naves comitari, amare cantum & mufi- im & benefa&tores homines, íi credere fas efl. Preterea adir lingua his preter maturam aquetilium eft mobilis; & pro voce gemitus humano fimili. ^ Morfus delphinorum ob acutos dentes fertur effe venenatus &c. B. 41299 b. Monftrofe orce, quam alii beluze marinz propior vi. De orca ir- detur belua a Cel. Zec. Firgufoz defzripta PAilof. Transa&t. ol, rezulari. 53. p. 170-644. capta ia King Road prope Briftoliam. — Cujus longitudo fuit 43 pedum, craffities 23. Os ejus prope quadran- gulum pedem hiat, tribus dentium minutorum feriebus refer- tum, qui tamen diftantem & irregular em fitum obünent. Lin- a caret & faucibus anguílis,- tubum referens cylindricurm, (Fouf Pb. Tom.IF.) Bbb quo- 378 PHYSICJE PART, IV. SECT. I CAP. III. quousque introfpici datur; & fi manus cum brachio usque ad armum intrudatur, nec pulmo, nec cor, nec vifceraattinguntur, qua ideo propius cauda dari debent. In palato oris 2. (unt foramina, quafi narina, fub quibus novem digitis diftant 2 ru- bera lata breviculis dentibus obfira, a quibus infra parum abeft - aliud dentatum tuberculum. | Ab utroque latere interiori pe- dem remotius diftant profundius 3. quaíi coftz pollicem a fe invicem diflice, per quas apparet magna cavitas verfus pectus. A cervice procedunt. fübrus 2 longa cornua elaftica, non ut aftacorum annulata. — Ultra pedem ab ore diftant fübtus pofiti oculi 2, fuper quos pone datur cavitas auri fimilis, non ra- men intus pertin»ens. |. Ab utroquearmo fürcit pinna carnofa valida, claudere folita aperturam, per quam brachium iotrudii in OS potett. Inter has pinnas prodeunt ad pectoris dorfum dua alize fimiles pedi. humano anteriori, cujus $5 digiti unguibus prediti funt connad & eminent furfum: — Prope caudam dan- tur ample 2 pinne carnofe, in dorfo altera, altera fübtus in venrre, '& in fimilem decem velatis connatis digitis exir cau- da. Color: cutis eft obfcure fufca, maculata paffim obfcuriori colore, fquammis deftitura prorfus. Caput quidem orce, cranium & dentes &c. multum diff.runt a ftru&ura hujus belue; fzd quia nec anatomia eft fufcepra, nec completa eft defcriptio, fubfiflendum fuit intra levem conje£turam, donec plura in pofterum innotefcant. — Neque enim ex his conftat, cujus fexus fuerit belua, fitne propria fpecies, feu genus, an unicum tale individuum duntaxat, & quz preterea fcire quisquam aveat? Quedam etiam occurrit fimilitudo cum burone feu "Timanato, cui pedes humanis ma- nibus fimiles (lamentin qui a des mains), qui Linnzo dicitur trichecus ($. 588. & 397.). Si foret proprium genus, da- Gylopterus vocari poffet. $. 389. " '" DE BESTIIS PERFECTIORIDVS. 379 ads Lao gps Exfertis dentibus armati, siozedontes 702 fitaper Jünt, De Nariha- Jéd dantur quoque bidentes, aut potius natura fua omnes narwha- e randa. les funt bidentes, ut feri porci. Incurrunt enim interdum in navem, &in viailla fractum vel abjectum dentem relinquunt. Depreherdi etiam, vetuftos dentes prope caput efTe cavos, & in illa cavitate novum latere agp quo vel vetuftus abj: ci potett, ut quando homines infantig pueritixque dentes abji- ciunt ob novoseorum locofubtusnatos. lufcftareiisdem ferun- tür balenasiisque vefci. Forte & iisdem glaciem craffiorem per- forant figura fpirali terebram referente; fic unus fi fficeret ad Toc opéós melius quam duo, quorum debilior frangeretur. s Quia plerumque unus dens i ilis effe deprehenditur, m; onodon "latine, non unicornis, fzd unidens, rectius belua marina bidens Vel bidens cochlearis vocaretur. — Dentium ratio ad corpus $- 387. tradita eft, corporis autem prope ovati. longitudo 18 "pedes in capto prope Hemburgum zquavir, & dens 6 pedes longus in finiftra mendibula. Cutis fuit Tieridis more macu- lis albis & nigris varia, ut tigris marini dici poffet. Lirgua ? in ore parvà palmam "Be, cutis pollicem craffa, oculi parvi, pinnz laterales binge pédem longz duas palmas late; in dorfo linea cutanea alba, fpiffo adipe farcta, a medio dorfi exorfa, ibi ultra 4 pollices alta, verfus candum lente decrefzens. —Cau- dà horizonralis fesquipedem lata. Caetera dabit Z/ezzzus. ConÉ. quz de altero dente Narwhalis, & de denüum megnitudi- ne & renafcentia fcripfi 7l. 1755. im Olff. Gedan. p. 49— sy. Quia diodon inter branchioflegos datur, ^ nofter re&ius iri: belua bidens, aut eminenter bidens, ille. autem latine pifcis ! b dens dicatur. —Peregrinnm enim Narwhalis nomen Germa- nis ufitatius maneat, ut & JPajffc/. WC DU rose! Bbb z $. 390. Balese re- liqua barba- [22 385 PHYSICE PART, IV. SECT. II. CAP, I11. $. 390. Cetaceorum.balaenze dentium loco in maxilla fuperiori feras feu corneas laminas longas craffasque habent, & fiftulam (zv^e;) duplicem in cranio. — Baleenarum longitudo excrefcir non tantum ad 5o & centum, fed Plinio autore ad fexcentos pedes, & cratfities circiter ad longitudinis dimidium. — In fu- periori mandibulr barbae cornes virgz 12 pedes longa, 6 li- bras pendentes, & liz minores his (etr numero interdum 5oo. Balenarum 4 genera enarrat Linnaus 1) z2y/Zicetos, ug- gebeure Bart- H "ulfife e aptffimo J4riffotelis nomine L. IJ. Hift. anünal. c. 12, quibus ait in ore effe feras fuillis fimiles (ut myftax. His tribuuntur pares flexuofa in medio capite &doríüm impenne, caput pragrande, magnitudo omnium animalium maxima, fzpecentum pedum in longitudine, pin- guedo lardi tanta, vt ex unico fzpe oneretur navis, mammae abdominales ante vulvam, penes terribiles, fere fiffiles ufua- les. Unde & de maxillarum, coftarum, ceterorumque of fium majeftate conflat. — 2) PAy/alor, Pind naribus in medio capite, dorío extremo pinnato, pinna adipefa humili. 3) Booper, Drülfffcbe, fiftula duplici in rofiro acuto, dorfo exiremo protuberantia cornea, plicis in ventre, vuleo tri- 'pinnes balenas. — 4) Cochelctum , Potififcb, fi(tula duplici in I byfeterum Jfecier. fronte, maxilla inferiori longe latiore roründa, etiam tripin- nem 70 pedes longum, e cujus cerebro perma ceti paratur. Quanquam D. Hil contendit, id non efle nifi defecatum in Belgio axungiam ceti. $...391. Phyféteret dentati font in maxilla inferiori, & fiftulam - in eapite habenr. Hor.m primus Butskopf, macr vcépbalus, fiflula in cervice gaudet & dorfo impenni, b:pennis, 60 pedes lon- gus, praebet Íperma ceti e ventriculis cerebri. Secundus ca- todop, : | DE BESTIIS PERFECTIORIRBVS. 381 todon , Schnautzblafer , minor, fiftula in roftro proditus, fine. pinna in dorfo. "Tertius Microps,. Kleinaug, difcernitur fpina in dorfo longa, & maxilla fuperiore longiori, denribus infe- rioris maxilla faleiformibus, Quartus zurfo, der Tummer, dorfi pinna alta, apice dentium plano. Tur(ionem Kleinjus inter porcos marinos refert; fed illi in utra- .que mandibula funt denrati, & illis aliud phocenarum nomen proprium eft (3. 388.). De phyfetere Plinius | L. IX. c. 4. fcribit: maximum animal in gallico oceano eft phyfeter, in gentis columnae modo fe attollens, altiorqué navium velis di- luviem , quandam erufans. De balena feq. c. (..— Ora bale- nz habent in frontibus, ideeque fumma aqua natantes in fub- lime nimbos efllant. C. 7. balene & delphini filulis fpirant; que ad pulmonem pertinent, balenis a fronte, delphinis a dorfo. De zwrfiouibur vero c. 9: delphinorum fimilitudinem habent, qui vocantur turfiones, diftant vero triílitia adfpe&tus, abeft enim illa lafcivia, maxime tamen roftris canicularum ma- leficentim affimilati. ^ Antea autem ab his ad amphilia pro- grediamur, quam orzithologia erit inferenda. $. 392. Ancipites beftiz, Cicerozi di&e L. 7. de Nat. Deor. c. 37. Quid fint quia in utraque fede (rerrea &aquea) vivunt. — Ha uno nomi- usphibia? me Grecorum aipbibia dicuntur, monente jam 'rroze de Ling. lat. IF. 13... Graeci ea, qua in i aqua & in terra poffunt vi- vere, vocant amphibia Sunt igitur 472p2:2/a beftie & in .aére fuper terra, X in aqua viéitantes, vel victu terreftri & aquatico utentes. . Earum nempe perfedlio,. quantz haberi po- tuit;'uno vi&us genere non femper gaudet, ideoque tum al. ero indiguit, velalterutro non abfolveretur, Utroque ergo indiguit, & ad utrumque eít deflinara amphibiorum natura. Liuzeo amphibia nuper dicuntur animalia, quibus cor eft uni- Bbb 3 loculare, Pracipuse amphibio . rum varia- tioner. 382 ^ PHYSICA PART. IV. SECT- I1. CAP. 111, loculare, uniaurirum , fanguine: frigido rubro (penis duplex) fceletum üirdlsgineam tegrnen coriáceum nudum & pulmo arbitrarius. Hunc explicat per pé&tinatum, ut piftium, "fed adnatum vafi arcuato cylindrico tübulofo, absque radio offeo, nec pifcium fimili, nifi éxterna figura p. zy: Syffem. zov: Sed quis hzc ftatim fenric? Ipfe praterea monet, ferpentes 'efle pulmonibus infiructos, & nantibus illos duniexs b Bibi nec dupiicem penem órfiüibus do. ; img Nollem cam ipfo dicere, 'atüphibia effe peffima' tetraque anima- lia; funt enim in Aib genere quidquid effe '& habere .ac preítare poífünt, ideoque optima. Neque péflima cligere Deus potüiffa, ne deteriora quiuem, f;d Gptima quaque. Exiamfi in compararione reFquis imperfc&tiora videamur, velut f:rpentes autibus/& auditu careant? ha tamen "vana opinio corruit, quoristm carere illis thundus a Deo ortus "Hof potuit - nec debuit. Neque, meliüs comparara funt arguienra id probandi, ficpropofita: pleraque horrent corpore "frigido, colorelutido, (cilio eactilz 2gitieó; cuté Feeda, facie torva; obrum meditabundif? odor tetro , fono rauco! foo fqualido , "venero horrendo. Mon itaque in horum numerum fzfe jattavit corum au&tor. Qui mea nunquam feciflem. — Sveci & noftrates qui- dam amphibia appellant Krack. - gegp ion gitpégg 420) 05^ aopemi ni agp Polymorpha in amphibits matura duplicem vitam: plé- risque conceffit, eri in illis alrerutrà praevalet j- & slrera velut fabfidiaria eft in cafü neccifitatis;"in quibusdam Vero alterutra fola obtinet. Aliis fas eft, metamorphofin fübire, "aliis fene. &am exuere; aliis:ovo' "náfei, alils nudos fcetus parere; - aliis in ficco humidoque promifcue dégefe , aliis dimidio arino hiemà- re; aliis BBidam riifu aftuve affe. dilis tino quafi eeridem in fauces vocare. Quee fünt Lizzei verba p. 94. l.e. A po- tiori igitur fir dénominztio ex regula "amphibiorEm Linhai, quia DE DBESTIIS PERFECTIORIRVS. ,383 quia exceptiones race fuo funt re(ervandie loco... E. g. quod & volantes in his occurrant; beftiis » que.nec aves funt, ; nec infecta. Stri&lior hec Lianzi elis non, ob(labir antique latiori no- tatiori amphibiorum, .qua 4f ftettle: L.J. Hift. animal c. 1. fcripfit: aquatilia alia degunt j in humido Mu inde pe- tunt, fed accem (fpirant) recipiunt, & exira aquam, generant pariuntque, eaque partim grefiilia , ut lutra, latax, crocodi- lus; partim volucria, at mergi & colymbi urinatrices, partim apoda, ut hydri natrices.. Sunt igitur generatim amphibia, quo- rum anceps eít;vita, ut. degere & in aqua & in acre poffint, funt be(liz. & aquatiles .&-terreftres,,. Cicerozi ancipites ditte L. I. de, Nat. Deor..c.37.. Sunt & pifiss Pliuio terreni. in. humidis locis reperti.vivi L IXe. $7. uti & carpiones & aflaci &c. in acre terreno cibo aliquamd;u fuftenran;ur & tranfportantur, & in pifcinis terreftri cibo pifces aluntur... Poffent hue. quoque refsrri infe&a, quz dimidiam vite fuz aut majorem. partem in aquis degunt ,. nec tum, extra cam degere poffunt; deinde , vero transformata evolant, & fimilirer i in.acre füper terra vi- vunt & fobolem procreant mirifica Dei fapientia, & tum in aqua perirent. - 6...-.394- Dividuntur amphibia in. za7te5 feu pinnatos aquaticos, Drvifo am- "foraminibus fpirantes, quafi pifces, qui alis dicuntur chon- phibiorum. dropterygii h. e. cartilazinel pifces; J/erpez?er, five apodes, muículis jactatis corpus fuum. promoventes; & repezter vel reptiles, pedatos quidem , fed tarde incedentes, aut interdum fitum edenres ambo ore fpirantes. H xc dicimus ArzecZer vel Kriecheude Thiere. — Serpentes, Schlezgeler , die durch bin- uud ber[chwenken des Leibes fich fortbelfen, wel Scblargeu, | Nantes, Schwimmer , odev. Halbfifche. Reprilia tacite progrediuntur quadrupedes, unde & Scblcicher dicuntur, gaudentque aüri- bus w Genera nan- tium amphi - biorum. 581 PHYSIC.E PART.TV. SECT. II. CAP, III. bus absque auriculis, & ceteris amphibiis eo praftant, ut per- fe&ctiora animalia dici mereantur —Serpentes fpirent & fibilant ore, fürdi vero funt & auribus deftituuntur, a pifcibus tamen differunt per pulmones, & penem duplicem muricatum laten- tem. Semipifees denique foramine laterali refpirant fere, ut li- maces, maresque pene duplici haud muricato feminis infident, offibusque cartilagineis tantum gaudent, & fic a pifcibus diffe- runt, quibus alias valde funt affines. $. *395- Pinnetz natantes amphibie, unico tantum fpiraculo utrinque apertis & ore retractili edentulo gaudentes vocantur acipenferes cartilagineo ore inftar tubi patulo, Stóre; quibus ve- ro pinnze pectorales brachio funt inferte éicuntie lophii, Fyofch- Fifthe; quibus dentes primores incifores 2 funt, vo- cantur cJiguere , Hafenfchavter , Kvonfifcb. — Quinque fpirscu- la utrinque ad latus habet corpore tereti, exuAve; Jguali, C pUUr Gur fubtus autem corpore depreffo Raje, SchlitzZalfe el Brettieibr. | Septem denique fpiraculis lateralibus utrinque confpicui funt petromyzones , feu lampetre, vuleo Neuzaugen feu Lampretez. Incapite gaudent foramine ubulofo, adaquam bauriendam, dum ore adhzreut aliis corporibus, cui os abdidere, qui 9 illi oculos feu foramina vulgari captu tri- buere. — His amphibiis narium foramina non videntur effe deneganda. Ex Ariftotelis L. IIT. Hifl. animal c. 1. patet per anatomiam varia de internis animalium partibus generationis, caflrationis olim &e. fuiffe comperta. — Inter alia ibi dicit T? 7&^c/n (cartilagi- nea) vocari, branchiata vivipara (xeAemo| ceAeyoc, o cu eur2y oy «od Beucy 20 €x" Qaovoxoy y) vulva gaudere pipar- tita (rsrov Ürzgon 5 Use) & a ceteris pifcibus difcrepare, ut oviparis, Conf. cxtra, que fequuntur & P/miu hmc ex- cerpens DEDBFSTIIS PERFECTIORIDVYS, 385 -cerpens L. 1X. c. 24. ubi nota, omnia effe carnivora, & fu- pia vefui, & animal pavere, exceptarana. Inde & mari bus duplex penis eft. $. 396. Zeipenfir, fscundum JP/iniunm L.9. c. 77. unus omnium p, fpecies 5. Íquamis ad os verfis contra aquam nando meat, a quibusdam ellops graece (quia mutus) dictus. | Spiraculis lateralibus lineari- bus ad opercula velut branchiarum fpirat, & os fub capite re- trahere valet, cirris fub roftro pene os gaudens. — Linneus di- cit ante os, puto antequam os incipit. Habetur quadruplex, nempe duplex corpore .clipeolis armato /7urio cirris 4 tu- berculis fpinofis afper, fquamis dorfalibus XI, & eZops Zerie- £uf, ruthenus cirris 4, fquamis dorfalibus 15 vel 16 interme- diis officulis totidem, cujus & hufonis ova pfo garo, Cacear, parantur; ZJufo, Haufez, cirris 4 vel 8, corpore nudo h. e. tuberculis carens, ad 68 libras excrefcens, cujus corium pro li- neis currum egregium, inteftina vero ofteocollam infignem, ova garum prebent. |P/ecofforius cirris duobus, dorfo dipterygio, cauda bifurce, habitans Surinami, hic erit A/eizii indicus probo- fcide elephantina. LopAii fpiracula pone brachia undique tuber- culata & pinne pectorales infidentes brachiis, fpecies 1. eft p;- fcatorius, quia pifztur binis tentaculis capitis; 2. /"efpertz/zo feu rana pifcatrix fronte unicorni 3. hiflrrio, tumidás habitans inter fucum natantem, pinnis dorfilibus eaudens tribus. Chzzmera 2. ulnas crefcens fpiraculis fub collo, & oris labio fuperiori bipar- tito, dentibus primoribus binis fupra & infra ad conchas & offa frangenda, que vel eft monftrofà roftro fübtus plicis pertufo acanthias mare criftato plumis erigendis, vel callorbyzcus, füb- tus labro levi inflexo, peregallo ovis ruftici vefcuntur. Lophiis accenfet . Limmeur ranam pifcatricem Gesneri & guaja- cajum. Ranz fpeciem Geo. Fabricius attulit, quam ab oris (Folfü Pbyf. Tom. IF.) Ccc paten- Tres. alia. 586 PHYSÍC E PART. IV. SECT. II, CAP. III. patentis ri&tu Siculi lamiam vocant, . Dalmate vero diabolum marinum, Os pedalis aur cubitalis eft ampliiudinis, folertia pifcandi infigne. — Caput dicitur toto. torpore grandius, ut fe- re non fit nifi capur & cauda. — Dentes in ore funt permulti, acuti, in os recurvi in utraque retufa mexilla, duobus palati oflibus & lingux radice. — Dantur cirro fuperiori, alii infe- riori prediti, item pinnis differentes, glabri & aculeati in dorfo &c. — Hujus videtur fpecies effe, quz exhibetur 7/ol. 55. philofopb. Transat. p. 170 [c4. pinnis pedum digitos unguicu- latos referentibus. $. :397. Squalus viviparus, foramine in ore aperto pone uttum- que oculum noctu fplendens, refupinatus vorans, naves fe- quens in Indias cadaverum caufa, cujus dentes gloffopetrae dicuntur. Spiraculis 5 ad latera colli corpore longo teretiufculo, ore in anteriori capitis parte gaudens; vel notatur fpinofo dorfo pinna ani nulla comprehendens aceztbism cenirinam fuübtriangulo corpore, /pizacem, fqualinam feu rhinam ore ter- minali; cono 5 agrino afpero longo ad 6 pedes, 160 libras. ponderante; vel dorfo mutico, dentibus acutis, & ani pinnis, üti funt zjg«eza capitelatiffimo malleiformi ; ti/uo pileato quafi capire lato cordato triangulo, ga/eus canis, naribus ori vicinis, foraminibus ad oculos; cazzcez/a, catulus, fleilaris feu. varius inermis, olaucus, carcbarias dorfo plano ingens vel 30006 li- brarum rictu hominem deglutiente, aut dentibus ferratis pre- dam lacerans, aliis /777;4; vel dentibus 2ranulatis, in quibus eft guaffelus levis dentibusobtufis; pri/Zis roftro offeum enfem latum porrectum vel 5 pedum utrinque valide & acute denra- tum prz fe ferente, Sge/;/c^, ferra balaanarum ventrem fecans. Plura dabit A/ezzius. — Guzdeur Epus in fqualo vidit ovum corneo putamine praditum, ut Ariítoreles monuit. Aaja DE PBESTIIS PERFECTIORIBVS. 587 | Jaja, eros , Rocbe, fpiraculorum. quinis paribus fub gula, corpus latum valde depreflum fere trimonvim pracipuis; ore füb capite. Gaudet vel dentibus acutis in « fpeciebus, nem- pe torpedize ad 1$ pedem longa, levi, quia attactus vel bacu- lo tantum ftuporem inducit cruciantem, | nec breviter ceffan- tem ; Zatide undulata cinerea, cauda unico aculeorumn ordine; oxyrbyucbo,. dorío medio decem tuberculis aculeatis infliucto, idem aculeo ante fingulos oculos aliis ^ee2ezec.... Mira & gla- bra pra:er aculeos ad, oculos, & ternum, eorum ordinem in cauda, fullonica, toto dorfo aculeato, fimplici aculeorum or- dine ad oculos, duplici in cauda: vel dentibus obtufis, itidem in 5 fpeciebus, 2qu//a marina, glabra aculeo longo ferrato in cauda pinnata, 2/£2vela, cauda. corpore breviori; |pa/fizaca amarina, aculeo cauda anterius ferrato, venenatoque, fàto Ulyffis claro: clavara, aculeata, cartilagine transverfa, & r- zwbato, unico aculeorum ordine in medio dorfo. —. Petrogizon , perfectioribus eaudens pulmonibus, quam reliqui, & ferpentibus propior ; fiftula in vertice, pinnis pecto- ralibus & ventralibus nullis , .eft vel zzarzzus f. muftela ore in- tus barbato;. vel fluziatilis Prick vulgo, unico ordine denti- culorum minimorum inlimbo oris, prater inferiores majo- res, adharet ore & noctibus tenebricofis cono cavo pifcatur ; vel Zrazchialis; pinna dorfli lineari, labio oris fuperiore late- re lobato parva, & branchiis pifzium fiepe adlierens. | Conf. Kleinius Miffu 1I. de Pifcib.. p. 3o. In Carcharia reperti feruntur phoca bovem zquantes, integri Rangiferi cornibus privati & homines, unde vulgo dicitur genasfifcb. $. 398. yam sin propriores corporis forma funt ferpeztes, plerum- .que nullis pedibus pinnisve, quiefzendo in fpiram corpus convolventes. Horum natura externis armis deílituta, intus Ccc a arma- Serpentum ordines €9 Genera 6. 486 . PHYSICZE PART. IV, SECT. II. CAP. II]. armatur dentibus & vario veneno, ita tamen, ut fere decima tantum fpecies ita armetur, verfipelles vero effent omnes, ut metuerentur omnes, beneficis quibusdam homini exceptis. Venenaris tela funt denübus fimilia, fed extra maxillam füpe- riorem collocata & pro lubitu, aculeorum ritu exferenda & re- trahenda, fucculo finiei affixa, quam vulnere inflant in fàn- guinem, tum diri effectus caufam, nifi antidotis mox obviam eatur; alias mortem. — Morfü virus habent & fatum dente mi- nantur, pocula (carnes enim reliquis) morte carent, folido Aedz effato. Lizzceus a fcutis five annulis eorum abdominalibus cau- dalibusque eorum fpecies difcernit 6. CrotaJos.; Poar,- colubres, angues, ampbisbenas & ceciliam.. Veltres dantur fcutati, tres fcu- tis deftituti.. Scuta tantum abdominis habet co/u£er, Hulbfchild- fcblange. Et in abdomine & in cauda fcutata eft 7oa, die Sczld- fchlange ; totus fcuratus eft & crepiraculis in cauda praditus eroza- lus, velcaudifona, die Klapperfcblangead 6^ longa, & vix x^craffa, Squamati tantum fünt toti ezguer, dze Scbuppen[cblange; snnulis tote cinguntur z/p2zrb«ze, cauda parum a capite difierente, retrograde ut bicipites, videantur. Rugis nudis lateralibus in- ternoícuntur cec/ie , in hoc genere minime, die D/md/chlei- cbe. Scuta plerumque duplo majora funt fquamis. Kleiniana ferpentum fciagraphia, omiffis vermibus ferpentibus, eos dirimit in angues capire difcreto & cauda attenuata, & ca- pire indifcreto , cauda truncata. Prioris ordinis genera. vel funt dentata, vel indentata, Dentata anticis caninis eft 1) vulga- risechis, 2) caudifona, 3) confpicillaris, die Brillencblange s pe&inaris vero dentibus, ut lucius, ichtyodon. Denique dentibus acicularibus plurimis velut acupi&tis, colubri, qui "o^ P 2 : q prifcis fere domeflici, erunt angues. Edentulus ferpens eft anodon. Pofterioris tantum duo habet genera /cytalen. cauda pre capite anomala, & ampbiibenam & capite & cauda ano- "alis. V. Lweubr. de formatione, eremente, € coloribus teflarum DE BESTIIS PERFECTIORIDVS. 389 tofarum in calce, ^ quam fiftit. appendix methodi offracolo- gice. Linneana Dilitributio "manifeílioribus noris meretur praeferri. $. 399. Scutatorum ferpentum co/u/er in Linnzeo 82 continet Serpenter Species vel varietates, quibus tamen haud adjecit a (e non vi- feutati. fas Cel. Grozovii alias 19 in ipfius Grozovzi mufco 2. deftriptas. Stupenda exactione cuique fpeciei adduntur numeri fcutorum fquamarumque cum in abdomine, tüm in cauda & utrius- que generis fümma, que non minor eft 140, nec major 385. EQquibus breviffima eft egyptiorum vipera, capite gib- bo, venenati 17. venenatiffimni horum zaje & cPerfea; cete- rorum notabiliores cera/7e$, arté cornutus; confirictor pe- dum humanorum fine noxa, zatrix, /ibilazs, niveus, viri- diffimus, ovivorus, lemniscatus fafciis albis nigrisque, & my- éterizans roftro producto tetrazono. — Hibernant noftri, & primo vere prodeuntes fene£tam exuunr, interdum pra«dam collo duplo majorem ingurgitantes, ob maxillas dilatábiles, nec articulatas. — Zoa tefte P/zzio L. $. c. 12. inde dicta, quia primo alitur bubulo lacte, excreftitque in tantam amplitudi- nem, ut Claudio principe folidus in ejus albo infans fit reper- tus. Harum 9 a Lizzzo commemorantur, v. 9. Scytale americana, ex albo nigroque undulata; caiga arbores inco- lens, ab Americanis adorata, 2zpza/e grifeo flavefcente varia, cenchris vel cenchria flavefcens ocellis albidis iride grifeo, cat. Crotatus horridus fcutis 167 — 173 & fcutellis 254 — 27, ve- nenatiffimus , adfpe&us irretorti fplendore ceu fafcino velut - aves fciuros cuniculos, lepores &c. ex arboribus aut longin- quo alliciens, ut in fauces ejus fponte intrent; 2) Zryizar fcu- tis 165. fcutellis 30, ex albidus maculis flavefcentibus pau- cis; 3) duriffur 1772 fcutis & 24 fcutellis, albe flavoque va- rius, maculis rhombeis nigris, difco albis, — Omnes hi cro- Ccc 3 talopho- Serpentes non [cutati. 390 PHYSICAE PART..IV. SECT, II, CAP. III. talophori & venenati funt. — Mallem tamen faciliores notas in magnitudine & proportione partium colore fixo. confpicuas. $. 400. "dngucs , tecti (quamis in abdomin & cauda, r2 fpe- cierum in gel habentur, in his, sube gii ad anum ha- bens duos pedes breviffimos didactylos ad anum, pallidus pun- éto fufco in fingula fquama. — Reliqui apodes colorum & íqua- marum diícrepantia , maculis, marginibus variegatis fafciis, cau- da quoque figura diverfa v. c. comprefTa, & acuta differunt. Ultimus ab infigni fragilitare fragilis audit, & in Legrery Lexz- co lepide explicatur. —24Zipbisbaeza trunci & caudae annulis no- fcenda, velfuliginofaeft, albo nigroque varia; vel tora alba in America. Czcilia rugis trunci & caude infignis, labii fü- perioris duo habet tentacula, ideoque dicitur zeztaculata; fed glutizofa notatur in fufcis lateribus linea albida lateroli. In his laudari merentur note facile obvie, & ;n reliquis fzrpen- tibus fimiles expeterem ab iis detegendas, qui vivos ferpentes, eorum longitudinem, cra(fiem, vittum, modum pro(zrpendi, recubaudi, iufidigndi prede, formam & proportionem partium corporis, vocem , dentes confpicuos, colores, coitum, patriam, fedes, nidos & luítra hiberna, fene&tz & exuviarum rationem, pullos &c. accurate obfervandi occafione gaudent. | Nonnulla hujusmodi jam detecta effe, Ariftotelis ab evo ad noftra usque tempora laudem condignam meretur, inde quoque defumta nomina recte retinentur; illa vero ambigua & obfcuriora emen- danda effent. — Nonnulla huc facientia P/irius collegi, & ufus ac quedam adveríus morfus remedia, item eos fugandi captan- dique fubfidia, hoíles, iis vefcentes eimi & infolitos v. c. anferifiis pedibus. Magnitudinem ferpentum Megafthenes in ludis tantam feri nota- vit, utfolidos hauriant cervos taurosque; Metrodorus circa Rhyn- T DE BESTIIS PERFECTIORIRBVS, 59T Rhyndacum amnem in Ponto, ut fupervolantes quamvis alte perniciterque alites hauftu raptas abforbeant. — In punicis bel- lis ad flumen Bagradam balliftis torrmentique expugnata eft ferpens 120 pedum longitudinis, cujus pellis maxillcque in templo Ronre diu duracunt: narrante hec P/inio L. $. c. 14. Inter immanes hydros boreales, vel natrices Paztoppidanus Tom. 1I. c. $. $. 6. feq. duos, quorum unius caputequino fimi- le, quod ad ulnamn extra aquam collum porrexit alba veflitum juba in mare usque dependens, ore cirrato faucibus apertis atris; corpus vero 1OO orgyies lorgum, crafífum 6 pedes oftendit arcus porrectos quafi totidem flu&us, cauda fub mari nonconfpicua ^ Alter caput e mari tantam extulit, ut malum fummum fuperaret altitudine, & ex ore evomeret parabolicum aque flumen. Illi duz late fueruat manus aut pinnz natato- rie, truncus vero fcaber & duro velut cortice te£tus. apparuit. Demergens fe dorfo in mare, caudam erexit navis longitudi- nem vel 300 cubitos adequantem extra truncum crafiiorem valde, ut navis cra(fitiem affequi videretur. |. Ejus oculi ruti- li viüi funt ardere, ut ignis. Plura videl.c. Fugari dicitur afa ^ feda. 9. 40r. Reptilia funt beftie quadrupedes, ore reípirantes; Reptilium brevius amphibia quadrupeda. ^ Quatuor ipfis a Lizzzo gene- Geuera. fa vindicantur: feffudo, die Sebildkróte, corpore tefta ( potius corneo thorace, tegumento) munita; 4raco volans, der fliegen- de Drache, corpore alato caudatoque; /acerta corpore cauda- to, cauda longa fenfim gracilefcente; & T?44, corpore nudo ecaudato in ítatu perfecto. Hinc reptilia vel zZoracata (unt utrinque, teftudines; vel uda, Schidlofe. Krzecher. Nuda longe caudata vel retinent, vel abjiciunt caudam, ut ranz, Frófcbe, que cauda carent, /ufozes, Krótez vocantur. Semper caudata funt. erocoZzz, Jacerte ,. Eidexem, dracones, — Aut cauda fere De teffudi- nibus. 392 PHYSIC/E PART. IV. SECT, II. CAD. III. fere carentes five quadrangula vel nuda funt, bufones & ranae, vel thoracatz , teftudines, brevi cauda vel nulla. $- 402. Tetragona fere reptilia vel & prope ovata funt. £cZu- dines, h. e. amphibia thoracata, rhorace craffo ungui fimili, pro capite & pedibus, hiante; item reptilia ovipara tota un- gulata, quia mareria thoracis ungulis refpondet; vel reptilia tardiffima, qua copulata fere per raenfem coherent, interdum capite abíciffo ad 14 dies irrirabunde , vulgo vivae auribus ve- ro carentes & furde. — Dividuntur in terreflres, que in frigi- dioribus locis abditee hibernant ; & aquatice pedibus pinnifor- mibus fcutis thoracis vix diffimiles terreítribus, quarum pedum anticorum digiri funt 5 , pofticorum 4 unguiculati, ova oblon- ga elliprica pariens. — Aarzzarum Midas putamine ovato un- euibus acuminatis palmarum binis, plantarum folitariis, ova rotunda membranacea noctu in arena calcaria defodiens, viri- deícens, efculenta, refupinata in mari dormiens. natansque, incedens quotcunque homines v. c. 14 eiinfifianr, fcutis & fornicibus hominum inferviens. —Curetta teftudo unguibus pal- marum plantarumque binis, tefta fcutis dorfi ; gibbis, & in margine acuteferrata. gue dulcis orbicularis parva planiufcu- la planta quoque orbiculara, fterno poflice bifido; /utaria pe- dibus fubpalmatis, cauda corpore À breviore, tefíia poflice 3 fcutellis carinata, palmis magis palmatis plantis minus, ambo- bus unguibus quaternis, fterno poflice truncato; graca teflel- lata minor tefta gibba, margine laterali obtufo, fcutellis pla- niufculis, palmis 5, planus 4. unguibus; geometrica reffellata major, pedibus pofticis palmaris unguibus acuminatis 4, anti- cis 5, nigra picta nigricantibus & flavefcenribus figuris geo- metricis. Zerreffrer pedibus digitatis caro/iza ecaudis gibba teffellaraa, palmae 5, plante 4 digitis; carzzata, teíta gibbofa, Ícutel- DE BESTIIS PERFECTIORIDVS., 393 fcotellis dorfilibus 4, anterioribus carinatis, flerno inteero; pufila virginea, hemifpharica fcutellis convexis trapeziis mar- gine flriatis , difco punctatis; férpeztiza tefta fubconvexa pofti- ^. €e obrufà, acute quinque dentata. Capt dicuntur immanes teftudines 12 centumpondia graves car- nis quafi bubuke, vid. Sy/lere. Uratislav. 32. Tentam. p ógr. Obfervare quoque funt, quarum pedes corio velut alate fuerunt. Quedam ova ponunt globofa gallinaceis qualia ul- tra 200 in arena, e quibus prorepentes pulli in aquam ten- . dunt. Pinguedo oleoía viridis butyri loco nfürpatur, feduri- nam viredine tingit. Plura habet Kleimiu;. $. 403. Ecaudia amphibia funt bufones vivipari, corio vel- DeLufonibu; ut fcabiofo & verrucofo fuperiori corpore te&i fubtus lae- 4joer/ir. viori cute, & magnitudine corporis ranas oviparas fuperantes, irati fpargentes urinam cauflicam, & infecta fafcino inos fuum allicientes, hibernantes füb terra. — Dantur terreftrres, paludofi & aquatici. Inter aquaticos eminet pra feu pipal bufo aquaticus Surinamenfis, digitis anticis muticis quadridentatis, pofticis un- guiculatis, cujus femina pullos e dorfo nidulantes excludit. "Ter- reftris bufo ru/eta orbicularis vocatur, qui füb rubis & vepri- bus habitat, quanquam: eorum vita & in terra & in humore eft, te(te P/izio L. $. c. 3. Apparet corpore ventricofo, ver- rucofo, lurido fufcoque ano fubtus pun&ato, palmis tetrada- &ylis fifis,: plantis ; yel hexada&tylis palmatis pollice brevio- re. Habitat in locis nemorofis, ruderatis, umbrofis, cellis fo- veisque. "Verruce la&tefcentes venenatz infüfo , tactu, halitu. Dele&tatur cotula;: actza, ftachyde fcetidis, & infe&ta in fauces advocatfafcino quafi" no&tu terram fodiens, in qua'& in faxis diulatere & vivere valet: . Fetnine' vivipare mas fertur ob- ftetricari. — Corzutus & fpinofüs bufo, phrymus, .grandiffimus ( JFolf Pbyf. dom. IF.) Ddd cuncto- 3904. PHYSICJE, PAR T. 1V. SECT., 1, CAP; III, » cun&orum, geminis velut cornibus, quibus infünt oculi protu- berantes, plenus veneficiorum, habitans in Virginia. $. 404 | De Ranis Ex ovis nudis gelatinz impofitis prodeunt gyrizi, ver- diferenti- mes rotundi ventricofi paulatim caudati, früfcb/zge, Kaulpad- bus. deg, de quibus Swaminierdam docet, uti gelatina nutritia alan- tur, & e flatu vermiculi ventricofi, longa cauda donati trans- formentur primum exferendo pedes pofticos ante mediam cor- poris longitudinem, dein & anticos, tandemque caudam pe- nitus abjiciant, & alia capitis ac corporis forma, que eft rana- rum, nihil cxudie habentium potiantur. Sunt ioi itur ranze am- phibie quadrupedes ovipara coaxanres e gyrinis evolute, eo- que a bufonibus íatis difcrepant, item in fundo paludofo hi- bernando, orecuteclamufo. Ranarum alice fünt terreítres, alice aquatice, quibus penis loco fint verruce pollicis palmarum, quibus fe asmple&untur. Aquaticarum habentur marine , reli-: quis omnibus majores, palmis tetradactylis fiffis , plaátis pen- tadactylis fubfiffis , in aqua dulci. zzrzZir efculenta, paradoxa alias rana pifcis, £ezporaria, vere aquatica, flare terreftris vié&titans culicibus, efca anatum ardearumque. T'erreflres. ultra decem, v. c. gibbofà, ventricofà, typhonia auricularibus, lobis ovatis, nocte clamans fono cornieis, ocellata, marginata lateribus, hyla ab imitatione longinqui campanarum fonitus di- &ta arborea feu ranunculus fub foliis arborum mufcas faícinans, & boans pedibus cunctis palmatis, ideoque aquaticis potius ac- cenfenda. Incerto judicio dicuntur ranz finenfes aquatice cum bufonibus coire, ut tunc prodeant gyrini ex partis ovis, quz fidem non merentur, quia apud nos a fe invicem ut. fpecies adverfe ab-. horrent. . Mer igitur rang ibi confundi cum bufonibus vi- dentur. $ 495. !' DE BESTIIS PERFECTIORIPVS, 395 $. 405. Lacertarum 4pedum corpore nudo fenfim caudata- De lacertis rum, vivipararum, magna datur multirüdo. —Separatis ab ipíis variz;, ctocodilis, falamandris,. draconibus, bafilifcis , chamaleonibus- que, dirimi poffunt in terreftres & aquaticas j- cauda vel com- preffa, vel verticillara feu tereti. — Terreftres cauda compreffa gaudent, monitor cauda carinara ancipiti corpore mutico, macu- lis albis ocellatis, fafciis abdominis albis interruptis, pedibus penrada&ylis, dicitis omnibus unguiculatis, habitans in India; ut & przzcipalis , "cauda fübcarinata, crifta gul integra, dorfo levi; P/icarizata fuperne cauda, fesquilongiori ac truncus flriis duabus elevatis feu carinatis. — Cauda verticillara autem cordy/us cauda brevi fquamis denticulatis truncatis; //e//o fquamis denti- 'culatis, capite & corpore miuricatis, habitans in. /Eaypro & Africa; AMauritamica cauda fübverticillata brevi muricata, apice levi, corpore fupra muricato, fed pedibus eodem & fubtus fqua- matis; azurea fquamis mucronatis; zwrczca cinerea maculata, cauda fübverticillaraa mediocri, corpore grifeo fubverrucofo; ameive, viridis cauda verticillata, ac corpore ipfo bis vel ter lon- giore, "pedibus pentada&ylis; fcutellis abdominalibus 50, col-- lari fübrus ruga duplici, dorfo lineis longitudinalibus flriato ; agilis cauda parum corpore longiore vulgari 25, lacertus vitridir, fquamis acutis, collari fubtus, fquamis conftructo; algira, cu- jus corpus vix digito longius, fupra fufcum, lineis 2 utrinque flavis ftriatum ; ff [ T; cauda. longa, futura laterali reflexa, | fqua- mis quadratis, pedibus brevibus curforiis, abdomine plano; angulata , cauda hexagona corpore fesquilongiozi, Íquamis mu- cronatis carinatis, parva, capite rugofo, dorío fufco, amer:- cana. Aquatica pa/u/frit cauda ancipiti mediocri , pedibus mu- ticis, palmis tetradactylis, alepidola verrucofà, habitans in aquis ftagnorum dulcibus, tanquam larva alias; lacertus aquaticus , ferte larva lacertae vuloaris, pedibus muticis fiffis, palmis te- Ddd a tradacty- 396 PHYSICIUE PART. IV. SECT. HH. CAP. TIT. — trada&ylis, plantis s dactylis, corpore livido, linea fufcador- fali duplici. Lacertam pedes 7 Lerius Hift. e. r0 & 8 cubitorum olaterra- nus Philol. L. 3$ refert. $. 406. pe Bafilifcir Lacertorum cauda tereti imbricata, corpore longiore eique afjini- gaudentium princeps, pinna dorfali radiata, occipite criftato lur. quafi coronato americanus, vocatur Zu///frus virulentitlimus circiter pedalis, quem P/izius sit ferpentes fugare, alios olfa- &u necare, alios. & hominem adfpectu interimere. L. 29. c. 4. Nifi fplendore oculorum capta animalia ita accedunt, uti pha- kena ad flammam candele. — Si cauda fimilis, fed pinna vel crifta derfi dentata, peadula gula denticulata antice, 2guaua vel leguan audit, carne omnium fapidiflima; habirat in Indiis. Culotes cceruleus fquamis acutis gaudet pari cauda, fed dorfi fpina lamellata & antice dentata, capite poflice denrato, zey- lone incola. Z4gamis lacerta pallida a. prioribus differt collo füpra capiteque poftice aculeato, americana. — Uj/ra differt a precedentibus colore nebulofo, nucha fubcriftata, occipité - callofo, dorío ftriato, & plica gule profunda; f/ica fimili oc- cipite palpebris fupra excoriatis, collo lateribus verrucofo, fubtus plicato, corpore vix digito rnajore tecto fquamis coni- cis afperis, ut fquatina; 72armorata gula fübcriftata antice den- fata, dorfo levi, corpore compreflo, cauda flriata, hifpani- €a; Lullari$ parva viridis jamaicenfis gulari vefica, feu globo rubro veficulari retractili; //rumofa fterno gibbofo, vel pro- tenfo antice in mucronem obtufum; | Z2guxzz futura laterali plicata, pedibus pentadactylis, & triplici füb collo plica; au- rata fquamis rotundatis glabris corpore tereti aureo colore ni- tente, auribus concavis, lateribus fübfufcis in Jerfea & Cypro habitans; puzata nigro in duabus lineis flavis haud procula dorío 'DE BESTIIS PERFECTIORIBVE. 397 dorfo in latere confpicuiss Zemzifcata in dorfo lineis octo flria- tis; fafciata dorfo bruneo lineis 5 flave(centibus; /eata 4 li- neis flavis, palmis tetradactylis, plantis pentadaétylis ;- C/a/ez- «es pedibus tridactylis, anguibus effinis, fed auribus inftructa; & auguina, cauda extremo rigidula, corpore ftriato, "pedibus pinniformibus, habitans in lutofis capitis bone fpei. $. 407. Lacertus alatus africanus ore acute dentato, cauda te- De Dracone reti, pedibus:pentadactylis, alis erectis femori connexis cri- & -Chama- fta gule triplici dicirur draco, vel dracunculus; item draco vel /eonte. lacerta volans, quam P/zzius veneno carere adnotavit, adipem tamen ejus venenata fugere. nter cetera, quz praebere fer- tur, remedia, rece magoram mendaciis adfcribir compofitio- nem invictos faciendi; eque ac fictis draconibus adfcribendi funt artefa£te hydre, vel raje diftlorte. Delinestionem ejus videas in. Z3). 3. Linnai Syf. nat. Non tamen diffitemur, draconum nomine venire & ferpentes, vorantes alios ferpen- tes, prafertim immanis magnitudinis, balxnas quoque lactan- tes fuos fcetus. Chainceleon Liumeo eft lacerta (potius lacertiformmis amphi- bia) cauda imbricata co: pore parum breviore (uti 5": 51^), incurva, digitis pedum binis & 3 coadupnstis. — Corpore lente intumefcit detumefcitque, repit tarde admodum, nifi tardiffi- me, fcanditque ramos pedibus anomalis Éándaque circumpli- «anda fcandente, lingua vero gaudet lumbriciformi perlonga & mufcicupa Colores mutat in calidis diebus, noctu viil, & per hiemem latet. Oculi ejus funt rc&li excepta pupilla nuda aurata fulgente. Plura dedi in vivichamzleonis defcriprione 4A. vyg6 menfibus Octob. Novemb. Decembri. Obfervatt. Gedan. Ubi ingluviem & reliquam partem corporis infernam ceu den- OBEN & propriam ipfi oculorum directionem hujusmodi, Ddd.3 qua De Sala- mandrir. 298 PHYSICE PART, 1V. SECT. 11. .C AT. IIT, qua alter furfum, alter. deoríum, vel alter .dextrorfüm, alter finiftrorfum fimul circumfpicit infe&a «&c. Unde pro- prium hoc genus ampbibiorum effe elucefcit. ^ Variat fexu an fpecie qua verticem aliis.planum ,. aliis carinatum & velut coronatum margaritis eminentibus non in fola cute, fed in cra- nio ipfomert. $. 408. Salamandra. dicitur lacerta virulenta, (P/izio quadru- pes lacerti figura ftelatam) cauda tereti , corpore breviori, im- bricata, digitis muticis, corpore nudo porofo, palmis tetra- dactylis, ere pentada£tylis. Quia corpus caret fquamis & poris, eft pertufum, exfudat oleura, quod pro püilothro ha- betur jam Z/zü evo; que obíervatio, fale conje&urae feu fabule locum dedit, quen in igne vivat ignemque exflinguat. Haec Salamandra plerumque eft terreftris ad fesquipedem ex- crefcens, eti quoque in aqua vivere queat: ficut & gce£o cauda tereti mediocri, digitis fubtus criftatis fubtus longitudinaliter lamellofis vel imbricatis, corpore vérrucofo, indica frequens in domibus & manfuefcens, utensque hominis afylo, attamen venenum exhalans in SORTA aM item /czzcus.cauda mediocri ad apicem comprefla, digitis muticis, & veluti nodulo finitis habitans in montofis Lybie, /Egypti & Arabie, cujus cor- pus officinae pro aphrodifiaco. ^ Salamandra Aids, cauda mediocri vertice trimuvicato, americana; or/cularis mexica- na trunco fubglobofo fupra muricato vel fpinofo, cauda brevi, aquatica zeilanica, .& in Europz ftignis, cauda terétiufcula mediocri, pedibus muricis fiffis, palmis tetradactylis. | Solet & ftellio , er Molcb, europzeus flammeis maculis notatus, inter n aquaticas referri, c lacerta mauritanica, ecd geckoni Caeterum vivipara funt falamandra. .— $. 409. PE BESTIIS PERFECTIORIPVS, 399 o$. 409. Crocodilus Linmeo eft Lacerta maxima corpore nudo, De Crocodi- cauda compreffa,. pedibus triunguiculatis, palmis pentadaéty. ji; lis," plantis tetrada&tylis palmnatis. — Mallezt dicere crocodi- lum amphbibium lacerdtiforme maximum. Jio L, $. c. zy. dicitur, quadrupes mslum, terra pariter ac flumine infeftum & terribile pectinatim flipaate fe dentium ferie. Magnitudine excedit plerumque duodeviginti cubita. Parit ova, quanta anferes, eaque extra eum locum femper incubat praedivinatio: ne quadam, ad quem fummo auctu eoanno acceffurus eft Nilus; nec aliud animal ex minori origine in majorem crefcit magni- tudinem cer. Lizzeusait: ova centena (fecundum alios 30 vel 20) deponit, qua effodiantur ab ichneomone avicula. Ex- clufos pullos mater in tergum provocat, ad aquas educit, de- ciduos mas feminaque ingurgitant. Sub aqua vorant, in ca- tenam adfociati aquarilia exapitanr. Leviathan Jobi, fugienti- bus atrox, íed edocti dorfo ipfius infiliunt reguntque. —.Cro- codilus Surinamenfis Cayma: dictus fertur habirare fub terra; alius quoque Zapozen/is vocatur, & in. Zefauro Scb ova di- cuntur calore folis excludi. —Lzz72u: fubiicit crocodilo cazd- cerberam Peruanam lacertam; cauda depre(fo- plana pinnarifida, pedibus palmatis; fuperczlofzm indicam , cauda carineta, dor: fo fuperciliisque ciliatis; & /cuzatagz cauda fübcompreflà me- diocri, futura dorfali dentata, occipite bimucronaro, amboi- nenfem, quz ab ipfo non dicuntur crocodili. ^ Quaedam cro- codilorum genera afferuntur Zw. X €. X7. Hifz. gat. Duffouii. Affertur & crocodilus mirus marfüpio fub ventre inftruétus & extraordinarius in 79. jy. Zyansa&t. Nuper ferebatur in nova Infula Aufítrali occifus effe crocodilus 39 pedes longus, 8 craffus, qui nautam nofcendum degluri- verat. Cujus pellis fub ventre mollis, fed fuperior infaucia- bilis, tefticuli ambram fpirarunt; nifiibi Carcharias eft pro UVX €roco- 4co PHYSIC/E.PAR T. I1V. SEGT, SII. GAP: fII. crocodilo acceptus; cui tamen narratus motus per 40 paffus, vifceribus jam extus dependentibus refragarur. /— Alii referunt, vifos effe so pedes longos, 63 craffos, fed homines pavitan- tes fugientesque. — Differre ideo videntur inter hominum fre- quentiam adulti, & in folitudine; au aliis de caufis. $. 41o. Sitne Croce- Quaeratur hic, num Crocodilus re&e hsbeatur pro dilus Levia- Leviathane, in Jobi c. 40 & 41 mire pradicato? Quam quae- tban? ftionem utique aflirmandam ceníemus cum Cel. Sc/euchzero, fufius offendente, omnia, quz ibi de illo dicuntur, in nullam aliam beluam convenire. Solus tantam fcutorum, quibus: te: gitur, duritiem obriner, ut jaculis fundarum lapidibus, | gla- diis & fagittis caet. haud ledatur; in balenas autem & ferpen- tem &c. illa non cadunt. « Obvertitur quidem ex Oppiani Ha-- lieuct.&c. quod Tentyrita fugientibus funes injiciant, infideant, ejus dorfum, lienumin ejus os inferant, ut frenum, quo eum doment. Quse vero indubia, fide niii nondum videntur; &- fi forte de imbecillis junioribus capienda funt; tamen ad adul- tos in naturali feritate applicanda non erunt. Neque vafta mo- les 26 vel 60 pedum, vis ingens, victus animalium neceffa- ria copia & fumtus, rictus vaítitas ad 7 pedes patens, ordines dentinm vel 6o horrendi cicurandi modum reípuunt. INecari autem eos poífe & preemiis aílici eos, qui trucidatos in'fo- rum afferunt, nulli dubitamus. S dia. Quid fint : Prefteres inter venenatos ferpentes referunt & facree li- prefterer tera: & profane, v.c. in' Arabia deferta Deut. $j 1j. Judeeiab dipfadesque? ipfis: morfi. necabantur.& Numa. 2, 6. feqq. feurige-Schlangen dicuntur,. & quidem alati. 7f: 12, 29. Lucanus DL. 7X. vi 72. cecinit, oraque diftendens avidus fpumantia prefler.— Additur Pünius 455 DE BESTITS PERFECTIORIRYVS. H 4O1 Plinius L:20: c. 20... Quibus, quia euprei vel «nei ferpentis fimulacrum pro remedio divinitus eft oppofitum, | aurati (eu ignei ardoris, veneni, vel & coloris fuiflé videntur. Nec unius tantum generis fuerint, neceffe eft; : fed potuerünt effe vipere, 744:29;5- afpides, bafilifci; & volentes quoque dra- cones, ut füb horum appellatione 8 ceteri comprehendantur. "Meteorum enim igneum, quod draco volans audit, hic intel- lisendum non effe, morfus ferpentum | & ictus fcorpionum conjun&Moquuntur. JDeut.$, 5. Sic Lucanus L. 9. vi 607 feqq. de Libye fonte'unico in arenis ait*- quem ferpentum turba te- nebat, vix capiente loco ftabant in margine ficca afpides, in mediis fitiebant dipfades undis cet. — Dehis plura in fequenti- 'büs natrar; que legi merentur. Memorantur nempe colubrz, angues, "hydri hydraque, cherfydri; chelydri, haemorrhois, . ^cenchris, ammodytes, cerafte, fcytale; amphisbena, na- trix, jacülus, preíter, feps, bafili(cus, dipíàs rurfus torrida, & NB. Pos quoque qui cunélis imoxia stumina tevvis ferpitis au- vato nitidi fulgore dracones, peítiferos ardens facit Africa: ducitis altum aéra cum pennis, armentaque tota fecuti rumpi- tis ingentes ariplexi verbere cauros; nec cutus fpatio eft elehas: datis omnia letho, nec vobis opus eft ad noxía faa veneno. Confundustur vulgo dipfades & preíteres, qui his difcernuntur « ita, ut dipfades veneno fuo fitim letalem excitent; prefleres . vero ab urendo di&ti, velut igneum morfu inducant ardorem, qui & citra fitim dari poteft, inflammatione partis morfe & intumefcentia potiflimum fe exferens. — Dracones prafertim ad prefteres referantur, cum conílet morfum beítie vel non vi- rulente 3 ferierum acutis dentibus falivam: admifcere humano fanguini poffe; eidem inflammationem .& tumorem procrean- tem, ut aculei apum per fe non venenati — Conf. Zpocal. 12, 3. Jerem. 1,34. Hebrzis "3 Sereph eft prefler, unde & angeli velut ignez mentes Seraphim nuncupantur. ^ Afpi- -(QPFolfü Pbyf. Tom.IF.) Ees- des 4023 PHYSICOE PART. IV. SECT. II, CAP, III. des, Oiteri, virulentiffime in /Egypto 4 vel 5 ulnarum longi- tudinem affequi perhibentur. Vid. ScPeuchbzer in Jobi Pbyf. facra p. de. feq. Severinus de Viperis p. 292 feq. Charras Experim. coria Viper. & Redi Obf. deViperis in i2". Kleinius amphibia feorfum non habet, forte propterea, quod ad alterutrum. genus, nempe terreílrium aut aquatilium. beftia- rum, potifimum referri merentur, ab attendentibus, quo pouffimum vi&u utantur; & quia inter aves, ceterasque qua- drupedes quoque funr, utrobique aut alterutro alimento pre- cipue fruentes. — Anne&tit igitur quadrupedibus repentia tan- quam quadrupeda digitata depilata, ovipara (addendum effet pleraque; neque enim omnia funt ovipara. — Hzc diflribuit ih tefludinata digitis difcretis, & palmatis in tefludine marina; eatapbracie crocodilos & caimanos corpore breviori, capite elato, rofiro depreffo, fcutis minoribus debilioribusque; & "uda, cujusmodi funt lacertz dorfo levi, & pe&inato; fala- mandre, vivipare, JWolcbe & falamandrine (iidem vivipa- rz); gekko, Geck, cordylus, BrennefWl, Scincus, Skink, feps, Kurzbein vel Scbleicher , viviparas chamaleon, & ba- SfÉtrachus, Quüker, nempe rana & bufo oculis igneis cute pu- ftulofa feu granulofa. De ferpentibus fciagraphiam fubjecit in calce metodi ofiracologice. | In cujus ordine primo ponit angues capite tum difcreto, & cauda attenuzta, tum indifcre- to cauda truncata. — Ad illos refert 1) vipera: dentibus anticis vel caninis deftributas in vulgares, caudifonas & confpicilla- res; G dentibus peQinatis velut luciorum, | ichthyodontes ; 2) colubros dentibus ecicularibus, plurimum umbrofis velut acupi&tis, Avyaicüevrec; | 3) edentular..— Ad. hos vero fcyta- ten cauda pre capite anomala, & ampbiibenam, capite & cau- &a anomalis, euntem antzorfum retrorfümque. — Ordini fe. cundo deputat vermes, ob quandam fimilitudinem ferpendi, nempe [/wmbricos teretes, terreflrres & vulgeres, aquaticos feu .DE BESTIIS PERFECTIORIBV$S. 495 ' feu gordios, & animales feu animantium inquilinos; planam tanium, & hirudinem ventre feffli. $. 412. 8. His fübjicio A. 1755 demum a Nannetenfibus piíca- toribus Junio menfe captam miram beluam marinam, que vul- go vifa eft, efle reftudo marina. — Quam meliori jure dicere li. ceat Strutbiouem qarimum, Y20oo hbras ponderantem. — Gau- det is capite rotundo haud magno, oculis fere 2 pollices pa- tentibus, ore mandibulis inflar novacula acutis, intus etiam .Àn palato acutis denticulis referto; lingua craffa & lata ad radi- cem denteta prope fauces. Roftrum ejus eft pfittaco fimile, nifi quod füperius eft bi&dum, & inferius ei infacttum. — Col. lum eft longum forte & molle attactu;. dorfum vero durum adeo, ut fecuris ictum eludat. |. Forma dorfi inverfa caring re- Ípondet, cute. nigerrima, venter. Pinne funt fimiles avium alis prope humeri dorfum fie, 4pedes longe, ii late, 6^ craflae. Cauda e(t brevis & lata, ut profcarabei, quam precedunt dug pinnz breviores, fed duplo latiores, forma pe- dum gammari. Diffecto ventre reperiebantur in eo ova magni- tudine Struthionum, fed nigerrima, multi pifces integri, fole in primis 50 nuceS Caflaneas Draáfilienfes & coralla. ^ Capt belua non potuit, ante quam multis vuineribus in capiteacceptis fanguine exbauriretur. - Propter roftrum, ova & pinnas velut alatas non immerito pifcis, & propter magnitudinem plus quam Struthionis cameli nomi- ne appelletur, donec meliora & certiora, quam hec manca def-:iptio, obtineatur, — Videbatur haliaétus feu aquila marina dici poffe, uti dicirur merula marina, quia aquila eff rex avium.. Sed magnitudo & ova Struthionis nomen precipue merebantür, quia longitudo ejus decem pedes «quare perhi- betur, ideoque ob fimilitudinem teftudinis fere 5 pedes lari- Eee 2 tudo De Struthic. "e tharino, 404 PHYSICJE PART. IV. SECT. Il. CAP, III. El - tudo requireret. — Ceterum quando ftrathio terreftris raro fuperat 250 libras, marinus quintuplo fere ponderofior eft. $9. «42. b. Uti natatilia in aquis degunt & fe ultro movent: ita aves in aére celerius fe fponte movent quam illa in aquis. Ultro- neus hic in aére motus appellatur vo/atts. | Ideo animalia vo- landi vi & habitu pradita, dicuntur volatilia. | Fit autem vola- tus in aére fimili fere modo , ac nztatus in aqua: Aquatilia pin- nis & cauda propellebant aquam retrorfuüm aut deorfum, ut ab illa per zequalem repugnantiam tantumdem antrorfüm & fuürí(um propellerentur. Sic volantes pennis alarum verberant & impel- luntaérem valde elafticum in plagas illis, quo tendunt cupiuntque, contrarias; & canda motu ceu gubernaculo fimul juvant & di- rigunt volatum füum, quo cupiunt. — Volatus igitur fit-velut pedibus anterioribus, furfum ad humeros applicetis, articula- tis, fuis brachiis, ulnis & cerpis, horumque oífibus & mu- fculis plumis pennisque veftitis conftandbus. Quorum nihil erat in volucribus, infectis, .ut veípis muftisve trenuillimis pellucidis membranulis vel elytris volantibus in ultima plerum- que atate fua. Vefcimur, inquit Cicero de. Nat. Deor. II. c. 6o. beftiis & terre- nis & aquarilibus & volaülibus. ^Volucres igitur menibranis volant, ut locufte; fed volatilia alis & alarum remigio. Uti Cicero in Arati pbenom. | Eft ales, que volat & ferpens .ge- minis fecet aCrem pennis. Volatus igitur eft quafi natatus in aére. Poffunr & aquatilia volucria, ut fcarabzi, lis nata- tum fuum intendere, & in acrem evolare, ut pifces volantes. Obfzrvo igitur pinnigeras beftiares natare, pennigeras vola- re; & pinnas pariter ac pennas foliis arborum effe fimiles ra- tione ftru&ture expanfe, non interruptz, fed venis & coftu- lis velut fuis nutriri, expandi, & crefcere, velviva effe or- gana, *!' DE BESTIIS FPERFECTIÓRIBVS., 405 / "gana, nulli hominuth fed"divina arte comparata perfe&taque "miniflerio virium ereatarum ad hunc fcopum fuo inftin&u apcatarum & gubernatarum. x fj. is ERRAT s 15 Vies dicimus Volatilia pennis bipeda, vel bipeda penni- gera & volitantia. Poffent quoque dici beítize bipedes, quia nullze alie bipedes dantur ; item bipedes plumofz, modo plume prius explicentur per corneos cutis caules utrinque lamellis, (ceu ra- mulis) ità pilis, claviculis uncinulisque invicem coéuntibus ob- fitos, ut aérem &.aquam arceant; feu brevius, per pennas (non continuas, uti membrane infectorum, fed) contiguas. Tta quoque dici poffunt bipennes contiguae, vel volatilia bipen- nibus contiguis, aut bipeda articulate alata ( N 392.). . Siro- firum ante explicatur ut prolongatz. mandibule feu procerum oris cornu feuoscornutum, poflunt dici bipedes roftratze. Kleinio aves dicantur bipeda sligera plumofa, ut difcernantur a reliquis volatilibus infe&tis, verfperülionibus & fimilibus, pi- fcibus quoque. volantibus. | Lizmeu; autem avibus tribuebat corpus plumofum, roftrum offeum, pedes & alas 2 , ova cru- ftacea; nuper maluit illis. tribuere cor biloculare, biauritum, fanguinem calidum rubrum, uü mammalibus, a quibus utvi- viparis difcernuntur ut ovipara, a ítructura interna p. 78 ta- men eas dicit vocales volucres ;; mandibulis protractis, corpo- re pennis imbricato, alis 2 pennatis volirantes bipedes. — Que ' vivam avem intuentibus nequaquam in fenfus incurrunt, 4ri- |o floteli de Hiff. animal. L. I. c. y. aves (cgv.sc) genus anima- lium pennatum (z7:e970v). Discrevit enim antea. z7&Ào7a & a Ts9»T2, c T0y2, volatilia feu volucres beítias ; membrana fic- '-€a (quam zriAcy vocat aut Jeguoz7sg2v), & pennis compluri- bus volantes, ut aquike & accipitres. ^ Que nunc diftinctius differunt partibus alarum continuis & tantum contiguis. Cice- Ee € 3 ro de Quid fint ave: ? Avium par- ser confpi- cu. ^avter trinei. 406 PHYSICAE PART. IY-SECT..1I. CAP, III. 0. de nat. Deor. L. IJ. c. 47.85 dicit. beftias plumis; obductas , & effugia pennarum habentes, volando ad paítnm accedentes, & L. V. Tufc. Qu«fl. c. i5. be(tias volucres colo libero fruentes. In fragimento de univerf. animantium genera 4. habet, unum divinum & c«leíle, ( fidera antiquo errore ita vocat nos homi- nes) alterum peuvigerum £7 apriumy tertium aquatile, terre- ftre quartum. 6. 414. ji Partes avium smanifzfle extus occurruzt cuique truncus f? artus plumatis veftite pennis. Trunci pars anterior eft capur roftraium cum collo, dein media pe&us & abdomen, pofítica eft cauda. — Artus füperiores & anteriores h. e. capiti viciniores funt ala, tanquam organa motus in aire, brachio, ulna bipertita, & carpo. Pedes ut organa motus in terra (or- gana gradiendi vel inceffus) conftant ex femore, tibia & digitis in ungues plerumque exeuntibus. — Lzzzus alarum partes dicit brachium & cubitum manibus privatum, ubi nefcio, cur pars extima omittatur ,. & deinde poft brachium nominetur a/a zo- tha, fupplens rudimentum pollicis, potius enim pars extima 'carpum & volam feu manum fupplet. . Pedes infiftunt digitis 3 articulorum; tibia unico abfolvuntur crure tendinofo, ple- rumque impenni, rarius poftice calcaricornuto. Pofticus in. ftar pollicis eft plerisque, in nonnullis absque articulo. $.. A415, Caput collo longo teretiufculo.impofitum gaudet ecu- lis binis lateralibus, palpebra & membrana nicütante ab hirquis intimis fuper pupillam du&tili praeditis; auribus duabus absque auriculis, ore mandibulis nudis edentulis exporre&tis in cer- heum roftrum, . naribus pertufum, bafi quibusdam caruncula nuda veftirum , alis vibriflis pe&tinatim diceflis ad marginem faucis interioris, intus lingua carnofa, quibusdam cartilaginea, vel hi DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. .: 407 velemarginata, lacera feu fifa, ciliata, aut acuta integra. In- tus ofla, caro, nervi, vafa fanguifera, cerebrum, per colli ver- tebras continuatum. — Ornamenta verticis aliis accedit criíta pennacea varii generis, -aliis caruncula fontis guleve. .. In trun- €o ovato eít dorfum, cui anterius inferuntur ale ,: pectus to- rofiffimum propter fortes mufculos ad volatum necefários, fic- uti ad exfultandum vis 3000? major & ad volandum 180007? major gravitate avis requiritur; & abdomen fübtus ano ; geni- talibus & ovis excludendis communi, perforatum. | Uropy- gium denique cum füis glandulis, mufculis cordatum & pennis ultimam trunci partem conftituit, quam Zzz;z«eus ad artus re- fert, ob mobilitatem , puto, quam & collum habet, nec tamen artübus accenfetur. De pennis & plumis deinceps agetur. His Lizmeur paucarum arma addit, ut corsua meleagridis azhi- ma , calcaria Pavonis, phafiani, galli; & fpinas axillares Stru- thionis cameli, fulice fpinofe, cbaradrum fpinofi, anbime. $. 416. Intus in trunco dantur partes offee, muículofe, nu- trientes, & fenfüum organa. n capite quidem habetur cra- nium & ofla miniftlerio fenfuum deflinata, & mandibule, in collo vertebra colli; pro longitudine ejus differentes; in pe- &ore fuüperne dor fum cum fpina, fcapulae ad letus & cofte, clavicule in furcam adunate,, antrorfum, fübtus vero fternum magnum, OS coccygis, &c. denique uropygii vertebrae. Mu. culis & nervis pratermiílis, intus funt cerebrum & cerebel. lum , medulla verrebrarurm, nervi fenfuum, fauces , gula, in- gluvies ventriculus, & inteflina » praterea "arteria afperà, pul. mones, «or cum venis G arteriis, hepar, pancreas, lien, ova- rium, matrice, &c. generationis organa, nervi, tendincs fan. cuis, médilla fpinalis. &c, Addo Parter inte- rioycs trumu- ci, Avium pen- na pluma- que di[cer- x ntur. 4c8 PHYSIC/IE PART.IV, SEG T. IL CAP; III. Addo hec Lizmei: Venere monogama junguntur plerzque aves; polygama pauciores, ut galling, anates &c, lle utriusque fe xus-conjun&tis viribus ftruunt nidum fepe: artificiofiflimurm. Uteri-fuccedaneum, incubant fedule ovis, putamine: calcaria obte&tis varie fepe coloratis, & numcro: diverfis, pro: fcopo. Deílituuntur aves auriculis, labiis, fcroto, dentibus, utero, mammis, epiglottide, fornice, corpore callofo, & dia-. phragmate. $9 0p aA P. 7 2. Pennz, avibus proprie, corpori tegendo accommo- date, & calore contra gelu tuendo, item ornande egregiein- ferviunt , imbricatim in quincuncem difpofiue, pro ufu diverío complicantur & difpanduntur in alis praefertim & cauda. .;; Ha- bent majores in levitate fua miram elafticiratem firmitatemque in calamo & fcapo precipue, aluntur pinguiore fero e glan- dulis in cute ad earum exordia & ofcula fitis, ut nec aérem, nec aquam transmittant. Subtus autem molliores, quin & in nonnullis molliffimce fubtiliffimeeque habentur, reneriori pe- &oris incubantis, & pullorum cuti augendoque calori apprime convenientes, ideoque magnatum lectis & culcius gratiflimae pretiofeque. — Majores in alis & cauda funt remiges reéctrices- que ad volandum faltusve aérios mirifice comparatg bafi cy- lindro concavo, vafis lympharicis (ut Lizmeus ait) fimili, elon- gate in (cáphmi, intus ficca medulla ( velut fambuci) refertum, & bifariam radiis lamellularum proximis invicem, itidem pin- natis expanfum. Variant luduntque penna admodiim colore, pro atate , fexu , & tempeftate in eodem quoque individuomn- tabili, ita tamen, üt plerumque remiges & rectrices fint. coloris conftantioris. OrnaRt fimul aves non folum coloris varietate, mixtura, difpofitione omnigena; f:d & fplendoris nitore ver- ficolore, iridis colores fuperante paffim , atque figura peculia- ri fexus DE BESTIIS PREFECTIORIBVYS, 409 ri fexus quoque maículi praefertim diftin&tioni & preeftantiae denoranda propria variis earum fpeciebus generibusve. Sivera referuntur, Parifiis offento fuit avis Ca(fonari, pennarum lo- "v0 fetas habens, nec alas, in pectore aculenta, 8 menfes nata, jam eretta 6 pedes alta, velocitate curfus equum vincens, ver£- color, capitecornüto. Sed cafus, avium puto, male defcribi fcio. Conquiruntur & caro emuntur quoque rariores pennz, ut ornan- de dignitati & majeftati, faltem nobilitati hominum ferviant, uti longe plumule- crifle quarundam ardearum, quas de- fcripfi, Sultano Turcarum, ejusque miniftrorum principi & - - fummo belli duci pro infigni funt. Sic plumz flruthionum nobilibus pileorum infignia prebent. Quid pavonum caude ex- panfe in. rotum , & egregie oculatum argum effingenti eff pul- chrius? Quid manucodiate, columbarum quarundam collo magnificentius. fplendidiusque ? Quid ofcinum mufica vocali, qua amoris fobolem procreandi pre- ludia edunt, fuavius? Inde Lim«us ait: volatilia hec telluris vigiles libidinofique mufici, plerumque inermici funt, cum ala- * crum remigibus fe facile in ztherem recipiant sb hoflibus ter- re(lribus, & eaud: re&ricibus a&rem diverfo volatu cludanr, ni- 2 fi in terra verfari necefle fit, dum vel odor ingratus hofles ar- , cet; vel abolitus occultat , dum alie fpeculantur hoftemque ap- propinquantemi indicant aliis, ut fe abícondanr. — Obfervantur quoque avis quotannis poft prolem educetum denuo vefliri, $. 418. : Dividuntur aves ratione magnitudinis, flru&turee feu Datur aus. flaturze corporis conftantis in altitudine, dum eret flant, vel lon- cle, aver gitudine & cra(fitie corporis in adulta etate in minores, medio- C zlire;. cres& majores. ^ Quarum illee vocentur avicule, columbae aut perdicis magnitudinem non affequentes; media aves, anferum magnitudinem nopdum adepta; & mojores omnes «/ifef, qua- (Folfüi Pbyf. Ton. IF.) F£f cum L] 410 PHYSIC/E PART. IV. SECT. IL, CAP. 111, rum ftruthio erit maxima; fi Grypus eo. eft minor. uti vide- tur. Maxima avium eft ftruthiocamelus; minima inter flo- rum meilifugos. T Quia iecuiaida adulte avis eft manifeflifIima, & ex ea de junio- rum ftatura judicium haud eft difficile: fi ftru&ture aperte cri- teria adduntur, facillime aves internofcentur vela vulgo, ut fieri folet, etiam ubi arnithologia eft inaudita. — Cieero: Ze Nar, Deor. IHI. c. 64. & Plinius L.- X. c. i9. Secundus ordo dividitur in ofcines & alites; illarum generi cantus oris, his megnizu- do differentiam dedit. C. 22. (truthio camelus maximus. $. 419. Dantur. ter- Ratione vicus, unde aves aluntur, aie aves. fuzt ter- rene? Vefires, alie aquatiles. llla fcilicet dÉnadaritiatà annone infecto- aquatilo; fum & cadaverum, neturali inftinctu fibi deputatam effe pro ancipiter- alimentis & fentiunt, & in illam querendam & confuümendam quc. feruntur. Ho autem fimili modo: fenüunt in. aqva (üi efcam contineri, ad quam ideo obtinendam & fruendam datis fibi or- ganorum minifleriis utuntur. Sic nempe patefaciunt fuam |& animae X corporis ab aliis differentiam divinamque deflinatio- nem, omnia fpientiflime conflituentem, & qua nos de illa puaqnam cogirífemus, manifeftantem. "Dantuz in his & az- cipit: , quas cum Cicerone vocamus, qua & in aqua & inter- ra vivere & victitare, fed alio tempore & rerum flatu, in alter- utra melius degere poffunt. Quas tamen ab eo, quod poriffi- mum íeétantur, denominare, & ad alterutram claffem refer- re licet. Lib. I. de Nat. Deor. c. 37. Cicero fcripfit: bcftiarum terrenz fünt alie, partim aquariles, alie quafi ancipites, in utraque fede viven:es. Que. de omni beftiarum genere pronuniiantur, con- firmatur experientia magiílrra. Quia & infe&a dantur, ali- quamdiu in aqua, deinde vero in terra degentes, ovulatamen "rurfus : —-. DE FESTIIS PFRFECTIORIBVS. 41I rurfus aque commitrentes ($. 25 $.5101.).— Aquatiles quoque comprehendunt paluftres, quz vi&titant e paludibus. $. - 420. Preterea alimenti caufà alige aves funt: carzivore, qua- Zeephage 7 - rum ventriculi ftructura membranofà menftruuim parat, carnes , p/jtophage. vel generatim partes animales diffolvens; alie grazzzore, ven- triculis valde carnofis inftructze, quibus vegerabilia maceratain- gluvie commolunt quafi & in laéteam pultem refolvunr. Ptio- resanimalibus potiffi;znum nutriuntur, qua predari, capere & de- vorare valent feu diurno feu nocturno tempore, indeque A27- vügel, rapaces appellantur. Pofteriores e convenientibus naturae fuz vegetalibus victum quazrunt, ideoque fruges, fructusque & femina, gemmas &c: legunt. Alie &extra ordinem animalcu- lis non parcunt, fd utroque alimenti genere pro pullis, aut ex defecta aliorum nutrimentorum pafcuatur. Latius, que carnivora P/izio L. X. c. 75. dicuntur , zoopbega, & qus vege- tantibus aluntur, pytopbaga dici poflent. Zoophagorum & phytophagorum difcrimen inter vermes quoque, pifees, & majora animalia occurrit, uti e precedentibus parer. Granivore aves quidem & fabulum, | calcem, lapillos, vitreas & mcrallicas particulas deglutiunt, fed tantum ad granorum eo - faciliorem in ventriculo consminutionem, & in femellis quoque ad materiam caleariam pro ovorum putraminibus obtinendam. Venio nunc, infit Coluziclla V 10Í, 13. ad eas aves, quas Greci vocant amphibias; quia non tantum terreítria ; (zd & aquatilia defiderant pabula, nec magis humo quam fiszad confueve- runt cet. 421. vive ratione habitationis alize fixam. habent fedem in ztze; peren- natali folo, qua dicantur perezes, uti plantae; propterea, quia zer C eps ibi reperiunt füaalimenta, dum cien Alize autem funt vage; grante;, Fffa qua 412 PHYSICIE PART. IV. SECT, IT, CAP.- III. qua deficiente alimento evanefcunt &abeunt, Hee velabfcondunt íe tantum obrigefcentes per hiemem, uti & infecta; mufcee &c. di- cunturque /;t ;tes, ver&riecbeude dida vel migrant feu advolant quotannis & avolant eo, ubi viétus ipfis abundat; qua dicuntur (advena: & hofpites) remigrantes, Zugvügel. Plinio dicuntur re- meare & abire; item a tempore hofpitii, femeftrés, ut hirundi- nes, & trimeftees , ut turdi, turtures &c. L. X, c. 2j.^. Poffent illae efliva didi, quz per ver & xftatem hofm relique hiemales , que X per hiemem manent. * Quanquam & pere- gring hiemales occurrunt, mS a gelu infolito patrice fuze in loca minus gelida transvolant. Migrantes tamen & peregrinae captiva retineri & nutriri » hominibus poffunt convenieate ipfis alimento. In zonis zquatori propinquis ratio migrandi exulat; fed in tem. peratis alia eft tempeltatis conditio, quz ad latibula invitat teneriores, quarum natura obrigendo carere omni alimento, & tamen vitam dormiendo velut confervare poteft, | Hz ergo fe oceultant convenientia fibi. querendo & parando latibula, fere uri. & vermes ac infc£ta. perennantia, formice plerzque, mufee &c. | Alig, quarum vita fine victu diu durare nequit, avolant imminente frigore, & deficiente alimento, ad loea ca- | lidiora, viQdum illis prebitura. ^ Polares raro avalidii cau- fam- habere videntur, nifi forte gelu nimio omnem ipfis efeam fubtrahente.' Ud Gedani fclopeto necatum obtinui colymbum Norwegieum, & defcripf; que non quidem errore, fed neces- firate aliorfüm volant. Conciliari ergo Phyficorum diffenfus pete, quorum alii hiruadinum fubmerfionem, alii abitum, documentis probant. 8:424. Aver diurna ^ «^ Plereque aves ratione oculorum (eu vifus funt diurze, c noffurne, quarum oculi oprime vident di? durante, noéturno eurem tempore dormiunt, epis & oculis retro füb ala conditis. Dantur . '"pE BESTIIS PERFECTIORIEDVS. 413 Dantur tamen & no&urnz, lucem diurnam non ferentes inter- diu itaque latentes X dortuientes, nocte vero debili crépera luce fuarn efcam oculis fulgentibus captantes. — Hujus generis funt noctue, bubones & fimiles vefpertine potifümum; irem matutine alie, uti rufticola, ny&icoraces, caprz mulgus, Tage- Kblifer, cet. S. 407. Pra:ereo alias di(linCliones avium, quz a celli pedumve longitu- "dine & brevitate, nuditate vel veftitu, ab efca, qua utuntur, a penuarum diverfo colore, ab alarum caudarumque diverfa — longitudine, proportione ad corpus, fita & motu in fedenti- bus gradientibusve, a feritate, dociliate vel indocilitare man fucfa&tarum, locis diverfitzte in clemore cantuve notis aves. fi- nibus &c. pei poffent: quia he note parum funt con(tzntes & obvig. Celebriores autem fyftematicorum. diítributiones avium funt commemorandz. 6. 423. UR binder avium familias 7 coz//rtifioze pedum, genera a Kleiniaus roffris, tribus e qualitate capitis , vel aliis corporum notis petiit. avium- claf- Familiarum duo funt ftirpes, digirate & palmate. Diocito- fcr. rum numerus non eft minor binario, nec major quaternario. Idcirco digitatarum, ra722c52£ ; familia 1)eft didactyla; 2)tri- dactyla; 3) tetradactyla, duobus anticis, & totidem pofticis; 4) tetradactyla, tribus anticis, uno poftico. Palmatarum, breitzebigte 1) tetradactyla, tribus anticis in palma, poftico da- &ylofimplici. z)'T'etradactyla omnibus antice palmatis. 3) Tri- dactyla palrmata. . 4) Dactylis lobatis anticis tetradactyla. Plinii digeftio avium a pedibus paullo aliter habet L. IX. €. 1. "Volucrum prima diflinttio pedibus maxime conflat, . Aur enim aduneos ungues habent, aut digitos aut pelmipe- dum in genere funr. líte vefcuntur carne, (ille vegerantibus infe&isque pafcuntur in terra ambz). — Hz fere funt aquatica. Palmipedes dicuntur ipfi Pat/c/fiife; digitatz, Zehizte. : Eff 4 $. 424. Di igitata- sum ordo. - S 414 PHYSIC/E PART, IV, SECT..11. € APi III. .o0X«24 Dida&yle, Zmeyzebigte; aves funr ffrutbio verus, der Strasfs; Trida-lyle cafutvius vel fteuthio nothus, Strauf..Da- flard ; Caízar tarda, die Trappe, gavia, Kybitz, bimantopus, Riemibzin, & (oftralegus) bematopus , Augfter- Mann (Fraas). Tetradactyle vibus anticis , uno poflico Pfittacus, der Papagey, picus, der Specht , cuculus der Guguck, ifpida, der Erffvogel, vel Konigsfifeber, Tauraco, der Kronvogel , nafutus , der Pfaffeifraas. "Tetcadactyle, anticis & pofticis binis, 20 fiftunt genera. In primo geaere funt accipitres , Habicbte , nempe ZZguila , "ddler, vultur, füb quo grypes, falco, ulula, Eulen; in 279 corvi & corzi- carumouedule ; in 3? pici ;in 49 fAurgi ; n 59 turdz , Droffeln ; in 6:9 alaude , Lercben ; in 7"? ficedule, Fiiegeuftecher, ut. huyfes- uie, Nacbtigallem , curruce, Grafamücken, troglodyte, Zaun- künige vel reguli, & fylvie , Bruflwenzel ;..in $vo birundines , Scbmalb:z, cauda divifa vulgares, & equabili h. e.caprzmulgi ;in 9"o pari, die Mcifén, in rom? palferes, nimirum vulgares, eze- rize, Auer, linavie , Hónfliage, coccotbrauffe, Dickfcbuabel el Kerabeifér , & fringilla , Finken; in 119 fcolopaces , Scóne- fes in 12"? glareolz , Saudliufer; in. 139 valli, Rollen; in 14^ uclfige, colibriturs in 15? faleatores, Sichler, wt fal- cinellus | Baumklette, & arquata, Bracker, comprehendens uumeniuui, deu Regemvogel, wmieropem, dem Imunenmolf & upu- pam, dem WFiedebopf; in 16*o gallizacei, die Hübner, ut vulga- res galli, pavomes , Pfauen, ineleagvides ,| Calckuter ,| phbaftapi, Pfafane, perdices, Rebbübner, coturmices, WHachteln, lagopo- des, Rauchfüffé, wel Sebucebübzer; in 1799.columbe,. die Tuuben; in 1g*9 grues, die Ávaniche; in 19"? bamuote, die "uglr, ut ardeg,, Reiger, & cicouie vnguibus latis, Stórcfe, & anomalo roftro confpicue,. nempe platez feu Pelecani, Lüffier, pheenicopteri (punicei) Scarten[chzábler , ((ed quia di- giti ad tertium medii articulum merbrana juncti funt, potius ad í palmi- / DE BESTIIS PERFECTIORIEVS. 41$ palmipedes pertiner) & rantali; in 20" jaculatores, roftro paxilliformi inftructi pro pifcibus feriendis, 47e Harpuzirer. $. 425. Palmate feu natantes aves tetradactylie , digito poflico Palpatarum fimplici vel gaudent roftro leto (Breitfebnàbler), ut az/feres, nem- genera. pe Cygni, SchmZne, anferes feri & cicures, in his Guisiceti(en ^ nigro roftro in fronte corneo tubere, fibirici majori tubere X gutturofi, chilenfes ad primum alarum articulum valido aculeo inftru&i, freute, belle picti vulpanferes in foveis nidulantes, Eideri copiofis plumis inferioribus molliflimis cat.; & azate omnes, (irem p/atea feu pelecazgus, Lóffelgaus, vel conico cir- citer, ut phezicopterus, ruber, roftro finuofo; & taztalus in gutture marfupium gerens Nimumer, fatt), lavi, Mevon, ferra- tores, Sügefcbnübler, & mergi, Tauchir , uti huyinnicolynti, Halbentez &c. vel anomalo recurvo, baee, Sübelfcbuabc feu Kreker. & mandibula roftri acuti fuperiori 2^ fere breviori, quim inferior, corrira, Dolcbfcbnabel. .Palmipedes. 4 digitis in palmam &ohjun&tis, Patfebfilf, ut ozocrotalus vel gulo pe opf- gans, baffauus, brachypus /cPottifebe Gázfé roftro re&to longo, sori ,roftco fuperiori ita articulato, ut. 2^ fupra inferiorem at- . tolli queat , Zo/pe/, corvi aquatici & lacuftres, cet. — ZYidacty- le palate planti aemulanres vel turturem, vel roftrum lari, velanatem, vel anferem pinguem &c. in quibus & procella- rius, Sturm-Move. — Dactylobi roftro recto fcu tetradactyli dig tis plerumque & poftico lobatis vel utrinque fimbriatis dicroati funt colym? urinantes, Taucher, capite criftati, vel nudi, calvi, & fulice, Blafebübuer a colore fuligineo dicte, quamvis & fufca dantur. Qus uberius explicat diftribuitque A/ezzius iz. Pro- dremo Hiflorie avium. rgo in 4 maj. ed. & in ffemmat. avium aJ. D. Titioeditis.. Conf. quoque /o. Hezr. Zorzs Petinothcolo- gie, ejusque divifio avium P. Z7. c. 2. $. 4. Emen- Liunei 6 416 — PHYSICE PART. IV, SECT. II. CAP; III. Emendatior Kleinij evium ordo, palmatis omiffis, o&to ftatuit avium familias fejun£tas 1) dida&tylas digitis nudis, 2) trida&y- las, 3) tetradaCtylss, binis anticis, & totidem poflicis, 4) te- iradaCtylas tribus anticis, quz omnium funt numerofiffimz, Conjun&oerum membrana digitorum ex parte eut omnino, 5) tewada&lylas, tribus anticis digitis, poftico fejun£to, 6) te- tradafbylas, tribus anticis, uno poflico omnino cosjunélas, ^) uibus anticis tantum, 8) tribus anticis lateralibus membranis: feparatis, poftico nudo. — In prima familia funt ftruthiones ; in fecunda flrathio- nothus, cafuarius, tarda, gavia, himan- «opus, offralegus; in terria qui fupra; in quarta & quinta iti- dem; in fexta eft onocrotalus, anfer bsffanus, ploncus, cor- snorantus, (J'affzrrale) rropicus &c.;. ia feptima columbus - Gryünlaudur, plangus anticus & minimus, Sturmvogel, pinguinus, tonfor, albatros &c. in $va colymbus & fulica. - Eftro. judicium penes le&tores. — Sunr & digiti & roftra non ram facilia cogni- tu, quam finis & ufus vox, magnimdo, color, firn&turaque propria, ds quibus alias cemmentandum, $-.. 426. Linnaana avium difpofitio recentior exhibet 6 ordines avium OYdi eeu forte a vocibus dictarum, — accipitres, picas, amferer, 3It f, grallas, Sumpfeügel, gallizas, & paffeves... Iecipitribus, Raub- vügelu feu Schreyerzz tribuit roftrum fubincurvatum, ut uncus wahens, mandibulam fuperiorem pone apicem utrinque denti- cularam naribus patulis ; pedesinfidentes breves robuftos, dicitis fub geniculis verrucofis, unguibus arcuatis acutis ; corpuscapite colloque mufculofis, cute tenaci, impurum; victum e rapina & laniena cadaverum ; nidum in locis altis, ova circiter 4, fe- ininam praftaniiorem & monogamiam. Piis, Hübera ro. fium cultratum dorfo convexo; pedes ambulantes, breves, validiufculos ; corpus tenaciufculum impurum; victum e quis- quiliis, DE BESTIIS PERFECTIORIBVS 417 quiliis, nidum in arboribus, marem feminam dum incubat, aleniem. & monogamiam. | ;zfiriéur (an(erinis) Sebuatteren roftrum leve latum, ut cribram colans, epidermide tectum & apice auctum; pedes natarorios, -cipitis membrana palmatis, tibiis compreflis brevibus; corpus pinguefcens & rancefcens, — cute tenaci, plumis ' praftantiori bus; victum in aquis ex plantis, pifcibus &c.; nidura fiepius terreftrem, plumis vefti- tum, & frequentiorem polygaraiam. | Gras, Plapperer. vel Klapperer , roftrum fübcylindricum, ceu bacillum tentantem pedes vadantes femoribus feminudis, corpus compreflum pel. le tenuiffima, cauda brevi, fapidum; victum ex animalculís paludofis, nidum in terra (rpius, nuptias varias. ^ Gualizis, Krübenmen, voftrum convexum, ut barpam colligentem, man- dibulam fuperiorem .fornicatam fupra inferiorem dilataram, naribus membrana - cartilaginea fetnite£tam,, pedes curforios, disitis fübtus fcabrís, corpus febaceum mufculofum, & pu- rum; victum e granis ingluvie macerandis, nidum in terra usus; ova numerofa, pullos ,- quibus cilius demonftrandus aliquamdiu füb alis fovendos, & polygamiam, quarum plume & penne raro erecta, & ex cuniculo concept pilofze ut pater fed fteriles. — Pafféribus, Zmitfcbererp, denique roftrum coni- co acuminatum, ut forcipem excipientem, pedes falientes te- neros, fiffos; corpus tenellum, ' graminivoris puris, infecti- voris impurum; nidum artificiofum, pullos, quibus cibus in- culcandus, & monogamiam. $. 427. Genera accipitrum habet 4,, quorum unum roftro re- Accipitrum &iufculo /Jagiutn; 3 adunco in apice nempe vir/tures capite de. genera Jpe- nudato impenni , fa/cozes roftri bain. cera, Jfrges autem fetis cicraue. tectas- habentes. Vulturibus, quorum lingua. bifida, fubdit gryphbum csruncula capitis longitudine verticali, Ju; dyiam occi- ( JFolfii Pbyf. Tom. IF.) Go g pite 418 PHYSICJE PART, IV. SECT, II. CAP, III. pité fubcriftato, (aquila criftata aliis) , papam: natibus caruncu- latis, vertice colloque tiudis, aurai feu Puteozem fpecie gallo- pavonis, in Jamaica privilezio muniram ; ZarPatum jugulo, per. cnopteruri five grypaéton, purganrem Lybiarn a cadaverum fce- . tore. Hic & cunturi dicitur expanfis ad 14 pedes alis 77or- Platevum in 2érem eve&tum abripuiffe, fingulari tamen bene- ficio Dei liberazam. — Z'u/cozes diurnos recenfet cera lutea faleem flava 20, quorum majores dicit aquilas pedibus hirfutis, ut fufcam pedibus lanatis, nigricanem pedibus femilanatis, fulvam (c/ry- Jaitum), ccerulefcentem, pygargum capite albo, milvum; Z&- teonci cuniculis & bufonibus infidiantem & /ü/Juteozem , ca- chimmantem ad hominis adfpectum, | zizzuzculum in. turribus. habitentem, muribus &aviculis infeftum, /f/letoreg oculorum operculis ofleis & naribus lobo carneo diftretis, /parverium, lauavium & columbarium. — Cera autem obfcura fextuplicem, uti ceram cceruleam, nigram, fufcam, viridem (in z7/0) affert. Szrz- ges nocturnas, die ccecutientes, absque cera, ba(i fetis veluti recta, oculis & auribusin plumofo grandicapite magnis, lin- eua bifida, pedibus lanatis contra frigus munitze , -dantur muriculate quinque fÍpecierum j ut u£owes, affomes, oti, criflati 6 pennis, Jcoper penna folitaria auricule loco cet; anriculis careutés 6, vt aluco, funerea iridibus flavis, nyéteaalba, ftridula, ulula, & pafferina minima, omnes ca- pite levi. . Lazio: denique roftro ceteris rectiori, verfus api- cem utrinque dente unico, bzfi nuda, lingua lacera, decem fpecierum , in his criftatum, exeu/ztorem] adventantes accipi- tres obíervantem & aviculis indicanrem, co/lurzozeti fÍcarabaeos & cerebra avicularum effodientem, | mufcicapum tyrannum, carni&cem, f:hachum, fezatorezi occipite purpureo, ccerule- ^ Ícentem, garrujum. non rapacem fed baccivorum potiffimum forbi cst, $. 428 | DE BESTIIS PERPECTIORIBVS,' 419 aiibi aosaiib one scrivo doi pug: (emo nec 7i : c Picarum , roftro fübeompreffo ordines habet Lézzatts Picarum op. tres 1) digitis anticis 2, & pofticis 2, ejusque genera quinque, 4; enera nempe p/ittacos lingua carnofà, mandibula füperioriadunca, tum /p;;j;raur, maàcrouros cauda cuneiformi fpecierum 13, tum brachyuros cauda zquali fpecierum 24, omines monogamoS$, per paria incedentes; loquaces, dociles, lonsvos: victitantes prefer- tim nucibus, glandibus, femine cucurbitarum & | carthami, ícandentes rofiro, iratos pennas erigentes, medirebundos, quorum minimus eft psíleri aqualis, maximus gàlliac. — Aapz- jibaffos lingua pennacea piperivoros roftro ingenti extrorfum ferrato. . Pici larvas infectorum lignum intusrodeniium roftro fscante, fono terrefaciente, audita percipientes, linoua acuta haftata intrante extrahunt.. Vid. Zrazyétf.z.5f50. 4 Specierüm, in his Zuearzum.;-. Cucnlos lingua cartileginea (àzittata, roftro reretiufculo, naribus margine prominulis, ova fua aliarum avi- cularum nidis imponens cubandi impotes, canoros victitantes larvis, octuplices, quorum major olivaceus canefcens voce cla- mofiori pluviam: pra(agit. ^ Picor 13 polyedro roftro cuneato lingua tereri àpice retro aculeatafetis. 7762: voftro terétiufcu- lo:acuminato, lingua longitlima tereti spice mucronata, mari- bus concavis, unice adhuc fpeciei Item pzcarum digitis anticis 3, poffiro utico , lingua incifa & loqui docilis geziera quinque: nempe corrof roftro cultrato, bafi: fetis: tecta, Jingua cerülaginea bifida, fpecierum .12, jin his corrices, monedulas; Zo5/ez, glandatias, ceeruleas, ma- nucodiatas capite nigro criftato, albo variegata: coracias fimili quidem lingva, & roftro apice incurvato, fsd bafi pennis de- ftituta fetisque, fextuplices, in his ceerulenm garrulumn, orio- lum flavum; galbulam fulvam,- & auream gula; Szttar, roftro porre&o conico fübulato, füperiore msndibula obtufiufcula, lingualacero - emarginata ; capite aliis fufco, aliis nigro; nuces Ggg2 roftro Continuatio picarum. 420 PHYSIC/E PART. I V. SECT. II. CAP. III. reftro perforantes, & larvas fub cortice effodientes, nidum ftruentes in congruo arboris foramine; idque limo oblinentes pro capacitate ingreffus: Aeroper roftro curvato in arcum & carinato, lingua apice laciniata, digitis infimo articulo aduna- tis, poftico discreto, 4 fpecierum , quarum ; prima eft apiafter grevarius, viélitans cicadis apibusque: froc/z/os roftro fübu- lato filiformi iricurvato, caput longitudine excedente, mandi- bula füperiori vaginante inferiorem , lingua filiformi bipartito- tubulofa, cum zzacrouros 5 fpecierum, quarum prima eft. zze/l;- vora criftata rubra rninor, alis ceruleis, & major rubra gulaau- rata, non criftata, fufco capite, uropygio viridi longo; po- lytmus viridans aureo varie fplendens pinnis uropygii: binis longiffümis, mellvora maxima; item exiguo corpore viridi, pileo & rectricibus ceruleis, itidem pennis 2 uropygii lon- gillimis; tum Zrachyzros 13. In quibus eft co/uZrr gula rubra mellivora, aureus. our/f;a corpore aurato; -remipiis nigris; mosquitui, rectricibus &qualibus ferrugineis, extimis apice fu- fcis, corpore nigro aureo; Po/ofericeus, reétricibus füpra nigris, corpore fupra viridi, pectore cceruleo abdomine nigro; fo- mineus corpore fopra fufco, infra albo, zzeer. fubtus: auratus, ruber feu purpureus , criffatus , & minimus omnium avium cer. $. 429. Denique picarum lingua integra, & dicitis tribus an- ticis, poftico unico, genera feptem. | Quorum primum eft Zz- cerof , habens mandibulam fuperiorem fronte offza .gibbofàm , roftrum magnum convexum cultratumque, nares in bàfi roftri, &linguam brevem acutam. | Cujus prior fpecies eft bicornis magnitudine gallzn:e, nigra; pofterior rAzzoceror, cornu maxil- lari frontis recurvato, fcedum cadaveribus victirans: | Secun- dum erotopbaga voftro compretTo femiovato , arcuato , fulcato utrinque transveríe, mandibula fuperiore margine. angulata, otf viéelitans DE BESTIIS PERFECTIORIBDYS. 421 vi&itans gryllis, inflar monedule mzjoris nigra garrulaque. Tertium gracula, roftro convexo cultrato , mandibula fuperio- re leevi, bafi nuda, lingua carno(à acutiufcula feptem fpecierum, plerumque nigrarum, fafciis albis aliisque coloribus adfperfa- rum, una quoque viridi ccerulea. Quartum paraediféa avis feu manucodiata ,. fuperiori mandibula ad medium usque plumofa holofericea, feu plumis romentofis tecta, pennis hypochon- - driorum corpore longioribus, 2 cirris caudze, victitans papi- lionibus maximis altera lutea, gula aurea, «cauda, pectore & abdomine brunneis, inftar cinnamomi, recricibus interme- diis feraceis longiffimis ferratis, apice attenuatis, altera regia purpurea, pedore carulefcente, itidem cirris longitIimis , to- ta avi longioribus lunato pennaceis. 24/cedo roftro recto & longo trigono craffo, lingua carnofa perbrevi plana & acuta quintum prebet genus, cui fübfünt /racyure. 4, ifpida fupra écerulea fübtus fulva, apiaftra, erztbsca dorfo ccruleo, abdo- :ninelüteo, capite & uropygio purpureis, 4/zyoz nigra abdo- mine albo, pectore ferrugineo, roftro valido, capite longiori; & todus viridis gula fanguinea, abdomine albo; sacroure tres, fniyrnenfis ferruginea alis & cauda viridibus; rzd;; fufco albi- do varias, fafcia in cauda albida lineari, lateque nigra; & t2 feu paradifea rernatana corpore nigro ccrulefcente, alis vire- fcentibus , rectricibus duabus leagiífimis. Sextum & feprimum gaudent roflro arcuato, quod fi convexum fübcompreffum, & linguaintegra obtuía triquetra, appellatur upupa 4f, pecierum ; nempe epops criftata variegata filveftris, terrefacta criftam eri- gens; pavadifia rectricibus 2 longiffimis criftata; | erezuzta viri- dis capite flavo, cervice jubata montanus; & pyrr/ocorax atra, pedibus & roftro rubris. Septimum eft cer£//a. Ariftoreli xegSuc, roftro tenui fubtrigono , lingua acuta, quintuplex, duce fupra grifea fubtus albae, altera major remigibus fufzis , in Eu- rope arboribus reptans, ova 20 pariens; altera rectricibus fu- Ggg 3 fcis, Anfcrum elaffes e £t "Y, Prior anfe- rinarum ordo. 422 PHYSICAE PART. IY, SECT,. IL.CAP. I1I, fcis, extimis apice albis, priore minor; ccrulea, remigibus rectricibusque nigris; nigro ccrulefcens fubtus alba, . vertice, cervice, dorfo, vuropygioque rubris; & flaveola, varia ex fufco & luteo, $. 430. Anferibus duplex: datur ordo vel claffis, alrera fimpli- ci, altera unguiculato apice: roftri, .. Priori fübfünr genera 6, pofteriori quinque. . Prioris claffis gertus primum conftituit pba?tog, fecundum aca, tertium | eofym£us ,, quartum larus, quintum /?erza, fextum AZbyzcops. . Pofterioris claffis genus pri- mur funt gzates, fecundura ziergz, tertium: procellariz , quar- tum Ziomedee, quinrum pelecazi, $. 431 "dIfevibus affignatur US obtufum epídermide te- &um, fub bafi gibbum $. 406. lingua carnofa. . PAaétorti ro- ftrum cultratum rectum acuminatum, fauce pone roftrum hian- te, nares oblonga, pofítice membrana femirectz, digiti antror- fum verfi. Cujus alius eft aereus albus roftro fanguineo re. trorfum ferrato, magnitudine anatis , aliis dictus avis tropico- rum; alius mandibulis edentulis, alis impennibus , digito uno poffico, volare nefcius, Zemzrfus ideo. | 4lca rofro inftru- £tus edentulo brevi cOmpr effo convexo, faepius transverfe ful. cato, imandibula inferiori ante bafin gibba, pedibus plerumque rridactylis, alie quoque impennces, alie pennatz, in. terra fta- bulanres, erectze incedenres, fpecierum 5 vel 6... Colymir egregie urinsntibus roffrum eft edentulum fubulatum rectum acuminatum , pedes Jobati aut palmati pone zquilibrium , quo- rum ar&£ticus à maximus eft Lue, monogamus, incedere neícius, 2 ova in litore ponens, & clamore tetmpeflates pracfa- giens; quem olim uberius defcripf. — Prater eum criftatus, item auritus nidum marantem conficiens, & denique podiceps, pedibus DF BESTIIS PERFECTIORIBVS. 413 pedibus lobatis, roftro vario. —Larzs roftrum rectum cultra- tum apice declive, mandibula inferior colymborum, nares li- neares antice latiores, pulli funt primo anno plerumque grifei, poftea fere albefzunt. Species ipfis tribuuntur 6, in quibus éft parafiticus re&ricibus duabus intermediis longiffimis, ad vomitum rediens. Szerza pelacica vix homines metuens ro- ftro edentulo fübulato, re&to, acuto, naribus linearibus 3 fpe- cieruim, caude & alarum fimilitudine hirundines marina alias nuncupatz. ZAyzcopsr gaudet roftro recto, & mandibula fu- periori multo breviore, alia nigra, alia fulva. $. 432. "uates, toftro lamellofo dentato, lingua ciliata obtufa, Pofterior vel gaudent roftro bafi gibba, vel equali. — Priorum 6 nüme- 94^. rantur fpecies, in quibus eft-cyznus, tadorza roftro fimo feu viapanfer fufca & nigra. Pofteriorum 26, in his anferes dome- ftici, feri, canadenfes, bernicla, Aorgazr, eidem feu molliffi- ma roftro cylindrico, in nido f& Geplumens, latiroftra, clangu- la venans cochleas, islandica feü hiemalis, querquedula, luna. tà grifea auribus albis. Seorfum notantur quorum re&rices medie, furfum recurvée funt, ut in anatibus marnfuetis , victi- tantibus gyrinis , culicibus lemnis &c. galericulate & criflate , ctifta dependente, fübcriftata arborea anss, infidens arbori- bus,& fuligula. lam Aerg? toftrro denticulato fubulato cylin- drico , apice adunco fpecierum 6, uti cucullatus, major feu mer ganfer, minutus, ferrator cet. —Porcéllaria pelagica & in pro- cellis, roftro edentulo fubcompreífo, rnandibula füperiore in apice adunca, narium cylindro füpra bafin roftri decumbente truncato, pedibus palmatis, unoue poftico feffili absque digi- to, qui potius calcar dicatur, elia nigra, vropygio albo, alia fufca roftro flavo, alia e fufco & albo vàrià. —zomedea roftro recto maxilla fuperiore apice adunca, inferiore truncata, nari. bus 434 — PHYSICAE PART. 1V. SECT. II. CAP, 111, bus ovatis patulis prominulis lateralibusque, alia pedibus 5da- &ylis, alis pennatis altiffime evolans intra tropicos, & victi- tans triglis volirantibus, a corypheena exagitatis, roftro 4plo majori ac ftatura pelicani aquili, alia impennis , terradactylis pe: dibus nigris. Pe/ecazus roftro recto apice adunco unguicula- to, naribus linearibus obliteratis, facie nudiufcula, tetradaéty- lus palmatus isque vel roftro edentulo triplex, ozocrotalus al- bus gula & fufcus gula faccata pedali, qua pullis aquam affert, carens lingua, in faucibus canaliaperto, qui digitum auricularem capiat, ceu ce(ophago inftructus, a quibus corpore nigro, ca- pite & abdomine albis, cauda longa bifurca; & zar/o, corpo- re nigro fübtus tantum albicans, aliis corvus aquaticus cauda longiore & laxiore quam caeteris aquaticis;. vel mandibulis fer- ratis, ut Zafuzus magnitudine anferis , & pz/rator, cujus alter fe- xus albus, remigibus nigris, alter niger abdomine canefcente, $. 433. Grallarum Gralle , die Sumpflinge Te Kgoarver , trifaviam dividun- ordines C7 tuv ia, ut primus ordo contineat preditas roftro magno ca- genera. pite longiore; f?cundus roftro capite vix longiore, pedibus tetradactylis; tertius fimili roftro, fed pedibus tridactylis. Pri- mi ordinis genera funt 7, qua vocantur pZezicopterus pedibus palmatis, roftro infracto & denticulato; /atalea roftro depres- fo, apice rotunde dilatato; zyeria, Spüttliug , roftri mandi- bulis adífcendentibus; faztalus roftro arcuato & fàcco gulari; ardea voftro re£to acutiufculo;. recurvzroffra, roftro fubulato attenuato recurvo; /colepax , roftro reto fere tereti & obtu- fiufculo. . Secundi ordinis 4 genera dicuntur trzzyga, J4ffter- Zeblein , fulica , vallus , pfopbia; tertii vero 4 Hematopus , c&a- vadrius, odis & Jfrutbio. ) $. 434. DE BESTIIS PERPFECTIORIDBVS. 425 $. 434 Pheuicopterus ,| Schavtenfcbnalel , | Rofirütbler | vo- Primu: Tiro denudato pedibus tetradactylis, ruber, remigibus ta- gral/arum men primoribus nigris, cujus lingua olim guloforum romano- 274». rum in deliciis fuit. - P/atalea roftro planiufculo apice orbicu- - lato pedibus tetradactylis femipalmatis, cui fübfunt /eucoroza feu platea cochlearia, roftro & pedibus nigris; aja? incarnata feu finguinea, & pygmaa pafleris magnitudine. — 4y?rría, maxilla fuperiore triquetra fubadfcendente acuta, & fimili in- feriore trigona, magnitudine ciconie, alba, remioibus rectri- cibusque obícure purpuraícentibus. —Zazta/«s, roftro longo fübulato ,. teretiufculo, ficco juguli nudo, naribus ovatis, pe- dibus: 4da&tylis. —74rZea, roftro longo fübcompre(ffo, fulco e naribus verfus apicem exarato, pedibus 4da&ylis; vel eft eriffata, velcalva capite feulevi. Inter illas eminet pavoni- na, crifta fetofa erecta flavefcens in capite nigro, fed alis albis, virgo dista (Sultanica) fuperciliis albis retrorfum long tli-:e crifta- tis, a me defzripta, & alie 17, quibus in(unt grues calo, ci- conie vulgares & nigrz, parva nycticoraces, Nacbtrazez, noctu volantes, crifta occipitis tripenni depeundente, dorío nigro, abdomine flavefcente alisque, ccrulez;, violacew, vireícen- tes, & ilider, capite lievi, corpore albo, roftro flavefcente &c. Recurviroffva, roftro depreflo acuminato, pedibus 4dactylis pal- matis, aliis avofetta albo nigroque varia, migrans in Italiam. Scolopaces voftro capite longiori, pedibus 4dactylis, per palu. des vadentes poftico pluribus articulis infiftente, 14 fpecierum, e quibus hic nominamus rubram, aliis zumeniam, albam, fufcam, totanuim, pedibus coccineis, arguatam, pedibus ceerulefcentibus alis nigris maculatis albo, :/7icojam, noétu volitantem, gai naginem feu capellam cceleftem , tam celeriter volitantem, ut audiri melius, quam oculis cerni celeritas poflit. -— QFalfü Pb Tun.IV-) Hhh $. 435. 426 PHYSIC/E PART. IV. SECT. IT, CAP. III, &. 435. Secundur Tringe roftro tereiiufculo, pedibus 4da&ylis, pofti- grallarus € co unici articuli a terra elevato, habentur r5 fpecierum, uti seriiur ordo, pugnaces, vanelli, Aibitze, pedibus rubris buccinatores fui nominis, quibus addatur p. 255. /^ol. L. P. i. Transat. quorum ova Belgis aliisque grata, lobarz procellofà tempeftata grega- rie natantes, hypoleuci nigre fübtus albae. cet. Fulica, roftro convexo, mandibula fuperiore fornicata, in- feriore pone apicem gibba, fronte calva, pedibus retradacty- lis lobatis fpecierum 4, atra, chloropus, porphyrio, & fpinofa. Rallus, roftro compreffo acuto, fed bafi cratfiori, pedi- bus 4dactylis fiffis, corpore compreffo, splex, nempe crex feu ortygometra, aquaricus , latiformis bengalenfis, carolinus. Pfopbhia, der Furzer, roftro muflitans ano refpondet, roftro cylindro conico, acutiufculo, | mandibula füperiore longiore, naribus ovatis patulis, ano crepitans, aliis gallina filvatica crepitans. Hoematopus litoralis, roftro compreffo, apice cuneiforma, oftralegus, viétitans conchis. , Charadrius vel rupex, Straudling, Strandpfeifftr, roftro teretiufculo obtufo, XI fpecierum, ut criflatus, fimilis vanel- lo, vociferus, pluvialis viridis, cedicnemus, hiaticola, ;- mantopus, & fpiuofus humeris. Otis, vel 'Tarda latine, mandibula fuperiori fornicata, lin- gua bifida, nullo digito poftico, 4plex, po/ozz jugulo utrinque crifta pendente, migrans per Belgium & Angliam ; aras, erectis auribus criftatis; fetrax, capite juguloque levi, & afra, nigra, dorío cinereo, auribus albis, maris foftro & pedibus flavis. Strutbio, maximum genus avium roflrro conico, alis plumofis & ad volandum furfum ineptis, fed ad ce- leritatem curfus, equos vincentis comparatis. Horum maximus eft cazie/us pedibus didactylis, fpina fub humeris ar- matis | DE BESTIIS PERFECTIORIRnVS. 427 matis, palpebra, utrinque ciliata, pennc lanate, pro galeis beliicis & crifta ca(lrenfi ufitate, ova pariens vel 50 candida tam ingentia, ut 36 gallinaceis equiparentur; in arena incu- batu excludenda. | Secundus ab eo cafzarzus & emen, vertice palearibusque nudis tridactylus, pro diadernate verticis gerens callum elevatum, palearibus füb collo, nudo fuperius, dug- bus, ungue intermedio feriens, pariens ova punétis excavara; americanus digito poftico mutico5 eucullatus, verius cygnus tetradactylus vel gallus. ; $. 436. Gallinacee aves manfuetaee, grandes, ' item fere, AvZ- p, gallina. ber, quinque generum dicuntur pavoges, mieleagrides , crac, cei phafiaui, tetraoues..— Pavo, capite pennis re&is revolutis tecto, dorGlibus elongatis, uropygii ocellatis iridis more. — Eft vel crifiatus ejulans alta voce clamofaà in vertice rara altaque crifta, zeilonicus , cauda adulta pulcherrima in rotz cubitalis formam erigenda, gemmantibus oculis nature miraculo iridis colori- bus pictis fuperbiens, cujus femina, ejusmodi ornatus expers, pullos caret usque in proximas nuptias, fàmbuci floribus dici- tur occidi; vel Zicalcaratus capite levi. Meleagris facie carunculis verrucofa feu capite carunculis fpongiofis, expandendis & (ànguine fuffufo egregie rubentibus, praefertim in mafculis. — Cujus fpecies prima, ga//opavo carun- cula frontis digirali e bafi roftri fuperioris pendente, quando dilatatur, pectore maris barbato nigre cirro -fetaceoanno tertio, isque vel capite levi, filveftris aut domefticus, vel criftatus de(criptus 1746 in oZfervat. Ged. 7'az.. Mares letitia & faftu ex- zítuant cauda rote forma erecta, alis terram progreffu ver- rentibus, inflato pectore fanguinea facie caruncularum, relaxa- ta frontis caruncula, increpantes cachinnisire tenaces, de prin- cipatu inter fe depugnantes. — Secunda temporibus violaceis & pennis longis erectis cri//7atz. — T'ertia fatyra fronte pone Hhh 2 oculos 458 PHYSICIE PART. IV. SECT. 1I. CAP. III. oculos bicorni, cornubus cceruleis, corpore rubro, punctis nigris & albis carunéula culari ccerulea, rufo variegata. Crax americana, gr voffé Schopfbübaer, habet bafin roftri ce- ra obtectam , & penmas caput tegentes revolutas, vulgo gal- lus curaffavicus, aut peruanus, varius, ruber, niger, flave- Íícens &c. item rectricibus cauda arcuatis rare plumaris. Phafiauus , genis cute nuda levigata, feu paleatus, h.e. palea, qua & caruncula bina callofa rubicunda fub gulae maxil- lis pendula inftru&us. — Hujus primum genus flatuitur gallus gallizaceus, cucurriens, cauda comprefTa adfcendente (ape ar- cuata, isque criftatus vertice aut caruncula ere&ta celíà vel fim- plici cultrata, vel fifa, & margine velut dentato, aut plumis denfis, vel ecaudatus, cauda veluti carens, velcrifpus, five frislandicus, vel pufillus tibiis pennatis, bentomenfis. — Gallus eft pugnax fuperbus, vigil, plaudeniibus alis canens gallici- nia diurna & nocturna, ülx 10 feminis fufficiens, easque convocans ad repertum cibum, zelotypus in rivales; callipa glocitans, ova diu jubilans applaufü alieno numero/ía pariens, raro fubvenranea, nifi caftratis capis affociata; Leditur baccis fambuci, fed pipere a pediculis liberatur. Secundum guzzeez- fis, Perlbubn ,. vertice callofo temporibus carunculatis, verti- ce callofo prope corneo, niger maculis ovalibus. — Tertium eclebicus, vuleo phbafiagus, rufus capite ceruleo, cauda longio- re, principum efca. ^ Quartum chinenfis pius crifta flava, pecore coccineo, remigibus rubris, íecundariis ceruleis, Edwardi phafianus variis coloribus fplendidus. ^ Quintum ny henérus albus, temporibus rubris, crifta & abdomine ni- gris, femina grifea Sinenfium. : $4377. Tetrao füperciliis circularibus nudis papillofis, cic tus Hate ques duos continens ordines, alterum pedibus hir- : futis, DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 429 futis , feptuplex alterurn nudis., Hirfuti funt wrogaZZz, J4uer- bibze, majores, exiíluantes i in arboribus, efliantes tinnitu tanquam ecílafi correpti; minores in campis obmurmurantes erectaque cauda & tumidis füperciliis fibi efflantes, hieme fi- pe nive fepulti ova excludentes odore privati. | Cazadezfes ma- culati, lituris duabus albis ad oculos. Lagopus pedibus lana- tis & fubtus leporinis, roítrobrevi craffo, remizibus albis, re&ricibus nieris apice albis, interpediis quoque albis, habitans in alpinis, ex betula nana victitans, fub nive cuniculos agens, in filvis cachinnans..— Z4ttagzzes, Hafclbübner, Limueo bonafie corylorum, in coryletis habitantes & hieme victitantes, póa/ia- z2llus parvus, cauda longiore ceteris in Canada, & Cupido, FTá- gelbals, alis fuccenturiatis cervicalibus, fufcus, vertex fub. criflatus, cui a tergo colli due velut ala pennis quinis conftan- tes adduntur in Virginia, aliis dicitur phafianus feu urogallus penfilvanicus... Pedibus- nudis incedunt 6 fpecies perdiciia & coturzicum: 1)rufus, Aotb[cbzabl, roílro pedibusque fàn- guineis, major & rufa perdix punétis albis infra guttur ver- fus pectus; 2) perdix, cinerea maculata, pone oculos cocci- nea, cauda ferruginea, fterno brunneo. 3) Virginiana per- dix, fafcia nigra fupra & infra oculos, linea verticali fulva. 4) Perdix marilandica, cervice albo nigroque puz&eta, item tergo colli. 5) Orientalis feu damafcena, pedibus anüce pilofis, abdomine gulaque atris, collari ferruzineo, cauda cuneiforini. 6) Coturzix , duplo minor perdice, corpore grifeo macu- lato, fuperciliis albis, rectricibus margine & lunea ferrugi- neis, vulgaris quaquila a fono. Qua£&e], & peregrina cepenfis a roftro ad latera capitis ultra oculos linea lata flava, íub oculis &in fummo capite ccrulea, dorfo füperviridi e fufco fqua- mata, uropygio caeruleo. Alii & a/c£ataz addunt. Hhh 53 $. 438. Pafferam or- dines C3 £t- »neY«. Cra[firoferes [1 generum. 430 PHYSIC/E PART, IV. SECT. II. CAP. IIT. $.. 438. Ordinis pafferini noftro funt tum granivori cratlizo- ftres, tum in(estivori tenuiroftres, vel adaquatius grace phy- tophage & entomophage ($. 400). — Prioris ordinis genera funt fex: colugiba habens roftram cera obliterata, naribus tu- midis; a/auda roftrum porrectum, & unguem pollicis loneif- fimum ; furdus roftrum naribus membrana femirectis; /oxiay roftrum conico-gibbum, linguamr integram; frizgillz, ro- ftrum conicum rectum zquale; emberiza, mandibulam inferio- rem lati orem, lateribus furfum coarétatam. | Poflerioris vero genera quinque: ffurzur, motacilla, pavus, birundo, & capri- guuigus. Ambo ordines monogami, incubantes alternatim & fuos nutrientes pullos. $. 439. Columba, voftro re&to. verfus apicem declivi, naribus oblongis, membrana molli tumida femioperte, lingua inte- gra, monogame fe oftulantes, 22 fpecierum. — E quibus cce- rulefzens collo fupra viridi nitente, cenas feu vinago, dome- ftica, gutturofa pe&tore pro lubitu inflaio, cucullata, rurbita pennis in pectore recurvatis, tremula cauda erecta multipenni patula, tabellaria, deportata, quantumvis, feflinanter revo- lans, &affixas apportans literas, turtures, palumbi, macrourz, hifpida plumulis per dorfum ere&tis, criflate, riforie, & tur- turelle corpore purpurafícente guttate hic nominetenus fufficiant. "lauda roftro reco fuübulato, lingva bifida, unguem pofticum digito longiorem gerens, 9 fpecierum v. c. arvenfis non criílata, volatu fzepe perpendiculari in aére fcandendo cantillans, calculofis noxia, arborea gregaria, capite vitta alba cin&to, criflata, alpeflris gutture flavo, & magna fübtus flava, fafcia pectorali nigra. — Tur- DE BFSTIIS PERFECTIORIBVS. 431 Turdus, Drofél vel. Krammetsvogel, roftro tereti cultra- to, apice fuperioris maxille deflexo, lingua lacero - emargina- ta, 16 fpecierum, ut viftivorus, fibimer malum cacans, mufi- cuslufciniam imitans, diffeminaris juniperem, canorus, ru- fus, polyslottus, orpheus, crinitus, rofeus, merula, torqua- tus, arundineus feu paluftris ofcen grifeus fübtus albidus, lineo- lis fufcis transverfis lunatis, pedibus ccerulefcentibus, & nigro virens fubtus lutefcens, fuüperciliis albis. Loxia, Arumfcbnabel, naribus in bafi roftri, 32 fpecie- rum, quarum nomino cruciroflram, ftrobilas enucleantem, Grünitz, coccothrauftem, cerafà enucleantem , cardinalem ru- bram criftatam ; rubicillam fubtus, erythrocephalam, oryzi- voram , hordeaceam fulvam, íanguini roftrém cyaneam, bu- tyraceam virefcentem, collariam flavefcenrem, fuícam, mela. nocephalam nigram, cceruleam, violaceam, bicolorem fufcam & fubtus rubram. Emberiza roftro conico fpecierum 14: ut zzvalis avis, (Sebneevogel) fapidiflima, hieme intenfiore ad nos migrans, alba, noctu vigil, avena nntrienda; hortulana, citrinella, Zez- Jéchbez , colligens larvas braffice; quelea roftro coccineo, fron- te nigra; atra, flaveola, píittacea, nigra cervice & pectore rubro, caudalongiflima, ccrulea, &c. Fringilla roftro conico acuto fpecierum 3 1, uti ory22z0ra, montana; filvatica, erytrophthalma , carduelis, Steglitz, amon- dava, cujus mas purpureus, femina cinerea, gyrola viridis capite rubro, zena capite nigro, pectore fulvo cazar;a, le- vis & criftata, vulgo paíler canarius, juniperina, flammea crifta feu luteola nigra; cazzabzga feu Jigaria rubra , violacea, fcheeniclus nidificans in arundineris, domeflica feu paffer vul- garis, montana, & hiemalis feu paíleri- fimilis nigra, ventre albo. | $. 440 Tenuiroftves y generum. 432 PHYSIC/UE PAR T. 1V, SECT.-LH. CAP, III. $...440. Srurmus , der Star, roítro longiori fubulato angulato obtufiufculo ,. naribus fupra marginatis, «X lingua emerginata acuta loquaculus, vi&tirans infectis, nidificans in cavitatibus arborgm, gregarius, maribus adultis columbarum ritu nitenti- bus. Datur r. vulgaris roflro. flavefcente corpore nigro pun&is albis, docilis aliqua verba edere, .2. /s?eo/u5, capite fufco, pectine maculato. 3. Fufcus albo variegatus, benga- lenfis. | 4. Ciz&us, niger, pectorealbo, hieme circa fontes etcataraclas non congelandas, deícendens per voragines oni- ícos aquaticos aliaque infecta voraturus, alias merula aqua- tica dictus. Motacilla , die Bachfieltze, caudam (vulgo Sterte) fubin- de attollens, . hic latius dicta pro avibus infe&tivoris roftro fubulato. re&to, mandibulis fubinequalibus, naribus fubovatis, lingua lacero- emarginata. Qua ambitu fuo includunt 34 fpe- cies aut varietates, in quibus occurrunt precipue ofcines ver- nales lufcinig, JVacbtigale, vufo-cimerte , curruce, Grasmü- cken , philomele grifee , cenanthe feu viriflora, dorfo cano, fronte alba oculorum fafcia nigra, rubetra mufticapa, atrica- pilla teftacea fubtus cinerea pileo abfturo, pheenicura, fi alis fupra ccerulea fubrus rubra, rubecula grifea, gula & pectore fulvis, RotbKeblchen, troglodytes, Zaunkünig , remigibus tef- fellatis, regulus criftatus, trochilus non. criftatus voce locuftae Tyruncbez, peudulina, Lithuanorum emitur, de qua vid. mei fororii, Prof. Viremb. 7727 (Jo. Dau.) Difp. &c. Parus roftro integro, lingua truncata, | fetis terminata, fpecierum 12. V. g. criftatus, major capite nigro, tempori- bus albis, nucha lutea; carulefcens, cceruleus, ater, paluftris, caudatus, pipra h. e. nigra prater: albam vittam, erytbroce- phálus, aüreolus mexicanus, nigro capite &.pe&tore fulvis & fere coccineis cat. Ü Hirun- DE BESTIIS$ PERFECTIORIEVYS. 433 Hirundo in aére infecta captans , roftro minimo incurvo fuübulato, rictu capite ampliori, fpecierum o&to, "iti domeflica, ruftica & urbica, auctumno fe demergens, vere emergens; eículentis: nidis eelatinofis. ripuaria chinenfis; riparia vulgaris in collibus arinofis habitans; apus fere, digitis 4 anticis, ce- rulea canadenfis; pelacia; z:2a4: maxima , "fufca ; gula & ab- domine albis cet. Caprimulgus , Na ichtfe balle , ny&chelidon, roftro in- curvo minimo fubulato, bafi depreffo, vibritlis ad os ferie ci- lari, rictu ampliffimo , cum europaus, narium tubis obfole- tis, tum americanus, narium tubulis eminentibus X lineam, fübfufca. maculis albis, alis ampliffimis tacite fummo mane vo- lans, & victitens phalenis infzétisque nocturnis feu matutinis, qvam vivam habui & defcripfi in Obferv. Gedan. Alter minor habitat quoque in. Europa, nidum fibi ftruens orbiculatum e luto inter rupes, fere ut, domeítice hirundines ad muros &, fub tectis ad laquearium trabes. Sunt quidem in/his áddaGtis, prater aio big nomina, varia non- iam fatis comperta, atít'accuráta, fed dubia, que ipfe Linnaur. , paffim non difímulat; attamen ceteris, que habere potui, ^^ meliora videntur mihi, & fi vacaffet; ad manifefliora dividen di principia illa revocaffem, nifi Senium juffiffet ad cetera pros perare, his tantisper fepofitis, cum. dies plura fubinde fit emendaturus, "ut poítea 'perfe&lius digeri poffint. | De fini- bus & ufu animalium paffim quedam infperfa funt; fed ube. rior tra&betio "Teleologie; non eft hujus loc. ^ Ipfum quo- . que Syftema Linzei preguftum prebetzoologiz. ^ Plenam autem omnium de his memorandorum: nec. in Phyfica, | nec in: fyftemate Wiper hoc. feculo exfpeBandum autumare fas duco. "qe (QJFalfü Pbf. Tw. IF.) dii - EU 434 PHYSICAE PART. )V. SECT. 11. CAP. l1) $. 4407 L Li De pecudi- Reftant. Beftiarum terreftrium perfecliores ($..393.), bur. quod vel indeliquet, quia organa quinque fenfuum in illorum capite funt. manitefla, nempe oculi, aures; nares; os & lin- gua, denique cutis & nervi ium manifefto docent. Pof funt quoque, quibus ordinario more incedunt, 4: pedibus in- ternofci, ideoque dici (beftiz) quadrupedes auriculate.. L2770 funt pro nova hypothefi animalia mammalia, quia & homines & cete mammis inftrui obfervantur, non potuit non & ha canima- lia mammalibus adjungere. Sintne vero mamme tales notz, unde facilis habeatur omnium cognitio, ipf? videat. Monet quidem mammas lactantes feminis efle omnibus, (non femper laétantes, & maribus plerumque nunquam) etiam maribus, ubi. equum fatetur effe excipiendum. — De cetis nihil Zicaz, nifi ex mammis neminem bzalenas afftimare, nec earum féxümj nec mures, glires &c..— Preterea mammalibus tribuit cor bilo- culare biauritum, fànsuinem calidum rubrum; pulmones re- ciproce refpirantes; imaxillas incumbentes tectas, penem in- trantem viviparas laétantes;- fenfuum organa tactus, linguam, nares, oculos, aures; tegmenta pilos, paucos indicis, pauc fli- mos aquaiicis; fulcra pedes quatuor, exceptis mere aquaticis, quibus pedes poflici in cauda! pinnam coaliti fint. Quam paucae his infunt note fenfibus illico obvia ? Et cur non ho- minés a beftiis fegregentur? Pecudum nomine firictiori eas non invito ufü autorum appellamus. 1 $-...442. De earum Sunt Lizzeo mammalia ex flructura vifceribus & notis diver- organis homini. proxima;: que -nobifcum ^ continentem f. inhabitant. ;.. Vefliuntur ; pilis. flexilibus injurie minus ob. noxiis, copiofioribus in frigidis quam calidis. regionibus. Nec defunt, quorum pili obriguere in feras aut aculeos (hiftri- DE BESTIIS PERFECTIORIDVS. 435 (hiftricum) aut coaluere in fquamas aut fcutum dafyporum, aut in futuris equorum abiere in jubam &c.— Ne pedes vel in ex- peditiori perfecurione prede, vel in faga, generatim in cur- fu; facile laffentur aut lzedentur;' anteriores palmis pofteriores plantis inftruuntur,- ut talis innixi firmius infiftant, ut urfi; aut vellere manicantur leporum ; aut ungulis tanquam calceis muniuntur five folidis (ive fiffis, & (uccenturiatis pofticis; aut unguibus filtem fimiorum, aut digitis fubtus callofis antror- fum unguiculis fubulatis incurvis, ad predam lacerandam, ter- ramve pro luftris &c. effodiendam. ... Armata quadam fünt prater ungues &c. dentibus exfértis, aut cornubus capiti infitis íeu perennibus, feu vaginantibus & recrefcentibus &c. ^ Ciba- riis inflrumentis dentiam noón-eguerunt myrmecophaga & manis, caetera gaudent primoribus partim & zzczforzius pro eveliendo, rodendo, confcindendo, partim Jaziarzzs conicis pro lacerando, partim s/ari?u;s latioribus pro conterendo alimen- to. . Cauda ceu umbraculo partes obícense abíconduntur, elongara prehenduntur & involvuntur apperira a fimiis, como- fa abicunrur infecta, erecta aut & torta vel difticha ornantur. Senfuum confpicuis gaudent inftrumentis, oculis, auriculis, ore & lingua palatoque;:nafo in quibusdam elongato in probofci- dem. breviorem porcorum &c. aut longiorem elephantum. Venere vaga pruriunt pleraque, & dimicant inter fe mares, ut valentiores fobolem: procurent vivaciorem, ineuntes femi- nas viviparas; -.la&tantesque & defendentes fetus usque dum fibi fufficiunt, & novae inflant nuptie. — Quadam polygama funt, ubi mag fufficiéns gyneceum: fibi afTociatum defendit, ur plioca ,. pauca monogama, quorum cura fcetus áb utroque pa- rente gerenda;*ut erinacei, vefpertiliones &c.- Mamme aliis funt pectorales, | ut fimiis; aliis abdominales ut phocis; aliis & abdominales & pectorales, ut gliribus; aliis in longitudi- nem digeftz ,. ut fuibus, fepe binx pro quovis fetu. | TT" Colun- Divif: $0 pecu- - dum qua 436 PHYSIOCJE PART. IV. SECT. Il, CAP. III. Coluntur varia pecora ab hominibus partim ób carnes , lac, corium, vellera & pinguedinem , partim -ob' onera. porranda;:- agros fuleandos &c. frumenta fpicis excutienda , : eurrus, plauflra &c. trahenda; parum ob venatum aliarum beftiarum ferarum, mu- rium Xe. partim rariora in vivariis pro ofteniarione & genii exploratione &c. item fere pro vendiüone:captarum lucrofa." $. 443 ! Dividuntur pecudes imamrmales, ormiffis cetis, fecun- dum dentes in 7 ordines a Lizz46. Primo ordin tribuit fri- dentes in or-fiüte$,, dentibus primoribus 4 fuperioribus ; laniariis folitariis, dine: 7. mammis binis pectoralibus , . pedibus arbores ftandentibus; - fe- cundo Zrata primoribus nullis, fed tantum laniaribus, aut. & molaribus, vel omnino nullis ;- tertio feras; primoribus utrin- que fuperioribus 6 acutioribus;: Janiaribus folitariis , unguibus acutis, rapacibus & in cadavera fevienribus; quarto "Daffiài primoribus numero vario, laniariis uno pluribus, nafo fo- dientibus fuccofas radices verme:que;. quintó g/zrer, primori- - bus utrinque 2, laniariis nullis ; rodentibus vegetalia, pedibus curfu fali paribus; 5-fexto pecora: primoribus tantur inferioribus, evellenubus planras ruminandas;; - pedibus bifulcis ungulatis, veniricuis 4 nempe ing luvie macerante & ruminante, refzcujo cancellato recipienre rurninata ; 0/0 multiplicato confíumente; & alonafo fafciato acefcente copi pro. febo, ut minus: alca- lefcant; feptimo Zelluas primoribus pluribus obtufis pro de- cerpendis vel extrahendis vegeralibus. Quia dentes fere omnes inconfpicui funt, his tiotis minus: idoneis pecudes vix ac ne vix quidem internofcuntur; nifi ita. redattze in pogeftatem, ut os aperiatur. . Nec nomina: hoc fenfu: vel ufitarà funt, .velifient, quia ufus receptus eft veluti vocabulo. rum tyrannus.. lNe tamen & dentiüm difcrimen i ignoretur, juvabit genera horum ordinum paucis commemorate, ^ $. 444. hj DE BESTIIS PERTECTIORIEVS. 437 44 Primatibus, omiffo homine, fubdit /7nias , Jemures , & Ordinum in vefpertiliones ; Brutis elepbantes , tricbecos , bradypodes , 1nyrme- fua. genera. copbagas , sanidess feris pbocas , canes, feles , viverras , mufie- lav, wr/os; beflis fuer, dafypodes, erimaceos, talpas, forices, didelphides; glivibus rAizocerotes,, Hy[iricer y lepores, cafforer, mures, fciuros; pecoribus camilos, Wiofcbot, cervos, capras, boves & oves; beluis eguos & bippopotamos. — Que ex his no- tanda erunt, in f2quentibus afferemus. (9s $. 445. Kleiniama quadrupedum víiviparorum antiquis ufitata Divifo 4pe- divifio a pedibus, utpote notioribus, quam dentes, eft detum. dum Klei- ^ t3; ordines faciens duos, nempe ungularorum & digitatorum. sana. Ungulata, qvia Euripides foliduneula dixit monochela, appel- lat quoque, fed non pertinaciter, chelifera, quorum pedum ex- tréma cornea chela muniuntur, ideoque ea diftribuit in mono: chela, eizbufge; dichela, z»ey/ufige; trichela, dreybafrge; te- trachela, vzerbufíge, & pentachela, fézfoufige. — Digitata vero & pilofà; quorum pedum extrema fila fünt tanquam in noftris 1manibus pedibusve, itidem 5 habet.familias; nimirum dida &yla, zweyzebige, tridactyla, drejzebzge ,' tetredaétyla , terze: bige .& pentadactyla, füzfzebige. — Quibus denique fübjungit penradaclylà anomala, pedibus anferinis , five anomalopoda. ,' Quia: pedum cognitio facilior eft; quam dentinm; Gin vefligiis '^ utcunque patet ungularum & digitorum 1ndoles, non abs re erit genera his ordinibus inferia ob oculos porre, he mu uude coii ie Monochela appellat equos cum feris zebrzs, & afimor Genera. wm- inclufis mulis onagvis& orjge ünicorni.Dichela Zoves omnes, & zulatorum. oves, ut capras, ibices, Steinbücke, vupicapras, Gemfen, gazel lii 3 lai , 438 PHYSICAE PART.IV. SECT. II. CAP, III. las , Retilopen , wtofcbos snufcus, Bücke, topboepbalos, Schwulfi- küpfe, bexoarticos, Bezoartbiere, tragelapbos, Bockbirfche , givaf- fam feu camelopardalis , Kamel - Pardel , & namum , Zergbóck- lein, cervos tum zobiles, alcem, Elendtbier, & rangiftros, Renuthier, tum capreolos. & damam, Dammbirfcb ; . denique porcos. vulgares , snofcbiferos , Mufcus- Schwein, babiruffam (zu apro - cervum, & acutaurem y. Spitzobr. — "Trichela funt vigo- cerotes, Nafonbóruer, naficornes. "'etrachela Hzppopotamor, INil- vel FIuft- Pferde, vel bupotamos, /affer- Ocbu. | Pentache- la funt e/epbaztes , nafi probofcide pro manu utentes. | $. 447. Digitato- Digitatorum vel coriaceorum vel cataphractorum fa- yum genera. yoilia dida&ylorum continet ca;zelor gibbis praeditos & caren- tes , & /ilenos, Silene. — 'Tridaétyla funt zgzavus, der Faule, vel Loyert , & tamaudua (myrmecophaga). Zdmeifenfre[fer. . 'Yetra- dactyla vero Zatu, cataphractus, Pazzertbier, cum armadillo, Schildverkel , & cavia, After Hof, & Affter-Canin;:. Ame pliffima eft pentadactylorum familia, comprehendens /epores & lepuífculos feu cuniculos, /fez atque Cazizcben; rofores, jVa- ger, fcilicet varios feiuros, Eicbbürneben s: glives, Siebenfchlüfer varios, ut erzcetum, Hanfler, snarmotani, Murimneltbier , vel Tufcbeubaucb, anofcbiferum, glirem rutlicum, AMufchus - Ratze; mures etiam aquaticos zzarfapiales , opafTum , eutel- Ratze , Te: 3ingos norwegicos gregarios migrantes; tapas, Maulmürfe , & vefpertiliones volantes, FJedermáufe ;, muflelas, Wiefelu, ev- melinas quoque Hermelige, viverras , Fretten, putorios, dltiffé , martes, Marder, zibellinas, "Zobel , echneumones, dauricas cau- da carentes; acaztbia, Stacheltbzye, ut erinaceos, Scthmeiz- Igel , hyftrices, Stacbelfeloveine , aculeis perlongis ; cages omni- genos; /upor, JPülfe, nigros quoque aureos Zac&éalfe, catervatim ad 200 incedentes; vulpes, Fücbf, callidos , albos DE BESTIIS PERFECTIORIBVS, 439- albos quoque & nigros; coatigor, Hallfüchfe mit Büvfüffen, quorum & funt gzzetie, Ginetb. Katzen , civettae feu zibethici , Zabeth.- Füchfé, & meles feu taxi, axe; feles, die Katzen , etiam feros , & perauriftas volantes, item zibechum redolentes; lynces , Lucbfe, acutiffimo vifu, cervorum lupos; pardos, Par- dcl, quorum femina paztécra, Panther, cum leopardis & ca- topardis, zzgrider egregie maculatas five variegatas, 77ger; & leones, Lümeu; urft, die Báren, fulvi, nigri, albi, quorum pelles ad ulnas 3 vel 6 interdum extenduntur; gulozes, Fzel- frafe , vel boophagos; fatyros ad corporis humani formam propius conformatos in zi, 74ffzm, & ctbis variis, Meer- katzem, a cauda felina vafla cercopit£eczs, quibus accenfentur papiouer, Paviane , neutiquam Hyana. — Anomalopodes pen- tadactyla emphibia, pedibus nateroriis funt /wtra, die Otter, erjDgic5. caffor feu fiber, der Biler , induftrius edificator conti- gnationum domicilii fui; Aormrus, der. JV'ullrofs, ex(ertis ele- ' phantinis dentibus; poca , der oble vel Seebund manatuy, der Sce. Ocbs. .Sunt in his mulia utilia, que ad artem venatoriam inveftigaudi be- e ftias, & e veítigiis illas internofcendi pertinent. |. In fe tamen ex ungue leonem nofcendum fiítunt, quod paucorum eft. Pars pedis ima, veítigium imprimens non tam facile in fenfus incurrit, quam corpus befliz obtutu oculorum in tunica reti- na depiclum. Quare melior pecudum idea peteretur. vel a fenfuum peculio, vela corporis ftru&tura & fenforiorum con- fpicua indole, vel a vi&us genere ordinario & extraordinario, & hujusmodi aliis notis qualitatis & quantitatis in adulta «tate cuique manifeftis conítantibusque. $. 448. S'c habentur pecudes terreftres & aquatice. — Ambzae Faciliorer ' sut Vafta gaudent corporis magnitudine aut mediocri aut par pecorum di- Va. vifione1. De ovibus omnigenis. . ditio interdum notanda. 4419 PHYSICAE PART. IV. SECT., II, CAP. III, va. Parva altitudinem & longitudinem cubiti vix excedunt. Mediocres 4 cubita raro fuperant. Ingentes a boum & equo- rum magnitudine ad rhinocerotis & cameli h. e. 5 vel 6 cubita affurgant, Hae belue (bellug) ab immani faevitia & feritate dicantur, ill pecora, parvae pecuícula. Cetere magnitudi- nis note erunta menfuris petenda. — Ratione victus vel pas- cuntur pabulo terre, funtque poéphagz, herbis vefcentes, feu latius phytophagz, vel zoophage feu rapones , Aaubthie- rt. Que &interra & in aqua degunt aut victitant azphibia funt (S. 393). Ratione tegmenti corporis vel corio vetliun-' tur depili aut pilofo, vel catephracta. Propter indolem vel funt ferae, vel manfuüete, dociles vel indociles. | Defen(ionis- caufz alie funt armate, alie inermes; armare vel cornibus, vel dentibus exfertis, vel unguibus. | Ali;e vel funt fociales feu ' grengales, vel folitarie. | Caput vel rotundius, vel quadran- gulum, vel fubconicum. Collum vellongum vel breve. 'Trun- cus vel longus & gracilis, vel obefüs aut ventricofus. Pedes velalti vel humiles, re&i vel geniculati. Cauda vel nulla, ve]- párva, mediocris aut trunco longior &c. Vocis quoque con- * $. 449. Propter fequentia ignotiora melius explicanda & intel. ligenda, pramittenda hic erunt pecora tinora, utiliora" nobis & notiora, manfueta quaedam & fera. Preecedanr igitur fami. liora homini pecufcula, oves, cages & zures una. cum áffinibus fibi. Ovis nobis eft pecufculum gregarium lanofüm omnium miüífimum; cujus mas dicitur ares, //74der vel Boc£, pracis *gioc & eg , femina 0vif, graecis ago xov, caflratus mas ver- vex, Hammnel vel Scbüpft, gveecis £905 , oves latlantes, Schaaf- Mütter, fevas feu pulli vero agzi; Lómmiér, primo fübrumi, dein abrumi. /í/eiio funt quadrupeda (ungulata) bifulca lani- gera, DE BESTIIS PERTECTIORTIEVS, .44t ger&, breviüs pecora lanaria; Lio autem pecora dentibus primoribus inferioribus 8, laniariis nullis: — Omitto cornua concava, retrorfum veríà, intorta, rugofa, utpote qua ron n'omnibus, nec plerisque dantur, que murica funt, fed tan- evum id cornigeris. "Poffent quoque dici greges balantes, a voce ba vel bà, unde grecis etiam (252; dicuntur. - Gaudent capite oblopvo, pafcuntur feftuca, fegete & oraminibus, bur- fü pafloris, fceno, firamine, foliis; eduntur vero a pruno fpinofa, équifero, Qámmula, adtherico, myofotide, anemone nemorofàcet. "Parum bibunt, amant fálem marinum & mu- riam pre (érvationis caufa a morbis, mutant setate dentes, fter- core fuo letificant arva & paícva, infeflantur vermibus duode- ni & hepatis in flagnante aqua hauftis, irem hippobofiis, pe- diculis; «eftris;" acaris, vorantur a lupis slisque carnivoris, laborant vertigine ,"hydrópe, fcabie, phtifi, i£tero, 'hepatite. Ferunt $ iménfibusfingulos vel binos, raro ultra X annos vivulie 0/0787) ) ^ Mauticz variant pro lana duriori molliorive, quzemu- tato pabulo desenerat. 'Laudatiflima lana eft P/zo apula ta rentina T. f. c. 4$. nànc hifpenica, pevllo inferior ánglica, me- diocris gerroanica & polonica, colore alba, nigra, rnaculata ru- tila, fulva baticis quibusdam lanarn rubram a pabulo tribuit MartisEi;; rudis & durior mentanarum, islandicarum&c. An- glicis Lines dicit caudam fcrotumque ad geniia dependere; africanis pro lara effe. pilos breves; arábicis quibusdam latam càudam adipofam 4o & amplius librarimn, quae cubitfem lati- tudiném gerunt & cornibus carent. Aliud tamen genus ara- bicum éornigerum caudam obefam fit grandem habet, sut 3 cubitos longam, in ploftello trabendam. ^Cornutz bicornes guineenfes vel angolenfes cornibus parvis deorfum, ad oculos tortis pro lata pilos velat holofericos habere, jubam fub col- lo longam, aures autem pendulas & fcrotum ingens pene in UFolfü Pbyf. Tom.IF.) Kkk medio De caprino genere e fpeeiebus. - 44 PHYSICAE PART. IV. SECT. II. CAP. 11i. medio ventre, caput & pedes atros, palearia laxa, occiput pro- minens feruntur; vulgares arietes bicornes & ruftici differunt ab hifpanicis, cornuum fpiram extrorfum actam oftendenribus, a fIrepficerote. cretenfi, feu addace.cornua recta fpiralia v. €. bi- pedalia vel 3pedum prefer ente; multoque magis a gotlandi- cis polyceratis , multa habearibus cornua. Urilias ovium infignis ex fecunditate dum unus aries füfficit 20 ovibus, 150 diebus gravidis, dein agnos la&antibus, ex ton- fura annua, ex lacte, cafeo, fcbo, carne, flercoratione, vendi- tione, qua divitiz adquiruntur, & varii opifices aluntur, prz- ter opiliones, paftoresque, pera, pedo, & cane inflru&os. $ 450. - .. Ovibus affines fünt caprae, Zzegez, latius accepte; pro. pecufculo olente hirfuto feu pilofo, quarum mares /zrez , Zie- genbücke, graecis 107yci, feminae capre, au yes, eaftrati caprz , fetus editi; hedi five hadi & hacduli ,gr&cis:e;Qec mutigentes, egigiee, Zickeleig ; capra annicule aut bimae. capelle, y;uagoi.— Kleinio in genere £rag:«s dicitur pecus pilofum, plerumque barbatum (nempe arunco & mancillis five verruculis fub faucibus; vel ore); Linueo autem pecus cornubus concavis furfum verfis erectis & fcabris, dentibus inferioribus primoribus 8, laniaribus nullis. Vantur tamen & capri inutici, coraibus carentes , gracis z2)«/, bumlige Bàcke & Ziegez. IN on omnibus, inquit P/izius L. g. c. $0. cornua, fed quibus font in. his & indicia annorum per in- SiBruspes nodorum. Mutilis la&tis major eft copia & in utro- que f:xu mutilum utilius. — Tegantur corio tenaci, & ovium nfus i?:e prabent Dependet omnium mento villus; mares auriculis longis fleccidis, & armis quam villofiffimis probant, Feminarum generofitaris. iufigne funr iacinig bine. e. cervice dependentes.. Concipiunt menfe Novembri, ut Martio ex- eunte & Aprili pariant, turgeícentibus virgultis, Sunt enim 1 fron- DE BESTIIS PÜREECTIORIDVS. 443 frondibus malefica, quousque erigendo f? affequi frutices va- lent, quibus decorticatis exitium aferunt. — Ante trimatum inutilis partus, dein pariunt octonis annis binos plerumque ra. ro quaternos vel quinos, & vivunt vix 12 annos. 1n ponti culos X muros non altos fcandunt, & vidit AZuiazus folertiam duarum obviarum fibi fuper aqua, cum neutra alteri cedere pofier, qua altera fuccubuit, ut alrera proculcatam fuperere- deretur. Victitant sraminibus, ut oves, irem lichene frondibusque. À Lino difcernuntur 1) hirci vulgares cornibus carina- tis eduncis feu arcuatis a capris angoreufibus, arunco, barba: tis, habirantibus in montofis, falieuribus, falacibus, bcilicofis, cafeofis, lana nivea caprina ad pedes usque dependente, came- lina, angolenfive fericum provocante, 2) z/icer cornibus no- dofis vaftisque in doríum reclinatis, corpore fulvo, arunco nigro, habitantes in JZa/lefiealpibus inacceffis. — 3) J'upcapra, ruffo- fuf-z fronte alba, vertice gulaque cornibus erectis un- cinatis, habitantes in alpibus Helveticis preruptis & inacceffis, 4) Americani &eZ;, parvi, pilis longis pendulis, cornibus 1a- matis craífis, vix digitum longis cranio iia appreífis, ut fere curem per£orent: item alii, macuirudine 2z2u/i eniculi, pilis brevibus ere&is apice antrorfum recurvis vix digitum lóngis, facie a priori diverfa, cum ez tamen coitu pullum procreans non diu füperftitem. | 5) Gaz:ila indica cornibus teretibus per- longis nigris prope caput tantum aunnulatis 6) cercicafra (crage- laphus) cornibus teretibus dimidio annulatis conrortis, habi- tans in India & Afia; megnitudine cervi minoris colore ca- preoli, ventre albo, cauda nigra, in cujus ventriculo quarto fepe reperitur bezoar orientale. Conf. Alemius p. 2o. feg. 7) Dorcas, coraibus teretibus contortis omnino annulatis, fed brevibus, circa medium inflexis habitans in Africa. — 8) Grzgs- inia, capite fafciculo tophofo & cavitate infra oculos, itidem Kkk 2 africa- 444 PHYSICIE PART. IV. SECT. 1I. CAP. III. africana, 9) Maribrica ((yriaca) auribus pendulis longiffimis" 10) dmmon vel iufimoz , coreibus arcuatis, collo fubtus bar . bato, cauda nigra, habitans in Sibiria ,' G'zielizo tefte. autopta, media inter oves & capras. |. De quo &? Plinius. ex Zdriffotele agit.L. 8. c. 29... x1) Pygmea capella, Guineenfis tragulo, . imberbis, cornibus teretibus conicis obtufis curvis. latere in- curvato rugofo , pedibus digito humano anguflioribus. -: Sunt, qui mufimonem ex capra & ariete natum fingunt; ex ove & hirco autem cinirum. $. 45r. 7» De canibur, Addi&ti imprimis hominibus & fideles funt cazer, ci- lupi, vulpi- cures, greecis «vovec, qui funt. quadrupedes dociles domino fide- bus Qc. — les & latratu fuo peregrinos prodentes; vel pecufcula fámilia- ria, dominos faltem baubando defendentia.. //eziur vocat canes quadrupedes pilofos pentadactylis pedibus anticis, tetra- dactylis pofticis ; Lizzeus autem feras dentibus primoribus fu- perioribus 6 , lateralibus longioribus diflantibus; intermediis lobatis ; inferioribus 6, lateralibus lobatis, laniaribus folitariis incurvatis, molaribus 6 vel. 7, ideoque 40, pluribusque, quam in ullis pecufculis. . Difterminat amaz/uetos: five. famzilia- re .à feris, cauda. finiftrorfum fere: recurváta, . eg vptios 1) tanquam nudos absque pilis, a pilofis; hosque in. 2: dozie- ficos auriculis ere&tis, cauda fubtus lanata 3) fzgaces, Spürun- de, auriculis pendulis, digito fpurio ad tibias poflicas. ^ 4) Gra- jot; roftro attenuato trunco, curvato, (fcoticus venaticus). 5) Moloffor, labiis ad latera pendulis corpore torofo, fanguina- rius, JDoggen:.6) aquaticos,. Pudelbuude ; / pilo: crifpa. longo villofos. « 7) Fricatores, nzfo refimo ,' auribus. penduiis cor- pore quadrato; JMopfe.-..8) Fertagosy FFindbunde, pedibus egrvatis trunco longo fxpe variegato. |.9) z4vicularios,. .Hüb uerüugde ,. pedibus curvatis 10) extrarior ,. auriculis. longis la- natis (T BE TESTTIS PFRFECTIORIBVS 445 natis pendulis 1 1) zze//tz05: CSebodtbündoben, caniculos rnini- mos,:neciumen varietate carentes. Dio 'inulto pues a Cel. dipsa tmmioeroa, 'qui ia v legantur. : | A|pgl gilositms roni i ;ttoldo jJitj$o eilta 2i Í Ds IE P tt d tidie 135. 452. | 3 : 211354 :-Fert:canes dicuritur 1) lupi, nequaquam rfr. tes; neccumcmaüfuetis coéuntes, liabirantes in filvis; -cater- vatinr;:voraces, noétu ululantes anii exfules , pecora non aves'tantuap& fies; fed & boves & equos dccidénndi; hiema- li fame hominibus, Gmithdo: & fibi invicem procis aut faucia- tis perüiciofi; multó magis fi ipfi vel & familiares rabidi evafe- re inflammatione dus füb | lingua falivalis; *: 2) yere, cau- da recta. fafciis nigris annuflata, pilis cervicis erectis; auriculis nudis; pilis dorfi femipedalibus, oculis roftro propioribus, cruribus annulis nigris variegatis, flriis corporis fufcis nigris- ue a dorfo ad ventrem duétis; excavantes fibi antra in terra, faevientes in cadavera humana e tuinalis effoffa.!| Quare apris taxisve affimilantur. ^3): 774 "ules & gannientes corpore flavo ru- ' fefcente, auribus rectis ;' pcdibus anticis nigrefcentibus, cauda ré&le. apice albo ,. degentes in antris fibi excavatis, fevientes in agnos, anferes, gallinas, colligentes animalium: ftercora, fra- grantes tamen. ambrofiaco odere fopra bsfin caudg. |. Cujus varietas: eft campeflris apice caudee nigro | 4." Éagopoder, vul- spes ezrulefcentes aut albas, Lsbitantes in a Ipibus Lapponize & Sibirie; ; pedibus denfiffime pilofis. $5. Lupus aureus Indie orientelis,. nitide flavus, catervatim furtis deditus, & uno «lamante clamant & remori alii; ut 'ejuletus exfecrabilis latrata interceptus nocturnum vlulatum fiflit; in Cilicia numerofus, Conf. KJezuiut, & de canibus praefertim Cel. e £uffor, qui omnes, ex fero derivat, conjecturis potius quam argumentis eorum geneslogia condita. i Ái Gorniodaniit: is . KKk 3 ^ € 453. pe muri- hur €9'c. 446 PMYSICJE PART. IV. SECT- IE CAPF. ILI. * 453. UV HODEPDI " Mus ftri&tius dictus eft pecufculum graveolens circiter pollicis altitudine vix 2 pollices longum cinerei-coloris brevi. bus fed denfis pis te£tum, capite oblongi roflri, auriculis ar- re&is, oculis no&tu lucentibus, ad furandum hominum ali- menta, dentibus lignum quoque rodendo perforantibus, pe. dibus muros &c. fcandentibus ,. cauda tereti longa aut corpo- relongiori Latius Zjezio rofor eft inter piloíà pentadactyla comprehendens fciuros, glires, philandrum feu opoffum, ral. pam, vefperülionem. Liumeus eft glis, cui & feporet ac cuni- culi fübfunt. ^ Glires enim vocat mammelia laniaribus defiirura; primoribus binis fupra & infra, a molaribas remotis." Quos - inter /epori noftro timido longis auriculis .càuda brevicula tri. bvit primores 2, fuperiores duplicatos interioribus minoribus, pedes lanatos , oculos fo:no apertos, hierae rigido gelu pilos albiilimos , menítrue fere parruritionis. —. Lepaufeulus auriculis nudatis, elbus plerumque dicitur cuazcz/ur, ab antris, quos fibi efodit. — Copez/is pedibus rubris , cauda longitudine capi- tis ; Prafilienfis cauda nulla. | Corziculatus Tepus hybridus forían. Mus dentibus primoribus inferioribus fuübulatis, vel porcellus eft indicus mus palmis 4, plantis 3daétylis, cazza coloris va- rii ; vel Jeporzzur 4- 3dactytus colore rufo; vel Jermus penta- dactylus fulvo nigroque varius, cauda abrupta monranus gre- galis norwegicus; vel azarmota , Musrmcelthier, vufas, cauda longa auriculis rotundetis , buccis gibbis, alpinus; vel max grifeus americanus , cauda mediocri pilofa, marmore fimilis ; vel ericetus , Hatnfétr , cinereo , rutilo nigro varius, congerens fub terra granarium hiemale , vel major nigricans; raztut cum unguiculo pollicari terreftris & aquaticus fctens (Neoffophori) Pulliveri velin folliculo abdominis, velin dorfo. - Rattum fa- cie & forma referre dicit Kleimius p. $9. pecufculum uuvfupiate, a marfüpio fub abdomine dictum, intra quem ut faccum reci- pit SpE BESTIIS PERFECTIORIBVS,. | 447 pit catulos ediros. 5 vel/7 ,. brafileenfibus dictum opo/7, nictu vulpis ;.cujus.vices furinamse fubit. — Lizgao. dicitur. d;de/p/is, dentibus primoribus-X, inferioribus $, inrermediis 2 brevif- fimis, laniaribus longis, melaribus denticulads, lingua fubci- liataz z7axima corpore melis, ftatura felis rnajoris roftro fuillo, naribus lunaribus, vibriílis longis $ ordinum &c, — 2) PAzlaz- dor auriculis pendulis mamrás quaternis. 3) Opoffum. càuda femipilofa, mammis binis, item cauda femipilofa. 4) or/Z gira caudae pafi pilofa, digitis manuum muticis, pullos in dor- ío gerens ; caudis cirri inftar convolutis, marfupio carens. o 63098 gximoqioso eo2deitsapya, Y Mus az/pbibiur plantis palmatis, fufcus, urinans; pi De caterir fcinis, ortis & faris irnfeftzs & urenfilibus; vel avellanicas nu- & fciwrir. ces congeres fibi pro hieme & glandes in latibulo füb terra; vel ff'caticos àfíeres vel unico die perforans; vel f?riatus & punéa- tüs indicus; vel Jozgipes flavus in zona torrida, vel jacu/us fe- moribus longis plantis trida&ylis rantur incedens, cauda lon- ga in extremo villofa in Arabia & Calmukia, palmis cibum Ori admovens velvo/az; cüté; ab auribus ad caudam extenfa; . margine plicaro nigro, mexicanus.: Sc/ura;in arboribus ludens dentibus primoribus 2. fuperioribus cuneads, inferioribus comprelfis; palmis 4 daétylis, falicus, plantis 5 da&ylis iafi- dens cauda longa pilofa in caput erigenda, «flare rufus, hieme cinereus, nido e mufcis utens is vel vulgaris, vel niger vel major & Air/utior, vel flavus, vel ffriatus, vel volans borealis. ; $8. 455«- Ob conformitatem corporis gliribus adjungo ta/par, De talpir tanquam olires fübterraneos, AMaul»iirfe, pedum breviuman foricibur. teriorum vola, & 5 digitis fortiter unguicularis ad latera exten- fis ad commodius fodiendum, cauda tereti, brevi, crifpula, ro- ftro fuillo, oculis milii femine minoribus, vix confpicuis, nul- : lisque De vefper- tiljonibus. 448 PHYSTCIÓÉ PART, 1V/ 8É C?r.' F1? C'A PL AIT. lisque auriculis; Zzoeo: tilpseftibeftio dentibus faperioribis 6;: | inferioPibus'9) laniáriis' majoribus "ütrinQue ^no ; "^minori- bus 4, tnolaribüs acuminatis; ^^ Dividicdr 4a európ&am' cau- datam miericanrem, -"in- terra hamida victitantém lumbricis ; non pláatis; -no&u pra dártetir/i pelle délicatulü p ie'ofhniüm. longiffimo; &afiaticami palmis trida&tylis, -easda carentem j habitantem in Sibiria, verfiéolorem; pilis nitentibus aureo si» ridibus in dorfo, pedibus robétiibus: Cui Kleimiur addit ma- culatam albo & nigro; irterrniflis pilis grifeis: péhrada&tylam 7 itidem cauda deftitütomy; quàm muper Linieiit omifit.'72).So- vices , Spitzmáufe , rhüres fubrerraneos campef(tres acuto ro- ftco , ut telpze paflim cumulos rerrzz e cuniculis fuis ejicientes , & fegetum pelles, quarum radicibus vefcuntur. Quibus Lisngus dentes primores fuperiores 2: bi&idos; inferiores. 4n intermediis 2, brevioribus, laniarios utrinque plures ;efle ait. Eorum maximum dicit (1) capeufam; fibi non vifum, . (2)4 Ara zum, cauda. gbcpore Jones in cry phis degentem, auricu- lis brevibus amplis, rezre(tris e& minor cauda "nuda, amphibi miri e(t habitus, & cauda & pedibus fübrus hirfuris. (3).G E Jpatuii paribus penfy lvanig , colore aro, palmis diveis,. f cie talpa, cauda corpore breviore. a» "dquaticum plantis palmatis albis, nigrum, Lus "1 , cauda quadruplo pie viori pra corpore. alba, 1 l tot EA dpa oper gasquam Torices membrana tenui corpus palmasque $ dactylas cingente in diluculo volantes circa "ades, ' «cauda tereti pofticee - süiembidd media, auriculis aut binis aut quaternis, uberibus fctus la&antes. "Hos Lisücu xlocet in- frui dentibus erelis.acutis approximatis , primoribüs 4^ eequa- libus; canibus pedibasque pálmatis unguiculetis;-victitare pha- kni$ inpmimis; itemm culicibus, araneis, item lardo," feboáliis- que p: ingwibus- "Dirimir illos in apros ecaudatos nafo fim- plici /;DE BESTIIS PERFECTIORIDVS, 449 plici, membrana inter femora divià, ingentes ternatanos no- &tu haurientes (ànguinem dormientium, criftas gallorum &la- erymas palmarum , quibusdam edules ; in pera ecaudata, na- Ío infundibulifermi Janceolato, alias canis volans, maxima omnium, habirantia in America aufirali; perfpicillatos, ecau- datos nafo foliato plano acuminato americanos, roflro eppen- dice auriculee forma donato, forfn fpe&ri feminas; /parma vel glirem ternatanum volantem caudatum, nafo foliato ob. cordato; /eporimum? labio fuperiore bi&do, americanum cato haud diflimilem; eurituz , auriculis duplicatis capite majoribus, nifi fexu tantum differr, a vulgari smurzzo, auriculis binis emi- noribus, venenato hibernante fub tectis &c. inhiante arétii lap- pe calycibus. Afüinitatis cau(a his (ubjunge cavias hirfutas in cavis ar- De. caviis boribus america habitantes, 777tercazize, pilis & voce cuniculi. (porcellir 1) jam vulgares dorfo levi cuniculos guineenfes, vulgo por- zraurmari- «ellos aeericazos , transmarinos auriculis brevibus fübroetundis, i;) 6f acae- Mierfebsecinchen , barba & xoftro leporinis, denibus murium, rb. pedibus anticis 4, poflicis 3dactylis, carne prope fuillaj tum brafiienfes, pilis craflioribus ex rufo &brunno mixtis, grun- nientes capite & barba cuniculi, roftro acutiore, pedibus anti- cis 4, poflicis 6da&tylis, qui irafcentes dorfi pilos. fuzrigunt cruribus pofticis terram pulfantes, item paca; majores &rafiio- res, raaculatos in lateribus einereis ftris longitudinalibus, ca- pite cráflo, cauda breviflima,| mordaces; aereas; furizamen- far; Pabamerfes; javenfes prope lepores, a Aleimie recenfitos. .2) Doro aculeato in. freto. Hudfonis, ab eodem ex Edwardo defiptos. . .- "dcantbien fau fpinofum quadrupedum genus, Sfac/e tbiere, aculeis. horridum. 1) Erzzaczos vulgo Schon - Igel, ut echinos terreflrrescaninos pentadactylos, magnitudine cuniculi, :(QPFoifü Pbyf Tom. IP.) L11 deníe 459 PHYSIC/E PART. IV. SECT. II. CAP. TIT. denfe aculeatos, preterquam in ore & plantis pedum lanucine obfiis, americanos & fibiricos &c. —. Hi funt Lzzzeo beftiee dentibus primoribus 2; laniariis 2 utrinque, molaribus 3 vel4 acutis lobatis, mites, ambrofiaci, polyphagi nocturni mono- gami, hibernantes, nidificantes e tpufco in fruticibus, metu fe contrahentes naribus criftlatis.. 2) Hy/irices auriculis vel pen- dulis, vel capiti appreffis, a-uleis longiffimis, ex albo nigris, quum intendunt cutem miffilibus in ora urgentium canum; eleganti in capite crifla pennata recurva. De plüribus plura dabit K/ezgius p. 66. feq. Plinius L. 9. c. 3j. & Linmeus fub vliri- bus dentibus primoribus 2 oblique fciffis, molaribus 8, affe- rens criflataf, cauda prehenfili feminuda americanam, dorfz- tam ferrugineam, folo dorfo fpinofam; macrouram & bra- cbyuram afiaticus. $ 458 pe em Hos excipiant extra ordinem comparata 1) cataphracia phractis , pentadactyla tefta offea quadrupeda, vulgo 7zt« feu. armadilla edentulis, G5 africana, Lizreo Dufypodes beftie, cingulis corporis, vel fim- 15avtr. plici feu unico ,- vel 3, vel 4, vel 6, vel 7, vel 9. — Vid. Alei Hiu$ p.47. 2) Edentula Ayrmecopbaga feu. Tamandua: diurna palmis vel didaétylis, vel 3daétylis; nocturna retradactylis noctu exiens, die flertens capite füb brach is recondiro, irata eculum preher dens ,| pofticis pedibus infidens, calva caudae extremitate fé ex remis arborum fufpendens; agir pedibus g dactylis fquamata, ut lacerte, habitans in India orientali, cau- da pingui in epulis expetita, irata erectis fquamis horrida. Omnes viétitante- formicis, vermibus, lacertis. 3) Zgzavi, tridactyli Liz»eo bredypodes, vel rardigrada bruta dentibus laniariis obrufiufzulis remouffimis, molaribus utrinque ob- tvfis, corpore pilofo isque vel didactyli manibus cauda nul- la, «orpore ferrugineo undulato, auriculis maonis, plantis 3dactylis, zeilanicus; vel tridactylis manibus cauda brevi, 74; dictus DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 451 di&us in america auftrali, vefcens foliis, auriculis nullis gula flava, caudafuübovata, digidis coinbinaris, valde pilofus, vitae tenacis. (00$ 459 | Quadrupeda amphibia .celebtiorem habent beluxm, zzi»poroy "bippopotamum:, a capite ad calcem excrefcentem ad 13 pedes, pu; craffiiie piaguis corporis 41 pedum feu tricubitaiem, ambitu XI, capite 2: lato, 3' longo equo fimilem, cartera ditfimilem etiam juba nulla porco propiorem; crura pedem craffa feu lata, ungula ter haud profunde fifa, ut partes 3 pollices, latae 4 fint, .talo quintam divifionem fiflente. — Ro(trum labiumve ejus eft craffum.& carnofum, oculi exigui funt. pollice .non la- tiores, aures parve 3'/ brevitate non fuperantes, oris rictus unius pedis ; dentes interioris mandibule 6 , quorum bini ex- teriores e rezione 6^ longi, triquetri latique 22^, :-aprorum more rerrorfum declives , non vero adunci aut exferti; maxil- lares utriaque fep:em; — fuperiores totidem nitentes. Cauda rigida femipedali fere urina & 2 mamme inter femora brevibus papilis. Iconem dat Ludo/pbi Hiffor. ZEtbiop. —Limmeus ipfi tribuit dentes primores fuperiores 6 per paria remotos, infe- riores 4 prominentes, intermediis reta protenfis, laniarios folitarios oblique rruncetos, pedes breves, 4lobos, margine unguiculatos, corio crafiiifimo nudo praeter oris vibri(fas felinas mandibular [uperiorema 1obilezi , mammas inguinales, natare nefcium motum, vix humiles aggeres adícendentem, pabulan- tem in fundo fluviorum & ficco, oryze & coloca(ie appeten- tiorem, lupino abizendum, Jobi Zeemotum, de quo plura perhibet Scdeucózersis zm. 7'obum c. 4o. 10 feg5. Sitne Lufitasnorum Zta, & Brafilienftum Tapirier &c, — Ruffie Belaza, pedibus pofticis tantum trifulcis, 4imile genus, an aliud, future relinquendum eft disquifitioni, Si mandibula Lila fuperior 452 PHYSIC/E:.PART. IV. SEC'T, II. CAP. 11I, fuperior mobilis, lianc folus habet bupotamus. Non crocodi- lus, ut in P/inio legitur L. XI. c. 37. no. 6o ex Zriftotele. $. | 460. ; De manato, . Reliqua amphibia funt belua, zuazetus feu bos mari- leone € ur- nu$, longus 16 pedes, fed ambitu corporis 724, binis cruri- Je marinir. bus ad humeros haud longís, pedibus prope elephantinis, anterioribus 5 brevibus unguibus in dioitis inftructis, nullis pofticis pedibus, fed cauda lara informi, fuíco corio valde ' eraffo, brevibus rarisque pilis. — L77«0 dicitur Zrzcbecus den- tibus primoribus nullis, laniariis fuperioribus foliraríis, mola- ribus utrinque in&rioribus duobus, labiis geminatis, pedibus pofterioribus in pinnam coadunatis; incola maris americani, cujus labium füperius muricatur vibriflis rigidis incurvis, ca- ro efculenta, pabulum fucus marinus , pedes antici palmati & unguiculati, tnammze dua pectorales, vi&titans vegerabilibus, manfüefcens, mufica dele£tandus. INum Delphis antiquorum? (Stelleri manatus non eft nifi marinus, plapgiurus, corio polli- cari quafi arena referto, fubnigro, rugoío, 296 pollices feu 29 pedes longus, 8000 librarum ponderans; ideoque nec " inter Lzzz«i bruta, nec inter atnphibia reponendus). Leo marinus corio gaudet craflo fetis denfis rutilis hirto, €ollo maris juba erecta crifpaque ornato, feminis juba deflitu- tis, mole corporis ad 1600 librss invalefcens. Superior tna- xilla geuder 4 primoribus inciforibus bifülcis, 4 laniariis an- terloribus, & 12 poflerioribus, inferior itidem latis 4 incifo- ribus, & 12 laniariis longis dodrantem. — INafüs ipfis eft por- re&tior & fimus, oculi ciliai ampliores & fmaragdi iníiar nitentes, aures erectae fesquipolicem & conice, pedes anteriores pinnati pedem fere lati in extremo $ uncuiculis in- ftrudti; poftici uinam longi, protenfi recta ut càudze. pinna in extremo sfida digiteta, cauda brevis. ; Uus DE BESTEHIS PERFECTIORIRVS. 453 - Uyfus smarinus dimidio rninor & levior leone, absque juba; major tamen maximo rerreftri urfo, cui. fimilis eft ftru- &ura eorporis, cujus longitudo 95 pollices londinenfes afie- quitur, femina aliquante minor quante maris difciplinee füb- fit, quantum lacrymarum profundat poft jacturam juvenci, vel vulnera accepta, a Srellero teíte oculato fufius narratur. An is Gallorum Lamentiy* $- 461. | Rosmarus (FF'allruf?) quafi elephas marinus ob dentes D» rormaro ultra 2 exfertos, JZ'allrocb, eborí fimillimos, habet corium e7 phocis. dimidium pollicem craffum pilofum , myflacem aculeis corneis ultra pollicem longis deorfum curvis, lineam diametro medio- crí zquantibus, pedibus pinnatis pentadactylis unguiculatis. Dentibus exfertis prope teretibus ad bafin fesquipolliceribus & füper glacie terra &c. fe prornovent, & crudeliter defen- dunt, quem in finem e fuperiori mandibula deorfum curvorr- tur. Ceteri dentes obrufi, inferiores funt 4, feperioris $ utrimque. A Li5z40 refertur ad phocas, & dicitur quoque odobenus, potius odontoboenus, & eft major phocis; fi recte habet aliorurn narratio, deri quoque dentes eorum brachium longos & furfum recurvos, ut elonginquo cornua effe viceari- tur: poflent illi rnarés effe, & quorum dentes deorfum cavan- tur femine more elephantum. . In fronte duas habet fiflulas pro ejicienda aqua, qua reliqua phocis dicuntur fimiles. Phoce, Robhez, wel canes aut lupi marini, pedibus art- ticis & pofticis pentadactylis natatoriis & unguiculatis, anticis fortioribus. Liz7«40 gaudent dentibus fuperioribus 6 primo- ribus laniaribus folitariis, inferioribus 4 aequalibus obrufiufcu- lis, rmolaribus 5 vel 6 tricufpidatis, auriculis nullis, viftitant pifcibus. Ad eosdem refert leonem, urfurn, & vitulum rna- finum, inter halecum catervas f2zinatam, X exípuentem Lll 3 pifces, 454 PHYSIC/E PART. IV. SECT. 11, CAP. !Il. pifces , dum a laris provocatur. Phoca anatomen dedere re- centius D. Juss, &.Parfozius,de cateris.optime,X anatomi- ce egit Geo. /72/b. Stellerus, àn Comm. dc. Petrop. -geninanice edi- tus Hale 1153-8 v. 2ned. c. figg. Cz notis. Admonetur ibi, maximam vitulornm marinorum fpeciem Lach- tack didum, & Biclugam amphibiam voraciflimam, in finus cogentem haleces, ne evadere poffint, nondum effe fatis com- perta, nec Subacam, monocerotem capram , .cofacis .efculen- tam, nec lupum fcytharum nigrum & 5byenam. d. iu102s De lutris 65 Lutra maria (Meer - Otter) a Cel. Stellero pzene 50 cafleribur. pollices Londinenfes longa ab ore ad extremum cauda eft de- prehenfíi, cauda vero 1314 5. ventris diameter : medii 31^. Vefcitur pifcibus & cancris marinis. Calor male dicitur; quia nihil caflorei habet, fed lutrae bene refponde:, magnitudine eam exfuperans, offeum genitale virile fub vagina later. Pellis pilis mollibus nigris aut M fericeis edrolin i pua plpsm li ecfti- matur pretio. Plura fpecialiora legantur in SreZero. | Lüutra fluviadlis cuniculos fub terra fodit in filvas a fluviis.& piícinis cat. valde remotas, arborum radices obítantes tollens. |— Li; 240 hec dicitur plantis palmatis nucis, cauda corpore dimidio breviore, victitans pifcibus, ranis, cancris; marina autem pedibus palmatis pilofis, cauda quater breviori fuo.corpore; & utraque fuübjicitur muftelis. Caflor five fiber , der Biber, oculis parvis, auriculis mi- nutis rotundis, capite gaudet prope tetragono, dentibus binis inciforibus utrinque validiffimis, exterius e flavo rubentibus, arcuatis, in mandibula triplo longioribus, quam prominent cavisque. Pedes anteriores conílant 5 digitis difcretis, un- guibus rotundis obtufis, pofteriores digiti connectuntur niera membrana craffa unguibus fimiarum. "Corpus pilofum, fed cauda DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 455 eauda nigra fquamofà pedem longa, ovalis. Prope tefticulos fub pubis: offe habent caftorei folliculum. — Lzzz«o (unt Catto- ris dentes primores füperiores truncati, angulo transverío ex- cavati, inferiores apice transverfi, cujus cauda eft ovata pla- na, dicitur fiber, ad ripas fluviorum & lacuum exftruens fibi . mirificas domus, viéctitans corticibus populi tremuia inprimis. Cujus vero cauda ett longa lanceolata plana; dicitur ab. odore mofcbatus, habitans in locis aquofis, victitans prafertim acoro ; vidit Gzzeízzusadultum ad longitudinem pedis rhenani& 2 pol- lices, cauda 6 pollicum. . Pedes fquamoíà anteriores 5digitis nudis membrana connexis in unguem aduncum. definenti- bus; poftici fimiles uacis acutioribus membrana latiori &c. Reliqua caftori funt fimilima. ^ Pelles vidi aliquor, ubi fupe- rior doríi pars gaudebat prope albis fetis equinis 4^ longis po- ne brevioribus; venter autem nigricabat, ubi pili erant rario- res. Minoris non diffzéti pili molles erant, ut goffipini. Conf. de his muribus zov Comment. Petropol. Tom. IF. p. 52- fq. Occurrunt paffim alia memorata animalia marini, v. c. fimii, ho: ' mines, Monachi, Epifcopi marini, virgines poftica corporis parte pifces ,, mon(trofi forfan, '& confi&i, nifi certiora fuc- ceffu temporis deteguntur. "Taceo pocrarum figmenta, nerei- des, najades, tritones, hydriedes, nymphas, harpyias, fire- nes, chimaras, hippocentauros &c. $. 463. 'Terreftrium beluarum infigniores funt tres, due pe De El- dibus brevibus ventre vaftro, rertia pedibus altioribus vertre pbante. minori , elephas, rbimoceros & camelus. . Elephantus eft belua docilis, nafo in probofiidem, unico foramine perviam, & longimanum fimul protenfo. . Lizzeo dicitur bruturn denti- "bus primoribus nullis, laniariis fuperioribus valde elongatis, probofcidelongiffima prehenfili, corpore nudiufculo: vel ma- S ximum De Rbino- cerote. 456 PHYSIC/ PART. IV, SECT. TI. CAP.11f, ximum quadrupes, oculis parvis, exfertis dentibus laniariis faperioribus (qui ebur praebent), auribus ampliffimis pendu- lis dentatis, cute cratlitlima callofa, mammis 2 juxta pe&us, collo brevi , genubus flexilibus, unguibus in apicibus loborum pedum. Benin quaquaverfüs extenfilis acute odoratur , ci« bum potumque baurit & hoflem pellit, qua precifa moritur; ut & furiofis vulnufculo inter axem & atlantem. — Retro püdi: «us in abditis locis coit & mingit, prudens & docilis portans onera incentia ac domus cum militibus in prelio, rectore collum incidente , falcibus in hoflemn. armatur: quare jumen- tis annureratur. Paícirur frumento, ramis, nucibus cocos; Guilandinz feminibus. —A/rzio eft quadrupes pentachelon, quia plante ífesquipedalis diarnetri ungula anteriores folidoe leviter quinquefida funt in.5. ungulas minores, pofteriores fesquipedem longe, uaum late, ungule fimiles quaterna; Maris dentes exferti furfum refle&untur ,ut cornua; femina- rum deorfum curvantur; Zeylanici minores dicuntur his den- tibus exfertis per omnem vitam carere & manfüefcere. | Vita elephantum tria (cula excedere fertur , .& dentes reperti funt molares diametri x 2^, alricudinis 6^ ponderis octo majores 24 librarum; exferti mediocres 8^ longi, 6^, 42 libros ponderan- tes. Vid. Sloapes Elephants. Teeth fouud under Grouid ,| Myans: 68. N. 403. €? 404. Majores exferti 133 pedesiongi, 6^.craffi, 137 libras pharmaceuticas pondere füperantes, immo 160ad 200 (8; & vocantur in Siberia dentes Mammorhs.. Sic cranii pondus fuit ultra 1530 (g pharimac. longitudo 4$8*' latitudo 291^ londin. x os femoris 381" longum, perimetri x 9 4^, ponderans 212 libras dictas: Quae comprobata dedit Cel. Breysius Philof- Zrautadl. (No. 246. p. v4. faq. . $..— 464. | Abinoctros belua et fupra nafum craffe cornuta. — Liz. 10 Wlicitur glis ($. 802. ) cornu mafali Statura circiter ele- phantis DE BESTIIS PREFECTIORIPVS, ^" 457 phantis cornu conico folido recurvo perpetuo in roftro, capi- 1e fere apri fuillo, fed ore equino labio fuperiori adunco & in acumen fle&endo pro alimentis caprandis, oculis in media fa- cie parvis, auribus afini; corio fufco craffo nudo transverfe & circa articulationes colli, fcapularum , abdominis & femorum, valde rugofo; ungulis 3; cauda femore breviori attenuata & in extremo tantum hirta. Animal mite (non tamen jumen- tum, arduis laboribus aptum) vi&titans vegetrantium copia ve- pretum inprimis, & ceno fe? volutans, elephantis raro anta- goniíta vincens. Longitudo etatis anno 16. pedum 22, alti- tudo ultra 51 pedem, craffum in abdomine 4 pedes. Pedibus utitur craffis brevibus ungulis antrorfum trilobis, quibus ve- lociter currere valet. Fertur natare, Gc more anatum in aqua mergi, ponderare 5000 libras, & quotidie ultra 5 o libras fee- ni &c. devorare. Cum id viderem unicornu A. 1747, cornu illi erat ademtum, ut non nifi truncus brevis reflaret obtnfus, forte ne flabulum & caveam ferream demoliretur. Integrum nigrum cornu aliud pedem circiter longum, nitens, & in ba- fi 6 pollices craffum offe durius erat, in rotunde obtufum ex- tremum definens. | Plerumque eft unicornis rhinoceros inter nafüm oculosque, dantur vero & bicornes, ut nafo propius 2^, fuperius mx oculos unum pedem longitud: ne affzquatur, & intervallo 24 pollicem diflita (int, quz delineata //Jeizius exhi- bui. Ja Jfonius tamen fuper corio probofcidis duo offendit propemodum equalis longitudinis, circiter 25^ londin. Oftendcbatur Gedani A. 175 7. Cranium propeoppidum Meven- fe imbre forti in monte arenofo dere&tum ponderans 6 5 libras, longum 24 pedes parifinos, latitudo media ante foramina ocu- lorum 124^, altitudo fuperior 1 1^^, pro quo oblatos 5 o tha- leros accipere sdeaotas at poffeffor, Ex proportione fora- minum nafalium & ocilins:, & intermedio gibbo 6^^ alto, $/' longo & lato, rhinocerotis id effe judicavi, cum, & £o ( Wlfi L7 by. Tom. IF.) Mmm mins De camelis, 458. PHYSICJE PART.IV. SEC. II. CAP, III. mina dentium ei refponderent & reliqua proportio cuim rhi: nocerotis corpore, & Parfonii defcriprione conveniens, non cum hippopotami dentibus &c. — Conf. O/ff Ged. menf Mart. C Aprili A. 1757. Videtur Rhinoceros effe Hebrzorum DN". $. 46;. Cainelus eft belua longi pedis & colli, vel jumentum plerumque bajulum ac gibbum, h. e. tubere vel topho notatum. Kleinio dicitur quadrupes pilofum viviparum didactylon rumi- nans, cujus fifía (bifida) fuperne ungula, infra pelle coharer, ut pes veftigio fit carnofus, mares in adverfum mingant ob ge- nitale inter crura pofleriora caudam verfus fpectans, feminae in ventre habeant binas marnmas at papillas quaternas, crura perplexa. .Lizz&o autem eít pecus dentibus fuperioribus pri- moribus nullis, inferioribus primoribus 6 fpathiformibus la- niariis diflantibus fopra 34, infra 2, a molaribus remoriflimis, pedibus ungulatis, mamrnis inguinalibus, labio fuperiori fiffo. Genuinus camelus bajulus eft triplex, fpurius unicus. Genuini gaudenr pelle pilofà, fpurius vero laniger, oneribus portendis impar. 7Zraéicus gibberus in defertis Africae arenofis & fiüiculofis habirans, altiffimus beluarum ico dorfi tulere. (topho) inftructus, callos habet in anterioribus pedibus 4, in po(terioribus 2, in fterno 1, ventriculum fecundum cellulofum pro aqua pura diu confzrvanda per loca fiticulofa; onera por- tans lente feftinat, liffus jacet in. pectore, & ita decumbens quoque oneratur. Dahriamus topbis dorfi duobus, dromeda-. rius vel dromas a curfu celeriori dictus, rariorque bigibberus. Gama dorfo levi, topho pectorali, vel pectore gibba, cama- lus americanus zone torride, frigoris impatiens,: qui tamen Cicuratur, ut onera portet, per fatigationem fuccumbens, (z- pe catocho obnoxius, vomitu hoftem pellens. —.Pacos Perua- nus tophis nullis corpore lanaro fubtus albus, caeterum fàángui- neus, DE BESTIIS PERFECTIORIBVYS, 419 neus, ceteris minor, pedibus dida&tylis habitans in america meridionali. Dicitur Pacos & ovis peruana, quc lane & carnis gratia preci- pue alitur; ideoque inter lanigeras oves videtur relinquenda, uti Oppianus flavas, Martialis oves bzticas aureas & rutilas L. y. Epigr. é2. ac alias paffim, & auratum vel aureum vellus arietis phryxi poéte & Juflinus Hifl. L. 42. c. 2. memorant & Argo- nautarum expediuonem. Quo admiffo, generatim camelus erit belua longi colli gibba & gerula. Camelos memorabili ar- tificio falrare ad tympani pulfum didiciffe, autor eft Leo L. p. sefcription: africe c. de Camelo; item mufica ad celerem inci- tari curfum i//d. Et coitum refugere in propatulo. - PJimirr L. $. c. 18. infit: omnes (camelij aut jumentorum miniíteriis dorfo funguntur, aut etiam equitatus in preliis, & velocitas pene ut equis. Conf. Cajus, qui eos comparat Elephantis 1.2. ff. ad l. aquil.— Onuftus dicitur 50 dierum iter absque pabulo conficere, & 15 dierum fitim perferre, tefle eodem Leone. Pro belli ufa majori caflrantur mares feminzque, Ve- retro camelino arcus intendebantur, & catapulte &c. — Altitu- - dine equat camelus 5 cubita, longitudine corporis 6, & col- lum cum capite 3 fere. Onera 1000 librarum & amplius ferre valet. Longis pilis paffim, unde pilei fiunt & panni; cauda brevi ad media femora in fine pilofa. ^ Conf. P/iniur L. XI. 45. 1 $. 456. Jumenta mediocria funt etiam tres; cicures equi, afini p, Equi; £f & boves; vel fi mavis duo, equus & bos; quorum hic eft Ajinis., bicornis in fronte; ille rantum auritus aut rariffime unicornis: hic bifülcus ungula fiffa, ille integra vel folidipes cujus pro- pria volutatio. ^ AJezzio equus eft quadtüpes monochelon ; L;z- 1:20 belua dentibus primoribus fuperioribus 6 ére&tis parallelis, inferioribus 6 grominentioribus , laniariis folitariis: inclufis Mmm 2 utrin- 460 PHYSICUE PART. IV. SECT. If. CAP. III, utrinque remotis, pedibus ungula indivi. —Solidungula ma- fcula mammas non habere notavit 77rz/7ofeles. — Dividitur. inci- eurem & ferum caballum & a(inum. —Ferus equus difficulter domandus, in primis indicus verfi-olor lineis nigris, fulvis & candidis 3^ latis transverfis apte difpofitis, ze/ra vel zecora di&tus pretiofiffimus — CaZallur feu equus vulgaris, jubatus cau- daundique denfe & longe fetofa, qua mufcas abigit, item gene- rofu:, fuperbus, fortis admodum i in portando, equitando , tra- bendo, curfu furens, alter alterum fcabit, hinnitu focium vocat, fando: dormit, caleitrando pugnat, cyflide fellea caret, non vo- mit, ftercus incalefcit, hippocomia inftruitur, equuleus hip- pomane natus pedibus elongatis, nutritur diu mammas fugen- do; caftratur, ut evadat cantherius, //allacb. . Mares ad equas non admitIi manent fortiores in militia utiliores; admiffarii 10 aut pluribus fufficiunt, breviorisetatis & roboris. Dantur majo- res & obefiores germani, graciliores & celeriores hungariac mi- nores equuli ; item edocti ad elegantiam inceffus &c. velocitatem incredibilem &alia miranda, Caeterum equi gaudent minoribus auriculis ere&tis; z72/; autem (Maul) fe propagantes, majori- bus auribus afininis, ut zebra, alias equales & fimiles equis, geruli potiffimum. Afini ut zebra caude extremitate tantum fetofa, cruce nigra fupra humeros notantur, pigri, ftupidiores, verberum patientifiimi, frigoris impatientes, ingentis auribus longioribus, ltioribusque, pilis duris; genitali perlongo lacte phthificis utili... Cicures vulgares fesquiulna vix alüores viélitantes fpi- nis, rudentes libidinofique; filveftres autem velociores, qui onagri, IValdefcl, dicuntur, quibus zebra a quibusdam accen- Éntur. | Gignitur quoque hybrida mulus ab equa & afino, pa- tri fimiliores etiam voce & cauda, matri forma & mole cor- poris, íed /oZo 7: II. p. 3i4- in. Birch. Hift. of tbe »yal Soc. of London , feriis, & Dinaus ab afina & equo fterilis, equo fimi- lior, DE BESTIIS PERFECTIORIBYS- 461 Hor, preter molem & ftrucuram corporis. —Narrantur X eryges & onegri unicornes (monocerotes) cornu in fronte longo 5 pelmas albicante corpore, mediocris equi magnitu- dine & forma, coloris fpadicei, juba & cauda nigris brevibus- que in denfitfimis regni Damote filvis rari & folirrii, tefte Ludolpbo & »4riffotele L. 2. Hift. Animal. c.1. ubi fcribit: oryx eft afinus.monoceros & (dichelon) bifulcus ; monocerata autem & monycha pauca, ut afinus indicus unisornis. Cornutos afinos Linueu; omifit. Conf. Plzius H. N. L. XI. c. 46. Solida un- gula unicorne afinus Indicus talos unus | folidipedum habens; unicorne & bifüleum oryx, nifi ftrepficeros. Equus Alexandri M. Bucephalus non a bovillo capite ita dictus eft, fed a bovilli capitis nota pro difcrimine inufta, qui mos apud equos theílalicos fuerat receptus, — Celebres funt equi arabes, egyptii, calabri, hifpanici, anglici, inter quos ha- bentur, qui velocitate curfus intra fecundum 54 vel 60 pedes & intra 15 minuta 48600 pedes lendinens, abfolvant, etiamfi cum aliis non certant. — Dresde in aule Rarioribus farQus eftenditur equus coloris ifabellini; cnjus juba 9^, caprona ante frontem. 5*' cauda 25/. Colores equorum mire variant & arte quoque variegantur, "Tartarorum equi feri gregalia for- mant armenta & fe pullosque defendunt adverfus rapiones, eicures odie velut perfequentes. — Rome quoque dantur equi celeres feri intra 1 41^" vici $ 199 pedum parif. cerrando per- currentes, — De atate nofcenda & qualitate & arte confulan- tur recentiorum Ícripta, Zecore vel 14000 aureis emt dicuntur. . 467. Jumenta cornuta funt boves, Ocfez, placidi. . Gene- ratím boves Lizzao dicuntur pecora cornubus concavis antror- fum verfis lunaris levibus, dentibus primoribus inferioribus 8; laniarüs nullis, &Jeiio boves funt quadrupeda biülca (227^), Mmm 3 cornu- De bobut v4- fiis, 452 PMYSIC/E PART. IV. SEQT, IT. CAP. III. cornuta, ruminantia, Mares dicuntur tauri, Szzere, femine vacce mammis 2 vel 4, Ae, pulli vituli & vitelli; Ka/er, caftrati boves, communi fexus nomine. Dividuntur in placi- dos & feros, quorum in Hifpania armenta dantur, tanta fübti- litate odoratus gaudentium, ut lanionibus haud raro evadant, longoque itinere odore veftigiorum fuorum redeant ad fuum in montibus armentum. Maníueti gaudent cornubus teretibus extrorfum curvatis, & palearibus laxis, mugiunt & boant, utiliffimi pro febo pro agris fub jugo colendis, trituranda fru- ge pro alimento ex carne, lacte, butyro, cafeo, nec non pro veftimentis ex corio variis. Paftitur gramine viridi, & ficco (feno) & ftramine cat. pinguefcit frugibus. Infeftatur ceftris, tabanis, cynipe, ricino pediculisque. — Prater feros dome- fticis fimiles dantur 1)Zozofus, cernubus in fe flexis, juba longa habitans in Afia & Africa, deferidens fe ftercore, ad aliquot paffus eje&o, comburente. 2) J;foz cornibus divaricatis, ju- ba longa, dorfo gibbofo, mexicanus &c. collo & pectore un- dique urfi inftar hirfutis. 5) Bulalus, Büffé, cornibus refu- pinalis inrortis, antice planis, lana in dorfo duriufcula, cateri pili rari. Regiturannulo narium, ut trahat curfus, oryzam colit prabetque cafeum, quem dicunt dicavallo. — 4) ZzZicus, cujus cornua aure breviora, dorfum gibbum, parvus in China habitans. Recenfentur quoque a Kleimio ex autoribus variis taurelepbanti, boves, noftris duplo majores corio elephantino; vacce non cornute, candide, gibba camelum zquantes , auribus proceris pendulis que potius cameli feminei, & carici eminente fuper armos tubere, luxatis cornibus, ex Plinio. Urus, der Urochs vel Zluerochr, a montibus & filva dicuntur, olim in Pruffia fre- quentiores, jam in Sambia fere tantum & rari, in Polonia vero frequentiores cornibus brevioribus & longioribus fub ore barbis 4- 32 ulnam ali, 52 longi, 19 centumpondia quant. Robur pF BESTIIS PERFECTIORIBVS. 463 Robur in armis ingens, cervix brevis, lingwa afpera valde, varians villofitas, capitis & humerorum, erifpis in fronte | mufcum fati redolentibus vaccis mamme exigue, corium fir- — mum craffumque. — Taurelephanti cornua fua menfuravit Cel. - Sloane, deprehenditque longa 6X pedes, diameurum bafis 62^ immo 7^ pondus 212 librarum, capacitatem 45 quartarum, Vid. Transat. n. 397. p. 222 feqq. In Anglia & Hollandia ha- - bentur vacce zfílivis diebus fingulis la£tis 40 ad 44. heminas '. prabent.- In ZEgypto dantur bubali gibbi cornubus brevibus vitulo femeftri non majoribus. 7Ethiopum tanta boum copia, ut 20 equo permuten;ur uno. Boves Podolie duplo fepe majores germanicis ex albo liventes graminis copia & altitudi- ne ita angefcunt, ut quotannis armesta Gedanum & in Ger- maniam veneanr. Inter cornua taurelephanti 3 dicuntur corpu- lenti homines capi. Peculiare fragmentum cranii bovinicornu- bus ftriatis abruptis exhibuit K/einiur Philofopb. Tranra£t. no. 426. p. 428. De Charlevoix in Hifl. Paraguaj« narrat beíliam Auram, pedibus anticis bifidam, pofticis trifidam, bovi fimi- lem, roftro mobili; porius porcum. $. 468. Fere mediocris magnitudinis armate fünt cervi & Fere arma- apro-cervi, vel porci generatim. — lili funt velut equuli corni- 4 duplices, geri in. fronte bicornes annuatim, feu ferae ramoforum plerum- quecornuum vari generis. | Hi velut afini ore ad effodiendam terram roflrati, five fere dentibus exertis armate. — Venato- res has feras colore pellis. difcernunt in rufas nigricantes, rot/ & fchbmartz Wildpret, atque partim ad fummum, partim ad me- dium jus venandi referuntur. Summum enim venandi jus ex- ercetur in beluas, jumenra fera, cervos, leones, rigrides, ftru- thiones, colymbas, cygnos, tardos, tetraones, phafianos, me- dium in capreolos, apros; lupos, attagines &c. ! $- 465. De cervi: varíif. 464. PHYSICAE PART. IV. SECT. 1, CAP. III. $. 469. Cervi, Hirfohe, & cerve, Hindiunen vel Hinden, Klo- «io quadrupeda dichela cornibus ramofis; Bufonio propter po- fticas füccenturiates ungulas tetrachela admodurn raro folidipes. Cornua Virgilius dixit arborea, quia in complures, aliquando ultra 20 ramos fe diffundunr in maribus, annuatim vero deci- dua & renaícentia. Femina enim funt excornes cerva, (ran- giferae tamen & camelopardales quoque cornigere) quaternis omnes uberibus. Ca(lratio cervorum facit femicervos, /Zirtze, dejectis cornubus nova pullulare vetat, eisque velut capillamen- tum fubftituit; recuperata jam cornua dejici prohibet. Color pellis pilorum ípadiceus, fübflavus, raro albus. — Zzzzze cer- vus eft pecus, cujus cornua funt folida, fed tenera corio:hirto (fübtus primo) te&ta, apice crefcentia denudara annua; . dentes primores inferiores 8 , laniarii nulli plerumque, interdutn fo- lirarii fuperius cyftide fellea carens. | Dividuntur he ferc in corniseras utraque & alterutro, fexu folum maícule majores: Priores fünr.camelopardales & rhenones; poíleriores. vero alces, cervi, dama; minores funt bezoardice, capreoli, & guineenfes. A Lizz«o digeruntur in capzelopardales cornubus fimplicibus pedibus anticis perlengis, in /Ethiopia, proni cu- bantes, & gramen depafcentes divaricatis pedibus anticis, in- primis arborum folia; 2) a/ces cornibus acaulibus palmatis, 'ca- runcula gutturali proceras, habitantes praefertim in populetis Europe & Afie, ungula ferientes 50 milliaria de die percur- rentes, & corio globum plumbeum vix admittentes.. Cervos zo- bier cornibus teretibus ramofis, incurvis, aetate bobus aequales; 3ytarazdos feu rhenones, & rangiferos Zezzt/iere, cornibus ra- mofis teretibus, ad extremum palmatis, habitantes in Alpibus fe- prentrionalibus, vi&itanteslichene fuo alpino. Cornuum ramus. infimus etiam palmatus eft numerus ad 15 ; Caftratus quotannis cornua deponit, ZEtas annorum 1.6, pellis valde denfus, altitudo ut cer- DE BESTIIS PERFECTIORIBVS, 46$ ut cervorum ultra 4 pedes... Olaus etiam vidit tertium in me- dio capitis ramufculis brevioribus, & /eizius marem habuit juniorem tripedalem unicornem, pectore fubtus albicantem, in collo. villofum, ungulis letis quafi orbicularis; cornu hir- futo & nafo, menfe augufto verfus hiemem ita pinguefcunr, utin- tercute fsbo 60 librarum gaudeent. — 4) Dazies, cornibus ra- mofis compreffis, fummirate palmata Jazz - vel Zazzbirfch, arcentur filo horizontal. $) Zezoartzcos (capreolos) cornibus erectis tereübus ramis 3 in America auílrali ^ Hos Z/ezzius accenfet tragis, ez Bückez. | 6) Capreolos tanquam cervulos, Kebe, cornibus ramo(is teretibus erectis, fümmitare bifida; Pliniicaprees. 7) Guineezfes, minimos fubtus nigros, cetera grifeos. A/eimio tragulos, corniculis 2 acuminatis nigricanti- bus, ex $jz, $. 470. Dentibus ex(ertis armantur. 1) Zabirouffs, apro-cer- Porcorum vus, magnitudine cervi bidentibus cornutus. —Lzzzzo dicitur genera. beftia fuilla dentibus duobus caninis fronti innatis, habitans in Borneo indie orientalis, cujus dentes laniarii 2. fuperiores perforant cranium frontis, ac ut duo cornua recurvanrur; in- feriores utrinque folitarii & magni adftant primoribus. —A/ez- 5io eft quadrupes dichelon, forma, roítro & cauda apri, fta- tura cervi, pedibus hirci, 4 fepe dentibus-exíertis, duobus e fuperiori, & totidem ex inferiori maxilla, carnem roflri perforentibus. 2) Porcus dorío antice fetofo, cauda pilofa, Íub corio lardiger. mas verres, fernina fus, & lactans porcel- lus, fcrofa, caítratus, majelis, Dorck, & porcellus lactans nefrens, depulfus a mamma de/zeus, adultus, Zelpbax; cicur plerumque pede bifulco, pallim tamen, & monungulus vel folidipes, Upíàlie femper faltem frequens. Naribus fodit grata fibi quae fuübodoratur, ftupido fenfu, flercus aliaque fpurca, fomnolentus, tempeftatum pranuntius , apricatur, VO- (JFolfüi Pbyf. Tom.1F.) Nnn lutat De urfo [d leons. 466 PHYSICJE PART, IV. SECT. 1I. CAP. III. lutat fe in ceno, grunnit, mammis & prole numerofis, pene laxo longo; facile laborans pediculis, fcabie, fCrophulis, pipe- re. Saginatur glandibus pro vario culinee ufu. — Porcus ferus eft aper acuti auditus, in hoftem exolofo fclopo fpumante in- currens ore laniaturus, mfiinterimatur. Guizeczfis dorfo füb- nudo abdomine autem ad terram propendule. 5) Porcus Africcze dorío poítice fetofo, cauda longitudine pedum nuda, uribilico cyftifero, auribus acuminenflimis, vellere fetis caren- tenififupraclunes. 4) 7Zjecu 2 pedes longustotidem in ambitu eorporis, gofebiferus dorfo cyftifero, (aculeato) & clunibus cauda nulla, habitans in Mexici, Brafilie cet. filvis, edens ranas & ferpentes, corpore cinereo, fafta flava circum humeros & cruce nigra fupra nafum , fetz nieree faftigiatee inter breves au- res, nec in dorfo. Protuberaniia ad lacera oris & fupra nafümt & Glandula fecretoria liquoris flavi ambrofiaci fupra cluaes pradira fuo orificio labiis claudenda & tecta fub aculeis... Pe- caris dicitur aliis. & foramen in dorfo digiti auricularis extre. imum capit, quo dubie aérem fertur recipere ad refrigerandos in longo & veloci curfü pulmones, cujus anatomen dedit Tyfon Transatf. vdngl. No. 133. p. 379. accuratam. Hic porcus afer idem eft, qui K/eizio dicitur acutauris; & anta bevi fimilis pedibus anticis bifidis, poflicis trifuleis, roftro mobili; quod obfcurius diftum, non ita accipiendum videtur, ut maxilla fuperior mobilis, inferior immobilis cenfeatur. Neque enim de hippoporamo id faris exploratum habetur, ne- que de crocodio & píitaco id Ariftoreli recte relatum eft, Ceterum porcus Maroz di&tus crotaluros devorare perhibetur, & omnino interitui dare ceu remedium certum naturale. $- 471. Adjungendi funt his paullo minores ferae mediocres, ufus & leo cum cognatis &affinibus. Leones enim facie (al. tem DE BESTIIS PERFECTIORIDYS. 457 tem hominibus aliquatenus af(limilantur; urfi vero eo funt ho- minibus diffimiliores, ambo pedibus pentadaclylis. — Hi toti quanti villofi, excepto capite, & cauda brevitlima iili collo valde jubati & cauda perlonga in extremo villofa. Neurer ita snanfuefiit, ne a feritate nihil reftet metuendum homini, pra- fertim dumad iram funt provocati, aut famelici, aur libidinofi. $. 472. | Urfus, der Dór, gracis sgzrec, Aleimio quadrupes eft pentadactylon,. robuítum & a(tutum, corio admodum hir- futi villi mollis fat craffo in. dorío, corporis fere zqualiter craffi, ita ut dentur iafolita magnitudine horrendi, quorum pelles detra&z fcx prope ulnas, filem 5, sut $ pedes longi- tudine, necsznulto minus latitudine, ultra 4 altitudine cequant, qui in Polonia mukos equos aliaque pecora jugularunr. Pedes eorumque digiri.craffi & breves, unguibus vero duris curvis- queita armati, ut altas arbores fcendant apiaria evacuaruri, mel- lis eàdmodum et formicarum appetentes , ac pofticis quoque ta- lis & pedibus incedere & currere poffint, anticis pedibusboves trugulenter ferientes enecentesque. Juvenes admodum ma- rri erepti difciplina fubjiciuntur, ut fàltere ad cantum inftru- mentalem circumeundo magiftrum, baculum pede antico tra- ftare, magilri caput nectere, in tezra f» circumvolvere, & alia joci atque fpectaculi gratia perpetrare difcant cepiftro et fu- nedu&i, fübindebarrienres. Lizeus urfum vo:at feram, den- tibus primoribus fuperioribus 6 intus excavatis 2lternis, infe- rioribus 6 lateralibus 2 longioribus lobati«, (ecundariis bafi inte- rioribus laniariis folitariis conicis, molaribus $ vel 5, lingua levi, naío prominente; membrana niéctitànte, pedibus calezneis incedentibus, pene fcetente offa recurvato. — Quem dirimirin aréclon cauda abrupta, maritimum album mejorem, hibernan- tem abílemium intra mufcos, lambentem pedes; /ufrum cau. Nnn 2 da lon- De urfr LA Pii De leonibut. 468 PHYSIC/JE PART. I V. SECT. IT. CAP. III. da longiore, corpore ferrusineo, roftro fufco, fronte fafcia que laterali longitudinali albida, americanum lupo affinem; mielein feu taxum, corpore fupra cinereo, unguibus anticis per- lougis, venantem cuniculos, antra fodientem & inhabitsntem, ftercus vero extra antrum ejicientes, die latentes, corradentes lahyrum in hiemem, hibernando folliculum pi&torium fupra anum haurientes; G /oforezz, coati smozde, vulpi afhnem, in maritimis Americe habirantem, fafcia per oculos transverfa. Cauda craíTà longa annulis nigris ferruginea, amantem ova X galiinas vorare aliaque cibaria ante lavara; excellentem odoratu tactuque, memorie tenaciffimum, dormientem a 12 nolis ad 12 diei, pellendum feris porciois, cujàs penis itidem offe incurvato fcatet.. Conf. PZzzius X. 63... &c. Vulgares urforum urfarumque pelles funt fufce, rariores nigrz albeque. Albis G-cenlandie urfis dicitur caput effe pralon- gum caninum corpus habilius velociusque pili longi inftar !;- » me, pedibus & roílro nigris, in glaciato mari perdurantes, pifcibus & phocis vefcenres, & nonnunquam fuper tabulis glacialibus in Norwegiam dedutli. Coat, Hal/fücbfe, Klei- 5io dicuntur quorum brafilienfis felis magnitudine; costi mion- di longus 352^ altus 10'' rcítro porcino facile furfum mobi- Hi defcriprus Tomo I1. a£for. Parif. quem vivüm & manfuerum habuit Ki/eiiur; adjungens eidem zizettam, taxum, zie- tham, ur[ulum antice texradactylum vulpe duplo majorem ad freium Hudfonis obvium, — & ichzeumonem indicum pilis brevidfimis. $473. | Leo, dew Lüme, graecis eov, & leena, die Lómim, Aeaiyc , ferarum pentadadty larum facile princeps, rugiens val: de, magnanimus , Afig & Afric incola, capite felino crafío, fronte quadrata, fupercilio eminenti, iculis acerrimis promi- nulis, pectore robufto & Wipito in maribus tantum ,. cauda longa, DE FESTIIS PERFECTIORIBVS. 469 E longa, binis in ventre mammis, primum temen 5 dicitur ede- re catulos; íi credimus relatis ab 77rz/Zote/e, &c. dein 4. 3. 2. 1. & ceflare; in /Ethiopia niger, alias flavefcens, & difcolore. Piizio dicuntur jugum fubire manfuefacti X. 7;. fed lingua li- m fimili lambendo attenuare cutem hominis X/. c. 37. circiter zeédio, loagavi, clementes in (upplices & generofiffimi & complura alia praftantes legas L. $. c. :16— Lizieo primus eft inter feles, dentibus primoribus.aequalibus, molaribus ternis lingua retrorfum aculeata, unguibus retractilibus, corpore helvolo (luteo rufo), corde maximo, cauda floccofa, thorace maris hirfuro & jubato. Segnis, efuriens pretatur de equis. & majoribus 4pedibus, nec nifi valde famelicus de homine, fugatur accenía flamma, canibus coércetur, retro mingens, & rugiens horrendum trachec annulis integris imbricatis. Felinum genus fobrium, fcandit facile arbores &c. noctuque potiffimum fpeculatur praedam. — Magnitudo illi varia circiter urfiüi3. ltem leunculus helvus americanus, dame dorfum infiliens. 2) Jygris corpore maculis variegatis more transverfis virgatis (oblongis) pulchritudine inter feras eximia, magni- tudineleonis, pedibus far altis, ut erecte hominis altitudinem &quent, ferociffima & indomitz feriiatis, ex arbore infiliens in feras trucidandas, ingentis velocitatis , homini tremendas, defolans indos, tam atrox, ut mas proprios occidat binos catu- los. Conf, P/zius 9,77. Peruana beftia Famacofio fertur effe fimilis tigri, cauda carens, gregalis pra dans & arbores defo- diens. 3) Pardus, aliasleopardus, altitudine leonis, & femi- na pantheia, fimilis tigridi & in inferioribus maculis, com fü- periores fint orbiculate, tigris mexicana. Addo P/zzz Cbaum effigie lupi /74L c. 19. 4) Onca, tigris americana, jaguara, corpore flavefcente maculis nigris, obtufe angulatis medio flavis; 5; parda/zr, ca- Nnn 3 topar- De Vivertis- 470 PHYSICJ PART. IV, SECT. II. CAP, 111. topardus mexicenus, magnitudine canis, maculis fuperioribus virgatis, inferioribus orbiculatis, magnitudine melis fupra fnfcus, fubtus albicans lineis & pundtis per totum corpus lon- girudinaliter fparfis, pedibus 5 & 4 da&tylis, & abdomine tran- tum punclaus, auriculis brevibus, margine bifidis absque pe- riciliis, cauda verticillata & variegata more cati, myflaces 4 or- dinum 3 vel 5 fcterum alba bafi nigrarum, longitudine capi- tis. 6) Catus feu felis filveflrris fafciis nisricantibus, dorfa- libus longitudinalibus 3, lateralibus fpiralibus; cui cicures re- fpondent, eibi, nigri, & mire variegati, caudam erigentes, agiliffimi, luzbundi, blandi, ira frementes odore ambrofia- co, ícandentes muros, in praxlam intenti caudam moventes, oculis noctu lucentibus, clamando rixandoque amantes ungui- bus complicatis racire incedentes, parce.bibentes, urinam cor- rofivam emirtentes, ftercus terra fepelientes, cornivori, os inftante tempeftate manu lavantes, -dor(um in tenebris ele&tri- cum fricanti oftendentes, ex alto in pedes decidens fine noxa oblectans fe maro, nepeta, valeriana. 7) Lyux oculis lucidiffimis, «cauda breviori, femoribus apice atra, auriculis longis apice nigre barbatis veluti holoferi- co. Lynx cervarius maculis majoribus, palpebra inferiori albicanre, & fuperiori verfus centhum «majorem, acutiffimo vifu, macula lineari fufca pone.oculos, palpebris albis, cervo- rum hoftis infeftiffimus. — Aliis.eiiam lynx eft tigrinus feu feli- nus maculis minoribus, & vitulinus maculis nullis. — Vid. Zi/cz- nius p. 76. féq. autores excitans; item catus petauriff/a, volans "Jernaze, membrana molliter pilofa &c. nec non oxycephalus belvus, aviculis inhians, mitefcens, gefliculans, (udorem edens ex zibetho & moícho mixtum. $. 474 Affinis hifce viverra & mufTela, que a Liumeo ita difcer-.- nuntur, ut viverre , Juder vel Fret, (int dentes primores 6, inter DE BESTIIS PERFECTIORIEVS, 471 intermediis brevioribus, molares plares, quam tres, lingua retrorfum aculeata, ungues exferti; zie, JF:fél, autem dentes primores fuperiores 6, erecti diftinéti, acutiores; infe- riores 6 obtufiores conferti, duo interiores, lingua levis. Viverra 1) eft ic/zeumoz leucophaea cauda e bafi incraffara f*n- fim attenmata, ceu meles digitis mediis longioribus, lateralibus aequalibus, unguibus fuburiformibus, aliis mus pharaonis, iter muftela glauca, ferpenticida, muncos, vulpecula zeylanica, ha- bitens ad ripas Nili & in India, mantuefcens, fronte plana, la- bio füperiori prominente, auriculis rotundstis, myftaces fim- plici ferie in labiis lareralibus, Hingua fcabra, pollice a reliquis (diflin&lo) remoto, cauda longitudine corporis, folliculo ante ani aperturam fub aftu aperto, pilis albido & grifeo nigrefcen- tibus, mapnitudine cati calcaneis incedens, victitans muribus, avibus, ovis, amphibiis, herbisque; preefertim ova crocodils effodiens hauriensque. 2) Memphbitis cauda fufca luteo annulata, corpore fpidiceo fubtus fiavefcente, habitens in America magnitudine martis, colore fupra albo fubrus variepzto ex albo & nigro, talis ince- dens, unguibus 5 - 5 anterioribus compreflis longis, pofterio- ribus brevioribus fubtus excavatis, denübus primoribus nul- lis, inferioribus 6 zqualibus, quorum 2 interiores, hniaribus fupra &infra utrinque approximatis. lrrirata fundit crepitu vectris halitum feeridiorem, quam ut quidquam cum eo com- parari queat. 3) Putorius, der lhtis, vulyo Tvufehkizd, fu- fcus lineis 4 albidis dorfalibus parallelis ftriatus; cauda loncitu- dine corporis, velociffimi curfus, fimiliter halitu fceridiffimo, habitans in America. 4) Zábetba cauda annmlata, dorfo cínereo nigroque ur- datim flriato, veteribus hycna, nuncciverta, habitans in ir- » diis, corpore oblongo, roftro obtufo, dentibus primori- bus 6 fupra & infra pareilelis , mediis paulo brevioribus, alter- nis De muftelis 4iff. vrentibur 471 PHYSICAE PART. IV. SECT. Il. CAP. III. nis interioribus, molaribus acutis denticulatis; — auriculis brevibus te&is, pilis doríllibus longioribus rigidiuscu- lis, cinereo nigroque undatis, pedibus fubtus nudis, ungui- bus 5-5 caninis, cauda fclina latiori annulata, — Utriculus zibe- thi inter anum & vulvam in utroque fexu; fed & fola cauda 9^ longa, pollicem in primordio lata & in 3^ obtufe exiens, 3'- 1'^ cralliie attenuata, pilis rarioribus brevibusque füb- albidis odorem fortem ficca & antiqua fpirabat. s) Geuetta, cauda annulata corpore fulvo nigricante ma- culato, habitans juxta rivos Orientalis Indie, cauda annulis 8 nigris & totidem albicantibus, corpore croceo nigricante, be- ne olenre, maculis nigris ordine difpofitis, bene olens. $ 475. Mufteia corpore longo gracili pedibus brevibus, cur- rit trunco incurvato, fcandit arbores &c. faliens exarbore inar- borem; Necat optime mures gliresque, modo gallina- ceum ftabulum occludas, ne ibi predentur: prima feu 1) Lizzceo dicitur /ut;?s, AZeerotter plantis palmatis pilofis, cauda corpo- re quadruplo breviore, aliis lutra marina, vel brafilienfis, ha- tat & in America fepremtrionali. — 2) Lutra, Otter, plantis palmatis nudis, cauda corpore dimidio breviore, digitis aequa- libus, in pifcinis, ftagnis fluviisque victirans pifcibus, ranis & cancris. 3) Gaule, Fifraft, plantis fiffis, corpore rufo fu- Íco, medio doríi nigro, labitans in alpibus Lapponie; Ruf. fie Sibirieque filvis denfiffimis, vi&titans leporibus, avibus, rangiferis &c. cadaveribus, voracior urío, admittens vulpem, feeidus, pelle infigni diverfis ornata figuris pretiofitima. Ico- nem gulonis e thefàuris Dresden(ibus communicavit cum A/ez- uie, Tub.3. eam exlübenre Cel. Ezleuburgius. 4) Martes plantis foflis, corporefulvo nigricante, gula pallida magnitudine paulo infra feles, cauda 62^ longa, cor- pore DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 473 pore a roftro 152^ longo, 9 alto rarius, victitans fciuris, mu- ribus, avibus. 5) Barbata atra collo fübrus macula alba triloba, bafilien- fis, ftatura martis, pilis rigidioribus, auriculis rotundis villo- fis, area ante oculos cinerafcente, maculis fub medio collo, mammis pone umbilicum 4. 6) Putorius europeaus, plantis fiffis, corpore flavo ni- grefcente, auriculis & ore albis, collari flavo, habitans inter rupes, rudera &c. noctu cuniculos, gallinas, columbas, avi- culas magna flrage necans, ipfasque & ova rapiens, ano ha- litu fcetidiflima, immo totus. 7) Furunculus feu furo, Fret, plantis fiffis, oculis rubicundis, vulgo viverra, ex flavefcentealbicans, putorio minor, muftela fil- veftris depreffo capite, auriculis arrectis patulis brevibus. Eo man- fuefa&to utuntur in cuniculorum venatione, dum dimittitur in eo- rum latebras, labiis confutis, ne eos devoret vel dilaniet, quos unguibus fcalpendo exire cogit. Ip(à viverra fecunda in Anglia & Hollandia ob cuniculorum culturam alitur. Indica ex gri- feo rufefcens zuzgo Lufitanis dicitur. 8) Zibellina vel fibellina, Zo^e/, corpore obfcure fulvo, fronte exalbida, gutture,cinereo, habitans in Afia feptemtrio- nali, cujus anterior capitis pars & auricule funtexalbido cine- rez, vibriflz ad füpercilia, nares & os perlonga. 9) Erminuea feu armelina alba, cauda apice atro, Herrse- lin, frequens in Ruffia, & Scandinaviz vaftis denfisque filvis, cujus pellis praflantiffima & palliis magnatum fubdi folita. Vulgaris parvi fit, magni aurem alpina lavanica & Afix frigi- diorum locorum, praefertim hieme nivea & pulcherrima, cau- da dimidia extrorfüm nigra; corpus ejus zílate rufum, ex cepto abdomine, pectore, gula. Pellis in matronarum ornatu hiberno pretiofa. Edit haec muftela pifces, carnes, mures, ova, (Folfi Pbyf. Tom. IF.) Ooo fungos De fimiis € lemuy ibus. 474 PHYSICI PART. IV. SFCT. II. CAP. HI. fungos avariffima, fcerida, fiticulofa, noétu predatur, fed terrefacta corripitur epilepfia. $. 476 Similiores, fiab hirfutie & nafo recedis parum emi- nulo, pra fertim faciei humana funr femifere , qua dicuntur a fimis maribus /ZzzZ, fimi&que & Jemures. — Graecis sione & uognovec nota his propria eft, quod fint quadrimani & mem- brana nictirante gaudeant. Illos dicamus hominum fimulacra rudiora , 2ztatorer, vel anthropomorphos, pilofos, diurnos; hos nocturnos, cute dentibus homini fimiles & facie plerumque. Liuneo fimig gaudent (ut ferus homo) dentibus primoribus fuperioribus 4 parallelis, laniariis folitariis, mammis pectora- libus binis rudibus, manuum palmis, brachiis clavicula didu- &is, inceffu tetrapodo vulgo, fcanduntque arbores, ut earum gazas legant. Similes quoque funt hominibus uvula, utero, ciliis, palpebris, mufculis lingue; (nec ramen loquiaut ridere & garrire difcunt) unguibus quoque digitorum. Quae jam ex Ariftorele collecit PZzius L. XI. c. 24. Pedibus parum a ma- nibus diffcrunt, ufu quoque funt enim ut manus digiti longi & veftigium palme, pollex &c. Carent vero rete mirabili, clitori- de, & nymphis — Sufpecte funt firniz indociles, gefliculan- tes, minantes, ridentes, cibos mafticantes, pediculos venan- tes, tactu excellentes, fetus fuos z/gir geftantes, menfltruantes, territ cacantes, urinze meatu difcreto predite. De quibus Plinius exponit L. ?. c. 2. De nictatione vid. P/z. L. XJ. t. 37. membrana ab angulis obeunte. Cel. Je Buffou & Daulenton Tom. XIV. fue Hift. nat. eum defevi- prone Mufet regii ver. nat. Dedere fimiarum 17. nomina, de- fcripiienes & delineationes figure externz, partiamque anato- mia diffe&arum & fesletorum, quotquot haberi potuere. Omnes autem 4. utuntur manibus hirtoque toto corpore, fa- cie DE BESTIIS PERFECTIORIDVS. 475 cie & manibus ex parte exceptis. — Nominantur fic cauda ca- rentes /'orang outang, cxteris homini fimilior , qui & pongo atque Jocko dicitur; gibbon major & minor ;z74got; cauda brevi papios major & minor; cauda perbrevi mandrill; valde capillatas circa caput & collum, cauda mediocri Ouanderou & louwandou; quali fere & s2i2:0: gaudet, fed fub initium craf- fiori; »macaque longiori, quam truncus, fere conica cauda; Aigrette fronte fürfum velut ex pilis criftata, cauda fere fimili maccaque; parar & bandeuu noir ou blanc fupra oculos, cau- da fere cjusdem ac truncus longitudinis; malbrouck vel lonnet cbinoir, miiratus, ibidem cauda toto trunco longioris; sa» gehey, cauda sque longa, fupra dorfum porre&ta, à collier blanó interdum; la AMóse, multo longiori cauda fimili alba fafeia & collari; callitricbe; pari cauda, pilis fubtus albis; son[lc, pari cauda velut myftace alba; talapoim pari cauda, myítace & genis albis; Dowc capillato valde circumquaque ca- pite velut vibriffis denfis. $ 477 Simiarum genera vel cauda carent, ut fimic ftritiusdi- Simiarium Qs, /ffen , vel gaudent, & hac vel cauda curta, ut. papiones, genera. Paviane , vel longa inftruuntur, ut cercopitheci,' 2Zeer&atzez. Simia non caudata feu Pithecus e(t 1) /ozyrur indicus, fubtus nudus, maenitudine pueri fexennis, facie nuda, cujus dorfum crinibus nigris hirfutum eft, antice vero undique depilis & gla. er Vid. Pius L. E. c9. & L. FII. c. 2... 2) Sylvanus, clunibus tuberofo- callefis, habitans in Africa, Zeylona — Ejus frons ad fuperciliorum regionem transverf? gibba, pellis urfi- na, fcrotum tanquam intra vulvam reconditum, vel penis in- tra (roti foramen, auctumno tefticuli it ibl feit Sedes fe- mine rapi inítar 'exrüberat, minis velut minatur, cachinno blanditur, caffrorum more "quafi falutat, forbilia inam hau- Ooo 2 rit, Cercopitbeci barbati. 476 PHYSICJUE PART. IV. SÉCT. II. CAP. Í1l, rit, femina menílruat. —Se/a ref:rt fimiam unguibus indicis fübulatis. Papionum /?/;zx clura h. e. femicaudata, ore vibriffato, unguibus acuminatis, magnitudine moloili, incedens 4 pedi- bus, fcroto pendulo. Eft, libidinofà feminis facile vim inferens; & literas transferre difzens. Sphingibus, inquit P/zzius L. $. €. $4. & Satyris mirtlima eft natura fimiarum. — Za/2aga, femi- fciurea fimiola palmarum pollice digitis adhzerente, unguibus oblongis, pollicum more hominum rotundatis, 4zz4 apedia, magnitudine & colore fciuri fubgrifei, cauda vix pollicis trans- verfi longizudine (pollicari). $.. 478. Cercopithecorum (barbatorum) primus /Zegus corpo- re nigro, fed prolixa barba nivea, P/zio callitriches l. c. magni- tudine cynocephalorum, habitans in Zeylona, Java &c. 2) Faunus cauda apice floccofa, corpore nigricante, barba, pectore & anteriori abdomine albis. 3) Pazifrus vel Paníu- fcus, cauda prehenfili, palmis fubtetradaétylis, brafilienfis, corpore prope nigro, brunneo autem qua pedes & dimidiam caudam exteriorem, interiore nuda prehendit, quidquid e terra elevat; | Digiti pedum funt 4. 5, pollex reliquis minor introrf'im a ceteris remorus; ungues manuum rotundati, pe- dum fubulati; Pullos in dorfo gerit, qui ambiunt matris cor- pus pofterius anguftius caudaque obreguntur. Oriente & oc- cidente fole concionem velut congregati celebrare dicuntur, (forte uti cornices circa vefperam congregifiur j circumfpi- cientes diverforia nocturna &c.). 4) Diana fronte: barbaqué faftigiata, guineeníis, cerco- pitheculus magnitudine felis ingentis, nigra, albis punétis, dorfo poftice ferrugineo, femoribus fubtus helvulis, gula & pe&tore albis, fronte pilis erectis albis fafligiatis, linea trans- n verfa DE BESTIIS PERFECTIORIBVS. 477 verfà in formam lunz crefcentis, barba quoque f:ftigiata nigra fubius alba, infidenre tuberi adipofo; linea alba ab ano ad ge- nua in latere femorum exteriore. Hac ludibunda omnia. deji- cit, peregrinos velut nuti:ando faàlutat, irata ore hiat & ma- xilas exagitat, vocata refpondet greck. $) Cepbus Ph $.:9. buccis barbaris, vertice flavefcen- te, pedibus nigris, caudse apice ferrugineo, corpore fub- fuíco ,. fubtus ex parte ccerulefcente & ore, barba flavefcente. 6) -4ygula grifea fubbarbata, eminenra vertcis longitudinali pilofa, habirans in India. — Ejus corpus lupi colore, füb gula, pectore & abdomine albicat; cauda eft corpore longior cine- rea, attenuata, facies planiuscula, albida, nuda; nafus depref fus breviculus, ab ore remotus, lacuna labii fuperioris gemina. Arifloteli: x1,3oc €x: avdn»og ex ov 9ga» &c. omnis fimia caudata. Hift. animal. L. II. c. .. Ec de partibus. animal. L. IV. c. 16. fcribit; fimia, quod forma ambigua, ut bipes cauda vocar, ut quadrupes natibus. "Convenientiam fimiarum rudem cum homine explicat. cir. c. .$. & genitale maris canibus fimile. A cauda («s£*oc) cebi dicuntur cercopitheci. — Vid. Piz. VIII. *. 2. Anglis Moz&ey. Vidi papionem fanguinco nafo ab oculis inde lato, ut porci, quo omnia prius odorsbstur, quam ori ingerebat; male ab oculis verfus aures 6 obliquis fulcis vi- rideícentibus obíidebantur. ^ Cuftodis fui manum blande ám- babus tra£tabat, lingens, & ori ingeftum. ^ Pileum peregrini arreptum lacerabat ; clunes nudi item rubebant circa anum alias livebant. " $...479. . . Differentie caufa cercopithecos imberbes dicamus ce. Ceborumim- bot. Horum primus | 1) Hamedryas, wel cymocepbalus ad berbium utramque aurem coma magna hirfütus. ' Secundum P/zziumh fpecier, L. 9. c. $4. effzracior cynócephalis eft natura, 2) jaccPur auribus villofis patulis extus albis, cauda long fima hirfütiflima, ungu:bus Ooo 3 cateris Lemurtim diver fitas. 478 PHYSICA PART, IV. SECT. II. CAP. IIT. caeteris fubulatis, pollicum vero rotundatis, brafilienfis /zzoni7, faguina, cauda denfo vellere annulara, delicatula, ob injuriam illatam altiflime clamitans. — 3) Oedipus, capillo dependente niveo velut humano, cauda nigra iatrorfum aurantia, mexica- nus minimus. 4) 4Ethiops, fupevciliorum pilis arre&is, lunuleque frontis albis, ftatura Diane, fufcus, fubtus albus, cauda fub- tus ferruginea, palpebra fuperiori nuda albaque, auriculis acu- tiufculis. 5) 4a; niger, labio fuperiori fiflo , auriculis retufis quadratis nudis, perexiguus, unguibus fuübulatis, exceptis pollici- bus plantarum humanis. 6) Cyzamolgus ftatura urfi colorelupis naribus bifidis elatis, clunibuscalvis tuberofis, cauda arcuata, ab- domine albicante, angolenfis africanus, no&u vigilans. 7) pella corpore fufco, pedibus nigris, cauda fubpre- henfili, undique circumfpiciens, fono pulli meleagridis fame- lici, habitans in America. 8) Cupuciza clamofà, cauda lon- ga hirfura, facie flavefcente, clamore horrendo hoftes pellens, fepius ítridens, uti cicada , irafcendo latrans more catuli. 9) Morta, fimiola parva ore fufco, corpore fpadiceo, cauda nuda fubíquamofà, habitans in America. 10) CeZu/us fGzureus, corpore grifeovirens, fubtus pallidus , occipite prominulo , un- guibus 4 plantarum oblongis exceptis rotundis pollicum , ulnis tibiisque f2rrugineis, cauda villofa, corpore duplo longior. 11) Syricóta, ore ciliisque vibriífatis, habitans in Luzonum in- fulis, cebulus minimus. $. 480. Lemurum nomine complectamur 1) trog/od;tas 7ri- ffotelis & Plinii. .. Quorum ille L. $. de H7/f. animal. c. 12. fcri- bit: grues ad paludes /Egypti cum Pygzzeis pugnant... Non enim id fabula eft, fed certe genus tum hominum (tum equo- rum) ut dicitur pufillum; qui troelodyta dicuntur, quoniam in cavernis habitant... Hic Z. 7. a£ infit: Troglodyta: fpecus excavant, DF BESTIIS PERFECTIORIBVS. 479 excavant, he illis domus, victus ferpentium carnes, ftridor- que non vox, adeo íermonis commercio carent. Quorum terram in zona torrida /Erhiopie contermina collocar £L. z. c. 73. & c. L. 9. c. $4... Ubi homines ibi habirans fic nominantur. Linzeus Troglodyten noftrum vocat ethiopem album filve- ftrem ((imiam potius nocturnam) Orazg outazg, in Javz, Am- boinz, Ternate« fpeluncis, corpore albo, inceffu erectum, noftro dimidio minorem, pilis albis contortuplicatis, ut zthio- pum, iride oculorum & pupilla aurea, palpebris antice incum- bentibus cum membrana nictiante, vifu laterali noéturno, setatis non ultra 25 annorum, die toto ccecutientem & laten- tem noctu videntem, exeuntem furantem, fibilo utentem, credentem füi cauf? factarn effe tellurem. In quibus difcernenda funt, quc pertinent ad homines infànos Zazie] IF. 5o. Luc. $, 27. fqq. Mattb. $. 29. XE II. 5. feqq. vel hemeralopia cor- reptos delirantesque, & qua pertinent ad fimias albas, feu le- mures nocturnos. 2) Facile hujus generis funt femihomi- nes, aut potius cebi vel cercopitheci ilii; ^ quos JMaupertuit vocat homines hirfütos caudatos, quorum unus imitando ho- minem menf(uefactus iznem excitavit, edoctus; & carnem as- favit, quam temen & crudam vorat. 3) Lemures Linnei dentibus primoribus füperioribus 4, intermediis remotis, & inferioribus 6 longioribus porrectis, compreflis, proximis, item laniaribus folitariis approximatis, & molaribus pluribus fuüblobatis, homini fimiles. Nimirum e) tardigradus zeylonicus fere ecaudatus, unguibus fübulatis indicum, cateris rotundis, cynoceplalus, flatura. Sciuri füb- ferruginea, linea dorfàli fubfufca, cula albidiore, & linea alba inter oculos defcendente, facie recta, auriculis urceolatis, in. tus bifoliatis, pedum palmis plantisque nudis, auditu excellens, monogamus. (C) Simia catta, cauda ennülata, rmadagafca- rienfis, ftatura felis fübcinerca, oculorum regione nigra, cau- da lon- 480 PHYSIC/VE'PART.IV. SEC T. II. CAP, IIL dalonga pi&taannulis atris cinereisque, fcandens tardiufcule, habi- tu genettae propior. y) Leur caudatus vo/azs, membrana am- biente, vefpertilto admirabilis ternateus; inflar fciuri volantis membrana gaudens a capitead manus, ab his per lateraad plantas, indeadapicem caude expanfa. Edit fruétus arborum, inftruitur unguibus acutis, & mammis pectoralibus duabus. Absque folida ratione venditantur adhuc nob;s homines caudati proprie di&i, neque neceíle eft ut ignem excirans vefperrilio- num oculis in(truatur. Subinonendum hic eft, A. 17 16 in Dal- maria ineunte Februario per triduum vifum effe hominem mariaum 15 pedes altum, forte fimium marinum, omiffis phantafiz ludibriis, | Si quando homunciones expofiti fuere & in Sylvis adolevere, deinde capti & tantum aliquatenus man- fuefa&i funt, uti dudum in Gallia, carne & plantis ranisve crudis vefcens; illos ut veros homines nemo ad fimias referat, nifi ignarus. Olim forte fauni, fatyri, lemures &c. non- nunquam homines fylveftres fuere, a quibus humana fa&ta quidam vere patrari potuere, uti 1717 ad Zwollam puella capta eft, ante 18 annos a plagiario matri fublata; & Tulpi- fii Obfervationes afferunt puerum indicum inter oves feras ad- ulum & pro ove habitum. Captus fertur in Hifpaniaa pifca- toribus homo marinus 53 pédem altus, cujus caput fere ca- prinum cum longa barba & myílsce, cute nigra, & pilofa, collo longo, brachiis curtis, folito longioribus laticribusque, & digitis longioribus membrana jun&is, & unguiculatis, | talo pinnato, fe extendente ad 15 vel 16 pollices, — Quis illum exi- mat e numero fimiorum marinorum, fi vera funt relata. 7o- féphb 4 Acofa mentionem facit ziiconum Indie homini fimilio- rum ac fimi & cebi. — Cochinching gattomammona videretur effe homo, nifi cornua & oculi ejus ab. homine abhorrerent. In Regno Siamenfi feruntur monftra dari capillitio & facie vir- ginis, cauda draconis. — Sigirm. de Herberflein refert. relata fibi DEBESTIIS PERFECTIORIBVS. 48t - fibi in fluvio Tachin prope mare glacisle dari animalia homini valde conformia. "Taceo alios fimilia narrantes, fed xque lubrica fide. | Chimipanzce avimal homini multo fimilius haud ia pridem ferebatur effz, quam Ííimia, preterquam. quod hir- futo ventre gaudet, tetrici adípeCtus eft & ferox. — Erectum incedit, & feminarum humanerum (tuprum mares appetunt, garrula bruta voce qualicunque hominem imitawr. ^ Addu- Eam fuit 1738 Londinum ex regno Angole, ubi libavit de- co&um Thez a vafculo inflar hominis, $ pedes altum fuit, & armatum quoque hominem ad pugnam laceffivit. Sed nec in eo quidquam ultra fimii indolem apparuit. $:.,:4835 Ex ha&enus tra&atis liquet analogia €? nexus regni ve- Regnorum getalis ayimalisque, Datur utrobique vita & flructura organi- viralium cacorporis; praeít organice ftructure monas formatrix & finülitu- rectrix , adminiflra propagationis , vel per traducem vel, per 4o £7, generationem, que in Zoologia anima vocatur, eaque fen- üens. Generaüoni animalium prafer tim, duplici faltem fenfu preditorum, diverfi fexus genitalia plerumque funt conceffa, ur vel vivant in monogamia, vel in polygamia, vel fint andro- gyna, vel neutrius fterilia fexus, operariaque fexui praeditis, a quibus funt generanda. Áluntur peculiari fibi convenienti nutrimento, quod affumere vel jam difzretum, vel ulrerius intra f? fuo ventriculi prelo, vel diffolvente men(truo difcer- nendum, digerendum fuisque partibus applicandum natura duce con(üeverunt, nifi quid obílat. Qva in facultate. fenfu glre difcerpendi, & inftintui e fenfu oriundo obfe »quendiani- marum difcrimen, parum adhuc exploratum, etiamfi Cel. Aei- mari contemp! TUE is ia(tioctuum naturalium (ZZer die 7rzcle der Tiere) fua laude minime defraudamus, apparet. Preterea jam adnotavimus, phytozoa cum plantis , Zoophyta.ca um phy- tOzois , meíózoa cum zoophytis, pifces, inprimis volantes, Qa Pbyf. Tom. IF.) Ppp cum 482 PHYSICXE PART. !V. SECT. 1I. CAP. TIf, cum avibus, aves cum ferpentibus & pedeftribus, maxime volantibus affiaitate conjungi, ratione fenfuum, generum vi- &us, temporis & modi coéundi, uterum ferendi, pariendi, fobolefcendi ea copia eut paucitate, qus perfectioni debite re- fpondet; atatis, ftruéture exrernz & internz, ad quam ana- tomia multa jam dedit fpecimina, a L7z740 paflim citata, & plura in pofterurn pollicetur, Vidimus conrinuitatis legem fapienter adminiftratam in omni animantium genere, & majo- rem perf cionem praepofiram effe minori, ibi exclufe, ubi meliora dari praftabat. — Vidimus animantes pro fcopo fuoar- matas dentibus, cornibus, aculeis, unguibus, unguiculis, cau- dis, aut inermes, & muticas, absque dentibus exfertis, cor- nibus, aculeis, caudisve &c. INec dubitamus, quin plura in pofterum catene naturalis viventium membra reperiantur, ad- huc incomperta faltem nobis etfi in fua patria notiffimis "Fertium nature Regnum omnium eft prefítantiffimum nobiliffi- murmque , fzilicet animale, quod omnia complc&itur anima- lia, utpote non viventia tantum , fed & animata. Hoc regnum : uno nomine Faunam vocavit Lizzeur in fua Fauna fuecica de animalibus Suecie agens. — Qu quia & Fatua dicitur podfri- mum filveftribus animalibus prafe&a fingitur, uti Faunus & Silvanus, Silvarum Deus, Pan quoque didus fertur. — Quia Grecis anima :Pv;; vocatur, nec Latinis ignotum eft Pfyches nomen, non ineptam P/ycbe diceretur regnum animale, omne genus animarum comple&tens, uti Flora & chloris dicebatur, Obiter liic innuendum videiur, Bwffoniwn in Hiftoria porco- rum pronuntiare, multa dari animalia fenfu & fenforiis defli- tuta, quorum tamen nullum adducere eff aufus. ^ Naturam negare aliis effentialia, aliis fuperflua. & inutilia conferre, Quz ipfius przjudicio relinquimus, aut emendarioni, fi hanc mavult, & duntaxat de organis fenfuum. facile obfervabilibus loqui volvit. $ 482. DE DESTIIS PERFECTIORIRVS, 483 $. 482. Quanta hic fupereffet. copia dicendorum de cultura, Hyporiwe- fapina & ufibus animalium in vita communi jam receptis, & ata, partim vulgo fatis notis, partim ex artibus humanis aliquate- nus olim a Garzono, Wéeigelio generatim, variis quoque fpe- ciatim, & hodieque a Germanis, Anglis & Gallis, uberius il- luftrari ceptis, curatius nofcendis? Quanta de morbis vene- nis damnisque eorum nofcendis & vitandis, nifi & hec fimi- lés effent modo dictis, & ab aliis tractata? Quod poftremo at- tinet ad vecetabilia & animalia terra aut aqua obruta, in iisque vel impreffa molli luto limove, dein diffoluta, figura autem in fchifto aliove lapide relicta; aut confervata & incluía íà- xis &c.; aut putrefacta, velin carbones, lapides &c. mutata: illorum ftudiofos amandamus ad Lzrei Regnum lapideum prae- fertim petrzficata quae nuncupat, & dirimit in helmintholithos, entomolithos, ichthyolithos, amphibiolithos, ornitholithos, zoolithos, phytolithos & graptolithos, & JZ'allerzi Migeralo- giam &. 138 — 146. Quibus tamen varia addi poffent. Nonnulla reperiuntur in Scheuchzeri Pbyfica fiera, que alibi non funt obvia;. alia in Commentariis Academiarum & Societatum phyficarum; alia in aliis varii generis mifcellaneis, fcriptis periodicis & fingularibus quibusdam obfervationibus. PHYSI- 484 PHYSICAE PART, IV. $ECT. III. CAP. I. PHYSIC/E DOGMATIC/E PARTIS IV. Sr EciCr dbz da wr Tb 5 Bt NENCTECHCRUOUPIOUE OPGTM IQiA P.U AB uL DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, SISTENS SCIENTIAM HVMANJE NATVRZE PHYSICA M. $. 483. ) uoniam Anthropolocia eft Scientia hominum ($. 2 5 4.), £ia vel eff M eaque phyfica vel. naturalis: premitrenda hic funt generalir QS communia nature humane, propriis, e praecipuo vel [pecialir, horninum ftatu fano «grove oriundis. Communium explicationem fibi: vindicat 7rztóropolegia gentralit; proprio- rum autem ftatuum /pecialis; qua ideo vel erit Scientia cor- poris noftri (àni, vel agri; illa quoque dicirur Scientia Sanita- tis; hzc Scientia Morborum phyfica. Sunt hec confentanea $. 84. Difc. Wolfiani de Philof. in. genere , Logice prafixa. | Ubi hee leguntur: Phyfiologia eft fcientia corporis animati, prefertim humani. Alii tra&tationem phy- ficam de homine dicant Anthropologiam, & P/yfiolozia. ftri- &ius a Medicis dicta |. eit fiienaa corporis humani fani. — Pz- tboloria autcm, qui de corpore zgroro, feu morbis agit. Cum | Philofophi fic reddere rationes eorum , quz funt acfiunt: Phyfici quoque eft, reddere rationem eorum, quz in corpo. re fani & egroti ictdodt . ». Ratio autem utriusque ftatus ; petitur dint bropolo- ^ DE ANTHROPOLOGIA' GENERALI 485 a petitur ex ftru&ura & natura corporis hümani, adfcins caufis externis, quibus determinatur c s&us & flatus alteruter. tn? sz $e 484. Communia cuique boim funt effintia €? matura bumata, Communia jtem. attributa utriusque. acfualia.- Nulla enim res, ideügtie bonanum nec homo quicunque, det(tiruitur fua effentia, fine qua ne effe qua fint? quidem poflet. Quidquid a&tu effe debet, ejus quoque eflcn- tie potentia, eaque omnibus per ip(am: prefündis par; detur necefle eft. Quamobrem & cuique homini (ineulari fua debet effe propria natura, etfi finita, vi fua agendi, & recipiendi aur refiftendi inter hofcenda; - Neque enim fola effentia, qui interna eft poffibilitas, in phyfi- ca fpeCtatur, fed res ipfa, prouteft, & in corpore aftu de- prehenditur. 1deoque quidquid hominibus fingulis pertc&tio- nem fuam adeptis ineffe folet, quatenus per corpus ejus exfe- ritur & cognofei poteft: id'in anthropologia generali locum habebit. — Non ergo fola hic fpe&atur anima hominis, necfo- lutn corpus hic confiderati.debet , quia utraque tantum eft ho- minis pars, fed totus horio'; ut in preccdenübus inrcgra lu- Ítravimus animalia; quie anime folius funt, relinquendo Pfychoiogie. $. 485. E/éntia bominis vequirit amimam rationalem , h. e. smen- Efentie bu- ten,unmitem corpori mentis actiopibus ve[peudentz feu conformi. nana re- Si folum mens concipiatur , etiamfi huma^a, illa tarnen alteram quifita. tantum etfi praecipuam hominis partem przberer, qualis eít anima morte a corpore eparata. $i folum corpus humanum ponas, vel vivum, non tamen haberes hominem, fed tantum materialem & mechanicam ejus partem , inftar tibicinis aut au- tomari artificiofiffimi, vel neurofpafti fpe&andam. Denique fi non nifi. harmonia daretur v. c. inter melodiam & muficam Ppp 3 cogi- Que fit bu- mana na- tura? Quid sentir naturain- . volvat ? 486 — PHYSICAE PART: IV. SECT. IIL. CAP. I. cogitantem mentem , & corpus eandem melodiam voce vel in- ftrumento eodem tempore exhibentem: duas haberes res vel fubflantias agentes feorfum , duas hominis partes, a fe invicem feparatas, neutiquam unum hominem, fubítantiamque fiogu. larem. . Unio igitur talis mentis & corporis humani harmoni- ce agentes, dum durat homo, demum eflentiam confir hu- manam. Reéteigitur homo dicitur animal rationale ($. 143. & 234.); aut mens corpus fuum auimans ($. 143. & $ 58. Pfychol. ettip.) formans regensque ($. 1 64.). j. cba $. 486. Natura bumana €? mentis 69 corporis fai vim agendi pa- tiendique omniuo determinatam iuvolvit. Natàra enim rei cu- jusque notat potentiam effentie preftandi ea, que in ipfa da- vi poffant eamque parem omnibzs, quz ineffe eidem , aut per ipfam in aliis dari debent ($. 13. P. 7. PAyf. & $. 53. Pfyeh.rat.). Quare natura humana notare nequit nifi eam eflentie humanae porentiam, qua omnia, que anima inefle X per illam in aliis effizi poffunt, nec non que per corpus humanum in ipfo & extra ipfum eíl? poflunt, perficiantur: ideoque que unita mentis & corporis potentia fieri poffunt, a&u fiunt... Sed po- tentia, quaaétu fiunt, qua per eflentiam fieri queunt, dici- tur natura, tanquam vis finitarum rerum activa & paíliva ($ ss.'P[ychbol. vat. & &. 144)... Idcirco natura hurnana men- tis corporisque vim unitam & prorfus determinatam in quoli- bet homine fingulari, involvit, vel brevius, infert vim unius- cujusque hominis, vel vim hominum fingulorum (S. 67. P/y- cbol. vat.). $. 487. Quia vis mentis humane facultates tnentis inferiores fuperioresque complectitur ($. 234.), vis Pumana € faztiendi facultates , €7 intelligendi, quarum efl capax, una cum reliquis, bisce DE ANTHROPOLOGIA:. GENERALE 487 bisce innexis, includit. (& 486. & $. 61. feqq. Pfycbol. vat.). Q»oniam animal quintuplici fenfu externo gaudens reliquis nudis animalibus eft perfe&tius (y. 233.) & homo integer in- dubie quinque fenfibus eft inftru&tus: anima humana omnibus cognofcendi | facultatibus . inferioribus | gaudere | inrelligicur ($.234.); neque minus omnibus, quarum in optimo. rerum ordine f:u univerfo capax eft, facultatibus fuperioribus (S. 279. & 325 fegg. Pfycbol. empir.) & ($. 61. fegq. Pfyehol. rational.) (Cont. $. 210. fe24-). 488. Corpus bumantim conformari debet mutationibus men- Quid corpe- tis fue ($. 485.). Ea propter & pra/faztie meztis bumana rii bument pre animabus befiiarum debet. con[éntire, non. tàántum quoad "tura 7** facultates mentis füperiores, five intelle&tus & voluntatis, fed q'74t D & inferiores nempe fen(us omnes, internos & externos, ima- ginationes prz (enfiones & memoriam; item facultares & habi- tus appereadi & averfandi, cujusque &radus, inde & quaeffe- -&us gratos ingratosve. Sine his enim concipi & e(le mens hümana nequit ($. 61.024. P/ycbol. rat.) ,' idcirco: nec corpus humanum effe poteít, nifi quod fiagulis hisce facultanbus, earumque habitibus & mutationibus confentiat, cum alioqui non effet corpus humanum, fed brutum. $. 489. Àj Facultates fentsondi bominum praffantiores merito fla. Pr aftant zuuntuy fenfibus peeuduni. | Paradoxum primo obtutu videatur rati: fenfus «hoc effatum; nifi rationes ejus. penitius perfpiciaütur, quas Pumani. deprehendimus fequerites: 1) fünc.ille facultates; hominis na- turae, qut ómnibüs preftantior ;beftiis eft, a: Deo fapienter 'adjuncte, eique refpondent ($. 488.); 2) fubfunt fentiendi fa- 'cultates & habitus regimini & culturz& intelle&us, cujus ope ad multo plura & meliora fentienda, & ex incurrentibusin (en- fum Taur &? guftus bu- 21ani p flantia. 483 PHYSICUE PART. IV. SEQT. 1! I; CAP. I. fum 'derivanda ipfis occurrünt, quam ullis beftiis;: 3) multo fübriliora.& remotiora fenfus hominum aífequi poffunt, quam ullius beftize,' vel & omnium beítiarum fenfus. lam gradus fen(uum judicandi funt ex varierate, numero & gradu fenforio- rum ($:/232.)5;- & hominibus ineft omnium fenforiorum varie- tàs, omnis rerum fentiendarum numerus illi eft.obvius ; omnis denique evidentie & fübtilitaris; & remotionis vel difjanga gradus in terreftria animalia cadens ipfi fubeft, modo facultati- bus fuis optime didicerit uti, ut mox oftendemus. .I'a propter praftantiffimos omnium uenplizibna animalium effe fenfus hu- manos patefcit. , $. 490. Tattu guffugue bomines boffüs praflare , inde ab A i. telis &vo, fi non femper , fuzt compertum. | Sic enim ille L. 7. Hj. animal. c. iy. fcripfit: Ta&us e fenfibus homini exquifi- tillimus; fecundo guítus; reliquis interior eft multis , addatur L. i4. de auitna c.9.. Quee Plinius ex eo: fua. fecit. H. N. Zea c. &). his verbis: ex fenfibus ante. .eztera homini tactus, dein- deguflatus; reliquis fuperatur a multis... ld quod facile pro- batur quoad ractum guftumque. Sentit enim homo ractu fuo omnes qualitates tactiles. primarias ($. 173. /e7.), fed & fecun- darias vicariasque v.c. colorés, diem.& noctem, &c. | Taceo füummos cruciatus ferentes, ut fi nihil perpeterentur (S. 25 7. & Dij mea. de vicario fenfain ufa). Cujusmodi praefertim in gradibus earum qualitatum v..g g. gravitas, caloris, frigorisve, humiditatis ; cat. Fin ases in: xhulla bela darur.. Pariter & faporum vac dn gradusque (S- 178.) in. falibus, frugibus 1 fructibus; liquoribus; v. c. vini, efculentorum, ;porulenro- rum, & medicamentorum g generibüs, accuratione & fubtilitate luinona a nulla beftia internofci poffunt. .. .,. Idem. quoque inno- tefcit ex: fubrilitate: multitudine exquifita papillularum ner- vearum in toto.corporeé & ore humano, tanquam organorum tactus « . DE ANTHRÓPOLOGIA GENERALI. 4£9 ta&us guftusque, & nomiaum multitudine; quibus ea, quae discrevimus, denominamus. . Gratis igitur aranea tactu ho- mines vincere perhibetur omnino. Exe, infit Stagyrita, ezei[oes zTIIY GYOQUTISG EY ea qz 80. Tiv dQuy, Devrspev 2e "yevew. — Quae & ita explicari poflent ; habet homo feafuum (fuorum) éxquilitiffimum tactum, fecundum ve- . ro guftum, Quod velideo filleret, quia vifus.& auditus his funt praílantiores, etiamfi non effet adjcQhum id, quod hic in me- dio relinquimus: EV 046 GNDAG NEVTETO OIM. : $. 491. Odoratus humani preftantia facile in dubium vocetur, Praflantia íed in rebus finguliribus, paucisque tanrum bomini: per fe olfaciur. cognitu non ira neceflaris , ac beítiis quibusdam, illis egenti- bus. Vultures, inquit 7/iziws l.c. fagacius odorantur. Ad. duntur ab alis'spes. Vulgo quidam canes nos odoratu fupe- rare dicuntur, nempe fagaces in cervis fingularibus per vefti- gia indagandis; & italie villofi in tuberibus fubterraneis dete- geadis eruendisque, 7i7//e/- Hunde dicti, quibus & fues pa- ria facere perhibentur. —77/7//ote/et quoque, fi is fcripfit libros de agima L. I1. c.9. .. doratum non babemus certum (zxe27), fed multis animalibus pejorem. — Prave enim odorat homo, & nihil odorabilium fentit fine molefto aut jucundo, quafi non accuratum effet ejus fenforium. | Attamen mox ibi concedit; ut fàpor eft dulcis & amarus, ira & odorem effe multis fapori analogum; aliis vero diverfum. reneratim autem odores omnes nullum aoimal ita difcernere, nominibusque compellare &fegresare valet ac homo, indubia experientia tefte, — Quae homo odoratu a:tingere non valet, in his illi ferviunt beflie eo predite, ut canes fagaces, porci quoque fübterranea effodien- tes &c. — Speciatim dantur & homines ea fagacitate naiium rediti, ut latentes usquam beftias fibi adverías v. c. fcles odo- (IFolfü Pbyf Ton. IF.) Qqq rentur De praflan- Jia auditur bumani. 490 PHYSICX PART. IV. SECT. III. CAP. I. rentur, & lipothymia corripianrur. Similia nonnvllis obve- niunt ab aliis odoribus, fcetoribusve , aur halitibus fübterre- neis. Praeterea homines didicerunt caufas odorum fàlia & fu'- fura volatilia difcernere, quorum nihil in beítias cadi. Ad- duxi ccecos quosdam venationis ad ferarum latebras, & itine- rum per deferta duces ex odere terra feu arena $. 31. de ve cario fegfuum ufa. — Saltem hi cafus fingulares equiparari fingu- lari beftiarum fagacitati poffunt. Varie fePüntuP narrationes, de matre rigride, cui catuli ipfa ab- fente erant erepti, quas illa odore due perfecuia inveftigavit. Vid. Plinius L. $. c. 19. £c. Canes dominos amiifos vel per 100 milliaria dicuntur duce odore fzcuti eff: ; feles reverfi, qui per 4 milliaria inclufi fuerant abdu&ti; columbz e longinquis regionibus, quo dedu&e faerant revolantes, ut taceam bo- ves feros, equos &c. Sed & inrer Indos feruntur efle, qui folo odoratu difcernunt meralla eorumque puritatem. & impu- ritatem, absque V. vel lydio lapide; uti t«&&u quid&m pondus jutum feu injuftum imponendo tantum aureos extremis digi- tis: Nonnulli Indorum leguntur odoratu fuo feras longe re- motas nec confpicuas indicsre, ubi locorum verfentur. Uii medici , cnopole aliique medicamenta, genera vini &c. folo odoratu promte difcernunt: fic videtur odoratus exquifitiori cultura ad plura multo internofcenda adhiberi poffe; nifi more multorum obtundatur, corrumpatur & hebecctur. $.. 492. Auditu beftias quasdam hominibus antecellere" prodi- derunt autores. ^ Cervos memorat Aorarius L2. p. 254. feqq. -ed. Ribov. &cerrimi auditus fe vidiffe, ad fonitum ty mpani e fil- vis accurrentes a 5'? lapide &c, Z"//»iur L. X. c 6j. liquidius, inquit, audiunt talpe, obrure terra, tam denío atque fürdo nature elemento cet. Fallitur autem, " dum terram tàm fürdarm (ineptam) DE ANTHROPOLIA GENERALI, 491 (inepram) adauditum pura Vulgato verí dicitur & nos aper auditu precellre, & furiofe in illum ruere, qui filopum in illum.explofit. .. De vulpibus aure ad slaciem appofi:a glaciei crafficudinem conjectantibus. Vid. Plinius L.$.c.29. Belli ve- ro tempore & milites didicere longinqucs hoftilis exercitus motus auditu explorare, ope fovez in terram defoffe & affe- - retectz, — Cui afferi incumbens aliquis & aurem applicans, percipit motus hoftium quales fint, ut nuntiare eos duci fuo polli. Sed praeftantia auditus hurmani non folum tympanum, ur cervi, in pari diflantia a: udire, & in.bello ea (2qui didicit; nec folum locum, unde venit fonus vel vox; fàtis difcernere valet, fi illis attendere confuefcit;. fed & difcernerg auditu poteft diver(itniem itrepitus fingularium non confpicuorum carpentorum per platearum ftrata lapidea, ad quz confpectaantea & a domino fuo denominanda animus attentus fuit... Praeterea homo (onorum.tonorumque & inftrumentorum, quibus edun- tur, varietatem , ^& fubrilitatem, harmoniam & diíIonantiam quanta in beftias haud cadit, & eorum nomina, caufas, ufus &c. internofcere, voce eene & inftrumentis longe bia be- ftiarum fortem exhibere arre mufica caller, faltem dijudicare fole, .Cum qua beflia comparari poflunt "tubi acuftici,. for- nices, cochlex &c. quibus voces auribus aut parieti (ubmiffe mufílitando di&te alibi in clamorem aucte audiuntur, aut tamen clare vel a multis, vel ab unico audiuntur, aut vox tenuis tubo ftentoreo in miliaria difunditur, uti oflenfum eft P/y/irz P. JT. $.ur. fegg. Ecque beftia articulatas voces cum fenfu (uo con- nectere & intelligere valet; quanam ullam artem humanam ca- pere & exercere unquam vifa eft ?. Eccujus beftie Ritus cum inrelle&u eft confociatus ? i $e 93: - Vi(u plus, quam homo, valere dicuntur, vulgo aqui- Prefastia lg inter aves, apud P/izium. LL. X, c. 695 inter quadrupedes, vifus Dura. Qqq 2 lynces, a5. 492 PHYSICJE PART. IV. SECT. III. CAP. I. lynces. Vid. ejus. L. 29. c. $.. Ponamus aurem, quod quous que exploratum fit, non fatis conflit, aciem oculoium lyn- eeorum, quania quanta fit: nemo remen evicit, illam füpe- raffe Hocveli noftri oculorum aciem, ftellas feptimt ordinis clare dicernenteimn; nemo evincet, ilia longius fuper aequore terreftri vel 2queo parere quam circiter ad 870 pedes, cum hominis erecti vifus ad 1308 pedes pertingat.— Efto autem in fingulari cafu nudum aquile vel lyncis oculum pro fua indigen- tia plus valere, quam bominis ullius tanta nudi oculi acie non e2entis: ipfa tamen ars humana ope microfcopiorum multo minora, & ope tclefcopiorum multo remotiora v. c. montes lunares, eclipfes fatellitum Jovis &c. confpicere poteft, quam ullius beftie oculi valent. Plura quoque in ambitu ob- jecta corpora oculus uter que humanus fimul capit & contuetur, quam ullius beflie, faltem: non pauciora acutitfimis quibusque, quod ex opticis ad beffiarum oculos applicatis oftendi pofl?t, & experimentis comprobari. Neque defueruntinter homines, qui vel in tenebris clare viderunt ($. $62. P. 7. P5yf.). - Precipue hic fübmonendum eft, quz de beftiarum fenfibus pre. ftantieribus inermibus vere dicuntur, eain hominibus adjun- &o intellc£tu non füppleri tsntum, fed & faperari; prateréa quz vu'go dicuntur, ita elimata non effe, ur illis ruto nitamur, aut quantum veri infit, ex;&le coníle. — Denique fi quid re vera beftisrum fenfui cuipiam attributum fuit, quo befílie 'eguerunt, alio cognofcendi principio deflirute ; illud homini- bus fenfu noffe opus non fuit, meliori facultate cognofcendi prediis, & fufficit, fi ad fummum quod paucarum beftiarum fenfui ineft, raro quodam cefu neceffiratis eiiam in' hominem cecidit, — Generarim rgirar fenfus humani multo plus fuppedi. tant homini ad fuam pre beftiis dignitatem perfe&tionemque obünendam, quam fui beitiis fenfus prodeffe poffunt. Nec pratermitendum hic eft, quod P/yebologia rationalis Wol- fana DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. — 493 fiana de vicario fenfum hartianorum ufa €. 150 & delibertatis ' influxu in fenfationes previfas ($. 15 1. /eg7.), qua libertas in beftias haud cadit, in lomine tamen etíi rudi, nonnulla eft. Conf. $. 162. Cc. ilia, $. 494. Qnod modo de fenfibus liümanis, beftiarum fentiendi faculrate potioribus allatum eft, z4ez) quoque de phbantafia &7 memoria beflsavum valet. His enim quidquid ineft, feniendi fa- cultati debetur (3. 210. f/g4 ). Plusigiturillisincff? nequit, quam in fen(ü fuit. Siquidem ergo & quatenus praftantior fenfus huma- nusbeluino ($. 490. /644.): eatenus etiam praftantior erit imagina- tio & memoria humana non folum amplitudine, fed & bonitate, Cujus veriratis multa proftant docamenta, de nullo bruto evin- cenda v. g.$. 197. Pfychel. empir. PFolfíaz. Ne quid dicam de'fomnambulorum aétionibus inauditis inter beftias, de quibus egi in Evamzze — Sommambulorum p[ycbolog. *1749 in 4" vel de imasinatione & memoria diftinéta, ad quam refereadi fünt varii fomnambulorum actus. Conf "Pfjchol. rat. $5356. f qd. Dantur quidem & in beftiis nonnulla fomn:orum indicia, ut in canibus dermiendo ejulanübus, & pedes velut «d curfum mo- ventibus; at beftias fomnambulas nec vidi qnquam, nec au- divi — Quare fenfitiva tantum phantafia ad actiones fomnam- bulorum & no&ambulorum fufficere haud v:derur..— Que enim beftiz no&turno tempore exeunt ad praedas fuas captan- das, ille tum prorfus vigihint, fenfibusque in tenebris melius aut «que utuntur, ac tempore diurno, quomodo & phan- tasmata hominum libertati fubfint, traditur i in P/ychol. rat, $. 344-/4.. Q44 3 $. 495. De preflan- | dia imiaginae tionis C8. memoria bu- mane, 494. PHYSICI PART, 1V. SECT. III, CAP. I, $425. Consule foe . Appetitiones averlationesque beftiarum quidquid ha- jiivi bomi. bent, illud ex earum (:n(u pendet, cum non fint nifi fenfiri- "uon. Prats Sed hominum fenfus prafiantiores funt beftialibus Mee (S$.489). Ea propter & Zonizum appetitiones averJationesque confufe pariter excellentiores cf debent , ilis, que in boflüs ob- firvaztur. ld quod conürmatur exemplis eorum obfervatis, qui inter beí(lias adoleverunt, . beftiarumque vim, | truculen- tiam, & dolos eluferunt, fua 'agilitare intrepidirate, velocitate: curfus & adíceníus in arbores, obdurarione. corporis adverfus. gelu, perno&atione.& fomno in arborum ramis capto, fua ve- natione ferarum, piícatone & natando & fubmergendo often- derunt, quanto plus valerent, ac animantes nude fenüentes. Apparuit illud in puero polono circiter. tredecenni, | cujus, men-; üonem facit Connor in Evangelio Medici Arti. D« 150 item in Defcriptione Polonie &c A. 1669; in aduliori Hercynienfi hujus feculi, in Angliam transportato in cavea ferrea; ubi in aula Regine novem menfium fpatio didicit loqui; &, manfue- fattus habitbus in filva adquifitis. varia edidit fpc£tacula mi- randa; & in puella in Gallia capta 1731, ubiloqui didicit, & le blanc di&ta fuir, dictis habitibus infigni, qua fociam ha: buit ZEthiopem, capturis aufugientem ; eque ac polonus fo- cium inter urfos habuit, non captum, ut & in ferino ftatu fimiles gauderent fimilibus & opem ferrent, vulnera, obdu- cendo ranarum cute obligandoque arborum libro. $. 496. AffcCuum Hinc & affethus ferorum bominum antecellust affectibus busanorum befParum. Subeft enim & horum effectibus aliquid rauonis praftantia. velut dormientis, utcunque illos ioderans. & ad plura, quam folo fenfu fieri poffet, invitans. Praterea ipfa quoque. appe titio & averfatio vincit. ferinam praflantiori fenfuum notitia ($.495) DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, 495 ($. 495.), eas dirigente. Duplici igitur inftruitur praroga- — .miva, in beflias haud cadente ratione affectuum. Vehementia conatuum fenfitivorum, affe&tus conflituens, exco impetu in beftiis ruit in obje&um affe&us v. c. galline. pullos defenfure impetus & in illa ferrur, quc ipfi fuut pernicicfa: quia caret diftinda fuarum aQionum & objedi, circa qnod verfatur, notitia, unde periculum majus noa cffe fubeundum, quando minus vul evirare. — Similia jn multis aliis exemplis oceurrunt. Feri quidem homines non multo melius affe&tibus utnwr, in fe invicem ramen quadam vtuntur moderatione, aur pceairentia. Vid. not. $ 495. Si plura proflarent accu- rai exempla, plus lucis hac feenerarentur. $. 497. t Ineft anime humanze precipua facultas attezdendi , v€- p, faculta- flelendi , abffrabendi € confiderandi, vel comparandi inter fe ,j),, ij; notas rei animadverfas & cum notis rerum aliarum percepta ,,/, 5j. rum, ad perfpiciendam rerum fimilitudinem diflimilirudinem- y, que valens ($. 362. 677. Pfycbol.ratiogal). — Quibus velut gra- dibus ad diftin&tam cognitionem, ufümque intelleétus adfcen- ditur (S. 387./eg. z2id.. Quia fieri nequit, ut intellectus ab anima humana feparetur (S.:390. 72/2), nec ut prorfus orio- fus fit, vel omni careat ufu ($. 391. z/2.): etiem inter feras ex- tra confortium humanum adulti nonnihil ufus harum faculta- tum habebunt, quarum beftie non poffünt non expertes effe. Quidnam his in corpore humano miniftrando refpondeat, in Tócis citatis expofitum deprehendes, ubi rantum, qua harmo- fiie praeftabiliree propria fünt, erunt feponenda. "Conferri ad hunc $. meretur P/ychel. eripir. $. 233. totumque caput fequenr , mec non $. 266. ibid. f:47. $. 498. Conceptibus anime no- ftr fervi- unt verba corpore edenda ore feriptove. 496 PHYSICAE PART. IV. SECT, II. CAP. I. $. 498. Superioribus animz noftre facultatibus in corpore no- ftro refpondent facultates & habitus cum nullis, beftiis commu- nicandi. Sic zz£elle&us prime operatiogi ideas t9 motiomes di- füinas forimandi, ut ob hjectum occarrit [ezforii mhoOtus. infignis; Jubzft firoitque babitus corporis ves. cozceptas variis iudicandi fignis E? dezomimandi vocabulis, $. 395. D[ycbol. rat. fig. wi e multitudine linguarum & homonymia conflat, rebusque vo- cabula fic fübftituendi, ut hzc fint fymbola rerum, & cum vo- cabulis conne&endi eorum conceptus vel fignificatus rerum. Absque fermonis ufu vix fe exíerere folet ufus intelle&tus pra- fertim in furdis & mutis ($. 461.722). Deftie autem, | vel fa- culare verba proferendi non deflitutze, fed íecundum pre- viam difciplinam promte utentes, non temen rem quampiam fuo nomine appellare, vel res numerare di(cunt, etiamfi fimu- lacra quaedam ralium actionum edit. ^ Scribere adhuc beítia di- dicit nulla. T Equus a magitro juffus non numerat fpe&atores, verum fublato pede pulfat terram, donec figno utcunque v. c. in fpeculo vel voce dato ceífare jubetur, aut vocem audiens videtur, addere numeros &c. Nec canis nomen hominis novit, fed auditas a magiílro literas, longo ufu querere didicit maguis du£tibus in chartis luforiis "piBas, quas intuetur, angulo furfum ere&to ore arripit, & ante pedes magiftri collocat ordine , «ui eft ad- fuefa&us. ^ Pariter chartas numero infcripto confpicuas, componit, velut addendo, numeros, fummam, aut di iReren- tiam, quafi fubtrahere didiciffzt , comportatis chartis, eam notantibus fub duabus feriebus reponit, ne heben fin- gulas charras auditus vifusque miniflerio & habitu circum- eundi magiftrum, fingulasque collocandi. $- 499. DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, 497 uidioit $-. 499. ; Secundi operationis intelledus, objectum funt. duo con. 7,475, 4,. ceptus ditin&ti, quorum relatio ad fe invicem per fe paret, ef 7, uy fectus judicia diltincta efformata , ac corpore ex(2renda, quibus ;;;;;5,,,. farviunt & cogzvegiuzt ut -Jqgua -adbibite euuutiatioges, ore aug fcripto propalate,- habirus has promte efferendi. lta no- tiones rerüm immaterialium abílractz per vocabula denotantur ($397. Pfyebol. ation.) & definitiones inflar judicii fymbolice effercatur. ($..399: i0/7.), — ut prima operatio cum fecunda quadamtenus confundatur ($. 398. i/i4.), nempe qua for- mam externam ($. 400. 22/2). — Judicia igitur & inruiriva, & abfirada verbis reprafentantur in corpore vel denorantur ($. 402 - 404. ibid). A4 - :$. $00. " vdrguimentatiori, qus tertia intelle&tus noftri operatio /lrgumerta audit, z57] zovi m corpore accedit , fed tribus notionibus vel denorant fjl- ideis neceffaria concludendi vi preditis tres adhibentur termini Jozírmi. h. e. vocabula, atque inde formantur 5 judicia, totidem enun- tationibus declaranda, quarum du& precedentes, vel prz- miffe, conclufionis rationém probationemque efficiunt, five conclufio affirmet, five nezer praedicatum de fuübjecto. Ore vel fcripto denotata argumentatio dicitur fyllogismus ($. 405. P[ycbol. vat.), isque categoricus & perfectus, a qua mixtus, fola.compofitione & mutilatione, hypotheticus, nempe dis- "jun&ivus negans, differt; mukiplex autem plurium fimpli- - cium conjunctionem apertam aur occulam fiflit ($. 407. feqq. ibid). $. or. Proprie loquendo confcientie fui nibil fimile ve[pondet in Confcientia corporé. .. Conícientia fui requirit, ut anima perceptiones per- /ui ni] foy], tiales ceu notas in totali clare appercipiat, eas extra fe invicem, cff. jj, oy. & extra fe ipfum percipiat, conferat, confideret earumque pore. - (UFolfü Pbyf. Tom. IF.) Rrr nexum 498 PHYSIC/E PART, IV. SECT. Ill, CAP. I. nexum cum r^ conflantem füfficientemque ad rem ab omnibus alis. internofcendam animadvertat &c, ($. 20-26. Pfyc/ol. ra- tiom.) Sed quia corpus cogitare nequit ($. 44. egg. ibid.), neque fentire per fe quidquam valet ($ 83.224. 2272.): nihil horum omnium preítare valer; nec experientia ullum nobis offert corpus inanime, fuarum fibi mutàtionum confcium, ut- pote quie motu abfolvunt, quidquid agunt (S. 23. Pfyeol. em- pir. & 8$. 128. Cormol.).. Concipe corpus Adami creatum, ante- quam ipfi anima inderetur, vita & fenfu deftirutum G'ezez 5, 7«- ($2 MEI MC Nec opara- Notiozibus, qua talibus y. judicizs €? ratiociniis nihil fi. tionibur. [in- snile vefpoudet i2 corpore. Sunt enim hx omnes.operationes in- gulii iutel-- telle£tas, quacum noftra mens diftin&te fibi confcia eft ($. 497. lecius. f44-).. Ydeoque nihil eis in corpore refpondere poteft ($. 501.) De notionibus vel diflin&tis conceptibus rerum idem oflenditur ($. 394. D/ycbol. ration). . Unde & de judiciis & argumenta- tionibus intelle&us idem ftatuendum eíle liquet. — Motus in fenforiis facti, verba effata, fcripiaque argumenta font obje- &um actionum anima ($. 498 .500.). $ 503. ! Quatentur fit corpore animali tom. datur. mifi amotur, quem anima corporis mo. el perezpit , € dum fibi fuarum aliomum eff. confcia ejus deam - ts anime Joruist; vel conceptus fuos exfertuva egit, quatemus wil obffat. ferviaut? — ln / nullo enim corpore aut compofito alia contingere poteft mutatio, quam im ejus modis per motum (S. 667. Oztol.& 6. 128. CormoL) ejusve mutabilem celeritatem & directionem ($. 152. egg. & 164. fq. Cormiolog.). Quare dum anima mo. tum in corpore factum fibi reprefentat, & fentit eundem, lon- É ge aliud agit, quam quod per corporis motum fieri poteft; Viciflim dum anima quidquam appetit aut averfátur, ipfa regit motus, ad fuasactiones per corpus edendas poteftati fuz reli- - &os ODE ANTHROPOLOGIA. GENERALI, 469 &os. - ldciréo ezima bominis regit motus fui corporis volumta- rios ($. 964. Pfycbol. einpir.), modo nihil obfit. i Qxoniam quz in corpore animali contingunt, propriis motuuta nominibus compellari poffunt; opus non eft, ut, qui ab anima €lare fenriuntur, previdentur, ope imaginationis reprodu- cuntur, & ope memoriz recognofcuntur, idez materiales ap- pellentur, & materialiftis aliquid quafi pallii fui erroris pra- beatur. Etenim etfi re&te explicantur idee & imagines mate- riales, uti fit ($. 112. feqq. & $..90. Pfychbol. rat.);. poffunt tamen, qui animam quoque materialem ítatuunt, extra con- textum illa fuz hypothefi confentanea dicere. — Quodfi nudus motus efle dicatur, & oftendatur v. c. in conclavi obícure, oculo gelato, auribus fomno vel morbo 'oppreffornm, | nari- bus mortui &c. nihil fenfus ibi reftlare; omnes evanefcent rerglverfationes,. Nec enim a quoquam eviftum eft, aut evincetur unquam, non efle cogitationes nifi motus, vi me- chanica non aiíji ad umam agendi rationem reflri£tos eadem licet pofita omaium determinatione, nü motus horologii, mo- lendini ;. venti cct. Motus, qiiem anima regit, phyficus NC ien mere mechanicus, Cujusmodi motus eft loquela;- quam nuda machina, & ne beflia quidem edere ita valet, ut animi cogitata fienificer. Obrinet motus phyficus etiam ubi anima fibi ejus coufcia effe non videtur, at in fomnambulis & dormientibus, erfi momen- tancà confcientia fubeffe deheat, ad memorix habitum poflea non fufliciens uti. quando. fomniantes loquuntur & refpon- in^. dentre&te ad interrogata. , : ulicilorau aif po, xS Berti $. 504. poses co aFolustati ejusque libertati nili] affiurilatuy im corbore tt0- Numauid -ffro, utpote quz diftin&ze debentur pracognitioni (S. $17. fimile volun- dij. & $528, Pfyebol. vat), cui nihil fimile eft in. corpore raricy liicr- p Rrr 2 ; ($. 503.) tatiin corpo- ye? Numquid virtutibus 3n corpore re[pondeat ? $00 ^ PHYSICE PART. IV. SECT. III. CAP, T. ($.503.) Daàntur quidem in. corpore motus voluntarii, fed eo fenfu ira dicti, quia e pluribus poffibilibus anima eum eligit, qui ipfi maxime arrider, eumque; quem elegit, determinat & regit, uti & quatenus per vires corporis expleri poteft. So- la multitudo motuum potlibilium , eorumque contingens de- terminatio, ut in actum perducantur, nec in hiorologio, nec in beftia fuflici ad libertatem volurtatis inde oftendendam ($. 8 80. & 9 41. Pfychol. empir.). Quare nec incorpore humano polfi- bilis multitudo motuum, anime obfequentium, | efle poteft libertas voluntatis, fed tantum objeétum voluntatis ejusque libertatis, exferendi ufum libertatis per füum corpus. | Pona- mus equum aut carrum ab hominelibere regi, nec equo nec carro tribui porerir voluntas liberrasve, fed. homini fuo intel- lectu libere ducenri regentique equum; vel trudenti aut tra- hentüi carrum , aur ERE TOC. mu. qe ipfi refiftere non valet. Oleum & operam perdidere, quicunque velo intelle&us, vel vo- luntatis rationes e corporis ftructura: & facultarbus- derivare conatu funr, Certoque certius eft, quotquot 'in pofterum eidem fententie patrocinium: funt quzfituri, ibidem fe que turpiter efle daturos, ac auri e ? faciendi (ludiofos. $...505-- Multo minus quidquam dinur nófiro ineft j itid virtu- tes mientzs intelligi 69 explieari. po[frnt , preter: indicia eayum, que animus vegit, ut venex feapbam. Sive enim virtutes theo- reticas, five praéticas confideres :: multo alia illis infünt; quam S icrbus corporeis ineffe poflunt. . In intelle&tu datur acumen, profunditas , memoria, ingenium, judicium, intelligentia, ra. tio, argumentatio, fcientiae omnes, ars oratoria, poética , heuri- ftica, fubrilitas,. fublimitas, (oliditás; fapientia ,.artesque in- numera liberales & iliberales tnathemanca: atque mechanicae. In DE ANTHROPOLOGIA GENERALT. * $0I In voluntfte dantur virtutes erga Deum, erga nos ipfos, & erga alios homines ,. quas docent Scientiz practice , Protopra- ética, Jus Naturz ,. Exhica, Oeconomica, & Politica pacata & bellica five militaris, Qua: omnes cum requirant diftinétarr perípicientiam rerüm , ufumque rectum libere voluntaus, quá- rum nihil in. corpus cadit ($.498 — 504.): corpori attribui eque nequeunt, ac epiftola vel.liber calamo; quo (fcribitur, aut typis; colore imbutis , quibus. charte imprimitur.- . Quia. ta- men-corpus menti debet.confentire ( j. 488.) , regi a mente de- bent volnatarii ejus motus , ut praebeant indicia actionum & virturum mentis. Senfibus obvia propriis pariter acalienis. A&tus virtutum externi, matibus corporis exferendi, partim actus & eR:&us. funt corporis; a mente no(lra dererminati, partim ^. figna cogitationum, perfpicientie & virtutum animi, quibus /. svalirs imotefcere poffunt debentque. | Etiamfi hi corporis a&tus in habirus eosque egregios adolefcunt, non tamen illi corpori, .qua tali, fed menti debentur eos regenti. Si l/ aucan[enii ubi- 5! 5;eitetr) ed horologiom cautillans:eeregias edit m«lodias vocis affz ,- vel Symphosias, arcifici illas merito quisque tribuit ceu c-a-raurori, iaftrumento tantum; ur machine motum. fonorum in no(lro cafu, vel tonos edenti , mechanica. nece(fitate,. ne bru- ta quidem. | dog: i125] $5 ilSe6; -i "Prater effentiarb, naturam, &artributa confi. jiu quo- qu gf fiim exiftentia y: qua acu 3n mundo datur. — sc qui- dem qua mentem & corporis. elementa fingula; non poteft aliund» pendere, .quam a: vi Dei infinita, qu fola monades creare, confervare ac inftruere omnes velet iis bonis; quibus gaudere &a (e invicem differre debent ($. 736-61. P. 7 T)eol. zat.) Sunt enim non nifi finite monades & limitate ,, quae neca fe effe, nec ab aliis finitis produci poflunt ($. 5 8 /74 i/2.): euer € nihilo &fola poffibilitate ab infinita mente perfpecta, Rrr 3 &in- Unde fit. bo- minii aclus ? $oL PHYSICTT PART. iV. SECT. t'It ^ CAT. I. & innumeris modis variata informari, donarique' fua. eflentiá & natura, & extra Dei mentem vi infinira. fingulis: exiftentice lb ndordaidis articulis inflantibus exhiberi , infnitáque provi. dentiee fapientia quam optime ordinari gubernarique in mundo fifti & perpetuari tantum queunt ($. 263: & 843: fgg. ibid). Cum a&tualitas monadum contingentium unico tantum modo da- ri & explicari poffit, quem "Pheologia naturalis: demonftrat, €orruuut omnes alie fichiones inanes, nee merentur comme morari. Sola igitur & unica caufa efficiens autor & creator, confervator, parer & rector primorum hominum principio: rum a&lualitaus, effe nequit nifi Deus. — . TNT $.. so. nsi e Ortus bomi- Genefis; autem 9 ortus Dominum setiralh profatur a num uatu- Deo ordinaria providentia per vires statuve monadum prafortim TAMir. musti. Uri enim planie & animalia naturaliter nafcuntur & propagantur ($. 246.): ira quoque homines gignuntur pro- paganturque vi infita corporis elementorum & animarum, a Deo fàpientiffime gubernata. Providet enim Deus rebus/a fe creatis, eas vi eeterni decreti confervando, ulterius. perficien- do, ad a&iones earum concurrendo easque gubernando (S. 942. P. I. A beol. zat.) Que quia optimo ordine facir, fua cuique deftinavit bona, aptavit & praebet fingula fübfidia, qui- bus indiget perficiendumqüe eft, vires fuffcientes lar oiendo, ; dirigerido , & organa apre conítruendo;, beneficio Virium na- turalium. Quarum uti qualibet huc conferunt;. quod füum eft, ita mens precipua vi fua rectrice connititur contenditquie ad obtinenda & conformanda organa ufibus fuis idonea, duce eminenti perceptione obfcura formatrice; qua ad hos fineg ef preedira ($. dim 4/14. ». iateF elementa habitans fibi qéyeunsce. tillima. ^ (f i t Tio. risas tw Confentire quidem & cónfirare debent 'omnes. elementorum: vi- res ad con(tructionem eonformiionemque corporis humani; Y E L5 inprimis » COBÉ ANTHROPOLOGIAÀ GENERKLT,' 503 inprimis próxititorum obfequentiffimorunt, eeu proprii force & domicilii perpetui: quia tamen anima regere ufum orga- norum corporis fui debet per omnem vitam, ncc ulli alii mo- nadi humane ea eff vis, TUE eft anime humanz ; regimen forriándi carpe oris füi non nifi rent faturaliter aífigvari po- tuit, & tibi débet; ObjéQio, quod anima ejus rcgiminis Baud fit fibi confria, tum demum locuti fiaberet, fi illa di- ftin&v mentis perce ppuoui lbereque voluntati. tribaeretur. mos car fieri frin: debuerit; ii eft didum (5:170. Deus jgiur aptas ad rft liomin s vires largitur , difponic, dirigic- t "qne concarfü fuo infioio & slisaerasinee, ut formetur corpus ad mentis eperariones edendas idoneum. . Idem ille, quzin- tercedunt, impedimenra feu tollere; feu permittere ad majeíla- tis fuc glóriam patefaciendam fapiehtiffume confüevit.. Non qu£renda i igitur Eft mens in plandula pineali, vel corpore cal- lofo; velcolli vertebra ulla, vel cavitate confpi picua. Clariff. m "Tom. III. Commt. Acad. Scient. oblat. p. 344 fqq. in Comment. 249 de motibus cerebri, contendit, caufas fo- : porís nion dari in ulla cerebri compreffione. & ne quidem in de- flru&tione corporis callofi; fed in cerebelli compreffione aliquan- do, poti(fimum vero imedulle oblongate; connexz cum cercbello. In eadem & principio medullz fpinalis lefione ponit caufas con- vulfíiomrum uniformes & univeriales, exclufis ceteris cerebri — paftbus, quos motus viofentós vidit non ceffare, deílructa quoque fuperiori medulle oblongz parte, quoad aliquid de parte inferiori; & principio ifiedóe fpinalis faperfuit. Ob- fervavir, fi uno tantum in latere medalla oblonga kedatur, al terum latus faQum effe paralyricum ,' dum in altero convulfio- nes conüngunt. Unde ipf confequi viderur; medullam ob- longarti effe federti & Orgatium fenfus & originem mors. Su- bite mortís caufam flatuit i ir diviioze vel compreffione medul- Ie fpinalis in eà 6jus parte fa£tam, quz in ánimalibus recens natis $54 PHYSIC/E PART. IV. SECT. IIf..CAD. T. natis inter fecundam & quartam colli verrebram, 3n adultiori- bus aucem inter primam terriamque datur. "Qua: quotiescun- que medullam fpinalem in alia regione fupra. aut infra illam lz- fit vel divifir, paralyfis tantum eft fecuta in, partibus corporis inferioribus, nom mors. ,, Ponamus illa de organis f fanfuum & motuum ulterioribus experimentis conflanter comprobatum ári, quoniam a quibusdam obfervationibus caufa & t thefi s uni- verfalis derivari nequit; illa tamen non de fede animz ordina- ria & primaria valebunt ,,;quia.eo omnes nervi fenforii,nequa- quam concurrunt, ut omnis fenfionis. fedes, id effet. anime fentientis, ibi ponenda eflet. Que. ideo quatenus veri quid- piam habent, de corporea vita ejusque impedimentis vel & deftru&tione reítri£ta admodum «apienda erunt, «um quz de letalitate vulnerum «omperra habentur, nec non de. convulfio- num & fubitz morus alis caufis ,.omnino attendenda, fint. Occurrit hic Ill. Halleri fententia nuper in primi: lineir P) D y[iologie $. 884. ita propofita? animam pulcherrimo adeo operi tt; uendo certo imparem efle (ad hy pothef:s referimus). Contexium fe. quutus hanc verborum mentem opinor efle : meram hypothefi in elfe opinionem, quod anima fit (iru&trix adeo pulchezrimi operis, quale e(t humani. corporis fabrica, cui cerro impar fit conf. $.573- Quzfivi fciti hujus rationes, f:d non alias deprehen- di, quam has in $. fe 4q. pulcherrimam fabricam animalium ita variam ad proprios eujusque generis mores & officia vitzque genus ubique aptiffimam ad leges: omni humana gcometria per- fe&tiores computatam ; pravifos ad fines in oculo , in aure, in manu, maoifeíliffime, accommodetam , nulli E 5: tilimum creatorem caufe tribui poffe , mihi quidera certum videtur. ,, Si hec non funt ni(i hypothefis Cartefiana, Deum elf: caufam immediatam omnium motuum corporis: nonigno- tum erit, quid contra illam folide.fit difputatum, — Si autem naturalem caufam formationis animalium nullam dari aliis cer- tum DE ANTHROPOLOGIA GENERAIT . $9$ ^mm efficere voluiffet; alia opus fuiffet demonf(tratione infini- tam effe hanc a&tionem evincente: cui ipfa ejus finita & fuc- .effiva, nec erroris expers interdum indoles repugna(fet..Pri- mam « principem Deum efle caufam omnis vis naturalis, ne- mo in dubium vocat, fed de illa bic non eft quaflio, ubi crea- tio, confervatio & gubernatio omnis vis naturalis, ejusque ad fcopum fapientiflimum conformationis, ponitur extra contro- verfiam.. Fatemur ultro, vini cuimz fuum fibi flruendi cor- pus, xque ac principii vegetationis, aut angeli aptum fibi ad officium explendum corpus adítifcendi, aut mineralium for- matricis v. c. chryfoporiz &c. effz mirificam & ftupendam; fi- nitam tamen & phyficam non mzchanicam folum a Deo ad hunc finem conceffam, directam, & arbitrarie mentis poteflati dene- gandam, ut Dei providentia fieret in his indubitata, ejusque &rbicio refervata. | Unde corrüunt rationes a. diflincta cogni- tione peut. Illa non nifi unum recle cogitat, $. 508. INoiz oriuntur zero bomines naturaliter , 2/i ope. genera- Ope folius tionis. . Plantas propagari bifariam ofteadimus, nempe modo rewzratio- fobolefcendi folitario, & focio vel fexuali (S. 45 9. P. 7/7. PA.) ; zi; beftiolas quoque imperfectiores folitario plantarum modo pro- pagari per traducem vidimus ($. 248. 269 — 289.). . Homi- nes vcro non nifi unico propagationis naturalis modo gaudenr, ' gempe generico feu fexuali, luculenta omnis evi experientia, conflanu nature ordinilegique nixa. Quia plura in hoc pro- pagandi modo obfervabilia occurrunt, quee fapientiam creato- ris loquuntur, quam in folitario, atque ad augendas virtutes, ceteraque Dei confilia manifeftanda plus valet focialis propaga- tio; quadamtenus intelligitur, cur hac meruerit praeferri, in hominibus & in animalibus perfectioribus .. quibusque $. 520 fa. Oxtol.). (JFolfa Pbyf. Tom. IF.) Ss s Mani- $06 PHYSIC.E PART. IV, SECT. IIT, CAP. I. Manifeftum eft, nullo iu fe invicem amore ferrí, que nullamy fentiunt alterius indigentiam ad fefe exhilarendum& perficien- dum, fed libimer fufficiant ad. pauca illa, qua in ipfis dari de- bent. ^ Ut izitur homines ad mutuum amorem effent proni , ut ad virium facultatumque plurimarum , quibus donati funr, ufum. quam amplifimum incitarentur a puero, indigentiam fuam mutuam fentire, feque invicem juvare ac perficere de- buerent, & fobolem a fe procreatem. — Sola igitur generatio ipforum propagationi aptiffima fuit, ur & Dei in fe benigni- tatem eo cum majori convi&tione perciperent, & ad gloriam ejus patefaciendam, mutuamque felicitatem omní virtutum genere procurandam , eo validius incenderentur. Addo hic recentiora Halleri effata in primis Pbyfologie lincir. Ts $. $77 ait, ia. femina viro matura ovarium turgere veficulis fluido lymphatico coagulabili ref:rtis. Hàárum unam fecon- do coitu abrumpi, intra quam poftea caro. nafcatur floccofa, dein glandulofa, qua deuique durior evadat, remanente diu rima, & locetur luteurn corpus in veficula $. 878. "T'empore- conceptionis ovulum effe fluidum & pellucidifirum, ur cjus liquor ab eo diftingui nequeat, qui coitü ipfo vaginam hume- Gar. 6. 879. Semen virile penetrare in fecundo congrcífa per uterum & tubas in ovarium, argumento diffz£tionum & fe- tuam in ovariis aut & rubis repertorum. $. 880. Uterum poft eonceptum in eo ovulum claudi, ne cum fpe prolis pereat , & jam nafci incommodas nove metris effeCliones, probabiliter a feminis mafculi ( mortuis animalculis) fubputridis reliquiis. Fere enim naufeam cieri, ut devorata ovi rancidi particula, aut vomirum, puítalas erumpere, dentesve dolere. Quibus nonnunquam: majora accedant incommoda ,' tumori uteri & re- tentis menftruis tribuenda. $. 881. Primordia embryonis ab utroque femine conjun&to derivanda videri, ob fetus fimilitu- dinem cum parentibus, & vitia eorum ad fetum propagata, ubi J.DE ANTHROPOLOGIA GENERALT/. 5o? "ubi dubia movet de femine femineo &c. $. 882. Animalcula ; patris feminalia rejicit ob nimiam «nultiudinem & fimilitudi- nem cum nafeentibus in elis fuccis &c. $. 893. fetum | flatuit in galline vitello. jam dari & tatum. f:mine mafculino in vi- vum mobiliorem concitariac varie informari. (Sed hacincer- ta euam repugnantin homine $o. 877. feq.) Dari animalia absque.mare genita a fola matre. (Sed hzc ne quidem ad per- fe&tiores beftias multo minus ad homines applicari poffunt. ). $. 884- infir; hec de materie, (que cum $. 883. tion confen- tiunt... Si enim fetus vivusin. vitello ante acceífionem feminis virilis jam przfens rantum velut e fomno excitatur, non es- fet nuda materies ; nec hic dici poffet rudis & informis mas- fa, que revera eft, in embryonis humani fabricam reforman- | "so oda)) | Re&e ibi rejicirur fortuitus atomorum concurfus , im- provida futurorum vis fermentorum, attra&tio pacücularum, & moduli confi&ti. $. $09. c Generationis caufa opus fuit utrique faxui apti. venitali- Genitalium bur, in quibus & prepararetur femen fecundum, quibusque neceffaar. maturum excerneretur, non fine fenfu jucundo, inftigantead — officium propacationis. | Sunt enim genitalia generationis or- gana, ut in plantis (S. 659. /eg. P. 1II. Pbyf), eaque vel mafcula vel feminea ($. 60r. f74. ibid.), quam in animalibus ($. 249. feq.), iisque fegregatur femen & mafculum &femineum vitale , quorum illud eít anima. praeditum, hoc vero deftitutum , ut femineum per mafculum animetur ($.250.), maturatur quo* que, ur, quando perfectum eft, excerni e geniralibus poflit ad vivum fui fimile efformandum. | Non fecernitur tantum in genitalibus feminalis liquor , fed & in illis ceu penuariis maru: rus aflervatur ($. 243.), tandemque inftin&tu libidinis natura- li jucunde excernitur & defertur in loca femini uniendo ad fui " Sss 2 fimile Ui EfurQue le- gitimus Fetif eüNs eeptáe, $08 PIUIYSTCOE"PXn T," TY. SECT.-TI REC ATP. 1. fimile conftiruendum in fetu, & fetui abfolvendo deftinata t$. 250.) gor er: Retlug geuitalium busmanorum ufüs reguivit coitum quam optimum, lege divina prafeviptum GG ufum vatioris obféquentem dicke propagaud: foboleim legi. ^ Propagandee fobolis caufa! geni- talia utriusque fexus fünt ita copulanda, ut excerni & uniri femen utrumque ad obrinendam proceniem poflit, id quod fine coitu vel copulatione genitalium fieri. nequi. -. Inftinctus icitur quoque ad coitum utriusque fexus individuorum fuit nature humane tribuendus. Sed ob multiplicem optimum- que ejus ufüm anima humana illi its preeffe debuit, vt &agno- fceret, quid in coitu optimum fit fa£tu ex lese natureli, eam- que in moderamine ejus pro norma haberet, ne homines in illo obbrurefcerent infigni felicitetis fuz detrimento. Hüncin caflitate matrimoni dari, docuit Jus Nature. 6 rd Per coitum, fecutdatum divustus, fit conceptio fetus bu- füap: 19 utero, sivita naturaliter tuente eum primitivo corpufculo fao in femige femineo. Ynvito enim numine coitus vel regum fit & manet fierilis, aut aliquamdiu, aut per omnem vitam, te- flibus omnis evi variis conjupiis. Convincendi enim faerunt homines, noma fuo srbitrio pendere fobolis procreationem, fed a providentia divina, fápienrifme res human&s regente. Deus igitur fua vel lareitare licitum. vel permiffione iicitum fecundat. coitum humanuti, ut ex illo concipiatur fetus, coéuntium effenrie & nature" ref»ondens fecundum fobo- le(cendi lezem ($.. 478. P.I. Pbf. 8. 546./25 qi. mot. 2) Naturalis auterh fecundatio- réquirit, ut'ovulüm vel femen femineurn animetür, quod per í? enimaturh non-cft.— Nec tantum animari — ut vità corporea potiretur, vl bruta i: tentum, "7 DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, 569 tantum (f. 143.67.) , fentiendi facultate; fed ut vita donaretur humane; ^ ldeoque mens ünienda fuit corpufculo fuo feminali . ex utriusque fexus femine coalefcenti, quando efforroatio ejus dirio gitur a merite; impedimentis fublatis, ad omnem, qua in- diget, ac'excellere deber, perfectionem. "Concepto bifatiam fpettari poteft, materia & forma tenus, Qua 233 px materiam fit in ea conjunctio & mifcela: fua 5. feminalis utrius- que féxàs ; "qua vira vegetalis obtineri poteft; ut. maffa carnea informis; que mola dicitur; nafcatur absque offibus, inic- '* flinis membrisque & organis animatibus. Qua formam autem jam unita materie feminali: praeft formationi directrix anima, cujus vi concurfu divino adjuta, efformatur corpus animz conveniens in fingulis operationibus fuis: per corpus exferendis. In formali ergo conceptione anima humena unitur .primordio - fui corpufculi eformandi, & illico incipit regere ejus motus inteftinos ad effingendum fuum corpufculum primigenium, qua organa primitiva animelculi, vivere incipienus & fentire, vel fi mavis homünculi primuli primizenique fine fubriliffimis or- ganis nón concipiendi ($. 507.). — Que effe videntur principia vitalia, animalibus, ut fic dicam, impregnata & humanis imbuta. -. Cd. Bonnctus 1762 Amftelod. edidit Corfiderationr fur. ler cor psor- - gamifoz 2 Voll in $**. ubi organicorum corporum originem, incrementa .& reftitutionem explicaturus ,' infiftit Nob. Halleri ^ publicate A. 1757. obfervationi, galline pullum jam contine- ri in ejus ovo ante conceptionem, invifibili modo, & ovum in- fecundum germine non carere, diílitui tanium. conditione (vi) aeceffaria ad: evolutionem, que illiaccedar per liquorem :feminalern mafenltum ,; tanquam principium nove vire & cvo- lutionis, qua vi impulfiva aut expanfiva in germen agente in- corpórati partibus elementaribus particulas pereerines, ut nu- 'trianfür & id circuitum redigantur. Nurritioném nil.formare, néc adjungere embryoni cor, quo ante'caruerit, fed tantum L $ss 3 prafor- $10 PiYSICXE PART.IV. SEC T, JII. C AD, I. graformato cordi dere sftivitatem, fine. qua non fuperaret folidarum partiam rebítentiam. Caufam intimam motus. cor: dis ejus effe. irrirabilitatem , eui femen virile flimulum prz. beat. dra impreffum femel motum, continuari; durabili. illa. àt- ritabilitate, inhzrente mufeulis. — Semen virile non. incitare a&tionem paricularum germinis elementarium , fed & influere in fclida embryonis adeo, ut ipíis imprimat formas con(lan- tes, fimilitudiois liberorum refpondentis magis iminusve pa- rentibus, uti mule, quoad patrem aíinum,. in voce ejusque organis, tympano in larynge, quod equo defit, in mulo autem przvalente femine afini efformetur, cum reliqua ftrn&tura fit equi. Enimvero praterca, qua monentur in recenfione Libri Bonneti in Diar. Sap. (ourg; des Savans). menfe. lun. i765. Tom. 7y. Ed. Am]. p. 3j1- feqq... c. xympanum effe organum mirabile, non tumorem animalem, «& tamen femen virile nul- lum eflicere organum novum in germine, iater fe non confzn- tire.&c.; multa alia illi hypothefi adverfantur, inprimis invo- lutionis omnium animalium (& vegetabilium) in primo; femine creato feminino incomprchenfibilitas & impofübilitas,. ob im- poflibiliratem .divifionis rerum finirarum in infinita aCtualia ejusdem nature. —Przterea in rebus maturalibus fic nihil. in- telligibili ratione explicatur, fed precario fumitur. ifta prafor- matio omnium. viventium , nullo folido argumento. corrobo- randa nec ex rationis, nec revelationis penu. . Quid enim oítendi poteft, quod sud iflam preformationem viveniis in ovo, que absque miraculo dari debet, In monadum natura creanda, confervanda & gubernanda vis infinita requiritur, in : naturalibus eventibus fufficit fapiens.concurfus ed ordinátzs or- dinariasque rerum mutationes deflinationesque, 57! alind eindem feritentiam - Swamrmerdammnus €. 4. p. 44s Edit Berhav. ftatuendo ante coitum cum mare ovum jam eífe vivum VB attamen demum infe£ta generari unione partium in- vifibilium bE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $1I UU evifibiltam fecundarum feminis mafeul; cum femirie vivo vifibi- iis si femellerum &c. *- P. Lyonettur, in nota ad Leffzrum p. 2/6. & in. Ep:fl. inferta 10mo.45.: de la-Eibl. raifonnée Ed. 1750. C3) eitans inlc£ba folitarie femüliplicanria: obsque;fexu. & concu- obitu, itemialia -vivipara, quz:copulando . fe «um aliero fexu ovipara fiant in au&tumno ut aphides.. ; Paullo aliter illa expli- cat Pifeher im medirarionibus de natura germen. $ 876. ita famen, ura virili fícme vis impulhva efformationis oriatur. ed cum vis effe nequeat Bine fubftantia, reticetur in. his fub- flania illa, a qua conceptio: & generario profiofeitor, quz -- »moz eft nifi anima. Nec ceco impetu agere illa vis obferva- e tur, omnia ad ícopum fuum conformando, ideoque eum ?' . utcunque eatenüs nofle, & ad illum eniti agcndo & »egendo vires ceteras deber. | Itaque nuda vis movendi efle ne,uit, fed : fenfu faltem przdita. requiritur... Siaduite vis anime adultum corpus reeit, junior quoque reget primordia corporis fui, ut fibi idonea fiant, mifi vi majori impediatur. — Sic evitamus du- bia, quomodo vis. mafcula: evolvat genitalia & membra fe- minea aut neutrum fexum' in apibus &c. aut. meramorpholin infe£torum ramarümve. |. Uti quedam plante & folitarie & focim propagantur: ita & aphides dicuntur zíta:e elle vivipare, fed progenitis ma- ribus impregnate in an&tumno oviperg. Que fi re&e fe habent, «& hzc analogia propagationis in regno animali no- tanda'eft. | Nam interdnm & ovum excludi nefcium ,, dum impragnatum erat, in matre gavifum eft eo calore, quo exclu- fum fovetur embryo incubDatione matris, feu calore arimofphze- re, aur fimed, &c. ta quoque fieri poflet, ut ova im- pr&gnata im auctumno partim exclufa a. matre, partim quan- - do non potuere excludi,' una cum rnatre & in. ea fuam vitam. confervarent; & ejus revivifcentis calore ad partum usque ena- ta; non ut ova fed jam aphides ex ea ederentur.. Indubium hoc fieret, $12 PHYSIC/.E PART.'IV. SECT. TIL, CAP, 1, |o feret, fi aphides vivipare, antequam nafcuntur mares, ab illis fegregarentur & reponerentur in tali loco, ubi nullus effet maribus ad feminas accellus &c. — 'Jres hodia vigent hypothefes de naturali generatione. 1) Zifjemi- natio, quz: Ítawir; germina rerum viventium a Deo creata in initio mundi. ira eífe fapienter diflributa, ut principia vitalia corporea, & principia animalia fuo, id et optimo tempore, perveniant ad.ea loca, ubi poffunt & debent perfici: effor- marique in eum flatum, quo plurimum bonorum, quz capere valent, confequantur, & numinis divini majeftatem illuftrent. Ad quz obtinenda univerfis jam infint vires: naturales, .& ad- jün&e externe adjuvantes, & unientes fe mutue paréPiopis caufa, utlegibus providentie diving ad cun&la concurrentis fcopus ex affe impetretur ordinario naturz curfu; — 2) Tramr- formationis vel virilis animalculi feminalis in aliud animal per- fedtius, cui infe£torum transformatio 'ex ovo in vermiculum, exeo in nympham, deinde in mufcam, culicem, papilionem &c. occafionem fuppeditavit. Cui (imilia imaginatio in omni generatione afüngit potius, quam evincit; vel evolutionir, qua eft transformatio feminini ovi, fcu feminis in animal perfe&ius. Per quam vivum animal& crefcens quoque , quan- tum in ovo fieri poteft, dari immo videri flatuitur. — Medicus Parifinus, Littre, dicitur obfervafíe fetum in. veficula pelluci- . da ovi ovario adherente. | Germina organica primo fluida effe & pellucida, fenfim offufcari gelatinofa: evadere, tandcm folidefcere. ^ Cel. du Hamel fertur. fpe&affe: preparationem plantule in femine pyri, & amygdale nucleo, velut fubflan- tiam albuminis aut vitelli in veficula transparente, nutrituram embryonem occultum . ope venularum qua(i umbilicalium. ^^^ £gere autem germen femininum fingirür vi majore ad. particulas ^ offeas generandas, que a mafculo:femine, -- fit; accipienda. 3) Epigencfeos aut appofitionis. molecularum organicarum vi- ventium DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $13 ventium fimilium cuique membro, qux: magno numero ad(int, & in loco idoneo fponte (e aggregantium, uii antequam fe- gregarentur, fuerant unite, quas manere femper vivas fin- guat, & fimilibus rurfus aflociari. Hsc precario fiugi, vel ex eo patet, quod in ovo albumen & vi- tellus nullatenus oftendunt tantam tamque diverfarum particu- larum copiam, quanta requireretur ad difcrimen arteriarum, venarum, fibrarum nervearum, carnearum, cartilaginearum, offearum, glandularum, cerebrinarum, ro(lri, omnium penna- run, denique vifeerum & inreftinorum .&c.. corftituendum. Pofito autem hzc dari & evinci poffe, quod nunquam fiet, nihil ramen effet. quod regeret & dirigeret quesque molecu- las ad fuum locum nexumque fini totius convenientem. — Que longe fecus habent, fi cuique viventi ineft prindpium regen- di omnia ad fuum finem fingularem, cui vis & natura infita eft deílinata.. Bourguetur in Edit. 2^? des Lettres pbilofopbiquer des fels €. des cey[laux, € fur la generation &c.. Amft. 1763 in 12. itidem Valisnieri iftor. dzlla generaz. deli huom. & de- gli animali, Venet. 172 1. ed. & evolutionem mechanifmi or- gauici ceteris przfert hypothefibus. — Is tamen admittit in omni geaeratione monadem fingularem dominanrem, cujus activirati cetera elementa fint obfequiofa. De hominis origine Campanella Pbyfiolog, c. 19. art. 4. Deum ad complementum fue fimilitudinis & totius opifiiii creaffe ho- minem, in quo conrineretur, quidquid omnibus in rebus re- peritur. — Idcirco ex terra illum conftituiff: corpus maxime ab- folutum, & fpiritu preítantiffimo & maxime perfecto, orga- nis diftin&um gracilioribus & artificiofiffimis, ad exhiben- dam divinam ftatuam, vultu in ccelum dire£to, ad contem- plandum mundi artificem zdmirandum, | pedibus anterioribus in manus veris, quibus corpora ad libimum | tra&tare. poffit. Huic preter Spiritum communem czteris animantibus Dcum (Folfü Pbyf. Tom.IF.) Trt immif- 314 In PHYSIC/E PART. IV. SECT. I1, CAP. III immififfe animum a fe creatum fimplici emanatione absque materia, afe dependentem & immortelem, uti Angeli funt creati. Cum cetera a calore & frigore, mortalibus aeentibus, genita moriantur, mentem divinitus conditam exemtam efle mortalitatis corporez lege, quia fimplex eflentiatur ex potentia; fapientia & amore indiflolubilibus, propter realem identita- tem contrarii expertem & coinexiflentiam mutuam effentialem. Quare mens vita fit, non participatio vite, ficut fpiritus cor- poreus has primalitates parücipans. — Hoc animal homii.m vocari, & in duplicem fexum di(lingui, quatenus generare, ut alia animalia, poffet. his quidem paulo rectius obfenre tamen loquimur. — Spiritun nunc dirimit in corporeum & incorporeum feu fimplicem, cxteris animantibus non tribuens, nifi compofitum acrem animantem, cui eque ac aqux, velterre nullus fenfus pro- prie di&us tribui po«eft.— Quapropter aut omne. elementum eft anima, aut porius nullum; fed anima eft monas ab omni elemento diverfa, vi «lare percipieudi przdira app:tiruque cla- taila percepione vel fzofu duce, regendo, fimulque fuum corpus. Agnofcit rette, in fimplici nihil dari extra fe invi- cem pofitum & folubile, fed quidquid ei ineft, fibi invicem inzffe, vel unum effe idemque infepzrabile, quomodocunque appelletur ob diverfum ad alia atque alizque refpe£tum. E qui- bus intelle£tum & liberam hominis voluntatem, — beftiarum auiem haud diftin&tam fed claram. tantam cognitionem, non vero fapientiam derivare potuiffet. — Erroneam emanationem mentis ex Deo non opus eff, ut moremur. Corrunt igitur hzc commenta zque ac illa Hippocratis, qui cuique membro animali fua propria effe fingit corpufcula five elementa fe in- vicem aegregantia, nefciens quo duce fic, nec aliter con- formentur, $512. DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. 351 &. :agd2. Conceptionem bomusculi ulterior excipit ejus in matre Fetus effor- efformatio zaturali. — Quancilla fint prima homunculi flamina, tato in definiri nequit. | Forte non fünt nifi mens, & ambienria ipfum "fero few 12 vialia elementa vegeraque. — Hac Jam adíciftere & unire /54t7v. libi nitentur alia elementa homogenea e materia feminali, ut menti velut arx & officina cerebelli primigenii ftruatur, unde omnium nervulorum fibrille, tum & arteriolarum venulerum- que exordium capiant. Neque minus credibile eft, una cum dictis fibrillis incipere motum fluidi nervei & nutritii in mi- nimo homunculo jam in orbem redeuntem & continuantem pufillum rum itum reditumque ed motus fui principium. Fa- cile mihi res ratioque perfuadet, tam exiguum tum efle ho. mnunculum, ur necdum microfcopicus dici mereatur, nec praítantillimis microfcopiis in ifto primordio unquam a quo- quam confpectum iri. Continenüs enim vitalis motus fluido- rum rario a vitz: primordio usque ad ejus interitum conftins effe deber & perpetua vis infira & a mente regenda. Prima ici- tur conílruétio homunculi embryonis jam fieri fic deber, uti deinde eft continuanda, ideoque cum fibriillis, duidorum fluxum & refluxum tantillum opus eft; ut complectatur jam tum, eutmn- que indefinentem. Elementa homogenea v. c. &theree, acria, aquea & terrea ad uhionem deítinata tum arcte co&xi(tere vi in unum idemque confpirante nutu divino debent, atque ad fcopum optime fie- ri potefl. Nec dum vero liquet, quot elementa uniri ir fuper- ficiem oportenr vel & aliquam foliditatem, ut radios lucis ea vi refle&ere valeant, qua maxime amplificanti riicrofcopio vifibilia evadant. — Refervandum cít futurz difcuffioni, trum ter tria, an quater quatuor, vel quinquies quinque demum, aut decies demum fub differenti microfcopiorum amplificatione Ttt.-2 in $16 PHYYSLTIGES PART. IV SECT.'IIIO ACAD. E in confpe&tum fint proditura; an cubica feu globofa requira- tur progreffio crementi. Per obfervationes. Harvai primordii fetus cerve, & aliorum in alis beiliis, pullorum quoque in ovo incubato , primum punébum vivum feu [iliens, feu. vite Jam obfervabilis, | appa- ruit in vafculo fanguifero, natante in liquore ibique fic eva- neícente, ut reliqua obfervari & difcerni nondum potuerint, ab Hallero in pullo, & Bosaeto in germine coturnicis, ibi fuit, ubi & unde reliqua deinceps enafcentia fuam adipifceban- tur nutritionem, — Eít illud primo velut mucilago in duas mo- leculas divifa, quarum altera format vel eft capitis primor- dium, altera truaci..— He tamen dug partes nondum anne- &untur pun&lo vivo ita, ut obfzrvari poffunt. — Colligitur au- tem inde, invilibili modo ifta Jam ab anima in capite regi & formari, quia primis incubationis diebus incrementa obferva- bilia cordis, vifcerum & inteftinorum ram rapida funt, ante- quam ita obteguntur, ut non amplius fint confpicua interiora. Poft formatua cor apparent hzpar, ventriculus, pulmo, re- nes, inteflina & veficula bilis, antequam tegumentis obfcuran- tur, & quando confpiciuntur, jam integra funt vifcera, non autem appofitione fucceffiva partium oriri obfervaniur. — 1deo ante Jam per eiementorum unionem efformata intelliguntur in tenuiffimo & invifibili exordio fuo intrinfecus Jam tum fic fc&o, uti deinde adolefcente ztate intus e faneuine velgeneratim fucco nutritio acquirunt fua incrementa, usque ad mortern, non extus per juxta pofitioaem molecularum, que dicuntur, vivarum. Evolutoni igitur affinior eft formatio animalculi novi, quam ap- politioni. nec ramen nuda expanfio ejus, quod jam ante forma- tum fingitur, nefciturubi, in prima creatione quafi, fed formatio 10va & conítruttio inima, quadamtenus compofitioni arte faCto- rum craífze, ex preformatis partibus fat magis, fimilis, qua novum oritur, quodante non aderat usquam. Simplicia quidem omnia extitiffe DE ANTHROPOLOGIA GENERAL! $17 extitiffe inde a creatione, vi fibi propria donata, qua ad confti- tuenda fuo remporeanimalia & viventia, conjun&tione cum prin- cipio vitz naturali fa&a iufficiunt, concedendum e(t; at com- pofita in fe iavicem fs&ka divifione in infinitum , inclufa fuiffe, ut non fint nifi evolvenda amplius nunquam evincetur; nec generatio ut creauo eft concipienda. Animam in animalculis conceptis ibi prefentem effe, & primum operari, ubi eft principium omnium nervorum & medulle vitalis organice credibile admodum & ab acuriffimis phyficis confeffum occurrit. Inde formatio pr: cedit ad organa nutri- tionis, motusque viralis, fine quibus ulterior efformatio ani- malis vel embryonis fuccedere nequit. 9.10513. Homunculi im matre incrementa ftopo comformter a mente diriguntur. Deo enim moderatore dirigit mens effor- mationem fui corporis ita, uti Deus vult, ut efformetur, at que ad omnes ufus fuos per totam vitam preftandos idoneum evadat ($. 507.). Neque enim Deus miraculofe, fed natura- liter formationem, uti vegetalium, fic & animalium homi- numque fieri, voluit. Preeffe igitur jam tum formationi corporis fui debet, cujus eft, illud regere per totam viram. Diffhcultas id explicandi veritati officere nequit. Fieri autem directionem non aliter, quam ut corpus proditurum integrum ad ufus ampliffimos via brevitfima & optima prorfus omnibus organis fuis inftruuntur, fapientia divina hec eligens, confer- vans & gubernans dubitare nos non finit. — Amplificari ergo homunculi primordia & extendi novis additis incrementis per fuccum nutritium e fibrillis in fibras, vafa, membranas, fan- guinem, carnem, & partes folidefcentes alias, ut cartilagines &c. & generatim füccrefcere omnia organa corporis & paula- tim invalefcere debent, ut functionibus fuis aptiifima confti- tuantur, faltem quantum in utero fieri poteft, T'tt/5 Confr- Homunculi in matre incrementa. Unde enm- $18 PHSYSICJE PART. IV, SECT. 11l. CAP. I. onfirmantur hac 1) per facras literas. 3o). X. 10. u.. Efaie. 64, 8. Sapient. 7, 2. P[alm. 139. 44-6... 2) per. obfervauones a variis jam pridem inílituras, circa formationem pullorum ex ovis in- cubats. Que dum vs microfcopio, vel & nudo deinde ocu- lo difcerni potuerunt, a capite, ejus cerebellus primordiisque nervulorum fenforiorum, fping doríi, cordis cum arteriis & wenulis &c. miras docuerunt transformationes, conformatio- nes augefcentes & confummationes. — Ab iis igitur, que jam MES obvia fuere, quia eadem fapientia Dei omnia fimil- limo majeflatem infinitam decenti modo, recte concludimus ad ea, quz invifibili modo pregreíla funt, non deterius ima- ginanda. $& sue Primam embryonis forimatiozcin entyitionemque ex. ipfo bryo nutria- femine amimato oriri, deiude vero ex satrzs fanguine uteviuo fe dur2 funiculum umbàilicaiem placeutee tradi , € in ea praeparari fic, a embryonis veiue umlalicali infundatur , im ejus jecore, folito Pen majore, müelius ejus paturee attemperetur, €7 fic ig venam cavatn deferatur, adiodum probabile ef. Antequam enim embryo adhaerere ccpit utero, nmuuiri nequit, nifi ex obvio nutri- mento in femine, utero infufo & uterino fucco. Poftea (iructura & ufus placenta, umbilicalis, funiculi, hepatis & venarum nexus, atque experimenta reliquis colligendis principia fuppeditarunt. Cum fanguis maternus matrem nutriat, cum durante gravidi- tate menftruorum fluxus plerumque ceffet, nulla dari ratio poteft, cur non di&is modis fübrilior & convenientiorembryo. . Bi fa&us, eundem pariter nuirite poflit , actuque nutriat, fil. tem eatenus, quatenus aliter nutritionis copia melius habe- rii nequit? ) d Quando vel in partu. umbilicalis. funiculus abrumpitur fic, conítringi poffit aut vehementius conítriagitur, mors infantis E: jui folet injra vel extra uterum; ibi ob impeditum fanguinis circulum DE ANTHROPOLOGIA GENERALI $19 circulum nimia effufione & efluxa, hic ob motum fanguinis inlibitum ifta conftritione. — Unde patefcit, meceffariam effe fanguinis e placenta in embryonis venas (c. promorio- nem. Vicilim & abundans fanguis per arterias umbilici ma- tri reddituz, $-- $t5. 4. Nec tantum veria umbilicalis «d nutriendum embryo- nem conducit, fed & //guor amar inclufüs tunicis fecundi- narum, qua chorion & aminion dicuntur, in quo natat ent- bryo, zozzihil nutrimenti per cutem, os, € afophagum ventri- culo S7. intofiinis ad propriam) embryonis maturata confovmandr, 7 deim [amguini motermo adiifcezdi ipgerzt. — Formari enim in- de a conceptione & primordio flru&ture os, cum efophago, ftomacho & inteflinis, visceribusque nutritioni deflinaris, & ufibus per omnem viram dureturis applicari inde a primordio debet, quemadmodum & formatum perfectumque in partu embryonis extra matrem in lucem prodit. XConfirmatur id ipfum per meconium in inteftino recto recens nati iníantis ob- vium, nec non per organa uropcea, urereres, veficam, ura- chum, tanquam ligamentum vefice urinarie fufpenforium, & urethram. | Quamdiu. embryo ia utero continetur fuisque tunicis, nom videtur opus effe excretione inutilium ,- quoniari tum non nifi utilifima & puriffima preflo (ant, uti in ovis aviunt Si quid vero excernendum daretur, orificia in pla- centam aut uteunque per matrem egererent eperenda. Mecónium híc vocantur nizricantía excrementa per alvutti infan- tium anumque proditara & prodeuntia ejc£tione. — Vcefica em- bryonis urindria fat ampla videtur, ad cóniinendám omnem ürinamy, donec partüs eft fa&tus, ttirmque abundans urina ope urethrz emittitur aperté, quod forfan antea perparuiti & oc- culte eft fa&tum, $. 515. b. Num $$ per 0r? Incvemento- $20 PHYSIC E PART. IV.. SECT, ILI. CAP. I. $., ts xg. b. Tucrementa bomunculi in matre multo funt vapidiora illis, rum in ma- que po[tea extra illum adquirit. "efte experientia omnium po- tre rapidi- T4. pulorum temporumque ordinaria homunculorum commoratio in matre novem circiter menfibus abíolvitur. Interim tamen e pufione minimo, & necdum microfzopico ($. $12.), excre- fcit in tantam ftaturam gravitatemque, ut parum abfir, quin eadem proportione demum 9 annis communiter augeatur. Si gravitas fetus editi plerumque 7 vel 8 librarum eft, ea dein- de vix 5 libris intra annum augetur. Interdum & graviores fetus nafcuntur. Fetus in utero, aut raro extra illum in matre herens, embryo appellatur. "Teftatur D. Kudmannus in rarioribus Nat. & Ars de embryonibus a fe colleis, quod equi embryonem circiter ante 9 dies conceptum habeat, articulum auricularis digiti zquantem, cujus caput 4 pedes & caude articuli jam. interno- fcantur; & embryonem homunculi fabe minoris magnitudine, cujus caput jam rotundum & par fetus reliquo corpori, wun- dique cute inclufum, in quo prater funiculum umbilici & ocu- li ut 2 atra pun&a confpiciantur, & brachia ac pedes horum- que digid microfcopio difcernantur ,;. & fpina dorfi transpa- reat, nec caput, pe&lus aut abdomen usquam hiet. Quem vix tertiam vite hebdomadem in primipara ingrefium effe con- cludit. Sie & caniculorum embryones r 4-dierum fpatio fimi- liter effi&tos vidit, & erinaceum fpinalis fuis obrem. — Quia caput primo formatur in ordinario fetu, ibique e cerebro omnes nervuli, fenfuum organa nafcuntur, merito ibi fedes mentis effe ftatuitur, non tamen in cerebro qua tali, fed cir- ca principia nervorum regundorum in nullo corpore craffo verum in proximis elementis obfequentiflimis. $. 516. DE ANTHROPOLOCIA GENERALI, $21 e 6. . 516. Quia embryo quogue deféimatur. ad futuram fololis pro- Organorum creationem , formantar 67. iu illo orgaza genitalia jam in matre, embrycnir inde a primordio embzyonis. |. Jam tum enim novit mens detli- genitalius nates fibi & per corpus ex(erendas funéliones futuras, utut forpiarjo, momentanea tantum & imperf-&iori nec durabili conífcientia; ideoque ad easdem dirigit motus fci corpufculi, in ejus par- tium conítru&ione, divinitus fibi prafcripra & fapienutlime gubernata. dceirco partus jam fecum in matre accepta genita- lia affert, cujusmodi in illa eetatula eff? folent , plenius id mon- ftrante anatomia partus vel in urero, vel extra eum demortui, qua a2enitalia in embryone jam formata effe debuerunt. Ss PIT Farie dantur caule, ob quas fetus in matre moriatur , Alortus antequam aua[catur. Valent id eflicere cauf'e tum interng, tum care. externg. — Ad internas perünent matris morbi ferum inficien- tesadeo, utiisdem enecetur; ejusdem lapfus & affe&us ve- hemenüflimi, enibryoni perniciofi; imprudentia denique in- caua , aut malitia , ejusmodi actiones admittens, unde embryo- ni vie periculum & jactura oriatur. Externe effe poffunt vel cum interna quadam conjuné&e, ut quafita & affumta abortus procurandi medicamiaa catarctica &c,, vel fola violen- tia externa feu fortuita a beítia, aut incuríu aut illapfu corporis in uterum tam gravi, ut fetus trucidetur; feu malitiofà homi- nis cujuspiam, gravidam ita tractantis impetu. ictus, impulfus aut percuffionis , quo embryonis vita extinguatur. Qualu- culenta nituntur experientia. S LARIB. Monfirorum formationes ad tres vedeunt clafér. | Sunt Monfyoyuy, enim monftra inufitatae feu irregulares fetus partusque coníti c/zfr; 5, (IFolfü Pbyf. Tom. IF.) Uuu tutig- $22 PKYSICE PART. fV. SECT. III. CAE; I. tuiones, (undecunque oriundz). Fa propter ab ordinaria ufitata feu plerumque optima & regulari forma recedunr, vel plurium embryonum mukipli-i concretione; vel partium re- gulzrium defectu aut abundantia; vel figura, ftructura & fitu earum infolitis. —Poflent ideo poftrema appellari oftenta , me: dia prodigia, prima portenra, quanquam nec Cicero de nat. 5; e, & Diviz. L. Ec. 42. "£C. 232. [/2 de F. S. ita explicant. Po- ftrema enim iaufiratum oftendunt individuum intus aut extus; media vel abundans iadividuum ex parte qua(i prodigunr ad- dendo inufitsra, vel deficiens quadamrenus denegando ufitata; prima porro tendunt concretorum hominum diveríà indole. Caufe monítrorum nonnullis dicuntur errores nature; vel imacinationis affectusve marerai vis in externis quandoque ad- mittenda potius anomalize fapientes, ad errores hominum va- rios profligandos utiles; quarum proxims caufe fingulares in mente & corpore embryonis dantur bene multe, hic non ex- cutienda. Y Confuli de caufis ex antiquioribus poffunt Licet: de monftrorum caufis & JVeinrcicb dd ortu monftrorum.'— BoZinus in Theatro Nat. L. E. Auguftiaum fecutas, monftra accenfet operibus Dei extraordineriis, ad pulchritudinem mundi pertinentibus ; quod i fane in vegetabilibus; beíliis ratione deftitutis ^ & liominibus nulla fue culpe ad monftrofam fetus efformationem quidquam 'eonferentibus, concedendum erit. Sicuri auteri homines con- tra Dei voluntatem. quidquam agunt, quo inufitatum quid- quam procreetur: hoc tamen permittente Deo fieri negandum non eft Receniiorum placita in Actis academiarum heurifti- earum, & premio decoratis fpeciminibus v.'c. de vi imagina- tionis in ferum &c. occurrunt, legantur. i; Forte erunt, qui omiffam hic ftatuent illam monftrorum claffem, que ordinaria gaudent flru&tura, loco autem infolito nata funt. Quemadmodum Tylkowski in Pbyfice curiof. P. $..Se8. 6. refert OCDE ANTHROPOLOGIA GENERALL — $25 refert ex annalibus Zwerinecenf. apud. Cracoviam exfeQum e viro puerum baptifarum, & psullo poft mortuum. — Ubi fi quid veri fubeít mater potuilfet ob clitoridem penis inftar. vi- fam, pro viro haberi, cum revera fuerit mulier impragnata. Incredibilius quiddam alert Sebortur in Pbyf. curiof. p. £45. de puero ex femore viri nato. — Quam fabulam quisquam com- minifci potuit ex cropica dictione Epifl. ad Hebrzgos VII, 10. Preterea exiraordinario loco in matre nati fetus monftra dici nequeunt, five ordinaria gaudeant forma, five minus. Hoc enim cafu non ob locum-extraordinariuti fed aberrationem a forma rezulari monítris annumerabuntur. llo vere cafu monftrofum in ipfis nihil habetur. $. 51s. Portentorum alia funt perfectiora, alia imperfe&tiora. Plurer bomi. 3lla dicantur homines connati, feu quorum individua concreta ze connare, fere funt integra; hec autem, quando partes tantum plurium homuncionum integre comperenr. Si quisfit bicorpor, tri- corpor; quadricorpor, is pertinebit ad portenta perfectiora. Imperfectiora autem erunt bicipites, tricipites, quadrimani, quadrupedes, & hujusmodi plures, integris diverforum ho- minum membris externis, vel internis gaudentes. — Concre- verunt alii homines dorfis, alii ventribus, lateribus alii , &alii aliter, quorum exempla fatis manifefta & nota preetermitto. Vid. Scbottz Pbyf. cur. L. F. c. 20. fgg. "duguflizus de Civit. Dei L. 16. c. f. ait, fua memoria natum effe hominem duplicem fu- perioribus membris, cui 2 fuerint capita, 2 pe&ora, 4 manus, urfus autem venter, & 2 pedes ficut uni hoinini. Quem tam- diu vixiffe narrat, ut multos ad eum videndum fama contraxe- rit. Addunt alii fimilem, alterum poft biennium effe mor- tuum, altero per 4 dies füperftite cet. — Sic & nata legitur filia duplicibus partibus inferioribus, nempe duobus ventribus & Uuu 2 4 pedi- Abundan- tium par- tium diver- fita. $24 PHYSICJE PART. 1V. SECT. III, CAP. I, 4 pedibus praedita, in 8s 74cad. Sr. Parif. 733. p. 26$. — Yta- lus geffit (üb cartilagine tertiz coftee finiftree alterum caput exi- guum, collo, oculis ceterisque orpanis fentiendi preditum, cujus atta£tum,, cerens illud ftatim fenfit, tefle oculato id ex- plorante. Vid. ibid. p.369. fq. — Sitnile refert Heuncnterger n der. Preufdl. Land | Tafel S. 25o. Recentiora exempla, Augufliniano bie afferunt. Z&fa. Acad. Scient.. Parif. A. 1734. alterum oxonienfe, quorum uterque 15 dies vixit, & altero mortuo poflridie demum fuperftes fuum obiit diem extremum; alterum vero 28 annos vivendo explens, quorum refiduus quoque longius fuperfuit. — Plura talia refert Schottus in Pbyf. curiof. L. V. cap. 2. in his-& cau- data 2. Ibidem $. 2. depingit ex aliis circa annum 1516 vi- rum juíte ztatis in Germania vifum e(t fpem peregrinando colligentern, optime conftitutum, cui aliud caput ex umbilico innatum erat. Cujus occafione Aldrovandus meminit juvenis 16 annorum, e cujus tumore circa coflas chirurgus excidit os- fa, que colle£tu:dein integrum hominis. cranium referebant, quod a primordio generationis in ipfo fuiffe colligit Z/Zrevan- dur. Qui & heptacephala monílra defcripta narrar. $...520. Prodigiorum abusdantium membris alia zn trunco , alia ip avtubus dagtur. | 1n capite 2 facies, 4 oculi, 2 nafi, 4 aures, ora 2 leporina; caput fupra patens &c. A. 15853 nata exhiben- tur & de(tripra leguntur. in Aegzezbergeri Geogr. pruff. cit. p. 120. paella biceps legitur z/dem p. 3j. Quae e duobus em- bryonmibus coaluiffe credantur ; cum alia tantum füpernumera- rias infolitasque unici fcetus partes obtinuerint. In dorfo vel pesore, aut utr«bique nonnullis, gibbera funt nata mire dif- ferentia, qua fitum, ftru£turam & molem; raro una mamma virilis, altera muliebris in pectore vifa. | In abdomine vifi (unt exom. "DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $25 exomphali, clitoride inufirata virilem fexum pra fe ferentes, & modo pro androgynis, modo pro hermaphroditis vendita- ti. Arrmuum interdum tres manus aut pedes habentur; aut 6 digiti vel manuum vel pedum, vel utrobique cujusmodi ex- emplum perantiquum memorant facra pagina. 2 $277. XXI, 20. Interdum & 7 diciti fuere, ut exempla alia haud rara prater- eunda cenfeam. Nec minusintimis vifceribus quadam abun- dare vifa funr, ut tres ventriculi in corde, 3 tefticuli triorchi- dum, fex cofte &c. — Quiz quia non nifi ope Anatomie inno- tefcunt, plerumque ignorantur, nec hic fufius enarranda vi- dentur. $. 521. Deficientium ovdinavüs partibus vel membris prodigio- Item deft- vum non munor datur diverfitas. | Poffunt illa deberi vel origi- cienti«m nali dererminationi extraordinarie, vel impedimentis actionum partiurr. mentis externarum. In capite nonnullis defuit alter oculus, vel uterque, inde unoculi feu coclites dicti, qui altero oculo orbi funt nati; cyclopes vero, qui in media fronte non nifi unum nacti funt oculum. — Qui oculis funt privati, exoculati dicuntur; qui vifu orbati, ceci five nati, five occecati, — Nata quoque funt monf(tra oculis deftitura, aliisque quibusdam capi- tis partibus, ipfoque collo; item quibus defuere vel digiti non- nulli manum pedumve, vel ulnz aut tibie , vel artus omnino, ut folus ipfis efTer truncus. Aliis nullum fuit caput, vel &nul- lum pestus, vel vixima pars abdominis cum pedibus, prorfus aut fic fatis perfectis. — Pariter aliis intus defuit cerebrum, ut hydrocephalis quibusdam, aut & cerebellum, ac medulla fpi- nalis. Ut paucis abfolvam, vix datur pars corporis interna aut externa, que non defuerit aliquando, ne corde quidem ex- cepto, & fexu uti atretz &c. exofl^s fere &c. Augu[tinu; |. cit. ait, monftris interdum ora defuiffe, halituque per nares recepto vixiffe aliquamdiu; — Hennenlerger p. 32; 4. c. Uuu 5 A.1575- $16 PHYSICJE PART. IV. SEC. IIl. C AP. T. A.157$5.natum monítrum fiftit. femininum nafo & auribus cares, ore ingenti & p. 242. oculis & nafo. carens, foramine tamen refpirans &c. p. 247 ; auribus deflitutum. p.197. con£ yj. unoculum in fronte fere loco nafi, quafi eduobus concretum. Homo utraque manu folo indice preditus legitur in Z4. 4c. Sc. Parif. i733. p. 388. Fronte & cerebro carens & cerebello exhibetur in 4cad.. Nat. curiof. Dec. I. 4o. 2. Obf. 36. & aliud ca- pite carens Zo. 5. ibid. Obf. 125. cujusmodi plura vid. in Kelzeri in- -dice feu Synop/i p.827... Ubi & truncus fine artubus &c. oc- .ceurrunt. Omitto mancos aut mutilos manibus, pedibus fcri- bentes &c, Complura alia tacendo de.illis tantum. pauca, que absque corde pulmone, capite, ventriculo nata funt, de quibus -differit Winslovius in Acti Acad. Sc..Parif. 1740. p. $86. [24. tri- :buens illa originali ovi conformationi, Lemery aurem. caufis accidentalibus. — Fuit enim fetus gerellus , alter perfe£tus , al- &er vero tantum inferiorem ventrem eum inteftinis &c. habuit. "Tuberculum fuperius videtur capitis vice funZum effc ob mul- .tas cellulas fub cute & fuccum nutritium in arterias deriva- fum &e. Plura vid. in Schotti Pbyf. cur. L. V. e. 7. $ 522. De erin ^"Difficilis folutu quaeítio eft mota circa hos defe&us, eson[troriin? wnde illi oriantur? Non audiendi videntur, qui refpondent naturz lufu, fortuito , zut annihilatione quadam partes interire, quia nullum veftigium partium deficientium in utero. Potius interdum violentia conftri£tionis, compreílionis , ictusve; in- terdum defe&us nutrimenti , & obílructi ejus du&us advehen- tis; interdum vehementia affectus materni; interdum pcena peccaterum parentibus d2bita; interdum morbus embryonis & fetus ofüciens aut diffolvens teneras partes jam formatas, uti cerebrum & medulla fpinalis hydrocephalorum; interdum gloria. Dei & fic manifeftanda 7o, 1X , 3; interdum & multitu- do DE ANTHROPOLÓGIA GENERALI. $27 do embryonum fibi ir utero obflantium; interdum extra ute- rum loci obítacula plura non admittentia, uti quando gemini fuere perfecti, tertius fetus fuit mutilus paífim, auc moles, vel fteatoma pilofum, vel necari tertii maxilla &c. — Ceterutn ubi caput cum cerebro cer. defuit, ibi potuir efi? fede fua motum, aut aliquid eidem analogum , aut mentis domicilium proprium *($. 507), in ceteris re&e plerumque formatis partibus, etf: tantillum , ut nudis oculis non obíervaretur. Miraculum enini, fatum ítoicurn , cafum purum & fimilia phantafie monftra pro eorum caufis efficientbus nemo obtrudet his, qui omnia natu- ralibus anelogisque caufis fieri providentie divinse gubernatio- ne, comipertum habent & eviéctum. Ubi autem nuda informis eft maff3, ibi nemo mentem requiret formatricem, in mere meclanico & corporeo fanguinis & nutrimentü copiofi coagu- lo, quomodo & ftrumze, calculi & exoftofes &c. oriuntur vel in adultis, invitiffima mente. Orta difputatione de monílrorum origineinter Lemerium & Wins- lovium, Secretarius Academic Scient. Parif. A. 1743.in Hift, ejus anni monet aliquando alterutram. hypothefin fufficere ad explicationem oborti monftri, aliquando wtramque cffe affumene dam. Partes embryonum effe quidem ab initio molles, flexi- les, fluidasque, fed tamen jam organicas , nec tamen videstur fe invicem poffe deflruere ex parte aut toto, & fie ut alia fiat organorum con(ítru&io; v. c. folum alterum caput fuper aut in eodem trunco unicum cor in duobus pe&toribus, digitum fex- tum, &c. Deílru&as animalis partes nunquam prebere ani- mal fortuito reftiturum integrura, nec alii ruríus unitum. ;Eque talia judicat impoffibilia, ac fortuitam orizinem iliadis aut odys- fee Homeri e literis fortuito concurrentibus, inprimis cum de- beat v. c. digitus fextus locum aptum obtinere & morum, ad quem nec bracüum nec cerebrum effer conformatum. Inde hypothefin originariz inflitutionis monftrorum verifimilius vi- deri De varii: o[tentis. $28 PHYSIC.E PART, IY. SECT. III. CAP. I. deri fortuitis accidentium cafibus. —.A divina voluntate & re- gulares X irregulares motuum leges, non a noflris opinioni- bus dependere, nimis ancuílis & limitatis. $523: Oftentorum infolite fiourae & ffru&ure, vel partium, fitus variationes, exhibuere monftra capite quaficanino pradi- ' ta, feu cynocephalos, voce velut latrantes, vel leporino fcu l;gocephalos, &c.; vel cornuto, item fimio pilearo, cujusmo- di (hooded monkey) narratur in PAz/of. Zrensacf. 740. 1750. No. 461. 4. 3: nulla cervice oculos in humeris habentia. Mon- ftra jets dorfi ira contortam nacta, ut partes f-xuales, genua & pedes pone compsrerent; HERES partes interne & vifce- ra fitum extraordinarium obtinuere, uti miles 72 annos natus habuit & pectoris & abdominis vel ventris vifcera ad. finiftram pofita, quain aliis funt ad dextram, & v. v. cor vero rrans- verfum habuit fitum, fecundum DNE "Acad. Scient. Paraf. 4A. v3. p.340 —394. In latrone atrociflimo quodam vifcera pe- &oris fuere in abdomine & v. v. Apud Hipponem Auguftinus » c. refert natum effe hominem, quafi lanatas habenrem plan- binis tantum digitis pradiras. Aliorum plantae. vife funr OE aliorum , extrorfum, aliorum introrfum, aliorum infolito obliquo varie fitu pre diras lta vari dicuntur, quo- rum crura funt incurva, vel obtorra; valgi, quorum fürz de. formes, velcrus alterum longius; compernes, quorum plus jufto fant conjuncta & contorta. Sic pati oculis obliquis & limis, Strabones obtortis res intuentes; nufcitiofi cecitere no- &urna laborantes &c. dicuntur. Brochi dentibus curvis & emi- nulis; hirti vel hirfüti pilis denfis, ut Efàvus, obfiti; echinati fpinis quotannis deciduis tecti, dualis familia i inter anglos ho- dieque habetur. Huc DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $28 Huc & troglodyte pertinent; feu per penam morbi, uii Nobu- "' eadnezar, feumorbo hereditario in cryptis fpeluncisve degen- tes ny&alopes, aut hemezalopes. — Conf, Hennmenlerger I. c. Co pag o Sicin eodem velut mentula ia fronte loco nafi defcen- dit. Referuat Lycofthenes & Aldrovandus A. 1565. in Hun- garia natum puerum elephaatis capite przditum, prior quoque puerum in Marchia A. 1 5 5 1 natum a F'incelio defcriptum, ca- pite cornuro humeris innixo, absque nafo, patulo ore valde: diftento, corpore fpadiceo & rugofo &c. — Omitto alia exem- pla ejusdem, capite anubis canino, felis, vel fimiz, aut ra- nz, figmeatis credo prodita; porcellos facie humana, agnos equinis pedibus, equulum humano capite, leonem mulieris capite humano, vitulum oculis, naribus et auribus humaris, capram humano capite ex paftoris cum capra. congreflu, hirci zelotypia (ut fabula. compleatur) in fomno cornibus interfe&ti Qc. Credibilior eft partus loco finiftre auricule brachium pa&us, absque collo, alterum brachium e latere prominens, nifum minudilimum, loco oris foramen absque labiis &c, Nec non alius habens it cerviee caudam velur muris fine pilis, caput shezfiticum & oculos exílantes;- & puer Venetiis: 1482 natus, m&mbrum velut genitale vertici adnatum gerens; vel Muthnenfis, teíles & fcrotum urina: plenum. in occipitio ha- bens, quo abfcilo interiit; vcl bononienfis, maífam carnis in fronte oflendens inílar cornu, uno in fronte oculo, fine mafo, &anguítgo foramine, loco oris, &c. In Schotto p.j37.c. obvia. — Con£ ilid.. cap. w. feqq. ; 24. | Raviffime contingit, ut abeyrante fuper fluo. erige gmater- zo impragnato 1 placentam , ipfe eibryo femineus praegnans zafcatur. Notum enim eft, haud raro concipi na(cique gemi- nos embryones, interdum tergeminmos, . rarius quaternos, uinos, fenos, feptenosve, eosque aut feparatos & fejunétos, (QFolfá Phy. Tom. JF.) —.. Xxx aut $130 PHYSIG/IE PART.IV. SECT, III; CXP. T. aut conjun&tos & miris modis monftrofz corinatos- (S. 5.1 1.). Rarius muylro & fuperfetatio contingit, fejunctorum ita a fe invicem embroynum, ut partum priorem poflerior fuo de- inum tempore fequatur. . Rariflime autem fuperfetatio in em- bryonem.urcunque tranfit... Quod cüm per os fieri nequeat, áut per. tunicas liquorem ; in quo natat embryo, continentes; vix aliud reflat, quam ur per funiculum umbilicalem & pla- €entam femer impragnatum imbibentem;. id contingat, & fic embryo praynans in lucem edarur. ..— Non d fceptamus hoc Ioco controverfism, rene ftatuatür co1- c:pio alia fieri poft priorem; an fimul fa&a illa fit, fed alius embryo vel debilior & eger, v;| nutrimento parciori gaudens, .tardius fucerefcat:& nafcatur. || Videtur, enim. uterque. cafus fion abhorrere a natura generationis. — Quibus autem. eniteriic internofci alter ab altero quent, fururis refervandum eft ob- fervationibus. Rationes, quibus negatio. conceptionis pofte- tioris priorem fecutz nititur, eam non evincunt, cum interdum & extra uterurmi couceptio fiot embryonis, ibidem fuccrefcentis. Fortiores mulio funt; quz impregnationi embryonis ob(tanr, ut ^l nou defint,: qui hoc ficri poffe negant. « Refert tamen. Cuff. de Reyer im Campis elyfiis. Quaefl. 35, 1. 28. sliique, mur | famr alia mula gravidam fuifle naram. ^ Pariter D. Orro. in pago Betzgendorff nom procul a INumburgo natam effe. puel- lam A. 1673, quz oCliduo poft nativitatem enixá fit filiolam, medium digitorum lengam, —baptizatam, | fed. paullo. poft fnortuam. — Rzaczysrki.in. Auclario Hiff. mat. curiof. Polon. P- 45i. narrat, mulierem enixam effe filiam, gravidam pulla; item inDania, teíte Barthtsliao Century. 6. O^f, i9, embryonem »in- utero matris repertum effz, alio: embryone pregnantem. . €elebrata eft novis publicis feculo fuperiori proles edita, alie-. fam conüinens prolem. :- In Ffungaria vacca feriur edidiffe vi... tulam. alia vitula- gravidam, Saclfiz. referente, — Fateor. ta-. 2 omen, - DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, EZ — ^"qmen, ingentém hominum fingendi inaudita libidineny fxpe - -glhorum credulitati imponere & illudere, ut talia potins 'exa- "Ho minandi,: quam illa pro veris venditandi animo, memoranda videantür. ^! $i vera cómperirentur pofthzc,, cotfirmareut primerdia embryonum faübüiliffima, jam tum fedem uteri te- nelli fübeuntia neturaliinftintu. — Leguntut precocesuti pue- ri ita & puellz in hifloriis, quinto à eatis anpo jant puerpere & ófvo mortig, &c. ^ Nihilominus dubitari de tàm raris 7C & wnicis Seinen poft; donec aliis: corroborentur;. Inte- ^em mult flores in floribus fruits arborum in £a bus, ova "qnoque in ovis argumento fant; ab analogia du&o, ctiam in " animalium Potperibius aliud animale genereri' poffe corpus. "Tam fübfilia enim funtomrid viventium primordis, ut'd ova * vifibilia vix fit recurrendum. Repertus enim fertur fetus hu- '^7 manus in velica urinaria, irem iuter inteftina &c. movi | $. "555. "1 Pretey! bomogenca 1monftva. narrantur 65^ leterogenea quamdogte edita. Picanrar aurem hérerofenea,?'que non funt ejusdem effentiae & naturae. — Utfi a beflia ederétür partu aliquatents humanus," vél ab homine partus quadamtenus beftialis, utpore capite virulino, equino, pedibus fuillis, ca- prinis, vel dimidia aut inteora beftia Cujus generis mon- ftra fi dàrenatur, nonnulii ft: qens prodigia appellarunt. Sed ' aliud eft, ejici ore aut alvo ab homine beftiam, ex impreegna- to femine , potu &c, Baufto in ipfo natam quod fpe conti- gir; nec monflrum dici potet, uti in ovo $allinz hirudinem vidi mediocrem. — Aliud ex humano femine beftiam "generari & tia(cl; quod ne quidem in fimiórum aut papionum genere cbfervaturn eft. Si qui/cum befliis-coivere, sut fi quis urfus feminám'Himanam compreffit, ex ita cofifufis heterogeneis, feminibus nem &'quale ortum "fit anirrial , "atit^tiüm própeagan- di E vi pr&ditum fuerit, nihil certi reperire potui. - Neeativa Xxx 2 igitur De menjftri: beteroge - neir. $32 PHYSICAE PART. HV. SECT. 14b, CAP. I. igitur fententia proferenda propter analogiam. aliorum. vivéri- tium. videtur (s. 45. 56. 139. 246. 436. 481.),. donec evi- denter aliud evincatur. | Quando autem enorme & inufitatum quidpiam generatum eft ab hominibus, id pro imaginandi & fingendi facultate & lubitu vario ab aliis alii beftize eft affimila- tum &.pro ea vendiratum. | Cujusmodi imaginaria monftra &olim quemquam morari; cum non fint nifi figmenta. In uovir literatiis maris Dalth. p. 300. Anni 1699 narrantur 3 porcelli editi, quorum wnicorpu in fronte porre&tum, den- übus exfertis, quod cornu econtinuiffe fertur officula minuta inflar filamentorum ferreorüm. . Pedes fi nguli $ habuere di- gitos humanis limiles.& ungues, — Nec tamen fufpicio vel ii- | quifitio orta eft de Sodomia, Ibidem 1702. p. 5 5. mirus admodum vermis criftatus & 2. pedibus heterogeneis natus depingitur. /— Rzaezyniki.P.. T. Hifl. nat. eur..p. 352. eit, edi- tos effe a muliere 2 pifciculos absque fquamis; item leporem & catelli, ;nee non ferpentem ,. alterius, humani: fetus dor- Íum rodentem. Quorum fides przftewr ab autoribus narra- tionum aüt poflerorum obfervationibus certioribus derogetur, Linnzo. funt; monítrofi. vel folo,. üt alpini, parvi, agiles, timidi; item patagonici magni & fegnes, vel aric; ut monor- chides hotenroti, minus ferüles; junceg puelle suropez; item macrocephali & micropodes chinenfes ; plagieecphal -eanudenfes capite antice compreffo. Cel. Liuseur in geneva cose ambigena A. 1*7 60 habita, diflinguit ia vegetrebil/bus fubftantiam medullarem & corticalem, tanquam duas effeniales, & riedullam eit vitam conftimere precipuam, vi fs mulüplicandi in infioitum prediram; cortiealem, vero alere medullam & protcgere, que aliunde fuflentari nequeat. Medullam ex parte femine femina conflituere, antheras oriri ex corricali materia, quod in afaro clariffimum dieit.. .Ex corti- €e fieri librum, ex libro lignum, ex hoc ftamina, ex libro coroll 5. BE ANTHRÓPOEOGIA GENERALE $33 -orolle petala ex polline nafci medulle piftilli fubftantiam eor- ticalem. Hzc nititur comprobare exemplo veronice maritime à verbena oflicinali fecundatz , quz intus matri, extus patri fimilis in.folüs & cortice ; item tragopogonis pratenfis & por- rifolii ,.. que in horto acad. 175 7 pratenfi fimiEs, fed flori- bus rubicundis porrifolii. | E quo 175.9 fiores & femina prod- ierunt, .ealyee longiori; purpurea corolla, | & pedunculo craffigri, . Species inde congeneres putat, que ex eadem ma- tre funt genitz. Hac applicat ad animalia majora, in quibus medullam, in cerebro coacervatam ait, (uti. in rapa, dauco &c.) & in. medulla fpinali, unde nervi fenfionis, & mufculi motus organa jun&ta nafcuntur; quz plantis defunr. — In animalibus ambigena ftatuit mulos ex equo & afina; & hinnos ex afino & equa, a matre equum fed ílauura & colore grifeum & €ruce nigra extus afinum. — Arietes hifpanos fuecas oves fe- cundantes dare lanam & (laturam hifpanicam; contra oves hi- fpanicas ex ariete fuecico non genuifle nifi vulgares oves, qua lanam &ec... Hircos angerenfes cum fuecie eapellis comraiffos genuiffe fobolem 'cornutam longa & molliore lana camelina ,.te£tam. ... Capellas vero angorenfes & hirco-fuecico nonnifi *ulgares hzdulos dediffe. Arietem anglicam incornem cum ove fueca cornuta agnum procreaffí? patri extus fimilem. — In- dolem tamen paternam fucceffu temporis evanefeere, | ut in ,plantis matris vis vincit. Sed pace viri fammi hzc a climate por quam a matre pendent, alias & matres angorenfes non degenerarent. / Preterea hze non funt ambigena e diverfis fpecicbus. fed eadem fpecie pe- tita exempla, .non nifi accidentibus differentia. Que de mulo , & binno dicuntur, lubrica nituntur fide. Plinius enim mulos ..àit nafci ex afinoa & equa L. $. c. 44. ; fed ex fama, eum fciamus, mulum fui effe generis; vel propriam fpeciem, De hinnulis quoque & mulis narrat, que e diverfis generibus fünt nata, XXX 3 hop 531 PHYSIC/IE PART. IV. 'SÉCT, 111, CAP. 1. non gighere in omni animalium genere. Ergo fimiliter fla- tuendum videtur de mulis, que dicuntur ex onegro & afina gigni, & de Eugenii, Epifcopi Toletani , verfibus ifte: Hzc funrambigena, que nupta difpare co&flant, Furdonem fonipes generat commixta afellz , Mulus ab arcadicis & equina matre creatus, ' "Tityrus ex ovibus oritur hircaque parente, Mutimonétn capraex vervegno femine gignit, Apris atque fue fecofus nafcitur ibris, ide At lupus & catula formant cocundo lycifeum; Addamus his a Reaumurio (fi bene recordor) narratum exem- plum cunicüli, qui gallinam, fui fimile nil habens, impre- gnavit E'cujus ovo idcubato prodiiffe dicitür pullus non plamofus, fed-móre éuniculi hirfutus.' — Hujus rei mentionem faci Bonet in Cóhfid. fur lés corps org." Tos. IT. p. z;i. fed hune coitum irritum confirmar, cum ne quidem ex lepore & cuniculo quidquam genitum fuit, que funt valde fimiles, Ex ignoratione verarum caufarum animalia fimilia facilé habita funt pro ambigenis, qus vel funt penitus fuz indolis propriz vel externam accidentelem: fübiére murationem.. ^ ^ Preterea folius corporis ratio quedam in his queritur, cum animalis natura e fenfitivis facultatibus animz meienda fit; nec proba- ri poffit, uni corpori beftiali duas fimul animes ineffe,'— Lig. nsus: Sy[flem. p. 9. animalia organifatione viva, nervis féntien- tia; feque'ex arbitrio moventia dicens, generari in fluido; in. cipere in oviliquido, continente vitellum, cujus lateri emer- genti infertum punctum faliens, vegetans in embryonetn, ccu- lefcentem funiculo umbilicali, radieatum placenta vitellina. Matrem pergit promere ante generationem vivutri compendium fui fimillimi animalculi, tanquam plumulam intra femén-vege. tabile, quod patris polline fpermarico ele&trifatum calore ex. dudatur. | Hine quadam de gemeratiome per. ele&rifationen, .Orta | DEANTHROPOLOGTA GENERAL. $3 erta eft fententia, cujus Linens ulteriora argamenta prodidit in difquif. de fexu plantarum Petrop. 1760. premio decorata. Punctum viraliratis in viventibus effe tantum a prima creatione €ohtinuatam vite ramificationem, cam ovum fit gemma ma- tris, ab'exordio viva, lieet zz fentieur ante fecuudationem. (Ergone quod femüt s' mare accedere debet? —— Machina animalis deinde dicirur e bulbo cerebri repentisque medulle, indolis incognriz, fedi:cogianis, fila fimpliciffima electrica /'^dd fibras.omnes Yrritabiles exferere, per quas cogitans fentit & i^movet | Quextfi de corpore animali dici videntur; non ta- men a machina cozirans & fentiens diícernitur, ut hereas, fitne hoc anima forte fubaudienda, an machina? Subjungere :: hie licet Linnzi hybridas plantas effe affines & congeneres, ut fi ^ sthiops eum alba Europa concobuit, & bicolorem fufcepit filium, | qualis defcribituz a. Nature. Curiofis Dec. III. A. V. - Obf. igo. cf. Exemplum de muliere Hifpana fexta poft partum album infantem alium nigrum enixa, quz marito faíía eít, fe poft-ejus-coneubitum admififfe ethiopem. | Le Gentil, nouveau Voyage autour. de made p. 64. Narratür quidem a Plinio L. 7. c. 3. bippocentaurur in Theffalia natus & melle conditus Romam translatus, item alius a Phie- gonte Tralliano in Lib. de mirabil. & lonexvis in monte captus, facie truculendore, pilofis manibus & digitis, jula fubfulca, pedibus equinis, qui. mortuus Romam íit ad Haz- drianum translatus. Porro ozgoceztauror ab /E/iano L.7. biff. on. € 9. ex Pythagore narratione, quibus additur verfio greca Efaie 34, 14. que Zijim reddit onocemtauror, quos alii ex arabico fe- les filve(tres reddunt. — Plutarchus in convivio fapientum ait, in domum P;ndari allatum effe infantem ex equa natum, cujus .eaput, collum, manus hominis, catera equi fuerint, quem "Thales ab equifone genitum putavit. — 4riffoteles Ctefie feram affert fubdubie, manticboram lndorum , wiplici dentium or- : dine, q26 PHYSICE PART. IV, SECT. I3; CAP. I, dine, hirtam leonis ftatura & pedibus, facie & auribus hu- manis, oculis (cefiis) glaucis, colore cinnabarino, cauda fcorpionis aculeata, voce fimilem fi(tule & tube, curfu cervi- ns pernicitatis, carnis humane appetentiffimam; 'nefciam ci- curari, fub finem Cap. i. L. z. Hifl. animal. Plinius ibidem narrat opilionem capellam (epe inieatem ex ea fuftuliffe filium, facie homini fimilem, cruribus capre; & feram indie qua- drupedem perniciffimam, humana effigie (qua poteft effe: ferus homo, fimiliter Olai M. pifces capti forma humana Sabcllici teftimonio L. 7. Ennead. 9. natus eft Martino IV. pontifice, ex illuftri femina puer vilofus in fpeciem urfi unguiculis ar- matus, Parcur L.24. de monf(tris refert A. 1 5778. d. 17 Ian. natum apud fubalpinos fatum cornua '$ fibi adverfa 'arietinis fimilia in eapite gerentem: "Hippocenteurum refert Pizarur 04. ph y. Centaurum di&um homiaemin Theffalia eirca mon- tem Pelium ex equa fufcepiffs fobolem, patri fuperne, matri in- ferne fimilem, ideoque hippocenteurum di&am. Minotauri fa- bulam ftudio prztermitto.. Fort. Licetur autem refert filium in Belgio ex vacca netum, .& adultum ia religione chriftiana, vaccitiis propenfionibus pafcendi prata & ruminandi." ^ Que de tritonibur, ceu hominibus usque ad umbilicum marinis deinde usque ad caudam pifcibus fabulofe narrantur, legi pof- funtin P/inii L. y. c. y. aliter vero in Paufanie Beoticis feu L.9. & Alex, & Alex.ab Alexandro Gen. dier. L. 3. c. 2$. mul- to aliter. — Effigiem "Tritonis, monachi & Epifcopi, item Sa- tyri marini, & plura de his attulit Sebottus. Phyf. cur. L. IT. £. 3, C9. c. 4. de Nereidibus feu Nymphis & Sirenibus, mulie- ribus marinis, pro hominibus neutiquam habendis. ^ Re£le enim Deu(ngius in fetus Muffipontani fecundinis Se, 4, cum aliis non habet pro hominibus, quidquid e beftia natum eft, etiamfi ex virili coitu, fimili utcunque corpore, loquela qua- dam, & externis religionis figuis editis mere beluinis tamen & absque DE ANTHROPOLOGIA GENFRALT!. $37 absque rationis ufu. . Unde fabulofa videntur, quz referun- tur de Rezum Daniz ortu ex urfo, nifi hoc hominis nomen fuit aut. uríina pella indui, de Pegueofium natione ex ca- . me, dé familia marinorum Gallecie in Hifpania, quam e * — 'Tritone concutmbente cuim adolefcentula. oriunda, nifi lufus verborum fimilis fubeft. In quem cenfum quoque E oiim . foret, quod Antonius de T'urrecremata fcripfit a. fimia fcmi- nam deportatam eífe in infulam lacertarum, & ex ea fufce- pile aliquor liberos. ^ Amast enim homines miras res, & effingunt, ubi non funt, fub fpecie quadam veri. $8... 526. Linnzo illuftri homines funt inter animalium ordines, p 755; relati inter mammalium primates 4pedes, dentibus primori: /;; feris && bus quatuor paraliclis laniariis folirariis,| mammis, pectoralibus filvefivibus. binis, manibus palmis, brachiis diduétis claviculis, inceffu te- trapodo valgo, qui arbores fcandunt, earum gazas legentes. Quee ad feros homines, in filvis inter beítias adultos, refpicere patet... Dividiz enim hominem edir, X» p. 2o, in fapienrem & & infipientem feu ferum. — Hic ipfi dicitur tetrapus,. mutus, .irfztus. — Talis ipfi eft juvenis urfinus lithuanus 1661: lu. pinus heffeafis 13445 ovinus hibernus, in Zwpz O/f. IF. 9; "hanoveranus 1700; talis loannes Leodiceníis; tales 2 pueri pyrenaici 1719; his addo puellam decennem A. i731. in Campania Galliz captam, albo corpore fordibus autem niero, pellium centone te&am, in arbore pernoctantem, antea cum alia fera puella, «tete, proveétiori prades fuas, bes pifzes füb aqua, ferasque beflias, omnis generis, caprante nou clarius, quam de die vide entem lepores edhuc A 1737 fua velocitate. pedum venantem, foiiis eiiam; cortice & radi- cibus.victitanrem & gelu mire ferentem, ut inter boreiles feros nata videretur ad mareolaciale. Quee Parifiis fuperfuit A. 1752 virgo le Blanc dicta, & chri(liana religione imbuta. (UFolfü Pbyf. Tom.1P.) Yy y De De notitia 538 PMYSICÉ PART.ÍV. SECT. Ifl. CAP, I. De juvene inter Urfos reperto natrat Tyleoviur. PD cuf. P. 8. eum in nido urforüm capram effe cum urfis; ubi indolem fe- rinam moresque induerat, ^ Varfavie bapiüfatus nomen Jofe- phi adeptus et, multo labóre edo&tus eff ereCtus ambulare, magis tamea fe jactitans arfi móre, quam progrediens, vox ipíi nu!la fuic, fed ut murmur urfinim. — Cujus occupatio tota fuit convolvi, more urfi angulum irtráre, & in eo fe im- murmurando egitare. — Quia facies nihil habuit beluinàm ne- que deforme, nifi grandes cicatrices, quibus & pet&tus ple- num fuit; forte ab uríis vel canibus lateratum , appetiit gra- men, reje&ta ab oleribus, & carnes. —Capillus in capite al- bus denfiffimas, ut urfis; digiti manuum oblongi, frons me- diocris, ad veítem verberibus ada&tus, ágens tuncanrium duo- decimum Varíavie, cum a Tylkovio videretur. ^ Cujus & Kircherur mentionem facit ià China illuffrata, & Chwalcovius in fingularibur Polonie. ^ Adfuiffe illi dicitur & alter in filvis Grodneníibus cur hic caperetur novennis, qui ad loca palu- dofa fugiens venatorum manus evafit. — Dicicmr ab urfis odo- re cogaitus, apum favis dele£arus, infervirffe culine, ferendo lignum & aquam, & nutibus victam requifiviffe ,, Non vi- derur capto defuiffe nifi m«liar inftituio, qualis conügit aliis ita capris, & in morem aliorum hominum educatis. Ceterum illos homines filveftres, qui orang outang dicuntur, Linnaeus rette ex hominum cenfu eximit, vel ob folam membranam ni&antem, quz hominem prorfus negat. — $. 527. Homines fapientes jubet zoffe fe ipfor, oradu primo fui ex Lin- fapientiz, dicto Solonis, auceis literis templo Dianze ad(ripto. c) Phyliolozice, qua machinam adolefcentem in perfe&iffimam facultaubus inftructam pluribus, quam reliqua cuncta, & ut animal cateris imperaturum, etfi nudum prodeat in lucem & 710. ad vagi- DE ANTHROPOLOGIA.GENERALT. $39 ad vagitus, | ploratum indigentiamque omuium abje&um. (3) Dieteuce, fanitate & tranquillitate felicem; | moderatis con- fervandum, nimiis deftruendum, variatis afficiendum, confuüetu- dine indurandum cet. 4) Pathologice, ut imbecillem, & tumi- dam usque dum crepuerit builam, pilo pendulam, in puncto fugientis remporis, ut nulli fit vita "aimes nulli tot. pericu la, tot cure, tot morbi cet. 0) Natura er, ut animantium principem, .cujus cau&à cuncta genuit natura, flenrém; riden tem, melodum , loquentem, docilem, judicanterm Kari rem, aliena opis 'jndigentem; pertinacis fpei, querüla vire, tar- da fapientia, cui pinrima eb homine mala. *) Politice, redi loco tenentem errores, con(uetudinis larva indutum, nutri: tum, educatum, gubernatum opinione potius quam fütione; dulci fortuna ebrium, nugis irrevocabile tempus confumen- tem, alios odio perfequentem, tumultus excitantem, in ago- ne oculos demum eperienrem ad fomnia íua obfervanda. s) Moraliter, ut fub rudilarva ineptum, lafcivum, | imitato- rem, ainbisofum, prodigum, folicitum, aftutum, 'aufterum, invidum, avarum, transformandum in attentum caftum, confideratum , modeitum; fobrium, tranquillum, fincerum, mitem ,- beneficum, fuis contentum. ») "Theolovice, ut ul- timum (finem) opus creationis in telluris globum, omnipoten- tis magifterium introdüctum , ratione fapiente, finfibus imperante contemplatorem, Deique referentem cultorem & fervum. uia horum MAGIA fedes propria hic non eft, notitia phyfica in fuo ambitu hic tantum docetur, seli qua vero fuis relin- quüntur.difciplinis,' ad ques perünent. Unde hic obiter ea attigiffe fufficiat. $... 528. Deinde pro 4. partibus orbis habitati Linnzus diftri- Europei, buit homines 1)in europzos, quos vocat albos, finguineos, to- fiatici, yv rofos, $40 PHYSIC/E PART, IV. SECT. III. CAP. I. afri, ameri- rofos , pilis flavefcentibus prolixis, oculis cceruleis praeditos, sani, Partes capi- tir burumni acutifflimos inventores, veítimentis arctis tectos, ritibus re- gundos. 2) In afiaticos, fere luridos melancholicos, ripi- dos, pilis nigricantibus, oculis fufcis, feveros faftuofos, ava- ros, utentes indumentis laxis, opinionibus deditos. - 3)ln afros, nigros, phleomaticos, laxos, pilis atris contortupli- catis, cute holofericea, nafo fimo, labis tumidis, mammis la- &antibus prolixis, vafros fegnes ncoligenres, uncuenres fe pingui, arbitrio regendos; 4) 1n americinoe, rufos, cholericos, rectos, pilis nigris rectis craffis, naribus pitulis, facie epheli- tica (lenriginofà, mento fübimberbi, pertinaces, hilares, li- beros, pingentes (e lineis dzecaleis rubris, confuetudini ob- temperantes. A potiori, vel quod in plerisque datur, fieri folet denominatio populorum. Num in his idem obtiuear, aliis relinquo di- fceptandum. Ali fübfftunt in hae divifione: homines vel effe cute albos vel nigros, vel fubeneos imberbes mexicanos, velluridos vibriffatos. ^ Valeant illa quantum poffunt. — Ad- dunt alii hybrides ex albo & nigro cocuntibus natos ambige- nos, gradibus generationis differentes. .. In ZEthiopia cutis color mixius tertia generatione hybridarum ceffans; fed Hafnie zthiopis filius e puella compzeífa netus folo pene pa. tri fimilis fuit, tefte Baribolino Cext. 4. Obf. y. 6. 529. ENMA C Corpus hominis ordinarium eft ere&tum nudumque, fübfesquipedale. — Cujus caput verbis Linnai eft obovatum, exfantiorer.pileus capillofus, finciput obtufurn, vertex obtufiffimus, oc. ciput gibbofurn. Facies nuda, frons planiufcula fere quadra. ta, temporibus compreffía, angulis finu intra pileum adften- dens; fupercilia prominula pilis extrorfum imbricatis inter: ftin&a; glabella planiufcula, palpebra fuperior rnobilis, "infe- | rior: DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $1t rior quieta prope, utraque ciliis fübrecurvatis pectinata; ocu- lirorundi, pupilla orbiculata; gene cibba molliufculae colo- rate; male comprefhiufcule , bucce laxiores; naíus promi- nens, labio brevior, compreffus, apice altior gibbofiorque, naribus ovalibus, intus hittis vibriffis," margine cratfiufculo, labium fuperius fubperpendicularelacuna exaratum füb narium fepto; labium inferius erectiufculum, magis gibbum;. men- tum prominens obrufum, gibbofum; aures laterales auriculis cartilaminofis rotundato lunatis, appretliufculis nudis, fuper margine fornicate , infra gibbofze molles, $. 530. Truncus conftat collo, thorace, dorfo & abdomine. Collum eft teredüuículum, . capite brevius, cervicis nu- cha concava, . gula fupra concava, medio fubtus gibba. 'Tho- rax eft antice pofticeque depreffiufculus; pe&us planiufculum, jugulo excavato, axillis concavis barbatis, fcrobiculo planio- re; mamma íunt due pectorales, diftantes, gibbae, rotun- date, papilla cylindrica, obrufa rugofa. Dorfum tergo gau- der. paniuículo, humeris exftantibus, interfapulio deprelfo. Abdomen eft gibbum, laxum, umbilico excavato, epigaftrio planiore, hypogaftrio gibbofiore, hypochondriis rotundatis, inguinibus planiufzulo concavis. Pubis regio barbata, geni- talia marium exferta, pene cylindrico, fcroto fübrerundo ru- gofo cute laxa, futura longitudinali per peringum excurrente; feminarum vulva gibba, compreffiufcula; anus omnium ver- fus pofteriora intus retra&us. $.. 531. Artus vel funt anteriores, feu capiti propiores, qui dicuntur zzazu: ; fantque artus faperiores vel pofteriores pone abdomen ,. fedes , ceu partes inferiores incedentium ambo lon- gitudine aequales. ^ Manuum partes vel funt humero propiores Yyy5 & majo- Tyrunci par. tes externa. Manuutn partes aperte. 54^ PHYSLC/E.PART. LV. SECT« LII. C A, .L. & majores, velab.eo remotiores & minores. ..Ille funt bra- chia, hae manus ftrictius di&a; — Brachia conftant. ex aris di- varicatis-huraero utripque adnaiis craffis , teretibus, torofis, ex- euntibus in cubitum obrufo prominulum, feu juncturam, .qua brachii. parres committuntur infle&untur pro lubitu; «& lacertis vel ulnis craifitie & forma armorum, teretibus quidem fed introrfum planioribus armorum longitudini equalibus, ter- aninatis ad carpum. .. Manus conftat ex carpo, palma & dipitis, Carpus eft radix manusfeu. prima ejus pars, qua ulng extremo adjungitur, variis articulis & juncturis ad omnes motus m:- nuumaptata. Za/[r22 eft mapus pars media dilatata plana rotur.- data, exrus convexa dorfo, intus concava vo/s. Digiti con- fütuüur partem extremam miniis; ordinario in 5 dicitos diftri- buram. Quorum propior carpo a catteris remotior brevis duo- rum articulorum & craffior dicitur pollex Quatuor reliqui ftri&tius digiti vocati invicem fint propinqui, & paralleli in fi- tu proximo. Horum. duo irtermedii funt extimis longiores. Primus a pollice vocatur index ; fecundus ab eo medius quino- rum, qui eft- longiffimus $^ "eius ab eo dicitur annularis 5, quía ornari annulis folet, & loneior eft indice, extremorum primo. Quartus eft extimus omniumque minimus, auricularis dictus, ab auribus eo purgandis. Quisque digitus 3 habe et articulos, quibus fle&untur ad omnes functiones fuas primum palma pro- ximum, medium, & extimum, quem extus tegunt ungues cornei, plano Loves: '& ad Haican lunula pallida diftincti. Aue & manibus (ania obviis peti menfurz communes, ut pol- lex feu uncia perif. fit latitudo. extremi. pollicis articuli, ejus dimidium unguis longitmdo; cozünens 6 lineas, linea fit 3 uf- , guis, fea -lunale medii digiti par in fagitta; apud 12 disini aris.crinis craffiozis, vulgo capillis; : palmus equatur 4 digitis ransverfs jun&tis, h. e. 3 pollicibus transverfis, duo palmi 6 pollicibus, vel $ pedi; B«íüis fpatio inter apicem pollicis & digiti DE ANTHROPOLOGIA GENERALE $43 digiti minimi, vel 8 polficibus párifinis , fpithame fpatio inter apicem pollicis & iridicem diflerifüm vel dnciis 7; pés aàt. pe- - dis longitudo 4 palmis vel fpatio a flexura cubiti ad pollicis ra ' dicem vel unciis 12; cubitum dquiparecur fpatio a' flexrira cu- bit ad ektimüm apicem digiti medii, feu fesquipédi, 18 nem- pe póllicibus ;. ulna vel brachium ab axillaad apicem fnedii feu pedibus duobós, 24'unciis; orgyia deniqué. 6 pedibus, five aliciditi- hominis mediocri, áur longitudini manuum exrenfa: ^ yüm iüter apices mediórum digirorurti. Spithama Plinio L. 7. «. 2. eft dódrans, puto longioris manus; 3 $595 d. Pedum partes etíám velfunt füperiores, truncó propióres parer pe- & majorés, vel inferiores; minores & à trunco remotiores. Su- up dijeer- periores funt dus ; fama & crura. Femora imo abdomini sende, fünt proxima & in coxa capire füó mobilia, pra-dita lumbis toro- fiffimis mufculcfiflimis , tiatibus gibbis & valde carnofis , genu- bus aritrorfum verfis obtihifiiis. fubtus concavis. Cor. lon. gitudine fernorum, poftice mufculis ventricofá, inferne angu- ftiora, antice macra,.ut fere tibia tantum cute fit tecta a genu usque "idt du (iem. lüferiorés partes quoque fünt trés, calcaneus, planta & digiti. — Calcaneu- aüt cel jungitur ímo crurum & tibi varia enarthrofi, infiffitque talis prominu- lis & gibbis, gaudens melleolis lateralibus, utrinque oppofitis, hemifpharicis , duriufculis. — Piante fuht oblonga palma lon- giores fupra quadamitenus convexa, (ubrus plana, transveríe concave, Digitorum ordináriórum funt $, omnes incurvi, fubtus gibbi, & inter fe propinqui , pollice craffi iori, [equentes 2 fübequales , reliqui decrefcentes, ultimo minimo, omnium ungues funt ut in manibus comparati. $. 533. Criteria cor- poris bu- mani. $14 PHYSICJE PART. IV. SECT. III. CAP, I. $. 533: Ex his petuntur corporis humani peculia & diderentie areliquis animalibus, quibus homo extriníecus ab illis difcer- natur. Nimirum corpus humanum eít erectum, & nudum ordinario, calvarium & occipur crinitum , nifi per Paese aut fenectutem calvum evafit, pilofa funt fimplici modo (ordine) ci- lia, denfo (upercilia pudenda pubis, & in viris mentum, cum maxillis, cerebrum pro capite maximum, mammae utrique fe- xui 2 pectorales, facies nuda abdomini parallela, naíus adulti unciam eminens, compreílus pariter, longus 2 uncias, men- tum prominens, uvula fuperne in faucibus, cauda & mernbra- na nictans nulla, pedes talis incedentes & plantis, quarum di. gii breves & paralleli prope, fctibendi, canendi, legendi, lo. quendi, flendi, ridendi, erubefcendi,. expalle(cendi facilitas, Feminis funt ny ymphae & clitoris facultas (ericea &c. fila ducen- di , nendi , texendi fufis imbrias denticularas, lavandi linteami- na, coquendi & affardi cibos, pinfendi panes, parandi cerevi- fiam, acu pingendi, in habitum evehenda.. Penis maribus eft proprius, quem raro clitoris mentitur. Qua. omnia cum in nullum aliud animal cadant, praftanüzm corporis humani ma- nifeftant. Plura quidem foli homini tribuit PZiniur, quz recentior etas. fal. fa effe didicit, v. c. folum animal menítruale mulierem efle, unius. utero innafci molas, carnem informem, inanimam, H. N. L.7. c.i. L. X. c. 65. €seteris animalibus (lati d per tempo- ra anni concubitus, homini omnibus horis dietum noctiumque. Solus bipedum Aid gignit. Solus terreflrium bipes, uniju- gula & humeri, ceteris armi, uni ulnz; poll:x craff'or articu- los habet binos cxt. L. XI, c. 43. De Simiis c. 44. rcQe obfer vát, illas pedibus ab homine differre, qui funt ut manus digitis prazlongis, & veftigium palme fimile faciunt; genita. lia quoque marium canima potius quam humana. d Incerta DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $4$ ^^ Incerta quoque funt, que P/i»iur retulit L. 7. c. 2. Indorum quos dam cum feris coire, miftosque & femiferos effe partus ; irem alibi céuda villofa nafci homines pernicitatis eximi, alios auri- bus totos conregi. — In montibus genus hominum capitibus ca- ninis ferarum pellibus velori, pro voce latratum edere , ungtii- 'bus armatum ; venatu & aucupio vefci, eorumque fupra 120 millia fuiffe,.. Dari hominum genus, qui monofceti vocaren- ^7 tur, fingulis cruribus perniciratis mire ad. falrum, eosque fcio- podas vocari, quod in majori zílu humi jacentes refüpini "umbra fe pedum protegant ; . .quosdatm fine cervice oculos in humeris habere .. choromandarum gentem filveftrem fine vo- - €e ftridoris horrendi, hirtis corporibus, oculis glaucis, den: tibus caninis. . Meridianis Indiz viris plantas effe cubitales, fe- -"-. "mnis adeo parvas, ut flruthopodes appellentur. . Gentem inter nomadas Indos narium loco foramina tantum habere, an- guitm modo loripedem, vocari Syridas. . — Ad extremos [Ia- die fines atomorum genrem fine ore; corpore toto hirtam ve- íftiri frondium lanwgine, halitu tantum. & odore viventem, 72] quem naribus trahant, &c..— Quz aut. fabulofa funt emnino, ^- ure monfítris quibusdam rabidis, vel feris hominibus conficta, vel a fimiis'ad homines tralata. ^ Caudam tamen nudam pueri valde monfílrofi i in capite, manibus, pedibusque exhibet Pbilf. Tranrack. No. 160. art. 4. v Ai ls ici $e eo534- deno sAfiter comparata effe fimiarum notiora genera qua ani- ath & corpus, primo obruru pater (iris clare vel e facie, fron- te, ore, lingua oculis cet., diftinctins autem ex $. 476 /ez4. vel & hoc'foloj quod nulla difciplina ad ufum loquele & ratio- nis adducuntur. : "Quare qui Jono zocfurmiy vocaar , aut fil- veftris; in /Echiopie, Javi ,'Amboina & T'ernatez fpeluncis, vulgo Orang:- Outang , fimiis,. inter quas verfatur, eft annu- (IFolfa Phyf. Tom. 11.) Zzz meran- Criteria Si- miarum. 3946 — PHYSICIE PART. V. SECT. IIl: CAP. T. merandus, velkob: folari membranam nictantem. — Afri pilos; inüt Z;27eus , in hoc miratus fum, collaris inprimis varietatum caufis in plantis, in pullo gallinaceo, nec tamen quidquam de mauris albis ex nigris ftatui. — Dark ramen. poflunt. homines: morbo fere femper mente capti, àut & hemoralopia laborantes, & dum in eo ftatu-manent, no&tu venantes. De tali verum es- fe poffe , quod dicitur , eos crudas vorare carnes, Gt ignem excitare, & carnes rum "affare; cum parumper priffine confue- fudinis recordàntur. Nec ungues fimiis onines tam fant hominibus, quam avibus fimi- les, nec mufculi loquele apti, nee rete irdbile; quod po- Betis Linneur urget. Voltaire vidiffe fe ait Parifiis animal album parvum, ore lapponico, capite 7Erhiopum crifpo , fed fubriliori & alba lana te£to, item ciliis & fuperciliis albis haud tdmen crifpis. —Palpebrz fublate non integrum bulbum denu- dant, oculorum iris pene rofca, prpilla vivide aurea , ideoque feCka flava membrana pellucida. — Intuetur oblique dextrorfum finiftrorífumque fimul, duobus oculorum axibus; fed fplendo- rem folis diurnum fugiunt, creperawce videns, ideoque per diem in fpeluncis latens, — Aures ipfi funt longiores anguflio- resque humanis. Vulgo appellaur Afer albus inter 7Ethiopes habirans, ipfum contemnentes, & valde afpernantes /Ethio- pem cum tali cocuntem, nec ulis viginti quinque annos vi- vere perhibetur. Homo quibusdam viderur effe ob qualem- eunque loquelam, meihoriam & nonnihil provifionis vel in- telletkus.. ,,. Sed. eodem jure Pfittacus;cmonedula &c. homini- bus temere eccenfeantür, quibus itidem vulgo nonnihil diftin- &e cognitionis & reípeétus ad fcopum tribuitur. | Ligen: di- €it ejus corpus ere&um inceflu, noftro: dimidio minus, pilos 4lbos contortuplicatos, iiidem & pupillam auream, vélo antice incumbentes. cum membrana niCtitante, vifum. latera- lem, íed modo no&Gurnam, die cccutientem, loquelam fibi- :D& ANTHRGPOLOGIA.GENERALT. $45 - fibile, fed aliorum relatu tantum. Quantum exhis divinare pos- fum ,.non gnimadverto nifi peculiarem fimiam garrientem, hu- manz intelligibilis loquele difciplineque exfortem, futura ex- perientiffimorum obfervatione extra dubium collocandgm. $. 555. | -Quoniam inter fimias eminent anthropomorphz, de his De asthro- 3yotanda funt, quae excerpam ex Lzguei ;Zmauitatutin Tono FT. pomorphis. Difp. de antbropomorpbis y 760 Upfalie hab. & 1763 huic To- rao inferta p. 4f. /74- — Ubi 1) occurrit 9ygzuezr birtus totus, ecaudatus ferrugineus , capite lacertisque pilis reverfis, vulgo homo filveftris, 5 (pithamaslongsns, naío depreffo, ut hotten- totri, crinibus e cervice fupra verticem verfus frontem deflexis, ante aures deorfum pendenübus, manibus etiam pofterioribus, lingua & spero ore ab homine differens. 2) Saryrus Tulpii ecaudatus, brevibus in capite & dorfo capillis, antrorfum & fubtus fere nudus, abdomine tumido etiam virgineo, 5 pedes altus, torofus, cum viro luctari audens , ere&us incedens, mani- bus pofterioribus. 3) Lucifer, vulgo homo caudatus defcribi ex Aldrovando petitus, & Dontio teter, flavus intermixta nigre- dine, anthropophagus, ferramenta e navi auferens. Huic figu- ra tribuit pedum plantas, corpus prope nudum, fed capillos circa faciem, incerta fide depictus. 4) ZrogloZyta vel homo nocturnus, fpecus excavans pro domo, ferpentibus viclitans, ftridore non fermonis commercio utens, noctu oberrans, in- cedens corpore erecto, capiliis brevibus cincinnatis, füb pal. pebra fuperiori membranam habens nictitantem , ut urfi & no- &uz , plica cutis ex inferiori ventris parte pendula operiente pudenda feming, ut csfferis, brachiis longioribus, quam no- ftra funt. Captus tamen lacrymari , pedetentim luci diei feren- de ad(uefieri, nec autem humanam loquelam addifcere, porta- re tamen aquam , & quadras inter epulandum afferre & aufer- Z£ez2 rec, $48: PHYSYC/E PART; IV. SECT. III. CAP. I. re &c. didicit Ramphio , qui talem per 8 annos dicitur inadi- bus habuiffe. Effigies Bontii pilofa videtur plantis fere huma- nis, ni fubeft error. Sed his fimilia elepha tus , cameli, equi, fimiae & canes quidam difcunt. | Unde fabulofum judico, quod praterea de illis narrarur, etiamfi didicit pronuntiare ja, ne, multo tamen plus pronuntiant quadam befliz , ut canes, aves ac fine fenfu fignificatus. — Hos fere omnes & Orang - Outang cynocephalos, ,. parios, filenos, nymph?s ; fatyros & fphinges ad fimias refert, anatome duce Ed. "Tylonus. Premonet ibi Lizeur fimias plerasque laniariis dentibus non di- ftantibus, utin homine, in(lrai. — Arbores filvarum intra tro- icos Indie tam efle frequentes & celías, ac qua cacumina plantis repentibus ira complicatas & invicem ar&le alligatas, «t fi centrum detruucareutur, omnes tamen & tum erect flenr, nec poffint proflerni, quia earum vertices vinculo plantarum fcandentium ita conne£tantur, ut nequeant feparari ; necignem his filvis femper virentibus damnum inferre, terram quafi te- &o columnis impofito umbrofo ita adverfus aftum folis defen- dere, ut fub illis homines & fimie tanquam in tepido balneo obambulare & recutmbere valeant, nec cliter fervorem perfer- rent. li tertio hoc climate fimias effe incolas, & quafi remp. propriam habere, fru&us dzcerpere & olera: e tener;s foliis, genio fuo indulgere, & nutrire prolem inter cantantes aves & confabulantes quafi pfittacos ;; quorum nidis nil damni inferant. Eas fepe incedere ere£as, manibus cibum ori admovere, vola forbilia haurire, manibus puteos fodere, edere fructus liorzos, nuces, glandes, flores, radices , bulbos , panem, pultem, bella. ria, jufcula, la&icinia, cochleas quoque & oftreas lepide aper- tas , infeCta, fanas , carnes; venari continuo pediculos,, fordibus fe purgare, lufibus dele&ari & faltibus, agere funambulones & lepidifimos gefticulatores, nunquam fatis ridendos. — Natura 1amen eífe malevolas, furto erga rerum humanarum deditus, libidi- ^ DE ANTHROPOLOGIA GENERALI 549 libidinofas vel uterum gerentes, injuriarum admodum mciio- res, nec facile reconciliandas, protervas femper, flultitiarum imitatores, pre timore cacantes, abhorrentes a crocodilis & contagio febricirantium. ^ Caudatarum fimiarum pro homini- bus habitarum mentionem fecit poft Bontium & Aldrovandum Maupertuis Epift. 7. Reginam Suecie Linneo mandatum de- diffe, ut ex commercio indico quzreret & examinaret troglo- dytas, ex ejus literis A. 1765. ad me datis didici, item a Clar. Spenglero, undecimam Syftematis editionem au&liorem effe, promiffam. $2 5846. Á ftatura homiaum ordinaria receditur primum ab il. pz smir lis; qui ea funt multo rninores etiam in ftatu adulto, & pumi. & pygnmeair. liones feu homunciones dici generatim poffunt. Quifiabho- minibus ordinariz ftaturee gigauntur, rari funt, & nani vocan- tur; fi vero inteoras conftituunt familias aut gentes pygmai a nonnullis vocantur; etfi nomina illa ab aliis promifcue pro fy: nonymis ufürpantur. —Cuobitalis ftaturae , aut duorum circiter pedum fuere, qui memorie funt proditi, utriusque ftxus. Platerus L. 5. obfirv. refert in nuptis ducis Bavariae nanum -gla- dio & hafta armatum intra ertocreas fuifle occultatum, ut non confpiceretur, fed in menfa appofitum fracto artocreate erupis- fe, & ftri&o gladio more oladiatorum ita fe geffiffe, ut omni- bus admirationem excitaret rifumque. — IVzeepborus autem 7,72, €. 37. tam brevem refert, ut perdici (forte pedi) perfimilis es- - fet, prudens, non alienus a mufis, fermone generofitatem ani- mi teftans, ultra viginti annos natus. AMierezu£ergius L. P. Hg, qat. c. i£, pumilum narrat hifpanum, rembris optime confor- matum, natum cum dentibus nunquam amiífis, cum pilis & pube. ' Qui f»prennis jam fuit barbarus, decennis robur fuum habuit genuitque filium alium quoque viditi, cum quadragena- rium pufillum, elegantis come & barba, | Cardazus vidit ia 4223 Italia $$0 PHYSICUPART.IV. SECT,.LIT. .C AP. 1. Holia virum perfecte etatis, in pfittaci cavea circumlatum ;. & Albertus M. puellam 9 annorum, unius anni ftatura, ordiparia. Photius ex Ctefia credulo & Nonnofi Hift. Legation. ad 7Ethio- pes &c. ju(fu juftinieni refert. nigros Pygmaos, ;plerumque fzsquicubitum longos, comam capitis & barbe alentes usque ad genua demiflam , .qua.ut vefte regantur, indorum lingua utentes, quorum 3000 fagittariorum eximiorum regem comi- tentur, & quorum equi, muli, &c. jomenra, non fint noftris auus majora. Tales quoque efle femp. omnes nudos, adulta tamen cetate pellibus utroque fexu verenda. tegente, vi&itantes pifcibus & oftreis. Conf. P/zius L. IF. u. F. 29. 1.39.3. FII. 2. Ubi fpithameos dicit 5 fpithamas feu dodran- .tes longos; conf. Ezech. 17, 11. & Pomp. Mela de Situ Orbi L. 3..de Arabia, a gruibus infeflatos. | Plura dabit ScZotzus L. cit. IH. p. 379.4. :& quibusdam tamen Simii videntur cum ho- munculs pygmaeis confundi. 4fhnes nanis funt pufilli bomi- nes gibbofi aliisque defectibus laborantes fere tripedales. ANoflra .&tate.in Polonia duo fuere nani, alter in aula regia Bebe dicus, quitam parum humanitatis & loquele habuit, .nt du- bium effet, fitne hominibus mente captis & mnis accenfendus ; alter, homuncio lepidus, & ratione utens pro modulo fuo ex- culta. Sirabo quidem hominibus 3 palmorum , aliisque fidem abrogat, ut monoculis, in aure cubantibus, oris & naris exper- .tibus, & digiris retro inverfis L. IT. Geograph. uta fe & fide .dignis non vifis; .L. 1 7. tamen /Ethiopiz & ZEgypti animalia & pecora parva efíe, ob ingentem calorem & aéris intempe- rien, & forrafíe ad horum parvitatem pygmaos confiftos pu- tat Que forte de integris populis pygmzorum, ' & nonnul- lis aliis adfperfis fabulis concedenda, eque tamen non univer- .fim neganda, ac.fi quis furdos & muros aule Sultani Confta»ti- nopolitanz f&kos putet. — Pigefetta tamen apud Ramafium as- ferit, in Aruchetro infula molucca dari viros & mulieres cubi- tales, DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. s5t tales. ádeo expanfis atiriculis, ut in altera jaceant exteüffi, alte- . fa tegantur. Quibus mihi hyperbole adjecta videtur, cuin. fi- mile quiddam de ómni horaine dici poffit, five auriculc fint fo- litis amfplores, five minus, Equnlr parvuli &ec. nuper in Eu- ropam funt návibus allati. & 537. Multüm excedunt fülitam bomini ffaturan eigakter, vel proceritate corporis, vel mole & robore infigries. Infolita'proce- fitate corporispraditi proprie gigabtesdicuntur. Qualem non- nulli fecundum graeca Geze/. X. v. 9. & alii Sapzzzt. 14. 6. fuiffe epinantur Nimrodurn: poéte? Gygem fifigunt piganrem cen- timanum Briareum frates, irem ritanes, rebelles. — Certiora in facris paginis habentur v. c. de Ogo rege, cujus lectus 9 cubi- ta longus & 4 latus fuit Deuteroz. 3. v. i. Cujus ftatura 13 pe- des füpéraTér; d& Goliatho 6 cubitos & palmanr altus fuit, ideoque 9 pedibus altior. Sb/zurc 5. Po/y/if?. Xugufli Cae pas- fionem dénos amplius pedes prcceriratis habuiff? ; item Secon- dillam; Gabbaram Claudii g' pedes & totidem digitos equae ait. P/zpzus L. 7. c. 1&.... Ovefüis effoffi, córpus 7 cubitorurü fuiffe memorat preter ea, que cx Solino ciravi, & c. 2. ibid, multos in India quina excedere cubita, ethiopes nonnullos octo- ná. Siquis incredibilia de gigantibus legere cupit, is ea re- periet in Se/otti L. c. p. 394. féqg.. Oftentantur & noftris rempo- ribus proceres homines, Herculis 7 vel 8 pedes, rariffime 9 vel ro pedes proceritatis adepti. Hoc feculo vix 2. occurrere, qui 7 vel 8 pedes transcenderent. "Tempore Salentini Ele&oris Colonienfis vifus eff in Gerrnania brabantinus farelles ele£toris tam proceres ftarure, ut longiffi- mus virorum ex porre£tà manu cam brachio ad illius collum perüngeret, Infignis erat fimul roboris, ut fimul fub utro- que brachio dolium liquore pknum portaret, quorum uno cafu LI Dé giganti- bur. Subita. pue- 55? PHYSICIE PART. IV.:SECT. III..CAP. I. cafu delapfo crus vehementer lefit, ut poftea non nifi füba. lari fvlero nixus incederet. — Qui tandem a duce Brunfvicenfi fuftentatus eft usque ad mortem. — Cujus fceleton in Helm- ítadiana Anatomia aHervatum oftendit cranium. craffitie fua transverfum digitum &quans, fururis vero carens, quarum loco duo- foraminula habuit grani piperis diametro przdita. Fabulas ex offibus forte figilletim in longitudinem difpofitis; aut fepulchris duorum vel plurium in longa ferie pofitis; ex den. tibus, craniis, coílis &c. temere pro humanis venditatis, & fimilibus figmentis petitis merito repudiamus. . Gilliorum recen- tiffimorum firolenfium foror paris dicebatur .proceritatis ;' vd- tra veritatem auttm. Integras autem familias perpeum gigaa- reas dari, immo gentes, fabulam fapit. $. 558. Giganti fimile quidpiam in perpaucis apparuit. —Zy- ritie inc'*- coffbeges narrat A. 1549 natum effe in agro tigurino puerum, menta ^fi cujus praproperum incrementum omnibus fuir admirationi. gigantea. Sex annos natus fuperavit ftéturam & corpulenriam adole(cen- tis 15$ anporum, voce urens magna, pubertate hifpida, nec crefícere defit. Annos $5 natus ingentia onera bajulabat, & aratrum inflar adulti moderabatur, quem Gesnerus teftatur fe quinquennem vidife. Non diffumilis ei fuit A. 163 1 in agro neapolitano ex parentibus olitoribus mediocris ftature procrea- tus puer, cui in infantia duarum nutricum alimentum vix füf- ficiebat, & qui fesquianni fpatio altitudinem octo palmorum (2I ulnarum) equabat, cum analoga corpulentia.-. Vidit & mea etas Gedani fere majorem przcocis corpulenti & magni puerum, adoleícentem & virum, — Mirabilius eit exemplum nu- per in és. dead. Se. Parif. relatum hominis. primo biennio parvi & cantorti, fequenti triennio adeo pracocitez aucti, eredi, virili pubertate & barba confpicui & robufli, .ut 150 ^ pon- DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $53 pondo viri adulti more portaret; fed deinde rurfus tabefvere inciperet & contrahi fere, ut in prima atate. Inquirendum effet in cauffas naturales extraordinarie flaturz cum in ejus incrementis tum in decrements, ut licite verti poflent in imitationem, evitabiles autem przcaveri vel auferri. — Sunt, qui faginari cuperent, uti beílias faginamus ;. funt contra, qui mallent gracilefcere, & dantur cafus, in quibus hujusmodi mutationes ftatus conrigerunt. $. 539. " Alii homines non quidem proceritate, fed oZefitate . corporis ordigariam molem excedunt, (agina corporis quieti, ut pecudes pinguefcunt. Si enim gigantes duplum, circiter or- dinari& hominum ftaturz procerirarem affequuntur, corpulen- ti mole corporature ordinariam corporis formam & creflitiem bis vel ter vincunt. Hi vel abdomine poritfimum tam pro- minente & vafto gaudent, ut pedes fuos confpicere prz illo nequeant, quos ventrofos latini dicunt; veltoto corpore ita funt obefi & carnofi, ut e duobus vel pluribus aliis conflati in unum videantur. Quemadmodum gigantes & offà habent cateris tanto longiora, quanto flatura eos fuperant: ita X ho- rum toroforum offa ad tantam molem magnitudine fua accom- moda:ia effe videntur ($. $36.). — Furzus iz Comentario rerum "duni ij narrat, oblarum effe Cxfàri Maximiliano in Comitiis Auguflanis virum prodigiofae vaftitatis & craffirudinis. (Omi- fit addere menfuram craflitudinis, & pondus obefitati femper refpondens, ut 2 vel 3 communes Viros pondere &quent). Dicitur is fuiffe'polonus, qui fingulis prandiis vitulum vel ovem abfumfit. — P/aterus L. 3. o£férv. teftatur, vidiffe fe in di- tione Bafileeafi puellam $ annorum cüjus cingulo circa lum- bos, patris & matris corpora juncta potuerint comprehendi, quz annicula (2ccum tritici pondere equarat, — Jrzj4ius retu- (Folfü Phy. Tou. IF.) Àaaa . lit , De nimi: obefir. $51 PHYSICIE PART; IV. SECT:; III...C XF. I. lit, s vidiffe A. 1607 in Aula regis Anolize farellitem admódum procera ftaturz ; ae vaftiffimi corporis qui aliquando nanumy; tanqvam inanrem , pedibus a fua aurefuüfpenfam regine often- deret — Sabellicus ex Capitolino fcribir; . Maximinum YImpera- torein, non magis corpulentum quam edacem & potulentum fuiffe, quippe qut uno die 40 libras carnis.efitabat, potabat- que vini amphoram $8. congios: capientem, adeo ubertim fu- dante corpore, ut calice fudor colligeretur , impleretque uno die 5 fextarios. Si vel hyb:rbolice dicta non admittmus, dan- tur tamen homines mire obefi, qiianquam non voraces ideo; & bulimio laborantes, non vero ventrcfi aut corpülentia in- fignes. Vorecitas vel naturalis qualem Venetum Zea/dus Co- lusibus ii dpatome lib. ult. vefert, qui guftu carens nihil non vorabat, Lazarus vitri vorax dictus; quia nervis guflatoriis nec ad palatum nec ad linguam, íed ad occipitium locus erat vel vitio contracta a gvlonibus intemperantibus, in quibus in- gens hepar & adipis fere 20 libra fuere. Si obefis fua corpulentia quandam praber inter alios di(tin&io- nem & eondirioném praecipuam ; viciffim quoque iisdem mo- leftiam ereat & incommoditetem, qua alii carent... Mácilen- ti contrariam naéli affc&ionem habitus corporei, nihilo illis infelieiores, fed ponus agiliores funt, quanquam & in his, quod nimium e(t; difplicere folet. . Staius hujnsmodi natura- lis in utroque. eafu, nil habet fpernendum ; nifi quod vitiis coritráttum aeceffit, | quod fuifler vitandum. / Dantur & mem- bri cujusdam infolita magni:udine predi v. c. altero pede 4plo erafhore, capite; nafo, pene, &c. | S Ed Osca Dec vobuflir Nec gigantibus , nec obefis- corpulentia; femper in- extraórdi- fione robur obtigit, cum: horum plerique debilita:e laborent, naris, Aüo igitur fenfu roZore extraordigario gigantei dicamtur, qui viribus DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $55 viribus corporis longe fuper alios emument. — "Naturale hujus- modi-robur. parüm debetur oflium magnitudini firmitati- que, parüm nervorum, lissmentorum & mufculorum preter ordinem toroforum compe&iorum pluriumve viri- bus; partim denique exerciio. & art nervos intendenti longo ufu. | Robur Simíonis haud naturale (àcrz& memo- rant pagine, «X Davidem, nec non quorundam Davidis heroum. . Jud. 5, 16. 1 Sat. rj. v. 3j. & 2 Sam. 25. Varia — alia exempla affect. P/izius. Hif. zat. L. 7. c. 20. inprimis Fu- fium Salvinum 200 pondera pédibus, totidem manibus & duce- naria 2» humeris: coatra Scalas ferentem; Milonem Crotonia- tem , bovem per ftadinm retento anhelitu portantem, dein nudz manus i&tu proflernentem , & poftridie folum abfumen- tem. Vicit tamen hunc nervofum athlerum Duflequa, qui la- pidem ingentem, quem Milo vix movebat, humero fübla- tum impofuir, ad 5o fere orgyias detulit, projecitque caet, Sic & Hercules Leonem peremi(fe, & Polydamas inermis fer- tur, cui & ob multa alia fada pzne incredibilia ftatua in Olym- pia cum epigrammate pofita fuit, tefte ZAodigizo L. 5. c. 56. Plura exempla ex aliis congeffit SceAottus L. 3. Phyf. eur. c, 36 Nec noftris diebus & faperiori feculo defuere fic dicti Simfo- nes mares & feminz, ira, edentes fpectacula jn nundinis celebribus circumvagantes, arte lacertis & nervis natuve fub: veniente. — Addantur his exempla in PZz Hf. Nat. L. 3. c. 20 Obvia. : i Auguftum iL.Regem Polonie recordantur muli miro robore fpiffüm argenteum orbem complicaf/e, poculum forte una manu fubtus, pollice furfum ita compre(liffe, ur vinum ad laquear fürfum profilierit; clavüm maximum una manu in fpiram tor- fiffe, &c. quz in ejus vita memorantur. — Maximinus fenior 8 pedes longus pollice.tam craffo fertur eminuiffe, ut uxoris dextrocherio uteretur pro annulo, omussque valigiffimos ttisindor* Aaaa 2 vince- Infolita de- bilitar bo- niu. $56 PHYSICAE PART, IV. SECT. III. CAP. I, vinceret, — Ge, Caftr. Scanderbeg illi ftatura equalis pregrandi acinace dicitur hoítes a. vertice ad umbilicum uno i&tu diífe- cuffs Cui non inzqualem Carolum M. ajunt militem ere- fum uni ejus manui armatum infiftentem verfus caput fuf- tuliff:, & fimiliter equites dilfzcuiffe fie, ut equus una valde ]ederetur, aut ut horizonrali i£tu medii dividerentur. Sit fides penes autores. — Recentes aniceos roboris fpecimina inter circumforaneos oílendentes, ceu fatis nota non attingo. $ 54r Vice verfa ali; debilitate extraordizaria laborarunt, ho- dieque /Jazorazt eaque feu perpetua, velinnata; feu tempora- li & contracta. — Ratio debilitatis vel in defectu non quidem ftaturz, quam hic non fpe&tamus, fupra jam tractatam; fed vel nervorum & mufculorum, vel horum fübriilitate & teneri- tudine, rarius & quorundam defectu, ruptura, fciffione, le- fione, obítructione, & fimilibus contufionum, luxationum- que cafibus. Alia ratio in offibus datur, iisque nimis gracili -bus, fragilibus, infirmis, jufto mollioribus, carie affectis aut fere confumtis, denique emollitis. — Taceo infirmitatem. ex morbis oriundam , & cum: illis devictam expulfamque paula. tim. Marcefcere me memini caufo male tractato, ut fere cutis oflibus adhwreret, & per femeítre fpatium fcalam mufei defcen- dere non potuerim eo anno , quo ex academia reziomontana in Gxonicam eram profecturus, fed Gedani annum commo: rari cogebar. | Quid tabes & hectica efficere foleat, lippis eft tonforibusque notum. Non loquor hic de illis, qui corrupta phantafia. exiftimarunt, fe effe tam isfirmos, fragiles, vitreos, cum naturali robore hu- mano non carerent; fed de vera infirmitate, & virium defectu in ftatu ordinario affe&lis. — Non ita pridem relata funt exem- pla duo hominum, quorum alter poít puerilem debilitatem; & fecutum DE ANTH ROPOLOGIA GENERALI, $57 fecutum deinde przcox incrementum flature & virium (5.5 5 9.) relapfus deinde eft in priorem debiliratem diuturnam. — Sitan- - — fum nervorum voluntariis motibus infervientium relaxatio ejus caufa fuiflet, ut in phthifi nervofa potuiflet, ita reftitui fani- tati, uti nuperrime Berolini peregrinanti reftituta eft. valetudo ope peruani corticis virium. — Alter vero adultus ita emolliiis laborare ccepit offibus, ut priftinum officium przftare minime potuerint in corpore fuftentando transferendoque. — Novimus, eburneum cochlear in fero laCtis acefcente ita. fuiffe emollitum ; unde conje&tura nafcatur, fimilem feri corruptionem id in os- fibus humanis effecifle, cui medela fuiffet quxrenda. $. 542. Diverfitas etatis humane vel intra uterum fpe&tari pot- Diverfum eft, vel extra eum. Intra uterum ordinario natura curfu em- graviditatir bryones degunt per ipfos novem menfes vel dodrantem anni, tempu». & quidem finguli plerumque; rarius plures fimul, 2. 3. 4. 5. a fe invicem fejun&ti, iique vel unico concubitu concepti ex- emplo '"lhamaris Gvze/ 38, 18. 27. egg; — Fuerunt tamen eruntque, qui ne illos quidem menfes vixere, ut medici curiofi embryones fingulorum menfium, & fere fingularum hebdo- madum adquirere & in Spiritu balfamico confervare potuerint. Alii tamen viviin lucem editi funt, antequam novem menfesin urero fuerant; menfe fciliceroctavo, raro feptimo fetus eft vita- lis, etfi fexto. velcitius vivens parumper epparuit. —Vicever- fà aliorum partus dicitur in menfem decimum vel undecimum, fi embryoni aliraenta defuere, dilztus, quando omnis abfuit fu- fpicio. De illis autem, que tardius 1279, 16'? menfe pepe- rere, aliorum eíto judicium, etfi concederem, uterum biennio, quadriennio, & arnplius geftatum effe mortuo fetu. "Tergemini fuere Horatii & Curiatii, Hiftoriis celebrati. Similiter 4 vel fratres , vel forores, vel bini fratres binzque forores &c. ÁAaaa 5 eodem 558 PHYSICJE PART, 1V. SECT, III, CAP. I. eodem puerperio ediii leguntur, qui raro omnes adolevere. Arifloteles. L. 7. animalium c. 4. refert, mulierem ;partubus 4 edidille 20 proles, quinas fingulis partubus, Conf. Gzl- dius L. X. c. 2. & Aventinus L. V. Annal. Bojor. qui alia memo. rantexempla. — Senos vel feptenos qui editos narrant, imul ad. dunt repentinam fere omnium mortem. Fabulam fapere vi-- dentur, que.de 9, 1o, undecim, immo 12 liberis Comiris Ifen- beri de Alrorff, Welfis di&tis, ut gemellis fenis, qui.omnes fexennes evaferint, referuntur , imitando forte P/izium: L. 7. c. u. netantem uno abortu I2 puerperia eílz egeta. Ineredibi- liora funt, que de 22. 36. 70. 150 embryonibus, uno partu effufis perhibentur, quibus auricularis digiti longitudo affingi- tur, fimili forte comimento, quo geminos enixa princeps Hammonie Margareta A. 12987 die Il^? januarii ditta eft tot liberos peperif/e, quot annus haber dies, multis aliis affi&tis, ad excitandam eo majorem admirationem. Embryones nonnulli in utero mortui funt & putrefa&i, alii cx- ficcati & petrefati ex. parte; aliornm Sceleton 2 aut 3 fere annis poft terminum partus excretum; ali integri in matre manferunt, per 16 a graviditate annos. "Vid, zat.curicf. Dec. I. an. 3. obf. i2. 5 alii inflar fumatz carnis indurati /id. ay. 6. £77. obf. ij. ali 26 fere annos in abdomine, extra uterum hafere ibid. Dec. 2. A. 8. obf. 134.5 alius 46 annos in utero detentus . ábid. Cent. X. obf. 48. — Prater alios Kundmannur quoque col. legit embryones 2, 1. 2. cex. menfium embryones, in liquore balfamico aífervatos. Vid. ejus rariora mature 67 artis ed. fol. 79. 3. . Pleniores embryonum feries habentur in mufcis regiis & academuis Scientiarum paffim. $. 543 De faperfe- Occurrere etiam emibryoues diverfe etatir 2 eodem. ute- ratiene, — eomatergo , diverfis temporibus exclufr.. Mulieres nonnullae poft priorem DE A&NTHROPOLOGIA GENERALT. $59 prioremi partum fecando, teftio, quarto, quinto, aut f:xto menfe alium peperere fetum vitalem, obfervationum teftimonio. Nu- per relatum lz9i; Foligni d. 26 April. uxorem peperiffe filium priorem, &d. 16Seprermb. pofteriorem filum itidem perfectum; qui fi imperfectus fuiffet, potuiffet cenferi poft priore par- tum conceptus. Dilldent inter fe Eruditi, dari ne poflit vera fuperfetatio, quia uteri orificium poft conceptionem arcte clau- di perliibetur. Inde conceptum altérum gemelium ob defectum nutrimenti remanfiff? in utero putant, donec exclufo altero, me- lius nutriri potuit. Sed his obloquitur ethiops brevi poft prio- rem partum conceptus, editusque in lucem ($. 525. zot. 2.). Idemne cen(eatur de eemellis Regii A. 1361 5 INovembri editis, quorum alter niger alter albus fuit ; conjunctis ventre, thoraci, unico gaudentes umbilico, catera perfectis, tres poft parcum horas mortuis? Anm alia fubeffe potuerunt. — Videtur enim aftu. venereo claufum fero leviter orificium aperiri poffe, in primis haud ita multo poft priorem conceptionem, qualis fuiffe vide- tur, qui 40 d:es poft prius puerperium luci eft datus. .Conf. Plinius L. 7. c. n. Plüra de fuperferatione afferuntur isi den. Breflauifeben. Samlumgen A. 1721. Augu[! S. 173. fols. oceafione uxoris vulgaris, que primo enixa e(t prolem mortuam, & trimettri fpario interjecto vivam ; & alterius, que expletis poft paerpezium tergeminorum 6 heb- domadibus, quartum edidit partum. — Quz exempla cm non fint indubitera; rationes Zfrzflotélis pro ea confirmanda afferun- tur e frequentiori coitu gravidaràm quoqne; & qüia Hercules, atque Iphides ita mati feruntur &c. Varia denique exempla ita poft przgenitos natorum, ut dive:fa tempore concepti cen- feanrur. Inter que uxor ro menfibus, a fexto inde 15 fetus exclufit; primum 3, poft g dies quartum , pcft alios undecim quintum ; itercm poft longius intervallum fextum, poft 20 dies feptimum , octavum & nonum, finitus 6 hebdomadibus deci- mum; De Macro- biis. 560 PHYSIC/E PART. IV. SECT, I1f. CAP. I. mum; interjectis 3 hebdomadibus gemellos, denique aliquan- to poft ulimum, ulnam & 3 digitos longum. — In betliis, qui- bus due pluresve funt matrices, quod & nonnullis humanis feminis obtigit, ut in leporibus facilis & frequentes effe fuper- ferationes , obfervatum eft. — 4nni fequentis. Augufto p. i75. feq. affertur varius fetus gravidus, in his-duplex puella gravida. $ 544 Natorum adultorumque. atas lozgeva inprimis notari cos[uevid. Plizius L. 7. c. 2. ex Migono & Oneficrito varios re- fert macrobios, qui 140 vel 130 annos affequantur, nec íe- nefcanr, item qui ducentos annos vivant, in juventa candido capillo , in fene&ute nigrefzente praediti. Cap. 48 Regi Tarte- fiorum Arganthemio 150, Cynirz 160, /Eoimio 200, aliis 300, 500, 600 & 800. 1000 tribui ait, infcitia temporuman- num trimeflri, aut menftruo fpatio, ceu Lune anno abfolven- tes, Ante diluvium homines prima vos tria usque ad 94 fze- cula vixiffe, facris literis docemur. Hoc & praeterito fzeculo rari 70. 9o. rariffimi 150 aut 160 annos vivendo implent. Credat apella iis, qui adepri baberi volunt, fibique complura vite Secula ope lapidis philofophorum , quem fingunt, affi- gnant. Caufas longzvitatis reperire licet in firma corporis compage & natura, " fingulari Dei beneficio conceffa, in falu- bri aére montano, in regionis temperie, in fi implicitate & tem- perantia viétus, virtutum ftudio, diligentia laborum, modera- mine affe&uum , & fuga vitiorum. Celebrantur hodieque Bengalenfes, quibus dentes aliquoties rena- fcuntur, barba cen:(zat, & rejuvenefcendo nigricet,, tria fere fecula quandoque adeptos; item in montofis Arabie felicis, Indie, Scotie czr.locis. Sic & Pifo L. I. Hifl. nat. teftatur Americanos quosdam mature pubefcere, tarde vero fenefcere fine canitie & calvido longe ultra feculum viridi fene&a fruen- tes, DÉ ANTHROPOLOGIA: GENERALI, 561 (Cites, item quandam ibi regionem macrobiorum dari.. Addan- fur recentiora itineraria, & Kleiniur in calce Litbog: 'aphie pe: " "riodum vite humans coriferens cum beftiis refert varios, qui tans op 112. 120i 140^ Mo: 150/152. 169. annos vixere. g£ilri "J.e01 » 302. 5 ultr. $-. $45. :"Loneevis opponuntur Zrevievo Jeusfentepd ita, quafi, Pueri fenef- e[fdnt longevi. Albanos Afize populos infantes eignere crini- 4er. bus'canis, Sb/inzur autor eft PolyJift. c. 25. & Plipiur Ep Sélottus cuin Kirchero Rom: in. nofocomio vidit infantulam: catíam. ^ Didacus Oforiüs a Rege catholico in carcerem" con jii juffus, pre nimia triftitia prima nocte fertur incanuiffey veluti eff»: fenio confe&tüs , -tefte Petro Hj jfpal. Silvar, P. 2. c. D Curt Fra. Gonzápa affinem fuum; conjarationis fufpe£tum-in- turri-ad Qqüaftionem aut fürsoctimi fervari. juffiTet, | rnáne toc tus incanuiífa vifüs eft; quod prodigium flexit adimurn-Princiz pis ad veaise vitieque gratiam ei faciendam. ^ Suetoyiur i INe- rone € Galba refert pueroacerram tenenti capillum toto capite" incanuiffz. Alii é"naufracio erepti incanuerant. Vipertus: juvenis in Epifcopum ele&us; fed a pontifice contemtus, in- canuit nocte fequenti totus, ut ideo di(peftfáretur. In fene-: &üte' canéfcunt 'capilli aBamddadia frigidi humoris, aut metu tri- ftitiaque aliave magna animi perturbatione. Haud ita pridem in Polonia fenex capilaris ex eque spia uxore dicebatur füfcepiffe filium fenili & rugof1 facis ' : In Albania gigni "quosdam fcn oculorüm'acié, a pierida fla- tim canós'; "qui iofbw phis cerniátit ,' quam interdiu; Plinius aiibi sco: 2 g $up'mimns $.. 446. tud fem ^ juventutis - uonmilli gramdevi - vedifü. RefHitutio apos 'hic^ non 'pratereuadi. - "Parenti in rtalia^ A. jvextutir" 1531 cenrenarius fenex, -pili$, ^cute;. -uüSuibus "fitu ^& /eniorum, QUFolfá Phyf. Tom. IF.) Bbbb fqua- $62 PHYSICAE PART; IV, $ECT. I1], €AP. 1 fqualore etàtis decidentibus, e fene velut juvenis factus, quin- quaginta poft annis fertur fupervixiffe. — Similis fors obtigiffe dicitur a Nzrembergio L. 8. Hif. nat. c. 9. alii feni, ab Ammira- lio Caftelle fedulo pertentato. | Monialium monviedri vetula abbas, menílruo renovato , dentibus renatis, coma denigrata, mammis ad inflar virginis fororiantibus, vultu, totoque cor- pore juvencula dicitur apparuiffe, ut pre verecundia cuncto- yum oculis fe fubtrahere ftuduerit. Indo feni ter juventus dici- tur refloruiffe, fontis cujusdam lotione potuque... Panormi vir vifus eft, qui cum diu barba & capillis iacanuiffet, nigris dein- de capillo & barba quadragenario vix major ab aliis eft eeftima- tus, perípicilis, quibus antea ufus fuerat, depofiris in li- bro legendo. Non femel talia judicia ignotorum & arnicorum de me expertus poft redeuntem pregreffà meliorem valetudi- nem, exiftimo fere, facile fimilibus judiciis alia efTe afficta, ut mirabilior fieret.narratio ; nifi probatior fides recentiorum ob. tineatur. Cutem de manibus quotannis fere a me ablui memi- ni, quam juventutis renovationem fruftra putarem. — Dono ta- men divino confervari & renovari vigorem animi & corporis five juventutem poffe in fenibus, concedo tefte, P/z/rzo C1/7.5. exemploque Calebi $/ofue 12, i1. Varia dantur fenum recentiorum néltqpls quorum vigor, agili- t25, toraque quafi ferrea natura plurimorum juniorum condi- tionem füperat, ac interdum motum longe poft fe relinquit. Quz cum paffim in emporiis , regiis fedibus, populefisque: nationibus occurrant, iis commemorandis fuperfedere licet. Contra ea dantur, & fenes repuerafcentes, dibilitato corporis animique ufu, | : $7547. ÉExtraesdi- & communi generandi ordine hodierno recefferunt, naria gere- Qui o£tavo vel nono aut decimo: etatis anno. genuiffe & pepe- rautiwn.— riffe leguntur, Vid. Erf. Saml. 1723. p. ggg. Phuius Lib. 7.c. 2. rer refert, DE ANTIHROPOLOGIA GENERALI. $63 refert. ^. Mandrorum feminas feptimo aetatis anno parere, fe- ne&tam quadragefimo accedere; &in Calingis ejusdem Indice gente, quinquennes concipere feminas, & octavum vitz an- num non excedere. Scebenkzs L. IF. Obf Dj. meminit mu- lieris fexagenarie , quae ex fene feptuagenario concepit, & vi- rorum, qui À. 86. usque ad 100mum congredientes cum uxoribus prolem procrearunt. Sunt autem rara hec exempla, cum folito vigore uxores vix ad quinquagefimum aetatis an- num fecunde fint. Caufie naturales dari poffunt in peculiari corporis conftitutione, in tardiori pubertate, citiorive; in caflitate eximia, abundantia feminis, externisque rebus, & Dei donis. De longevis prafertim ante diluvium in facris me- moratis Gezf. P. €? XI. ex precedentibus judicium fiat, item poft diluvium X7. zo. fégg. ex Genef; XI. 1. 17. & XP m fig. XXI. 2 feqq XXF. 2 figq.. $48. Sexus meutvius dosis) diei poffunt. genitalibus: defl ituti, five virilibus, five femininis. Pofteriores femine concretz vo- cantur feu imperforate,. qua tamen fexu tum non carent quando tantum vel z»eimbrana vel caruncula vulvám claudit, quz diffe&ta aperit orificium vel quando pufillus admodum eít meatus. Refert Sc/otti Pl» cur. p.596. infantetan nullius fexus. Poffent quoque externa genitalia adeffe, deficientibus internis. Evirati mares ademtis genitalibus vel deftructis neutrius partici- pes amplius erunt fexus, vel potius fexu privati. Huc perti- nent eunuchi, five fint $padozcs, qui vitio aut frigiditate genita- lium liberis operam dare nequeunt, five t//ihe genitalibus quomodocunque -attritis, ^ five ca//rzti genitalibus ex ícctis. impotes generandi facultatis naturali aut vitiofo habitu, quafi nullius funt fexus five. in atate impubere, five decrepita, five pubertatis intermedia ps Hi emnes infecundi me- riiodicuntur. — 7. no ^ &di Bbbb 2 Addi De fexu neutro dit- » qui firio. 5564 PHYSIC/E PART; 1V.| $SECT. TIE * CAP. I. . Addi his poflunt ;- qui propter ambiguum: fexua notari .metert« wur. Quo eafü apud imperitos dubium eft; - chjus fint. fexus, vel & ipii nefeiant, utrius fint fexus. dufonius L. I. Epigram. oos s Kefert puerum Beneventi habisum; nibii tid APMN- ; hi fid; cangas it 103! 31H51 x9 "Bi pLxris6da zisest Nec fatis antiquum quod campano in Bandit: minét Unis epheborum,;. virgo.repente fuit... 005005 Tta /E-nulia ceti mulier fponfz.vira-anpis 1 2 nupta fterili, foluto eo marrimonio uxorem duxit & liberos procreavit; | tefle Pontano e) oo dindifl, neapol, Que diiita contigerunt addo: dcbuitfct: ratio E s Veneris vel roalitig ,: qua id fadum. fi — rirálz9 oyriiflgo i uli s103 dirirdioa civicdhol SGUCeraoBastd Num fexus s ek mutavetur ,- fi ex ferina Wy vel ex vro yn mutari p f eref, ^ ld vero factum effz; führt, qui- conrendünt.. - Hippoera- ft? tes fcribit: Abderis Phaétu(àm Pythei uxorem ;partui, vicinam ceffaate fluxu nienftruorum;cun&isin membris magnos perpef- fam. dolores. corporis liabitu.in. virura-effe mytaram, barbam milis , vocem afperiorem'maétam;, totamque hifgidam red. ditam efle. | Livius L.1F. virum ex. muliere faétum Spoleti arrat, & Plunus L. 7. c. 4. feminas. merari in mares non. eft, finquitf ofbuafim, ; Reperiri-in analibus;- puerum: fdum | €(Te; ex, virgine-; . Argis. arefcufam nüp(ls ;. ?fed-tox baxbam .& virilitaretn provéniffa, ut arefcon:uxorem duxerip&c:' In Quidii Metamorphofi Carneum ex femina Genide:in virum; & 'Firefigmn ex viro in.feminam.rranfiiffz. ...Feminam: dicunt ma- site. filium; peperifie j, fübito autem. virilitáte odepta reliéto «ma- s fito;aliam doxifle,- e qua hberos genuerit; Similia habet Sac/- itus 4L. du exeitipler 1/9. Folgojus c. &isEyemplon "narrát;:-Saler- ;mirani eis/5,. 2 filiabus.3 g-eeratis abno;genitalia membre in-mo- rem marium. ernpiffe, . ut.poltea pro rizribus diaberentur. :Paelle; pri mum eum. matito concumbentis effi actis membranis, Tu mulier videbatur, virilia membra prodierunt; br; do- « dd dd fnuim JD'É ANTHROPOLOGLA: GENERALI; $65 fumi réveríi dotem repeteret; virorumque numero poftea haberetur. .—.A4zc/.Moritazus: L. F- Experin. c. 21. veftaur, pucl- lam violentius (altantem fübito- virihbus erumpentibus in vi- tum efle mutatam ,c& virilirznomine confirmatione facra com. pelletam, -& confenuifl-é&tra: matrimonium. :.- Lufianie: no- bilis virgo:cum ad am 'pervenifiet. etatem ,- qua menftrua fg ex(erere folent; prapam usque ad id (tempus: intus, abícondi- tam extra ejecifTz, .& inter indos ditata redux vxorem. duxiffe, mánfifle ramen: imb:zrbis. fertur ab autoribus cit..in Scottz Phyf Vua: £6:3r ubi & plura alia leguntur. inr 0e Esstüfceelettis exemplis elucet. partim.ignor antia, alio- fum cirémclitoridém: enormems (barba enim; :voX virilis, mu- lierum &c.- non funt res ínaudizz; Vid. Sr/ottus Pbyf. cur-.L. 3. €. 32.,& Brefsl. Samil.1723. helvetica profufe barbara &c. p 72/044. partim. aliorum afítutia aut. fraus ;eludendi matrimoniurn difpli- censj aut:adícifcendi libetos fuppofiririos ;: aut fi vera de virili bus.eenitalibus-occultatis fub ligamentis, &. vi dernum erum» pentibus at fecundis, narra»tur extraordinaria ícXvs, psrtium fteuétura füberit; necdum indabia.. | Quia nil fimile vel in ve- gerantibus ; vel: picti daos obíervatum efíe recordor, nihil cersi pro-fexus;muiatione vera«qnihicoccurriffe pronuntio , im- mone quidem: pró :androgynis; liumanis : (tatuendis;. quibus inrer caetera Viventialocus eít aflignatus; SacpsSs5 $50: Etiamfi homines genitalibus perfectis inftruuntur, daz- c; pev fecto tur tamen gignere per caufas staturafés vel movales iefcii. | .Ovdi- yy, paditi ne:rmaturze : perfeeto; fexu! gaudentes «gignere valent & pro- [ quere. ues creant prolem in toro térrarum orbe liábitato. - Extra ordinem [ciant ? vero in. his quoque dantur , qui vel in: fuo conjugio five. re- gió five plebejo; nullam: procreant- fobolem , quanramcunque illi mp. operam; Idqueaccidit interdum aliquamdiu. tantum, * Bbbb 3 vel Cafius inedie exiraordi- narie. 556 PHYSICJ PART. IV. SECT. III. CAP, I. vel & longo tempore, interdum quamdiu matrimonium durat. Alii in quodam conjugio nullam. fufcipiunt prolem, in alio autem , vel aliis copiofam. ' Nonnulli in quotocunque matri- monio improles manent per omnem vitam, Similia & extra conjugium evenire, dubio caret. Rationes naturales dari pof- funt in diverfitate temperameniü ideoque & feminum; quorum enim femen quacumque de cauíà eft infecundum, ex eo nihil eignetur. Si vero femen effet in fe fecundum, | ut invi- cem non congrueret, aut non uniretur cum anima formatrice, itidem nihil inde nafceretur. — Morales caufz dari poffunt in divina prefcientia & bonitate, pracavente mala fug fàpien-. tía & faluti humane adverfa, autin ejus juftitia, vindice pec- catorum. Utrique aeterno decreto ejus nemo obluétari vel fumma, qua in homines cadit, potentia & majeftate, vel fcientia & arte valet. . Utroque igitur cafu Deum agnofcere fuum Dominum, «& venerari, ut íüummum judicem vel bene- fa&torem oblivantur. Opus fuit, ur homines fui commone- fierent officii erg» Deum. Cel. Rbodiginur nullam facit mentionem prolis procreate, vel mulieris, duo & viginti fuccedanea matrimonia experte, vel maris Rome Damafo Pontifice reperti, qui fuerat viginti nxorum defun£tarum vir; nec duorum iftorum ex ultimo ma- trimonio inito fobolis, e quo tandem fuperítes manfit vir. Antiq. Let. L. 14. c. 8. Alias pariter dantur conjuges fecun- diffimi, qui tamen improles decedunt. $. u55T: t Requirit ordo nature , ut hominum corpora alimen- tis conferventur ac perficiantur.^. Ab hac tamen. regulis quan- doque exceptiones occurrunt in ilis, qui zoe oJ/faste. longa. inedia funt confivvati. | Morbus inprimis hujus caufà effe folet, producens anorexiam, qua appofitis cibis velut adfpe&u & odore DE ANTHROPOLOGIA GENERALI $657 odore jam faturantur, vel ne teli quidem appetitu gaudent, feu nihil appetunt. Aliis animales fpiritus liquorem eaftricum, famem fitimque deeffe, aliis crudos in ventriculo cibos conco- -qui nefcios, afitiam diuturnam parere, plerique flatuunt.. Apo- plexia & hemiplegia correpti nihil alimenti affumere folent. D. Iduguffinus Epiff. 9& ait, fuo tempore quendam 40 diebus vixiffe fine cibo. 7Z/Pertus AM. L. 7. azimal. ícribit, feminam Coloniz quandoque 20 & 30 diebus nihil comedifíe. — Puella Hifpanie absque cibo, folius aque hauftu dicitur vitam pro- traxiffe ad multos annos, tefte Aodigizo L. :5. c. 22. alios bien- nio nec ediíTe nec bibiffe fertur. oz/7ozus claffe X. d baumnatol. c. 2. art. 7. narrat, puellam r1. aliam 18 annis jejunam manfíif- fe. A. 1460 Nic. Helvetius decefliffe fertur poft 15 annorum abítinentiam a cibo & potu, qui parum cibi fumens vel triduo graviter ftomacho dicitur laboraffe, autore Fw/gofó L. 7. c. €. Prarermitto plura exempla a SeZotto n Pbyf. cur. relata p. 409 feqq. & Plinii aftomos odore folo & are viventes, fabu- lofos. Credat de his quantum quisque volet, ac aliunde pro- pria aut fide digna aliorum experientia probabile judicat. Ci- tra morbum anglus in carbonum fodina obrutus per novem dies A. 1760 menfe Decembii fola aqua vitam roleraffe plu- rimum dormiendo, perhibebatur. Exempla Mofis & Elie e facris literis conflant, itern noftri ferva- toris, quz tamen mere naturdlia non cenfentur. Quid cor- ruptis vifceribus, tranfpirationi impedite, inhibitz excretio- ni ordinari & aliis ejosmodi impedimentis nütrittonis debea- tur, medicis reEiquinrüs experiendurm dilucidandumque. — An- tiqui "Theffali difeipuli medici, onines morbos inedia fanarc cupientes, tertio demum die aliquid alimenti xgris conseden- tes, diatritarii inde funt dicti. — Quam a nutritnentis abítinen- tiam hic eque nom escatumus, ac illorum, qui illa mortem fibi $68 PHYSICUE PART, IV. $ECT. III. CAP. Tj. fibi confcifcere nefarie. conati: funt; | aut jn utero per poros claufo vel nullo ore, nutriü dicuntur. , HT $ 7552. i mami "dia corruptioge appetitus infolita. corpora condi vel a fazis, ut gravidis, vel.ab agvir.. Pica vocari medicis; xi» Orecis folet vitiofa illa appetentia corporum devorando! rum, a quibus omnes cateri sbhorrent. — Cujus generis eft aviditas edendi carbones, calcem, cimices, cretam, pediculos, araneas, lacertas, corium, fandm, vivos pifces, bufones; aftà- cos, Ac. Caüfe ejus 2 aliis funt préjudici a inepta, aliis depra- vatus undecunque guítus, aliis obftru£ti menfes, aliis crudita- res ventriculi,. aliis idiofyncrafia, aliis malae confuetudines paulatim contracte, | .Qnemadmodum funt, qui amant carnes femi aut prorfus crudas & cruentas, alii putridas & vermino- (às, alii cafeos fcetentes & acaris vel rarnitibüus refertos. "^ "Ta: ceo ophiogenes, Píyllos, cynophaeos,; hippophàoos; * acri- dophegos, anthropophagos. Mithridates maximus füc sera tis Regum, quoridie venena pra fumtis remediis (antidotis) bi- biffe fertur j ,' ut confuerudine ipfa fierent ipfi innoxia; ' notante hoc P/izio H.-.N. L. 2g. c. 2, Ydeo Mar tialis L. F. Pierii tum (cribit; Profecit poto Mithridates fepe veneno, 'Toxica ne poffeat feva nocerefibi.: .— .- * Similiter vulgo dictis venenis devorandis agyrte dmperite plebi fua venditant medicamina tanquam .efficacifIima, ...cum non fint venena, quz fumunt.. Interdum tamen. infolitorum ve- hemens appetitus, fi non per fe, fal.em per accidens, profuit il- lis, qui eum potucrunt E & faiisfacere animo aut fue eS &, alias moleffe operofz. $ 553. De bomini- Extra ordinem quoque occurrerunt. bornes quaft vumi- hus quafi — Vantes, h. e. cibos comeftos deslutitosque ori reddentes ve regur- Efus infolito- ruHi. DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $69 recurgitantes & remandentes. Beftierum quidem varie dan- tur fpecies ruminantes herbas in ventriculo primo feu rumine jam maceratas cefophago regerentes in os, ut denuo mandu. centur. Inprimis vefcentes herbis quadrupedes bifuüicis un- gulis exceptis porcis, & plerumque cornigere, quanquam & dida&ylus camelus haud cornutus, & penreda&yli lepores ac cuniculi & pontici mures, tefte P//zio L. X. c.75. vid. Peyer: snerycologia, €? Kleinius de ruminautibus, ruminant. Homines autem communiter non nifi femel cibos manducanr, dantur ta- men rari, qui pramanfos cibos analogia ruminationis, feu fpuria ruminatione rurfus ad os repulfos denuo rafticant ite- rumque deglutiunt. Poít exempla a Peyero allata, mentio- nem facio ejus, quem D. eferus de ma/Picatione ait per ana- tomiam deprehenfum fuifí? praeditum orificio cefophagi ad fto- machura valde carnofo, cujus ope cibi fint regurgitati in os ad iteratam maíticationem. — Similiter in gula beftiarum ruminan- tium fibra carne jacentibus dicuntur reddere gramina reman- denda, uti camelo, Wannocho, dame fimili corpore, collo longo & capite camelo, alias pacos dicto, bobus &c. Kleinio quidem ruminantia, que pabulo graminum non vefcun- tur, fabulofa videntur, ex regularibus tantum judicanti, $. 554. lofolitum efl , | mafci infantes dentatos. Plerique omnes embryones humani dum nafcuntur, dentibus non nifi in ma- xillarum alveolis fub gingiva Kirentibus eduntur in lucem, ut plane deftitui dentibus videantur, erupturis demum ex parte intra bimatum. — Rarius tamen rafcdo infantes jam aliquor dentibus praediti, quod jam annotavit P/;zius H. N. L. FII. c. i. fcribens: Cum dentibus nati funt M. Curius, dentatus cognominatus, & Cn. Papyr. Carbo, praclari viri. — In fe. minis ea res inaufpicati fuit exempli rezum temporibus, cum (Foi Pbyf. Tom. IF.) Cc cc ita TUMEHAME- bur. Nati denta- ti vcl quaft. / $70 PHYSICAE PART,;IV. SECT. 1IT, CAP. I. ita nata effet Valeria (civitati exitio futura)... Aliqui vice dentium continuo ofle gignuntur, ficuti Prufic Regis Bithyniorum filius, parte oris fuperna. . Eodem modo dentatus fuit Pyrrhus Rex Epirotarum ; tefte Fu/zofó L. 1. In pinceno natum efle pue- rum 6 dentibus praeditum, autor eft Z'oz/rgius L.$. dec. 3. Re- centiori tempore nullum illuflris exemplum occurrit Ludovico, qui inter Reges Gallice deinde fuit hujus nominis XIVtus, nu- tricumi papillas commordens. Copiofius alimentum, | alioqui tardius proferens dentes, in his utero aflluxiffe videtur, ut fo- lito citius erumpere e gingivis potuerint. Uti 1726 Lignitii d. 7 Sept. nata in maxilla inferiore duobus inciforibus pradira, qui evulfi funt; ne matri nocerent. | Conf. Prof. Som. 1723, Jàq. 3u. fece fimile. Monet ibidem PLniur, liberis editis, primores feptimo iu gigni dentes, priusque in fupera fere parte, haud effe dubium. Sepimo corde anno decidere, aliosque fufficere, Effe pergit, dentes ignibus invittos, nec cum reliquo corpore cremari. Licet vero fint flammis indomiti, cavari tamen tabe pitui- t£---- tricenos binos viris attribui; quibus plures fuere, iis longiora vitz fpatia promifía putari. Feminis minorem eorum eff2e numerum; quibus in dextra parte canini ge- mini fuperne nati, iis exemplo Agrippinz Domitii Neronis matris, fortunz blandimenta polliceri, contra in 1zva, (fi quid judico vana opinione). — Hominem priusquam genito dente cremari, morem gendum non efle. Alis dicunter plures fuiife dentium feries, item dens in palato &c. — Analyfin den- tium variam in igne menílruisque Scbenkio debemus, H $ 555. Nati barbati E(avum natum effe pilofum Geze. XX7ZI. docemur ; V bir. — item puellam oblongis villis toto corpore tectam editam effe in agro pifano, tefte Mojolo i in Colloquiis; ; puerum inflar urfi vil- lofum DE ANTHROPOLOGIA GINERALI. »yA! lofum & unculis armatum ex illuftri femina Martini IV. ponti- ficis neceffaria A. 1282. Aeald. Columbus L.i3; de re anatomica it: fe vidiffe hifpanum pilis oblongis in. omni corpore obfi- tum, praterquam in manibus X facie. Scalieer Exerc. nz, puerum hiípanum refert candidis pilis ira rectum, | ut villofi canes; qualem & Henricus Galliarum rex litteris humaniori- bus inftituendum curavit, non minus cane villofum. —Facie quoque pilofas 2 puellas referr Aldrovandus ig Hift. Mozfivor. reliqua cute corporis hiípida & flavis obízfia pilis &c. — Pariter & barbatum poft puerum Antiochenum A. 3508. editum effe fetum Paullizus Obf. £z. confirmat pueris 5. 6. $ annorum, item aliquot menfium, de quibus plura fis videas in Urazzs- lav. colletap. Sammlungen A. 1724. Menf. Jul. p. 77. feq. & in Schotti Poyf. cur.] gy. p. $4. Copia materie pilorum praema- - tura ad cutem largius affluens inter caufas referenda quibus ur in capite, ita & in barba & reliqua cute pilofi nafcantur, nul. la materia corticali mufculorum eo faciente cum & in. mortuis pili & capilli creícant. Ultimo citato loco memorantur & cafus pilorum bzrbz ruforum, nigrorum, viridium, ceruleorum, item fetofz ru(tici barbe frequenter radende, ne videretur. ^ Contraria eorum eít na- tura, qui utut virilis fexus fuere, tamen manfere imberbes, uti feminz aluere barbas, oppreífis diu menfibus, ut define- rent eífe;: quod Plinio dicuntur animantes menílruales. — Chi- nenfes raris in barba pilis plerique gaudent. | Feminam Z[- drovandur vidit quzítus gratia peregrinantem, cujus crines capitis ad terram usque pertingerent, uti jube colli equi. co- mins Aldrovandi, Senatoris Bononienfis. —'l'aceo eam, cujus pudendi crines genua attingebant. Natos canos, & gravi tri- ftitia aut bus unica noCte incanefcentes iHe Schottus Pbyf. cur. L. ILI. c. 16. $. 2. C6tc5 $. 556. Je capillo: $72 PHYSIC PART. IV. SECT. Ill; CAP. I, & 556. Quemadmodum crizes vel capilli igterdumi colorem ve- rum decolo- pente mutaut, Ya €? extra ordizcai quandoque deffuunt. Cai raiione €7 sefluvio. eruditus fcriptis clarüs vefpera brumali tempore Roma domum rteverüífer, illatoque lumine ad ftudendum f$ componeret, vi- dit foricemi ad valvás oberrantemn & exitum quarentém. — Ar- repito igitur báculo ad parieteri àrreptariti tam validum irifügit ictum, ut faricuis ET baculum ad manum percutientem magna copia de eflueret, ipfo nón advertente. | Quo facto abjicit fori- cem per fetieffratà aperiam, & ftudia profecuturus cubitó menfe innlxo mentum dextra fuffentaret manü. —Poftridie in confpe&tum veniens riderur ob menti partem dextram depila- tam. Subito igitur & alcerára partem abradi cürài noóvaculo, adhibens antidotum àd récaperandam cwfüriem. ^ Ridebatur denuó, cuin novi reriad effent molliffimi inflar lane, reliqui inflar fetarum duri. — Nec parum exfpcctsndum fuit, donéc àd equalémi naturáni redirent. Ibidem aiius fexagenarius poft forbüm diuturnum capillos capitis & barbe perdidit, quos famen brevi tempore irrigando partes depiles lixivio e radici- bus lapparum parato renafci fenfit. — Quinquagenario major barba canitie veaeranda praditus poft largiorem in convivio comporationem decumbens, mane omnibus capillis capitis, barbe & fuperciliorum fe privatum deprebendit: uti alius ful- mine in terram proítratus, nullaalia quam pilorum omnium jactura; Aliis non quide tu'decidefune uli capilli, fed funt decolorati. Aliis quidem vivis & mortuis quidem incanuere unica notte. Vid. Schottus p. 41). alis funt denigrati &c. Quorum cafuum caufe vari afferunrür in Nature Cur iofor. Dec. 1I. 4.7. p. 283/e4. Mihi in püeririà contigit, ut fcabie capitis infe&to adhiberen- tur remedia, alicubi calvitiem, — alibi canitiem capillorum perpe. DE ANTÜROPOLOGIA GENERALE $73 perpetuam inducentia, reliquis capillis nigricantibas in fe- nium usque. $. ssT Homini, ut perfe&Hiori ceteris animanü, ornnia fen- Defethus : tiendi organa folent effe atiribut2; extra ordizem tamen zozgul- fen[oriorum Jis quedam fezforia defuere inde a nativitate; nounulli iisdem aut quorundam eorum ufu privati. Caufas deficientium velfenforiorum ; vel 4" «oru eorum ufüs naturales vix comminifti omnes valemus. Prima. 7/4 caufa rie rediburit vel ad divina multiplicem potentiam, jüflitiam & fàpientiam, fatelis necetfitatis errorem ita profligantem, aliis- que fenfibus intetdum addenrem, quod alicui videtur adem: tum; vélad quandam culpam aut malitiam humanam; zb ipfis gravidis, aut aliis admiflam; velad naturalia impedimenta & fymptomata undecunque conceffu divino contingentia, in qui- bus ifliusiiodi defectus ratio continetur. —Omiffio aut pra- vitas ufus, cui imputanda fit, ignorari dubitarive nequit. $ 558 ui Oculis alii fuere deftituti quibus partim caput nul- jor ant lum, partim deftru&tum in utero fuit; alii iisdem capti aut or- ,,^5. ej bati funt; aut eos alieno habuere loco, ubi videre vix potuere. - Aceplnli in pectore oculos nares & os habentes, quos /uga- flizzus fermone 57. teftatur fe. vidiffe in ZEthiopia, & Bleramyi Plinii L. F. c. s. atque Mele L. I. de Cyrezaica, eque ac binas in altero vel fingulis oculis pupillas habentes apud P/rziwm L. 7. c. 2. item oculos in humeris nacti 7772. videntur vi(u effe gavifi. Oculum in genui habens monftrum alatum &c. delineatum fiflit Schottus Pbyf. cur. L. V. c. 25. fig. 29. kem aliud. fg. 5o. oculos & fimiarum facies 2 in papillarum loco, felium fub urnbilico, canium minacium ad utrumque cubitum, | & utriusque popli- tis patellam &c. infigne, de quorum vifu vix conjecture locus eft. Jupplemen- ta. Cccec 3 | Priva. ÁAlie vifus anomalie. $74 PHYSIC/E PART, IV. SECT, III. CAP. I. Privati autem oculis eorumque ufu , morbis.aliisve caufis, exoculati vel exceecati, — vel nafo videre quidquam potuere, vel digitis ufi funt oculorum vice, atque fic arte ftatuaria, piétoria, organcdorum rnufia, fcriptoria, horologiopcea, diem & colores iuternoícendi, didactica quoque profeflione orientalium & optica &c. excelluere. | Quorum exempla artuli in Difp. de vicario fezfuum ufa S. 7-30. Interdum & odoratum quodammodo vifüm fupplevitfe. $. 3 1. 7/2. Recentius exemplum hic addo, quod Jo. S/oanio debetur, feminz variolis occecate , que & in tenebris accurate fcripfit, & mi- reacu pinxit... Erudiri ccezcos ope auditus zque ac videnics, per fe clarefci. — Conf. Schott. Phyf. curiof. L. 5. c. 33. $. 2. $. 559 Ruftici puer dextro oculo in prima pueritia captus, finiftro cft orbatus in adolefcentia, ex cerafo arbore in palüm acutum delapfus. | Chirurgus oculi globum deletum judicans, fanavir vulnus. — Cicatrice obducta dum in gramine apricatur, animadvertit per nafum lucem & flofculorum colorem, ideo- que per fex annos vifionem exercuit, naribus oblata defpe&tan. do. Oculus videlicet palo in nafum usque fuit pertufus, aut pupilla eo depreffa, ut lux inde in tunicam rerinam delsta obli- que, aut velut in polemofcopio, depingere corpora ibi utcun- que potuerit De quo cafu plura dabit leéturis 7 /immigzus iz illuffratioue semorandorum mature germanica p.93. fb. For- fitan fimili modo oculorum cccirati alia perforatione bulbi, feu attenuatione tunica cornea, ut rranspareat, confuli poffet. Alia dicororum eft anomalia, qui alia alius oculi iride gauden- tes, diveríos oculos na&ti effe videntur. Qualis fuit notus fa tis imperator Anaftafius, cognomento dicorus ab altera pupilla nigra, altera glauca dictus, & alius quidam Silentiarius. $. 560. DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $75 fT. $. 560. Carentes auribus uou po[fe audire dubio caret, preditot Auditur de- atetm iisdem fed furdos undecunque €? mutos, itidem fenfuum ufü ficiens €$ perfecto non pollere, vel z//s /inilizmos effé. Faciem in pe- f'ppletus, €tore habens & in humeris nullis gaudet auribus (558). Sur- dos autem naturaliter aut fortuito mutosque ope vifus ad inrel- ligendum loquentes, immo & ad loquendum perduécltos effe, legimus in ScZottz /. cz. $. 35. Alios commemoravi in cit. Difp. $.32- 42. Ubi & tactum vice auditus fungi pofle velin te- nebris docui $. 43.674. Exemplis bic addo eos, qui Anno 1485 legere & fcribere animi fenía didicere, qualem vidit "Agricola L.1X.. de invent. dial. Quomodo JFallifrus mutos lo- qui docuerit, patet ex ejus Dz/- 2e Logucela 1653 ed. In Saxonia A. 1720 inclaruit arte mutos furdosque erudiendi. 7o. Sc/u/- tzius, alique recentiores, ^ Conf. Jzzkkri cel Prof. Lipf. Difp. de vatione audiendi per dentes; xem D. Jorzfemü Difp. de Patris fu: auditu finili de methodo furdos reddendiaudientes ad catadupea. Non tamen elingues neceflario funt muti; nec quibus lingua eft exemta. — Conf. SceZottus /. cit. c. XI. $. 5. Kireberus miram enarrat difputationem furdorum & mutorum de quzílione, preíletne fimul cffe furdum & mutum, quam alterutrum, nudis fignis & ge(ticulaüonibus perfpicuis nu- tibusque, utfurdi in nulla Sulani. — Obfurduere varii homi- nes incauto aurium ufu, dum verbi caufa nudis auribus tor« menus explofis adílitere, aut ad cataraQtam pracipitate ex alto aque habitant diuque commorentur. — Quibus alii fimiles cafu, ut fulminis vel ignivomo globo praterlapfo fic, ut aér vehementer in tympanum auris impreflus ejus membranam rumpat, contingere complures poffunt. — Alii muti nati vehe- mentia affectus concitati loqui cceperunt. — Cujusmodi exem- pla in Crefi filio, athlera 7Egle famio &c. apparuere, de qui- bus confulatur Schotti byf. euricf. p. 494. feq. $. 56r. $26 - PHVSIC/E PART. IV. SECT. H1. .CAP. i, € 563. Odoratur Uri nibil odoraptur, quibus gares defugt: ita G* quevuta carentia €? gares nervis olfactoriis fuut deflitute , vel uevvi obfivu&i. — Lom eicariatur. miks L. Hl. oceult. c. 9. fcribit: feminam .novi, que tota vita nullum perceperat odorem. — Similem odora: us privationem a nativitate ad finem vitz vidir quoque Sc/ottus Phy curiof. L. IIIJ. c. i2 iui jig. innuens, his nervum olfactorium in naribus defuiffe. Similiter liquet, nihii olfecHTe illos, quibus nullus natus eft nafüs, fed loco ejus quandoque promufcis, vel pro- bofcis , fecundum Scott figuram enonfirojami vam &7 3omaum. Vicibus odoratus, ubi quacumque de ceuía deficit, fungi ob ar&tam conjunctionem & fimilitudinem fàlium percipiendorum poteft guftus; quia gratus odor cum grato fàpore tantum non femper eít confimilis notante id jam //uo 4L. :5. c. 27. eg. Ex parte quoque vifus ejus-loco fervire poteft, uti viciffim odo- ratus loco vifus. — Varios odoratus &eperditi caufàs & remedia paflim afferunt Decades Nature curioforui. Mira fubrilitas odoratus detegit non vifa, uti canibus ita & homi- nibus fagacibus vias itinerum. — Noanullis odor rofarum tam fuit adverfus, ut in animi deliquium eo inciderent, quorum exempla multa affert Schottus Ph». curiof. L. 3. 0.33. $- 4. Alii fimiliter abhorruere ab odore ruuz, certorum aromatum, fe- lium aliarumque befliarum. —Rufticus apud. antwerpianos in inyropolium veniens, haud fecus ac nonnulli latrinarum pur- gatores, deliquio animi concidit, & fimo equino naribus ad. moto fuit revocatus, uti predicti ad feidam latrinam perlati. "Differunt ab his odore vini, aut fermentantis cerevifie vapo- rum inebriati prorfus. Inde metalla, fi credere fas eft, odo. re difcernere dicuntur, fine lapide lydio & ceteris examinibus, Nonnullorum odoratus fuit deperditus ex cafu, ex partu dif- ficili; cephalalgia, ozwena, febri tertiana; nimio fcetore in fz- &ione cadaveris &c. — Errhina deturz profundum inducere fomnum iDE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $77 fomnum fepe 24 horarum competmim eft,; Plura Videfis in Schotti Phyfica D. Ui. de Dutron. vic] $: 552. : "Guffus quogue extra ordinenr. quibusdam Acfuit, vel De guftu d». qropter oris defeétum , vel corruptis aut obffru&is guftandi ovga- ficiente vix 2i. Aítomorum gentem íine ore, corpore toto hirtam, upplendo. frondium lanugine veftitam , . halitu tantum & odore naribus attracto viventem PZig L. 7. c. 2. evi fabulofam cenfemus, da- ri tamen monítrofi tales infantes poflent-zmox morituri, qui liquore.amnii per poros & fucco placent perum bilicum re- cepto, in utero fint formati. Corruprio guftus temporaria per catarrhum, aut diutnrnior per morbos aut.errhina fere fimul cum odoratus corruptione copulari folet: cujusmodi exem. plüm imprudenti injectione-errhini in nares affertur in Decade IH. du. F. Obf gi. Nature Curioforum; iem ab efü ciborum acidorum, aut fàle conditorum Ceztur. 7. OPf. 14. De Lazaro omnia vorante & nihil guftante; vide fuperiorem (6. 5 39:). Cui & odorarum defuiff2 fufpicamur propter cognationem utriusque fenfus, ut v. c. fortioris finapis guíftus firnul in nares penetret fua; acerbitate. «| Organum guftaridi praecipuum eft quidem lingua; non ramen ideo elingues guftu omni funt or- bati, quum palatum íecundarium fit guftus organum, vices lingue tunc fupplens, quas & ex parte odoratus praítat. Lin- gua perdira preter euftum & fermonem fuperfuiff? oftendit Riolagus im Antbropograpbia exemplo pueri quinquennis, :qui, ami(a variolarum malignitate lingua, refidua uvula & fundo lingua eft b;cutus. Senio hebefcere & infirmari guftum magis magisque faltem apud norinullos; experientia docuit olim. ^. Tta: o&togenarius Bar- fillai negabat fe capi deliciis eduliorum& potulentorum 2 Sap, XIX. sy. Pliniur. quidem | L. X. c. 71. de omnibus animalibus UFolfá Pbyf. Tom.IF.). Dd dd exi- Be infolito za4us de- fecu. 578 PHYSIC/E PART. IV. SECT. TIT. CAP. I. exiftimat, iis fenfur« guftatus effe, cum alios alia fapores ap- petant, in que vel precipua nature architeCtio, procul dubio loquens de tatu eorum perfe&o ordinarioque. Preterea & veaeranti» alios aliosque imbibunt fuccos fine ullo guftatu. Negec certum eff guftentne afili, culices, tabani, mufce aculeis pungeates fugentesque, etfi P/iwiw; improprie eos linguas vocat, dum ait, linguam ipfis effe evidentem fiftulam L. XL. c. zz. - Poffunt enim effe nudi pori imbibentes ea, que odoratui . grata funt vifa, odoratu enim ducuntur & fugantur illa infe£&a a remotis corporibus. — De extraordinaria appeti- tione vel pica fapra egimus, fed de averfione guítus a quibus- dam vid. Scbertus. Ji cit. $. 5. $...563- Ftfi ta&us omnibus eft animalibus, etiam his, quibus nullus eft alius; 'extra ordigem tamen ita potef? effe inbibitur, ut ye mon exf.rat , fed nullus effe vidcatur. ^ Caufze. ejusmodi ftupi- ditatis vel morb: funt, nervos obítruentes aut omnes, aut. quos- dam tantum ; vel obftupefcens fenfus prolapforum in aquam; vel obrigefcens intenfo admodum gelu ;: vel vitiofites obruens fenfum raétus. — Primi cafus exempla funt in apoplexia, hemi- plegia, caraphora, caralepfi, qualia expertus fum in aliis. com- militonibus. Juvenis quidam raétu & loquela una node fuit privatus , nec.convaluit nifi vena fublinguali pertufa, quia ple- thora fubeffe videbatur. | Ingenue confeíffi funt hi poftquam fanaü ad fe redierant ,; fe nihil interea fenfiffe,, & vix ineuntis ejusmodi ftatus recordabantur. | Alterius cafüs exemplum ha- bui in erudito arrico in mare prolapfo, & poft aliquot minuta -in navem retracti, qui nihil eorum fenferat, qua erant füfcepra, ut tandem revivifteret, & a Burhavio fanaretur. |. Nec tertii cafus memoria excidit, quo qui obriguerat auriga prope Re- giomontum nive a domino, illum pro mortuo habente, erat obru- DE ANTI ROPOL1OGIA-GENERALL $79 obrutus; fed illo redeunte poftridic non amplius erat ibi re- pertus, fed in diverforio propinguo, wuo fe receperat füb nive refocillatus apparuit, neícius, quid fecum auc de fe effet actum. Denique fummi ebrii interdum temulenti incidunt in cloacam , aur vulnerantur,. nec (s vulneratos, verberatos, &c. effe fentiunt. — Prover? 23. 3j... De presbytero mortui inflar obítupefcente confulacur, /ZugufZizus. L. 12. de civit, Dei c. 24. Voluntaría autem exftafis & indolentia merito in dubium vo- catur. Taéctus vices vix alius. obeat fenfus, qui non eft nifi peculiaris tactus. ;Remoror fimilitudo. ftupiditatis eft. in fomno profundo; pro- pior in hiemali ftatu beftiarum obrigefcenre. — Licet igitur ta- &us inftar reliquorum fenfüum effe poffit, vix tamen alius ul- lus ipfi furrogetur. Taceo errhina daturz ftuporem inducen- tia; & eidem fimilia ob(tupefacienria flramonium, hyofcya- mum &c. Ex parte hujus loci funt pharmaca narcotica, veternum inducentia. Fabulofa puto, quz dicuntur de candela accenfa magica foporifera, quz quamdiu ardeat, homines nequeant excitari, qualia ex aliis memorat Schottus Pbyf. cur. L. I. c. 3o. Y $. 564. Poffitue bomo dari folo praeditus ta&u, mgaudum veius 4, IW XE: eff, quam affirmandum. .. Homo enim eft animal rationale, vel zz, ;; vos mens incorporata, mens corpus fuum & formans. & regens fdfficiat ? ($. 234)... Mensautem & ratione gaudet, & omui fentiendi facültare, ($-.487-).:-Nequit. igitur ratu unice gaudere, etfi ufus ceterarum. fentiendi facultatum impediri ita poffit, ut non. ineffe. menti vis ejus videatur, quia & tactus ufus fimili- ter fifti & inhiberi aliquamdiu poteft v. c. in cafibus $.. 565, qui'tamen füblato impedimento fe illico rurfus exferit, ut mens velut .expergefadta denuo agat, ut antea. | Cum enim vis percipiendi mentis,ngn.ab organis fenfuum nec ab eorum ufu - j Dddd 2 pendeat; De diu. dor- : axientibus.. $80 PHYSICE PART.IV SECT. III. CAP. T. pendeat; fed ipfi ante focrit, quam corpori füo uniretur', & fuperfit, poftquam »«erpore fuo di(ceffir vel fejuncta eft. Idem érgo flatuendum: eft quoque de cateris fentiendi facultatibus; quarum ne organa quidem adíunt. Si qvis objiciat nobis monflrum in Kuzdmangzi rarioribug nature p. $10- 19 ERES & Tab. XVI depictum ; quod minilitienfis uxor A. 1722 cum gemellis filio & filia peperit, cui nullum caput, nullumque pectus, nec quidquami eorum, quae in his dari folent, fed tantum torofum abdomen cum: fuis im- perfectis vifceribus & pedibus extra ordinem carnofis, plan- tis intus verfis, nec omnibus digiris perfectis, ry dicito longum & 18 in ambitu habens: refponfio ex antecedentibus patet, illi organa tantum defuiffe; non mentem in fpina ab- dominis medulla formantem , quee ibi potuit fecundum leges fibi a Deo prafcriptas ; deficiente nutrimento capiti & pecto- ti idoneo. : | UP 691 ... Quid vere habendum eft de diu dormientibus feu endymionibus? Cicero Tufc. L. L c. i$ de Endymione, fi fabulas , inquit, audire volumus, is nefció quando in monte carie obdormivit, ;& nondum opinor, eftexperrectus. Numigi- tur eunicurare cSn(es) cum lunalaboret, a'qü3 confopirus putatur; üt eur dormienten? ofculiretur? Pon) L. 1:6. 9: docet, eum ób proditas lune obfíervationes curatiores diétum efle amore lunc captumi. ldem E. 7. c. jx fabulis quoque accenfet Epi- menidis fomnum, quem per annos 527. eftu & itinere feffum in fpecu dormiviffe, & rerum faciem d miratum. eff? dicant, velut pófiéro die experre&ctum &c. . Que alii de ejus per 'egrinationg rami longa ficta effe fofpicantur. Kran. Zius L. 9 Fandalie c. 30 iiilem narrat, juvenem fchclafticis difciplinis intentum; fecretius fe reclufiffe nemineque- fciente dormiviffe per 7 anrios; donec quispiam quid coricamerato in DE ANTHROPOLOGIAX GENERALI. 58É im muro capía contineret, fcrutatus; juvenem foporetuni ibi deprehenderet excitaretque, putantem f» una tantum nocte dormiviffe. . Multo minus credibilia funt, qua JVieepZorur E. va. Hifl. eccl. c. 45 de 7 fratribus ephefinis Decii perfecutio- nem fugientibus & intra fpeluncam 372 annis occlufo oítio fo- porátos, eoque reclufo evigilantibus narrat, nifi repertis le- gendum, pro evigilantibus; quorum 27mus Junii dies no- men gerit. Vix ilud fidem meretur, rufticum Germanie fub ingenti fceni cumulo per autumnum: & brumam continuo: dormivifle. —Coniate autenr fomrio lento feu cetephora, ab- fceflu cerebri, lethargo, abufu opit, fomno fuper fco re- centi; vel facco croci, caro, fuffocatione uteri, fyncope, ápoplexia per dies 7 & plures paucioresve interdum dormiviffe femiankmes, aut fere pro mortuis habitos, adeo inauditum nome(t, ut egeret exeriplis afferendis. Conf. ScAottus Phy. €ur. L. I. c. 56. de narcoticis veternt caufis. la medio relinquo, quod: Sc£orrus P5yf. cur: L. 3. c. i9. relatum refert; A. 1593 in Sabaudia bovem fine potu: fub foeni cu- rnulo multos vixiffe menfes, quem ruftici- credebant arniffun, poftremo inventum adeo pinguem, ut fe loco movere nom ^v poffet. Contigit inteedum, ut foporati pro mortuis habiti, "eosur jam in faréophaso vel f:pulchro ad fe redirent expcrge- - fs. | Cajusmodi exempla ántiquiora Sefortus cit. I. $2: pro- fert, recentiora pa(lim proftant. 0$ se6. . . jfungimus his fomnambulos, qui dorrmienzes aut fomniantes verius ralia agunt, qualia de die agere folent, im terdum & multo periculofiora, quie vigilantes fufcipere non auderent. |Faciunt enim ea claufis oculis plerumque iri fpitlis tenebris nocturnis, unde noctambuli vel noctivagi vocantur. Egi de his in examine pfycbol. fommambulorunz &n. 1749 in ra- Dd dd 5 tioriemi De Jfomnam- bulis feu noctambulis, $83 PHYSIC/E PART. IV. SECT. III, CAP. I. tionem ejusmodi factorum inquirens,. quam ex flatu mentis momenranea tantum deftingtione & confcientia fui utente de- rivavi, utpore e qua actorum convenientia cum ratione in- telligi poteft... Confirmantur hac quoque aliis exemplis, ibi non adádu&tis prout Ca/Zel/us refert, clericum meridiando ob- ambulando cum uxore varia efle recte loquutum, | nefzium tamen feu porius immemorem poflea. —— De Sauvages narrat, feminam fomniando alias acerbe perftrinxifle, nec veritam effe candelam ardentem oculis apertis admoram, ut conniveret, nec rebus acribus in nares inflatis excitatam effe. — Alia nocti- loqua de fua patria, cognatis ur fi vigilarer, eft loquuta, ad interrogata recte refpondit & familiariter , cantat fine errore non folum nota cantica fed & tantum bis audita, clavichordia- ve praelufa, di(cernit odores; non expergifcitur tympano pulfato, nec ftlopeto explofo, loquitur curn forore fua (imili- ter fomnambula, poflea omnium ita actorum ignara. | Dlan- cardus refert de Anglo quodam docto egregia carmina noctu pangente, qua vigilans pangere nefcivit. - Alius abfoluta a fe dormiente carmina clare recitavit, rifit tam bene illa fluere, & commilitonem anteftatus eft gaudii confortem.. Deinde vigi- lans vix perfuadere fibi paffus eft, feilla feciffe. Idem noé&tu obambulans filium füflulit e cunis, ulnis eum geflans , oculis apertis, nil ramen videns... Quo tempore uxor omnia ex eo poterat expifcari. Plura exemipla nunc non addam. Que fi ita habent, cum nudo mechanismo, aut nuda phantafia Íomniante ES nequeant, concedendum eft, ufum rationis talem cujus agens plene diuque fibi confcius non eft, qui mo- mentaneus dicatur, & cujus recordatio nulla poft fa&um fu- pereít in evigilante, ibi Íe exferere. — Nuda enim phantafia, absque ufu rationis eam regentis, omnia mifcet & confundir, ut vix quidquam veri re&i & ordinati ibi detur. Si fous hominis DE ANTHROPOLOGIA GENERALI $83 hominis rationale eft, jam in illo ufus rationis eft confpicuus. Nonnullus fomnambulos morbo lunaücos effe crediderim. $.. 15671 Mefiala Corvinus dicitur primus nomen funambuli in- pz fuam- tulifle, & poft iplum Terentius (qui perfunem firi&tius aut la- /;is, xius exrentum ambulantes item fubfültantes & faltantes) fun- ambulos dixit animum populi occupaffe. | Addatur. Maz/us F.6j.fégg. Dicuntur quoque Neurobate, item per catadro- mum defícendentes; uti Suetonius im Nerone c. i. fcribit: No- biliffimus eques romanus elephanto íuperfedens per catadro- mum decucurrit & c. 6 zz Galfa: Elephanros funambulos edi- di. Inde & P/izius L. III. c. 3. de elephantis, mirum in- quit, & adverfis quidem funibus fübire, (adveríis pedibus re- trorfum funes adícendere) fed regredi magis utique pronis. Re&ius tamen catadromus dicatur citatus per funem ab alta tur- ri vel columna cet. in terram veloci prolapfione defcenfus. Diverfi enim fint habitus fugambulorum & quafi devolantium: quia, hi fani incumbunt decurrentes; illi vero incedunt, faltant- que in fune pedum argutiis apilier in füblime falientes; vel hi praipires lübrico fune innixi decidunt; illi miris pedum arguiiis foper fune fübfültant. Funambuli ob oculos habent funem, fuper quo incedere didicere, manibus baculo trans- verfo fe liberant , ne «quilibrium perdant; interdum & quafi confident in fune, vel ofcillant, vel & pede f? a fune fufpen- dunt, & ruríus in illum fe conjiciunt. Requiritur quidem ad hujusmodi artes idonea conítitutio corporis, quas pauciíffimis data eft, precipui tamen effe&tus abarte pendent extraordinaria, eaque in f? periculofa admodum , facile perniciofa, alios a la- boribus ad otiandum, pecuniam nullius fere ufus caufa dilapi- dandam, & vix ad breve fpeéctaculi oble&tamentum innocuum valens, fi vel abufus omnis adimatur. Nota pe Petauri- ftis. 581 PHYSIC/E PART, IV. SECT. III. C AT. i. *Nota funt lapfus pericula fnpambulorum vel peritiffimgorum , qui modo crura fregere, modo interna partium ut vifcerum l«fione fibi morbos chrouicos aut Jerales contraxere, aut delapíu ex- tin&i fant. — Periculofior eft catadromus,, in quo fe oftentatu- rus gallicus circumforaneus Ratisbone Anno 1673 a turri dorfo funi impofito intermediis cylindris ignivomis, .& ma- nibus exten(is faces incenfas gefturus, fumo & igne animam exhalavir, antequam ad terram pervenit, 1riíle aliis relinquens er ie * 1 T « autocheiri& exemplum. $. 568. Alii aéropera machina utuntur, qua in a&órem fublimem perveniant, quz petaurum vocatur, e qua faltu in a&rem fa&to modo fupra equitis caput tranfiliunr, in gyrum interea acti; modo per feriem circulorum velut rotantur; modo fupra mul- torum equitum ftrictos in fublime gladios eyrando transvolant quafi, eoque fàltu finito re&ta in pedes infiftunt, uti faltatores, & procurrunt. .. Omitto plura fimilia documenta agilitatis cor- poris humani, qus nifi confpicerentur, non crederentur. Attamen & his palceftritarum ;mirandis aufis periculi multum, utilitatis parum & fpectaculi non nifi brevis oblectatio ineft, ut itidem extraordinaria quidem ars dicenda fit, de qua $. 565. dicta itidem valent. ^ Pratereo lucte, atrollendi, infilieadi, defiliendr & transfiliendi menfas & equos etiam currentes, (Voltigiren), Notamus hic varios alios motus repandos, ad ques corpus hu- manum adfuefieri extra ordinem poteft. Sunt enim, quorum vertebrz fpinz dorfi & colli, item offa brachiorum, manuum, pedum & digitorum in primo ftatu cartilagineo retro flc&i & ad tales motus adfuefieri poffunt, ad quos plurimi, vel tan- tum non omnes articulorum dire£ionem vertere nequeunt. Quz longo ufu & exercitio costinuato addifcuntur & confer- vantur , DE ANTHROPOLOGIA GENERAITI. $85 vantur in pale(lricis exereitiis, ubi & velut. conglobationes corporis humani, .& rotationes anuorfum & retrorfum re- curvatz fieri folent. $. 569. Dantur quoque mergi fub aquam, quibus extra ordi- De srrnato- nem a teneris unguiculis foramen ovale (quo intra uterum fàn- rwr. guis plerumque e vena cava in venam pulmonalem, & ex ar- rerià pulmoónali in aortam tranfit, ne opns fit réfpiretione externa) apertum eft confervatum, ut degere fub aqua aliquam- diu poffint & agere urinatores, inftar pifcium vel ranarum. "Tales fuerunt puelle filveftres, quarum altera in Gallia capta eft, que & poftquam cicurara füit, retinuit habitum immer- gendi fe in aquas, & sfierendi iàdé pifces, ranas &c. Talis inter iralos fuit dictus Vico/aus Pifozr, in mari mediterraneo dejecta querens referensque; ultimo tamen abjectum ad cha- rybdim argenteum poculum recuperaturus non rediiffe fer- tur. Tales etiam funt pueri hallenfium falinarum, qui a cuna- bulis in Salam profiliunt, numulüm obolum opere pretium facturi, quoniam a partu aqua. fepius immerguntur aliquam- diu, eum in finem, ne foramen ovale obturetur. Tales deni- que: funt urinatores tecti campana merallica, aére referta, & novo fübinde aére inftruenda. Foramen ovale datur in vena pulmonali proxime ad finiftram cordis auriculam, ubi valvula refluxum fanguinis impedit, que ad marginem foraminis accrefcit, nifi fanguis fub aquam tranfiens prohibetur ejus occlufionem. — Similiter quoque fo- ramen tympani 1n urinatoribus profunde defcendentibus idem- tidem recluditur non fine dolore & i&u acris denfioris externi irrumpents intra aurem per tympanum, ut equilibrium inte- rioris & exrerioris obtineatur. Quod & viciflim fit, quando in campana fub aqua rurfus adícendunt, ut denfior aér internus QFolfü Pbyf. Tom. IF.) Ee ee refti- De modo $86 PHYSICXE PART, IV. SECT. III. CAP. 1. reftituatur in equilibrium eum externo fub campana minus fubinde per aquam incombentem preffo. ^ Ex parte quoque fo- nus per os penctrare in aures valet, ut nonnulli.& ore aperto folesnt audire, vel & fumum herbe nicotianz per aures emit- tere. Incompertum eft, poíffintne homines recens nati aque tepide immergi, & fub ea la&te enutriri. $ 579. Extra ordinem nafcuntur. liberi jam im utero mmorbig i2. natis morbo feWli , iisdemque, in confpectum prodeuntes. | Ordinario Dei infectis. Miraliliter fanati, munere fani nafcuntur a fana matre, interdum & egra, mor- bo haud inficiente. | Sed quando mater coniagio laboravit, id nonnunquam communicetum cum fetu mox nafcituro. Deca- des nature Curioforum zdcad. amperzal. vecenfent fetus in utero infe&os hydrope, febribus, i&tero, veriolis,'eangrena, fingulti- bus, convulfionibus. Sic mater optime fe habens exclufit fetum in utero variolis obfirum & femiputridum. ^ Alius in utero a vermibus fere fuit confumtus; alius ex matre mortua citra ul- lum fübfidium altero die prorupit, forte in partu nondum ex- tinctus; alius vero mortuus non tantum in utero, fed ex par- te jam. putrefactus poft obitum matris ultimo nature conatu tamen exclufus eft iaventus. — Cui fimilis fere cafus in fubur- bio gedanenfi mea atate contigit, de quo agir in Dip. D. Kul. anus de infantis poff. matris abitum [ortu 1742. Taceo mor- bos hzreditarios in liberos transeuntes etiam a patre, uti cal- culum, arthritiden, epilepfiam cet. Conneti morbi hr in fetu exclufo jam apparent; alii eer fuc- ceffu temporis in adulta «tate fe exferunt, uti podagra, ha- morrhoides, caiculi &c. $ 571. Prometheus 'Theffalus, P/utarcbo tefle, incurabile habebat tuber, cui cum inimicus occurrens omni ftudio necem inten- DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, $87 intentaret, cladio tuber percuflir, atque ita aperuit, ut ei fà hitem afferret. — Phaleréüs, vel Phsreus; fecundam Pium FH. c.5o & F'alerium Max. L.1. vomitalaborans, a medicis jam deploratus, mortem in'acie quefivir, & vulnerato pectore medicinam invenit ex hofte... (). Fabius Max. Cof. prelio ad- ver(üs Allobroges commifló, in acie liberátus eft febri quar- fana. Juvenis ficulus febri ardentiflima eftuans, cum audiret alium mirus decenter loquentem , rei indignitate morus adeo ira exarfitin illum, ut pre ira totus contremifceret, in fudo- rem folveretür, & breviter convale(ceret. — Palecologus 1I. gravi morbo per annum jam decumbens, nec a medicis red- dendus fanitati ,; vetulze confilio dicebatur acribus & importu- nis moleftiis vexandus, ^ut humores morbi caufce diffiparen- tur. Qvod confilium fequens imperatrix, difcufTic ira frequenti vexatione humores, ut penitus convalefceret. Vid 7Zajo/ur Co]- log. 2. Ya pluribusegris vexationes & irritationes dicuntur gris fuiffe falurares, quz fanis fuiffent nociture. Eodem referente Pecchius Cifalpinus carceri per r9 annosinclufus, nec nifi pa- ne & equa nutritüs; podagra pleniffime fuit liberatus. Pur- puratüm romanim accepimus apoftemate in faucibus ita labo- rafle, ut deéfertüs jam a medicis cum morte colluétaretur. Do- mefticis igitur rapienribus quidquid prafto erat & egredienti- bus, fimius, quem fovebat, -nihil fibi reliétum'cernens, /capu- tium capiti ejus detraxit'fimiliter abiturus. Quo facto Cardi- nalis in rifum ita foluttis eft, ut apoftema rumperetur, & dein convalefceret. ^ Multi egroti res naturae morbi fui regu- lariter contrarias & a medicis prohibitas : vehementer appe- üivere, iisque potiti fanitatemi recüperarunt; aut inftinctu na- ture admoniti, quid fibi effet profuturum, aut imaginatione expleta vi medicamentorum non amplius officientes, ^ Eeee 2 IOS. ys. Be extraor- - 588 PHYSICJE PART. 1V. SECT. III. CAPE. I. SEEN DET Propriis hominum, per corpus fe exferentibus, ac- dinario rif, cenferi folet rifus & fletus, quorum alter effectui letitiee, alter fieiuque. triftitige debetur. — Extraordigarii igitur cezfendi forent bomines videre aut flere nofcii aut fere perpetuo videntes flentesve.. M. Craf- fum, Lucilio tefte, fzmel in vira rififfe legimus in Czeerozis L. 3. c. 31 de figitur, nifi ibi potius legendum. non femel. || P/zzzus enim Z. 7. c. 1j. fcribit: ferunt Craffumn, avum Craffi in Par- this interemti nunquam rififIe, ob id age/af:z72 vocatum; ficu- ti nec fleff» multos. | Socratem clarum fàpientia eodem femper vifum vultu, nec aut hilari magis, ant turbato. —Exir hic ani- mi tenor aliquando in rigorem quendam torvitatemque naturd duram & inflexibilem, cet... Sepono, qua de Heraclito flen- te, & Democrito ridente non fátis accurate vereque dicuntur, erfi Juvenalis fcripfit: perpetuo rifa pulmonem agitere folebat Democritus. Addatur Segeca de Tyanquill. c.i5. 9. de ira c.105 De Heraclito aut Lzeretius L. J. 640 feqq. Segeca de Tyanquil. C. 4. & Juvenal. X. 34... Oftendit quoque Lezitiu: Dresdee, ubi matrona ridere nefcia dicebatur, quam facilead ridendum permoveri poffer, (imulata narratione ferio vultu facta de cco- nomia füa, quam admodum fingebat.abíurdam effe. Solum hominem ridere, folum lacrymori plerique flatuunt anti- qui . Quod de rifu proprie di&to eft concedendum, | qui dco qua facultetem ut exemplum proprii in quarto modo fiflitur in irito verficulo: efl medicus, bipes, canefcens denique ri- dens. Cum vero ex affe&tu Izritie oriatur, nimius cachinnus Chryfippo; & Zeuxi pi&tori mortem repentinam ettulife. fer- mur. Beflie igitur non rident, etfi vulgo cuculus, avis ful- va ridibunda, píitracus, . fonum. ridentium imitando ridere videntur. Fletus autem cum triftitie fignum fit, quo con- flringuntur glandule lacrymales, ordinarie oculum hume£tan- tes in quasdam beílias cadere fertur. — Prout Stellerwr in. de- fcriptione DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $89 —feriprione urforum marinorum docet v. c. im Hamb. Magazin P. IL. p.140. feq. Si tamen fletus oriri dcbet ex diftin&ta malorum deplorandorum cognitione, utique in folum hominem cadit, eque ac loquela rationalis, & rifus, mufculos faciei requi- rens verfus oculos attollendos potius, quam ex veterum fen- tenria per diaphragmatis in leüria & admiratione diletationem, & inde confequentem dilatationem mufculorum circa buccas, oriundam ex calore precordiorum, fanguine ad cor tum con- fluente. Quod confirmant per defatigationem effufe ridentium eirca diaphragzmaris feptum, — & quod aliqui diaphragmate vulnerato vel trajectis praecordiis morientes foloü in rifum leguntur apud Hippocratem, Zrzf'otelem L. 3 de part. animal, c. 10, & Plinium H. N. L. XI. c. 37. $. 573 Nonnullis tanta fuit memorie vir, ut oblivifei ullius rei Memoria zon potuerint. Primum hic profero "Themiftroclem, de quo cxeellenter. Cicero L. 2 de Orator. c. 72 €7 de Finibus L. 20:32. 'Themi- ftocles, air, cum ei Simonides artem memorie polliceretur, oblivionis, inquit, mallem, nam memini ea, qua nolo, obli- vifci non poffum, que volo. Idem Cicero de Sezeüte c. iz. plura alia landat memoria eximig exempla. P/zmu: L.7 c.27- memoria, infit, neceflarium maxime vite bonum cui preci- pua fuerit, haud facile dictu eft, tam multis gloriam ejus ad- eptis.. Cyrus rex omnibus in exercitu fuo militibus nomina reddidi... Mithridates 22 mentium rex totidem linguis jura dixit, pro concione fingulos fine interprete affatus. Ormit- to Cineam, L. Scipionem Carneadem, & ex cap. 3j. C. J Ce- farem fubjungo, quem, inquit, fcribere & legere fimul, dicta- re & audire folitum accepimus. ^ Epiftolas tantarum rerum quaternas pariter librariis dictare, aut fi nihil ageret feptenas. De Hadriano imperatore tradit Spartianus, illum eodem tem- Eee: pore Memorie perdite cau f*- $90 PHYSICAE,PART. LV. SECT. III, CAP. I. pore fripfiffe, dictaffe, audiviffa & cum amicis fabulatum effe, fi- bros quoque lectos ftatim memoriter reddidiffe,. /2uguffizts L. IF. de agima c.7. de amico fioSimplicio fcribit jam inde abadole- ícentia memoria ita excelluiffe, utinterrogatus abipfo, quos ver- fus Virgilius in omnibus libris fupra ultimos fcripferit, quos fu- periores, & quocunque loco, & quantum voluit, reiworfum promte reciaret, Idem ipfum profa de quacunque oratione Ciceronis feciffe, eriam furfum veríus, Quo facto, teflatus eft Deum, nefciviff2 fe hoc poffe ante illud experimentum. Seneca. L. I. declam. teftatur, fe in le£üione magiftri fui 2000 vocabulorum memorie commendaffe,. que lectione finita, eo ordine, quo dicta erant, & retrogrado memoriter recitarit. Plura exempla fis videas in SeAotti-PAyfK. L.3. c. 3j... Stu- pendam memoriz felicitatem ruflici, ofiiatim victum quaren- tis, enarrat Obférv. 2:9. Decad. II. (Nat. Cur. ao. 9 €7 10. Ju ..-574- Ali autem tam iugenti memorie ja&ura afféli fum, ut pene omuium desmeiniuerint. . Generalis caufà eft ingens per- turbatio cerebri praefertim in occipitio facta. — Quee provenit vela caufis internis, vel externis. . Interne funt partim mor- bi cerebri & nervorum motus regulares perturbantes aut. im- pedientes v, c. aftu ardenti, apoplexia, hemiplexia, epilepfia paralyfis, obftzoctiones & torpos nervulorum fenforiorum, nimiz fibrarum relaxationes, fenilis marasmus &c. partim de- bilitas conflitutionis cerebri undecunque contracta, ut per ve- hementiores affe&tus venereos, terroris, car. ebriofitatem, ni- mium ftudium no&u diuque continuatum , .& fimilia hujufce modi, per fenectutem decrepiram. | Externe caufze occurrunt in frigoris rigore, contufione aut percullione occipitis intus peneuante & ledente, ex intempeítiva vene fectione, nimio vini adufli potu , aliisque tantumdem turbarum procreantibus. 35 3 "Turba- c DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $91 Turbatio l«fioquetemporaria necdum nimia interdum fanatur motu recultari (hm reparata, fortiori in curru aut equo agi- ratione adjuvantibus nonnunquam medicamentis. Conf $. 205. Pfycbol. rational. ; 3 Vene fectione in cauftica febri mea fic perdita & abolita fuit me- .moria, ut vix quidquam noffem, fed vocabula, declinationes, conjügationes, czteraque denuo effent per annum integrum & amplius addifcenda. ^ Apoplexia indu&a eít oblivio litera- rum difcriminis & le£&ionis, reftante tamen promta fcripiione vocabulorum fuppeditatorum , quafi a ceca. pera&ta, neque enim hec a fe fcripta legere ullatenus potuit, nec denuo didi- cit, quod pluribus docet Ojfervatio iy4. umi IV. €? V. De- cad. I. Nat. cur. | Abolino memorie lapfu & contufione occi- piti fa&ta; remanente intelle&u curata eft fortiore agitatione currus in itinere, procul dubio obflru&ionem turbationem- que tollente. Ibid. Dec. 2. Anno V. app. obf. 102. Mea «tate Pa- ftor Ged. Ioannitanus Nothwangerus non recuperavit jacturam memorie, quod contigit D. 'Pheol. Weiffio Lipf. & aliis duo- bus "Theologis. 'Faceo eos, qui in partu ipfo ita trattati funt, ut memoria fere omni carerent. $. 575. Miranda quibusdam contigit vig imagigationir, themo- Phantafia rie fuccenturiaztis. . Memoria quidem ipfà non eft imaginatio, preclara, materiam tamen feures recoguofcendas illi eque fübminiftrat, acíenfio. Vivacitas autem imaginationis esrecia aur natu- rg eft innata, aut arte exculta eo usque, ut vix credibilis vi- deatur ejus efficacia. Exemplo nobis fit Io. Wallifius, magnus Anglie Mathematicus, qui Algebrz fuae C. 100. f. 449. Tom. II. operum narrat, fe nocte tenebrofa peregiffe difficiles opera- tiones arithmerices. — Cujus fpecimen dedit A. 1670 Pelsho- vero, noctuin tenebris decumbens, e numero 53 locorum radicem $92 PHYSICJE PB,ART. IV, SEC T. III. CAP. 1. radicem quadratam 27 locorum communi methodo extrahens. Addit faffe fe difficillimas difquifitiones & détnonftrationes ia- tricatiores nunquam melius expediviffe quam in tenebris con- ticinioque no&is. Sic recentior Anglus rudis, ne fcribere quidem valens, abacum didicit puer pyihagoricum 50 annos natus, ejus ufu laboribus de pane lucrando fungens fenfim cal- culos difficiles tra&tare memoriter inter laborandum confuevit, & quod uno die abfolvere non potuit, altero continuavit, re- citavitque numeros antrorfum retrorfumque. . Interrogatus quoties rota carpenti 6 ulnas in peripheria habens vertatur per 204 milliaria anglica? Refpondit poft 1532 minuta hore 59840. Quod cubici pollices infint corpori, cujus primum latus — 23145789, fecundum 5642732, tertium 54965 ulnas habet profzcutus laborem (aum inter centenos alios, red- eunti poft 5 horas Saxio, qui hec propofuerat, recitavit fe- riem 238 locorum feu prumerorum, quem antrorfum retror- fumque noverat effe verum ex fuo calculo. | Auno 1725 ni- mio calculo quafi ebrius vertigine per 7 horas profunde ob- dormivit, foluturus problema: quor grana hordei, vicium, piforum, tritici, fecalis, avena, fabarum, lentium, & quot pili pollicem longi idem fpatium nempe 202680,000360 mil. liarium implerent? Refpondirque pro pollicecubico 200 grana hordei, 300 tritici, $12 fecalis, 180 aveng, 40 piforum, 25 fabarum, 8o vicium 100 lentium, 2304 pili fore. Ergo in miliari cubico 254,358061,05600 pollices, & pilorum dictorum ei ineffe 568040,972673,024000. cat. H»«jus nu- meri quadratum 21 menfe dedit 7255, 958238, 0960744, 907868, 531656, 993658, 851106, fcilicet: 527015", 363459", 5573857,673733^,5426385,591721,213298^, 9660797, 307524*, 904581, 389499, 215637, 423236. Vid. the Gegtlomags Magazin 1751. Menfe febr. vel der /drtzt 147. Stück. Abfit DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $93 Abfit, ut flatuamus, fola phanrafia hec preftari, memoria enim & intelle£tus omnino his compurationibus infunt, a nulla be- Ília peragendis; attamen fine ftupenda vi imaginationis, & memorie, abfentia ut prefentia firmiter concipiendi, reti- nendi , recognofcendi , & reddendi nemo hominum illa abfolvet. $ 576. Infreni facultate €? babitu poético pauci ita eminuere, ut Pocfir ex: aut in vernacula aut in erudita lingua ex tempore carmina lo- ?raordiza: quuti fint. — Talis fuit Taubmannus, Virembergenfis olim rz. Po&(eos Profeffor, qui inde a puero in Scholis latine locutu- rus metro poética protulit dicenda, ut & verberibus exceptus, ne id faceret, fed in pro&à loqueretur, flens dixerit: Define preceptor poft hec non carmina dicam. — Talis & Schóne- mannus, "Theolocic Studiofüs, evafit in delirio febris arden- tis, cum antea nunquam carmina pangere aufus effer, etfi non fine voluptate legerat poétas germanos. ls habitum ex tem- pore poétice dicendi retinuit, paftorali munere fungens, ut vel concionaturus per horam integram oratione vorfà uti pof- fet. Quod cum credere nollet, aut experimento plenius per- fpicere cuperer, Regina Pruffiz inviravit illum in aulam, | ro- gavit, ut intereffe vellet fermoni fui Ecclefiaftze aulici, & prandio peraco, ut & a meridie alteri aures praeberet, & poftea dicerer, uter melius placuiffet. Finito fermone pome- ridiano invitatum ad, fe laudatum fibi effe ejus habitum poéti- cum dicens, rogavit, ut ex illis fermonibus quaedam ligara oratione recitaret. Quo Juffu fertur integras pene orationes facras dicendo in metrum redactas memoriter cum omnium applaufu declamaffe. ^ Inter poétas extemporaneos aulicos Dresde excelluit Kónigius mea «tate, ut alios, quos novi, nunc praeteream. ^ Ingenium poéücum, & procliviratem ad voluptatem intenfam ex verfibus capiendam his infitum (IVolfü Pbyf. Tom.IP".) F£ff fuiffe Futura pr«- Jagientes. $94 PHYSICAE PART. IV. SECT. III. CAP. I. fuiffsa nemo diffitebitur, quod cultura in habitum eximium adolevit. Dici tales folent po&te nati; quemadmodum & alii artifices egregii proprio ingenio majores evafzrunt, quam ipforum magi(lri. $. sT7T. "Aliis quedam obtigit futura. previdendi predicendique dos naturalis, Non loquor de his, que vel mathematice, ver- bi gratia aftrronomice, vel moraliter fub hbypothefi morum prafciri atque pradici poffunt, fed fortuitis feu naturaliter contingentibus, quorum caufe prafciri aut prafznuria non- - nullis poffunt, a plerisque nequeunt. . Medici ex certis pro- gnofticis morbi eventum latum triftemve pre videre nonnun- quam poffunt, aut indubie aut probabiliter, quem ne eger qui- dem, multo minus alii Scientiz medicee & praxis ignari, aut hic ea utendi occafione deflituti, prenolífe valent. Vice ver- fà &gris interdum dies & horamortis inflantis ita innotuiffe re- centibus paflim exemplis deprehenditur, ut praedictis ab ipfis eventus refpondear. Alii inflar beftiarum & plantarum qua- rundam tam teneram corporis tactoriorum coníftitutionem nacti funt, ut tempeftatis mutationem prafentiant, pranuntient, prae- dicantque, caufas pracurrentes jam animadvertentes, quas plurimi nequaquam obfe2rvant. | Naute peritiores confpecto mteoro, quod a paárvitete in ccelo fereno oculum bovis vo- cant, procellam ingentem pradicunt, & quidquid poffunt adhibent ad navem fuam ei fübtrahendam, quantum fieri poteft. Non de(unt, qui fomniis matutinis aliisve vigilan- tium przfagiis confufe conceptis futuri periculi fui prafenfione monentur ad fibi cavendum & fi obtemperant premonitis, il- lud effugiunt, fin minus incidunt in illud & fuübeunt mala, que potuiffent evitare. Sirne hinc concludendum, noftram mentem in fomniis quoque aliisque rerum abíentium & futu- . rarum DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $95 rarum cogitationibus rationari (S. 419. P/yclol. rationalis), & ex fe h. e. (ua vi evolvere illas perceptiones, ad quas vel antea acceflit, vel poflea accedet corporis motuum con(enfüs, ut pateat; illum eo non egere (S. 613. 7)i4. quod non foli harmo- nie praftabilite, fsd effentie a^ naturze mentis proprium eft); ideoque poft mortem corporis & exceflum ex eodem, non folum períeverare in ftatu diftin&arum perceptionum, íed ad majorem evehi perfectionis gradum (S. 745 2/;2.); ulterio- ri intelligentiffimorum difcufioni relinquam. Non utar hic meis duobus vel tribus hujusmodi fomniorum exem- plis, quibus eventus refpondit in vitz periculo, nec prafagia afferam hominum vulgarium, haud raro in faa fententia de- ceptorum, nec tales cafus, ubi fortuito eventus conveniffe vi- deatur predi&tis. Sed Socratem excitabo, de quo Xenophon in cjus memorabilibus varia refert, que ejus genio (demoni) tribuuntur, que collecta leguntur in ejus vita. Plato & Xe- nophon explicant ejus genium per vocem, quam audiebat, aut eam attentus, avocantem ab eo, quod non effet facien- dum. — Ciceroin Librir de divinatione multa pro ea & contra eam fuo more dixit pagano, non fine grano falis accipienda. Ibid. L. I. c. 27. commemorat fimonidis fomsium , & mira- bilius aliud cujusdam arcadis. Cap. 2; ibid. Socratem fuam mortem triduo predixiffe, Plato ait. — Poftea refert. Xeng- phontis fomnia mirabiles eventus fortita; & Ariftotelis de fuo Amico Eudemo. Simonidem Cejum Cicero narrat de orator. 2. c. $6 cum apud Scopam ccnarer, evocatum per duos juvenes, ut prodiret, furrexiíle, fed vidiffe ad januam neminem; inter- ea id cenaculum concidiffe,' eaque ruina Scopam cum fuis convivis oppreffum interiiffe car. $. 578. ; Somniantes nonnunquam vecte loquuntur , ut vefpondent. Somniando interrogagtibus quecunque [ciunt. | Exenim & in fomnio mens loquenter, Ff£f3 ratione 596 PHYSICAE PART. IV. SECT. III. CAP. I. ratione fua uti, retiocinarique apte deprehenditur ($. 577.) GR edes exempla id fatis fuperque teftantur (S. $66). Oratores facri dantur, qui vefpera vix in charta confisparant fermonem, quem dormiendo vel fomniando mens repetiit inculaavitque memorie, ut mane teneretur. Pauci admo- dum elapfi funt dies, fcribit ill. //o/fus Pfycbol. ration. $. 219. D. 337 fé. €X quo per fomnium auditorium meum ingredi mihi vifus eft adverfarius quidam turgidus faftu, pietatis pompofae affectator & hypocriia, quo confpecto cum judicarem eum por- rigere infidiofis aures, per digreflionem de confenfu actionis externz cum inrerna diflerere ccepi ac continuo orationis flu- mine ultra dimidium hore quadrantem fermonem continuavi, quantum judico, donec fervor animi, quo abripiebar hypo- crifeos turpirudinem delineaturus, fomnio finem imponeret fomnoque. Expergefactus eorum probe memineram, qua a me dicta fuerant, & multa argumenta inter fe refte contexta tenens, nec in iis ob(ervans nifi quod vigilans probarem. ;, Saepius mihi quoque fomnianti in verba recte conítructa tam elata erumpere conügit, ut audiens illa evigilarem. — Alios quoque fomniantes prius difficulter quidquam eloquentes, rege- ftis modice aliis verbis effe fenfim in confabulationem & re fponfionem ad interrogata perduétos, veluti fomnambuli fu- pra didti. Forta(fis foporifera hujusmodi reperiantur, quibus ufi malefici fua deli£ta ita eloquantur, uti fata funt, ut deinde inquiri in determinationes cjus fingulares, & per illas convinci eorum poffznt. — Quod ad pertinacem veritatis negationem ipfis inu. tilem reddendam, ideoque ad criminum fugam efficex. foret remedium. — Simul quoque fallaces equulei cruciatus evitaret, quia incredibile eft falfa di&uros cffe fomniantes, aut fiquando id fieret, facile detegeretur. — He'ntzelmannus. refert, hyo. Ícyamum phyfaloidem Afie mifceri pouioni, quam bibe effuciant DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. $97 effuciant, quidquid interrogantur, arcana quoque. Quod explorandum reétius foret. $ 579. Dantur tamen €? delirastes, impotes animi, mente De deliram- capti feu dementes 67. furioft. . Etenim in deliriis morbus cere- zibus, de brum autintegrum, aut ejus partem, ita perturbat, ut ejus wenrifus € motus priftini rezulares evadant irregulares, ideoque & eo- fariofi. rum cogitationes non amplius rebus conformes, fed falfie er- ronez aut abfurda. — Idque experientia magiftra contingit vel folum durante morbo vel frequenti recidiva, faltem habitu ad dies virze dursbili, quories mentio objecti, circa quod delira- tur, velab aliisfit, vel propria phantafia fuggeritur. Impo- tes animi vel ob cerebrum infanum, male conformatum, aut lefum in partu, vel ex lapfu in eaput aut contuíione ejus ve- hementi, aliave caufa, ufu rationis externo magna aut majori ex parte privati, quamdiu caufa tolli nequit, miferum expe- riuntur perpetim Ílatum exteriorem, ut mulum diffi- miles aliorum hominum habeantur, etfi mens remotis illis cau- fis fimillima aliis utererur humanitate. — Pariter mente capti & dementes corrupto laborant rationis organorum ftatu, ut ea plerumque vel non utantur vel male utantur, vel contra ejus, dictamen agant feu infcii feu craffo errore. Furiofi autem non tantum amentes fünt in furore, fed & enormi impetu virium corporis convulfionibus, detorfionibus rabie cet. fzviunt, ut vel robuftiorum viribus coércendi fint, ne fibi aliisve vehe- menter noceant aut perniciofi evadant in tam extraordinario impetuofoque morbi ftatu. — Daturz feminibus Turca abuti feruntur ad ftupiditatem hominibus, quibus propinantur vel pro errhino dantur, tribuendum ut ad fcelera ipfis prafenti- bus patrata nequeant attendere, nec eorum recordari. Vid. Linnaeus de inebriantibus , A4moen. ,dcad. Fol. & p. 164. j Ffff.3 Recor- 5928 PHYSICA PART. IV, SECT. III. CAP. I. Recordor deliri in obfidione, per globum tormentarium caput prope attingentem, facti, quifrequentiffime ad januam fe refe- rebat, nemini exitum aut introitum concedens, | & praterea parum vel nihil etiam extra paroxysmum agere valens. Alius eximie nobilitatis polonus febri ardenti inciderat in delirium, fe effe regem Anglie, neque eo potuerat liberari, fed in ceeno- bio fratrum mifericordie alebatur, qui accedente delirio ipfius phantafiz obtemperare debebant, & modo thronum ipfi in- ftruere, modo legatos ad ipfum introducere, pro ipfius de- lirio verba facientes, & refponfo ab ipfomer daro rurfus di- mittendos & feducendos; modo fenatum regni convocare, & innumera alia ipfius delirio refpondentia utcunque reprefen- tare, ut adquiefceret. | Conftant complura alia deliramenta phantafie a vero aberrantis v. c. fe effe vitreos, reges, Meffiam, hoc vel illo morbo, aut ulcere &c. infe&os, quorum nihil fuit verum, —— Supereft nobilis matrona de U. cum fi- lio fuo, quem verum meífiam fore perünaciter. cum ipfo opinatur. | Reliquorum demenüum cat. exempla paflim obvia licebit preterire. $. 580. Extraordi- Non quidem delirium. eft, fed tamen ex£raordizaria uaria aver. 4verjatio quorundam alimentorum, quae plerisque aut grata fünt, fatio aif. aUt neutiquam adverfa, & v. v. appetitio fere cunétis adverfo- rum. Abhorruere nonnulli a vino, cerevifia peculiari omni- ve carne, pifcibus, conchyliis certi frugibus, leguminibus, fructibus, radicibus, herbis, rariflimi & a pane. Q.ibusdam na- turalis ea fuit averfatio, velutin natura & temperamento corpo- ris ingenita, eaque aut vincibilis & fucceffu temporis victa aut invicta; aliis a primo quodam actu adverfo ob caufàs externas, aliis a con(uerudine contracta; aliis a phantafia erronea vel prae- judicio inhafit inhazretve, uti corruptus appetitus pica dictus. Aliis a moibo accellit, v. c. horror liquidorum ab hydrophobia, Abfte- "iorutn. DE ANTHROPOLOGIA GENERALI. 599 Abftemii non folum a temeto abílinentes dicuntur, fed & abftemii cibi alteriusve potus nominantur. — Perrinet huc cap. 27. Lib. 5. Pbyf. cur. Schotti, ubi abominantes cafeum, cepas, allium, pifces, carnes, ova, porcellos, oleum olivarum, melones, braíficam, vitulinam, fuillam &c. falem, aítacos. ^ Nec iíta anüpathia t3ntum unius hominis remporaria aut perpetua fuit, fed & hzreditaria, ut vel nefcii aut coacti talia deglutientes Ífyncopem fere exitialem & vchementiffimas convulfiones pa- tiantur, quafi venenum fumfifíent. — De caufis talis averfatio- nis ibidem multa difputantur. Socii d. Quemadmodum zozzulli bomines dantur per otnnem vi- Perpetua tam integerrima valetudine ufi: wa alii per omnem vitam egvota- valetudo rut. Peculiari numinis divini beneficio pauci adeo conflanti profpera aut fanirate & incolumirate gavifi funt, ut quid fit egritudo, quid «4e//z. morbus, nunquam experü fint Mortem vero oppeterunt aut violentam fine ullo morbo, aut naturalem fine doloris fen- fu, faliem nonnunquam. — Ex adverfo nefcientes, quid fit fani- tas, femper morbis laborarunt, alii nno, alii pluribus perpe- tuisque, alii decumbentes, alii incedentes. His igitur perpe- tua fuit valetudo advería, ilis jugiter profpera. | Communis hominum indoles medium horum tenet, modis plurimis diverfum. Primzevos homines, ula 9 Secula viventes, morbis leboraffe, - non legimus relatum, nec tamen negatum. Certiora vero proftant exempla hominum sb omni morbo immunium. ta 1738 ex Suecia nunüiabatur, Caroloflsdii mortuam cffe vi- duam 140 annos natam, eamque usque ad mortem fanam & in- columem reli&ta filia centum annorum, fed admodum infirmam egramque. Eodem anno in Anglia mortuus erat 158v0 ztatis anno eousque fanus. Plura exempla hominum brevioris vitz, qui expertes morborum fuere, eque ac eerum, qui breviori vi- ta fem- De quafi $90 PHYSIC/E PART. IV. SECT. III. CAP. I. ta femper cum morbis confli&ati funt, aut & lc&is fuere affixi non opus eft, ut afferam, cum paflim proftent & nora fint. $. 582. Incidunt quandoque bomines in flatum quafi ttortuorum, mortuis ve- qu tatnen revivifcunt. | Contingit is ftatus fübmerfis in aqua, vivifcenti- hur. qui vel paullo poft vel interdum poftaliquot horas ex aquis erepti, & debite tractari in vitam redierunt. ^ Contingit ftrangula- tis vel laqueo füfpenfis vel culeo fübmerfis, ut füffocarentur, fed necdum plane mortuis, qui abíciffo aut rupto laqueo re- vocati funt in vitam, fufflato in pulmones aére, aut concuffione diutina corporis in curru, quo aliorfum devehebantur. Con- tigit fumo mephite fodinarum, carbonum, hypocaufli obturati vaporibus fulfureis, vel aéris fülubris defe&u pene fuffocaris, tempeftive tamen faucibus mortis ereptis. — Contigit & in- terna morbi hyíterici vel fuffocantis caufà, qua inhibita eft refpiratio lenfibilis, membra ^ obriguere, — impedito propemodum íànguinis circulo, fere pariter ac rigido gelu fieri confüevit. ta enim ab ignaris animo defecti pro mortuis habiti, capulo inclufi, & in fepulchrum jam demiífi demum refufcirati inpemuerunt aut exclamarunt, ut auditi eximeren- tur fepulcro, alii vero vivi fepulti, & ad fe redeuntes nulla ope potiti tum demum mori cogerentur. Non loquimur hic de vere mortuis, & miraculo refufcitatis, & diu poftea iterum mortuis, qui bis mortui re&te dicuntur, quia bis vita terreftri funt donati, cujusmodi in facris literis funt vita amifía redonati, puer Sunamiticus, INainiticus, Lazarus alique. — Nec egemus hic fabulis refufcitatorum, qui fingun- tur vere mortui fuiffe, De quibus confulatur Scottus Phyf. cur. L. I. c. 36. $. 4 feq. Conf. 6. 565. Beftias & infeCla ali. quamdiu v. c. per hiemem.gelu obrigefcere & mortuarum in- flar jacere, item infe&ta humore deficiente fimiliter exanimari velut, DE ANTHROPOLOGIA GENERALI, 601 velut, fed calore & humore redeunze , revivifcere; omni- bus conftat. $ 583. Incendio vel fulinize inteflino fua culpa extinéli mon fum Combhufli molis veticendi, eii pauci tantum innotuere. Culpa enim, quo asque igne minus culpa eff videtur, quoque perniciofior evadit, eo di- exrerzo. lizentius eft notanda, quia veritfimum eft tritum illud: felix, quem faciunt aliena pericula cautum. — Non illos innuo, qui hauftis potionibus inflammabilibus, ut vino adufto, aliave ficera nimia, id egere, ut incendio in ventriculo oborto flam. ma ex ore exhalaretur, qua íuffocau effent, nifi mox infufa ori aqua fuiffet exítin&ta. — Sed eos loquor, qui oriundo ex fefe falmine fubito &roniiru non interemti folum fuere, fed & difToluti in cineres paucos fumosque. Primum, cujus recordor, exemplum mea ztate contigit Londi- ni, ubi veteramentarius fpoufione inira magnam copiam vini, aduíli exhaufit, qua illico eft extin&tus A. 1725. Lutetie Parifiorum femina nimio ufu fere perpetuo in fella fltraminea fedens incenfo fpiritu in ventriculo ita exufta efl, ut nihil ejus reítiterit, nifi calvaria, & extremitates digitorum, tefle. Ja- cobao in A&is Hafnicufibus Volum. I. c. u$. p. 2u..— Yn lalis illuftris comes Cornelia Zangari & Band folita fpiritu vini cam- - phorato corpus lavare quoties male valeret, cum cefenc Anno 1731 d. 4 April cubitum iviffe, & cubicularia vix defcen- diffet in cubiculum inferius, fulmine & tonitru oborto furfum ad eam feflinavit, — deprehendit vero illam fulmine, quod extus nullum fuerat, pedibus exceptis ad genua usque & 5 digitos, refolutam in cineres, & fcetidam in humo pinguedi- nem fumumque. Non multum ab(imiliratione vetula anglica in culina interiori igae tora conflagravit Anno 1744. d. 10. Aprilis. — Erat uxor pifcatoris ipfwicenfis, Gratia Pett di&ta, fexagenaria, non adfueta vino aduílo, quc infcia filia fero (Folfüi Pby[. Tom. IF.) Gggg defcen- €02 PHYSICZE PART. I V. SECT, I1, CAP. Ii. | defcenderat in eulinam, & mane a filia fuper foco extenfa 1 ftar prune candentis combufte deprehenfa, & affufa aqua c:- tin£&a eft, quatenus nondum in favillam corpus abierat. Cau- fa incendii non externa fuerat, quia nullus in foco fuerat ignis, & afferes &c. adu(li non erant..— Fertur tamen in convivio ob reditum filii fpirituofa potulenta bibiffz. Mobilis Polo- nus Bor Sfortüiw hauflis duabus fpiritus frumenti pateris concremavit. epe egeo eto co ce opo eto cio Vote O9 et ebegecgoctoete cte edoeto efecto S bibas Nuls old QUuAUPU ITUOUGEE n DE PHYSIOLOGIA GENERALI VEL SCIENTIA PRINCIPIORUM SANITATIS NOST RJ. $. 584 f "Ww uia valetudo viventium aut profpera eff aut adverfa à prior £initas vocatur ($. 45 6. P. /7. Pbyf) ; & Phy. fiologia eft fcientia generalis corporis fàni noflri po- tiffimum ($. 483.); vel fcientia fànitatis noftre elemen- paria; erit hic onte omnia exponenda faaitaüs natura, cujus nemo non cupidiffimus effz folet, Quia : f? Phyfologia generalis ? Latius quidem aceipi Phyfiologia poteft, pro cujusque animalis fani fcientia. — Sed in tanto ambitu hic eam confiderare non polfumus, ubi in Anthropologia fpeciali ftatuum hominis po- torum DE PHYSIOLOCIA GENERALI, 605 tiorum verfamur, communemque hominum duplicem ftatum vitz prelibare animus e(t, ut fyílemaris phyfici Wolfiani ra- tionem exfequamur. — Suflicient generalia hzc principia fuper- ftruende ampli(fimz Phyfiologiz non taatum humane & me- dice, fed & generaliffime omnium animalium, aut & viven- tium quorumque. Galenus dixit: / perfecte fanus nemo elt, fed fani dicuntur, qui nulla parte corporis dolent, & ad vite munera haudquaquam funt impediti, Phyfiologiam Scbreiberus iz. Elementis Medicina T. I. j.i07. Vocat fcientiam eorum, qua per corpus hominis fà num affumta & applicata externa pollibilia funt, pro qua alius maluit, que in corpore hurnano poflibilia funr, quo fenfu & pathologiam complecteretur. — Perrault eam dixit mechanicam animalium, valde ampla notione; alii ceconomiam animalem, qua item ad parhologiam extenderetur. Stoicorum Phyfiolo- zjam rationem nature interpretatur Cicero, qua phyficam ex aquaret. Generalis hzc differt a fpeciali medica. Idem tamen Schreiszrus deinde p.:57. fic mutavit definitionem, ut ca non folum fupponat anatomen corporis humani cognitam, fcd & requirat teleologiam & diztam fanarum; fed & patho- logiam atque femiotieam & diz;am ia morbis. Verum uti parholoziam fejungimus a Phyfiologia; ita anatomiam, dizte- ticam & pleniorem fpecialem Phyfiologiam medicis, :in fuos ufus comparandam merito relinquimus. —— Prout eam inter alios. Bezhavius, Hoffmannus, & ampliffime Ze Haller. ela- borarunt. Poítremus nempe nou folum notas ad Bwrbavi liflitutioner medicas & pralecliones in easdem Tomis V. in Guys fed & propria Phyfologie Elementa Tomis V II in 4. jam pu- blici juris fecit, & necdum abfolvit, quia 3 "Tomi reflant. Nobis hic fuffeceriat potiora principia fcientiz fanitatis corpo- ris humani, omnibus nofcenda. Ggg8 2 $. 585. Quid ft f«- 2ilaj. 601 PHYSICJE PART. 1V. SECT. III. CAP. II, $1,585. Sanitas nominatur valetudo bona, commoda, fecunda, profpera, vel evexia feu vegeta omnium corporis organorum (partium) conftitutio, & eft ftatus vite integerrima, vel ha- bitus fructusque omnium functionum humanarum. DBrevius dicatur perfectio vite phyfica, confiftitque in functione pro- pria omnibus partibus expedita (& confentiente). . Si vita me- rito homini eft cariffima, multo carior illi eff2 deber vite per- fe&tio. | Ab illuftri /70/fo dicitur fanitas ftatus corporis, quo fingule partes ejus ad ufus fuos omnes, quibus deftinantur, apte funt, in Zorzr fabfecic. Marpuvg. Zduzi 1729. p 32$... Ufus ill; funt functiones organorum, que actiones & pafliones condu- cibilesinvolvunr. Durhavio eft (5nitas facultas corporisapta omni- busactionibus perfecte exercendis ; Ha/lero ea corporis conditio, pro qua prafto funt omnia ad omnium actionum exercitium requifita; Segzerto potentia corporis humani, eas, quz fecun- dum naturam funt actiones exercendi, a partium omnium na- turali conftitutione proveniens; Hoffmmmzo autem vigor actio- num corporis X animi, a temperato liberoque folidorum & fluidorum motu fanguinis, humorum temperia & convenien- tibus fecretionibus excretionibusque dependens; .Ertmuüllero viue integritas. Unde relinquitur, fanitatem recte dici rerum natura'ium utiliflüimam, dulciffirnam pretiofiffimamque. Diítinguimus merito perfectionem vir naturalis five phyfice a morali; virtuübus erhicis comparanda. — Naturahs nititur conformatione omnium corporis humani partium quam opti- ma, cuique homini a Deo deflinata & attributa, nifi impedi- menta formaroni naturali obfuerunt Deo permittente, — Hec deinde functione non impedira omnium organorum nurri- menris idoneis adolefeir & perficitur una cum corpore, per omnem ejus viram durans, & inferens non folum apritu- dinem omnium partium ad fuos ufus, fed & vigorem atque habitum DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 6c5 habirum preflandi vite omnem, quam capere valet integrita- tem perfe&ionemque. — Ergo effentia ejus confiftit in narurali vite noftze perfe&tione, vel optimo ejus flatu; oritur a dono divino in aptiffima partium omnium cooformatione & con- fenfione, continuatur divina confzrvatione & providentia ho- minis moribus conveniente; exferitur & agnofcitur ex immu- nitate ab omni impedimento functionum humanaram, ex in- dolentia omnium partium organicarum, & ex lenfu innocuz conítantisque voluptatis jucunditausque vite, ideoque & ex flatu corporis optato feu vere bono ejus fru&u, quo be- ne valet. $9. 586. Unumquodque orgazum corporis moffri eff fonum, quando ope flru&ure fue 7 vis movendi infite aptum eft €7 fufficit ad fue fuuclionis ufay praeftandos, expedito pollet ejus faculta- tum exercitio, cum fine totius congruente. Funcliones orga- norum noftrorum, in quibus eorum ufus confiflir, preter actio- nes involvit & patliones fini fuo refpondentes; uti oculi fani- tas in actu vifionis praftaudo non folum actiones ejus requirit, fed & paffiones previas a lumine in tranfitu per humorem cry- ftallinum refracto & imaginem objecti in tunica retina depin- gente, quae & fimiliter in camera obfcura formatur ope vitrez lentis. Nec organum totum erit fanum, nifi fingula ejus partes organice fint fanz, etiamfi minima, & in fuis fun&tioni- bus neutiquam impeditz. — Hzc fingularum corporis noftri partium organicarum faniras merito dicetur nonnulla vel par- ticuiaris, a fuo organo fingulari denominanda, uti fanitas ven- triculi, dentium, pedum. Omnium partium fànitas conjun- &im fumra, conftituit totius corporis humani fanitatem vel in- tegram perfectamque hominis fànitatem, quam nonnulli in &quilibrio partium folidarum & fluidarum confufe ponunt. Gg29g 3 Loqui- » Sanitas vel totius. eft, vel partium corporu. Iufuxus 606 PHYSICE PART. IV. SECT. III, CAD. 1f, Loquimur hic de fanitate proprie di&a, que efl corporea, etfi non ignoramus, alios quoque mentis fanitatem ad Phyfiolo. giam referre. — Cel. D. Hofmannur tamen, ubi de animi fani- tate agit. Sy/len Tom. T. p. 04. ree monet, mentem per fc non zgrotare, attamen fanitate corporis deflzu&ta ob mutuum commercium, animam quoque in fuis operationibus turbari & labefa&ari. —Etfi igitur mens fana in. corpore fano rerum ter- renarum omnium pretium excedit, omnisque felicitatis funda- mentum eft, fanitas tamea menüs improprie & una losice ac- cepta notat expeditam. re&amque facultatum ejus funclionem per habitus adquifitos, h. e. virtutes; nec mentis operatio inter- na, fed externa tantum per corpus exferenda, hujus morbo impeditur. — Accurate ergo fanitas dividi nequit in fanitatem animi & corporis, vel menralem & corporalem. $. 587 Prouti mens nnitur femini fecundo, fibique efformat animi in ft- (qum. corpus organicum dirigendo vires mareriz ad confli- zitatcp. RI tuenda organa exíerendis functionibus fuis idonea (S. 507. s1i1./0gq.): ia mens fuo regimine corporis gultum quoque com- fert ad ejus fauitateim. | Sis nempe virtutibus, pr«terüm erga Deum ,. genuina pietate, & adquiefcentia, propitium fibi red- dit Deum, fummum benefa&torem, cui ut omnia czterà bona ita & fànitas ejusque conrinuetio in acceptis eft ferenda; fuo moderamine affectuum , fua fcientia rerum bonarum & mala- rum, fuaque temperentia, caflitate, prudentia, & tranquillitate enimi falubria fe&tatur, infalubria vero abominatur; íua deni- que probitate & jufliria nemini anfam dat nocendi fua integri. tari membrorum fanirique univer£e. De quibus mox alia & nonnulla deinceps erunt attiagenda in diaeta. Przterea univerfa Scientia fzlutáris vel medica omnibus fuis difci- plinis fanitati corporum conferranéc reftituendzque operam návat DE PHYSIOLOGIA GENERALE 6c7 Havat, ut mrente captum efle oporteret infiiaturum, animum humauun nihil valere ad fanitatem & fuam & aliorum procu- randam. Inprimis diztetica tora quanta fanitati tuezdm fuis preceptis confulrum it, unum cum laiius dicta (i97) Hy- giene, quz fanitatem prefentem confervare, a morbis nafci- turis przcavere, & longzvitatem conciliare ftudet. $. 5598. Etfi eura. fasitatis vulgaris im cozfufa adquiefeze notitia verau eidem convenientium experientia magzlira: exquifitior ta- men requirit 2 omuium corporis partium carum finium ufuunmque, € totius quoque fabrice [cientiam amatoimicam. Negarienim ne- quit, dari homines rudes, indefeffo labore & fimplici victu utentes in locis falubribus longevitatem coníecutos. Quales non folum fuere antiqui(Iimi in facris literis memorati, fed & recentiori evo paffim occurrentes. Pzfoze in Hif. Brafil. autore, Drafilia- ni robuftiffimi mortalium fuerunt, frequenter 7 pedum flatu- ram attingentes, ante Europaorum adventum, robufliffimi fuerunt, non magis anno centefimo decrepiti, quam Euro- p&ifexagenarii; ve(centes femine mayz, faccharo, & auran- tiis. /Fthiopes, la&e & carnibus folis viventes, 120 annos, ut nunc eorum pofteri Abyflini, liaud rarius aíffequi dicuntur, quam Europe feptuagenari. —Sic & plerique Europe gran- dzvi laboriofi fuerunt homines & vulgaris victus fimplicioris. Medici autem & eruditi erandzvi, uti Hippocrates 104 an- nos natus, Pythaeoras, Galenus, Índorum Drachrnanes alii- que partium corporis humani ufum fcrutati, diítin&tius cogno- verunt docueruntque tonozvitatis caufa. Ope Anatomize fcribit Iolfier Hor. fub[ec. Lc. p. 342. addifcendum eft, quot & quenam fint parres corporis humani, & ex quibus hz denuo componantur. Ope obfervationum & experimen- torum anatomicorum detegcudus cft ufus fingularom perium, cjusque Cura fanita- tir onlgarir e doítior epe Anato- Vif 5 6cf PHYSICXE PART. IV. SECT. IIT, CAP. IT, ejusque a priori ex ipfa partis effentia & fine totius corporis, cui fervit, reddenda eíl raio, filem ubi ufus a. polteriori non fatis patet. — Partes vero funt organice, & qua materiam mixte, ufum habent a ftru&tura, & eodem inferviunt fini cor- poris vi flru&urz totius corporis, h.e. modi, quo organis aliis jungitur. — Ut autem perdurent, mixto materiz, ex qua conflant, falva effe debet, ne immutata vel corrupta ufus im- pediatur vel prorfus tollatur, — Stru&ura igitur partium. & mixtio materie liberz funt fervandz a caufis accidentibus, eam- turbaturis in funGtionibus fuis. - $. 589. Item Teleolo- Quia ufum & fines partium & corporis noftri edocet gie. c TTeleologia fpecialis ($. 85. Dz/c. pralim. de Philo. IFolff); & cura faniratis exactior requirit fcientiam ufus partium corporis noftri ($. 588.: patefcit, eam itidem requirere perfpectam Teleolociam , anatomia fuperftructam. — Quam ob rem hic nonnulla Teleolosiz fcira erunt immi(ícenda, pleniora autem petenda ex utraque T'leologia Wolfiana, ex Phyfiologie pre- le&ionibus Burhavianis, & Phyfiologia Halleri, aliisque. Qua ex ratione feponendam nobis fuiffe Phyficam experimenta- lem, fupra oftendimus, ex eadem fere eriam Teleologiam, fi- nales caufas, a multis Phyficis temere reje&tas, exeutientem, feorfum tradere fuperfedemus, etfi varia & optimis harum re- rum autoribus, die diem docente, addi poffent, & addenda in pofterum aliis relinquantur. $9. 590. Unde w[us Ufus partium corporis noftri eff multiplex, pendetque Lene- partium de- ficio divino ope regiminis mentis tuma Jirucfura earum, tum a anix- endeat? — tione materie viriumque infitarum, tum ab immunitate a caufis ign- p ! ; $5172 pedientibus tuvbantibus ledentibusque. Stru&ura enim partium eft earum forma propria, materiam vimque inferens & nexum cum toto DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 609 toto reliquisque partibus, ideoque omnem earum effentiam, mix. tionem & naturam complectitur, qua ad ufum fuum apte funt fufficiuntque, ut is ex hoc modo compofitionis & ex regulis mo- tus intellizibili modo explicari poflit ($. 7$. Cosmo/). — Sic alia eft efTentia & natura partium fluidarum (liquidarum) varie mix- tarum, ut ex illis efTentia fibrarum folida, firma, denfa, immo dura coalefcere poffit ope terrae admifte. Enim vero quia he vires funt finite, iisque alia adverfari poffunt ac fxpe fo- lent, debent ille vires effe immunes a caufis impedieniibus, turbantibus, ledentibusque, ut earum ufus expedite pra- ftetur pro anima imperio, corpori prafecte (S. 439. 74. * P.I. P5f). Partes corporis noftri ufum fuum nobis prebent ipfo motu, a vi movendi proficifeente, ope fuz ftru&urz nexusque cum ce- teris partibus , nec non cum toto corpore, duce mente cor- -: pus fuum divino beneficio regente. — Ncefle igitur eft, ut partes fint integre & illefe vegetzque, feu vigore ad fuas fun&iones fufficiette inflru&&z. — - Nofcenda ivitur eft ratio pirüum ftru&urz, earum funftionum, impedimentorum, modorumque fun&iones promovendi, impedimenta vero vitan- di aut avertendi, five partes fint folide, five fluide. —Solide funt fibre infe fluida continentes feu liquida, e quibus nafcun- tur, ut offa, cartilagines, tendines, cutis, nervi &c. $. 591. Partes. corporis. sftri vel fant vitales, vel atitales. yyvis per: Sunt enim organice, X qua materiam mixte. — Alig autem Hur coryo. funt organa vitz, que X in vegetantibus, anima deftitutis ,;, ,,, E habetur; aliz fünt organa anime functionibus exferendis infer. ; vientia, qua animalia merito vocantur. Priora funt ad vitam ' — exferendam neceflaria, fine quibus & animal dari nequit , quee vulgo dicuntur partes vitales. Pofteriora dari nequeunt nifi in (JFolfii Pbsf. Tom. IP.) Hhhh anima- 610 PHYSICE PART. IV. SECT. III. CAP. II. animatis, prefertim anima rationali praeditis. — Vitalia vel funt primaria five conftituentia vel f:cundaria feu adjuvantia. Solent partes corporis noítri dividi in vitales, maturales, & ani- males, quam divifionem fequitur Wolfius cit. bor. fubfec. Marp. p. 34$. docens partes vitales, quarum a£tiones funt ad vitam necefarie; naturales, quz inferviunt continue tranfpirationi ; & animales,» que anim facultatibus exereendis miniílrant, fed media pertinent ad vitales. $ $92. Ürgana vi- Ürgaza vitalia primaria cel infevoiunt vite proprie talia fingu- cujusque hominis confervanda perficiendeque, qua eft vita laria € fpe- fingularis feu individuorum; ce/ cite communi aut [beciali , h. eiulia. e. confervationi fpeciei, autaliis verbis, fobolis procreationi. Ha funt partes gezztales, ille mere cita/er; aut hec funt or- gana genitalia, quae. & fimpliciter genitalia dicuntur; alia fünt organa circulationis liquidorum, vel organa fyftoles & diafto- les, qua falutifera appellentur, ut pracipui fànitatis falutisque fontes. Genitalia vel mafícula funt vel feminea. Salutifera vel aéris immiffionem & emiffionem h. e, refpirationem peracunr, ut pulmones cum fuis rniniftris; vel fanguinis circuitum, ut €or cum arteriis venisque quibusvis. Actiones virales, ajente VWolfio, funt motus cordis & refpiratio. Liquidus eff aér, qui fpiratur, ideoque & fpiritus vocatur; Liqui- dus eít (anguis, ejusque fecum & lympha; liquidus eft chylus fa&teus; liquidurn & volatile eft fluidum nerveum, quod & liquor nerveus, & fpiritus animalis dici confuevit. — Accenferi autem vitalibus merentur partes narurales dicte forfan ideo, quia earumi aCtiones eque voluntariz non funr, ac vitales. $. 593. Ürssha di. Organa vite fecutidaria (S. $91.) alia afumunt €. pra- t« fecunda. param alimenta fibi profutura; alia fecermunt utilia €? falutiferis Fia: tyauidunt , atque inutilia exeeymunt. ejiciuntque, Motus enim fangui DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 611 fanguinis & cordis atque pulmonum continuari non poffet, nifi ambo una cum corpore nutrirentur & vigerent. Pracede- re ergo debuit functio organorum nutrimenta a(lumentium preparantiumque, ut attemperata fuo corpori evadant. — Ta- lia fünpt os cum gula, ventriculo, inteflinis adininiflrrisque vi- Íceribus. Utilia ab inutilibus fecernunt glandule omnis gene- ris, qua funt organa fecretionis; imbibunt villi intetinorum, congregant ductus & receptaculum chyli; inutilia & fordida pori ex(udantes plura vero excernunt vefica urinaria per ure- thram, inteftinum re&um per anurn, fübrilis tranfpiratio infen- fibilis per poros &c. Foffimazzus huc quoque refert appeti- rum naturalem, diseflionem, nutritionemque. : Ad aCtiones naturales pertinet uring in renibus fa&ta fecrerio, & zransfpiratio iofenfibilis, fcribit Woifiu; in cit. norione fanita- tis. Cum vero plura ünt, eque naturaliter & vel invito ani- mo conünuanda vite caufa in corpore noflro, ea his adji- cienda, duxi, potioribus organis nominetenus indicatis. De glandulis veris & folliculis cavis notamus ex Hulleri $. 202. 1 c., eas amplam continere cavitatem, membrana undique ita circumfcriptam, ut aliquando pro altero ejus hemifpherio claufo ipfa caro ejus partis fit, cui glandula adhzrer, plerum- que vero membrana continua totum rotundum ejus receptacu- lum includat. Raro oblonga e(t recepraculi cavitas, ut in ure- thra virili & follicelis finus muliebris. | Sunt glandule irrita. biles & ab acri laceffite fecretionem accelerant in hos folliculos arterie minime liquidum exhalanr, quod ob anguítiam du&tus excretorii morando ibi fpiffatur, aquz parte per venas reforpta. $. 594 Animales partes vel orgaza animalia partim funt tbeo- Organa ani- retica, partim radica. — Ambo vel zuferiora fagt , | homini malia € nempe atque beftiis communia; vel /zperiora, mentis functio- mentalia. nibus exferendis deílinata & homini propria foli. — Theo- Hhhh 2 retica 61^ PHYSIC/E PART, IV. SECT. III, CAP. II. retica inferiora funt oreana fentiendi, vulgo fenforia; pra&ca funt orgaza motus fpontamei, quibus vel totum corpus, vel quadam ejus membra fecundum animi conatum & directio- nem fuum locum fitumve mutant, ut pedes, ale, mufículi animo obíequiofi. « Superiora vel menialia in theoria fünt or- gana diftinéte cognitionis adminiftra, in ea tum adquirenda, vel difcenda, tum confervanda nempe fuüblimior oculorum, aurium & cerebri ufus & exferenda, uti lingua in docendis artibus & f&entiis, manus in illis perfcribendis; in praxi liberarum actio- num dantur oroana voluntarii motus quacunque, in primis organa intelligenti & rationis exferendae &c. Organa fenfuum, appetitionum, averfationum & affe£tuum nemo in dubium vocabit. Menti vero quoque quedam fubje&a effe corpo- ris organa ideo forte dubitetur, quia confcientie fuz perceptio: nis vel appetitionis nihil in corpore refpondet (6$. 25. P/ycbol. empir. € 44. P[ycb. rat.); ideoque ne prime quidem opera- tioni mentis, h. e. notioni, quidquam in corpore refpondet, licer motus fenfuum & phantafmatum fimul in cerebro adí(nt, ($204. Pfycbsl.vat.). Motus enim cerebri non funt notiones, que mentis operariones funt; neque nomina & vocabula, tan- quam figna notionum arbitraria , & quz his accenferi poffunt fi- milia, ipfe funt notiones, fed earum figna materialia, quz nec ullum corpus, nec anime beftia capit, eti nomina & figna talia fimul fere corpori ineffe fentiuntur, cum mens notiones ilis attribuit & fzcum cogitat. — (Conf $. 395 Pfychol. ratio- salir. Sunt ergo organa mentalia, ila motus fubtilioris ad mentem perferendi organa, quibus cum mens notiones di- ftin£tas a fe cfformatas ut fignata conne&tit, & dein editis illis fignis aliis imp.rritur, qui fignorum editorum fignificatus haud ignorant. Sic organa motuum volunrariorum exferunt litera animi decreta, iterum per figna eorundem externa, mo- tu prodita. Proprie igitur organa, qua diximus mentalia feu - DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 615 feu intelle&tus, funt organa motuum illorum, quibus mens , uüitur vel in notionibus fuis formandis, vel exhibendis extra fe aliisque impertiendis. — Id quod pariter de reliquis mentis operationibus eft intelligendum. | Neque hzc tantum de orga- nis intelle&us voluntatisque, fed & de fenfuum & affe&uum organis valent, cum corpus qua tale fentire nequeat, fed anime tantum offerat motus clare percipiendos, aliosque fpon- te dererminatos per organa fua proferat. $. 595. INe judicium de fazitate partium mos füllat , cete fun. Note fanita- &iomum carum mote vel a pofferiori per experientiam , vel a prio- tit unde pe- ri pe diflinflam. caufarum € earumdem cognitionem funt ad. tenda? difcende. Quidquid enim naturalium facultatum ufu vere agno- fcitur, id aut experiundo planum fieri, aut fane rationis dicta- mine debet vel propterea, quia fànitate in rebus naturalibus nihil eft pretiofius ($. 585.). Eti quidem fi alterutrum indu- bium eft, altero fuperfedere licet. — Pra ftat tamen fi & hic ex- perientia & rationis connubium adhibeatur. "Tum vero alter- utrum indubie conflabit, cum fanum fe judicantem ceteri quoque fani & intelligentes pro fano habent, nec aliter ferio judicare valent. Delirorum exempla docent, pofle ac folere interdum fibi fanos & incolumes videri, cum revera non fint vel univerfe vel ex parte. Quamdiu enim delirant, tamdiu fruftra illis alia ar- gumentis perfuadere rentabis. Manebunt in fua harefi, donec delirium ceffet, & redeant ad mentis fui compotis flatum, $. 596. 4 delirio momnulli liberantur medicaminibus, | alii fé- Lileratio a eundum. delzrium fuum. tra&ati. —| Si enim medicamentis tolli Zzir;o uti poteft ceufà delirii, v. c. perverfio aut obftru&tio aliqua in cere- querenda? bro, &actu iisdem rollitur: ceffante caufa, ceffat effectus. Enim- vero quando medicamentis pariter ac argumentis nihil deroga- Hhhh 53 tur 614 PHYSICAE PART.IV. SEC T. III. CAP,. IL. tur delirio, vel ipfe delirus fecundum delirium agens, ex ac- cidenti incidere poteft in tollendam delirii caufam; vel medi- cus aut alius tractare illum fapienter aut inopinato ira poteft, ut eoliberetur. —Con£ Hullerus ad Burbavüi prelecliones Fol. 2. p. £7. fq. Deliranti & dclorem pedis fznuenti, confpe&tu fecuri venit in mentem dict im biblicum, fi te offendit pes, amputatum ab- jice. — Arrepta ergo fecuri pedem computavit, plurimumque fanguinis perdidit; antequam chirurgus obligare pedem po- tuit.. Sanato pede una liberatus eft delirio fuo. — Caufas de- lirii varias affert. /. eit. Hallerur, ut melancholiam affectus, e(Fufum in cerebrum fanguinem, aliamque turbationem, & me- moriam ejus validiffimam. ^ Siudiofo delirani atrociffimus ca- nis vifus eíl adílare, alii numeratos eife fibi numos, ur in ftaiionem militiz veniret fibi imperatam , ne patibulo aflige- retur. Maniaci modo ajunt, fe effe deos, no&u diuque in- clamant amafiam, cum divites fint, metuunt paupertatem, cre- dunt venenum fibi propinari, mentem fibi effe ademtum, ut non fuperfit nifi machina, fe effe mortuos, inteflina fibi effe perrupra, fe efle ccecos cet..— In cerebro aliorum natus fuit lapis, in aliis feirrhus, aliorum vafa atro fanguine referta, in alis lympha exílagparat &c, — Vir clariff. crura fibi effe flraminea opinatus nolebat illa attingi, fi&tis aurem latro- nibus imperitus, fe proripuit in pedes & fíanatus eft. ICtus urinam continebat, ne urbem ea fubmergeret, dolo medicorum ingens incendium eft conclamatum, quod ut ex- tingueret, minxit uncias 4, & errorem agnovit abjecitque. Ahus probofcidem elephantinam fibi pro nafo effe putans, chirurgi levi vulnufculo in nafum facto, ut fanguis d«fLillarer, *eft perfaafus, detruncatum effe illam probofcidem. — Sic furor metu compefci folet; alii funt fanati perfufi magra frigide copia aque. $. 597. DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 615 D au rr^ Si cujusdam organi famitas per fe tron fentitur, quavenda Unde — [ani- Junt alia conzexa, uude inmotefcat ($. $95.). — Facilitas refpira- tar laten- tionis per fe fentitur, eriam ab aliis ad illam attendentibus. At tium orga- motus cordis ordinarius non eque, aenofcirur ramen ex darte. zorum? riarum cum corde connexarum pulíu fenfibili, modo (ani pul- fus experientiam tibi comparaveris. — An renes fuo farisfece- rint officio, ex urine emifle men(íura & indole percipitur. "Tranfpirationis debite ratio difficulter patet fanctoriana ponde- ratione, facilius autem nofcitur ex avilitate corporis inde pro- manante. E qua & animalium & viralium functionum judicium eft perendum. Similiter de aliis caufalemz zexum babentibus eft ftatuendum , ut ex notiori collizatur ignotum vellatens: quia fic dependentia mutua praebet principium cognofcendi latens ex patente (S. 10. eg. Cosmol.). Par hic eít ratio ac in caloris & frigoris gradibus thermometra, in mutato pondero atmofphare barometra confulimus &c. $. 598. Quatenus fanitas in noftra eff poteftate, ut fcilicet na- 4liz fanita- turalem parium conformationem & vigorem confervemus, ti; documtn- svertendo earum le(ionem, vulnerationem, debilitationem- rz. que, & reficiendo,debite vires ufu diminutas, alimentis fàlu- bribus modicisque, attemperando fànirati aéris qualitates, mo- derando fomnum & vigiliarum labores, feu motum corporis & quietem (anitati convenienter, excernendo corpori nocitura, & affectus compefícendo virtutibusque omnem, quam poffu- mus, operam dando: eatenus rte peratfis bis, qua noftre Jfabfi it anentis dirctliont, vatio quoque fanitatis ES a priori eon- Jfabit, ejusque ufus €9 fruitur. Sunt hz res arbitrario ufüi fubje& eum in finem, ur illis rete utendo fanitatem promoveamus, quare dicuntur olim a Galeno non De fun&io- nibus cere- bri commu- nibus. 616 PHYSIC.IE PART. 1V. SECT. III. CAP, II. non naturales, fed regimini rationis & libertati agendi fecun- dum normam legum divinarum reliQiz. Quatenus iis reCle ufi fumus, eatenus a priori novimus illas fanitati effe profutu- ras. Magnum ergo roomentum ad fanitatem in harum fex rerum voluntario & genuiao ufu fitum cft," que vel exterme funt, ut aris victusque falubritas, vel intere, ut modera- men affe&uum , excreta & retenta, motus & quies, fomnus & vigilia. Neque idco dici poteft, homini nihil in fanitatem fuam licere, etfi ea Dei eft donum, cui femper in acceptis eft referenda. — Quantum enim ad fclicitatem fatis cft, tantum utique in eam homini licet; quantum vero ad precavendum quam optime abufum nocere hominibus, eosque fuz omnige- ne a Deo dependentie commoncefacere femper potuit debuit- que, tantum utique Deo uni eft refervatum. $. 5939. Quiaprimaria vitze organa fanitatis quoque & falutis prae- cipuum fontem continent ($. 5 92.): inter ea cere/rz, tantum do- micili vel organi proximi animae, fuz&zozes communes apte omuia erunt uotazda. Yecimus autem cerebrum medullam calvariee, vel latius medullam officinam fpirituum animalium & nervorum matricem, aut nervorum primordia complexam. ^ Primo omnium efformari cerebrum recentiores Phyfiologi largiuntur, nec non ex eodem oriri nervos omnes, certe fi ex medulla fpi- nali oriuntur cum eodem tamen connecti; ex eodern fpiritus animales quaquaverfüs per nervos egredi, & ad illud regredi; item omnem internum calorem vitalem ex ejusdem fluidi &the- rei confiictu attrituque nafci. Graco nomine encephalum notat cerebrum vel fub. ftantiam mollem calvarie inclufam, quc generatim dividitur in exteriorem five corticalem duplicem, duram & piam ma- trem & interiorem five medullarem. ^ Deinde fuübdividitur in DE PHYSIOLOGIA'GENERALI. 617 in partes principes & derivatas. Principes fünt cere/r; tan- quam communis fenforii anteriores 2 lobi fincipitis & cere- belli partes pofteriores occipitis, itidem duo lobi, proceífibus dure matris fàpienter ita (eparati, ut in hemiplegia altera pars corporis quodammodo fenfitiva maneat & mobilis. — Derivan- tur ex utraque parte encephali quafi duo loborum crura coéun- tiain medullam oblongam continuatamque per fpinalem me- dullam. — Cerebellum potiffimum vitalibus, cerebrum anima- libus functionibus exíerendis pro organo eft datum; quz fun- &iones itidem per crura feu proceflus utriusque porriguntur. : Itaque Ha/[erus Spiritus cerebelli vitales, cerebri animales vocat ig uotis ad Burbavii pralecfiones acad. Fol. 2. p. 623. argumentis fubindicatis, quorum illi ad motum, hi ad fenfum requiran- tur. Cicero Tufcul.l.c.9: Aliin corde, alii in cerebro di- xerunt animi effe fedem & locum ; & P/;zius H. N. L. XI. c.57. cerebrum vocat fenfus arcem, & ibi mentis regimen ponit &c. qua fere funt peüta ex 74rz/7Zotelir Hifl. animal. L. 1 c. 16. Plu- ribus argumentis cerebri & cerebelli ufus confirmat $. 172. Wolfiani ufus partium. | Obfervatum eft, cerebello graviter lefo, expeditam fequi mortem; in contrario cafu autem, vel retardata morte, fenfvs non admodum turbatos fuiffe. — De primordio corporis humani Zallerus $. 9$7. L. cit. concedit, non omnia pofíe mechanice explicari (fed vere demonftratum dici nequit, homunculum in ovo ante impragnationem jam adeffe, per not. ad $. 867). $. 888 ftatuit, ovulum in uterum dela- tum ex membranz fuperficie flocculos molles emittere, qui uteri flocculis inofculantur & adharenr plerumque in fundo uteri. Ibi humorem uteri ex villis arteriofis emiffum recipi in tenuia ovi vafcula, ad fetum ulterius alendum. $. 889 ovuli liquorem , alcohole coagulabilem effe limpidum, nec ferum unquamante diem decimum feptimum fibi effe vifum, & tunc informem merumque mucum apparuiffe, — Tum paulitim . QPWolfü Pbyf. Tom, IF.) liii fucce- 618 PHYSIC/ZE PART. IV. SECT. III CAP. II. füccedere difternendum jam grande caput a corpore parvo, ar- tubus nullis, & umbilicum planum ad obtufum ovuli verticem afüxum $. 890 additur: ex ea parvirare perpetuo crefcere & ovulum & fetum, fero in ovi vafa demiffo , ita ramen, ut liquo- ris in ovulo ratio ad fetum femper minuatur & major alimenti pars per umbilii venam ex enara placenta, in quam & due arterie ex fetu miituntur $. 896. Meliora de formatione fetus, duce riffotele, pevfpexit Galezus, anima fuum fibi corpus ftrue- re diferuflime docens cum "Themiftio, Scaligero, Bohnio, Stahlio ejusque fe&tatoribus, fatente hec Hallero Zom. P. pre- led. acad. Burbav. p.507. 89. Ob ipfam vim fua fibi organa ftruendi 7Zrz/Zoteles animam vegetativam & nutritivam plantis tribuit, &c inde deducit, quod obfervationes docent, a man- cis integros generari. — H//. azimal. L. 7. c. 6. L. H. c. 2 ali eain vim organopcam dicunt plafticam, | idealem ex fluido animal generantem; quam finitam effe, varie docent aberra- tiones fabricae viventium, monftra, nzevi, impotentie, flerili- tates coiruum & conjugziorum &c. — Objectiones ab artificiofif- fima corporis fibrica, ejus ignorantia menris, nil probant, nifi omnem mentis vim parum nobis efT2 perfpectam, & Leib- niianam ejus graduum confufionis & obfcuritatis ampliatio- nem non efl? fictam. Ex etheris attritu in foco radiorum folarium, & igneorum ca- lorem nafti, exper mentis compertum ita habetur, ut nemini dubium fupereff: poffit. — Simili ratione redii folares corpora ficca ta&tui calida reddunt, liquida psrumper, magis vero fi pauca infunt folidis calefaCtis. — Sicca ad invicem affri&ta valde incalefcere ope etheris inclufi & valde collifi, fcintillas edere, velincendi,, divulgatum eft. Aqua autem vel mota vel affricta in fiphone aut fyringe incalefcere non fentitur, po- tius evaporando ob etherem ir, vaporibus expanfis exeuntem frigefcit. — Lac tamen diuturna agitatione incalefcere nonnihil & DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 619 & butyrum inde eaatare folet, —sthere particulas pingues fubeunte & uniente. Medullam, circa nervorum primordia animz fedem, perfectiora animalia in cranio offibus cclvarie & fpinis vertebrarum per dorfum defcendentium probe muni- tam habent; ubi vero caput deeft, vel hydrocephalo diffolu- tum eít, ibi tamen medulla quedam, cerebro utrumque ana- loga primordia nervorum tanquam fuorum fenfuum organa habebit, ibique fedes anime eriam in beftiolis, vermiculis & ani- malculis mierofcopicis, monadi in fuis funtlionibus Conveniens verifimillime erit (tatuerda. Sedes animz eft in cerebro, ubi merviincipiunt, feribit Hallerus I. c. $. 372. $. 60o. Praecipua tamen cerebri fun&tio intelleur operationibus defiguandis iz bomize dicata effe cezfetur..— Cam Deus in natura nihil fruftra faciat ($665. P. 7. Zco/. zat); cerebrum autem ho- minum longe majori proportione gaudeat ad cerebellum & mo- lem corporis humani, quam in ullo alio animali, confentien- tibus omnium obfervationibus; praterea l&fio cerebri noceat ufui memoriz & rationis (S. 422 & 466 Pfycbol. rat.), pariter ac ingenii (S. 475. ibid.) & artis inveniendi ($. 479. 224): ma- nifeftum evadit, pracipuas cerebri functiones refpondere edendis mentis operationibus, in docendis, difcendis, exer- cendisque cunctis hominum artibus, fcientiis, virturibusque. Idcirco tantopere munitum e(t cerebrum circumquaque offibus ro- buílis, integumenta ejus dura & pia mater feu meninx cum tela cellulofa & arachnoidea fubininiftrant fibras nerveas & fpi- ritus animales in magna copia & peculiari beneficio divino non conne&tuntur ibi arterie & vene, ut alibi, ne fortiori fter- nutatione, tuífi, rifu &c. ex impetuofo motu lefio, apople- xia, vel lethargus nafcatur, uti nafcitur ex nimio humore, fero vel fanguine in gyris ventriculisve effufo vel extus intusve duram liii 2 menin- De ejusdem oficio ratio- ne mentis, 6:0 PHYSICX PART. IV. SECT. I 1f. CAP, If. meningem comprimente aut cerebrum, wuti mechanica com- preffione, compun&ione, aut fcirrho, aut concuffione validiffi- ma, ílrangulatione & fuffocatione, aut carie, vel inflamma- tione &c. — Cortex nempe totus vafculofus eft, ubi ex fero fanguinis fegregantur fibrille medullares cava, fubtilifiimum liquidum nerveum gerentes, cum nervi non fint nifi medulla cerebri continuata. — Duplex autem liquidi & fibrillarum cere- bri & cerebelli eft genus, conjunttum tamen, alterum ad mo- tum potiffimum, alterum ad fenfum faciens, cui admifcetur tertium vifcidum ad nutritionem neceffarium. Que Hallerus pluribus commonftrat. /. c. $. 254. Ubi innota hec addit: Parifiis vixit homo fecundum Hifl. ac. fc. 1700.1. 205. cerebrum fola callofa dura meningeteCtum habens, in quo pro exigua ílipe, quam vicatim petebat, vel centies experimenta funt fa£ta. — Quories ejus dura mater digito lenif- fime comprimebatur, fubito illi mille fcintille ante oculos verfabantur, paullo fortiori compreflione caligo oculos occu- pabat, qua au&ta in fomnum delabebatur, deinde flerrebar, doneclevi manus opera addita apople&tico fieret. fimillimus. uod breve malum remota caufa ita recedebat, ut flertore primum fublato, deinde fomnus & tenebre difcuterentur, tandem legitima fenfuum poreflas rediret. — Manifefto hoc ar- gumenro, muldsque aliis, quorum crani um apertum fuit, ex- emplis patet, fenfionum externarum & mortuum originem a cerebro dependere, eoque integro valere preífo vel lefo autem impediri aut ceffare, donec caufa turbaronis ftatus naturalis tolatur. Sic rupta arteria, una vel altera unica fanguinis ef- fluente & medullam comprimente, zger vidit rubram quafi aunofpheram, dein omnia in gyrum mutari, tunc cecidit apople&icus, ceffanre omni fenfu & motu mufculorum, cum mil in cerebro mutatum effet, nil nervis acciderit, preter violentam ejus compreffionem, | Nervi cum curvi fzpe fint, ut chorda DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 62x horde muficz recte ofcillantes confiderari nequeunt, fed fpi- ritus ex cerebro deducunt verfus partes peculiares v. c. cor, €rus &c. ac reducunt per nervos recurrentes feu reflexos ad ilud, ex parte etiam ad venas reducunt, aut per poros ex- halant. Nervi peculiares abfciffi vel conítri£ti, abfceflibus Cerebri, ut optici & acuítici, parti inferiori v. c. cruri, lin- gue fenfum adimunt & motum, qui remoto vinculo & nervo tepida irrorato demum convalefcunt. — Qnod & vulgaris expe- rientia fedentes docer, qui diu crus cruri. impofuerunt oblique, & dum refurgere tentant, ingraüflimum pup&tionum velut acieularum aut formicarum fenfum percipiunt, antequam ner- vis vigor & obfequium cedit. Caras elfe fibrillas nerveas & cerebri medullares fibras, probabile ftatuit $. 578 primar. Pbyfiol. Linear. Halleri, & $. feq. natu- ram liquidi non effe prorfus etheream vel elc&ricam, ideo du- bitet, quia nervis cocrcetur oc continetur, & vinculum nmer-: veum coérceens fenfum tollit motumque, torrentem vero ele- &rieum non moratur: Cum ramen nobiliffimus fit liquor nerveus, & imprelfiones fenfuum , ac voluntatis imperia abs- que adfignabili mora deferre ad fines deítinatos valeat ($. 58 1 ibid); tenuif/jumus, invifibilis, mixtus tamen effe inrelligitur, non folus vapor exhalans. Colligitur inde ($. 383. i/iZ.), ex vafculis corticis feparari in cavas medullz fiftulas liquidum ner- veum, per tubulos nerveos continuatum ad extremos corum fines, quod impulfum a vi movendi efficiet, ut nervus fir organum fenfus fimul motusque. ^ Neque enim fenfo- rium a motorio inítrumento differre, licet ad motum plus requiratur, cum moribundi motu amiffo fentiant audiantque ($. 584. ibiZ.). Exhalare liquorem ex parte, laffitudo motus fenfusque diururnos excipiens perfuadet, & reparatio «per fomnum cibos & medicamenta analeptica fpirituofa. — Diver- forum in cerebro loborum colliculorum, tuberculorum, ven- liii 3 tricu- 622 PHYSIC/E PART. IV. SECT. I[I. CAP. IL. dicm: culorum difin&io & conjun&tio ad maguos vfus mentis requi- * ri videtur. An totidem ibi habitant diflin&z idearum pro- : viacie, querit Hallergr $. 388. Denique maxirnaque quo- que fapientia ftru&tura cerebri ita eft facta, — ut aliqua ejus parte Ifa, vulnerata, perdita, non penitus nervus inde oriun- dus inutilis reddatur, immo & ja&ura reparari $. 389 i/i4. De quibus plura occurrunt in Jolfiamo ufu partium $. 40. 165 — 178. triculorum, plexuum, ítziarum, calloruz, glandulgrum, funi- 6crt. Sanitatis ce- Sanitas cerebri experiundo patefecit, . quoties exferendae vebri indicia iens operationes tbeoretice (9. pra&lice expedite feliciterque procedunt , dum reliqua organa [amitate illafa.gaudegt; [pevari vero futura potefl, virtutibus erga fe ipfian faciendo, quantum de- bonus valemusque — Latet enim cerebrum in calvaria, ideoque aliter cognofci a pofteriori ejus fanitas ipfo illzfo nequit, quam ex aliis cum ea connexis, qua hic funt ufus cerebri fublimior minime impeditus in exhibendis operationibus mentis ($. 59 7). Integritas judicii pendet a bona cerebri conftiturione, inquit Hallerus &. 563. prim. Pbyfiol. Lin. Ideo & integritas judicii &c. notat cerebri fanitatem. Quarenus vero prater cerebrum & alia organa ad ex(crendum penitus rationis exercitium externum re- quiruntur ($. 594), eatenus & de horum fànirate nullum dubium fupereffe deber. Difcernendo tamen caeterorum organorum fun- &iones a functionibus cerebri, non facile in his error continget. Quatenus a Deo propitio virtutum cultorum. optima va- letudo prafens & futura dependet ($.598.); eatenus & future cerebri fanitatis fpe haud fallaci gaudebunt officiorum cuncto- rum ftudiofi, ideoque & virtutibus erga fe ipfos quam debent operam navantes. ; ue adhuc de fanitate cerebri ratione operationum mentis di judicanda difputavimus, eadem quoque & de cerebri ufa ratio- ne fen- bE PHYSIOLOGIA GENERALI. 623 ne fesfuum, affe&uum , motuumque corporis inteflinorum & extrinfecus edendorum propterea notandum eft, quia cere- brum & fenfuum & motuum organum jure appellatur ($. 5 94). Inde ut plurimum cerebrum tanquam bcítiis commune vix ut tationis organum fpe&tari confuüevit, utut he fint precipue ejus minifterii partes, ideoque hic haud diffimulanda. $. 602. » Jd sentis operationes facilius | difcendat, — docen Egi ie dar, exercendasque, opus fuit cognitioze /ymbolica, h. e. figno- [ymbolica e rum, quibus animi cogitata motu quodam cerebri denoraren- charateri- tur, & extrinfecus proferentur ($. 289 P/ycbol. empir.). Hujus- fica. .modi figna arbitraria, quibus meas res animo cogiratas con- necdit, funt vocabula omnium linguarum, note arithmetice & algebraice, mufice, aftronomice, chemice, choreogra- phice, cryprographice , fiple tachygraphorum, mutorum quoque & panromimorum, immo univerfe artis characteri- . flic ($ 294. 2022)... Que cum mens pro fuo arbitrio ita con- nectat, & in fuam poreftarem divino munere redigat, illa fimnorum & fignatorum connexio referenda ad ufurn cerebri, mentis imperio fübje&tum ceu motum voluntarium, hic non e(t pratereunda. : Vere Illuftr. Hallerur prim. Phyfiol. lin. $. $69 fcribit: aliam na- turam anime no&tre effe, & direrfam a corpore infinita de- monfítrant, maxime ideae ejus & affectiones, quibus nihil in fenfu (corporeo) refpondet. Quis enim fuperbie color, que magnitudo eft invidie, curiofitatis, cujus nihil fimile in ani- malibus e(t? Neque id bonum, quod concupit, gloria, no- varum ideorum quafi adquifitio ad aliquam corpoream vola- pratem referri poteft. |. Poteftne corpus eas vires adipifci, ut ejus infiuitz particule in unam maffam coalefzant, que non fuas affectiones folum confervent fibique reprzfentent, fed & in Signorum arbitrario- rum utili- táf. 624 PHYSIC/E PART. IV. SECT. III. CAD. II. in communem totalem cogitationem confentiant, quz ab omnium attributis differat, omnia tamen ea attributa recipiat & comparet? Eítne aliquod exemplum corporis, quod abs. que externa caufa ex quiete in motum tranfeat, motusque di- re&tionem absque occurreate alia caufa mutet, reflclatque, ut in anima obfervatu facillimum e(t? Conf. $. feg4. etfi non omaino cunCta noflris confentiant, & ad qusedam decenter refpondeamus v. c. que anime gubernationem corporis, quam & fana ratio & revelatio dogmaobus de imputatione & pcenis indubiam faciunt, $ 572. i&5i4. impugnare videntur. Ne- que alia lex eft, quz jubet radios, minime refrangibiles ut co- lorem rubrum cogitare, quam logica, que conformandas co- gitationes effe nature rerum injungir, easque propriis appel- lare nominibus ufu receptis recipiendisve. $. 603. Gaudent iffa figna egregia babilitate ad omnem ufum ra- tionis exteriorem obtinendum expediteque exercendum. — Signis enim in poteftatem redactis notiones rerum univerf(alium fuis defignantur vocabulis, diftin&teque concipiuntur & explican- tur, dogmata inde formantur & aque ac facta perfpicue tra- duntur, memoria retinentur humana (non confufa brutaque) recitantur oretenus coram auditoribus; perícribuntur abfen- tibus, pofterisque fcripta confervaturis; ingenio judicioque folido probaatur aut & demonfuantur , defenduntur adveríüs diffentientium objectiones, & errores refutantur; nova quo- que fubinde deteguntur, & antiqua imperfectiora emendan- tur periciunturque. — Ut paucis abfolvam, fic omnes artes & fcientiae obtinentur & traduntur. Neque ceteris fignis arbi. trariis, vocabulis aliquatenus aquipollentibus, fua denepganda eft utilitas," ubicunque vocabulorum loco ut compendia aptio- ra (unt recepta. Arbi- DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 655 Arbitrarii hi morus, rerum cogitatarum figna, diífenrientibus crucem figunr, quando refpondendum eít ad quzítionem: quo pa&to anima adeo a corpore diverfa corpori fuo ar&iffi- mis conditionibus uniatur, & quomodo voluntas ejus in corpore vel caufa fit, vel (ex Cartefii. placitis) occafio, velo- ciffimorum maximorumque motuum? "Tandem fe ad leges a ereatore pofitas recipiunt, ut affcétiones corporum arbitrario vinculo cum animz cogirationibus cohereant, quz redolent Leibnitii. harmoniam przfítabilitam. — Sic & $. 197. in cere- . brum quidem propagatur motus organo fenüendi impreffus, fed mens ne motum quidem percipit, fed aliquid a motu s prorfus di(tindtum. ^ Alrerna lege creatoris fan&um eft, ut ,^,. €um certis murationibus in nervis & cerebro definite cogita- tiones in anima nafcantur, conftanre vinculo, ut arbitrarium quidem fit, quod percipimus, falfum tamen non effe ex con- fenfu appareat, fimilium femper cogitaüonum, ad fimiles nervorum aífeCtiones, in omnibus eodem rempore, & in quovis diveríis temporibus nafcentium. $. 604. uia non tantum morus animalis fpontanei in homini- 75/j,;,,.;,. bus, fed & voluntarii motus organa fant artus offibus articula- 45 por. tis.& muítulis conítantes cum fuperiores, nempe brachia, 5, organa. ulnz & manus, tum inferiores, femora, tibiae & pedes ; zuzt €? illa orgaga ac ánembra, que anima vegunini parent, uti fauces, lingua, os feu orgaza loquela € cantus, porro geftuum, pofitu- rg vultus, 2notusque capitis, colli, oculorum in legendis, auw- vium in audiendis veritatibus &c. Joruri quoque optima valetudo sentis officiis explendis plurimum prodef? in adquirendis, im- perüendis & perficiendis variis artibus, fcientiis. virtutibus- que. His enim humanitatis prz befítiis praftantiam aperuffi- me oftendi & internofci, dubig caret -(Folfüi Pby[. Tom. IF.) Kk kk A ner- 625 PHY$1CJ£ PART. 1V. SECT. III. CAP. 15, A nervis caufam motus pervenire ad mufculos, patet per experimenta, ait Hallerur $. 4o3 prim. Pbyfiol. Lin Ner- vus folus fentit, folus dicata anime defert. — Lisato vel refe&to nervo languet mufeulus immotus; foluto mufcu- lus recuperat motum. Hae vis illi infita non eft,. fed forinfecus advenit... Voluntas motum nervofum ciet & aufert $. 404. — Deinde &. 407 addit, vim infitam mufculo effe contra&tilem, qua fibre ad fe invicem propius accedunt, quam ftimulus quidam excitat augerque. — Quare $. 468 purat, inliquore nerveo effe naturam ftimuli, cogentis fibras ad mu- tuos contactus. ^ Caufam vero motricem, que ad motum mufcularem excitandum cogat fpiritum influere, non videri animam effe, fed legem a Deo latam. — Quia animalia nuper nata vel transformata motus edunt difficillimos, ab anima vix per experimenra difcendos. Mufculum igitur contrahi, in quem dato tempore plus liquidi nervei advenit, five id a vo- luntate fiat, five a caufa irritante in cerebro nata, & ad ner- vum applicata. $. 410 eos inquit mufculos anime non pa- rere, qui magis fint irrirabiles, ut facillime a leni ftimulo in motum cieantur, exemplo cordis, & inteftinorum, — qua maxime & con(tantcr irritantur ; qui autem voluntati obfequun- tur, minus facile & minus durabili gaudent poteftate, ideo- que voluntatis egent efficacia, & ftimulo fortiori, quo inci- tati & ipfi preter voluntatem in motum animantur. — ra in apople&icis muículos anime famulantes languere refolutos, cum cerebri influxu deftituantur., ^ E quibus elucet verum effe, quod initio $. 407. faretur, rationem, qua nervi mu- fculum movent, ita fibi obfeuram videri, ut de ea eruenda fere defperari poffit. — Stimulus enim improprie di&us nihil extricat. — Sed fi anime vis movendi validior fluidum ner- veum impellit dirigitque, omnia perfpicua funt. ; Ad vo- DP PHYSIOLOCIA GENERALI, 627 Ad vocem loquendo formandam a&rem ex pulmonibus extrudimus pir arterize afpere laryogem (orificium Kcb/kopf). — Cujus la- ryngisrimam, grzcis glottidem formant cartilagines; cricoi- des (annularis), arytenoides (gurturales) & thyroides (fcuti- formes) qui in maribus prominent & vulgo pomum Adami di- cuntur. Ad rimam aperiendam & ampliandam faciunt mu- fculi ericethyroidei, cricoarytenoides, & horum laterales. Ad coarftandam vero arytenoidei (Gicf/kannen - Maufelein), ad thyroides attollendos fternothyroidei, ad deprimendos hyothyroidei. Ad claudendam laryngem thyroarytznoidei, & epiglottis, tegens arteriam afperam, dum alimenta per gu- lam funt deglutienda, ope mufculorum ftylogloflorum & hyo- thyroideorum aperiens autem mufculo epiglottro. ^ Sed ad articulandam vocem plura concurrunt organa, nempe uvula fupra glottidem, lingua, palatum, labia, dentes, varia oris apertura in vocalibus pronuntiandis. Quomodo mute literze vel confonantes oze formentur, /4mansu: docuit in Differt. de Loquela. $. 605. Vaftiffimus hic pateret campus, oftendendi, gwezam Cur ea piz organa tnotuuin volugtariorum €? quemadmoduin optime ad omnes non fnt per- ufus a Deo ipfis praffitutos applicanda fimt, nifi hec effent re- traffanda, - linquenda difciplimis , artibus € fcieztiis hominum quibuscun- que, data peculiari opera trad:mdis, difcendis pevficiendisque. Habent hic omnes Hiftoriarum, Philologie, Philofophiz, Ma. thefeos, Theologie, Jurisprudentie, Medicine, "Techno- logic partes fua fibi refervata officia & peculia, in que Phyfi. ca involandum non eft. Saris illa haber, dum fuis abundan- tibus thefauris, corpori humano conceflis, adjumenta egre- gia iftis fübminiftrare valer, eaque ipfis eminus offert often- ditve fuo faltem exemplo. Kkkk 2 Quia 628 PHYSIC/E£ PART. IV. SECT. III, CAP. II, Quia motus voluntarii feu ultronei folo corporis mechanismo non perficiuatur, fed in corpore fano ab animi regimine pendent, vel ex hac ratione in phyfiologia fuam fedem habere nequeant, fed mentis imperio, & dogmaübus illud explanantibus funs integra fervanda illorum peculia. $. 606. Documenta Effe organa voluntariorum motuum fana, experimur ope fanitatis mu. matavalis ipforum flatus, expeditiffmuique eorum ufus gemuimi. feulorum Idemque rectus ufus eorum, | & czrtutum quarumque Jludium menti ob. — [pem quoque ac fiduciam future eorum fanitatis Juppeditat usque noxiupt. ad flatutum. vire noftre terminum. — Qua rationibus hujus- modi firmantur, quibus fuperftruitur (S. 5 99.), quoties externa abfunt impedimenta. — Externorum hujusr:odi morus organo- rum velanteeorum ufum patet perfe, ex con(ueta ipforum con- ditione & agilitate, qua torum membrum v. c. artum, & par- tes ejus atque mufculos ultroneos. Quando hic motum & mufculum ultroneum voco, non innuo nu- dam irritationem fibrarum mufcularium, qua contrahuntur & di- latantur alterne, que & in exfe&o corde &c. fupercít; ftd que ad voluntatis determinationem arbitrium que fit, ideoque motus voluntarius dici folet. — Irritaiio enim variis caufis externis de- betur, harum precipua in animalibus eft anime regimen feu dire&io motus fecundum praviíos fines. $.. 607. Dc commu- Organum fentiendi commune, vel commune fezforium ni [enforio itidem eftin cerebro, ubi prirnordia nervorum ita occurrunt, € fede ani. ut. inulta ex diverfis fentoriis orta phanomena fimul fenti- uu. realiquatenus queat. Quse cum rion in eodem loco, multo minus in puncto, exoiianrer, fed in diverfis cerebri partibus, anatomig tcfhimonio; anima nec unico nervo eflixa concipi poteft, fed potius in ventriculo cavo veríari inter elementa potiffi- DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 629 potiffimum ztherea, ubi commetiones undecunque ex nervis oriundas, dum ipíam afficiunt, (folicitando illam ad motum) percipiat & a fe & ab aliis difcernat, itaque fibi ejus confcia fit, & caufas motuum una percipiet; « viciífim fponte fua elementa fibi i proxima incitet & dirigat ad motum mufculis ab- folvendum. ^ Dantur in cerebro ventriculi feu cavirates 2 late- rales, in quas aperitur furfum infundibulum ante thalamum originis nervorum opticorum, cum quo & ter m cerebri ven- triculus per anteriorem aperturam cohaeret. | ./77;75ovio haec in capite de cerebro enarrante. Quia cavitates ce funt plena animae miniftrantibus, five inter illa anima quiefcar, five pro lubitu moveatur, pateftit, quomodo ibi aliorum elemen- torum appulíu affici, & vicitlim fortiori fuo impulfu illa eo movere & dirigere poflit, ubi motus in homine voluntarius, in beftiis fpontaneus eft edendus. Animz fedes, inquit Hallerus prim. Pbyf. lin. $. 372. eft in cere- bri medulla ... ubi eft initium nervorum omnium, quorum jun&z origines conítituunt commune fenforium cet. — (Non oftendit vero, ubi jungantur in cerebro omnes nervi potius diverfa illis affignat primordia $. 357 & per 558. experimen- tis conítat ortam fibre nervez sb omnibus reliquis differre. Et 6. 373 pergit: ratio, qua nervi fenfuum & motuum or- gana fint, latet in uliima fabrica fibre mcdullaris, qua fu- pra fpheram fenfuum & rationis poni viderur. Oriuntur ner- vi a medulla cerebri , . . que $. 374 eft pulpa premollis, amans figuram in fibras ceu fila parallela fibi accumbentia . . . $. 376 quas fibras folida non effe finunt phenomena vulnera- torum ... quarum irritatio deorfum propegatur $. 377, fe- cus ac in elaílicis, inde a liquido ab ipfo cerebro adfluente, & fecundum dire&tionem fluentis, motus excitari, & extus excitatum furfum ad cerebrum morum impreffum deferre de- bet. $. 378. Cava ergo funr fibrille nervez, & fibra cercbri Kkkk 3 medul- De fenfu communi. 630 PHYSIC/E PART. IV. SECT. I11, CAP. I', medullares, ut tenuiffime fiftule microfcopiis invifibiles , . . & ab arteriis cerebri liquorem nerveum accipere intelliguntur. $. 579. Qui liquor non eft nude ethereus, vel ele&ricus, qui in fiflulis non contineretur, fed mixtus aqueis & acreis elementis, $. 581 mobiliffimus, invifibilis, infipidus, inodo- rus, & tamen ex cibis reparabilis, in vafis corticis cercbri ci- nerei ex addu&to fanguine fecretus & in nervofos tubulos con- tinuatus ad extremos nervorum fines vel ortus propulfus. $. 383. Deinde $. 587 addit, ventriculorum neceflitatem vi- detur feciffe neceffaria ad magnos ufus partium diftin&io, Ut thalami & corpora ítriaia feparatam medullam retinerent, oportuit vaporem intercedere, qui coalitum impediret ... Forte etiam neceffias introducendi in craffam medullam calo- ris, peperit necefTiratem cavitatis, per quam arterie fubirent copiofe & confertz. ^ Et oportebat in intima cerebri vafa exigua venire, neque magna ulla. Qu: dubitanter pofita num ipfimet fatisfaciant autori, ipfe videat, an melius quid- quam & fublimius fubfit? $. 608. In communi fenforio dicunt Z'urbavius aliique Phyfio- logi, dari fezfum? communem imteruum. — Quo fenfum per- ceptionis anime, h. e. confzientiam fui, vel fuae claree repre- fentationis innuere videntur. Sic enim /Za/lerus commentatur $- 365. L. cit. fentire eft, mutari'animam, quando corpus (fen- Íorium, mutatum eft. Er $. //4. non eft ideo obícurum, fíen- fum omnem oriri ab objecti fenfibilis impreffione in nervum quemcunque (corporis humani), & eandem per eum nervum ad cerebrum pervenientem tunc demum reprafentari anime, quando cerebrum atügit. Quae in his paffive dicuntur, in corpore de motu valent, in anima vero potius active fe ha- bent, ut nempe fentiendo anima clare percipiat, cogitet, & M reprae. pE PHYSIOLOGIA GENERALI, 651 repra'fentet fibi morum & caufas motus ad fe delati, vel fe fo- licirantis, & fic ejue conícia evadat. — Uti enim anima noftra continet in fa vi facultatem inteligendi, fic & facultatem fen- tiendi, quz in fe & extra fe ita contingunt, ut eam valide af- ficiant, & facultatem movendi feu ftimulandi alia ad motum, & refi(tendi motui ad (e appulfo, & fe ad motum incitandi. Impreffione in fenforium (^S4776:0v) fa&ta motus ubique in cere- brum usque continuatur, & quo eít validior, eo plura ibi .commoventur nervorum connexione opitulante. — Quo diutius continuatur is motus, & quo frequentius iteratur is motus, eo fiunt fibre agiliores & promtiores ad iftum motum refufci- tandum & cum connexis inftaurandum. — Qui motus cum fint obje&um fenfionis & cogitationis rerum, a quibus ifti morus funt concitati, & quales fint res, earumque vires, a quibus oriuntur , continuantur ramdiu eedem fenfiones & cogitatio- nes, quamdiu res in fenforia agunr, vel motus ab iis excitatus in cerebro durat, meni obverfatur, $. 60g. J Qui fenfim communem flatuunt, illi eum dicunt fen- Situe ir fen- fum internum, quia motu a nervis in cerebrum perlato nafíci- fu; inter- tur in anima fenfio vel cogitatio nova, quae non eft exprefIa su? imago objecti, a quo patiens nervus eft affectus. Nihil enim idez coloris rubri commune effe cum radio lucis minimum re- frangibili, ejus percuílione; fed alterna lege creatoris effe fan&um, ur cum certis mutationibus in nervo & ad ejus ori- inem in cerebro continuatis, nova in anima cogirationes nafcantur conftante vinculo. | Quee funt verba Haller: zz prz. Pbyfiol. lin. $. $56. Quinque ergo in fenfu noftro conjungi 6$. 557 ilid. corpus, quod fentimus ; organi fenforii ab illo cor- pore commotionem , affectionem cerebri a fenforii percuflione natam; natam in anima f^nfationem mutatam; & ejus fenfa tionis Item phan- tafia € me- enoria. 632 PHYSICA PART. IV. SECT. III. CAP. II. tionis adperceptionem feu confcientiam. Ubi quod ad fenfum internum referri poteft, nempe ad claram perceptionem ejus, quod in anima tunc contingit, eft confcienria fui, vel fuarum perceptionum pra entium, ut a f? ipfa pregreflis perceptioni- bus & rebus perceptis differentium. Senfa communi feu interno illi propterea gaudent, qui confcii fibi funt eorum, quz in mente mutantur; carent vero, qui ejus fibi confcii non funt, ideoque ignorant, quid cogitenr, dicantve. 9. |. 610. Referunt iidem ad fenfum internum, etfi fenfus non eft, qualis in clara rei prafentis perceptione confiflit, imagina- tionem (confu(am vel fenfitivarm) & memoriam (confufam). Diftin&ta enim memoria & imaginario inrellectui debetur. Con- ftat experimentis, fcribit Hallerus prim. PAK. Lin. $. 558. Mutationem vel fpeciem, qua ab externo objecto in princi- pio nervi in cerebro nara eft, diu ibi ft oereffe & ibi ita ordi- nari, ut fecundum temporum feriem difpofite vicinitlimee fint, qua fibi cozraneze fuerunt vel proxime füccefferunt, vel de- nique fimilis argumenti & a fimilibus objectis nate funt; & novas fpecies iternm ad eam cerebri partem perferri, inqua ad- huc earum fimiles refervantur. | INec enim alias figna arbitra- ria vocum literarumque ideas antiquas renovarent, aut nau- feofze idea absque ullo corporum adjumento recurrentes eos- dem, quos corpora ipía, effectus reproducerent; neque ima- ginum analogarum -- - que per infomnia concurrunt, . nexus poffet adeo conftans & manifeftus effe. |. Ab hac confervatio- ne velut rei veftigiorum pendet imaginatio & memoria. Inter eas fpecies eminent, qua& per vifum .& auditum recepta fue- runt; &a voluntate facile revocantur in animum. — Imaginatio renovat pri(ting fenfionis fpzciem confervatam ,- acfi res ipfa denuo prafens effet. Quod apparet in deliriis, infomniis, &c, ut ab- * DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 633 ut abfentibus aliis objectis fortior evadat affenfio, quam ab ipfafenfione, & mu(culi voluntarii plus perficiant, quam in vigiliarum ftatu. Memoria vero dicitur, quando inflauratur cogitatio verborum cum idea rei olim conjunctorum. $. 201. Plus autem in memoria dari, antea oflendimus & vocabulo- rum cum fuo fignificatu recordatio mentalis ef. .— Quatezus ta- men a7: fibi vel momentaneo actu con[cia eft fue inuginationis € recordationis, eatenus ad fenfum. interuum quodammodo re- Jerra potef?, licet non prorfus confufum, fed mentalem fpe. ^. Quam anguf(li fint limites noflre fenfionis," imaginationis && me- .. morie, intelligimus, dum calum adípicimus ferenum no&ur- . no tempore, .& innumeram muldirudinem in vaftiffimo fpatio intuemur attendendo. ad exiguam claritatem ,, ingentem vero confufionem & obfeuritatem admixtam. — ldem quoque in ter- ra noftra intuendo fegerem, filvam, pratum, hortum liquet, ubi plura fimul quidem fentiuntur, fed in admodum difpari claritatis gradu, .& plurima manent in confufione & obfcuri- tate. — Unde colligi poteft, quanta dari poffit graduum tam iorelligenrig, quam fenfionum in hominibus & befítiis diffe- rentia varietasque. Caeterum notamus, quod his fenfio inter- ma vocatur, a Wolfio &c. dici perceptionem, dum clara eft apperceptionem feu conceptiooem vel cogi;zion:m, cujus mens fibi eft confcia, & intelle&iorem, quando cogiratio eft, diíinda. |. Unde & imaginatio, fictio ac memoria confufa non ad fcofum, fed tamen ad inferiorem mentis facultatem tognofcendi refertur ($. 2.3 3. P/ycbol, empir. Wolffane.). cH ef zy Senfuum extermorum pracipuus e vifus, cujus. organa -De oculi pav. ambo [unt oculi... Et vero oculus viva bulbi camera obfcura, ti/ur 44 [4 conftans e tribus tunicis tribusque humoribus. Tunica extima ríz4t75; o;. eft in medio anteriori gibbofior paulo cornea & pellucida, pu fur fac;;nu. (JFolfü Pbyf. Tor. IF.) L1 pilla Ju. 654 PHYSICX PART.IV. SEC T. III. C AP. II, pilla di&a, | parumper dilatabilis & contractis, pro: majori minorique lucis feu atheris vibrati copia. Queeambitur runi- ca duriori (fclerotica grece), iridem coloratam continente, & veftita membranula alba adnata lubrica; fecunda tunica eft ni- ericans uvea (choroidea), arteriis referta pro oculo alendo, & intus obícurando. Denique tunica alba retina; iu fundo oculi, - in qua corpora ope lucis exacte depinguntur. — Humor pri- mus püpille fübje&tus aqueus, humectans tunicas & radios lu- cis refringens, tum fübeftconcentrans radios, cryftallinus lenti- cularis, & ope proceffuum aliarium inodo proprior retine ad- movendusi in longinquo vi&bili, rrodo in propinquo ab eo re- movendus. Huic & denique vitreus feu albumini fimilis in poítrema & intima oculi parte amplius radios lucis refringens, majoris claritatis caufà in imagine depicta. Indea latere fundi ocularis digrediens ex unoquoque oculo nervus opticus defert non imaginem, fed nudum motum in tünicz retinz partibus ortum in cerebrum ad nervi optici principium, ubi anima at- tenta fentiens illos motus ad fe perlatos videt. —Sapienrer duo- bus oculis fumus inftru&i, ut altero «gro vel perdito, ob praftantiam vifus, ad remortiffima & fidera cceli nofcenda con- ducens, apti maneamus. Sanitas oculorum paátet ex eorum flatu valido vifuque expedito & preclaro. Nobiliffimum fenfuum excernorum vifum & qua obje&ta 7 qua modum reprefenraridi ea omaes Philofophi dibita laude extu- lere. Neque enim tantum terreftria corpora & corpufcula feu nudus feu armatus microftopiis nobis detegit, fed & quz- €ouque in calo vifibilia occurrunt vel nudus vel telefcopiis & micromerris ip illis manifeftavit tam ad vivum, ut nullus pi- &or ea melius accurariusve depingere poffit, idque i&u oculi citius. Quare a Carrefianis quibusdam di&tus eft fenfus in- venüonis. Cujus miranda phenomena 4 difciplinis opticis negotii fatis dederunt. 6. 612. DE PHYSIOLOGIA GENERALE. 635 Ve $. 612. Proxime dignitatis a vifu eff auditus, non quidem im De | auri]gr fe, fed ope (igniticatus fignorum diflinétze cognitionis, maxi- &*. me vocabulorum, quibus cogitata animi declarantur. ^Orga- na audimus ambse funt aures, quarum cuique pro infundibulo Íonorum h. e. aéris tremuli addita eft auricula, five auris ex- terna, carülaginem cuticularum integumentis veftiram, in va- rios limbos, finus , fulcos & anfractus fere in gyrum conforma- tam, & helicem, antihelicem, tragum &antitrazum, anato- micis dictum continens & fonum ad aures internas conducens. Hanc auriculam in. furdaftris imitatur & amplificat tubus acu- ficus, in confeflionibus exaudiendis. — Ad internas aures adi- tum aperit meatus auditorius, itidem cartilagineus & anfracti- bus tortuo(üs, continens glandulas fcbaceas ad cerumen, pro arcendis infe&lis, ibi fecernendum comparata. Claudit intus meatum membrana expanfa, fuper limbo offeo cavitatis elliptico tympanum faciens; cui fubfünt officula manubrium, malleolus, incus, in quam impingitur malleo- lus, orbiculare & ftapes a figura dictus, mira conftructione fuisque mufculis & tendinibus ad tenfionem membrane tym- pani venientem, iníltructa. — Srapes fua bafi exa&e claudit feneftellam ovalem offis petrofi, ad vefthbulum & labyrinthum ducens, immo & ad cochleam fupendo artificio lamellis cffeis, d in duplicem veluti fpiram efformatam , quarum altera ad fene- Ítellam, altera ad foramen rotundum petrofi offis pertingit, fo- numqne in aure intendit. Cochleamab altera otis petrofi parte fubit nervus acuflicus inveftiens ofla, tremulumque aéris ex- terni motum per tympanum propagat quoque in aérem inter- num, ut per nervi acuítici tremores in cerebrum ad ejus primordia & animam usque delatos anima audiat, nec fo- nos tanum tonosque difvernat, íed & eorum fignata & fignificatus. L1ll 2 Sapien- 656 PHYSICJE PART. IV. SECT. III. CAF. II. Sapientiffime bine aures homini funt date, ab utroque eapitis latere, ut undique veniens fonus exaudiri poflit, alter- utra quoque hebetata aut perdita. — Praeterea in alveario: vel fpecu auditorio tuba obfervatur, vel canalis conicus in faucoe prope palatum hians, muítulis adjacentibus paulum aperien- da & comprimenda, propagando quadamtenus fono per os apertum incerviens, aut seri intromittendo. & renovando; ex Schbellbammeri & Nob. Haller? fententia in. primi. Pbyf. di. $.487. Mallem tamen hac melius effe evicta, addita refpon- fione ad urinatorum obfíervationem , qua profunde füb cam- pana defcendentes in mare circiter ad compretlionem aéris in prioris voluminis (fpatii) £, deinde $,£ &c. non fine dolore & explofione in tympani membrana aérem interiorem fimili- ter condenfàri autumant, | quia adícendendo fimili explofione erumpere rurfus conden(atum aérem experiuntur, fine detri- mento auditus. Quando remotiora reliquis ; modo luce fatis fint colluflrata, vifus nobis detegit; poft vifum auditus quoque fatis remotos fat fortes fonos & fragores atmofphare noflrz audiendos nobis prabet, intra fuos limites; fed ad nullum aliud fidus pertin- git Neque tam cito pervenit ad aures noftras, ac lux orta ad oculos, — Quando enim incenditur proje&us fublime ignis. fniflilis, crepitus;; quem tum edit; non auditur $5 pulfibus ar- terie tardius, quando locus, ubi ortus eft, 5000 pedibus diflat. — Sic & differunt vifio fulguris, & auditus tonitrui, vifio ignis explofi e tormento & auditio fragoris, fimul cum explofione orti. — Exemplis quorumdam difficulter audientium conftiit, eos, poft infníllaionem lenem. in aures fe&tam, triclius aüdiviffeg furdi quidam non audiverunt loquenrem nifi inter tympanorum ia conclavi pulfus, vel pluribus campanis fimul fonantibus, tefte Willifio de anim. brutor. c. 14... Rupto tympano aut relaxato, duro corpore in calvariam applicato, vel DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 637 vel inter dentes loquentis & audituri interpofito, loquela aut mufica clavichordii fymphonia, fuit percepta. | Conf. $. 199. Reliqua quzrantur in fcientiis acufticis. $. 615. Nonnulla corpora remota fentiuntur ope odoratus, cujut De narium ergamum funt parcs, in media facie infra oculos collocata in partibus naío, divifzque fepto intermedio. Partes ejus organi com- &. munes extime fünt cutis mufculofa corrugans nafum; media inferiores cartilaginofze, fuperiores os cribrofum inter oculos pertingens; intima tunica feu membrana, ex dilatatis nervis olfa&eris oriunda, & papillis perforatis fubriliffimis referta, quz proprie odores ($. 181) recipiunt, & mutationem ab illis exciraram in cerebrum ad mentem perferunt. Quia odores funt effluvia copioía corporum fübtilia falia & olea exhalantium in aére volitantia, fentiri nequeunt, niíi cum aére per nares fanas infpirantur. Exfpirando igitur, non infpirando aut per os naribus clau(is infpirando, nihil odoramur. | Quousque illa cum'aére deferuntur, & quamdiu in aére confervantur, eo usque & tamdiu olfactu fentiuntur. — Tunice interiori varia in- funt vafa fanguifera, item glandule, quarum ha humorem fecernunt ad humectationem receffarium, & infpiffatum & corruptum mucum excernendum; illa vero finguinemn alen- tem & calefacientem fuppeditant. «. INoftitur fanitas narium ex - maturali calore & ufa refpirationis olfzétionisque expedita. Probari fubrilitas halituum odoriferorum folet experimento atra- menti fympathetici,. cujus fcetor ad aliam fcriptionem in libro fpiffo claufo latentem penetrat, eamque leg;bilem facit. — Vid. $. 168. Tum. II. Experim. IVoff. Conf. Phyfic. Tom. I. $. 150. Chemie docet, corpora inodora parum aut nihil fa- lis vel olei fpirantis prxbere; odora autem eo plus utriusque largiori, quo odor eft fortior, & fal volaülius. ^ Notamus LiI1 4 quoque 653 PHYSICA PART. 1Y.'SECT, I11, CAP. II. quoque na(íi dorfum, orbiculur, pinnas vel alas, qute fi con- gelate funt partes, nive antea impofita funt degelandz,: donec fenfum recuperent: quia alias facile & fine fenfu abrumpuntur, & naíus rruncatur. $. 614 : De organis Ad alimenta fuis poribus difcernenda comparatus eít guflatus. fa- gufius, cujus commune organum eft os, cui alimenta ingerun- nir. tur, proprium autem /uzt papille nerve e nervis puftatoriis zm Juperiorema. linguam. €7 palatum diffufe ($. 176.). Lingua rri- plici veftitur tuni.a in parte fuperiori, quam extima commu- nis, in fuperiori lingua tuberculis quafi villofa; media cribri fubtilis more perforata dicitur reücularis; intima fübtilitfima papillis nerveis porofis referta eft, quz per rericularem in tu- bercula exrima ita exeunt, utilis muniantur, & defendantur, ne fübtilitati (àporis noceatur. e papillule in anteriori lin- gua copiofiores funt & fubriliores, quas fubeunt fàlia foluta omnis generis & varie mixta; nec tamen bene guflantur; nifi lingua ad labia, dentes vel palatum affricta, quo ipfo motus in iliis excitatus per nervos guftatorios in cerebrum ad animam fapores difcernentem defertur. — Palatum quoque guíftui infer- vire docent fàpida inracta lingua ad fuperiorem gula partem delata, item raphani penetrantior guftus pertingens usque in narium membranas vellicandas. — Sanitatem horum guflato- riorum docet eorum flatus naturalis promtusque in diícernen. dis (áporibus ufus. f i Infignis hic elucet fapientia divina in guftandi inftrumenti in ore optime collocatis, diflrriburis, te£tisque mirifice, ut confer- vari eorum vigor ad ingentem varietatem & fubrilitatem difcer- nendam poffit, usque ad fummam fene&utem, ^— Attendendo ad fapores v. c. gratos, guftum eorum durare fentimus in pa- lato usque ad gulam, vulgo gurgulionem. — De reliquis lia- gue officiis hic non agimus. $. 615. DE PHYSIOLOGIA GENERALI, - 659 $ 6rg - Reftat fenfüüm communiffimus, fa£ur, qui & zwlli De taciur alii fen[orio ef? dezegatus, dum oculi, sures, nares, lingua & orzamis fa palatum fentiunt, quidquid eorum nervos attingit. Uti pro- gir. prium tactus fenforium fant nervulorum extremitates papillze & feries (S. 171.), titillationem, pruriginem, molefliam ac dolores creantes: ita exquzfitus datur zaéfus in digitorum extre- Qu c, ubi ccecorum cuticule ad cotem atterendo attenuatee tam fübriles evaferunt, ut attaétu corporum color fic fatis potuerit difcerni, ab Hu/darico Scbónbergero, & Saundcer[omio Profeffo- ribus, aliisque. — Similiter zz /a2zs alis fub diaphragmate, ubi titillatus infignis, genitalibus & /u2 suedzzr pedum plautir, tam exquifite funt cuter, ut vel femianimes affiictu fcoparum fue- rint in vitam velat revocati. — AMa/pigius docuit, uti in lingua & naribus, ita quoque in tunicis & fibrillis nerveis difperías efT? papillas & extremitates nerveas, quibus incurfü vel impul- fu nom craffi rantum corporis, fed & motus aérei ethereique uti caloris & frigoris, lucis qaoque mutatio in nervulo tacto- rio excitata illico in cerebrum propagarar ad animam, ut ab ea fenriatur & difcernatur. Cum & pili capillique extra cutem promiünenres, radicentur in nervis arctis, hi quoque ad in- flrumenra raétus referuntur, ut commotio eorum fentiatur, evulfio autem vellicatio & fitus haud naturalis dolorem creet in curaneis papillis. Sanitatis ractoriorum nobis conícii fürnus in ipforum ordinario flatu naturali ufique expedito. Apparet inde ratio, cur animalcula fenfu remotiorum corporum defliuta, ut polyps multis inftrusntur rentaculis, — que quousque extendere volent, ejusque ta&u fentiunt a fe remo- tiora; irem cur oculis, vel microfcopicis vel minutis remo- tiora cernere nom valentes, pilis, tentaculis, cirrhis, feris, eorniculis, plumulis paffim in corpore fuo praedita fin. Ap- paret fic jucunditatis dirillaionum ratio, | $. 616. 6rgana ani- malium pradica. fa- Aa. Organ 1 "0 tuy totius corporis. 640 PHYSICJE PART. IV. SECT. I. CAP. II. 616. Quandoquidem altera clatfis organorum animalium eft practica ($.5943: ea complectitur organa motus tum totius animalis, tum partium ejus. Ubi motus inferioris generis eft communis nempe fponraneus appetitionis & averfationis fen- fitivae, h. e. confufa cognitione determinatus; una cum variis affe&tuum gradibus intenfioribus, remiffioribusve. Horum motuum inílrumenta fünt zz/eul? fegfu duce vegundi, | h. e. quotquot in animalibus nudis brutisve occurrunt. — In homini- bus autem muftuli motus fpontanei, non nifi fenfuüi parentes, aut quatenus folo fenfu determinantur. | Superiorum autem hominis facultatum organa activa funt, mufculi motus volun- tarii, qui duce intelle&tu & ratione reguntur. Sape funt (imul hi muf:uli humani quoque animales, quatenus, non confuía tantum fed di(tin&ta cognitione diriguntur. Egent ergo & organa animalium theoretica mufculis quatenus variis modis funt movenda ufus theorerici caufa. — Quia functiones mufcu- lorum funt motus, ad quos funt conformati: nofcirur eorum. fànitas ex facili expeditoque ufu in motibus fuis exferendis. Habent mufculi füuum ufum non tantum animalem, fed & vita- lem, experientia tefle luculenta, unde & judicium de eorum fanitate plenius attendere quoque debet ad eorum motus, vita- les expeditos. | De quibus paullo poít plura erunt comme- moranda. $.5.. 617, . "dd fpontaueum totius, buniani corporis, ufum faciuut in ftatu naturali inculro generatim artus ,. vel smufculi gmanuum pe- duuques in ftatu cultiori potiffimum. pedes fani in ambulando & falando, in natando & manus, in vertendo eriam mufculi trunci — Schaenobate atque petaurifla: pedibus quoque utun. tur. ad in(olitcs artificialesque totius corporis morus. — Cujus, modi motus alii quoque manibus, pedibus furfum verfis, edun, ope DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 641 epeartis.. Partes pedum funt tres, fumma femur, media, tibia vel crus & ima, flri&ctus pes dicta. Er quidem ad femo- ra movenda entrorfüm deflinatus eft mufculus píoas, & iliacus; retrorfum tres glutxi; extrorfüm quadraws & trigeminus; introrfüm triceps & uterque obturator. Ad tibiam moven- dam retrorfum biceps, íemimembranofüs, feminervofus & gracilis; antrorfüm rectus, cruralis & uterqve vaftus; intror- fun & decuffando fartorius; extrorfüm membranofüs popli- reus. . Adimum pedem movendum anirorfum tibialis & pe- ronaus anticus; retrorfum furalis uterque; introrfüum & ex- tror(um tibialis & peroneus pofticus. Taceo plantarem & di- gitorum mufculos & offa movenda in partibus pedum. Femora dicuntur Liuzeo gaudere lumbis mufculofis, natibus gibbis carnofis, genubus antrorfum ver(íis, obtufiffimis fubtus concavis. Crura longitudine femorum, poftice mufculis ven- tricofa, inferne anguftiora, antice macra. Calcanei talis infiften- tes prominuli gibbi, malleoli lateralibus utrinque oppofitis he- mifphericis duriufculis. — Plante oblongz fupra convexius- cule, Íubius plane, transverfe concave; digiti quinque &c. Artus füperiores (anteriores) funt brachia; inferiores ve- ro pedes. ; , $ 6. 618. j Brachia itidem tribus gaudent partibus, fumma armo, media lacerta vel ulna, & extima feu ima, manu. Armoineftos humeri; lacertze ulna & radius, manus continent carpi off, digi- torumque 5$. Junc&tura offis humeri & fcapuli eft axilla; jun- &tura ejusdem & lacertee cubitus; lacertee & manus e(t hujus radix. Partes manus funt carpus, proxima ulnz; media me- racarpus, & divi(à digiti. Armum movent furfum mufculus deltoides, coracoideus, & fuprafpinatus; deorfum fubícapu- laris, antifcalptor, & rotundus major; introrfum ad pectus pectoralis ; retrorfum autem rotundus minor, infrafpinatus, (Iolfü Phyf. Tom. IF.) Mm mm Lacer- Prachiorum HIOLOFCS, Mufculi cd- py ex irunci. 642 PHYSICI PART. IV. SECT. III, CAP. II. Lacertam He&unt mufculus biceps, brachizus internus & ex- ternus; extendunt duo extenfores, torquent intus pronator, rotundus & quadratus, extus autem füpinator longus & brevis. Cavitatem volz efficit mufculus palmaris; fle£tunt manüm ra- didus internus & externus; expandunt palmam cubiralis ex- rernus & radieus externus. Pollicis datur flexor, extenfor, thenar, hypothenar, Gantithenar, quorum hic pollicem a digitis aliis amovent; duo precedentes iis admovent. Si "miles mufculos-& 4 reliqui digiti habent, aliter vero de- nominatos, Linn«o manuum armi funt divaricati, teretes longitudine pedum; cubitus obtufe prominulus; lacertz craffitie armorum, tere- | tes introrfum planiores; palmz dilatate & plane, extus con- vexe vola concava, digiti 5, pollex remotus brevior craffior- que, reliqui 4 propiores invicem, ungues plano convexi, lu- nula ad radicem pallida cet. . Sed manuum motus valent & ad omnes labores artesque. — Sanitatem atteflatur omnium. mu- Ículorum motus expediüiflimi validique. — Avibus plus quam pedes anteriores praílant alz, pifcibus pinnz & cauda. $. 61:9. à Prater manus & pedes daptur- quogue partes iu capite €? trunco motus ultrozei confortes.. O&o funt mufculorum paria; caput moventia; antrorfüm duo maftoidei & duo recti inter- ni; rerrorfum agitur per fpleniformes complexos, & rectos. externos; ad larera per 2 obliquos; in gyrum quemdam per plures conjunctim & fucceffive acentes.— Collum antrorfüm movet longus & fcalenus, retrorfurn transverfalis & 2 fpinati, a conjunctis etiam capitis more. — Scapulus attollunt. mufculi pauentiz, antrorfum ducit ferratus anticus minor, retroríum rhomboides cucullaris, qui alia perte queque forfum, alia deorfum. ^ De quibus tamen diffentiens JZz7:jovius nat. L. £. DE PHYSIOLOGIA GENERALL 645 L. 1. Tr. 1.c. 2. audiatur expendaturque.. Dorfuüm retro fle&unt tres, longiffimus, facer, & femifpinatus; antroríum atque deor. fum quadratus; conjun&lis pluribus etiam ad latera & in omnes eliquos fitus. Qui fàni effz intelliguntur, dum officio fuo or- dinario & extraordinario promte funguntur. Caput hominis dicitur. Linzeur obovatum, pileus pilofus, finci- - put obtufum, vertex obtufiflimus, occiput gibbofum; trun-. cus conílare collo, thorace, dorfo, abdomine, collum tereti- ufculum capite brevius, cervicis nucha concava, gula fupra concava, medio fubtus gibba; thorax antice poíticeque de- preffiufeulus, pectus planiufculum, jugulum excavatum ex illis concavis barbatis, fcrobiculo planiore, smammis duabus pe&oralibus diítantibus gibbis papillis cylindricis obiufis, dor- fum tergo planiufculo, humeris ex(lantibus, interfcapulio depreffo. Dilucidant hz defcriptiones nonnulla a nobis no- minata, ideoque hic tolerabuntur. $. 620. Sincipitis quoque €? faciei mu[culi vari nutibus animi Faciei suu. obtemperant. Sic frons füis mufculis contrahi & corrugari, ac fcaji, viciffim explicari poteft, fupercilia quoque frontali corrucato- re attolluntur. Oculi moventur multifariam mufculis 4 rectis & 20bliquis. Re&torum fuperior attollens, inferior deprimens, lateraliurn alter abducens indignabundi, alter adducens feu bibi- torius eft. Obliquorum feu amatoriorum fuperior trochlearis, inferior autem minor vocatur. ^ Palpebre ac cilia moventur mufculo ettollente & deprimente, qui conjunctim agentes ad oculum claudendum, orbicularem con(tituunt. — Nafi lobulum, innas & cutem aliquatenus movent parvi mufculi pyramidalis, transveríales & rhinai. Labium fuperius movet mufculus ca- ninus, inferius mentalis; utrumque ambit orbicularis conftri- &or, furfum ducit attollens, deorfum depriméns, ad latera Mmmm a vero 644. PHYSIC/E PART, IV. SECT. III. € AP. IT. vero gracilis zygomaticus; qui jun&is diverfis viribus omnes labiorum motus efficiunt. Os & inferiorem maxillam varie movent, deprimendo & aperiendo crotaphites (temporzlis) & digaflricus (diventer), maflicando mafleter, & pterygoi- deus internus externusque. Linguam movent partim mufca- li interni, (figuram ejus mutantes) utrinque a linca mediana bini colloca, ut 1)genioplo(It eam contrahentes & extenden-. res 2) ceratoglofli eam ad lateza flectentes, 3) bafiogloffi eam retrotrahentes, 4) ftilogloíIi juné&tim retro, & feorfum ad late- ra fle£tenres. Partim eam movent 5 paria externorum mufícu- lorum r) fíternohyoidei deprimentes eam in deolutiendo, 2) coracohyoidei retro veríus cervicem & ad latera, 3j genio- hyoidei interni os linguz hyoides (yp£loides) ad latera furfum moventes, 4) geniohyoidei externi & mylohyoidei idem paulo antrorfum ducentes, 5) ftlohyoidei, proceflum fiiloi- dem retro & furfum agentes. "l'aceo motus innumeros plu- rium mufculorum, & uvule mufículos. ^ Omnium fànitatem prodit nihil diminutus nec debilitare, dolore, vellaefione ulla impeditus vultum movendi habitus. Si placet audire Lismeum de facie: frons planiufcula quadrata, temporibus compreffa, angulis finu intra pileum adfcendens. Supercilia prominula pilis cxrrorfum imbricatis interflin&la, glabella (inter ea) planiufcula. ^ Palpebra fuperior mebilis, in- ferior (fere) quieta, utraque cihis fubrecurvatis pe&tinata. Oculi rotundi, pupilla orbiculata. | Genz gibbe.molliufcule, eolorate, Male comprefluscule, uti buccz laxiores..— Na- fus prominens labio brevior compreílus altior gibbofiorque, naribus ovalibus intus hirtis, margine eraffiufculo. — Labium fuperius fubperpendiculare, lacuna exaratum; inferius ere- &iufculum magis gibbur. — Mentum prominens obtufum, gibbofum cer. —Profopofcopia funt, qui de fanitatis & morbi ftatu prognofítica petunt. ^ $. 621. DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 645 II UT. ! " Submonendum " duco, 707 el[é covfumdendos snotus velumtarior €? [Dontamcos, licet iisdem mufculis efficiantur. Alio enim illi, alio hi principio reguntur. llli non nifi a mente proficifcuntur, & previa diftinta ejus cognitione determinan- tur. Siclingue motus, quibus mentis notiones, judicia X ratiocinia viva voce enunriantur, longe differunt ab illis, qui- bus tantum confufe gufítamus àlimenta. — Hi aliunde recepti & theoretici ufus caufà adfünt, illi pra&tici a mente libere forman- tur. : Hi & in befliis perfe&ioribus obtinent, illi non nif in mente preditis hominibus. Sic & manuum motus erudito- rum artes & fcientias perfcribentes, probe difcernendi funt a motibus earumdem fenfü duce produ&tis, etfi mufzulis iisdem efficiuntur. Muítuli nimirum tantum fünt organa motus re- €tore ecentes fere, ut navis gubernaculum, quod recte reget guberpator peritus, minus recte, dum mente captus eft. $.. 622. : Hypomnema Orgara vite alimenta affimzztia vemotiora fünt manus, Organa. ali- proxima os($. $93). Mufculimanuum ($. 616.)illis quoque mo. merta fe tibus inferviunt, quibus alimenta aut medicamenta partim ac. "ieutía &c. cipienda, purganda, coquenda &c. partim ori admovenda aut inperenda funr. Manuum loco interdum pedes adhibentur & os muf(culis capitis, colli ac trunci alimentis admovcntur, odo- rifera naribus internofcuntur olfactu. | Os euftat & liquida haurit & imbibit, folida dentibus gingiva maxillarum alveolis afirmatis decerpir, dilaniat, mandit & comminuit, admixta fimul fZiva glandulis fegregata pra perat ad concoctionem. Lingua cibos mafticandos in ore volvit revelvitque, quantum expedit promovetque, tandem verfus gulam deglutiendos ad- verfà auem noxia & inutilia exfpui. —Deplutriendis alimentis deftinata «ft gula, graecis cefophagus, a faucibus feu pharynge Mmmm 3 pertin. 646 | PHYSICE PART. IV. SECT. III. CAP, 1I. pertingens ad ftomachum. Conftat illa tunica membranofa véftiente, mufículofa movente, nervoíà fenfitiva, & intima villofa humectante & lubricante ope glandularum inter carno- fam & nervofàm fitarum, quibus fimul nutriendis vafcula fan- guifera inferuntur. Mufculi pharyngzi funt fummi cephalo- pharyngai bini, tum bini fphanopharyngzi, fauces aperien- tes & ampliantes; claudentes vero conftrictores (fphincteres) Dum hzc ex animi fententia fuccedunr, de fanitate horum or- ganorum conftat. Non immerite proba ciborum in ore manducatio & permixtio cum faliva prima concoctio vocari confuevit, hoc addito, ra- ro vium conco&tionis prime corrigere conco&tionem fecua- dam ventriculi. — Quo melius cibum maíticavimus, & pau- ciori cibo idem obtinemus, quod largiori minus manducato, Uri per gulam alimenta in ventriculum deferuntur, fic & per eandem reddi poflunt partem evomendo,. partem jn nonnul- lis regurgitando; ut in ore remandantur, quod plerumque quadrupedibus ruminantibus folemne efl. — Conf. Peyeri tre- vycologia. $. 623. De conco- Alimenta per gulam deferuntur in ventriculum in ab- &ione cibo- domine diaphragmar fübjectum, cujus orificium füperius vel vum in ven- finiftrum appellatur ftomachus, inferius & dextrum pylorus. triculo, Ibi enim comrodiffimum haber fitum, & ad fe ingeftis alimen- tis expandendum & ad functionesfuas preeftandas. | Con(l:t, uti efophagus e continuatis ejus at validioribus tunicis ($. 622.) Clauduntur ejus orificia mufculis fphin&eribus, multisque glandulis ibi fegregatur liquor gaftricus, tanquam optimum menfítruum, ad cibos velut in tepida olla papiniana dilfol- vendos vel concoquendos nonnihil adjuvante diaphragaatis preffione, Luca- !'^ DE PHYSIOLOGIA GENERALE 647 "Luculéntis: Reauririi. illuftris experimentis" vis liquoris gaftrici diffolvens comperta eft. — Etenim in avibus carnivoris, ut bu- -teonibus abfcondita in tubulis fzrreis parum TWIN Caro, Antrufa in ventriculum, poftridie falvo tubulo deprehenfa eft in pultem diffoluta. ^ Quemadmodura & offa in canium ven- triculo in gelatinam abeunt. — Ipfa quoque in homine metalla diuturna mora acriori liquore gaftrico corruptis cibis, & ace- fcente naufcofo zu&tuum vapore arroduntur. Conf. Cepanen- tar. Acad. Seient. 1752. Sur la DigefHon des oifoaux de proie p.46-495. Ubi & experimenta in canibus & ovibus capta . Occurrunt, irem fpongiis imbibentibus liquorem gaftricum ad . alia experimenta & examina adhibitum. ^ Qualia multo plura inftituenda forent, ad ejus liquoris naturam & ufum amplius Ícrutandum. 9. «624. luvitat bominem ad alimenta capienda pavtim ejus agmi- Invitamenta ta. tieceffttas.ad vitam Jasitatemque tuendam ;. parti voluptas ex ad. vicium eo percipienda, & tediofa moleffia e defeílu eovumr oriunda. quarendum. Prius ne beftias quidem ignorare patitur fenfus, multo minus hominem & íeníus &inielle£tus. | Hic enim & ea, qua fen- fui advería & inorata funt, fanitati tamen ut medicamenta fer- viunt, commendat, ne contempantur. — Necraro contingit, ezperientia tefle, ut quz primo fenfus deteftabatur non fine m:gno horrore, ea fucceffu temporis & frequentiori ufu illi gra. ta evadant aut gratiffima. — Pofterius qua voluptatem odoris & — . faporis experientia magiftra conflat, nec raro abufüi locum dat in voracitate deliciarum gulae, & bibacitate ebrioforum. — De- fectus autem ciborum in ventriculo cum attritu villorum & plicarum ventriculi ad fe invicem a motu periftaltico &c. tum acrimonia liquoris gaftrici & corruptarum cibi reliquiarum mgjeíto t*&us fenfu moner, periculum inflare, & appetendum effe vium. — Qui appetitus vi&us ita ortus fames vocatur. E defe. licina venu- 1riculo vi- fecero. 448 PHYSICAE PART. IV. SECT. 11 CAP. II. E. defe&u liquidi hume£tantis linguam , fauces & ventriculum itidem oritur moleflia, inflare periculum monens &.appetitio- nem potus irrigantis urgens, quz fiis appellatur. Quam fi non fola aqua fedatur, fubacida adhibenda, blanda vellicatione retentos liquores provocans & putredinem temperans. Conf. $. 209. Quia defiderium eft tedium ex mora boni abfentis, quod fpera- mus, percepium ($. 852. Pfychol. emp.) & oritur ex mora adventus feu reditus boni fperati ($. 85 3. i/i.) dici quoque fa- mes poteft defiderium cibi vel efculentorum, & fitis defide- rium potulentorum. : Utriusque origo eft. ex ratu. injucundo & cupiditate jucundiora recuperandi. . lomo aurem inrelligit, & fame & (iti vitam in periculum Ja&turz ejus adduci, nif illi Occurrat, quantum yaler. Ill. Hallero prim. Pbyfiol. lin. $. 638. fames dicitur dolor. ad cibum capiendum invirans, non minori jure eo, quo ophthalmiam dolorem oculorum, odontalgiam dolorem dentium, cephalalgiam dolorem ca: pitis &c. vocamus. : $ 625. Fifcera ventriculo adjacent faperne féptum tvazsverfum, à finiftra parte cceca lien multo omento eidem annexus; a dex- tra jecur, cujus tamen lobus finifter late ventriculo imponitur fub diaphragmate; fuübjectum pazcreas pofterius; inferius loa- ge affidens colon transverfum. — Inde jam Ce//us fcripfit, ven- triculus, receptaculum cibi, inter lienem & jecur pofitus eft, utroque paullum fuper eum ingrediente Z. ZZ. c. :. Vifcera, Eingeweide, ftri&tius dicuntur organa vitdia in (unco pouora. Cujusmodi funt in pe&tore pulmo & cor, n abdo- mine diaphragma, ventriculus, lien, jecur, pancreas, oimen- tum, mefentecium, inteftina , renes, vefica uriDaria czt, nomine a vefcor derivato. yis $. 626 DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 649 9. 626. Septum transverfum, ovacis diaphragma, Zmerg FWl, Diapbrag- organum eít valide membranofum & muftulofüm vifcera fu- sri uii- periora (cor & pulmones) ab inferioribus dirimens (feparans,) tu. vel medium inter thoracem (peur) & abdomen. Anterius cum fterno, circa latera cum coftis infimis coharet, pofterius ad vertebras lumborum inclinatur, itaque fitum obtinet obli- quum circa medium ejus tendines muíctulofi coóunt, mem- branam pellucidam efformantes, quam fpeculum diaphragrmatis dixere. Dum ejus muftuli fe contrahunt, ventriculus «& vi- fcera abdominis deprimuntur, & in motu fuo adjuvantur, tho- rax autem inípirationis potiffimum juvande cauíà ampliatur. Cujus contrarium contingit, quando mufculi rurfus expan- duntur, quod & in fortiori refpiratione adípectui nudorum oculorum patet. Duplici ergo fungitur officio, cujus prom- ta expeditio commodaque indicium prabet ejus fànitaris. Plinio L. XI. c. 37. Se&. 77. Hurduini dicuntur, exta homini ab in- feriori vifcerum parte feparari membranis, quz praecordia appellant, quia cordi pretenduntur. — Quz rarior eft dia- phragmatis appellatio, eaque ambigua. — Simulatque ferrum ad praecordia ecceffit & difciffum e(t feptum transverfum, ho- minem protinus animam amittere, nota Celfus im 1. proem. Hl. Hallero dicitur diaphragma mufeulus in planum curvili- neum expaníus, faecos pulmonales ab abdomine ita diítin- guens, ut pars fere media rendinea altiffima fit & pericardium fulciat &c. $. 260. prim. Lin. Phyf. E1627. Lien, vel greco nomine fplen, (2472) viícus eft majoris linguz figuram habens, vafis brevibus arcte ventri culo adhaerens, exterius livens fere rubicunda, interius va- fculofà & fibroía atque pulpofà, frequenter duplex vel in lobos (JFolfü Pbyf. Tom.IP.) Nnnn divi- * Lienir offi- cium. Jecorir of - CHOR, 650 PHYSIC.E PART, IV. SECT. III. CAT. II. divifus. Ex vafis fanguiferis & cellulis fere totus contextus, fanguinis plurimum inter abdominis vifcera haber, interdum fta;nanus & in ftirrhos abeuntis, Quia fanguinem fuum ad jgonr fine pulfu mittit, dilutiorem, aqua & fàle volatili plenum, videtur ad bilem copiofioremj jecinoris conferre aquofum quid- piam alcalinum , & ex mora acrius. Immirtit quoque varia vafa pancreati, ventriculoque, ut & his fanguinem ad fuas fun- &iones preparare videatur. D. Roloff in. Diff. de fabrica C9 functione lienis 1750 bab. per de- ftillationem deprehendit, ejus fanguinem non Hie coagulantem, ut venofus foler, 34 aque continuiffe, cum 32 tantum in alio fint, item. plus Gs volatilis & minus We quam in alio. Ali ex fubnigro fanguinis in eo colore infpiffari eum ibi ftatuunt, forte in egris..— Obfervat. Ber/aave ill. In[lit. med. p.327, hominem ad generandum imporem, exíctto liene ad tempus fuiffe aptum. — Contra ea. B/ackmore eum ad genera- tionem aliquid conferre opinatur. Exfe&to liene quadrupe- dum defe£tus bilis eft fecutus, excrementorum color mutarus, & languor animantium obortus. — Ejus fanitetem minus fuff:- cienti ratione quidam ex leto, jucundo & ad rifum prono fla- tu colligere voluerunt; proprium vero ejus criterium in de- fideratis habetur. $. 628. J'ecur, grecis hepar, noftris Leber, vifus ef? ebdo- minis dilobum f/erumgue maximum, (in fummo exceffu 12 librarum) Zen a fauguize cene porte fecermezs, uti patet e du- &ibus hepaticis & cyftico; quorum hic bilem affervandam feorfum (fel) in veficulam (cyftim) felleam jecinori adiiacentem educit, unde per ductum choledochum exit. Conftat ideo jecur e glandulis conelomeratis, vena porta adjectis, ideo- que vifcus glandulofiffimum , vel glandularum conglobatarum maxima DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 651 maxima aut officina bilis dici meretur. Dilis major pars e je- core illico egrediens per ductus hepaticos, eft lymphatica pa- "rum amara & fufca, que vero flagnans in cyfti fell, evadit, flava eft & magis amara aut & corrupta, acreícit & viridis vel eeruginofà, fi nonatra cernitur. — Infervit vi alcalica perfectioni concoétionis feu diflolutionis ciborum & fegrepgationi utilium ad chylum ab inutilibus egerendis. | No(titur Jecoris fanitas e commodis bilis exploratis & in fe perceptis. Quia hypochondria dicuntur cavitates abdominis fuo fornice dia- - phragmatis, vel fub carrilaginibus coftarum fpuriarum, (íter- num haud atüingentium) fite, jecur dicitur vifcus rufefcens in hypochondrio dextro potiffimum collocatum fuperius & an- terius convexum, febtus concavum, ita tamen, ut finifter cjus lobus in hypochondrium fini(trum fupra ventriculum pertingat, Iacluditur tunica extima communi, item vafculofa, mufculofa & nervofa, uti ventriculus. Ne fitus. ipfi conveniens mutetur, conne&itur latis ligamentis diaphragmati, rotundo autem um- bilico, & finiftro ligamento gule atque lieni &c. ^ Sanguis in vena portarum , Hallero autore $. 704. 1. cit. habet oleum, quod in bile dominatur, & aquam faponaceam, ex ventriculo forpram & vaporem alcalefcentem fubfetidum . .. & femipu- tridum acre alcalefcens liquamen de ipfis alvi fecibus refor- pium, a quo amaror & alcalefcens putrefcibilis indoles fellis derivatur (Burbavii tamen fententia alcalefcens indoles acrimo- niz in primis viis refifti). — Bilis aquz & oleo, per tritum & fpiritui vini mifcetur, cum acidis mineralibus liquoribus in coagulum coit, ab alcalinis voladlibus praefertim refolvitur, oleum, refinam & gummi refolvit, lixiva & faponacea indole celeriter putrefcit, fponte per putredinem in mofchi odorem degeneratura. Ejus analyfis chemica docet, & experimenta in mifcela cum variis corporibus fatta demonflrant, aqua plurimuim ipfiinefíe, nec ramen parum olei inflammabilis, Nnnn a2 quod 652 PHYSICX PART. IV. SECT. III. CAP. II. quod in calculis cyfticis adeo manifeftum. — Sapo igitur eft ejus, qui ex lixivo volatili fale fit cum oleo miflo, fuamque fecum aquam habet vid $. 7 14/e4 ibid. Ita pulti ciborum par- tem indolis acide adimit, lae coa&tum refolvit, cibum ad pu- tredinem difponit, folvit oleofa, ut aque miíta chyli parrem conítituant, mucum abstergit attenuatque, inteftinorum mo- tum periítalticum acrimonia excirat.. Neque fufficit bilis hepa- tica ad tingenda excrementa & expediendam alvum, fi cyflica e(t averfa. —Deftru&a veficula fellea. robuítifima animalia intra paucos dies piriere. $ 629. Pancreatis Pancreas , das Rückleig, wel de Gekvüfe-Drüfe, eft oficium, glandula prelonga conglomerata fub ventriculo, ficernens fuccum paucreaticum , ialivae fimilem, acredinem bilis temperantem & ad chyli praeparationem neceffarium. — Accipit fanguinem àb arteria lienari & duodeni adjacentis, nervos quoque a plexu lienari; vene ejus redeunt in linearem ac poftea in venam po:te copia fecreti fucci cum fàlivae pondere comparata triplo major deprehenfa eft. Hallero dicitur pancreas glandularum falivalium. maxima fupra mefocolt transverfi laminam fuüperiorem. ... Incipit ab ipfo liene. dextrorfum fere transverfum, |& ontrorfum emergit trans vertebras, ad dextrum latus vertebrarum latefcit . . & ro- tundo capite duodeno tori ira inpafcitur, ut ipfi fit pro mefen- terio. Fabrica ut falivalium ex acinis rotundis duriuículis multa cellulofitate connexis &c. $. 686. 7. cit. $41:3630. : Omenti ufur. Ventricolo lienique fuperius, colo interius & pan- creati anne&titur omeztur gra«is epiploon, nofliatbus a va- ículofa fabrica, /Vetze, inteflinorum pingue integumentum. Includit inter duas rnembranulas tenerrimam telam cellulofam, cujus DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 653 cujus interjectz arteriz adipem fegregant innumeris glandulis; blande foventem inteftina," & affervandum, ut motu majore & eoris venis forbentibus reddi & bilis principem partem con- ftituere poflit. Praterea interponitur inteftinis & peritonzo facile concreturis, illorum confervat mobilitatem, attrirum minuit fibras mufculares blandiffimo oleo obungendo: ' Vafa quoque ordinat, perfert-& ftabili, vifcera vicina connectit, vaporem mollem exhalat, viftera humeétantem. | Dividitur in omentum minus feu hepatigaflricum, & mojus five giftrocoli- cum, cui & colicum cohaeret. — Craffitie interdum polliccm aequat, inrerdum ita attenuatur, ut charta fit pellucidius. Notiffimum eft, zgros, jejunantes multum ,. & inedia utcunque laborantes zque macrefcere, ac urfos aliasque pingues beftias "per hiemem in luftris fuis dormientes. — Uti fegnes valde pin- guefcunt,. ita laboriofi parum pinguedinis habere deprehen- duntur. In ranis reforptio vel oculis ufurpari poteft. — A re- fefto omento nate funt cruditates, frisus ventriculi, Gc. Halleri Pbyfiologia recentior omenta. cum peritongo, m:foco- lo & mefenterio conjungit ccp. 20. prim. Lin. $..7651. * Jam a ventriculo perfequamur fimilem ipfi reliquum [»tzfHno- canalem nurritioni$ homine fextuplo longiorem. ^E pyloro yum te- promoventur alimenta ex parte difloluta in proximum intefli- uium chy- num ventriculo ar&te adjacens , a longitudine digitorum polli- Jorscfica. cum duodezum (der'12 Finger. Darm) nominatum. Hoc te- nuium inteftinorum primum digeftioni ciborum fecunde in- íervir recepris per choledochum felle, per alios bile & per pancreaticütn fucco paticreatico, quibus f»cernuntur meliora & attemperantur ifta mixtione chymo convenienti conftituen- do. Que operatio continuatur & perficitur in multo longi- ori Breed 5 Jjejumo, in n quo novz quafi falivae & fucco nerveo Nnnn 3 mifcen- Cr afforum 3- Inte[lino- vum officia. 654 PHYSIC/E PART. IVec.SECT. III CAP. II, mifcentur, & celerius transeunt ad 7/euz longiffimum, ubi diu- tius commorantur, utin utroque fecretus confectusque cy- lus villis jam imbibatur & ulterius vafa chiylifera ac venas la- &teas in mefenterio fübeat. In jejuno longiores obfervantur villi & plures valvule, inileo plures glandulz. — Motus inte- ftinorum periftalticus ad chyli oleofi mixtionem perfectam va- let, irritamento aéris, mafTze cibariae & bilis continuatus. Chy- mus eít fuccus laéteus imperfectior, chylus emendatior per- fectiorque lacti & fanguini formando neceflarius, in recepta- cu'um confluens. j Eatera dici folent grace partes fitule cibalis a gule faucibus us- que ad anum, unde exenterare ufitatur.. Miris autem hac inteítina glandulis plicis, vilisque ab arteriolarum extremita- tibus ortis, cruítam villofam conftituenübus, | miris flexibus, mzandris, gyrisque conítruuntur, ut tenuia fola quinquies fuo corpore fint longiora. . Jeiunum Germanis dicitur vr leere, ileum der. krumme. Darm. $&0:632. Differentia 5. crafforum inteftinorum, quam tenuium eft manifeftior. leo a finiftra adharet cecum 4 circiter dioi- tos longum habens appendicem vermiformem ,. oftio. cceci ruga valvula quafi munito, ne faces retrocedere in ileum facile pof- fint. lbi dum feces ex ileo in colon perveniunt, pondere fuo in illum fàccum prius delabuntur,. ibique ftagnando calo- re & felle admifto putrefcunt ita, ut ibi-fcetor incipiat. Ap- pendix gracilior in adulto quam in fetu plena. mucofis glandu- lis, velut gluten meconio dein. fzcibus affundir.... Ex cceco progreílio fecum adjumento fibrarum circularium. & ligamen- torum longorum, item aéris fegregati, fit in continuum ei coloz a dextra ilei finis adícendens fecundum renem, in angulo dextri hypochondrii hepau fübjectum , & utrique per perito-. naum "pE PHYSIOLOGIA GENERALI. 655 neum connexum; deinde füb hepate & ventriculo transver- fum vergens ad lienem, cui fübrenditur, in receffu fub coftis finiftris in fe ipfum reflesum, defcendens iterum, ac ad ile finiftrum flexu amplo facto ejus ima parte continvatur in pel. vim, que funt verba Haller; $. 742. prim. Liz. Phyf/. Tuni- ce ejusinampliores rugas contrahuntur, a 2 ligamentis fuftenta- tas ad regreffum fcybalorum aliquamdiu fuftinendorum ibi im- , pediendum. Ia fine coli ultra 5 pedes longi ligamenta fe in re&um diffundunt, recta fere de(cendens, fibris validioribus, quam cartera. & forti fphinétere interno & externo ani infiru- €tum, ad fcybala diu retinenda, & in fàno homine femel fal- tem intra 24 horas auxilio mufculorum levatorum egerenda, quando íuo pondere & acredine vicinis vifceribus molefta fiunt. Conf. $. egg. l.cit. « Inferviunt inteftina craffa fua cru. fta villofa ad nonnihil chyli refidui e pulte cibaria fecernen- dum prafertim tamen ad eliminanda ex alvo inutilia animali excrementa craffa putrida & fcetida, multum ramen olei fale fubacti & terre fertilis complexa. — Sanitatis inteftinorum argu- mento funt grata & opreta officiorum dictorum functio, to- tiusque humani corporis vigor, abdominis praefertim. Inteftinum rettum. Germani dicunt 4e» Zffterdarm, vel Maft- darm; colum den Grimmdarm. | Tunice crafforum funt qui- dem fimiles tunicis tenuiorum, validiores tamen & paflim pe- culiaris conformationis , de quibus confulatur Phyfiologza ^o Hulleriana. $. 635. Ne facile in fe invicem implicentur zztefZzza, 6 fuo Jo- Mefenterii eo € ordine retineantur in minimo [patio fapienter ,^ aamcéiuntuy indoles €7 zntev[évto cvifpato mefenterio pingui, Gekrüfe, e 2 validis mem. functio. branis compofito, expanfionem admitrentibus pro inteftino- rum conditione; füftentante una venas laéteas. Inter inte(tina tenuia itidem eft tenue & mefara&um vocatur, craflius ad . loa Organa uro- pea. 656 PIYSICE PART. IV, SECT. III. CAP. II, lon dicitur mefocolon , poftea fimpliciter mefenterium, quae non funt nifi productiones adipofx peritonzi, omnia viícera abdominalia coércenris, intus leviffima fuperficie, exhalante, rorida membrana, extus tela cellulofa laxiífima. & obefiffima ad renes prediti.. A pinguedine mefenterii oritur pinguis in- teítinorum tunica extima. — Colligitur ejus fànitas ex intéflino- rum habitu in fuis officiis naturali ($. 632). Partem mefenterii re&to adnatam Ilz:/ovius hybrido nomine me- fore&um, & que appendici vermiformi adhzret, mefente- riolum dixit, quibus nominibus facile caremus, $ 654 j Renes, Mérez, dicuntur 2 vifcera ad latus utrumque fpinz doríi incumbentia fepto transverfo, mufculisque píoze & quadrato, ut tamen dexter fit paulo humiliori loco & magis ad pofteriora remotus. — Revera funt glandule tubulofz uri- nam fecernentes, figura prope fabaria, five exterius convexa femielliptica, utrinque compreífa, interius in medio concava, ante dextrum fuperne eft hepar, colon ante finiftrum lien, ventriculus pancreas, item pars coli. Ad colum, duodenum, hepar & lienem plicis a peritonceo factis religantur. Mem- brana externa firma & folida aréte adhaerens non eít a perito- nao, inter quam & peritoneum lumbare copiofiffimus eft adeps, quo undique tanquam cortice ren totus ambitur & ni- dum eorum complet. Arterieg craflie & aorta robuftiores ab aorta fub mefenterica exeunt, unde nafcuntur capfulares & adipofz ad corticem pinguem tendentes, & interdum fperma- tice, a quibus pinguedo ramulos accipit. Vena renales di- cuntur emulgentes. . Infider reni fupremo capíula renalis, magna in fetu, in adulto non perinde crefcens, glandulofà & conglomerata, in fetu ovalis, in adulto triquetra, dextra he- pati, finiftra lieni & pancreati, utraque diaphragmati & reni totidem DE PHYSIOLOGIA GENERALI, 657 totidem hedris adherens, plena liquido ex flavo rubente pene fanguineo, absque confpicuo du&u excretorio, : per. poros fuccum in venam refundens. | Vaícula urinifera convergunt fenfim radiorum modo conjuncta, & numerofà in unum infe. runtur ductum ccecum, quales ductus in papillarum fere 13 convexo fine terminantur. Plurium papillarum involucra tu- bum & eorum bini ternive truncum ita efficiunt, ut 3 trunci, fupremus, medius atque infimus, cavi extra renem in pelvim h. e. canalem conicum uniantur. |E pelvi progreditur utrin- que uréter , acceptum lotium vi vifcerum incumbentium pro- movens in veficam urinariam, unde, per aliquor horas detenta ope fphincteris eam claudentis , pro lubitu urgente copia & tu- nicee mufcularis vi contrahente, ubi decore fieri poteft per collum & urethram ceu ductum excernentem mingendo emit- titur. Sanitatem renum, vefica & ductus excretorii nofcun- tur ex ordinario fün&tionum: füeceffu Dparto; partim & uro- fcopia , vel evidentia fanze uringe. Capfula-renalis glandulofa a nonnullis accepit nomen. rexum. fuc- eenturiatorum,, quia renibus ubique adeít & fervire occultius videtur. Dum fanguis ejus exiens nigrior, ut atra bilis, obfer- vatur, JMorgagnio & Ruyfcbia fegregare lympham videtur ad chylum diluenduri.. . Vefice urimarig fundus, ut ampulla furfum, collum deorfum. Ob velocem exitum acidularum &c. per urinam, ventriculus exhalare & vefica inhalare videtur. Ipfa tamen copia uring mon aliavia, quam per ureteres eo defertur. --Amplitudo vaforum renalium nonam vel prope o&avam partem fanguinis capir, ideoque intra horam ultra mille unciz ad renes delatze- facile 20-usque ad. $0 uncias uri- ng fecernere valent. Quz cito poft porum. mingitur, per previam horam affervari potuit, ut nunc ftimulo: acccdente reddatur. Certum eft perire homines & animalia ureteribus ligatis vel obftru&is; multumque falis marini, acidi, nitri, al- QFolfü Pbyf, Twn. IF.) . Oo 00 calici Organa ex- eretionis fe- vi acrioris & c. 658 PHYSIC/E PART. IV. SECT. III. CAP. I7; calici volatilis, olei ope urinz excerni teftibus experimentis lotio fa&tis. Sed & vefica in cava pelvi abdominis, multa cellulofa tunica offibus pubis cohzrens, deinde ab iis acci- piens peritonzum. — In fetu valde longa eft. & conica vel cy- lindrica, in adulto homine ovalis fere viris, feminis multipa- ris per latera latefcit obtufe tetra&dra. | Eje&ta urina tota fe con- trahit fuis mufculis. De urofcopia quid habendum fit, doccóunt, qui de ea curatius fcripfere. | Nobis hic fufficit, ex ejus facili mi&u natura cla- ra, colore ordinario, abfente fuperiori cuticula vel fpuma durabili, & fedimentis confuctis colligi fanitatem poffe, $. «63h Quse rec per anum, nec per urethram eliminantur e corpore fuperflua aut nocitura, fi in corpore manerent, ea p/e- rumque per [udorem €? tran[pivationem exbalant. Organa hujus tranfpirationis funt pori cutis. noftra," univerfum corpus no- ftrura.veftienris, & imn ejus tunica. cellulofa occurrentes extre- mitates arteriarum glandulaeque fübcutanec ferum acre falfum- que excernentes per acinorum glandulofarum oftiola five po- ros. Perfpirationis infenfibilis zndolem Saz&orius fuis experi- mentis in zzedíciza ffatica dilucidavir, oftenditque, ita plus fere tranfpirare ex noflro corpore, quam aivo & urethra fecedir. Senfibilem. füdoris perfpirationem exhalationemve cutaneam nemo non ferofam & fübpinguem deprehendit. Affe&tus vehe- mentia nervos intendendo vel fanguinem per poros expellit loco fuüdoris aut c:m ecdem. ^ Sanguis. .Hallevo obfervante 6$. 227. I. c: tranfit fere in omnes vias liquorumn, ut fudoris, lacrumarum; muci narium, lactis, feminis, uringe; adipis. . . . 'Perfpirabile Sinctorianum adeo renue frigore ad vias urine medicamento, metu ad inteflinorum villos deponitur, | Ex- halans illud vifcidulum tele cellulofze in eodem organo alterna- tim DE PHYSIOLOGIA GENERALI 659 tim cum adipe, adeo diverío, (ecernitur & reforbetur &c. Motu corporis & calore modico perípiratio eft promovenda, atque rite füccedens valetudinis adjumentum eft argumentumque. In capite de fecretione ill. Ha/lero 4 humorum claffes fecerni vi- dentur r) vifeidi, coagulantes alcohole, acore & calore 150 graduum, in vivo homine exhalantes, a morte demum in ge- latinam fpiffabiles. 2) Aquei exhalautes fed fimpliciores nec coa- gulandi, ut vifcidi, aut non exhalantes, fed per glandularum fecernentium orificia fuo tempore exeuntes, — Ad exhalantes refert vapores fan&orianos & humorem aqueum oculi, ad ef- fluentes laerumas, falivam, fuccum pancreaticum && urinam. Sudorem vero ex perfpirabili & oleo miftum cenfet. — 3) Mu- cofi diflats aqua in cruítas ficcas. coituri. ^ 4) Inflammabiles difflata aqua ut bilis, medulla, pinguedo omnis, butyrum in lafte, & fynovia feu unguen articulorum ex adipe & lympha conftans. Quz ibi copiofius explanantur. $6. 636. Genitalia vel veretra, die Scham, (unt organa propa. Duid fint gationis, five vite & fpeciei propagande ($. 592:). Que o4; "s cum fint diverfi fexus, a/ia fut mo[culina, alia feminiza, quo. veretya e rum illa funt fexui nobiliori vel maribus propria, & vzrz/z vo- quotuyli- cantur; hec fexui fequiori & fezzzalia vel muliebria appellan- 7j42 tur. Dicuntur quoque in utroque fexu partes obfccenz, dictu fede, pudende, vel pudenda, nempe membra; quanquam hoc nomen latius patet. Nonnulli genitalia ufurpant pro virilibus, quia vir dicitur gigne- re & generare; femina concipere & parere. Sed plerumque nomen latius ad utrumque fexum applicatur, ut vir dicatur ge- gitor, & femina genitrix, & ambo parentes. $. 637. Firilia femen fecundum vel fécermunt, vel affervaut , vel Virilium cj. emittust. — Organa femen a fanguine arterig fecernentia fünt fziuy is fe- Oooo 2 teftes cernendo, - fe vando Excernemi: femine. ec I 1o 659 PHYSICJ.PART. IV. SECT. 111. CAP, 11, teftes, Hoden, (tefticuli), renibus proximi in animalibus ES risque. Sunt ui glandulz ovales du: ut plurimum conglobare, in fetu intra peritonaeum, dein fenfim fub eo in inguine, ///ei- cbe , in adulta &tate vi ponderis apud plurimos defcendunt i in fevotumy, Beutel, cujus extima tunica cellulofà & vafculofa dar- 105 VOcatur, media raphe notata, & mufculo cremaflere corru- gata teftes furfum adducit, comprimit emulgetque, & fepti ope fingulo tefli circumponitur;. altera media vaginalis;. intima al- buginea vocatur, quz teftium carnem proxime coércet. Te- ftis cujusque additamentum eft epididymis, OZerZode, craífior tenia, oram reflis pofteriorem tegens Gc... Arteria minima fpermatica ab aorta füb renalibus adducit illi fanguinem, unde paucurn femen fecernitur in. fingulo tefte; ut alias arteriolas a ad involucra teflium venientes transeant. |. Nervi teílis multi funt & tenerrimi,, ut continuo deliquia animi & convulfiones lafum teftem fequantur, cum. maxilarum conftricione. Se- cretum perarteriolas minimas femen in refte exhalando in vafa feminifera, inde in epididymidis vafcula amplius 20, quee coéunt in-ductüm-deferentem femen in ceficalam feuainalem dextram & finiftram, ubiaffervatur. Semeo, rum, ut in teflibus, tenue eít flaveícens, ibi vifcidius factum albeftit ab affufo e proftatis urethrae adjacentibus glandulis liquore lacteo, praedi- tum, odore gravi, pondere füperans omnes liquores huma- nos adn Denique ejaculatur femen per penem, die Rutbe, (co- lem) rigidum, ejusque urethram absque urina. —ldeo peni triplex 'mudrnofuin corpus ineít, vel laxius cellulofum, | in quod fanguis effunditur arter iofüs, venis aftu venerei affectus per nervos X mufculos Exc d compreílis, ne cito refor- beatur, ut turgeat, rigefcar, Oirritatione nervorum externa mechanica veluti convulfione quadam projiciat femen foras. Penis glans preputio veftitur. Qua fufius explicata fis vide in primis Payf. su. Halleri c. 27. Adno- DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 661 Adnotat Hallerus $. 823. partem feminis in aqua abire in cuti- culam natabilem, partem msjorem quafi pulpofam fundum petere, inque ea íi femen a caflis hominibus diu fervatum eft, nitentes globulos nudo oculo confpicuos in albo magis li- quore miílos videri. Plurima cum de muco habeat, refert Ícmen ad mucum. — Vid. not. ad noftr. (. 635. — T«flibus ex- fzGs fterilis eft liquor proftate la&eus coagulatus & quisquis in veficula feminali datur, fed in tefliculis generatus non eft, flerilis in fpadonibus manet. Semen vivis animalculis plerum effe liquet ex eorum motu vario, evitatione concurfus, retro- greffu, & muratione velocitatis. De quorum utilitate difpu- ratur, cum fimilia videantur anguillulis in aceto, in pata fa- rinacea &c. — Qu: cum fua anima gaudeant, cur non & ani- ma gignendi ( animalis vel) hominis, cum primis fuis ele- mentis adminifítris, illi ineffe queat modo licer invifibili? Vid. Ledermüllers Beobachtungen , em Vertbeidigung der Saamen- Thierchen 4. 1756 €7 58$. $. ..638. Muliebrium nullum efle femen, Halleriana eft fenten — p,yiinalium tia, oppofira illud ftatuentibus, qua ramen mucum vagine ficium. femineg haud negat. Suztigitur femunalia X) orgama ovulo- rum pararza, faltem fecernentia vefieulas ovzs fimiles, 2) vecipien- tia femen immifum, | 3) concapaentia C9 gutrzentia embryonenn, tam- deuique 4) fetum amaturum partu enitentia. Organum oopeeum funt ovaria retro tubas femineas transverfe pofita in ligamento lato-cellulis, quibus jam in teneris virginibus infident bulle ro- tunda, diverfe magnitudinis membrana pulpofa, cellulofis filis ovario annexa, coagulabilem lympham includentes per vaíà fpermatica fecretam. ^ Reperiuntur in uno ovario íxrpe ultra 15, nec defunt animalibus unico fexu praeditis: Tube utriusque membrana externa eft a peritongo, interna rugoía Oooo 3 & 663 PHYSIC.E PART, IV. SECT. III. CAP. II, & mucoíà, quibus ex uteri angulis lateralibus procurrit dire- &ione transverfà ferpentina curvara ad ovarium ampliato, ut tube, lumine fimbriato, circiter ad quatuor lineas pollicis, exitus in uterum feram oftiolo vix admittit. Earum cfficium eft, ovulum in uterum deferre. — Penem recipit ow/va, fuis labis, nymphis, clitoride, hymene, & vagina &c. inftructa intus mucoía, qua vagina inferiori uteri orificio adnafcitur, ideoque & uteri collum vocatur. Conceptionis, feu vivifica tionis ovuli, quam impragnationem dicunt, locus pariter effecenfetur ovarium, quando nonnihil immifli feminis animati per turgentes zftu venereo vaginam, uterum, tubas fallopianas, ad ovarium adrnotas, ovulo accedit, eique unitum illud animat: quia exemto ovario nulla fit conceptio, tefte /"er/eyez de fui- bus poít partum caítratis, & fimilia in gallinis & pifcibus funt obíervata. Evolutionis, nutritionis & maturationis embryonis organum ordinarium remotius eft uterus in pelvi fuperieri ante fe habens veficam urinariam retro inteftinum rectum, | 5 liga- mentis füfpen(íus, e tunicis folitis conftans; proximum f/a- centa, funiculus umbilicalis & liquor amnii merabrang, in quo fetus natat. Tanrem partus organa interiora funt prater ute- rum, vaginam & vulvam dilataram mufculi plerique abdomi- nis, molefta expanfione & pretfione fe liberaturi; exteriora compreílio abdominis etiam manibus, denique manus obfte- tricia, aliave inftrumenta in fumma neceflitate. Extra ordinem fetus deprehenfus nonnunquam eftextra uterum in ovario, in tuba quadam, aut extra earn in abdomen delapfus. Si vis organopea effe nequit nifi fubftantie corporis re&ricis, & fubftantia regens animale corpus non eft nifi anima; fi de- nique ex nudo ovo nullius animalis fexu difcrepantis nafcitur animal: concedendum erit, femen virile animam cum fuis elementis adminiftris quanquam inconfpicuis ovulo fimiliter afferre, ac pollen mafculum florum principium vite organo- peum DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 663 peum piftillo & ovario largitur, — Ill Halere prim. Phyf. Lin. 6. 878. hec fedet fententia: etfi rima poft conceptum in ovario mata deceífionem ovali in quadrupede & fe- mina, item ferus extraordinem alibi repertus fuadere videatur, tamen verum certa fide non eífe vifum nifi poft aliquod tem- pus. Unde, credas, ait conceptionis tempore ovum verum fluidum eífe, pellucidum, a muco vix diftinguendum, & tam parvum, ut anguílias tube poffit fuperare. —Poftrema diff eulas, quam potiffimum urget, evanefcir, dum cogitamus expanfionem vaginz & eunni tempore partus. — Ovula autem, quz in coitu fecundo avulfa manfere in ovario, corpore lu. teo aut & in fcirrhum | degenerata extra ordinem talia evafiffe, quia non fuere animata, concedi ipfi poteft. — Alia ovula in- anima in uterum d:lata fimiliter in molas abiere. — Si mucus femine fufficeret, in vagina plerique fetus nafcerentur. Praterea uterus queque infervit feminis pubertatem adeptis abun- danti fanguine menftruo tempore ad 8 circiter uncias naturals hemorrhagia liberandis minori fane incommodo, | quum quod e plethora fequeretur. — Qui menflruorum fluxus vel mílus in virginibus novilunii tempore incipit fucceffu catis ad plenilunium vergit feu retardatur, & in fenc&tu:e ceffar, plerumque & durante graviditate, quoniam tunc impenditur fetus nutrimento velociter augendi. ; Animalula feminalia vivacitate fua facere nonnihil poffunt ad voluptatem veneream in coitu promovendo, blandis motibus fuis augendam; item in virili tate ad abundans femen pro- vocato infomnio eliminandum, cafítitatis melius fervandz er- go. Aliter ergo tunc ffatuendum, cum przviis fa£lis cogitatisve libidinofis pollutioni anfa eft data. Ceterum fi in virili femine anima cum corpufculi fui invifibilis deinceps efformandi in ute- rum retranfit: animalculum feminale ad impregnationem requi- fitum foret admittendum ; fed a vulgaribus Jonge diverfum. $. 639. De Cordis fabrica e ul tt. 664 PHYSICJE PART. 1 V. SECT. 11!, CAD. II. «639. Primariorum Bee ta organorum pracipuum eft cor, graecis ««c3iz , noftralibus das Hertz, a quo fanguinis per totum corpus circuitus, & ab hoc vite duratio depender. Brevius dici poteft organum circuitus fanguinis. Conftat illud . e duobus mufculis, ceteris quibusque firmioribus, duos fepto diftretos ventriculos includentibus, quibus fànguis per ve- nas majores advectus, per duas arterias majores (motu for- titer pulfànte fübinde) ejicitur fic, ut in omnes partes cor- poris nutriendas deferri poflit. — Dici quoque poflet mufcu- lus diantlius fanguinem quaquaverfus in corpus perarterias ex- pellens, & per venas redeuntem hauriens; improprie autem fons fanguinis vel fcaturigo reforbens. Continetur in medio thorace, cujus oflibus undique fere circumvallatur, fivura obtufe rruncareue & inverfe conica circiter inherensoblique a dextra verfus finiftram tunice pericardii, & mediaftino, inter lobos quafi pulvinaria pulmonis. . Sinifter pofteriorque cordis ventriculus eft profundior & fortior anteriori dextro, ideoque receptum ex pulmonali vena fanguinem per anguftiorem ar- teriam (aortam) magnam celerius exprimit, quam dexter am- plior receptum ex vena cava per largiorem arteriam pulmona- lem, breviori via rediturum per venam pulmonalem ad fini- ftrum cordis ventriculum. — Ut fanguis e venis in ventriculos cordis eo promtius intrare poffit, interim dum fanguis per fyftolen (contractionem convulfivam) expellitur, colligitur affluens fanguis in amplis auriculis ceu atriis, valvulis cordis vel durante conítrictione claufis, fic enim incipiente diaftole (ampliatione) copiofe influit ciroque. ^ Circuitum fànguinis promovent arteriarum micantes pulfus, h. e. fenfibiles dilata- tiones contraélionesque, venarumque adjacentium valvule, ubineceffarie fuerunt. — Sinifter ventriculus adulti cordis ca- pit circiter duas fanguinis uncias extrudendas ea celeritate, ur | fyftole DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 665 L4 fyftole intra tertiam fere xexns totius pulfus cordis, h. e. in- ura ;L. minuti, totus intra ;- minuti abíolvatur, per lumen aorta — ds. Inde. fpatium. aorta cyliodricse; quam re- plent 2 unciae — 753180 pollicum, ducendo in 75 feu nume- rum pulfüum, invenitur fpatium 48 pedum,. quod fànguis percurrerert intra minutum hora, íi eadem celeritate, qua ex- pul(us eft.ex corde per arteriam cylindricam pergeret. Pul(us cordis nofcitur e pulíu arteriarum, qui in embryonis primor- dio 134, in nuper naris infantibus 120, in fenibus ad 6o intra minutum redit; in febricitaptibus a 96 incipit, pergit ad 120, & ad maximum 140, aquararo convalefcit. | Unde & ex pul- fu arteriarum & commodo cordis motu, de ejus fanitate judicari poffe pate. Sed anguítia & curvedo ramulorum, tandem ca- pillarium interceprorum inter arterias & venas; & friclio in ' ilis multum minuit illam velocitatem, ut pro ramulorum lu- mine fàt amplo, ut renalium, vix octava pars fanguinis eos fübeat, ideoque 357 uncie fere intra horam. — Mediocri ratione fàn- guinis uncie. 150, vel 122 libre, & pulfus 65 vel 6o intra minutum numerantur, ideoque intra horam circiter decies, octies vel novies omnis fanguis cor tranfiret. Mira eít fibrarum cordis mufculofarum & nervearum multitudo, conftru&io fpiralis, decuffans, implexa & ftupenda vis, quam Borcllus fere 3000 libris qualem ftatuit, de mot« animalium P. 2. Prepof. 67. Diciideo poteft hzmatopiefler vivus feu vivum hzemauromatum , vivum fanguinis torcular, non tamen heau- tomatum; & auricule ejus non inepte przcordia appellaren- tur. . Vaforum fanguiferorum, tum arteriarum, tum venarum, tum communicantium ; ; item feroforum, lymphaticorum, & fluidi nervei varia nomina & ufus, exa&iori relinquo Phyfielogiz fyftemari. D. Schreiler "ur Ph yfiol. -L, 1I. $. nm Pbyf. Toi. IF.) Pp pp londi- E 666 PHYSICE PART. IV. SECT. IHt. CAP, II. londinenfis, ferofi 47... , $. 85, lymphatici 2T. 6. 84. & ficporro $. 178. — Sinum fanguinem effe ihe- faurum omnis z-aeris nutrimentorum feu nutritionis, nemo ignorat. Experientia magiftra per conflitum stheris inteftini pro motus velocitate ealorem obtiuet, zítivo atmofphers ca- lori circiter equalem, nempe ad go vel centum gradus Fahren- heitianos perveniat. Arterie dicuntur vafa fanguinem a corde abducentia, venz aurem eum verfus cor reducentia. — Quia srterie proprie acrem fervant, & canalieuli (fiftula) fangui- nem vehenres venz funt & aorte, venz micantes fzu pulfantes fauguinemra corde aveheüres, aorte pulíus expertes eundem ad cor revehentes venz dicantur. Cum vero interea; dum fan- guis in cor influit, non potet fimul eflluere, datur in corde viciffrrudo influxus & rurfus fanguinis eflluxus, quoad vira fu- peret. — Durante eflluxu interrumpitur influxus & v. v. itaque non adeft fluxus continuus fanguinis, nec cor perpetuum eft mobile. Sententia Halleriaza $. 102. Prim. Pbyf. Lin. non omnino évicta eft: ferui cor magis irritabile effe & grandius; sc fui morus eriam in frigore tenacifimum. Ejyus motum efle in- fitum, nec a cerebro advenire, zec ab anima, neque a volun- tate incitari amt vetardari pore: cum megari nequeat affeGti- bus valde interdum & perniciofe ad motus przxipitandos vel retardandos determinari v. c. iracundia, eaudio, terrore, & fimi- libus, quibus repentina quoque mors nonnullos opprefírt. Sic qui vult currere &c. five vigilans currat &c. five fomnians ima- eginando conetur, ita calefacere corpus poteft, ut fudore ma- defiat. Omiffis aliis id addo, quod in Calce Pitcarmii Dif. epiftola Ax cbimedi- tributa legitur p. 5. Archias in medium af- ferebat dura quedam vafa, cevitate nulla confpicua, nullo- que liquore fera, quem quidem licuit videre, quibus five fe- Gis, five ligatis, motus cerdis cum vita peribat. — Hac vefa dedu- DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 657 deducebat a cerebro ad ipfas carnes, qux cordis fabricam con- flituunt. — Ex his didici - - - nullum effe cordis motum nifi vis aliqua ex fanguine derivata a. cerebro redonetur cordi codem tempore per dura illa vafa, quz nervos vocabat.,, : Sane cor exísdtum fua quidem ftru&ura. irritabile aliquamdiu. manet, nec tamen nifi utcunque irritatum v. c, fotu, vapore, frigida, veneno, impulfo flam, aqueo liquido, cera fanguine, fcin- tilla ele&rica, ut ipfe fcribit Hallerus $. 101. - Quidni ergo & ab anime regimine vel profunde dormientis excitetur obfcu- ra illa anim: perceptione, & conatu: inde refultante; cujus conícia non eít nifi momentaneo prefenti jugiter actu? His enim illa facultas eft prefz&a ($. 15 3. mota poftrem.). Praterea hic notandum eft, dari in embryonum, & infantium natorum communi inter auriculas intercedente latere feu fepto foramen ellipticum, ovale di&um, valvula mufculofa munitum in finiflra auricula, per quod ex dextra in finiftram auriculam fanguis transmittitur, deficiente refpiratione aperta, ob quam omnis fanguis in pulmones tranfire nequit. Vulgo valvula in adultis cum pariete ita concrefcit, ut vix vefligium ejus repe- riatur. Sed quifrequenter & diutine aque immerguntur du- rante infantia & pueritia, in illisvalvula manet mobilis, ut mer- g0s & urinatores agere, & diu fub aqua vivere poflint, | Pa- riter in embryonibus ex arteria pulmonali tranfitus. per canali- culum in aortam datur , : quem brevem Zucfum arteriofum vo- cant. Ethzcfemita feu aorta communicans infignem embryoni- bus, in liquore natantibus ufum przber, in quibus vix tertia aut quarta pars fanguinis per pulmones nutriendos & rite conftruen- dos tran(ire poteft, ideoque hzc ejus pars in circuitu ex arte- ria pulmonali in aortam ílatim fertur, maxima autem pars pulmones pratervehitur, admirando fapientiz divinc inflituto. Veficulas autem pulmonis interim calor uterinus diftendere di- Pppp 2 catur €68 PHYSICAE PART. IV. SECT. III. CAD. II. catur. In adulii: hee aorta communicaur cum vafis embryo- nis fanguiferis extzrioris. aé&r;s incurfu longo fic comprimun- tur, ut coar&tentur, | & tandem coalefcant in ligamentum ae obrurentur, nifi frequentior immerlio fübaquam id impediat. - In D. Hoffmanni Pathologie c. 3. $. 10. Cor & omnia organa mo- vendi recte dicuntur fuam vim. mutuari a fluido tenui(fimo ce- rebri in nervis ipfoque fanguine. | Si enim nervi organi fani ligantur aut prefcinduntur, fit illico inidoneum ad motum. Cor ex pifce fano recenter exemtum in aqua & acre diu pulfum contiauat, fed aque calidz immiffum omni motu privatur, in- je&um ruríus frigide revivifeit motus. Unde patet, mate- rialem effe ejus motus caufam, ab.etheris diverfo influxu pen- dentem. ^ Expreffo e venis coronariis fanguine pulfationcs cordis ceffant.. Quare illum fanguinem. non folum nutrire cor, fed & ejus pulfationes producere, faltem promovere, con- flat. Quia is fanguis in minimis vafis arteriofis motum fyftal- ticum conciliat, mirum non eft, nimiam fanguinis amiflio- nem folidorum robur, tonum ac vim movendi infringere, quz a bono fanguine au&o ruríus incalefcunt. $. 620. Ürgana ve- Praecipua, vefpirationis officina eff pulmo, die Lunge, fpiratiomir. fàccos pleurc replens, ceu vifcus in| duos falrem lobos, dex- trum & finiftrum, laxe cellulofos divifum, intra cujus veficulas aér recipirur, & rurfus emittitur per arteriam afperam (rea- x54») & nares vel os. Inhibita refpiratione vitam brevi tem- pore perire, una cum cordis motu, experientia vulgaris arti- ficialisque neminem ignorere patitur. — Solus autem pulmo junctas licet arteri afperae & naribus apertis aérem nec iafpi- raret, nec exípirarer, cum non fit mufculus cavus, uti cor fe expandens & contrahens, fed ex trachea texpuram fuam pul- pofam DE PHYSIOLOGIA GENERALI. 663 pofàm veficularem, five bronchias inter fe communicantes, for- titur. Ea propter pectoris cavitas, quam replet pulmo, dila- tatur & coarctatur per diaphragma, & mufculos intercoftales in- ternos & externos, ut facta ampliatione refiduus aér in vefi- culis pulmonis dilatetur & debilitetur, ideoque aératmofpharae elafticus & omni fuperiori sére depreffus ad equilibrium aéris interni reftiruendum irruat in pulmones. — Quo facto, a dictis mufculis thorax rurfus coarctatur, ut aér iterum e pulmonibus expellatur h.e. exfpiretur. Sed refpiratio vitam tueri nequit, nifi aér fit purus, & (anguine frigidior. Quo enim impurior eft aér vaporibus humidis, putribus, fulfureis, virulentisque, eo magis nocere fanitati & vite deprehenditur experiundo; & quo calidior eft fanguine, eo moleílior & perniciofior ifte fentitur calor, ut gradu Fahrenheitiano 130 & 140 evadat lethalis. Aér igitur falubris fanguini in arteriis venisque pulmonalibus non folum praftat refrigerium, ne nimis incalefzat; fed & ex- fpiratus multum humidi füperfui & fuffocantis abducit; mo- tum fanguinis dilatatis bronchiis promovet, & refüfcitat in ho- mine moribundo, inflatus in pulmones aér; fanguinem ethe- re fuo validiori imbuit rubore florido; & denfitate majore; qualis nondum eft in fetu; comprimit abdomen cum fuis vifce- ribus, varios eorum uíus & fanguinis motum adjuvando; odores cum aére infpirato naribus ingerit; fuctionem & po- tionem infpirando, vocem & loquelam autem exfpirando ope laryngis ab aére proficifci manifeftum eft. — Faciliras commodi- tasque refpirationis pulmonis fanitatem loquitur. Arteriz afpere, der Luftrübre, caput in faucibus eft larynx, prin- ceps vocis organum , ex carrilaginibus coagmenratum, quarum majores annularis & fcuuformis in adultis intus. offefcunt, ex offe hyoideo ligamentis fufpenfus, & cum eo ad femipollicem attollendus. — Conne&itur ei trachea per ligamenta & fibras Pppp 3 mufcu- 670 PHYSIC/E PART. IV. SECT. TII. CAP. II. mufculofas, cujus pars prima, fulta latis planisque colli ver- tebris partim carnea eft, partim cartilaginea, & fic conti- nuitut, ut intra tunicam cellulofam | exteriorem canalis al- ternis ex circellis cartilagineis, carneisque cohereat, &- fibris longis contractis brevior, transverfis ar&ior fiat. Ad tertiam verrebram dividitur illa in duos trunco fimiles ramos, quorum alter in dextrum, alter in finiftrum lobum, | Lappez, defcen- dit, ibique decrefcente fubinde cartilagine in fragmenta, ulri- mi ramuli innumeri bronchiorum membranei tantum eva- dunt, vaporem arteriofum & aérem recipientes. — Veflitur pulmo membrana tenui, aéri impervia, uti & cellule muco obducte a&rem haud transmittunt. Inter pulmonem & pleu- ram, (Bruflfell) vapor reperitur, utin pericardio, in lemas coagulabilis, qui ex utriusque fuperficie exhalat: qui quando- que in hydropem augetur, aut in febi fpeciem fpillefcit, ^ aut in fibras pulmonem revincientes coagulatur. — In cellulofa tra- chez tunica innumerabiles fedent glandule, in ejus cavitatem mucum excernentes haud coagulabilem, eamque defendentes adverfus aéris impuri corpufcula moleíta acriave. — Vafa bran- chiorum funt arterie & venz bronchiales. — Aéris quidem pes cubicus tantum 610 aut 694 grana ponderat; fed premitur a pondere atmofphzre, ut in tubo torricelliano mercurium 261 & ultra 28 pollices parifinos fufpenfum teneat, & cor- pus adulti hominis undique premens 30 millibus librarum &quiparetur. Unde ratio irruentis in pulmones aeris elucefcit, quando pe&us in diametro longitudinis zque ac latitudinis fe- re ad duas lineas ampliatur. Majorem multo ampliationem ejus diaphragma producit, ut in homine fano, vel ruptis co. ftis aut fterno folum, cum aliis abdominis mufculis refpiratio- nem continuer. Plura dabunt de his prima Lines Pbyfol. Hal- lerane. c. de Refpiratiene fca. Pulmo- " pr PHYSIOLOGIA GENERALI, 671 Pulmones a fani embryonum in squa fübfident, uti diutius in vacua a&re campana relicti, fanguini impervii fiant, & fic re- fpiraiione fublata mortem pariunt, item a Elite extincti. Quare fetus in lacem editus antequam refpirayir, pulmones dabit in aqua fübmergentes. — Potuit ergo vivus efie natus & -necdum refpiraffe, quia in animante nuper naro acris neceffi- tas non ita fubito nafcirur, fed ob infirmitatem aliquamdiu manere poteft in flatu uterino, ut inflatione opus fit ad refpira- tionem fufeirandam. — Vice verfa poteft fetus mortuus cffe, antequam nafceretur, & flatu tentatura effe, num revocari in vitam poffit, uti in fobmerfis quandoque contigit. $. 641. Muniuntur duo dicia orgaza vitalia circumquaque tbora ee vel crate offa, im dorfo 12 vertebris, medullam fpinalem, haud minoris ad vitam momenti in pectere includentibus; duodeczi coffif arcuatis, earum proceffibus per capitula cartilaginea in- fertis, qua latera, ut circuli dolium cingunt; & antrorfum cartilagige enfiformi, & fferuo, (Bruffbein) fere planis... Jun- guntur & moventur cofte mufculis intercoflalibus internis externisque. Uti convexitas pectoris cute communi, fic in- terior cavitas pleura h. e. tunica duplici veftitur, quarum inti- ma pro faciliori pulmonum motu inter vertebras & coftas gla- berrima eft, & irrigata femper, uti membrana pulmonum; extima autem offium, quibus adhaeret, figure refpondet. llla in media fere cavitate fub fterno a lateribus difcedens membrana duplicata z7:2iaffzzum (Mittelfell) format, cum fter- n0, .pericardio & diaphragimate connexum , cáviratem thora- cis in duas dirimens partes prope equales. ^Rüfervit illud cor- di in fuo fitu naturali confervando, diftinendis pulmonum lo. bis, ne uno lafo alter fimul periclitetur ; & mediaftino lafo vita pereat ; De thorace, pieura , "e- diutino &9 thymo. 673 PHYSIC/E PART, IV. SECT. III. CAP. IT. pereat; continet quoque 2/ymut , die. Brufidrüfe, .olandulam fub fterno fupra pericardium fürgens cum aorta, vena & ductu chyli thoracico juxra cefophagum prope. ad collum fegrecans &.exhalans lympham feu vaporem nutritioni & incremento teneriori analomzum, quia more glandularum lymphaticarum in embryone e(t maxima, fucceffu etatis diminuitur,& in fenio propemodum evaneftit. ^ Poteft ergo incrementis chyli, partiumque pectoris humectationi & nutritioni iüfer- vire, quia in morbis impedita transfpiratione lacteum exhibuit liquorem. Addamus hiec conjeturas ill. Ha/leri, qui, poftquam cir. L. $. 298. de interna laryngis cavitate docuerat, eam plurimis glandulis irrorari tenui muco , $. eg. pergit: an huc aliquid facit thy- reoidea glandula conglomerata & ampla . . . plena ferofo flave- fcente humore? — An eam in. afperam arteriam immittit, an in efophagum? Neutri du&us fatis certo innotuerunt. An omnino fuccum retinet, inque venas refundit, ut cognatus ex fabrica tbymur? Quod unde de thymo conftet, non addit $. 92 1. addit in mediaftini cavea continetur collique parte, & tota repletur albo ferofo liquore, quem non oftendas absque vulnere.- Ufus glandule & liquidi ignoratur. Omnes vero glandule & conglobate maxime in fetu majores funt & fucco ferofo plenz in capite cerebrum in abdomine; enormis hepatis moles, renes in lobulos divifi in capfulis permagnis, contra ea pulmones exigui, utpote tum denfum a&rem nondum fpi- rantes, Quamquam Hallerus $. 92 5 fcribit: fufpicor, pof- fe certo in fitu vegetum fetum, non nimis compreffum ali- quando adrem duxiffe. Rationem ante hanc attulit, quia in aqua medius natat. .. Mihi hoc fuccurrit, quod a medicis rela- tum legi, paulo ante partum fetum edidiffe vagitum; nifi ea fallacia fuit, & fonus in gravida aliunde eít. ortus. Medul- DE PIIYSIOLÓGIA GENERALT, 675 4 fedulla cezebri & cerebelli per diverfa foramina cranio exit «d lo- cos deílinatos. . Cujus minores fafciculos ro ex inferiore utriusque parte provenieotes, nervos dicunt; majorem vere medullam fpiaalem, quz oblongatze eft continusztio, dura ve- iftitur membrana ac pia. matre fuis gaudens tubulis fanguife- ris, & ad fecundam usque lumborum vertebram defcendit, Ex ea inter duas quasque vertebras nervi exeunt fummetim 30, & ad omnes partes corporis diflribuuntur, ad quas e capite venientes non pertingunt. Cofta prima vel fuprema brevior & ceteris eft folidior, parum- per defcendens ad íternum a claviculis firmatum; que fequua- tur, ita binz in circulàs abeunt longiores & mobiliores, qua- "rum o&ava eft longilima; inferiores, fpurie did; non cocunt, & continuo breviores fiunt arcus. Virili ztate pe&us ^ fuis coítis, mufculis & pulmonum aére.elaftico. flupenda fert onera, item incudes ferreas ingentes, fuper quibus conti ferrei malleis dividuntur -&c. . Conf. P^yfiol. Wedelii, Vateri, Stablii, Bergeri, Richteri &c. — Subjungo his ordinem capitum 3o Phyfiologie Halleranz: fibra & tela cellulofa, vafa, motus fanguinis, cor, indoles fanguinis & humorum, arteriarum officia communia, fecretio, refpiratio, vox & loquela, cere. "brum & nervi, motus mufeularis, tactus, guítus, olfaCtus, auditus, vifus, fenfus interni, manducatio & deglutitio, ven- "triculi actio in cibos, omentum, lien, | pancreas, hepar & bilis. inteílina tenuia , craffa & vafa chylfera, renes & "urina, partes g genitales viriles, uterus virgineus, conceptio, | denique, nuiritio, vita & mors. QVfüPhTw.IF) Qaqq SECTIO 674 — PHYSIC/E PART. IV. SECT. III. CAP. HI, SECTIONIS III CUATPAQISNTEFE * DE PATHOLOGIA GENERALI, VEL SCIENTIA MORBORUM RITE INTERNOSCENDORUM. $. 642. Quid bic fit uia Pathologia phy fica eft (cientia morborum (casio) Patbologia? (3. 483.) ) vel, ut Wolfio placet $. 84. de PAilofopbia in Gen. corporis egroti, qua talis... Diftinguitur er- go hec Pathologia phyfica ut generalis a fpeciali medicorum, five med:ca. . Hac enim generalia morborum principia tradit, ut morbi proprii & aliorum: a fe invicem in- rerno(ci queant. Eft enim Phyfici oricinem & rationem noffe & reddere eorum, qui in corpore aegroti hominis plerum- que accidere folent, ut eruditi hec edo&li in fynopíi quadam principia habeant & criteria nofceadi evitandique melius mor- bos ,. ac rudes facere: poflunt. Redit igitur pathologia phyfica ad' optimum ftudium fanitatis tuen- de & a morbis prefervande quoddianum, unde cir. loco ill. . Wolfius fcribit in.fcholio: Nil obftat, quo minus phyficus pa:hologiam phyficam fub phyfioloeia phyfica comple&tatur. Non improbamus tamea, fi quis taore medicorum eam a Phyfio- logia diftinguere malit. Specialia igitur; quorum funt plurima, quaeque ex Hoffmanni, Burhavii, Halleri, van Swieren coraplu- riumque aliorum pathologiis univerfalibus & peculiaribus peti poffunt, una cum femioticaanatomija remediis dietericis, chirur- gicis, therapeuticis clinica &c. integerrima medicis refervamus, WAT Schrei- DE PATHOLOGIA. GENERALI, 675 Schreileru: Pathologiam appellat fcientiam modi, quo determi- natus gradus virium corporis humani confénüentium per cor- pus humanum five fanum five egrum, & adíumta intus quz- cunque alia, atque applicata externa tolli queat, & fic potius tolli quam aliter. — Quam effe partem Phyfice $. 308 monet, procul dubio tamen difcernens generalem a fpeciali. — Hoff- aanno dicitur Pathologia fcientia corporis noflri, quatenus va- rie leditur, morbisque fit obnoxium; item fcientia motuum vitalium przeter.naturam turbatorum & inde pullulantium lz- fionum actionum earumque indolis & caufarum, item doctrina morborum: origines, genium cet. explicans. Ad quam medi- corum caufa reCte refert morborum accuratiorem hiftoriam, genealogiam femioricam, defunctorum anatomiam &c. ^ Hal. lero dicitur Pathologia idea generalis morborum, five eo- rum, quse contra naturam funt. .— Ad quam refert definitio- nem, differentiam, eaufas & effectus. $9. 643. Morbum (cachexiam, vo7cv) dicimus valetudinem ad Quid /i verfam, male affe&tam, feu malam, agram & incommodam, mor£u; ? quae eft infàna h. e. fanitati contraria, ideoque ejus defectus, & privatio. Nempe eft ftatus (conditio) animalis evexiam feu functionem corporis fani zaturalegmi turbans. — Veteribus morbus eft conítitutio preternaturalis, vitiatio actionum anima- lis, Hofmanuo le(io (depravatio) actionum corporis & animi; Hallero functio (fubaudiendum virz)laeía, Zurbavio corporis humani conditio, qua actionis vitales, naturales vel animales ledit ; Szpzetenzo fanitas leà vel (ànae fun&tionis la fio; ScArezle- ro ftatus corporis humani internus fanitati oppofitus: corporis egri non omnes partes poffunt edere motus finibus earum confentaneos; Jitcarzio motus fanguinis nimium auctus vel diminutus. Qq44q4 2 Hefman- 676 PHYSICE PART. IV. SECT. III, CAP. III. Hoffmannus Galeno duce monet, non quamcunque leviorem & tranfitoriam. fun&tionum lelionem ftatim pro morbo effe ha- bendam, fid ítabilem & quodammodo perfeverantem; cum nemo mortalium omnibus numeris abfoluta gaudeat fanitate. Ideo rectius morbum definiri ftatuit pec magnam mutationem & turbationem proportionis & ordinis motuum in felidis & fluidis, nimis vel accelerarorum' vel retardátorum , cum in- figni kefione fecretiorum 'exeretionum & aliarum. fun&io- num corporis animati, tendens velad ejus falutem, aut inte- ritum, vel ad pravam partium ad alios morbos difpofitionem. Sed in qualitatibus magis & mirus non variant rem fed gra- dum. Poteít morbus & folet quoque dici infanitas, & fi men- tis funGiones turbat infania & dementia, item invaletudo, in- firmitas. valetudinis, imperfeckio, vite intemperics. — Tom. Sydenbamur & de Sauwvager rnorbum quantumlibet ejus cauf humano corpori adverfentur, non effe nifi naturz- conameir materie morbifice (noxie) exterminationem in agri falutem omni ope molientis. — Opufe. Se. 1. capitis 1. principio (conf, 6.587). Referuntur morbi re&e ad mala corporis, & com- parantur cum botanicis morbis. $. 644. De gradibus. Primi morborum gradus cix féntiri & pro morbis ha- morborum — berifolezt; dum vero invalefeunt , fentiantuv , crefcuntque par- generalibus, tin tztenflore & magnitudine, partim extezfjoge & multitudine, donec periculoft €. letales evadaut. Omnium enim qualitatum dintur gradus, a minimo infenfili ed majores fenfibiles & ma- ximosS, quos capere natura finita poreft, progredientes. Idem ergo & in morbis obtinet, impertectionem & degeneratio- nem fànitatis inferentibus ($. 643.). Gradus autem fünt vel materiales in numero & multitudine morborum & fymptoma- tum corpus infeftantium quarendi, incipientes ab unico mor- bo P DF PATHOÓEOGIA GENÉRALI 674 bo, &ad lios aliosque accidentes & confociatos pro eorum rumero crefcentes; velformales in quolibet morbo ejusque intesfione & magnitudine invalefcentes. '' Produnt fe ipfos fuis criteriis, íànitatis ejusque vigoris defectu aut debilitate functionum; & fepe adjun&is doloribus intus in organis cor- poris excitatis. Quo enim minores aut majores funt. dolores, quos procreant; quo brevius aut diutius durant; quo levius. aut gravius periculum féiitatis aut vitae inferunt: eo minor aut. major unusquisque morbus exiftimandus. * Compofiti gradus morborum ex utroque graduum genere conjuncto ortum du- cunt, variantqué pro extenfionis & intenfionis diverfitate. Qui ignorar requifita fun&ionum ad fanitatem pertinentium, quo- ^^ amodo is earum-defeCtum vel lefionem , h. e. morbum, poterit agnofcere. Merito igitur Gu/enur. de smetbod. med. ad Glance. L. I. c.i. Charteriüi Tom. X p. 345 feripfit: ^ Cujusque morbi tanta magnitudo eft, quantum is a naturali flatu (fanitate) rece- dit. Quantum vero recedat, is folus novit, qui naturalem habitum ad amuffim tenet. Morbos principali adjun&tos aut fupervenientes ordinario vel extrao:dinario ordine, medici Íymptomata appellare confueverunt. —^— Quantum mulürudo morborum feu copulatorum, feu fuecedentium, redeuntium, recidivarum, recrüdefcéntium, ítatum cgroti exafperare & deteriorem reddere poffit, luculenta docet egrorum obfervauo. $-. 645. Era "Veteres fànitatis caufas ponebant in fibrarum eutonia Generales (euexia), morborum vero inatonia (cachexia), quam latine morborum dicas mufculorum infirmitatem, depravationemve, five ex ju caufa. fta majori laxitate, five adftrictione oriundam. — Sed h& non funt nifi particulares vel peculiares. — Alii aurem in cacochy- mia vel pravitate fuccorüm feu humorum corruptione, cui alii eorum abundantiam & extravafationem addebant. — Vid. Galeni Qa44 3 Intro 678 PHYSIC PART. IV. SECT. III .CAP, III, Introducl..c. $. qui eam in humorofà depravatione, vel aberra- tione a fanitate.. - /7uddus contendebat, | morbos efTe. pcenas a.Deo per daemonia immiffas; Z2ac/ezius vero, eos oriri ex: fermento falium acidorum & alcalinorum ;.| Hauptmagzus a pu- tredine animali feu vermiculis. | Saz&orzus morbos arceílit ab impedita rranfpiratione infenfibili ;. Geo. Erg. Stablius vero ani- mam ftatuit effe caufam morborum internorum, forte Syden- hamo adftipulatus ($..64.3. C/o7.). ... Cui & mechanici quidam ex parte aflentiunt, ut J'urbave, Hallerus & van $mieten. — Lin- maus tribus plagulis Upfalie in 8vo editis genera morborum, ut Zra. DoifJ. de Sauvages dividit more botanico in exanthemati- cos, criticos, phlogifticos, dolorofos mentales, quietis moto- rios, fupprefforios, evacuatorios deformes, & vitia. Denuo autem in clave medicine in morbos fuccorum & fibrarum ce- rebri, fontisfenfüuum, & cordis ac pulmonum &c. .. Ob unio- nem atque commercium mentis & corporis intimius, in- fluunt in morbos & vitia enimi & aberrationes organorum corporis a divina deflinarione funétionum fuarum , | undecun- que oborte ($. 587). Procul dubio ex mente Burhavii & ex ejus ore haufla funt, que ill. Hallerus ad ejusdern in[litut.. med. patbologiam, Pralecf. acad. Tum. VI. p.9. notat: vita enimalis humana comple&titur omnes eas corporis noftri facultates, quz dum a&tiones fuss mutant, cogitationes mentis noftre mutant per mutatum corpus, tum eas, quz a mente in cogitationibus fuis mutata, in corpore mutantur. ^ Ergo faculus animalis erit potentia exercendi actionem quamcunque, que exercita mentem mutat, aut a mente mutata mutetur. Lia ill. v22 Swieten Comment, in. Bure bav. aphorifm. 1.1. p. 4... aCiones animales vocat mutatio- nes corporis humani viventis, que mentem in fuis cogitat;o- nibus mutant, vela mente cogirante, murantur. .. ... Sic anima videt, dum attendit ad motum per imaginem corporis in ocu lo fa- DE PATEOLOGIA GENERALI. 679 - lo fano depi&am ad. fe delatum ,. vel caufa interna fimili motu -. án cerebro oborto per fomnium vel morbum. — Probat Hcff- mannus, organorum motus vim pendere a fluido cercbri in nervis & fanguine cap. 3. Patb. $. 10 Sic mens pro voluntatis arbitrio poteít: motus voluntarios excitare, dirigere, continua- .re, mutare, fiftere, renovare. Imaginatio seien delirio, me- moria abolita, foros &c. corriguntur correcta atra bile, dits ro melampodio, excitato vehementi affe&u, aliisve remedium totum fyftema nervorum, vaforum, mufculorum moventibus. b YR $. 6 46 . T Ali d vitiant fauitateu orgagorum animalium, ali vitalium (8. 591.). | Priores vel obíunt ex(erendis per corpus functionibus menralibus, vel fenfualibus ($. 594.). . Pofterio- res vel obfunt vite fingulari, vel fpeciali feu procreationi fobo- lis in maribus feminisve ($..592.). Quia partes corporis no- ftri vel funt liquidze vel folidze, e liquidis proggatz ($. 590), dividunrur quoque morbi fimplices i in morbos vel depravatio- nes morus fibrarum. &. humorum ,. vel partium folidarum & fluidarum aut ambarum cum Zur2azio. (Solide enim firmiter cohaerent, ideoque una: parte mota, moventur & reliquae in libero aére, .unione terre(lrium elementorum. Fluida au- rem per fe difflunnr ad decliviora,loca,. & fuperficiem fervant horizontalem:'eamque, velut politam. " Solida fimpliciora funt fibre, ur fila aranearum, irem fubtilo cavirate predite.). Fibra- rum moxbi, funt rigidiras, laxitas, ob(lructio. Ripidiras, nimia eft cohareatia item fpasmus obílans flexilitati naturalium functio- num, & «eílioni fluidorum actioni falubri ideoque & ampliatio- ni & contractioni alterne, ad fanitatem requifitee. Laxiras remi/lio- nem (diminutionem) cohzrentiz falutaris, flexilitatis elafticita- tisque; ideoque & debilitatem ac infirmationein ^ vis expanfio- nis & contractionis fibra infert. «| Obflruétio vel obturatio au- tem fibra cav& multa mala parit, dum liquido, tranfitum dene- ein gat Generales morborum differentia. 682 PHYS$IC.E PART. IV. SECT, I1l, CÀP. III. gatdebitum. Fluida' peccant feu viriantur vel corrüiptione in cocochymia, vel copia (abundantia) in plethora; vel'inopia in («evezey 16:2) inanitione (evacuatione). Corrupio humorum ori- tur ex eorum eruptione extra füa vafa, inhibito circuitu ftaüve cruditare, defectu conco&tionis & dineftionis orta, nimio.aci- do & alcali, & elutinofo. ^ Quee à commentator pas Birbao fufius fünt didüdta, ior Hoffmannus Patbol. gen. Gy. feribit: caufe motuum morboforum duplicis funt generis; vel enim celerrime agunt, vel paulo tar- dius. Ille rurfus vel immateriales funt vel materiales. Prioris generis funt animi pathemara; pofterioris venena, exili mole ingentes mortuum perverfiones creantes. Pariter huc perti- nent inhibita tranfpiratio, vel excretio, exceffus caloris in''ef- fervefcentia, aut frigoris, eontagiofus aér &c. ' Peffent mor- bi quoque dirimi in morbos trunci & artuum, in quibus fuam habentfedem. — llli in morbos capitis & colli; ' pe&toris & ab- dominis; hi in morbos artuum inferiorum & füperiordm. Ttem ration indolis fue in leves & periculo carentes; & ma- lignos fonricos & graves feu periculofos, vel acutos & pera- eutos ac prorfus letales. Ratione durationis aut breves eosque vel inrermittentes & periedicos vel continuos; aut diuturnos (chronicos). Denique in fanabiles vel fponte fua vel arte me. dica, & infanabilés vel natura velarte. Ormiitto alias minoris mo- menti divifiones, rarione caris, vel embryonum, infantium &c, usque ad márasmos feniles; ratione fexus in muliebres & vi- riles quoad genitalia; ratione ftatus in'nanticos, ' caftrenfes, opificum, literatorum, iter in fporadicos & communes en- demios vel epidemios, qui contagiofi effe folent ; regulares & irregulares, hereditarios & adventitios. $ 647. Functionum mentalium extu$ per corpus exferenda. i feti- Ms Sur pem inftrumenturm darur in encephali elementis animo proxi- eu mis DE PATHOLOGIA GENERALI, 681 mis & primordio nervorum. Remotius nervi animales oriun- tur e cerebri lobis, propius vel fenfibili primordio e tuberculis protuberantie annularis medullae oblonge, vnde novem vel decem nervorum paria proficifcuntur. Hi enim nervi fünt principia exferendarum actionum intellectus theoreticarum & pra&icarum. — Quare otis (aberratio) Zepravatio motuum zer- vorum medulle cerebri in fundo calzarte con/prcuorum , € fpirz- tuum erveorum cum in exceffu,. tum in defe&u; a4 zorbor & lafiones funcliogum mentis externarum refer ea Omnis igitur familia morborum nervos menti miniílrantes afficien- tium eft hujus loci. — Quatenus & alii nervi artuum e medulla fpinali-progredientes ob coharentiam cum medulla oblonga,. mentalibus functionibus obtemperant , eatenus & eorum mor- biin hoc cenfu habentur; uti impedientes motum tonicum, motum pedum &e. Srabius omnium morborum originem ab anima arceffit cum fuis affeclis. - Etiam reliqui nervi mentis imperio fubfunt ope motuum arbitra- rioram ; ir cxteris tantum ope confufe aut obfcurz perceptio- nis. Quia nervi non tantum funt organa funCtionum mentis &fenínum, fid & motuum voluntariorum. & fpontaneorum &c.: mirum non eft, morbos cerebri, derivatos quoque in medullam fpinalem, impedire & turbare fepe quoque fenfu. um & motuum regularium vel totius corporis, vel quarundam ejus partium ordinem exercitiumque, — D. Hoffmannus Pathol. c. 6. $. 55 notabile dicit, quod morbi ad falutem corporis ten. dentes longe frequentiores fint, quam in ejus perniciem ver- gentes; adde fcholium. ^ Hippocrates apbor. 6. Sect. 2. Char. ter. Tom. IX. p. 47. obfervans parte corporis dolorifica labo. rantes, f:d ut plurimum dolorem non fentientes, illis men- tem laborare ("y/»q vozetiy), corpus tamen curare ftuduit, ob- Ílans perceptioni.doloris. — Et Melazipur diu ante "Trojanum bellum celebris furentes obfervarat capras helleboro fanari, fe- Folfi Pbyf. Tom. IF.) Rr rr lici tir externar inbibenter. Alienationer mentir impe- ditione. que. De apople- xia &c. 682 PHYSICJE PART. IV. SECT, III, CAP. IIf, lici fucceffu regis filias infanientes curavit, unde Hippocrates melampodium vocavit helleborum. $ (648. Sunt autem duplicis geuevis aliemationes mentis, vel caufe fun&iones mentis exferendas, impedientes la dentesque, 2/72 27- terne , alie exterme t9. violente. lnterne pracipuz producunt apoplexiam filtem hemiplegiam &c. infaniam feu convulfivam & furibundam, feu quietiorem, delirium, dementiam & melancho- liam, hypochondriacum malum & hyftericum enorme. Irem morbi nervorum, mobilitatem mufculorum impedientes vel tollentes, uti arthritis, chiragra, podagra, fpasmus, lipothy- mia & yncope, ftupor & catalepfis, coma, paralyfis &c. $. 649. | "dpoplexia, vel latine oppreffio cerebri, morbus, fi- deratus, attonitus (Zer Sc//Jag) eft morbus, cujus acceffu omnes fun&tiones.animales fubito ceffant, cerebello ab initio illafo, re- - fiduis vitalibus at debilitatis (pulfu arteriarum & d fficili falten refpiratione) in perpetuo fomno, raro ultrafeptiduum, nifi fanatur, durante. . Hinc apoplexia homines velut fülmine per- cufli corruunt & immoti manent, immo fimul ac cerebellum una opprimitur, ernoriuntur. | DzviZitur pro cauffarum inter- narum diverfizate, zz fazguimeam, feroJam, lympbaticam, pituz- tofu, polypofam, atrabiliariam , fà ex his vaforum cerebri lze- fio vel nimia extenfio fequitur. . Quoad caufàs externas vehe- mens cerebri compreffio, lapfus vulneratio vel cencuffio arte- rias vel venas edens, ut fanguis extra vafa flagnans vel forti- ter comprimat cerebrum, vel inflammetur aut putrefcat &c. ($.600. Not.) Gradu quoque alia eft gravior, rupturam vafo- rum, alia mitior, qua eccumulationem humorum citra ruptu- rain diftenfionemque vaforum ingentem continens, cujus- modi eít hyítericorum e menftruis obítructis nata, fpuria dicta. É Hemi. i DE PATHOLOGIA GENERALI. [E ^ 5 Hemiplegia potiffimum alterum cerebri lobum ita afficit, uti.apoplexia utrumque, ut alterum latus totius hominis fit apopleéticum prorfus, alterum parvam artuum mobilitatem re- tineat, unde plus quam dimidia eft haec apoplexia. Additur a nonnullis parapoplexia vel paraplegia, qua non omnes dimidii, fed quacdam ranturn cerebri partes vehementius comprimuntur, reliquis minus: compreffis, qualis inprimis eft, fi (omnes) capi- te inferiores, cervici fuppofitas, partes ferit dicto modo. $.. 65o. . Epilcpfia latinis morbus caducus vel comitialis, noftris das hit JVefon, das Hóchfte, die [chere Notb, affinis eio eff apoplexie orbus, &d eo differt, quod violentas digitorum £c. snujeulorum infert contraéliones, aut diffovfioms , que juucim comvulfioues dicuntur, delirantes gefliculationes dnendudae Kape C? Jpumam ex ore prodeyutem , €? plerumque bora citius fizitur, aut 2m alios tranfit iiovbos. E(t fubita hominis proftratio convulfiva, edens fido; dentium & fpumam oris, fenfüum ac ràtio. nis ufüm vero tollens. — Dividirur fecundum caufàs, Burha- vio fextuplices, in bareditariam , cujusmodi & ápaplexia datur, congeniram, cerebri idiopathicam ex fpasmo dura matris fympathicam ex ventriculo, dentitione ,. utero &c. item recidi- vam feu periodicam vel lunaticam, funeflam vero erumpente in cerebro fanguine, fero vel ly mpha, ibique degeneranre aut opprimente vitam. € inet: GET. Cutalepfis vetius. (catocbus) vel.apoplexia obrigefcens erectorum ,, die Starr[acit. vel Erffarrang ; :-Burhavio dicitur morbus, quo correptus repente unmotus, expers antellettug £2 fenfuum ufus , illum co poris flatum vetinet , quem ture. babebat. Mufculi igitur manent in fuo tenfionis:vel 'adhionis ftatu, fuüper- ftite levi refpiratione &arteriarum pulfuü. Vaíà catalepticorum qx Rrrr 2 nimis De Epilepfia. De catocho. E 684 PHYSIC.E PART. IV. SEC T. IIi. CAP. III, nimis turgida fuere poft mortem denfo cruore. — Caufe pr&- cedentes fuere melancholia, fuppreflio hemorrhoidum, men- ftruorum vel generatim haemorrhagiarum foliarum , terrores fummi, febres validae fanguinolentorum in primis: diuturng quartanz , quare illis fiepe profuit larga nariurn heemorrhagia, aut tranfit morbus in epilepfiam, convulfiones; defipien- tiam, h. e. perditum fere ufum mentis per corpus, ZZPersitz, aut mortem. 2 553.542. De phreniti- Phrenitis , quam latine dicimus delirium febrile, ani. de € para. mi perturbationem, germanice A'aferey, Allerbeit, eft febris acu- ghrenitide, t continue ferox aberratio & perturbatio functionum men- talium membranarum a cerebri inflammatione. — Delirii ferocia oculos rigentes fulgentesque, vigilias afliduas, ruborem faciei, vehementem pulfüm & vite periculum creat. Sialiunde in- flammatio in cerebrum continuatur v. c*a pleura, pulmone, diaphragmate inflammatis morbo acuto. dicitur phrénitis fym- p:omatica. Prodit fe depravatione rationis & fenfüum vfus, ferocitate affe&uum, inquiete, pulfu duro, refpiratione rara, facie horrenda, oculis trucibus & protuberantibus. Si fevior e(t, abit in infaniam aut furorem, (/P'ferey) graecis maniam; immanis evadens necat 5 ad fummum 7 diebus, fxpe definit inlethargum vel coma. — Cadavera ea mortuorum oftendere meninges inflammatas, ichores acres & rodentes, vel gan- grenam, fphacelum aut abfceffum cerebri ^^ Parephrezitis pleuram circa diaphragma, velid ipfum, dira inflammatione febrique acutiffima continente & delirio furibundo infeflat. Prodit fe dolore: abdominis inhibente refpirationem & prope- modum fuffocantem. n $. 653. Be infanía, Iufania eccenfetur animi morbis, ab affe&uum & imaoi- enclanchelia, nationis perverfione oriundis, quibus ventriculi functiones de- anania. I pravan- "DE PATHOLOGIA GENERALTI. 685 pravantur, ut ejus languor, afoórexia, crüditates acida, ni- dorofe, flatus, escochymia, tenfiones liypochondriorum &c. generentur. Que quia chronica eft aut continua aut perio- dica, in exiguo gradu paraphrofyne, amentia vel dementia vocarur, leve delirium efficiens, & errores phantafice vigilan- tium, veluti fomnia vigllantium, ob medullam cerebri unde- cunque morbofim & in functionibus fuis impediram. — Deli- rium cum timore & rriflitia anxia, pertinax absque febri, uni cogitarionis generi affixum eft amentía melancholica five melan- cbolia, quia ex atra bile, h. e. corruptione humorum fàngui- nem ac bilem fpiffante & hanc colore nigrefcente inficiente in- ternoftitur. Stagnans in hypochondriis fanguis fpiffus obfi- det quoque lienem. pancreas, omentum, tefenterium & fpleze- ticaaudit affectio, M/tzficbt. Ingravefcens melancholiain vehe- menrem liquidi cerebrofi zgitationem fevam, furor appellatur, inufitatum muftulorum robur plerumque exferens. ^ Furor immanis eft 7722772 feu rabies, Tollfucht, fievitiam horrendam in fe vel & alios audacter exercens, immenío mufculorum robo- re agitans corpus, incredibili pervigilio, tolerantia inedize & algoris confpicua, ut vix catenis, clauftrisque validiffimis coer- ceantur. Accedit ab imaginatione delira tarantismus, lycan- rhropia, cynanthropia, pre rabie canina alios homines mordens &c. "Eft rabies canina 'a'canis, felis &c. rabidi füdore, faliva, vel morfa accen(à ^ raríus ab acuto morbo or- ra, terribile pariens fymptoma ZyZropbobie h. e. aque vel li- quoris cujusque pavor & infüperabilis averfatio. "Vehemen- tiffima, qua affe&ti vel vifo tantum liquido mirum quantum €x- horrefcunt & convulfionibus corripiuntük, ^ ' Gravi melancholia perfuadent fibi nonnulli, fe effe vates, regés, vitreos, grana tritici, gallos, offibus, voce, vita privatos. Huc quoque pertinent mente tantum capti, quorüm fenforia feci integra manent, ut amentium befliarum ritu agant. Hi RrIES ufu De morbis foporoji- & 655 PHYSICX PART. IV. SECT. III CAP. III. ufu fun&tionum externarum intelle£tus orbati funt, | & ,vo- luntatis, & memoria ipfis fit, nulla, loquela nulla, fed dum loqui conantur, inhibitam fentiant. vim & ereptam idzo- que vel rideant, vel in fletum folvantur, | fenfibus tamen urautur , Bret capiant, vitam vel fedenrarjam. vel de- cumbentem agentes, vel & jobambulantes i ineptiis fuis & in; fania aliis mole(ti fint... Alii. & confortium aliorum ME one fugiunt, & pecudum inflar in filvis, anuris & folimdinibus agunt troglodytas, JNebucadnezaris. obbrutefcentis. exemplo. Parum ab his abíunt corpore quidem: haud egri, fed inter feras adul, & nullo fere mentis ufu. confpicui, ob culturam mentis diae: obbrutefcentes , organis licet fun&ionum men- talium. & fenfualium falvis, fed ut fopore I:borantium impe- ditis. Ceterum inde patefcit; . dari organa mentis inhibita, ubi fenfuum reftant falva.— Qus organa mentalia ideo. differ- re debent a fenforis & in cerebro intimo dari, ubi influxus fpirituum in fenforia liber fere reítat. $.-. 654-59. P Uti fomnus naturalis eft (tatus ceffationis fun&ionum mentalium, & fomnambulorum actus analogum continent fun- &ionum menialium per corpus durante fomno: ira fo opor eft. fomnus gravior vix naturalis ; & nimius, .uti vigilia nimia., Sic coma fomnolentum vel cataphora, (Scbla affucbt) fadovifera eft (opor profundus, a quo. tamen ager excitatur, oculos apes rit & refpondet, fed mox iterum profunde obdormit. FN quo differt coma. vigil, quo «ger fomnolentia fumma claufis ocu- lis dormire videtur, attamen dormire nequit; :variis vexatus. deliramentis, aut & lencheis: aliorum dicta. Letbavgus eft co-- ma fummum cum febre & delirio, vix excitationem amit tens. Durbavio apoplexia levis ex caufa lenta, & frigida. —Ca- vus eft corna fine febre, ex quo «ger excitatus oculos. vix ape- rit, nec refpondet, proximus ad apoplexiam gradus. . Na S1 DE- PATHOLOGIA GENERALI 687 - " , 6 $5- vasbipon] »ymia, € animi defectio feu deliquium, ger- De animi de- manis tiir is eft morbus caducus, quo homo confeíltim /ectione. inhibito infl::xu ipirituum- animalium immotus à impos animi ac fenfüum evadir....Sed brevi tempore redit ad fe, v. c. fub vene fectionem nimiam aqua frigida perfufus, nafo vellicarus feu|fumo.plumarum, ungularum, cornuum affectus, cet. Intenfior lipothymia /fjzcope , flare Qbnmacht , vocatur, pal. lidos & frigido fidore rigidos faciens, quae iy ncope fi diutur- nior eft & exanimes veluti facit, exanimatio, Eztféluzg, no- minatur vel die 2üchffe Obnmacht , que legem regiam Romae peperit, ne puerperz pro mortuis habite ante feprimum dien fepeliantur. Datur tamen & brevior emotio & raptus, gieztts quafi.extra corpus & in ccelum non omnem ufum mentis tol- lens femianimibus. De fyncope Hoffmannur Medic. rat. [yflem. Tom. 3. Sect. I. c. 5. $. 40. notat, eam ab apoplexia, quod in hac florida fepe & rubra facies, & arteriarum pulfatio ac refpiratio obfervetur, in illa vero facies palleat, menibra omnia frigeant, & refpira- tio ac arteriarum pulíatio vixaut non amplius obfervetur. $. 5656. Spasmus contractio, AVrampf, dicitur nimia conflri p, fpa cmo &io nervorum in ciufcilis; qua:motus eorum nar$alis zz paraof- impeditur, aut immobiles redduntur obítru&tione, afficxum fpiritum inhibente. lta fpasmus pungens & dolens manuum, vel pedum lingue, fürz, colli & cynicus (Zer Huzd:&ranpf) fa- ciei mufculos corripiens & os detorquens & fimiles aliarum corporis partium fpasmi funt particulares, motus partium vo- luntarios depravantes aut tollentesaut in convulfiones muran- - tes. Univerfális autem torum afficit corpus violenta conftri- &ione, obrigefcentia & immobilitate, qui triplex flatuitur, tetanus £88 PHYSICAE PART. IV. SECT. I1I. CAR, III. tctamus vigiditatem omnigenam inducens; emproffbotozmus an- troríum omnia membra contéahéns & incurvadhs "M & 'opi/?boto- "if, omnia menibra retrotrahens; ut caput ármo infidéat r&- clinarum.. Gravior & élironicus fpasmus evadit in paraly/in; Lübmuzg, laxitatem immobilem: ex impedito afllüxu liquidi mnérvei, uti cordis, pulmonum, gule, ítomachi, inteftino- rum veficee conagram, -podagram, chiraeram, arthritidém (Gicht) hemiplegiam , ;paraplegiam aut apoplexiam :vel'epi- lepfiam. Spasmi abdominis malum hyftericum & hyprochon- driacum efficiunt. EK. eI Spasmos Heffmanmus: Tom, IH. Syflematis i727 editi, p. 343. mo- net effi inf^uimentum naiire (mentis), quo utitur ad morbi caufam, fi fieri poteft, fuüperandam, mirando providentiz divinz confilio pro remedio: datum , ' quem fi füperare nefcit, demum fuüccumbir, & perniciofus evadit, ^ Unde priorem di- cit falutarem, pofteriorem exitiofum. Q^ (CUARTA LOT De morbis Poft hos dantur morbi, fun&ionibus (enfualibus ad- enforiorum. verfi, ($646) mentalibus falvis plerumque. | Unde denuo &c. organorum mentzlium & fenforiorum diverfitas innotefcit, etfi hi morbi per pramiffa fpe conjungi deprehenduntur. Si hos fczforiorum 122020: compellamus,. qui organa. fentiendi in fuis tionibus impediunt, veliis privant, ut (anaefthefia) fen- fuum hebetudo. aut privatio, 2ut ftupiditas oriatur; item mo- tuum fpontaneorum & affzctuum exceflus defectusve.. 1 c $- .658. Dioijio smeF- - Omillis. fenfibus internis , quos dicunt, communi bis afedlo- confcientia fui, imaginatione & memoria; qua cum cerebri vum [a- mervis menralibus ut plurimum coherent per antea expofita; fium. fenfuum externorum generales morbi tot dantur, quot funt fenforia. | Quorum cum quinque fint, dantur morbi zu&orjo- Vuiiz, M DE PATHOLOGIA GENERALI, 689 rut h. e. organorum ta&tus;. gu//atoriorum, five oris, lingue & palati; o/fa&orzorum feu narium ; denique aurium & oculo- rum, qua auditum & vifum. $9. 659. Tatius utiverfí una. & caeterorum fenfuum fprzvatzo plenaria eff ffupor, vel ftupiditas, qua vel eft temporaria, vel diuturna aut perpetua fenfuum alienatio. Ex parte homines profunde dormientes ftupent; ex parte vehementiflimo af- fe&u perculfi & attoniti, uti terrore; interdum & quadam tantum corporis parte obítupefcunt, feu per callum manuum pedumque, íeu per morbum alicubi ftupefacti. Non opus eft repetitione perditi tactus in ftupore univerfli. — Quartange exquifitee initium frigus tantum creat, ut membra rigeant & comburi fine ullo dolore queant. $9. 660. Tatius. pri- Vàl10. Gufius depravatio ef in velementi catarrbo, muco Gufur cor- fpifliori obducenre linguae papillas nerveas, ne fapores in illas ruptio. penetrare poflit; & fortiori previo fapore inharente etiam nunc ori & papiltulis linguae ita, ut prafens fapor illi admifcea- tur, itaque qualis in fe fentiri nequeat. Non eft is quidem, fed eft mixtio faporum & corruptio guflatus preíentis. Si au- tem fàliva corrupta bile &c. vel ob linguam excoriatam, ejus- que fiffuras, aphras (SzZ»vimcben) & exulcerationes, tunc.non folum corruptus eft guítus, fed & aphonia morbus illius ja&tu- rz vel corruptionis caufa eft. Fieri quoque poreft, ut nervi guftatorii ebftruantur vel ledantur per morbum, v. c. peraly- fin, ut per fomnum conf(tringuntur. $. 66r. Olfa&tus profundo fomno quotidie eff. foporatur, €. mer- vis olfa&oriis deficientibus gullus effe pote? , meque isdem conm- (IFolfii Pbyf. Toun.IF.) - Ss ss foridis Dec odoratus vitiis. AHuditus dasnna. 650 PHYSIC/E PART. IV. SPCT. III. CAP. IIT. firicis , obftru&is aut penitus lefis. — Dimizutus vero ert, de- bilitatusque £azto zmagis, quanto quis graviori catarrbo laborat : quia ejus objectum quoque fünt falia fed volatilia in s&re, qui vapores dicuntur odores, ut illius ope orificiola papillularum nervorum olfactoriorum fubire poffint, nifi muco narium ex- ficcato vel fpiffa pituira prohibeantur. Peculiares morbi ol- fa&us obfuünt coryze, ozeza & polypas. | Coryza nempe eft ca- tarrhus defluentis feri, uti gravedo catarrhus ficcus, olfactum ledens & guítum. — Ozeza. & putidum ulcus in naribus, acre- dine fua poft tunicas etiam cartilagines & ofTa corrodens & ca- .rieafficiens. — Po/ypus narium eft tumor excrefcentis caruncu- la vel maífTz pulpofe, diverfe texture, magnitudinis, indo- lisque v. c. mollioris, durioris, maligne, gangrenofe, pu- tide. Omitto nimiam hamorrhagiam, aut habituadlem, & fenii amifTionem olfactus. $. 662. .. Quando durante fomno profundo quotidie auditus in- terrumpitur & fufpenditur tantisper, naturalis eft ifta ceffatio auditus & falutaris; 77 fopore autem tmorbido, in aurium inflam- suatioue, im earum ulcere, im otalgia, im tinmitu, in vermium bo[pitio ib? fixo, denique iz furdafirorum difficultate auditus & in furditate gradu differente undecunque orta, veri dantur au- rium morbi officientes auditui, vel eum adimentes. Durante Jopore letbargo &c. fenfüum omnium privationibus, auditum quoque quiefcere oportet. — Izflammatio infignem efficit ardo- rem, rüborem doloremque tenfivum, conjunctum quando- que cum febre, delirio & convulfionibus. ^ U/cus facile nofci- tur, nec multo abfimilia edit fymptomata; fi eo rupto pus al- bum effluit, melius eft, quam fi faniofum & fordidum. — Ora/- gia fepe eft ob inflammatione, interdum vero ab acrimonia, cum ardore & pulfatione mitiori. —erz£us adfcribendus do- lor DE PATHOLOGIA GENERALI, 69t lor vage lancinat, donec vel eliciantur & prodeant, vel ene- centur. 7izzitu$ aurium plerumque eft affe&us chronicus, valde moleítus, nec raro in furditatem abit vel difficultatem audiendi, qua & externis caufis, fenio, fragori tonitru, ca- taractarum, tormentorum explofioni, flu&uum obtundentiur, molendinorum &c. vi nonnunquam debetur. $. 663. Fifüi obfumt ex parte ejus bebetudo, phlogofs, tnyopia, uy De egriru. alopia, hemeralopia, magis autem alZugo, epipbora, lippitu: dine vifar, do feu ophthalmia, Aypopyoz, pbly&eme, feu ulcera, ptery- gium, fugsillatio, maxime cataraéta, glaucoma, amaurofis & cccitas. Cuies vifus quotidiana durante fomno fàlutaris eft, ut ipfe fomnus naturalis. Nocet autem vifui ipfa ejus Zezctudo, amblyopia, tanquam debilitas & infirmitas notabilis, qua in genere non amplius fatis clare videmus , fed obfcurius velut in caligine rebus offufa. ^ P/ogofir levis eft oculi inflammatio. Myopes dicantur, qui non nifi in diftantia unius ab oculo pedis clare vident, in remotioribus hebefcunt: uti pres/yte pro- pinqua illa fatis clare videre & difcernere nequeunt, fed ran- tum duplo &lius remotiora. Hec presbytia dicitur, quia potiffimum fenectutis infignis accidens effe confuevit. — Srra- bismus, das Sebielen , ftrabonum intuentium diftorfionem ocu- li ad alterum latus faepius a prava confuetudine, quam a vario- lis aut morbillis ortum ducit. Zezeralopia eft impotentia feren- di lucem diurnam, ideoque ftatus oculorum clarius videndi in crepufculis & tempore nocturno, quam diurno. — yZalopia e contrario eít defectio vifas tempore nocturno, ne quidem acceníis noctu candelis cernentium, feu velut occccatio nocturna. "llhugo grecis Leucoma eft macula cornea albefcens, poft variolas &c. relicta cicatrix. — EpipZora eft infolita glandu- $sss 2 larum 692 PHYSICAE PART, IV. SECT. III, CAP. III. larum in oculis rheumatismus, humorem ferofum acrem genas: excoriantem continuo depluens in fenibus facile demenerans in fi(tulam lacrimalem. | Lzppztudo, graecis opbtba!mia, eft oculi inflammatio cum rubore, rumore & dolore. Alia.eft fere fic- ca, velarida,alia humida, acrem & corrofivum humorem in-. cludens. Ophthalmia levior tantum inflammat tunicam adna- tam, & dicitur faraxi;, gravior inflammat quoque duram & uveam & p//egmioze appellatur, unde fuppuratio & occecatio oriri poteft. —Infert interdum tantam punctionem, ut oculi velut ab infixa acu ftimulentur, & vafa fanguifera in albo turgcent & fanguine fcede.rubeant. | Quando utraque palpe. bra velut invertitur, ut vix oculum contegant, & iris quoque rubedine deformatur, c5ez/;s dici folet. — zterga. opbtbalmia eft ab inflammatione retine, que adeít, cum prater exter- nam, jam enarratam, fignum pathognomicum ejus ab «gro obíervatur, quod eft apparentes in aére volitantes carenulae elobulorum, «nufcce & fimilia fimulacra./ Nonnunquam of2- tbalmia eft fcropbulofa propter tumorem glandularum ftrumo- fum. | Jypopyoz eft collectio puris fub cornea acontufione vio- lenta; uti Juggillatio eft ab i&u & (anguinis congrumo oborto. Ulcera oculorum (unt periculofa, pó/y&zze funt. ulcufcula in- ftar granorum milii in tunica adnata ceu veficulee corrodente humore idclufo lancinantes, —P£crygium, latine unguis, vel oculi pannus; eft tenica preternaturalis, ab altero angulo ocu- li, frequentius interiori, enata, increfcens donec ad pupillam perveniat, doloroía & interdum cancrofáa. Caátaracta s der Staar, faffufio latinis ,.eft. pupillee obftru- &io ab opaca membrana interpofità, vel fapius lentis cry tal. linge offuícatio, vifum minuens-aut tandem exflinguens. .. Di- viditur in moliem, qua humor velut in pus corrumpitur ,' Zr Milchflauar, & duram, dum oculo piícis cocto fere atfimilatur. Glaucoma ,. der griize Staar , eft obicuratio humoris vitrei in. fanabi. DE PATHOLOGIA GENERALI. 693 fanabilis,-— 4Zpzauro/is vel gutta ferena, der fcbzarze Staar , . eft vius abolitio fine ullo vifibili vitio in oculis apparente, ab oób- ftru&ione (paralyfi) nervi optici orta, gravitate fupercilia pre- mente. Caciras denique eft privatio vifus undecunque per caufàs inzernas vel externas, v. c. excuílionem aur effoflionem oculi feu álterutrius, feu utriusque oborta. . Anno 1766 ewe cd oborto -gelu intenfo infra o Fahrenheitii, dormiens forte dextrorfum 2d parietem. gelidum converfus, correptus fum eryfipelate & hemicrania vehemenüeri, pufítu- lis humidis dextram frontis partem & partes circa dextrum ^ oculum derurpante denique & oculum dextrum infeflante fan- "guine diffufo, & tunicis fede: corruptis vifu ejus fimul non fine doloribus inflammatione hebetato, & mox penitus adem- to, finiro oculi ufu pariter valde debilitato, ut occecatio- nem plenam inítare vererer. Sed divino beneficio nunquam fatis depredicando, potius; quam ufu idoneorum medica- -mentorum fen(im ufum: breviorem vi(ionis debilioris recupe- "ravi, reítanre üphthalmia interdum-láncinante;, jam in quar- tum fere integrum menfem, tunica adnata enam, nunc infra iridem rubente. mU8::664. Uti memorati ha&tenus znordi £7 defeSus theoreticas De mortis mentis aut f:nfuum actiones externas aut ambas impediunt, praicarum fufpendunt auttollunt: ità quoque dzztur, qui prácticas utriusque anime. fun- facultatis acliones, motus nempe arbitrarios h. e. voluntarios, éfionum., aut fpontaneos ex toto ant'ex parte vel una vel feorfum inhi- léut , ope aliorum tnorboram particularium , nonnullos tantum siüfculos ira afficientiumg ne füfficiant fimbus fuis naturalibus ex aífe confequendis, vel efficiis fuis praftandis.:: Qui cum velex antea allatis, vel ex'^peculiaribus infirmatis aut fub- latis motibus, fponte fecundum fenfitivam aut libere fecun- dum intellectus diftin&tam: previfionem edendis, innorefcant $sss 3 ($. 617. 694 PHYSICAE PART, IV. SECT. III, CAP. IIT. ($. $17. 6gq.), ad morbos fpeciales funt referendi, e quibus proficifcuntur, quorum enarratione hic non eít opus. P Quia ruptis, inhibitis & obílru&is nervis moteriis, ad mufculos tendentibus, ceffant motus mufculorum animi regimini fub- je&torum ; pater, queusque extendantur morbi facultatum ani- mz pra&icarum attiones externas impedientes, debilitantes aut omnino tollentes ($. $97. /e4.). ^ Nempe mufculi capitis, - colli, pe&toris, dorfi, abdominis, vifcerum & inteftinorum cum annexis artuum denique omnium & fuperiorum & infe- rioruin cum fuis articulis, quando in fua vi naturali ejusque aCtionibus turbantur aur leduntur, re&e «grotare dicuntur ($.643) Non tantum igitur morbi fenfuum & rationis ufum turbantes aut tollentes vel aliquamdiu vel omnino, qua- rum ante fa&a mentio, hujus funt loci, verum quoque vul- nera quarumque corporis partium, & lzfio integritatis mem- brorum organorumque corporis noítri, irem dolor obortus usquam, & ofhciens fanitati, uti cephalalgia & cephalza, he- micrania, contufiones, ulcera, fractura aut caries cranii, aliorumque offium, odontalgia, aphthe, angina, uvulz in- flammatio, tumor, aut prolapfus, dentitio difficilis, den- tium vacillatio, elapfus, gingivarum, aurium, lingue, fau- cium morbi, tumores varii generis, eryíipelas, raucedo, fe- bres, ftrumz, chiragra, gonagra, podagra, arthris, ifchias, paronychia, vel panaritium, lumbago, ftranguria, complu- resque fimiles morbi, nofcendi ex illis, quz motibus fponta: neis vel voluntariis deceffere aur obfunt, ($. 616. eg.) vel ex indiciis contrariis fanitati mufculorum, in utroque feu, Ad morbos animales Hoffmannus quoque refert fomnum & vigi- liam turbantes, item mentis vigorem & confítantiam. 665. Quid in hir Quia morbi letales haud raro ante mortem laedere ío. valeant mor- lent motus fpontaneos & voluntarios organorum practicorum, hi letales. ! : nil DE PATHOLOGIA GENERALI. 695 nifi & theoreticorum, h. e. fenfuum & intelle&us: generatim funefti hi morbi quogue impedire tandemque tollere folent ufum or- ganorum €? cogmo[cendi, 9 fponte hibereque agendi quidquam er corpus, experientia crifium tette. — Occurrit in his cafibus magna graduum varietas, & in nonnullis fenfüum rationisque ufüs durat usque ad extremum vire halitum, etiamfi non vio- - Jentam füpplicii, fed naruralem oppetant mortem. | Qua non esent ulteriori explanatione, cum per fe fint manifefta. $.^ 666. Cum quisque homo fenfibus, affectibus, rationeque Quid abifus rece uti debeat eriam circa curam faànitatis; abuti tamen illis fenfum. €? quoque per errorem aut malitiam polfit ($. 598): cavendum ;,rellediur ? diligenter eff. bomini cuicuuque, me abutatuv znotibus corporis Jpontaneis arbitrariisve , ad fibi aliisve morbos comtrabendos ,. aut prorfus mortem con[ci[cendam. — Hoc enim vetant leges Dei na- turales ($. 355. 3359- 394. 695. 708 /04. 721. 727. 731. dq. 738 fe4. 743 feq. P. 1 Zur. nat.) Eadem hzc per easdem leges pariter tenenda funt de cateris mor- bis, noftro cfficioevitandis. $ 667. Sequuntur funciones vitales morbo impedite , wel mor- w;,5; orga- ài organorum vitalium (S. 646). ^ Exfi ad vitam animalium ,,,,, OR quoque pertinet facultas fe fuasve partes loco movendi, & jjj, ipfemet motus ejus ramen abfentia (epe (àt diuturna non eft indubium ja&ture vite argumentum, uti in fübmerfis in aqua cet. Quia motus multorum mufculorum v. c. cordis, inte- ftinorum, fanguinis, pulmonum cer. non eft vifibilis, & cef fante aliquamdiu motu fere omni; ut in ranis, muribus alpinis per hiemem fere mortuis, faltem ita rigidis & gelidis, ut nul- lum vire motusque indicium in illis appareat, antequam calore revivifcant, multis aliis per hiemem quafi mortuis animalibus. Eapro- Obftacula anutritionif. 695 PHYSIC/E PART./IV. SECT. III. CAP. IIT, Ea própter non tam manifefta in motu nullo apparente dantur indicia perdite vitae; quam fi nec debitis caloris fomentis, nec inflato aére in pulmones, nec folitis mufculorum caterorum irritamentis: reftirui refpiratio & circulus fanguinis poffit. Quam ob rem praecipui morbi actionum & organorum vita- lium erunt, qui impediunt aut tollunt alimentorum aflumtio- nem, chyli füfficientis elaborationem & digeftionem utilium, excretionem inutilium, morum periftalticum, cordis natura- lem fyftelen & diaftolen, denique refpirationem. Morbos naturales vocat Hofpmannus Patbol. c. 2. $. 6. depravantes appetentiam (alimentorum) vitiantesque digeftionem, aptcm per alvum, urinam & perfpirationem fordium excretionem; vitales, qui varium robur, pulíationem arteriarum, refpirario- nem fanguinisque circulum turbant, tandemque tollunt. Ge- neratim nimium folidorum fluidorumque motus defectum exceffumve, uti atoniam in motu periílalico & fyítaltico, fpasmos &c. $. . 668. Alimentorum affumtioni' officiunt in'folidis cibis ma- xille immobilitas vel fpasmus oris ex ulceribus dentium, abs- ceffu toafillarum (AZazde/z) convvlfionibus, epilepfia, luxatio- ne maxille; in potu 2ydropbo/is , in utroque & declutitione aphthe, Schàámmchen, angina, die Dráune; tam vera & exqui- fita, quam fpuria, h. e. tumores in ore cum inflammatione oriunda ex fanguinis ftagnatione.. . Cujus 4 narrantur fpecies, (ynanche interna fimul & externa; parafynanche, fola nempe inflammatio mufculorum otlis-hyoidis. Cynanche absque tu- more & inflammatione cruciatus in refpirando excitans, ut non nifi lingua. extra os porrecta refpirent:& paracynanche, mu- fculos laryngis, faucium inflammans, non fine tum ore. Por- ro amorexia feu inappetentia vel plenaria, vel odoratu oblato dyfo. DE PATIHOLOGIA GENERALI. 697 dyforexia & dyfapepfia, orta; atrophia; tabes; hetica, dior. rhea, dy/(enteria, inflammatio ventriculi & inteftinorum ; buli- mus exceffum appetentiz & voracitatem noxiam pariens; rha- chitis, cacochy mia, cacochylia, marafmus, cachexia & cacofitia, anxieras precordiorum & cardialgia. Referri eodem meretur ebriofiras, nimium potus fortioris ingurgitans, omnisque in- temperantia; & audacia temere vitae pericula arceffens. ' De angina Burhbaviur ita fcifcit:: impedita & dolens admodum de- glutitio atque refpiratio a caufa morbofa in arterie afpere & gule parte oborta angina vocatur. Que vel fine vel cum tu- more obíervatur. Prior ficcitatem & tenuitatem. faucium, nervos & mufculos prope refolutos comites habet & raro cu- ratur, prefertim quando pulmo eft fuppuratus. "Tumorem pariens varia nomina accipit, a loco & natura tumoris petita, Dicitur enim cedematofa, catarrhofa, inflammatoria, puru- lenta, furrhofa, cancrofa, convulfiva. | "Tumores occupant linguam ejusque mufculos, palatum, tonfillas, uvulam, hu- jus mufzulos, cava offium frontis, maxille fuperioris, ofíis fphenoidis, enato ibi polypo increfcente, nares obturante, palatum deprimente pendulum, |. fauces anguflante vel occlu- ! deate , cum mufculis , glandulis falivalibus, ^ ceterisque. . De quibus deinde fufius agit $. 79 1. feqq. aphorifm. de cognofc. € cur. morbis. $.. 669. Fifcerum abdominis ad cbylificationem pecejfaviortim iH gm von pedite aut [ublatee vires aclionesque , itidem funt morbi, rete qs, PEE alimentorum digeflioni obfiaptes. — Quare vitia lienis, jecoris, vifcerilur. pancreatis ,.. diaphragmatis,, omenri, mefenterii, inteflino- rum, renum, véfice urinarie in hunc veniunt cenfum, quo- modocunque appellentur. Verbi caufà nimia bilis effufio icte- rum pariens; corrupta vel atra bilis zze/azcbol;e mater, repul- fio fanguinis verfus venas mefenterii. per obfiructionem indu-: « QFolfi Pbyf. Tom. IF.) Tttt ratio Virikium aeri, 698 PHYSIGQ/E PAR T. IV. SECT. III. CAP. III. ratio & fcirrhi, Zwhürtuug, ejus a materia calcaria, obftru- €tio ductuum hepaticorum in duod-num, qua in venam cavam & totum corpus effunditur ad gignendum icterum, Gu/fucht, apraxia hepatisad bilem, Urtauglichkeit, idoneam parandam, un- de varii oriuntur morbi, fpeciatim Zepatztis, íeu inflammatio hepatis. Sic & lienis inflammatio, punctura (S£ecbez) , tumor, & fcirrhus, quamobrem hujusmodi egri /p/ezetici, Miltzfücb- tige (der dip), dicuntur. Sic & pancreatis, diaphragmatis, omenti, meíenterii & inieftinorum fpasmi vulnera, vermes, obítructio, tumor, inflammatio, exulceratio & apraxia feu in- ertia morbi funt. Nec minus fcirrhus facile abit in cancrum (Krebs) occultum, vel exulceratum (freffézdez) carcinoma, ul- terius in gangraenam, Jc/fàz Brand, aut fphacelum, &a/tez Brand, ceflante partis morientis fenfu motuque omni. — Ex ileo (/Zzrz- leibigkeit) oritur obftructis prorfus inteftinis co/vu/us, & mife- rere mei, die Darmgicht, per os extorquens alvi feces. Pree- terea hujus funt lociabsceffus, exulceratio, vulnera, calculi renum & vefice ,. zepbritis, die Entzündung der Niereg ,. dyfa- via, die Hurnzffrenge , diabetes | die Havurubr , five vera, five fpuria; /parami colicz, bypocbondriaci , byferici , bemorrboides, die güld.me "der, cum tumentes, ccece & fluentes, interne & externz condylomatum, tum aperte, five fole, five cum ftercore; Perrbagia venuin, das Blutbaruez, ftranguria feu ardor urinz, tenesmus, der Stublzmang, obftructa aut inhibita uanfpiratio ($. 655.) &c. — Conf $. 668. $. 670. Virilium vitia & morbi fere redeunt ad: impotentiam virilem quomodocunque contractam , tam congenitam, quam cifu quodam invito aut voluntario v. c. per caftrationem eu- nuchorum vel contritionem, per profufionem feminis illici- tam, aut inquinationem contagiofam luis venereg; ad pria- pismum DE PATHOLOGIA GENERALI. 699 pinum, (tyriafin, vel penis atoniam, puftulas, exulceratio- nem; ad pediculos inguinales; ad gozorrózam, condylomata, & buobones ex inguinum glandulis natos; in veretro ad inflam- mationem, cancrum, gangranam, teftium tumorem inflam- matorium, Íílranguriam, erofionem uretre & proflatarum; ad puftulas ulcerofas diffufas, in vifcere abdominis & pecto- ris; ad fcetorem oris, infecionem labiorum, gingivarum, palati, faucium , nafi, cerebrique, ad erofionem cartilazinum nafi, & cariem offium cranii ; ad apoftemata petlima & tophos & fimilia. De intertrigine puerorum (fratt feym) confimilibusque levioribus Ífymptomatibus veretrorum tacere licet. $. 67:1. Uterus quandoque atonia afficitur, ut menftrua eva- cuatio fupprimatur, vel plane ceff:t, unde humores vitiantur, languor chlorofis & cachexia ex proftrato appetitu nutrimen- torum affzirar, facies fit livida & luridi coloris, pedes intu- mefcunt, lhffitudo artus infeflat, fequuntur varie exulceratio- nes, erylpelata, dolores rheumatici, lente febres, fanguis pravi coloris vel paene lacteus feu fluor albus, flavus &c. lum- bago, sonorrhaea, pathemata hyfterica, immodicus feri mu- cidi aut fanguinis menfítrui fluxus, avt per loca aliena, cum vehementi dolore, abortus, flerilitas, carcinomata, concre- tiones informes carnecz feu mole, apoftemata, fphacelus, Ícirrhus, hydrops, ovarii vel uteri, inflammatio, in puerpe- rio (prolapfus) procidentia, ruptura. ltem fterilitas, furor ute- rinus, flatulentia, borborygmi, gravidarum morbi, pica, de- lirium, mania, ftrangulatio, fuffocatio uteri, partus difüci- les vel ce(arei, lues venerea, mammarum morbi, füp- pretlio lochiornm, abortus, retente fecundine , febres puer- perarum. "ttt 2 Raro Mulicbres morbi, Cordir mor- [7] periculofi. 700 PHYSIGUE PART.IV, SEC/T. III: C AP. ILI. Raro occurrunt atretz feu imperforate, uti mafculi hypofpa- disi, clitorides enormes vulgo di&torum hermaphroditzrum, fetus in tuba velalibi extra uterum, pudendorum excoriatio. Catamenia per oculos, aures, nares, cfophagum, alvum, veficam, mammas, cutim, vulnera, uleera &c. prodeuntia, itidem rara funt phenomena. | De fingulis diftin&am cupiens notionem & notarum explicationem, fpeciales confulet medi- corum patholog:as. $ 672. Quando vite pateutis orgaza. in fuucliomibus fuis valde turbantur; ip[a vita periclitatur , aut plage perit. Cujusmodi primarium organum cum //? cordis puljus vel fyflole €? diaffole, circuitum fauguinis, calorem $9 mutritiomem omuium partium fubininifframs: facile intellicitur,. quaecunque cordis pulfum inhibent aur tollunt, "ea quoque vitam inhibere aut tollere. Huc pertinent vulnera, quibus nervi ad cor tendentes ligantur vel fecantur ($. 153 & 639 zot.), add. Hulleri Pbyfiol. $. 99 & 100. Laíà item medulla fpinali in collo, mors ideo mox confequitur, quiainde inprimis oriuntur cordis nervi. —7/;4. Hallerus $. 568. Sic & vulnera ingenua ventriculorum cor- dis, ejusve auricularum, item vene cava & pulmonice, aor- te ejusve truncorum, nec non aliarum majorum arreriarum venarumque, e quibus fanguis omnis effluere non prohibetur. Praterea huc pertinent cordis inflammatio, excrefcentie inte- riores inftar verrucarum aut polypofz, calculi, fcirrhi, offi ficatio arrerie magna, vermes in ipfo corde aut pericardio aut hujus hydrops, orgasmus & flatus fanguinis prerernatura- lis, plethora flatus & ataxia fpirituum animalium, unde cordis convulfiones, fpasmi, palpirariones, & trepidationes tremores- que nafcuntur cum virium proftratione, liporhymia, & pulfu arteriarum quafi vermiculari, vel fyncope feu gravius animi deliqui- L4 DE PATHOLOGIA GENERALI. 791 deliquium, nonnunquam fenfim, motum, & refpirationem inhibens, ut corporis partes frigeant & palleant cum frigido füdore & colore cadaverofo, velin afphyxia pulfum abclente eegri inflar mortuorum jaceant, propter cordis absceffüs, po- lypos, vermes, grumos fanguinis concretos &c. unde atro- ' ciffima fymptomata, apoplexia & mors inopinata, cujus caufám demum demortui cordis diffe&tio manifeflar. |... Extrinfecus etiam fanguis congelatus, vel nimio «alore putrefactus, vel aéris vaporibus mortiferis & contagio infectus, circuitu or- bari & fic mortem afferre cito poteft. $..,573. Pulimnones, tanquam fecundaria vitae patentis organa, laborare deprebenfi funt vulneribus inflictis, tuffi, vulgari con- vulfivave, anhelatione, apnca, afthmate hurnido vel ficco, ex convulfionibus nervorum, inflammatione vel fpasmo dia- phragmatis, quo cafu dicitur afthma no&urnum vel incubus, vel plethora, aut nimia cordis pinguedine; ulceribus, absceffu, empyemate purulento, vomica, catarrho fuffocativo, peripneu- monia, pleuritide vera & notha, ftirrho, gangrana, rabe, phthifi, he&ica, hamoptoé a ruptis in pulmone venis, &c. Pertinent huc etiamuvulz inflammatio, tumor, prolapfus feu proloncado , interdum fuffocationem minitans; item raucedo, lryngis tumor in angina epiglottidem & arteriam afperam claudens, ut bronchotomia opus fit, ne eger fuffocetur. Ex- trinfecus refpiratio tollitur interdum fulmine aftuve, acrem auferente, aut nimis rarefaciente, antlia pneumatica, aére ef. feto & inquinato vaporibus virulentis fulfureis faltem noxiis varii generis ftrangulatione, & fuffocatione externa. Non penitus hic filentio pretercundi funt morbi plerumque le- viores, item chirurgis fanandi. ^ Quales funt febres, morbi oflium,.tendinum, vulnera, ulcera, tumores, contufiones, J'ttt3 morbi Pulmonum morbi variis. De Fehbribus, 702 PHYSIC/UE PART. IV..SECT. IIL CAP. III, morbi cutanei & fubcutanei, hernig, vermiculares, calculofi redeuntes, lunatici, rheumatismi; hydrocephali, panaritium, ' obeíitas, plica polonica, varices, combuftiones, cholerg, he- morrhagie, &c. $ 674. Febres funt morbi poff pulum. fauguimis impeditiorem dein folito concitatiorem intrinféecus parientes... In. omni febri fola velocitas pulfüs. datur (extraordinaria), qua internofcatur, judice Burbavio apbor. so... Ab initio praecedit quaedam horri- pilatio, quam poftea excipit calor fáno major. Cujus caufa interna eft velocior contra&tio cordis ex velociori influxu reci- proco liquidi nervofi in mufculos & cava cordis. — Hoffinazgo febris eft fpasmodica univerfi fyftemazis nervofi & vafculofi, omnes in corpore functiones ledens, cujus aeceffu fluida vita- lia primum ad interiora, poftea ad exteriora pelluntur, donec Ípasmus laxetur. — Medic. vat. [yff. T. IF. Se&t. I. $. 5. Poft cau- fas ejus S. 4 & 5 enarratas $. 6. monet frequentiorem pulfüm a caufis internis oriri & fequi horrorem ac frigus partium ex- ternarum. — Dividuntur febres in periodicas, acutas & chroni- cas, item in algidas fere tantum feu horrificas aut ardentes, & mixtas, lipyria vel alterno frigore & aftu, que intermitren. tes dicuntur ob viciffitudinem remiflionis & exacerbationis feu impetus pàroxysmi, certis feu horis , feu diebus; continentes autem vel continue, que fine (interruptione), intervallo ceflatio- niscontinuantur & perdurant. Ratione exitus vel funt benienz, qua fanantur, aliosve morbos expellunt vel malignae (Pórarti- g?) feu perniciofie five brevi tempore, ut acute, five longo, ut lente, fcbleicbende. Ratione temporis inrermittentes funt. vel ephemere, unius tantum diei, vel quotidianz, tertianae, quar- tane cer. & pofteriores quoque duplices. Exque vel funt re- gulares, qua durationem paroxysmi, & apyrexia, vel irregula- res feu erratice. Ob caufàs dividuntur in catarrhales, lacteas, pitui- DE PATHOLOGIA GENERALI. 703 pituitofas, chole:icas, arthriticas, aflhmaticas, hecticas, vulne- rarias, putridas, fcorburicas. Ob fymptomata in prafocan- tes, ureticas, torminales, famelicas, cacontoria:, vomitorias, perechiales, peftilenüeles, cat. — Taceo fitim, anxietatem, tre- morem, naufíeam, fputum, ructus, flatus, fingultus, atrophiam, debilitatem, fyncopen, delirium, coma, pervigilium, convul- fiones, füdore:, diarrhcam, anginas varias, peripneumo- nias , icterum cet. Pulfus ordinarius fanorum fenierum fexagies, juniorum feptua- gies, febricitantium ulira octogies intra minutum contingit. $ 675. Morbi cutanei ( exanthemata) Zuschlag ig der Haut, effiorefcunt in cute propter inflammationem fanguinis, & vcl benigni funt ac falutares, vel malieni & febriles. — Denigni excernunt corruptionem fanguinis & humorum fpe absque fe- bri notabili uti vel ad combuftiones fervido liquore, impetigo, vellichenes, gutta rofacea faciei, der Kupfirbazdel, achóres, "AInfprüng, vel crufta láctea, feu tinea capitis, ScZorf, vari, Fiz- 407, fcabies, Avütze, humida & purulenta, vel ficca puftulas prutientes admodum pariens, phlyGtene, Aztzige Blatter, (Poc&ez) inter digitos &c. epinyétides velut quadam "irticatio, Neffilfucht , füdamina crinones, herpes velferpigo, FJecAtez, qui vel miliaris vel exedens, item vel ficcus vel humidus aut plane fordidus, pfora,. iude, efchara, Grizd, ulcera cutanea: comedones vulgo, & furunculi, Z/utgefcbxvüre, fiftulee, lepra Ju- dxorum antiquorum & elephantiafis arsbum. — Maligni febri- les cantur in febri petechiali, fcarlatina, purpura feu febri mi- lari; cujus exanthemata vel alba funt vel nigra in morbillis, & variolis quibusdam , anginis multis eryfipelatofis, contapiofis pefte, carbunculis, bubonibus , -marifcis, füdore anglico, lue venerea, vulgo gallica, caet. $. 676. De morbis cutancif. 7941 PHYSIC/E PART. IV. SEGT. III, CAP. III, $. 4676. Sub cut varie dautur lefiones &lacerationes tuncarum €? dutegumentorum; wü hernia vel ramex variis locis, ez Bruch v. c. omphalocele feu umbilicalis, inguinalis, fcroralis, ventralis, cruralis, inteftinalis, omentalis, aquofa, venrofa, carnoía, varicofà, incarcerata, fuppurata, lacrymalis, vefi- ca urinalis, uterina.cer. — Huc pertinent hydrocephalus; hy- dromphalus, hydrops, tympanitis, anafarca, aícites, hy- drophtrhalmie, pericardii &c. perniones, ftrumg, tumores, obefíitas, ruptura perinzi, cat. $.. 677. De morbis Contufio, Quetlcbung, eff. lefio multorum, fimul vafculo- ex contufio- vus impetu ( preff,, lapfu) duriobtuft facta. Caiafic folutio conti- nibus. nui lacerans, & dz/iruezr contritio plurium vafculorum oritur, effunditur liquor in vicina loca inania, ut fub integumentis li- quida flaenent, //ockez , co&ant putrefcantque.— Unde na(ci- tur ecchymofis, anevrisma fpurium aut verum, fugeillatio, fuppuratio, ulcus, putredo, gangrana, glandularum fcirrhus, tophi, cancer, fiftula, paralyfis, atrophia, contractura, fiftula, tumores varii maligni quoque interdum tunicati, cyftici, cede- matofi, meticerides, atherormata, fteatomata, hydatides, para- tides, ganglia, teftudines polypinorium cet. oy Contufiones capitis creant eryfipelas, convulfiones, vertigines, de. lirium &c. $.. 678. De wulneri- « Vulnera , quia funt lafiones vafculorum cruenta acu- bus. mine duri imprelfi fa£tz:. producunt coherentium feparatio- nem & liquidi contenti eff.fionem, leduntque aut ollunt a&io- nes ab integritate partium, & de:erminato. fluxu liquorum per va(à pendentes. Dividuntur in lethalia, mortifera .& infana- bilia per fe aut per accidens, & in fanabilia. ,. Priora aut in- evita- DE PATHOLOGIA GENERALT. 705 evitabili necellirate mortem afferunt, aut fibi relicta quidem mortem inferunt, fed artis auxilio ita emendari potfuat, ut mortis periculum abíit. .Pofteriora neglectu vel errore nor. tifera evadere poflunt. — Variant vulnera pro differentia partis vulnerate, quoad ejus duritiem, mollitiem, nexum, fitum effectum, liquida contenta & faciem mutatam; pro varietate caufie vulnerantis, quoad figuram, modum adigendi, uti pun- gendo, fecando; cedendo, mordendo, agitando, vel vim im- pingendi vel contundendi, ablationem ex vulnere, relictio- nem.in eo, infectionem venenatam. — Effectus in loco vifibili . non irrigato magna arteria, nec nimis tendinofa, recenfet Burbavius 10. $. 15$. Si arteria major tota diffecta, oritur per- perua haemorrhagia, usque ad defectum animi vel vite; infe- rius pofira tabefcunt, & exeduntur putri fed lenta gangrena, aut arefacta penitus contrahuntur. Nervi majores diffecti re- trofiliunt, vicinis dolorem vel obftructionem inferioribus par- tibus ftuporem immobilitatem, marcorem aut gangranam creant. Nerviac tendines tenfi puncti velad dimidium difciffi dolores aliauando primum obtuíos aut vivos excitant in loco vulneris, poft per omnes nervos connexos vicinos, tum calo- res, tumores, rubores late fparfos, febres, deliria, fpasmos, inflammationem, inflammati aperturam cum evacuatione acris & copiofi feri, denique eo infenfilitatem, rigiditatem, exficcatio- nem& immobilitatem, gangranam vel mortem gienunt, atro- ciorem, quo nervus eft fortior tenfus fupra & ad partes firmas, aut involucris tenacioribus involutus. —"Vulneris abíconditi na- tura innotefcit opeanatomicz fcientie, fitus partium ex modo & vi inflictus, ex lafà actioné vulnus fequente, item ab excretis in- tra vel extra corpus expulfis, & ab effectibus, doloris, fincultus, fpasmi, tumoris &c. mutationibus $. 158. Letalia funt neceffario $..170 ibid. que intercipiunt influxum fluidi nervei in cora cerebello, profunda cerebri & cercbelli, (Folfü Pbyf. Tom. IF.) Uuuu quibus 705 PHYSICJE PART. IV. SECT. 111. CAP. III. quibus keditur medulla oblonga; vafa fanguifera intra cranium ji laedunt, ut cruor effufus fua preffione, vel putredine vi- tam adimat, quando terebra eximi nequit, ut in bafi cranii, offz echmoidis, temporum & inferiori oculi o1bita;. fuperio* ris medulle fpinalis vulnera profunda; & quz nervos cardia- cos diffecant. ^ Porro quz fanguinem cordis effundunt ex ejus cavitatibus; que fanguinem a cerebro vel ccrebello deri- vant in cava corporis, unde eximi nequit, ut magna vulnera pulmonis, hepatis; lenis, renum, pancreatis, mefenterii, fto- machi, inteflinorum, uteri gravidarum, vefice in arteriis majoribus, aorte, carotidum vertebralium, & fíimilium ar- teriaum venarumve, ltem que refpiratiionem prorfus tol- lunt, ut abfciffio laryngis,. cum fubdu&ione fiftule. fciffz, vulnera magnerum bronchiorum, utramque cavitatem thora- cis cum admiffu aéris perforantia ; diaphragma ab utraque parte mediaftini penetrantia vel nervos cjus diffecantia, — De- nique que motum chyli in cor tollunt, magna ventriculi vul- nera, inteftini tenuioris aut fuperioris integre diffz&io, ab- fciflio efophagi, vulnus du&us thoracici, vel alvei chylofi. Vulnera letalia fed arte curabilia funt. encephali terebra levanda, arteriarum aut venarum majorum. manui chirurgi haud inac- ceffa, vifcerum, ad que manus & medicamenta fanatura per- venire poffunt; quorum emifífus cruor fine difcrimine vite exi- mi potet, ut thoracis, abdominis, uteri, vefice, & quorun- dam inteftinorum. — Hac enim forent perniciofa, fi omitta- tur purgatio effufi puris, unde tabes purulenta, vel effufi & poftea putrefacti fanguinis, fi committatur vitium in 6 rzbus dixte, fi chirurgus vel non ad hibetur, vel errat, fi tempe- ries egri morbofa non nifi morte fe manifeflat. Inde fana- bilia facile innotefcunt. — Sanatis utcunque vulneribus reftant, cicatrices, debilitates, intus abfceffus, fcirrhi, in venis varices, in arteriis anverifmata &c. $. 679. DE PATHOLOGIA GENERALI, 797 PONO 9. Offa funt partes animalium reliquis duriores (robuftio MzjJj of- res, firmiores) nata ex cartilarinum fibris ad fragilitatem indu- fitm. ratis; vel gelatina medullae rigida: refolvi enim in gelatíinam mollem poffunt, & e medulla pingui aluntur omnium oflium compages fceleton gracis vocatur, quod gaudet apta ad firmi- tatem fulciendi & mobilitatem fyntaxi. — Firmirati eorum fta- bili infervir harmonia, commiffura, recte linee conjunctio, in oflibus faciei; futura, lineis curvis & angulofis fata, in cal- varia; fynchondrofis ope cartilaginum, | oflibus pelvis; & gomphofis in offibus maxille. —Mobilitati ad fe invicem fy- narthrofis in offibus carpi & tarfi; enarthrofi convexitate unius alterius concavitati inferta profundius; arthrodia fimili enar- throfi fed parum profunde; ginglymus varia arthrodia paffim conípirante, ut in vertebris; amphiarthrofis mobili cartilacine interferta, ut in maxilla inferiori, & offe temporum; & fyn- tenofis; ubi tendines incumbunt articulis. Morbi oflium vel occurrunt in perioftio, quo veftiuntur, aliisque eorum vafculis, velin fubftantia, vel in commiffura & artubus. - In periofteis eft dolor ofteocopus, ruptura, in- flammatio, ifchias & odontalgia &c. — In fubftantia eft fractura abiens in paralyfin, fiffura, caries exedens & diffolvens oíTa in pus, & in pus, & ulcus, emollitio in flexilitatem & infir- miratem, concretio cum pleura in fcirrhos, excrefcentia in exo- ftofi vel in tophos, depravatio, deformatio figure naturalis, eru- befícentia a comefta rubia tinctorum ; petrificatio, offificatio partium mollium. In artubus arthritis, chiragra, gonagra, podagra, luxatio depravans vel detorquens juftum commiffu- re modum, offium bregmaris depreífio in partu fynoria cor- ruprione aque articulorum ; unde deliria, ftupor, indocilitas mutorum & furdorum &c. ancylofis connatis artubus obrige- fcens; & rbachitis in variis epiphyfibus & deformationibus Uuuua- fefe De litbiafi «grorum. 708 PHYSICX PART, IV. SECT. III. CAP. III. fefe exferens, ut in cyrtonofi feu curvitate interiori vertebra rum; lordofi feu pectoris prominentia; cyphofi feu eibbofi- tate vertebrarum ; fcoliofi ad latera deflexione; fifi, vacil- lationem. vertebrarum inducente; fpina ventofa ex interna fanie &c. Quz de offibus notavimus, ex parte quoque de cartilaginibus, Kuorpel vel Krofpel valent. Sunt enim albz & elaftice nature, velut albumen in duritiem excoCtum, nec raro offefcunr, pin- gui medulla accedente, vel in epiphyfes & apophyfes abeunt, tanquam in offa porofa vel fpongiofa. Simile quiddam obüu- net in unguibus, qui funt epidermidis vel cutis exiimz digito- rum, doríi progenies indurata, indolis pilofz & cornes. No- tatur phalangofis, duplex ordo ciliorum, eorumque & capil- lorum defluvium, paronychia, latine reduvia, vulgo panaritium, plica polonica, ulcera & cruor ftagnans fub unguibus. No- tantur & nonnullorum neta cornua & erinacei aculei. — Ne- que rheumatismi filentio funt pretereundi, ceu dolores lanci- nantes circa perioítia inflammata, ob ftagnantem lympham corruptam, & arthridi vagz affinis, item catarrho efliuxum lymphe acrioris per arteriam. afperam, os & nares inferenti. Ad rheumata recte refertur quoque ifchiadicus dolor & denütio. - $. 680. Caleuli lapides vel topbi funt in bomuüue (animali) genera- ti, in humoribus e particulis calcariis terreis falinis, aéreis, ut pote in quas refolvuntur; vel ut Hoffmanzus ait ob atoniam e materia arthritica & tartarea. — D'urPavzus ait 7. 1472: ubi in corpore aliquid infolubilis materie haret, ei cruíta calculofa brevi fe-applicet plus minusve. | Nafcuntur tertarei calculi ad dentes , in articulari morbo ad juncturam articulorum, in ven-: trizulo, & paífim alibi in corpore humano. Pr&cipui vero calculi funt renum ad ultimas arterias ut arena nafcentes, fen- fim DE PATHOLOGIA GENERALI. 799 fim adcrefcentes, renem obfílipantes, carnem ejus conía- Amentes, ac miéctus cruentos, purulentes fcetidos excitantes, irem exulcerationem & inflammationem vicinorum procrean- tes. Inde ferunrur interdum in pelvim, porro in ureteris fle- xus & anguftias, intercipientes vrinam cum dolore inflamma- torio, aut & in veficam uring. — Ibi crefcunt per orbes appo- fitos, circa nucleum rubrum, cinereos, albos, ceruleos, per quos colores gradus infolubiliratis notantur; inherendo diu fa- ciunt inflammationem ejusque fymptomata, prcfliones attritus, ulcera; mictum puris, ftranguriam, | obftructionem. urethre, mié&tum nifi fupino denegatum, heéticam & tabem; impulfi in urerhram refiznt immobiles aut in collo vefice, cathetere re- pellendi, vel lithotomia eximendi. — Dantur quoque cclculi in vefica fellea nati, ideoque flavi, leves & amari; item fub lin- gua in ductibus pituiteriis, ;in cerebro, Lepate, pulmone, utero, veficulis feminalibus. $. 681. Denique: non defünt morji a vermibus in corpore Lu- De Helmin- mano latentibus oriundi. — Qvi extus tantum aluntur in phthi- rpiafi ce riafi feu morbo pediculari, funt ipfi pediculi vuleares libero- mor?i ver- rum & mendicorum, in capite & veflimentis, item inguina- suizantibur les, pulices, ricini cimicesve, item culices; rDuíce: fanguitu- (animalis). ge, ut hirudines, fàt moleftiarum non nusquem creantes, faci- le internofcuntur & necantur, etfi difficulter exflirpantur. In- tus vero fub cute latent acari feabiei; in ventriculo &c. inter- dum epora aqua impura feminibus feu ovulis & vermiculis re- ferta nafcuntur hirudines, rane, bufones, aliaque animalia horrenda creantes tormina & fympromata; in teflinis infinuan- tur & inherent lumbrici teretes, feta aquatica, tani vari, vermes cucurbitini; afcarides teretes utrinque acuminatz , je- junum perforantes, procreantesque febres frigidas & cho- ream S. Viti, tarantismumve , item afcarides ani, teretes fe- Uu uu 3 re, De morbis barcditariir 710 — PHYSIC.E PART. IV, SECT. III. CAP. IIT, re, hexapodes, binocule in capite, caudate 2 lineas plerum- que longe, pruritum in ano vix tolera bilem efficientes, quas expugnatu difficillimas medici dicunt, quia fi enemate amaro omnes ad unam exrerminantur, tamen numerofà proles in re- &o inteftino relictis renafcitur, ideoque enemata non folum per aliquot menfes, fed fingulis hebdomadibus aut quatriduis reperenda funt donec interimantur. Rarius etiam vermes info- lii ejiciuntur vermifugis medicamentis, ut cornuti, hirfüti, quadrupedes, multipedes, bicipires, tricipites, cauda bifur- cata praediti &c. A lumbricis oriuntur vomitus, cardialoia, fyncope, fingultas, aphonia, tormina inteftinorum, cepha- lalgia, fopor gravis, deliria, mceror, febres, pleuritis, deli. ria & innumera convulfionum gravitfima fymptomata, quae vulgo damoniaca, velincantatoria dicuntur. — Praeterea repe- riuntur & alii vermes; tantum non omnes corporis humani partes infeftantes aut occupantes ,. vifibiles & invifibiles, .. Uti dentales veri, non apparentes tantum aliunde nati, cerebrini forbicine vel aurium vermes, gingivales, rhinarii, pulmona- rii, cardiaci. Sanguinarii, urinarii, cutanei, umbilicales, elcophagi &c. quos non attinet nunc, diftinguere veris fuis nominibus naturisque. Fal(i omnino fuere, qui omnem Pathologiam a putredine anima- ta derivarunt, $. 682. Peculiarem quoque attentionem merentur ;zor?; /z- veditarii, a parentibus in liberis derivati & connati ac connatri- ti. A quibus tamen difcernendi funt falfo fic dicti, de quibus be Burbave praecepit z. 44 aphborisimorum: a debilitute fibrarum oriuntur multi morbi, qui falío temperiei vel congeniti ha- bentur. Primarii funt facilis vaíorum dilatatio, & diffolutio. Que tamen fi a parentibus originem ducit, non erit e nume- ro hareditariorum morborum excludenda. | Recte enim fen- tit DEF PATHOLOGIA GENERALI. 711 tit Hoffuannus Syftem. Tom. III. Se. 1. c. 2. 10: teflante quo- tidiana obíervatione vifcerum & fibrarum debilitas, labes, vi- tia, & inde puilulantes morbi plerumque ad liberos prop29g2n- tur. Qui morbi a nativitate infeftantes, eorius fanationem admittunt & facile recurrunt (per recidivas) & f. 25; Que medicis plurimum necotii faceffunt, aegritudines funt heredita- rige, non tam a fluidorum quam congenitis folidorum vitiis dependentes. Nafícuntur interdum infantes, iisdem, quibus matres, infecti morbis; interdum Galiis v. c. variolis, her- niis, cxt... Quibus fi mater caufam dedit, nomen congenito- rum, non tamen hereditariorum ftrictiori fenfu tribuetur. Vice verfa quoque nafcuntur infantes patrum fuorum morbis tempore confuüeto demum laboraturi, quibus matres non la- borant v. c. podagra, chiragra, arthritide. — Accenfentur vul- go hareditariis mania apoplexia epilepfia, .cachexia, lithiafis, phthifis , bamoptyfis, melancholia, hypochondriaca , iníania, atrophia, fcorbutus, hamorrhoides, rheumatismi, in feminis malum hyftericum &c. f. 257. Joc. cit. Etfi vero negari nequit, dari morbos ab aliis in alios faci- le transeuntes, vel alios inficientes ob nonnullum tantum com- mercium cum eorum períonis, vel rebus inquinamenta mor- boías caufàs recipientibus; ideoque multo probabilius eft, ge- neratione & nutritione propagari morbos vel a nutricibus non a matribus folum poffe & folere: judicium tamen in cafu fin- gulari caute eft ferendum, quia primi. ifto morbo effecti non per traducem, fed per caufas primigenias eodem laborare cce- perunt Que caufze & citra nativitatis vitium aliis accidere eo fepius poflunt, quo plures ad eundem effectum füfficere valent. Plura de morbis hereditariis qui fcire avet, adeat Dermutii 4e &ea- ra Patbolegiam bareditariam generalem , & Zwingerum de na- pura. bumana inclinationibus ac difpofitionibus bereditariis. Ba. fd pe morbis contagioja. 9IÀ PIHYSICE PART. IV. SECT. IIT. CAP. ITI, DE PATHOL. GEN, fel 1 701 4. & autores in Biblioth. Riviniane fcriptor. patho- logicis. Scriptores de morbis infantum, puerorum, fenum vir- ginum , mulierum, eruditorum, aulicorum, militum feu milira- ribus &c. legi poflunt in Sro/lii Hift.. Medic. P. II. prac. de Therapia cap. i. $. 44- [(44. $. 683. Contagioforum 1norborum ea eff indolks, at alios. bomi- nes inficiant , vel isdem impertiantur ,| qui fiitlis funt. tempera- menti. Communicantur vero cum aliis vel eadem caufa remota externa, uti vaporibus putridis, virulentisque & aére infecto venenofis inquinamentis; vela caufa propinqua, ut ab ipfis contagio laborantibus agris contaétis, eorumque fudore, exha- latione & rebus, uti lectis, veftibus, aedibus, fimilibusque mer- cimoniis inquinatis. . Hujusmodi funt variolz, febres petechia- les, catarrhi, morbilli, febres & morbi epidemici, endemii, phthifis, hectica infilita, lues venerea, hydrophobia rabida prze- (ortim peftis perniciofiffima omnium contagiorum, quz & per- acutifima, brevi tempore plurimos abfumens homines & re- giones ampliffimas devaftans. Re&e obfervatum eft, infe£tionem contagii non omnibus effe me- tuendam, fed dari homines, vel natura fua extra contagii peri- culum pofitos, vel ufu antidotorum variorum, & fui vire ge- neris a contagio immunes, — Uti notatum legi, Londini her- be nicotiane preparatores & tabernarios venditores falvos evafife, & alios fumo, aceti vaporibus , aliisque 'antifepticis domicilia. fua diligenter repurgantes, & a cemmereio cum contagiofis 'remotos. Modo & animus ab affeQibus metus, terroris & fimilibus vacuus & fiducia in Deo collocata letus maneat, nec corpus jam feminario pe(lilenti laboret. FINIS PHYS DOGMAT.. PART. IV. ET ULTIMZE. i INDEX LONDODURSCUX RERVM TOR ADITARVM IN PARAGRAPHIS PARGPES.IV. PWHOY-SI.QE^DOGMATLICA A. bortus cauffz $17 A Abftemii non folum & femeto, fed etiam cibi alteriusve potus no- minantur, 580 nor. Acanizbion fpinofum quadrupes 457 Acarus, infe&tum apterum octipes 357.358 Accipitres, quanam aves 426. eorum ge- nera & fpecies "427 Acipenfer , pifcis 396 Air inepte pro anim& vendidatur I4. mor. 4. 5. quid ad loquelam faciat 190 Affedius, quid vocentur in animali 226. vel jucundi funt, vel injucundi, vel mixti 227. affe&uum humanorum przftan- * ta 496 Albugo quale vifus damnum 665 Alcyonium- 100phytum marinum, ejus di. vifio Ales eft avis major QFolfii Pbyf. Tom, IV.) 302 418 Alge marinz, quales plante II$ Alienationes mentis quid 648 Al&, ejus defcriptio 85. a, — qualis inde fuccus paratur ib. nor. Amaurofis, eutta ferena, oculorum vitium 663 Ampbibia, qualia fint animalia 392. eo- rum variationes przcipuz 393. divi- fio in nantia, ferpentia & reptilia 394. nantium genera 395, ferpentium 39g. reptilium 40I feqq. nates anferum ordinem conftituunt. 432 Auarifere conchz num inter phytozoa re- ferende sis a7 Androg yna animalia 252 Angina quid, nutritionis eft obftaculum 668 Anima eft monas fentiens I44. ejus vis fentiendi 145. ejus fenfio eft finita 146. Xxxx ejus INDEX RERVM ejus organa proprie fünt animalia 147. quomodo moras muículares in animali regat 164. fentit motus proximos & remotos 167. & corpora, eratum vel ingratum fenfum excitantia 168. re git organa oris fonantia Igt. nihil ex- tus fentit, quam motum nervorum in- fignem 219. - nifu eaudet fenfioncs continuo mutandi 220. intellectu praedita mens dicitur 224. ejus con- ceptibus verba ferviunt 498. — quatenus ei corporis motus ferviant 503 Anime (cdes, quid de eo habendum 607. quinam morbi.ejus functiones praéticas inhibent 664. fégg. human facultates mediz 497 Animal unde agnofcatur r49. ^ nudum feu beftia, quid fir 231. an ei unus fenfus fufficiat 237 --259.- capite ca- rens, an ideo ore careat 260 Animakela feminalia. — Vid. fémem micro- fcopica 276-278. feminalia 279 "Animalia, quid iis cum plantis commune fit 142. eorum eflentia & natura ;P. sot. 143. qualibus przdita fibris 156. 157. quznam suditu egeant 184. atfecibus gaudent 226. qua talia, Ípenteagunt 228. non ideo neceffa- rio 229. fed lubentes239. nuda, quz- nam vocentur 231, eorum diiferen- tia 232. qua íenfus 233. eorum proles 246. 247. prepagatio duplex 248 fexusalterutrius 251. - commu- nis 252, neutrius 253. — animalium divifo 254. eorum leges natura- les generales 254 moz. 2. — uno [en- fu, ta4u, praedita 259. . phbo»fpho- rea mari? 297. n flirpe vegetan- tia 301. reflacee 3X0. fegq. ribus fenfibus przdita 322. eorum con- ditio 323. 324. aquarilia & matazilia 361. £4. horum fumma genera 362. amphibia. 392, ferpentia 398 fegq. reptilia 401 fe4q. "nim influxus in fanitatem 587, ejus de- fectio, qualis morbus 655 Anorexia quid? 668 Anftres quid 426. eorum ordines 431 fiq. Anrenne infe&orum nunc clavatz, nunc Íubclavatz 347 "Aitbropolozia, quid 254. vel generalis vel fpecialis 423 Anutbropomorpbe , inter fimias 534 : phis, quale infetum & quotuplex 345. ejus generatio infolita, [olitaria 51I. not. 4. 5. Aphrodiza, 2oophyton, inter vermes col- locandum 298 Aybibe, Schvümmeben , guftum corrum- punt 660. — alimentorum fumtionem impediunt 668 Apis inter inf&ta venit 340. — melliferz apes jb. mor, 1. apis femina mot. 2 Apom urofes, quid fint 165 Apoplexia qualis fit morbus 649. ejus di- vifio ib. Jpperitio, appetitus, quid 221. quid ei in corpore refpondeat 223. ejus gra- dus diverfi 23225 Zpus, infectum 358 Aquatilibus animalibus vifus magis conve- nit, quam alteruter refiduorum fen- fuuin 22 Aquazilium animalium xecenfio — 361 o Aranea , quale infectum 357. 358 Argonauta qualis cochlea 313 Arguumenia , denotant fyllogifmi 500 Argus, phytozoón 266. nor. 2 Armadilla, animal 458 Artedi, divifio pifcium 370 Afcarides (unt vermes inteftini 296 Aftidium zoophyton marinum 308 a. Afiuus quale animal 466 "ferie, feu polypi marini 291. lunares &lanceolatz 292. pectinate & arbo- refcentes PARTISIV. PHYSIC?E DOGMA TIC X, afteria maxi- ma 294 Audizus, quid fit 194. — ejus neceffitas - "185. organum I$6. ejus criteria 192, atque gradus 193. qua fonum celeri- tate excipiat 104.- dimenfio ejus I96. ejus mocumenta vitanda 199. huma- ni przítantia 492. — organon Ór2. damna & morbi 662, deficiens & fuppletus 560 Averfatio quid? 221. quidnam ei in cor- pore refpondeat 224. cjus gradus 225 quorundam alimentorum extraórdina- ria 580 Zl, quid fint 413. eorum partes con- fÍpicus 4I4. partes trunci 41$ feqq. penne 417. magnitudiue differunt 418. G vidusratione 419. feqq. — ra- tione habitationis 421. diurnz '& mno- &urne 422 divifio Kleinii 423. ordo digitararum 424. — palmatarum 425, Linnzi divifio & avium plenior re- cenfio . 426- 440 Zlures quid fint 186 Auris marina cochlidum fpecies 213 ZAurium ftructura atque auditus ratio 612. inflammatio, ulcera, tinnitus, vermes refcentes 293. ozana, 662 B. Bananía planta furinamenfis $5 a. nor. Balene , beftie maris 589. 390 Balani marini qualia phytozoa 270. d. 218 Baffhfeus , quole animal 406 Baffteri Job. fententia de nonnullis zoophy- tis - 306-308 Bernakels , quid inter phytozoa 271 Beffia, feu animal nudum, ejus criterium 231. quintuplex ejus divifio 255. quo- modo ab alis beftiv dividuntur 255, not. 2. fimplicifima folo tactu coau- det 256 Blackfifch 295 Biintte infe&otum genus 553 Bla:tlaus, infectum 345 Berbaoii herbarum divifio 98 Bobadfchii anatome penne marinz 276 b, Bonncri fententia de conceptione & gencra- tione, eft tota Halleri S11. nor, 2. Bos quid inter animalia fit 467 Boramdogia geueralis cur fpecialem pra- cedat I Bradypus, animal , 8 Branchie, quid in aquatilibus fint 362 sr, Brauchioffegorum pifcium diferimina 378 Balborum fienificatus & differentia I9 Bufones diverfi 493 Buproffis 352 C. "Catus inter icofandrias monogynias ve- fertur : 85 b. Cafüipii fandamenta plantas dividendi Erhgnt . 199. 9I Cakuli in homine sut animali generati Bii chica ipli unago Callas in herbis 14. quid continet 1$ Calyx florum, quid fit, & quomodo va- Tiet 42. moz, ejus differentia ^ 43, 73 Cainclus. belua. terreftris 463 Cancer inter infe&a chelata numeratur Canis quale fit animal & tpe 2 Canzharis 352 Chpillorum decoloratio & defluvium || 556 Copizis humani partes. exftantiores 529 Caprinum genus animaliim 450 Capratio, quid fienificet in actionibus ani- me 221. quid ei ia corpore refpon- de:t 222 Carabi, infecta 352 Caro animalium mufculos denotat 161 & "ot. Carus snorbus, eft coma fine febre 654 Ca[[ida, qtd infe&i denotet 247.348 Gaffor animal amphibium 462 Xxxx- Cara- INDEX RERVM Catalep/is , re&ius Cazocbus, quid, & qui- busnam de cauffis 651 Cazaphracia animal quadrupes feu Tatu 658 Cararacta, oculorum 1norbus 663 Cave animalis genus Caulis vel caudex. quid in herbis.fiooificet 20. quotuplex21:. coules folidi & cavi 2, fitu, figura & fuperficie diverfi funt 23-25. ramoforum. differentia 26. eo- rum differentia in herbis 6g. ratio, unde fxpe caules intorqueautur 71, caulium repentium & urentium fingularia 133 Cebi, feu. cercopitheci imberbes 479 Ccrambyx , infectum 252 Cercopitheci barbari qualia fint animalia 475. imberbes 479 Cercbri functiones communes 599. — ejus divilio ib. sot. ejus officium ratione mentis 600. ejus fani indicia GoI Cerei int:r quas referuntur plantas | 85 b. Cervo: varii 469 Cere piícis genus 368. — quid fint cete 383 eorum attributa generalia —— 384-39I Chame, conch: bivalves 217 Chamalcon animal 407 Chemofs, qualis oculorum inflammatio ] 663 Ciborum in ventriculo concotlio 623 Cicade infectorum genus 243 Cicindela 351. 352 Cinices, quibusnam arcentur medis 124 mot, quale infe&tum, & quomodo a domeftico cimex volucris differat 343. domcftici fcetentes 356 Ciniphes, gallinfe&a 239 G not. Coccus, coccinella quid fignificat 344. & nor. 348 Cochbka , quodnam dicatur teftaceorum ge- nus 311. 313. fpirales 315... poly- thalamiz 316. fcq, Cochlides Ípecies teftaceorum 31I Cognitio (ymbolica & characterifüca, necef- faria eft ad mentis operationes 602 Coma quid in morbis fignificet & quotu- plex 654 Conceptio quomodo perficitur. 511 & moz, Conchz, anatfere 251. 318. — bivalves 272. Íunt teflaceorum fpecies. 311. concharum Ípecies & genera 317. — po- lyconchze 318. & nor. Conchylia, qusnam fint animalia — 310 feq. Con[cienzie fui nil fimile relpondet in cor- pore 50I. Contagioft morbi 683 Conrufto, qualem efficiat morbum — 677 Cor, cjus fabrica & ufus 639. ejus fibre ;)b.nmot. ejus morbi, periculofi — 672 Corallia marina, qualia funt vegetabilia ll Corallia inter zoophyta memoratur ng 396 Cornu ammonis * 316 Corolla quid in herbis fignificet; quotu- plex 44. ejus varietates Corpus bumanum, nihil habet in fe fimile conícientiz fui 5or, nec fimile opera- tionibus intelletus $02. ^ quatenus ejus motus anima refpondent 503. nec voluntati $04. — nec virtutibus fimile 505. ejus partes enumerantur $29. fc. 532. Caiiteria ejus 533 Corypha, qualis inter. plantas arborefcen- tes 83 Coryza odoratus morbus 661 Coflarum numerus & neceffitas 641 Craf['roftres aves fcxgenerum 439 Crocodilus, animal amphibium 409. num fit Leviathan 410 Curculiones; quibusnam pelluntur mediis 124. nor. quales vermiculi & quotu- plices 348 D. Dartos quid fienificet 637 Debilitas hominum extraordinaria — 54r Delirantes, quanam eorum natura 579 'abíiemiorum averaio non eft deli- ^ rum PARTISIViBIHYSECZE.DOGMATIC/JZE. 'rium 580. quomodo homines a deli- rio liberati fint 596 Delirium , quis morbus 652 Demenzium morbus 579 Denralia, animalia teftacea univalvia 312 Dermefles 349 Diuphragmatis utilitas 626 Dillenius mulcorum 6co fpecies habet. 107 Diyfites quid inter reptilia 41I Diecie herbe 75. —dieciarum polyga- morum divifio 8o Diffeminazio , eft quxdam generationis hy- pothefis S1I. Z0f. $. Doris vermis 296. 308. a. Dormientes diu. homines 565 Draco inter amphibia occurrit 407 Dyrifcus infe&um 353 E. m Echini marini, qualem locum in zoophy- tis fortiantur 300. regulares, & irre- gulares ib, Echinodermata, quomodo Kleinius dire- mit 300 not. Elementorum vires omnes debent. confpira- re ad conformationem cenerationemque hominis 507. t0. $12 nor. Elephas belua terreftris inaxima 463 Embryo humanus, ejus conceptio. S11, efformario in utero 512. unde nutriatur 514. num per os 315 a. hujus incre- menti rapiditas $15 b. $16. embryo- nes plures $24. 542. mor. Emproflbozonss fpafmi fpecies -- 656 Encrimi in afteriorum claffem. referuntur 292. mor. Epigenefs, feu. appofitio inter hypothefes generationis numeratur 51I "mot. 5 Epilep/^a , feu morbus caducus 650. quo- tuplex ib. Epiphora, rheumatifmus —glandularum oculi 6635 Equur inter jumenta refertur 466 * Eruca marina ex phytozois eft 265 Efcbara, e ftirpe radicata efHorefcens ani- mal; quotuplex 303. lapidefcens Ba- fteri 308 a. 320 Eus verum infolitarum $52 Evolutio, hypothefis generationis recentio- ribus grata SII.Z0f. $ Examinario morbi fpecies 655 Exanrhbemata, quid fint 675 Excirario differt ab incitatione, in corpore animali 151 mot, F. Farina continet fubtiliffimam terram & aliquid pinguedinis ztherez 4. Farrenkrauz, filix, 106 Fafciola, vermis 296 Febres, quales fint morbi 674. quotu- plices ib, Fere armate quxnam animalia 468 Ferus ejus conceptio 511. & mor. — ejus efformatio in utero 512 unde nutritur 514-S16. in utero formatur 638. interdum extra eum in ovario depren- fus ib. noz, Fibre herbarum macilentz, pingues, & fucculente 2. quanam fint tenacio- res, quz minus 3, unde colores earum $ Fibrarum morbi quinam 646 Fibrille tenfe fubtiles, fucco zthereo pie- nz, funt organa fenfüum primige- nia 156. animales funt duplices, cien- tes & fenfuales 157. quomodo vege- tales fiant fimul animales 158 Fix, quz plante hoc nomine veniant 1c6 Fimbria maris 266. noz. 2 Fletus hominum extraordinarius 572 Flores, quznam eorum materia & forma 37.40. vel feffiles vel pedati 38. unde nutriantur 39, eorum eflentialia & ge- nitalia 46. 48. eorum forma interna $3. eorum diverfitas a modo florendi exter- no5$8. quomedo in iis (tamine, piítilla, Xxxx 3 petala ^» INDEX RERVM petala differunt 87. ^ compofitorum ordo roo. umbellatorum difpofitio ICI. diurni & no&urni diverfi 136. eorum duratio 137. mutatio coloris in illis 138. eorum luxuries in capfulis femina- libus & eoma 139. proliferi I39 mor. folia herbarum 31. 69. eorum morbi & tubercula 70 Fontes aqua gelida & pura fcaturientes quas exhibent plantas I1O zt. Foràmen ovale cordis, cui ufui, & quid fit 639 not. Forficulz , infedia 353 Formice quale infettum 341. formica leo ib. mot, Frondes herbarum & plantarum quid 31 Fruclus herbarum quid 59. eorum obfta- cula frumenti transmutatio, quid de ea ha- bendum 56 Fuci marini, quomodo dividuntur 114. Donati 105 Fulmine extincli inteftino 583 Funambuli, quinam fint, & quomodo per funem ambulant 567 Fungorum ftru&ura &divifo rog. fun- gorum agri ariminenfis enarratio ;b. HO0f. III Furia infernalis vermis inteftinus 296 Furioforum morbus & ftatus 579 Furor , quid appelletur 1 653 Futura przfagiens dos naturalis 577 G, Gallinacee aves , » 436 Gelatina herbacea quid fit 17 Generatio ambigena Linnzi.| 525. mor, 2. 3. Generaiio per ele&rifationem — 525 mor. 4. Generaiionis opus, de fententia Halleri 507. mt, 2. ad ortum hominum re- quiritur 508. requirit genitalia 509. tres hodie de eo vigent fyftemata S I 1,s0£. 5. eius extraordinaria atas 547 Geniraliim partium. in. animalibus diverfi tas 249. fun&io 250. neceffitas 509, ufusque legitimus 510. in embryone formatio 416. deícriptiio 6236. viri- lium officium 637. feminalium ufus 638. virlium morbi 670. mulie- brium 671 Gigantes quinam, & num dentur — 537 Gleditfchiamum. fyftema. plantarum. ex. fta- minum fitu $8 Glaucoma, oculorum morbus 663 Glutinis unde tenacitas oriatur 6 Gordias , vermis inteftinus 296 Gorgonis locum interlvermes zoophytorum in ftirpe vegetantium habet 3cI Gralle aves 426. — earum ordines & ge- nera 433 Grainiza, peculiare conftituunt terre(trium herbarum genus IO2. eorum divifio Raiana 103. Scheuchzeriana 104. Michelii & Linnai gramina 103 Gravidirazis diverfum tempus 542 Gryllotalpa, qualis vermis 353 Gryllus, infe&uin 253 Gumimata unde tenacitatem habeans | 7 Gu[latus euftus organon. eiusque fanitas 614. guítus morbi atque corruptio 660 Guflus quid fit in corpore I75. eius ob- ie&um jb. mor. e(t fenfus pzne uni- verfalis I76. comparatio eius cum ol- factu 179. organon dele&us alimen- torum 238. humani przítantia 490. deficiens vix fupplendus eft. 562 im Hereditarii morbi 682 Haliotis , cochlez fpecies 314 Halleri fententia de generatione 507, noz. 2. 508. or. 2. feqq. Harvei obfervationes de primordiis fetus . ; 512. "not, 2 : Hebetudo oculorum quid "663 Heme- N PARTISIV. PHYSICIEDOGMATIC X. Hemeralopia oculorum morbus 663 Hepazis morbi 669 Hoba, quid 62. divifio ^ — 63 egg. Hirbe, quz fint impliciores , & imnultifa- rie 12. féqg- foliacem 27. vel funt native, vel fative 63. — vel terreftrcs, velaquatice 64. welinmatz, vel adna- tz 65. diícernunt ex habitu, quo gau- dent 72. fexu diiferentes 74. dice- ^ eig 75.80. moncciz 75. 79. Poly- gamir 76. hybride, hermaphroditz $1. 82. paluftres & pratenfes. 109. ephydrz & enydrz 110. | marinz I12. II3. II4. I1j. peregrine IIG. —cu- linares & vulgares II7. —aromatariz i18. pharmaceutice I9. floridz hor- tenfes I20. economics I21. efculen- tz, ad edulia paranda 122. ad potu- lenta ufitste I23. inféCtis arcendis in- fervientes I24. opificibus utiles 125. quomodo indices fint 127. — nonnullz eruditis utiles 128. — quznam noxiz 129. hzinterdum in medicamenta con- vertantur I30. petrefadie & gcemmez 140 Herbarum fibre, quotuplices 2. fé24. ter- reftrium color cur viridis g. marinarum €ur rüber Io, tunicz atque utriculi 1T. partes 12, pulpa I4. callus & pulten IS. I6. quid earum gelatina 17. ra- dices 18. 40. caulis, ícapus 20- 26. 30. folia & frondes 31. — fulera, | fpinz, &culei, cirrhi, pili 32. pubelcentia 33. propagatio folitaria & foeia 35. — focia . per flores & fru&us 36. 49-51. pro- pagationis les generalis 52, fpccies & varietas 57. 58. fructus 59. pericar- pium 60. femen 6r. divifio qua fta. tum ztatemque 67. qua caulem 68g. qua ramos & folia 69. involucrum & calyx 73. vires e fexu zftimandz 119. -gor. peculiares ufus domeftici 126 Herman claífes herbarum 97 Hermnapbrodire plante, quz dicantur 82; hcrmaphrodita aniinalia : 252 Hippoporamus, quadrupes amphibium 459 Hirudo anguituga pertinet ad vermes 1nte- /ftinos 296. 303. 8 Hifler infectum 349 Holothuria, qualia animalia 266. wor. I. eorum divifio . 299 Homines , an caudati dentur 4$0. zr. quinam communia habeant 484. feri atque fylveftres 526. — Europa, Afia- tid, Afri, Am:ricani, $28. ftatura admodum parvi 535. admodum magni 537. feq. nimis obefi 539. extraordi- narie robufti $40. nimis debiles 541. vita longevi 544. in pueritia fenefcen- tes 545. — num dentur reutrius fexus 548. qui eienere per cauflas .natüra- les & morales neftiunt 550, — quafi ru- minantes $53. dentibus nati 554. barbatis55. diu dormientes 568. fomn- ambuli $66. iam in utero morbo in- fe&i 570. mirabiliter fanati 571. me- moria excellentes 573. — futura prafa- gientes 577. — fomniando loquentes 578. delirantes & furiofi 579. ab- ftemii 580. — perpetuo aut fani, aut zgrotantes 581. — quafi mortui 582. combufti absque igne externo 583. quomodo, ad alimenta fumenda invi- tantur 624 Homo, quid vocetur 234. — eius effentia 485. G natura 486, cius exiftentia & actus in mundo 506. eius ortus natu- ralis 507. 508. quomodo Campanella hunc ortum explicavit 1I. mot. 7. 8. ubinam ab Linnzo inter animalia. repo- nitur 526. eius partes in corpore enu- merantur 529 fégg. an detur no&tur- nus 534 Homunculi in. matre incrementum 513 Horologium. ifochronos edens fonos oto- metro infervire poteft 197 Huna- INDEX RERVM Humana effentia. 485. matura 486 Humani corpori natura 488 Humores quotuplices in corp. humano fe- cernuntur 635.not. Hybride plante, quznam 8I Hydi e capfulares fpecies earum 287 Hydrophobia, qualis morbus 653. — quo- modo nutritionem impedit 6638 Hypopyon quale oculorum vitium 663 I. Tchneumon infe&um hymenopterum | 338 Iéterus, morbus 669 lecoris in corpore animali fitus 625. — eius officium 628 Iguavus bradypus animal, feu tardigradus 458 lmaginatie quid 21r. fenfuum organis eget 212. eius cum imagine conve- nientia 213. debilior feníatione 214. an ad fenfum internum referenda 610. eius przíftantia à 494 Imago materiali quid hoc nomine veniat 7 21I Impregnatio in. quonam confiftat 54. 55. quomodo fiat 511. feg. embryonis 524 & not. Intitasio quid vocetur I5O0. — quotuplex 1351. quomodo differt ab excitatione iP. mot, vegetabilium quousque pateat 152 Inedie extraordinariz cafus 55I Infania animi morbus, quanam de cauíla 653 drfenitatis vocabulum pro morbo ufurpa- tur 643 nor. Inzelleétus, eias operationibus nibil fimilein corpore humano refpondet 502. quomo- do eius abufus morbum contrahat 666 loscflinorum. tenuium ufus 631. — craffo- rum officia 632 Inviramenta ad victum quarendum — 624 lrriratio perfpicitur in corpore animali 153. a fenfu longe differt 154 I/is, ad animalia in (tirpe quafi vegetantia. pertinet 30r ludicia defignant enuntiationes 499 Iuli tevreítves 360 lululi aquatici anguimani, qualis zoophy- torum fpecies 288. ^ redintegrantur polt diffe&ionem ut polypi ib. luventutis reftitutio in hominibus. grandz- vis 546 K. Kavmefin qualis color, & unde | 344. mor. Kermes vermiculus, unde grana kermes he 344 Kleimii teítacea $11. patelle 2192. gor. tubuli jb. haliotis 314. — cochlides & conche 316. 317. polyconche 319. mot, divifio pifcium 370. cetorum 385. ferpentes 398. A4II. moz. aves 423. eq. quadrupeda 444. feqq. Knautbi, Halenfium plantarum digeítio 96 Craken, Kraxen, belua marina maxima 294. noz, Suecis & Germanis inter- dum amphibium fignificat ^ 392. or. L. Lacertarum voxietas 405 Leftnes tunicearum & intecumentorum corporis quosnam morbos producant : r '676 Larynx princeps vocis orpanon 640, wor, Lavatera. herba altitudinis infignis 84. Leges animalium naturales in genere fpe- Catz, quzenam fint 254. not. 2 Lemures, animal 476. eorum diverfitus : 480 Leo marinus 460 - - terreftris 471. 473 Lepisma infe&um 355..356 Leprera infe&um coleopterum fetaceum 352 Lepus warimur eft phytozoon 266 Lernea PARTISIV.PHYSICZ DOGMATICZ, Lermea, animal, in vermibus mollufcis numeratur 298 Letbargus quid 654 Leviathan, an fit Crocodilus 410 Lex contimui in progrefía mineralium re- rum ad plantas obtinet 28: Lien cum omento 625. ejus ofticium 627 Limax, vermis mollufcus, ad zoophyto- rum claffem refertur 297 Lini evamina 104. filices 1c6. fun- $i 107. herbz pratenfes & paluftres IO9g.nor, alg maris I13. fuci mari- ni II4. corsllia rrj. herbz pereeri- nz ex flore zeylanica IIS. aromatic plaote II18. moz. — flores luxuriantes 139. mor. divifio recentior animalium 254.n0r. teftacea 310. 312. cochlez Ípirales 315. nautili 316. tubipori 318./é44. infe&a 332./?0g4. sphides 345. asquadlia enimalia 362. divifio pifcium 371..fegg. cetorum ordo 3$6. amphibia 393. fégqg. férpentes 398. aves 426. fég4g. pecudes 441. /£gd. de generatione ambicena 525. 10. 2. 3. fen- tentia de homine 526. 527 Lipothymia, Obumacht, quis ille morbus 3 655 Lirbiafis xoxorum 680 Liruus, quid inter cochleas 316. mot. Locuffa quale infe&um & quotuplex 353 Loligo, quid? 295 Lumbricus, qualis inter vermes inteftinos 296 Lupus animal canini generis 452 Lutra marina 462 - Lycopodium, muícus terreftris 107 Lynx, animal 473 M. Macrobii homines 544 Madreporarum. di(tributio 321 Manatus, bos marinus 460 Mania morbus 25653. Mantis, infe&um hemicoleopterum | 353 QVolfi Pf. Tom, IV.) — ^7 Manum in homine pertes LE Mediaf'iuum quid fit, & quem ufum ha- beat 641 Medsfa, animal marinum, zovjhyton 299 Meerigel, quale animal 500 & Hor. Mecrraupe quale animal 265 Mecrfchbaum, quid? 295. not, 5 Melancholia ínorbus exatra bile 653. un- de oriatur 669 Mellis conditio pro floribus variat 340. "or, 3 Memoria excellentes homines $73. per- tineatne ad fenfum internum 610 Memorie obje&um corporeum 217. in ho- mine przítantia494. perditz caufe 574 Mens qualis inter animas 234. quid ejus natura involvat N 487 Mentis functiones quibusnam morbis inht-. bentur 647. alienationes, & impedi- tiones duplicisfunt generis 648. — men- te capti, quinam fint 653. ejus raptus quid dicatur inter inorbos 655 Meutula maris, phytozoum 268 Mefinterii indoles & functio 633 Mefizoa quid interanimalia fint 324, di- viduntur in terreftria & aquatilia. 325 Mezamorpbofrs xnfe&torum triplex 331 Michelli examina 104 Miüllepore 320 Miüno(a planta, quid de ejus fenfione ha- bendum 147. not. 256. nor. Mincralia perfe&te mixta, quid diftent a plantis 28I. nor. Mirella conchz multivalvis fpecies — 31g Mitzelibiere, quznam dicantur 324. eo- rum divifio 325 Muonoculus infectum 357- 358 Mouacie herbe 75. gamarum divifio Monfira, eorum claffes tres 519. — eo- rum ortus & cauffe ;b. wot. connato- rum hominum 519. abundantibus membris 520, — deficientibus membris Yy yy 52I. mondccíarum poly- INDEX RERVM 521. ortus ultevus explicatur 522. ad ea oftenta referuntur 523./£44. he- terogenea 525 Morbi fun&ticnes mentis inhibentes 647. feqq. iogorofi 654. fpasmodici 656. fenforiorum 657. practicorum animz functionum 664 fégg. quid heic va- Jeant morbi letales 665. £g. organorum vitslium 667. feqq. vilcerum abdomi- mis 669. genitalium 670. fqq. cor- dis 672, pulmonum (673. cutanet 675. ex contufione 676. oflium 679. a vermibus, a calculis 680. 681. hareditarii 682. contaviofi 6383 Morborum oxadus genevales 644. — gene- rales cauíIe 645. differ.ntiz generales 646 Morbus quid fienifcet 643. ^ caducus, quis dicatur 655 Morifoni fy(tema. plantarum 92 Morus mufculorum 163. 164, proximi & remoti fentiuntur r67. proximus generalis, neceffitas fentiendi 169 Morus volunzarii fua habent organa 608. non confundendi cum fpontaneis, licet iisdem muftulis efficiantur 621 Mures, qualia fint animalia 453 Mufa , vel ilang, quid fit 738 Muf.i, quale cenus planterum 107. Dil- lenii i5. Halleri de iisobfervatio ;5. zoz. aquarum dulcium IIÍ Mafculi quid fint, & unde eorum deno- minatio I60, & sor. funtcaro I6I. in iis nervi dantur 162 Meftuli, motus animalis funt organa 616 feqq. — brachiorum 618. capiuis & trunci 619. faciei 620. motus edunt voluntarios & ípontaneos 621 Mafcularum motus quomodo fieri poffit 163. quomodo anima illos regat 164 Muflli *nimal 475 Mya, quznam dicatur concha 317 M yopes, quinam dicantur 665 M yrmecophaga, feu 'Tamandua, animal 458 M ytuli, concharum bivalvium genus 317 M yxine , . Schleimwurm, inteftinus vermis 296 N. Nani, quinam inter homines dicantur 536 Narium partes 614. — vitia 661 Narmbafes, belux marinz bidentes 389 Natazilia animalia quznam 361 Nautilus, qualis cochlea 316 Necidales , infe&a hemicoleoptera 253 Nepe ad hemiptera inter infe&a pertinct : A * 343 Nereir, vermis mollufcus, inter z00- phyta 297 Nervi quid fint 159. dantur in mufcu- lis 161. uti differunt 166. — eorum motus infignis omnem abíolvit fenfio- nenr externam 219 Nervi motum ad mufculos deducunt 604. Het. Neurofpaffa quid fignificet 159.nor. Nec&ambuli 566 Noritia fài quid Linnzus per illam in de- fcriptione hominis fignificat 527 Noronecte infe&torum genus 243 Nutrition) quinam morbi impediunt 668. 669 Nydalopia defe&io vilus tempore no- &urno &c. j 663 0. Obef£ nimis homines 539 Oculi partes, ad claritatem vifus facientes 611. Oorganon vifus funt 20I. dati animalibus perfezlis 203 Oculorum xgritudo & morbi 663. lippitu- do, ulcera, fugiliatio, pannus ;5. diverfi- tas aciel 204. & fub aqua datur ufus 20$ Odoratus organon 614. morbi atque vitia 661. ejus carentia & vicariatus — 56r Odores, PARTISIV. PHYSICZE DOGMATICAEE Odores, quid dicantur 661 Odores funt olfa&tus obje&um Igrt. quo- modo excitantur ib. quotuplices 182. mira eorum phenomena 183 Olei tenacitas unde? "Offaclus, ejus cum guftu comparatio I79 inftrumentum ejus 180 Olfatius damna & viia 66r. humani praítantia 491 Omenti ufus 630 Onca, tigris americana 473 Onifii infc&orum apterorum genus — 360 Opbihalmia, oculorum lippitudo, quid 663 levior & gravior ibid. Opiflboronus, morbus, ad fpasmos refertus 656 Opunzia, quanam planta 85.b Orang -Outang, homo nocturnus, an de- tur 534. & nor. Orca irregularis, belua marina ^ — 388.b Organa in animali non funt mere vitalia, ied quoque animalia 147. quid in iis obfervandum 147. mor, 2. funt vel fenforia vel fponte motoria 148. xíthe- . tica ;b. nor; fenfuum quid Linnaus adpeliet 171. moz. 2. phantfie 212 vitalia, quomodo snimalibus fint aptata 235. nervis dnguntur & pertexuntur 236. quzrendi alimenta & deligendi 237.238. deglutiendi 239. diífolu- tionis nutrimentorum 240. perfecte mifcendi alimenta 241. fÍecretoria 242 penuaria fuccorum 242. excretoria fuc- corum 244. egeítoria inutlium — 245 Orgama vitz fingularia & fpecialia 592, iecundaria 593. ^ animalia, mentalia 594. latentia, ut fanata fuerint. 597. motuum voluntariorum 608. fentien- di 607. féq4. 611- 615. animalium practica, feu motus ÓI6. inotus to- tius corporis 617. partium 618-620. slimenta fumentia 622. chylopactica 631. wuropca 634. excretionis 635, propagationis 636. organon vite cor 639. refpiretionis 640. fenforiorum morbi 657 663. vitalium morbi 667 Organspea vis, in quonam confitlat 141 HÜf. 7 Organum taStus 171. guítus 175, G nor. olta&us 180. & moz. auditus 186. & foni 187. fonandi intra os & extra 188. vocis r9o, vifus 201 Ortboceras cochlea elongata ercctiufcula 316 Os, quid in homine 175. przcipuum vocis inftrumentum 190 O: feépie quid denotet 295. n0f. 3 Offa e cellulofa materia eelatinofa membra- nis inclufa non e cartilaginibus nafcun- tur $04. sot. eorum morbi 679. in- ter organa animalium quzrendi alimen- ta numerantur 237 Oflenta ad monftra pertinent, & qualia Het 518. 523 Offrea, an inter phytozoa numeranda 262 Bafteri de iis fententia 307 O:«ígia quid 662 Ozomerrum, quid, & ex quo conftare de- bet 197. ejus ufüs in menfurando fo- no aquis 198 Ozarii in flore ufus 49 Oves, quid fint 449. — earum lana, quz- nam optima ib, Ozena, polypus marinus maximus 294 Ozena , olfactus morbus 661 P, Pancreatis officium 629 Paralyfs qualis morbus 656. ejus fpecies ib. Paraphrenitis morbus, quomodo fe pro- dit 652 Partium corp. hum. ufus 590. divifio 59r Pafferum ordines 438. feqq. Pafla, unde ejus tenaciras 4 Parclle univalyium concharum fpecies 312 Patbologia quid fit 642, — generalis trata- tio 642-683 Yyyy 2 Pecudes INDEX Pecudes quanam fint animalia 441. earum notz 442, divifio qua dentes 443. feq. divifio Kleinii 444. facilior earum di- vifio 448 Pediculus infectum 355. &q- Pedum in homine partes 532 Pedunculus dicitur pars vel ramus fcapi in herbis 28. loco & florendi modo dif fert . 29.30 Penicillus qualis inter vermes marinos 305 2 206 Penis quid officii przftet 637 Peuma marina, quodnam animal 270. a. ejus defcriptio Ellifiana iP. oz. ejus ana- tomia a Bohadíchio fa&ta 270. b. pen- narum mar, diftributio 270. c. Peune avium 417 Pennatuli, fei penna marina — 276. a. b, Pene quid dicantur in infe&is 332. mor. Pezalorum in flore divitio 87 Peraurifle , quinam fint 568 Perromizon pifcium genus -397 Pericarpium, quid in herbis 6o Phaurafre ovpana 212. przclara exempla 29e ) 575 Ploce, animal marinum 461 Phlogefts levis oculorum inflammatio 663 Pbolades, faxicole, qualesconchz 273.317 Pfophometria, quomodo utilior reddi pof- fet : 195. 196 Phofphorea animalia in mari 297 Phrenitis qualis morbus 652 Phyféterer quales hoc nomine pifces Klei- nius adpellet 368. sn hoe nomen pla- giuris recte conveniat 383. 707. eorum fpecies j 39gI Phyfologia generalis quid fit ? 584 Pbytezoum, quale animal 259 — Phytozoo- rüm criteria 261. a divifio 261. b. an fpongiz huc referend ib. an vermicu- Ii, oftrea, urtica marina 262. 263. item pulmo marinus 264. eruca, lepus pileus, maris 263 - 267. alia phytozoa 268. féq. RERVM Pice, quaenam oves 426. earum cenerá & fpecies 428 Pileus marinusrefertur inter phytozoa 267 Pine concharum fpecies 317 Pifing feu mufà Piftes in. animalibus funt mefozoa aquati- lia 325. quid hoc nomine fienificetur 363. eorum partes externz 364. in- ternz 365. habitatio & generatio 366. eorum auditus 367. marini & fluviati- les 369. 372. eorum divifio fecundum Kleintum atque Artedum 370. infolen- tiores mole & figura corporis 373. partium corporearum, ut auriculares 374. pe&torales 375. vulgarium pifcium divifio 376. Linnzi S1. genera 377. branchioftegorum diícrimina 578. apo- dum differentia 379. jugularium enera & fpecies 380. | thoracicorum genera 381. abdominalium 382 Pifiillun in flore ejus notio, partes & dif ferentia à 48-- 87. Placenzime berbe quanam fic vocari pof- funt 65 Planzarum pubefcentia, qualem vocet Lin- naus 33. venzfecio & fapa 34. hybri- darum definitio 81. hermaphroditarum definitio 82. eorundem fyftemata Gle- ditfchii 88. Cafalpini 9o. gr. 92. Mo- rfoni-93. Rsji 94. 95. Knauthii 96. Hermanni 97. Berhavii 98, Tourne fortii g9. Pontederz, Artedi, 100. IOI, notr quales precipue motande I3I. peculiaris odor & vis 133. communia cum animalibus 142. incitatio 152 Pkure defcriptio & ufus 641 Podura , infe&i genus 355 Pozfts extraordinaria 3 576 Pollen in floribus 46. moz. quale ei infit principium vitele 47. num peregrino poline impragnatio in floribus fieri poffit 55. 56 Folygamie herbe 76 Pobpi » PARTIS IV. PHYSICAE DOGMATIC X. Polypi lacuftres defcribuntar 282. eorum procreatio i). num guftu gaudeant ib, mor.2. an veteribus cogniti fuerint aor. 9. redinteerantur, invertuntur, arbo- rum inftar 283. brachypodes & macro- podes 284. ifopodes 285. nudi 286. Ípurii 287. zor. eorum efca 288. 289. pediculi 290 Polypi pelagi feu afteriz defcribuntur 291. vid. afferie. Polypus narium, quis olfactus morbus 661 cordis 672 Pontedere & Vaillantii ordo plantarum 100 Porci marii, qusle animalium genus 388. a. Porcorum cenera 470 Prata, quibus luxuriantur herbis 109. or. Presbyte, quinam appellentur 663 Prefleres venenatum ferpentium genus 411 Priapus, vermis, corpore oblongo tereti 298 Proles animalium 246. quid ad eam re- quiratur 247 Propagatio herbarum & plantarum 35.36. Ton indiget przformatione quadam in ovulo, & evolutione 49 zoz. quinam errores circa propagationem fobolis hinc evitanda 5o. ulterior explicatio 51. 52. providentiam divinam commonftret $6. animalium duplex 248 Proteus, animalculum miarofcopicum 277 Providentia Dei ex florum propagatione confpicua Prerigium oculi pannus 663 Pueritiz fübita incrementa quafi gieantea 538. fenelcentis exempla 545 Pulex infectum apterum 355.356 Puhno marius an phytozoon 264 Pulmonum fabrica & vfus 640. quomo- do, embryonum prafertim, in aqua fub- fident ib. nor. Pulpa herbarum quid fit, & quoinodo in callum & pultem dividatur 14 16 Pukenin herbis v4. — quid ei infit 536 Pygmei, quinam dicantur Q. Quaft mortui, qui tamen revivifcuntur 582 Quadrupeda Kleinius quomodo dividit 444 feqq. ungulata 445. digitata 446 R. Radicis im herbis partes. 17. fe44-. radi- cum diverftas in herbis 40. differen- tia in herbis mítivis 66. — radicum in nonnullis plantis fingularia 132. radi- cum vis fingularis 134 Raja, pifcis 397 Raji fyftema plantarum enarratur 93. €jus arbores 94. ejus herbe 95. ejus di- vifio eraminum 103 Rami quomodo herbz fecundum eos diffe- runt 69 Ranarum differentia 404 Regnum vitale &' via carens, num hiatu ab invicem diffident 29r. vitalium fimi- litudo 481. apto nomine poffet Pfyche vocari ib. aot. Reminiftemtia, quid, & quale ejus obje- &um in corpore 218 Renum fabrica & ufus 634. quid renes fuüccenturiati ib. tot. Reprilia quid 394. — eorum genera 4CI. 402. feq* Refpirationis organa 640 Rbhinoceros belua infignis 463. fé41- Rifus hominum extraordinarius 572 Robufli homines extra ordinem 540 Rofinarus, elephas marinus 461 S. Sagacitas canium quid I8I Salnmandra, lacerta. virulenta 408 Samitas, quid? $85. vel totius eft, vel psrtium corporis 586. — influxus ani- miin eam 587, eius cura vulgaris & doctior 588. requirit cognitionem Yyyy 3 ufus INDEX RERVM " ufus partium corp, hum, 589. unde ejus notz petendz 595. 598. organo- rum latentium 597. cerebü (ol. mufculerum menti obnoxiorum — 606 Sapa plantarum quid. dicatar 24. 39 Sapor quid fignificet I75. quid eum faciat in corporibus 177. quot ejus fpecies 178. miraíaporum phznomena 183 Scapus, Schaf, quid voceturin plantis 28 Scarabeus 349. cirris filiformibus — 350 Schaaltbicre , quid nominis fit 310 Sibaferi fungorum divifio IOB. not. Scheucbzeri divifio graminum 104 Sciurus animal 454 Scolopendra zubularia, quis dicatur vermis 307. 360 Scorpiones infe&um apterum odipes 357. . 355 Scrotum , quid 637 Siyllea, z2o0ophytis annumeratur 298 Scefeder , animal marinum , ejus defcriptio 270. €. Semen. mafculum & femineum in anima- libus 250. feminales veficulz. 657. habet animalcula jb.sor. ^ad volupta- tem veneream forte facientia | 638. ztoz, Semen herbarum 61. feminum in plantis obftacula 89 Senfutio quid fit 155. ^ fortior imagina- tione 214 Seo, quid fignificet 144. animz eft finita 145. — plantarum non elt, nifi motus naturaliter neceffarius 147. or. differtab iritatione 154. quid a non- nullis vocetur I7I, gor. I. —fenfionis priftinz idolum 210 Senfiivi conatus in homine praftantiores, quam in brutis 495 Senforia; interna & externa quid 155. lenforia organa differunt 166. — eorun- dem quidam defeétus 5 Senforium commune quid fit 67. fenforio- rum. morbi 657. fé44. Senfus quid 144. &n in plantis I47. num in corporibus plures, quam quinque externi dentur 209. dant animalium differentiam 233. an unus, & quis- nam, animali fufficeret 257. 258. hu- mani brutis przftant 489. | communis, quid 608. an fit internus 609. an "imaginatio &, memoria ad illum refe- renda 610. quid eorum abufüs in mor- bis pra&ticarum animz functionum va- leat 666 Sepia, affine polypis genus, — deforibitur 295. ejus os, quid fit ib. not. 3 Serpentes quid 394. eorum ordines & ge- nera 398. fcutati 399. . non fcutati 400. eorum magnitudo ib. not. Serpula, tefta univalvis tubulofa 312 Serrularis, quale zoophyten; cjus difcri- mina a flirpe petita 305. 306 Sexus berbarum differens 74, — animalium 251. an detur neutrum 548. num mutari polTit 549 Signorum arbitrariorum utilitas | 603. 604 Silpha infectorum genus 349 Simie, qualia animalia 476. fimiarum genera 477. «corum criteria $34. an- thropomorphz 535 Sobolefcendi lex generalis in. vegetantibus 52. intima fobolefcendi forma in im- przenatione confiftit ' $4 Soleti concha scuminata. fübulata 317 Somnambuli, five noctambuli 566 Somnianzes quomodo recte loquantur 578 Somnium, quid in corpore 216 Somnus quid fit I WE 215 Sonus obje&um auditus 184. ejus organa in animali I87./egd. — qua celeritate au- ditus eum excipiat 194. ejus celeritas ib, dimenfio graduum ejus intenfionis 195-197. ejus infirmatio füb aqua quomodo menfuranda 198 Sopor quid fit, & quomodo differat a fomno 654. Sorex PARTISIV. PHYSIC/EDOGMATICZIE. Sorex animalis genus 455 Spasimus quis morbus 656 Spengleri defcriptio penne marinz 270. c. echinorum maris 300. not, Spbex , quale infectum 339 Splenezici morbi 669 Spongie, an inter phytozoa collocandz 261. b. Spongiophyra, ut figura differunt 268. nor. Sponte agere animalibus tantum competit 228. non eft neceffario agere 229 Squalus pilcium genus 397 Sramini florum quid fignificent 46. eo- rum divifio $7 Srrurbio marinus, . 412 8. Srupor, ftupiditas, tactus eft morbus & privatio 659 Superfztatio, an contingat & quomodo FEN. 524. & mor. 543 Smamerdamus olim jam eam de conceptione & generatione fententiam fovit, quam Hallerus & Bonnetus recenter adopta- runt 5I. or. 3 S$yncope intenfior gradus morbi caduci. 655 d. Tadilia, intaclilia corpora, quanam fint 173 Taclus corporeus quid fit 170. organum I71. eft fenfus catholicus & univerfa- liffmus 172. inhiberi interdum poteft ib. nor. varia ejus objeCta 174. orga- non delizendi alimenra 238. num unus & folus tactus animali fufficeret 257. 258. ope ejus ceci diem & lu- cem fentiunt 234. mos. humani pra- ftantia 490 Tacus infolitus defectus $63. — an unus bic fenfus homini fufficiat 564. non 615. vitia & morbi 659 Tania, eius defcriptio & varietas 308. b. Talpa quale fignificet animal 455 Tatrus quadrupes 458 Tendisies , quid 165 Tenihredo quale infetum 338 Teredines, quales vermes marini 275 Termes, genus infe&orum apterorum 355. 356 Teffaces, animalia quenam: 310. eorum genera 311. univalvia 312. fpiralia 313 Tefludinaria inter conchas multivalvas. ha- betur 318 Teftudimum fpecies 402 Tetamus morbus rigiditatem membrorum inducens 656 Terbyum quale fit phytozoon — 261. b. & not, 266. 272 "Theriolgía, quid fignificet 254. — prima & fecunda ib. 360. ner. Thihys. vermis 297 Thorax quid — | 64t Thymnus, glandula, eius ufus 641 Tinnitus; aoarium , morbus 662 Tintenf.fch 295 "Tintinnabulum concha polyconcha 318 Tonometria 196 "Tourncfürtii difpofitio lorum. compofito- rum IOO Triton, quale animal 270.d. 299 Tyüfféln v. Tubera odora 13 Trunci eorporis humani partes 530 Tubera odora, quid fint 13. eorum di- verfitas ib. noz. 108. cervina 108 Tubiport 319 Tubuleria, veemis zoophyti vegetantis 302 Tygris animal 473 ULgsy. Vaillantii methodus herbarum 100 Valetudo hominum aut pérpetuo profpera, aut advería 58I Vegetamtia, quid inter ea & mineralia in- terfit 281. not. Ventriculi atio. 623. feqq. — €i vicina. vi- fcera 625 Verenda feu veretra, quid fint 636 Vifus oxganon 611. agritudo 663 Ver- INDEX RERVM PARTIS IV. PHYSICIE DÓGMATICHE. Vermes inteftini, ad zoophyta referri pof- funt; quotuplices 296. mollufci 297. 298. zoophytorum in ftirpe vegetan- ilum 3Or. incorpore animali morbos producunt 681 Vermcé marini, quàles inter "phytozoa referendi 262. feffiles marini atque teflacei 269. quinam mollufci vocan- tur ib.nor. conchas perforantes — 274 Vermiculi microfcopici 276. duo tantum genera affert Linnzus 277. feminales 279. infuforum vesetabilium 280 V:[pe infe&tum voluere 340 Ve[perzilio ad forices pertinet 456 Vires elementorum ad. generationem homi- nis confpirant 507. ttot. Virtutes, nihil eis fimile in corpore hum, refpondet — 505 Wir organopea viventium rerum I41, 7r. 7. vis animz fentiendi 145 Vifterum abdominis morbi ) 669 Fifus, quid 200. eius obie&um 202. acies eius 203. comparatio illius 206 eft fenfüum perniciífimus 207. eius preftantia in. fentiendo 208. in ho- mine przítat brutorum vifu 493. eius anomalia & fupplementum — 558. f44. Viventium rerum principium formale 141 OL, I Viverra animalium. genus 3811474. Umbellatorum florum ordo Artedi IOI Volazur, quid appelletar 412.b. Voluntariorum motuum organa 608 Volvox inter animalculà micrefcopica nu- meratur 3 277 Volvulus, quisnam morbus 669 Vox , quid fit ; 189 Urinatores, feu mergi fub aquam 569 Urofcopia quid de ea habendum — 634. moz. Urfiis marinus 460 - - erreftris 471 Urzica marina'an phytozoon 263.23, no- va eius fpecies 263.b. Ufas partium corp. hum. multiplex unde dependeat 590 Urerus, eius officium 638. & not. Vulwera quid fint & quotuplices 678. quznam funt letalia ib,mor, V'ulpis animal 452 Vulva, quid? & quem ufum preftet 638 Zi " Zibezba , animal 474 Zoologia generalis quid fit &41T. eius di- vifo . 254 Zoepbaga, inter aves 420. & mor. Zoophyta, quzenam in his animalibus nu- merantur 282. 309. quanam vocantur ab Linnzo 269. mot. forte quedam hucdum incognita 309 Zugvügel, quenam dicantur 421 Ns A T M qu eh D o tere ME A hu b bed fees act aged Lees "n ied 6 Sida an (VIDE Sie. 2 UP AA. AVIS As iine Cun : bed No c o by an occ : bia gs 4i "ae ete dp eue Ku we f: Md CONNL MED T - [ON 1 "A 1