o^ J J

ENNIANAE POESIS

RELIQVIAE

ENNIANAE POESIS

RELIQVIAE

RRCF.NSVIT

lOAKNES VAHLERI

^J

^•VJV <.

^t^.

V

^

\ ^A ^- V

LIPSIAE

SVMPTIBVS ET FORMIS B. G. TEVBNERl

A. MDCCCLIV

m i

BIBL.

^

Ex auct Curatt.

VIRIS • OPTVMTS

FRIDERICO • RITSCHELIO

LVDOVICO-SCHOPENO THEOPHILO • AVELCKERO

TESTIFICANDAE • PIETATIS • ERGO

D • D • I, • M lOANNES • VAHLKNVS

PRAEFATIO

Q. Ennii poesim per multorum libros dispcrsara qui in unum conligere ct cmendate scriptas particulas in in- tegrioris aliquam corporis speciem restaurare hodie suscepe- rit, is uereor ut cuiquam aut superuacaneum laborem subire aut intempestiuam insumere operam uideatur. Nam cum nostra dcmum aetas ctiam rcmotissimis, quae diu neglectae iacebant, litterarum Romanarum partibus exoptatam lucem attulcrit, tum superiorum Ennii editionum uix ulla est, quae desiderio paullo seueriori satis facere possit. Etenim ne quid iniquius de Stephanorura cura iudicem, quos conquirendi Ennianas rcliquias initium fccisse constat, ucl ipsa Columnae laudabilis industria multum afuit, ut omnia, quae in hoc genere praestari debeant, confccerit. Ni mirum interpretem tam rerum quam dictionis Ennianae pro illa quidem aetate egregie se gessit, criticam operam, qua maxime indigebant hi ucrsus, parum intentc nauauit, nec fere attigit disponendi ac probabili, quo olira fuis- sent ordine, conectendi fragmenta officium. Neque is qui repetendo Columnae libro praefuit H c s s e 1 i u s , nouare quicquam in auctoris opere instituit; supplementum tantum huic nouae editioni uarias eruditorum in Enniura notas et castigationes subiecit.

Praeter illos autera nerao, quae de Ennii carminibus super sunt, orania comprehendit : scd tragici epicique tan- tum generis particulae, in duos quasi granonira accruulos conlectae, tractabantur seorsim. Ac tragoediae quideni reliquiis; in tragicorum Latinorum corpore receptis, olim

VI PRAEFATIO

Delrio, Scriucrius, Vossius, nuper, hoc est trium fere saeculorum interuallo, Bothius studiosam sed pa- rum a fide et numerorum doctrina subtiliore commenda- bilcm operam adhibuerunt. Annalcs autem cdendi curam Merula suscepit, ingeniosus Batauus: sed nimium indul- gens ingenio nec emendatione profuit insignius, nec feli- cius fragmentorum , quam praecipue agebat, dispositionera instituit. Qui ne perspexit quidem, quos fines huic con- iecturali critices generi ipsa natura rerum praefigat: in quo genere hariolandi ac temere opinandi uberior materies, seueritate argumentandi aut rationum necessitate probari pauca possint. Vnde Merulam non eum fuisse apparet, cuius praecipue uestigiis editor annalium recentior insiste- ret: et tamen eius auctoritati se addixit, qui nouissime annales Lipsiae edidit, sed ita edidit, fere ut Merulae librum exscribcndum operis tradidisse uideretur. Propriae sibi dotis hoc tamen editor Lipsiensis habet, quod eam, quae ab Mcrula prodiit, dispositioncm annalium suppleuit, tanto ni mirum successu, uix ut ulli frustulo minutiori in retexta carminis tela sedem non concederet: quasi eius, qui deperditi scriptoris fragmenta edit, haec sit praecipua laus, nc quid incertum sibi aut obscurum fateatur.

itaquc patebat haec, in qua cum fructu litterarum non tenui eiaborare uidereris, prouincia: scd eam diu desti- tutam nescio quo pacto nemo obtinuit: nec cgo ut ac- cesserim, hoc meo libcro consilio factum, aut quod mea rae studia ultro in hunc maxime campum duxissent. Cum enim deuersarer in longe alia litterarum nostrarum rcgionc, autumno anni CIOIOCCCLI ordo philosophorum Bonnensis de Ennio iussit ita certari, ut '^praemissa de poetae uita, arte et scriptis disputatione eius annalium fragmenta emendentur, disponantur, inhistrentur.' Adli- cientc quaestionis gratia, quae mihi uidebatur, et laudis

PRAEFATIO VII

studio, quam e uictoria sperabam, detinente, hoc ego in me suscepi certandi periculum. Nec defuit, quo id lit- terarium certamen iusti certaminis simile exirct, in eo- dem stadio decurrens concertator, unus quidem, sed is duplici uirium pernicitate instructus. HvGO Ilbergivs enim et Theodorvs Hvgivs, amicorum par non magis in- ter se quam mihi deuinctum, cum ab initio suam uterque uiam persecuti eiusdem uictoriae iaudem adpeterent, mox ueriti, ne neuter attingeret calcem, conferunt opes et unitis uiribus ad propositum linem contendunt: quod illi non tecte aut insidiarum instar egerunt, sed ut certatores can- didi et mecum communicarunt consilium et ordini rei in- stitutum omni fide confessi sunt. Itaque ordo agnoscens neutram non dignani esse uictoria disputationem , mihi, ut qui ' unus coniunctam duorum operam aequauerim ' , pal- mam attribuit, competitores autem meos proxime acces- sisse ad uictoriam iudicauit. Atque illorum operae lucu- lenta specimina exstant, Ilbergii de primo annali, Hugii de septimo, octauo, nono conscriptae dissertationes. Ipse sub idem fere tempus quasi prodromo quaestionibus Ennianis emissis ad editionem annalium integram paran- dam accessi, maximo Friderici Ritschelii, praeceptoris insigniter de me meriti , auctoritate adductus : cuius sen- tentiae competitores facile obtemperantes , quae de Ennio commentati erant, meum in usum commiserunt. Quorum acumini quantum praecipue annalium et emendatio et dis- positio debeat, ipsorum nominibus ca fidc, quae decet maxime philologum, distinxi.

Sed ne sic quidem, nisi accessissent alia, Ennii edi- tionem licebat eam, quae et mihi et ceteris satis faceret, instituere. Quotus enim quisque eorum scriptorum, qui non dapes opiparas sed frusta minuta saepe et tamen cara prisci uatis adponunt, hodie eis artis criticae instrumentis

VIII PRAEFATIO

adornatus prodiit, quae et aliis nominibus requiras et in opera qualis haec est acerbe desideres? Vel Ciceroni, licet multi multum uariae cvirae attulerint, illud ne hodie qui- dem quisquam praestitit, quod ante omnia fuit praestan- dum: nec eo multo melius habiti sunt e grammaticorum turba superstites tantum non oranes. Sed eorum scriptorum rumor aut certior fama parari, quales significo, editiones ferebat: quarum dotes, ne in festinationis culpam incurre- rem, exspectare debebam, nisi contigisset mihi usum carum quasi anticipare. Hoc enim debeo eximiae beniuolentiae egregiorum uirorum, qui manu scriptorum, quos posside- rent, thesauros liberaliter recluserunt mihi et Ennio meo. Et Macrobii quidem Saturnalibus tura nondum foras datis LvDOVicvs Ianvs, quarura usus foret, pagellas typis ex- pressas ad me transmisit. Ad Varronis locos Florentini libri uarias lectiones LeonardvS Spengelivs ex ea, quam denuo Henricus Keilius accuratissime fecit, eonlatione mea gratia excerpsit. Ipsius autem Keilii comitati acceptam refero, quam e minorum gramraaticorura, Charisii, Dio- medis, Donati, Marii Victorini, Cassiodorii, codicibus scripturae discrepantiam exhibui. Gellius et Priscianus quantam partem Eunii reliquiarum continent, eara mihi codicum copiis Martini Hertzii instruere licuit. E Nonii libro Bambergensi, cuius mutila hodie conditio piurimos Ennii quoquc uersus absorpsit, tenuem, quani ad annales praebebat, scripturae uarictatera Caroli Halmii benigni- tate accepi: eo uero largiora et splendidiora ad Ciceronis locos subsidia eiusdem uiri praestantissirai eximiae libera- litati debentm-. Quibus Alfkedi Fleckeiseni accede- bat ad Catonem maiorera apparatus lautissimus. Porro Ilbergius in itinere Cassellani codicis Seruii partem a Bergkio non editara inspexit raihique quae his laciniis ad Ennium continebantur coraraodauit. Deniquc antiquam

PRAEFATIO IX

erga me uoluntatem nouo exemplo probauit LvDOViCVS ScHOPENVS, qui criticam suam supellectilem ad Donatum Terentii interpretcm conlectam meum in usum excussit.

Talibus et tam luculentis edcndi subsidiis instructus dum totus uersor in annalibus, Ottonis Ribbeckii ad- feruntur Tragicorum Latinorum Keliquiae. Quem librum posteaquam accurate tractaui, ad hoc singulare in suo ge- nere exemplum raeam editionera quam possera proxime adplicare constitui. (yumque ibi optimc de Ennii tragoediis consultum uiderem, eo facilius me huc adduci patiebar, ut, quod non uno nomine et mihi et aliis optabile uisum, comitem annalibus hacc fragmenta subiccrem. Qua ro cum omnibus, quibus haec studia cordi sunt, gratum facturus uiderer, tum Ribbeckius ipse, fere non subuereor, ut ini- quiore fronte inceptum meum excipiat. Itaque in uniuer- sum textum exhibui, qualem constituit Ribbeckius: sed cum denuo, ne teracre sequerer ducem quamuis certissi- nmm, grammaticorum uohimina excuterem, inter legendum et addidi quaedam ct emendandi hic illic opportunitate usus sum. In eo uero longius a Ribbcckio editio mea recedit, quod cum ille fere quidquid fragmcntorum sine tragoediae indice traditimi est ad incertas relegasset reli- quias, de eorum scdo quid diuinando assequi posset, in quaestionibus scenicis periclitatus : ipsc, quo c rcliquiis facilius tragoediarmn tenor appareret, incertis uersibus in fabulis ipsis, si fieri poterat, locum probabilem adsignaui. Denique quo omnia Enniana unus libcr contineat, etiam minoiiim poematum frustula conquisiui ac situ, quo hi maxime uersus obducti iacebant, ut potui, purgata adieci.

Ita ematurescere paulatim hicubrationes in Ennio po- sitae raeae: cum Ritschelivs, quo etiam a typorum char- taruraquc elegantia decus quoddam libello contingeret, bi- bliopohim honestissimum et quem de nostris litteris egregie

X PRAEFATin

mereri notiim est, suo rogatu adcluxit, ut edendi opportu- nitatem sumptusque liberaliter praeberet. Quo acrius me illud cauere decebat, ne libri nitori ac gratiae, quae arti- ficio Teubneri debetur, male responderet incuria editoris. Quare qviid iucundius mihi magisque exoptatum csse po- terat quam tali adiumento ac praesidio uti, quale insignis beniuolentiae documentum Alfredi Fleckeiseni tam in- genii quam oculorum sollertia praebuit: qui cum pagellas mecum typothetarum erroribus purgare non recusasset, in eo labore ingratissimo tara acriter rexit inscitiam opera- rum, quam benigne meam uirium tenuitatem et doctis mo- nitionibus et egregiis inuentis adiuuit.

Verum cum iam bona pars fragmentorum prelo exissent, en nouae accedunt Halmii Fleckeisenique subsidio- rum dotes gratissimae. Et Fleckeiseni quidem amicitia factura est, ut ad uersus, quibus Appuleius utitur, Hedy- phageticorum ab Henrico KeiHo excussi Laurentiani uaria lectio meas in manus ueniret. Halmius autera, quo singularem erga me beniuoientiam cumularet, perlustratis quae officinam reliquerant pagellis, et ex uberrimo suo Ciceronis apparatu et e Bambergensi Prisciani Orosiique iibris misit opiraum discrepantis scripturae auctarium. Cura praeterea et raihi sensira, quae corrigerera, subnasce- rentur, alia Gellio, qui interea lucera uidit, Hertzii Kayserique his ipsis diebus emisso Cornificio ad Heren- nium adferrentur, inde non tcnue addendorum, quod infra exposui, spicilegium succreuit.

AnnaHum I fr. VH non dkcrcl se uidissc Leid. ab

36 ei cHa Leid. a b 37 udia luni memoral Leid. a b c

38 eurydica Leid. a b. euridica Leid. c 39 iiila meu cor-

pus nunc (meil corpus in rasura) Leid. b. idtdque corpiis tirum

nunc Leid. c 40 amena Leid. a c 42 corrige posl illa

in textu 43 quererc ulique posse Leid. c 45 scribe

PRAEFATIO XI

exim quod est in Leid. a et b, nisi quod in illo mutatum in exin 46 cognata Leid. a b. cogniia Leid. c gcrcn- dae Leid. a b c 47. 48 inuerso ordine item Leid. a b, non c efattis Leid. a haec patcr cffa'"" gcrmana Leid. b. haec fatus pater ei germana Lcid. c 50 quanquam Leid. c

51 lacriimans Leid. a b 52 cim Leid. b c. tum Leid. a

I fr. LVII addas: Consentii Ars p. 5 *Ennius dicit plerumque induperatorem pro impcratore.' cf. Ann. .332. 350. 552 80 curalum Leid. a b. cnrali Leid. c; sed fortasse ne sic quidem dcbebam de uulgato concupientes dubitarc 82 in monte Remus Leid. a b c deuoueral quae Leid. a c 83 solus aut seruai Leid. a c 84 alte uolantum Leid. a b c 85 romam remoramne Leid. a. ro- mam remoram neque Leid. c. romam rem j j // amne Leid. b

87 corrige: qiiom mittere: hoc enim cbmittere ualet, quod est in Leid. a; cum correxit in com Leid. b 88 mdt Leid. b c audi Leid. c 89 qua mox Leid. a b c

90 ore iimebat heid. abc, nisi quod Leid. c timehant 92 in Leid. a sup. lin. m. alt. 93 foras s/wa;Leid. a 94 pul- cherruma Leid. a b 95 leua Leid. a auis et simul Leid. a c, unde caue conicias: laeua uolal auis et simul

96 quattuor Leid. a. quaiuor Leid. b c 97 pulchrisque Leid. a b c 98 essc propriam Leid. a c 99 stabilitas cam na Lcid. a. slahilita scamna Lcid. b c fr. LXV cotn- miserantcs etiam Bamb. 402 (m. alt.) Kayseri, cuius imi- ucrsa librorum familia secunda hoc quartum participiiun omisit 113 sic corrige notam : o Tite tatc iute tihi Wucrzb. et Par. Rhet. ad Her. o tite tute late tibi cod. Charisii et Tross. Rhet. ad Her. adde ibidem: o Titc tutc tihi Fris. Rhet. ad Her. 159 in textu tolle comma pone mcmorat 161 omnia non nunc haec essel Leid. a Vind. omnia non nunc {nunc lineola transuersa notatum) necesse est Leid. b ; quae admodum com- mendare Ilbergii emendationem uidentur; in Leid. c locus

XII PRAEFATIO

desideratiir 1 98 inuicii fiigere iiiri Sang. imiicti fuere uiri Monac. Orosii 199 ct om. feang. Monac. in] in Sang.

ab isdem Sang. ab hisdcm Monac. VII fr. IX scribe : ' in eo uersu inueni' 257 nauem etiam Bamb. Prisciani 265 deest in Bambergensi 276 mannm habent Helmstad. et Lagora. 65 pro Murena 318 hec cum ceteris libris Bam- bergensis quoque 326 Cyclopis Bamb. X fr. I Gellii uerba sic scribenda fuerunt : ^insequenda enim scribi, in- quit, debet, non insecenda; quoniam insequens significat [...] traditumque esse inseque quasi perge dicere et in- sequere itaque' e. q. s. et paulo post: 'de usu antiquae lectionis scripserit non inseque apud Ennium legendum'

352 de hoc uersu uide quae exposui in Quaest. Enn.

367 omnes mortalcs Bamb. p. 696, praeterea non discre- pans in his tribus uersibus 5 alter locus deest in hoc codice

XIII fr. IV scribe: ^in XIII annali'; leuiores quasdam Hertzii discrepantias nec hic nec alibi curaui 384 osien- dat sine uitdmns ^omh. 390 occwnhunt et laetum Bamb.

393 aspiciunt et perhihentur Bambergensis quoque XVI fr. VIII scribe: 'in XVI annali' 426 cf. nunc quae in Quaest. Enn. dixi XVIII fr. IV scribe : Mamilius 482 hiemps etiam Bamb. 517 twn Leid. a b

Tragoediarum 156 Cresphontem aestumaueras Kay- serus ; idem in lemmate studiosi (sic enim, non studiose, monet scribcndum esse) pro additamento serioris aetatis habet; in uersibus: *nulla tc indigna' e. q. s. quae subripi Ennio Kayscrus non uult, u. 2 hene collocaui Cauchianus; te huic locaid coni. Kayserus u. 3 adde: ie om. Opitz. Ibi- dem fr. VI sic e libris Kayserus rhetoris uerba constituit : Uiitiosum est quom quid pro eo sumitur, quod inter' e. q. s. et paulo post: Hitentem Cresphontem' 164 pacem enim inter Kayscri codd. primae et secundae familiae omnes

172 qui nunc libri Gclliani, ut uidetur Hecubae IV

PRAEFATIO xiii

corrige: 'sed ignobiles tamen et opulenti avrl ddolovvrav xal doicovvrav s. f. s. n. uidentur' 254 nescio an reli- giosius codicum uestigiis seruatis ita emendandum sit : ?iam cui q. a. i. in diem negotium 258 ire illuc luhei Hertzius e libris, ut uidetur Iphigeniae XIII in Donati uer- bis sub ancillae persona latentem Achillem Hchopenus agnouit Medea exul I post lihetoris uersum: ^utinam ne era' e. q. s. Kayserus: 'animo aegro, amore saeuo saucia' addi iubet 282 scribe: incohandae; incohande Ratisb. incohandrum Rhedig. 2 Kayseri 286 Colchos con- iecit Kayserus conl. Plin. K. H. IX 54 326 corrige certo

Heduphagetica he ds phagitica ausibus scrihsit in- numerabilia genera piscium Laur. , unde sic corrigas : Jiedy- phagetica uersibus scribsit et inn.g.p. cognowrat 1 omnibus ut Clipea 2 aenas pera 2 sq. abidtm; mitilene 'e pecten caradrumque apud imibracie finis 4 brundisii sargus bonus est 4 sq. magnus si erit sume apricidum targenti 6 sur- renti telopem (nisi pro tel. est ael.) facemas glaucum aput cumas qd Versuum 7. 8. 9 exhibet ordinem uulgatum

7 melanurum merulumque umhra inque 8 scarum praeterii louis pene suppmi 10 polipus corcire 10 sq. carne pur- purd marricidi mures

Epicharmus 1 somniare me et ego Leid. a b Inc. lib. rel. LVIII uero eaquae] uere eaq; Leid. b acrostichis Leid. b. acrolhicis Leid. a. acroschicis Vind. aeroschitis Erl. ex primis uersus litteris Vind. ex primi uei^sus litteris Leid. a et (nisi quod literis) Erl. exprimi ner- sus litteris Leid. b aliquit Vind. conectitur Vind. Leid. a. co/jNectitur Leid. b. conneclitur Erl. Q.] quae Vind. Leid. a b. que Erl. in Leid. c locus desidcratur. Denique nouum Ennii uersum et ostendit et eripuit una Ritschelius, illum qui est in detectis nuper Oiceronis de fato libelli fragmen-

XIV PRAEFATIO

tis: quae fata deum rex nittu partitur suo; quem nollem ego istis fallaciis esse inmixtum. Eius fraudis insolentiam in- lusit ac castigauit Ritschelius in Mus. philol. IX. p. 469.

Tantum est additamentorum : itaque emitto nunc librum, ut tandem publice luculentam ac prorsus singularem, qua in hoc opere frui licuit, praestantissimorum uirorum libe- ralitatem cum gratissimi animi significatione dilaudem. Et illis igitur et his praesertim uiris, quibus hanc editionem amoris ac pietatis testimonium exstare uolui, si non inpro- bari operam meam comperiam, uberem laboris fructum ret- tulisse mihi uidebor.

Dabam Bonnae

mense Februario CIOIOCCCLIIII.

INDEX LIBRORVM

de ling. Lat.

VARRONIS:

Florenlinus saec.XI ab Honr. Keilio (Lmuiu conlalus

CICERONIS: Bhel. ad Herenn. Cf. Halmii Anal. Tull. fasc. I. Monachii 1852 el

Baiteri Var. Lecl. Turici 1844. 45 de ifiuenlione: Cf. Baileri Var. Lect. Turici 1845 de oralore: Erlangensis partim saec. X, parlim saec. XV

exaratus. Cf. Halmii de codicibus Ciceronis programma Moriacense 1850 p. 3 n. 9 Abrincensis saec. X uel XI ineunlis. CL Halm. ]. 1. p. 12 n. 55 pro Murena : Salisburgensis nunc cod. Lal. Monac. 15734

saec. XV. Cf. Halm. }. L p. 5 n. 18 Helmstadiensis saec. XV. Cf. Halm. L L p. 19 L agomar s ini or um lcctiones selcctae. Cf. Haim.

1. L p. 19 ed. Veneta a. 1472 pro Balbo: Parisiensis, quem fonlem esse celcrorum

Halmius adfirmal quaest. Aeadem. Vindobonensis saec.X. CL Halm. L L p.VII sq. Erlan^ensis saec. XV. CL Halni. LL p. 2. n. 8 Gudianus saec. XIV. CL Halm. L L p. 7 n. 25 Leidenses duo n. 84. 86 (uid. Add.) ^

de finibus b. el 7ti. Paiatinus n. 1513 saoc. XI. CL Haini. L L p. 16 n. 74 Palalinus n. 1525 saec. XV. CL Halai. L L p. 17 n. 77 Tusetd. disp. Gu d i a n u s saoc. IX uel X. CL Halm. L 1. p. 7 n. 28

*) Hecensui iii lioc indice eos tantuni modo codices, qnoium siue uunc primum siue denuo accuvatius factae coulatioues nondum in Publicam iucem prodieruut.

XVI

INDEX L[RRORVM

de nat. tlrnrum: Vi n do bono nsis saec. X. Cf. Ihilin. I. I. p. Vllsq.

Eriang-ensis saec XV. Ci'. Ilalm. I. I. j». 2 n. 8

Gudianus saec. XIV. Cf. Haliii. 1. 1. p. 7. n. 25

Palatinus n. 1519 perantiquus. Cf. Halni. 1.1.

p. 17 n. 76

de diuinalwne: V i n d o b o n e n s i s saec. X. Cf. Hahn. 1. 1. p. VII sq. Erlangensis saec. XV, Cf. Halm. 1. 1. p. 2 n. 8 Leidenses tres n. 84. 86. 118 (uid. Add.)

Catn maini^: Parisinus saec. IX denuo conlatus ab H. Keilio

Monacensis a saec. XII. Cf. Halm. I. I. p. 5 n. 17 Monacensisb saec. XII. Cf. Halm. 1. 1. p. 5 n. 13 Monacensisc saec.XIIL Cf. Hahn. 1. 1. p.5 n. 16 Gudianus saee. XIII a Fleckeiseno conlatus Oehlerianus saec. XIV. Cf. Halm. I. 1. p. 4

de nfficiis: Bamber gensis a saec X. Cf. Halm. 1. I. p. 1 n. 1

Bambergensisb saec. XI. Cf. Halm. 1. 1. p. 1 n.2 Oehlerianus saec XIV. Cf. Halm. 1. 1. p. 4

GELLII:

N. A. I—VII: Vaticanus Parisiensis R 0 1 1 e n d 0 r f i a n u s

N.A. VIII — XX: Regius Parisiensis

Lugdunensis, Vossianus maior Gronouii Bernense fragmenlum usque ad med. lib. XII Petauianus Gronouii, cod. Rej^inae in Valie. 1646 Vossianus minor Gronouii, Lug-dunensis M a gl i ab e e c h i a n u s Floronlinus

PRISCIANI:

Regius Parisiensis Halberstadiensis Lugdunensis Gruterianus Sangallensis Berncnsis Bambcrgensis (uid. Add.)

APPVLEl:

Lauronlianus saoc XI , quom in molam. reli- cuorum nmnium fonlom esse H. Keilius adfirmal

INDEX LIBRORVM xvil

DIOMEDIS: Parisiensis a saec. IX Parisiensis b saec. IX

CHARISII :

Neapolilanus saec. VIII uel Vll ab H. Keilio denuo coiilatus

DONATI ARTIS: Parisiensis Sangerm. saec. TX

MAXIMI VICTORINI: Parisiensis Regius n. 7559 saec. X Parisiensis Regius n. 7491 saec. X

CASSIODORI: Parisien.-is Reg-. n. 7495 saec. XIII Beinensis n. 330 saec. X

NONII : B a ni b e r g e n s i s

OROSII: Sangallensis saec. IX Monacensis saec X

DONATI AD TERENTIVM: Pilhoeanus ulerque Parisiensis a cod. Danielis saec. XI Parisiensis b Reg^. saec. XV Lugdunensis saec. XV Gandauiensis R 0 m a n a 1472 Veneta Vind. Spir. s. a. Mediol ane nsi s 1476 T a r u i s i n a 1477

SERVII AD VERGILIVM:

Cassellanus ab H. Ilbertiio inspeclus

Ennivs.

OVAESTIO^ES E\RIIA^AE

CAPVT I

Annales diiodeuiginti libris compositos fuisse constat: cuni olini fuerint, quibus quadragesimnm ni mirum librum leuicuia Festi (p. 257 M.) corruptela, quam pridem suslulit Vrsinus, probaret. Rem conficit et grammaticorum silentium, quoruni nemo librum ultra duodeuigesimum citauit, et teslimonium Dio- medis (III p. 4S0 P. 442 G.) : cpos Latinum primtis dignc scripsii is qui res Romanorim tlecem et oclo complexus est li6ris, qui et annales scribimtur , quod singtdortwi fere afmoru?n aclus contineatit , sicut piiblici annales quos p)on1ifices scribacque cofificiunt ucl Rnmani, quod Ecnnanorum res geslas declaranl. Haud dubie Ennium. quem non dicit nomine, significauit. Sed quod poetam sing-nlorum fere annoriim actus persecutnni dicit, iljud ne quem in errorem iii- ducat animaduerti uelim non tam e carminis cognilione !lii- xisse, quam quo carminis indicem suo periculo explicare gramina- ticus temptaret. An inter maximos annales et Ennii |)oesim lioc tantum inter fuisse putas, quod illi pedestri et salis arido slilo exarabantur, Ennius uersus et curatiorem orationera adhibuil? Nec id me ualde mouet, quod iiesligia quaedam nolati anni et temporis in his fragmentis siiper siint (Ann. 167. 49IJ sq.). Immo Enniiis communi Iimu leniporis historiae signilicalione aii- nales nominauit historici generis poesim el quae a piiniordiis iirbis res Romanas repelerel.

Per libros carmen ipse poeta distribuil: quani reni quidani a Vargunteio grammalico institutam adfirmanf. boiio leste ul sibi uidentur Suetonio usi, qui (de inl. gramm. c. 2) hactenus iatncnj ait, imitali, ut carmina parum adhuc diuulgala . . . ditigen tius leiructarenl ac legendo commcidandoque etiam cefens nota fa

QVAESTIONES ENNIANAE XIX

cerenl: tit C. Ocfauius Lampadio Naeiiii Ptinicum hellum, quod uno tiolumitie el condnenti sci^iptura expositum diuisil in septem lihros: til postea Q. Fargu?iteius annales E?mii, quos ce?'tis diebtis in magnu frequeiUia pronuniiahat: ut Laelius Archelaus Vectiusque Phi loco??ms Lucilii saturas. At a Suelonio nihil tale memorari con- cedet, qui uerba et sententiae nexum propius aspexerit: cuius de ea re silentium mihi adeo pro diserto esse testimonio uide- tur. Verum alios duos prodire testes iubeo, qui quod ille tacendo docet aperte et ut absit diibitatio tradunt. Plinius enim haec in naturali historia (VII 10 1) refert: Q. E?mius L. Cacci- Uum De?drem f?'atre??ique eius praedpue ??iiratus i)?'opter eos sex- tutn decwimin adiecit a?male?n. Quae memoria hausta, ut uidetur, ex uetustis alicuius grammatici commentariis dillicultate quidem inpedita est aliqua, quam suo loco proponam: hoc tamen adpa- ret, ita nec Plinium nec eum, cuius ille auctoritatem sequitur, locuturos fuisse , nisi Ennium carmen per singulos libros con- scripsisse pro comperto fuisset. Afciue terlio anle obilum anno duodeuigesimum. annalem adiecit, ipse hanc inmensae poesis quasi calcem futuram praesagiens. Ila enim alter quem pro- uocaui testis, Gellius (N. A. XVII 21):- Claudiu?n ct Tuditanutn co?isules secu?itur Q. . Vale?'ius el C. Mamilius , quihus natum esse Q. Entiium poetam M. Var?'o in pri??io de poHtis lihro scripsit, eumque cum septi?mi?n et sexagesi?nu?n a?mu??i haberet, duodeuigesi- ??mm a?malet?i scripsisse idque ipsimi En?iium iti eodem libro dice?'e. Coniecturae quidem, non librorum auctoritati, debetur iilud, quod scripsi, duodeuigesimum annalem. cuni iibri fere in duo- decimo consentiant; nec dubia emendalio respicienti, quam pa- rnm probabile sit, tribus annis qui uilae postremi erant (obiit enim septuagenarius anno ab u. c. 5S5) poetam sex libros haud ila angusto ambitu composuisse.

De numero uersuum, quot singuli libri continuerint, peri- culosum est aliquid uelle statuere. Amplissinios fuisse libros tractandae materiae uberlas indicat: ac breuitalis studium alie- num erat et a carminis genere et ut e longioribus quae super sunt fragmentis dispicitur a poeta. Verum tamen si licet in re obscura couiectura ludere, quae eam quam animo informaui car-

XX QVAESTIONES

minis imaginem perficiat: ciim nniiis libri mille et quingentos uel sescentos uel adeo octingentos uersns fuisse adsumam, non mullnm a nero numero uideor declinare. Vnde adparet, quan- tilla pars quanti carminis ad nos peruenerit: quoniam omnes uersus uersuumque parliculae compulatae uix tertiam partem unius ex duodeuiginti libris adaequent. Larga materies ei qui Mernlae exemplum imitatus e Liuio, Dionysio, aliis rerum scriploribus sno periculo explere inmensa interualla susceperit, in quibus uersiculi nt apud Yergilium illi 'rari nantes in gurgite uasto' uagantur. Sed annales Romanos spiritu, si dis placet, Enniano conscribere aliis relinquo, ipse contentus si non infeliciter et lines argumentaque librorum et mediocris uersuum partis nexum ac sensum indagare contigerit.

Fragmentorum nuniero relicuis facile praestat primus an- nalis: in quem non paucos uersus opinatione intnli siue alio- rum siue mea : nec si cui paulo hic liberius usus coniectura uidear, id sine ratione factum. Nempe ex initiis polius quam e mediis et extremis carminibus grammatici depromere exempla solent: ut probabilior sit hoc nomine suspitio quae huic libro quam quae alii tribuat fragmenta.

Exordium Ennius Homerum imitalus capit ab inuocalione Musarum siue Casmenarum, quas ueteres Lalini uocabanl (IMIlJ: quarum quod hic mentionem iniecit, ex more fecit poela . qtii inferre uoces peregrinas in |)a!rium sermonem fere nisi expiici- tas et cum uulgaribus composilas noliiil: de qiio more alibi plura expromam: illud tanlum modo niiriim, qnod iiel in carininis prohoemio et in Musarum adpellatione grammaticum agit; quam- quam uix aptiorem huic uersui sedem quam in prima Miisarum commemoratione reperias. Eariim ope, ut uidelur. clariim car- men et inmortale fuliirmii auguralus a <piXavria scilicet non ila alienus poeta (IV) nescio qiiii)us gradibus et quo nexu senlen- tiae ad illud celebre somniiim pergit, unde diligens Ennii secta- tor Vergilius colores quosdam somnii Aeneae deprompsif. Cf. Aen. II 270 sqq. et Seruius ad h. I. Ennii somnium. ciiius paucula quaedam uestigia extant, quasi r)]},avy£g ttqoocotiov in ipso limine carminis positum fuisse aliqui testes tradunt, sed ita ut ueris

ENNIANAE XXI

qiiaedam falsa de siiis admisceant. Qiii ciim illiid nouissent, Homeri aniniam in Ennii corpus translatam narrari , eam trans- lationem, non inspectis ut uidetur annalibus, Persii uersum (Sat. 6, 10 sq. ) cor iubet hoc Enni, postquam desterluit essc Maeoni- des, Quintus pauone ex Pythagoreo perperam interpretali miris modis disturbarunt: quorum errores examinauit Ilbergius. Nec uero Ennio hoc unum emerg-ens ex inferis Homeri simu- lacrum aperuit: qui exordiens, quod Cicero (Acad. II 27, 38) non adeo obscure indicauit, ab his uerbis: o pietas animi, naturam rerum dictis ut ait Lucretius (I 126) expandit. Parum enim probabile est aliud praeter annales carmen illis quos in ipsas annalium reliqiiias recepi Lucretii uersibus signilicari : qui aperte his quidem quae dicit: rjui primus amoeno Betulit ex He- licone perejini fronde coronam, Pcr gcntis Italas hominum quae clara clueret et ad annales adlusit et hunc superstitera ex anna- libus uersum expressit: lalos per popidos terrasque poemata noslra Clara cliiebunt (IV). Vt Lucretium si sequeris ad annales referas hos certe uersus a Varrone (de L. L. V 59 M.) conseruatos hexametros : oua parire solet genus pennis condccoratum Non a?iimam .- et post inde uenil diuiniius pullis Ipsa anima (XII) : a quibus fere non distant haec Liicretiana (110) an pecudcs alius diuinitus insinuet se(anima). Ac satis intempestiue Columna uidetur mihi quidem his Lucretianis (120) etsi praeterea tamen esse Acherusia templa Ennius acternis exponit uersibus edens contulisse Ennianae Andromachae uerba (VI) Ache- runsia templa alta Orci, sancta, saluclc infcra , Pallida leti , obnubila tenebris atiHs , aeternis loca. Quid enim inpediebat poetam, quo minus in annalium quoque exordio, iibi ni mirum ex Orco Homerum fingit escendere , Acherontis speciem uersibus deli- nearet? Quare quod Homerum naturam rerum expandisse dicit Lucretius, id de annalibus dicit: cum praeserlim in promptu sint uersns quidam, non illi quidem annalium nola insigniti , sed qiios cum et hexametri sint et philosophas conlineant sententias, non aptius possis quam in hac parle prohoemii conlocare. Cf. Krah- nerus de causis corr. relig. Rora. p. 43 et Bergkius de prooem. Emped. p. 31. Neque in eo haerendum quod parum con- cinne in carmine epico philosophis doctrinis locum concessisse

XXII QVAESTIONES

uidcalur: quam rem ne subtilior quidem in lioc genere poeta Vergilius deuitauit, qui Aen. VI 723, quem locum Ilbergius indi- cauit p. 17, Anchisam descendenti ad inferos Aeneae facit prom- ptam e natura rerum sapientiam enarrare. An tam ineptam rem Ennius egit, quod prius quam ad summam sententiam, animarum Iranslationem, accederet, paulo supra repetens mundi originem animarunique naturam exponeret? Et annalium si non sunt uer- sus illi, cui tandem carmini Infercias? De Epicharmo, philosophae doctrinae dicato, quoniam Epicharmi uersus, illi quidem qui ex Epicharmo adferuntur diserte, numero trochaico decurrunt, non debebat omnino cogitari: nisiis, cui fere debentur superstiles ex hoc genere uersus, Varro hexametros illos ipsos quos Lucretius uidebatur annalibus tradere una cum uersibus trochaicis ex eodem, ut putanl, Epicharjno rettulisset. " Adposui iufra, ut intelligatur quid hoc rei sit, Varronis integra uerba (de L. L. V 59 M.): haec duo caclum et terra quod anima et corpus umidiim el fri{jidum ierra siuc oua parire solet geuus jjennis condecoratum, non animam, ut ait Ennius, et post inde uenit diuinitus ptdlis ipsa anima siue ul Zenon Citieus animalium semcn ignis is qtti anima ac mcfis. Qui caldor e caelo quod hic inmunerabiles ac inmortales ignes: itaque Epichar7nus de mcnte humana dicit istic est de sole simptus ignis id est sol est isque totus mcniis cst. Etenim dirimentes a uersu suo istic pronomen cum Epicharmi nomine nouissimi quidem editores coniungunt, quo supefiores uersus hexametros ex eiusdem poetae Siculi ore fluxisse significetur. At hunc nihili esse testem certa uersus interpolatrici manu male atfrectati emendalio ostendil : quem cum Scaliger olim in liunc modum purgasset : istic est de solc sumptus ignis isque mentis cst, paulo probabilius Bergkius I. I. ita in pristinam speciem restifuit suam: isfic cst de sole sumplus isque tottts fncntis est. At eidem illi de quibus sermo est uersus hexa- metri quibusdam expressi uidebantur ex his Graecis quos Diogenes Laertius (III 12 p. 72 ed. Did.) seruauit Epicharnii :

Evfxciis., ro Gocpov zGxlv ov Ka& ^ev (.lovov., alV OTtoGa TtSQ ^^, Ttavra Kal yvcoiiav k'i£i. nal yctQ ro d^fiXv rav aXsKroQtdcov yivog., at Xrjg Karc(j.ic(d^£iv ar evig., ov rCmEi rexva

ENNIANAE XXIII

^(ovr\ akK iiKo^ei nal notel tl^vxav eyeii/. t6 de Oocpov a cpvGig rod oidev (og e^eL . ^ova' ne^aiSevraL yaQ avravrag vito.

Qiia re ciim noii facile alibi qiiam in cognomine carmine proi)a- bile sit Enniiim Siculi nersiis ac sententias conuertisse, huic po- (iiis canniiii quam annalium prohoeniio uersiis illos cum ceteris iubent inferri. At tamen Enniiim in eo carmiue non nisi interpre- tem egisse Epicharmi uelim primum mihi aliis quam illis quos supra posui Graecis uersibus probari : quibus mirum est quos- dam non uidisse sententiam contineri prorsus contrariam ei, quam quos inde promptos uolunt uersus Latini indicant. Nec qiii Latinis Ennii uelit Graecis istis responderi Iiabet profecto, qiio maxime coniectiiram tutetiir. Cf. L. Schmidliiis Qiiaest. Epich. p. 52 sq. Sed esto ut illi iioliint conuerteril Eiiuiiis Epicharmea et conuerterit etiam illam qiiae Graecis uerbis relicua est sen- tcntiam, inde uersiis illos hexamefros non consequens erit ut Epicharmo attribuas. Potuit enim Ennius, cum in annalium pro- hoemio et philosophiam attingeret et illum locum qiii est de natura animarum, commodam Epicharmi sententiam asciscere, quam postea in Epicharmo , si qiiidem hoc carmen posteriiis est annalibus , propiiis Graeca secutiis expressurus erat. Poluit, iiiqiiam, Eunius: imino conimendant rationem quaedam quae hodie exlant fragmenta. Qiiem enim Varro de L. L. V 60 M. laiidauit hexametrum lcrraque corpus Quae dedii ipsa cajrit nequc dispendi facil hilum (XIII),. ei nisi comparem, at similem sententiam hic uersus. continet eo , qiiem unicum Epicharmo uindicamus, numero trochaico couscriptus lerris fjcnieis omnis jicperii ei resumii dcnno (Epich. IV). Nec sane, nisi qui argutiis rem agit, eidem utrumque Epicharmo ascribi perstabit. Rationum probabilitatem si sequeris, hunc posteriorem suadeute et metro et scnsii Epicharmo, alteriim annalibus el ei qiiidem parti an- nalium, qua hoc certe uicimus, opinor, philosophe disseruisse poetam, adpones.

Restant diio de exordio uersus, de quibiis iuuat uerbo mo- nere. Huic enim fragmento qiiae caua corpore caeruleo cor- iina receplai (XI) diiduin in annales sed parum commendabili

XXIV OVAESTIONES

sede adniisso, non aplioreni occasioneni, qiiani nt ab Homeri simulacro proferatur, dispicio. Caeruleo enim corpore cortinam dicit, ni fallor, caeliim, ^ circum supraque quod complexu continet terram', ut e Pacuuio Varro adfert de L. L. V J7 M. eo loco, qui plura habet quae cum Ennianis congruant sententiis. Cete- rum, ut hoc nunc dicam aperlius, quod ab 0. Muellero, qui egregie uersum illum emendat, uitii origincm parum perspectam esse significaui: non credibile est, milii quidem, in his corruplelis quaeque in latere quae caua -. contra caua uocabulum, quo om- nino careri -non posse Varro ostendit, e causa uoce elicio (cf. Ann. 420 ) ac sua sede unde cesserat repono : quacquc in autem non distant fere ab his quae sunt quae quem^ quae est que uoculae dittographia. In extremo prohoemio conlocatus fuit uersus, quo Persius utitur Sat. 6, 9 (XV), quem quod editores somnio praeponunt, oscitanter Persium inspexere, qui ab experrecto poeta 'portum Lunae' laudari indicauit aperte : in quo portu Ennium illud mirabile somnium uidisse conicias. De Luna quid ueteres tradiderint, uide in 0. Jahnii ad Persium commentario. Ipsa narralio exorditur a rebus Aeneae : ad quem quae per- tinent aut uidcantur pertinere fragmeula hodie duodeuiginti super sunt (XVI — ■XXXIII). Eorum agmen ducit is , queni et olim pri- mum fuisse narralionis opinor, uersus a Prisciano III p- 607 P. laudatus (XVI), cuius ut plana est sententia, ita non diutius in Troiae ruina commoratum poetam ostendit. Anchises a V^enere edoctus patriam inbel relinqui (XVII): ita uersus accipio, quos olim perperam intellegebant, ac fauet sententiae, quod Dionysius Halicarnassensis Antiq. Rom. l 48 p. 120 Reisk. de Sophoclis Laocoonte tradit, quanlumuis ceteroquin ea tragoedia distet a meraoria Ennii: EocpOKXriq ^lv 6 XQayoidoTtoiog iv AaoKOcovvi SQafiart ^Elkov6t]g akiGnso&aiTrjg TtSlecog nertohjKE xov Alveiav ava- 6%Eva^6[ievov elg t/)v 'jdtjv, KeXeva&ivxa vTto xov itaxQog AyyiGov Kaxa xfjv fivi]^7}v wv Acpqodlxi] ETteanij^^e Habeo prae- terea duo quae ad Anchisam referam fragmenta , cui exoranti in- stantique, ut suae auctoritati cedat Aeneas , conuenit fr. XVIII: et ex incertis non incomuioda ipsi uaticinio sententia sctl sola icrrarum puslquani pcrmcnsa parumpcr (inc. sed. I): quam ne

ENNIANAE XXV

qiiis cum editore Lipsiensi de Didone uel alia nescio qua nuiiiere intellegat, pcrmcnsa passiue est accipienduni, ut apud Tibulluni III 3, 9 et alil)i: nisi quis leni manu emendare jicr- mensu'' niaunlt. De Aeneae itineribus, quo modo apud Ennium exornata fuerint , et frag-menta desunt nec e Yergilio certiori locus conieclurae est : quem magnam partem primi libri ad Naeuii exemplar composuisse Macrobius testatur (Sat. VI 2 p. 514 Jan.) : m principio Aeneidos tempeslas ilescribilur , et Venus apiid louem qiieritur de periculis filii, et luppiter eam de futtirorum pros- peritate solalur. Hic loctis toius sumpius a Naeuio est ex primo libro bclli Punici. Neque famen, quoniam nondesunt in ea narrafione Vergilii quaedam ab Ennio deprompfa , ab hac parte omnino usus eius poetae alienus est. Vel hos uersus luppiier hic risil tempestatesque serenac Riserunt omnes risu louis omnipotentis (inc. sed. III) quid inpedit, quo minus simili nexu olim apud Ennium habitos existimemus, quo paulo politiores postea Vergilius in- Irexuit Aen. I 254 sq. olli subridcns hominum saior atque deorum Voltu, quo caeJum tempcsiatcsque scrcnat'^ Cum praeferea e primo annali adlati disertc uersus (XIX. XX) descendentem de Olynipo Venerem designare uiderentur, inde nata coniectura, non illa certa, sed tamen probabilis, et tempesfafis, qua Aeneas apud Vergilium defertur, in annalibus quoque mentionem nec Vene- ris nullas in eo itinere partes fuisse. At potuit haec Ennii narratio multum differre ab eo, qiiem Vergilius seculus est, Naeuio: ut ea suspitio propter Macrobium non euertatur omnino: uelut de Didone, quae tofa Nacuiana est, Enniuni piito nihil tradidisse : fragmentum quidem uel testimonium, quo eam rem euincas, non extat.

Aduenit Aeneas in Italiam: designantur eius terrae situs et incolae pristinumqiie nomen adfertur (XXI. XXII. XXIII. cf. XXXII) : qiiae quidem dubium est ab ipsone poeta dicantur an ab alio nescio quo quem loquentem inducat. In Aeneide I 530 Ilioneus Aeneae socius est locus, inquit, Hcsperiam Grai cognomine dicunt, Terra antiqua , potens armis aique tibcre glebae , Oenotri coiuere uiri; nunc fama minorcs Italiam dixissc ducis de nomine gentem. De Hesperia, prisca Italiae adpellatione, quam En-

XXVI OVAESTIONES

niiis uidetiir a Graecis inuliiatus esse, nide Niebuhrium llist. Rom. I p. 25: qui quod adn. 41 uersu illo {\X\) 2)crhibcbiml legi iubet, non adsentior. Saturniam autem terram ut hoc tenore adpcllatam esse probabile est, ita Ennius quo eius nomi- nis orij^inem aperiat, per episodii occasionem fabulas expromit Saturni Tilanuinque certaniina perstringit (XXIV. XXV. XXVI). Conlidenter loquor, quarnquain non plus praesto quam hanc pro- babiliorein rationem uideri ea qua alii hos nersus disposiierunt. Inprobabile eniin dico uel ilhid, quod Remuin, cuin urbis murum transiliret, Ilbergius exclamasse in hunc moduin opinatur : lup- pilcr ut muro frcius magis quamdc mmius ui (XXVI). Non magis probo quod fr. XXIV. XXV Euhemero siue sacrae histo- riae Krahiierus de causis corr. relig. Roin. p. 40 ascribit. Cf. Bernhardy Litt. Roin. p. ;366.. Fidem facere uisus est Lactantius, qui diu. inst. I c. 14 ex eo libro haec narrat: licindc Tilan poslquam rcsciuil Salurno /ilios procreatos (dque cducatos essc clam, scducit sccum fi/ios suos qid- Tilani uocantur , fratremque suum Saluinnnn atque Opcm comprchcndit cosquc miiro circum- cijit cl cuslodiam his adponit (Euh. IV). Nenipe congruit cnm illis fr. XXV, quod sine indice libri Nonius p. 216, 29 citaiiit. At ea congruentia non suflicit, ut, si nulla alia re commendatur coniectura , ei libro inseramus fraginentiiin. Qtiain multa enim Ennius potiiit in annalibus uel episodionim artificio attingere, quae plenius aut ante traclaiierat aut tractaturus erat in alio libro. Ac uersus est istud fragmentuin, iion integre quidein ser- uatus, sed ita ut leni mutatione bonus hexameter exeat. Euhe- merum uero, ut carmen fuerit, herois uersibus exaratum fuisse aegre euincas: illo" quidein uersii qiii caiite, non temere, rem agere cupit non debebit inniti. Atque Ilbergiiis in ipsis Euhe- meri reliquiis Irochaeos uel trochaeoriim parliculas detegere uisus est: quode pUira dicam infra, cum ad hiinc locum eril deuentum. At illud uitupero, quod idein abusus bona celeroqiiin coniec- tura fr. XXV , quo Euhemero ascribafur , in mefruin fro- chaicum uiolentius detorquet et eodem iiumero, non heroo, quem recipit sua sponte nersiculus, fr. XXIV dimelitur; quod eo procliuiiis ad annales refero, cuin uersus, quein cum illo et

ENNIANAE XXVII

Nonliis p. 197, 8 et Charisiiis 1 p. 55 P. coniiingiint (inc. sed. XXV), non possit non ex annalibus deproniptus esse. Neque uero alio saepiiis carinine usi siint granimatici quani annalibus, iit si de uersU Iiexanietro agatur aiit qiii uideatur esse hexame- ter, omnium primum. cogites de aniialibus. Eidem episodio, con- lato maxiine Aeschyli Prom. 214, nescio an fr. LIX, si quidem recte a mfe emendatum est, coniieniat: quod ibi, ubi nunc habe- tur, pariiin apte conlocari sero intellego.

Cum Albano rege Aeneas congreditur (XXVII. • XXVIII. XXIX. XXX. XXXI). Alba enim, ubi res, de quibus infra ex- ponam, Iliae gerunlur, apud Ennium multo ante Aeneae aduen- tum extructa; ut illum credibile sit confestim ad hiinc regem perrexisse. Sciscitante igitur Albae rege de- aduenaruni origine, inde a loue gentis principia deducit, non aliter atque is, qui Ennio obuersabafur, Homeri Aeneas II. 7*215: qiiando his Grae- /cis (230) AGGaQanog ds KaTtvVj b d' aQ^Ayytaijv xiKe Ttatda, Avxaq k'(i ^AYxiavjg respondent fere ad uerbum Eniiiana Assaraco 7iatus Capis opiinms isqiic piiitn ex se Anchisen generat (XXIX). Dc ea origine cf. Philargyrus in Georg. III 35 et Seruius in Aen. VI 778, Silius Italicus XI 21)0 sqq. Ennium secutus est Vergiliiis (Aen. VIII 127 sqq.), qui Aeoeam facit Etiandro regi de origine generis enarrantem. Is cum Atlantem, 'aelherios umero qiii sustinet orbes' (137) uel 'caeli qui sidera lollit" (Ml), inter gen- tis auctores designet atque hoc praeterea sermone Enniano uta- tur accipe daque fidem: non sine multa probabilitate et fr. XXVII de Atlante intellegas, quem in proauorum numero Aeiieas lau- dauerit, et fr. XXX eidem Aeneae amicitiam societatemque cum rege Albano iungenti attribuas. Sed ne haec quidem, quae reg- nat in his rebus incertiUido, confidenlius uera esse adfirmarim. Nec enim ila reiectaneum est, quod illo iiersii (XXVll) louem significari editores statuerunt: in quam rem Meriila non inepte hoc Orphei in hymnis uersu Zbv TiareQ, vtpLd^QOi.iov, nvQavyea Koafiov ikavvau utitur. Atque de loue intellexit Ennii uersum Isidorus (de nat. rer. c. 12 p. 981 Mign.), queih his verbis qui uohiis orbem stellis- ardenlibus reftdgentem imitari uidetur. Neque illud inagni facio, quod Macrobius Sat. VI 1 p. 498

XXVHT OVAESTIONES

Jaii. (iim Ennii iiersii hnnc qiiem Vergilius et Aen. IV 482 et VI 797 (le Allanle extulit a.vem wncro lorqucl stellis ardenlibus aplum composuit: ni mirum ille extremae tantum et alibi ab Ennio adhibitae locutionis slellis fulgeiitibus (siue ardentibus) aptum rationem habiiil. Neifiie tamen quoniam louem tantum non oportebat ah Aenea laiidari, ideo est ut hinc uersuni iubeas exulare. At iiero Atlantis qiioqiie Aeiieam mentionem fecisse Vergilius fidem facif: iit hiic recte ascripserim Seriiii (in Aen. I 741. IV 246) de Telamone, Atlantis nomine Roniano, testimo- nium (XXVIII). Hoc enim Ennium suo more, quem supra tetigi, sta- tim iii prima Atlantis adpellatione probabile est adiecisse. Frag- mento XXX quod item Aeneae uerba contineri Vergilio confisus statui, poterant illa aeque bene ab Albano rege efferri: apiid Dionysium qiiideni Halic. Antiq. Rom. I 58 p. 149 Reisk. Latinus in hanc Ennii iiersiii simillimam sententiam : TtLarsig rovrcov a^ia dovi>ac Kal Xct^eLi'^ orY (pvla^ovGiv vndv aSoXovq rag oi-ioXoyt.ag loqiiitiir. Ad Aeneae non admodiim breuem expositionem quae rex Albae responderit nescimus: praemitti ei responso fr. XXXI uidetur, qiiod tamen facile concedam etiam alibi aptam sedem nancisci potuisse, uelut illud non ineptum est, quod editores eo uersii Ainiilium designari iioliierunt. Ad Aeneae regnum per- tinet haiid dubie fr. XXXII, quamquam propter quondam parti- culam cuin fr. XXI. XXII conecti noii debiiit. Qua re cum cerlius quid de loco fragmenti coniectando non eriierim, in ex- trema de Aenea narratione adposui. Aeneae obitum tetigisse poetam ut probabile est, ita qiio fere modo eum tetigerit, e Seruii (in Aen. VI 778) testimonio discitur, qui Aeneam esse inter deos translatum perhibuit (XXXIII). Alqiie Aeneas, ut ex Iliae somnio (45. 48) conligilur. aiite ineiintem eius calamitatem mortuus est. Itaque deiienit dispiitatio ad Iliam. qiiam apiid Eniiiiim Aeneae gnatam fuisse non fallaci Seruii testimonio constat (iii Aen. VI 778): dicil namque (Ennius) Iliam fuisse fiUam Aenrae : quod si esl, Aeneas auus est Bomuli. De quo lestimonio propter quod si esl locutionem addubitauit Schweglerus (Hist. Rom. I p. 407), an exploratam rem Seruius prodat, ac non potius illa ex ambiguo Ennii dicto suo periculo concluserit. Non iiire, si quid uideo.

ENNIANAE XXIX

Nam ut Ennius Aeneam, qiii dudiim ante puerorum partum oijie- rit, non aperte Romuli auum nomiuarit, lioc tamen non miniis conslat, alterum si uerum est, Iliam fuisse Aeneae liliam : id quod Seruius nec hoc loco nec altero, qiiem statim adferam, in suae cuiusdam coucliisiouis speciem tradit. cum [)raesertim ea memoria iion Eniiium taiiliim sed eliam Naeiiiiiiii altineaf. Namqiie ita in Aen. I 273 Naeuius et Ennius, ait, Aeneae ex (Uia nepulciH Romulum condilorem iirhis tradunl. Testimoniis fauent residiia quaedam in ipsis liodie fragmentis uestigia. Iliae eniin, ut ipsa narrat fr. XXXIV, per somnium paler adparet illamque suam gnatam ad- pellat. Quae qui plane ac simpliciter Ennium, non obsciire, lo- cutum uolent, aegre cum Meriila et edifore Lipsiensi de iiescio quo lougiore cognalionis gradu inlellegeiit. Patrem aiilem ibi Aeneam dici uel sine istis testimoniis inde adparet, quod^^Eu- rydica progualam', cui somniiim enarrat Ilia. germanam sororem' adloquilur. Eurydicam eiiim Aeneae uxorem Lesches et Cypria Iradiderunt teste Pausania X 26: AiaiEcag ds ymI b noii^aag snt] T« KvTtQiu SidoaaLV EvQvSlnrjv yvvaiy,a Aiveia. Cf. Welckerus de cyclo ep. II p. 248. Vt eadem carmina Graeca quae Eurydicae etiam Iliae originem dedisse suspicere. Iliae autem soror cuin ^ aniis ' a poeta dicatur (neque cnim de diuersis cogitandum est per- sonis) , iion paiilo eam aetale prouectiorem Ilia fiiisse necesse esl. Illis autem coinienit aplissime. qiiod Iliu Aeiierem 'genetri- cem patris nostri" et^cognalam' dicil (XXXVI) ef ipsa 'dia ne- pos' adpellafiir a Venere (XXXIX). Qui quidem consensus ipse iure illa Iliae, haec Veneri, non qui uulgo credebatur Aeneae, ascribi ostendit. Ilaqiie Eiiiiius cum Aeneam fere attigisse Uomae originem lingat, nihil de coudifa Alba deque Albano- rum regum commenticia serie narrauit : quas res notuni est poslea in Komauam hisloriam iiiferlas esse ab eis, qui magua inler Troiae exitiim ef iiiitia Komae inleriialla explere pro uirili parfe periclilareiiliir.

\'erum ad hniic lociim iioii uiio nomine qiiaestio de tcin|)0- rum rafione perfinet, qiiaEnnius sua aetate h. e. anle annum ab ii. c. 5S5 urbem Romam circa seplingentorum annorum fuisse fradidit. Cuius haec suiif a Varrone de re riist: III I, 2 conseruaia uerba ica

XXX QVAESTIONES

septmgenti sxint pmtlo p)his aut inifius anni, Augusto augurio post (juam imiila condita Roma est , quae ciim milgo ipsi conditae urbis narrationi subiciantur, propter nimiam anibiguitateni malui in incertis frag-mentis (inc, sed. XLII) adponi. Illa igilur tempo- rum descriptione poeta amplius saeculo a recepta Romanorum consuetudine recedit: quod ne quis ignorationi aut neglegentiae .eruditi poetae ascriberet, Niebuhrius Hist. Rom. I p. .300 et .315 duplici explicandi ratione proposifa cauit. Etenim Ennium cycli- cos annos.h. e. qui denorum mensium essent calculo adhibuisse, quoniam septingenti cyclici fere quingentorum octoginta uul- garium numerum exaequant: aut ex 'antiqiia formula Latina' trecentos triginta tres annos inter Troiae exitum et initium Romae computasse opinabatur. At illam definiendi temporis rationem Ennii aetate exoletam omnino in usum uocare non debuit. Varro quidem ciim reprehenderet Ennium, non nisi de annis communibus sentiebat: neque uero aliis usum esse poetam Censorinus de die nat. c. 19 p. 57 Jahn. testafur (inc. lib. XXXVII) : hoc tempits (sc. annus) quot (lierum esset (1(1 certiijji nondum astrologi reperire potuerurd. Philolaus annum naturalem dies habere prodidit CCCLXIII . . . . at nosfer En nius CCCLXVl. Cf. F. Ritterus Musei philol. II p. 4S2. Al- tera Niebuhrii ratio, qiiam simpliciorem ipse arbifratur, ut est simplicior ac ))robabilior uel eo , quod is trecentorum triginta trium anuorum numerus huic poetae minime peculiaris essel fu- turus, ita ne leuiora aftingam ipsa Ennii poesi euertitur : si quidem uerum est, qiiod snpra statiiimiis, Romulum nepofem fuisse Aeneae nec amplius quinquaginfa annis ab interitu Troiae Romae originem 'afuisse. Vt igitur Ennius, quo anni septingenti efficerenfur, Romae urbis inifia ne raro quidem uel singulari exemplo in medio saeciilo nono posuerit, ne sic quidem rafiis ab omni parte calculus euadit. Eratosthenes euim cum Troiaiii captam esse a. I1S4 a. Chr. n. constituisset, illiim si sequebafur Enniiis, consequens esf inde ab eo tempore ad poetae aetafem non septingentos sed mille circiter annos intercessisse. Neque tamen credibile est reriim Graecarum perifissimum poetam ab Eratosfhciie atqiie adeo iam anfe Erafosthenem ab aliis consti-

ENNIANAE xxxi

ttitam Troianae calamitatis aetatem igiiorasse, cogm'tam illam et adliibitam, ut luMiimiis, ab Emiii aeqiiale, Catone. Cf. Schweg- leriis 1. 1. |). 110. Qiiid igitiir ? Ne certa incertioribus regi aut euerti patiamur, Ennius putandus est nescio quibiis rationibus aut quem potissimiim aiictorenr secutus tempore tam remouisse Troiae calaiiiilalem quam Romae priiiiordia promouisse.

Itaque ut redeat tandem iiiule deflexit oratio, llia per fa- miliare liiiic poelae somnii artilicium calamitatem praeiiidet siiam : quam deiiiceps poeta ipse narraiiit: non adeo parce Oiiidiiim si audis Trist. II 259: sun/isrril annales; {iiihil esl hirsutius illis ;) Facla sit tmde parens Ilia nempe leyet (XXXV). Iliam Vestalem fuisse Cicero de diu. I 20, 40 indicat, iu quem non fuit ipsum nonien Iliae conieclando inferendum.

Post partum in Tiberim praecipilari iiibelur a rege Albano- nim Amiilio . in qiiem. iil erat tralaliciiim |)er Italiam tyranno- riim iiomeii, Eimiiim qiioqiie tyrainii uices contulisse Forpliyrio in Hor. Carm. I 2, 18 testis est (XXXVIII). Enuio praeiiierat. Naeuius, si uera est, quam Niebuhrius Hist. Ilom. I p. 120 probauit, Hermanni Elem. doctr. metr. p. (i.Jl conieclura. Sed is quam nam cognalionis ralionem cum Aenea el Ilia habueril, iiiilii obsciirum, ut fuit Niebuhrio Ilist. Rom. I p. 120. De quo iiiissis alionim commentis unam Ilbergii mei siispitionem attingam, Aimilium Eiiniaiuim esse Aeiieae liliiim conicientis p. 20. Hoc enim Apollodorus iii Eiixenide (apud Festum p. 200 M.) Acneu cl Lauinia natos Maijllcm , Mulum , Bhomumi/uc atquc ah Rhomn urbi tracium n<micn. Monstrosa nomina atque inaiidita, e qiiibus ille adiiiuaiile Pliitarcho Romuli c. 2 oi de. AifiiXiccv trjv Aivelov 'licd yla^iuiag, "Aqsi Gvyysvo^ivtiv , siibtiliter haec Aenea et Laui nia natos Aemilia?» , AmtiUum e. q. s, elicuit*. Itaque e Lalina (uel potius Albana) coniuge ab Aenea susceptum Amulium arbitra- tur. Ni mirum ubi e uulgari narralioiie intercalatas consulto inter Aeneam et Amiiliiim aetales exemeris, Amiiliiis in lociim Siluii, Aeiieae e Lalina iixore lilii, siiccedit. Al ea ratioiie cum qiuie-

* IdiMii niilco Soliweglenim Hist. Roni. I p. 40"2 rouiecissp, quod iu Miilns delilesceie Roninlnni pioliabilin^ illi nidetur.

XXXII QVAESTIONES

dam scite expediantiir, miiini nescio an eo difficiliiis euadat. Ciim enim oniiiino niodns obscurus sit, quo Eniiius Graecis de Aenea et liia fabuiis domesticam famam, quam in relicuis sequi- tur, admiscueril, tum hoc prorsus incredibile uidetur, Amuliuni. si quideni legitimus erat Aeneae tilius, Iliain sororem ob pere- grinam tantuin originem infestasse.

In summo ipsius et puerorum discrimine Ilia deoruin fideni inplorat, in primis A^eneris, 'genetricis patris' et 'cognatae' (XXXVI), et Martis ut uidetur, ac Tiberini (XXXVII). Fallitur enim Niebuhrius Hist. Kom. I p. 384, cum propter Liuii quam fin- git imitationem (II 10) ium Coclcs ' Tiberine pater iixquil ' te sancte precor , haec arma cl hunc ^nilitem 2»'opitio fltimine accipias Horatii Coclitis esse haec Ennii uerba lcqne pater Tiberine iuo cum flumine sanclo esse opinatur, sciiicet a Macrobio VI 1 p. 499 Jan. e primo annali afque ita ut absit corrupti numeri sus- pitio adlata. Neque uero Liuius, etiam si Ennium subinde imi- tatus sit, quod Niebuhrius I. 1. recte sed ratione non recta adfir- mat, egebat in ea re exemplo Ennii : quando, quod Seruius in Aen. VIII 72 testatur, haec consueta Romanis Tiberinum precibus aduo- candi formula: adcslo Tiberine cum tuis undis. Atque apud Vergi- lium 1. 1. Aeneas in hunc similem Enniano modum Tiberinum adorat : iugue o Thybri tuo gc?iiior cum fluminc sancto : quo si quis uti uolet, Ennii uersum poterit Aeneae tribuere : mihi probabiiius uisum est, ita Iliam qnae Tiberino nuptum datur (XLI) orare.

Venus Iliae precibus commota adparet ac nepofem de ip- sius et liberorum sorte confirmat (XXXIX. XL) : quo facto illa in amnem se demittit. Interim latrones ab Ainulio iussi pueros exponunt (XLII).

Huic loco uindico deorum de Romae fortuna consiliantium consessum : qualein in hoc libro expositum fuisse oliin intellec- tum est. Probabilis enim coniectura est, Horatium cum haec ca- neret (Carm. III 3, !()) Quirinus Martis cquis Achcronta fugit, yratum elocula consiliantihus lunone diuis , Ennii meinorem ce- cinisse. Qua coniectura licet alteram superstruere non inproba- bilem, si illain probaueris, lunoni in Enniana deoruin contione non adsidendi tantum sed eloquendi et perorandi partes fuisse. Vt hic

ENNIANAE XXXIII

locuni habiierit fr. XLVI. qiiamquam uereor ul in similem Hora- tianae sententiam apud Eniiium luno orauerit. Infesfa enim an- tiquitus Komanis dea irani in secundo demum i)ello Punico deli- niuit. Cf. Seruius iii Aen. I 2S1 : hello Punico sectimlo, ul ail Ennius , placala luno coeperit faucre Eomanis (VIII fr. XV). Quid igitur tum incipiat fauere, quae iam anfe Romanis ut regni lines late proferrent concesserit? Sed Seruii illud testimonium cum conferam cum altera quae eidem debetur memoria in Aen. I 20 : in Ennio enim itiducitur luppiter promiltefis Romanis ex- cidium Carihaginis (VIII fr. XIV) , in octauo quoque annali si non plenum consessum deorum, at sermones louem inter et luno- nem describi coniciam. Quare dubium, an recfe uersum re- spondil luno Saturnia sancta dearum (XLVI) in primum annalem intulerim. Sed hoc leuidense esf. Illiid qiiaeriliir, cui loco maxime apfus sit isfe, quem huic iibro uindicamus, deoruin con- sessus. In qua re si Horatiiim sequeris, non dubitabis quin ante ipsum obitum Romuli, non post mortem, ut editores uoluerunt, conlocetur. Sed obstat Ouidius Met. XIV 812: lu mihi conci- lio quondam praesenle deorum i^Nam memoro memorique animo pna uerba iiotaui) ' Vfius erit quem tu tolles in caertda caeW Di- xisti: rala sit tierborum summa tuorum (cf. Fast. II 485). A qiio Ennium respici, ipse quo utitiir uersus Ennianus osten- dit. Nam Eniiiaiiuin esse Ouidius quidein non dicit, sed Varro de L. L. VII 6 M. etsi non moiiet aperte, lainen indicat non obscure ei qui nouit morem Varroiiis. Af tamen ex Oiiidio noli conligere, ipsum deoruin concilium iion expandi in annalibus, sed inenfio- iiem tantum modo quasi habiti concilii (ieri. Etenim diuersa ab annalibus fuif Oiiidii ratio, qiii cum res plurimas modo perstrin- gere insfituat, scite artilicium illud eflinxit. Contra luppiter En- nianus ipsis adsidentibus dis genifalibus haec uerba unus erit quetn tu ioUes in caerida caeli leifipla credendus est exfulisse : cuius orafioni niini praemissus fuerit hicuersus: e/fudil uoces pro- prio cwn peciore sancio {\\\c. sed. LXIX), quem quidein praemitli potuisse non nego, incerfum. Alque illo iiersu indicatur etiam, (juem qiiacriiniis, lociis concilii. Cum enim non ita instanfis tem- poris fuliiri indicium confineaf, tum de •uno" quod dicif, de alfero, Enxivs. c

XXXIV QVAESTIONES

Remo, nondimi nidcliii' actnm fiiisse. Cf. Ilbergins p. 28. Supe- riorcm anlenu (|nain nnlgo ferebant, sedem concilii anqiiirens, non commodiorem (Iis|iicio liac, (jna ascripsi (|nae liiic perti- nere nideanlnr fragmenla. Qnoriim etsi nnllnm est, (piod e.\ hoc libro adferatiir diserte, tamen praeter illnm de qno diximns nersnm probabiliter qnaedam coniectnra hnc relata snnt. Velnt illnd, qno di genitales recensentur (XLV), qnalem recensum conneniebat statim in primo consessii fieri, et fr. XLlll cnm Ver- gilii Aen. X l a schol. Veroii. conlatnm et hoc friislnlnm (XLIV), qiio in instanrando siniili deoriim concilio nlitiir Vergilius Aen. X 5. Nimis incerte hnc refernntnr nel hic nersus o ge^iifnr nosler Satiinne maxhne (Vutum (inc. sed. II), qno editor Lipsiensis Iiinonem, Ilber- gins Venerem in hoc consessn deoriim loiiem adloqni opinabantnr. Sed qnis hoc adfirmarit confidentins, quoniain Venns siue luno vel alins deorum mnltis locis ea uti adpellatione potnit? At recle hand dnbie ad Enniana nersum ascribnnt, quem Enniannm esse te- stimonio non constat, at constat accnrata Homeri imitatione, cui notuni est, quantum hic poeta indnlserit. Ita enim in Odyssea (a 45 w 473 cf. II. 0 31) Minerna co tzoixbq vi^keQS KqovIS^i, vncas ■KQHovtcov. Non plns praesto de eo, qnein Varro de L. L. VII 7 M. ilem sine nomine poetae laudauit: contremuH lemphim mafjnum Toiiis altitonanlis (inc. sed. LXX). quo adseiierans niilii suo nescio qiiid Iiippiter designari uidctiir conl. Vergilio Aen. X 115 adnuil ct totiim nulii treme fecit Ohjmpitm : quornni siia uterque ex Homeri claris uersibus II. A 528 rj kuI Kvavsrjatv in ocpQvGi VEV6S KqovIcov . . . (.leyav S iXiXi.'^Ev "OXvf^mov deprompsit.

Confecto concilio, nt statini in terris adpareat iiis eoriim quae in Olympo Iu|)piter decrenit, flnmen . in qiio piieri expo- siti erant, inlra ripas refluxit (XLVIII).

Piieri sernanlnr: iiiitriiiiitiir a lupa (XLIX) : de qna re En- nianam narrationem licet hodie e Vergilio Aen. VIII 630 dispi- cere (L). Ficiiin Riiininalein qiiae dicitur Enninm qiioque memorasse non inprobabiliter concliiditur e fr. LI. Lupa fiiga- tiir a pastoribns de cliiiis ad campos el riiios descendentibus: hoc enim significari fr. LII siispicabar : modo recte emendane- rim uersuni. Cuni proximo fragmenlo iiniat de leui diflferentia qiia-

ENNIANAE XXXV

(lain Fabii Pictoris qiiani Dionysius Halic. Anliq. Rom. I 79 p. 20'.i Reisk. refert iiarrationem componere: lyyvrsQCi) TCQoGieGav a&Qooi dedmofxEvoi ^ofj to &}jQiov. rj dh XvKaii>a ov fiaXa ayQiai- vovGa twv avd^Qancav xi] TiQoaodco. aXk coGtisq av xsiQorj&i^g^ ano- GraGa r<av ^Qecpcov yjQifia. nal aara nollrjv akoyiav Toi> noiiieviKOV ojxiKov anrjei.. Kai 7)1/ yaQ rig ov noXv anr/^cov leQog %(aQog e. q. s. Pueri a Faustulo recepli educaiilur inler ])astores: certamina insliluunt : hoc enim indicatur fr. LIV conl. Ouidio Fast. II i{()5 Romuliis el frater pasloralisque iuuentus SoUlnts et campo rorpora nuda dabant. Caestibus ei iaculis et misso pondere saxi BraccMa per lusus experienda dabai^t. Atque liaec poslrema consideranti non inepfe uideor conicere huc perlinere a Nonio p. 211, S serualos uersiculos /««/o sublalae su?if Jugmine iunc la- pides (inc. sed. LXXVIII).

Lalrones praeda onusfos adffrediiintur (LV) : quam rem laiigit, sed ita ut discrepet non nihil ab Eniiio, Ouidius I. L pasior ab excelso 'per druia rwa iuuencos Bomule, praedones, ei Rctne!'' dixii ^agunt.' Longum erat armaii. diuersis exit uterque PaiHHms. occursu praeda recepia Rcjni. Cf. Liuius I A.

Capitiir Hemus ac deducitur ad Amuliiim. Numitoris enini iiulla |)ulo apud Enniuin inenlio liiil. Verhis qiiae IV. LVI efli- ciiml Komul-us de origiiie sua ab Fausliilo edocfiis Amulium iii- defur adpellare, qiiod pariim clementer Heinum quem ignorare Iracfasset.

Eo loco tpio expositi et educati eranl urhem exlruere fra- Ires conslitiiunt. Auguslo aiigurio (inc. sed. XLII cf. Sehweg- lerus Hist. Rom. I 440) lirmant inceptiim: itaqiie suum iiler- que quem ad augurium capiendum elegerant montem ascendiint. suh noctem ut consuetudo ferebat. Cf. Niebuhrius Hist. Hom. I 248 et Schweglerus 1. I. p. 388. Sed Niebuluium, ciim ioliim diem ct uoclem eos expeclasse aiigurium credcret, 'sol aihiis' quem Emiiiis 11. 92 dicit fefellit. Lunam eiiim ita ad- peiiari, noiie (|uidtMn. Meriila uidit : cui sententiae conuenit ipse iiersiiiim nexiis ac narralionis progressus. Homulus de aiigurio AiuMiliunm occiipaiiil (11. 84): seorsim a iiiilgata memoria, qiiae Auentinuui Hemo, Homiilo uindicat Palatlnuin; cf. Schweglerus

c*

XXXVI QVAESTIONES

1. 1. p. 3S7. Qua discrepantia addiicti quidam ut Dauisius ad Cic. de diu. I 48, 107 et Wopkensius Lect. Tull. p. 262 inportiina manu emendare uersus, quasi Ennium de Ennio expulsuri, adgressi sunl. Nec sane Hottingerus ad Cic. 1. 1. niemoria in ea re lap- sum esse poetam cuiquam, opinor, persuadebit. Integritas uer- suum, in quibus uel sine testimonio niiiil niutandum fuit, indicio Seruii (irmatur in Aen. III 46 : Rnmuhis caplafo amjtaio haslam de Auentino monte in Palatinum iecit, quae fixa frondnit et arhorem fecit: cf. Plut. Hom. c. 20 Ouid. Met. XV 560. Hastae uim ac notionem Scliweglerus I. 1. p. 395 expendit. Sed Renius in quem montem augurium captum iuerit, non dicitur in illis uer- sibus : et tamen nexum si accurate perpenderis, id memorari ante u. 82 debuisse concedes. Quo cum accederet mira quaedam in hoc uersu codicis scriptura, de lacuna cogitaui unius saltem uel duorum uersuum , quos utrum Cicero omiserit consulto an per- ierint liljrariorum incuria non dirimo. Qua re cum ad coniectu- ram res redeat, in Remoria probabile est Remum augurium ex- pectasse: haec enim uera Ennii leclio u. S5 certabani urhem Romam Remoramne uocarent: nec in eo haerebis quod Remoram, non Remoriain dixerit poeta. Cumque Dionysius Halic. Antiq. Rom. I 85 p. 222 Reisk. de Remoria laxi, 8s dicat xo %(oqlov sni- rrjdeioi' vTTodi^^aG-d-ai 7t6l.LV, Xocpog ov nQoGco rov Ti^sQiog v.si^svog^ aTci^cov rijg Pc6fi7]g «juqpt rovg rQiaaovra oradiovg^ et postea c. 86 p. 224 Reisk. rjv 6s 'PcojxvXo) ^dv olcovLar/jQiov , svd^a '))^lov rr,v anoiXLUv idQvGaL, ro UaXccvrLOV Pwfico ds TtQOSxrjg skslvco Xocpog Avsvrivog KaXov^svog' ag di rLvsg tsroQOvGLV, t] PcofioQLa, a Dionysii partibus standum erit, quaulumiiis unus, si quidem Ste- phanus Byzant. p. 544, 3 haec 'Pe^ovQLa noXLg nX}]6iov 'P(6ii^]g e Dionysio, ut credit Schvveglerus, hausit. Remoriam ab Auenfino diuersam perhibeat. Cui cum Schwegleriis I. I. p. 440 lidem noii habeat, parum respexisse Ennium uidetur: apud qiiem ciini Auentinus occuparetur a Romiilo. Remuria xcoQiov n rov A§sv- rivov oiaQrsQov, ut ait Pliitarchus Rom. c. I J , esse omnino non potuit. Cf. Niebuhriiis 1. I. I 24S. Verum Ennii narratio aliis qiioque nominibus a poslerioiiim memoria dislat. Niliil euiiii tradit de Kemi qiialicumque aiigurio : nediini de fraiide Rouiiili

ENNIANAE XXXVII

exortoqiie inter fratres certamine. Vide Niebuiiriiun I. 1. Schweg- leriini I. 1. p. 388.

Itaque Romnlus in Palatino urbem extruit ac muro firmat, transilientem Remum obtruncat his uerl)is additis: ncc pol homo quisquam faciet iiqntne animalus Hoc (LVIII). Ad raptum Sabi- narum qui certo referatur uersus, unus super est (LX): ex in- certis huc pertinet fortasse V conl. Dionysio Halic. Antiq. Rom. II '^2 p. 303 Reisk. mg 81 dis^o}]d-i] ta Tceql rtjv aQiiayrjv tcov TtciQd^ivcov xai xa ncQi xovq yafiovg Eig zag Ttlrjaioxcooovg nolisig.

loui Feretrio post pugnam Caeninensium templum a Romulo aedificatur, uetustissimiim Romae. Ea occasione ludos illos, quos Seruiiis in Georg. II 38 1 (LXI) perhibet, institutos a Ko- iniilo crediderim; pompam, qua in urbem ingressiis sit, ex[)Iicafius Dionysiiis Halic. Antiq. Rom. II 34 p. 3(17 Reisk. narrat, de liidis nihil. Nec si qiiis de Sfatoris templo malit cog-itare, ego inter- cedam. Ad ipsos aiitem ludos praeeiinte Ilberffio refero ef hoc a Seruio in Aen. 111^381 iu pedestris magis orationis speciem, qiiam in iiersus ac metri formain seriiatum fragmentiim : rnnfric- lique idco lenlati cl ad arma paraii (LXII) et l)cUicrepa (LXIII), qiiam iiocem a Festo (uide Paulum p. 35 M.) ex Ennio de- promplam esse 0. Muelleriis siispicatus est.

De bello cum ipsis Sabinis gesto non multuin licet e frag- nientorum tenuitate dispicere : in initiiim belli relego satis am- higiiae ut sentio sedis fragmentum LXIV: adiuiiant opinionem Oiiidius Met. XIV 779 Tatiusque palrcsquc Sabini Bella gerunl. arcisque uia Tarpeia reclusa Dignam animam poena congcstis exuit armis. Indc sali Vuribus lacitorum more luporum Ore premutit uoces ct corpora tiicta soporc Inuadunl: et Dionysius Halic. Antiq. Roni. II 38 p. 316 Reisk. fiad^oiv ds rrjv naQaGxEvrjv avrcov Ta- xiog 0 rmv £a^tvcov jSafftAsvg vvKrog civaorfjGag rov erga- rbv fjye dia T?Jg ycoQag. Incertius quamqiiam noii ineptum, qiiod editor Lipsiensis hoc uersu rex deinde citatus Conuellil scse (inc. sed. VI) Romiilum designari putauit, qui louem inprecatus magiia iii iu liosles incurrit. Cf. Liuius ab urbe cond. 112 haec lirecalus .... reslilcre Romani tatnquam caclesti uoce iussi: ipse ad primores Romulus pruuolat. Fr. LXV Sabinas in me-

XXXVIII OVAESTIONES

dios hoslcs sc inferentes procliuc est agnoscere. Relicna h. e. fr. LXVl. LXVIl. LXVIII Hersiliae uerba esse prohabile et ex parte olini intellcctum est. Ad reni facit haec ab A. Gellio N. A. XIII 22 tradita Cn. Gellii e tertio annali narratio: Hcrsiliam, cum apiid T. Talium uerba facerel pacemque orarcl, ila precatam cssc 'Neria Muriis ie obsecro, pacem da , le, iiti liccal nupliis projmis ct prosjjetis uli, quod de tui coniugis consilio con- ligil, uli )ios itidem integras raperenl, unde lihcros Siln el suis, poslcros patriae pararenL^ Fr. LXVII, de quo Merula niirabilia e.xcogitauit, Hersilia sumens de suibus exemplum Romanos Sabinosque a pii- g-nando studet arcere (cf. A. KochiusExerc. crit. p. 1), atque eadem Romulum et Tatium adhortari, ut concordiam inirent, uidetur fr. LXVIII. Non plura de bellis Romuli habeo quae exponam: ac parcius etiam de rebus domi gestis dicendum erit: de quibus unum Varro de L. L. V 55 M. indicaiiit, tribus a Roniulo institutas ac denomiuatas Ennium tetigisse (LXX). Fr. LXIX con- suetam Romanis in rebus gerendis formulam continet, cui unam certam occasioneui indagare non licet. Tatius a Lauiua- tibus truncatur: hac opporliinitate lumc a graminaticis mirum quotiens frequentatum uersum o Titc tule Tati tibi tanla ti/ranne tulisli (LXXI) elatum esse credo cum Niebuhrio Hist. Rom. I 259 et Schweglero Hist. Rom. I 516. Romulus coorta tem- pestate, (ut de illo dici uideatur qxmn super ingens Porta tonal caeli inc. sed. CXXX, modo fides uersus melius constaret) se- cundum decretum louis in Olympnni euehitur, Martisequis: hoc enim fluxisse ex Eunio credideriin qiiod Horatiiis signilicat Carm. III 3, 16 (uel rectius 2, 48); et Ouidius Fast. II 196: hinc lo- nat, hinc missis abrumpitur ignibus aclher. Fil fuga: rcx patriis aslra pelclml equis. Erepli regis desideriiini populus exprimil fr. LXXII. qiii uersus, qiios Niebuhriiis admiratur 1. I. p. 260, Liuio obuersati esse uidentur, cum haec scriberet I 16: deinde a paucis initio faclo deum deo 7ialum regem paretiletnque ur- his Romanae saluere unitiersi Romidum iubent; pacem pi^ecibus ex- poscunt, uti uolens propitius suam semper sospitet progcniem. E Proculi lulii oratione restat fr. LXXIII. Proximiim iiersiim (LXXIV) cui tribiierim nescio, nec multiim inler est; hoc tamen inde con-

ENNIANAE XXXIX

liwitiir, iam Eniiiiiin dc HersHia in Horaiii (jiiirini cnmmiilafa ce- cinissc; qiiam rem more siio inliislraiiil Oiiidiiis Mcl. XIV 829 sqq.

CAPVT n

De seciindo annali paiica siint qiiae egeant enarrationc, cum nec multae ex liac parle ncc eac fere obscuriores rcli(|uiac super sint. Triiim qui Romulum deinceps secuti siiiit regiim Ro- tiianorum gesla pcrhibenliir. Ac Numam, quem acgre qni sa- pit iii |)rinuim annalem inrerciat, unuin ex ipso libro adlatum fragmeutum (IV) designat, in quo facile sermonem Numae ag- nosces, qui salubria iustituta noliiit aboleri post obifum. Quae instituta, sacra maxime, enumcraiiit Enuius, non explauauit aiit colore qiiodam poelico pariim gratam poesi materiem disliiixil: siquidcm tcniiit iii reliciiis moreni, qiicm superstltes ex hoc ge- nere uersiis (II. III) osleiidiinl. Qiio liberaliiis. piilo, ne nimis |)arce iiidercliir Niiniae mcmoriam traclassc, Egeriae fabulam contexiiit : qiiamqiiam iiiius tauliim cl qiii iiix coniecturam de Ennii narratione concedit clegans ucrsiculiis rcslat olli resjMndit suaitis sonus Egcriai (I).

Non multa, sed tamen paulo pliira de Tulli Hostilii regno ad nos peruenerunt, quorijm pleraque (VI — •XIII) ad trigemino- riim ccrtamina perlinent, pauca ad Fiifctii dolos ac poenam (XIV. XV. XVI. XVII). Ac Fiifefii nomcn (V) qiiod liorum iicrsuum agmen ducere iussi, poliiil illc diix ctiam alibi iiominari, scd ciim incerla sedes sit, maliii plciiiim noinen in principio narratio- nis adponi. De singuloriim ccrlamine, nc pcreant lcgioncs, Mcriila iiidif dclibcrari fr. VI. Horatio, ei qiii iiicforiam repor- tat, relicui sepfem dicali siint singiili uersus, quorum nexum ac scnsiim mcmorabililer editores ordinando dislurbauerunt. Et VII quidcm fragmento Horafius uidefur ciiram, num unus aduersariis Iribus compar essef futurus , signilicare. Fuga , quam si- inulat. omncm spem Romanorum euerlit (VIII). Romanas enim 'spcres' poela •nostras"' dixit usu Latino: ac scntcnlia, qiiae desi- dcrala iiiilgo interpunctione obscurabaliir, potnil iicl euciiens uel simili parlicipio coiiliiiiiari. Dcindc iiiii Ciiriatioriim minitanli occurrit (IX) sequc fralriim iilroque proslralo (X) solum rcm

XL (JVAESTIONES

Romanaiu siistentatunmi glorialiir. .Sorori, qiiae Horatiiim redu- cem dc sponso occiso diclis corripil, nescio an liaec uerba replct le Uictificum gaii (inc. sed. VII) conueniant. Apertius re- spondenlcm Horaliiim prodiint fr. XI. XII, quorum altero spon- siim qui non recusarit cerlamen suo arbilrio cecidisse, altero sibi lalia dicla in tam splendida uictoria toleranda non esse edit. Ca- pitis damnatiir Horatius ac grauis inter patrem et iudices oritur de supplicio uictoris contentio; siquidem eam contentionem arguit fr. XIII. Sequitur fraus Fiifetii et crudelis interitus; ac fr. XIV Tulli iierba exhibet, qui Fufetium inlerimi quam omnes eius 'legiones ac populares' perire mauull. Siipplicium ipsiim editores uiderunt fr. XV. XVI describi, incertis quidem, sed quae uere haud dubie in hunc librum olim reposita sunt. Ceterum hinc colores quosdam duxisse Vergilium puto (eo loco, ubi et alia Enniana latere supra monuimus ad I fr. L) Aen. VIII 642 haud procul inde citae Mctlum in diuersa quadrigac Bislulcranl — at lu dictis, Albanc, mancrcs ! — , r ap t a b a tqtie u i r i m c n d acis uiscera Tullus Pcr siluam, ct sparsi r orabant sanguine uepres. Restat e Tulli regno Albae excidium; cuius rei frag- mina licet ex eiusdem Vergilii imitatione Aen. II 4S6 (XVII) expiscari. Ennium enim, quem non nominat, signilicat Seriiius in Aen. 1. 1. dc Albanu cxcidio Iranslalus cst locus. Eundem respicit fortasse in Aen. II 2\^ plcrumque enim adtubam cucrtuntur ciuitates -. sicut Albam Tidhis Hostilius iussit eucrti. Quamquam nimis incertiim est, inc. sed. fragm. VIII huius tubae lcn'il)Ucm sonilum signilicari.

Ancus Marcius qiiod nunc nomine dicifur fr. XVIII Ilber- gii emendationi debetur. Atque hoc licet probabilitate coniectu- rae nitalur, Anci res in hoc libro tractatas fuisse, fr. XX qiio condita ac munita Ostia iirbs memorafur, osfeiidit. Cui narra- tioni addas laceri uersus particulam i caerula prata (XIX) et ex incertis ct Tiberis flumen uomit in marc salsum (inc. sed. IX).

T e r t i u s a n n a I i s trium qui postremi sunt regum Romanorum res gestas et regni ruinam comprehendit. Quod etsi ipsis frag- mentis non cogitur, exigit tamen narratio aeqiiabiliter in singiilos libros distributa. Illud diibium, liberae rci piiblicae orfiis ad hiin- cine librum au ad proximum pertineal. De Tarqiiiiiio licet quaedam

ENNIANAE XLI

qiiasi diliiculo e fraginentis dispicere , iieliit aduentiim eius Ro- inain et oinen i|i itinere obiiiain faclnm (I. 11), regnuni post Anci obitum a popnlo in illuin delatiim (III. IV): deniqiie inor- tui regis funera (VIII. IX). Alqiie oinen quidem Liiiiiis iiidctur non sine Ennii quadam iinitatione narrare I 34 ad laniculum furle ucnlum erat: ibi ei carpento sedenli cum uxore aquila suspensis de- missa leniler alis pillenm aufert, superque carpenium cum magno clangore uoliians ru}'sus uelut minislcrio diuinitus missa capiti apte reponit: inde suhlimis abit. In quibus adeo uersus quosdam Cle- ricus ad Linii I. I. odoratus est, sic fere reciperandos: louis ales Cae/o suspensis demissa esl leniier alis : Juferi illc apicem uoli- lans, apleque rcpotiii. Indc sufjlimis al)it. Ad hoc autem prodioiiim fr. I (ilim dc caelo laeuum dedit inclytus signum refertur proba- biliiis, opinor, quam ciim editoribus ad Seriiii Tiillii uisa: nec obslat olim parlicula, qiiani in iiiin ac nolionem tum uoculae usnrpariint Plautus Mil. glor. 2 al. et Horatius Sat. II 3, 60. Nec tamen Ilbergio adsentior, qui Plauti Persae u. 251 lotci opulenlo incluto contisus ab Ennio quoque hoc loco incli/lum lo- ucm dici opinabatiir. Ego cum haec Petronii llalosis Troiae 11. 176 haec ubi persomiit, de caelo iJelphicus alcs (Jmina laeta (Icdit pcpulitque meaiibus auras confero, uersiim illiim inalo de ipso alite efferri. De bono Anco (fr. III) cf. Niebuhrius Hist. Koni. I 392 sq. Tarquinius occisus laiialur ab uxore (VIII), qiiam bonam feminam dicit poela. ut Cicero Phil. III 6 tua coniux Iwna femina. Cf. Beckeri Gall. I 276. Funus Tarquinii effertur ad faces et candelas , siquidem hoc significat uersus prodinuni famuli, tum candida lumina luceni (IX), in quo lucent actiue esse accipiendum, monuit Columna conl. Plauti Cas. I 30 et Cur- ciil. 1 1,9. De co fiineriiin genere iiide ueterum testimonia in O. .lahuii ad Persii Sat. III l(»3 commentario. De tribus, quae praeterea ad Tarquiniiim ascripsi fragmentis, ipse uideo rem esse satis ambiguam : quac licebal, ut incerla eius libri, segregare a relicuis : nunc Tarquinio ascribo, cuin non incommode ad Tar- quiniiim referantur et commodiiis paulo quam ad Seruium Tullium, de quo alia quam res bellicas poeta, ni fallor, exposuit. Cf. Niebuhrius Hist. Rom. I 406. Et fr. V quidem nescio an uici-

XLH OVAESTIONES

nae Lahiioriim genfes (lioantiir, qiias illi contra Tarqniniiini bel- laluri asciiiei'ant: conl. Dioiiysio llalic. Anliq. Roni. Ill ol p. 550 Reisk. Aaxtvoi . . . iijjr^^piaavro ttjv xe oinHav dvva^uv ii, a7cdaf]g Tfoksag s^dyeiv, Kal t65v nXf^a io%c6qcou id^vcou rd oiQdri,arc( 7t a q a k a l £ l v.

fitriiriain Ronianis plene siibactam cecinit poeta, ut e fr. VI conligitur. Qiiod quidem non Romani diicis uerba continet: imnio ita Etruscoriim princeps milites suos propter inminentem Elriiriae riiinam adiiortari nidelur. At hoc Etruscorum belliim Enniiis Tarqninione an Seruio Tiillio ascripserit, obscurum. Linius quidem Tarqiiinium cum Etruscis contendisse non fradit: Diony- sius aulem Halic. III 5!) p. 565 Reisk. Etruscos compliires an- nos contra Tarquinium bellum gessisse narrat, ac taiidem gra- nissimo proelio ad nrbem Eretnm infeliciter commisso in ditio- nem Romanorum se Iradidisse. Hanc memoriam, in qua cum Dionysio consentiunt Floriis I 5, 5 et Orosins II, 4 (cl'. Schweglerus Hist. Rom. I ()7l), si Ennius secutus sit, hoc proeliiim aptam uideatiir illi iiersui occasionem dare. Vcriim idem Dioiiysius IV 27 p. 707 Reisk. loiiginqiia, quae Seriiius TuIIius contra Etruscos gesserit, bella enarrat: Liuiiis I 42 iinum Seruii 'cum Veicnlibus aliisqiie Elriiscis' bellum leuiter memoral, 6 quo^^fuso ingenti hostium exercitu' nictor ac rex Romam redieril. Tertinm deniqiie fragmentum (VII) non in nnius pngnae narra- tionem quadrare apertum est.

De Seruio Tullio restant omnino duoiiersiculi. qiioriim alter (X) et integritalem et cerliorem sedem Marliiii Herlzii eiiuMidalioni debet, altero (XI) Dianae templum Seruio auctore a Latinis iiiia cimii Romaiiis Romae facliim sigiiificari mihi uidetur, iit uidebatiir II- bergio, conl. niaxinie Liuio I 45 auctu riuHalc magtuluiline urlns, formalis omiiibus dumi cl ad bcUi cl ad pacis nsus, nc semper armis opes acquirerenlnr, cunsilio augcrc imperium conadis csf , simul ct aliquod adderc url/i dccus . . . saepc iferando cadcm pe?-pulif tan- dcm, ul Romae fanum Dianae pujyuli Latini cum populo Romano facercnf.

Reliciii uersiis ex ultimi regis narralione deprompti siint: ac gubernalor (siiie auriga) fr. XII nescio an ille designetur.

ENNIANAE XLIII

qiii Seruii cadaiier in iiia prostratum adhorlaiite Tiillia transiiehere non abhorniit. Cl'. Liuius I IS. Ouidiiis Fast. VI 605 corpus ul aspexil, lacrimis auriga profusis Reslilit. Iiunc lali corripil illa sono : ' Vadis, an expeclas preiium pietalis amarum .' Duc, inquam, inui- ias ipsa pcr ora rotasT Certa /idcs facti. Fr. XIII, quod heroi uersiis forinan) Ilbergio acceptam refert , probabilitcr ille ad Tarquinii res refert. Qui cum somnio eo, qiiod e Bruto Accii Ci- cero de diu. I 22, 41 (Ribbeckii Trair. Lat. rel. p. 2;{S) tra- didit, perterritus esset, coiiieclorildis (jui ut apiid Acciiim illi (Ribb. I. I. p. 239) iiisiim iii nialam partem interpretati essent potuit in hanc sentenliani aliquot somnia ucra csse, at omnia non cssc ncccsse res|)ondere : nisi TuIIiam uel alium nescio quera Tarqiiinium angore percussum hoc dicto consolatiim esse manis. Seqnitur calamitas Lucretiae: hoc qiiem Charisius II p. ISI P. tradif uersiculo ///// uHa Scu mors in mundo cst (inc. sed. XI), Se.xlus Tarqiiiniiis adloqui Lucretiam uidetur, conl. Liiiio I 58 tace Lucrelia' inquit; '■Sex. Tarquinius sum ; fcrrum in manu cst ; moricre si cmiscris uocem\ Eodem refero fr. XIV et XV : ac Lares qiiidem percommode Lucretia dicitur, domi altemplala , im- plorare eandemque deos de innocentia anlestantem in caclum stctlis fuhjcnlibus aptum suspexisse crediderim. Vnde consequens cst, ut eorum uersuum ordo inuertatur.

Q u a r t i a n n a I i s qui nolam praeferat unus hodie extat a Ma- crobio Sat. VI I p. -109 Jan. traditus iiersiciilus: Eotnani scalis summa niluntur ojium ui (V): c qiio tanlum abest iit dc argu- inento libri coniecturam capere liceat , ul ne de tenore qiiidem ciii ille accommodatus sit quicquam adlirmarim conlldentius. Liiiio ascilo qui IV 59 de Anxuris iirbis expugnatione ad quem tumullum iiiqiiit obslupcfacti qui uduersus Fabium urbem in/imam tucbantur locum dcdere scalas admouendi-. jylenaque hostium cuncta eranl, iiide num in enarrata eius urbis obsessione Enniana sedem iiersi- culus nanciscatur : ut ante fr. III de quo infra dicam conlocan- diis sit. At in quanam urbis alicuius oppiignalione tali uersu uti Ennius non |»otuit? Ne [ines quidem huius annalis ccrtius |»oni possimt: ab iniliis rei piiblicae euni e\orsuin esse, reriim narrandartim progressii exigitur. Ac primiim in hunc libruin bel-

XLIV OVAESTIONES

liim Porsenae incidit. Hoialium Coclitem enim, non qui nulgo credebalur e trigcniinis iinum, hic uersus hic occasus daiust: al Oralius inclutus sallu (I) designat. Qua enim ratione ille Ho- ratius saltu inclutus dicalur, quod epitheton mirum quam bene Cocliti conuenial? Atque haec ratio penes me praeiialet Festi testi- nionio, qui e H, non cui uindico e IV adfert fragnientum. Nu- meri emendatione egebat eliam qiiod H ascripsi. E H enim annali Iraditur fragmentum. qiiod libergiiis iiidit 3Iucii Scaeuolae uerba , a matre semel non spretiim iri conlidentis, conlinere. Anxur Volscorum urbem expugnatam Liuius IV 59 perhibuit {oppidum ucfere forluna opulentum ires exc?^cilus diripuere) .- (juani reni Enniiim tetigisse potius quam explicatius narrasse credide- rim: quaniquam e frustulo Fulsculus jierdidil Anxur (III) nihil conligitur. Ceterum Liuius eandem urbem etiam posteriore ob- sidione uexatam tradit: cf. V 8. J2. 13. In ideni fere tem- pus (Aiixur enim a. u. c. 349 expugnatum est) solis defectus cadit, queni Ennium in annalibus notasse Cicero de re publica I 16, 25 teslalur (IV). Cf. Niebuhrium Hist. Rom. I 279. qiii sub- liliter, quapropter lunam et noclcm obstilisse soli Enniiis dical. explicuit, quamquam ne nunc quideni niihi incredibile est ad nox uocem aliud uerbum fuisse proximo uersu adiectum, omissum a Cicerone, qui satis habebat linem uersus adferre. Illud aiitem ineptum , quod Osannus ad Cic. 1. I. anni et diei nolas poelam non in ipsos uersus inmiscuisse sed margini, qiio progredienteni paulatim narrationem semper notala tempora comilarentur, ad- pinxisse opiiiatus est. Anniim qiiidem quem Cicero iiotaiiit CCCL non ex Ennio, cuius temporum descriptio a uulgari. qiiam Cicero sequilur, longe, utuidimus, distabat, sed e maximis annalibiis hausit. Ennius quo modo annum illius solis defectus signi- ficarit , nescitur: quod autem semel accurate diem annum- que descripsit , inde noli quicquam de constanlia in ea re quadam conligere, quam mihi quidem, qiiod siipra tetigi, niillam fuisse persuasum est. Denique hiiic libro uindico belliim Galli- cum: quod bellum quo fragmento signilicari uoliii (VI) iiliid a Macrobio Sat. I 4 p. 26 Jan. c seplimo annali cilaliir. Ac lir- mare Merula boiium testimonium fraude sua studiiit: quam Hu-

ENNIANAE XLV

j ghis excussit. Sed is qiiod nimium confisus Macrobio in VII

annali uersus adposuit, non laudo. Nam nt poeta in eo libro

praeter Punicum beUum etiam Gallicos tuniultus, de quibus

Polybius narrat II 23 sqq., tetigerit, tamen quam in illo bello

Galli obtiuuerint arcem ego nullam inuenio. Qua re lenem emen-

dationem niimeri adbibeo et e VII in IIII translalis uersibiis Homae

arcem a Gallis a. u. c. 365 occupatam signiflcari statuo. Nec

obstat admoduni, qiiod Enniiis seorsim a Liuio aliorumque me-

moria uigiles ab ascendenlibus Capitoliura Gallis cruentari tradit.

Nempe hoc leue est, atque alias grauiores a ceteris Ennii dif-

ferentias alibi tetigiraus. Denique fraginenta incerta diini de

hoc libro exculio, diio obtigeriint (inc. sed. XIII et XIV), quae

ad hanc Romae obsessionem reuocentur; quorum illud editor

Lipsiensis sensit hac occasione apte potuisse efferri, qiiarlo de-

cimo autem Ilbergiiis uoliiit Camilliim palrem desigiiari ; non

ine|)le: quamqiiam lubriciim e?t iiidicium de iiersu, quem ego

mulliim abest ul iam perpurgatura habeam.

Septera uersiiuin, qui minc qiiintuni annaleni conficiiint,

quattuor adferuuliir e quinto, sed ei ita coniparati, ut aegre

de eius libri argiiniento coniecturara palianlur. At hoc rerura

ordine aeqiiabiliter progrediente suadetur, eura librum maxiine

in Saraniticis bellis uersatuin fuisse. Vnde certior sedes huic

iiersiii contingit, de Sainnitibiis, iit Acro in Hor. Ep. II 2, 97

monet, elato bellum aequis manibus nox iniempesla diremil (II).

Quae res inluslraliir a Liuio (VII 33), ibi ubi de priino bello

Saranitico dicit itaque Romani , cum el fliiere iam lassitudine uires

sentirent ei diei haud multum sujjer esse, accensi ira conciianl se

in hostem. tum primum referri pedem atque inclinari rem in fugain

apparuii; ium capi, occidi Samnis: nec super fuissent multi, ni

nox uictoriam magis quam proeliuni diremissei. Sed ne

sic quidera satis confidenler suura huic uersui locura adsigno : non

miniis enim ei rei conuenit altera eiusdem Liuii de terlio bello

Samnitiiim narratio (X 12) ; pugna/um maiore parte diei magna utrim-

que caede : nox i?icertis, qua dala uicloria cssei, inter

aenil. Rebiis Samniticis iiiscri eliam primiim liiiiiis libri fragmen

liiin uidelur. Quo ego, faiienle senleuliae Liiiio VII iU, T. Manlium

XLVI OVAESTIONES

ao-Moscere iiidehar, ul IlbeiiJ^iiis aijnoiiit , eiim qui in |)roiiocanfem siiperbiiis Galliim iniiadit: qnamqnam non nescio alterum, cui hiinc uersum accommodes, certamen singulare in promptu esse, illud, qiio Torquati niium cum eqnite Tusculano congressum esse Liiiius VIII 7 i)erhibnit: moitrl fcrocem anitnum iuuenis seu ira seu flelrectandi certaminis ])uilor , seu inexsuperahilis uis fati: (ihlilus ilar/ue iniperii pattii constilumqiie edirli praeceps ad id rerlamen agilur. Quod si praetiileris, primi el secundi uer- suum ordo inuertalur necesse est. Illi qiiam ego secutus sum sententiae sin aslipnlaris, ex incertis hiic addere fragmentum licebit (inc. sed. XV): qiio detriincafiim ab Manlio Galli capiif depingatur. De eo certamine Claiidii Quadrigarii narratio , quam multis nominibus Nicbuhrius Hist. Rom. III SS Liuiana inFerio- rem iudicaf, per Gellii indiistriam (IX \'S) ad nos permanauit. Claudius igitur haec ibi: uhi eum euertil, capul praccidit, tor- (juem delraxil eamque sanguimdenlam sihi in collum injwnil. Ad eundein reriim fenorem, licet nexum non certius definiam, per- tiuet, iii fallor, hoc qiioqne frustuhim aquasl aspersa Lalinis (III). Qiiod Ilbcrgiiis inlusfrari Liuii narrafione quae esl siib initiiim libri octaui opinabatur. Samnites enim, postquam primo cum Romanis debellaluni est, a Latinis Campanisque sollicitantur : de eo legati Samiiifium Romae conquesti siint: anceps a Roma- nis responsum datiim: quod '^Campanos mefu abalienauit, Lafiuos u e I u t n i h i I i a m n o n c o n c e d e n f i b u s R o m a n i s f e r o c i o - res fecit' (VIII 'S). Hoc enim signilicare putat poetam, ciimaqiiam aspersam esseLalinis dicat, eos superbiores eiiasisse. Verum is sen- sus differt non nihil ab eiii.^dem locufioiiis iisii Plaiitino, qiieni e Bacch. u. 247 cog^noscas. A qiio qiiod Kochius Exerc. crit. p. 12 disfare dictum Ennianum arbilratur, opinio eiim fefellif. Ergo haec est uersiculi sententia, Lalinis trepidanfibus ac timidis red- ditum esse nescio qiio casii animiim. Ciiiu Plaiifino enim asper- sisti aquam conuenit, quod perapfc confiilit Erasmus Adag. p. 572, Terentii t-eddidisti animum: cf. Plauti Truc. II 4, 15. Ciiius qiiidem senfentiae in illo ferocissimo Latinoriim bello occasio deesse non |)()liiil. Non ifa miilto post Campanis ciiiitas da- tur , qnod Liuiiis narrat V III 14 : Campanis equilum honoris

ENNIANAE XLVII

cmisa , qiiia cum Lati/iif; rcbellare noluissenl . . . ciuilas sine suffragio dala. Sed inde ne nimis cerlo hanc rragmenro IV sedem ad- signes, prohibent haec Liuii e lihro XXIll 31 iierba el ilc irecenlis equitibus Campanis, qui in Sicilia cum fifle slipcmliis eme ritis Romam ucnerant , latum ad popuUtm, ut ciues Romani essent (a. 11. c. 537). ' Verum ne fides quidem probafur mihi uersus, quem pro spondiaci exemplo procliui opera Censorinus fragm. c. 14 p. 93 Jahn. eflingere poluit: ut Diomedes efHnxit p. 494. 495 P. Nec uero relicuos ex hoc geuere iiersus, quos nemo testalus est Ennii esse, ad hunc poelam conlidenter ascribo; praeter iinum (I fr. XXXI), qiiem ad siium auctorem Atiliiis For- liinalianus p. 2()9I P. (340 G.) reltulit. Sed illi Censorini, (|iiod ad Ennianos admissiis cst , faiiet non nihil, quod Vergilii liUcreliique uersibus terliiis adiectiis est. De fragmenlo V reicio niinc Ilbergii et mo-im. (|iiam olim probaui, coniecluram, Romauos signilicari in fiirciilis Caudiuts siib iugo exeunles. IVec enim placeut Macrimantes' milites Romani, placerent maerentes, obmiitescentes: lacrimanles uidentur mulieres potius liberique expiignatae nescio cuius urbis nominari: displicent eliam 'mise- ranles' illa occasione Samniles, qiios Liiiiiis IX (1 prodit a mi- seratione longius afiiisse. Deniqiie incertus haereo de duobiis, qiii reslant, iiersiciilis VI el \\\: qiioriim ille de o|)piigualione oppidi elferlur: (|iiamqu'im qiiod oppidiiin dicam prae aliis nescio. Sic potest, quoniam de Samniticis bellis in hoc libro agiliir. ad Liiceriae expiigualioneiu . (|iiam Liiiiiis VIII 13 iiarraiiit, perli- nere. Seplimo Meriila Hiimeii Lirim et iirbem, qiiam percurrat, Minturnas significari censebat. Ac de Liri, ciiius in hoc libro miilliplex esse commemoralio poliiit (cf. Niebiihriiis in scholis academicis de geographia anliqiia p. 453), non inepte cogitaiiit, de (|iio Iloratiiis Carm. I 31 , 7 Liris quiela morfJct aqua lacitur- uus amnis. Cf. Niebnhrius I. I. p. 340 ct 450.

CAPVT III

lii his quattiior libris, de quibiis cap. II egimus, per amplos liialiis ac laciinas qiiasi iiicerto iiestigio erraiiimiis. Sexli annalis

XLVIII QVAESTIONES

narrationem per Hla qiiaedam retexerc atqiie poetae iiiin et ing-eniiini sentire siniiiit fraii^inenfa. Ero-o ex mea, qiiain Mernla praeinit, dis- posilione liiiic lil)ro Pyrrluim licebit inscribere. Pyrrho eiiim, nec nero aliis rebns praeler Pyrrhiim hic liber dicaliis est: licet uer- sum, qui ipsuin Pyrrhi nomen, uelBurri more Enniano, exhibel (V), e quinto Nonius p. 226, 30 laudauerit, nec diligens ipse gram- malicus, nec a librariis tractatns diligenter. Cuius tamen anclo- rilate nisus Niebuhrius in scholis acad. de historia Romana (I 23) quintum annalem, non sextum, Pyrrho ascribit: al Niebuhrii annaliiim dispositio unluersa uereor ut dedila opera instituta omnium fragmenlorum consideratione nitatur. A qua cur in aliis libris discesserim, alibi dicam: in Pyrrho quod Nie- buhrlum non sequor, cum testis, quem Nonii teslimonio oppono, Festus me moueat, qui p, 169 M. fr. IV, quod cum illo per- quam probabiliter Merula coniunxit, e \l annali citauit: tum firmat rationem, quod etiam relicua, quae quidem adferiintur e sexlo, fere sua sponte se huic argumento accommodant. Porro qiiidqiiid de quarto quintoque libro statuetur, in quibus ego non iiereor ut disponendo multiim a uero deflexerim, a septimo bella Punica incohari salis certa, quae infra explicabo, indicia monstrant. Exorsum esse librum ab eo quem primum posui uersu, Cicero apud Quintilianum VI 3 , 86 , licet editores non uiderint, non obscure prodiderat. Vnde colorem duxitis, a quo Liicretius quintum de natura rerum incepit, quis potis esl dig?iiini poUenti pectore carmen Conclere? Cf. etiam Ausonius Mos. 298 qtiis potis innumeros cuUusque habitusque retexens Pandere tectn?ucas per si?igula praedia formas? Ergo huic libro pecnliare quoddam prohoemium non defuit, ut praeler primum seplimo, decimo ac, nisi me fallit conieclura , eliam sexlo decimo et diiodeuicesimo. Sed his libris dnm uindico exordium, celeris non abiudico : nisi quod indicium, qiio adiuuem suspitionem , nullum inuenio. E consessu quodam deorum residuum uidetur fr. II: qualem consessum difficile est diuinare, cui maxime parli poeta ad- miscueril. Sic potuit nel in media pngna aliqua deorum anxilium. quo allerutri parli felicius uerteret certamen , ascisci. In re in- cerla ad principiiim libri uersum ascripsi, quem admodum Homerus

ENNIANAE XLIX

non nnmquam in ipsis llbrorum initiis deorum contionem ex- pandit. Cf. II. A 1 sqq. 0 1 sqq. Meo periculo fr. III in hunc iibrum iutuli: quo Postumium agnoscere uidebar, qui legatus ad Tarentinos niissus, cum ludibrio ab illis habitus obsceneque in- sultatus esset, atra maleque ominata ('obscena' quae dicit poeta: cf. Foroellinus s. u.) uerba profatus est yzXaxt ewg E^eCnv v(ih', avdQEg TaQavtivoi, yEXavE' TtoXvv yag xov ^Exa xavxa XQO~ vov yAavGEXE . . . xal Zva yE ^aXXov ayavaKxrjS}]XE ., y.al xov& v^itv Xiyo^Ev, oxi noXXa xtjv ia&fjxa xavxrjv ai^axi eKnXvvELXE. Dionysius Halic. Exc. XVII 8. Cf. Zonaras VIII 2 p. 106 ed. Bonn. Indicto bello Tarentini 'Graium hominem, regem, nomine Burrum' arcessunt (IV. V): qiii *ciim imperium orbis agitaret et Romanos potentes iiideret', Apolliiiem de incepto suo consuluit, Eius auctoritate ancipiti et ambigua inprudenter fretiis (MI. VIII) *cum totis uiribus Epiri Thessaliae Macedoniae iiicoguilisque in id tempus elephanlis' in Italiam aduenit. Cf. Florus Epit. I 13 p. 22 Jahn. Ac Pyrrhi elephantos eo uer- siculo quem de elephantis elatum Seruius in Aen. IV 404 tes- tatur il nignim campis agmen (inc. sed. XVII) dici conicias. Pyrrhus autem cum iuuentutem Tarentinam insolentem antea mi- litiae ad arma cogeret eamque inuidiam 'satellitum quorundam regiorum intemperies' augeret, inde Tarentinorum ciuium taedia ac querellae occulliores ortae: aTcemE S^ avxoig %al TCQog (jvfnto- Gia %al y.co(iovg ad^QOL^Ea&ai , ymI xovg vEaxiqovg iv xolg OTtXoig aay.Eiad^ai iniXEVEv rj dir]!A.eQevEiv y.axa xr]v ayoqav. ag 6i xivEg a'jid-6iievot xovxoig v7tex(OQt]aav , q)QOVQOvg in xav oiy,Ei(ov aaxEaxr]- aEv, aaxE fxrjcUva l^iivat xijg noXsag. ot 6e xovxotg xe y.ul tjJ yoQy]yia tcov XQocptov ^aQvvofievot . . . uexeyivcoa^jiov deanoxov aat ov-/), avfind'/^ov xov ITvQQOv netQcoixEvot. Zonaras VIII 2 p. 109 ed. Bonn. Cf. Plutarchus Pyrrhi c. 10 et Appianus Exc. Samnit. Huc igitur refero fr. VI, quod posterius septimo octauoque po- nere debebam. Romae interea, quod conditio rei exigebat, adparatus, ut Florus Epit. I 13 p. 22 Jahn. ait, horribilis: de quo paulo plura Orosius IV I tradit: bellum ingens exortum est (Taren- tinum dicit). Romcmos qui quanlique hostes circumslreperent perme- iienles iiUima adegil necessitas proletarios quoque in arma cogere, Ennivs. ^

L OVAESTIONES

hoc est eos qui in urbe sempc?- sufficiendae prolis cmisa nacahanl militiae ascribere. Cum Orosio coniienit Aiigustini de ciu. tlci III 17 narratio, qui ubi res quae bello Tarenlino proxime anlc- cedebant perstrinxit, tum ucro inquit tam mulla bclla uhique C7^cl)ruerunt , ut inopia militum j)^^^(^i(^^^i ^^^^i ?'" ^o quod jiroli gignendae uacabant ob cgestalcm militarc non ualentes hoc nomcn acceperant, militiae conscrihercnlur: accilus etiam a Tarcntinis Pyrrkus rex Gracciac tunc ingenli gh^ria celchratus RomanDrum hoslis cjfectus est. Nec tamen, cum Orosius sua ab Auguslino mutuatus uideatur, multum ei consensui tribuo : Augustinus uero fere non dubito quin in ea re auctoritateni Liuii sequalur: ad quem magnam parteni eoruni quae ibi narrat Augustinus redirc e Liuii XI et XII periochis conligitur. Quam ob rem si alia non accederenl, sufficeret haec Augustini memoria, ut eos quibus proletarios in praesidium urbis armatos narratur uersus Ennianos (IX) in hoc loco reponeremus, quo eos rettub'sse iam Freinshemius Supplem. Liu. II c. 22 uidetur. Verum succurrit tertium de proletariis ad militiam uocatis Cassii Heminae testi- monium apud Nonium p. 67, 22 Cassius Emina annali lib. II: tunc Marcus praeco primum proletarios armavil. Insidentem uerbis labeculam infeliciter Marius primum consul emendando Freins- hemius ad Flor. III 1, 13 temptauit. Maculam abstersit leni manu Lipsius Ant. lect. IV 17. V 22 in hunc modum; Marcius pracior: illud praetermisit, quem Marcium uellet intellegi. Ipse dum circumspicio , ad quem ea pertineat memoria , incido in Q. Marcium Philippum , qui a. u. c. 472 cum L. Aemilio Barbula consul fuit. Quorum hic ' qui iam in Samnium ad exercilum pro- fectus fuerat', ubi Romae belluni cum Tarentiuis decretum est, in agro Tarentino castra ponere iubetur. Cf. Dionysius Halic. Exc. XVII 10. Zonaras VIH 2 p. J06 ed. Bonn. Igni ferroquc, Orosius inquit, uaslal omnia, plurima expugnat oppida: ac simi- liter Zouaras I. I. rtjv ycoQCiv avrcov iksijXarei kccI ecpdsiQSv. oi ds STts^ijkd-ov (lEv, akl^ srqan)]6av , laais xovg 'PcojjLaiovg r?p rs Xio^av avrav adeag 7i0Q&))6ai zai riva %eiQc6aaa&ai g)QOVQia. Quare uide an ad Aemilium possit uersus dcque totondit agros laetos atque opjnda ccpit (inc. sed. XXXVII) pertinere: quam-

ENNIANAE LI

qiiam, quod infra dicam, etiam alia eius uersus sedes in promptu est. Paulo conlidentius , quoniam ex hoc annali citatur, ad idem belli Tarentini quasi prohoemium fr. X reuoco, ut in subitis quales Aemilius fecit praedationibus locum nanciscatur suuni. Sed ibi dum Aemilius uersatur, Marcius rebus, ad quas missus erat, Etruscorum non<Ium peractis Komam redit accitus nt uidelur a senatu, qui ^expectatione Pyrrhi sollicitus praesidia nndi(|iie conquirebat' (cf. Freinshemii Supplem. Liu. IT 21): triumphal de Etruscis (a. u. c. 472 K. April.) , ac deinceps urbis cuslodiam nioderatur, primum consul, quando nondum prae- terierat annus consularis, postea (a. u. c. 473) praetor: ut non seorsum a nostra sententia Cassius Hemina a praetore Marcio conscriptos proletarios tradiderit*). Fauet sententiae quod Zo- naras VIII 3 p. I 10 ed. Bonn. misso contra Tarentinos Laeuino partem copiarum in urbe relictam commemorat; eam haud dubie, quam Marcius praetor regebat: de Rulino dictatore Niebuhrius cogitat III 579 nescio quo iure. Consules certe qui Marcio Aemilioque successerunt, uterque in castra profecti erant : Lae- uinus, iili dixi, contra Tarentinos, Ti. Coruncanius in desertam ab Marcio Etruriae prouinciam : unde et ipse post pugnae Hera- cleensis infelicem exitum ad praesidium urbis reuocatur. Cf. Zo- naras VIII 4 p. 114 ed. Bonn. Post pugnam Heracleensem Pyrrhus 'interemptos cremauit captiuosque iudulgenter habuit et sine pretio restituit, niissisque legatis in urbem omni modo adnisus est ut facto foedere iu amicitiam reciperetur.' Ex hac Flori (Epit. I 13 p. 24 Jahn.) narratione proximorum fragmen- torum (XI — -XVII) nexum progressumque licet animo informare. Ac fr. XI Columna multa, de qua infra delibaui quaedam, doctrina inlustrauit : quo perlinerent uersus nec ipse nec Merula aut editor Lipsiensis persensit: de classe enim sub initium belli Punici a

*) Hiiic ailparet seciuuU annalis Heniinae fiiies aliciuanto longins pro- ferendos esse quam u Schweglero factum uideo Hist. Rom. I 87. Nec inprobabile xiidetur Heminam primo annali urbiuni Italicarum origines tractasse, secnndo omncs res inde a Romae primordiis nsque ad exilum belli Tai-entini comprehendisse, tertio quartoque bella Pnnica enarrasse.

d*

LII QVAESTIONES

Romanis extructa cogitant: qua re Merula, qui a seplimo, noii ut Colunina a sexto, ea bella incipere statuit, niulato nuniero in euni libruni transtulit fragmentum. Quo quid Ennius exornarit, potuit cum is quem ipse secutus est Homerus, tum relicui qui siniile uersuum ornamentuni adhibuerunt poetae posteriores docere. Itaque Homerus ait, ibi ubi in funere Patrocli uersatur (11. W \ 14) 01 8 i6av vXoro[iovg nsXsKSag iv xsqgIv k'xovTsg SsiQug x svnks- KTOvg ' JtQO S ccQ ovQrjsg mov avrcov • TloXXa 8 avavra naravra TtaQavra rs 8ox^icc r rjl&ov. AXk ors 8i] y,v}]^ovg TtQoai^av noXvniSaKog "I8r]gj AvriK ccQa 8Qvg VTpiKo^ovg ravai^KSi %aXK(p Taiivov insiyofisvoi • ral 8s (isyaXa nrvnsovGai. Uimov xrX. Quo artificio bis usus est Vergilius, et de sepultura Miseni Aen. VI 179, quera locum cum Ennianis uersibus Macrobius Sat. VI 2 p. 513 Jan. composuit, et de rogo Pallantis (Aen. XI 134): 2)er siluas Teucri miaclique i?ipu?ie Lati?ii Erraucrc iugis. ferro so?iat alta hipe?i?ri Fraxinus -. euertu?it actas ad sidera piuus , Ro- ho?'a nec cu?ieis et ole?ilem sci?ide?^e cedrum. Nec plaustris cessant uectare ge?ne?itibus o?'nos. Neque ab ea fornia principum poeta- rum usu quasi sancita aut Silius X 529 de Aemilii Pauli (spar- soque propi?iquos Agmi?ie proster?iu?it lucos , sonat acta bipc?ini Frondosis silua alta iugis e. q. s.) aut Statius Thebaide VI 90 de Archemori funere (sle?-?iifi(r extemplo ueteres ??icidua fer?'o Silua co?nus e. q. s.) deflexit. Itaque noli dubitare, quin Ennii quoque uersus illi ad rogum in eo proelio caesorum pertineant, quos Pyrrhus tam suos quam Romanos concremari iussit. Cf. Florus 1. I. intereniptos creniauit et Eutropius II 0 caesos sepcUuil. Niebuli- rius Hist. Rom. III 559. Post eam pugnam Pyrrhus me- morabilem quam Orosius IV 1 conseruauit inscriptionem (XII) in templo louis Tarentini adfixit. Dein legati , inter quos Fabricius, de redimendis captiuis ad Pyrrhum mittuntnr: redditi sine pretio (XIII) 'redinunt in patriam', ut ait Ennius (inc. sed. XVIII): quamquam de eius sede uersiculi nihil adfirmo confideu- tius. Liberatos autem sine pretio captiiios Litiius quoque , cuius narratio e periocha XIII, e Floro (I 13 p.24 Jahn.) Eutropio (II 7) Aurelio Victore (de uir. inl. 35) hauritur, et Dionem secutus Zona- ras \III 4 p. 116 ed. Bonu. perhibuerunt. Contra Dionysius, si-

ENNIANAE LIII

qiiidem ab eiiis auctoiitate Appianiis Exc. Samn. X et Pliifarcluis Pyrrlii c. 20 pendent, ita tradit, non redemptos esse capti- iios, sed ad Saturnalia tantum celebranda cum legatis Romam redisse eo pacto, ut nisi interea pax a Romanis constitueretur in Pyrrhi castra reuerterentur. Cf. Niebulirius Hist. Rom. III 586. Sed idem Dionysius (Exc. XVIII 7) et qiii illum secuntur Ap- pianus Exc. Samn. et Plutarchus, id quod cuin illa re cohaeret artissime, post inrifam demum Cincae legationem Fabricium de redimendis captiiiis missum esse commemorant. Non item En- nius, si quid de Ennio licet e Liuii memoria conligere: quem ciim ])eriocha XIII tuni Eufropius (II 12) persuadent Cineae legationem altera Fabricii posteriorem exhibuisse. Nec denegata iam a Romanis pace Pyrrhum credibile est dimisisse sine pretio captiuos: contra ilhid etiam repudiatis Cineae conditionibus pru- denti consilio egit, quod captiuis cum redeundi necessitate ni interea pax fieret Romam prolicisci permisit. Qua re cum eam redeundi conditionem ab Ennio alienam esse et ex ipsis uersibus (XIII) adpareat, et indicetur ab eo cui luculentum fragmentum debemus, Cicerone (de off. I 12, 38: cf. Niebiihriiis Hist. Rom. III 586): inde consequens est , ut apud Enniiim ei rei inritam Cineae legafionem non antecessisse arbifremur. Liberalis igitur captiuis Pyrrhus Cineam oratorem, quo de uide quae egregie Niebuhrius Hist. Rom. III 562 exponit, Romam misit de pace. Romanos, cum iam in eo essent ut ratas haberent conditiones Pyrrhi, ab eo consilio Appii Claudii oratio reuocauit: e qua oratione , cuius speciem e Niebuhriano exemplo (Hist. Rom. III 571 sqq.) animo concipias, duo restant frustula Enniana (XIV. XV) : quoriim alteriim (XIV) in siia Appii oratione reddidit Nie- biihriiis. Qua re sine pace redit orator (Cineas haud diibie) et regi rem refert (XVI) : in cuiiis inentem adprime conuenire mihi iiisiis est uersus : ast animo superant e. q. s. (XVII). Ni niirum Homanos ait Cineas primi proelii calamitatem spernere animoque superantes ad experiendam porro belli fortunam propensiores qiiam ad pangendam pacem esse. Cui Pyrrhi Cineaeque con- loquio licet fortasse etiam hunc uersuni qiii uijicit twn est uictor nisi uictus fatelur (inc. sed. XXXV) adcommodare, siue hoc

Liv OVAESTIONES

Pyrrhus dicit siac Cineas, uictoriam scilicet Heracleenseni non fuisse uictoriani , quoniani Roniani se uictos non faterentur.

Asculi pugnam unum significat indicium de Decio, ut niilii uisum est, nepote, qui apud Ennium patris auique exemplo dis manibus se deuouerit. Quam reni notum est a nullo scripto- re memorari praeter Ciceroneni (Tusc. I 37, 89. de fin. b. et m. II 19, 61: cf. Freinshemii Supplem. Liuii III 42): quem Nie- buhrius Hist. Rom. III 592 perquam probabiliter eam memoriam ex Ennii annalibus hausisse arbitratur. Vt nihil obstet quo niinus has preces quas fr. XVIII refert Decii esse existimemus.

Restant tria fragmenta (XIX. XX. XXI) , quae fere non du- bito quin e rebus ad Beneuentum gestis deprompta sint. Ita enim Phitarchus de Pyrrho ad castra Romana proficiscente c. 25 : GitBv- dcov ovv 0 TIvQQOg im&ia&ai tovroig, tcqIv inetvovg ETtEXd^elv, av- dQdg T£ rovg KQariGrovg %al rcov Q-rjQitov ra iia^ii-ioorara Xa^cov vvKrog coQfifjGEv ETti ro 6r Qaron e dov. TteQuovrt 6e avrco fiaxQav nal daGetav vXaig odov ovk avre6%e ra cpcora y.al TtXavai rolg 6rQartc6rai,g 6vverv%ov' Kal neQl ravra yivo[iEV)]g diarQi^fjg iq rs vvE, irteXnte nal Kar agj avrjg 7}V a (i rjfieQa rolg TtoXefiioig i7tEQXO[.ievog a%o rcov aKQCov, co6re &6- Qv§ov TtoXvv Kal klvi]6lv ■naQa6%elv. Cf. Niebuhrius Hist. Rom. III 608, Ei Plutarchi narrationi non habeo quod ad commendan- dam illorum uersuum conlocationem aut sensum eorum aperi- enduni adiciam. In extremo b'bro iilam a Cicerone de re publica III 8, 6 traditam M' Curii laudem egregiam adposui, non inprobabiliter opinor, si rerum in extremo maxiine bello a Curio gestarum et ubertatem et granditatem respicias. E\tu- lerit igitur illum uersum Ennius uel in enarrando triumphi eius quo ^non pulchrior ullus aut speciosior in urbem intrauit' (Flo- rus Epit. I 13 p. 25 Jahn.) splendore ac magnificentia. Ac dum uirorum qui hoc bello claruerunt tam domi praestantiam quam militiae uirtutem aduerto: uel Fabricii memineris, ^qui diffi- ciiius ab itinere iusti et honesti quam a cursu suo sol auerti polnit' et eius quem tmno ferro ?icc aiiro siqyerare politil aliorumque: 'illorum lem|)orum speciem aniplexus animo uide- tur poeta, cum moribus iiirisque anliqitis rem Romunam slelisse

ENNIANAE LV

( iiic. sed. XLI) praedicaret'. Freinshemiiis Supplem. Liiiii III 28: cf. 45.

CAPVT IV

Res Punicas Ennius tribus libris, nisi me fallit opinio, ab- soluit, quorum< unum in primo, duos octauuni et nonum in se- cundo bello inpendit. Neque enim primum belluni praeteriit omiiino, ut non potuit apte tain amplam tantaeque grauitatis materiam praeterire praesertim in carmine perpetuo, quale an- nales fuisse uel nomen indicio est. Poluit in lioc bello com- pendiosius uersari, ut exponeret res grauiores, leuiores aut omitleret aut quantum nexui rerum seruiebat perstringeret: quo- niam in eo argumento non ita multo ante operosius Naeuius elaborarat. Nain Ciceronem non puto tantum re praestare quan- tum uerbo dicit, cum Ennium Naeuii causa *oinnia bella perse- quentem primuni illiid Piinicum acerrimuin bellum reliquisse' inemorat Bruli 19, 70. Cuius uerbis qui oblemperarit acciirate neminem noui praefer Niebuhrium in seholis academicis de historia Romana I 21, et obtemperari eis iietant adeo qiiaedam qiiae liodie super sunt fragmenta. Non dico euin uersum quo sine libri ac poelae indicio Cicero de inu. 119, 27 utitur: Appiiis mdixil Kar- Ihafjinicnsibus bellinn (IV), qui quidem si Ennii est non potest non ad primum bellum Punicuin pertinere. Cf. Zonaras VIII 8 p. 132 ed. Bonn. Polybius I 12 et praesertim Liuius XXXI 1. Nec nimis obdurescam aiit in fr. VI, quod etsi ex octauo Ennii ad- ferlur a Nonio p. 151, 25, mihi uixduin diibium est quin a Merula recte in hunc librum translatum sit: aiit in fr. V Hugii benelicio, cum a Macrobio Sat. VI 1 p. 500 Jan. e sexlo citetur, huic annali restituto. Quod ille firmare potuit uel hoc Polybii loco I 19, 2: avaXa^civ ( Hannonem dicit) td rs &rjQia TtsQt TcevT^novra tov aQiQ^fiov ovra y.a\ rrjv kocTtrjv dvva^uv aitaGav TtQorjye Kara aTtovdtiv ia rrjg 'HQaKXdag- naQayyeilag rotg N Ofiad moig iTtnsxxsi TtQonoQevea&a l nal awsyyiaaai rta XaQay.L rmv svavrtiov SQS&i^siv nal TtscQaa&at rovg tnnsig avrav SKnaXet:a9at' nanstra naXiv ey,xXivaaiV anoxdQSiv, scog av avra av^^LE,(oai. Quo nisus ego ad initium belli rettuli uersum, quem

LVI QVAESTIONES

propter imilliplicem in hoc bello Niimidariim eqiiitiim iisiim (cf. Liu. XXI 20. 45) non nego etiam in alia parle eius libri haberi potuisse. Mitto imnc etiam fr. IX, quo iiifia reuertar. Quae certissimo indicio Eiinium illud bellum nec praeterisse omnino nec nimis parce tractasse ostendunt, haec diio siint e septimo annali adlata fragmenta (VII. VIII): quibus ut apertum est ita ncminem editorum fugit naues regendi exercitia, qualia fere in limine belli rudes huius artis Roniani instituerunt, depingi. Rem et confirmat et inlustrat Polybius I 21 in. ot de ra nh^Qconaxa Gvvad^Qolaavrsg iSidaGKOv iv rrj yrj Kcont^Xareiv rov rQOTCOv rov- rov aa&LOavreg inl rav ElQe6t,(ov iv rrj xeQGa rovg avdQag ri]v avrrjv k'xovrag raE,Lv raig in avrav r(ov tcXolcov Ka&edQaig, ^eGov (5' iv avroig drrJGavTeg rov '/.ekevGrr]v, afxa navxag avamTtretv eqp' avrovg ayovrag rag %eiQag y.al TtaXtv TtQOvevetv i^co&ovvrag xavxag Gvvei&t^ov, aQxeo&ai xe nal h']yetv xav KivriGecov rcQog xa rov aeXevarov TtaQayyeljxara. Qua re quod supra tetigi noli dubitare duobus istis tertium adicere id quod illis praeposui fr. VI. Quin ex hac Ennii narratione Vergilius colores quosdam in suam ali- quam naumachiam desumpsit, siquidem Seruius Ennii memor, ut puto, Aen. V 114 haec adnotauit: Punico hello primum nauma- chiam acl exercilium instituere Bomani coepe7'u?it: postquam proharunt exteras gentes eticun nuuali ccrtamijie plurimum posse: ad cpiam rem in hoc certamine adludil poeta. Haec igitur indicia cum Ennium pri- mum bellum Punicum non omnino praetermisisse persuadeant, la- men, ne Cicero nihil dixisse uidealur, illud tenendiim est huius belli narrationem cum ab aliis rebus tum praesertim a secundo bello Punico multum breuitate discrepasse. Ncque hoc ita inprobabile est. Etenim aliquam libri partem tribuit prohoemio, in quo non parce egisse ipsius poetae quam alibi notaui cptXavria arguit. Ni mirum hoc agit, ut obtrectans Naeuii poesi, quam ab rudi Faunorum cantu fere non distare praedical, sua merila laiidibus extollat. Cf. 221 — -226: iii quibus quod edilores haec quae sunt ante hunc Ennium non de se sed de Naeuio efTerre opinali siinl, Ciceronem Brut. ]8, 7i nescio quam incogitanler inspexerunt. Gloriatiir aulem Ennius et iure gloriatur, qiiod primiis heroos uersus quos hncjos (iitruin hoc nexu an alibi non dirimo, inc.

ENNIANAE LVII

lil). XXVI) iiocabat arti adiiibuit. Nam Naeiiiiim non attigisse liexametros conslat hodie non omnibus, sed plerisque: de qua re quam niinc non persequor qiiidquid iudicabitur, eos qui tamquam Naeuian^i laudanlur hexametros ea aetate longe politio- res esse persuasum habeo. Ab illis autem uersibus, inter qiios Ciceronem noiv multa omisisse existimo , non magno interuallo dis|)estum fuisse fr. II uidelur: quo eain 'dicli ' peritiam sibi non per somnium sed labore ac studio contigisse profitetur. A qiiibus paulo longius aberat lertium e prohoemio superstes frag- Mienliim , quo Ennius se ab obtrectandi libidine iiideliir reuocare. wSed hos de sua Naeiiiique poesi sensus Columna ac Merula poetam in ipso limine carminis deprompsisse uoluerunl : ac potuit eam rem Ennius iam in primi annalis exordio attingere. Nunc, qiiod Cicero subindical, ea ibi exposuif, ubi rationem reddebat, ciir in primo bello Punico aliquanlum a more siio narrandi de- Hexissel (^scripsere alii rem e. q. s. fr. I): qiia opporttinilate ciim Naeuii carmen memoraret, iudicium de eo poeta adiecit. Qua re suo iure cdilor Lipsiensis relictis aiictoris sui uestigiis in septiino uersus reposuit. Porro dum res ipsas hoc bello geslas breuifer perstringit, occasiones quasdam inlustriores qiiibus latius oralio iiagaretur capfauif. Ita uersibus quos Gellii N. A. XII 4 in- diisfria seruaiiit (X) speciem uiri nescio cuiiis qui Seruilii amicitia friiebatur cum studio adumbrauif. Theodorus Hugius quidem inprobabile ducif, Ennium in tam compendiosa huius belli narratione mediae piignae alicuius descriptioni eam copiose explicatam morum delinealionem inmiscuisse. At hic poefa cum longius abesset ab ea arfis subtilitate, quae maxime in aequa- bililale parfiiim conspiciliir , tum hoc consulto instituif , ut cete- ris quae Naeuius occupauerat summafim tracfafis in deuerficulis quibusdam diutius uersaretur. Qua re ne illud quidem tam mira- bile est quam Hugio uidebalur, quod splendidius a Seruilio gesfum nihil ad nostram memoriam peruenit. Etenim duos fuisse Seruilios geminos Cicero tradit (quaest. acad. II 18, 56. 26, 84), Publium alterum, qiii cum C. Aurelio Cotta bis consul fuit a. u. c. 501 et 505, alterum Quintum. Quorum de hoc nihil comperi praeter nomen : ille utroque consulatu in Sicilia

LVIII OVAESTIONES

res gessit non fnsij^niores, sed qiiae Ennio ansam snae narrationis praebere possent. Cf. Zonaras Ylll ] J p. 152. VIII JG p. 159 ed. Bonn. Atque infra exeniplo ostendam Enninm etiam alibi ubere ex- posuisse de rebus, quarum nos ualde exilem noljtiam accepimns. Sed eam ob tenuitatem memoriae Hugius arbitrabatur Enninm non de illo Seruilio quem dixi sed de iuniore loqui, eo qui in pugna Can- nensi fortiter pugnasse communique cladeoccidisse traditur. Cf. Linius XXII 45. 49. Quod etsi fieri potuisse non neg-o, persto tamen, quoniam recedere nil cogit, in memoria (lellii qui XII 4 e septimo, non cui ille uindicat octauo annali fragmentum ci- tauit : qiiamquam eorum occasionem uersuum certius definire per ea quae de Seruiliis perhibentur non licet.

Ad hoc bellum ascrlbo praeterea fr. IX, de quo nescio an e Gellii uerbis XVIII 5 hos eum primum tiersus pcrperam pi^o- nunliatitcm audiuimus: denique . . . 2)roiciunt sese: nequc multis jwstea uersibus additis cclehranfifjus eum laudatUifnisque omtiifjus discessit, conligi debeat , non longe illud a fine libri afuisse : quem librum inde adparet non inter inferiores fuisse qui ad publicam recita- tionem deligeretur. Poterat autem uersus ille, siquidem bellum Punicum primum ad extremum librum pertinuit, uel in Xanthippi pugna locum habere conl. Polybio I 34 ajia 6s ra rov ISdv&nt- 7C0V roig f.isv stiI rav &^]qIcov nuQayystXcii, nqodysiv xal dtaGnciv rag rcov vnsvavxlcov rd'6,SLg, rotg d innsvGiv, scp snazsQOv rov nsga- rog kvkXovv nal nqoG^dXXsiv roig noXs^loig y.xX. Cf. Columna p.72.

Verum si cui ne ea quidem quam exposui ratione materia sufficere uideatur, qua totiis liber ceteris mensiira non dispar explealur, poterit ille in hunc librum inilium quidcm rerum Han- nibalis relegare. Cui rei infra adparebit proximi libri reliquias non obstare : nam quod ibi primum posui Poctii stipcndia petidunt incerti nominis est. Contra commendari ea ratio leui septimi libri uestigio uidetur: quos enim poeta fr. XIII Miabiles gladios filo gracilento' dicit, ei nescio an Hispanorum sint, de quorum armatura Liuius VII 10: Hispano citigitur gladio ad jjfopioretn ludtili pmjtiam , et XXII 46 : Gcdlis Hispanisque scuta ciusdetn for- ttxac fere erant, dispares uc dissimilcs gladii, Gallis praclotigi ac sine tiiucrotiibus , Hispano putictim tiiagis quam caesitn adsueto pe-

ENNIANAE LIX

lere hoslem , breuifaie habiles ct ctim ^nucrofiibus. Ergo in hoc libro Enniiis Hannijjalis res qnas in Hispania gessit nsque ad transitnni Alpiiiin cecinerit. Nam quod Hugins luiic annali beiia qiiae priiniim et secundum Punicum intercessere , Illyricum Gal- liciimque ascril)i uoluit, inihi parnm probabile est poetam reriim Piinicarum decirrsiim inlernipisse, qiii quidem gesta Philippi per- tractatis demum illis bellis iiiio tenore deducenda incohauit: in- secc Musa tnatiu Romanorum indiqjcralor Quod quisque in bello gessit cum regc PhiUpj)o (X fr. I). Praeterea uersiis quibus Hu- gius tumultus Gallicos signiiicari statuit, nos ad quartum annalem relegauimus (fr. VI) ; alter autem , quo Illyrii nominantur (inc. sed. XLIV), praeter necessitatem ad ipsum belliim Illyrioriim refertur, qui ciim alibi tiim in bello Macedonico haberi poluit conl. Liuio XXXI 34. 35. 40.

Restant aliquot et plures qiiidem quam ipse iiellem citati ex hoc libro uersus, quos cum in certa sede conlocare non pos- sem, a ceteris segregaui. De qiiorum primis duobus mulseral huc nauem compidsam fluclibus ponlus (XI) et alter nare ctipit: aUer piujnare paralust (XII) hoc procliue est intellegere posse eos ad huius belli certamina naualia perlinere, apertius signili- care occasionem non licet. Qiiibus possunt ex incertis non niilli eiiisdem generis uersus adiungi : isdcm camjyus habet lcxtriniim nauibus lotigis (inc. sed. XIX), et meUor nauis quam quae stlataria portal (XX), ingcnli tiadit cursu qua rcdditus termo est (XXI) , si- qiiidem hunc poeta de naiii extiilit, et horlatore bono prius quam . /inibus termo (XXII). Horlatorem enim Ennius dicit eum qui *in niari remiges hortalur' (Plauti Mercat. 696), quem Graeci neXsvari^v adpellabant. Etiam incertior res est de his : dum cla- uum recttim teneam nauemque gtibernem (XXIII) et : hattd temere est qtiod tu iristi ciim corde gtd)ernas (XXIV). Quorum hoc prop- ter ambiguam gubernandi notionem non necessario ad rem na- iialem refertur. Illius autem sententiam nec editores superiores nec Hugius perspexeriint. Adhaerescentes enim Isidori testimo- nio qui (Orig. XIX 2) totum uersum ita citauit iit clautim e. q. s. Iianc esse de exercitiis Romanorum naualibus depromptam par- ticulam arbitrabantur. At ueram uersus speciem seruauit haud

LX OVAESTIONES

diibie Qiiintilianus (II 17, 24), qui omisso quidem poetae no- mine haec tantum diim clauinn recli/m iC7ieam adfert, sed ita ut quo fere nexu is uersus apud Ennium habitus fuerit sig-nificet : Nam et gubernalor inquit uuU sahni naue in portum peruenire .- si tamen tempestaie fuerii ahreptus , 72o?i ideo 7ninus erit guhernalor, dicetque 7iotum illud: dum cluuum rectu77i ie^iea^n. Qua re uide an hi duo uersus, quibus tertiuni forsitan addas fo7His Roma/ii, fjuamquam caelus profundus (inc. sed. XXV) fragmina e naufra- gii cuiusdam, uel illius quod ad oram Siculam factum Polybius I 37 perhibet, descriptione resideant. Ibl enim gubernator prop- ter inminentem quam praeuidebat tempestatem nauigationem dissuaserat: sed a duce Romano cuius snnl forlasse illa uerba quae fr. XXV continet non andiebatur. Sed haec in coniectura posita sunt. Quin hos uersus omnes, quibus editor Lipsiensis suam cuique sedem , ut ipsi uisum est certissimam , adsignauit, mihi, quoniam in Antiochico quoque bello (cf. XIV fr. I — IV) res mari et nauibus gesta est, ne hoc quidem euinci posse ui- detur omnino in Punico bello locum habuisse.

Porro fr. XVI et XVII: foriibns est foriu^m daia el non semper tiostra euortet: nunc luppiier hac stat mihi uisa sunt in ducis alicuius cohortatione ad perterritos milites habita olim co- haesisse. Hugius quidem propensior est ad credendum et fr. XVII et hoc: heu quianaiti dictis nosi7'is sente7iiia flexa esi (XVIII) e deorum quodam consessu deprompta esse, scilicet Vergilio confisus, qui Aen. X 6 ab Ennio colorem mufuatus in deorum con- sessu quianam ait se7iieniia uohis Versa reiro? Qua re Hugitis Ennio uult uostris dictis restitui, in eum sensum ut est apud Vergilium uobis. Sed hoc cum ualde dubitem num recte dicatur diciis tios- iris (i. e. rujlns') se^denlia flexa est, tum in Ennii carmine restau- rando caute Vergilium sequi praestat. Quaniquam editoribus nolim equidem astipulari, eum uersum Reguli esse opinantibus, quo ille Romanos de tormentis quae ipsuni in Africam reducem manerent pauescentes conipellauerif. Altero aufem, quod En- nius (licit, nu7ic luppiter hac siat, apud Vergilium Aen. XII 565 Aeneas cui genetrix recens animum iniecerat, socios cohorta- turus utitur.

ENNIANAE LXI

Fr. XIX solporcas posiiit spiramma Naris ad undas , ciiius sensiim edilores non indagarunl, Hugius nescio quein dici censebat, qui ad Naris undas mortem obierit: lioc enim iilud esse quod poeta dicat spiramina posuit: quaniquam eius locutio- nis exemplum non repperi praeter hoc quod Valerius Maxi- mus VII 8, 8'dicit spirilum posuil. De Narnia colonia quam a. II. c. 4J3 in bello Samnilico terlio deductam esse Liuius X 10 narrat, cogilari neqiiit, nisi quis pro VII reponere IIII uelit. Ct". Martialis epigr. VII 93 Narnia sulphureo quam gurgite candidus amnis Circuit. De Nare fluuio uide Vergilium Aen. VII 517 et Seruium in h. I.

Duo quae postremo loco posui; russescunt frundes (XX), quod frustulum hariolando possis hac ex incertis particula terrai frugiferai (inc. sed. XXX) in integrum hexametrum supplere, et longique cupressi Stant rectis foliis et amaro corpore tmxum (XXI) ne olim quidem longius seiuncta fuisse uidentur. In quorum consortium addere ex incertis fortasse etiam haec licet : populea frus (inc. sed. XCVIII) et cum soles tandcm faciunt longiscere lo7ige (inc. sed. XXXI).

Denique uerbulo moneam adhuc duobus ex incertis posse fortasse in hoc libro iocum concedi : dico fr. XXVII lubitur uncta carina per aequora cuna celocis et fr. XXIX Brundusium pulcro praecincium praepele porlust. Propter celocem enim com- inemoratam (de celoce uide etiam Gellium X 25 et Suidam s. u. %ih]g) cum Ennii uersu, quam incerte ipse uideo , composiii a Charisio II p. 1S3 P. e Coelii hisloriarum primo Iraditam memo riam : Sempronius Lilyhaeo celocem in Africam mittit uisere locum uhi exercitum exponat. De re cf. Polybium I 39. De Brundusio aulem uersum non ita inprobabile est ibi poetam exlulisse ubi coloniam exeunte bello Punico primo (cf. Liuii XIX periocha) eo deductam tangeret.

Octauum annalem poeta in rebus Hannibalis inpendit, siiie hoc bellum iucohauit hoc libro, siue belli quasi prohoe- miiim in Hispania actum iam in septimo exposuit. Cf. p. LVIII. Atque in limine huius libri uersus posui eos quibus poela de- testabiles belli calamilates non sine uigore depinxit (II. III) :

LXII OVAESTIONES

quoriim fra^mentoriim ciim illiid incerti nominis sit, sententiae concinnilas suasit, ut alteri in unius enuntiati complexum prae- figeretur. Sed hi uersus cum Vergilio obuersati uideantur, apud quem (Aen. X 11) luppiter adueniel inquit iuslum pug- nae , ?ie arcessile , leinpus , Cum fera Carlhago Romanis arcibus olim Exitium magtuim aUpie Alpes ijimiUel ajjcrfas. Tum cer- tare odiis, lum res rapuisse licebit, inde coniciebam eos ipsi Hannibaiis Italiae ingressui praemissos fuisse. Cui quidem transitui haud scio an hic uersus conueniat uiresque ualentes Contudit crudelis hiemps (inc. sed. XXXII).

Pugna ad Trasumenum nescio an hoc frustulo significetur Poeni suos solili dis sacrifica7-e jmcllos (IV): cum enim Hannibal ad hoc proelium se adcingeret, adsunt Carthagine missi qui du- cis gnatum dis sacrificandum poscerent, Rettulit eam rem Si- lius IV 765 ecce autem palres aderanl Carthaginc missi {Causa uiae non parua uiris') nec laeta fcrebant. Mos fuit in jwpulis, quos condidit aduena IHdo , Poscere caede dcos ueniam, ac flagrantilms aris (Jnfandum diclu!) partios inponere natos .... Cui falo sortique dcum de more j)etetHii Hannibalis prolcin discors antiquitus Hanno. Quae si ab Ennio ut puto non afuerunt, credibile est hac occasione morem illum Poenorum puellos dis sacrificandi memoratum fuisse.

Ceterarum reliquiarum pars maxima (inde a VI usque ad XIX) ad cladem Cannensem, in qua Ennium probabile est non parce uersatum esse, pertinuit. Post tres clades Romani rur- sus belli periculum temptaturi socios, inter quos Marsi, Pae- ligni, Vestini (VI), undique arcessunt. Hac enim opportunitate hos populos, qui saepius coniuncti apud scriptores occurrunt (cf. Nie- buhrius Hist. Rom. I 112), etiam Silius, quem maxime in hac parte narrationis sequor, commemorauit VIII 497 at Mat^sica pubes — — coniungitur acer Paelignus gelidoque rapit Sulmone cohorles (512)

• haud idlo leuior bellis Vestina iuucntus Agmina densauit

(517). Adueniunt copiae (VII). Varronem ad proelium fer- uida temeritate proruentem Paulus studet arcere : quis enim in his praccox pugna csf (VIII) et ccrfarc ahnuco .- incfuo lcgiimilnis lubcm (IX) nou agnoscat Pauli laudabilem curam ac cautionem?

ENNIANAE LXIII

Cf. Liuius XXII 44 ille (Paulus) si quid proiectis ac proditis ad ifico}isullam aU/ue inprouidam pugnam legionibus accideret, se omnis culpae exsorlem omnis eucnlus parlicipem fore diceret. Vbi iam in eo est ut nianus conserant, Hannibal cohortatur milites: praemia promittens Pocnis , externis ciuitalem (X). Scquor enim in ea reeundem Silium IX 209: qui ucro cxlcrno siirius mihi sangidne Byrsae Signa moues, dcxlram Ausonia si cacdc crucn- lam Atlollcs, hinc iam ciuis Carlhaginis cslo , cum Liuiiis similia promissa perhibeat Hannibaleni cum ad Ticinum puguam pararet edidisse (XXI 45) ; ffanfiibal . . . uocaiis ad cofilioficm certa prae- mia prommtial . . . qui sociorum ciucs Carthagitiiefiscs /icri ucllcnl, poteslalcm faclurum.

Depingitur ipsius certaminis labor (XI. XII. XIII). Nolui liaec fragmenta diiungi : quamquam eius modi ucrsus in nulla pugna locum habere non possiint: iit unus uel alter eoriim ad relicua quae hoc libro narrabanliir proelia perliiieat: qiiin adeo nullum fortasse huic cladi recte ascriptum sit. Sed uide eius- dem cladis apud Silium IX 31 1 sqq. descriptionem.

In medio pugnae ardore, cum iam uictoria ad Poenos uer- geret, poela deorum consessum expandit: luno satiata tandem calamitale inuisorum ipsi Romanorum se fautricem eis in poste- rum fore profitetur: ac luppiler, exoratus fortasse a Venere, promitlit Komanis excidium Carlhaginis (XIV. XV). Cf. p. XXXIII et Siliuin IX 535 sqq.

Victoriae nuntium Mago Carlhaginem adfert, qiio laetis- sima quaeque in curia de Hannibalis uictoriis pronunliante (cf. Liuius XXIII 12) Hanno sententiam rogatus non desisse ait paenitere se belli, quod quidem tam integrum habeant quam eo (lie (juo Hannibal in Ilaliam transgressus sit (Liuiiis 1. 1. 12. 13). Quodsi Eniiius quoque aliquem Hannonem in suos annales intu- lerat, in eius mentem uidentur percommode quadrare haec : quitdncit tum csl uictor fusi idclus falclur (inc. sed. XXXV sed cf. p. LIII) et dum quidem unus homo Romanustoga supercscil (inc. sed XXXVI).

Quae cladem Cannensem proxime secuta sunt, ea Ennius non seorsim a Liuio uidetur narrasse. XXII 50 : binis in caslris cum mullilndii scmicrmis sinc ducibus cssct, nuntium qui in maioribus

LXIV QVAESTIONES

erant millimt , dutn proeJio , dei?ide ex lactilia epulis fatigatos quies noclurna hostes jrremeret, ttl ad se transirent-. mio agynine Canu- sium ahituros esse — ■ — P. Sempronius Tuditanus tribunus mili- tum ^capi ergo mauultis' inquit ^ab auarissimo el crudelissimo hoste — ■ — sed antequam opprimit lux maioraque hostium agmina ob- saepiunt iter, per hos qui ifwrdinati atque incomposili obstrepunt portis erumpamus ' — • — haec ubi dicta dedit, stringii gladium cun eoque facto per medios uadit hostis. Hinc licet horiim iiersiiiim XVI. XVII. XVIII nexiim dispicerc. Nec ita incredibiie est Liiiio ciim illa exararet annales p]nnii obnersatos esse. Vnde Hngius adeo haec uerba : haec ubi dicta dcdit . . . hostis , quae procliue in hexametri numerum concederenl, Liuium a poeta mutiiatum arbi- trabatur. At id maxime cauent cum alii scriplores tum Liuius ne pedestri orationi uersus inmisceant : inuitis excidunt non numquam aut uersus aut simulacra uersuum. Cf. Boetticheri Lexicon Taciteum p. XCVI. Vt ualde mirabiliter ac praeter con- suetudinem Liuius hoc loco sciens ac uolens integra poetae uerba ne mitigato quidem aut obscurato numero in suam narra- tionem adsumpsisset. Qui qnidem, quod Naekius suspicabatur Opusc. I p. 212, nec eam qiiam Orosius IV 1 tradit Pyrrlii inscriptionem (Ann. VI fr. XII) saluo metro receperat, et cuni celebrem Fabii laudem Ennianam (Ann. IX fr. VIII) referret, sensum poetae, non numerum uersus curauit XXX 26: nihil ceriius est quam unum hominem nobis cunctando rem resliiuisse, sicut Ennius ait. Nec multum quo uersum esse demonstres ua- let haec locutio haec ubi dicta dedit., qua usurpata quidem ante a poetis (cf. Lucilius I 7 Vergilius Aen. II 790 VII 323 al.) Li- uius subinde usus est, cf. VII 33 Drakenb. Qua re reieci tam- quam Liuii uerba quibus Hiigius liberalius Ennii reliquias locu- pletarat.

Verbo tangam fr. XVI quo Merula Poenos tormenta mi- nantes Regulum compellare arl)itrabatur : amplius exaugere ob- sti})o lumi?ie solis; quocirca miro qua ille utitur crisis exemplo et exangere scribi et uersum ex octauo relegari in septimum iu- bet. Sensum poetae, quem iie Koenius quidem E|)hem. Darmst. 1841 n. 152 intcllexit, Hiigius i^ercepit et supplemento exem-

ENNIANAE LXV

pli causa proposito inlustrauit: lunc umhras uespera coepil Jm- plius exuugcre obslipo lumine solis. Quo uersu ab illo in incertis reposito mihi uisa est adueniens sub pugnae exitum uespera de- signari : cf. Liuii quam supra exscripsi narrationem.

Inter ea aufem quae cladem Cannensem proxime insecuta sunt fuit etiam 'ut puto illud quod fr. \ indicatur: is pernas suc- cidil iniqiui superhia Poeni. Cui memoriae cum olim e Liuio lu- cem peferent XXII 51 : quosdam et iacenles uiuos succisis femi- nihus poplilibusque inuenerunl e. q. s. (cf. Val. Max. VII 4 ext. 2) , Hugiiis conuenientius sententiae hanc Valerii Maximi narra- tionem asciuit IX 2 ext. 2: Hannihal . . . in flumine Gallo (Ver- gello, cf. Florus I 22 p. 37 Jahn.) corporihus Romanis ponte faclo exercilum tra?isduxit . . . idem cuptiuos 7iostros onerihus el itinere fessos iam prima pedum jyarte succisa relinquehut. Quos uero in cas- tra perduxerat, paria fere fratrum et propinquorum iungcns ferro de- cerncre cogehat. Quorum illud quod de ponle cadauerihus extructo Valerius perhibet Flori I. I. indicio posf ipsam pugnam Cannensem accidisse signilicatur: ut, si (jua lides esf ordiui ([uem Valeriiis leniiit narralionis, eodem etiam altera memoria refcrri uidcafur. Otia re fr. VI auf post XV conlOcandum aut relegandum erif ad iiicerfa.

Relicua qiiae cum Hugio ad hunc librum ascripsi auf iii- cerfa sunf auf non traduntur ex hoc libro. Q. Fabius Maximus qiiartum consul creatur (XIX) a. u. c. 538 conL Liuio XXIV 9. Fragmentis XX et XXII obsessae Campanoriim nescio quae urbes desiguauliir. Illud Hiigius ad obsessam a Romanis Capuam refert conl. Liuio XXV 2(J. XXVI 4, hoc ad ea quae Liuius XXVI 10 perhibuit, a. u. c. 541 principes Campauoriim partim captos parfim interfectos esse. Fragmento autem XXI uix dubium est quin Hannibal designefur, qui a. u. c. 541, ut Liuius XXVI 10 narrat, nocfu Romam perrexit. Denique fragmenforum XXIII et XXIV^ occasionem uelle indicare hariolari est. Contra incerto- rum duo indicabo ex hoc libro fortasse desumpfa : fr. XXXVII dcque iotondit agros laetos atque oppida cepit, quod poterat apte de Hannibale post cladem Cannensem Italiam peruaganfi efferri: sed cl'. p. L; ibidemque lociiin habere Iioc hilingues Brultates (XXXVIII). Ennivs. e

LXVI QVAESTIONES

Noni annalis ut, quoail eius ficri potest, argumenhim definiatur ordiendum est a fr. IV quo Cctegum et TudilanuMi consules creatos perhlbetur : qiii teste Liuio XXIX 1 1 a. u. c. 548 consulatum iniere. Cumque belli ipsius finis in a. u. c. 551 incidat, illinc conicias in hoc libro Hannibalis res desisse. At nec testinionium quo nitinuir Ciceronis Bruli 15, 58 sat fir- mum est, quoniam ipse ut opinor addil dubitanter, et refragatur adeo aperte Macrobius Sat. VI 1 p. 500 Jan. qui hunc de Fabio Maximo elatum uersum: nniis homo nohis cimclando restiluit rem e XII annali citauit. Cui testimonio cum fauerit Niebuhrius in scholis acadeniicis de hist. Rom. I 23, tum patrocinatus est maxinie F. Ritterus de Ennii rebus (Ephem. antiqu. Darmst. a. 1840 p. 376), qui exitum quidem belli ad hunc librum rele- gauit. Neque enim illud celebre Fabii praeconium, cuius Ma- crobius primum tantum uersum attnlit , necessario in ipsa rerum Cunctatoris narratioue locum habuit. Cuius praeconil Liuius quidem, in ea quoque re fortasse ipsum Ennium imitatus, cum mortem Fabii perhiberet mentionem fecit XXX 20. At ne sic quidem testimonio Macrobii facile me mancipabo. Nam ut nihil dicam de eo quod sic bellum Macedonicum nimis parce tracfa- luin uideatur, quoniam in tertio decimo iam bellum Antioche- num tractatum erat, in X et XI annalibus fragmentum quod non possit non ad Hannibalis res referri nullum inuenitur, contra extant quae ab illis rebus abhorrent manifesto. Vide quae infra exposui de Ann. X fr. II. IV. Ann. XI fr. II. III. Qna re Me- rulam secutiis Ciceronem qiiamquam memoriter citaiulo non lap- sum esse bellaque Punica iion iiltra IX annalcm perrexisse ar- bitror: a Merula id tantum diirero , qiiod is laiidcs illas Fabii in octauo libro intcr ipsa Ciinctatoris facinora conlocauit.

De fine igitur libri mihi quidem iam niillum dubium est: at initium, ut exitus superioris, incertum. Fr. II non inprobabili- ler Merula hoc loco posuit, quoniam Liiiium Salinatorem a. u. c. 545 de Poenis atque Hasdrubale triumphum egisse Patauini Liuii testimonio conslat XXVIII 9, quamqiiam idem Liuius a. u. c. 533 de Illyriis triumphasse perhibetur, qua de re uide Freins- hemii Supplem. Liuii X 63. Fr. III cum facile intellegatur

E N N I A N A E LXVII

fretuin Gadilaiuim designari, Hiigius fortasse locuni in pugna a Laelio in ipso , ut Liuius XXVIII 30 ait , rapido freto cominissa liabuisse suspicatus est. Porro Scipionis aduentus in Africam tri- bus ul pulo fragmentis V. VI. VII sigiiiiicatur, quorum VI Hu- gius quoque lioc loco cdittim couiecerat. Nam ut negare non possuin, nulluiil eoruin uerstium iion poluisse eliani ad Reguli transitum referri, tamen trepidatio ac pauor quem poiila sigiiifi- cat Afrorum et iiis magna qiiae traicitur copiarum paulo inagis liuic qiiara indicaui occasioni conuenire uidebantur. Cf. Liuius XXIX 25. 28. Nec scio an ex incertis eodem pertineant hi uer- sus: ralibiisque p-emebal Imber Nepliini {XXXl\) et : tonsillas rapiunt, ronfiguHl liius, adnncus (XL). Qiioriim ille e descriptione traue- lientis in Africam Scipionis desumptus uidetur conl. Liuio XXIX 27: ucnlo secundo uchemenli sutis prouecti celerilcr e conspectu ter-

rae ablati sunl . . . lcnior uentus in alfo faclus prospcram

nauigalionem sine lerrore ac iumultu fuissc pcrmuUis Graccis La- litiisque auctoribus crcdidi: altero autein rapide naues adpellentes mililes pinguntur.

Scipio cum Hannibale congreditur (IX). Conueniunt eniin cum hac Ennii sententia maxiine quae euiidem Hannibalem Li- iiius XXX 30 orantem facit: conferas uel haec: maximae cuique fortunue minime credendum est . . . metior tuliorque est cerla pax quam spcrata uictoria : haec in tua, illa in deorum manu est. ne tot annorum fclicil(dcm in utiius horac drderis discrimen. Vbi Haniii- balis periculiim Scipionem compellendi ad pacem inritiim cecidit, pioelium paralur. Milites cohortatus siiie Scipio est siue Han- iiibal: sed qiiid cgo haec memoro? dictum faclumquc facit frux (X). Pugna coinmittitur (XI): fugantur Afri ac castra diripiuntur (XH).

Dein poeta uictoreni Scipionem nescio quo nexu laudibus elfert: unde residet et hoc frustulum Scipio inuicte (XIII) et is uersus cui nunc paenitet in saturis a me locuin adsigna- tum esse : uel tu dictator nel equorum cquitumque magister Esto uel consid (Sat. u. 18 sq.). Quo uersu Scipioneni compellari Merula uidit conl. Liuio XXXVIII 56; casligatum enim quondam ali co populum ait^ quod eum perpctuum consulem et dictalorem uel- lct faccre. Cf. Valerius Maximus IV 1,0. De proxumis duobus

e*

LXViII OVAESTIONES

adniodiini diibia res est, quonini conlocalioneni Hug-ius ila prae- iuit ut tr. XIV Cartiiagiiiienses siynilicareiiliir iie liljerlatein ainit- terent precantes, altero XV pacis initiuni, qua ad poliendos agros regredi liceret, desig-naretiir. I)e reliciiis prorsus nihil habeo qiiod eruditis proponain : nisi inihi quidem uela uentis intlata, qiiod Iliigius uoiuit, admoduin ridicule uideri cuin Cyclopis uentre humanis carnibus distento (XVI) conferri.

C A P V T V

Punicas res ad finein persecutus poeta noiio prohoemio ad belluin Ma c edon i ciim pergit. Ciiiiis belli initia licet iain in Hannibalici tiiniiiltiis tempora incidant, piilo tanien Enniiiiii decimo libro ab ipsis prijicipiis Philip|)i res repetiuisse. Hoc eniin cum exordium mihi siibindicare uideatur insece Mtisa manu Romaiiorum induperalor Quud qnisqiie in hello gessit cum rege Philippo (1), tum id quod polior libroriim aiictoritas decimo, aliquol libri undccimo annali ascribunl fr. II Lcucakun campsanl percommode ad ipsum Macedonici belli quasi limen relegaliir. Liuius eniin cum in eo est , ut Aelolorum a Philippo defectio- nem (a. u. c. 542) perhibeat, haec quibus inprimis frustuluni illud inlustrari uidetur narrauit (XXVI 2G): Lueuinus ueris prin- cipio a Corcyra p?X)feclus naidbus Superalo Leucala promunliirio cum nenissel Naupaclum , Aidicyram inde se pelilurutn edixil , al praeslii ibi Scopas Aclolique essenl.

Ceterae reliquiae de quibiis conicere aliqiiid liciiit plerae- que omnes ad T. Quinctii Flaminini laudes ;uit perlinent aut possunt eo commode referri. Nam et euin quem 'egregie cordatum hominem' dicit poeta (III) ibi probabile est laiidatum fuisse, ubi eius conlegam in consulatu fuisse Fhimininuin (a. u. c. 554) narrabat. Cf. Liuius XXXII 7. Neque in Aelii rebus tum diutius commoralus uidetiir, cui, cum prouincias sorlirenliir consules, Italia euenerit: at Qiiinctium iii Macedoniam prolicis- centein suis laudibus prosequiliir. Cf. Liuius XXXII 8 sq. Is igitiir dilectiiin habet, quo eos fere legit 'qiii iii Hispaiiia aul Africa nieruerant spectatae uirtutis inilites', 'bellum tolerare po- lenles quos Ennius uocat (IV). Quocum tani \\\ ea re Liuius

ENNIANAE LXIX

consetitit qiuun in nnniero mililnm dilectornm. A Brundusio enim ait cum iramisisset (T. Qnincliiis), ('o)'cyritm tcmiit cum octo mili- hus peditum, cquitibus ociinge?ilis. De eqnitihns qnidem Ennins nihil : at insignita dicit milia iniUtum oclo duccit (IV). Ab Corcyra antem in proxinia Epiri traiecit et in castra Romana magnis iti- neribns contendit: ibi cnm P. Aillinm snperioris anni consnlem dimisisset, ipsam Macedoniam recto itinere per castra hostium penetrare placnit. Qnod qno modo fieret cnni parum expedirent, dies qnadraginta sine nllo conalu sedentes in conspectu hostinm absnmpsernnt (Linius XXXII 9). Cum etiam spes conloqniis temp- tandae pacis inrita cecidisset, ante slaiionos Macedonum mnltis proeliis lenibus nlrimqne frnslra pngnalum est (Linins 1. 1. 10). Tum Charo|)ns princeps Epirotarum, qui 'noctesqne diesqne solli- cilari' Flamininum (Ann. u. 338) coinperil, pastorem ad consulem millit, qui si qnid praemii relatnriis esset se cnram Titi qua coqueretur leualurum promillit (n. 339 sq.). Nosse enim se onines monlium eorum qui liim regiis castris tenebantur anfrac- liis callesqiie ac partcm copiarnm Romaiiarum non iniqiio nec perdiflicili adilu super caput liostinni edncliiriim. Flamininiis iiiilio haesilans non nihil deinde qnattiior milia lecla peditnm et Ire- cenlos ecinites miltit (|iii a pasloro iii caciimina Macedonnm cas- Iris inminenlia circiiindiicerciiliir. Qiios ille uir haut magna cum rc set plenu^ fidei (u. 312) in uerlicem qiiem pelebant Ro- mani tribiis nocliims (fr. VI) — pernox enim iter esse Flamini- niis iusserat — perduxit. Tuin illi, Flaminino nbi sig-num ab eis accepit castra hostium omnibus copiis oppugnante , subilo in Macedonas in Flamininum uersos impetum a tergo fecerunt.

Ila conlexiii Liuii fere (XXXII 9. 10. 11) et Ennii iierbis poe- tae narralioneni, iiiule aliqnot iiersns Cicero Titi praenomine Flaini- iiiiio et Atlico communi admonitus ineunte Catone maiore ad Alliciim siiiim accomniodaiiit. De qiiibiis Coliimnae Merulaeqiie hariolationi- biis Rilterique disputatione (Ephem. antiq. Darmst. a. 1840 p. 379 sq.) reiectis optime Nicolaus Maduicus Opnsc. acad. II p. 290 sqq. disseriiit : qui et Linii qnain exposui narrationem indicauit et re- liciios ((iii eandem rein tetigerunt scriplores asciuit: Plutarchi Flamininum 4, Polybium XXVII 13, Diodorum Siculum in excerptis

LXX OVAESTIONES

Peirescianis IT p. 578 Wess. et fortasse Appiamim fr. IV Mace- dnniconim. Eiflcm aiilem narralioni cum siipra IV. \l intexnerim, tiim addo ninic Ir. MI. Ciim cane enim (jiiem poela dicit, qni iibi calena deiiinctus feram sentiat, ululare aciite soleat, nescio an non incommode relicti in angiistiis cum Flaminino Romani signilicentnr : qui cum ad hostiiim castra accedant, subito clamo- rem tollunt.

Desiit hic liber in pugna ad Cynoscephalas a. u. c. 555 commissa. Ante lioc enim proelinm Qiiinctius, diim copias omnes in aciem ediicit, acriler milites cohorlatiir suos: conl. Liiiio XXXIU 8 : cum isdcm Maceclonibus piig7iaturos quos ad Epiri fauces inonti- bus [Juminibusque saejHos incta naturali difficultate locorum expuJis- sent acieque ra-pugnasscnt : ciim eis quos P. Sulpicii p^rius duclu obsidentes in Eordaeatn aditum uirissent: fama stetisse, non uiribus Macedoniae regtium : eam quoque famam iandem euanuisse. In qiia cohortatione uides quo modo locum habere potuerint Ennii frag- menta VIII. IX. X.

Relicua incerta : sed undecimi, cum de sede nihil eriierim, emendafionem qiiidem quam proposni non meam sed lacobi Ber- naysii, si |)otero, perliciam. Qiii cum cetera nerissime ut pufo restituisset, iina paier iiox probabili coniecturae obstinatius uide- batur refragari: quodqne ipse non inconneniens quidem senten- liae acriier posui , ualde propter mutationis inprobabilitatem dis- plicebat: quo quidem nolni aliud significare qnam latere sub ea uoce qnod ad Ennium pertineret ajiqnando eruendnm. Nunc Enniani ibi nihil subesse mihi persuasi , neque uero ad Nonii (p. 870, 22) nerba inde qnicqnam redundare, immo eiciendiim esse inportn- niim uocabiilum librarioriim tain errore quain incuria orfum. Nempe olim in Nonii nescio qiio codice nostris superiore haec loci species comparebat : Ennius annalium lib. X aegro corde comis jjassis latc 7?«/w?w jjaten passis ait palmis paicfiiibus el exicnsis. Aperta erroris origo, unde procliiii corrnptclae pro- gressu posterioris librarii inciiria illiid procreauit, qiiod hodie circumfertur in libris.

Vndecimo annali res Flaminini continiiantur ac fr. I Phi- lippi ingenium designatiir, qui ciim ante miiltiim insnperbire so-

ENNIANAE LXXI

leret, (leiiictiis a Flaniinino hnmilis et abiectns nnllani pacis conditionem se repudiaturnm prolitetur. Cf. Liuius XXXIII 13. De fragmentis II et III Hugius non iiiperite ita disputauit ut de Romanorum cum origine Troiana tuni coffnatione Graeco- rum Flamininum, qui per opporlunilatem ludicrorum Isthmiorum Graecis urbibus libertatem edicit (Liuius XXXIII 32) , orasse suspicaretur. Qui quidem uersus quod supra monui inprimis illud indicant non posse ad hunc librum rerum Punicarum narrationem perlinuisse.

Neque tamen per fotum librum poeta nidetur in Flami- nini rebus uersatus esse: immo duo frag-menta (IV. V) fortasse non inepte ad Catonem referuntur, cuius egregias in annalibus lau- des fuisse Cicero testatur pro Archia 9, 22: m caelum huius proautis Cato toUilur. Cato antem a. u. c. 557 consnlatum iniit ac ce- lebrem pro lege Oppia orationem habuit: cuius speciem quan- dam ex imitatione Liuii XXXIV 2 sqq. concipere licet. In eam autem orationem et hoc quo in luxum nestiarium innehitur fragmen- lum pendcnt peniculamenta imnm ad qucmque jiedum (V) conucnit, et haec uerba malo cruce falur uti des luppiter (IV). quibns mala omnia inprecatur ei qui promulgatani contra mulierum luxuriem legem abrogatum iuerit. Non ila multo post Cato in Hispaniam indi- genas Hispanorum domitum prorectus est: cf. Liuius XXXIV 8 sqq. Quas res si Ennius persecutus est, in eo nexu forsitan locum hi uersus : tum chipei resonant et ferri stridit acumen (VI) et mis~ saquc per pecttis dum transit striderai hasta (V'II) nanciscantur. Nec inscite Hugius ibidem ferocem Hispanum induci coniecit, qiii se Komane nescire iactaret in hunc modtim: Hispane non Ro- manc mcmoretis loqid me (inc. sed. XLIII).

E duodecimo annali a grammaticis quatfuor cifantur fragmenla. qiiorum tamen unum quod Fabii praeconium continet ad noniim (fr. VIII) relegauimus, diio e postremo annali desumpfa esse infra euincemus. Ac ne eius quidem quod unum restat oc- casionem monstrare contigit: otnnis mortalis uictores cordibus ui- nis Lctelatiies idno curatos somtnis rep/ctite Iti catnpo j)assim mol- lissimus percidit acris. Quos uersus Hngius in strage Histrica con- locauit Liuium XLI 3 secutus, qui Histros narrat, ubi in uacua

LXXII OVAESriONES

Uomanonim castra impctum feceriiil, armornni liostiiimqne ohlitos e|m!ari coepisse, et nt qnibns insnetns libcralior niclns esset, aiiidins nino ciboqne corpora onerasse. At mihi in his maxime rebus poetae danda esse licentia quaedam nidetur si modo esl licentia: neqne ego hinc eiciain uersiis, quantumnis Linius nnl- lain cra|iulam, qnain ad hanc partem carmiiiis Irahas, perhibeat. Potuit antem illis ex incertis fragrnen aliquod de coniiiuio de- promptnm: uerlunt crcCeras ahcnos (inc. sed. L) praemissum esse.

Duos qui insecunlur annales poetam in b e 1 1 o A n I i o c h e n o inpendisse cum progrediens panlatim narratio exigat, tum com- mendant praecipne certa reHquiarum indicia. Ac decimns qui- deni tertius annalis in adparatu belli nersatus est. De- pinxerat poeta Romanorum, accepta eius belli fama, panorem ac formidinem: qiiam Liuiiis tangit XXXV 23: ceterum eo tempore miiius ca hella quae gerebantur curae ^yatrilms erant qtiam expccta- tio nondum coepli cum A?itiocho tjclli. Qnem panorem ea res ma- xinie adauxit, qnod Antiochiim, qnem Hellespontnm cum exer- citn transisse rnmoribus adlatnm erat (Liuius I. I.), tamquam alterum Xerxeni aduenturum extimescebant: id quod Florus te- statur (I 24 p. 43 Jahn.) : no7i aliud formidolosius fama bel- lum fuit: quippe cum Persas et orientem, Xerxen atrpic Darium co- gitarent, quando j^^rfossi inuii montes , quatido uelis opcrlum mare nuntiaretur : ad hoc caclcsfes minae territabant, cum umore continuo Cumanus Apollo sudai^ct. Atque ei rei comicnit Eiinii iiersus isque Hellesjnmto pontem conlendit in alto (II) haud diibie hac occa- sione edilus. Praeter minas autcm caelestes (cf. Liuiiis XXXV 21) apiid Enniuin fortasse uales aliquis inpendentem e Syria tempestatem praedixerat. Contra quem nescio quis non tam ua- tum hariolationes, quas ne in aetate quideni agenda satis uerare a(l|iareat (I), qnam ipsam rerum conditionem spectandam esse adlirmat (III). Cf. Ennii Telamonis fr. II. Fragmentum IV discidii ciiiiisdain Antiochum iiiter el Ilaiinibalem orti iiidiciiim continet. Initio quidein notum est Antiochiim ab Hannibale maxime ad eins belli inceptum stimiilatiiin esse. Cf. Liiiius XXXV l'J et F. Ritterus Ephem. antiq. Darinst. a. 1S40 p. 3S2 sq. Qui quod

ENNIANAE LXXIII

postea seorsum ab Aiiliocho sensisse uidetur, eius rei liaud scio au Gellii narralio Y 5 rationem quandam exliibeaf.

Haec de helli adparalii ; e bello ipso residet fr. V malru- nac mocnis complcnt sj^cctarc faucntcs : cuius uersus inlustrandi uiani Liuiiis XXXVII 20 oslendit. Cum enini a. u. c. 562 regii Seleuco duce Pergamum circiimsidentes contemptu Achaeorum, qui intra moenia se tenebant, toto passim canipo se sparsissent, lum Diophanes praefeclus praesidii stalionem hostium inprouiso iniiadit : caedes passim fugaque pcr campos facta est. Dkiphanes seculus c/fusos quoad tutum fuit, magno dccore genti Achaeorum parto — spectaticranl enim e moenibus Pergami non uiri modo sed feminae etiam — in pracsidium urbis redit.

Q II a r I i d e c i ni i a ii n a I i s frag-menta inter duas licet ciim Anliocho a. u. c. 562 comniissas pugnas aeqiiali fere porlione distribuere: priorem dico naualem ad 3Iyonnesum factam quam Liiiiiis XXXVII 29. 30 perhibet : unde qiiantum satis est ad in- liistranda fr. I — IV infra scripsi. Ergo Aemilius Regillus prae- lor ad Teiorum urbem classem tradiixerat et egrcssi inilites nau taeque sunt ad commcatus el uinum maxime diuidendum in naues : cum mcdio fortc diei agrestis quidam ad practorcm adductus nun- tiat allcrum iam dicm classem skwe ad itisulam Macrin (ita nau- lici uocaiit Myonnesum) , et paulo atite uisas quasdam tnoueri tamquam ad pti^ofectionem naues — — primo turbatis imperiis concursum ad naues esl: dein consilio ac prudentia Aemilii sine trepidatione naues conscendunt: instructaque acies, uelut cerne- rent rcgios, in altum proccssil (I. II). inter Myonnesum et Cory- ciim promunlurium crant, cum hostcm conspexere (IIl) — ■ iam to- tis simtd classibus ab omtri parte pugna conserta erat. Alteriim qiiod huc pertinet proelium est ad Magnesiam commissum, qiiode Liiiiiis I. I. 39 — 44. Qiii iibi Romanae aciei rationes tangit ■^(1110 inilia mixtoriim Macedomim Thracumqiie, qui uolun- tale seculi essent, praesidio castris relictos esse' commemorat. Vnde occasio dispicitur qua Ennius potuerit rumpia quod ge- niis teli Thracae nationis est (V) commemorare. Relicua aperta. Ante ccrlamen cohorlalio ad milites (VI) : insequitur proelium (VII), Deniquc fractus bello Antiochus calamitatem suam de-

LXXIV QVAESTIONES

plorat: qiiae me forluna fcrocem ConliidH: indigno heUo confecit acerbo (VIII).

Qiiintiiin (lccimiim annalein olim intellectum est in primis Ful iiio Nobiliori dicatuin esse. Cuius iiiri hic poeta amicitia friiebalur eiimqiie iii Aetoliam comitatiis est non militandi causa , ut Cicero ait Bruti 20, 79 et pro Archia 1 1 , 27, sed quod Fuluius ingeniosi poetae consortio ne inter bellicas quidem occu- pationes carere uoluit. Neque tamen id Catonis uituperium effu- git, qui teste Cicerone (Tusc. disp. I 2) in oratione contra Fuluium habita (cf. Ritterus Ephem. antiq. Darmst. a. 1840 p. 38]) publice eiim quod poetas duxisset in prouiiiciam reprehendit. At Ennius amico suo, cui etiam ciuitatem Romaiiam acceptam referebat, in- signioris laudis monuinenlum in aiinalibus posuit. Ita enim Cicero pro Archia 9, 22 : at eis landibus certe non solum ipse qui laudatur sed eliain populi Romani nomen ornatur. In caelum huius proauus Calo tollitur : magnus honos populi Romani rehus adiungitur. Om nes denique illi Maccimi, MarceUi, Fuluii non sine commtmi om nium nostrum laude decorantur. Ergo illum qui haec fecerat, Rudinum liomincm e. q. s., et Aurelius Victor de uiris inlustribus 52: (M. Fiiliiius) consul Aetolos . . . proeUis frequentibus uictos et in Ambraciain oppidum coactos in deditio7iem accepit . . . de quihus triumphauit: quam uictoriam per se m agnifica m Q. Ennius amicus eius insigni laude celebrauit. Ad hanc autem, quae rerum a Fuluio geslarum luculentissima fuil, obsidionem Ambraciae, de qua adi Liuiiim XXXVIII 3 — 11, re- fero qiiae ad hiinc annalem ascripsi fragmenla omnia praeter quintum, de qiio quaereiulo nihil iniiestigaiii. Ac de I et II frag- mentis Liuii quam significaui narratio dubitare non sinit. De III, a qiio IV iit infra dicam non debet diuelli, res est eo incertior quod Histrorum, qiios Macrobius Sat. VI 2 p. 514 Jan. adfert, neque in eius urbis oppugnatione nec omnino in hoc annali mentio esse potuit. At cum res ipsa quam Macrobius referl quaeque planius e Vergilio (Aen. IX 672) dispicitur adprime in Ambra- ciae obsidionem conueniat (cf. Liuius I. 1. 6, nisi quod ibi ni- hil de singulari duorum eruptione) , numerum quidem libri a Macrobio adlatum uerum arbitror, errorom aulem ipsiiis ut puto

ENNIANAE LXXV

111

Macrobii iii Histronim nomiiie residere. Ad Eniiii aiilem poesi Macroltiiis testafiir Vergiliiiin stiam de Pandaro et Rilia narra- tionem (Aen. IX 672 sqq.) coiiforniasse. In qiia ciim haec qiiae Vergiliiis dicit armati ferro et cristis capita alta corusci (67S) a Seruio in Aen. 1. 1. laudatiis Asper ex Ennii locutione succincii corda machaeris (IV) deprompta dicat , inde non ineple Merula ea de niris fortibus illis elala exislimauit qui erumpentes porta sfragem de obsidente hoste fecissent : nisi quod Macrobio nimiiim conlisus tum forte inter auxiliares Ambiaciae Ilisfros quo- qiie fuisse adsumit.

CAPVT VI

Sextiim decimum annalcm poeta nono exordio iniit, quo , quod residiia e prohoemio particula quippe uctusla uirum non esl satis bella moueri (II) indicat, ad res suae aetati pro- piores se descendere profitetiir. Quem librnm Plinius testatur Dentriim causa superioribus adiectiim esse nat. hist. VII 101: fortitudo in rjuo maxtane exstitcrit inmensae quaesiionis est, utique si jioiitica recipiatur fabulositas. Q. Entiius T. Caecilium Dentretn frairemque eius jifuecipue miraius proptcr eos sextum decumum ad- iecii annaletn. Plinii quidem lihri non Dentrem sed Teucrum e\- hibent, quod olim correcfum est. Titus autem Caecilins ciim nemo ea actate qiiam in hunc annalcm incidisse probabile est commemorclur, Hochiiis de F]nnii ann. fragni. a P. Merula auctis p. M Lucium reposuit. Sed de Denfrum rebus admodum te- nuis apud Liuium memoria exfat : Liicius a. u. c 570 in Sicilia praefor fiiisse perhibefiir XL 1 , Marcus frater a. n. c. 579 ad Anliochiim ac Plolcmaeum renouandae amicitiae causa lega- tus iuisse XLII 6. Rettiilit haec F. Ritferus qiioque 1. I. p. 386 illiid iion animaduerfens quam pariiin haec coniieniant ei e quo magnam de Dentribus expcctalionem haurimus testimonio Plinii. At dandiim est aliqiiid poeticae quam ille dicit fabulositati, afqiie Ennium credibile est , cum plura de illis uiris compererit quam scriptorum beneficio ad nos propagatiim est , ea suis inuentis etiam in maius exornasse.

LXXVI OVAESTIONES

Eri>o infer Denlniin lorlia facla lociim habiierint haec quae e certaniiiiibus (lesimipla iiideiiliir Iragmenta III. IV'. V. Nec tamen hiinc integruin libniin poela Deiitribiis inpendit, in qiio uel e Philippi extrema uita quaedam habita fuisse hic iiersus, siqiiidem recte emendaui, quos uhi rex populos spr.ril dc cauli hus celsis (IX) documento est. Regem enim Philippum dicit, de qiio haec Liuius XL 21 iiarrat: cupido euin ceperal in uerticem Haemi immlis ascenflctuli, quia uulf/alae opifiioni credideral Ponticum simul el Adrialicum mare ct Hislrum amnct?i cl Al^^es conspici possc: subiecla oculis ea haud parui sibi momenli fulura ad cogitaliofiem Romafii belli. Ac licet Liuius I. I. 22 fiihil dicat utdgutae opitiioni degressi inde detraxerunt , tnagis credo fie uafiitas itifieris ludiOrio esset quam quod diuersa inler se maria mofitesque et anifies ex uno loco cofispici poluerinl, tamen nihil inpedit, quo minus En- nium credanius cecinisse, Philippo rem quam e.xpeteret contig-isse. Adiunxi huic stalim cetera qiiae ad Philippum attineant fragmenfa X. XI. XII. Diiobus enim annis post a. u. c 573 Philippus senio, ut Liuius ait I. I. 54, et maerore consumptus decessit: qua opportunitate poeta et superiorem regis uitam attingit (X) et exemplo ab anni aetatibus repetito (XII) inlustrat illud quod dicit posl aetate pigret subferre laborem (XI). Fragmentis VII. VIII Hugius Fabium Maximum designari cogitauit (conl. Ciceronis Catone maiore 4, 10 : hella gct~cbat ul adulescens, cutn plane yratidis esset): quem poeta relata Scipionis morte (a. u. c. 569 conl. Liuio XXXIX 52) belli Piinici temporiiiii admonitus in coin|)aralio- nem asciuisset. Ipse olim Philopoeineiiein clanim Achaeorum ducem suspicabar, nec nunc paenitet suspilionis: qiiem facile ' ratum in regimen bellique peritum senem ' nominari potuisse concedes : conl. Liuio XXXIX 49.

Ceteras huius libri reliquias inter certamina cum Liguribus commissa et Fuhiii Flacci res in Celtiberis gestas distribuo. Quas res qiio inlustrarem, e Liuio XL 25 — ^31 hausi quae hiic perti- nere iiiderentur. Ergo L. Aemilius Paiiliis principio ueris a. 571 in Ligures Ingaunos induxit exercitum : in hosliiim (inibus castra posiiit prope a montibus: Ligures autem post cos ipsos ttion- les . . . excrcilu omni cuaclo rcpctde inultiludine ingetili caslra Jioma-

ENNIANAE LXXVII

iiorum oppugnm^e simul otmiihtis po?-lis adgressi siml (XIII. XIV). Aemiliiis a Baebio auxiliuin expeclaiis cuiii et [joslero die Ligii- res ueuluros scissef et ediicere iii aciem potuisset, tamea iiilra itallam suos letiuit, ut exlrahcrel rcm in id lempus quo Bacbius rum exercitu uenirc a Pisis possct. Cf. Liuius 1. 1. 25. Hac oc- casione nescio ' qiiis Aemiiiuin uidelur eis sententiis inuexisse quas haec fragineiita qiiae olim ut pulo uniiis orationis complexu continebaiitur XVI. XN II. XMU. XIX exhibent. Tandeni Acmi- lius, postquam 7iihil usquam auxilii ostendebatur — ud quattuor porlas exercitum instruxil , ut siyno dtdo simul ex omnibus partibus einp- tioncm facercnt — quantus pudor esset cdoccns ab Liguriuus hi trunibus uerius quam hostibus iustis Romunum cxcrcitum- obsideri (Liuius I. \. 27), alqiie hiic refero id qiiod post XIX poueiidum erat fr. XV.

Eodem aiiuo i)elhim coortum in llispaiiia cileriore, quain Q. Fiihiius Fhiccus prouinciam oblinebat. Cuiiis beiii decursum, iii qiio fr. XX. XXI. XXII sedem nancisci poleranl, Liiiiiis I. !. 31 sqq. enarraiiit.

Nam Celtiheri primiim omnibiis copiis castris egrediuntur; deiii ciim llomanus per quadriduum continuum suos intia uallum contiiicrel, in castris quieuere, eqiiitibus laiilum in slalionem emis- sis (XX). iam praelor Uomanus L. Acilium ciim copiariim parle noclu (XXI. XXII.) circumirc montem iubct qui ab tcrgo hostibus crat: indc iibi clamorcm audissct, dccurrcre ad castra corum. Flac- cus interea Celtiberos a praesidio castrorum suorum abstrahere studct : ac subito intra uallum cxcrcilu inslriicto tribus parlibus siinul erumpit, clamorem non tantum ad a?'dorem pugnac excitan- diim sublato , sed etiain ut qid in montibus erant exaudircnt. (Vt hiic fortasse melius referatur fr. XIV.) Sic p)?'ope sine certamine capiuiUur castra.

Septimo decimo annali |)oeta res a. u. c. 572 et 573 gestas cecinit. Inter quas fuit eliam qiiod Cicero, quem Hu- gius laudauit, in oralione de prouinciis consularibus c. 9 Iradil: nn ucro 31. ille Lcpidus , qiii bis co?isul ct po?itifcx maximus fuil, non soluin mcmoriac tcstimonio sed ctiain annalium Uttcris et summi poHtae uoce luudalus est, quod cu?n M. Fuluio conlega, qiio die cen-

LXXVIII QVAESTIONES

sor est faclus, homine inimicisshno in campo slatim recliit in gratiam, tit commune officium censiirae cummuni animo ac uohinlale defende- rent'] Adparet eniin a Cicerone dici Ennii annales, quem etiam alibi summiim poetam nominauit. Rem ipsam autem a. u. c. 573 accidisse Liuii benelicio XL 46 constat. De reliiiiiiis uix quicquain conlidenter adlirmes : quarum paucae (I — \) e Fuluii Flacci rebus quas illis annis contra Celtiberos gessit desumptae esse possunt. Cf. Liuius XL 39. 40.

At de crisi uersuum 426 sq. hic quaedam adiciam. Quorum posteriorem ascripsi quem admodum Theodorus Bergkius in censura Festi Muelleriani (Ephem. litt. Hal. a. 1842 II 230) emendauit: de altero sentionunc seciis atque olim cum fragmenta perscripsi. Quo uersu duo grammalici utuntur, Philargyrus in Georg. IV ISS, qui totum fragmentum exhibuit : 7ion possunl mussare boni qui factam labure enixi mililiam pepererCj et Festi breuiator p. 144 M. : 7ion decet mussare bonos. iVain hoc frustulum noii segregandum est a uersibus Philargyri: editores quidem illud tamquam proprium Ennii fragmentum recensent, hic pronomine, ne numerus labatur, inserto: 7ion decet hic tn. b. Quos Muellerus uituperat ad Festum p. 384 et Bergkius. Qui pristinam eius uersus speciem a Paulo tradi adfirmat, quam antiquitus graramaticus quidam, ne in hexametro trochaeus offendat, intempestiue mutauerit. Nam le- gitimum esse primi pedis trochaeum, quem Ennius Homerum imitatus non raro in suos hexametros admiserit. At id uellem Bergkius certioribus quam quibus usus est exemplis firmasset. Etenim qiiod hunc uersuin asciscit: adnuil sese mccum dccernere ferro (II fr. XI), refutatur ab eo cui debemus fragmentuni Pris- ciano X p. 822 P. I p. 480 Kr., qui eo exemplo ^uetustissimos etiam produxisse perfectorum in ui desinentium penultimam' con- firmat. De altero autem uersu Tarcuini corjnis bona femina la- uit et unxit (III fr. VIII) olim intellectum esl nec Tarquinii nec quod Bergkius uoluit Tarquini sed Tarcuini probatam Ennio formam esse. Denique tertium uersiculuin nescio qua aucloritate Bergkius ita citanerit, repletur Imbrium fremitu: Seruius enim queni ille auctorem laudauit (in Georg. I 12) ila referl : ayer opijJetus imbrium fremitu: qiiae nemo annaliuin esse lestatur nec

ENNIANAE LXXIX

coniniodiiis possis qiiam ut Ribbeckiuin seciitus feci trochaico nuniero sic diinefiri: dger oijplclus imhrium Freniiiu (Trag. 146 sq.). Verum tamen cum testimonia grammaticorum reputo, propen- sior est aiiiinus ad credendum , ueruin, ita ul fit, sub specie de- praiiatiore delilescere. Atque in promptu est emendatio, qua ut. trocliaei liirpitiido abstergitur ita insignior scripturae discre- panlia iiilustraliir. Eteniin adhibita uoce antiqua et quae saepius cum alibi tum apud Enniuin quasi e\ obliuione suscitata est (cf. Ann. lOJ. 314. 4J1), Ennii manuin ila rellngo : noenu decet mus- sare botios. Noenu enim posteaquam, ut plerumque, in non par- ticulam abiit, non iudocfus librarius labentem uersiculi numerum ea forma quam Pliilargyrus seruauit 71071 possunl mussare bo7ii sustenlare uiriliter sluduit.

Ad calceni aiiiialiiim peruenfum est, in qua poefa, ut ipse hac opporliinilate moniiil (IV), sepfiinum et sexagesimum annum agens elaborauit. Cf. p. XIX. Ibi praeterea alia de uila sua nar- randi ciipidior senex exprompsit. Nam haec quae Ciceroni (Cat. mai. 5, 1 4) debemus sic ui fortis equus sputio qui sacpe supremo Vicit Olimpia, nunc serno confecius qtiiescit (VII) haud dubie Ennius non seorsim ab aelatis suae commemoratione extulit. Tetigit etiam genus suum qiiod a Messapo originem ducat (^I) et se Rudinum esse Fuluii Nobilioris beneficio Roinana ciiiilafe donalum (V). Hoc quidem qiiod de ciiiilafe dicit potuil etiam tiim cum in Ful- uii rebus uersabafur commemorare: qiiamquam magis adridet poelam in extrema aetate superioris uitae adnioiiifuin laelo animo haec : nos sumus Boniani qui fui/nus U7ite Rudini exclamasse. De ciuitate Ennii et quo pacto eam adeptus sit uide F. Ritterum Ephem. antiq. Darmst. a. J 840 p. 3S3 sq. Sed haec omnia du- bites initione an fini libri ascribas: olira tainquam extremi car- minis reliquias adposui : nunc conuenientius poetae consuetiidiiii nidefiir prohoemii materiam ex his frustiilis constifui.

Namque qiiasi nouo iinpetu adHistriciim bellum sese ac- cingit. Ex eo bello residet quam Ennius ad Homeri (II. U I02) exemplum effinxit forfis fribuni cuiusdain confra Hislroriim inpres- sionem se defendeulis descriplio (II). De re consenfit cum poeta Liuius XLI 2. Cuni eniin Histri castra Romana ad lacum Tiraaui

LXXX QVAESTIONES

posita siibito adgrederenfur, qiii iiitra iialliiin erant omnes, ne consiile qiiidem exceplo, communi terrore abrepli ad mare con- fugiunt: imus i-emcmsil M. Licmius Slrabn Irihuuiis militum icrliae legionis cum tribus sigfiis ab legione sua relicfus: hunc in uacua caslra impetu faclo ffislri, cum alius armatus eis nemo obuiam isset, in praclorio instruct}te?n atrpie adhortantem suos oppresseriint : proe- lium atrocius quam jjro paucitate resistentinm fuit nec ante finitum csl quam tribunus militum quique ci?-ca eum co?istilerant interfecli sunt. At tribuni nomen non conuenit: quem Liuius Licinium, Ennius, si Macrobio (Sat. VI 3 p. 516 Jan.) fides, Celium uel Coelium adpellaiiit: pro quo Merula C. Aelium reposiiit. cuin Liuius ini- lio belli XLI 1. 4 T. et C. Aelios tribunos atUilerit. Nec in- probabile mihi quidein uidetur in Celii nomine C. Aelium deli- tescere, siue Macrobius hoc noinen cuius ex Hislrico bello me- minisset pro Licinio posiiit, siue Eunius eas defendendi casfra partes C. Aelio, non Licinio tribuit. At graiiiiis est qnod ciii ascripsimus uersus duodeuicesimus annalis iiiilla libroriim memo- ria traditur: qiiorum Parisiensis id quod olim uulgabatiir XII, relicui XV praebent. De duodecimo, quoniam XIII et XIV an- nales bellum Syriacum occupabat, cogitari nequit: neque magis conuenit XV, quo nobis Marci Fuluii res tractatas fuisse persua- simus. Cumque XVI et XVII libros probabile sit in annis 571 — 573 uersatos esse, nihil relicuae annalium dispositioni ad- commodatius est quam pro XII (siiie XV) reponi XIIX. Cf. Ritterus 1. 1. p. 388.

Restant praeterea diio luiius libri friistula I etlll, qnonmi hoc incertum est, illiid ad castra Romanorum in Histrorum liiii- bus posita referendum uidetur.

CAPVT VII

Tantum de Ennii poesi epica: qiiem praeter annales epici generis nihil edidisse infra euincam. At in scenica arte multi- plicis ingenii poela elaboraiiif, dispari qiiidcni stiidio ac siiccessu : quaiulo tragoediae et mulfae olim circiiinferebantiir ef iniilta

ENNIANAE LXXXI

laiide a ueleribus praedicabantur : inter comicos autem eos qui- (leni qui aliqua existimatione fuerunt, liunc poelam Volcatius Se- (ligitus celebri censura inlimo loco ' causa antiquitatis' recensuit. Cf. Ladewicus de Volcatii canone |). 1 2. Indices ac reliquiae 'riiim tantum comoediarum hodie extant: Ambraciae, siqui- dem ea comoedia fuit, Cupunculae, Pan cratiastarum. Cupiunculam enim cum Nonius p. 155, ."iO tradat, leni manu Cu- puticulam refinxi, cum Bentinus capcdunculam , Bolhiws cajjruncu- lum uoluissenl. Tertiam Pancraliastas pluraliter inscripsi , cum Nonius p. 506, 3 idem panchraliaslis citauerit: quamquam idem p. 513, 11 et 517, 15 pancratiasle , unde Pancratiasles tituluni fiiisse suspicere. evhibet. Ceterum cognominis cornoedia Alexidis Philemonis Theophili oitatur, nec lamen de hariim Graecarum aut de Ennianae argumenlo quicquam coniciendo eruitur. His ascripsi duo frag-menta incerta, qtiae mihi iiisa sunt praesertim sermoni comoediae adcominodala esse.

De Iragoediis rein omnem fere Ribbeckius occupauit: nec iuuat nunc singiila quaeqiie de quibus ab illo et uero etiam a memet ipso nunc dissenlio expromere : quam rem quo plenius persequi liceat mox alibi locus mihi paratus erit.

Quartum genus poesis, in quo Ennius elaborauit, satura est : de cuiiis natura et origine post celebre Isaaci Casauboni opiis a multis qiiaesitum est: quos censere omnes largae oratio- nis foret. Qua re omissa taediosa mihi confutandi opera e re- liqiiiis ipsis ac tesfium tenuitate qiiid clicere contigerit proponam.

Ergo Ennii satiira originem diixit a prisca satura scenica. Ciim enim anliquitus Romani acceptos ab Etruscis uersus Fescen- ninos colerent, auerlendae pestilenliae causa sunt Tusci histrio- nes arcessiti : hi Romanos nouae arti ita conciliant, ut histrionibus dimissis ingenui iuuenes Romani in ludum succederent. Inde mixtis Tuscorum arti rudiiisculis Fescenninis nouus scenae ludus ortus est, forma ac materia miscella, quam saturam dicebant: scenicis enim quibuslibet ludicris liberius conglutinatis fabulae si- mulacrum prodebant. Verum percepta semel Graecae fabulae uenustale saturae barbaries displicere: quam tamen Romani, ut erant recepti tenaces, aliquamdiu retinuerunt atque exodii loco

ElSMVS. I

LXXXII OVAESTIONES

Alellanae adrigebanl. Is ludus ab Oscis inuentus cum ceterls re- bus consimilis sil saturae, unius tameu actiouis ambilum non migrat. Cf. Liuius VII 2. Nihilo minus ubi Komae regnare Graecorum labu- lae coeperunt. salurae et Atellanae primo neglegenlius habilae, dein euanuerunt de scena. Sed eas poslea ingeniosi poelae ex obliuione suscitatas litteris nouo decore instruclas reddiderunt. Atellanae sortem persequi nil altinet : e satura autem illa Ennii satura prodiit lectoribus, non scenae dicata. Qua re licet poeta resecuerit quaedam quibus scena non careret, originem tamen scenicam cum Ennii tum posleriorum poesis saturica prodit. Vel diuerbiorum meraineris, quibus nihil est in satura frequentius. Quale illud est qnod Quinlilianus IX 2, 36 tradit Ennium in sa- tura morlem ac uilam conlendentes (uel si libris aliqiiot fidem habere malis consentientes) induxisse (inc. sat. III). Cf. Sat. III fr. I. Indideni Ennius argunienti ac numerorum uarietatem repetiit: qua eum saturas distinxisse Diomedes testalur III p. 482 P. : satura dicitur car?neji apiid Romanos, non apud Graecos, ma- ledicum et ad carpenda hominum uitia archaeae comoediue charac- tere compositum, quale scripserunl Lucilius et Horatius et Persius: at olim carmen quod e uariis poiimatibus constabut sutura nomina- batur , quale scripserunt Pacuuius et Emiius: et item paulum in- fra : satura carmina 7nulta simid et poemata comprehendutitur. Nec tamen Ennium numeros credibile est temere miscuisse: queni cum singulae saturae, quod Dioraedes indical, compluribus poe- matibus conslareul, numerornm uarietatera fere ad uarielalem poemalum rexisse pularim. Inler reliquias salurarum lani eas quae inde cilanlur diserte quani quae ibi probabili coniectura conlocari uidentur, cura ianibici trochaicique uersus tum Sotadei et hexanietri feruutur, Variis auteni metris suas Lucilius quoque sa- turas inpertiuit: sed tamen ei salurarum parti quamposleriorera edi* dit unum hexaraetrorum numerura adhibuit. Cf. Lachniannus Ind. lect.BeroI. aest. 1S49. Vnde poetae posteriores HoraliusPersiusIu- uenalis non aliis in saturis alque herois uersibus usi suul. Vnus Te- rentius Varro in saluris Menippeis cura Ennianani numeroruni uarie- tateni referret, uersibus adeo pedestreni orationeni aspersil : cuius rei auctor esl Quintilianus X 1, 93: salura quidcm lota noslru est, in

ENNIANAE LXXXIII

qun primus msignem laudem adeptus Lucilius erudilio in eo

mira el libertas utquc inde acerbitas et abutide sulis. Midto est lersior ac purus magis Horatius et ad notatidos hominum mores praecipuus. Multutn et mrae gloriae quamiiis uno libro Persius meruit — ulterum illud etiam priiis saturae getius , sed noti sola carminum uarietate mixtum cotididit Tereniius Varro uir Romano- rum eruditissimus. Xi mirtim allero ilio efiam priore salurae geiiere Enniaiiam iiaiid diil)ie saluram significal : ciii cum cetero- qiiin persimiiis esset ^arroniana. eo distajjat quod et solutam simul et uariis carminibus uinctam orationem repraesentaljat. Sed doc- tior liacc Varroniana ac niiiltipliciorc forsitan argumeiito qiiam Enniana fuerif : aeqiialiiim autein caiiillationi acriorique niorum censurae neutram insignius deditam existimarim. In qua re principatum obtinet Lucilius, unde poetae qui postea in hoc ge- nere claruere, colorem quendam ac norinam materiae recepe- runt. Quibus ciim ille uti dixi etiam hexametrorum usum prae- iiiissef, inde non iniuria Horatius (Sat. I 10, 48) eius saturae qiiam et ipse coluit et Persiiis ac Iiiuenalis inuenlorem Lucilium adpellaiiit. cuius tanien poesim falluiifiir si qui genere ac natiira ab Ennii satiira distare arbitrentur; immo omnes qiii in his car- minibus elaborariinf poetae Romani ab Ennio ad Iiiuenalem poe- siin siia natiira unam ingenio aiitem poelariim uarialam prae se feriint. Qua re Horalius (Sat. I 10, 66) cum Graecis infacti carminis auctorem laiidet Ennium (Enniiim enim ibi nec, quod post alios C. F. Hermannus progr. acad. Marb. 1841 narrabat, Lucilium dici propiiis uerba poetae intuitus concedet) nec se- ciim ipse pugnaf, ((iii eiusdem safiirae inuentorem Lucilium di- xerit, nec a rei iieritate abhorref.

>^isi qiiis ideo translatam a Graecis saturam existimarit, quod aiil Liicilius seueritate cauillationis antiquam Graecorum comoe- diain aemiilaliir; aut Ennius e Graecorum fabulis si qiiid commo- diim uiderelur suiim in usuin conuerlit: uelut Aesopi de cassita fabulam Latinis uersibus expressit (inc. sat. lA^) ; atque eam nar- ratiunculam de qua hic uersus residet subulo quotidam marinas propter adstabat pJagas (inc. sat. VI) ab Herodoto deprompsit I 141: "lcoveg 6h Kal Alolieg , ag oi ylvdol xaitaxa v.axeGxqa^axo

f*

LXXXIV OVAESTTONES

vTto neQGeav^ ene^itov ayyeXovg ig ^c/Qdig naQct Kvqov e&eXov- T£g enl xolOi avroiGt elvc4i xoIgl xal KQOiGoi eOav xar^/xoot. o ^£ ciKOVGag avricov za ■nQolGyovxo . ele'S,e G(pt Xoyov, avdQa cpag avX^x'}] V i b 6 v xa l^/^^&v g ev x fj d-aXciGGrj avXe eiv, doY.e- ovxa Gcpeag i^eXevGeG&ai ig y riV ag 6e ipevG&ijvai x))g iXniSog, Xa^eiv aiigii^XrjGxQOv '/mI neQi§aXeiv xe nXyj&og noXXov xcov ix^vcav Kal i^eiQvGai, ISovxa ds naXXo^evovg einelv aQu av- xov nQog xovg ix&vg ' naveG&e fioi OQysoiievoL. inel ovd £fi£o av- Xeovxog rj&eXexe iz^aiveiv oQ%e6^evoL.' Ad quod genus nescio an et hic uersus pertineat: decem coclites qtteis tnontibtis siitmnis Ri- peis fodcre (inc. sat. VIII) : Arimaspi enim unoculi dici uiden- tur, de quibus Herodotus IV 13 'loGrjdovcov 6^ vneQOLzeeLv ait ^AQL^aGnovg av8Qc<g [lOvrocpd-aXiiovg, vnsQ de xovxeav xovg ^^^vffo- cpvXaxag yQvnag, xovrecav de xovg TneQ^OQeovg rMxrjnovxag inl d-cxXaGGav e. q. s.

Quot saturarum libros confecerit Ennius incertuni : Porphy- rio in Horatii carm. I 10, 46 quattuor fuisse testatur: quod contra Donatus in Ter. Phorm. II 2, 25 e sexto fragmentum citauit. Quorum de primo et secundo nil contigit e fragmentis dispicere: tertio autem Scipionis nomen praefixi. Enim uero satura est Scipio : quod olim Lerschius Mus. Rhen. V 416 pro- posuit quidem , sed cuni ueris falsa et inepta misceret, bonae coniecturae parum fidei comparauif. Ergo e Scipione tria frag- menta adferuntur diserte: duo septenariis trochaicis decurrentia (IV. V): quorum hoc (\') quod GeUius IV 7 tradit e Mibro qui Scipio inscribitur' depromptum dicit: unde, cum iie- teres quoduis carmen paulo longius librum adpellarent (cf. 0. .lahnii comm. in Pers. p. 98. Petermannus de satura Ennii p. 3), non magis iilis qui olim tragoediam quandam Scipionem somni- arent obstaciilum quam nobis qiii saturam uelimus praesidium nascitur. Terlium e Scipione uersum Macrobius citauit VI 4 p. 519 Jan. tiini ferretis haslis Horret ager [campiqiie armis suhlimibiis ardent. Aen. XI 601 sq.]. Horret mire se Jiahet. Sed et Ennius in qiiartu decimo [VII] et in Erechtheo \\\] et in Sci- pione-. sparsis hastis tonrjis catnpus splendet et horret (VI). Rii- dis admodum et insuauis si dis placet hexameter quem inri-

ENNIANAE LXXXV

sisse Lucilium Seriiius testatiir in Aen. XI 601 tum latc ferreus hastis Horret e. q. s.] horrel aulem terribilis est: cst autem ucrsus Ennianus nituperatus a Lucilio dicente per inrisionem de- huisse eum dicere horret et aUjet. Vnde Horatius de Lucilio (Sat. I 10, 54) ^non ridet uersus Enni grauitate mi7iores.' Etenim haec Seruii si cum illo Macrobii loco contuleris , non dubitabis opinor, quin Seruius istum quem dixi Ennii ucrsum significet. Vt nibil agant editores qui abusi Seruii testimonio nimis libera- liter Eimio illum Vergilii : Horret ager campique armis sublimi' bus ardent ascribant. Qui cum indignus sane inrisione sit, tum Lucilius his quae dicit horret et alget manifesto ad Ennii illa: splcndet et horret adludit. Vnde si quid est in eo uersu quod emendetur, haec postrema adparet nullam omnino mufationem ferre. Id quod non satis curauit Ritterus in Ephem. antiq. Darmst. a. 1840 p. 391: qui inconsiderate Neukirchium de fab. tog". p. 46 secutiis eo quem effinxit tetrametro : sparsis hastis fongis campus splendet horretque et gemit omne Lucilii ludi- briuin abstersit : ne quid de Macrobio dicam qucm ille ipsius certe consuetudine repugnante consulto uoces quas ipse restituit omisisse opinatur. Verum si quis tamen Ennii poesim nolit hoc quasi monstro hexametri dedecorari : ea uerba ita ut traduntur Saturnium efficinnt : sparsis hdslis longum - cdmpus splendet et hor- ret. Ac licet Saturnios qui quidem certi sint in Ennii reliquiis iion delexerini, tainen quid inpedif, qtio miniis eum in saturis inaxime Iioc qiioqiie inetro aliquofiens usiim esse credamus? Sed hoc ufiit esf, cum illiid uicisse uidear, iiariis Scipionem metris dediictiim fuisse : corruit quod Ritteriis I. I. cupidius Scipionem esse epicum carnien defendit. Cui in ea re Hugius adsentiens illi uersui quem non posset non pro hexametro habere in annali- bus sedem adsignat, ni mirum Macrobium, cum Scipionem dicat, non eo nomine insignitum carmen, sed partem annalium dicere opinatus eam qiiae maxime in Scipionis rebus uersetur. Sed hoc cum ambigiiifatis causa uerear ut quisquam grammaticorum aiisiirus fuerit, lum Macrobii loco praeeunte ipso annalium titulo in primis incommodiim foret.

Ifaque cuin iam ob uersuum quam Scipioni uindicauimus ua-

LXXXVI OVAESTIONES

rietatem subeat de satura cogitatio — neque enim qui indolem saturae Ennianae cognorit, infandum clamabit lanlae laudis uirum in satura praedicari — tum adiuuat suspitionem coniunctum quod- dam Nonii Ciceronisque testimoniiim: quorum ille quae uerba e tertio saturarum citauit tesles sunt Lali campi quos gerit Afrka terra poHfos , ea e Cicerone gloriabundum de se Scipionem edi- disse conligitur: de fin. b. et m. II 32, 106 iiaque bcatior Afri- canus cum patria illo modo loqtiens ^desine Boma tuos hostis' : re- licuaque praecJare. ^Nam tibi mimimenta mei peperere labores.' et de orat. III 42, 167 oimandi causa proprium proprio commutatum -. ^desine — hostis' : et ^testes sunl campi magni.'' Haec omnia Cicero ex Ennio quem non nominat delibauit. Nec qui Cicero- nem nouerit et qua ratione ueleres citare auetores soleat, multum in leuicula quae est in cumpi magni et lati campi uocabulis dis- crepantia haerebit: cum praeserlim citali ab Nonio Mestes illi in Africa campi' nesciam quo aptius quam ad Scipionem referantur. Qua re cum tertium saturarum librum iam non liceat Scipionis laudibus defraudare, quid ni eidem tres e Scipione quae cilantur reliquias ascribamus? Cuius saturae ego hanc mihi speciem in- formaui, ut poeta non omnem Scipionis uitam percurrerit, sed ob res in Africa felicissime gesfas familiarem sibi ducem singu- lari carmine prosecufus sit.

Nexus ac sensus reliquiarum quae ad Scipionem pertinent fere in aperto est. Ita his uersibus mundus caeli uastus conslilil sileniio e. q. s. (IV) cum alii tum Ritferus infellexit Scipionis in Africam nauigationem depingi: conl. Liuio XXVIII 17 ipsc . . . profeclus tranquillo mari plurimum t^emis . inlcrdum et leni adiu- uante uento in Africam iraiecii. Fragmentum alferum quique propter Harmibalis copias considerat (\) forfasse locum in adpa- ratu proelii habuit: tertium sjjarsis hastis e. q. s. (VI) ex ipso sumptum cerfaminc. Relicua ad laudes referuntur ab ipso Sci- pione de se praedicatas: desine Roma tuos hostis — nam tibi mu- nimenia mei peperere labores — testcs suni Lati campi quos gerit Africa terra politos (X). Quos uersus Ritterus I. I. p. 394 per- commode eis inlustrauit, quae Liuius XXXVIII 50 perhibuit, Scipionem (a. u. c. 565) a Pefiliis in ius uocafum sine idla cri-

ENNIANAE LXXXVII

mmtim inenlirme omlionein adeo magnificam cle rebtis ab se geslis exorsum esse, td satis constarel neminem nmqiiam neque melius ne- que ueritis hiudattim esse. dicebantur enim (di eodem animo ingenio- quc, a qtio gesta eratit, et atiritim faslidium abcrat , qttia pro jjcri culo , non in gloriam referebanttir. Ynde ille graiie argiimentum petit, iiersus illos a-Scipione. quem non credibile sit ad hoc iisque tempus perrexisse, alienos in annalibus ibi ubi progre- diens narratio ad iiiiiic locum peruenerit adposifos fuisse. At iit liaec conuenire annalibus concedo, ita ne sic quidem meas qiias ante exposui rationes tesfiumque aiictorifafem eiierti per- siiasiim est. Enim iiero eam qiiam Scipio de gloria siia ha- biiit orafioncm poefa dignam babiiit qiiani singiilari cannine ex- primercf : qiiao cum inaxime in rebus Africanis uersafa uide- atur, ex eis haustas quasdam iinagines orationi siue subiecit siue praemisit. Ercxit igilur Enniiis hoc famqiiam ainicitiae mo- numentum Scipioni tum temporis, cum forfasse nulla dum pars annalium prodierat. Veriim ad aliud laudtim genus haec fragmenta pertinent , qtiam tantam statuam statuet popidus Romanus Quamtie cohimnam quae leqiie et tita gesta loqtiattir (V II) : uel tu dictator uel eqtiorttm eqtiitumqtie magister Esto uel consul (IX) et Suidae niemoria (VIII) : qiiibiis ipsum poefam adpcllauisse Scipionem adparef. Atqiie his niinc iiereor ut recfe hiinc lociim adsignaiie- rim. quippe a qiiibiis iniiiria haec parlicula Scipio intdctc (Ann. IX fr. XIII) diuelli uideafur. Quae quod ex annalibus desumpta essef. eius rei Hugius id esse indicio putaiiit, quod Cicero hoc tamquam singulare hiatus exemplum adferret, ni mirum annalium tanfum memor: qiiando comparem hiafum praeter annales hoc epigramma exhiberct aspicite, o cities, senis Enni imaginis formam (Epigr. I). Ac Lachmannus quidem in Lucr. III 10.'i4 isfud frus- fiiliim in ipso prohoemio annalium non nuiltuin anfe illiid quod dixi fragmentum qtiam tantarn stntuatn e. q. s. fiiisse opinabafiir. Qiios uersus ciim concedam olim nexu quodam cohaesisse, qui- bus in idem consortium addo Saf. III fr. VIII. IX, tamen de prohoemio dissentio ita, ut haec oninia malim in nono annali hoc est ibi ubi Scipionis res narrabantur conlocari: nisi forte hoc

Lxxxvm OVAESTIONES

recte sensisse Rittenis I. I. p. 394 uideliir, qiii fr. IX relafa morte Scipioiiis extiilisse poetam coniecit.

Vniciini lii)ri saturaruin quarti fragmcnliim adposiii, ciii Sotadeum numerum esse et Hugium aures docuerunt et poterant fa- cile quemuis aliuni docere. Sed quod hoc loco id est inter satiiras edidi, hoc meo periculo factum , siquideni periclihatur et qiii aliiis suspitionem probat et qui suani coniecturam probare aliis stiidet. Nempe non e saturis adfertur locus a Macrobio Sat. VI 5 p. 527 Jan., sed e libro Sabinarum quarto. In quo primus qnan- tum comperi haesit Columna, qui Sabinas expnlit e grammatico et saturarum indicem restitiiit, cum nec alibi laudaretur talis inter Ennii reliquias titulus et extitisse quattuor saltem saturarum li- bros Porphyrionis testimonio constaret: cf. p. LXXXIV. Nec de ea re quemquani diibitaturum fuisse opinor, nisi is quem An- geli Mai indiistria a situ ct obliuione uindicauit Iulius Victor c. 6 p. 224 Or. aller Sabinariim testis extitisset. Vt iam male me- reri de Ennio uideatur, qui hoc libro poetam defraudatum eat: cum praesertim his quae Iiilio Victori debentur uerbis: cum spo- Ua ge?icris ilelraxcrids, Qiiam inscrijilionem dahitis? (inc. sat. V) perapte Sabinae pugnantes contra ipsarum maritos Sabinos com- pellare uideantur. At uel sic uehementer displicet quattuor li- bris si dis placet exaratum de Sabinis carmen epicum (quid enim fuerit praeterea nisi epicum fuerit?), cuius nullum alibi in- dicium extet. Id quod Hiigius quoque et Ilbergius senserunt : in qiioriiin rationem tamen multiiin abest ut pedibus eam. Cum enim Cohimnae adsentiant in Sabinariim locum saturas reponenti, e Iiilii Victoris testimonio praetextam quandam Sabinarum nomine inscriptam confingiint potius quam conligunt. Qua re missis il- lorumcommenlis uide nnm ipse rem probabilius expediuerim. Enim uero fuit olim carmen Sabinarum non peculiare quidem sed pars saturarum , ut Scipio. Quodsi saturarum quarto ascribis, Ma- crobii memoria c libro Sahinarum quario , siue haec uera est Ma- crobii manus siue scioli sapientia ortum, explicatur. Quae si recle conieci, huic satiirarum libro debui et alterum a Iiilio Vic- tore citatum fragmentum, quod nunc in incertis satiiris (V) ha- betiir, adsignare: in qua re illud non obstat, qiiod non compa-

ENNIANAE LXXXIX

rem hi iiersus mimeiMim exhibcanf: ex hoc enim iiereor nt cnm aliqiia probabililatc Soladens snscitetnr- contra ex ntroqne leni mann possis Satnrniornm particnlas confingere; -- neqtie ille Irisle - quaeritdl sindpi Neque caepe maeslum - - et : ^ -^ - cum sp6~ lia generis deiraxeritis Quam inscriplionem ddbilis. Nam ilhid ab- sonnm est, qnod qnidam hic nersnnm nihil odorati pedesfrem ora- tionem esse opinati snnt.

Inter ipsas Elnnii reliqnias iiire meo opinor a Gellio II 29 traditam Acsopi fabiilam recepi (inc. saf. !>') : qiiam ille ab hoc poeta qnadrafis nersibns compositam tradif. Ni iniriim aiit fallit iiie sensns ant ibi Gcllins pins qnnm argiimentum Ennianae sa- liirae seruauit. Cum enim narrationi ipsos quibns poela fabnlam conclnserit uersus subiciat, non tam ex Aesopo sua connertisse <Iiiam Ennii carmen secutus confexnisse sermonem uidetiir. Yt e poeta color quidam antiquitatis siiper slt, quem uel hae uoces ac lociitiones arguerc iiidcantiir: ptdJi trcmibundi^ Irepiduli, die crastini , messim hanc nohis adiuuent, hacc ubi ille dixit et dis- cessit, obsequibilis, primo htci , nidum mirp-auil. Sed haec eriint forfasse qiii ipsnm Gclliiim, qiiem antiqiiitatis robigincm inprimis dcamasse constat, e siio anfiqiiariim dictioniini pcnii sparsisse opinentiir. Esto : at qiiid dicant illi, si ipsorum nersnum quibns hanc fabulam Ennius contexuit reliquias quasdara ac nestigia ostendero? Nam uide num meae me aures fefellerint, cum in his quae siint: ct manus iam poslulare : messim hanc nobis ddiu- ucnt ; stdtim dicto oboediant: it dies et amici nulli erant; fiet nunc dubid procul: non metetur nequc ncccssumst hddie nti uos auferam, ciim in his igifiir niimcri qiiiddam Irothaici inihi iiisus sum perci- pcrc: atquc hacc ne litteriila qiiidcm inmiitata sc prodideriinf, iiiidc si prolicisci licet, procliiii cmcndatione adhibita aliae ciusdem niinieri parficulae emergiinf, nel: uds modo hnc aduer- litc ; si quid dicetur denuo: ut iam statim prdperet incpie alitim sese asportet locum: alia. Quorum nt nihil re uera hac specie in En- iiii satura fuerit, tamen tot dispersa in una narratione metri ues- tigia non aptiiis repefi quam ex ipsa Ennii poesi concedes.

Denique in incertis saturarum libris nersus quosdam recen- sui , quorum metrum non abhorret ab annalibus , sed quae sen-

XC OVAESTIONES

tentia siia ab illonim argumenti grandilate remoneri nidebantur, cf. fr. VII. IX. X.

Seorsum a saluris epigrammala posui, qiiorum diio de Scipione elata (II. III) Hugiiis iussit ei saturae cui nos Scipio- nem iiindicauimus ascribi. Atque haec encomia Scipionis quamiiis iam olim Pithoeus Adu. I 11 uellet cum sat. III fr. X conecti, lamen qnid inpediebal poetam quo iniiuis extra longioris carminis teno- rem singula qiiaedam epigranmiala luderet? In transcursu moneo hanc ex epigrammalis senlenliam 7uniio iiic lacnimis decorel nec fiinera /letu Faccii, ciir? uolito uiuus per ora iiirum . uideri e Mim- nermo poeta elegiaco depromplam. 3Ieliorem enim Cicero (Cal. mai. 20, 73 et Tusc. disp. I 49, 117) ait illam Ennii oralio- nem esse qiiam Solonis mors mca ne careat lacrumis: linquainus amicis Macrorem ut celebrent fiinera cuin gemitu. Nempe ita con- uertit Cicero Solonis elegiiim qiiod Graece legilur apud Plular- chiim in comp. Solonis et Piiblicolae 1 xoi^g tieqI Mi^veQfiov uv- TELTfav TieQt xQovov ^corjg eTttnecpavriKe' firjde fioi ccKXavGrog d^avarog uoXoi, (xVm (filoiGt riotrjaatfii d-avcov alyea %a\ arova^ag. Mim- nermi distichum, ciii haec Solo respondit, non extat, cuius sen- sum tamen haud dubie Ennius expressit: ut Cicero pro Mimnermo Romanum poetam Soloni componere potuerit. Cf. Nic. Bachii Quaest. elegiac. (Fuldae 1839) p. 5.

Sotam Ennium scripsisse Varronis (de L. L. V 62 M.) Festique (p. 356 M.) consensus euicil: cum olim de Asoto cogitarent et Scaliger in Varronem et Festum Sotadica inlii- lisset. De nomine carminis haec 0. Muellerus ad Festum p. 413 adnotauit: 'Sola Graece est Zmrag. nota hypocorislici forma pro pleniori Zona6r]g |)osilum . iit ^Ale'^ag pro 'AXe^avdQog et multa ad eundem modiim formala.' Sotades poeta, quode Bern- hardyum adi Lilt. Graec. II p. 920 , apud ueteres acerrimis salibus el iacla in omnem aeqiialium praiiitatem cauillatione qua iie reges quidem excipiebat insignis. A qua seueriore mo- rum censura cum Eunius omnino quod supra leligi abslinuisse uidealiir, tum modum ac munus Soladis ualde ab hoc poeta alieniim existimo. At cum Solades, qiiod e reliquiis maxime ab loanne Stobaeo seruatis adparet, mullifariam poesim suam

EXNIANAE XCI

(lictis ac piaeceptis de mo:ibiis dislirixisset , Enniuni credibile esl inde luiitis generis quae usui uiderentur, expiscatum esse: quamquani cerlius iudicare lam Ennii quam Sotadis reliquia- rum tenuitas non sinit. Fragmenta lam cerla quam probabili eoniectura huc relala metro Soladico conscripla: al nec solius metri caiisa lioc nomen^carmini inscriptum, nec huiiis numeri uersiis Enniani omnes iure ad hoc poema referuntur : qiiod lliigius uo- luit: qiii ciim eiim qiiem in qiiarto saturarum adposiii melro Sota- deo descripsisset , in hac satura. quam non diuersam a Sota habuil, qiiidquid ex Ennii Soladeorum citatur conlocari iussit. Quod cur probare nequeam, ibi dixi ubi de illo saturarum libro exposui: atqiie ut luerit Sota pars salurarum, non est cur lam arle in hoc poela eiiis niimeii iisum circumscribamus, quem postea miilti poetae non in saliirico tanlum genere adhibuerunt.

Ad saluras nescio an recle rererantur Praecepta siue Protrepl iciis : nam quod et Hugius uidil et ipse staliin con- ieci, sic duplicller poeta el Latine et Graece uniim libruin in- scripsit: de cuius indole libri ac materia plane caecutio. Frag- menlo altero Columna p. 191 non inepte piilat "^ comparatione ex agricolae diligenlia diicla poetam monuisse corruptos prauos- que adiilescenlium inores, antequam (irmiores in teneros eorum animos radices agant et maius temporis diuturnitate suscipiant incrementum, suasionibus minis iierberibusque funditus esse ex- lirpandos: qiiod quidem prudens pater familias non ininori sedu- lilale eflicere debeal qiiain experlus agricola, qui ubi uidet auenain loliiim crescere inter Iriticum selegit secernit aufert sedulo.'

Heduphagetica uerum esse huius carminis indicem Flo- renlinus Appiilei persiiadet: pro quo olim Phagelica, Phagesia, Hedypathica^ Hedypalhetica, alia ferebant. In eo larmine Ennius piscium censuram egit Archeslratum Gelensem secutus, de quo iiide Bernhardyum Lilt. Graec. H p. 027. Archestrati carmen ab aliis alio litulo (iielut yuOTQOvo^la. rjdvna&eia, SEtnvoXoyla, 6ii)07toua) olim laudatum esse Alhenaeus testatur, idem cni reli- quias quasdam e uersibus Archestrati debemus. Quae quidem Ennium in singulis propius secutum esse Archestrati uestigia

XCII QVAESTIONES

oslendunt. Vel liaec tovg fivg Aivog e'xsi fiEyakovg, oGtQHu 5' "A^vdog, Tug aQKZOvg IlaQcov, rovg dh y.xevag r} MirvXrivi], IlXei- arovg d' ^Afi^QaKia naQE%£L ciim his Ennianis compone : mures siml Aeni^ spissa oslrea plurima Abydi, Est pecien Mitylenae e. q. s. et TtoiXvTtOL sv T£ @dO(p y.al KaQia eiolv aQtOroi Kal Keqkvqu xQscpsi noXXovg fisyuXovg rs ro TiXij&og ciim Ennii : polypus Cor cyrae , caluaria piinguia ucarnae ^ Purpura lyiuricuU murex, dulces quoque echini. De finiJJus aiitem ac consilio carminis Enniani nihil licet ex uno qiiod Appuleius tradidit fragmento conhgere: nec illiid confidentius adfirmarim partem saturarum esse, h'cet Varro in saturis nsQi idsOfiurcov egisse tradatiir. At uersus En- niani niultifariam ac foede ciim h'brariorum incuria tum socordia editorum deprauati circuniferebanfur: qui quidem quainh"bet he- xametrorum hcentiam, cuius ahbi nec uola nec uestigium adpa- rebat, his uersibus concedere non diibitarunt. Quam ego hcen- tiam omnem expuli confidenler. adeo ne aiidaciam quidem ali- quam cuin ratioiie adhibitani reformidans : in quo uereor ut prospere omnis mihi emendatio cesserit : mochi iihid effecerim. ut ne quis illa certa atque intacta praedicet.

CAPVT VIII

Restant duo hhri Enniani, de quibus breuissime expromere senlentiam placet. Epicharmus (nam is est alter eorum li- brorum) iam dubitari nequit qiiin uiio mefro trochaico j»erscrip- tus fuerit, cum et oiiiiies qui citantiir ex Epicliarmo uersus hunc niimeruni prodant, et eos quos ohin liic circumferebanl hexa- nietros nobis persuaserimus ex annahum exordio desumptos esse : cf. p. XXII sq. Sed eis remotis eo difficilius est de indole carminis deque ea ratione, quae Ennium inter et Epicharmum intercesserit, iudicare. Nam quod Ennium siue dispersa in Epi- charmi comoediis philosophe dicta compilasse siue ab aliis in- stitutam Epicharmearum senfentiarum conlectionem adliibuisse siue denique singularem Epicharmi nsQi (pvoecog librum conuer- tisse arbitrati sunt, eorum nihil est quod aliquo rcliquiariim adsensu coniprobetur. At Ennius efiain si quaedam ab Epicharmo

ENNIANAE XCIII

repeliuerit, lameii iion tam Siciili philosophiam quam eam cui ille se addixerat Pylhagoreaiii sectatus est. Eteniin huic plii- losophiae, quam Romani antiquitus receplam studiosius colebant, Ennius quoqiie, quod exordiuin annalium arguit, praecipue se dederat. Qua re non quo argumenti originem indicaret, quam quod Epiciiarmus eximius scholae Pytliagoreae sectator habeba- lur, hoc ei carmini nomen inscripsit. Cf. L. V. Schmidtii Quaest. Epich. p. 53. Quae mihi sententia eo magis probatur, cum Ennius in hoc carmine Epicharmum, siue is inlerloculor fuit siue unus omnia disputauit, loquentem uideatur induxisse. Hoc enim indicare mihi Varro uisus est , qui de L. L. V 59 M. de hoc carmine ilaquc inquit Epichurmus dc inenle hwnana dicil (VI) et V 68 M. hinc Epichannus Enni Proserpinani qntique adpellal (VIII).

Eo libro, quem poela Euhemeri nomine insigniuit, Eu- hemeri, quo de Krahnerus de causis corr. relig. Rom. p. 37 accurate disputaiiit, sacram historiam, ut Cicero ait (de nat. deor. I 12, U'.)), 'interpretalus et secutus est.' Reliquias inde unius Lactantii paganorum iiieptias confulandi studium ser- uauit, stilo pedestri exaratas, sed ita ut multum abhorrere ab aetate Eiinii uideantur, quem ego prosa oratione omnino usum esse diflicile concedam. Iii qua causa nihil nos Varronis loco de re rustica I 4S adiuuamur, apud queni non quod uulgabatur in Euhcmcri uersibus^ sed in Euhcmeri liUris uersis optimi libri auctori- late conlirmatur. Cf. Politiani Misc. c. 35. Eum autem uersum quem sine libri indicio Nonius p. 216, 29 citauit (Ann. I fr. XXV) su- pra monui p. XXVI cur ab Euhemero alienum ducam. Verum enim uero cum Columella IX 2 yuiilam Euhemerum (V) lauda- iiisse Ennii memor uideatur, tum res conficitur opinor inuento Ilbeigii iiiei , qui delitescentes sub Lactantii uerbis tetrametro- ruin particulas suscitauit. Vide igitur quos ille e fr. XII uer- sus descripserit : luppnlcr poslquum omncs lerras rircuiuit quin- quiens \ Oinnibusque suis amicis dtque coynutis suis \ Imperia ex- pendit, reliquit leges, mores dddidil, \ Erumenlum parduit alia- que inmortali gloria \ MuUa fecil. et e fr. VIII liippiter Nep- tiinu imperium punli dat, ut in insulis [ Quaeue secus pontum loca

XCIV gVAESTIO.XES ENNIA^AE

essenl, is regnaret otnnibus. et e fr. IX Si qtiis qiiid noui imieniebal, iiitae quod mortdlium | Vtile esset, eo ueniebat dlque ostendtbdt Joui. Qui uersus licet seueriorem censuram aegre sustineant, id tamen indicant, non meram ibi ac primitiuam prosam oralionem haberi. Cui rei accedit, quod in illis Lactantii dignissimae quaedam Ennio locutiones dispersae sunt: uelut lioc quod est in fr. VII montem qui uocatur caeli stela; quando hunc poetam constat non infrequenter suam orationem Graecis uocibus distinxisse, qualia sunt: termo Ann. 470. 471; ayea Ann. 4b4; spiru Ann. 501; aetlira Ann. 41 S; lychnus Ann. 328, alia. Atque illa fa- miliaris est Ennio quam p. XX tetigi consuetudo explicandi La- tine si quid insoienlius aut Graece protulerit: ut musas quas Grai memorant, nos Casmenarum Ann. 2; sophiam sapientia quae perhibetur Ann. 227; uento quem perhibefit Graiutn genus aera lingua Ann. 149; Ennius dicit JSilum Melonem uocari, Atlantem uero Telamonem Ann. I. fr. XXVIII. Quibus similia ex Euhemero sunt : Pluto Latitie est JJis pater.- alii Orcum uocant Euh. 20; in eo loco suspexit in caelum quod nunc nos tiominamus , idque lup piter quod aether uocabatur precans primum caelum notninauit Euh. 33; Zav Kqovov id est Latine luppiter Saturni Euh. 74. Quin etiam adlitleratio in his Vuretes filii sui curauerunt Euh. 71 mihi uisa est speciem quandam Ennianam habere. Qua re fal- luntur qui Lactantium, cum per Ciceronem talera Ennii librum olim fuisse nouisset, quo maior suae doctrinae auctoritas adde- retur, ipsum sua manu confinxisse quae pro Ennianis uenditaret arbitrantur. jVam quod uerbis Ciceroniauis Ennium Euhemeri sacram historiam Mnterpretatum esse atque secutum' dicit (fr. VIII), quid mirum in tam diligenti Ciceronis lectore? Verum tamen ipse ignorasse uidelur Ennii librum, quem ineptiis poetarum op- ponat (fr. III. XII) , uersibus conscriptum fuisse , quantumuis alibi se Ennii uerba traditurum profileatur, cf. fr. III. VIII. Inde suspitio nala Ennii uersus antiquitus nescio quem in oralionem pedestrem conuertisse, conuersos suum in usum uocasse Lac- tantium.

ANNALIVM RELHIVIAE

Ennivs.

LIBER I

1*

Varro de re rustica I 1, 4 'el quoniain ul aiuut dei facientes adiuuant, prius inuocabo eos nec utHonierus et Ennius Musas sed XII deos consentis.'

II* Musae quae pedibus niagnum pulsalis Olinipiuu

Musas quas Graj memorant, nos Casmenarum IV

Latos per populos terrasque poemata nostra Ciara chiebunt.

LiBER I II VaiTO de L. L. VII 20 M. 'Enni: Areopagilac quidem' e. q. s. •Miisae' e. q. s. 'Laeluni diciuU (iracci Olympum, monlem in Ma- ccdoiiia omnes' e. q. s. (hcrmi Far. b. Ennii ccteri) Scruius in Aen. XI 000 'pulsanl: Ennius ad Musas: q>tae' e. q. s. III Varro de L.

L. VII 20 M. ' cornua a curuore dicta, quod pleraque curua. Musas' e. (|. s. 'Casmenarum priscum uocabulnm ita natnm ac scriptum est' e. t|. s. (camenarum Flor. camerarum (ioth.Par. a, om. Hanu. ca.me- uarum Par. b) Eiitiio Scaliuer tribuit : cum supcriore couiunxit Merula IV Probus p. 1401 P. (57 Lind.) 'neutro genere in casibus supradictis' (sc. nom. et acc.) 'sine ambiguitate breuis est' (sc. a littera) 'Graecis La-

1 muse Flor. Oliiiipuiii Flor. Olyuipuiu celeri Varronis, Ser-

tiiiis 2 curua. Musas quas Scaliger. curuaiuus (curuauus Par. a)

ac (al Jlaun. acl Par. b) quas (quae Par. a b) libri. ourua. Musae qiias Spengclius Graj om. libri. mouiorant Grai 0. Muellerus

mcuiorat Haun. nos Casmenarum] nosce nos ee Flor. nosce

nos esse Par. a h. nosse nos esse Golh. nosse esse Haun. Casmena- rum add.SpengeJius. nos nomine Casmenarum O.Muellerus. nos ciemus sas Casmeuas A. Kochius Exerc. crit. Bonnae 1851 p.b 3 lalos

per popiilos scripsi cum H. Ilbergio. nam lalos populos Probus terrasque H. Ilbergius. res atque Probus 4 clara H. Ilbergius,

4 - ANNALIVM

V* Fronto Epist. I 3 p. 8 ed. Rom. 'transeo nunc ad Q. Enniuni nostrum, quem tu ais ex somno etex' (om. Nieb.) 'somnio initium sibi' ( s c r i b e n d i em. L. Schopenus) 'fecisse.'

VI**

5 . . . somno leni placidoque reuinctus

VII* uisus Homerus adesse poeta. VIII * Ei mihi quahs erat

IX* Lucretius I 116 'ignoratur enim quae sit natura ani- mai . . . An pecudes alias diuinitus insinuet se, Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno Detulit ex Helicone perenni fronde coronam, Per gentis Italas hominum quae clara cUieret; Etsi praeterea tamen esse Acherusia templa Ennius aeternis exponit uersibus edens, Ouo neque per- manent animae neque corpora nostra, Sed quaedam si- mulacra modis pallentia miris; Vnde sibi exortam semper florentis Homeri Commemorat speciem lacrimas effundere salsas Coepisse et rerum naturam expandere dictis.'

tiniscnu' iiominibus . . . Eiiiiiiis iii piimo anii. . . .' (ann.] nam Pro- biis) \1 Fioiito Epist. I\' 12 p. 110 fd. Rom. ' si quaiulo le sonino leni, nl puela ait, placidoque reuinctus uideo in soninis. numquam est qiiin amplectar et exosculer .... hoc unum ex annalibus sumptuiu amoris mei argumentnni poelicum et sane somniculosum.' VII Cicero Acad. pr. II 16. 51 ' luim censes Eniiiuni cmii iii liortis cum Seruio Galba ambulauisset dixisse : uisus sum mihi cuin(ialba ainbulare? At cum somnia- uit, narrauit: uisus' e. q. s. Ibidera II '27, 88 'dormientium et uinulento- rum et furiosorum uisa inbecilliora esse dicebas quam uigilanlium siccorum sanorum. Quo modo? quia cum experrectus csset Ennius noii se uidisse Homerum, sed uisum esse.' Cf. idem de re p. VI 10, 10 ' fit enira fere nt cogitationes sermonesque nostri pariant aliquid in somno tale quale de Homero scribit Ennius, de quo uidelicet saepissime uigilans solebat cogitare et loqui.' VIII Seruius in Aen. II 274 'ei mihi: Ennii iiersus.' Ad

om. Probiis cluobunl /. Doiisa upitd 3feruhi»i. cliiobant Prohns

6 in soniiiis niihi add. Menila, conl. Verg. Aen. II 270

RELIQVIAE ' 5

X*

0 pietas animi

XI* Quae caiia corpore caeruleo cortina receptat. XII* 10 Oiia parire solet genus pinnis condecoratum Non animam: et post inde uenil diuinitus pullis Ipsa anima .

XIII *

terraque corpus Quae dedit ipsa capit neque dispendi facit hilum

F-nniuni partem lantnni nersus Vergiliaiii rcttuli tnni H. Fiber^io X Ci- eero Acad. pr. 11 27, 88 'nisi uero Enninm non putamus ita totum illud audiuisse: o' e. q. s. 'si modo id somniauit, ut si uigilans audiret." Do- natus in Ter. Eun. III 5, 12 'o festus dies hominis (amice, salue): pro homo festi diei. Sic dicitur etiam scelus iiomo. Ennius : o' e. q. s. XI Varro de L. L. VII 48 M. 'apud Ennium: quae' e. q. s. 'caua cor- tina dicta . quod est inter lerram ct caelum ad similitudineni cortinae Apollinis.' XII \'arro de L. L. V 50 M. 'haec duo caelum et terra, quod aninia et corpus. Vmidnm el frigidum terra , siue oua . . . ani- mam, nt ait Ennius, et post' e. q. s. Diomedes I p. 378 P. 'apud ue- teres parire dictum rcpcrimus , ut apud Enninm: oua' e. q. s. (enium Par. b) Priscianus \'II1 p. 802 P. (Ip. 38IK.) (pario) 'quartae coniuga- tionis . . . Ennius: [10] ' Idem X p. 880 P. (I p. 477 K.) (parire) ' se- cundum quartam coniugalionem . . . Ennius: [10]' Idem X p. 905 P. (I p. 50!) K.) (pario) 'sccunduni qnartam coniugationem . . unde Ennius: [10]' Cf. Lucretius I 116 (IX) Exordio annalium uindicauit et hoc et quod inseqnitur fragmentiim Bergkius de prooem. Empcd. p. 31 XIII Varro de

L. L. y 60 .\I. ' recte igitur Pacuuius qnod ait : animam aetlier adiugat, et

8 amico Qand. et edd. uelercs Botiali 9 quaoque (quecj; Flor.

(luoque Par. b) in corpore (coper Par. b) causa (eani Haiin. ca Par. b) ceruleo (coeruleo Hatin. cernolo Par. b) felo (felo Flor. foedn Goth. Haun.) orta nare (mare Haun. Par. a) eeptat (coeptat Goih. cepit, Par. b) libri. emendauit 0. Muellerus .- qui tamen de corruptelae ratione uerum non assecutus est. corpore caeruleo caua quao c. r. Turnelms Jdu. VI 20. caua quaeque in Corpore caeruieo caeli c. r. ibidem XXIIl 16. quaeque freto caua caeruleo c. r, Scaliger 10 parere Flor. Haun. Par. a b Varronis solent Par. a b Monac. Diom.. rel. om. pinnis Halberst.Prisc. J9.802 Reg. Bern. Halberst.

p.90b. pinnis Eeg.p. 802 Reg. Bern. p. 880. pennis ceteri II ani-

mam Flor. anirnas ceieri et post Entiin continuauit Lachmannus ad

Lucr. I 117 13 lcrraque corpus Bergkius 14 ipsa Scioppius.

6 ANNALIVM

XIV*

15 memini me fiere pninim.

XV*

Limiii portum, est operae, cognoscite ciiies.

XVI* Ciim ueter occubuit Priamus sub JMarte Pelasgo

Ennius terram corpus quae dederit ipsam capere neque dis- pendi facere hilum.' (esse terram Haun. dederit Scaliger. depe- rit Flor. Par. a b. peperit Goth. Haun.) Ibidem V 111 M. 'hiia ab hilo dicta, quod ait Ennius: neque' e. q. s. Ibidem IX 54 M. 'sed in nihil uo- cab\iluni recto casu apparet in hoc: quae' e. q. s. 'quod ualet nec dispen- dii facit quicquam.' XIV Charisius I p. 75 P. (55 Lind.) 'pauos et pauo. Ennius: memini' e. q. s. Donatus inTer. Andr. II 5, 18 'memini ui- dere pro uidisse. Eunius: memini' e. q. s. Idem in Ter. Adelph. 1 2, 26 'fieret pi-oducta prima syllaba. Ennius: memini' e. q. s. Idem in Ter. Phorm. I 2, 24 "et sic dixit : memini relinqui , ut iu Andria: mcmini lue uidere. Et: meniini' e. q. s. 'Ennius.' TertuUianus de au. c. 33 p. 336 D Rigalt. 'pauum se meminit HomerusEnnio somniante.' Ibidem c. 34 p.337B Rigalt. ' sed necessarie hanc quoque speciem intulinuis et ex- clusimus , ut superioribus cohaerentem, quo perinde in pauo retunde- retur Homerus, sicut in Pythagora Euphorbus.' Cf. eundem de resurr. c. 1 p. 379 B Rigalt. Porphyrio in Hor. Ep. II 1. 50 ' Ennius in principio annalium suorum somnio se scripsit admonitum quod secunduni Pytha- gorae dogma anima Homeri in suum corpus uenisset.' Schol. in Persii Sat. prol. 2 *nec in bicipiti somniasse Parnasso . . . tangit autem Ennium qui dicit se uidisse somniando in Parnasso Homerum sibi dicentem . quod eius anima in sno esset corpore.' Cf. Acro in Hor. Cariu. 1 28. 10. Ep. II 1, 50. Schol. in Stat. Theb. 111484 XV Persius Sat. \T 9 'Lunai' e. q. s. ' Cor inbet hoc Enni poslquam destcrtuit csse Maeonides Quintus pauone ex Pythagoreo.' Schol. ad h. 1. ' sic cnim ait Ennius in aniialium suorum prin- cipio . ubi se dicit uidisse in somnis Homerum dicentcm. fuisse se quondam pauonem, et ex eo translatam esse animam in se' e. q. s. X\T Priscia-

ira libri. illa Scaliger capil Scaliycr. capul libri dispcndii Flor. V 111 15 fipie scripsi ciim H. Ilbcrgio cunl. X fr. XV. fieri

excmplaria meiiiinit me (ine cod.) f. paumn cod. ct ed. pr. Charisii.

Donali Andria: meniini me quum L panum Pith. me mi ni me quam 1. pauuni (pauidid Par.b) Par.ab. inemini me c^ 1. pauidum Gand. Liigd. ciim cdd. uet. Adcljihis : me minime f. paimm Par. a Liigd. minime nominc {uel noTe) f. pranum (»r/paruum) pJeracque cdd. tiel. njiiiime f. prauum me ed. McdioJ. Phormiunc : memini mc f. paruuni (piuim Ltigd.) Gand. Lugd. cum cdd. uet. quom memini fieri me pauom Merula. commemini fieri me pauom e Charisio citans Scaligcr Cuni. p- 26 16 Luni Montcp. Val. pracilum est opere cognoscere

Laureshcm. \" uler fragm. Paris. cod. 7530 pelasco Bern.

phelargo Lugd.

RELIQVIAE 7

XVII *

Doctusque Anchisa ^Veni^) quem pulcherrima dium Fata docet fari, diuinum ut pectus haberet

XVIII

20 Tii uero face quod tecum precibus pater orat

XIX

Transnauit cita per teneras caliginis auras.

XX

Constitit inde loci propter sos dia dearum.

XXI Est locus Hesperiam quam mortales perhibebant

nus III p. 607 P. (I p. 118 K.) 'ueteniimis quasi a uetcr posiliuo . . .

Knnius: cum' e. q. s. (enius Reg.) Aldhelmus de le gr. el metr. (A. Mai auct. class. V 577) 'antiquissimi non uetus scd ueter, ut Eunius: cum ' e. q. s. XVII Probus in Verg. Kcl. 6, 31 p. 14 Keil. 'poeta Ennius An- chisen augurii ac per hoc diuini quiddam liabuisse praesumit sic: doctusque' e. q. s. Schol. Veron. iu Aen. II 687 p. 00 Kcil. 'peritum multarum discipli-

narum Anchisen fuisse ssunt N;icu[ius] — | qui ila de eo ait: doctus'

e. q.s. Cynthius Cenelensis iii Aen. II 687 (\.Mai auct. class. VII 386) ' An chises uates fuit auctor diuinandi. Ennius: doctusque' e. q.s. XVIII Festus p. 198 M. 'orare antiquos dixisse pro agcre testimonio ... Ennius quoque quoni dixit in 1. I annalium . . .' XIX Philargyrus in Georg. IV 59 'nare pro uolarc ait Ennius in primo . . .' XX Festus p. 301 M. 'sos pro eos antiqui dicebant ut Ennius li. I . . .' ( 1 i. I cod. teste H. Keilio Mus. philol. VI 624. ii. II 0. Muellerus) Paulus p.300M. 'sos pro cos anliqui dicebant, ut Ennius: constitit' e. q. s. XXI Macrobius Sat. VI 1 p. 499 .Tan.

' est locus , Hesperiam Graj cognomine dicunt. [Aen. I 530] Ennius in primo . . .' (Ennius . . . perhibebant om. Par.) Seruius in Aen. I 530 'est autem carmen Ennianum: is enim ita ait: est' e. q. s.

18 doclusquc Anchisa Fleckeisemis. doetus Anchisa Schol. Veron. doctusque Anchises Cynthius. doctusque Anchisesque Probus. atque Anchises doctus Scaliger Coni. p. 29 uems Cynlhius , rel. om.

pulcherrima diuni Fleckeiscnus. pulcherrima diu Schol. Veron. pulchenima diuum A. Maius. pulchra dearuin Probus 19 fata

docet fari d. ul p. haberel J. Bernaysius Mus. philol. VI Sl^ fata do- cel d, ut p. liaberet Schol. Veron. fari donauil d. p. habere Probus

20 tu uero face] facere uero Feslus. tu face uero A. Aurjustinus. face uero in finc uersus superioris Columna tecum Merula, Handius

Tursell. II 148. te cum Festus, quod O.Muellenm fefellit 22 dia

dearum A. Augustinus. dea diarum Festtis, Paulus

8 ANNALIVM

XXII*

Onam prisci casci popiili^leiuieic Latini XXIII *

25 late Satuniia terra

XXIV*

Saturno Ouem Caelus genuit

XXV*

Cum saeuo obsidio magnus Titanu' premebat

XXVI luppiter ut muro fretus magis quamde manus ui

XXVII

/30 Oui caelum uersat stellis fulgentibus aptum.

XXII Varro de L. L. VII 28 M. ' cascii m uetus esse sigiiificat Rnnins quod ait: quam' e. q. s. Cicero Tnsc. disp. I 12,27 ' itaque unnm illud erat insitnm priscisiliis, quos cascos appellat Ennius , esse in morte sen-. snm' e. q. s. Hieronymus Epist. ad Niceam p. 342 Mign. ' nam et rudes' illi Italiae homines, quos cascos Ennins appellat' e. q. s. XXIII Varro de L. L. V 42 M. 'hunc' (h. e. Capitolinnm) 'antea montem Saturnium appellatnm prodiderunt et ab eo lateSaturniam terram, ut etiam En- nins appellat.' Enniana uerba ab late incipere H. Ilbergius intellexit XXIV Nonius p. 197,9 'caelum neutro. mascnlino Lucrctius ... Varro ... Ennins : fortis Romani quaniquam caelus profnndns. Idem : Saturno' e. q. s. Charisins I p. 55 P. (40 Lind.) 'caelum hoc cnm sit neutrum, etiam masculine ncteres dixcrunt, ut Ennius : quem' e. q. s. Epi<:harmi Scaliger Coni. p. 180, Euhemeri Krahnerus de corrnpt. relig. Rom. p. 40 hunc uersum esse ut proximum suspicatnr XXV Nonins p. 210. 29 ' 0 b s i d i 0 feminino .... neutro Ennius: cum' e. q. s. XXVI Festus p. 201 M. 'quamde

pro quam usos csse antiquos cnm mnlti ueteres testimonio sunt, tum Ennius in prinio . . .' (tum Ennius Vrsinus. tamen huinscod.) XXVII Ma- crobius Sat. VI 1 p. 498 .lan. ' axem umcro torquct stellis ardentibus aptum. [Aen. IV 482] Ennins in primo . . . ' (libro VI*' Salisb.) Eundem uersum uidetur Isidorus respexisse de rerum natnra XII ' nam qnod ipsi dicitur: qui uoluis orbem slellis ardentibus refnlgcntem,

24 tenuere Columna. genucre libri 27 g^enil Scaligcr. genuiiil

Merula 28 saeuo Jiinius. suo libri. sis Krahnerus niag-nuui

Merula Tilann' Merula. Tilanuin Ubri. Titana Junius

29 quamde manus ui Scaliger. qua deman' impe cod. {h. e. quamde manus ui. ide). quamdc nuinu slal Lamhinus. qnamde manu sa Im- perat 0. Muellerus

RELIQVIAE 9

XXVIII *

Semius in Aen. I 741 'sane Atlas Graecum est, sicut et Nilus. Nam Ennius dicit Nilum Melonem uocari: At- 1 a n t e m uero T e 1 a m o n e m.' Ibidem IV 246 ' sane Latine Atlas Telamon dicitur, sicut Nilus Melo.'

XXIX '^

Assaraco natus Capis optimus isque pium ex se Anchisen generat

XXX

Accipe daque fidem foedusque feri bene firmum.

XXXI * Olii respondit rex Albai longai

XXXII *

35 Ouos homines quondam Laureiitis terra recepit,

XXXIII *

Seruius in Aen. VI 778 'ergo auo se addel comilem: aut auito se iimget imperio, aut certe secundum Ennium referetur inter deos cum Aenea. Dicit nanKpio Uiain fuisse fiham Aeneae; quod si est, Aeneas auus est Romuli.' Ihidem I 273 'Naeuius et Ennius Aeneae ex filia nepotem Romulum conditorem urbis tradunt.' Cf. Niebuhrius Hist. Rom. 1 233 ed. 3. F. Ritterus Mus. philol. II 482.

iionne diuina prouidcMitia' e. q. s. XXIX Piiilar2:Yrus in Gcorg. 111 35 •per Assaracuni Troianos dicit. Nam Assaracus anus Anchisae. Ennius: Assaraco' e. q. s. XXX Macrobius Sat. VI 1 p. 499 Jan. 'accipe daque fidem: sunt nobis forlia belio Pectora. [Aen. Vlll 150] Ennius in primo . . .' Cf. Porphyrio in Ilnr. Carm. III 21. .50 'bene pro utilde positum. ut apud Eiinium frequenlcr.' XXXI Atiliiis Fortunatianus p. 2691 P. (-340 Ci.)

(hexameter) ' minimus habet XII' (sc. syllabas) 'ut est Eniiianus: oili ' e. q. s. Donatus de barbarismis p. 1772 P. (30 Lind.) 'dtccigfaLg . . . ut: oUi' e. q. s. Ponipcius Donati commcnt. p. 448 Lind. ' nam diaercsis est Albai longai pro eo qiiod est Alhae loiif^ae.' Idem exemplum irrepsit in edd. aliq. uetcrcs Isidori Orig. I 34 Seruiiis iii Aen. XI 236 'olli illi se- cundum Ennium.' XXXII Priscianus VII p. 762 P. (I p. 332 K.) 'LaTi- rentis' (laurentiiis Sang.) ' etiam pro Laurens dicebant. Enaius in

33 fertisque Neap. 35 Laiirenlius Bcrn. recipit Bern.

10 ANNALIVM

XXXIV *

Klxcita ciim tremnlis anus attnlit artubus lumen, Talia commemorat iacrimans, exterrita somno: 'Eurudica prognata, pater quam noster amauit, Vires uitaque corpus meum nunc deserit omne.

40 Nam me uisus homo pulcher per amoena sahcta Et ripas raptare locosque nouos: ita sola Postilla, germana soror, errare uidebar Tardaque uestigare et quaerere te neque posse Corde capessere : semita nulla pedem stabihbat.

45 Exin compeHare pater me uoce uidetur

His uerbis: "o gnata, tibi sunt ante ferendae Aerumnae, post ex fluuio fortuna resistet." Haec ecfatus pater, germana, repente recessit Nec sese dedit in conspectum corde cupitus,

50 Ouamquam multa manus ad caeli caerula templa

Tendebam lacrumans el blanda uoce uocabam.

V Vix aegro cum corde meo me somnus reliquil.'

XXXV**

Ouidius Trist. II 259 'sumpserit annales; (nihil est hirsutius illis;) Facta sit unde parens Iha nempe leget.'

aiinalibus: quos' e. q. s. XXXIV Cicern de diii. l 20. 40 'luinc tc ad

fabiilas renoco uel noslronim iicl Graccorum poetarum. Narrat enim ct apud

36 etcita Vind. trermilus Erl. alUilil] allii Vind. 37 tmn

memorat Vind. 38 enidica Erl. eurydica Vitid. 39 ui-

a

la<fiqiio Jlnd. 40 ainena HrL 46 hijs Erl. o gnala lihri

aliq. OrcUii, MamUius, Lambinus. cognata Vind. sunt anle tibi

cog-nala Erl. ferundae Daidsius, Foerlschius Quaesl. Tull. parl. II

(Numb. 1846) p. 15. gerendac Vind. gercnda Erl. 47. 48 inuerso

ordine legunlur in Vind. Erl. , transposuil e codd. Dauisius i\ eruinne Erl. resistel] recessil Erl. 48 hec Erl. eralus

palcr Vind. palcr ctTalus Erl. 50 uianas Erl. 51 iacruinans

Vind. lacriinans Erl. blande ErL 52 cuiii Jlnd. liiiii ErL

sonui Vi?id. (c m. alt. superscriptum) sonus Erl. rcliiKiuit Jltid.

(s m. all. add.)

RELIQVIAE 11

XXXVI

Te sale nala precor Vetius, te genetrix patri^ nostri, Vt me de caelo uisas cognata parumper.

XXXVII

55 Teque pater Tiberine tuo cum flumine sancto.

XXXVIIl *

Porphyrio in Hor. Carm. 1 2, 18 'Ilia auclore Ennio in amnem Tiberim iussu Amulii regis Aibanorum praecipi- tala est.'

XXXIX *

liia dia nepos quas aerunuias teliilisti.

XL*

cetera quos peperisti

Ne cures

XLI* ut llia reddita iui|)tum

XLll 6(1 Haec ecfatus: ibi l.itrones dicta facessunt.

Ennium Veslalis illa: excita' e. q. s. XXXVI Noiiius p. 378. 16 'pa- rumper cito et uelociter. Eniiius annali lib. I . . .' XXXVII Macrnbius

Sat. VI 1 p. 499 Jan. ' tuque o Thybri tuo f^enilor cum flumine sancto. [.\en. VIII 72] Ennius iu primo . . .' XXXIX Charisius I p. 70 P. (50 Lind.) 'ncptis granimatici nolunt dici . . . . et aduocant Enninm, qund dixerit ita: Ilia' e.q.s. Nonius ^.215,8 'nepos dici et femina potest Ennio auctore, quae nunc ncptis dicitur: Ilia' e. q. s. Festus p. •28(J M.

' recto fronle antiquac id consuetudinis fuil, iit cum ait Ennius quo-

que: a stirpe suprcmo, et llia dia iiepos.' XL Seruius in .\en. IX (iritt 'cetera deinceps: el est aduerbium i. e. in ceterum; est autem Enniauum: cetera' e. q. s. Cum superiore coniunxit Merula, qui tamen qiiod ucnuu est non pcrspexit XLI Seruius iu Aen. III 333 'reddita more ueleri pro data accipiendum, re ergo abundat. Ennius in annalibus: ut' e. q. s. XLII Noniusp. 300, 23 'facessere est faccre. Ennius annalibns lib. I . . .'

53 sale nata] sanonota lihri. niinc sancta Cohmna , Mcruhi. dpa sancta H. Ilhergiiis. Cf. Ausonius cpigr. 33 clPlukirchus Stjrnp. F 10, 4 olfiai 6h Kalxrjv^AipQodirrjv aXiyevii tovg Ttoiritag TtQogayoQEvsiv

Venus et libri 55 Tyberino Anglic. Mcd. Xanlo Salish.

56 Ilia da Nonius neptis Lcid. Nonii oruninasleluli*" cod. Charisii. eriimnas nolulisli Nonius 59 ad illa r. n. ^e Scruio Da-

nielis' Mcrula 60 oclatus: ibi] et lata sibi Bcrn.b. el fatus ibi-

12 ANNALIVM

XLTII * caenacula maxima caeli

XLIV * bipatentibus

XLV* luno Vesta Minerua Ceres Diana Venus Mars Mercurius louis Neptunus Vulcanus Apollo.

XLVI *

65 Respondit luno Saturnia sancta dearum. XLVII**

Vnus erit quem tu tolles in caerula caeli Templa

XLIII Tertullianus adu. Valeut. c. 7 p. 291 D Rigalt. ' primus omnium Ennius poeta Romanus caenacula maxima caeli simpliciter pronuntia- uit de eiati situs nomine uel quia louem illic cpulanteni legcrat apud Home- rum.' Schol. Veron. in Verg. Acn. X 1 p. 102Kell. * Ennius non tantum domum, sed etiam cenaculuin caeli.' Ad hoc dcorum consilium et hoc et proxi- mum fragmentum ed. Lips. rettulit XLIV Semius in Aen. X5 'bi- patentibus: physice dixit. nam caelum patet ab ortu et occasu. Est au- tem sermo Eniiianus tractus ab ostiis, quae ex utraque parte aperiuntur.' XLV Appuleius de deo Socr. c. 2 p. 121 Oud. ' quorum in numero sunt illi duodecim numeroso situ nominum in duos uersus ab Ennio coartati: luno' e. q. s. Martianus Capella I p. 15 G. (89 K.") 'tunc etiam ut inter alios potissimi rogarcntur ipsius collegae louis . qui bis seni cum eodem To- nante numerantur quosqne distichon complectitur Ennianum: luno' e. q. s. Hic ascribit Merula XLVI Seruius in Aen. IV 576 ' sancte deorum se- cundiun Ennium dixit : respondit ' e. q. s. Donatus de barbarismis p. 1769 P. (27 Lind.) (soloecismus ) "per comparationes sicut: respondit' e. q. s. 'pro sanctissima.' Pompeius Donati comment. p. 435 Lind. (soloecismus) ' per comparationem: respondlt' e. q. s. Claudius Sacerdos I p. 28 Endl. (soloecismus) 'pcr gradus conlationi^, hoc est comparationis , ut est Sa- turnia pulchra dearnm pro pulcherrinui.' Huc rettulit Merula XLVII ^arro de L. L. VII 6 M. 'dicam in hoc libro dc uerbis quae a poe- tis sunt posita — incipiam hinc : unus' e. q. s. Cf. Ouidius Met. XIV 812 ' tu mihi concilio quondam pracscnte deorum ( Xam memoro memorique animo pia uerba notaui) \'nus cri t quem t u t ol I es in caerulacaeli Dixisti: rata sit uerborum summa tuorum.' Idcm Fast. II 485 • redde patri natum: quamuis intercidit alter, Pro se proque Remo qui milii restat erit.

f|uo ceteri libri. ecfattis iibi Scaliger Coni. p. J28. elTalus ibiis Lipsius Ant. Lecf. II i 63 Ceresqtie Guelf. b Appulei , lihri plerique Ca-

pellae 64 louis] luppiter Harlem. Appulei m. all. . aliq. libri Ca

pellae 66 cerula Flor. coeluUi Haiin.

RELIQVIAE , 13

XLVIII *

Postquam consistit fluuius qui est omnibu' princeps, Qui sub caeruleo

XLIX*

70 lupus femina feta repente

L* Vergilius Aen. VIII 630 'fecerat et uiridi fetam Ma- uortis in antro Procubuisse lupam: geminos liuic ubera circum Ludere pendentis pueros, et lambere matiem In- pauidos; illam tereti ceruice reflexam Mutcere alternos, et corpora fingere lingua.' Seruius in h. 1. 'sane totus hic locus Ennianus est.' ,

LI* Fici dulciferae lactantes ubere toto

LII [Ciiuis] decedunt, riuos camposque remanant.

Vnus erit q\iem tu tolles in caerula caeli Tu milii dixi>ti: siut rata dicta louis.' XLVIII Fronto Epist. de orat. p.249 ed. Roni. (^p. 129 Nieb.) 'Tiber amnis et dominus et flueuiium circa regnator undarum. En- nius: postquam' e. q. s. Cicero Orat. 48, 161 'ita enim ioquebamur : qui est omnibu princeps, non omnibus princeps.' Huc refert ed. Lips. XLIX Seruius in Aen. II 355 ' sane apud ueteres lupus promis- cuum erat, Ennius: lupus ' e. q. s. Fe.stus p. 286 M. 'recto fronte ....

antiquae id consuetudinis fuit ut cum ait Ennius quoque et 1 u p u s

feta.' Quiutilianu.s 16, 12 ' lupus masculinum , quamquam ^'arro in eo libro quo initia Romanae urbis enarrat lupum feminam dicit Ennium Pictoremque Fabium secutus.' Cf. Festus p. l.oO. Paulus p. 6 et 60 M. Co- lumnae debetur liaec uersiculi sedes Ll Charisius I p. 103 P. (74 Lind.) 'ficiEnnius: fici' e. q. s. 'Luciiius: fici comeduntur et uuae.' Ad eim- dem Columnam locus fragmenti redit LII Festus p. 282 M. 'rema-

68 consistil /. Beckeriis Ephem. Marb. 1849 p. 331. eonsisti se Fronto qui est onuiibu Cicero. qui onuiiuni Fronto 69 qui

sub eaeruleo H. Ilbergiiis. qui sub ciuilia Fronto. qui suboaeruleus /. Beckerus Cogitandum uel: uoiuunl sua flumina caelo

70 faela Casselh Seruii 71 fici dulciferae cod. dulciferae fici

uulgn 72 cliuis decedunl] desunt cod.Fesli, om. Paulus. de summo

UoederUnus de Lat. uoc. orig. p. 178. desubito \\\M\nnn\. Bergkius Ephem. liti. Hul. 1842 // 239 reniant Festus destiluunl riuos campos-

que reuitant Scaliger. deseruit riuos camposque remanat Barlhius Adu. XXXVIII \\. doque serunt undae campos; ripasque remanant H. Ilbergius

14 ANNALIVM

LIII Indo tuelnr ibi liipiis femina, conspieit omnis: - Hinc campos celeri passu permensa parnmper 75 Conjcit in silnam sese

LIV*

pars ludicre saxa

lactant, inter se licitantur

LV*

Occiduntur. ubi potitur ratus Romulus praedam

LVI Ast hic quem nunc tu tam toruiter increpuisti LVII 80 Curantes magna cum cura tum cupientes

Regiii dant operain simul auspicio augurioque.

nant, repti-nt. Eniiiiis I. I . . .' Pauln.s p, 283 M. 'remant, repetant. Ennius: rinos' e. q. s. LIll Noniiisp. 378, 18 'parumper, cito et ue-

lociter .... Eniiius annali lib. I: [XXXM] idem in eodem : indotuetur' e.q.s. Cf. XLIX LIV Nonius p. 134, 13 'licitari, congredi, pugiiare. Eniiins: pars' e. q. s. Cf. Panlus Festi p. IIO M. 'iicitati. in mercaiido sine pugnando conlendentes.' Hiic rettulit ed. Lips. LV Festus p. '274 M.

' pro lirmo, certo ponitur ratus et ratuni. Ennius : octidnntur' e. q. s. L\'l Noniusp.510, 10 'torbiter .... Ennius lupi Ast ic' e. q. s. (lib. 1 Scaliger Coni. p. 80) LVII Cicero de diu. 1 48, 107 ' itaque Roniulns

augur, ut apnd Enninm est , cum fratre item atignre curantes' e. q. s. Geliius VI G ' locos porro praepctcs et augures appellant ; ct Enniiis iii aii-

T6 ubi Cohimnu uiVuiia Lachmmiinni ud Lurr. I 1106

74 hiuc canipos H. Ilbcrgii/s. iii oainjjo libri. liinc cainponi Cohtmnu pernicnsa Cohimnu, Gronouiiis uil Liii. XXXVIIl 17. piaenions libri 75 conicil lib)'i 76-77 Vcrsus dishnxi ludicro «f «<//•«//»

udiecliui, quod ?ioluuil Prisciunus VII p. 768 P. {,1 p.6^l K.) ^exci- pihir u uetere uel iieteri quod uelern non ueleriu facit. nec non ab hoc ludicri quod htdicra mm hidicriu fuciV pats Ludicre iaclanl saxa Cohtmnu. saxa Ludicrc iaclanl, pars H. Ilbergius 78 Gruuius

dispiin.ri ibi SruUgcr 79 asl hic ScuUger. ast ic Ubri. liasla Co-

himna loruilor edd. lorbilcr Ubri 80 luni cupienles Vind.

cnin cupienles Erl. concupicnles uuJgo An inagna cuni cura lum curanles cupienles.'

RELIQVIAE 15

. Remus auspicio se deuouet atque secundam Solus auem seruat. at Romulus pulcher in alto Quaerit Auentino, seruat genus altiuolantum.

85 Certabant urbem Romam Remoramne uocarent. Omnibus cura uiris uter esset induperator. Expectant uel uti consul cum mittere signum Volt omnes auidi spectant ad carceris oras, Quam mox emiUat pictis e faucibus currus:

90 Sic expectabat populus atque ora tenebat Rebus, utri magni uictoria sit data regni. Interea sol albus recessit in infera noctis. Exin candida se radiis dedit icta foras lux. Et simul ex aito longe puicherruma praepes

95 Laeua uolauit auis: simul aureus exoritur sol. Cedunt de caelo ter quattor corpora sancta Auium, praepetibus sese pulcrisque iocis dant.

naliimi prinio dixit: pracpetibus . . . dant. Auibus autem praepetibus ' e. q. s. (praepetibus . . . autem om. Par. 8CG7 Rottendorliauus au- tem Parisinusque codices iam aute dusinuut : ille VII 20 — quoniam in an-

81 augurioque — 82 auspicio im. Erl. Lacimatn posl 81 signi-

ficaiii 82 iu moiilc Renius Vind. hinc Remus uulgo deuouct alque «j//^(). dcuoueralquc Vind.Erl. 83 aucni /«//(/o. aulom Vind.E7-l.

84 aUiuolanlum «m/^o. allcuolanUmi Vind. Erl. 85 romam re-

moramne Erl. Vind. et ' e fugienlibus et lucifugis lihris ' T^riiebus Adu. XXIV ^ 86 onmis Vind. m. alt. ul Erl. 87 ucluti Vitid,

a

Erl. 88 uolt Vind. m. pr. (uel uull superscr.) ult Erl. oris

Vitid. 89 quam mox Erl. , Bergfcitis I?id. lect. Marb. aesl. 18M

p. XVI. qua mox Vind. 92 allus Erl. 93 ista Erl.

94 puichcrruma Vind. pulehcrrima Eil. 95 simul uulgo. ct sinml

Vind. Erl. {sed cX m.pr. compunctiirn in Vind.) 96 cacdiml Vind.

quallor] cf. RitscheUus Mus. phil(d. VIII 309, Larhmunnus ad Lucr. III 917. qualtuor Vind. {altera t m. rec. conqnmcta) qualuor Erl. 97 auium praepetibus sese Cicero , cf. Lachnmnnus l. l.

praepetibus (ppetibus Vat.) sese, om. auium, Vat. Lincoln. {leste Gronouio) et libri deteriores Gellii. praepetibus hilares sese Gronoiiius, Scaliger in AetJiam j). 122. praepctibus uolucres sese Koenius de epic. liom. serm. p. 107. pracpetibus pennis sesc Merula pul-

chrisquc Vind. Erl. Cic pulcris Vat. Gell. quc om. libri Gelliani omnes

16 ANNALIVM

Conspicit inde sibi tlaiii Romiilus esse priora, Auspicio regni stabilita scanina solumque.

LVIII

100 Nec pol liomo quisquam faciet inpune animatus Hoc nisi tu: nam mi calido das sanguine poenas.

LIX

Astu non ui sum summam seruare decet rem.

LX

Virginis. nam sibi quisque domi Romanus habet sas.

LXI*

Seruius in Georg. II 384 'Romulus cum aedificaret louis [templnm] , pelles unctas strauit et sic ludos edidit, ut et caestibus dimicarent et cursu contendei^ent, quam rem Ennius in annalibus testatur.'

LXIP*

Confrictique oleo lentati et ad arma parati

tiquis codd. sexto libro aiitecedit septimus — hic VI 3) LVIII Macro- bius Sat. VI 1 p. 499 Jan. 'tu tameu interea calido mihi sauguiue poeuas Persohies. [Aeu. IX 422] Enuius iu primo . . .' Seruius in Aen. IX 422 ' calido mihi sanguiue poenas. Ennius iu primo : nam' e.q. s. LIX Fes- tus p. 298 M. 'sum pro eum usus est Eiinius ii. I . . .' (enius cod.) LX Festus p. 325 M. 'sas Verrius putat signiflcare eas teste Ennio qui dicit in L I : uirgiues' e. q. s. ' cum suas magis significare uideatur.' Pau- his p. 324 M. 'sas, suas. Ennius: uirgines ' e. q. s. LXII Seruius in Aen. III 384 'et quidam lentandus uoue uerbum fictum putant, sed in annaUbus legitur: confricati oleo leutati paratique ad arma.' Ennii annales suspicatur C. Barthius ad Claudian. Cons. Mall. 42. Huc ret-

98 esso priora ludgo. piopriain Vind. Erl. 100 non Pur.

Salisb. 101 nisi] neque Merida nii om. Salish. dabi' 'm

oraScritieriani cod.'' Macrobii iesiePotduno, Merula 102 aslu non

ui] at tu non ul cod. al te non ut Columna. al te non Talium Scaliger sunuaani Vrsi/nis. sunuiux cod. Cf. Aesch. Prom. 214 a>g Qv v.ax iGyvv ovds TTQog xh KaQrsQOv XQ£tr]^ doXo) 61 rovg VTteQzeQOvg XQd- xelv 103 uirginis siue uirg-ine. nani Lachmannus ud Lucr. VI

1067. uirgines nani Feslus, Puulus 104 confrietique ff. Ilbergius.

confricati Seruius et ad arnia parati ff. Ilbergius. paratique ad arma Seruius .

RELIQVIAE 17

LXIII** 105 bellicrepa

LXIV Cuni superum iumen nox intempesta teneret

LXV* Maerentes flentes lacrimantes commiserantes

LXVI . . . . Nerienem Mauortis et Herem

LXVII Nam ui depugnare sues stolidi soliti sunt.

tulit H. llberjjius LXIII Paulus Festi p. 35 M. ' be 1 1 icrep am saltatio- nera dicebant, quando cum armis saltabant , quod a Komulo institutum est, ne simiie paterctur, quod fecerat ipse, cum a ludis Sabinoriun uirjjines rapuit.' Glossae Isidori 'bellicrepa quoddam fjenus ludorum cum armis." Vocem Ennianam esse suspicatur 0. Muellcrus. Huc rettulit H. ilbcrgius LXIV Macrobius Sat. \l 1 p. 499 Jan. ' et lunam in nimbo nox in- tempesta tenebat. [Aen. III 587] Ennius in primo . . .' LXV Diomedes II p. 442 P. ' ofioionrcoTOv' Cliarisius IV p. 251 P. (107 Lind.) 'ofioio- TixtoTOv' Donatus de schtinalibus p. 1774 P. (32 Lind.) ' oiioiotitcozov' Pompeiiis Doiiati commcnt. p. 401 Lind. ' 6(ioi6nto}TOP' Beda in Rhct. Lat. Pith. p.340 ' o^oLontcozov' Eiinium appcllat solus Diomedes. Rhet. ad Herennium IV 12, 18 (compositio conscruabitur) 'si non utemur coutinenter similiter cadentibus uerbis lioc modo: flentes plorantes lacriman- tes ob testant es.' (obtcstantcs] commiserant es Windb.) Diuersum liunc rhetoris uersum ab eo qucm grammatici frequentarunt Naekius statuit Mus. Rhen. 1829 p. 398. Hic inseruit hunc posteriorem Merula : duos con- iunctos ed. Lips. LXVI Gellius Xill 22 ' Emuus autem in primo ' (p rincipio Lugd.) 'annali in hoc uersu: Nerieiumi' e. q. s. 'si qnod minime solet numernm sertiauit , primam syllabam intendit , tertiam corri- puit.' Falli Gcllium H. Ilbcrgius intellexit. Cf. Paulus Festi p. 100 M. 'He- rem Marteam antiqui acccpia luneditatc colebant, quae a nomine appel- labatur heredum et esse una ex Martis comitibus putabatur.' LXVIl Festus

106 tenebal Neap. 107 iuerentes Par. Dotiali. merenles cod.

Charisii, Par. a b Monac. Diornedis , Pompeius. moerentes uulgo lacrimanles cod. Charisii , Par. a b Monac. Diomedis, Donatus , Pom- peius. lachrymaiites imlgo ac miserantes Charisius, Diomedes

108 Herem Meursius Exerc. crii. II 3, 6. erdem Val. herclem ceieri 109 nam ui depugnare cod. , Gulielmus Veris. I 9. nam

uidi pugnarc uulg. Fesli. nainque auide pugnare Scaliger suis

/. Dousa Plaui. Expl. II 2b soiiti Scaliger. solidi cod.

Ennivs. 2

18 ANNALIVM

LXVIII

110 Aetermini seritote diem coiicorditer ambo.

LXIX Ouod mihi meaeque fide et regno uobisque Quiritis Se fortunatim feliciter ac bene uortat.

LXX*

Varro de L. L. V 55 M. 'ager Romanus primum di- uisus in parteis tris, a quo tribus appellata Titiensium, Ramnium, Lucerum: nominatae, ut ait Ennius, Titienses ab Tatio, Ramnenses a Romulo, Luceres, ut lunius, a Lucumone.' (titienses abtatio Flor.)

LXXI*

0 Tite tute Tati tibi tanta tiranne tulisti.

p. 317 M. 'stolidus, stultus: Euuius 1. I . . .' LXVIII Cliaiisius I p. 177 P. (116 Lind.) 'couco r di t er. Euuius anualium lib. I . . .' (auna liT). .1. cod.) LXIX Nonius p. 112, 1 'fortu uat iai, prospere. Ennius anualibus I . . .' (auualibus 1 Leid. annaiium I Voss. Bon- dami. aunalibus, om. libri nota, ceteri) LXXI Priscianus XII p. 947 P. (1 p. 553 K.) 'breuem te syllabara pro met ei' (sc. nominatiuo tu) 'ad-

dere soleut auctores Euuins : o' e. q. s. Idem de uers. Aeu.

p. 1257 P. (II p. 329K.) 'tute te correpta ut Ennius : o' e. q. s. (hen- nius Vossiauus Liudemanni, om. cetcri) Pompeius Donati commeut. p. 401 Lind. 'antiqui iulegros uersus ita faciebaut ut : o" e. q. s. ' uersus est Eu- uianus." Isidorus Orig. I 35 ' paroumeon . . . quale est illud apudEunium: o' e. q. s. Nou nominato Ennio relicui : Rhet. ad Herennium IV 12. 18 (compositio conseruabitur) 'si uitabimus eiusdem litterae uimiam assiduita- tem; cui uitio uersus hic erit exemplo (nam hic uihil prohibet in uitiis alie- nis exemplis uti): o' e. q. s. Charisins IV p. "251 P. (167 Liud.) ' nuQO- (loiov' Donatus de scliematibus p. 1774 P. (32 Lind.) ' TtaQO^oiov' Pom- peius Donali eommeut. p. 427 Lind. 'collisio' Martianus Capella p. 167 (i. (443 K.) 'homoeoprophoron' Beda iu Rhet. Lat. Pitli. p. 345 -nuQo^oiov'

110 allonuiHi Cohnnna. altcrnu (sc. seniiono) Wake/ieldns ad Lucr.I 1065 111 (juod mihi meaeque] ea mihi (michi Pahtt.)

reliquae (reliqua Doruill. relinque Palai.) libjH. cf. Reuuensii Collerl. lill. p. 92 sq. Nostrorum meaeque occupauil Grauertus Anal. p. 96 siue mique meaeque siue i|uae mihi meae^jue coniciens fide el

G?'auerlus. fidei lihri nobisque Palal. 112 feliciler ac bene

uortal] f(!liitur aliquando forlal Palat. Cf. Samonici Sereni carmen a Macrobio Sat. III 9 p. 296 Jan. exhibilum : ' tit me meamque fidem

ijuperiumque legiones exercilumque nostrum saluos siritis esse '

113 o Tile tutc Tati tibi] Titc Tate tibi toto Pompeius p.^&l. o Tite

RELIQVIAE 19

LXXII *

Pectora . . tenet desiderium, siiiuil inter 115 Sese sic memorant 'o Romule, Romule die,

Qualem te patriae custodem di genuerunt!

0 pater o genilor o sanguen dis oriundum!

Tu produxisti nos intra luminis oras.' LXXllI *

Romulus in caelo cum dis genitalibus aeuum 120 Degit.

LXXIV

. . Ouirine pater ueneror Horamque Quirini.

Claudius Saceidos 1 p. 32 Eiull. 'ccnQin^La' LXXII Cicero de re p. I 41, 64 '. . . iusto ipiidcm regc cuni cst popuhis orbatus , pectoru diu teuet dcsiderium, sicut ait Eniiius post oplimi regis obitum: simul inter .... oriundum. Non eros ncc dominos appellabanl eos, quibus iuste paruerunt , deuique ne reges quidem ; set palriae custodes, set patres et deos. Nec sinc causa; quid enim adiungunt? tu' e. q. s. Lactantius Diu. Inst. I c. 15 *nam Romulum dcsiderio suis fuissc declarat Enuius , apud quem populus amissum regcm dolens liaec loquitur : o Romule' e. q. s. Friscianus VI p. 708 P. (1 p. 202 K.) 'ueteres hoc sanguen dixerunt . . . ut ait Ennius . . . idem in II annali: o genitor . . . oriundum.' Libro 1 ascripsit Coliinma, 'peructustum suuni Prisciani exemplar' secutus LXXIII Scniius in Acn. VI 764 'aeuum cnim proprie aeternitatis est quae nou nisi in deos uenit. Ennins: Romulus " e. q. s. Cicero Tusc. disp. 1 12, 28 'ex Iioc el uostrorum opinionc Romnlus in caelo cumdis agit aeuum, iit iamae adsenticns dixit Ennius.' Hanc iragmento sedem Co lunma attribuit LXXIV Noniusp. 120. 1 'H ora, iuuentutis dea. Enniiis annali libro 1 . . .' Cf. Gellius Xlll 22

tale Tali libi Guelf. b Jsidori. o Tite lale lule libi Wuerzb. Rhet. ad IJer. o tite tute tate tibi cod. Charisii. o tiile (le erasum) tite tibi (lute tale m. all. supersrripta) Par.Donati. oTile lale tibi taiila Claudius, rel. um. tanla] lafi co(/. Charisii tiranne Reg. Prisc., Wuerzb. Rhet. ad JJer., Isidorus. lyraii rot/. Char. tyranne ceteri 114 diu cod. m.

pr., quod Ciceroni tribuil (Jsannus. dia cod. m. all. dura Steinackerus. lida Krarupius Obseru. crit. p. 22 115 die cod. Cic, Vrsinus.

dic 0 Luctantius. dice N. Heinsius Adu. p. 635 116 dii cod. Cic.

(^sed prior i A. Maio uisa est expuncta), Lactantius 117. 118 in-

uerso ordine Lactuntius sangen Liigd. Prisc. dis cod. Cic.

di's Reg. Prisc. diis ceteri 119 caelo Gud. in Ttisc. coelo Reg.

ibidem {secundum Tregderi silentiutn) , Seruius d\s Reg. in Tusc.

diis Gud. ilnd., Seruius cmn dis ag-it aeuum Cicero De dis geni-

talibus cf. Bentleius ad Hor. carm. saec. 16 121 teque add. Co-

lumna hor. quirint Leid.

2*

20 ANNALTVM

LXXV

Festus p. 242 M. '[p]es dr pe]de ruit — —

[Einiius] 1. I an[nalium] mu'

LIBER II

I* Olli respondit suauis sonus Egeriai.

II*

Mensas constituit idemque ancilia . . Libaque fictores Argeos et tutulatos. III** 125 Volturnalem Palatualem Furrinalem

Floralemque Falacrem et Pomonalem fecit Hic idem.

LiBERlI I Varro de L. L. VII 42 M. 'apiul Ennium : oUi' e. q. s. 'olli ualet dictum illi ab olla et olio.' Cf. I fr. XXXI II Varro de L. L.

YII 43 M. 'apud Ennium : meusas coustituit idemque ; aucilia dicta ab ambecisu , quod ea arma ab utfaque parte , ut Tliracum, incisa. Li- baque' e. q. s. 'liba quod libandi causa fiunt. Fictores dicti a fingeudis libis. Argei ab Argis .... Tutulati dicti ii , qui iu sacris in capitibus habere solent ut metam' e. q. s. Festus p. 355 M. (tutu- 1 u m ) ' quidam pileum lanatum forma metali figuratum. quo flamiues ac pontifices utantur , eodem iiomine uocari. Ennius: libaque' e. q. s. Paulus p. 354 M. 'tutiilum dicebant flaminicarum capitis oruamentiun . . . Ennius: fictores' e. q. s. Cf. Varro de L. L. V 45 M. Paulus Festi p. 15 M. Seruius in Aen. II 683 III Varro de L. L. VII 45 M. ' eundem Pom- pilium ait fecisse flamiues. qui quom onines sint a singuiis deis cognomi-

122 respondol Goth. Haiin. Par. b. rcspoiulent Pur. a Egeriai

Victorhis. egria .1. Flor. Par. a. egria id est Qoth. Haun. egreg-ia Par. h 123 inensas] sacrales dicit quas Festus p.lbl M. ararum

uicem ohiinuisse dicit ideq; Flor. prinius add. Scaliger

124 libaque] salibaque Flor. saliba quae Goih.Haun. faliba quae Par.a. om. Par.h Varronis argaeos Festi cod. ut p. 334 M. et tutula

nos Hauti. Vai-royiis. e, (uelc). relicuisextinclis, Fesiicod.tesie H.Keilio 1. l. p. 626 125 uolturnalem lihri., 7iisi quod uolturnales Flor.

uortnnalem Turnehi uetus codex, nnde Vorluninaleni suspicahaiur 0. Muellerus palatuales Flor. Furrinaleni 0. Muellerus. furi-

nale Flor. furinalem ceieri 126 floraiemqne 0. Muellerus. flo-

rale q Flor. floralem qui ceteri falacre et pomonales Flor.

RELIQVIAE 21

IV

Si qiiid me fuerit humanitus ut teneatis

V* Mettoi Fubettoi

VI* 130 . . . quianam legiones caedimus ferro

VII Ingens curast mis concordibus aequiperare.

VIII Et simul effugit, speres ita funditus nostras

IX Qui ferro minitere atque in te ningulus . .

nnti, iii (luibusdam appareut hvfiK, ut quor sit Marlialis et Quiriualis ; sunt in quibus naminum cognomiuibus latent origines, ul in his qui sunt uersibus plerique : Volturnaiem ' e. q. s. ' quae obseura sunt. Eorum origo Voltur- nus, (liua Palatna . Furrina, Flora, Falacer pater , Pomona.' Ennii he- roos agno\iit 0. MuelliMus. lambos scazontas olim constituerat Turnebus Aclu. XXIII 10 IV Fpstus p. 161 M. 'me pro rnihi dicebant antiqui ut Ennius cuni ail I. II . . .' Vsum syntacticum notat gramnu\ticus , non for- mani pronominis : quod 0. Muellerum fefellit V Quiutilianus I 5, 12 'duos in uno noniine faciebat barbarismos Tinca Placentinus . . . preculam pro pergula dicens ... at in eadem uitii geminationc Mettoi F ub ett oi di- cens Ennius poetico iure defenditur.' VI Seruius in Aen. X6 'quia-

nam, cur , quare. Ennianus sermo est : quianam ' e. q. s. Hoc loco posuit Merula VII Priscianus Xlll p. 955 P. (I p. 5G1 K.) 'mis tis sis —

o

Eniiius iu 11 . . .' (11 Reg.) Vlll Festus p. 333 M. 'speres antiqui pluraliter dicebant, ut Ennius I. 11 . . .' IX Festus p. 177 M. 'ningu-

1 11 s , iiullus, ut Eiinius 1. II; qui f. m. atque in te ninculus mcderi queat.' Paulus p. I7tj M. 'uingulus, nulius. Marcins uates: ne ningulus mederi

128 rne fuerit ttulgo. iiittllerit cod. auctore H. Keilio I. l. p. 621

129 MettoiFiibeltoi] cf. ^populoi Romfmoi^ Mario Viclorino p.246^ P- (19 G.) nolalum. nietti.eo el fuuetio eo Amhros. {post inetti una lil- tera erasa , eo et et alterum eo m. alt.) et tieo fufectio eo Turic. mel- lieo suffectieo eo Lassb. Melioeo Fufetioeo G. Hermannus apud H. Meyerum 131 cura libri cum (cu Halberst.) concordibus libri ing-ens cura mihi concordibus Scaliger apud Mertdam

ar

aequiperare lihri pleriqne. aoquipare Sang. An concordes aequipe- rare? cf. Bitschelius Prol. Trin. p. LXXXIII sq. et 0. Ribbeckius Pa- cm. inc. fab. XLIII 132 VuJgo deest interpunctio 133 inte cod.

22 ANNALIVM

X

fusi sine mente

135 Ac sine sensu ullo iaceanL

XI

Adnuit sese mecum decernere ferro.

XII Ferro se caedei quam diclis his toleraret.

XIII Haec inter sese tum [certabant] tuditantes.

XIV Quande tuas omnes legiones ac popularis XV* 140 tractatus per aequora campi.

qneat.' Eimiani uprsiis partiriiiam iiiterisse prodit Paiili glossa X Nonius p. 312, 26 'fundere, prosternerc. iacere. Verg. Aen. lii). I: qnem septem ingentia uictor Corpora fundat liumo. Et Aen. lib. II: fusi' e. q. s. (Et Aen.] Et Ennins Junius , Mercerus. Ennius ann. lib. I mg. .Tnn.) XI Priscianus X p. 822 P. (I. p. 480 K. ) 'uetustissimi inueninntur etiam produxisse' (paenultimam perfectorum in ui desinentium) — ' anniio, annui. Ennius in II . . .' XII Festus p. 356 M. 'tolerare. patienter fevre . . . Ennius 1. 11 . . .' XIII Festns p. 352 M. ' [t]udi t a nt es , tundentes

[negotium , id est ag]enles , signilicare ait Cinciiis [dc ucrbis priscis. En] nius 1. II . . .' Cf. M. Hertzius de Cinciis p. 50 XIV Festus p. 261 xM. 'quamde pro quam usos esse antiquos cum multi ueteres testimonio sunt, tum Ennius in primo: luppiter . . . ui. idem in secundo . . .' (tum En- nius Vrsinns. tamen iiu i u s cod. ui. idem in] impe cod. cf.Ifr.XXVI) XV Incertus de ucrbo (Anal. Vindob. p. 173) 'tractare sacpe tra-

nile Vrsinusmg. iil lo idem in ann. 134 sq. fiisis (fusissi Geneu.) sine

mente ac sine ullo sed subiaceronl Bern. a Geneu. fusissi sine inente ac sine ullo subiacerent ceteri. ullo sensu iacerent Boihius. fusus si sine mente ac uiribus orbus iaceret H. Ilhergius 136 adnuit

Bern. Halberst. annuit ceteri sese om. Lugd., m. all. add. in Sang.

137 caede cod. caedi Vrsinus 138 se toluiii les

cod. sese lota ul illi luditanles 0. Muellerus. se tota ui ludilantes Scaliger. sese tuditant ui contendenles H. Ilbergius 139 quande

tuas Vrsinus. quaii dit uas cod.

RELIOVIAE . ■ 23

XVI *

Volturus in spinis miserurn niandebat honioneni. Heu quam crudeli condebat memhra sepulcro!

XVII**

Vergilius Aen. II 486 'at domus interior gemitu mi- seroque tumultu Miscetur, penitusque cauae plangoribus aedes Femineis ululant; ferit aurea sidera clamor. Timi pauidae tectis matres ing-entibus errant, Amplexaeque tenent postis adque oscula figunt.' Seruius in h. I. 'at domus in- terior: de Albano excidio Iranslatus est locus.' Idem in Aen. II 313 'clangor: Graecorum est. Nam zXayyrj dicitur, Illud sane sciendum est, quia morem tetif^il expugnatio- nis. Plenmique enim ad tuham euertuntur ciuitates: sicut Alham TuIIus Hostiiius iussit euerti.'

XVIII *

Isque dies postquam Ancus Marcius regna recepit

here. — Ennius : tractatns' e. q. s. Hic ascribit Colnmna XVI Priscia- nus VI p. 68;i P. (1 p. 228 K.) 'uetustissinii tamcii ctiam homo iiomonis' (hominis Reg.) 'declinaiierunt. Ennius : nulturus ' e. q. s. ' Nam et nnl- tur et nulturus et unlturius dicitur.' (nultnrus Lugd. Bern. m. pr. Sang. Vat. sec. X ex corr. uulturius Beni. m. alt. uulturis Reg. Halberst. unltnrius] uulturis Bern. m. alt. uult= rius, in ras. o ut uid. , Lngd.) Charisins I p. 120 P. (85 Lind.) 'uolturus. Ennins: uulturns . . . ho- monem.' Seruius in Acn. VI 505 'sane in usu est uultur ; licet Cicero nul- lurins dixerit . . . Ennius: nnlturus . . . homonem.' Hic inseruit Mcrula X\III Seruius in .\en. III 333 'rcddita morc ueteri pro data acci- piendum. re ergo abundat. Ennius in annalibns: [I fr. XLI] et alibi : isque . . . recepit; pro accepit; aul reddita; quod' e. q. s. (c t p ro acce p ta,

141 uullurus Prisr. Luyd. Bern. Sang. m. alt. , Char. cod. et ed. pr., Seru. Cassell. Reg. Leid. h Voss. Guelf. a b. cf. Vussius dc anal. I 36 p. 151. II 8 p. '276. uulturis ceteri in spims A. Kochius Exerc. crit. p.lSconl. Verg. Aen. VIII %^b. in siluis Priscianus, Voss. Leid. a Guelf. b Seruii(nisi quod hi dtto syluis). in spineto cod. eted. pr. Charisii. in campo Cassell. et (ut uidetur) Reg. Leid. b Seruii miserum] su- pinuni cod. et ed. pr. Char. et, ascripto miseruin, Reg. Leid. b Seru. supinil Cassell. \n ... mandebal om. Guelf.a Scru. homiupm cod. Char. m. h. (sic!) Cassell. Seru. hoinonem Merula, conl. Paulo Fesli p. 100 M. 142 ''eu Reg. scpultro Sang. Halbersl. sepulciiro

ceteri 143 posliiuam Ancus Marcius H. Ilbergius. post aut Mar-

cus quam Seruius

24 ANNALIVM

XIX i caerula prata

XX

145 Ostia niunita est; idem loca nauibus pulchris Munda facit; nautisque mari quaesentibus uitam

LIBER III

I

Olim de caelo laeuum dedit inclytus signum

II

Et densis aquila pinnis obnixa uolabat

Vento quem perhibent Graium genus aera Hngua.

III*

150 Postquam lumina sis oculis bonus Ancus reliquit

utReddita. Quod uulgo) Hic positum ab H. Hbergio XIX Fesfus p. 286 M. 'rigido [tum caeruia suro cum ait] Ennius iocalus uidetur

[caerujli. est enim a maris no[mine. eodem uerbo de eadem]

re usus est et 1. II i caerula prata. cae[rula prata mare

dixit.]' XX Festus p. 258 M. 'quaeso, ut significat idem quod rogo. ita quaesere ponitur ab antiquis pro quaerere, ut est apud Ennium 1. II . . .' Idem p. 142 M. (post amplam lacunam) 'Ennius: idem' e. q. s.

LlBER III I Nonius p.SI, 14 'leuum significari ueteres putant quasi a leuando .... Ennius annali lib. III ...' II Probus in Verg. Ecl. 6. 31

p. 19 Keii. ' pro aere uenti hic extrinsecus accipiuntur: ad (|uod argumen- tum collegimus Ennii exemplum dc annalium tertio ..." III Festus

p. 301 M. 'iuterdum pro suos poncbant' (sc. sos) 'ut cum per datiuum casum idem Ennius eifert: postquam' e. q. s. Paulus p. 300 M. 'sos in- terdum pro suos ponebant ; per datiuum casum idem Ennius cfTert : post- quam' e. q. s. ' pro suis.' Cf. Lucretius III 10'23 ' lumina sis oculis etiam

144 uerrebant suris Ncptuni c. p. H. Ilbergius 145 loco cod.

p. 142 celsis cod. p. 142 146 niundo cod. p. 258 facie

cod. p. 142 nautisque mari] atque etiam aere cod. p. 142, rel.

om. 147 olli coni. Mercenis leuuin Nonius 148 pinnis

Egnatixis. primis Val. pennis Par. iii pinnis H. Keilius. hinc pennis Lachtnaivius ad Lucr. II 27 p. 76 150 reliquit uulgo. reliquid

cod. tesle H. Keilio l. l. p. 624 bonus Ancus reliquil om. Patilus

RELIQVIAE 25

IV

Tarquinio dedit imperium simul et sola regni.

V Circum sos quae sunt magnae gentes opulentae

VI Hac noctu filo pendebit Etruria tota.

VII Postquam defessi sunt stare et spargere sese 155 Hastis: ansatis concurrunt undique telis.

VIII *

Tarcuini corpus bona femina lauit et unxit.

IX

Prodinunl famuli: tum candida lumina lucenl.

X* Et qui sextus erat Romae regnare quadratae

bonus Ancus reliquit.' IV Festiis p. 298 M. 'solum, tcrrain. Ennlus 1. III . ..' V Festus p. 301 M. 'sos pro eos autiqni dieebanl, nt Ennins li. I: [XX] 1. III ...' VI Macrobius Sat. I 4 p. 26 Jaa. *Ennius enim nisi cui uidetur inter nostrae aetatis politiores munditias respuendus noctu concubia dixit his uersibns: [IV fr. VI] quo in loco animaduertendum est. non solum quod noctu coiu"ubiH sed quod etiam qua noctu dixerit. Et hoc posuit in annalium scptimo . in quorum tertio clarius idcm dixit : hac' e. q. s. VII Macrobius Sat. W 1 p. 499 .lan. 'concurrunl undiquc telis Iiulomiti agricolae. [Aen. Vll 520] Ennius in tertio ...' VIII Scruius in Aen.

VI 219 ' lauant frigentis et ungunt: uersus Ennii qui ait : Tarquinii' e. q. s. Donatus in Ter. Hec. I 2, 60 (uxor dicitur) ' quod lotos maritos ipsae nn- guebant, cuius reitestis Ennius: exin Tarquininm ' e. q. s. ( En nius test is est Lugd. ed. Mediol.) IX Feshis p. 2'29 M. 'prodinunt, pro-

deunt, ut Ennius annali I. III ..." Paulus p. 228 M. 'prodinunt, pro- deunt. Ennius : prodinunt ' e. q. s. X Festus p. 258 M. 'quadrata

154 stare et] stant el /zftW. stertiint »i5. mg. auctore Pontano. slando c\, Pontanus. stantcs Scriuerius, prob. Pontanus 155 hoslis Med.

hastis ansatis Columna 156 Tarcuini corpus G. P(inzgerus)

Ephem. lilt. Jen. 1823 p. 126 Riischelius Mus. philol. VII 598. Tarrjuinii corpus Seruius. exin Tarquiniuni Donaius (prob. Weicherius de uers. ini. susp. p. 60) nisi quod exin Tarfjuinuin edd. xiel. ex in- terquini'] Lugd. Merulae fallaciis nitiiur Sucrdsioeus Vind. praec.

Benil. p.'67 157 prodinunl] cf. Riischclius dc cpigr. Sorano Bon-

nae 1852 p. 17 158 et qui sextus erat M. Herlzius. et quis est

26 ANNALIVM

XI

Inde sibi memorat, iinum super esse laborem.

xir*

160 A(que gubernator magna contorsit equos ui.

XIII *

Somnia uera aliquot, ueiimi onmia uoenu necessest.

XIV

* Caelum suspexit stellis fulgentibus aptum.

Roma in Palatio ante templiim Apollinis (lieitur , ubi reposita sunt quae solent boni ominis gralia in urbe condenda adhiberi , quia saxo munitns est initio in speciem quadratam. eius ioci Ennius -m- cum ait : et ' e. q. s. Ennio non recte usus est Festus, si quidem poeta antiquissimam Romuli urbem significat: qua de uide H. Magium ia Grut. Lamp. II 1386 Cf. 0. Muellerus de reb. Etrusc. II 145 G. A. Beckerus Antiq. Rom. I 106 Hic inseri iubet M. Hertzius Excurs. pliilol. clin. p. 42 XI Gellius I 22 'sed inuenimus in tertio Enni annalium in hoc uersu : inde' e. q. s. ' id est re- licuum esse et restare: quod quidem diuise pronuutiandum est , iit non una pars orationis esse uideatur sed duae.' (in tertio om. Rottend. enni Vat. eni Rottend. enl Par.) XII Charisius IV p. 244 P. (162 Lind.) (metaphorae communes) ' quem admodum in naiii auriga dicitur et in cnrru gubernator. ut : magna' e. q. s. Eadem habet Diomedes II p. 451 P. Quintilianns VIII 6, 9 (comparatio) ' cimi in rebus aiiimalibus aliud pro alio ponitiu', ut de agitatore : gubernator ... ui. et ut Liuins' e. q. s. Claudius Sacerdos I p. 43 Endl. 'metaphora — ab animali ad animale: atque' e. q. s. Ennio uersum post I. M. Gesnerum in Ind. Quintil. uindicauit A. Kochius Exerc. crit. p. 11 XIII Cicero de diu. II 62, 127 'aliquot somnia uera, inquit Ennius, sed omnia non est necesse.' Huc rettulit H. II- bergius. Epicharmo Merula p. LXXII, tragicis (inc. nom. LVI) 0. Rib- beckius ascribit; sed cf. eundem ad inc. inc. fab. LXVTII XIV Macrobius Sat. VI 1 p. 498 Jan. 'axem umero torquet steliis ardentibus aptum. [Aen. IV 482] Ennius in primo : [XXVII] et in tertio: caclnm ... aptum et in decimo: hinc nox processit' e. q. s. (in IIF, om. ct, Salisb. et in

eral cod. et quis se speral Salmasius. el qui se speral 0. Mucllerus 159 super esse Vat. super om. Par. superesse celeri 160 al- que Claudius. ctiinqtic Diomcdcs , om. Charisius cl Qtdnfilianus magrio Diom. equuin ui (uia ut Ttir. Guclf.) (Juiiitil. (M|ii(), om. ui,

Diom. in. c. e. ui giibernalor Char. 161 soinnia uora aliquol

H. Ilbergius. aiiquot somnia iiora Ciccro iierum B. Ilbergius. sed

Ciccro noenu neeesse H. Ilbcrgius. non est necesse Cicero , nisi

quod non necesse est tinus codex Moscri. aliquot sunl uera somiiia, at non omnia est necesse siue: omnia esse non necessesl 0. Ribbeckius 162 prospe.xit libri

RELIQVIAE 27-

XV ** Vosqiie lares tectiim nomen qiii fimditiis curant.

LIBER IV

A I*

Hic occasus datust: at Oratins inclutus saltu

II*

165 At sese, sum quae dederit in iuminis oras

III* Vulsculus perdidit Anxur.

IV*

. . nonis lunis soli luna obstitit, et nox

V

Romani scalis summa nitunlur opuni ui.

tertio ... aptiim nm. Par.) XV Chaiisius IV p. 2;i0 P. (158 Lind.) (soloecismus) " per personas , ut: iioscpio' e. q. s. 'pro ciiratis.' Ennio \. Korhins Exerc. crit. p. II uindicauit

LiBER IV^ I Fcstns p. 178 AI. 'occasns, intcritns qiio iiocahnlo

Knnius pro occasione est nsns iii lil). II ...' II Fcstus p. '298^1. "sum

pro euni nsus est Ennius li. I : [LIX] ct I. II . . ." Iluc rettulit H. Ilhcrgins III Panliis Festi p. '22 M. ' A n xur uocabatur qnae nunc Terracina di- citur Vniscae gentis, sicut ait Enniiis: Vnlsculus' c. q. s. Huc ascrihit Mernla IV Cicero de re p. I 16, 25 ' id auteni postea ne nostrum qui-

dcm Eiininm fngit , qui ut scribit anno quinquagesimo -CCC- fere post Romam conditam non. lunis' e. q. s. ' adque hac in re tanta inest ralio adque sollertia, ut ex hoc die quem aput Ennium et in maximis annalibus consignatnm uidemus. superiores solis defectiones repiitatae sint' e. q. s. iionis lunis Heinrichius Ciccroni continuat. Hnc relatus ah ed. Lips. iiersiculus V Macrobius Sat. \l 1 p. 499 Jau. ' summa nitnntur opum

163 nomen qui uitlgo. n\\\ q cod. 164 hic occasiis dalus ost

cod., tuelur 0. Muellerus ad Festum p. 391 cf. Lachmannus ad Lucr. II 829 ;)• 122 Oralius cod. incliilus cod. inclytus

aslu Daccrius 165 aceedit suin qui Mcrula. ad seso sum qui

{sc. adiu)(;at) Daccrius dederal cod. 166 Vulsculus] cf. Berg-

kius Ind. lcci. Marh. aesl. 1844 p. V Th. Mommsemis de dial. Ilal. inf. p. 245. 262 167 nonis edd. non. cod. lunis] cf. Lachmannus

ad Lucr. V 85 168 Ilomanis Par. Neap. opumue Par.

28 ANNALIVM

VI*

Oiia Galli furlim noctii siimma arcis adorti 170 Moenia, concubia, iiigilesque repenle cruentant.

LIBER V

I

Injcit inritatus: tenet occasus, iuuat res.

II*

Bellum aequis manibus nox intempesta diremit.

III* aquast aspersa Latinis.

IV**

Ciues Romani tunc facti sunt Campani.

V

175 Cogebant hostis lacrimantes ut misererent.

ui. [Aeii. XII 552] Eiuiius iii quarto ...^ (quarto om. , spatio relicto, Par.) Seruius iii Aeii. XII 552 • sunima uituntur opum ui: hemistichium est Ennianum.' VI Macrobius Sat. I 4 p. 26 Jan. 'Ennius enim, nisi cui ui-

detur inter nostrae aetatis politiores munditias respuendus , noctu concu- bia dixit his uersibus: qua' c. q. s. ' quo in loco animaduertendum est, non sohim quod noctu concubia, sed quod etiam qua noctu dixerit; et hoc posuit in annalium septimo.' Thes. noiuis Latin. (A. Mai auct. class. VIII p. 148) 'concubium quaedam pars noctis. Ennius: qua' e. q. s.

LiBER V I Festus p. 178 M. 'occasus, interitus , quo uocabuio

Ennius prn occasione est usus in lib. II: [IV fr. 1] item in 1. V . . . ' II Acro in Hor. Ep. II 2, 07 'ut Romani quondam pugnauerunt cum hosli- bus Samnitibus usquc ad noctem; unde et Ennius inquit : belhun' e. q. s. (Ennius bellum inquit ed. "Sen. 1498 et alia sino 1. et a.) III Cha- risius II p. 213 P. (143 Lind.) •eiuix: Phiutns iii Bacdiidibus: euax asper- sisti aquam : fiii niintio. Ennius qiiociue annaliiiin libro: aquast' e. q. s. Cf. A. Kochius Exerc. crit. p. 1-2 IV Censorinus fragm. c. 14 p.93 Jahn.

(2725 P.) 'totus ex spondiis' (sc. liexaineter); 'ciues' e. q. s. Idem c. 15 p. 98 Jahn. (2728 P.) ' ac primum trimetrus flt heroicus spondiazon: ci- ues ' e. q. s. Referuiit editores ad Enniiim : cuius si cst , de quo licet du- bitare , huic sedi recte niiulicatus est V Prisciainis MII p. 824 P.

17 1 inicit cod. inritaUis co(L 172 bellum aequis manibus

ed. G. Fabricii 1555 Almeloueemis Opusc. p. 172. belium aequis de manibus ed. Ven. 1498 el alia sine l. et a. 173 aspera ed. pr.

175 hoslis Bern. Halbersl. hosles Liigd. Sang. ''osles Reg.

RELIQVIAE 29

VI

ansatas mittunt de tunibus . VII Quod per amoenam urbem leni fluit agmine flumen.

LIBER VI

I

Quis potis ingentis oras euoluere beUi?

II Tum cum corde suo diuum pater atque hominum rex 180 Eff^atur

III*

contra carinantes

Verba [atra] atque obscena profatus.

(I p. 411 K.) (misereo) 'quo uetustissimi suiit usi, ut supra dictum est : Ennius in V annalium ..." ( a u a 1 i u m Beni.) VI Nonius p. 556, 25 ' a n -

satae, iacuhiuieiita cum ausis. Ennius lib. \' ...' VII Macrobius

Sat. VI 4 p. 519 .lau. 'aginen pro actu et ductu quodam poncrc non in- eiegans est, ut: leni tluit aguiiue Tliybris. [Aen. 11 782] iumio ct antiquum est. Enuius enim in quinto ait: quod' e. q. s. (quinto, om. in, Salisb. Med. Anglic. Par.)

LlBER VI I Quintilianus VI 3, 86 ' dissimulauit Cicero, cum Sex. Anna- lis testis reum laesisset et instaret idcntitlcm accusator ei: dic M. TuUi, numquid potes de Sexto Annali? uersus cnim dicere coepit de libro Ennii annali sexto . . .' Macrobius Sat. VI 1 p. 500 Jaii. 'et mecum ingentes oras euoluite belli. [Aen. 1X528] Eniiius in sexto ...' Diomedes 1 p. 381 P. 'potis est pro potcst . ut apud Enuium: quis' e. q. s. Seruius in Aen. IX 528 ' oras euoluite belli : hoc est ingentis belli. narrate non tantum ini- tia , sed etiam extrema bellorum. Nam orae sunt extremitates. Est autem Ennianum: qui ' e. q. s. II Macrobius Sat. VI 1 p. 498Jan. ' concilium- que uocat diuum pater atque liominum rex. [.\eii. X *2] Euuius in sexto . .. '

III Seruius in Aen. VIII 361 'alii' (sc. dicunt carinas) 'quod ibi'

miserent Bern. 176 Iiaslas add. Colwnna 177 fluiiien] fluil

Salisb. Med. rn. pr. 178 qui Flor. Par. a Tnric. Guelf. Catnp.

Quiniiliani , Salisb. Macrobii, Seruius orareuoluere Par. a. orase

uoluere Par. h Diomedis. causas euoluere Quintilianus ing^entis

oras belli] cf. Lachmannus ad Lucr. IV 142 179 lunc Neap.

182 alra om. Seruius et contra carinans uerba atque Salmasius

30 ANNALIVM

/

IV

Naiiiis repertus homo Graio patre Graius liomo rex

V * Nomiue Burrus uli memorant a stirpe supremo. VI 185 Intus in occulto mussabant ....

VII* Aio te Aeacida Romanos uincere posse,

(h. e. iu lautis carinis) ' Sabiui uobiles habitaueriut, quorum genus irridere et carinare solebat. Carinare autem est oblrectare. Ennius: contra' e. q. s. Paulus Festi p. 47 M. 'carinautes, probra obiectantes , a carina dicti, quae est infima pars nauis; sic illi sortis inflmae.' Glossae Isidori: 'cari- uantes, inludentes.' \^el. Gloss. (A. Mai auct. chiss. VI 530) 'kari- nantes, inhidentes, iimdentes.' Cf. A. Mai 1. 1. VII 565 Ue carinare uocis quae est a careudo deducta fcuni cariua cognatione somnia esse grauima- ticorum Salmasius iuteliexit Exerc. Plin. p. '283, "2 IV Festus p. 1(>9 M. ' nauus , ceier ac streuuus, a nauium uelocitate uidetur dictus. Enuius 1. VI...' V Nonius p. 226,30 'stirpem gencris feminini .... masculino Eunius annalium lib. V . . . ' In sexto reposuit Merula. Festus p. 313 M. ' s t i [ r p e m

iu mascuiino genejre autiqui [iisurparuutj [Enuius annal.] : nomine'

e. q. s. Idem p. 286 M. • anliquae id consuetudinis fuit, ut cum ait F^nnius quo(pic: a siirpe supremo.' VI Festus p. '298 M. ' [su mmujssi dice-

bantur [uuninuratores] .. Naeuius Ennius in sexto [annalium: i]ntus'

e. q. s. Paulus p. 144 M. 'mussare, uuirmurare. Ennius: in occuUo mussabant.' VII Cicero de diu. II 56, 116 ' num minus ille' (sc. Hero-

dotus) ' potuit de Croeso quam de Pyrrho fingere Ennius? Quis enim esl qui credat Apoliinis ex oracuio Pyrrlio esse respousum: aio' e. q. s. Au- relius Victor de uir. ill. c. 35 'Pyrrhus rex Epirotarum .... cum imperium orbis agilarel et Romanos potenles uideret, Apolliuem de beilo consuluit. llle ambigue respuudit: aio " e. q. s. Ammiauus Marcelliuus XXIII 5 'uam et oracula dubia legimus — surtenupie his posteriorem ueram quidem sed

cf. RitscheUus huL srhul. Bomi. acst. 1852 p. XV. eoiilra earinanles u«^rba a(!qiie Ccislricomiiis Mcnilac, M. Hauplius Obscru. cril. p. 45

184 hoiuiiies Nonius. Aenioiiis Scaligcr Barriis] cf. Cic. Orul. 48, 160 ' Burrum sempcr Etmii/s nunquam Pyrrhum . . . ipsius anliqui dcclaranl UUri.'' Quinlilianus I 4, 15 '^ sed B quoque in locum aliarum dedimus aUquando, utidc Burrus cl Bruges et Beletia.' Pynluis Nonius. F*yrili[iis uli nieiiunaiil] FcsU cod. utwis itwlusa tion apparetil iti cod.

185 iiilus O. 3Iucllerus. ntus cod. FesU, oni. Paulus mussa cod. Fcsli yiiiiUiis .. . umsHAhiil Mcrula 186 leacida /;-rt^/«. Par. 7530 /^risciatU. caeKia cod. Char. Munac. JJiotti. aiaeida Lugd. Prisc. sed idc/n slaliin acacida, ul cctctn uiacc'''' Rcg. Prisc. uiiici Monuc. Dioin.

RELIQVIAE 31

VIII*

stolidum genus Aeacidaruni :

Bellipotentes sunt niagis quam sapientipotentes.

IX*

Piolelarius publicitus scuteisque feroque 190 Oiiiatur ferro, muros urbemque forumque Excubiis curant.

X Balanlum pecudes quatit: omnes arma requirunt.

non minus ambi^uam : aio' e. q. s. .Minucius Felix Octaii. c. 20 ' de Pynho Knnius ApoUinis Pytliii responsa conrinxit; cum iam Apollo uersus facere desisset; cuius tuuc caulum illud et umbiguum defecit oraculum, cum et poiitiores homines et minus creduli esse coeperunt.' Angustiniis de ciu. dei III 17 'cui' (sc. Pyrrlio) 'sane de rerum futuro euentu consulenti , satis iirbane Apollo sic ambiguuin oraculum edidit, ut e duubns tjuidtiuid acci- disset, ipse diuinus haberetur. Ait cnim : dico te Pyrriie uincere posse llomanos.' Non nominato iMiiiio eodem uersu utuntur: Quiiililia- iius \'II 9, 7 'amphibolia' Ciiarisius IV p. 2-13 P. (161 Liud.) 'ani- p h i b 0 1 i a ' Uiomedes II p. 444 P. ' a m f i b o 1 i a ' Isidorus Orig. I 33 ' a m - phibolia' Priscianus X\ III p. li37P. (U p. 132 K.) ' scd auctores frequen- tissime vneQ§aroCg id (!St transitionibus utuntur , ut: aio' e. q. s. 'est eiiim ordo: aio Homanos uiucere posse te Aeacida.' ,jl)onatus p. 1738 P. (6 Liiid.) (positioiic longae sunt syilabae cum correpla uocalis desiuit) 'iu i litterain solain iiiter diias uocales loco coiisonautis positam, quam non nulli geminant ut: aio ' e. q. s. Piobus p. 1389 P. (43 Lind.) 'i littera duplicein sonimi designat .... si undique fuerit cincta uocalibus ut ... aio' e. q. s. Nelius Longus p. 22'20 P. ' quotiens duabus uocalibus interiecta haec littera' (i) 'est, duariim consonantiiim obtinet uicem .... aio ' e. q. s. Non im- perite Valesius uersum iii huiic modum (iiaece comiertit: vi,v.dv a' Alay.id7] Pa^aiovg cprjfil dvvaad^at Vlli Cicero de diu. II 50, 110 ' quamqiuim semper fuii ut apud Enniuin est: stolidum' e. q. s. IX (JcHius X\'l 10

' legebatur in consessu forte coinpliuium Eiiiiii liber ex aiiualibus. Iu eo libro iiersiis hi fiierunt: proletarius' e. q. s. (libii uota deest iii codicibus omiiibiis) Noniiis p. 155, 21 'proletarii ciues dicebantur, qui in plebe tenuissima erant et noii amplius quaui mille et quingentos aeris in censura deferebant. Enniiis aiiiiali: proletarius' e. q. s. X Macrobiiis Sat. VI l

188 sapientipolenles Vind. sapientie potenles Erl. 189 pro-

letariul Noriius publicitus iani Reg. Lugd. Gcllii sculeisque

Gromntius. sculaipie Nonius. sieuti isque Gellii Luyd. Voss. Magliab. sicul usqiie Petau. si uti isq; Reg. feroq^ Reg. Lugd. Gellii. feri-

que Nonius sicuti isque feroque posl feroq; ilerant Reg. Lugd.

Gellii 190 ornatus iVomw^, re/. om. mxxv'' Reg. Lugd. 191 ex-

cubi's Voss. excubis Lugd. Magliab. 192 balatuni Anglic. Salisb.

Neap.

32 ANNALIVM

XI

Incedunt arbusta per alta, securibus caedunt, Percellunt magnas quercus, exciditur ilex, 195 Fraxiiius frangitur atque abies consternitur alta, Pinus proceras peruortunt: omne sonabat Arbustum fremitu siluai frondosai,

XII** Oui antehac inuicti fuerunt, pater optime Olympi, Hos et eg-o in pugna uici uictusque sum ab isdem.

XIII*

200 Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis: Non cauponantes bellum sed belligerantes, Ferro non auro uitam cernamus utrique. Vosne uelit an me regnare era quidue ferat Fors

p. 504 Jan. ' puluernlentus eques furit: omnes arma requirunt. [Aeu. VII 625] Ennius in sexto ...' XI Macrobius Sat. VI 2 p. 513 Jan. ' itur iii antiquam sihiam stabula alta ferarum. Procumbunt piceae , sonat icta secu- ribus ilex , Fraxineaeque trabes, cuneis et fissile robur Scinditur : aduol- uunt ingentes montibus ornos. [Aen. VI 179] Ennius in sexto . . . '

XII Orosius IV 1 ' sed Pyrrhus atrocitatem cladis' (Heracleensem dicit) ' quam hoc bello exceperat, dis suis hominibusque testatus est, adfigens ti- tulum in templo Tarentini louis, in quo haec scripsit : qui ' e. q. s. Eadeui in Pauli Diaconi Hist. Misc. II 16 p. 785 ed. I Gruter. legi testis Naekius est. Ennio Lud..Lautius uindicauit uersus: de quibus memorabilis est Nie- buhrii sententia Hist. Rom. 111 560. Cf. Naekius Opusc. 1 212 qui et ipse uersus Ennianos habet, mitigatos fortasse ab eo, cui Orosius debet , Liuio: quos ille eleganter hoc graeco epigrammatio expressit: Zfv nuzsg, oV ro 7iaQ0i&8v avi%azoL nelov avdQfg , Ot fihv ivLKq&rjOav , svLKrjd^riv 6h nQog aincov. XI II Cicero de ofl'. 1 12, 38 'Pyrrhi quidem de captiuis reddendis illa praeclara sententia est: nec' e. q. s. 'regalis sane et digna Aeacidarum genere sententia.' Seruius iu Aeu. XII 709 ' inter se coiisse uiros ct cernere ferro : nera et antiqua haec est lectio. nam Eunium seculus

194 percellanl Neap. 196 proceros Par. proceres Angl. Med.

Neap. peruortunl Angl. Neap. peruerlunt celeri 198 fuerunt

Heynius Opusc. acad. II 230. fuere uiri Orosius qui inuicti ante

fuere uiri Paulus 199 el ogo Paulus. ego Orosius iisdeni Orosius,

Paulus 200 pretluiii] auv nm Bamb. a m. pr. (prelium corr. m. all.

recenlior) 201 non Oehl. nec ceieri Aeschylus Seplem 526

eA^ojv 6 soinEv ov y.a7i)]Xevaeiv ixdp]v cf. G. Canlerus N. L. III 9

203 era Bamb. a b Bern. a d. liera uulgo fors plerigue libri,

Lambinus ad Hor. Sat. I 1, 2. sors Oehl.

RELIQVIAE " m

Virtute experiamur. Et hoc simul accipe dictum: 205 Quorum uirtutei belli fortuna pepercit, Eoruiidem libertati me parcere certum est. Dono ducite doque uolentibus cum magnis dis.

XIV*

Quo uobis mentes rectae quae stare solebant Antehac, dementis sese flexere uiai?

XV

210 Sed quid ego hic animo lamentor?

XVI*

Orator sine pace redit regique refert rem.

XVII

ast animo superant atque aspera prima Volnera belH despernunt.

est qiii ait: olii cernebant magnis de rebus agentes. et idem: ferro ... utri- qne.' Ideni in Aeii. X 532 'gnatis parce tuis: parce autem est secundum anliquos serna, ut apud Lucilinin et Enuiuni inueiiitnr.' \'nde liberalius edi- tores uersiculo qui Vergilii est Ennium locupletanint. Pomponius in Verg. Aen. III 12 ' cnm sociis: uersns est Ennii et sunt uerba Pyrrhi.' Qnod scho- lion ad haec tanlum quae sunt magnis dis pertiiiere intellexit Phiiippus Wagnerus XIV Cicero Cat. mai. 6. 16 (Appius Claudius) ' cum sen- teiitia seuatns inclinaret ad pacem cum Pyrrho foedusque facieiidum , non dubitauit dicere illa, quae uersibus persecutus est Enuius : quo' e. q. s. 'ceteraqne grauissime; notum enim uobis carmen est.' XV Donatus in Ter. Phoriu. V 4, 2 ' parare animo : uenuste additum animo. Ennius in sexto ...* XVI Varro deL.L. VII 41 M. ' apud Ennium: orator' e. q. s. 'orator dictus ab oratione; qui enim uerba oratioiinin liaberct publice ad- uorsus eum quo legabatur, ab oratione orator diclus.' Oratorem Cineam, Pyrrhi comitem, agnouit Columna XVII Schol. Veron. in Verg. Aen.

205 quorunnie Bamb. a. quorumue Batnh. h m. pr. Bern. b d Erf. uirlule Bamh. a b (m.pr.) Bern. a b Erf. airluli celeri 206 ho-

rundem Oehl. corr. ea: corundem. Cf. Lachmannus adLucr. VI ib^

liberlati me Lachmannus. me liberlali libri 207 dis lihri plerique.

diis Bamh. h Oehl. 208 qua uobis recle montes Monac. c que

recte Giid. 209 dementi se Monac. a (in lilura corr. ex demenles

sese), Gud. sese dementi Oehl. dementes sese Par. dementes se Monac. b c uiai Lambinus ad Hor. Carm. III 5, 45, Lachmannus

ad Lucr. I 29. uia libri, nisi quod uia qua Oehl. 212 aul

cod. animo ^. A>?7h/5. animos (?<^/animas) cod. aspera prima

H. Keilius. asp ... rima cod. asperrima A. Maius 213 uolnera]

Ennivs. 3

34 ANNALIVM

XVIII

diui hoc audiie parumper,

215 Vt pro Romano populo prognariter armis Certando prudens animam de corpore mitto. XIX

Lumen scitus agaso

\ XX

' Vertitur interea caelum cum ingentibus signis.

XXI Vt primum tenel)ris abiectis indalhabat XXTl** 220 Ouem nemo ferro j)otuit superare nec auro.

LIBER Vn

I*

scripsere aUi rem

Vorsibus quos olim Faunei uatesque canebant:

V 473 p. 95 Keil. '/«> iiicAoY superans animis tauroque superbus [sse

cui superes — ] animus pugnandi uires | si .«^perant fetus, pariter frumenta scquentur. Ennius in VI . . .' XV[ll Nonius p. 150,0 ' prognari ter, strenne fortiter et constanter. Plautus Persa . . . Ennius annalium lib. \'I ..." Non recte Nonium accepisse uocem apertum XIX Festus p. 3H0 M. '[scitae alias qnae sunt] bona facie, alias bonis [artibus mulieres, a p]oetis usurpantur — Ennius in iibro VI .. .' XX Maciobius Sat.

VI 1 p. 408 ,Tan. 'nertitur interea caelum et ruit oceauo nox. [Aen. II 2.j0] Ennius in libro sexto ..." (libro \l^, om. in, Anglic. Salisb.) XXI Achilles Statius ad Catull. 64,40 'lustrauit aetiiera albuni : Ennius de sole: [I 92]. Et in sexto . . .' Appuleius Metam. VII in. p. 445 Oud. 'ut primum tenebris abiectis dies inall)ebat , et caudidum solis curriculiim cuncla collustrabat' e. q. s. XXII Cicero de re p. III 3, G ' ex qua uita' (ciuiiem dicit) 'sic summi uiri ornantur, ut uel M' Curius, quem' e. q. a. (•M- cod.)

LiBER VII I Cicero Brut. 19, 70 'tamen illius qucm in uatib>is et

. . fora , nisi (S. csl prima liltera , rod. munor n H. A'eilius sponmnl

cod. 214 diiii Junius. diu libin 215 prognauitor 0. Muellerus

adPavlumFesttp.95. Cf. Non. 154,30 216 aniiiiam Aldina. anima

tibri 217 iimien[ta] H. Ilhergius 219 indalliahnl Orla dios

Waliefieldus ad Lucr. TSi. inalbabal dios Sfatius. dios inalbobal Jppu- leius 222 uorsibus aliq. codd. Lagom. in Bruto 76 tiorsibiis ce-

RELIQVIAE 35

Ciini neqiie Mnsarum scopulus quisquam snperarat Nec dicti studiosus erat

225 ante liunc

Nos ausi reserare

JI Nec quisquam sopliiam sapientia quae perliihetur In somnis uidit prius quam sam discere coepit.

Fannis aniinmeral Eniiius belUun Pnnicnm «jnasi Myionis opns deiectat. Sil Eniiins sane ut est eerle perfeetior : ((ui si illnm ut simnlat «ontennieret, non omnia bella persequens primum illud Punieum acenimnm belhmi reli- quisset. Sed ipse dieit eur id fueiat: scripsere inquit alii rem iiorsi- bns: et luenlente qnidem seripserunt etiaui si minus quam tu polite : nec uero tibi aliter uideri debet , qui a Naeuio uel sumpsisti mnlta si fateris, nel si negas surripuisti.' Ideni Orat. 47, 157 'nec uero rcprelienderim scripsere alii rem; scripserunt esse uerius seutio.' Idem Brut. 18,71 'quid? nostri ueteres uersus ubi snnt? quos oiim . . . aute liunc, ait ipse de se, nec nientilur in gloriando.' Idem Orat. 51, 171 ' ergo Enuio licuit uetera contenmenli dieere : [222]; milii de anliquis eodem modo uon lieebit? praesertlm c\im dicturus non sim : aute liunc, ut ilie ; nee quae sequniUur: nos ausi reserare.' Varro de L. L. VII 36 M. 'uersibus ... canebant. Fauni dei Latinorum , ila ut Faunus et Fauna sit ; hos uersibus quos uocant Salurnios in siluestril)ns locis traditum est solitos fari fntura, a quo fando Faunos dictos. Antiquos poetas uates appella- bant a uersibus uiendis.' Varronem (etFestum p. 325 M.) expilauit is quem hinc exulare uolui scriptor libelli de origine gentis Romanae c. 4. Cicero de diu. I 50, 114 ' eodem enim modo muUa a uaticinanlibus saepe praedicta sunt neque solum uerbis sed etiam uersibus ... canebant.' (jninlilianus 1X4, 115 'ante enim carmen orlum est quam obseruatio car- niinis. Ideoqnc illud : Fauni uatesquc canebant.' 11 Festus p. 325 M.

'sas Verrius putat signiQcare eas teste Ennio qui dicit iii 1. I: [LX] cum suas magis uideatur significare. sed utique eiusdem l. UII' (cf. H. Keilius 1. I. p. 625) ' fatendnm est eam signifieare cum ait : nec' e. q. s. Paulus p. 324 M. 'sam eam. Idem Ennius: nec' e. q. s.

tcri qiio olim if^/or. Varronis Faunoi] faiini el rarro. fani f^r/.

Cir. de cliii. facioni Turic.Flor. (m. pr.) Guelf. Quintiliani. fauni cetei-i

223 sq. qnisquani superaral nec dicli sludiosus erat Victoriana u. 1536. noc dicti sludiosus quisquain eral {um. suporarat) Ubri omncs

227 sophiain Scaliger. philosophiain Paulus, Festus, apud quem glossema insequitur quae doclrina Latina lingua [nomen] non habet eieclum a Scaligero peribetur eod. cf. Lachmannns ad Lucr. III 597 eapicntia quae peihibetur cum glossemale om. Paulus

3*

36 ANNALIVM

m*

Nec me rem decet hanc carinaiitibus edere cliartis. IV ** 230 Appius indixit Karthaginiensibus bellum.

V*

Explorant Numidae: totam quatit ungula terram.

VI*

tonsas ante tenentes

Parerent, obseruarent, portiscuhis signum Cum dare coepisset

VII

235 Poste recumbite uestraque pectora pelhte tonsis.

VIII Pone petunt: exim referunt ad pectora tonsas.

III Seruius in Aen. VIII 361 'alii' (sc. dicuut carinas) ' quod ibi' (h. e. in lautis carinis) ' Sabini nobiles habitauerint, quornm genus irridere et carinare solebat. Carinare autem est obtrectare. Ennius: [VI fr. III]. alibi:^neque me' e. q. s. Hic inseruit ed. Lips. IV Cicero de inu. I

19, 27 ' liistoria est gesta res ab aetatis nostrae niemoria remota, quod geuus : Appius' e. q. s. Enuii uersum ed. Lips. agnouit V Macro- bius Sat. VI 1 p. 500 Jan. ' quadripedaute putrem sonitu quatit ungula campimi. [Aen. VIII 596] Ennius in sexto ..." In septimo reposuit Th. Hugius. (in XVII» Sal. hoc uersu praeposito ei qui e XVII allatus pau- lum infra apud Macrobium legitur) YI Noniusp. 151.25 'portisculus propric est hortator remigum , id est qui eandem perticam tenet, quae por- tisculus dicitur , qua excm-sum et exliortamenta moderatur. Flautus Asina- ria ... Ennius lib. VIII annalium ...' Septimo ascribit Merula. De por- tisculo disputauit Gronouius Obseru. IV 26 p.832Platn. VII VIII Festus

p. 356 M. 'tonsam Ennius signiflcat remum , quod quasi tondeatin- ferro, cnm ait 1. VII: postc' e. q. s. 'item: pone' e. q. s. Paulus p. 357 M. 'tonsa remus, quod quasi tondeatur ferro. Ennius : pone ' e. q. s.

229 nec me rein H. Ilbcrgiiis. neque me Seruhis. sed neque nie Salmasius Exerc. Plin. p. 283, 1 nec decet haec me c. e. ch.

Laurenbergius Anliq. p. 69. Cf. M. Haiiplius Obseru. crit. p. 45

231 umidae Med. c. liumide Anglic. Par. Med. a b Neap.

232 tonsas anle Columna. tusanle libri. tonsainque Carrio Emend. I 10. tonsam ante Scaliger apiid Merulam. lonsain arle Merula

235 poslo] cf. RilscheUus Mus. philol. VII 567 236 exim

Festus. cf Rilschelius l. l. p.^lb VIII IbS, Lachmannus ad Lticr.

. RELIQVIAE 37

IX

Denique iii magna quadrupes eques atque elefanti Projciunt sese

X Haece locutus uocat quocum bene saepe libenter 240 Mensam sermonesque suos rerumque suarum

IX (lellius XVIII 5, 4 'qiiem' (sc. Enniciiiislam qni Ennii annales lege- hat) 'ciim iam inter ingentes clamores legeiitem inuenissemiis (legebat au- tem iibrum ex annalibiis Ennii septimum) , hos eum prinuim uersus perpe- ram pronuntiantem audiuimus: denique ... ecus' e. q. s. (ecns Magliab. quadrupe secus Reg. eq ues Voss. equus ceteri) ' neque multis postea iicrsibus additis celebrantibus eum laudantibusque omnibus discessit. 5Tum liilianus cgredicns e ihealro: quid uobis inquit de hoc anagnosla et de qua- drupede equo uidetur? sic enim profeclo legit: denique . . . ecus' e. q. s. (equ"s Voss. quadrnpe secus Reg. m. pr. quadrupes equus Reg. m. alt. ceteri) ' ccquid pulatis, si magistrnm praeioctoremque habuis- sel alicuius aeris , quadrupes equus diclurum fuisse, ac nou qua- drupcs equesV quod ab Eiiiiio ila scriptum relictumque cssc nemo unus

lillerarum netcrum (liligcus dubilauil. Scd enim conlcnliis iiupiit ego

liis non fui : ct ut non turbidae fidci iiec ambiguae, sed iit purac liquenlis- que esset , cquiisnc an cqucs Eiinius scriptum rciiquissel, librum sum- mae atque reuercndae uetuslalis . qucm fere coiistabal Lampadionis manu emendatum , studio pretioque nmllo unius uersus inspicicndi gralia condiixi: eteques, non equus, scriplum in eo inueni.' Noiiiusp. 106. 31 'equitein pro equo. Verg. Georgicorum lib. III: [115] Ennius annali lib. VII : an II 0 n quadrupedes equites.' (ac no n Rolhius e (iellii 1. 1. unde ctiam quadrupes eques Nonii neglegciitiae restituendiim fuit) Macrohius Sat. \'I 9 p 548 Jan. 'omnes eiiim anliqui scriptores ut hominem equo insidcn- tcm , ila et equum cum porlarel hominem equitem uocauerunt et equitare non hominem lantum sed cquiim qiKxiuc dixcrunt. Eiinius libro annalium scptimo ail : denique' e. q. s. IMiilargyrus in Georg. III 116 'hic equitem siiic diibio equum dicil , maxime cum infcrat insiiltare solo. Ennius anna- liiim VII ..." X (lellius XIl 4 'dcscriplum dclinitumque est a Quinto Ennio in aiinali scplimo graphice admodum scitcquc sub historia Ge- mini Scruilii uiri nobilis quo ingcnio qua comilatc ' e. q. s. ' ami-

cum esse conueniat hominis genere et fortiina superioris haece' e. q. s.

' L. Aelium Stilonem dicere solitiuii feruiit , Q. Eiininm de semet ipso haec scripsisse picturamque istam morum et iiigenii ipsius Q. Ennii factam esse.' (L. Aelium ... esse om. Voss.) Cf. I fr. XXX

III 159. exin Paulus 237 cmie denirjue 1 erasum m Reg. Gellii

§ 4 ui] Utura in Reg. Gellii § 4- in Anglic. Macrobii, Reg.

Gellii § 5 "ag-na Voss. Gcllii § 5. ui magna ex corr. in Lugd. Gellii

^^ (ietm m. alt. in litura) atque] aut Lugd. Gellii § 5 elefanti

Voss. GeUii§i. elophanti ccteri 238 proiciiml libri 239 haece

locutus Step/umus. haec (hec Reg. hee Ltigd. li'- Bern.) elocu- tiis { p]o({mi{us MagUab. vio cuin^ Berti.) Ubri qiiocum Thuan. teste Gronouio. quod ciim Reg. quodcum ceteri 240 mensiijam Voss.

38 ANNALIVM

Congeriem partii, niai]^nani cum lassus diei Partem fuisset de summis rebus rcgundis Consilio indu foro lato sanctoque senatu: Cui ros audacter magnas |)aruasque iocumf|ue

245 Eloqueretur, cunctasimul niala(]ue et bona dictu Euomeret, si qui uellet, tutoque locaret. Ouocum multa uolup ac gaudia clamque palamque. Ingenium cui nuUa malum sententia suadet V^t faceret facinus leuis aut malus, doctus fidelis

250 Suauis homo facundus suo contentus beatus

: Scitus secunda loquens in tempore commodus uerbum Pauaum, niulta tenens aiitiqua sepulta, uetuslas Quem fecit mores ueteresque nouosque tenentern, Multorum ueterum lei^es diuumque hominumque;

255 Prudenter qui dicta loquiue tacereue possit: Hunc inter pugnas Seruilius sic compellat.

241 congeriem paiiil] coiiiiU-r (coniilij Lugd.) iniparlit (Ipertil Bern. Reg. inperlil Voss.) libri die Betm. Liigd. Reg. 242 parte Voss. Pelau. Mogliah. fuisse Bern. niagna cum

lassu' diei Parti fuuissel Lipsius Anl. Lecl. II 22. magna quom iapsa dies iam Parle luissel Turnebus Adu. XXVUl 32 recimdis

Bern. Reg. fecimdis Lugd. 243 indufono Litgd. indu] alit

inciuso Voss. mg. 244 paruasq; Bern. 245 *loquerelur Pe-

tau. cuncfa simui malaqu(! et bona Th. Hugius. et cuncla malaq;

et bona Bern. Lugd. Reg. & cunctam. alusq & bona Magliah. euncta malusq-, et bona Voss. Peiau. tincla malis el quae bona Lipsius dictuue uomerel Pelau. 247 (|uocum libri ciun Thu<m. ( leste

M. Herlzio) uolup ac Columtia , Th. Hugius , qui latnen quod ue-

rum esl tion uideiur assecutus esse. uoluplate Rcg. uohip'^"' Voss. uolup . . Bern. uolup Pelau. Magliab., om. Lugd. 249 m; Lugd.

aul Voss. liaul Bern. Reg. haud celeri 250 conteptus Voss.

251 urbum Bern. 252 paucum utilgo. paiicorum libri

253 quem fecil] quae facit el libri. quem facit et /. Fr. Grotiouius

254 diuum Peiau. 255 prudenlem libri loquine Reg.

lacereue Bern. tacereque Voss. Peiau. Magliab. lacere Lugd. Reg.

possi Voss. posset ceteri 256 pu^nas Lugd. Seruilius sic

compeilat /. Dousa Lucii. p. 97 {ed. Lugd. 1597), Lachttiatmus ad Lucr. VI 1067. compellat (conpellal Reg.) seruilius sic libri, nisi

. RELIQVIAE 39

XI

Mulserat liuc naueiii conipulsamlluclibus pontus.

XII Aller nare cupit: alter pugnare paratust. XIII ' Deducunl habiles gladios filo gracilento.

XIV 260 Mox auferre domos populi rumore secundo

XV Dum censent terrere minis, hortantur ibei sos.

XVI

Fortibus est fortuna uiris dala

XVII

Non semper uostra eiiortef: nunc luppiter hac stat.

XI Priscianus IX p. 870 P. (I p. 4().') K. ) 'iiiiil}<co qiioquc mulsi facit, quamuis dilTcrciUiae caiisa ((uidani niulxi protulciunt , quia niiilico quoqnc nmlsi facit. Sed Verpilius in Tll (icoifjicon: [400]. F^nnius in VII annaiium . . .' (annali Halbcrst. iii \II annaiium om. Sanj^.) Mnl- scral Eiinii iium ad mulgendum rcctc rcttulcrit Priscianus docte dubi- tat \Val<cfieldiis ad Lucr. III 139 XII Fcstns p. 166 M. 'uarc a nauc diKtum Coniilicius ait, quod aqna feratur natans ut nauis. Ennius I. VII ..." XIII Nonius p. 116, 6 'gracilitiulo ct gracilens pro gracilis, et gracilcntuin pro gracili, ct gracilium pro gracilitas .... Ennius

lib. VII . . .' XIV Noniusp.885, 17 'rumor, fauor, auxiliatio Kn-

niiis annali lib. \'II: [Icgio rcdiit rumore ruinasj Mox ' e. q. s. Cf. inc. nom. LXXIII XV Fcstus p. 301 M. 'sos pro eos antiqui diccbant, ut

Enniiis li. I: [XX] I. III: [V] I. VII: dnm' e. q. s. XVI Macrobius Sat. VI 1 p. 506 Jan. Ennius in Alcxaiidro: multi . . . obscurat no- mina. audenles forluna iumU. [.\cn. X 284] Ennius in septimo ...' XVII Macrobius Sat. VI 1 p. 500 Jan. ' ne qua meis dictis esto mora:

quod sicaelium. sliloncin Rcg. sic acliuin Bern. si cchim Lugd. sic. T. aclium Magliub. sic. l. aeliiun Pctau. de quilms uidc supra 2b7 iiauim Lugd. Sang. conpulsam Bcg. cunpiilsa Halhcrsl.

258 paraliisl Fcstus 0. Muellcri. paraf.t cud. lcslc H. Keilio l. l. p. 621 259 deducunl] h. e. procudunl. cf. Th. Hugius radios

Lipsius Ani. Lecl. V 10 filum] cf. Lachmannus ad Lucr. V 571,

Turnebtis Adu. XXVIII 11 260 lcgio reducla ruinis Mox se

auferre Th. Hiujius 261 ibci 0. Muellerus. be cod. ibi Linde-

mamius. ci Scaligcr 262 dala nomina Ncajy. 263 noslra

Salisb. ueslra celcri euertit libri

40 ANNALIVM

XVIll

[Heu] fjiiianam dictis nostris sententia flexa est? XIX 265 Solporeas posuit spiramina Naris ad undas.

XX Russescunt frundes

XXI

longique cu|)ressi

^ Stant rectis foiiis et amaro corpore buxum.

LIBER \11I

I*

Poeni stipendia pendunt.

II*

270 postquam Discordia taetra

Belli ferratos postes portasque refregit

luppiter hac stat. [Aen. XII 565] Ennius in septimo ..." XVIII Festus

p. 257 M. 'quianam pro quare et cur positum est apud antiquos — et Ennium in 1. VII ...' Paulus p. 256 M. 'quianam pro quare et cur ponitur. Ennius : quianam' e. q. s. XIX Priscianus VI p. 691 P. (I p. 239 K.) 'Nar seruauit a productam etiam in obliquis casibus. Ennius in VII annalium ..." (in Reg. m. alt. add. uersum) XX Cliarisius I p. 105 P. (75 Lind.) ' f ru s huius frundis ; quod sic ab Ennio est deciinatum anna- lium libro VII ...' XXI Philargyrus in Georg. II 444 'buxum lignum non arborem dixit: quamuis Ennii exemplo et ai'borem potuerit dicere neu- tro genere. Ille enim sic in septimo . . . '

LiBER VIII I Varro de L. L. V 182 M. ' militis stipend ia ideo. quod eam stipem pendebant; ab eo etiam Ennius scribit : Pocni ' e. q. s. 11 Seruius in Aen. VII 622 'rupit Saturnia postes. acyrologiam fecit com- mentando Ennii uersum. Nam ille ait: belli ' e. q. s. Horatius Sat. I 4, 60 ' non , ut si soluas postquam Discordia taetra Beili ferratos postes portasque refregit, Inuenias etiam disiecti mcmbra poetae.' Porphyrio in h. 1. ' est sensus: si dissoluas uersus uel meos uel Luciiii,

264 heu add. A. Augiisfimis , Scaliger conl. Verg. Acn. V 13

hii

uostris Th. Htigius 265 sulpo roas Bern. solphoreas Liigd. sol-

phureas Sang. sulphureas Reg. Halhersi. naris Lugd. 266 rus-

sescunl cod. , quae uox lexicis eril addenda. rurcscanl ed. pr.

RELIQVIAE 41

III Pellitur e medio sapientia, ui geritur res, -

Spernitur orator bonus, horridus miles amatur. Haut doctis dictis certarjtes sed maledictis 275 Miscent inter sese inimicitiam agilantes. -^' '

Non ex iure manum consertum sed magi' ferro Rem repetunt regnumque petunt, uadunt solida ui.

IV* Poeni suos soliti dis sacrificare puellos.

non inuenies eadem membra quae sunt in Ennianis uersibus qui magno sci- licet spirilu el uerbis altiorihns compositi sunt, uelut hi sunt: postquam' e. q. s. Acro ibid. ' postcjuam ... refregit: iiaec Ennii uerba sunt.' III (iellius XX 10 'ex inre, mannm consertum — ex Ennio ergo in- quam est magister quod quaero; Ennius enim uerbis liisce usus est .... tnm ego hos uersus ex octauo annali al)sentes dixi : nam forte cos tam- quam insigniter praeter alios factos memiiieram : peilitur' e. q. s. 'cum lios uersns Ennianos dixissem ' e. q. s. Lactaniius Diu. Inst. V c. 1 ' dis- ceptatione sublata pellitur ... res, ut ait Ennius.' Cicero ad fam. VII 13, 2 ' tantum metuo , ne artificium tunm tibi parum prosit. Nam, >it audio, istic non ex iure ... repetunt.' Idem pro Murena 14, 30 'etenim, ut ait ingeniosus poeta et auclor ualde bonus , procliis piomulgatis pellitur e medio non solum ista uestra uerbosa simulatio prudcntiae sed eliam ipsa illa domina rerum sap ieut i a: ui geritur r es. sperni tur ora t o r non solum odiosus in dicendo ac loqnax, uerum etiam bouus: horridus m i 1 e s a m a t u r. Vestrum uero studinm totum iacet :' (bonus... iacet om. Helmst.) 'non ex inre nianum consertum sed ferro inquit rem r epe t unt. ' IV Festus p. '249 M. 'puelli per deminutionem a pueris dicti sunt. itaque et Ennius ait: Poeni ' e. q. s. Paulus p. 248 M.

272 toilitur Lagom. plerique. rcpelliUir Lagom. 9. boilatur Helmsl. pro Mur. sapiciili Voss. GeUii ui g-crilur rcs : speniitur] ui-

gcri lurres spcriiilur Lugil. Gellii uidctur respuilur /?ro Mur. Helmsl. aliq. codd. Lagom. uidelur respui spcMiiitur Salisb. ibidem. iiidetur resperni siiie uidctur R. p. spcrnitur ceteri codd. Lagom. 273 ^'"nia-

tur Pelau. aniit Lugd. Gellii 274 haut Iteg. Lugd. haud ce-

leri sed Cohimna. ncc libri nisi qtiod n Lugd. 275 iniini-

ciliani libri. inimicitias uulgo 276 ex nie iure Lugd. manu

Gellii Reg. Vnss. Lugd. Magliab. pro Mur. Salisb. Lagom. 65 Eadcm iuris formula utuntur Varro de L. L. VI 64 M. Cicero pro Mur. 12, 26. de orat. 1 10, 41 libris in manum ei manu formis diuer- gentibus niagis ferro Med. ad fam. magis errore libri Gelliani. magis om. Cic. pro Mur. 'ill rei rcpelunt Gellii Voss. Pelau.

Magliab. rcipclunl Reg. Lugd. Gellii solidaui Voss. Pelau. solita iucuni Lugd. soiila uicum Reg. uide supra 278 Poeai suos soliti

42 ANNALIVM

V* Is pernas succidil iiiiqiui superbia Poeni.

2S0 Marsa manus Peligna cohors Vestina uirum uis

Vll

Consequitur. summo sonitu quatit ungula terram.

VIII

praecox pug-na est IX Certare abnueo: metuo legionibus labem.

X** Hostem qui feriet mihi erit Karthaginiensis 285 Ouisquis erit.

' puel ! i pneii per deminutioncm. Ennius: Poeni' e. q. s. Nonius p. 158, 20

'puellos pneros Ennius: suos' e. q. s. V Festus p. 30ri M.

' [sup] pern at i dica[ntur , quihus femijna sunt succisa [in modum suilia]- rnm pernaru[m. Ennius in annaiii^us] : is' e. q. s. Pauliis p. 304 M. 'snp- pernati dicnntur, quibus fcmina sunt succisa in modum suillarnm pernarum. Ennins: liis' e. q. s. VI Ciiarisins IV p. 251 P. (167 Lind.) <■ c%iGii

oVojU-ofrwv ' Diomedes II p. 441 P. ^- GXBOig ovoiiccrtov' Donatus de sche- malil)ns p. 1774 P. (.31 Lind.) 'ffjjjfffjg 6voi.Lc<riov' Poiupeius Donati coni- mcnt. p. 450 Lind. 'facicbant uersum in (pio uersu non inuciiies nisi omnia nominu, ut: . . . magna' e. q. s. Beda in Rhet. Lat. Pith. p. 345 ' oxfotg ovoficcrmv Ennio , cuius unila apud grammaticos mentio, ascribit C'o- hmina Vll Macrobius Sat. VI 1 p. 500 .hui. •(inadripedante putrem so- nitu quatit ungula campum. [Aen. VIII 500] Ennins iii sexto : [^41 fr. V] idcm in octaiio . . .' (idem in octauo cum ucrsu Eunii om. Neap. ) Vlli Xdiiiiis p. L50, 10 'praecox et praecoca. qiiod est inmatura. Enniiis annali lih. VIII ...' IX Diomedcs I p. 378 P. • apud ueteres et abnuoo diclnm annotamns ut Eiiiiius octauo annaliuni ...' Scliol. Veron. in Aen. X S p. 102 Keil. ' [ahnuerum : ^iinins MiwAlmm — hacc abnn — ] ' Ab \. Maio lccta H. Keilio noii iani apparcbant X Ciccro pro Balbo 22. 51 'neqiie eiiim ille snmmus poela noslcr Hannibalis illam magis cohorlalioncin

dis] paoiiisolilis iios cod. Fcsli lcste H. Keilio l. L p. 623. Pooni solili siios Festtis 0. Muelleri, Paiilus. siios diiiis Nouius. Pooni dis solili sos Th. Hugius , a quo no)i pcndet mca eniendatiu 279 is Feslus.

cf. Lachmannus ad Lucr. /F933. his Pauhis idil ini(|iia suporbia

non apparent in cod. Fesii 280 niarsa Par. Donati, rs m. alt. in

rasura. niag-na Pompeins Vestina /. Dousa a Merula laudalus,

Niehuhrius Hist. Rom. /113 cd. 3. festina lilyri festinanimus uis

■ Monac. Diom. m.pr. x\im uis cod. Char. 281 cum sofjuilur Salisb.

RELIQVIAE 43

XI

lamqiie fere piiluis ad caeliun uasta uidetur.

XII Hastati sparguut hastas, fit ferreus imber.

XIII Densantur campis horrentia tela uiroruni.

XIV* Seruius in Aen. I 20 'in Eunio enini inducilur lup- piter promittens Romanis excidium Carthaginis.'

XV* Romanis luno coepit placata fauere. XVI 290 Amphus exaugere ohslipo lumine soirs

XVII Nunc hostis uino domiti somnoque sepidti

XVlil

Ast occasus ubi tempusue audere re[)ressit

quam commniiem imperatoriam iioluit esse: liostem qui fefiet inquit mihi erit' (erit inquit mihi Par. ) ' Car thaginien sis, quis- quis eril. [Cuius enim qnisqne] ciuitatis sit, id liabent hodie leue et sem- per habnerunt.' (quisqnis erit. cuiatissiet id habent hocleue Par. em. C. Hahiiins) X[ Nonius p. 217. II 'pnluis gencris mascnliui nt saepe. Feminini Ennius lib. Vill annalinni . . .' XII MacrobinsSat. VI 1 p. 504Jan. "ac iVrrens ingrnit iniher. [Acn.XH284] Ennins in octano . . .' XIH Priscianns L\ p. SC)!)!'. ( I p. ItiOK.) 'denseo denses et denso deusas

a denso Eimius in VIII annalinm ...' (-UII- Sang.) XV Seruius

in Aen. 1 281 'consiiia in meiins rcferet: qnia bcllo Pnnico secundo , ut ait Ennins, placata luno coeperit fancre Romanis.' XVI Eestus p. 193 -M. 'obslitum obiiqnnm. Ennins 1. XVI : [XIII] et in I. VIII . . .' XVII Macrobins Sat. VI I p. 500 Jan. ' inuadunt urbcm sbmno uinoque sepnltam.' [Acn. II 265] Ennins in octano ...' XVIII Eestns p. I7S M.

Med. a b soiiino Med. sminnain Merula 287 hastalis per-

guniMed.tn. pr. 288 dpnssHtur i?r^. horentia X?<5frf. horentia

Reg. 289 Hexameirum praciuil Th. Hugius. mctru sohito piacala

luno coeperit faiiore Ronianis Scruius 290 obslipo luininc A. Au-

gustinus. obstipolunme cod. 291 hoslis Ncap. hosles cetcri

292 ast Columna. aiil cod. audere reprcssit] cf. Lachmanmts ad

Lucr. IV 244

44 ANNALIVM

XIX*

Ouintus pater quartum fit consul

XX* de muris rem gerit Opscus.

XXI*

295 Ob Romam noctu legiones ducere coepit.

XXII*

Summus ibi capitur meddix: occiditur alter.

XXIII

multa dies in bello conficit unus: Et rursus niultae fortunae forte recunibunt: Haudquaquam quemquam semper fortuna secuta est.

'occasus iiiteritus ... quo uocabulo Eiiiiius est usus iii lib. II: [IV fr. 1] item in 1. V: [1] item in 1. VIIl ...' XIX GelliusXl ' uerba M. Varrouis

ex iibro discipiinarum (luinto liaec suiit : aliuil est quarto praetorem fieri et quartum: qiiod qiiarto locum adsiguificat ac tres ante faclos ; quartum tempus adsignificat et ter ante factum. Igitur Eiinius rectc quod scripsit: Qiiintus' e. q. s. ( Eun ius recte <|u o d scr i psi t bis Lugd.) Nonius p. 43."), 13 'qiiartum etquarto priidcntes diffcrre dixcrunt. \'arro disciplinariiin quiiito : aliud est quarto praetorem fieri aiiiid quartum': (aiiud quartiim om. Leid.). ' et quartum ' (quarto Leid.) •locum significat et tres ante factos , quarto tempus significat et ter ante factum. Ennius recte: Quintus' e. q. s. Hiiic libro Menila ascribit cum tribus proximis XX Feslus p. 198 M. 'Oscos quos dicimus ait Verrius Opscos antea dictos teste Eiiiiio quom dicat: de ' e. q. s. XXI Paulus Fesli p. 179 M. 'ob praeposilio .... pro ad , ut Ennius: ob ' c. q. s. Festus p. 178 M. (post magiiam ia-

cunam) ' Romam noc ob Troiam duxit.' Idem p. 190 M.

' praepositionem ob pro ad solitam poni testis bic uersus . . . et Ennius : ob' e. q. s. Paulus p. 147 M. 'mortem obisse dicimus ea coiisuetudiiie qua di- xerunt anliqui ol) Romam legiones ductas et ob Romam duxit exercitum.' XXII Paulus Festi p. 123 M. 'meddix apud Oscos no- men magistratus est. Eimiiis : sumnius' e. q. s. Tbesaur. uou. Lat. (A. Mai auct. class. VIII 360) 'meddis magistratus, didascalatus. Caeciliiis : ubi summus ' e. q. s. XXIII Macrobiu.s Sal. VI 2 p. 510 Jan. 'multa dies

293 Quintus] ([iiiiiluiii Leid. 296 uIm suminus Thesmir. cf.

Bcrgkius Ind. lecl. Marb. aesl. 1844 p. III, ubi tamen ' luticum med- dicem' quem poiHa 'summum'' 'dicil parum recle explicuil. Quode adi Th. Mommsenum de dialectis Ital. inf. p. 304. de meddice idem p. 278 el Schoemannus Ind. schol. Gryphistv. aest. 1840 I'osl 297 exci-

disse uersiculum suspicor 299 quemquain om. Anglic. Par. Med.

Neup.

. RELIQVIAE 45

XXIV 300 Poenos Didone oriundos

LIBER IX I

[Fortuna] uaria ualidis cum uiribus luctant.

II* Liuius inde redit magno mactatus triumpho.

III** Europam Libyamque rapax ubi diuidit unda IV ' ' Additur orator Cornelius suauiloquenti^ 305 Ore Cetegus Marcus Tuditano conlega

\iariusqu(! labor mutabilis aeui Rettulit iunielius: multos alterna reuiseus Lusit et in solido rursus fortuna locauit. [Aeu. XI 425] Ennius in oclauo . . .' XXIV Priscianus VI p. 685 P. (I p. 231 K.) ' (luod autem lonis et Di- donis Calypsonis dicitur, osteudit .... Eunius iu VIII ..." ( iu \'IIl Eu- u i u s Halberst. Reg. m. pr.) '

LiBER IX I Xonius p.472, 7 Muctant pro luctantur. Enuius iib. VIIII ...' II Seruius in Aeu. IX 641 'mactus autem apud ueleres etiaui

mactatus dicebatur, ut Ennius: Liuius' e. q. s. Huc rettulit Mcrula

III Cicero Tusc. disp. I 20, 45 ' etenim si nunc aliquid assequi se putant, qui ostium Pouti uiderunt et eas angustias per quas penetrauit ea quae est nominata Argo .... aut ii qui Oceani freta illa uiderunt Europam' e. q. s. ' quod tandem spectacuium fore putamus?' Idem de uat. deorum III 10, 24 ' quid Cliaicidico Euripo in niotu idenlidem reciprocatulo putas fieri posse constantius, quid freto Siciliensi , quid Oceani feruore illis iu locis Euro- pam' e. q. s. Ennio Merula, huic sedi uiudicauit Th. Hugius IV Ci- cero Brut. 15, 58 ' M. Corneiius Cethegus, cuius eloquentiae est anctor, et idoneus quidem mea sententia, Q. Ennius — — cst igitur sic apud

iilum in nono ut opinor annali : additur filius. Et oratorem appei-

lat et suauiloquentiam tribuit . . . sed est ea laus eloqueutiae cerle ma- xinia : is dictust .... populi: probe uero; ut enini liominis ingenium, sic ingenii ipsius lumen est eloquentia, qua uirum excellentcm praeclare

300 phoonos Liigd. ponos Halberst. Reg. Satig. 301 forluna

om. Iih7'i uaria Bamb. iiiri a ceteri ciun /. Bousa apud Me- ndam, Wake/ieldus ad Lucr. I 288, om. libri uiri ualidis a uiri- bus Th. Hugius 303 Lybiamque Gud. in Tusc. libiauKjue Erl.

de n. d. 305 Celhegus libri

4G ANNALIVM

Marci filins

is dictusl oilis popularibus oiim Qui tum uiuebant homines atque aeuum agitabant Flos delibatiis populi suadaeque medulla.

V *

310 Nauibus explebant sese terrasque replebant.

VI*

Africa terribili tremit liorrida terra tumultu

timi illi liouiiiics llKrcni popiili e.ssc (lixenuit. Siia(latM|Ufi niediiila. Ihiii^u) (Hinm uocaul tiraeci, ciiius clleclor cbt orator, liauc suadain appel- jauil Kuuiiis ; cius autem Cetliegum medullam fuisse uiilt .... at liic Ce- theyiis cousul cum P. Tiiditauo iuit bello Punico secuudo .... et id ipsum nisi uniiis esset Ennii testimouio cogiiitum , liuuc uetu.stas, ut alios ibrtasse multos, obliuione obruisset.' Quiniilianus XI 3, 31 ' nam souis liomines ut acra tinnitu diguoseimus. Ita iiet illud tpiod Ennius probat cum dicit sua- uilo(iueiili ore Cetliegum iuisse.' Gelliiis XII 2 ' in libro euim iiiee- simo secundo epistularuni moraliiim quas ad Luciliiim composuit' (A. Se- neca) ' deridiciilos uersus Q. Ennium de Cetliego' (decet ego Bcrn. Lugd. Reg. decetego corr. Bern.) ' antiquo uiro fecisse lios dieit: is dictust' e. q. s. 'ac deiude scribit de iisdcm uersibiis uerba liaec: adiuiror elo- quentissimos uiros et deditos Ennio pro optimis ridicula laudasse. Cicero certe iuter bouos eius uersus el hos refert.' Seruius in Aen. VIII 500 ' Hos ueterum: Eimianum.' Cicero Cat. mai. 14,50 'M. uero Cetliegum quem recte suadac medullam dixit Eunius.' Qniutiliaiius II 15, 4 (Isocrates) 'liuem artis teiuere compreheudit, diceus esse rlietoricen persuadcndi opiticeiu , id est TtSLQ^ovq Srjiiiovqyov; neque enim mihi permiserim eadem uti decliua- tione qua Eniiius M. Cethegiim suadae medullam uocat.' V Seruiiis

iii Aeu. VI 545 ' explcbo est miuuam. nam ait Eiiniiis: uauibus' e. q. s.

VI Festus p. 153 M. 'inetonymia . . . . iit Eiiniiis cum ait: Afriea' e. q. s. Cicero Orat. '27, 93 ' quod quamquam transferendo fit, tameii alio modo transtulit, cum dixit Eiiuius: arce et urbe orba sum; alio modo, si pro pa- tria arcem dixissel; et liorridam Africam terribili tremert; tu- miiltu cum dicit , pro Afris inmutal Africam.' Ideni de orat. III 42, 1G7 ' ue illa quideiu traductio atque iiiuuitatio in uerbo quandam fabricalioneiii liabet [sed iii oratioue] : Africa' e. (j. s. *pro Afris est sumpta Africa.' (Deest in Erl. a) Idein ad Fam. IX 1,2 'sed ridicula missa; praesertim cum sit nihil qiiod rideamus: Africa' e. q. s. Hoc loco posuit Th. Hugius

307 is diolusl ollis G?'0)wuiiis. dicilis diclus toUis Eeg. Lugd. Bern. dicil Is diclus tollis Magliab. dicit his dictus tolleres Voss. dicilas dicliis lollis Pelau. Qellii cf. supra. is diclus, om. ollis, lihri iii Brul. 308 agi^banl libi-i in Brul. ef. Lachmannus ad

ha

Luer. IT ^66 309 dcbili,lar Bern. populis uada Bern. Lugd.

Beg. Pelau. populi suada Magliab. Voss. Gellii 311 leiiibilis

Abnne. Erl. b de oral. treuiis cod. Fesli

RELIQVIAE 47

VII*

perculsi pectora Poeni

VIII *

Vnus homo nobis cunctando restituit rem. Noenum rumores j)onebat ante salutem. 315 Erjjo plusque magisque uiri niuic gloria claret.

VII Columna p. 148 ' hoc fragmentum mihi e Cosentia Fabiiis Aquinas misit: quod a qtiodam suo uetustissimo Statii inteiprete M. S. exeerpsil: cuius nomeu , cum iu illius libri priucipio et fiue muhae desidereuliir paj^i- nac, prorsus ignoralur. Constat tameu ex coHatione non esse Lactanliiiui." •Mihi nou aliiinde inuotuit fragmentum. Siniiliter Silius \ lli 214 'instiiicti pectora l*oeni.' VIII Macrohins Sat. VI 1 p. 500 .lan. ' unus qni iiobis ciiiictaiuio restituit rem. [Aeu. VI 847] Ennius in diiodecimo: uniis ... reni.' (in\'Il*' Saiisb. Kiinius.... rcm om. Mcd. c) lliiic libro uiiidicaiiit Th. Hugiiis. Cicero de ofi". I 24, 84 'quanto Q. Maximus mclius de quo En- iiius: uiius ' e. q. s. Idem Cat. mai. 4, 10 'hic' (Q, Pal)ius) 'et bella ge- rebat ut adulescens cum plane graudis csscl el Annibalem iuiicnilitcr exul- tanlem patientia sua molliebat : dc quo praeclare familiaris noster Euniiis : unus' e. (1. s. Seruius iu Aen. VI 846 ' tu .Maxumus ille cs, Vnus qui nobis cunctando restituis reni : ille autcm cst de quo ait Enuius: imus ... rem. Scieiis enim Vergilius (luasi pro exeiuplo liuuc uersiun posuit.' Scruium exscripsit Mythograph, Vatic. 1 fab. '224 (A. Mai auet. class. III 79) Liuius XXX 20 ' eodcm anno Q. Fabius Maximus moritur .... cautior tameu quam promp- tior hic liabitus fuil : et sicut dubites, utrum ingcnio cuuctator fuerlt au quia ita bello proprie quod tum gerebatnr aptum erat ; sic nihil certius est quam unum hominem nobis cunctando rem restituisse, sicut Ennins ait.' Cicero ad Atticum .II 19, 2 ' Bibulus in caclo est ; nec quare scio ; sed ita laudaiur quasi unus ... rem.' Suetonius Tiber. c. 21 'omnes confitentur, uersum illnm in tc posse dici: unus h. u. uigi- lando r. r.' Ouidius Fast. 11 241 'unus dc Fabia gente relictus erat: Scili- cet ut posses olim tii, Maxime, nasci, Cui res cuuctaudo restituenda foret.' Serenus Samonicus de mcd. 1101 'hinc quondam Fabio uernm cognomen adliacsit, Qni sohis patriac cunctando restituit rcm.' Polybius III 105, 8 'rotg ^hv ovv tckq' avrov ysvofitvoig xuv Kivdvvov i]v ivaQysg, on Stcc utv tr^v M<xqkov tolfiav dn6Xca).£ tcc oXa, Sioc df tr^v £vX(xp\iiav tou ^a^iov otcactai v.al tcqo tou xai vvv.

313 unus homo qtii nobis Monac. a b Par. Cat. m. (tiisi qnod qui compiinctum in Par. erasim in Monac. a). unus qui nobis Gml. Oehl. ihidem, Seruius, Mylhographus resluit Bamb. a de off. 314 nooniun Lachmannus ad Lucr. III 198. non eniin nimores pone- bat lil>ri de o/f. Par. {nisi quod in hoc ponebaiil) Monac. a b Cat. m. non ponobat enim rumores ceteri 315 plusque J. Bernaysius.

postque libri ergo magisque magisque Muretus Var. Lecl. VI 14

nunc om. Oehl. de off.

48 ' ANNALTVM

IX

. . mortalem summum fortuna repente Reddidit, e summo regno ut ramui inlimus esset.

X

Sed quid ego haec memoro? dictum factumque facit

frux

XI Puluis fulua uolat

XII 320 praeda exercitus undat

XIII* Scipio inuicte

XIV . libertatemque ut perpetuassint Maxime

IX Xonius p. 110, 7 * famii 1 , famulus. Enuius lib. VIIII . . .' Cf. Lucrelius III 1032 'Scipiadas, belli fuluien , Carthaginis horror, Ossa dedit ter- rae proinde ac famul infimus esset.' X Priscianus VI p. 724 P.

(I p. 284 K.) 'frux etiam frugis facit genetiuum , quia ano zov cpgvya) uerbo Graeco nascitur. Ennius in XVI: [XVIII]. Idem in VIIII pro frugi homo frux ponit quod est adiectiuum: sed ' e. q. s. ' id est frugi iiomo.'

XI Xouius p. 217, 10 'puluis generis masculini ut saepe. Feminini En- nius iib. \'III aunalium : iamqiie fere puluis ad caelum uasta ui- iletur. Idem lib. \'1III ..." XII Seruius in Georg. II 437 'und'anteni

abundantem, Ennius lib. IX . . . ' Supersunt non nisi in G Lionis

XIII Cicero Orat. 45, 152 ' nobis ne si cupiamus quidem distrahere uoces concedilur. Indicant orationes iilae ipsae horridulae Catonis, indicant omnes

poetae praeter eos , qui ut uersum facerent saepe hiabant ut Naeuius

at Ennius semel Scipio inuicte.' Huic loco uindicalum ab Th. Hugio

XIV Nonius p. 150, 30 'perpetuilas sit perpetua aeterna. Ennius anuaii

316 summa Leid. repentente W 317 e summo regno , ul

famul Gifanius. summo regno famul ut libri. ut sumnio e reg-tio famul Columna infimus Lipsius Ant. Lect. IV 5. optinms libri. ultimus

N. Faber 318 qiie Reg. m. all. 319 iamque fere puluis libri.

ylossema eieci cum Tli. Hiiyio 321 Cf. Ritschelius Prul. Trin.

p. CXCVIIl , Luchmiumus ad Lucr. VI 743 322 perpeluassinl

Benlinus et ' ex antiquo e.remphiri'' Merula. perpetuitas sintque //^ra 7USI quod perpeliassinl Leid.

RELIQVIAE 49

XV

Rastros dentiferos capsit causa polieiidi 325 Agri

XVI

Ciclopis ueuter uel ut olim turserat alte Carnibus humanis distentus

XVII

lychnorum lumina bis sex

XVIII Debilo homo

XIX* 330 Sarra oriundi

XX* tunicata iuuentus

lib. VIIII . . . ' XV Nonius p. 66, 27 ' p o 1 i t i o n e s agroium culius diiigen- tes , ut polita omnia dicimus exculta et ad iiitorem deducta. Eniiius satura- rum. lib. III ... idem annali libro VllII ..." Cf. Faulus Fesli p. 57 .M. 'capsit prenderit' XVI Priscianus IX p. 870 P. (I p. 465 K.) ' in geo

desinentia 1 uel r antecedentibus, geo iu si conuersa faciunt praeterituni per-

fectum, ut turgeo tursi, tergeo tersi Ennius in VII annali :

[XI] idem in VIIII . ..' (IX Lugd.) XVII Macrobius Sat. VI 4 p. 523 Jan. (Vergilius) ' inseruit operi suo et Graeca uerba, sed nou primus hoc ausus: auctonim enim ueterum andaciam secutus est. Dependent lychni la- quearibus aureis. [Aen. I 726] sicut Ennius in nono ..." XVIII Xonius p. 95. 32 'debilo, debilis. Ennius lib. VIIII ..." 0'^^- ^^ ^nte Merce- rum) XIX Probus in (Jeorg. II 506 p. 53 Keil. 'Sarrano dormiat ostro: Tyriani purpiu-am uult intellegi Sarranum ostrum. Tyron enim Sarram ap- peliatam Homerus docet, quem etiam Ennius sequitur auctorem, cum dicit Poenos Sarra oriundos.' XX Geilius VII 12 ' (}.' (Q. Rottend. Que

Vat. Q Par.) 'quoque Ennius Carthaginiensium ' (carthaginensium Par. cartaginiencsium Rottend.) 'tunicatam iuuentutem non uidetur sine probro dixisse.' (iuuentutemtunicatam Rottend.) Nonius p. 536, 31 'tunica est uestimentum sine manicis — — Eunius probro Carthagi- uiensium tunicatam iuuentutem uoluit dicere.' (Cartaginiensium Bamb.)

324 dentiferos Th.Hugins. denlefabres/jV? 326 CicIopis.ffgr/«.

ut rie

Cyclopis ceteri uelim Reg. uelul celeiH luvserat Sung. tserat

m fserat corr. Bern. alte /. Dousu upud Meintlam. aiti libri

329 debil Lipsius Ant. Lect. IV 5 330 Sarra oriundi Th. Hugius

331 tunicala iuuentus Merulu

ENiNIVS. 4

50 ANNALIVM

LIBER X

Insece Musa manu Romanorum induperalor Quod quisque in bello ge^sil cum rei^e Philippo.

II

Leucatam campsant

III*

^ 335 Egregie cordatus homo catus Aelius Sextus

LlBER X I Gelliiis XVIIl 9 'insequendo enini scribi, inquit, debet, non insecendo, qnoniam insequeus significat: dictum est inseque quasi perge dicere et insequere ; itaque ab Ennio scriptum in his uersibus : inse- que' e. q. s. — ' Velio Longo , non homiiii indocto, fideni esse hal)endam : qui in commeutario quod fecisset de usn anliquae locutionis scripserit non inseque legendum apud Ennium , sed insece — — ego arbitror el a M. Catone inseceiido et a Q. Ennio insece scriptum sine u littera. Of- fendi enim in bibliotheca Patrensi librum uerae uetustatis Liuii Andronici, qui inscriptus est 'OdvaaiLa, in quo erat nersus primus cum hoc uerbo sine u littera: uirnm milii Camena insece uersutum' e. q. s. Totum locum ex unoBuslidiano codLce, qui codex hodie euanuit, rettulit G. Canterus N. L. 116. Paulus Festi p. 111 M. 'inseque apud Ennium dic ; insexil dixerit.' In huius libri initio Merula posuit II Priscianus X p. 906 P. (I p. 510 K.) 'cambio ausi^co ponit Charisius et eius praeteritum campsi, quod ano xov Kdfinzco l'xajU.T/;a Graeco esse uidetur. Vnde et campso' (camso Reg.) 'campsas solebant uetustissimi diccre. Ennius in X ...' (•XI- Sang. Lugd.) III Cicero de re p. I 18, 30 'in ipsius paterno genere

fuit noster ille amicus, dignus huic ad imitandum, egregie' e. q. s. 'qui egregie cordatus et catus fuit et ab Ennio dictus est , non (luod ea quaerebat quae numquam inueniret , sed quod ea respondebat quae eos qui quacsisseul et cura ct negotio soluerent.' Idem de orat. 145, 198 'ut ille qui propter hanc iuris ciuilis scientiam sic appellatus a summo poeta est: egregie' e. q. s. (om. h. 1. Abrinc. Erl. a) Idem Tusc. disp. I 9, 18 'aliis cor ipsum animus uidetur: ex quo excordes uecordes concordesque dicuntur; et Na- sica ille prudens bis cdnsul Corculum et egregie' e. q. s. Varro de L. L. VII 46 M. 'apud Ennium: iam cata signa fere sonitum dare uoce parabant; cata, acuta: lioc enim uerbo dicunt Sabini; quare catus Aelius Sex- tus, non ut aiunt sapiens sed a<MUus.' Huic libro insertus ab Mcrula

334 Leucalan Reg. Bern. ffalbers/. leocalen Sang.Lugd. Cf.Ritsche lius Prol. Trin. p. LXXXVII Leucatam flectore Cicero ud Atl.

V 9. I canisanl Halberst. Bern. Similiter Graeci Ka^ntxsLv aKQau

siue axQCOTj^Qiov (fferud. IV 46 alibi) Cf. Turneljits Adu. XVI 6 335 Aelius] eilus Flor. Varronis

. RELIQVIAE 51

IV • .];:

Insigneita fere tuni milia militum oeto Duxit cJilectos- bellum tolerare potentes V**

Sollicilari te Tite sic noctesque diesque

*

0 Tite si quid te adiuero curamue leuasso

340 Quae nunc te coquit et uersat in pectore lixa,

Ecquid erit praemi?

* ' ♦ ■ '•'

* •'"

' Ille uir haut magna cum re set plenus fidei

VI Hinc nox processit stellis ardentibus apta.

VII Sicut si quando uinclis uenatica uelox

IV Piisciiinus I p.55(jP. (I p.HTK.) • liiiiilis dittionih siibtraliiiur ni iu me- tio plcriimque, si a uocali iiuipii sf(|ueiis dictio ... uetustissimi tameu uou semper eani subtiahebaiit. Enuius iii X annalium ...' V Cicero Cat. mai. 1. 1 'o Tite .... praemi? Licet enim mihi uersibus eisdeiu afTari te, Attice, quibus affatur Flaminiuum ille uir'e. q. s. 'quamquam certo scio , non ul Flamiiiinnni sollicitari' e. q. s. VI Maciobiiis Sat. VI 1 p. 498 Jan. 'axeni uniero torquet stellis iirdentibus aptiini. [Aen. IV 482] Eniiius in primo: [XXVII] et iu tertio: [XIV] et in decimo ..." (idem in X" Salisb.) VII Festiis p. 177 M. 'nictit canis in odorandis ferarum

336 insignala Sang. Ltigd. Balbersl. insiijiiila celeri iiiililuiii oclo] cf. Lachmannus adLucr. 11^66 337 dilectus Sang. dileclus Lugd. deleclos ceteri lollerare Sang. 338 "tite Monac. c. Actice

Oehl. sic om. Monac. c noctes Oehl. 339 Actice Oehl. si

quid te adiuuero Par. siquid (quit Monac. c) ego adiuto Monac. a b c Oehl. si quid ego adiuiiero Gud. leuasso] rieuauero manu

antiqiia superscr. in Par. 340 te nunc Oehl. uersat in] uer-

salur Monac. c firina ecquid erit Gud. lixa et qua deprimeris ecquid (et quid Monac. b) erit Monac. a b c Oehl. 341 premii Qud.

en

precii Monac. a b c Oehl. et qiiid erit praemii Par. mg. manti anli- qua 342 ille uir ennius Monuc. c haul Mofiac. b c. aul

Gud. liaud ceteri cuin magna re Monac. a b c. iiiuUa cum re Gud. set Gud. sed ceteri lide Oehl. 343 hic Med. a.

haec Salisb. praecessit Med. b 344 sicuti si quando Scaliger

52 ANNALIVM

345 Apta solet canis forte feram sei nare sagaci Sensil, uoce sua nictit ululatque ibi acute.

VIII

Aspectabat uirtutem legionis suai Expectans si mussaret quae denique pausa Pugnandi fieret aut duri finis laboris.

IX 350 horitatur induperator

X

Regni uersatum pilam summamue columnam

uestigiis leuiter gaiiniens, utEmiius iu l.X: ueiuti' e.q.s. 'unde ipsa ganuitio.' Paulus p. 176 M. 'nictit canis in odoraudis feraruni uestigiis leuiter gan- uiens. Ennius: nare . . . ululatque. unde et gannitio.' Thesaurus nou. Lat. (A. Mai auct. class. VIII 372) 'liinc etiam nicto as, cii uel nictui, quod proprie pertinet ad canes, quando bestiarum uestigia iusequuntnr; luide et Caecilius de quodam cane bene inquit : nictil lioletque.' VIII Philargyrus in tjeorg. IV 188 'mussant hic mnrnuirant. Quae nox ponitnr et in tacendi signilica- lione. ut apud Enuium in XVII: [\'l] Interdum et pro dubitare ut: [Aeu. XII 657] [Mussanl aulem murmurant] Ennius in X sic ait: aspectabat' e.q.s. IX Diomedes I p. 378 P. 'lioriatur quod uulgo dicimus, ueteres uou nuUi horitur dixeruut ut Ennius XVI annalium: [XV] Idem in X: hori- tur induperator; quasi specie iteratiua.' X Donatus in Ter. Phorm. II 1, 57 ' columen uero famiiiae: columen, culmen. an columen columna? Horatius contra pro columine columnam [Carm. I 35, 1-1] Enuius X . . ."

Coni. p.lbb. ueliiLi si qiuindo cod. ueluti quando Turnebus Adu. X Ib, 0. Muellerus uinclis uenatica uelox Turnebus. uineulis uenatica

ueneno cod. uinclo uenatica aeno Sc(diger 345 apta solel canis

Scaliger. xapta solet, om. canis, cod. {cf. H. Keilius 1. 1. p. 621) apla silet canis Turnebus lorte ferani sci] si forte ex cod. forle feran» si ex Scaliger, Turnebus. apla solet si forte feras ea 0. Muellerus 346 nictil Paulus , Thesaurus. nictu cod. Fesli. niclatque Scaliger

ululalque] holetque Thesaurus acute Scaliger, Turnebus. acula

et cod. Festi 347 sq. kgioni' suai Exspectans Bergkius Ephem.

litt. Hal. 1842 // 230. legionis siue spectans Philurgyrus. spectabal uirlutem legionis Suspectans /. Dousa Plaut. Eocplan. IV 14 quae

denique pausa^ergiArm^. dubilaretque denique cans.A Philargyrus. quae denique causa /. Dousa 349 fini' Bergkius , om. Philargynis.

pausa /, Dousa 350 horitalur H. Ilbergius cum Th. Hugio. horitur

libri 351 piiaiu H. llbergius et Th. Hugius , om. libri suin-

mamue Linde?ibruchius. summam uero Gand. Leid. edd. uei. lea-ni

RELIQVIAE 53

/

Aegro corcle comis sparsis passis latu' palmis Acriter

XII . pinsiint lerrani genibns

XIII

355 Et simul erubuit ceu lacte et purpura mixta.

XIV

cursus quingentos saepe ueruti

XV

Incertus de uerbo 29 (Anal, Vindob. p. 162) 'a fio fiere esse deberet, sed licet usus aiiter optinuerit (fieri enim nunc dicitur), Ennius tamen in X annalium fiere dixit, non fieri.'

LIBEH XI

I*

Quippe solent reges omnes' in rebus secundis

XI Nonius p. 370, 22 'passum exlensum, patens .... Ennius annalium lib. X: aegro' e. q. s. 'passis ait- palmis, patentibus et extensis.' XII Diomecles I p. 370 P. 'apud ueteres reperimus etiam n litteram atiditam pinso quod est tundo et pinsit secundum tertium ordinem ut Ennius decimo annalium ..." (ordinem id ut tenius Par. a) XIII Nonius p. 483, 2 'lacte nominatiuo casu ab eo quod est lac Ennius lib. X....' (lil). X Bamb. lib. XI celeri) XIV Festus p. 375 M. 'ueruta pila dicuntur.

quod [iieluti ueruta] habeaut praefixa. Ennius li. X : cursus' e. q. s.

Lucretius IV 409 • quos tibi tum supra sol montis esse uidetur Coniminus ipse suo contingens feruidus igni , Vix absimt nobis missus bis mille sagit- tae , Vix eliam cursus quingentos saepe ueruti.'

LiBER XI I Festus p. 257 M. 'quippe significare quid ni' (quodni

uorsatam iain summouero columnam Scaliger apiid Merulam 352 comls sparsis /. Bernaysius. comis, om. sparsis, libri latu" /. Bernaysiiis. late libri 353 acriter] pater libri. a. c. comas

passis palmis lacerantes Meriila. a. C. comis late passis palmisque precantur H. llbergitis et Th. Hugins 355 et simul Gulielmus

Platd. Capt. 5. essi mulier Bamb. es si mulier ceteri

54 A N N A L I V M

II

Contenduni Graecos, Graios memorare solent sos.

III

Quae neque Dardaniis campis potuere perire 360 Nec cum capta capi nec cum combusta cremari.

IV

malo cruce fatur uti des

luppiter

V Pendent peniculamenta unum ad quemque pedum .

♦ VI

Tum clupei resonunt et ferri stridit acumen. VII 365 Missaque per pectus dum transit striderat hasta.

cod.) • testimonio est Enniits I. XI ...' (XI Vrsinus. XL t-od.) II Festus p. 301 -M. 'sos pro eos antiqui dicebant. ut Ennins li. I: [XX] 1. III: [V] 1. VII: [XV] I. XI ...' Idem p. 286 M. -[Romanos in 1. XI annaL Graecojs appellat Enni[us cnm ait : contendunt (Iraecjos, Grai memo[rare

solent sos linjgua longos per [temporis tractus]' e. q. s.

III Macrobius Sat. VI 1 p. oOb Jan. ■num capti poluere capi? imm incensa cremauit Troia uiros? [Aen. VII 'iO.i] Ennius in undccimo. cum de Pergamis loqueretur: quae' e. q.s. (in decimo Anglic.) IV Noniiisp. 195, 13 'crux generis feminini saepe. Masculini Enuius annali lihro XI ...' V Nonius

p. 149,32 'penictilatneutum a nctcribus pars uestis dicitur. Enuiuslib.XI annalis: pendcnt' e. q. s. •Lncilius lib. XVIIII: peniculamcntum uero re- prendere noli.' VI Priscianus VIII p. 838 P. (I p. 429 K.) •sono sonas

et sono sonis. Ennius in XI annalium ..." (analium Reg. Bern.) Idem

IX p. 863 P. (I p. 455 K.) "sonui sonitinn haec tamen ipsa et se-

cundnm tertiam uetustissimi protnlisse iimcuiuntur coniugationem, ut EuuLus

inXI aniiali ...' (-Xf- Sang.) Vl( Priscianus VIII p.817P. (I p.402K.)

358 Graios Graecos corf. /j. 301. os Grai meino , relicuis extinclis, cod. p. 286 teste H. Keilio l l. p. 624 360 cioinare Neap.

363 iiniim ad quodqiie pedule Scaliger ad Mor. p. 162. imum ad quemque pedem ideni anctore Menila. penietilameiila tiiuim ad quem- que pedum dependent H. Ilbcrgins curn Th. Hitgio 364 lunc libri

p. 863 depei Sang. Litgd. utrobique. clipei celeri resonanl, aes.

ferri Reg. p. 838- resonant aes ferri Banib. Satig. Lugd. ibidem. reso- nanl ae.* ferri (ae'' corr. ul uid. ex rc) Bern. ibidem strid<& in

slridil corr. Ber/i. p. 838. slridenl Bern. p. 863 365 messaque Reg.

RELIQVIAE 55

vni

Alte elata iacet petrisque ingentihus tecta.

IX

Festus p. 277 M. '|rinia]ri, rpiaerefre ualde, ut in rimis quorpie — j qui le rimat[ur — — ] Ennius 1. XI ulrique.' uiriqne Vrsinus.

LIBER XII

Omnis mortaiis uictores cordibus uiuis Laetantes uino curatos somnus repente In campo passim mollissimus perculit acris.

'a stridn qiioqne alii stridui. alii stridi prolnlfrmil. Eiiiiins in anna- rium XI ..." (Enius Reg. i littera m. pr. in ras.) VIII Festus p.206M. 'petrariim genera sunt duo , quorum alterum naturale saxum prominens iii mare, cuins Ennius meminit 1. XI . . . '

LlBER XII Priscianus V p. 647 P. (I p. 17V» K.) 'acer et alacer, sa- luber et celeber quamuis alacris et acris plerumque facianl et salubris et ce- lebris feminiua , in utraque tamen terminatione commvuiis ctiam gencris in- ueniuntur prolata — — Ennius in XVI: [XII] idem in XII ..." Idem VI p. 696 P. (i p. 246 K.) 'alaccr alacris. acer acris. Et scicndum , qnod in utraqnc tcrininatioiic utrinsque generis iiinciiiniitur liacc — — Eiinius in XII . . . '

mis.aq. (inter s et a utui littera crasa) Sang. pecliis (p ex corr.)

Halberst. 366 alle elala iaeel pelrisque] alle delala celerisqiie

cod. alle elala specus pelrisque Scaliger. alled elala pelrisque O.Miiel leriis. alle dilalala petrisque Bcrgkiiis Ephem. litt. Hal. 1842 // 237 367 oinnis pJcriqac libri. oms {corr. in oiiiiiis) Rcg. p. 647. ouuies Reg. p. 696. oms ibidem Bern. Sang. morlalis Reg. m. alt.

Sang. Liigd. Halbcrst. m. pr. p. 647 Rcg. m. alt. Lugd. Sang. Bcrn. p. 696. niorlales ccteri uiuis] liuius Reg. Sang. Halbcrst. p. 647

Reg. m. alt. Halberst. m. pr. p. 696. uiuis Lugd. p. 696. liuius in ms. Heidelbergensi explicari per talibus Krehlius monct. An liibus (liiuiis) latet? 368 laclantes Halberst. Satig. p. 647 reppenle Lugd.

p. 696 369 nioliissiinus Bern. p. 647. mollisimus Reg. p. 696.

molissimus Berti. Sang. ibidem in campo passim mollissimus otn.

Lugd. p. 647 (m tng. add. tn. alt.)

ri6 ANNALIVM

LIBER Xlli

I

370 . . satin uates uerant aetate in agenda?

II*

Isque Hellesponto pontem contendit in alto.

III

Quo res sapsa loco sese ostentatque iubetque

IV

Annibal audaci cum pectore de me hortatur Ne bellum faciam: quem credidit esse meum cor 375 Suasorem summum et studiosum robore belli.

V

Matronae moeros complent spectare fauentes.

LiBER XIII I Gellius XVIII 2 'quaesitum hoc est , vierbum uerant,

quod significat uera dicuut, quisnam ueterum poetarum dixerit?

Nemo enim tum commeminerat, dictum esse a Q. Ennio id uerbum in tertio decimo annalium in isio uersu: satin' e. q. s. II Varro de L. L. VII

21 M. ' quasi Heilespontum et claustra: claustra, quod Xerxes quondam eum locum elausit ; nam ut Ennius ait: isque' e. q. s. tn hunc librum relegauil Meruia III Festus p. 325 M. "sas Verrius putat significare eas teste Ennio, qui dicat in I. I: [LX] , cum suas magis uidcatur significare. sed uti- que eiusdem I. UII fatendum est eam significari cum ait: [Vll fr. II] item cum ait sapsam pro ipsa nec alia, quod ponil in 1. XIII ...' Paulus p. 324 M. 'sapsa ipsa. IdemEunius: quo' e. q. s. IV Gellius VII 2 'scripsit auteni

Caesellius, Q. Ennium in XIII libro annalium ' (XII deteriores libri. XIII corr. ut uid. ex XII Vat.) 'cor dixisse masculino genere. Verba Caesellii subiecta sunt: masculino genere cor, ut multa alia, enuntiauit Ennius: nam in XIII annali quem cor dixit. 5 Ascripsit deiude uersus Ennii duo: [373.74] Antiochus est qui hoc dicit Asiae rex' e. q. s. ' hoc Caesellius quidem, sed aliud longe Ennius. 9 Nam tres uer.sus sunt, non duo ad hanc Ennii sen- tentiam pertinentes, ex quibus tertium uersum Caesellius non respexit: [373. 74. 75].' Nonius p. 195, 19 'cor generis est neutri. ut dubium non est. Masculini Ennius lib.XIII: [373. 74].' V Seruius inGeorg. I 18 'fauere

370 uersus at inuales Reg. uersu sannuates Ltigd. uersu. sat inua- tes Voss. cf. siipra 372 oslenlat Paf//j<5, rel. om. 373 An-

nibal Leid. Nonii. Haiinibal ceteri Nonii, Gellius laudaci Nonii/s cum] duni libri Gellii S 9. uin Nonitis. inter audaci et duin : dat' dtret Rottend. Gellii § 9 peciore Rollend. Gellii § 5 dchortalur, om. me, libri Gellii § 5. "de" me hortalur Vat. § 9 (' " m. rec.) 376 moeros

RELIQVIAE 57

LIBER XIV

Verrunl extemplo placidum mare marmore flauo: Caeruleum spumat sale conferta rate pulsum.

II

Labitur uncta carina: uolat super impetus undas. III .380 Cum procul aspiciunt hostes accedere uentis Nauibus ueliuolis

IV Litora lata sonunt

V Gellius X 25 'item rupia ^enus loli Thraecae na- tionis positumque hoc uocabulum in Quinti Enni ' ( i n q u i n -

enim ueteres etiam uelle dixenmt. Ennius: matronae' e. q. s. Fhilargyrus

in Georg. IV 230 'ore faue] ponitur eadeni uox et pro uelle apud Ennium

in XIII: matronae' e. q. s. 'i. e. uoientes.' (XVI (J Lioiiis)

LiBER XIV I Geliius II '26 'sed cum omnia libens audiui quae peritis- sime dixisti, tum maxime quod uarietatem flaui coloris enariasli fecistique

ut intellegerem uerba illa ex annali quarto decimo' (qrto XIIII. Rottend.)' ■Ennii anioenissima, quae minime inteilegebam : uerrunt ' e. q. s. 'non enini uidebatur c a e r u 1 e u m m a r e cum m a r m o r e f 1 a u o conuenire. Sed cnm sit, ita ut dixisti, flaiuis color uiridi ct albo mixtus, puKlierrime prorsus spu- mas uirentis maris flauom marmor appellauit.' Priscianus V p. 659 P. (1 p. 197 K.) 'etiam hoc sale Eniiius protulit in XUII annaruim: caeruleum ... pulsum, pro mare.' (XUII Sang. quarto decimo Bern. annali '^

. e

Halberst. per mare Lugd. Reg. Sang. maiiere Haiberst. par mare Bern.) II Macrobius Sat. VI 1 p. 504 Jan. ' labitur uncta uadis abies. [.^en.

VIII 91] Ennius in quarto decimo ..." III Macrobius Sat. VI 5 p. 529 .lan. 'despicieiis mare ueliuolum. [Aen. I 224] Liuius . . . . Ennius in quarto de- cimo .... idem in Andromache: rapit ex alto iiaiies ueliuolas.' Sc^ruius

es Cassellanus in Aen. I 2'24 'Ennius: nauius ueliuolas.' IV Friscianns

IX p. 863 P. (I p. 455 K.) 'sonui sonitum liaec tameu ipsa et secun-

dum tertiani uelustissimi protnlisse inueiiiuntnr coningationem, ut Ennius in

Sertihis. melos Philargyrtis 377 placidiun Parrhusins ad Clatid.

in Rtifin. iesle Mertda. placide Jibri 378 eeruleum Halberst.

Lugd. Reg. Bern. Prisc. spumanl Reg. Prisc. sale] mare

Gellius rale pulsum] repulsum Rottend. Gellii

58 ANNALIVM

tennii Re^. 0. Ma^liab, Voss. enni' Voss. ennii Petau.)

'annalium •XIIIl''

VI Nunc est ille dies cum gloria maxima sese Nobis ostendat si uiuimus siue morimur.

VII

385 Horrescit telis exercitus asper utiiin(|ue.

VIII Infit 'o ciues quae me fortuna ferocem Contudit: indigno bello confecit acerbo.'

IX

Omnes occisi obcensique in nocte serena

LIBER XV

I

Malos defindunt: fiunt labulata falaeque.

XI annali: [VI] idem in XIHI .. ..' (■Xnil- Sang. UIII Lugd.) VI Pris- cianus X p. 880 P. (I p. 478 K.) • deponentia in rior desinentia orior et morior tam secundum tertiam quam secundum quartam coniugationem de- dinauerunt auctores — P^nnius in XIIII annalium ....' (in XIIII — sese om. Sang.) MI Macrobius Sat. VI 4 p. 519 Jan. ' tum ferreus hastis Horret ager. [Aen. XI 601] Horret mire se habet ; sed et Enuius in quarto decimo...' VIII Priscianus X p. 801 P. (Ip. 492K.) ■ netustissimi ta-

inen tam producebant qiiam corripiebant snpradicti uerbi, id est tutudi, pcnuhimam. Ennius iu XIIIl : infit ' c. q. s. 'eccc hic corripuit.' (inXIIII om. Sang.) IX Festns p. 201 M. 'ol) praepositionc antiquos usos esse pro ad testis est Ennius, quum ait 1. .\II11: omncs' e. q. s. 'id est accensi.'

LlBER XV I Xonius p. 114, 7 'falae turres sunt ligneae. Enniiis

384 ostpndat Reg. oslondit Liigd. si] si Halhersf. si — siup] cf. Benllehis ad Ter. Andr.I^. II. Ritschelms Prol. Trin. p.LXXXIV et CCCXXIV 385 ulninque Salisb. 386 infit o ex infinilo

corr. in Bern. lurtuna Sang. feroceni Merula. fero sic libri.

ferox sic Columna 387 acerbo Lugd. aceruo celeri contudll in-

digne et bello confecil acerbo siue aceruos Columna

RELIQVIAE 59

II

390 Obcumbimt multi letum ferroque lapique Aut intra muros aut extra praecipe casii.

III Macrobins Sat. VI 2 p. 514 Jan. 'item de Pandaro et Bitia aperienlibus portas [Verp:. Aen. IX672J locus acceptus est ex libro quinto decimo Ennii qui inducit Histros duos in obsidione erupisse porta et stragem de obsidente hoste fecisse.'

IV* succincti corda machaeris

*

V Arcus ubi aspicitur, mortalibus quae perhibetur.'

LIBER XVI

I

Plinius Nat. Hist. VII t(H 'fortitiido in quo maxume

extiterit inmensae quaestionis est, utique si poetica reci-

piatur fabulositas. 0. Ennius L. Caecilium Dentrem

(L. Hochius de Enn. ann, fragm. a P. Mer. auctis p. 47.

lib. XV...' II Priisciaiius VI p. 725 P. (1287 K.) •uelnstissinii etiam

praccipis gcnetiunni qni a noniiuatiuo pracreps est secuudum aualogiain

nominaliui protnlernnt F^nnius in XV annali: [390. 91].' (totnm locnm

om. Sang. Lngil.) Idcm \l p.708P. (I p.2(i2K.) "uetustissimi tamen ctiam hnins lapis protnlernnt. Ennius in XV annali : [390].' 1\' Seruius in

Acn. IX 078 'armati ferro: aut beue instructi armis ant, ut Asper dicit, fer- rea corda habcntes i. e. dura et cruenta cog^itantes. ut Enninni sit sccutus (ini aii: succincti' e. q. s. Huc reltulit Merula V Priscianns \l p. 712 P. (I p. 260 K.) (arcus) 'inuenitur tamen apud ueteres etiam feminini gene- ris , secimdum quod bene quartae est declinationis. Ennius in XV annaii . . .'

390 obcumbunt Bern. Halberst. ]). "clb. occumbiuit celeri leluiu Bern. p. 708. loeliim Beg. Bern. Halbersl. p. 725 Beg. p. 708. ihidem: laetum Sang. laetiimq. (cj erasum) Halherst. laeto Lvgd. 391 pre-

cipe Beg. p. 72b 393 adspicilur Columna. aspiciutil lihri

perlilbetur Halbersl. perhibenlur ceteri

60 ANNALIVM

T. libri Denf rem Hardninns et Gesnenis Chrestom. p. 161 ed. 4. Teiicrum libri) fratremque eius praecipue mi- ratus propter eos sextum decumum adiecit annaleni.'

II

Quippe iietusta uirum non est satis bella moueri.

III

395 Iiigenio forti dextrum latus pertudit asta

IV

Concidit: et sonitum simul insuper arma dederunt

V

• • . tamen induuolans secum abstulit hasta Insigne

VI Tum timido manat ex omni corpore sudor VII 400 Primus senex ratus in regimen bpllique peritus

VIII Postremae longinqua dies confecerat aetas.

LiBER X\] II Festus p. 257 M. 'quippe siguiticare quid ni" (quodni cod.) 'testiniouio est Ennius 1. XI: [1] idem 1. XVI ...' III Priscianus X p. 891 P. (I p. 4Q2 K.) 'uetustissimi tamen tam producebant quam corri- piebant supradicti uerbi, id est tutudi. penultimam. Ennius in XIIH: [VIII] ecce hic corripuit. Idem in XVI . . . ' IV Macrobius Sat. VI 1 p. 500.1an.

•conruit iu uulnus: sonitum snper arma dederunt. [Aeu. X 488] Ennius in sexto decimo ...' (Ennius in sexto decimo cum uersu om. Xeap.)

V Macrobius Sat. VI 1 p. 504 Jan. 'apicem lamcu incita summum Hasta tulit. [Aen. XH 492] Enuius in sexto decimn ..." VI Macrobius Sat. VI 1 p. 504 Jan. 'tum gelidns toto manabat corpore sudor. [Aen. 111175] Ennius in sexto decimo . . .' VII Festus p. '278 M. 'regimen pro regi-

mento usurpant poetae. Enniiis I. XVI .. .' VUI (Jellius IX 14 'Q. En-

d

395 dexlrum Meritla. dexlra libri pertulit Reg. asta Bern.

rf. Varro de L. L. V 115 M. hasla ceieri 396 simul om. Par.

397 induuolans Par. Med. a m. pr., c. inde. uoians Med. a m. alt , h Anglic. Salisb.. 399 lum Med. b. tunc ceieri tumido JP«r.,

Lachma7imis ad Lucr. V 396 tohi Merula, Lachmannus

400 ratus Bergkius Ephem. liii. Hal. 1842 // 238 conl. u. 78. bradyn cod. bradus Merula 401 postremae Columna. poslrema lihri

qd'fecerit Bern. Reg. Lugd. confecerit ceieri etas Lugd. Reg.

RELIQVIAE 61

IX

Quos ubi rex populos spexit de cautibus celsis

X

Reges per regnum statuasque sepulchraque quaerunt, Aedificant nomen: summa nituntur opum ui.

XI

405 . . post aetate pigret subPerre laborem.

XII

Aestatem autunnius sequitur, post acer hiemps iit.

XIII

Montibus obstipis obstantibus unde oritur nox

XIV

^ .11

Qui clamor oppugnantis uagore uolanti

uius iu sexlo decimo auuali clie:» scripsit pro diei iu hoc uersu: postremae' e. q. s. IX Festus p. 330 M. 'spicit quoque sine praepositioue dixe- riint antiqui — et spexit. Ennius 1. X\'l ...' (XVI cod. tesle Keiiio 1. 1. p. 625. VI 0. Muellerus) Varro de L. L. VI 82 M. 'spectare dictuni ab specio antiquo , quo etiani Eunius usus: uos epulo postquam spe- xit.' X Macrobius Sat. VI I p. 499 Jau. 'summa uituntur opum ui. [Aeu. XII 552] Ennius iu quarto: [V] et in sexto decimo . . .' (X\l", om. in, Saiisb.) Cf. IV fr. V XI Nonius p.219. 12 'pigret. Ennius lib. XVI . . .' (XVn Aldina, Juniiis) XII Priscianus V p. 647 P. (I p. 179 K.) 'acer et alacer, saluber et celeber qviamuis alacris et acris plerumque faciant et salubris et celebris feminina, in utraque tamen terminatione communis etiam

generis inueniuntur prolata Ennius iu XVI ..." Seruius in Aen. VI

685 ' de feminino alacer et acer numqnam dicinius, licet Ennius dixerit: aestatem' e. q.s. Seruius Artis p.489Lind. 'quaeritur utrum acris dicamus an acer. Ennius enim dixit: post acer liiemps.' XIII Festus p. 193 M.

'obstipum' (obstitum cod. et Paulus) 'obliquum. Ennius 1. XVI . . .' XIV Festus p. 375 M. 'uagorem pro uagitu. Ennius li. XVI ..."

Bern. Cf. Lucrethts I 557 'qua propter longa diei Infinita aetas anle ucti temporis omnis' 402 quos ubi rex populos spexil] quos ubi

rex ... ulo spexit co<i. Festi. uos epulo poslquani spexit Varro, rel. om. contibus Festus. inonlibus Pomponius Laetus 403 qurent

Neap. 405 potestate Leid. 406 aptalem CasseU. Seruii

sequitur om. Seruius hiemps Eeg. m. pr. Bern. Prisc. Cassell.

Seruii, Seruiusifi Arte. hiems ceteri lil add. Seruii edd. sit Cussell,

om. ceteri 407 obstipis G-ifanius. obstilis cod. 408 clamor

cod. clamos siue clamore Lachmannus ad Lucr. VI 1260

62 ANNALIVM

XV

prandere iubet horitun^ue

XVI

410 Spero, si speres quicquam prodesse potis suut.

XVII Noeiuim sperando cupide lem prodere summam

XVIII Si luci si nox si mox si iam data sit frux

XIX Nauorum imperiiun seruare est induperantum.

XX

Hic insidiantes uigilant, partim requiescunt 415 Contecti gladiis sub scutis ore fauentes.

XXI

Nox quando mediis sigiiis praecincta uolabit

XV Diomedes I p. 378 P. 'liorlatiir quod uulgo dicimus ueteres non nulli lioritur dixeniiil, iil Eniiius sexto decimo annalium ..." (enius Par. b)

XVI Festus p. 333 M. 'speres auliq\u pluraliter dicebant. ut Ennius l. H: [Vlll] et 1. XVl ...' XVII Festus p. 229 M. 'prodit, memofiae porro dat, et fallit. item ex iuteriore loco procedit. item perdit ut Ennius

I. XVI ..." Paulus p. 228 M. 'prodit item perdit. nt Ennins: non"

e. q. s. XVIII Priscianus VI p. 724 P. (I p. "284 K.) 'frux etiam frngis facit genetiuum, qnia (XTto zov (pQvyw nerbo Graeco nascitnr. Eiinius in XVI annali ..." (XVII Lugd. anali Ileg.) XIX Festus p. 169 M. 'na- uus celer ac strenuus, a na\iium nelocitate uidetur diclus. Ennins I. VI: [IV] et 1. XVI . . .' XX Pliilargyrus in Georg. IV 230 "ore faiie: cum reli- gioiie ac silentio accede. In XVI Eunius: hic' c. q. s. Seruius in (leorg. I 18 'uoii numquam fauere et pro taccie ponitur ut idem Ennins: ore fa- uenles.' Cf. Pauins Fcsti p. 88 M. 'at ueteres poetae pio silere usi sunt fauere.' XXI Fcstiis p.258 M. '[quaiiilo cum graiii uoce pro]nuntiatur, significat [(iiiod: acuta est (cmporis adiicihiiim.] iit et Ennius I. XVI . . .'

411 noenum] noa iii cod. Festi, Paulus. non im (A. e. einn) Bcf^gkius Epliem.liU. Hal. 1842 //'238 cnpidi (kielf. Pauli 412 si iiox]

si solis nox Lugd. Sang. iiox e.v mox ul uid. co/r. in Halberst. 413 iiiiliipiManUim Scaliger. insupoianlum cod. 414 hic insidianles

lihri, tuelur Ruigersius Var. Lecl. p. 596 , A. Kochius Exerc. cril, p. 6. insidianles hi N. Heinsius 415 eonlecti Merula. lecli libri.

prolecti Columna

RELIQVTAE #3

XXII

interea fax

Occidit oceanumque rubra tractim obruit aethra.

XXIII Cbarisius I p. 107 P. (7G Lind.) 'bebem: Caecilius \n'T}io^o?uiim'G): subito res reddent hebem. Ennius XVI ubi Fl. Caper: iiuii ut adiunctiuo, sed appellatiuo est lo- cutus.'

LIBER XVII ; ,.j

I

It eques et plausu caua concutit ungula terram. II 420 Tum caua sub montei late specus intus patebat. ^

III diix ipse uias IV Tollitur in caelum clamor exortus utrimque. o^i

XXn Miicrobiiis Sat. Vl 4 p. 524 Jaii. ' et quod dixit : iiec liicidus aetlira Siderca polus [Aen. III 585] Eniiius prior dixerat iu sexto dccimo ..."

LlBER XVII I Maciobius Sat. VI 1 p. 500 Jau. ' quadripcdaute putrem bouitu qualit ungula canipuui. [Aeu. VIII 596] Eniiius in sexto: [VII fr. V] idem in octauo: [VII] idein in septimo decimo ..." (idem in septimo decimo .... terram om. Neap.) II Nouius p. 222, 33 'specus genere masculino — fcminino Ennius aniiaUum lib. XVIl ..." Priscianus VI p. 7L3 P. (1 p. 200 "K.) (specus) • feminino tamen lioc uomcn quo- que inucnitiir — Ennius in XVII anualium ..." Festus p. 343 .M. 'spe- cus fcminino geuere pronuntiabant antiqui. ut metus et nepos; tam lier- cules quam masculino stirps el frons . ut Ennius: tum' e. q. s. Seruius in Aen. VII 568 ' hic spcciis liorrcndum: lioc nomen apud maiorcs trinm gene- ruin fiiit. Eunius feminino posuit : sub' e. q. s. III Priscianiis VI

p. 679 P. (I p. 221 K.) •primae declinationis femininorum gcnetiuiim etiam

iii as morctiraeco soii-bant aniiqnissimi termiiiarc Ennius in XVII an-

naii ...' IV Macrobius Sat. VI 1 p. 500 Jan. 'tolUtnr in caelum clamor

417 faxo Salisb. 418 obruit aiiinbra aora Neap. 420 lum

caua ph'7-ique Prisriani. lum calja Berfi. luiii causa Festiis. concaua Notiius , om. Seruius iiionlei 0. Muellerus. nionlis Nunius. monle

ceteri lalc speciH plerique Prisciani. spocus lato LugJ. lalet specus

Nonius. alto specus Fesius. specus aUae Seruius, ?'el. om. inius

Festi cod. pelebal Leid. Nonii 422 clamor libri. clanios Lach-

64 ANNALIVM

V

ConcuirLiiit uel uti uenti cum spiritus austri Imbricitor aquiloque suo cum flamine contra 425 Indu mari magno fluctus extollere certant.

VI Non possunt mussare boni qui famam . . . Nixi militiae multo peperere iabore

VII

neque corpora firma

Longiscunt quicquam

LIBER XVIII

I

430 Degrumare forum

cuuctique Latiui. [Aeu. XI 745] Enuius in septimo decimo ..." ( i n VIF SaL) V Maci-obius Sat. VI 2 p.514 Jau. 'diuersi maguo ceu quondam turbine uenti Coufliguut zepliyrusque notusque et laetiis Eois Eurus equis. [Aen. 11416] Ennius iu septimo decimo ...' \'I Philargyrus in Georg. I\' 188

'mussant hic murmurant. Quae uox ponitiu- et in taceudi significatione, ut apud Ennium in XVII . ..' Paulus Festi p. 144 M. 'mussare, murmurare Ennius: [VI fr. VI] luilgo uero pro tacere dicitur, ut idem Ennius: nou decet mussare bonos.' Hunc uersicuium non diuersum esse ab eo quem Philargyro debemus 0. Muellerus iutellexit adFestum p.384. Seruius in Aen. XII 657 'Ennius mussare pro tacere posuit.' VII Nonius p. 134. 19

'longiscere, longtim fieri uel frangere. Ennius lib. XVII ...' (An:uel languere?)

LiBER XVIII I Noniusp.63.8 'grumae sunt loca media in quae directae quattuor congregaatur et coimeuiiuit uiae. Est autem gruma mensura quae- dam qua fixa uiae ad iineam diriganliir, ui csl agrimensorum ei talium.

mcmniis ad Lucr. 7'/ 1260 exorliisquo 3M/. utri mque M^ru/a.

ulrisque libri 423 uduli libri 425 iiidu Merula. inde Anglic.

Salisb. Par. Med. a h c niagno Anglic. Salisb. magnos Par.

426 sq. famam ... i\ixi militiae multo p. iabore Bergkius Ephem. litl. Hal. 1842 II 230. faclam hibore enixi militiam p. Philargyinis. facta labore Vixi militiae p. ./. Dousa Plaul. Explan. IV 14 429 lan-

giscunt Th. Huyius 430 de^rumare foruui] cf. Hyginus de limit.

p. 180 Lachm. "in caslris gruma ponitur in tetrantem , qua uelut ad forum conueniatur." deg-rumari ferrum Nonius. Interpolata gruma dirig^ere pro Ennianis uenditantes Mercerus et Merula proxima sic: degrumari {siue degrumare) uero Lucilius emendant

. RELIQVIAE 65

II*

Vndiqne conueiiinnt uel ut iniber tela tribuno: Confi^unt purmam, tinnit astilibus umbo Aerato sonilu galeae: sed nec pote quisquam Vndique nitendo corpus discerpere ferro, 435 Semper obundantes hastas frang-itque quatitque: Totum sudor liabet coq^us multumque laborat Nec respirandi fit copia: praepete ferro Histri tela manu iacientes sollicitabant.

111 aere fulua

IV* Gellius XVII 21 'Claudium et Tuditnnum consules se- cuntur 0. Valerius et C. Manilius' (C.j consiil Ptci^-. Lui^d. sed in hoc cmanilius rubiic. in mg. manib; Voss.

KiHiiiis lil)ro XVUI: [gnmia dirliJ^fiT] dixit degrumari ferrum. Linilius_ lil). III: uiauKiue Deyrumabis, ut iu castris meusor fatit oliui." II .Mairohiiis Sat. \'I 3 p. 510 Jaii. 'Homerus de Aiacis forti piifjiia ait: [II. 11 \<)'2] Ala^ 8' ovv.ix' 1'i.iiuva- ^id^Fto yag ^slhcaL- ^djiva uiv Zrj- v6g T8 voog kkI TQcofg dyavoi BdlXovTtg • dsi.vr)v dl TCfQi yiQOTd- cpoiGL cpasivrj rirjXrj^ ^alXouivr] iiavax^v ix^ ' §dl?.8T0 d' aifi Kdn (paXaQ fvnoiri^ • 6 6' aQiaxFQOV (oij,ov i-jiafiv8v "Eu,Tit6ov aitv ixfov caKog aioXov • ov6 s^vvavTO 'Ajxcp ccvtco TifXifii^ai tQti^ovTi-g ^iXi- taaLV ■ AisL 6 aQyaXico txtx' da^d^iiaTi, y.d8 8i ol [^Qoig Udvro&tv iy. iitXtcov Qitv aantTog, ov8i nrj tlxtv A^nvsvaciL, ndvTtj 8s y.a-/.6v iiatico taTr]QL-jiTO. Muiic locum Eiuiius iu quiuto decimo ad pugiiamCelii tribuui iiis iKMsibiis tianslcrt: uiidi(|ue' e. q. s. 'hiuc Vergilius eundem locum de iiicluso Turuo gratia clcgautiore composuit: [Acn. IX 800- 814].' (Ad huiic librum rcttulit F. Rittcriis Ephem. Darmst. 1840 p. 388. i n XV .\uglic. Salisb. Mcd. a b c. i n d u o d e c i m o Par. Celii] e e i i Anglic. C o e I i t Par. C. A c 1 i i Meruia conl. Liu. XLI 4. cf. F. Ritteriis 1. s.) III (ieiiius Xlli 20 'contra uero idcm Enniiis in aunali (hiodeuiccsimo' (dii odeu ice nsimo Magliab.) 'ai-re i'ulua dixit noii fuluo, non ob id sidum qiiod Hoiuerus r/iQa ^a&tiav di- cit, scd quod hic soiiiis opinor uocabilior cst uisiis et amoenior." Idciii II 20 'fuluus autcm uidctiir (lc rufu atque uiridi mixtus in aliis pliis iiiridis, in aliis plus rufi habere ; sic poeta uerhorum diligentissimus fiiliiam aquilam dicit et iaspidem — sicque Eniiius in annalibus acire fuluo dixit.'

431 ueliil libri 432 asUlibiis Salisb. haslilibus ceteri

435 obiindaiU(;s PonUinus. abtindantos libri, nisi qiiod habundanles Nectp. adundanlcs Caslricomius Merulae 438 Hislrioi ail Neap.

cf. Macr-ob. p.bll Jan. 'libro sccumJo belli Histrici aif 439 fuluo

libri 11-26

Ex.Nivs. 5

66 ANNALIVM

a

manlius Petau.) 'quibus natum esse 0. Ennium' (0.] (|i

Liigd. qeennius in mg. rubricator) 'poetam M. Varro in primo de poetis libro scripsit eunique, cum septimum et sexagesimum' (s agesimum Petau. Magliab.) '^annum

iml

haberet, duodecimum' (duodeuicesimum Merula. XII Voss. Magliab. XII. Petau., X ante XII erasum ut uid. in Voss.) 'annalem scripsisse, idque ipsum Ennium in eodem libro dicere.'

V * * 440 Nos sumus Romani qui fuimus ante Rudini.

VI* Seruius in Aen. VII 691 'at Messapus equum do- mitor . . . ab hoc Ennius dicit se originem ducere, unde nunc et cantantes inducit eius socios et eos comparat cycnis.'

VII* Sic ut fortis equs, spatio qui saepe supremo Vicit Olimpia, nunc senio confectus quiescit.

INCERTAE SEDIS FRAGMENTA

I

Sed sola terrarum postquam permensa parumper

II* 0 genitor noster Saturnie maxime diuum!

V Cicero de orat. III 42, 168 ' ex pluribus iutellegilur unum : nos' e. q. s.

VII Cicero Cat. mai. 5, 14 ' sua euiui ixitia iusipientes et suam culpaui ia seuectutem conferunt, quod non faciebat is cuius modo mentionem feci Ennius: sicut' e. q. s. ' equi fortis et uictoi-is seneciuti comparat suam.' (Ennius om. Monac. a b, sed in Monac. a m. rec. add. in mg.)

Inc. sed. fragm. I Festus p. 301 M. 'solum, terram. Enuius 1. III: [IV] ; et alibi: sed' e. q. s. II Prisciamis XVII p. 1113 P. (II p. 102 K.)

440 fuuimus Lambinus Rudini Lagom. 13. Rutili Ej^I. b. Rutuli

uel aliter ceteri libri 441 sicut Monac. c Gud. sicuti Par. Mn-

nac. a b Oehl. equs Oehl. equus celeri spaeio Monac. a b

Oehl. 442 uiclt in olimpia Gud. Olimp'\a. plerique libri. Olyni-

pia Par. 443 lerrai Lamhinus. cf. Varro de L. L. V 22 M.

444 0 superscr. in Reg. saturnie Lugd. saturne Reg. Bern.

RELigVIAE - m

III

445 luppiler liic lisil iempestatesque serenae Risejiiiil omnes risu louis omnipotentis.

IV

lam cata signa fere sonitum dare uoce parabant.

V

Exin per lerras postquam celerissimus runior

VI

rex deinde citatus

450 Conuellit sese

VII replet te laetificum gau.

VIII

Al iuba ierribili sonitu taratantara dixit.

IX

et Tiberis flumen uoniit in mare salsum.

'tertiae uero personae possfssiuuni eisi iKiturum habet, ut per uocattuum possit dici . . . possumus enim etiam ad alienam possessionem dirigere ser- monem, ut : o' e. q. s. ' usus lamen deficit.' (Deest in Halbersl. Sung.) Knnio ascripsit Colunina III Seruius in Aen. I 254 'subrideus: laetum ostendit louem el talem qualis esse solet cum facil serenum .... En- iiius . . .' IV \arro de L. L. VII 46 M. 'apud Ennium: iam' e. q. s. •cata, acuta.' V Priscianus VII p. 760 P. (I p. 329 K.) 'celerissi- m u s pro celerrimus superlatiuum protuleruut . . . Enuius in annalibus . . .'

VI Seruius in Aen. XI 19 'uellere signa — alii uellere mouere acci- piunt. Ennius ..." VII Ausonius technopaegn. (edyll. V) 144 'Ennius ut memorat replet te laetificum gau.' VIII Priscianus VIII p. 842

P. (1 p. 433 K.) (ovoficitonoLtcit.) • t a ra t an tara. Ennius : at tuba' e. q. s. (ait at Lugd.) Seruius in Aen. IX 503 ' at tuba terribilem soui- tum. hemistichium Ennii : nam sequentia iste mutauit : ille enim ad expri- mendum tubae sonum ait : laratantara dixit.' Vergilianum . non En- nianum uersum signiflcat Claudius Sacerdos I p. 22 Endl. IX Macrobius

Sat. VI 4 p.519 Jau. •mane salutantum totis uomit aedibus undam. [Georg. 11462] pulchre uomit undam et antique: nam Ennius ait : et Tiberis' e. q. s.

447 fere Stephanus. fere Flor. ferae (?) ceieri Ubri. fera 0. Muel-^ lerus 448 caelerissimus Bet^n. 451 repleal Lugd. 452 Ad

Bern. iribili ex Iribilis corr. Bern. soiiilu. Taratautara Halbersi.

5*

68 ANNALIVM

X

Aiidire est operae pretiuin proeedere recte 455 Qu'\ vem Romantim Latiumqiie augescere uultis.

XI

libi uita

Seu mors iri mundo esl

XII

Nobis unde forent rructiis uitaeque propagmen?

XIII Cum sese exsiccat somno Romana iuuentus

XIV

4G0 Omnes corde patrem perhibent aninioque benigno Circumfusum

X Acro in Hor. Sat. I 2, 37 'audire est opcrae pretium (procedcre reclc Qui moechos non uoltis): urbane abutitur Ennianis uersiljus ; ille cnini ait : audire ' e. q. s. Nonius p. 478, 17 ' n u t r i t u r et n u t r i c a t u r pro nutrit et nutricat. Varro testamento tcsqI SLa&rjy.rjg rj Ttfgl cpiXocpQ-oviceg: nalis quos Mcnippea heresis nutricata est tutores do Qui rem Romanam Latiumque a iciscere uu Itis.' (algiscere uci augcscere Gifa- nius. augiscere Mcrcerus) Ambiguum Enniine an Horatii uersum signifi- cauerit Marius Victorinus p. 2510 P. (89 (i.) ' quartam spcciem addiderunt. quam Graeci dicunt v.qcc6lv , id est cum unius litterae uocalis in duas syl- ial)as fit communio, ut: audire ... recte.' XI Charisius II p. 181 1'. (119 Lind.) ' in mundo pro palam et in expedito ac cito. Plautus ... Cac- cilius ... Emiius ...' Annalibus inseri iubet G. Hermannus Eurip. Alcesl. p. XX XII Nonius p. 64, 31 'propages ... pages enim conpactio, inulc conpagcs et propagare ... Ennius ..." Idcm p. 221, 5 'propago. propages ... neutri Ennius . . .' XIII Lactantius in Stat. Tlich. VI 27 'et cornu fugicbat soninus inani: sic a pictoribus simulatur, ut liquidum somnum ex cornu super dormientis uidcatur efTundcrc. Sic Ennius ...'

XIV Donatus in Ter. Phorm. V 8, 39 ' faxo tali cum mactatum: pro eo quod est eum .... sic frequenler ueteres. Ennius . . .' Post eum quac-

456 libi uila cod. el ed. pi-inc. .scu libi iiita uulgo 4j8 nouis

unde W Leid. p. 64. boni socunde Leid. p. 221. bonis unde celeri libri ihidem florenl Leid. p. 64 ulaequc lihri p. 221 pro-

pag-inem W Leid. p.6-i 459 sesc exHiceai sonmo Litidenhruchius,

C. Barthius. sonino scse exsiccal Cohimna, 31enda Rouiana] pcr-

fusa 'e memhranis^ C. Barlhins 460 pcrhibcnl //. Ilhergius.

praebent //ir? 461 circuiniusuni aalgo. circinnri .... Lagd. cir-

cunifunlui edd. Rom. el Spir. circunifundunlur Culamna. circumfun- duiil suni //. T/hergias

RELIOVIAE 69

XV

Oscital in campis caput a ceiuice reiuilsum Semianimesque micant oculi lucemque requirunt.

XVI

irarumque effunde quadrigas.

XVII 465 It nigrum campis agmen

XVIII

redinunl

In patriam

XIX Isdem campus habet textrinum nauibus longis.

XX Et melior nauis quam quae stlataria portat

XXI

470 Ingenti uadit cursu ((ua redditus termo est.

XXII

Hortatore bono prius ({uam . finibus termo

(lam excidisse suspicor XV Seruius in Aen. X 396 'seniianimesque mi- cant digiti ferrumque relractant: Ennii est, ut: oscitat' e. q. s. XVI Scr- uius in Aen. XII 499 ' irarum liabenas . . . et iiic moderate locutus est ; nam Ennius dixit: irarumque' e. q. s. XVII Seruius in Aen. IV 404

*it nigrum campis agmen ... hemistichium Ennii de elcphantis dictum quo antea Accius usus est de Indis. ' XVIII Festus p. 286 M. '[re-

dinunt significat rcdeunt]. Ennius [in annalibus redjinunt

in [patriam. item prodinnnt, ferinnnt pro prodjcnnt, fcri[unt].'

XIX Seruius in Aen. XI 320 ' loca in quibus naues fiunt (iraece vav- Ttfiyia , Latine textrina dicuntur. Ennius dicit : idem' e. q. s. Cicero (hat. 47, 157 'isdem campns habet, inquit Ennius , et in tem- plis isdem. At eisdem erat ucrius, nec tamen probauit ut opimius ; niale sonabat iisdem.' (Deest in Eri. a) XX Prol)ns (i. Valiae in luue- nalis Sat. VII 134 'stlataria. Probus exponit illecebrosa. Enuius : et ... portat; .i. multisonaiis quae dicitur uulgo batalaria.' XXI. XXII

Festus p. 363 1\1. 'termonem Ennius (iraeca consuetudine dixit, quem

464 irarainqnc effundo q. 'e Setniio Daniclis'' Mcrula. cffnndil iraruin ij. Lcid. Reg. Voss. al. 466 sq. rcdinunl in palriain

Vrsimis: in cod. non nisi hacc: iniinl in apparenl 468 isdcni

0. Jahnius. id(^ni uidgo , scd cf. Riischcliiis dc epigr. Sor. p. 20

469 sllalaria] cf. C. F. Hcinrichius in comm. ad schol. s. c.

471 quain cod. quani iani uulgo

70 ANNALIVM

XXIIl

Dum claiuim leoluni lenfam nanemqiie gubernem

XXIV Haud temere esi quod iu Irisii cum corde gubernas.

XXV

Foriis Romani , quamquam caelus profundus

XXVI

475 Impeius haui longe mediis regionibus reslal.

XXVll

Labiiur uncia carina per aequora cana celocis.

xxvm

Cum magno sirepiiu Volcanum uenlus uegebat.

XXIX

Brundusium pulcro j)raecincium praepete poriusi.

nos nunc terminum, hocmodo: ingenti' e. q. s. 'et: liortatore' e. q. s. XXIII Isidorns Orig. XIX 2 'clauus est quo regitur gubernacuium : de quo Ennins ...' Qnintilianus II 17, 24 ' nam et gubernator uult sahia naup in porlum pernenire: si tamen tempestate fuerit abreptus, non ideo minns erit gubernator , dicetqne notum illud : dum claunm rectnm te- neam.' XXIV Seruiusin Aen. 1X329 'temere .... significat sine causa. Knnius ..." XXV Xonius p. 197, 8 'caelum neutro. mascnlino Lu- cretius ... Varro ... Ennius ...' Charisius I p. 55 P. (40 Lind.) 'cae- I n m hoc cum sit neutrnm , etiam masculine ueteres dixernnt , et Ennins : quem Caelus genuit. Item : qnamquam ' e. q. s. (item q.C[ (^h. e. quam- quam) cod. item quoque uulgo) XXVI Festus p. 285 M. 'restai pro distat ait [Verrins] Ennium ponere, cum is dicat: impetus' e. q. s.

XXVII Isidorus Orig. XIX 1 'celoces'(celones uulgo) ' qnas Graeci •AtlriXKg uocant id est ueloces biremes uel triremes agiles et ad ministerinm aptae. Ennius . . .' Thesaurus nou. Lat. (A. Mai auct. class. VIII 174) 'celox uel celoais uelox dicitur nauis. Ennins ..." XXVIII Festus

p. 153 M. (metonymia) "a superiore inferior, nt Ennius . . . ' XXIX Gellius

472 dum Qtdntiliainis. iil Isidorus tcneam om. GueJf. a Isi-

(lori nauomquc Zilf. Guclf. a h. nauimque uulgo 473 cordc]

mcntc ^c Seruio Daniclis' Mcrnla 474 Romani sunt Mcrula

celus cod. Charisii quamquam cauus caelus profundus If. II- bcrgius el Th. Hugius ^lb haul 0. Muellerus. aul cod. luiud

Turnebiis Adu. XIII 25. asl Scaliger 476 cuncla Zitl. Guelf. a

Isidori pcr aequoraque alta Thesaurus celonis tiulg. Isidori,

Thcsaurus ¥11 Volcanuni cod. uegebat Scaliger. ueg-eral

cod. 478 Brundu-iiim iu/iiorcs codd. Braundislu Vat. pulcro

RELIQVIAE

71

XXX

terrai frugiferai

XXXI /

480 Cum soies tandem faciunt longiscere longe

xxxii

. . . . . uiresque ualeules - Conludit crudelis liiemps

XXXIII Optima caelicolum Saturnia magtia dearum!

H' ^ -

VI (i 'cur antem' (Inlius Hiji^iuus) ' non Q.' (.q. Vat.) ' quoque Ennium re- prehendit qui in annaliijus nou pennas Daedali, sed longe diuersius Brun- dusium, inquit, puicro' e. q. s. (Desunt iu Par. Rottcnd. cf. I fr. LVII

diuersius Braundisiu quid Vat. diuersius Briindusium quid Vat. 1532. diuersius quid ( siue quod) Brund. iuniores codd. di- uersius: Quid Brund. Gronouius) Idem IX 4 ' cum e Graecia iu Ita- liam rediremus el Brundusium iremus egressique e naui in terram in portu iiln inclito spatiaremur, quem Q. Ennius remotiore paulum sed admo- dum seito uocabulo praepetem appellauit, fasces librorum' e. q. s.

XXX Charisius I p. 7 P. (0 Lind.) (ai) 'adhuc morem csse poetis in datiuo casu, ut aulai in medio Vcrgilius, terrai frugiferai Ennius in annalibus.' Claudius Sacerdos I p. 26 Endl. ' diaeresis ... ut aulae in medio, etfrugae, aulai et frugai.' (frugiferae . frugi ferai Vindo- honenses) Incertus de nom. et pron. (Anal. Vindob. p. 127) ' nara legi- mus apud Lucretiimi et Vergilium terrai frugcferai pro terrae frugife- rae el aulai medio pro aulae.' (Lucretium grammaticus lapsu pro Enuio uomiuasse uidetur .1. Beckero Philol. II 55) Martialis Epigr. XI 90, 5 'al- tonitusque leges terrai frugiferai, Attius et quidquid Pacuuiusque uo- munt.' Incerti artium grammat. fragm. (Anal. Vindob. p. 84) 'item adhuc esse morem poetis in datiuo aulai medio dicere et intus aquai frugife- rai Ennius in annalibus.' ilinc non nouum Ennio poemation subnasci uidit .]. Beckerus 1. s. Quippe intus aquai Vergilii cst (.\en. VII464 cL Probus p. 1438 P. 99 Lind.), cuius nomen cum Enniano terrai excidisse post aquai probabile est XXXI Nonius p. 134, 19 'longiscere, longum ticri uel frangere. Ennius lib. XVII: [VII]; idem: cum' e. q. s. (lan- giscere, languidum fieri uel frangi Th. Hugius) XXXII Pris- cianus X p. 891 P. (1 p. 492 K.) 'uetustissimi tamen tam producebant quam corripiebant supradicti uerbi, id est tutudi, penultimam. Ennius in XIIII: [VIII] ecce hic corripuit. Idem in XVI: [III]; idem in annalibus: uires- que' e. q. s. 'hic produxil penultimam.' (in annalibus om. Sang.)

XXXIII Priscianus XVII p. 1103 P. (II p. 89 K.) 'per species' (uariant

pcinolmii ppele Val. portus Vul. ei iuniores aliq. libri. portn iiulgo

480 soles landem] sola esl eadein Ubri. soles terras Th. Hu- gius facient Leid. faciunt fV langiscere Th. Hugius 481 uiretilesqiie Sang. 482 credulijs Halberst. hiemps Bern.

hiems ceieri

•>l

72 ANJNALIVM

XXXIV

Multa foio poiiil et agea longa repletur.

XXXV

485 Oui uiiicit iioii est uictor nisi uictus fatetur.

XXXVI

Duni quidem unus lionio Romanus toga superescit

XXXVII

Deque totondit agros laetos atque oppida cepit.

XXXVIII

bilingues Bruttates

figuras) 'ut Ennius: oplima' e. q. s. 'magna dixit pro maxima , positi- uum pro superlatiuo , cum aptissimc superius optima caelicolum di- xisset.' (Deest in Halberst. et Sang. qui postremos Prisciani liijros non

ennius comprehendant. ut ennius optima Vind. CCCXLVIl Endl. ut optima Reg. ut optima, om. poetae nomiue, ceteri iibri) XXXI V Isidorus Orig-. XIX 2 'agea uiae suiit uel loca in naui per quae ad remiges horta- tor accetlit; de qua Ennius ...' Thesuurus nou. Lat. (A. iMai auct. class. VIII 29) 'item ab ago liaec agea, eae, .i. locus in naui per quem ad remos acceditur, unde Ennius ..." XXXV Seruius in Aeu. XI 306 'pos- sunt autem absistere mire ait ac si diceret : etiam si iielint, eos a bellis disce- dere natura non patitur. Ennius . . .' XXXM Festus p. 302 M. 'su-

perescit significat snpererit. Ennius ...' Paulus p. 303M. 'superescit, supererit. Ennius ...' XXXVII Priscianus IX p. 868 P. (I p. 462 K.) ' uetustissimi tamen etiam delotondi' (tamen etiam detototondi libri,

nisi quod detotundi Bern.) ' protulerunt. Ennius in annalibus . . .' XXXVIII Paulus Festi p. 35 M. 'bilingues Bruttates Ennius dixil, ((uod Bruttii et Osce et Graece loqui soliti sint.' Porphyrio in Ilor. Sat. I 10, 30 'l/iiiuguis dicitur quoniam utraque lingua usi sunt' (Canusini), 'sicut per omnem ilkim tractum Italiae .... ideo ergo Bruttios Bruttates bi- lingnes dixerunt.' (Sie O.MuelUn-us de reb. Etrusc. 124. ideo ergo Bru- n i u s b r i c h a c a e b i 1 i n g u i edd. uet. i d e o e r g o e t E u n i u s c t L u c i 1 i u s Urutaces bilingues dixerunt 'ex ueteri codice' Scaliger ad Festum)

484 ponit et agea Colnmna. poiirt ct agca Zitt. Quclf. a b Isidori. ponct ct ag-iauia iiiilg. Isidori. ])oacns agcaqiK; Thcsaurus An: cl long-a rcplclur agca ^ scd cf. Lachmunnus ad Lucr. VI 971 486 (luni (luidcni unus] cf. Lachmannus ad Lucr. II 466 Pionianus

toga] Roniac Pauli libri, nisi quod Roinac anus Lij^s. 487 dcqiic

iotondit Mcrula cf. J'ossius dc anal. III 19 p. 76. cl (lclulniidil lihri plcriqac. cl dctolundil Bcrn. ct dcloloiidil ro/v. , ul uid., cx cl dctdlondii Halbcrsl. Ittos Bcrn. 488 BruUalcs Jllonac. Pauli.

Urulalcs uuUj. Rrulialcs Scaliycr brichacac bilingui Porp/iijrin,

cf. supra

• RELKJVIAE 73

XXXIX

ratibusque fremebat

490 Imber Neptiuii

XL Tonsillas rapiunt, configunt litus, aduncas

XLI Moribus antiquis res stat Romana uirisque.

XLII Septingenti sunt paulo plus aut minus anni, Augusto augurio postquam inclita condita Roma est. XLIII 495 Hispane, non Romane memoretis lucpii me.

XLIV Illyrii restanl sicis sibinisque fodantes.

XLV Succincti gladiis media regione cracentes

XXXIX Seiaius iii Aeu. XI 299 ' fremuut ripae : autiqui aquae simitus freniitus dieehaiit. Euuius . . . ' Idem iu Georg. I 12 " ueteres murnmra aquae fremitum dicebaut. Enuius: ager oppletus iuibrium Fremitu. Et de- uuo: ratibusque' e. q. s. XL Isidorus Orig. XIX 2 'lousilia uueituis ferreus uel ligneus, ad quem in litore defixum funes uauiuiu illigantur: de quo Eunius ...' XIA Augustinus de eiu. dei II 21 'Tullius ... in priucipio quinli libri comniemorato prius Eunii poetae uersu, quo dixerat : moribus' e. q. s. 'quem quidem ille ucrsum , inquit , uel breuitate uel uerilate tamquam ex oraculo mihi quodam esse cffatus uidetur.' Vulcatius (iallieanus Auid. Cass. 5 'scis enim ucrsum a bono poeta dictum et oiuui- bus frequcntatum : movibus' e. q. s. XLII Varro de re rustica III I, 2

'etenim uclustissimum oppidum cum sit traditum .... in agro Romano Roma quMiu Romiilus rex : nam in hoc nuuc dcniciue est, ut dici possit, uoii cum Ennius scripsit: septingcnti' c. q. s. Suelonius Octau. 7 ' loca reli- giosa et in quibiis augiirato quid consccratur, augusta dicuntur ab auctii uei ab auiiun gcstu giisluiic , sicut etiam Eunius docct scribens: augusto ' e. q. s. Haec Suctoniaiiis aliena uuxnu assuta cssc post alios censiiit F. A. Wolfius XLIII Charisius II p. 180 P. (118 Liiul.) 'Hispane: Ennius annalium libro ..." (anna liT) cod.) Festus p. 286 M; ' [Romanos in I. XI annal. Graecojs appellat Enui[us] ' (cf. XI fr. II) '[HJispani. Nou Ro ' Enuiani ucrsus particulaiu in his laciniis agnouit Coliimna

XLIV Paulus Festi p. 336 M. 'sYbinam' (sibinam Moiiac.) ' ap- pellanl Illjrii telum ueiuibuli simile. Flnniiis ...' XLV Paulus Festi

491 capiiinl Giielf. a b 496 sibinisque Monac. sybinisquc

milgo fodaiiles Mcntla cotil. PauJo Fcstip. 8-i M. ^fodare, fodere.' fodenles Paulus 497 succiiicti gladiis nicdia] suiil iiuilli gladii

niea dia Thesaurus uraccnlcs Frulerius Veris. II 9

/4 ANNALIVM

XLVI leuesqne seqimiilur in hastis.

XLVIl

Incedit ueles uuigo siciiibus latis.

XLVIII

500 . . . tergus igitur sagus pinguis opertat.

XLIX spiras legionibus nexil.

L

uertunt crateras ahenos.

LI

Et lum sic ut equus qui de praesepibus fartus Vincla suis magnis animis abrupit et inde 505 Fert sese campi per caerula laetaque prata

Celso pectore, saepe iubam quassat simul altam, Spiritus ex anima caUda spumas agit albas.

p. 53 M. 'craceiites graciles. Ennius ..." Thesaurus nou. Lat. (A. Mai auct. class. VIII 151) 'cracentes, graciles, exiles. Ennius ..." Pla- cidi GIoss. (A. Mai auct. class. III 450) 'cracentes, graciles, tabi- dos.' XLVI Seruius in Aen. V 37 'in iaculis: in hastis. Ennius ...'

XLVII Paulus Festi p. 337 M. 'siciles' (silices Monac. ) 'hasta- rum spicula lata. Ennius . . .' XLVIII Nonius p. 223, 30 'sagum genei-is neutri ut plerumque. masculini Ennius . . . ' XLIX Festus

p. 330 M. 'spira — — Ennius quidem hominum multitudinem ita ap- pellat, cum ait : spiras' e. q. s. L Seruius in Aen. IX 164 'uertunt crateras ahenos: potantes exhauriuiit et est hemistichium Ennianum.'

LI Macrobius Sat. VI 3 p. 517 Jan. 'Homerica descriptio est equi liigientis in haec uerba: [II. Z 506] cog d' oxs Ttg axaxos innog , ccko- 6xr]accg enl (pdxvrj, diafiuv dnoQQrj^ag d-SLrj nediOLO KQoaLvav, Eico&cog lov8a&ai iVQQBLOg noxa^iOLO, KvSlocov vtpov dt xwpyj ^X^'^ j dficpi Ss XaCxaL "Sliioig diaaovxaL- 6 d' dylaLrjcpL nsnOLd^cog, 'PL^cpa £ yovva cp8Q&i (iBrd t' 7]&eu Kai vo^iov 1'nncov. Ennius hinc traxit: et tum' e. q. s. 'Vergilius: [Acn. XI 492] q\ialis ubi abruptis fugit pracsepia uin-

500 tergus lihri cf. Seniius in Aen. I 211, Charisiiis I p. 54 P. (39 Lind.) et p. 118 P. (84 Lincl.). terg^um ediliones 501 nex (h. e.

noxit) cod. tcste H. Jieilio l. l. p. 625. ncxunl uulgo 503 fartus

Par. Med. c. fartur Neap. farcus Med. a. farctus Salisb. Med. b. hactus Anglic. 504 factis animis Anglic. animis om. Par.

RELIQVIAE . 75

LIl

Cumque caput caderet, carinen tuha sola peregit Et pereunte uiro raucum sonus aere cucurrit.

LIII

^ 510 Corpore tnrtarino prognata Paluda uirago,

Cui par imber et ignis, spiritus et grauis lerra

LIV

At Romanus homo, tamen etsi res bene gesta est, Corde suo trepidat

LV

Inde Parum [circum quam caerula salsa uljulabant.

LVl

515 unum in

Sorum suros ferte: ita enim defendere possuiil.

clis etc' LII Lactantius iii Stat. Tlieb. XI 50 'carmcn tuba sola peregit: Ennius ..." LIIl Varro de L. L. VII 37 M. ' corpore ... uirago. tar- tarino a tartaro — — Paluda a paludamentis.' Probus in Verg. Ecl. (). 31 p. 18 Keil. 'hoc' (sc. spiritum) 'illud' (h. e. aerem) ' et Ennius appellauit in annalibus: [510. 511].' Cf. Festus p. 359 M. 'tartarino cvini dixit Enhius, horrendo et terribili Verrius uult accipi , a tartaro , qui locus ;ipud inferos.' LIV Cicero de orat. III 42, 168 'uidetis profecto genus lioc totum , cum inllexo comniutatociue uerbo res eadem euuntiatur ornatius : lui sunt linitima illa .... cum intelJegi uolumus .... aut ex uno piures : at' e. q. s. (Deest in Erl. a) LV. LVI Festus p. 280 M. 'rigido [tum

caerula suro cum ail] Ennius iocatus uidetur [cacru]li. est enim a

maris no[mine. eodem uerbo de eadem] re usus est et I. II: [XIX] et alibi :

inde Parum ulabant, Parum insulam refert. Item: [LVI]

suri autem sunt fustes, et hypocoristicos surculi.' Paulus p. 299 M. 'su- rum dicebant, ex quo per deminutionem fit surculus. Ennius: [LVI].' Feslus p. "298 M. 'surum dicebanl ex quo [per deminutionem surculus

510 corpora Val. Par. Probi larlareo Prohus plauda Haun.

Varronis. palude Vat. Par. Prohi 512 al] ut Erl. b aliique lihri

lamelsi Erl. h aliique lihri 514 inde Parunn eircum quam cae-

rula salsa ululabant H. Ilhergius. inde Parum ulabant cod.

i. P. cui caerula ui ualida assullabant 0. Muellerus 515 sq. unum

usurum surus ferre lamen defendere possunt cod. Festi p. 286. rus

surum re possent cod. Fesli p. 298. unus surus sarum fer-

ret, tamen defendere possent Pauhis. una Surum surus ferlre : lamen d. possunt H. llhergiiis et Th. Hugius. m unum Surum ad surum ferle: lamen d. possenl 0. Muellerus ud Feslum p. 405

76 A N N A L I V M

LVII

Tiiin tonuit iaeuiim i)ene iempestate serena.

LVIII Tantidem qiiasi feta canes sine denlil^us latrat

LIX

Tum coepit memorare simul cata dicta

LX

520 Clamor ad caelum uoluendus per aethera uagil,

LXI

Pandite suili' genas et corde relinquite somnum.

LXII

Inde loci lituus sonitus effudit acutos.

LXIII *

Inuictus canis atque sagax et uiriljus fretus

facjtum est [Eunius: uiium sujrus surum' e. q. s. LVII Cicero

de diu. II 39, 82 ' ad uostri augurii consuetudinem dixil Ennius ..." (De- esl in Vind. m. pr. , add. m. alt. recentior e cod. deteriore) Cf. Nonius p. 408. 2 • \'ano Eiidcmiunibus: dum sermone cenulam uariamus, Interea tonuit bene tempestate serena.' Cf. I fr. XXX LVIII Varro de L. L. VII 32 M. 'dicta enim apud ueteres una canes. Itaque Ennius scri- bit: tautidem' e. q. s. LIX Varro de L. L. VII 46 M. ' apud Ennium: [inc. sed. IV] cata acuta; lioc enim uerbo dicunt Sabiui ; quare catus Aelius Sextus ... et quod est : tum ... cata dicta; accipienda acuta dicta.' LX Varro de L. L. VII 104 M. ' minus aperta' (ab animalium uocibus tralata in homines) 'ut ... Ennii ... eiusdem ab aedo: clamor' e. q. s. LXI Festus p. 343 M. 'sultis si iioltis significat . . . Ennius .. .' Paulus p. 342 M. 'sultis, si uultis. Ennius ..." Idem p. 94 M. 'genas Ennius palpebras putat , cum dicit hoc uersu : pandite ' e. q. s. LXII Paulus Festi p. 116 M. 'lituus appcllatus , quod litis sit testis ... Ennius ...' LXIIl Festus p. 321 M. '[sagacem] ctiam canem [dixii

517 liiiii Erl. ci cluo codd. Moseri. cuin mdrjo 518 fc[^ ffaun.,

I'ar. a ' lU uidetur\ f«'la Flor. foela Goth. frela Par. b 519 luiic

ccpit liljri, nisi quod cepi Haun. ineniorare Scaliger. memorari

libri 520 clainos Laclimannus ad Lucr. VI 1260. clamor el Iliischclius ra?rrg. 1 27 ad eaclum c\a.mor A. Augustinus cthera Flor. aera Lackmannus clamor it ad c. uolitatque p. a. uag-or Scaliger uoluendus] ihGGofievog cf. Ritschcliiis l. l. 521 sulli

ijcnas Paultts p. 342, cf. Lachmannus ad Lucr. I 186- sueligenias cod. Fesii ieste H. Keilio l. 1. p. 626. snlpigcnas 'boni codd: Pauli p. 94 523 inuictus ca ribiis Irelus cod., supplcuii Dacerius

\

RELIQVIAE 77

LXIV

. aut permaceat paries percnssus trifaci

LXV

525 . illud quo iam semel est imbulu' ueneiio

LXVl

Sicut siquis ferat uas uini dimidiatum

LXVII

Atque atque accedit muros Romana iuuentus.

XLVIII

. . fortunasque suas coepere latrones Inter se memorare.

LXIX

530 Effudit uoces proprio cum pectore sancto. '

]: inuiclus' c. q. s. Ennii uersum post Dacerium 0. Muollerus aguo-

uil LXIV l*aulus Festi p. 307 M. 'tvifax' (triphax ' boui codd.") ' telum lougitudinis Irium cubitoium , quod catapulta miltilur. Euuius . . . ' LXV Festus p. 376 M. '[uenenai-i] dicebaut antiqui, cuius coloi iiilicieudo mutatur, ul Ennius cum ait: cum iliud' e. q. s. LXVI (iel- lius_11114 'disseritque ac diuidit' (Varro) ' sublilissime, quid diniidiuui dimidiato intersit et Q. Eunium.' (q Par. Reg. que lieuniu Vat. ) 'scicnterhoc in annalibus dixisse ait: siculi ... dimidiatum; sicuti pars quae deest ei uaso non dimidiata dicenda est sed dimidia.' (dixis- set ail . sicu ti. Si quis Vat.) LXVII (Jcilius X 29 (atque parti- cula) 'gemina si fiat , auget iutenditque rem, de qua agitur, ut animaduer- timtis iu Q. Eniiii' (inque enni Lugd.) ' aunalibus , nisi mciuoria in lioc ucrsu labor: at<|ue ' e. q. s. (laboratque Berii. Voss. labat, atque Reg.) Xonius p. 530, 3 'atque particula, si diligentius iniellegitur, mul- tam habet significantiam , iit ucl illud est Eniii : atque ... iuuenlus; quod est festine et iulrepidanler accendit.' LXVIII Nouius p. 134. 29 'la- trocinari, militari merccde. IMautus — Eniiius ...' LXIX Scruius in Georg. 11 4*24 'srauidas cum uomere frueres: cum abundat En-

52i p('rrnaceret lihri, iueliir A. Kochius Exerc. cril. p. 8. perlucerel 0. Muellerus 525 cuni illiid cod. eupa illud 0. Muellerus ini-

bula cod. 526 sicul LacJimaiinus ad Lucr. II 536. sicull lihi-i

527 allerum aUjuc owi. Nunius, Reg. Gellii, supei-scr. in Voss. accendil Nrmii libri. ascendil ed. 14<S0 Nonii 528 suas Mer-

cerus. quas lihri cum Tlanih. cpppre Batiih. j"29 inler se

rare Lrid.

78 A X N A L I \' M

LXX*

Contieniuil lemplum magnum louis allitonantis. LXXI

qui fulmine claro

Omnia per sonitus arcet

LXXII

Quae ualido uenit contorta falarica missu

LXXIII

535 . . . legio rediit rumore ruinas.

LXXIV

Auorsabuntur semper uos uostraque uolta.

LXXV

Nec metus ulla tenet, freti uirtute quiescunt.

nius . . . ' LXX Varro de L. L. VII 7 ' caelum qua attuimur dictum tem- plum; sic: contremuit' e. q. s. Ennii uersum agnouerunt editores LXXI Seruius in Aen. I 31 'arcebat: prohibebat. significat autem et con- tinet. Ennius: qui ... arcet; id est conlinet.' Probus in Verg. Ed. 6, 31 p. 20 Keil. 'plane trinam esse mundi originem et Lucretius confitetur di- cens: principio maria ac terras caelumque tuere' e. q. s. ' et alio loco : omnia personilus' ( personitans J. Bernaysius) ' arcet terram mare cae- lum.' Ennii nou Lucretii uersum a Probo citari censuit J. Bernaysius Mus. philoi. VI 479, quod non probauit Lachmannus ad Lucr. IV 120 LXXII Nonius p. 555, 15 'falarica, telum maximum. Verg. lib. VIIII: sed magnum stridens contorta falarica uenit , Fulminis acta modo. En- nius ...' LXXIII Noniiis p. 385, 17 'rumor, fauor, auxiliatio. Verg. lib. VIII: ergo iter iuceptum peragimt rumore secundo; hoc est prospero fauore et auxilio fluminis. Fenestella annali lib. XXII . . . C. Cato .... cogitare secundo quidem populi rumore coepit. Ennius annali lib.VII: legio redditu rumore ruinas Mox auferre domos populi rumore secundo.' Habes hic duo diuersa, ut credo, Eniiii fragmenta interpolatrice manu in unum conflata. Cf. VII fr. XIV LXXIV Nonius p. 230, 15 'uultus ... neutro: Lucretius ... Enuius: aduersabantur' e. q. s. LXXV Nonius

534 ualido uenit contorla 1. niissu mg. Jtmianae , Merula. ualide ueniunt f. missa Ubri, nisi quod ualida Bamb. ualide uenit conlorta f. missu Columna. Possis etiam: ualido uenit uibrala f. missu 535 red-

ditu rumore libri plerique. reddil uirumore Bern. a 536 auorsa-

buntur Scaliger Coni. p. .106. aduersabantur libri uos uostraque uolla Junius. uiuos uoslraque uulta Ubri. nos nastraque uolta ScaU- ger 537 nec Merce?us. ni Ubri nietus tilla W tenel freti

Mercerus. lenet rile Ubri jjlerique. lennet riae Leid. tenet rite in Ju- nius si m. nulla tenel, rite in u. q. H. Jlberyius el Th. Hugius

RELIQVIAE 79

LXXVI

* Optlma cum piilchris animis Romana iuuentiis

LXXVII

nam me grauis impetus Orci

540 Pertudit in iatus. ,

LXXVIII

tanto suhlatae siftit

Augmine tunc lapides

LXXIX quo tam temere itis citati?

LXXX OIH cernehant magnis de rebus agentes.

LXXXI 545 Perque faham repunt et moliia crura reponunt.

p. 214, 10 'metus ... feminini Enniiis ...' Cf. Pauius Festi p. 60. 123. Festus p. 150. 28(j M. LXXVI Donatus iii Ter. IMiorm. III 1, 1 ' cnni istoc animo pro luiins animi. Ennius ...' (Dcest liic locus in Luyd.) LXXVII Seruins in Aen. I 81 ' alii in latus pro latus accipiunt. Eiuiius ..." LXXVI?! Nouius p. 211, 8 'lapides et feminino genere dici pos- sunt ut apud Ennium ...' LXXIX Scruiiis in Aen. 1X329 'temere significat et facile. Plautus : [Bacch. 85]. significat et subito. Ennius: quod . . . citate. Cato : temere fieri.' catomecariis Seruius Danielis (catomitarii Burmaiinus): in quo particulam eius Catoniani exempli la-' tere suspicor. quod una cum eodem Plauti Bacchidum uersu plenius attulit Charisius II 196 P. (132 Lind.) nnde in Scruium e margine ut uidetur inlata sunt illa : Calo tcmere fieri. E nescio qua dittograpliia ortuni esse monstrum iilud corruptelae H. Ilbergii opinatio fuil LXXX Seruius in Aen. XII 709 ' inter se coiisse uiros et cerncre ferro: uera et antiqua haec est iectio. nam Enuium secutus est qui ait: olli' e. q. s. LXXXI Ser- uius in Georg. III 76 ' mollia crura reponit. Eniiius de gruibus dicit : per-

538 oplima Gaml. cum edd. uel. umnia Lindenhruchius quoni

aD

edd. Rom. el Spir. 540 percutit Sei-uius 541 tolo W

542 aiiiiinine Wukefieldus ad Lucr. IV 574. ag-mine libri 543 citati

Burtnan?ms. cilale S^ruius DanieUs. cilate Ac lemere erratis Scaliger upud Merulam. cilali incauta inenie ruentes A. Kochius Exerc. crit. p.S cf. supra 544 agentibus Reg. 545 fabas Scaliger a Mertda

laudatus

80 ANNALIVM

LXXXII

Contempsit fontes quibu' sese eriigit aquae uis.

LXXXIII

Interea fugit albus iubar Hyperionis cursuni.

LXXXIV Inde patefecit radiis rota candida caelum.

LXXXV Hos pestis necuit, pars occidit illa duellis.

LXXXVI 550 Vix solidum complere cohum terroribus caeli

LXXXVII

Omnes mortales sese laudarier optant.

LXXXVIII

Cum legionibus quom proficiscitur induperator

que' e. q. s. LXXXII Incertus de uerbo (Anal. Vindob. p. 173) 'eructo ... est a uerbo erugit. Enuius ...' Macrobius de diff. et soc. Graeci et Lat. uerbi 21 (I p. 270 Jan.) 'eructat frequentatiuum est a prin- cipali erugit acjuae uis.' (erugit. Ennius: crugit aquae uis Zeunius, .Tanus, nisi cjnod liic exerugit: immo totnm Macrobio nersnni restitnere dcbebant) LXXXIII Priscianus V p. 658 P. (I p. 19(5 K.) 'iu- bar quoqne tam masculinnm quam uenlrum proferebant. Ennius in annali- bns ...' LXXXIV Isidorus Orig. XVIIl 30 ' ideo autem rotis qnadrigas lurrere dicunt sine qnia mnndns iste cirenii sui celeritatc transcurrit . siue propter solem quia uolubili ambitu rotat , sicut ait Ennius ...' Seniius in Aen. VI 748 'rotam uolnere per annos : exegerunt statutimi tenipns per annorum uohibililatem. Est antem sermo Ennii.' LXXXV Priscianns IX p. 801 P. (I p. 453 K.) 'proprie necatns ferro , nectus uero alia ui per- emptus dicitnr. Ennius ...' LXXXVI Isidorus dc natura rerum v. 12 'partes autem eius' (caelum dicit) ' chous axis cardines conncxa \)n\\ si- dera. Chous qnod caehim contiuet. Vude Ennius ...' LX\X\ II An~ gnstiims de trln. XIII 0 ' ilhul etiani quod uetus poeta dixit Kunins: omnes' e. q. s. 'profecto et dc se ipso et de iis quos expertns fuerat con- iecit.' Idem ep. 231, 3 'ego antem quod ait Ennius: omnes' e. q. s. 'par- tim p\ito approbaudum, painim canendum.' LXXXVIII Cassiodorins

p. 2318 P. 'cnm praepositio per c scribenda est; quum aduerbium tenipo- ris, quod siguiticat quaudo, per q scribendnm est discretionis cansa, ut apud

546- quibiis exerug'!! cod. sed cx tribiis punclis notatwn bil His-

perionis Lugd. 550 solidum ff. Ilhergius. solum Isidorus piiam

uix Sol modiani comploro Scaliger ad Feslum s. u. colium. cf. Tur- nehus Adu. XXl^ 551 laudarior oplanl edd. priore loco. laiidari

oxopianl alfero 552 cum logionibus cum Bern. cum 1. quum

uiilgii iiidiip(>rali)r iiiilgn. inijMM-alor Par. Bern.

RELIQVIAE 81

LXXXIX

Flamina loci poslquam conclusast turbine saeuo

XC

Huic statuam statui maiorem liorto auream ahenis.

XCI*

555 Rex ambas ultra fossam protendere coepit.

XCII*

In montes patrios et ad incunabula nostra

XCIII Siluaruni saltus latebras lamasque lutosas

XCIV

Atque manu magna Romanos inpulit amnis.

xcv

premitur pede pes atque armis arma teruntur.

XCVI

500 Carbasus alta uolat pandam ductura carinam.

Ennium . . .' LXXXIX SchoL Vat. in Ter. Heaut. II 3, 4 (L, Schope-

nns progr. Bonn. 1832 p. 6) ' loci : parhelcon. nam loci omui signifuationi addi solet. Ennius ..." XC Consentius de barbarismis p. 31 Bultm. • Enuiiis : huic' e. q. s. ' et hic quoque per metaplasmura dempsit iitteram r.' XCI Ciaudius Sacerdos I 44 Endl. 'synecdoche .... per id quod di- citur illud quod sequitur : rex' e. q. s. 'subauditur enim manus.' Ennii uersum esse putat Lachmannus ad Lucr. IV 619 XCII Cicero ad Att. II 15,3 ' ego uero in montes patrioset ad incunabula nostraper- gam.' Ennianuni esse post SaiUenium ad Terentianum p. '280 opinatiu- Firn- iiaberus Pliilologi VI 371 XCIII Commentator Cruquii in Hor. Epist. I

13, 10 'lamas, lacunas maiores . continentes aquam caelestem seu phi- uiam .... Ennius ..." XCIV Schol. Verou. in Aen. V 241 p. 95 Keil. 'Ennius: atque' e. q. s. XCV Hirtius bell. Hisp. c. 31 'hic, ut ait En- nius, pes pede premitur, armis teruntur arma.' XCVI Vet.

553 conclusast turbine Faernus. concussa praeorbine Viclorius

554 maioroni horto aiiroam ahenis LacJimunnus ad Liicr. VI 1135. malorum el ab otu Athenis Conseniius. mayis inansuram auguro ahe- nls H. Ilhergius bbb ambas Vindohonenses. amus cod. pro- lendere Lachmannus. relniere cod. 558 inpulil cod. 559 pes pede premitur , armis leruntur aruia, metro solulo , Hirlius

Ennivs. 6

82 ANNALIVM

XCVII tliuum domus altisonum cael

XCVIII populea frus

XCIX eiido suam do

C* . ^ mare saxifragis undis

CI

565 Ausus es hoc ex ore tuo

CII

diuumque hominumque pater, rex

CIII patrem diuumque hominumque

Schol. in Statii Achill. I 558 (C. Barthius in Stat. II p. 1093) 'nauis a uelo: ul Ennius ..." XCVIl. XCVIII Ausonius technopaegn. (edyll.V) iSSsqq. ' unde Rndinns ait diuum domus altisonum cael Et euius de moie t|uod astinit: endo suam do. Aut de fronde loquens, cur dicit populea frusV XCIX Ausonius teclinopaegn. (edyll. V) 159 (XCVII) Ennio non appel- lato: Charisius IV p. 249 P. (105 Lind.) ' dnoy.onrj ... syllaba, ut cndu suam do hoc est domum.' (cndo suam h. e modum cod.) DiomedcN

II p. 436 P. '■dnov.OTtT]' Marius Victoriuus p. 2499 P. (74 G.) 'apocope ... ut endo sua do id est in sua domo.' Probus p. 1438 P. (99 Lind.) 'apocope' Consentius de barbarismis p. 7 Buttm. ' apocope . . . syllal)ac tetendit suam do' (h. e. utendosuamdo) C Cicero de orat.

III 42, 167 'ne illa quidem tradnctio atque inmutatio in uerbo quandam fabrieationem habet [sed in oratione] : Africa terribili tremit horrida terra tuuuiltu. Pro Afris est snmpta Africa: neque factum nerbum cst, ut marc saxifragis undis' (Ueest in Erl. a) Ennio uersiculuui II. Planckius ad Ennii Medam p. r29 ascripsit CI Cicero ad Att. \\ 2, 8 ' ain tandem Atlice laudator integritatis et elegantiae nostrac, ausus es hoc ex ore tuo, inqnit Ennius , ut equites Scaptio ad pecuniam cogendam darem , nie ro- gare"!" CII Varro de L. L. V 05 M. ' idem hi dei , Caehuu et Terra, luppiter et luno , quod, utaitEnnius, istic est is luppiter' e. q. s. 'quod hinc omneis et snb hoc, eundem appellans dicit: diuumque' e. q. s.

CIIl Cicero de nat. deorum II 2, 4 ' quod ni ita esset, qui potnisset assensu omnium dicere Ennius : aspice hoc sublimcn candens, quem inno-

562 frus cod. lo. Tilii. frons uulgu 563 cndo] lcndo cd. pr.

Charisii. indo Par. Victorini, nanque Probxis. tetendil Consenlius. ielen- derit endo Cramerus sua Mar. Victorinus do om. cod. et ed.

pr. Charisii 565 usus Med. m. pr. 566 diuuq; Flor.

567 diuuni Erl.

RELIQVIAE 83

CIV

Oratores doctiloqui

cv

decretum esl fossari corpora telis. CVI 570 animus cum pectore latrat

CVII

clamore bouantes

CVIII pausam facere ore fremendi

CIX - .

. . . . . nostri cessere parumper

CX

adgrelus fari

CXI

575 Consiiiiere

cant omiies louem; illiim uero et louem et douuuatorem reruui et omiiia uutu regeutcm et, ut idem Eunius, patrcm' e. q. s. (Deest iu Pal. Yiud.) CIV Varro de L. L. VII 41 .M. 'quom res niaior erat, oratores lega- bautur potissimum qui causam commodissime orare poterant. Itaque Eunius ait ...* CV Varro de L. L. VII 100 M. ' apud Enuium: decretum' e. q. s. 'hoc uerbum Ennii dictum a fodiendo; a quo fossa.' CVl Varro de L. L. VII 103 M. ' multa ab animalium uocibus tralata iu homines . .. perspicua ut Eiuiii ...' Cf. Paulus Festi p. 121 M. 'latrare Ennius pro poscere posuit.' CVII. CVIII Varro de L. L. YII 104 M. 'minus aperta'

(ab animalium uocibus tralata in homines) 'ut ... Eunii a uitulo ... eius- deni a bouc; : clamorc bouanles; eiusdcMU a leone : pausam' tr. q. s.

CIX Hirtius bell. Hisp. c. 23 'hic luiu, ut ait Enniiis, nostri' e. q. s.

CX Pauhis Fesli p. 6 M. 'adjjrctus, apiid Kniiium: adgretus fari pro eo quod est adgrcssus ponitur, quod ncrbum uenit a (jraeco . . . surgo.' Idem p. 78 M. 'egrctiis et adgrelus ex CJraeco sunl ducta a surgendo et proiiciscendo.' CXI Paulus Festi p. 58 M. 'consiluere Eunius pro

569 decretum est fossari Columna. decretum est slare libri. decre- tiun fossari 0. Muellerus blO auis cum Haun. animusque in

Scaliger 371 clainore bouanles Flor. clamoreni bouanlis Haun.

572 faeere ore] facere lih^i. fecere Columna 574 adgrelus

'6o/u' coihl.'' adgrellus uulgo

6*

84 ANNALIVM

. CXII runata recedit

CXIII quo sospite liber

CXIV

equitatus

Vt celerissimus

cxv

580 lamque fere quattor partum

CXVI furentibus uentis

CXVII

dictis Romanis incutit iram.

CXVIII rigido tum caerula suro

CXIX . fluctusque natantes

conticuereposviit.' CXII PauIusFcstip.263M. ' runagenus teli signiflcat. Ennius: runata recedit, id est pilata.' (proeliata Guelf. etC.Barthii nis. Adu. XXXVIII ll") Isidori Glossae 'runa pugna; runata proeliuta.' CXIII Festus p. 301M. (sospes) 'Ennius ui[detur seruatorem signijficare

cum dix[it] iiber.' Paulus p. 300 M. 'sospes saluus. Ennius ta-

men sospitem pro seruatore posuit.' CXIV Charisius 1 p.t)4P. (46 Lind.) 'celer, celerior, celerrimiis' ( celeri s s imus cod.) 'facit ... nam quod Ennius ait equitatus' e. q. s. 'barbarismus est.' CXV Charisius 1 p. 114P. (81 Liud.) 'partum ... et Ennius: iamque' c. q. s. 'quoniam ab hac parte facit et has partes.' C.WI Seruius in Aen. I 51 'austris

. . . . legerat apud Ennium : furcntibus uentis; sed quasi asperum fugit et posuit austris pro uentis." CXVII Seruius iu Aen. 169 'incute uim iientis .... Enuius . . . ' Cf. Homericum ag sincov cotqvvs fiavog CXVIII Feslus p. 286 M. 'rigido [tiim caerula suro cum ait] Ennius iocatus iiidetur [caeru]ii. est enim a maris no[mine.] ' CXIX Ser-

577 quo sospilc Vrsimis, non apparcnt in cod. 578 sq. cqui-

laUis ul celeriimus cod. equUum celorissimus edd. 580 quallur

parlum] cf. Rilschelius Mus. philol. VIII 309. IIII partum cod. qualuor parlum prZrf. 583 rigido lum cacrula suro Vrsinus. rii^ido, ;'£>//-

cuis extinctis , cod. rigido subigunt salo suro H.Ilbergius 584 fluc-

lusq. Casscll.

RELIQVIAE 85

cxx

585 eia machaeras

CXXI

. . i . saxo cere comminuit briim

CXXII

quem non uirtulis egentem

CXXIII

. . . funduntque elatis naribus lucem

CXXIV . teloque trabali •

^ cxxv

590 aplustria

iiius in Aen. VI 705 'praenatal: praeterfluit et contrarie dicitur. Nam non natant aquae set nos in ipsis natamus. Ennium igitur secutus est qui ait: fluctusque natantes.' CXX Seruius in Aen. IX 38 'hostis ad-

est eia: hic distinguendum , nt eia militum sit properantium clamor; et est Ennianum qui ait: eia machaeras. ' (qui itiieia m. Leid. b. quia iam m. Reg.) Cui uersuum generi ascribendum sit poemation dubium censet Lachmannus ad Lucr. III 374 p.l64 sed cf. Ritschelius Prol. Trin. p.CXCI Parcrg. I 454 CXXI Seruius in Aen. I 412 'sed hoc' (tmesim dicit) ' tolcrahile est in sermone composito ; ceterum in simplici nimis est asperum, quod tamen faciebat untiquitas ut in : saxo' e. q. s. (ut in illo Ennii Fabricins , Cohimna , qui in Mspto Sertorii Quadrimani ex Ennio uersum citari testatur) Donatus de tropis p. 1777 P. (35 Lind.) 'znrJGig ...ut: septem subiecta trioni; et: saxo' e. q. s. CXXII Seruius in Aen. XI 27

"(lucm nou uirtutis egcntcm : Ennii uersus est.' CXXIII Seruius in Acii. XII 115 • lucenique elatis naribus efflant: Ennianus uersus est ordinc commutato. Ille enim ait: funduntque' e. q. s. Marius Victoriiuis p. 2472P. (31 G.) ' uide- tur plurimis csse quinlus communium syllabarum modus , qui apud Lucilium et ueteres multos est frequentatus, ut correpta uocalis desinat in s ct excipia- tur ab alia consonanti uel uocali loco consonantis posita, ut est illud: [Lucr. ~ IV 1207] cl itcm : efllantque elatis naribus lucem.' CXXIV Seruius in Aen. XII 294 ' teloquc orantcm multa tiabali. Ennius . . . ' CXXV (Jloss.

Labb. 'aplustra' (ap lustre coni. B. Vulcanius) ' nzBQOv TtXoiov coq Kv- vioq.' Cf. Pauhis Festi p. 10 M. ' ap 1 ustri a nauium ornamcnta, quae quia crant amplius, quam essent necessaria usu, etiam amplustria dicebantur.' Priscianus VII p.769 P. (Ip.342K.) ' ap lustra enim et aplustria antiqui

585 maclioras Lcid. b. inaciiacra Rcg. cf. siqyra 588 luri-

diinlque Seruius. cfflantque Mar. Viclorinus 590 apluslra Gloss.

aplustria Paulus

/

86 A N N A L 1 V M

CXXVI

tetrosque elephantos

CXXVII

stant pulucre campi.

CXXVIII uestro sine mominc uenti

CXXIX

. . . . nec retrahi . . . potestur 595 Imperiis

CXXX

quem supcr ingens

Porta tonat caeli

CXXXI *

trabes remis rostrata per altum

CXXXII *

Oua murum fieri uoluit, urgentur in unum.

CXXXIII *

600 . spoliantur eos et corpora nuda relinquunt.

protulisse iimeniuntur.' CXXVI Isidorus Orig. X 270 'tetrum enim

ueteres pro fero , ut Eunius ...' CXX^'II Porphyrio in Hor. Carm. !

U, I 'uides ut alta stet niue ... stet autem plenuni sit signat, ut Ennius ...' CXXVIII Thesaurus nou. Lat. (A. Mai auct. class. VIII 332) * inueni quoquc hoc momen , nis, pro momento ; uude Ennius ...' CL Verg. Aen. I 133 'nieo sine numine uenti ' CXXIX Diomedes I p. 380 P. ' item po- testur' (potestor Par. a b) 'apud Euuinm reperimus: nec' c. q. s. CXXX Huuc uersicuhim a Vergilio Georg. III 260 usurpatum Cokimiui iii uetusto fragmento aiionymi cuiusdam grammatiei de uerb. neutr. impers. expresse ex Ennio citari affirmat. Ceterum nihil de hoc uersu colligenduni e Senecae Ep. raoral. XVIII 5 CXXXI Varro de L. L. VII 33 'sic dictum a quibusdam, utunacanes, una trabes remis r. p, a. Ennius: utinani ne in nemore ' e. q. s. Detruncatum uersiculum Ennio ascripsit Cohnuna : cui frustra aduersantur Spengelius et 0. Muellerus CXXXII Nonius

p. 418, 4 ' urgere est premere, cogere. Verg. . . . Lucilius . . . Varro anti- quitate reruin humauarum : qua' e. q. s. Ennii uersum, e I annaiium de- sumptum, Popma ad Varrou. ed. Bip. II 302 coniecit CXXXIfl Do- natus de soloecismo p. 1769 P. (28 Lind.) ' soloccismus . . . ut: spoliantur'

591 elephanlos Guclf. b. elophantes cctcri. eh^phantos ttMiiiinins (,h. c. ul enniiis) Guclf. a 599 urgentur Popma. urgeniuj- Ubri

600 exspolianliir Culumtia

RELIQVIAE 87

CXXXIV *

Tiiin lateralis dolor certissimus nuntius mortis

cxxxv *

Ferme aderant ratibus repentibus aequore in alto.

CXXXVI * Introducuntur legati Minturnenses.

CXXXVII * Olli crateris ex auratis hauseruut. CXXXVIII * 605 Massili portabant iuuenes ad litora tanas.

CXXXIX

Quod bonus et liber populus

e. q. s. 'pro spoliant.' Pompehis Donati comment. p. 435 Lind. *soloe- eismus . . . spoliautur' c. q. s. 'pro eo quod est spoliaut.' Ennio ascribil Columna CXXXIV Maxinms Victorinus p. 1963 P. (293 Lind.) 'Eu- nius quoqne ait : uita ilia dignus locoque, quasi dignu locoque dixerit. Si- militer Lucilius ait: tum lateralis' e. q. s. 'pro tum laterali dolor certissimu nuntiu mortis.' Ennii Luciliique nomina inter se permutata esse suspica- tur J. Beckerus Epliem. Marb. 1849 p. 329 cf. ibid. 1846 p. 946 CXXXV Varro de L. L. VH 23 -ferme aderant' e. q. s. 'aequor mare appcllatuni . . . ratis nauis longas dixit.' Ennii heroum esse opinatus est H. Ilbcrgius CXXXVI Maximus Victorinus de carm. her. p. 1959

P. (289 Lind.) 'spondiazon, ul est: introducuntur' e. q. s. Aldlielmus de re gr. et metr. (.\. Mai auct. class. V 524) 'spondiazon uocatur, \xt est: hii producuntur' e. q. s. Ennio tinbuerunt editores ut pi-oximum

CXXXVIl Censorinus fragm. c. 15 p. 98 Jalm. (2727 P.) 'duodecasyl- labos spondiazon: olli' e. q. s. CXXXVIII Donatus de tropis p. 1777 P. (35 Lind.) 'tfirjaig ... ut: septem subiecta trioni ... et: saxo cere commi- nuit brum. et: Massili' e. q. s. Pompeius Donati comment. p. 475 Lind. 'plerumque per uerba plurima interposita' (fit tmesis) 'si dicas hoc: Mas- sili' e. q. s. ' id cst Massilitanas lagonas portabant iuuenes ad littora. aliud etiam: saxo cerebrum eius comminuit. sed non potuit sic stare ex ordine compositus.' (composuit Lind.) Ennio attribtiit Columna, abiudicauit A. Kochius Exerc. crit. p. 2 CXXXIX Lexicon Terent. a C. Barthio Adu. XXXVIII 15 'ex optimo mspto' edit. ' Terentius Adelphis: neque boni officium fuuctus es, neque liberalis uiri. Ennius in. eo quod bonus' e. q. s.

602 ratibus repentibus aequore in alto H. Ilbergins. aequore in alto ralibus repcntibus libri 603 introducuntur Par. Victorini. hii pro- ducunlur Aklhelmtis. fortiludo ducuntur Goth. Victorini. fortes dueun- tur Lindemannus iegali Minlurnenses Aldhelmus. Goth. Vict. lig-ali

inturnenses Par. Viciorini 604 craleris Nunnesiiis. crateribus

Darmst. Vat. (sed in illo oUi craleribus in rasura) auserunt Vat.

88 ANNALIVM RELIQVIAE

CXL

Saturno sancte create

CXLI

Anionem

CXLII * [ho]stili in me ia[ctu] 610 . . . [la]tus ut reuolso [stipite miles]

CXLIII * Oui iactu uali[do confixit stipite] parmam.

CXLIV Verg. Aen. XI 608 'iamque intra iactum' e. q. s. Ser- uius in h. 1. 'et Enniana est ista omnis ambitiosa descriptio'.

'hoc est liberalis.' (Ennius in primo C. Barthiusl CXL Afferunt Columna et Merula e Seruio in Aen. X, in quo libro hodie uersiculus non extat. Cf. Macrobiiis Sat. VI 1 p. 501 Jan. 'Furius in sexto : quod genus hoc hominum Satiu-no sancte create.' CXLI Seruius in Aen. \II 683 'ge-

lidumque Anienem .... sed liic euphouiam secutus est. nam Ennius Anio- nem dixit iuxta regulam.' CXLII. CXLIII Festus p. 314 M. '[stipes,

fustis terrae] defixus et . . [Ennius] stili in mela[ctu la]tus

ut reuolso [stipite] qui iactu uaIi[do] parmam. nisi si [stipi-

tem ponere] uoluit pro [telo uel hasta].' Ennii heroorum particulas agnouit 0. Muellerus

609 hostili Vrsinus. stili cod. aucloj-e H. Keilio l. l. p. 625 in

me iactu Vrsitnis. in mela .. cofL 610 r>icis inclusu non apparent

n cod., siipjjleuit Frsinus 611 uali parmam cod. ualido

pereussit parmam Vrsinus

TRAGOEDIARVM RELIftVIAE

ACHILLES

I

ociler Seriia ciues, defende hostes, cum potes defendere.

II

. . . nam consiliis obuarant, quibus Concedit Hector.

III ' *-

5 per ego deum sublimas siibjces

y 'Vmidas, unde oritur imber sonitu saeuo et spiritu.

IV*

/ eo ego ingenio natus sum :

Aeque inimicitiam atque amicitiam ui frontem promp-

tam gero.

A.CHILLES I Noiuus p. 277, 21 ' def endcre, tueri, depellere. Eunius Achille ..." (defendere debeUare [tjueri .. in Achille Bern. b)

II Nonius p. 147, 22 'obuarare' (obuarrare Leid.) ' peruertere de- prauare, dictum a uaris. Ennius Achille . . .' III Nonius p. 169, 1 'snb- icis noue positum non a subiciendo, sed ahitudine. Ennius Achille . . .' Festus p.305M. 'subices Ennius in Achiiki pro subiectis posuit, cum dixit nubes: per ego' e. q.s. GelUus IV 17 (positu , non natura praepositiones o b sub con cum uerbo iacio compositas iongas fieri) ' congrucns igitur est, ut subices etiam , quod pvoindc ut obices compositum est , u littera breui dici oporteat. Ennius in tragoedia, quae AclHlles inscribitur, subi- ces pro aere alto ponit, qui caclo subiectus cst , in- liis uersibus [5. 6]: plerosque omnis tamen legere audias u littera producta.' IV tiellius

XIX 8 'inimicitiam autem Q. Enuius in illo memoratissimo libro dixit :

1 ocitcr] 0 qui le Bcrn. b, om. ceteri libri 2 defende] defen-

dite Bern.h 3 eonsiliiis W 4 coneedit Hector O.Ribbcckius.

tam concedit liic ordo libri 5 subliinas Noniiis , Rollcnd. Val.

Gellii. sublintes uiilgo, om. Feslus subicis Nonius 6 hutnidas

libri inde Fcslus sonitu s. e. spiritu om. Nonius saeuo et

spiritu Delrio. saeuo spiritu Fcslus. seuo strepitu Rotiend. Gcltii. saeuo strepilu Vat. sacuo et spirilus ceteri Versus disposuil Lach-

mannus ad Lucr. III 227 7 ego om. Gellius 8 aeque ininii-

92 TRAGOEDIARVM

V*

meae tam potis

10 Pacis potiri

VI*

Hector, qui haud cessat obsidionem obducere

VII Ouo niinc incerta re atque inorata gradum Regredere conare?

VIII* Eurypylus 0 Patricoles, ad uos adueniens aiixilium et uestras

manus 15 Peto prius quam oppeto malam pestem mandatam

hostili manu.

eo, inquit, ingenio' e. q. s. Nonius p. 129, 26 'inimicitia numero sin- gulari. Ennius ..." Huius loci esse ut proxima duo suspicatus est 0. Rib- beckius V Festus p. 360 M. 'antiqui tam etiam pro tamen usi sunt, ut — Ennius: illae meae' e. q. s. (Ennius Achille: meae coni. 0. Ribbeckius) VI Festus p. 198 M. 'obsidionem potius dicendiim esse quam obsidium adiuuat nos testimonio suo Ennius in Telamone — item alio loco: Hector' e. q. s. VII Nonius p. 166, 22 'regredere,

reuocare. Ennius Achille . . .' VIII Cicero Tusc. disp. II 16, 38 'quin etiam uidemus ex acie efferri saepe saucios ... at uero ille exercitatus et uetus ob eamque rem fortior medicum modo requirens , a quo obligetur,

0 P a t r i c 0 1 e s , inquit , ad uos adueniens ... accedi. Certe: Eu- rypylus hic quidem est. Hominem exercitum! Vbi tandem

1 u c t u s c 0 n t i n u a t. V i d e q u a m n o n f 1 e b i li t e r r e s p o n d e a t ,' (u 1) i lantum luctus continuatur libri plerique. ubi tantum luctum continuatus Reg. Gud. ubi tandem luctu conturb a t nr ? Homi- nem exercitum uide quamn. f. respondeat 0. Ribbeckius) 'ratio- nem etiam adferat, cur aequo animo sibi ferendum sit: qui alteri ...

ciliam atque amicitiam 0. Ribbeckhis. amiciliam odo inimicitiam Leid. Nonii. amiciliam alque inimiclliam ccteri fronte Grut. Palal. Gcllii 9 meae tam 0. Ribbeckius. iliae meae tam cod. cf. supra

11 qui cod. quidcm uidgo 12 atque morata W 14

— -25 scripsi secundum rcstiiutioncm 0. Ribbeckii: uncis inclusa omit- tuntvr in libris: cclera hoc ordinc uulgantur : 14 15 18 20 16 17

14 Palricoles Gud. Reg. Palrocles Bern. cum plerisque 15 op-

pelo Gud. Reg., si fides Gtidia?io co7ilatori cl Krarupii silentio, pleri que ceteri. oppetam Bern. m. alt. unus Oxon. Leid. Reg. secundum Tregderum

RELIQV.IAE I 93

Namque Aesculapi liberorum saiicii opplent porticus: Non potis accedi. [Set trementi genua lassa conci-

dunt,] Neque sanguis ullo potis est pacto profluens con-

sistere. [Itaque hiic dolore consternatus gressus tardos con-

tuli,] 20 Si qui sapientia magis uestra mors deuitari potest. .jjp^

. . . . .'.... qui alteri exitiiim parat, Emu scire oportet, sil^i paratum pestem ut participet

parem.

* * . *^

Patricoles Eloquere eloquere res Argiuum proelio ut se siis-

tinet. :

Eurypylus Non potis ecfari tantum dictis, quantum factis siippetit.

25 'Vbi fortuna Hectoris nostram acrem aciem inclina-

tam [dedit]

paroni. Abdiicet Patiicolcs ,' (sic (lud. Reg. Patrocles ceteri) ' credo, \it (lonlocet in cubili , \\i uoliius obliget: ^i quidem homo esset. Sed nihil uidi miuus. Quaerit enini quid actimi sit : eloquere ... suppetit. La- beris:' (sic Beutleius. laboris libri) ' quiesce igitur et uolnus alliga. Etiam si Eurypylus posset, non posset Aesopus : ubi fortuna' e. q. s. 'ctcetera explicat iu dolore.' Idem Orat. 40, 155 'itaque idem poeta, qui inusitatius coutraxerat: patris mei meimi factum pudet , pro : meorum factorum , et : texitur , exitium examen rapit , pro : exitiorum , non dicit :

16 namque lihri plerique. nani cod. Dauisii 17 polis Bothius.

polesl libri 18 neque lihri lilerique. ncc unus cod. Dauisii

20 si qui Gud. Reg. Bern. Val. sl qua codd. aliq. seu unus cod. Da- nisii 22 paratuui Benileius. paralani lihri 23 eloquere eU)-

quere Gud. eloquere, semel, ceieri 24 non potis ecfari Dauisius.

non polesl haec fari lihri. non potesl eefari Victoriana 25 Heclo-

ris] cf. Andromachae fr. XII acreni om. duo Oxon. dedil

0. Ribhechius . om. libri

94 TRAGOEDIARVM

IX

'Interea mortales inter sese pugnant proeliant. X

summam tii tibi

Pro mala uita famam extolles, pro bona partam

gloriam : Male uoientes famam tollunt, bene uolentes gloriam.

XI

30 Ita magni fluctus eiciebantur . .

xir

Crassa puluis oritur, omnem peruolat caeli fretum.

ACHILLES ARISTARCHI

I

Exsurge, praeco: fac populo audientiam

Sileteque et tacete atque animum aduortite: Audire uos iubet imperator

liberum ... sed ut isti uoluiit: ueque tuum umquam iu gremium extoUas liberorum ex te geuus. Et idem: uamque Aesculapi liberorum. At il le al ter iu C hrys e ... Atqui dixit A 1 1 ius' e. q. s. Aclulli Euuii uindicauit Bergkius lud. lect. Marb. aest. 1844 p. VUI sq. IX Nonius

p. 472,30 'proeliant. Ennius Achillc ..." (Achille Aristarchi Aldina) X Isidorus diHerent. 218 ' inter famam et gloriam: gloria quippe uirtulura est, fama uero uitiorum. Ennius iu Achille: sunimam' e. q. s.

XI Cicero in Verr. act. II 1, 18 'tum sidjito tempestates coortae sunt ma- ximae, iudices, ut non modo proflcisci , cum cuperet, Dolabeila nou pos- set, sed uix in oppido consisteret : ita' e. q. s. Schol. Gronou. iu h. I. 'ita magni' e. q. s. 'Enniano hemistichio usus est ex ea tragoedia, quae Achilles inscribitur.' XII Nonius p. 205, 28 'fretum ... masculini Enuius . . . '

ACHILLES Aristarchi I Plautus Poenuli prol. 1 'Achillem Aristarchi mihi conimentari lubet: Inde mihi principium capiam ex ea tragoedia. Sileteque imperator histricus.' 11 'Exsurge' e. q. s.

26 inlerea Klussmantius in Jahfiii Annal. philol. 1845 suppl. p. 358, Lnchmanmis ad Lucr. II 118. inla libri 28 pro buna par-

lam 0. Ribheckius. et pro bona paralam IsiJorus 34 uos iubet

(I. Ribbcckius. iubel uos Wiri

RELIQVIAE \ 95

II

35 prolato aere astitit il

AIAX I*

Salmacida spolia sirie sudore et sanguine

II* Hoc lumen iubarnest quod in caelo cerno?

. . utrum hacin feriam an ab laeua latus?

IV

Qui rem cum Acliiuis gesserunt statim

II Festus p. 242 M. 'prolato aeie astitit Ennius Achillae in' (in Achille Soaliger) ' Aristarclii cum ait, significat clypeo ante se protento.' Paulus p. 243 M. 'prolato aere apud Enniuni significat scuto ante se protento.'

AiAx I Festus p. 329 M. 'Salmacis nomine nympha Caeli et Terrae lilia fertur causa fontis Halicarnasi aquae appellandac fuisse SalmaciJis, quam qui bibisset , uilio impudicitiac inoUescen^t. Ob cam rcm , quod eius aditus angustatus parictibus occasioncm largitur iuuciiibus pdulantibus au- tecedcutium puerorum puclhirumque uiolandarum , quia non patet refugium. Ennius ..." Cicero de ofT. I 18, 61 'itaque in probris maxime in proniptu est , si quid tale dici potest: uos enim iuucnes animum geritis muliebreui, illa uirgo uiri, et si quid eius modi: Salmacida' e. q. s. Ad Aiacem 0. Rib- beckius refert II Varro de L. L. VI 6 M. 'ut ante solem ortum, quod eadem stella uocatur iubar, quod iubata , Pacuuianus dicit pastor . . . Ennii Aiax: hoc lumen' e. q. s. (Ennius Aiax lumen libri) Ibidem VI 81 M. 'cerno idcm ualet: itaque pro uideo ait Ennius : lumen' e. q. s. Ibidcm VII 7G M. ' trigona faciant. A li q u o d 1 u m e n ' e. q. s. ' i u b a r dici- tur stclla Lucifcr, ({uasc in summo quod liabct lumen diffusum ul leo in capitc iubam.' III Plantus Cistell. 111 10 'utrum hacin feriam an ab laeua lalus?' Cf. Ladewicus Anal. sccn. p. 22 IV Nonius p. 393, 13 'statim producta prima syllaba a stando, pcrseuerantcr et ac(iualiter signi- ficat. Terentius [Phorm. V 3, 7] Plautus AmfUryone [I 1, 84] idem in ea- dem [I 1, 120] Ennius Aiace ...'

36 Sahnacida spolia Scaliger Leci. Auson. 1 28. cf. Turnehm AiUt. XXVIII 39. Salmacid aspoUa cod. Festi. Salmaci da spolia utilgo sudoro el sanguine Cicero. sang-uine et sudore Feslus 37 Aiax

Hoc liHuon iubarnest quod 0. Ribbeckiiis. Aiax lunion iubarue lihri VI 6, nisi quod iubarne Ilaun. a\\({\u>t] (a\\(]vio[ Goth.) lunien iubarn^! libri VIT16- lunten iubarne lih?^ VI 81 cf.supra 38 hacin O.Rih- heckius p. 272. hac me Hb^i

96 TRAGOEDIARVM

V

40 'Anlmain misso sangui tepido tiillii efflantes uolant.

ALCVMAEO

I

factum est iam diu II Miiltis sum modis cncumuentus, morbo, exilio atque

mopia ; Tum pauor sapientiam omnem mi exanimato ex-

pectorat ; Mater terribilem minatur uitae cruciatum et necem, ^A6 Ouae nemo est tam firmo ingenio et tanta confi-

dentia, Quin refugiat timido sanguen atque exalbescat metu.

V Festus p. 352 M. '[tullios alii] dixerunt esse silanos, alii riuos, alii uehemeutes pi'oiectiones sanguinis arcuatim fluentis, quales sunt Tiburi in Aniene: Ennius Aiace ..." Paulus p. 353 M. 'tullios alii ... Ennius : sanguine' e. q. s.

Alcvmaeo I Nonius p. 127, 13 'iamdiu pro olim ... Enuius Alcmeone ..." II Cicero de orat. III 58, 218 'aliud' (sc. uocis genus sibi sumit) 'nietus, demissum et haesitans et abiectum [42 — 46].' Idem de fin. IV 23, 62 'hoc uero te ferre non potuisse, quod antiqui illi ... crediderint, eius, qui lioneste uiueret, si idem etiam bene ualeret, beue audiret, copiosus esset , optabiliorem fore uitam melioremque et magis ex- petendam, quam illius , qui aeque uir bonus multis modis esset, ut Enni Alcmaeo, circumuentus — inopia.' Idem de orat. III 38, 154 ' nouantur autem uerba, quae ab eo qui dicit ipso giguuutur ac fiunt, uel coniungendis uerbis ut haec [43].' (Deest hic locus in Erl. a) Idem Tusc. disp. IV 8, 10 ' pauorem , metum mentem loco mouentem, ex quo iUud Ennius [43].' Nonius p. 16, 7 'expectorare est extra pectus eicere — Cicero de orat. lib. III: [43].' Quintilianus VIII 3, 31 'at ueteres ne ex- pectorat quidem timuerunt.' Cicero de fin. V II, 31 ' quis est enim aut

40 aniniam niisso sangtii Ilcritumnus in Soph. Ai. 918 ed. terl. Aiax niisso sanguino cod. Fesii lullii Pauliis. tuiii cod. Festi

43 oninem, oin. mi , Abrinc. Erl. a Cic. de orul. /7/218. nmnom milii Reg. Pith. Cic. Tusc. miiii onmem Nofiius exa"'mal() Erl. a

de oral. III'2\8. ex anima Beg. Pith. Ttisc. 44 mater 0. Ribl)eckius.

aller libri plerique, om. Abrinc. Erl.a minalur Abrinc. Erl.a. mini-

lalur ceietH 46 fugial Nonius sanguen Abrinc. Erl.ab de orat., Nonius, Priscianus. sanguine celeri libri Ciceronis de orat. sanguis Ciccro de fin.

■ RELIQVIAE 97

III*

Miilierem: quid potins dicam aut uerius quam mu-

lierem?

IV . unde haec flamma oritur?

* 'Incedunt incedunt , adsunt adsunt adsunt , me ex-

petunt.

* 50 Fer mi auxilium, pestem abige a me, flammiferam hanc

uim, quae me excruciat. / Caeruleo incinctae angui incedunt, circumstant cum '^ ardentibus taedis.

Intendit crinitus Apollo Arcum auratum, luna innixus, 55 Diana facem iacit a laeua.

quotus quisque, cui mors cum adpropinquet , non refugiat' e. q. s. Nonius p. 224, 16 'sanguis ... neutro — Cicero de finibus bonorum et iiialorum lib. V: quotus quisque est' e. q. s. Priscianus \\ p. 708 P. (I p. 262 K.) 'ueteres hoc sanguen dixenmt. Cicero in Hortensio : ut aii Ennius: refugiat' e. q. s. III Rutilius Lupus I 12 p. 43 Ruluik.

"diaphora: hoc schemaest, ciun uerbum iteratum aliam sententiam signifi- cat , ac signiflcauit primo dictum. Id est huius modi ... Item uniuer- sum mulierem' e. q. s. Item Enni uersus: mulierem Meinekius, qui aliena manu haec e margine inlata esse suspicalur. Alcumaeonis esse 0. Ribbeckius coniecit IV Cicero Acad. pr. 1128,89 'quid? ipse Alcmaeo iims, qui negat cor sibi cum oculis consentire, nonne ibidem incitatusfurore: unde' e. q.s. [48] 'etilladeinceps: incedunt' e. q. s. [49] 'quid? cum uirginis fidem inplorat: [50. 51] num du- bilas. quin sibi haec uidere uideatur ? iteraque cetera : intendit' e. q. s. [53 — 55] 'qui magis haec crederet, si essent, quam credebat , quia uide- bantur? apparet enim iam cor cum oculis consentire.'

49 EmendauU 0. Ribheckius. incaede in caede adsunt me expelunl Vind. incede assunt me expetunt Ei^l. incede incede adsunt adsunt me ine expetunt celeri 51 caeruleu Columna. caerulea Vind.

caerulee Erl. caeruleae celeri libri ang^ui Columna. igni libri

55 faces unus Oxon.

Ennivs. 7

98 TRAGOEDIARVM

V i^. t/

Sed milii ne iitiquam cor consenlit cum oculorum

aspeciri . . -nM>kc

ALEXANDER ■■^'*p^

T * *

, mater grauida parere se ardentem facem

Visa est in somnis Heciiba: quo fato pater

Rex ipse Priamus somnio, mentis metu 60 Perciilsus , curis sumptus suspirantibus,

Exsacrificabat hostiis balantibus.

Tum coniecturam postulat pacem petens,

Vt se edoceret obsecrans Apollinem,

Quo sese uertant tantae sortes sonuiium. 65 Ibi ex oraclo uoce diuina edidit

Apollo, puerum primus Priamo qui foret

Post illa natus , temperaret toUere :

Eum esse exitium Troiae, pestem Pergamo. II

Volans de caelo cum corona et taeniis

V Cicero Acad. pr. II 17, 52 ' qiiod idem coiitiiigit insanis, ut et incipientes furere sentiant et dicant aliquid, quod non sit, id uideri sibi; et cum rela- xentur, sentiant atque illa dicant Alcmaeonis [56].' Ibidem II 27, 88 ' cum experrectus esset Ennius non se uidisse Homerum , sed uisum esse, Alcmaeo' (altineo Gud. altmeo Erl.) 'autem: sed ... consentit.' Festus p. 165 M. 'neutiquam [pro nullo modo dici testis est . . .] cum ait : sed lorum aspect.' Cf. IV

Alexander I Cicero de diu. I 21 , 42 'haec etiam si ficta sunt a poijta, non absunt tamen a consuetudine somniorum. Sit sane etiam illud commenticium, quo Priamns est conturbatus , quia mater grauida' e. q. s. quia Ciceronis esse 0. Ribbeckius inteliexit; eodem auctore Ennii Alexandro ascripsi fragmentimi II Festus p. 360 M. 'taenias Graecam

56 ne uUquam Erl. Cic. Acad. II 88. uenliquam Qud. ibid. neuli- quam celeri cor sentit Erl. Cic. Acad. II 88 57 quia mater

nulgo 58 fato Heinsius, 0. Ribheckius. facto libri 62 coniectu-

ram Leid. et cdd. aliq. Orellii. coniecturum Erl. Vind. coniectorem celeri 63 docerel Vind. cdd. aliq. Orellii apollonoiu Erl.

64 somniorum ^rZ. 65 oraculo i^/-/. uocem diuinam ex Eliensi

Dauisius diuinae deditX^iV/. 66 prius r7«(7. 67 tomperarel

tollere cod. Vossii, Vind. m. pr., om. cod. S. Vicloris. temptaret tollere Palat. b Erl. lempora extollere Vind. m. alt. tempora et lollere alii. tempora hune si tolleret uulgo

RELIQVIAE 99

III

70 lam diidum ab ludis aiiimus atque aures auent Auide expectanles nuntium.

IV

Hominem appellat: 'quid lasciuis, stolide?' non in-

tellegit. V Multi alii aduentant, paupertas quorum obscurat

nomina. VI Quapropter Parim pastores muic Alexandrum uocant.

VII*

75 Is habet coronam uitulans uicloria.

VIII* Hecuba Sed quid oculis rabere uisa es derepente ardentibus? 'Vbi illa tua paulo ante sapiens uiri^iiiali' modestia?

uoceni sic iiiteipretalur Verrius , ut dicat oruameutum esse laneum capitis

iionorati Ennius in Alexandro ...' III Varro de L. L. VI 83 M.

'auris' (_sic 0. Muellerns. andio libri) 'ab aueo, quod his auemus discere semper, quod Ennius uidetnr f-rvfiov ostendere \ielie in .Alexandro, q>U)m ait : iam' e. q. s. IV Festus p. 317 M. 'stolidus, stultus. Ennius

1. i [LXVII] et in Alexandro ...' \' .Macrobius Sat. VI 1 p. 50G Jan.

' niulti praeterea, quos fania obscura recondit. [Aeu. V 302] Ennins in Alexandro ...' VI Varro de L. L. VII 8'2 'apud Knnium : [100] item: quapropter' e. q. s. 'imitari dum uoluit Eur ip i dem et ponere i-tv- fiov , est lapsus : nam Euripides quod Graeca posuit, irv^a sunt aperta.'

VII Paulus Festi p. 369 M. 'uitulaus, iaetans gaudio , ut pastu ui- tulus. Ennius ...' Ad Alexandrum pertinere Hartungns Eur. rest. II 238 coniecit Vlll Cicero de diu. I 31, 66 ' inest igitnr in animis praesagitio extrinsecus iniecta atque inclusa dininitus. ea si exarsit acrins, furor appel- latur, cum a corpore animus abstractus diuino instinctu concitatnr: [76 — 84]. t) poema tenerum et moratum atqne moile ! Sed lioc minus ad rem. Illud, quod uolumus, expressum est, ut uaticinari furor nera soleat: [85.86]. Deus indusus corpore humano iam , non Cassan dr a loqnitur: [87 — 90].' Idem

72 lasciuis, slolide Scaliger. lasciui slolidt^ cod. 73 alii om.

Salisb. Hecuba] H. plerique libri, om. Erl. Vind. 76 rabere

Lumbimis e codd., Murelus Var. Lect. IX 19. rapere Erl. Vifid. Leid. cum libris uulgaribus nisa es Lambinus. uisa est libri 11 ubi

illa tua paulo ante sapiens Reizius "■ Burmannum'' etc. p. 8. ubi illa paulo a. s. libri uirginali Hb?^

7'

100 TRAGOEDIARVM

Cassandra Mater, optiimarum multo miilier melior miilierum, Missa simi superstiliosis ariolatioiiibus: 80 Namque Apollo fatis fandis dementem inuitam ciet. Virgines aequalis uereor, patris mei meum factiim

pudet, 'Optumi uiri. Mea mater, tui me miseret, mei piget: 'Optumam progeniem Prianio peperisti extra me: hoc

dolet: Men obesse, illos prodesse, me obstare, illos obsequi!

85 'Adest, adest fax obuoluta sanguine atque inoendio! Miiltos annos latuit: ciues, ferte opem et restinguite!

lamque mari magno classis cita

Texitur: exitium examen rapit:

'Adueniet, fera ueliuolantibus 90 Nauibus complebit manus litora.

Oial. 46, 155 'itaque idem poeta. qui inusitatius contraxerat patris m. m. I'. pudet pro: meorum factorum . et [88] pro : exitiorum , non dicit libe- lum ... At ille alter in Chryse . . . Atqui dixit Attius . . . ' Idem de diu. II 55, 112 ' at multi saepe uera uaticinati, ut Cassandra: iamqiie mari magno. Eademque paulo post : eheu uidete.' Idem ad Atticum VIII 11,3 ^ TCQod-sGTii^co igitur, noster Attice, non ariolans ut illa, cui nemo cre- didit, sed coniectura prospiciens: iamque mari magno, nonmulto, iu- quam , secus possum uaticinari , tanta malorum inpendet 'iXids.' Nonius p. 112, 25 *faxs pro face. Varro ... idem Sexagesi: adest fax inuo- luta incendio.' Idem p. 328, 22 'inuolutum, occupatum. compre- hensum. Varro Sexagesi: adest fax inuoluta incendii.' Haec e tragoedia sumpsisse Varronem intellexit Langius Vind. p. 48. Ad Aiexandrum rettuli cum 0. Ribbeckio ut proxinuim

Cassandra] C. plerique libri , om. Erl. Vind. 78 oplumaruni

M. Hauptius Philol. II 279, Bergkius. optuma lum libri mulier me- lior missa Vind., erasa post melior uoce aliqua, ctiius apimrent apices: is, superscr. m. alt. mulierum 79 ariolalionibus Vind. hariolalio-

nibus ceteri 80 namquo 0. Ribbeckius. neque me lihri. nanujue nic ffoitingeriana, Bergkius 81 uirgines aequalis uereor 0. Ribbeckius. uirgines uero aequales libri , nisi quod aequalis Leid. equalis Et^l.

83 rcperisti Erl. repperisli Vind. Leid. 84 men Vind. Leid. me

ceteri 86 referte Erl. Vind. Leid. cdd. aliq. Orellii 87 maria Med. ad Ail. clausis Viiid. 89 adueniet Leid. Erl. aduenil el

Vind. cum plerisque 90 iiauibus] manibus E7-1. complebil libri

RELIQVIAE ^ 101

IX*

eheii, uidete! liidicabit inclilum iudicium iuter deis tris aliquis: Ouo iudicio Lacedaemonia mulier, Furiarum lina, ad-

ueniet. X 0 lux Troiae, germane Hector!

95 quid te ita contuo lacerato corpore,

Miser, aiit qui te sic tractauere nobis respectantibus ?

XI

Nam maximo saltii superabit grauidus armatis equus, Suo qui partu [prodit^iosoj perdat Pergama ardua.

XII

amidio |)urus putus

IX Ciccro dc diu. I 50, 114 •fiiiibuiula inens uidet aiUc ui\ilto. quae siiii fuliira: quo de generc illa suiit : cheu'e.q.s. Ibideni 11 55. 112 (cf. VIII)

X Macrobius Sat. VI 2 p. 511 Jan. 'o liix Dardaniae , spes o fidissima Teucrum, et reliqua. [Aen. II 281] Ennius in Alexandro ...' XI Ma- crobius Sat. VI 2 p. 513 Jan. 'cum fatalis cquus saltu supcr ardua ucnil Pcrgama, ct armatuni peditem grauis attulit aluo. [Aen. VI 515] Eniiius iii Alexandro ..." Idem Sat. II 9 p. 310 Jan. 'quem" (sc. porcvim Troianum) ' illi ideo sic uocabant, quasi aliis iiiclusis animalibus grauidum, ut ille Troianus cqiius grauidus armatis fuit.' XII Fcstus p. 217 M. '[p"-

t um pro puro dixisse] antiquos ne[que aliter accepit Ennius cum dixit]

iualexandr amidio purus put[us].' (cf. Il; Keilius 1. 1.

p. 022) Gellius VI 5 'scriptum est autem purum putuni ... cum in mul- tis aliis ueterum libris, tum iii Q. (iiioiiuc Ennii tragoedia , quae inscribi- tur Alexander.'

pleriqtie. compleuit Leid. ErL Viml. cf. Bergkius Ephem. Darmsl. 1834 p. 1008 92 iudicabil Bergkiiis, M. Haitplius Philol. III b^l, qiii etiam

nimeros consiiluil. iudicauil libri iiicliluin Erl. inelytuin Vind.

inler deas Iris Leid. cum plerisque. inlei deastris Vind. (us m. all. superscr.) inter de aslris Hrl. 94 — 96 Versus constiluil 0. Rib-

beckius 95 te ila contuo Vossius. ita cum tuo lihri 96 re-

spectantibus tractauere nobls libri, iransposuil 0. Ribfjeckius 97 nani] nunc Par. superabil Vossius. superauit libri grauibus

armatis Anglic. Par. Med. abc Neap. grauis armalus Salisb. 98 qui

suo parlu ardua perdat Pergama libri. nisi quod Pergaina om. Salisb. suo qui parlu perdal Pergama ardua Bergkius. suo qui partu .... ar- dua perdat Perg^ama Fleckeisenus

102 TRAGOEDIARVM

ANDROMACHA AECHMALOTIS

I

100 Andromachfe nomen qui indidit, recte indidit.

II

sed quasi ferrum aLit lapis

Durat, rarenter gemitum conatiir trahens.

III

annos miiltos longinque ab domo Belium gerentes siimmum summa industria.

IV

105 Quid fit? seditio tabetne an numeros augificat suos?

V

Nam neque irati neque blandi quicquam sincere so-

nunt. VI 'Acherunsia temphi aita Orci, [sancta,] saluete, infera, Pailida leti, obnubija tenebris [atris, aeternis] loca!

Andromacha aechmalotis I VaiTO de L. L. VU 82 M. 'apud En- niiim: Andromachae' e. q. s. "item: [74] imitari dum uoluit Euripidem et ponere eTVjiov , est lapsus: iiam Euripides quod Graeca posuit, s'tv[ik sunt aperta. Ille ait, ideo nomen additum Andromachae , quod kvSqI (icc- XSTcci: hoc Ennii quis potest intellegere uiro aduersam significare: Andro- macliae nomea' e. q. s. II Nonius p. 515, 26 'rarenter ... Ennius Andromacha : sed' e. q. s. III Nonius p. 402, 3 'summum, glorio-

sum, laudabile .... Ennius Andromaca haec malo: amios' e. q. s. Idem p. 515, 13 'longinquc et longiter pro longe. Accius Andro- mache eimalo: annos' e. q. s. (Andromachae eimala Bamb. An- dromacha aechmalotide Rothius et his et ceteris locis) IV Nonius p. 76, 2 'augificat, auget. Ennius Andromacha: quid fil' e. q. s.

V Nonius p. 505, '25 'sonunt ... ?^nnius Andromace ethemapo- tide ..." VI Varro de L. L. VII 6 ^L ' in caelo templum dicitur , «t in

100 Andiomache Flor. ulrobiqtie rccte ei indidil libri priore

loco 101 iiuasi ferruin Bamb. W. quasi aut ferrum ceteri libri

102 conalur trahens 0. Ribbeckius. conatur trabem libri. conalu Irahens Z?/?5W5 103 a donio Nonius p.blb 105 labetne Lipsius

Ant. Lect. IV 17. tabesne lil)ri numeros Aldina. numerus libri

106 quicquam edd. quiquam libri 107 Achcrunsia Reg. Gud.

Ciceronis. Acherontia ceteri libri Ciceronis. Acherusia Varro sancta

saiuete infera 0. Ribl>eckius. saluete infera Varro , om. Cicero

108 leti obnubiia 0. Ribbeckius. leti onubila Reg. letio nubila Gud.

RELIQVIAE 103

VII

Nam ubi intro diicta est piierunique, ut lauerent, locant 110 In clupeo

VIII Rapit ex alto naues ueliuolas

IX

Quid petam praesidi aut exequar? quoue nunc Auxilio aut exili aiit fugae freta sim? 'Arce et urbe orba sum. Ouo accedam? quo appli-

cem? 115 Cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae

iacent, Fana flanima della^ratH, tosti alti stiiiil ji;irietes ^ Deformati atque abiete crispa

Heciilia ... in tena, ut in Periboea ... sub terra . ut in Andromarha [107].' Cicero Tusc. disp. 121,48 'quae est anus tam delira, quae timeat ista, quae uos uidelicet, si physica non didicissetis, timeretis [107. 108].' VII Nonius p. 504, 15 Mauerent etiam inde manauit. Ennius Andromacha: nam ubi' e.q. s. VIII Macrobius Sat. VI 5 p. 529 Jan. ' de.spiciens mareueliuo-

lum. [Acn. I 224] ... Ennius in quarto decimo : cum procul ... Nauibus ueliuolis. idcm in Andromache: rapit' e. q. s. Seruius in Aen. I 224 'En-

nius: naues ueli uol as.' (nauius ueliuolas Cassell.) IX CiceroTusc. disp. 111 19, 44 'quacrendum igitur, quem admodum aegritudinc priuemus eum,

leli iiubila Oxon. plcrique. Lolhes obiiiibila Elicna. b dlris, aclcr-

nis om. libri 109 puororuniquc W laiiaronl Bamb. 110 cy-

poo Leid. Bamb. cipoo celcri libri. clypoo Aldina 111 racapil

Par. 112 — 117 Numcros consliluit Bcnllcius 112 praosidii Gud.

Tiisc. Erl. b de or. III 101. praesidia Erl. b dc ar. III 183 ex-

otpii Gud. Tusc. soqiiar Erl. b deor. III 183 113 anxilio aul exili

0. Rihbeckius. auxiiio exili Reg. Pith. Bern. ciim ceteris Orellii, Bent- lcius. anxilio exilii G^id. auxilio, om. exili, cdd. aliq. aul auxilio exili G. Hcrmatwus Elcm. doctr. melr. j). 205 Epii. p. 81 fug"ae untis

Oxon., Benllcius. f uga ceteri libri 114 arcoin el urboni orbas Viteb. Eins. Dresd. alii Orai. arcent urbeni orbani Abrinc. ibid. accedain

Gud. teslc Balmio, Pith.Reg. ex conl. Gudiana ct Krarupiana ciim celeris libris plcrisquc , Ecntleius. accidani Bcrn. b corr., Reg. sec. Treg- derum 116 alii Rcg. Pith. Gud. 117 abiecle Gtid. Cf. Lach-

manntis ad Lucr. II 991

104 TRAGOEDIARVM

0 pater, o patria, o Priami domus,

Saeptnm allisono cardine templum ! 120 Vidi ego te astante ope barbarica

Tectis caelatis lacuatis,

Auro ebore instructam regifice.

Haec omnia uidei inflammari,

Priamo ui uitam euitarei 125 louis aram sani^uine turpari.

X

Ex opibus summis (')pis egens, Hector, tuae.

qui ita dicat : pol mihi foituua . . . Ecce tibi ex altera parte ab eodem poeta [126]. Huic subuenire debemus; quaerit enim auxilium [112 — 117]. Scitis quae sequantur, et illa iu primis [118 — 122]. 0 poetam egregium! quam- quam ab his cautoribus Euphoriouis contemuitur. Sentit omnia repentina et uecopinata esse grauiora. Exaggeratis igitur regiis opibus, quae uidebantur sempiternae fore, quid adiungif;' [123 — 125]. Praeclarum carmen ! est enim ct rebus et uerbis ei modis higubre.' Idem de orat. III 47. 183 ' paeon . . . par fere cretico, qui est ex louga et breui et longa , iit [112]' hiudata illa Rufino de nietr. p. 2716 P. (392 (i.) Cicero tte orat. 11126, 101 (postquam de Roscio dictum est) *quid? ille aiter: quid petam praesidi'? quam leniter, quam remisse, quam uon acluose! instat enim [118]: in quo tauta commo- ueri actio non posset , si esset consumpta superiore motu et exhausta.' Ser- uius in Aen. II 241 "o palria: uersus Enniauus.' Cicero Orat. 27,93 •alio modo transtulit cum dixit Ennius arce et iirbe orba sum, alio modo, si pro patria arcem dixisset.' Idem de orat. 111 58. 217 'aliud' (uo- cis genus sibi sumit) 'miseratio ac maeror : flexibile, plenum, interruptum, llebili uoce ... et ilia [118] et quae sequuntur [123. 124].' Idem Tusc. disp. I 35, 85 'Priamum ... hostilis manus interemit. Hic si uiuis filiis incolumi regno occidisset astante ope barbarica [121], utrum tandem a bonis an a malis discessissef? Tum profeclo uideretur a bonis. At certe ei melius euenisset, nec tam flebiliter illa canerentur [123 — 125].' Seruius in Aen. I 7'26 "legitur et 1 acuaribus. Cicero Tusculanarum [121].' Cicero Tusc. disp. III '22, 53 ' hi poterant omnes eadem illa de Andromacha depiorare : haec omnia uidi, sed iam decantauerant fortasse.' Nonius p. 181, 1 'turpari, a turpitudine. Cicero Tusculanarum lib. IIII: [125].' Ex hoc carmine siueAccium (inEurysace) siue Accii actorem Aesopum haec: o pater et u. 123 desumpsisse e Ciceronis Sestiana 57, 121 recte conlegit 0. Rib- beckius Quaest. scen. p. 328 sq. Idem carmen Tacitum ab exc. d. Aug. XIH 15 intellegere animadueriii ColiiinuM X Cicero Tusc. disp. III 19, 44 (cf. IX)

118 — 125 Liberiores anapaestos agnouit G. Hermannus Elem. doctr. meir. p. 389 120 adslanteni Reg. Pith. Gud. 121 celatis Reg.

Gud. lacuatis Seridus. laqiieatis Cicerouis lihri 122 instructum

Vrsini ms. regificeni Reg. Pith. Giid. 123 uidet Abrinc. Erl. b

de or. III 217 (teste Orellio). uidi ceteri 124 ui om. Erl. b ibid.

euitarel Abrinc. Erl. h ibid. euitari ceteri

RELIQVIAE 105

XI

Ouantis cum aerumnis fllum exanclaui diem!

XII*

Vidi, uidere quod sum passa aegerrume, Hectorem curru quadriiugo raptarier, 130 Hectoris natum de muro iactarier.

XIII Festus p. 298 M. '[summujssi dicebanlur [inuriun- ratores] . . . Naeuius — Ennius in sexto [VI] [Einiiii]s in Andromacha: di[cere] [no]n est: nam mussare si '

ANDROMEDA

I

quae caua caeli Signitenentibus conficis bigis!

II*

et quis illaec est, qu.ie higubri

Succincta est stola?

,XI Nonius p. 202. 8 •exanclare etiam significat perpeti. Eniiius Andromache malo lorquentis cum' e. q. s. (torquantis Geneu. Andr. aechmaiotide: quantis Rothius. Andromache molotto: quantis Mercerus) XII Cicero Tusc. disp. I 44, 105 'trahit Hectorem ... Achilles ... At illa sicut acerbissimam rem maeret : [128. 129] queni Hectorem? aut quam diu ille erit Hector? Melius Accius . . .' Varro de L. L. X 70 M. 'non modo poetae, sed etiam plerique ac primo omnis, qui soluta oratione loquuntur, dicebant, ut quaestorem, praetorem, sic Hecto- rem. Nestorem. Itaque Ennius ait [130].' Vtrumque locum coniunctum An- dromachae tribuit Scaliger

Andromeda I Varro de L. L. V 19 M. 'a Chao choum , hinc cauum et hinc caelum .... itaque dicit Andromeda nocti: quae' e. q. s. ' et Agamemnon .... et Ennius item ad cauationem ...' (Andromeda Scali- ger. Andromada Par. b. Andromacha Flor. 'ut uid.' Androma Goth. Haun. Par. a et c) II Nonius p. 198, 1 'cuis et generi feminino atlri- bui posse ueterum auctoritas uoluit .... Ennius: et quis' e. q. s. Huc refert

127 enimnis pleriqne libri aoruitinas illuin exanclari euni dieui

Busil. 128 qnod siuni passa Vind. a JJifish. . Dauisius. (juod me

passa Reg. Pilh. Gud. rum celeris 129 curro Reg. Gud. 130 de

moero Scaliger. de Troiano muro Ubri iactarier Scaliger. iactari

libri

106 TRAGOEDIARVM

III*

135 Nerei natis

IV Liberum quaesundum causa familiae matrem tuae

y *♦

Nonius p. 352, 23 'numero significat cito Varro

n^Qi e^aycjyrjg: quid puera' (sic O.Ribbeckius. puer libri) 'rog-asset et petasatus capite annuisset. Ac discedens nu- mero uenire ait adulescentem.'

VI** Noniusp.400, 10 'stupidus, stultus et iniquus. Varro ntQi e^ccyayrjg: Andromeda uincta et proposita ceto non debuit patri suo, homini stupidissimo, in os spuere uitam?' Haec duo fragmenta Varroniana ad Ennii Andromedam pertinere 0. Ribbeckius suspicatur.

VII . filiis propter te obiecta sum innocens Nerei.

VIII Scnipeo inuestita saxo, atque ostreis squamae sca-

prent. IX 146 Corpus contemplatur, unde corporaret uiilnere.

0. Ribbeckiu., ' Ul Priscianns VII p. 783 F. (I p. 297 K.) 'bis natabns. filiabus ... Et liliis tamen in eodem genere dictum est. Enuiu.s in Andro- meda [137. 138]. Idem: Nerei natis. pro natabus.' ihic refert 0. Rib- beckius IV Festus p. 258M. 'quaesere ponitur ab antiquispro quaerere,

ut est apud Ennium et in Andromeda: iiberum' e. q. s. (andromedo-

aliberum cod.) VII Priscianus VII p. 733P. (I p. 207K.) 'liliabus, dea- bus, equabus . . .• Et fiiiis tamen in eodem genere dictum est. Ennius in An- dromeda ... id est filiabus.' (id est Nereidibus Bamb.) VIII Nonius p. 169,22 'scapres pro scabres. Ennius Andromeda . . . ' Festus p.333M. '[scrupi dicuntur aspera] saxa et difficili[a attrectatu, rupesque uauigato]-

ri insuetae, aut lere. Ennius in An[dromeda J

tita saxa atque hos ' IX Nonins p. 20, 2'2

136 qiiaesunduin 0. Ribbeckhis. ((uaesenduin inilgo. quae secundum cod. teste H. Keilio 1. l. p. 623 137 abiccfa Bamb. m. alt. obiecta

m. pr. ut ceteri 139 screpeo Leid. tila saxa alque hos cod.

Fesii squainae scaprenl Mercerxis. quani excrabrent libri

Caput

RELIOVIAE 107

X

circum sese uruat ad pedes, terra occulit

XI

rursus prorsus reciprocat flnctus feram.

XII

alia fliictus diflert, dissupal

145 Visceratim membra, maria salsa spumant sanguine.

XIII*

ager oppletus imbrium

Fremitu

ATHAMAS

His erat in ore Bromius, his Bacchiis pater, Illis Lyaeus uitis iniientor sacrae: 150 Tum pariter euhan eiihoe euhoe eiihium Ignotus iuuenum coetus alterna uice Inibat alacris, Bacchico exsultas modo.

'corporare est interficere et quasi corpus solum sine anima relinqiiere. Ennius Andromeda ...' X Fcstus p. 375 M. 'uruat, Ennius in Andro-

ineda, signiflcat lircundat ait aulem: circum' e. q. s. XE Nonius

p. 165, 11 'riscus, locainparietibusangusta. Terentius...' (deinde excidisse de u. re ciprocare lemma coniecit Junius) ' Ennius Andromeda . . .' Idem p. 384, 33 'rursus, retro ... Ennius Andromeda ...' XII Nonius p. 183, 17 'uisceratim Ennius Andromeda ...' (per uiscera add. Bamb., nbi comma ipsum deest, ut plerumque in his partibus^ XIII Ser- uins in Verg. Georg-. I 12 ' frementem fudit aquam legunt, quod ueteres mnrmura aquae fremitum dicebant. Ennius: ager' e. q. s. Huc refert O. Ribbeckius conl. Liuii Androm.

Athamas Charisius II p. 214 P. (144 Lind.) 'euhoe. Maro septimo : fuhoe Bacche fremens, solum te uirgine dignuni Vociferans. Ennius in Athaniante: his erat' e. q. s. Eniiio abiudicarunt Bothius et Welckerus de trag. Graec. p. 1374. Cf. Albertus Langius Quaest. metr. p. 16 et 30

141 oeculit Vosshts. occ . . . cod. 143 rursus pleriqiie lihri. riscus

W j). 165, eliam in Leid. i superscr. pro ur, xd sit x\i\xs prorsus

plerique libri. porsus W p. 384 rusus prosus cum Palmerio Spi-

cileg. ap. Grul. IV 170 0. Rihheckius fructus libri p. 165 fera

Bergkius Mus. Rhen. 1835 p. 70 148 his erat Fahricius. is eral cod.

ed.pr. 149 Lyaeus ed. pr. Lisacus cod. 150 Euan, euhoe, euhoe, Euius Fahricius. euhan euhium cod. Euan Euius ed. pr. 152 ex-

stiltas cod. cf. H. A. Kochius Mus. philol. IX 305. exsultans edd.

10« TRAGOEDIARVM

CRESPHONTES I

inter se sortiunt urbem atque agros. II Audi atque auditis hostimentum adiungito. III** 155 Iniiiria abs te adficior indigna, pater.

Nam si inprobum esse Cresphontem oUm existimas, Cur me huic locabas nuptiis? Sin est probus, Cur talem inuitam inuitum cogis linquere?

Pater

Duxi probum: 160 Erraui, post cognoui, et fugio cognitum.

Cresphontes I Nonius p. 471, 9 'sortirent pro sortirentur. Varro ... inter sc sortiant. moderant.... sortiunt Ennius Cresfonte ..."

II Festus p. 270 M. 'redliostire nam et hostire pro aequare po-

siierunt. Ennius in Cresphonte ...' III Rhet. ad Herennium II 24, 38 • utuntur igitur studiose in confirmanda ratione duplici conclusione , hoc modo [155 — 158]. Quae hoc modo conchidentur. aut ex contrario conuer- tentur aut ex simplici parte reprehendentur. Ex contrario hoc modo : Nulla te indigna, o nata, adficio iniuria: Si probus est, bene locaui: sin est inprobus, Diuortio te liberabo incommodis.' ( [n quae scripturae discrepantiae hae sunt : 1 t en Wuerzb. o om. Par. Erf.

Opitz. Wuerzb. nuta adficio Wuerzb. iniuria afficio Bamb. h sed cum sigiiis transpositionis m. pr. 2 es Erf. Wuerzb. bene lo-

caui Aldina. iocaui Bamb. b Opitz, conlocaui Par. collocaui Bamb. a Fris. Tross. Tur. sin es Erf. sin autem est Bamb. b Opitz. Fris. Tur. sin aut Tross. collocabis inest Wuerzb. 3 diuortii Erf.

te libero Erf. libero te Par. Bamb. a Fris. Wuerzb. liberabo te

153 an praeni/llinil libri, eiectiim rib 0. Ribbeckio, cf. supra 154 audi Scaliger. aiidis cod. 155 a te Opilz. adfieior Wuerzb. aflicior

Hulgo iiidigiie Bamb. a Fris. 156 nani si inprobum esse Cres-

phonlcm oliin e\is[\mas Fleckeiseuus . nam sl inprobiim esseChresphon- lein exislimas libri , nisi quod priore loco: ehresponlhem Par. Bamb. a Fris. ehresponlhe Wuerzb. cresponlem Opilz. existimabas Bamb. b Tross. Tur. Opilz., allei-o: inprobum Ihresponlem esse existimabas Bamb. b Opilz. nam si improbum Cresphontem exislimaueras uulgo. nam si duxi, mediis omissis, altero loco Wuerzb. 157 huius Fris. Tur. ei

corr. Par. ulroqiie loco, Tross. altero. his Bamb. b aliero loco locasti Tur. sinesi Wuerzb. sine. si Erf. 158 liquere Par. m. pr.

Wuerzb. Batnb. b Opitz. relinquere Fris. T7'oss. Tur. el corr. Par. 160 orrare Fris. eog-noui, fugio nune cog^nituin Bamb. b Tross. Opiiz.

RELIQVIAE 109

IV

Duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia. ~

V 'Ego meae cum uitae parcam, letum inimico deprecer, VI Cresphontes 'Elio tu, di, quibus est potestas motus superum at-

que mferum, Pacem inter sese conciliant, conferunt concordiam. '" VII 165 [fidem] opiferam socium aduocant

eunt ad fontem, nitidant corpora

Bamb. b Tross. Tur. ab incommodis Tjoss.) ' Ex simpliei partc re- prehendentur, si ex duplici conclusione allerutra pars diiuetur, hoc niodo: nam si inprobum . . . uuptiis? — Duxi p ro bum [160]. Ergo repre- hensio huius modi conclusionis duplex est: acutior illa superior, facilior haec posterior ad excogitandum.' Tres iilos uersus: nulla e. q. s. rhelo- ris, non Ennii esse 0. Ribbeckius uidit: relicua ad Ennii Cresphontem perti- nere olim intellectum est IV Festus p. 258 M. 'quaesere ponitur ab antiquis pro quaerere , ut est apud Ennium — et in Chresponte . . . '

V Gellius \T 16 (deprecor) 'significat abigo et amolior, uel prece ad- hibita uel quo aiio modo. Item Ennius iu Cresphonte ..." Cf. ann. VI fr. XIII

VI Rhet. ad Herennium II 25, 39 'item uitiosum est, cimi id pro certo su- mitur. quasi inter omnes constet, quod etiam nunc in controuersia est, hoc modo: eho' e. q. s. ' Nam ita pro suo iure hoc exemplo usum Cresphontem Ennius induxit, qnasi iam satis certis rationibus ita esse demonstrasset.' (thesprotum Par. Bamb. a Erf. Wuerzb. threspontem Barab. b tres- pontem Opitz. chrespontum Fris. tesprotheum Tur.) Cicero de inu. I 49, 91 ' controuersum est, in quo ad dnbium demonstrandum dubia causa adfertur, hoc modo: eho' e. q. s. VII Nonius p. 144, 14 'nitidant.

161 duxit Scriuerius. ducil cod. 162 nieae cum Bothius. cuiii

meae libri depcer Vat. deprecor uulgo 163 eho tu di {uel dii)

quibus est priore loco Fris. Tross. Tur. Bamb. b Opilz., altero omnes. studiis esse Par. m. pr. studiis e Wuerzb. studii quibus est Erf. nihil studii esse Batnb. a et Fris. in 7ng. nil lu dii esse Par. corr. po-

testas motus priore loco Tur. Bamb. b Opitz., altero omnes. potestas Fris. potestas aut motus Tross. potest aut motum Par. m. pr. Erf. potest at motum Wuerzb. potest aut mo[as Par. corr.Bamb.a et Fris. in mg. 16-i pacem inler priore loco Bamb. b Tross. Tur. Fris. m. pr.,

altero omnes. pacem enim inter Par. Bamb. u Erf. Fris. corr. pace enim inter Wiierzb. se Bamb. b Fris. 165 o pie eam secuni

aduocanl libri 166 fontem edd. forlem libri. eunl ad fonlem, nitidanl

110 TRAGOEDIARVM

VIII

Neque lerram injcere neqiie cruenta conuestire corpora Mihi licuit, iiec niiserae lauere kkrimae salsum san-

guinem.

ERECHTHEVS

T * *

Vbi initiantur gentes orarum liltimae

II*

170 0 terra Thraeca, ubi Liberi fanum inclutum Maro locauit!

III Quibus nunc aerumna mea libertatem paro, Quibus seruitutem mea miseria deprecor.

abhiunt, dictuin a nitore. Eunius Cresponte . . .' VIII Macrobius Sat. VI 2 p. 512 Jan. 'nec te tua funera mater Produxi pressiue oculos aut uulnera laui. [Aen. IX 486] Ennius in Cresphonte ...' (Cressiphonte Anglic. Med. a SaUsb. Ctesiphoute Par. edd.)

Erechthevs I Cicero de nat. deor. I 42, 119 ' omitto Eleusina, sanctam iilam et augustara, ubi initiantur' e. q. s. Huc refert 0. Rib- beckius II Varro de L. L. V 14 M. 'locus est , ubi locatum qnid esse potest. Vt nunc dicunt conlocatum , neteres id dicere solitos apparet . . . apud Ennium : o terra ' e. q. s. Hiic reuocauit 0. Ribbeckius III (lellius VI 16 (deprecor) ' Q. Ennius in Erechtheo non longe secus dixil quam Catuilus. Quibus nnnc, inquit, aerumna' e. q. s. 'significat abigo el amo- Uor , uel prece adliibita uel quo alio modo.' Nonius p. 290, 17 ' depre- cor, amolior , depello, propulso ... Ennins Erechtheo . . .' (Erechtheo

corpoi-a, [Hostiamque] opimam [sislunt. deos] secum [ut sinl] aduo-

canl ; uel : eunl ad f. n. c. | [praesenliam] opiferam deorum ad-

uocanl proposuil 0. Bibbeckius 167 inicere lib?i conuerlere

Anglic. corpora Mihi Bolhius. mihi corpora exemplaria 168 sal-

sum om. Par. falsum Salisb. 170 Thraeca Fleckeisentis conl. Philol. IV 311 sq. treca Flor. Haun. Par. c. trecha Go(h. leca Par. a. trila Par. b. Threca Gulielmus Veris. 1 19 170 sq. inclutum Maro ' in

margine exeinplaris Spanhemiani in bibliotheca Regia BeroUnensi asse- ruati.' cf. Schneiderus uita Varr. p. 240, 0. MueUerus comm. addend. p. 299. in ciuium maro Goth. Haun. in ciuium muro Flor. Par. a. in eiuium nioero 'Par.b, uiuid., ct c fort.' 0. M. 171 locauit

0. Ribbeckius. locaui libri 172 cui nunc Nonius eruunia Notiius.

erumpna Vat. Gellii Hberlate para Nonius 173 meam Nonius

RELIQVIAE 111

IV

. Lapideo snnt corde mulli, qnos non miseret iieminis.

V*

175 ut uos uostri liberi

Defendant, pro uostra uita morti oceumbant obuiam.

VI

'Arma rigent, horrescunt tela.

VIl * Parentem et pa[triam, di, seruate] sospitem! VIII* . ' uiuam an moriar, nulla iii me est metus.

IX**

180 Haec, bellicosus cui pater, mater cluet Minerua.

cod. Vrsini , Muretus Var. Lect. XUI 19. erepiteo Leid. Gencu. eripi-

teo ceteri libri) IV Festus p. 162 M. 'neminis [Ennius] Erech-

theo: lapideo ' e. q. s. (Erectheo cod. teste H. Keilio 1. 1, p. 621) Paulus p. 163 M. 'neminis genetino casu Cato usus est, cum dixit : sunt multi corde' e. q. s. V Seruius in Aen. II 62 'occumbere morti: nouae locutionis figura et penitus remola. Ennius: ut uos' e. q. s. Huc re- fert 0. Ribbeckius VI Macrobius Sat. VI 4 p. 519 Jan. ' tum ferreus hastis Horret ager. [Aen. XI 601] horret mire se habet; sed et Ennius . .. et in Erechtheo ..." VII Festus p. 301 M. 'sos [pes significat apud]

omnes fere auc[tores saluum: sic] En[nius in ] parentem'

e. q. s. Huic sedi uindicat 0. Ribbeckius ut duos qui insecuntur uersus

VIII Paulus Festi p. 123 M. 'metus feminine dicebant. Ennius: uiuam ' e. q. s. Cf. ann. inc. sed. LXXV IX Censorinus fragm. c. 14 p. 95 Jahn. (2726 P.) ' octonarius iambus . . . septenarius : haec ' e. q. s. quem septe- narium e tragicis eici iussit J. Kraussius Mus. philol. \'III 532

174 corde multi Festiis. mulli corde Paulus 176 occumbanl obuiam Cassell. occumbant fortiler uulgo. occumbant , om. obuiam, Fuld. 177 rigent Aldina. arg-unl Anglie. horrig-unt Neap. arrigunt

ceteri libri 178 Vncis inchisa in cod. non apparenl, suppleuit Sca-

liger Senainum agnouit Vossius 180 bellicosus Carrio. beili-

cosis libri pater , mater Carrio. mater pater libri

112 TRAGOEDIARVM

EVMENIDES

I

Ita sapere opino esse optLmmm, ut pio uiribus Tacere ac fabulari tute noueris. II** i . Erebo creata fuscis crinibus Nox, te inuoco.

III Nisi patrem materno sanguine exanciando ulciscerem. IV 185 Id ego aecum fecisse expedibo atque eioquar.

V*

Apollo Vnde sibi populi et reges consilium expetunt, Summarum rerum incerti, quos ego ope mea

EvMENiDES I Nonius p. 475, 3 'opino pro opinor . . . Pacuuius Chryse : inueni opino esse optumum , Orestes ut heres sed tamen. Ennius Eumenidibus : tacere opino esse optumum' e. q. s. (Orestes ... optu- mum om. Bamb.) II Paulus Festi p. 83 M. 'Erebum Vergilius inter- dum obscuritatem quandam esse describit apud inferos . . . Varro uero Erebo natam Xoctem ait. ^nde est et illud : Erebo' e. q. s. Huc refert 0. Rib- beckius conl. Aesch. Eum. 321 et 844 III Nonius p. 292, 15 'exau- clare, effundere. Enuius Eumeuidibus . . .' IV Nonius p. 505, 8 'ex-

pedibo pro expediam. Pacunius . . . expedibo. Accius Nyctegresia: cuncta expedibo ... Ennius Enmenidibus: id ego' e. q. s. V Cicero de

orat. I 45, 199 ' quid est enim praeciarius, quam honoribus et rei publicae muneribus perfunctum senem posse suo iure dicere idem , quod apud Ennium dical illePytliius Apollo, se esse eum, unde sibi, si non populi et reges, at omnessuiciues consilium expetant' e. q. s. Deest hic locus in Erl. a. Eumenidibus assignauit 0. Ribbeckius

181 sq. Scripsi ex 0. Ribbeckii emendatione. taecre opino es.se optumuni et pro uiribus sapere atqiie libri, nisi quod optulum W. sapere esse opinor optiinum pro uiribus: Tacere ac Bothius 182 labu-

laritate Bamb. 183 Erebo procreata projmiit 0. Ribbeckius

185 aeeum fecisse <). Ribbeckius. aecum accius fecisse libri, cf. supra eloquor W 186 Primum a Bolhio ex Cicerone erutus

uersus, cuius dubiam /idcm esse 0. Ribbeckius censet: quando Ennius pluribus fortasse populorum regumque concurstim exornauerit unde sibi populi et reges Albe?-tus Latigius Quaest. metr. p. 20. unde sibi ciues onmes Bothius 187 summarum Lagomarsiniuni omnes. sua-

rum summarum Gud. b Erl. a suppl. suarum ceieri ope mea Reisigius Cotii. in Aristoph. p. 72. mea ope libri

RELIQVIAE 113

Pro incertis certos compotesque consili Dimitto, ut ne res temere traclent turbidas. VI* 190 Areopagitae quidem dedere ei aequam pugnam . . .

VII Dico uicisse Oresten: uos facessite!

VIII** Caelum nitescere, arbores frondescere, Vites laetificae pampinis pubescere, Rami bacarum ubertate incuruiscere, 195 Segetes largiri fruges, florere omuia, Fontes scatere, herbis prata conuestirier.

HECTORIS LVSTRA

I* .•

Quis ibi non est uiilneratus ferro Brugio? ...

conl. Aesch. Eura. 614 VI Vano de L. L. VII 19 M. ' Enni . . . Areopa- gitae ab Areopago : is locus Atlienis.' (hermi Par. b Enniiceleri libri) Eumenidibus ascripsit Scaliger VII Nonius p.306, 28 'facesseic signi- ficat recedere. Ennius Eumenidibus ..." VIII Cicero Tusc. disp. 128.69 ' hic autem, ubi habitamus, non intermittit suo tempore caelum' e. q. s. Idem dc orat. III H8, 154 'nouantur antem uerba, quae ab eo qui dicit ipso gignuntur ac flunt uel coniungendis uerbis . . . uel saepe sine coniunctione uerba nouantur, ut: ille senius, ut: di genitales, ut: bacarum ube rtate iucuruescere.' Nonius p. 122, 17 ' incuruis cere Cicero de oratore lib. III: ut bacarum ubertatem incuruiscere. Ita et in Tusculanis lib. I.' Huic fabulae iure inseri ait 0. Ribbeckius, cf. Hermanuus ad Aesch. Eum. 894

Hectoris Lvstra I Cicero pro Rosc. Am. 32, 90 ' multos caesos non

188 pro 0. Ribbeckius. o\ Ubri 190 Areopagitae quidem dedere

ei aequain pusiiaiii Fleckeisenus. Areopagilae quid (quod Haun.) de- dere (debere Par.u) quain pudain {hacc duo uocabula om. Goth. Haun.) libri. A. quideni dedere aequam pugnam O.MueUerus 191 Orestem :

uos facessite Bothius, quortmi facessile praeiuit Juniiis. Oresten nos ab hoc faeessil libri Ego dico uicisse Oresten : uos ab hoc facessite

proponil 0. Ribbeckius 193 laetificae probauit Bentleius. iaetificare

Reg. laeliscere Palat. a 194 uacarum Abrinc. uaccarum Erl. b de

or. baccarum Bamb. Nonii incuruiscere Notiius , unus Oxon. Tusc. incuruascere cdd. aliq. ibid. incuruesceret Erl. a suppl. de or. intur- gescere Gtid. b, aliq. Lagom. incurbescere Abrinc. de or. iucuruescere Erl. b de or. Reg. Tusc. cum plerisque ceteris 196 prata conuesti-

rier Herbis Naekius in Valer. Cat. p. 43 197 ibi non esl Cicero.

Ennivs. 8

114 TRAGOEDIARVM

II

iios quiescere Aequom est? nomus ambo Vlixem

III

200 Hector ui summa armatos educft foras, Castrisque castra inferre iam fere occupat.

IV

at ego omnipotens . Ted exposco, iit hoc consilium Acliiuis auxili fuat.

V

Quid lioc liic clamoris, quid hoc hic tumiilti est? 205 Nomeii qui usurpatmeum? quid in castris strepiti est?

acl Trasumeiium lacum , sed atl Seruilium uiJimus. Quis ibinonest u. f. B.' Schol. Groiiou. iu Cic. 1. c. 'feiro Frugio] in Ennio haec fabula inducitur Achillis, quo tempore propter Briseidam cum G r a e c i s p u g n a r e n o 1 u i t : q u o e t i a m t e m p o r e H e c t o r c 1 a s s e m eorum inccndit. In hac pugna Vlixes uulneratus inducitur et fugiens ad Ach il 1 em uen i t. Cum in terrogar etur ab Aiace,' (Achille Bergkius) ' cur fugisse t , illcut celaret dedecus: quis enim n ou' ( nou om. cod., add.Sehiitzius) 'uulneratus ferro Frugio?' AdHectorisLustrareferri posse hanc scenamO. Rihbeckius perspexit, adAchii- lem rettulil postBothiumBergkius lud. lect. Marb. aest. 1844p. XII II Dio- medes I p.382P. (ueteres) ' nomus dicunt . . . ita ut Ennius in Lustris . . .'

III Nonius p. 355, 15 'occupare est proprie praeuenire .... A(-cius Eurysace: quem admodum impetum occupemus facere ultro in regem?

Ennius H a e c t o r i s I i s t r i s . . . ' IV Nonius p. 111, 15 ' f u a m ,

sim uel fiam . . . Ennius Haectoris iytris ...' (Haectoris listris W) Y Nouius p. 480. 28 'tumulti. Ennius Haectoris lytris: quid hoc ... meum.' (lystris W, etiam in Leid. s superscr.) Idem p. 490, 7 'strepiti pro strepitus. Ennius H e c t-o r i s lystris: quidiu castris strepiti est?' (Haectoris lytris Bamh.) \trumque locum coniunxit

enlni Scholion Brugio] cf. (K Bibbeckiiis Add. p. LY sq. Frugio

Scholion. Phrygio libri Ciceronis 199 Inlerrogandi signiim addidil

0. Ribbeckius nouius] cf. Lachmunnus ad Lucr. V 396 Vlys-

sein mdgo 200 Heclor ui Mercerus. Hoctore Basil. Haeetor ei celeri libri inilucil Basil. foras Mercerus. \n foras libri -201 iu-

ferre iam fere] ullro iam fere Ubri, nisi quod ferre Basil. Leid. Geneu. ullro inferre Mercerus. adultera inferre 0. Ribbeckius 202 al ego] a egi) Leid. onmipolens pater proponil 0. Rihbeckius 203 led

Bothius. le lihi auxili 0. Ribbeckius. au.xilii ////;■/ 204 quid hoc

hic lumulli esl G. Hermatmus l. s., qtii baccheos agnouil. »juid tumulti est libri plerique. qui tumulti est Bamb. 205 strepitus esl W

RELTQVIAE 115

VI

Saeuiter fortunam ferro cernunt de uictoria.

VII*

hehae! — 'Ipse clipeus cecidit.

VIII

'Ecce autem cahgo oborta est, omnem prospectum

abstuht.

210 . . . . derepente contuht sese i'n pedes.

IX

Qui cupiant dare arma Achilli, ciinclent

X

Quae mea comminus machaera atque hasta hostibit

e manu. XI Aes sonit, frangunlur liastae, terra sudat siinguine.

G. Hermanuus Elem. doctr. metr. p.295 VI Noniusp.511.8 'saeuiter pro saeue . . . Ennius Hectoris lystris . . .' (Haectoris Bamb.) VII Varro de L. L. VII 93 M. 'euax uerbum niliil significat , sed effuli- tiiim naturaliter est . ut apud Enninm : hehae' e. q. s. Gramm. inc. de ge- neribus nominum (p. 30 ed. ()tto) 'clipeus gen. masc. , ut Ennius: cecidit clipeus.' Huc refert 0. Ribbeckius VIII Nonius p. 518, 19 'de- repente... Eunius Hectoris lystris . . .' (Haect oris Bamb.) IX No- nius p. 469, 26 'cunctant pro cunctantur. Accius .... Enuius Anbrachia: bene moncs : tiite ipse cunctalo, uidc fortem uirum. Idem Hectoris ly- tris ...' (Haectoris Bamb.) X Festus p. 270 M. 'redhostire — nam et hostire pro aequare posuerunt. Ennlus in Cresphonte . . . et in Hecto- ris lytris: quae' e. q. s, (innectoris lyrisque cod. , em. Vrsinus) XI Nonius p. 504, 32 'sonit pro souat ... Ennius Haectoris lys-

206 l\Hluiiam ferro 0. Ribbeckius. fortuna ferro libri. forluna ferri Columna 209 oborla Bamb. aborla ceteri libri Lacnnam signi-

ficauit 0. Ribbeckius 210 se sese W pede Bamb. 211 ut

ipse cuiiclonl libin. ghssema (cf. supra) eiecil 0. Ribbeckius, qui sen- ientiam sic fere supplendam ai^bitratur: pugnani obbitere 212 quae

Vrsinus. ijue cod. cf. supra comniinus cod. teste H. Keilio l. l.

p. 624. cuniinus mdgo hostibit e manu Schoellius de tetral. trag. p. 479. hospius manu cod. hostiuit e manu Scaliger 213 aes N. Faber. el libri haste terrae Bamb.

8*

116 TRAGOEDIARVM

XII

Constilii creto Scamander, arbores uento uagant.

XIII 215 subiiniiter

\^0"^drupedantes

flanimam halitantes

XIV infenun uast(3s specus

4 ^^'

* Adducit quadrup^edem inuitam indomitam iniugeni 220 Et ualida quoius tenacia infrenast nimis.

XVI

per uos et uostrum imperium et

fidem ['Obsecro, mei,] Myrmidonum uigiles, conmiserescite !

tris ...' XII Noiiius p. 467, 31 'uagas pro uagaris . . . Eiinius

Hectoris lytris . . .' (Hectoris lystris W. etiam iu Leid. s superser. Haectoris litris Bauib.) XIII Diomedes I p. 336 P. 'halare et luilitare. Eiiuius iu Lustris ...' XIV Nouius p. 222, 32 'specus jjeuere masculiuo .... EnuiusLytris ...' XV Nonius p. 407, 22 'te- u acia est perseuerautia et duritia. Ennius Haectoris iistris ....' (lystris Bamb.) XVI Nonius p. 472, 27 'conmiserescimus ... Euuius H e c t 0 r i s 1 y s t r i s . . . ' ( o o m m i s e r e s c i m u s Bamb. H a e c t o r i

214 conslitit] confliiit ms. Fabri crcto (sc. sang-uine) 0. Rih- beckiiis. cveAo lihri arboris //^n uac an t Co/»»««« 'llbsqq.

VcrSHS (lisposnit 0. Rihheckius 215 siiblimitcr SciHuerius. sublinie itcr libiH 219 sq. ducet quadrupedum iugo inuitam doma infrena et iuge ualida qiiorum tcnacia (frenatia Bamh.) infrenari minis lihri plertque. ducet quadrupcdem lugo inuitam indomitam freno ualida quoius tenacia infrenari nimis cod. Vrsini. duce quadrupedem iugo inuituni, doma infrcnum et iunge ualide : equorum tenacia infrenari minis nequit ' Vaticano coclice adiuius'' Lipsius Ant. Lect. V 14. adducit qiiadnipedem iniiiclam {sed cf. Add. pj- IX) indomitam iniugem (juoiiis lcnacia ualida infrcnari nequil 0. Riljbeckius 221 per iios

Palmerius Spicileg. ap. Grut. IV 1^1. scriins lihri jdcrique. iisoruos Bamb. et tjroru Bamb. 222 obsecro mei 0. Bihbeckius, om.

libri comnisercscite plerique libri. comiserescite Bamb. Ver-

sus dispnsuif 0. Eihbeckius

RELIQVIAE 117

XVII

Melius est uirtute ius: iiam saepe uirtutem mali Nanciscuntur: ius atque aecum se a malis spernit

procul.

XVIII *

225 , . . tueor te senex? pro Iiippiter!

HECVBA

I .^ undantem salum

II '

0 magna templa caelitum, conmixta stellis spien-

didis ! III Heii me miserani! inlerii: pergunt lauere sanguen

sanguine. IV Haec tu etsi peruerse dices, facile Achiuos flexeris:

listris Bamb.) XVII Noniiis p. 390, 8 'speraere rursuni segregare. Kunius lliieetoris lyiris ..." (listris \V) XVIII Varro de L. L. VII 12 M. Mueri duo signifieat, unum ab aspeetu ut dixi, unde est Euni ilhul: tueor' e. q. s. (ennii illud Par. a. enim illud (toth. Huun. u illud Flor. , illud Par. b) Hue refert 0. Ribbeckius

Hecvba I Nonius p. 223, 24 'salum ... masculini Eiuiius He- ctiba ..." II Varro de L. L. VII 0 M. 'in caelo templum dieitur, ut in Hecuba ..." III Xonius p. 224, 7 'sanguis ... neutro. Enuius Hc- euba ..." Ideni p. 400, 27 'lauare ... uelustatis auctoritas posuit etiam polluere ... Ennius Hecuba . . .' (Eueuba Bamb. ecuba W) Idem p. 504, 0 'lauere inde tractum est. Ennius Telamone ... idem Hecuba ...' (Haecuba Bamb.) IV Gellius Xi 4 'Euripidis uersus sunt in Hecuba,

223 sq. Versiis quadralus agnouil el emendauil Frulerius Episl. philol. ap. Grut. V 385 Veris. I 4 ibid. II 813 223 itis Gtdielmus

Veris. III 3 , Fruteriiis , Scaliger ad Varr. dc re r. II p. 74. eius libri 224 nascunlur W aecum 0. Ribbeckius. ecum libri.

aequum uulgn 227 conmi.xta Flor. conmiixta celeri libri 228 elieu Leid. p. 224 cu W p. 466. hei G. Hermannus miserum libri

p. 504 Bamb. p. 466 labere libri p. 224 sani;uen sanguinem

W Bamb. p. 504. sanguinem sang^uine Leid. ibidem 229 tu elsi

Reg. lu 1 si Bern. Magliab. lua et si Laur. lanietsi ' Lugd. ulerquc'' Gron., Bolhitis

118 TRAGOEDIARVM

230 Nam opulenti crim locuntur pariter atque ignobiles, 'Eadem dicta eademque oratio aeqiia non aeque ualet.

V

miserete anuis: Date ferrum, qui me anima priuem!

VI*

Extemplo acceptam me necato et filiam. VII

235 Senex sum: ulinam mortem obpetam, priusquam

* euenat,

Ouod in pauperie mea senex grauiter gemam!

VIII *

Nimium boni est, cui nil est [in diem] mali.

IX

Vide hiinc, meae in quem lacrumae guttatim cadunt.

uerbis senteutia i)reiiitatc iiisigiies iuliistresque. Hecuba est ad \'lixein di- cens To 6' cc^ico^k' e. q. s. [293 — 295]. ' Hns uersus Q. Enuius, cum cam tragoediam uerteret, non sane incommode aemulatus est. Versus totidem Enniani lii suni: haec ' e. q. s. 'Bene, sicuti dixi . Enuius : sed tamen ignobiies avrl dSo^ovvtcov et opulenti avti ^oxoux^Tajr satis facere sententiae uoii iiidetur: iiam iie(|ue omiies ignoliiles dSo^ovaL iieque omnes opulenti tvdo^ovai.' \ Noiiius p. 474, 30 'miserete Ennius Ecuba . . .' YI Varro de L. L. \ II 13 M. * etiam indidem iliud Enni: extemplo' e. q. s. 'extemplo enim est continuo.' (Enni Scaliger. enim libri) He- cubae Bothius uindicauit conl. Eur. Hec. 387 VII Nonius p. 494, 1 'pauperies pro paupertate. Ennius Hecuba ...' Idem p. 507, 18 'eue- nat pro eueniat. Eunius Hecuba ...' (Haecuba Bainb.) VIII Cicero de flii. bou. et mal. II 13, 41 'non euim, si maliim est dolor, carere eo malo satis est ad bene uiuendum. Hoc dixerit potius Ennius : nimium' e. q. s. CL P. Syr. 483 Or. Huc rettulit Miirctus Var. Lect. V 13 IX Nonius

230 cum opiileiiU Grul. lucuiiUir Franeq. Berti. lo(nuinUir

uulgo 231 oraUo om. Qrul. 232 anuis Scaliger Cuni. p. 164.

inanus lihri 234 acceptain Vossius , praelalurus lamen arrepfain.

accepluin lHn^i necalo Sraliger. negalo fibri liliaiu Bolhius.

filiuin libri 235 uUnain moriar morlein oppelam (oiipoetam Bamh.)

libri p. 49-k ohpeiam libri p.bOl priquaiii ?F /j.507 euenial

libri p. 494 236 in pauperiem senex Bamb. p. 494 237 nil

Fleckeisenus. nihil libri \\\ diein O.Ribbeckius conl. Eur. Hec. 627, otn. libri 238 hunc Mercerus. hitic libri (picin Merccrus. quani

RELIOVIAE 119

X

Set ndmqnam scripstis, qni pnrenlem aut hospitem 240 Necasset, is qno cruciatu perbiteret.

XI

Quae tibi in concubio uerecunde et modice morem

gerit.

XIl

liippiter tibi summe tandem male re gesla gratulor. XIII

Seruius in Aen. VII 320 'Cisseis: regina Hecuba filia secundum Euripidem [Hec. 3J Cissei, quem Ennius, Pacuuius et Vergilius sequuntur.'

IPHIGENIA

1

Agamemno Quid noctis uidetur in altisono 245 Caeli clipeo?

Senex

Tcmo superat

p. 115, 38 '511111111111 ... Eiiiiius Haeciihii ...' X Noiiins p. 153,28

'peruitere, perire ... Eniiius Heciiba ..." XI Noiiiiis p. 342, 23 'modicum ueteres moderalum et commodo dici iiohiiit .... Eiiiiius He- cnlia ..." XH Nonius p. 116.28 'gratulari, gratias agere. Ennius Hecuiia . . . '

IPHIGENIA 1 Varro de L. L. VII 73 M. 'quid uoctis' e. q. s. [244—247] 'Hic multam noctem ostcndere uolt a lemonis motu.' Idem de L. L. V 19 M. 'itaque dicit Aiidromeda nocti [1] et .\gaine_mii on: in altisono caeli ciipeo , caiuim cniiii clipeum; et Ennius item ad cauationem [inc. nom. VI].'

Festus p. 339 .M. * [septcntriones] [reliquos axem dixeriint,] quod id

astrum Grac[ci dfia^av dicunt, idque habet] parteui quan[dam temonis specie, unde ait] Ennius: supera[t ' Appuieiiis de deo Socr.

lihri lacruniao] me-Ae Leid. 239 scripslis 6i^. ^mn«?iM?<s. scripsis- tis libri qni Jiinius. quis libri 240 necasset Junius. necassat

libri is qiio Ponlamis ad Scriueriiim. qiios quis libri. quo quis

Junius cnicialu Junitis. crucialur libri 241 in cubio Basil.

244 aUissinio Haun. Varronis priore loco. altissono idem altero

245 clipoo Flor. Varronis V 19. clypeo ceteri temo superat

120 TRAGOEDIARVM

Cogens siiblime etiam atque etiam Noctis iter.

II Agamemno Procede: graclum proferre peduni Nitere: cessas, o fide senex?

III*

250 [Gallique] fauent faucibus russis

Cantu, plausuque premunt alas.

IV

Chorus 'Otio qui nescit uti, plus negoti habet, Oiiam [negotioso] cui est negotiiim in negotio. Nam cui quod agat institutumst, nullo [quasi] negotio

c. 2 p. 121 Oiul. ' siispicientes iii hoc perfectissimo mtiiidi, iit ait Eiinius, clipeo, miris fulgoribus uariata caelamina.' II Festus p. 249 M. 'pe-

dum est quidem baculum incuruum, quo pastores utmitm- sed in

eo uersu qui est in Ipliigenia Enni : procede cessas? id ipsum ba-

culum significari cum ait Verrius , mirari satis non possum , cum sit ordo talis, et per eum significatio aperta, gradum proferre pedum ces- sas? nitere.' (cf. H. Keilius 1. 1. p. 623) Scliol. Yeron. in Verg. Ecl. 5, 88 p. 72 Keil. ' pedum autem est baculum recuruum, quo pastores utun- tur [ut operis auxilium] aut adminiculum pedum sit . ut ait Ennius in Ifigc- nia: gradum' e. q. s. III Cicero de diu. II 26, 57 'cur ante lucem galli

canant ... qui quidem sileutio noctis , ut ait Ennius, fauent' e. q. s. Huc refert 0. Ribbeckius conl. Eur. Iphig. 9 et 156 IV Gellius XIX 10 ' admonuit in tragoedia quoque Enni , quae Iphigenia inscripta est , id ip- sum de quo quaerebatur' (sc. uocabulum p r aet erpropter) 'scriptum

esse in eius tragoediae choro inscriptos esse hos uersus legi-

mus : [252 — 259] petimus igitiir dicas . . . qui sit notus huiusce ucrsus

Varro. siipcra[t lemo] Fcstus 246 cogens subliine eliani G. Her-

mannus ail Eur. Iphig. Aiil. 8. stellas siibliine cogens (agens Goth. Par. a h) etiani lihr-i. slellas cogens snblime etiam Scaliger 249 o

fide senex Bergkius Ind. lect. Marh. aest. 1844 p. XII. o tide . . . Schol. Veron. , om. Festus 250 galliqne supplendum proponil

(>. Rihheckius 252 sqq. Versus constituii 0. Rihheckius , quorum

252 el 256 praeiuerat Bergkius 253 quam cum est negolium in

neg-olio lih?-i. quain ille , qui est negotiosus arduo in negotio 0. Rih- heckius. quain cum quis negotios(t fnorit in negotio Vossius 254 nuUo quasi negotio 0. Rililjeckius. iii illo negotio X?/^rf. in illo negotium Franeq. in illis negotiii Voss. nnllo negolio indgo

RELIQVIAE 121

255 'Id agil, id studet, il»i nientem atque animum de-

lectat suum. 'Otioso in otio animus nescit quid ueiit. Hic itidem est : enim neque domi nunc nos nec mi-

litiae sumus: 'Imus liuc, illiic hinc: cum iliuc uentum est, ire iilinc

lubet : 'Incerte errat animus, praeter propter uitam uiuitur. V* 260 'Animus aeger semper errat neque i)oti neque perpeti

Potis est ciipere numquam desinit.

VI** Agamemno Quis homo te exuperauit usquam genlium inpudentia?

Menelaus Quis tete auleni maiitia? VII Agamemno Menelaus me obiurg-at? id meis rebus regimen re-

stitat.

sensns: incerte ... niiiitur.' V Cicero Tiisc. disp. III 3, 5 ' at et morbi

pernieiosiores phiresque snnt animi quani eorporis. Hi enim ipsi odiosi sunt , quod ad animum pertinent enniquc soilieitant , animusque aeger, nt ait Ennius, semper' e. q. s. Choro haee responderi 0. Ribbeckii sus- pitio est VI Cicero Tnse. disp. IV 36, 77 *ira ... cuins inpulsu existit etiam inter fratres tale iurginm: quis homo' e. q. s. 'Nosti quac sequun- tur : a 1 1 e r u i s e n i m u e r s i 1) u s i n t o r q u c u t u r i n t e r f r a t r e s g r a u i s - simae contumciiae, ut facile appareat Atrei filios esse.' Huc re- uocauit Diintzerus Mus. Rhen. V 444 sq. ct Bergkins Ind. lect. Marh. aest. 1844 p. XII cf. Dobraens Adu. II 373 VII Rutiuianus de fig. scnt. ct eloc. §11 p. 205 Ruhnk. 'aganactesis , indignatio, quae fit maxime pro-

255 agit, id 0. Ribbeckius. agUat Voss. agit ceteri libri 257 hic

itideni 0. Ribheckius. hoc idem libri enim ncque S. German. m.

alt. em neque iclem m. pr. Voss. Frcmeq. MagUab. neque Lugd,

258 illiic hinc libri. hinc iliuc 0. Ribbeckius, inprudeiis pulo

260 poli 0. Ribbcckius. pati libri 261 polis esl 0. Ribbcckius.

ptil(.'sl libri Versus clisposuil 0. Ribbeckius 262 usquam Oxcm.

alic/., Rentleius. umquain ccteri libri 263 quis tete autem malilia

0. Ribbeckius. quis aulom m. te libri. quis te aiitem malitia Rouhcrius

264 reslital Rentleius Epist. ad Millium p. 43. restat exemplciria

122 TRAGOEDIARVM

VIII**

Agamemno 265 'Eg-o proieclor, qiiocl tu peccas: tii delinquis, ego

arguor? Pro malefactis Helena redeat, uirgo pereat innocens? Tiia reconcilietur uxor, mea necetur filia?

IX*

Eos reduci quam relinqui, deuehi quam deseri Malui.

X** 270 lam domuitionem reges Atridae parant.

imiitialione. Ennius in Iphigenia ...' VIII Rufinianu.s ibid. § 37 p. 222 Ruhnk. ' syncrisis siue antithesis , coniparatio rerum atque personanim in- ter se contrariariim, ut: ego' e. q. s. Huc refert Columna IX Diome- des II p. 141 P. ' oiioiOTsXsvTOv' Charisius IV p. 251 P. (167 Lind.) 'onoiOTdlfvTOv' Donatus de schematibus p. 1774 P. (32 Lind.) 'ojiioiorf- IfVTOv' Bcda in Rhet. Lat. Pitli. p. 345 ' oiiOiOTslBVTOv' Ennium aucto- rcm appcUat solus Diomcdes ; Enuianae Iphigcniae altribuit 0. Ribbeckius conL Eur. 372 495 515 X Rhct. ad Hcrenninm III 21, 34 'cura uerbo- rum simiiitudines imaginibus cxprimcre uolcmus, plus negotii suscipiemus et magis ingenium nosti-um exereebimus. Id nos hoc modo facere oporte- bit: iam ... parant. In primo loco constituere oportet manus ad caelum tollentem Domitium, cum a regibus Marciis loris caedatur. Hoc erit: iam domuitionem reges. In altero ioco AesopumetCimbrum subor- nar e I p higeniam uelut agentes Agamemnonem et Menelaum. Hoc erit: Atridae parant. Hoc modo omnia uerba erunt expressa.' (Sic 0. Ribbeckius. subornari ut ad epliigeniam in agamemnonem et menelaum Par. Bamb. a Fris. , nisi quod mcnalam Fris. subor- nari ut ad ephigeniam in agamen iiem it menelaum Wuerzb. subornari ut: uei uagantem epliigcniam (ceteris omissis) Bamb. b. s u b 0 r n a r i u t a d e p h y g c n i a m a d u a g a n t € m a g a m e m n o n e m e t menelaum Tross. suboriiari ul cpliigeniam uagantem (ceteris

265 delinquis Stephanus. delinqnas ' «/. uciiis' ul ogo plectar,

lii delinqiius; lu pecees, ego arguar? Porsotius Tracts and tnisc. crit. p. 303 Aidd. arg-iior? Pro Bergkins l. l. p. XIII. arguor pro

nulgo 267 nioa nocelur lilia Coliimna. niea nogelur filia niea

' ed. uetus'' 268 hos Charisius redtici Diomedis libri a Linde-

manno ad Char. l. l. asciti, Donati cod. Santenianus m. alt., Charisii ed.pr. seduci Charisii cod. deduci imlg. Char. et Diom. reuehi Donati cod. ^ant. m. pr. deuei quam deseri Par. a Diomcdis. deui quam

deseri cod. Charisii. denique deseri cd. pr. Charisii. reuehi qiiam deseri Beda 270 doniiiilioneni Viclorius. domi nllionem utroque

loco libri, nisi quod altcro domti nlliones Wiicrzb. el Par. ?n. j^r.

RELIOVIAE 123

XI*

Plebes iri hoc regi antistat loco: licet Lacrumare plebi, regi honeste non hcet.

XII** Postquam abs te, Agamemno, ut uenirem, teti^it

aures nuntius, 'Extemplo edolaui iussum: concitum tetuh' gradum. XIII Achilles 275 'Astrologorum signa in caelo quaesit, obseru;i(, louis Ciim capra aut nepa aiit exoritur liimen ahquod

beluae. Quod est ante pedes, nemo spectat: caeli scruiantur

plagas.

omissis) Tur. siil)o r iiaro iiagam ipliif^cuiam (rclicuis omissis) Opitz. i n a 1 1 e r 0 I o c o s u b o r n a r c A e s o p u m c t C i m h r u m i n 1 p li i g c ii i a agentes Agamemnonem et Menelaum post Schuctzium Bergkius Ind. lect. Marb. aest. 1844 p. XV, (jui cliam Ennii Fpiiigcniac ucrsum ascripsit XI Hieronymus Epilaph. Ncpotiani p. 598 Mign. ' iHuclcntcr- que Ennius plcl)es ait in lioc' c. q. s. Hvic rcttulit Cohimna XH Ci- cero ad Atticum Xni 47, 1 'postcaquam abs te, Agamemno, noii ut uenirem... scd iit scribercm tetigit aures nuntius, extemplo instituta omisi ; ea quae in manibus habebam, abieci; quod iusscras, edolaui.' (aures . . instituta om. Med.) Huc reuocauit Ladewicus Anal. scen. p. 15 conL Eur. Iphig. 033. Cf. Nonius p. 448, 17 'edolare fabrorum est uerum uerbum , cum matcriarum conphvnatur asperitas. Vsi sunt eo laudandi scriptorcs uctustatis etiam ad aiias fabricas rerum. Varro Vimarco : cum Quintipor Ciodius tot comoedias sinc ulla fccerit Musa, ego unum libcilum non edoiem, ut ait Ennius?' Charisius IV p. 248 P. (165 Lind.) 'prosthesis est, cum primae parti dictionis aut iittera adiciliu- aul syllaba. Littera ... syliaba, ut : concitum t. g. pro tuli.' Dioinedcs II p. 435 P. ' prosthesis cst apposilio quaedam ad priiuipium dictionis. Lit- lerae ... syllabae, ut: coiuitum t. g. pro tuli.' Hoc frnstulum , de quo adi Naekiimi Opusc. I 350, non incpte cum superioribus coniungi 0. llibbeckius censuit XIII Cicero dc rc p. I 18, 30 ' illa de Iphigenia Achillis: astro-

271 anlistat Cohimna , cf. Rilschehits 3fus. pMol. VII bl8 sq. an- testat uiilgo Versim 273 ita ul scripsi proposuit 0. Ribheckius,

prohaiiit McitickiifS, uid. Add. p. XV. postoarjuaiii abs ted Agaiiiomiio teligit a. n. Gulielmus in Cistell. c. 4 274 extompU) edolaui iussiim

0. Ribbeckius 275 (luaesit Heinrichius. qiiid sit cod. quaeiit Maius

in ed. sec. opserual: louls Maius. obseruationis cod. 276 nepa

Maius. nlupa cod. \\m\Qn Heinrichixis. numen cod. noinen uulgo

beluac Heinrichius. beluarum cod.

124 TRAGOEDIARVM

XIV

Iphigenia 'Acheroiitem iiuiic obibo, ubi mortis thesauri obiaceiit. XV . quae nunc abs te uiduae et uastae uir- gines sunt. XVI* Cicero Tusc. disp, I 48, 116 'Menoecus non praeter- mittitur, qui item oraculo edito largitus est patriae suum san^iiinem. Iphigenia Auhde duci se immolandam iu- bet, ut hostium eliciatur suo.

MEDEA EXVL I

Nutrix 280 Vtinam ne in nemore Pelio securibus

Caesa accedisset abiegna ad terram trabes,

logorum' e. q. s. Ideni de diu. II 13, 30 'Democntus tamen non inscite nugatur, ut pliysicus, quo geneie nihil arrogantius : [277].' Cf. Donatus, quem Fleckeisenus indlcanit, in Ter. Ad. III 3, 32 'hoc sumpsit poeta dc illo in pliysicnm peruulgato ancillac dicto: quod est ante pedes non uidet: caeli scrutatur plagas.' Euudem locuni nescio an significauerit Nonius p. 145, 15 'nepam quidam cancrum putant ad illnd Plauti: retro- u 0 r s u m c e d a m , i m i t a b o r n c p a m ; et illud aliud : a u t c u m n e p a esset dubium in utroque. Nam uere nepa scorpius dicitur.' Ceterum quaedam siue Nonii siue cuni Ennianis Noniana ante haec quae sunt esset dubium lacuna, nisi fallor, absumpta. Cf. ab Ileinrichio laudatum Seiiecam in satura dc morte Claudii c. 8 (I p. 269 Haas. ) 'quid in cubiculo suo faciat ncscio: et iam caeli scrutatur plagas? deus fieri uult?' XIV Festus p. 201 M. 'oh praepositione autiqnos usos esse pro ad testis est Ennius, quom ait 1. XIIII [IX] ... et in Iphigenia ...' XV Seruius Fuld. in Aen. F 52 'uasto pro desolato ueteres ponebant. Ennius Ifigenia ...'

Medea EXVL I Rhet. ad Herennium II 22, 34 'hic id quod extremum dictum est, satis fuit exponere, ne Ennium et ceteros poetas imitemur, qui-

278 nunc 0. Ribbcckius , om. libri obibo Aldina. adibo cod. obiaccnt Aklina. adiacent cod. 280 ulinam nc] utanuic Haiin.

Varr. ut ne Lugd. Donati sccuribus caesa] umiuani Gand. cl cdd.

uet. nunq Lugd. Donati 281 eaesa acccdissel abicgna Lugd. Sang.

Prisc. p. 751 , cf. 0. Ribbeckii Add. p. lA'. caesa accedissel abieg-na Reg. Halberst. {sed in hoc cecidisset m. alt. corr.) ibid. cacsa ac- cidisset abiegna Varro (nisi qiiod abgena Haun.) , plerique libri dc nat. deor. et de fato. cacse aecedissent adigne fVuerzb, ad Her. cae-

RELIQVIAE 125

Neue inde nauis inchoandae exordium Coepisset, quae nunc nominatur nomine Argo , quia Argiui in ea dilecti uiri

bus hoc modo loqui coucessuni est: [280 — 288]. Nam liic satis erat dicere, si id modo, qued satis esset, curarcut poetae: utiuam ne ei'a errans mea domo efTerret pedem Medea.' (In quae scripturae discrepantiae liae sunt : ne] ne errans Par. m. pr. ne hera errans] ne erra ueras Wuerzb. era Bamb. b, om. Par. mea domo om. Bamb. a Tross. efferret pedem domo Bamb. b Fris. Opitz. mcdcas Wuerzb.) Priscianus de metris Terent. c. 2 p. 1325 P. § 22 p. 416 (i. (11 p. 410 K.) 'ucc solum co- mici liuiusce modi suut usi iambis, sed eliam tragici uctustissimi, ut Eunius iu Medca: [280 — 287].' Cicero dc fato 15, 35 'ex hoc genere ilhid est Enni: [280. 281]. Licuit ucl ahius: utinam nc in Pelio nata ulla um- quam essct arbor! etiam supra, utinam ne esset mons ulhis Pelius! simili- terque superiora rcpetentem regredi infmite licet. Neue inde ... coe- pisset. Quorsum haec praetcrita? Quia sequitur illud [287. 288] non ut eae res causam affenent amoris.' Idem pro Caelio 8, 18 'quo loco possum dicere id quod ... Crassus ... paulo ante dixit, utinam ne in nemore Pelio, ac longius quidem mihi contexere hoc carmen liceret. Nam num- quam era errans hanc molcstiam nobis exhiberct Medea animo . . .

sae accedissenl, 07n. abiog;na, Par. »i. pr. de inu. caesa accidissenl abiegnae aliq. cdd. de falo. caesac accldissent abigne Leid. de nal. deor. caesa cecidisset abiegna Prisc. de meir. Ter. Carlsr. cum deie- rioribus Prisc. p. 751 , duo Oxon. unus Satig. mg. Topic. cf. supra. cesa cecidissel abiegna (abifgnae corr.) Ojnlz. ad Her. caesae ((.'osae Bamb. a b Tur.) cecidissenl abiognae (abiegne Bamh. b) Par. (nisi quod in hoc cecidissenl uocis prima syllaha corr. esl) Bamh. a b Fris. Tr()Ss. Tur. ad Her. caesa cccidissenl abiegnae aliq. cdd. de falo. caesae cecidissenl, om. abiegna, Anglom. Tross. Tur. el ali. m., ad- dilo simul abiegna, Par. de itiu. accidissenl abiegnae Eins. Gryph. Topic. cecidisset abiegna unus Sang. ibid. cecidissenl abiegnae duo Sang. Vileb. ibid. ceciderint abignea Flor. m. pr. ceciderit abiegna Flor. m. all. cociderit abiegrne Amhr. a (sed signum diphlh. m. all.) Ambr.b Quintiliajii. cecidissenl /»</ms Viclor. cecidissot Gand. Donali. cecidissent Lugd. cum edd. uel. Donali Singulari numero posilum

esse trabes ieslanlur Varro ei Priscianus p. 751 ad terra Haun.

Varronis. lerrani, om. ad , Flor. m. alt. Quint. ad terram {sed d m. alt.) Ambr. a ihid. in lorrani Halberst. cum aliis libris Prisc. p. 751

282 naues Par. m. pr. ad Her. inchoandae Prisc. de metr. Ter., Par. (sed dae in ras.) cum libris plerisque ad Her.. plerique cdd. de fato. inchoandi Bamb. b ad Her. aliq. cdd. de fato. inchoans Bamb. a ad Her. naues inchoandas exdiiim Wtierzb. ibid.

283 copissot Wuerzb. m. pr. Par. Bamb. b Tur. ad Her. coopis- sont Fris. ilndem nnne om. Opilz. adHer. nomino om. Bamb. h Tross. Opitz. ad Her. 284 sq. Argo quia Argiui in ea dolecti

126 TRArxOEDTARVM

285 Vecti petebant pellem iiiaiinitam arietis Colchis, imperio regis Peliae, per dolum. iSam iiumquam era errans mea domo ecferret pedem Medea, animo aegra, amore saeuo saiicia.

saucia.' Cicero de iuu. I 49, 91 'huius uiodi est illa ([uoque conqucslio [280. 281]. Longius enim repetita est, quam res postulabat.' Idem de iiat. deor. III 30, 73 'utinam igitur, ut illa anus optat, ne in nemore ... trabes.' Varro de L. L. VII 33 M. 'sic dictum a quibusdam , ut una canes, una trabes remis rostrata per altum. Ennius: [280. 281].' Pris- cianus VII p. 751 P. (I p. 318 K.) 'uetustissimi tanien trabes pro trabs proferebant. Ennius in Medea: [280. 281].' Cicero Topic. 16, 61 'illud enim est tamquam: utinam ne in nemore Pelio.' (securibus caesa cecidisset ad t. trabes add. duo Oxon. unus Saug. mg.) 'Nisi enim accidissent abiegnae ad terram trabes, Argo illa facta non esset, nec tamen fuit in iis trabibus efficiendi uis uecessaria.' Quintilianus V 10, 84 'recte autem moneumr, causas non utique ab ultimo esse repeten- das, ut Medea, utinam ... Pelio: quasi uero id eam fecerit miseram aut nocentem , quod illic ceciderit abiegna ad t. trabes.' Donatus in Ter. Phorm. I 3, 5 'uetus elocutio utinam ne. Ennius in Medea: utinam ... trabes.' lulius Victor c. 12 p. 237 Or. 'ut, si in nemore Pelio non cecidissent trabes, iioc sceliis factum non esset.' Cicero de fin. bon. et mal. I 2, 5 'quis enim tam inimicus paene nomini Romano est, qui Enni Medeam aiit Antiopam Pacuui spernat aut reiciat, quod se is-

dem Euripidis fabulis delectari dicat? an utiuam ne in nemore

nihilo minus legimus quam hoc idem Graecum?' (nemore Pelio Leid.) Hieronymus Marcellae uiduae epitaph. p. 1090 Mign. 'quibus rectissime illud Enuianum aptari potest: utinam ne in nemore Pelio.' Cicero Tusc. disp. I 20 45 ' etenim si nunc aliquid assequi se putant, qui ostium Ponti uiderint et eas angustias, per quas pcnctrauit ea quae est nominata

(dilocli Gud. Reg.) uiri Vecli pelebanl pellcm Cic. Tiisc, Halmhis Anal. Tull. I 16. arg-o (arg-u Wuerzb.) qua (qui JVuerzh. quia Fris.) argiui in eadeni lecli uiri uecli peteljanl pellem Wuerzb. Fris. ei 7iisi quod Argiui ... uecli in ras. Par. A. qua argiiii (uiri add. m. all.) lecli petebanl pellem Bamb. a. A. qua argiui dilecli uiri uecli pele- bant pellem Bumb. b. A. quia argiui in eadem lali uiri pelebant pel- lem Tiir. A. qui argiui in ea delecli uiri pelebant pellem Frf. A. quia argiui lecli uiri pelebant pellein (m 7ng. add. illam) Opitz. ad Her. A. qua uecti Argiui delecti uiri Petebanl illam pellem Prisc. de meir. Ter. , uulg. ad Her. 286 Pelei Tross. pelire Wuerzb. ad Her.

287 era cdd. aliq. de fato. hera tmlgo, otn. Wuerzb. ad Her.

domo o/rt. Wuerzb. ad Her. hec ferret cdd. aliq. de faio. efferret

uulgo nunquam hera errans mea medea eflerrel pellem domo

Bamb. b. nunquam era errans mea {'sup. li)i.'') medea efferret pedem domo Opiiz. nunquam errans medea elTerret pedem Fris. nunquam niea errans medea efTerret pedem domo Tur. ad Her. 288 aegro

libri de faio, cod. Sieph. pro Cael. Totum uersum om. Wuerzh.

• RELIOVIAE 127

II

Antiqua erilis fida custos corporis, 290 Quid sic te extra aedis exanimata eliminas?

III

Nutrix Cupido cepit miseram nunc me, proloqui Caelo atque terrae Medeai miserias.

IV .... fluctus uerborum aures aiicupant.

V

Medea Ouae Corinthum arcem altam habetis, matronae opu-

lentae, optimates!

*

Argo ... arietis.' 11 Nonius p. 39, 2 'eliminare, extra linien eicere ... Enuius Mcdea exsule ...' (Ennium et ea exule Leid.

exule \V) lilfm p. 292, 17 'eiiminare est exire. Ennius Medea exule ...' 111 Cicero Tusc. disp. III 26, 63 ' sunt autcni alii , ijuos in

luctu cum ipsu scjliludinc loqui sacpc dclcctat , ut illa apud Eunium nutiix ...' IV Noiiius p. -107, 1.3 'aucupaui actiuum positum pio passiuo ... Ennius Medea ..." (Mcdia Bamb.) V Cicero ad fauiil. Vll 6 ' desi- deria urbis et urbanitatis dcpone et quo consilio profectus es, id assiduilate et uirtute consequere. Hoc tibi tam ignoscemus nos amici, quam ignouerunt Medeae , quae C. a. a. habebaut, m. o. optimatcs: quibus illa uiani-

Opilz. Erf. Par. (cuiiis in mg. Medea aegro amore saucia) Bamb. a b Titr. ad Her. aniore saeuo saucia om. Tross. ihid. sed post tiersum rhelori conformatum Vlinaiu ne era errans mea domo efferrel pedeni, quo de nide snpra , medea. homodo aegro amore rouo saucia Par. m. pr. Medea homo aegro amore saucia Erf. medeas homo aegro amores reuo saulia Wuerzh. medea aeg^ro amore saucia Bamh. a Fris. Tnr. Par. corr. medea animo egra (aegra Opitz.) amorc saucia Bamh. b Tross. Opitz. 289 erilis lihri p. 39. herilis 7)is. Fuhri p. 292. cdilis ceteri libri 290 sic le Mercerus. hig Basil. p. 292. sil ceteri lihri fiXAnm\a.l& Mercerus. exaininala libri, otn. Basil. p. 292

eliminas ms. Fabri p. 292. eliniinal ceteri lihri jy. 292. elimina lihri p. 39 291 miseriam Pith. 292 Mcdeai Turnebus Adu. ALY 5.

Medeae lihri 293 fliictus Junius in mg. frnclus libri 294 sijq.

Versus agnouit pritnus Angehis Polilianus Misc. -11 Omissi inter 294

el 295 nersiculi nulas 0. Rihheckius interposuit: e Ciceronis uerbis Elmsleius ad Eur. Med. 209 hunc co7iformauit : Ne mihi uilio u6s uor-

128 TRAGOEDIARVM

295 Multi suam rem bene gessere et publicam patria

procul, Miiiti, qui domi aetatem agerent, propterea sunt

inprobati. VI nam ter sub armis ni;ilim uitam cernere, Quam semel modo parere.

VII**

• . . . . animaduerte ac dicto pare!

* +

3(J() Praeter rogitatum si querare

VIII** Si te secundo liimine hic ofFendero, Moriere.

IX** Ouam magis aerumna lirget, tam magis ad male

faciendiim uiget.

bus gypsatissiniis persuiisit , ne sibi uitio illae uerterent , quod abesset a patria: nam multi' e. q. s. 'Qiio in numero tu certe fuisses, nisi te ex- trusissemus ... et quoniam Medeam coepi agere, illud semper memento [Xlll].' \'I Yarro de L. L. VI 81 M. 'cerno ... pro uideo ait Ennius

... Canius * . . . Ab eodem est quod ait Medea: ter' e. q. s. 'quod, ut decernuut de uita eo tempore, multorum uideatur uitae finis.' Noniiis p. 261, 18 'cernere rursum dimicare uel contendere ... Ennius in Me- dea exsule [297].' Idem p. 261, 7 'cernere, amittere. Varro Geron- todidascalo : n 6 n u i d e s a p u d 'E n n i u m 'E s s e s c r i p t u m , t e r s u b a r - m i s m a I i m u i t a m c e r n e r e Q u a m s e m e I m o d o p a r e r e ? ' ( E u n i u m Aldina in corrigendis, om. libri) VII. VIII Cicero pro Rabirio Post. 11, 29 'regum autem suut haec imperia [299] ct [300] et illae mi- nae: si te' e. q. s. ' quae non ut delecfeniur solum legerc et spectare debe- mus.' Idem ad Atticum VII 26, 1 'Caesaris interdicta [301] respuuntur.' Huc rettulit Scaliger Coni. p. 92 IX Quintilianus IX 3, 15 'alia com-

lalis, a patria quod absieni 296 egeninl '■uelei^es lihri' Mureti Var.

Lecl. VIII 17 297 nani Nonius p. 261, 18, om. Varro ter] te

No?iius p.'26l, 18 uilam] muUa Varro, idque bis jmtit Golh.

299 animaduerte ac dicto pare Oxo7i. untts. animaduerte et diclo pare ceteri libri. animum aduorle et dicto pare Scaliger 300 si querare luntina Orellii. sit pie lib^H. si loquare ex Hotomani cod. sus- pecto Lambinus. si quidpiam ex hmtina sua Ernestius. nf qiierare Scaliger 303 ui^cl] iugel Tur. m'i;el F/or.

RELIQVIAE 129

X* Medea Nequaquam isluc istac ibit: magna inest certatio.

* 305 Nam ut ego illis supplicarem tanta blandiloquentia — ?

XI*

Quf uolt esse quod uoU, ita dat se res, ut openim

dabit. XII * 'lUe trauersa mente mi hodie tradidit repagula, Quibus ego iram omnem recludam atque illi permitiem

dabo, Mihi maerores, lUi luctum, exitium iUi, exiUum mihi.

niendatio uetnslatis, cuius aniator unice Veif^ilins fnit : uel ouni se pauiiinni contra niea iuigia iactat : Progenieni sed eiiini Troiano a sangnine dnci An- dierat. Quornni siniilia apnd ueteres tragicos coniicosque sunt plurinui. Ulud et iu consuetndine reniausit : cuininero. His ampliiis apnd eundcni : uam qnis te iuuenum confldentissime: quo sermonis initium lit, et : tam ma gis illa tremens et tristibus effera flammis, Quam magis effuso crudescunt sanguinc pugnae. Quod est uersum ex illo : qnam magis' e. q. s. 'pleni talibns antiqui . . . ex Graeco nero translata uel Sallnstii plurima.' Ex ue- tere tragoedia illa sumpta esse coniecerunt Regius et Muretus Var. Lect. XIX 2, Medeae menti conuenire {). Ribbeckins persensit X. XI. XII Ci- cero de nat. dcor. III 25, 05 ( post magnam lacunam) 'nequaquam' e. q. s. [304. 305] 'quam obrem' (sic 0. Ribbeckins. aniobem Pal. ni orbem Vind. uiobeErl. Niobe uulgo, quod aiii in Medea mutaudnni, alii delendum censuerunt) 'parunine ratiocinari uidetur et sibi ipsa nefariam pestem machinari ? Illnd uero (|uam callida ratione! [XI] qui est uersus oninium semiuator malorum. [XII]. Hanc nidelicet rationem, quam uos di- nino benelicio liomini solnm tributani dicitis , bestiae non habent. Videsne igitnr, quanto munere deorum simus affecti? Atque eadem Medea patrem patriamque fugicns: postquam pater appropinquat' e. q. s. ' Hnic

30-i isliic islac uiilgo. istud islac IJ/l. isluc ista LeuL Vi?id. m. pr. isluc isthaec Vmd. in mg. Lacunam j)osl 304 significauil 0. Rib

heckius 306 ciui uoll Vind. qui uolt Leid. qui uult Erl. esse

om. Erl. quod uolt Vind. Leid. quod uull E?'!. dat se res libri

cum Leid. dant se res ei 0. Ribbeckius 307 ille trauersa Leid. illo Ira^^uersa Vind. illo euersa Erl. ille transuersa uulgo m\ hodie

Osannus. niihi hodie utdgo 308 penniliem coni. 0. Ribbeckius,

cf. Atl. 434 , A. Kochius Exerc. cril. j). 9 sq. perni^jem Leid. perni- ciem ceieri

Ennivs. 9

130 TRAGOEDIARVM

XIII

310 Qui ipse sibi sapiens prodesse non quit, nequiquani

sapit. XIV

'Vtinam ne uniquam Mede Colchis ciipido corde pedem

extulisses !

XV**

Quo niinc me uortam? quod iter incipiam ingredi? Domiim paternamne anne ad Peliae filias?

XVI**

Non commemoro, quod draconis saeui sopiui impetum, 315 Non quod domui uim taurorum et segetis armatae

manus.

ut sceliis sic ne ratio qnidem (lefiiit.' Haec tria fragmenta ad Ennianam Me- deam pertinere uidit Osannus Anal. erit. p.llTsq. XIII Cicero ad famil. VII 6 (cf. V) Idem de off. III l.o. 62 'liaec igitur est illa pernicies, quod alios bonos, alios sapientes existimant. Ex quo Ennius: nequiquam sapere s apien t em , qui ipse sibi prodesse non quiret. ^'ere id quidem, si quid esset prodesse mihi cum Enuio conueniret.' XIV Nonius p. 297, 18 'efferre significat proferre ... Ennius Medea ...' XV Cicero de orat.

III 58, 217 'aliud' (sc. uocis genus sibi sumit) 'miseratio ac maeror: lle- xibile, plenum, interruptum , flebili nocc: quo' e. q. s. Haec (iracchum apud Ciccronem de orat. III 56. 214 et apud Quintilianum XI 3, 1 15 et ipsum Ciceronem pro Mur. 41, 88 imitatos esse post alios Langius Vind. p.84sq. animaduertit. Medeae uerl)a Coiumna agnouit conl. Eur. Med. 502

XVI Charisius IV p. 252 P. (168 Lind.) ' per paralipsim, cum uolu- mus negantes aliquid indicare, tamquam: non commemoro' e. q. s. Idem

IV p. 253 P. (169 Liud.) ' negando cum quid negantes uolumus inducere, atque improperantes beneficia, quac audiens cognoscat: non memoro'

311 Mede] probauii Meinekiiis , cf. 0. Rihheckii Add. p. IX. Me- doa Juniiis Colchis Lipsius Episl. quacsl. IV 19. cordis libri

312 uoiiain Ahrinc. uertam celeri cum Ei-l. a 313 patcrnam domuiniie Erl. b et a, sed in hoc signis pr. m. apposiiis, quibus Irans- poni uerba iubeniur ad Peliae uulgo. appellarb cum aliis Abrinc. Erl. b 314 non mcmoro cod. ^y. 253 draconis saeui sopiui impetum Fabricius, Putschius. draconis saeui sopiuit impelum cod. p. 253. lalroni statui oppressi cod. p. 252, unde diuersa haec ab illis putans draconis taetri oppressi impetum coni. Lindemannus

315 non quod domui uim taurorum Lindematmus ad p. 252. el doiiuis ista uirorum cod. pt. 252. non quod doinauit uiros cod. p. 253, unde hic uirorum Lindemannus armata cod. p. 252

RELTQVIAE 131

XVII *

lason Tu me anioris magis quani honoris seruauisti gratia.

xvm *

'Vt tibi Titanis Triiiia dederit stirpem liberum

XIX Sol, qui candentem in caelo sublimat facem!

XX

saluete, optima corpora!

320 Cette manus uestras measque accipite !

XXI

luppiter tuque adeo summe Sol, qui omnis res in-

spicis, Qui mare terram caelum contines tuo cum liimine, 'Inspice hoc facimis {)rins quam fiat: prohibesseis

sceliis!

e. q. s. Ad Mfdt^am pertiiiere posse post alios mouel coul. Eur. Med. 4TG 0. Ribbeckius XVU Ciceio Tusc. disp. IV ;i2, 69 'quid ait ex tragoedia priuceps ille Argonautarum'!' Tu me amoris' e. q. s. 'Quid ei-go? hic amor Medeae quanla miseriarum excitauit incendia! .\tque ea tameu apud alium poetam patri dicere audet, se couiugem habuisse illum, Amor quem' e. q. s. XVin Varro de L. L. VU 16 M. 'Enuius: ut tibi' e. q. s.

'Titanis Triuia Diana est' e. q. s. Haec ex Euripidis Med. 714 orta esse 0. Miiellerus couiecil XIX Xonius p. 170, 10 'sublimare, extollere. Enuius Medea ..." XX Nonius p. 85, 1 'cette significat dicite uel date ab eo, quod cedo ... Ennius in Medea ...' XXI Probus in Verg. Ed. 6,31 p. 16 Keil. 'similiter et Ennius iu Medea exule in his uersibus: luppiler' e. q. s. 'Xam et hic luppiter et Sol pro igui, qui mare et ter- ram et caelum continet.'

316 seruauisti Cralandrina. seruasii Hhri, eliam Gud. 317 liberu

Flor. 318 qiKi Mercenis subliniat libri. subliinas Columna,

0. Ribbeckius 319. 320 Numeros consiiluit 0. Rihbeckius Add. p. IX 321 q^ui onmis res H. Keilius. qui res omnis libri, tiisi quod omnes Par. 322 quique tuo luniine niare t. e. conlines libri. quique maria l. c. contines tuo lumine Fleckeisenus. quique lumine luo maria t. c. contines Porsonus 323 facimus Vat. fial uulgo.

fil libri prohibesseis Fleckeisenus. prohibesse Vat. prohibesse et Pur. prohibe Egnaiius. prohibessis Bothius

9*

132 TRACOEDIARVM

MEDEA [ATHENIENSIS]

Asla :Uqiie Alhenas anticum, opulentum oppidum 325 Contempla et templum Cereris ad laeuam aspice.

MELANIPPA I

Certe hic est nulluni [diibium], quin monstrum siet; Hoc ego dico (ibi et coniectura auguro.

II

mihi Ausculta, nate, piieros iube cremarier.

in

330 .... regniimque nostrum ut sospitent Superstitentque

IV Luniine sic tremulo terra et caua caerula candent.

Medea [Atheniensis] Nonius p. 470, 4 'contempla ... Ennius Me- dea: asta ... contempla.' Varro de L. L. VII 9 M. 'in lioc lemplo faciundo arbores constitui fines apparet, et intra eas regiones, qua oculi conspiciant . id est t\ieamur , a quo templum dictum et contemplare, ut apud Ennium in Medea: conteuipla' e. q. s. 'contempla et conspicare idem esse apparet.'

Melanippa I Nonius p. 469, 6 "auguro ... Ennius Melanippo ...' (augurio Bamb. Menalippo W Bamb. Melanippa Columna)

II Nonius p. 240, 11 'auscultare est obsequi ... Enniiis Mena- lippa...' tll Nonius p. 176, 3 'sospitent, saluent. Ennius Mela-

nippa . . .' (Menalippa W") Idcm p. 170, 14 'superst i t en t , saluent. Ennius Melauippa ...' IV Macrobius Sat. VI 4 p. 520 Jan. 'splendet

tremulo sub lumine pontus. [Aen. VII 9] tremulum lumen de imagiue rei ipsiiis expressum est. Sed prior Ennius in Melauippe ...' (mena-

324 alquc] atq. atq. Bumb. anticuni Roihius. anlieuni Ubri.

anliquum wdgo opulenteuni Leid. Bamb. 326 nuiluni dubium

Bergkius Mus. Rhen. 1835 p. 7*2. nullum plerique libri. nulia Leid. Bamb. 327 dicu tibi 0. Ribbeckius. libi dieo libti 329 iube

cieuiarier BoUiius. cremari iube libri In Ires uersus uerba distri-

buil 0, Ribbeckius , quorum aller ab auscuUa, terlius u pueros in- cipil 330 iil om. libri p. 176

RELIQVIAE 133

Ciir, quod in me est, exsecrabor hoc quod lucet,

qnidquid est? VI

cum saxum sciciderit

VII Geilius V 11 'inter enim puiclierrimam feminam et deformissimam media forma quaedam est ... qualis a Quinto Ennio in M e n a I i p p a ' ( M e I a n i p p a Rottend. Vat.) 'perquam eleganti uocabulo stata dicitur . . . Ennius nu- tem in ista quam dixi tragoedia eas fere feminas ait incolumi pudicitia esse, quae stata forma fo- rent.

NEMEA

I

;^.3.5 Teneor consipta, undique uenor.

II Pecudi dare uiua marito

lippe Aiiglic. in. pr. Par. Salisb. Neap.) V Cicero de nat. deor. II

25, 65 'hunc igitur' (sc. loucm) 'Ennius, ut supra dixi, nuncupat ita dicens: aspice boc sublimen' e. q. s. 'planius quam alio loco idem : cur, quod' e. q. s. Huc refcrl 0. Ribbeckius VI Priscianus X p. 800 P. (I p. 491 K.) 'scindo, scidi. Velustissimi tameu etiam scicidi profe-

rebant Attius Sotadicorum 1: num ergo aquila ita ul hi praedicant,

scicideral ea pectus ? . . . Ennius in Mcnalippa . . .' ( M e 1 a n i p p a Reg. Carlsr. Halberst. Lngd., om. Sang. Menalippa ceteri) Idem fragmeutum .1. Gro- nouius suspicatur olim extitisse etiam apnd Gellium VII 9 ' praeterea inueni a uerbo scindo simili ratione non sciderat sed sciciderat dictum essc. L. Altius in Sotadicorum iibro I sciciderat dixit. Verba haec sunt : num ergo aquila ita ut hi praedicant, sciciderat ea pectus? Ennius quoque Vaie- rius Antias in libro historiarum LXXV uerba haec scripsit: deiiide funere locato ad forum descendidit.'

Nemea I Nonius p. 183, 13 'uenor, circumucnior. Ennius Nemea ...' (menea, sed corr. ut sit nemea, W. Medea Bentinus) Cf. Pauhis Festi p. 6'2 M. 'consiptum apud Ennium pro conseptum reperitur.'

II Priscianus V p. 659 P. (I p. 197 K.) 'hic et haec et hoc pecus. En-

333 cur Reg. Cantahr. cui ceteri licet quidquid est (corr. ea- dem m.) Vind. 334 sciscidoril Carlsr. Reg., sed it ex at corr.

335 consipla Vossius ex Paulo. concepla JV. consepta ceteri libri

336 tiiua deteriores codd. uiua Be7~n. ?n. alt. corr. uiuam Bcg. Sanrj.

134 TRAGOEDIARVM

PHOENIX I

stultnst, qni cupita cupiens cnpienter cupit. II Sed \iinmi uirtnte nera uinere animatnm addecet, Fortiterque f innoxium nocare adnersnm adnersarios. 340 'Ea libertas est, qni pectus piirnm et firmum gestitat: 'Aliae res obnoxiosae nocte in obscura latent.

III

Pliis miser sim, si scelestum faxim quod dicam fore.

IV tiin potuisti credere?

V ** . egone illam? — pudor est eloqui — qnam comperi — ? VI 345 [Melins exacnej atqne exerce linguam, ut argutarier Possis.

nius iii Nemea...' (Neinea Sang. NemiaLugd.) ' Potest tamen iign- rate hoc esse prolaliim , ut si dicam: aquila maritus uel rex auinm.'

Phoenix I Nonius p. 91, 7 'cupienter, cupidissime ... Eimius Foe- nice ...' II (iellius VII 17 (de significatione uocabuli, qjnod est ob- noxius) 'iam uero illud eliam Q. Ennii ... quod scribit in Plioenice in hisce uersibus: sed uirum' e. q. s. III Nonius p. 507. 22 'faxini,

fecerim. Ennius Fenice ...' (Foenice Bamb.) IV. VI Nonins p. 245,

27 •argutari dicitnr idquaciiim pro loqui. Eniiin.- (|uoeiii(e tum tu

Curlsr. b Darmsl. Hulhersl. Luyd. 337 stultusl Vossius. slultus

est lihri eupita 0. Ribbcckius. eupida lihri 338 uirtule uera

Bothius. uera uirtuto hhri addecet uulgo. adiecit Vat. Reg. adiec Roltend. 339 fortiler, om. que, Rottend. innoxiuni uocare

Rottend. Vat. innoxium uacare ceteri libri. Sentenliam his quae sunt aperte pugnare significcaiit 0. Ribbeckius. Fortasse : \n noxis ua- dere aduersuni 7?o//tVK/. Vat. Reg. adnersus ceieri libri 341 ob- noxiosae Acidalius. obnoxio se Reg. obnoxise Rottend. obnoxie Vai. obnoxiae ceteri 342 siin Delrio. siun Ubri scelestum edd. anle Mercerum. sceleslim libri 343 tun potuisti 0. Ribbeckius. lum lu isti libri 344 eg-o ne cod. ergo ne ed. pr. 345 meiius exacuc

0. Ribbeckius, o?n. libri linguam Basil. lingua ceteri libri

RELIQVIAE 135

VII*

Neue tu umquani in gremium extollas liberorum ex

te genus. VIII Ouam tibi ex ore orationem duriter dictis dedit.

IX

Saeuiter suspitionem ferre falsani fultiluni est.

X

350 'Vt qiiod factuni est fiittile, amici, uos feratis fortiter.

XI**

Pater inquam, hospites, pater me liimine orl)aiut,

pater. XII 'Ibi tum flerepente ex alto iii ;iltum despexit niare.

is ti crederc atque exerce liiifjuam' e. 4. s. (Plioeuice : tuni Mcr- cerus. quo enimcoetum mss. Vossii. Choenice: tum Turnebus Adu. XXIX 20 Knnius exerce linguam, med. om., Basil.) His duobus uer- sibus interposui IVagmentum , quod Phoenicis esse 0. Ribbcckii sagacitati debelur, V Charisius IV p. 254 P. (lOQLind.) "per apoclisin: egone ... compcri.' VII Cicero Orat. 4(3, 155 'ita<iuc idem poeta, qui inusi- tatius contraxerat [Alex. VIII 81] . . . et [ibld. 88] ... uon dicit libernm , ut plerique loqiiimnr ... sed m isti uolunt : neue tu' e. q. s. . . . ' At ille alter in Chrvse . . . Atqui dixit Attius . . .' Ad Phoenicem retlulit Bergkius Mus. Hhen.'l835 p. 73 conl. Hom. 11. / 455 VIII Nonius p. 512, 6 'du- riter pro dure ... Ennius Foenice ...' ( lii Hamb. iiihil extat praeter duas uoces extremas) Charisiiis II p. 178P. (I17Lind.) 'duriter. Terentius iii Adelphis ... ubi .\cron: secuiulum antiquorum, inqiiit, consnetudinem. Nam et Ennius in Phoenice . . .' (Poenice cod.) IX Noniiis p. 511, 5 'saeuit er pro saeue . . . Ennius Fonice . . .' (F'oenice Bamb.) X Nonius p. 514. 13 'futtile, futtiliter. Eiinius Foenice . . . ' XI Charisius IV p. 250 P. (I(i7 Lind.) " inavdlrjxpLS est, cum eadein dictio in principio uersus et in clausula pouitur, ui: pater' e. q. s. Diomede^ II p. 440 P. • epanalepsis ...' Claudius Sacerdos I p. 35 Endl. 'epanalempsis fil hoc modo: idem uerbum ponitur in clausula. quod in principio" dictionis, ut: pater' e. q. s. Plioenicis querellas agnouit (). Ribbeckiiis XII Nonius p. 518, 5 'derepeiite... l^nnius FociiirM.' . . . ' ( Ph eii ice Bamb.)

347 neue tu Fleckcisemis. iieque lu pleriquc libri, neque Iuumi Gud.c 349 suspilionem .ff«w6. suspicioneni c^^m //6n futtilum

Leid. fulilum ceteri libri 360 futiie Bamb. uos feralis ed. pr.

uos fueralis libri plcriqiie. non fueramus Palat. nos feramus ed. 1480

351 Inquam, hospites, pater ine lumine 0. Ribbeckius. inquam hos- pitis mc luminc Chmdius. inquam me kmiine Charisius el Diomedes

136 TRAGOEDIARVM

TELAMO

I

Telamo 'Ego deum genus esse semper dixi et dicam caelitum, Sed eos non curare opinor, quid agat humanum

genus : 355 Nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod

niinc abest. II Sed superstitiosi uates inpudentesque arioli, Aut inertes aiit insani aut quibus egestas imperat, Oui sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant uiam, Ouibus diuitias pollicentur, ab eis drachumam ipsi

petunt. 360 [De his diuitiis sibi deducant drachumam, reddant

cetera.] III*

Telamo 'Ego cum genui, tiim morituros sciui et ei rei siistuli.

Telamo I Cicero de diu. II 50, 104 'an iioster Enniiis? qui magno plausu loquitur assentiente populo [853. 354]. Et quidem cur sic opinetur, rationem subicit. Sed niiiil est necesse dicere quae sequuiUur: tantum sat est intellegi, id sumere istos pro certo , quod dubiuni controuersumque sit.' Idem de nat. deor. III 32, 79 'Telamo autem uno uersu totum locuni con- ficit, cur di homines negiegant [355].' Idem de diu. 1 58, 132 (cf. II)

II Cicero de diu. I 58, 132 'nunc illa testabor, non me sorlilegos neque cos, qui quaestus causa ariolentur ... agnoscere. ^on liabeo denique nauci Marsum augurem, non uicanos aruspices , non de circo astrologos. non Isiacos coniectores. non interpretes somniorum. Non enim sunt hi aut scientia aut arte diuini , sed superstitiosi' e. q. s. 'Atque liaec quidem Ennius, qui paucis ante uersibus esse deos censet, sed eosnon cu- rare opinatur, quid agat humanum geuus.' Ennianos uersus de- mum a uerbis ' scd superstitiosi ' incipere intellexit Bothius III Cicero

356 sed ' utrum Eimii sil ati Ciccronis dnldUtri possc ' 0. Ribheckiiis monet inpudentes Leid. impudcntes ceteri libri 359 dracliumani Vind. corr. eadcm manu. draemam Leid. diagmam Erl. draohmam ceteri. Cf. Ritschelius Mus. philol. VII 559 sqq. Verstim 360

0. Ribbeckius iamquam ^lectoris alicuius lasciuia confictum'' uucis induxit drachumam Leid. dragmam Erl. drachmam ceteri

361 murilurum Seneca, Ciceronis Iil>ri deleriores ci] huic Seneca

RELIQVIAE 137

Praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam Grae-

ciam, Scibam me in mortiferum bellum, non in epulas

mittere. IV More antiquo audibo atque auris tibi contra uten-

das dabo. V

365 Scibas natum ingenuum Aiacem, cui' tu obsidionem

paras. VI

Nam ita mihi Telamonis pati'is, aui Aeaci et proaui

louis Grata est gratia atque hoc lumen candidum claret

mihi.

Tusc. disp. 111 13, 28 'uidentur eiiim omuia repentiua grauiora. Ex hoc pt iila iure laudantur: ego cum' e. q. s. Ibidem 24, 58 ' alquc hoc idem et Telamo ille declarat [361]' (Totnm uersum exhibent Marb. Duisb. Oxon. unus, et uerbis genui ... sustuli m. alt. ascriptis Reg. ego cum genui morilurum sciui Vindd. Monac. b Rehd. et additis m. alt. moriturum sciui Bern. ego cum genui ceteri) Scneca ad Polvb. de cons. 11,30 ' quanto ille iustior, qui nuntiala fllii mortc dignam magno uiro uocem emi- sit: ego ... sciui. Prorsus non mireris ex hoc natum esse qui fortiter mori posset ... ego ... sciui. Deiude adiccit rem maioris et prudenliae et animi : et huic rei sustuli.' Fronto dc bello Parth. p. 199 ed. Runi. (105 Nieb.) * an cunctetur de militibus nostris Mars paler illa dicere? [361] Praeterea cum in' (ob cod.) ' terrarum orbem misi ob defenden- dum imperium, Scibam me in mortifera bella' e. q. s. 'haec uerba Telamo Troiaiio bello dc suis liberis semel elocutus cst.' Ciceronem Tusc. disp. III 14,30 secutus Hicronymus Epitaph. Nepotiani p.592Mign. 'ubiillud ab infantia studium litterarum et Anaxagorae ac Telamonis sempcr laudata sententia: sciebam me geuuisse mortalem.' IV Nonius p. 506, 1 ' audibo pro audiam. Ennius Telemone . . .' V Festus p. 108 M. 'ob- sidionem potius dicendum esse quam obsidium adiuuat nos testimonio suo Ennius in Telamone, quom ait" . . . ' VI Nonius p. 85, 23 'clarct,

362 iiiissi, sed til prior s uideatiir diicla essc, Froniu 363 sci-

bam Fronto. sciebain Ciccronis libri 364 alque Banib. neque ce-

teri libri ulendos Bamb. 366 aui Aeaci Bcrgkiiis Mtis. Rhen.

1835 p. 73. alquefaci libri luuis Leid. 367 grala est gralia

G. Hermanmis Opusc. VII 380. gralia ea csl libri. gratia grata est Grotiiis

138 TRAGOEDIARVM

VII

Eandem me in suspitionem sceleris partiuit pater.

VIII Dem senis me facere pietas, ciuium porcel pudor.

IX

370 Strata terrae lauere lacrumis uestem squalam et sor-

didam. X . . . . ex eo futurum abnuebunt.

TELEPHVS I

Regniim reliqui saeptus mendici stola.

II

\ Caedem caiieo hoc ciim uestitu, squalida saeptiis

stola.

clara est uel clareat . . . Eiinius Tclamone . . . ' VH Nonius p. 475, 24 'partiret pro partiretur . . . Eniiius Teiamone . . .' VIII Nonius

p. 160, 5 'porcet significat proliibet ... Ennius Telamone ...' IX No- nius p. 172, 19 'squalam' (squalem, superscr. a, W) ' pro squali- dam. Ennius Telamone ...' Idem p. 504, 4 Mauere inde tractum est. Ennius Telamone ..." X Diomedes I p. 378 P. 'uerum apud ueteres et abnueo dictum annotamus , ut Ennius octauo annalium [IX] item in Te- lamone ...' (iteminTelamonem Par. a. itemin Telamonem, corr. i d e m , Par. b)

Telephvs I Nonius p. 537, 26 'stolam neteres non honestam uesteui solum, sed etiam omnem, quae corpus tegeret. Ennius Telefo [II] idem in eadem: regnum' e. q. s. II Nonius p. 537, 27 (cf. I) Festus p. 329 M.

368 suspilionem 0. Ribbeckius. suspicionem libri 369 dein se- nis me Q. Hermannns. deum mc sentil libri, etiain Bamh.. '■qtiod iiix defendi jiosse inferprefando stimulat' moftel 0. Bibbeckitts 370 tiae stiperscr. or Leid. p. 172. tena Bamb. Leid. p. 504 labere Ubri

p. 504 lacrimis Kbri p. 172 squalem W p. 172. squalidam

libri p. 504 371 abnuebunl Par. a b (sed in hoc u aUeinim m. all.

in ras.). abnuebanl tiiilgo 372 saeptus 0. Bibbeckitts. seplus libri

mendici Leoj^ardtts Emend. VIII 2i. medici libri 373 caedem caueo hoc cum ueslitu 0. Bibbeckius. cedo et caueo cum uestitus Noniiis. quam ue Festtis. caedem caneo nesiitu Geelius

septus Bamb.

RELIQVIAE 139

III**

Nam sapiens uirtiiti honoreni praeniiiim, haud prae-

dam petit. 375 Set quid uideo? ferro saeptus possidet sedis sacras.

IV Palam mutire plebeio piaculum est.

V

qui illum di deaeque magno maclassint malo.

VI

uerum quonmi hberi leto dati Siint in beiio , non lubenter haec enodari aiidiunt.

VII ** 380 Ouod nisi qiiieris, Menelae, hac dextra occides.

VIII**

Proin demet abs te regimen Argos, diim est po-

testas consiii. IX

Et ciuitatem uideo Argiuum incendere.

• [squalidum irijiultiim et sord[idum uiule Enuius] in Tele-

pho: quam ue stola.' III Cicero de orat. III

26, 102 ' numquam agit hunc uersum Roscius eo gestu, quo potest : nam sapiens' e. q. s. 'sed abicit prorsus, ut in proximos: set quid' e. q. s. • incidat aspiciat admiretur stupescat.' Ad Telepiuuii posse perti- nere 0. Ribbeckius uidit IV Festus p. 145 M. 'mulire, loqui. Ennius in Telepho ...' Paulus p. 144 M. 'mutire, loqui. Ennius . . . ' V No-

nius p. 342, 14 'mactare malo adficere significat et Ennius Te-

lefo . . .' VI Nonius p. 15, 12 'enoda significat explana ... Ennius Telefo . . .' VII Seneca Epist. mor. 80, 8 • ille qui superbus alque inpotens et tiducia uirium tumidus ait: quod nisi' e. q. s. 'diuinum accipit, in centunculo dormit.' VIII Censorinus fragm. c. 14 p. 95 .lahn. (27'26 P.) 'octonarius iambus: proin' e. q. s. Vtrumque uersum huc refert 0. Rib beckius IX Nonius p. ^•^Q, 4 'inter urbem et ciuitatem hoc interest:

375 set quid 0. Ribbeckins. el rniid Ubri plerique. ccquid Lagom.l^ Gud. b 377 dii Nonixis 381 proin demet Larhmhnnus. pro-

inde et libri consili Lachmannus. constdendi libri 382 incen- dier Aldina

140 TRAGOEDIARVM

X

Deumque de consilio hoc iliner credo conatum modo.

XI Ted i[)sum oportet hoc profiteri et proloqui 385 Aduorsum illam mihi.

XII*

Si uoles aduortere animum, comiter monstrabitur. XIII* homo, qui erranti comiter monstrat uiam, Ouasi himen de suo lumine accendat, facit: Nihilo minus ipsi liicet, cum ilh accenderit.

THYESTES I

390 Set me Apollo ipsiis delectat [lactatj ductat Delficus.

urbs est aedificia, ciuitas iiicolae ... Eniiias Telefo ..." X Nonius

p. 490, 12 'itiner pro iter. Ennius Teleplio ..." XI Nonius p. 232,24 ■aduorsum rursum apud significat ... Ennius Telefo . . .' (Ennius... mihi om. Bern. a Basil.) XII Varro de L. L. VII 89 M. ' apud Ennium : si' e. q. s. 'comiter: hilare ac luljenter.' XIII Cicero de ofF. I 16, 51 'omnium autem communia hominum uidentur ea. quac sunt generis eius, quod ah Ennio positum in uiia re transferri iu permultas' (sic Banib. a h. transferri per multas Ochl.) 'potest [387 — 389J.' Ibidem 52 'sed quoniam <-opiae paruac singuiorum sunt , corum autem qui eis egeant in- finita est multitudo, uulgaris liberalitas refcrenda est ad illum Ennii finem : nihilo minus ipsi lucet.' Idem pro Balbo 16, 36 'comes henigni fa- ciles suaues homines esse dicuntur: qui erranti comiter monstrat uiaiTi, benigne, non grauate.' Vtrumque fragmentum huc reuocauit 0. Rih- bcckius

Thyestes 1 Nonius p. 97, 32 'dciectare, inlicerc, adtraliere. Ennius

383 do om. W 384 lod ip.simi opculot lioc protilori 0. Ribbcckius. Ic ipsiiiii lioc oporlol profilori libr-i , quod non midauil Lachmantms ad Lucr. I 778 387 iil hoiiio Basil. Ochl coniill Basil. Bern. d

Erf. Oehl. iiiaiii monslrat Bamb. a Ochl. 388 qiiasi lumen de

suo luniine Bcrn. a b c d Basil. Erf. quasi de suo lumine lumen Bcrn. e Oehl. 389 ut nichilo minus Ochl. ul nihilo minus Ba-

sil. ipsl iuceal Bcrn. b c d e Basil. Erf. Bamb. a b Ochl. ipsi ut

lueeat Bern. a. ul ipsi iucoal Rcg. Lall. 390 ipsus deleclat lactal

0. Ribbeckius. ipse dejoctal libri

RELIQYIAE 141

II

Sed sonitus auris meas pedum pulsu increpal.

III Il)i quid agat secum cogitat parat putat.

IV*

Ouem nam te esse dicam, qui tarda in senecta

V*

. . . }Jol mflii fortuna magis nunc defil quam

genus. 395 Namque regnum siippetebat mi, lil scias, quanto e

loco, Quantis opibus, quibus de rebus lapsa fortuna accidat.

VI**

Tantalo prognatus, Pelope natus, qui quondam a

socru Oenomao rege Hippodameam niptis nanctust niiptiis.

Theeste ...' (Thertensi ms. Juiiii. Tliyeste edd.) II Nonius p. 255, 25 'crepare, ferire. Ennius in Thyeste ..." III Nonius p. 369, 25 'putare, animo tli.sputare ... Ennius Thyeste ...' IV Cicero Orat. 55, 184 ' quamquam etiam a modis quibusdam cantu remoto soluta esse ui- deatur oratio ... (iiioruni similia sunt (|naedam etiam apud nostros, uelut ille in Thyeste [303] et quae seqiuuitur: quae, nisi cum tibicen accessit, orationis sunt sohuae simillima.' Cf. Nonius p. 330, 31 ' Varro TtSQl £^a- yoayrjg : quem nam te esse dicam, feram qui manu corporis feruidos fontium aperis lacus sanguinis teq\ie uita leuas ferrco ensi?' V Cicero Tusc. disp. ITI 19, 44 ' quaerendum igitur , qucm admodum aegritudine priuemus eum, qni ita dicat : pol' e. q. s. 'Quid? hnic caUx mulsi inpingendus est, ut plorare desinat? aut aliquid eius modi? Ecce tibi ex altera parte ab eodem poeta [Andromach. fr. X].' lUa esse Thyestis uerba 0. Ribbeckio uisa sunt, excepta fortasse a proximis VI Cicero Tusc. disp. III 12, 2G 'aegritudi- nem . . . depellamus . . . qualis enim tibi ille uidetur T antalo ' e. q. s. ' louis

392 cogilel W Leid. 393 senecta Lachtumnus. senectute libri

395 mi Grotius Bibl. crit. 7iou. IV. mihi libri 396 lassa Vind.a Mon. h accidal Gud. Reg. Pilh. Bern. alii. occidat Rehd. Vind. a

Mon. a quinque O.xon. 397 socrii Bentleius. socero libri

398 raplis Gud. Reg. Bern. alii cdd. Dauisii. laptiis et supra lin. ruplis Rehd. raclis Marb. raplus Pith. Oxon. tinus nanclust Treg-

derus. nanclus Gud. Reg. naclus esl Pilh. naelis Rehd. m. pr. uactus Marb. naclus ceteri libri. nactusl Bentleius nulis Reg.

142 TRAGOEDIARYM

VII

impetrem, 400 fDi inmortales,] facite ab animo ut cernat uitalem

abigeum. VIII Si'n flaccebunt conditiones, repudiato et reddito.

IX 'Aspice hoc sublimen candens, quem inuocant omnes

louem. X* Quem metuunt oderunt : quem quisque odit, periisse

expetit.

iste quidem pronepos. Taniiie ergo abiectus tamque fraclus? Nolite, in- quit, hospites' e. q. s. [XIJ Tu te. Tliyesta, damnabis orbabisque luce propter uim sceleris alieui?' Nvmieros constituit Bentleius, quem tamen etiam liaec louis iste quidem pronepos minus recte poetae dedisse intellexit post Dauisium Wolfius in edit. alt. VII Nonius p. 261, 13 'cernere, iudicare ... EnniusThyeste ...' VIII Nouius p. 110, 14 'flaccet, languet, deficit ... Ennius Thyeste . . .' IX Festus p. 306 M. 'sublimem' (immo

sublimen) ' est in altitudinem elatnm , ut Eunius in Thyeste ...' Cicero de nat. deor. II 2, 4 ' quid enim potest esse tam apertum . . . cum caelum suspeximus ... quam esse aliquod numen ... quod ni ita esset, qui potuis- set assensu omnium dicere Ennius : aspice' e. q. s. (Deest in Palat. et Vind.) Ibidem 25, 65 'hunc igitur' (sc. louem) 'Ennius, ut supra dixi, nuncupat ita dicens: aspice' e. q. s. Ibidem III 4, 10 'primum fuit . cuni caelum suspexissemus, statim nos intellegere, esse aliquod numen, quo liaec regantur. Ex hoc iHud etiam: aspice' e. q. s. Ibidem 16, 40 'sit sane deus ipse mundus. Hoc credo ilhid esse sublime' e. q. s. Appuleius de mundo c. 33 p. 363 Oud. 'Romanus etiam poeta sic sensit: aspice' e. q. s. Probus in Verg. Ecl. 6, 31 p. 11 Keil. 'Ennius: aspice' e. q. s.

X Cicero de off. II 7, 23 'omnium aiitem rerum nec aptius est quicquam ad opes tuendas ac tenendas quam diligi, nec alienius quam timeri. Prae- clare enim Ennius: quem metuunt' e. q. s. Huic fabulae 0. Ribbeckius

400 di imiiorlales 0. Ribbeckius , om. libri facite Delrio, facile libri abii^eum 0. Ribbeckius qui e Gloss. Lubb. 'abig-eus unsXax^q^

couferri iubet. babium libri. halilum Junius in my. 401 sin Guliel-

mus in Plauli Capl. c. 5. in libri 402 sublimen Appulei ms. Bene-

diclimts , Scaliger ad Varr. de re rusl. p. 235 ueteres Appulei libros antestans . cf. Ritschelius Mus. philol. VII bb6 st/q. sub lumine mss. Vossiani Appulei. sublime Festi cod., Appulei Florentinus , Probus, Ciceronis libin, etiam Vitid. Erl. Palal. de nat. deor. supplime Pal. 1519 de nai. deor. II 25, 65 cadens Vind. de nal. deor. III 4, 10 mss.

Voss. Appulei uocant Feslus , Probus 403 odere e.r Goth.

RELIQVIAE 143

XI*

Thyestes Nolite, hospites, ad me adire: ilico isti: 405 Ne contagio mea bonis umbraue obsit.

Tanta uis sceleris in corpore haeret fmeo].

Ahiis Onid nam est, obsecro? quid te adirier abniitas?

XII

Heu heu, mea fortuna, ut omnia in me conglomeras

niala ! XIII

qnam mihi maximum hodie liic contigerit malum. XIV* 410 '0 Fides alma apta pinnis, et ius iurandum louis!

ascripsit XI Cicfio Tusc. disp. III 12, 26 'qualis enim tibi ilic uidetnr [VI] louis iste quidem pronepos? Tamne ergo abiectus tamque fractns? Nolite, inquit. hospites[404 — 406]. Tu te, Tliyesta, damnabis orba- bisquf Ince proptcr uim sccicris alieni?' Idcm de orat. III 41, 161 'nolo esse nerbnm angnstiiis id quod translatnm sit, qnam fuisset illud proprinm ac snnm: [407] melins esset netas, proliibes , absterres: qnoniam ille di- xerat ilico ... obsit.' XII Nonius p. 90, 14 ' conglomerare, in- uoluere, superadderc. Ennius Titlie ..." (Thyeste ante Mercerum)

XIII Nonins p. "208, 11 'contingere, euenire ... Enniiis Tyeste . . .'

XIV Cicero de off. III 29, 104 ' nam praeclare Ennins ..." (Deest in Bamb. b) Appuleins de deo Socr. c. 5 p. 131 Oud. ' nam et ius iurandum

Heusingerus perisse Bamh. a b Oehl. 404 sqq. Baccheos

agmniil Bentleiiis adire Gud. in rasura ilico Lagom. 3 13 35

36 93. illico eadem manu compunctum Gud. in Tusc. illico uulgo

isli Pilh. Monac. isla ires Oxon. isliiic duo Oxon. Gud. b Tusc, libri aliq. de or. istic cum rasura Bern. istic Gud. Halmii cum ce- leris 405 umbrane Erl. b de or. 406 meo 0. Bibbeckius,

om. libri 407 quid Abrinc. Erl. b et Erl. a suppl. quod Lugom. aliq. adirier] adiri plerique libri. abire Abrinc. Erl. b. adiri taui

0. Bibbeckius obmitlas Erl. b 408 lieu lieu Vossius. eu libri.

eheu Lachmatinus ad Lucr. I 360 glomeras W 409 quam

mihi maxiumm hodie hic 0. Bibbeckius. quam mihi maxime hic hodie Ubri. quaui uiaxiinum etsi hic mi hodie Bolhius 2 410 pinuis

Bamb. a (pennis m. alt. corr.) el plerique. pennis Bern. c

144 TRArrOEDTARVM

XV*

nuUa sancta socielas

Nec fides regni est

XVI

Thyestes 'Ipse summis saxis fixns as[)eris, euisceratus, Latere pendens, saxa spargens tabo, sanie et san-

guine atro. 415 Neque sepulcrum, (juo recipiat, habeat portum cor-

poris, 'Vbi remissa humana uita corpus requiescat malis.

louis inraiulum dicitur, ut ait Enuius.' (louis iurandum om. Flor. ms. Benedict. el aiii) XV Cicero de ofi". I 8, 26 ' quod enim est apud Ennium : nulla' e. q. s. 'id latius patet.' Idem de re p. I 32, 49 'con- cordi populo . . . nihil esse inmutabiiius, niliil firmius . . . itaque cum patres rerum potirentur, numquam constitisse ciuitatis statum. Multo iam id in i'egnis minus, quoriim, ut ait Ennius, nulia regni saucia societas nec fides est.' (uel quoniam scrihendum pro quorum uel regni omittendum Maio iiidebatur) Vtrumque fragmentum ex Thyestis oratione super esse opinatus est 0. Ribbeckius XVI Cicero Tusc. disp. I 44, 107 ' execratur luculentis sane uersibus apud Ennium Thyestes , pri- mum ut naufragio pereat Atreus: durum hoc sane, talis enim in- teritus non est sine graui sensu ; illa inania: [413. 414]. Non ipsa saxa magis sensu omni uacabunt, quam ille latere pendens, cui se hic cru- ciatum censet optare. Quam essent dura, si sentiret; nulla sunt sine sensu.' (quam essent dura si sentirent nulla sine sensu Gud. Reg. q u a e utessentdura, si sentirentur, nullasinesensu sunt Bentleius) ' Illud uero perquam inane : [415. 416]. Vides, quanto haec in errore uer- sentur: portum esse corporis et reqtiiescere in sepulcro putat mortmim. Magna culpa Pelopis, qui non erudicrit filium nec docuerit, quatenus esset quicque curandum.' Idem in Pisonem 19. 43 ' Thyestea ista execratio est, poetae uuigi animos , non sapientum, mouentis: ut tu naufragio ex- pulsus uspiam saxis fixus asperis euisceratus latere pende- res, utaitille, saxa . . . a tro.' (Verba ut tu naufragio expulsus uspiam Ciceroni rescripsit Bentleius, Enniana poesi in breuius, ut uidetur, ab illo contracta) Nonius p. 405, 3 'spargere, madefacere. Lucilius lib. XVIIII: [414].' Haec 'aut traducta esse a Luciiio aut librariorum tnr- bis perperam eius nomine afferri' censet 0. Ribbeckius

413 sijq. Nwncros constituit Bentleius

RELIQVIAE 145

INCERTI NOMINIS RELIQVIAE I

Neoptolemus Philosophari est mihi necesse , atpaucis: nam omnino

haiit placet. Degustandum ex ea, non in eam ingurgitandum

censeo. II 'Omnes dant consilium uanum, atque ad uohiptatem

omnia. III

420 ui pate fecerunt Bruges.

IV Oui templa caeh summa sonitu concutit

Inc. nom. rel. I Cicero Tusc. disp. II 1 , 1 'Neoptolemus quidem apud Ennium philosophari sibi ait necesse esse, scd paucis: nam omnino haud placere. Ego autem, Brute, necesse mihi quidem esse arbitror philosophari ... sed non paucis , ut ille. — 2 Scd tamen iu uita occupata atque, ut Neoptolemi tum erat, militari pauca ipsa multum saepe prosunt.' Idem de orat. II 37, 156 'ac sic decrcui philoso- phari potius, ut Neoptolemus apud Ennium, paucis: nam omnino haud placet.' Idem de re p. I 18 , 30 'magis eum delectabat Neopto- lemus Enni, qui se ait filosofari uelle, set paucis: nam om- nino haud placere.' Gellius V 15 'Ennianuni Neoptolcmum proba- bamus, qui profecto ita ait: philoso phanduni est paucis: nam omnino haut placet.' Ibidem 16 'eiusdemque illius Enniani Neopto- lemi, de quo siipra scripsimus, consilio utendum est , qui degustan- dum cx philosophia censet, non in eam ingurgitandum.' Ap- puleius de magia c. 13 p. 415 Oud. 'ne ego necesse habeam, contra senten- tiam Ncoptolemi Enniani pluribus philosophari.' II Fronto Epist. II 13 p. 57 ed. Rom. (p. 61 Nieb.) 'adfinitatc sociatum nequc tutelae subditum: praeterea in ea fortuna constitutum, iu qua, ut Q. Ennius ait, omnes dant' e. q. s. III Cicero Orat. 48, 160 ' Burrum sempcr Ennius, numquam Pyrrhum: ui p. Bruges, non Phryges: ipsius antiqui declarant libri.' Quintilianus I 4, 15 'sed B qiioque in locum aliarum dedimus aliquaiido, unde Burrus et I3ruges et Belena.' IV Terentius Eun. III 5, 42 'ta- bulam quandam pictam : ubi inerat pictura haec , louem | Quo pacto I)a-

417 philosophari est mihi necesse, at Vossius secundum Cic. Ttisc. philosophandum est, sed Boihius ex Gellio aut Laiir. Gellii. haiid ceteri Versum 418 e Gellio concinnauil 0. Ribbeckius 419 at-

quc ad uoluplalem omnia om. ed. Mediol. et Nieb. adque cod.

420 ul] bi Abrinc. Frug-es Viieb. Dresd. m. pr. Eins.

Enmvs. 10

146 TRAGOEDIARVM

V

Labal, labuntur saxa, caementae cadunt. VI caeli ingentes fomices VII Latona pariit casta complexu louis 425 Deli deos geminos.

VIII Flagiti principium est nudare inter ciuis corpora

IX

quin inde inuitls sumpserint perdvellibus X Amicus certus in re incerta cernitur.

naae misisse aiunt quondam in gremium imbrem aureum. | Egomet quoque id spectare coepi: et quia consimilem luserat | lam olim ille ludum, in- pendio magis animus gaudebat mihi ; | Deum sese in pretium conuertisse et per alienas tegulas ( Venisse clanculum: per pluuiam fucum factum mulieri. | At quem deum? qui templa' e. q. s. Donatus in h. 1. 'so- nitu concutit: TtaQmdtcc de Ennio. templa caeli: sententia tragica, sed de industria, non errore.' V Nonius p. 196, 30 'caementa... feminini Knnius: labat' e. q. s. VI Varro de L. L. V 19 M. 'a chao choum, liinc cauum et hine caelum ... ct Ennius item ad cauationem: caeli i. f.' Cicero de orat. UI 40, 102 'quo iii genere primum est fugienda dissimilitudo: cacli i. f. Quamuis spliaeram in scenam (ut diciliir) attiile- rit Ennius, tamen in sphacra fornicis similitudo non potest inesse.'

VII Varro de L. L. VII 16 M. 'Ennius [Med. fr. XVIII] ... Titanis dicta, quod eam genuit Titanis Lato. Lato enim, ut scribit Manilius, est Coeo creata Titanis. Vt idem scribit: Latona' e. q. s. 'id est ApoIIinem et Dianam.' Ad Ennium his uerbis ut idem redire Varronem 0. Ribbeckius perspe.xit conl. Varr. VII 05 M. VIII Cicero Tusc. disp. IV 33, 70 'bene ergo Ennius: flagiti' e. q. s. IX Varro de L. L. VII 49 M. 'apud Ennium: quin' e. q. s. 'perduelles dicuntur hostes.' X Cicero Lael. 17, 64 'quamquam Ennius recte : amicus' e. q. s.

422 labunlur edd. lababuntur libri caementae Juniiis. eaemenla libri 424 pariit ^Par. a el b, si recle relatum est. parit ceti.

codd.' 0. M. casta Flor. Haun. casto ceieri libri 425 Deli

uidgo. Delia libri 426 ciuis Giid. ciues ceteri 427 quin inde

Flor. Par. a. quoiiis inde Golh. quius inde Haun. quod inde Par. b. quid unde Turnebi cod.

RELIQVIAE 147

XI

Bene facta male locata male facta arbitror.

XII 430 .... induta fiiit saeua stola

XIII Thelis illi mater

XIV

Vocibus concide: faxis . . musset obrutus.

XV

Ad eum aditauere

XVI . . . . festiuum festinant diem. XVII 435 ..... ciibitis pinsibant humum.

XI Cicero de off. II 18, 62 ' nam praeclare Ennius: bene facta' e. q. s.

XII Seruius in Aen. 1 4 'saeuam dicebant ueteres magiiam, ut Kn- nius: induta' e. q. s. 'i. e. magna.' Cyntliius Cenetensis in Aen. I 4 (A. Mai auct. class. VII 327) 'saeuus dicitur crudelis, prosper et magnus. Ennius: induta' e. q. s. XIII Varro de L. L. VII 87 M. ' lympha a nympha, ul quod apud Graccos ©mg, apud Ennium: Thelis illi mater.' Varro de re rustica HI 9, 19 'quod antiqui, ut Thetin Thelim dicebant, sic Medicam Melicam uocabanl.' Cf. Tiirnebus Adu. XXIII 20 XIV Varro de L. L. VII 101 M. 'apud Eiininm: uocibus ' e. q. s. 'mussare dictum, quod muti nou amplius quam (iv dicunt.' Cf. Ann. XVII fr. VI

XV Diomedes I p. 330 P. 'item adeo adis. hoc iteramus adito aditas dictitantes, ut Ennius: ad eum aditauere.' XVI Seruius in Aen. 1X401

'aiitique properet mortem, ut Plautus: properare prandium; Eniiius: festiuum f. d.' Philargyrus in Georg. IV 170 ' fulmina properant uetuste ait, ut Plautus: properant prandium, etEnnius: festinant diem.' Cf. Gloss. Labb. 'festiuo eOQtcc^o}.' XVII Varro de L. L. V 23 M. 'terra ut pu- lant eadem et huraus: ideo Ennium ia terram cadentis dicei'e: cubitis' e. q. s. cf. Ann. X fr. XII

430 fuit Sertihis. est Cynthius 431 Thelis Tiirnebus. Thelis

Flor. Haun. ea Thelis cod. B, lacuna in Gotk. 432 faxis .. mus-

set 0. Ribbeckius. facimus et libri plerique. facimus musset Turnebi cod. 435 pinsabant Goth.

10*

148 TRAGOEDIARVM

XVIII

imprimitque genae genam.

XIX

[Nam] flammam sapieris facilius ore in ardente 6p-

primit Ouam bona dicta teneat.

XX

Eu, mea puella, e spe quidem id successit tibi. XXI 440 aeui integri

XXII angue uillosi canis

XXIII ferro foedati iacent.

XVIII Seruius iii Aen. VI 686 'genis, palpebris: Ennius de dorraiente: imprimitque' e. q. s. XIX Ciccro de orat. II 54, 222 'quod est homi- iiibus facetis et dicacibus difficillimum , habere hominum rationem et tem- porum ct ea qnae occurrant, cum salsissime dici possint, tenere. Itaque non nulli ridiiuli homines iioc ipsum non insulse intcrpretantur. Dicere cnim aiuut Ennium , flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam b. d. t.: haec scilicet bona dicta, quae salsa sint.' (Ennium om. Voss. Leid. dicere enim aut pienti facilius Abrinc. Erl. a, nisi quod in hoc aiunt supcrscriptum est super aut) XX Varro de L. L. VII 93 M. 'euax uerbum nihil significat, scd effutitium natura- liter est , ut apud Ennium [Hcctoris Lustr. fr. VII]: apud Ennium: cu mea p.' e. q. s. 'apud Pompilium: heu' c. q. s. (Naeuium cod. B)

XXI Seruius in Aen. IX 255 'integer acui, integri aeui, i. c. adu- lcscens, cui aetas integra super cst. Vnde Ennius deos aeui integros dicit, quibus multum aeui super cst.' XXII Acro in Hor. Car;i III 11, 18 ' nuiniant angnes caput cius: ul ait Ennius : angue' e. q. s. XXIII Sernius in Acn. III 241 'foedare cruentare. Ennius: feiTo' e. . s.

436 qiie forlasse delendum censet 0. Ribbeckius 437 tiain

0. Ribbeckins, qui indirectam qua Cicero utitur orationem in uersum cocgil "439 eu 0. Ribheckius. hau Par. b. heu ceteri. eheu uulgo

c spc Oi Ribbeckius. spe Flor. Goth. Par. a. saepe liaun. sepe Par. b. successit 0. Muellcrus. succeasit Goth. Haun. succenset

FJor. Par. a. succenses Par. b

RELIQVIAE 149

XXIV

quis nos pater aut cognatus uolet Contrd tueri?

XXV

445 capitibus nutantibus

'Ibi pinos rectosque cupressos

XXVI

Qui sui quaestus caiisa fictas suscitant sententias.

XXVII ['Vmquam] quicquam quisquam cuiquam, quod ei

conueniat, neget?

XXIV Varro de L. L. VII 12 M. ' tueri duo siguificat, uuuni ab aspectu, ut dixi, unde est Euni illud: tueor te senex ... et: quis pater' e. q. s. Quem uersum non hexametrum, quod uulgo credebatur, sed tragoediarum esse ut quem proximum ascripsi Ritsclielius docuit Ind. scliol. Bonu. aest. 1852 p. XV XXV Geilius XIII 20 'Ennius item rectos euprcssos dixit contra receptum uocabuli geuus lioc uersu : capilibus' e. q. s. 'flrmior ei credo et uiridior sonus esse uocis uisus est, rectos dicere cupressos, quam reclas. Contra uero idem Ennius in anuuli duodeuicensimo' e. q. s. Nonius p. 195, 24 ' cupressus geueris feminini, ut dubium non est. Mascu- lini Ennius: capitibus' c. q. s. XXVI Ciccro de diu. I 40, 88 'atque

eliam ante hos Amphiaraus et Tiresias , non liumiles et obscuri neque eorum simik's, ut apud Enniiun est , qui sui quaestus causa' c. q. s.

XXVII Rhel. ad Herennium IV 12, 18 'et si uitabimus eiusdem litterae nimiam assiduitatem, cui uitio uersus liic erit exemplo (uam hic nihil pro- hibet iu uitiis alienis exemplis uti): o Tite ' e. q. s. [Ann. 113] 'et hic eiusdem poetae: quicquam' e. q. s.

443 sq. quis nos paler aut cognalus uolet Conlra tueri Ritschelius. quis paler aut cognalus uolet nos conlra luerl Varro 445 nulan-

tibus Notiiiis, Gryph. mg. Voss. tn. pr. nulanlis Voss. corr. cum cele- ris '''446 \h'i Ritschelius , om. libri 448 uniquani 0. Ribbeckius, om. libri. quldquain quisquani cuiquam quod ei conuenial 0. Rib-

becl '?. quicquam quicq quemq quisq. conucniat Wuerzb. quisquam qulcquam quanquam quenquam quisquam conueniat Opilz. quicquam quisquam quemquam quisque conueniet Winclb. Fris. quidquam quis- quam quemquam quemq. quisq. conueniat Par. quidquam quisquam quemquam quisque conueniat Bamb. u. quidquam quisquam quemque quisque conueniat Bamb. b. quidquam quisquam quemquam queuiq. quis conueniat Tross. quidquam quisquam quemquam quis conuenial Tur. quidquam quisquam cuiquam quod conueniat uulgo

150 TRAGOEDIARVM RELIQVIAE

XXVIII Varro de L. L. VI 61 M. 'dico originem habet Graecam qiiod Graeci 6r/,a^G). Hinc Ennius: dico qui. Hinc dicare, hinc iudicare.' Dico qui hunc dicare cupit (uel habet uelpotest). Hinc iudicare uulgo: correxit 0. Muellerus, qui lacuna Enniani uersicuh maio- rem partem absumptam esse sibi persuasit. Dico ui- [cisse] coniecit 0. Ribbeckius conl. Eum. fr. VI

COMOEDIARVM ET CETEHORVM CARMINVM RELiaVIAE

AMBRACIA 1

. per gentes esse cluebat omnium misenimus

11 . . et aequora salsa ueges ingentibus uentis.

III

. . bene mones; tute ipse cunctas. Vide fortem

uirum! IV . auflaces depopulant agros

5 Serui dominoruin d('»minis.

CVPVNCVLA hinc est animus propitiabilis

PANCllATIASTAE

I

Ouo niuic me ducis? — 'Vbi mol:uum strepitum au-

dibis maximum.

Ambracia I Noniiis p. 88, 1 'cluct, nominalur ... Ennius Ambra- tia . . .' H Nonius p. 183, 3 'ueget pro uegetat uel erigit uel uegetum est ... Eunius Ambrachia . . .' TIT Nonius p. 460, 24 'cunctant pro cunctantur ... Enuius Anbracliia . . .' IV Nouius p. 471, 18 'populat

pst et passiuum populalur . . . Ennius Ambracia . . .'

CVPVNCVLA Nonius p. 155, 30 ' propit i abi lis, ad propitiandum. F^mius Cupiuncula: hinc ... pr op i t i abi 1 i s. Tta et adnhibilis.' (a propitieudo Bamb. CapeduncuIaBeutinus. Caprunculo Vossius)

Pancratiastae I Nonius p. 506, 3 'audibo pro audiam. Ennius Te-

2 uenfLs] ueslis W 3 cunclas Bothius. cunclo W Bamh. cunctato celeri libri 4 agros aiidaces depopulant libri. audaces senii depo-

pulanl agros Bothius Mus. Bhen. r264 doiniiii cd. 1526, Junius

6 huic edd. 7 dicls Bamb. inolariuin W., etiam in Leid. 1 su- perscr. niolariani Bamb. audiuis Bamb.

154 SATVRARVM

II

Onis est, qiii nostris foiibus tam proteruiter

III

Cum desubito me orat mulier lacrimansque ad genua

accidit.

EX INCERTIS COMOEDIIS I

10 IUic nugator nili, non naucist homo.

II

. . ten aliquid quod dono nd morare? sed accipe!

SATVRARVM RELlCtVIAE

LIBER I

I

Malo hercle magno suo conuiuat sine modo.

II

Dum quicquid des celere

lcriiOMi' . . . Idem Pruifli ratiitsti s ..." H Noiiius p. 513, U 'proter- iiitcr. EiHiius Pancratiastc . . .' ( pan cra tihas t e W) III Nonius p. 517, 15 'desnbito ... Eiiniiis Pancrasiaste . . .'

Ex INC. COM. I Festus p. 1()() M. 'naucum ait Ateius philologus poni

pro nugis .... Plautus ct Nacuius in Tunicularia . . . sed el Ennius :

illic' e. q. s. II Diomedes I p. 395 P. 'nioro quod crebro moror dici- mns .... Ennius ..."

LiBER I I Nonius p. 474, 22 'conniuant pro conuiuantur ... Pom- poniiis Munda: si calcndis [domi] conuiuant, idibus caenant foris. Ennius satyrarnm lib. I ..." II Nonins p. 510, 10 'ceiere pro celeriter ...

Ennius satyrarum lib. I . . .'

8 quis] qui W 10 illic Vrsinus. illuc cocl. osl nugalor

rcxl. uili] nihil cocl. nihili Vrshnis nauci homo cod. 11 len] an

tiulgo nil] illi uulgo sed accipilo uulgo. on accipo Fleckciscnus

1 iTiagno suo conuiual BoOiius 31us. B/icn. V 266. suo ntagno con- uiiial libri. suo conuiual inagini Pclcrmctnnus clc sat. Enti. J851 p.20

coniiiuat. Sino niodo Bothius 2 diiin] (hi uel (hanc Giiliclmus in

Pluiiii Bacch. c. 5 (juic«iiiid Bamb., cf. Lachmannus acl Liicr.

>-

RELIOVIAE 155

LIBER II

I

Inde loci liquidas pilatasque aetheris oras •*»'^^>

Contemplor

11 5 Restitant, occurnint, obstant, obstringillant, obigitant.

LIBER 111 w^ (VwvWA-w

SCIPIO ^^^ ^^-..

I Enni poeta salue, qui niorlalibus Versus propuias flanimeos modiillitus.

II*

Numquam poetor nisi si podager

111 ^^

Nam is non bene tibi uiilt, qui falso criminat.

LlBER II 1 Scruius ia Aeu. XII 121 'pilata, fixa et stabilia ... Eiiuius satyrarum II: iudc loei' c. q. s. 'cum firmas et stabilcs significarct et quasi pilis fultas.' II Nouius p. 147, 9 'obstringillar c obstarc. Enuius satyraruni lib. II ... '

LlBER III I Nonius p. 33, 7 'propiuarc a Graeco tractum est, post

potuni tradere Ennius satyrarum lib. Ill ..." Idem p. 139, 14 'ine-

dullitus, a medullis — Ennius satyraruni iib. III . . .' II Priscianus

VIll p. 829 P. (I p. 417 K.) 'nos quoque philosophor, architector, poetor in usu habuimus. Ennius ..." Huc referri possc me mouuit Th. Hugius

III Noniusp. 470, 13 'criminat Ennius satyrarum lib. III: nam' c. q. s. 'dignaui ... Accius Meleagro : remauet gloria apud me.' (lib. IIH W,

V 264. quidquid ceteri libri 3 sq. oras Conlemplo Scaliger ad

Festum s. u. ' compilare'' e Seriiio , iit iiidetur, Danielis. conlcmph)r inde loci uulgo 5 obigllant Bergkius Ind. lect. Marb. aest. 1844

p. XVI. ouai^ilanl lil)ri. obagilant ed. 1526, Junius , Mercerus. obgan- niunl Cohimtia 6 Enni ocla sekie W Leid. p. 33 8 nuquam

Halberst. nuqua Reg. Sang. Bern. nunquam Carlsr. Lugd. poclar

Carlsr. si om. libri 9 nam is edd. nam iis libri tibi uoll

Petermannus. iiull libi libri. nisi quod uull ibi Bamb. cum ed. princ.

uult tibi, qui lc f. c. Fleckeiscnus qui falso criminal om. Bamb.

criminat apud U\ libri. c. lc apud ed. 1480. ad te Junius. ad me Bothius. cf. supra

15« SATVRARVM

iO . . miiiiflus cneli uarstus constitit silentio, "'■■■■

/'Et Ncptunus sacuus undis asperis pausam dedit. V S61 equis iter repressit ungulis uolantibus:

Constitere amnes perennes, arbores uento uacant.

V

Ouaque propter Hannibalis copias considerat.

- . ^' '■„ 'I-

15 Sparsis hastis longis campus splendet et horret. .t*^' '

VII* Ouam tantam statuam statuet popukis Romanus Ouamue coknnnam, quae teque et tua gesta k^quatur.

Morcerus) IV Macrobius Sat. VI 2 p. 513 Jaii. "tum pater oninipotens, rerum cui summa potestas , Infit: eo dicente deum domus alta silescit, Et tremefacta solo tellus, silet arduus aetiier. Tum ueati posuere, premit pla- cida aequora pontus. [Aen. X 100] Ennius in Scipione : mimdus' e. q. s. V Gellius IV 7 'Vaierius Prolnis ... Hannibalem ct Hasdrubalijm et Ha-

milcarcm ita pronuntiabat, ut paenultimam circumtlecteret Plautum

ct Ennium multosque alios ucteres eo modo pronvmtiasse affirmat, soiius ta- mcn Ennii uersum uiium ponit ex libro, qui Scipio inscribitur. Eum uer- sum quadrato numero faclum subiecimus , in quo nisi tertia syliaba de Han- iiibalis nomine circnmflexe promatur, numerns clausurus est. Versus Eniiii qnem dixit ita est: quaque' e. q. s. VI Macrobius Sat. VI 4 p. 519 Jan.

'tum ferreus hastis Horret ager. [Aen. XI 601] Horret mire se habet. Sed et Ennius in quarto decimo [VII] et in Erechtheo [VI] et in Sci- pione . . .' Seruius iu Aen. XI 601 'liorret autem terribilis est. Est au- tem uersus Ennianus uituperatus a Luciiio dicente per irrisionem , cum debuisse dicere horret et aiffct.' VII Trebellius Poilio Claud. 7

]'2 itiner Bothhis 13 coiislilcrc Scrhierhis. conslatoro cod.

/uhU. consislere cc/m liljri iu)caiU Med. An uairanl .' (/. Hecl. Lustr. XII 14 quaquc M. Hcrlzius. qua Vat. Par. Rollcnd. ((iii

wdgo. (|uique post alios F. Riitcnis Ephcm. Darmst. 1840 p. 391

lianiljaiis Par. considoral Pur. Rotlcnd. cunsideranl J^uf. cum

cctcris 15 spassis Par. spasis Neup. Tctrumetrum trochaicum

sj)arsis . . . splondel horrolqno ol i;oniil proposuit F. Rittcrus l. s.

16 quani lanlam Lachmannus ad Lticr. III 1034. (|uanlani Trelwl lius. natn quanlani Salmasius , altero uersu non uerba scd scntcntiam poetae a Trebellio expressam esse opinatus slalucl Lachmannus.

laciot Trebellius 17 ([uamue Lachmannus. quanlam Trebellius

qiiac leque et tua ge.sla] quae res luas gestas Trebellius. (|uao to res goslasquo Lachmannus. ros ((uao ac lua gcsla Cohimna

RELIQVrAE 157

VIII *

Suidas s. u. "Evviog: "Evviog ^Poj^tcciog noiiqTYig' ov AlXiavog tjrmveiv a^iov cprj^i. 2J7ii:TU,)vc( yciQ cidoyv ^ai inl ^ityci t^ccQai Tov avdoa ^ioi^Xo^ievog cprj^i ^iovov av "O^rjoov tTCci^iovg Inaivovg eintiv 2JKinicjvog' d^Xov dt Gig tTtd^rjnti tov noirjTOV Trjv ^ityaXovoLav nal Toyv ^itTQorv ro ^tyaXtiov xal a^iaya6T0v.

IX*

Vel iu dictator uel equonun equitumque niagister Esto uel cousul

X 20 Desine Roma tuos liostis

Naiu tilti muuimeuia mei peperere labores

iestes suni Lali campi, quos gerit Africa ierra politos.

' dicit Eniiius de Scipionc: qnantani ' c. q. s. IX l'anlus Fesii p. 3G9 M.

'uei colligatio qnidcni cst disiunctiua ... carnm' (rerum) . .. 'equilms quat^ eiigatur, niliil interest, ut Ennius: uel' c. q. s. Haec ad Scipioneui pertinere Merula uidit, qui ea nono Annaiiuni ascripsit, fortasse recte

X Cicero de orat. III 42, 167 ' ornandi causa proprium proprio comnui- talum : desine . . . liost is; et: testes sunt camp i magni.' (Deest in Erl. a. desine Roma tuos //////// sunt campi Abrinc.) Idem de fiii. IT 32, 106 ' itaque beatior .\fricanu.s cuni pairia illo nujdo loqueus: de- sine ... liostis; reliquaque praeclarc. Nani ... labores.' Nonius p. 66, ^.'i 'politioncs, agrornm cidtns diligcntcs, \it polila omuia dici- uuis exculta el ad uilorem deducta. Ennius satyrarum lib. III: tcstes ... politos.' Ab hoc ium-su non diucrsam csse illam quam Ciceroni debe- mus particulani posl Bondamum Var. Lcct II 14 Lcrschius intcllexit Mus. Rheu. V 421 , quamquani coruui ucntcr quod ucrum cst penitus pcrspexil

20 hoslis lihri plerique. hitslcs pauci, om. AJn^inc. de or., u. su- pra hoslos horrere superbos nescio qui apud Cuhunnam. jxinIcs ornare Iropaeis Scaliger Calal. p. 220, cf. cundem ad Manil. IV 179

21 nam Erl. Spir. namque ceieri nuininienta Muretus Var. Lecl. XI \. monimenla Pal a Gud. h Spir. monnnionla ceteri pe- perere Erl. Pal. h. reporere Par. Monac. roppercre Pal. a. reporiore Leid. 22 lestes om. Gud. c Jhrinc, n. snpra 23 campi matini Cicero lesles siinl campi qnos A. l. p. ipsa geril cod. Doruill.

158 SATVRARVM

LIBER IV

neque ille Inste

25 Quaeritat siiuipi neque caepe maestum

LIBER VI

Ouippe sine ciira laetus lautus cum aduenis ^ Insertis malis, expedito bracchio

Alacer, celsus, lupmo expectans impetu,

Mox cum alterius abligurias bona, 30 Ouid censes domino esse animi? pro diuiim fidem!

Ille tristis cibum dum seruat, tu rideiis uoras.

EX INCERTIS SATVRARVM LIBRIS I

Nam qui lepide postulat alterum frustrari,

LiBER IV Macrobius Sat. VI 5 p. 527 Jaii. 'tristis pro aniaro trans- latio deeens est, ut: tristisque lupini. [Georg. 1 75] Et ila Ennius in libro Sabinarum quarto . . .' (satyrarum Columna) Seruius in Georg. I 75 'tristisque lupiiii: amari ... Ennius: neque ... sinapi.'

LiBER VI Uonatus in Ter. Phorm. II 2, 25 'ten asymbolum ueuire I unctum atque lautnm e balneis (Otiosum ab animo : cum ille et cura el sumptu absnmitur. Dum tibi fit quod placeat , ille ringitur, tu rideas): non ab Apollodoro sed e sexto satirarum Ennii translata sunt omnia: quippe' e. q. s. ( n 0 n ] n 0 u d u m Gand. n e d u n Lugd. n o d u m uel n e d u m edd. uet. haec no n uulgo sedesexto satis En nii Gand. seddesexto satis Lugd. post satis lacuna circa uiginti quattuor litterarum; sede sexto satis edd. uet.)

Ex INC. SAT. LIB. I Gellius XVIII 2 'itaque nuper quaesita csse me-

24 nofjuo ille trislo Biirnuifinus. no([nc ill . . Irislo Scniiiis DiinieUs. nequo Irislc Marrobiiis. nciinc illa Irisle Jiiniis 25 quaerilta

Anglic. queripal Neap. Soladeos descripsit Th. Iliigiiis 26 lau-

lus o?n. Gand. el Lugd. 27 inserlis Lugd. infeilis uulgo. exerlis

Muretus Var. Lect. XIX 7 bracchio Lugd. braehio uulgo

28 Aii alacer ac celsu' ? expeclans iiiipelu Muretus. inipelu

(inpecuni Lugd.) expectans uulgo 29 niux cuni Lugd. niox

duni wilgo. quani niox Muretus abligurias Lugd. abiingas Pit/i.

obligiirias uel obligurrias uulgo 30 domino Murelus. dnes Lugd

doniinis uulgo proh aninium fidem Lugd 31 ille Uislis duni

ciuiuin Lxtgd. dum ille cibuni Irislis Muretus. cibuni ille trislis Peter- mannus rediens uorans Lugd. 32 qui se, om. nam, Acidalius

RELIQVIAE 159

Ouom fnistmst, fiiistra illuni dicit frustra'^ esse. Naui qui se friistrari queiii frustras seutit, 35 Oui frustralur frustrast, si ille non est fnistra.

II Meum non est, ac si me canismemorderit.

III

Ouintilianus IX 2, 80 'sed formas quoque fini^imus saepe ut famam Verg-ilius, ut uoluptatem ac uirtutem . . . Prodiciis, iit mortem ac uilam, quas conlendenles (con- sentientes Tur. Ambr. a b) in satura tradit Ennius.'

IV

Gellius II 29 'auicula, inquit' (Aesopus), 'estparua, nomen est cassita. Habitat nidulaturfjue in segetibiis, id ferme temporis, ut appetat messis pullis iam iam pluman- tibus. Ea cassita in sementes forte congesserat tempesti-

miiii miincro septcin , quorum prima fuit enarratio horum uersuiim (jui siuit in saturis Quinti Eiiiiii ' (saturis Lugd. Magliab. satiris ceteri quiii- tieniii Voss. Tliiian.) 'uno miiltifariam uerbo concinniter implicati : quo- rum exemplum hoc est: nam qui' e. q. s. II Gellius VII 9 'poposci,

momordi .... Sed Q. Ennius in saturis' (in satiris suis Rotteiid.) 'mem<yrderit dixit per e litteram , non momorderit ' ( niom or deder i t

Par.) 'Meum, inquit,' (inqd Par.) 'nou est' e. q. s. Nonius p. 140, 25 'memordi, peposci . . . in uctcribus lecta suiit .... Ennius: non est" e. q. s.

in Pluuli Amphilr. c. 2 32 sq. fruslraii gue frustrari. quoni fruslra

oum dicil J'(iss. 33 i|iioiii friislrasl] quom fruslralur jiJeriqiie libri.

a

qiii Iriislralur Ltiyil. illumj euiii Uhri 33 friistrasl — 34 fruslrari

quoiTi nm. Reg. 34 sesc lib7'i fruslras {h. e. fruslraiis, cf. Trag.

152) sentil Mugliab. frustrassent. id Reg. frustrassent id Lugd. Thuan. frustras senli Voss. frustra sentit uulgn 35 frustratur is frustrast

Lugd. Magliab. frustralur is frustra est celeri libri si jjlerique libri. s; (Ji.c. sel) Reg., om.Acidalius, G. Ilermunnus Elem. doclr. mclr. />. 453

qui trimetros trochaicos mauult non ille libri esl fruslral Lugd., sed nnta iii margine appicta qua istud corrigi iubctur Cf. de eisdem

uersibus Muretus apudCastalionem Var. Lecl.c.2^ (Grut. Lump. IVbSO)

c

36 meum om. Nonius ac si me Par. Val. alsime Roitend. at si me ccteri Gcllii. ul si me Nonius cariis nnn cerlo apparet in Vat.,

possil uel catus esse

160 SATVRARVM

uiores; propterea frumentis flavescentibus puUi etiam tunc inuolucres eiant. Dum igitur ipsa iret cibum pullis quae- sitiuu, munet eos, ut, si quid ibi rei nouae lieret di- cereturiie, animaduerterent idque uti sibi, ubi redisset, nuiitiarent. Dominus postea segetum iliarum fdiuni adu- lescentem uocat, et: "uidesne", inquit, "liaec ematuruisse et nianus iam postulare? idcirco die crastini, ubi primum diliicnlabit, fac amicos eas et roges, ueniant operamque mutuam dent et messim lianc nobis adiuuent." Haec ubi ille dixit, et discessit. Atque ubi rediit cassita, pulli tremibundi, trepiduli circumstreperfe orareque matrem, ut iam statim properet inque aliuin locum sese asportet: "nam dominus", inquiunt, "misit, qui amicos roget, uti luce oriente ueniant et melant." Mater iubet eos otioso animo esse: "si enim dominus", inquit, "messim ad amicos reicit, crastino seges non metetur neque necessum est, hodie uti uos auferam." 'Die', inquit, 'postero mater in jjabulum uolat. Dominus, quos rogauerat, opperitur. Sol feruit, et fit nihil; it dies, et amici nulli erant. Tum ille ruisum ad fdium: "amici isti magnam partem", inquit, "cessatores sunt. Ouin potius iinus et cognatos adfmes- que nostros oramus, ut adsint cras tempori ad metendum?" Itidem lioc pulli pauefacti matri nuntiant. Mater hortatur, iit tum quoque sine metii ac sine cura sint, cognatos ad- fines(pie nullos ferme tam esse obsequibiles ait, ut ad labor(Mn capessendum nihil cunctentur et statim dicto oboe- diiuit: "uosmodo", inquit, "aduertite, si modo (jiiid de- nuo dicetur." Alia luce orla aiiis in pastum profecta est. Cognati et adfines operain, (piam dare rogati sunt, siiper- sederunt. Ad postremum igitur dominus filio: "ualeant", inquit, "amici cum propinquis. Atferes primo luci falces duas: unam egomet mihi et tu tibi capies alteram et fju- mentuni nosinet ipsi manibus nostris cras metemus." Id ubi ex pulhs dixisse dominum mater audiuit: "tempus", inquit, "est cedendi et abeundi; fiet nunc dubio procul, quod futurum dixit. In ipso enim iam uertitur, cuia res est, non in alio, unde petitur." Atque ita cassita nidum

RELIQVIAE 161

migrauit, seges a domino demessa est. — — Hunc Aesopi apologum 0. Ennius in satiris scite admodum et uenuste uersibus quadratis composuit, Quorum duo pos- tremi isti sunt, quos habere cordi et memoriae operae pretium esse hercle puto :

Hoc erit tibi argumentum semper in promptii situm: Ne quid expectes amicos quod tute agere possies.

V

Cum spoUageneris detraxeritis [mpie,] . 40 Quani insciiptionem dabitis?

VI*

Subulo quondam marinas propter adstabat plagas.

VII*

Propter stagna, ubi lanii;erum pecus piscibus pascit.

V Iiilius Victor c. 0 p. 221 Or. ' ab eucntu in qualitate: ut qualia siut ca quae euenenint, aut quae uideantur euentura, tale iilud quoque existimetur, ex quo eueneruut. Vt Sabiuis Ennius dixit . . .' (Sabina- rum nescio quod carmen post Maium ad Cic. de re p. II 7 tuerl studet Janus ad Macrobium, uidc Euuii Sat. lib. IV) VI Varro de L. L. VII 35 M. 'apud Ennium' (enl Flor. enim Haun.) 'subulo' e. q. s. 'subulo diclus , quod ita dicunt tibicines Tusei ; quocirca radices eius in Etrui-ia, uon Lutio quaerimdae.' Festus p. 309 M. 'subulo Tusce tibicen dicitur; ilaque Enniiis . . .' Hunc uersum cuni llerodoti narratione I 141 conferri iubet 0. Mueilcrus. Vide etiam Babrium fab. 9, quem Th. Hugius indi- eauit VII Paulus Festi p. 59 M. 'Cyprio boui merendam Ennius Sotadico uersu cum dixit , significauit id quod solet fieri in insula Cypro

Idem cum dicit: proptcr' e. q. s. ' esse paludem demonstrat , in

qua nascuntur pisces similes ranunculis, quos oues consectatae edunt.'

37 hoc uiilgo, corr. Par. hcc Vat. Par. m. pr. \\ BottetKL arg-'tuin Rollend. promlu Vat. Par. proinplum Rottend. 38 nequit

Par. neq-, Rottend. tute ag-ere possies Friiterius Veris. II 8. tu

agere possis libri, nisi quod tua g-ere possis Roltend. 39 sq. Ver- stis disposui generis Janus. generi Iidius Victor inpie om.

lulius Victor 41 adstabat Flor. Varronis. adstrabat Festus. asta- bat ceteri Varronis. assabat Scaliger plagas Festus. aquas Varro

42 pecus] genus ed. uet. Ald. uidg. pascit Monac. edd. uet. el

libri C. Barthii (Adu. XLI 8). pascilur Guelf. uulg.

Ennivs. 11

162 EPIGRAMMATA

VIII*

decem coclites queis moiitibus siuiiniis Ripeis fodere.

IX* 45 Simia qiiam similis turpissima bestia nobis!

X* Quaerunt in scirpo soliti quod dicere nodum.

EPIGRAMMATA

I

Aspicite o ciues, senis Enni imaginis fonnam!

Hic uestrum panxit maxima facta patnim. Nemo me lacrumis decoret nec funera fletu

Faxit. cur? uolito uiuus per ora uirum.

VIII Varro de L. L. VII 71 M. 'apud Enuium: decem' e. q. s. 'ab oculo cocles ut ocles dictus , qui ununi iiaberet oculum.' ' Sermo est de Ari- maspis s. Vnoculis, qni uicini Hyperiioreorum, in Rhipaeis montibus, au- rum Grypibus ereptum fodiebant.' 0. Muellerus. Cf. Ilerodoti IV 13. Sa- turis ascripsi cum Th. Hugio IX Cicero de nat. deor. I 35,97 *ipsa uero quam nihil ad rem pertinet quae uos delectat maxime similitudol Quid? canis nonne similis Inpo? atque ut Ennius: simia' e. q. s. ' at mores in utroque dispares.' (Deest hic locus in Palat. ct Vind.) Cf. Serenus Samo- nicus de med. 825 ' siue homo seu sim. ilis turpissima bestia nobis \'ulnera dente dedit' e. q. s. X Festus p. 330 M. ' inde prouerbium

est in eas nalum res, qnae nullius inpedimenti sunt, in scirpo nodnm quao- rere. Ennius: quaerunt' e. q. s.

Epigrammata I Cicero Tusc. disp. I 15, 34 ' qnid poctae? uonne post mortem nobilitari uohmt? unde ergo ilhid? [I. 2]. Mercedem gioriae fla- gitat ab iis, quorum patres aflecerat gloria: idemque: nemo me' e. q. s. Ibidem 49, 117 ' quod si fiat, melior Enni qnam Soionis oratio. Hic enim noster: nemo me lacrimis decoret, inquit, nec...faxit. At uero ille sapiens: mors mea ne careat lacrimis: linquamus amicis Maerorem , ut

43 qtias libri. ques Scaliger nioulii^; sumis Flor. 44 ripois

Flor. Haun. Par. a. ripliels Par. h. rhlpeis G(jlh. Rhipaois 0. Mticl- lerits fodere Par. a. fedeie Flor. Par. h. foodere Go(h. Haiin.

1 Eniii imaginis] cf. Lachmanmis ail Lucr. VI 743 pan.\il

uulyo. pinxil Bcg. Pith. lacrumis Monac. c Cal. mai. hicrimis cclcri lihri funera flelu lihri omncs. funera flelum Scaliger Calal. p. 283

et ciusdem Opusc. diu. Par. 1605 7^.89. fimera lessum Benllcius ad Cic. Tusc. I 49, 117 decorel . . . faxil om. Reg. Pith. Cic. Tusc. I

15, 34 4 quuni uolito secundum 'meliora exemplaria' Scaliger

EPIGRAMMATA 163

II

5 Hic est ille situs, cui nemo ciuis neque hostis Quiuit pro factis reddere opis pretium.

III

A sole exoriente supra Maeotis paludes

Nemo est qui factis me aequiperare queat. Si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est, 10 Mi soli caeli maxima porta patet.

celebrent funera cum gemitu.' Idem Cat. mai. 20, 73 'Solonis quidem sa- pientis elogium est , quo se negat uelle suam mortem dolorc amicorum et lamentis uacare. Volt credo se esse carum suis : sed haut scio an melius Knnius: nemo ... faxit.' II Seneca Epist. mor. XVIII 5 (108), 32 ' deinde Ennianos' (Ennianos coni. Pincianus. inanes Bamb. Guelf. Rehd. in litura, omnes Rom. et cdd. Gruteri) ' coUigit ucrsus et in primis illos de Africano scriptos: cui ncmo' e. q. s. 'ex eo se ait intellcgere apud antiquos non tantum auxilium significasse opem sed operam: ait enim Eii- uius neminem potuisse Scipioni ncque ciuem neqne hostcm rcddcre operae pretium.' (Sic restitui locum: in quem scripturae discrepantia liaec est: non superscr. in Guelf. opcm om. libri sed opera ait. opera

enim in eius neminem Bamb. Guelf. (nisi quod in om. Guelf.) sed operam. ait enim neminem Rehd. a Vat. J qp Pal. t l Pal. 3 Gruteri. s e d 0 p e r a m a i t. o p c r a c i u s n e m i n e m Vat. r). sed opcraeiusne- minem Vat. cc. sed operam. ait enim in eius neminem Vrb. v. sed opera ait. opera en im cius i n n eminem Pal. -9' Pal. 1 Gruteri. sedopera ait. opera eiuseniminneminem Alex. t. sed opera. enim ait opcraeiusneminem Vat. s. sed operam. ait enim ne- minem Pal. 2Gruteri, Coi. sed operam. ait opera enim eius ne- minem Pal. 4 Grutei'i. sed operam, ait opera enim eius neminem Pinciani uetus lectio Scipioni] Scipionem Bamb. Guelf. Vrb.vPal.'9' Pal. 1 et 4 Gruteri. in Scipionem Pal. 2 Gruteri, Col. sed operam. n c m i n e m c n i m n e q u e c i u e m n e q u e h o s t e m p o t u i s s e i n S c i p i o - ncm reddere Vat. x) Cicero de leg. II 22, 57 'declarat enim Ennius de Africauo: liic est illc situs.' Hanc particulam in unum elogituu cum snpe,- rioribtis coiiiunxit is , qucm Columna ut saepius dissimuiat , Scaliger Catal. p. 187 III Cicero Tusc. disp. V 17, 49 ' et cst iu aliqua uita praedi-

cabile aliquid et gloriaudum ac prae se ferendum , ul Epauiinondas ... ut Africanus: [7. 8].' Mamertinus Genethl. c. IG (p. 155 Arntzen.) 'etenim

6 quiiiil Val. ^ cp in tng., Stephanus. qui uult libri ceteri omnes. ((uibil Pinciamis, Scaligrr profeclis Gitelf. el (pro factis siiperscr.)

Bamb. roddere opis prelium] reddere operae pretium libri pleri-

qtie. operae reddere prelium Behd. a. reddere operae praecium Ar- gent. a. redderc oprae prelium Lipsiiis et alii. cf. supra 7 supra]

adusque Matnertimis Macolides tres Oxon. .Maeolidas ecld. aliq.

ueteres 8 me om. Rcg. Pilh. sex Oxon. aliique libri aequipe- rare Pith. equiperare Reg. 9 si fas endo plagas coeleslum utuis

11*

164 SOTAE

SOTA

I

'Ibaiit lualaci uiere Veueriaui coruilam.

II Cyprio boui mereudam

III 'Alius iu mari uult magno tenere tonsam.

quod ait ille Rom.ani carminis primus auclor, a solc exoriente adus- que Maeotis paludes. id nunc longius lonyiusque protendere licet.' Seneca Epist. XVIII 5 (108), 34 ' felicem deinde se putat , quod iuuenerii unde uisum sit \'ergilio dicere : quem super ingens Porta touat caeii. En- nium' ( Ennius pkrique libri. Emnius Pal. 1. Cinnius Pal. 4 Gruteri) 'hoc ait Homero subripuisse, Ennio Vergilium. Esse enim apud Ciceronem in his ipsis de re publica libris hoc epigramma Enni: si fas' e. q. s. (epi- gramma e. nisi Bamb. epigramma es t: nisi Guelf. Pal. &) Lactau- tiusDiu. Inst. I c. 18 'si quis unum liominem iugulauerit, pro contaminato ac nefario habetur .... ilic autem qui influita liominum milia truciduucrit .... non modo in templum sed etiam in caelum admittitur. Apud Eunium sic loquitur Africanus : [9. 10]; scilicet quia magnam partem generis humaui extinxit ac perdidit. 0 quantis in tenebris Africaue uersatus es! uel potius, 0 poeta, qui per caedes et sanguiuem patere liominibus in cacium asceusuni putaueris.' Coniunxit dislicha Scaliger Catal. p. 187

SoTA I Varro de L. L. V 62 ^M. ' ipsa a uinctura dicittu- uieri id csl uinciri, a quo est in Sota Enni . . .' (in sota libri cum Flor. in Asoto Aldina. in Sotadico Scaliger) Festus p. 375 M. 'uiere alligare signi- flcat, ut hic uersus demonstrat: ibant' e. q. s. Censorinus fragm. c. 14 p. 95 Jahn. 'ionicus seplenarius: ibant' e. q. s. II Paulus Festi p.59M.

'Cyprio boui merendam Ennius Sotadico uersu cum dixil, signi- ficauit id quod solet fieri in insula Cypro , in qua boues humano stercore pascimtur.' III Festus p. 356 M. 'tonsani Enuius signiflcat remum,

Lij^s. Pal. Vltr. (ilem Pithoeus Adu. I M) et nisi quoil cocdosliuni Re- gio-Pulcan. Lactuntii. nisi fas endo plagas caelestum Bamb. Senccae, cf. supra. si faciendo plagas coelestum tres Reg. et Colb. aliique libri Lact. nisi faeiendo plagas eoelestium Pal. & Pal. 1 Gtniteri. nisi fa- ciendo celeslium, om. phigas, Guelf. ne faciondo plag-as caelestiuin Pal.A Gruteri. ni facicndo (fas esse tn. alt.) plagas coelostum Alex.x. non fas esse {uel omne) plagas caeiestum {uel caelestium) alii libri Seneeae. si fas caedendo caelestia undecim libri rec. ct cdd. Laclanlii. item scandere pro ascendere exhibentes , quam scripluram defendit Osa?inus ad Cic. de re publica p. 421 sq.

1 mala ciuiere Flor. Haun. Varronis. mala cluere Darmst. Vat. mala duere Gorlic. Censorini. malacam uiere Scaliger , conl. ab He- phacstionc citato uersu Sotadico Ttottjg tSQSv uv&og fxaXaKOu l.iccT£vaat coronam Censorinus

RELIQVIAE 165

IV*

. . alii [denique] rhetorica tongent. V ** 5 'Ille ictii' retro reccidit m natem siipinus.

nPOTPEHTlKOS SIVE PRAECEPTA

I

pannibus II

'Vbi uidet auenam lolium crescere inter triticiim, Selegit, secernit, aulert, is operam addit sedulo, Quae tanto cum studio seruit.

i|uod qiiasi tondeatur ferro , lum ait 1. \\\ [VII] Itcni [\'ll fr. VIII] ot in nasota: alius' e. q. s. ( in So ta 0. Mncllerus p. 413. in Asota Vrsinus)

IV Festus p. 356 M. '[tongere Aelius Sti]Io ait noscere esse, [quod Praenestini tongi]tionem dicant pro no[tionem. signilicat et la]tius dominari. Ennius : [alii rhetorica] tongent.' Paulns p. 357 M. 'tongere nosse est, nam Praenestini tongitionem diciint notionem. Ennius : alii' e. q. s. Sota- dicum agnouit Scaliger Coni. p. "29, iiui liunc cum superiore coniunxit

V Censorinus fragm. c. 14 p. 95 Jalin. ' ionicus maior est: ille ictus' e. q. s. 'habet uitium in tertia syllaha.' Knnianum esse suspicatur Lach- mannus ad Lucr. I 180

nQOTQSTtTtKog siVE Praecepta I Charisius I p. 40 P. (29 Lind.) ' at cum nulla causa cogente quid tale dicitur', (sc. abl. et dat. in abus uel ibus pro is) ' tunc, ni mirum, confitendum esl de errore, u( ... et Ennius in protreptico: pannibus.' (in protreptrico cod.) II Priscianus X

p. 900 P. (I p. 502 K.) ' netustissimi tamen etiam in simplici serui pro- tulisse inueniuntnr pro ordinaui et pro seui. Ennius in praeceptis : ubi' e. q. s.

4 denique om. lihri de rhclorica cf. Andromachae fr. XII

5 ictu' Lackmannus. ictus Ubri relro reccidil Lachmamius. relro recidit Darmsl. retrorecedit Vat. Gorlic. martem Go7-lic. naiitem cod. Manuiii iclus ille retrocidit in n. s. Santenius ad Terentianum p. 120

2 uidel] mdcViceA Halberst. is ubi uidel Th. Hugius 3 seleg-it

Bern. seligit cetcri aufer<t Halberst. aut fert Reg. is operam

addil sedulo Th. Hugius. sedulo ubi operam addidit libri 4 quam tanlo studio seruil (seiuil Halberst.) libri

166 HEDVPHAGETICORVM

HEDVPHAGETICA

Omnibus ad Clupeam praestat mustela marina.

Mures sunt Aeni, spissa ostrea plurima Abydi.

Est pecten Mitylenae et apud Ciiaradram Amhra-

ciamque. Brundusii sargust: hunc magnus si erit tibi sume. 5 Apriculum piscem scito primum esse Tarenti. Surrenti face emas lielopem, glaucum cape Cumis.

Hedvphagetica Appuleius de maf,Ma c. 30 p.484 Oud. 'Q. Ennius He- dyphagetica' (hediphagetica Fux. Pitli. h edeus pliagitica Flor. c lie diphagitica Flor. a. edesphagitica Fuki. Hedyp athetica Sca- liger Catai. p. 215) 'quae uersibus scripsit iunumerabilia piscium genera enumerat, quae scilicet curiose cognorat. Paucos uersus memini, eos di- cam: omnibus' e. q. s. ' alios etiam muUis uersibus decorauit, et ubi gen- tium quisque corum, qualiterassus aut iussulentus' (iusulentus

1 omnibus ut Clypea libri. omnibus al Clupeae Turnebus Adu. XXI 21, Scaliger 2 Aeni spissa] Aeni aspera libri. Aeni asl aspra Turnebus, Scaliger , Casaubonus. Aonid; aspra Salmasius ad Solin. p. 794 austrea uidi Boruill. 3 est peelon ]\Iitylonae]

mitylenae peclen Flor. a. Mithylona est pecten Pith. ( ut uid. ) mus Mililenae est pecten Flor. c edd. anle Casanb. miis Mithylenae est petero (lU uid.) Doruill. Mitylenae est pecten Casaubonus. mitylus est pocten Scaliger et apud Charadram] caradrum apnd Flor.a Pith.

caradrinique apud Flor. c. caradiumque apud Doruill. caradrumque {iiel quae) apud Fidu. edd. anle Casatib. aperque apud Turnebus. ca- prosque apud Casaubonus. charadrusque apud Scaliger. charadrum- que Salmasius Ambraciamque] Vmbraciae (Vmbracie uel Vm-

bratie Pith. Doriiill.) finis (ut Flor. a c) siue fines Kbri el edd. arite Casaub. Ambraciensos Casaubonus. Ambraciao amnes Turnebus, Sca- liger. Ambraciai Sahnasius 4 Brunchisii pleriquc libri. Brindisii

Flor. c. Brundini Doruill. Brundisii ucl Brentesii Lachmantnis ad Lucr. V 1006 p. 328. Brundisi /. V. Franckius apud Suerdsioeum Vind. praec. Eentl. p. 53. Brundusio Suerdsiocus ipse. Brontesi uel Brundusi Ph. Wagnerus in Verg. Aen. IX [bV sarg-ust] sargus

bonus est libri, nisi quod esi om. Pith. 4 sq. hunc mag-nus si erit

sumo apricukmi libri. hunc magnus erit si Sumo. aprickim Turnebus, Scaliger, Casaubonus 5 pisces Doruill. scilo] socto uel seeo

Piih. 6 Surrenti aelopem fac emas Glaucum apud Cumas quid

Flor. c. Surrenti lolopcn fac cmas g-laucum apud Cumas quid Flor. a. surrentia elcpen fac emas apud Cumas qiiid Piih. Surrenliam elopen fucernas claucum apud Cumas quid Doruill. Surrenti fac enias glau-

RELIQVIAE 167

Quid turdum, tnerulam, melanurum umbramque ma-

rinam Praeterii atque scarum, cerebrum louis paene su-

premi ? Nestoris ad patriam hic capitur magnusque bonusque. 10 Poly[)us Corcyrae, caliiaria pingiiia acarnae,

Pnrpiira, miiriculi, murex, dulces quoque echini.

EPICHARMVS

I

Nam uidebar somniare med ego esse mortuum.

II**

Frfgori miscet calorem atque limori aritudinem.

Flor. c) 'oplime sapiat: nec tamen ab eruditis reprehenditur.' Glossae uoteres ad Petron. Sat. 93 'scarus piscis nobilissimi genus, mari Carpa- thio frequens, cerebrum louis dicfus ab Ennio.'

Epicharmvs I Cicero .\cad. pr. II 10. 51 'num censes Ennium, cum in hortis cum Seruio Galba . . amliulasset, dixisse: uisus sum mihi cum Galba ambiilarc? At cum somniauit, ita uarrauit: uisus llomerus adesse pocta; idemquc in Epicliarmo ...' (in epicarmo Gud. in epio harmo Vind.) II Varro de L. L. V 60 M. 'quibus iunctis caelum et terra omnia exgcnuerunt , quod per hos natura frigori' e. q. s. Cf. Nonius p. 71, 22 'aritudinem pro ariditate. Varro [Projmetheo in libro I: hu-

cum ol Cumas apud. at quid Turnebus, Casaubonus. Surrcnli lopadas (waMM// chemas) , glaucum Cumas apud. at quid Scaliger. Surrenlid elopem face emas. glaucum ad Cumas. Quid Sahnasius 7 mela- nuruin (monalunun Doruill.) turduni (cardum Fulu.) merulamque iiinbrainque (uinbraminquo Pith.) marinam Ubri, Alburnum, turdum, niolanurum u. m. uel: albunnim, turdnm, mornlamque u. m. Ritsche- lius Ind. schol. Bonn. acst. 1852 x>- ^^ ■ ^'^"i^ lurdnm morulam niola- mirniii u. in. Schradcrus Merulam, lurdum , mehtnurum coniunxil

Columella quoque VIII 16, 8 Hic uersus uulgo post 8 f / 9 legilur

8 scarum praeterii libri celebrum Flor. c Doruill. 9 Meslo-

ris Pith. 10 pinguia carne Flor. c. pinguia carnae Doruill. pin-

g-uia Atarnae Pilh. 11 purpuram Flor. c Pith. Doruill. mu-

riculi Turfiebus. marrieuli Flor. a c Pith. edd. tiel. matriculi Doruill.

uuirox Casaubonus. mures Flor. a Pith. edd. uet.

1 sompniare Erl. Vind. Gud. med ego esse Manutius, Lam-

bimis. mo ol og-o esse Frl. Vind. Gud. cum aliis libris. eg^o med esse Scaliger Coni. p. 26. memol osse Ernestius 2 humori uulgo

168 EPICHARMI

III*

'Aqua, terra, anima, sol

IV*

Terris genteis omnis peperit et resumit denuo: 5 Istaec dat cibaria atque quod gerit fruges, Ceres.

V terra corpus est, at mentis ignis est.

VI

'Istic est de sole sumptus: isque totus mentis est.

VII* 'Istic est is Iiippiter quem dico, quem Graeci uocant 'Aerem: qui uentus est et niibes: imber postea 10 'Atque ex imbre frigus: uentus post fit, aer denuo,

mauae quandam gentem stirpis concoquit Frigus calore atque umore aritudinem Miscet.' Epicharmo Ennii ascripsit Columna III Varro de re rustica I 4 'eius' (agri cuituram dicit) 'principia sunt eadem quae mundi esse Ennius scribit, aqua terra anima soi.' Huc refert Co- lumna IV Varro de L. L. V 64 M. 'terra Ops, quod hinc omne opus et hac opus ad uiuendum ; et ideo dicitur Ops mater , quod terra mater. Haec enim terris ... denuo; quae dat cibaria, ut ait Ennius, quae quod gerit fruges, Ceres.' Huic carmiui ascripsit Scaliger ut VII. Quae ... Ceres uulgo pro Varrouianis accipiuutur; quod contra Berg- kius de carm. Sal. rel. p. VIII haec quidem Ennii, sed illa quae dat cibaria Varronis uerba esse censet V Pi-iscianus VII p. 764 P.

(I p. 335 K.) ' hic et haec amentis et hoc amente; nec mirura, cuius simplex quoque mentis Ennius protulit in Epicharmo : terra' e. q. s. 'pro mens.' (eniusReg. ephicarmo Reg. inephicharmo Halberst.)

VI Varro de L. L. V 59 M. ' qui caldor e caelo , quod hic innumerabiles ac immortales ignes; itaque Epicharmus de mente liumana dicit: istic est de sole' e. q. s. (dicit istic: est d. s. Spengelius, 0. Mncllerus)

VII Varro de L. L. V 65 M. ' idem hi dei Caelum et Terra, luppiler et

3 anima sol cocl. Politiani. aninia el sol uidgo 4 g-enleis Haun. gentis ceteri cum Flor. 5 isthaec Scaliger. qtiae lihri atque

(|uod] quae quod lib7-i, ?usi qitod quaeque Augitslinus mg. ex li- bris isthaec omnlbus fru^es gerit Scaliger 7 istic e. d. s.

sumptus, isque totus m. e. Bergkius Prooem. Empcd. p. 31. istic e. d. s. sumptus ignis id est sol est isque lolus m. e. Ubri. istic e. d. s. sumptus ignis isque mentis ost Scaliger 8 lupiter Flor. Greci

Flor. 9 aerem Flor. Goth. Par. b ut uid. arem Par. c, om. Haun.,

lacuna in Par. a. aiqu Verlranius 10 uentus uukjo. uenlis libri

RELIQVIAE 169

Haece propter Iilppiter sunt ista quae dico tibi, (juuiiiain niortalis alque urbes beluasque omnis iuuat.

VIII

Proserpina

EVHEMERVS SIVE SACRA HISTORIA

I

Initio primus in terris imperium summmn Caelus ha- buit: is id rei^num una cum fratribus suis instituit atque parauit.

II

Lactantius Diu. Inst. I c. 11 'sacra uero historia etiam anle consedisse ilH aquilam in capite atque illi rei^num portenihsse testatur. Cui ergo sacrificare Iiq^piter potuit, nisi Caelo auo? quem dicit Euhemerus in Oceania mor- tuum et in oppido Aulacia sepultum.' (Oceania sex Reg. inter quos uetuslissimi et optimi duo. Occeania siue Occeana siue Octauia ahi libri)

III

Exin Saturnus uxoiem duxit Opem. Titan qui maior natu erat postulat ut ipse regnaret. Ibi Vesta mater eo- 5 rum et sorores Ceres atque Ops suadent Saturno, ut de regno non concedat fratri. Ibi Tilan qui facie deterior es-

luno, quod, ut ait Ennius: istic' e. q. s. VIII Vano de L. L. V 68 M. *liinc Epicharmus Enni Proserpinam (|noque appellat, quod solet esse sub terris.' (Enni (lOtli. Ennii ceteri)

EVHEMERVs I Lactantius Diu. [nst. I c. 13 'Ennius quidem in Euhe- mero non primum dicit rcgnasse Saturnum , sed \^ranum patrem. Initio, inquit, primus' e. q. s. Cf. Epitome c. 14 III. IV Lactantius Diu. Inst.

II haeccG Spengelius. hec Flo7\ haec celeri libri. islaec Turne- bus Iiipiter Flor. 12 qiioniam 0. Muellerus. qua Flor. cum ple-

risque. quia Haun. ul uid. morlalis Flor. cum ceieris beluasque

Flor. belluasque ceteri oirus Flor. omnes ceteri

1 Caclus Ubri. Vranus editiones 2 suis sibi institull Epitome 7 facie delerior plcrique libri. facile deterior aliq. libri cum pleris- que edd. Cf. Sihi/ll. Carm. ITI 127 Jtra' ^ vkqivccv ^aGiXria Koovov TidvToov ^aOLksveiv OvveKa roi, nQe6^t.aT6g r rjV ye nai eidog

170 EVHEMERI

set qnam Satnrnus, idcirco et qiiod iiidebat matrem atqne sorores snas operam dare ut Saturnus regnaret , conccssit

10 ei ut is regnaret. Itaque j)actus est cum Saturno, uti si quid liberum uirilis sexus ei natum esset, ne educaret. Id eius rei causa fecit, uti ad suos gnatos regnum redi- ret. Tum Saturno filius qui primus natus est, eum neca- uerunt, Deinde posterius nati sunt gemini , Iiippiter atque

15 luno. Tum lunonem Saturno in conspectum dedere atque louem clam abscondunt dantque eum Vestae educandum, celantes Saturnum. Item Neptunum clam Saturno Ops parit, eumque clanculum abscondit. Ad eundem modum tertio partu Ops parit g-eminos Plutonem et Glaucam.

20 Pluto Latine est Dis pater: alii Orcum uocant. Ibi Glau- cam fdiam Saturno ostendunt, at fdium Plutonem celant atque abscondunt. Deinde Glauca parua emoritur. Haec ut scripta sunt louis fratrumque eius stirps atque cogna- tio in hunc modum nobis ex sacra scriptione tradita est.

IV

25 Deinde Titan postquam resciuit Saturno fiiios pro-

creatos atque educatos esse clam, seducit secum fdios suos (|ui Titani uocantur, fratremque suum Saturnum at- que Opem comprehondit eosque muro circumegit et custo- diam his apponit.

V

Cokunella IX 2 'nec sane rustico dignum est scisci- tari, fueritne mulier pulcherrima specie Melissa quam lup[»iter in apem conuertit an ut Euhemerus poeta'

I c. 14 'nunc quoniam ab liis quae rcttulinius aliquautuium sacra liistoria dis- seiitit , aperiamus ea q)iae ueris iitteris continentur, ne poctarum incptias in accusandis religionibus sequi ac probare uideamur. Hacc Eunii ucrba suut: exin .... tradita est. Item pauio post haec infert: deinde' c. q. s. Verba: 'haec ut scripta sunt' e. q. s. ne quis Lactantii esse cen-

ciQtGTog 20 Dispalcr alif/. lihri Isaei. diispater siue dispilor

alii Lcnglelii. diespilcr niulli liln-i cl pleraeque edd. Cf. Varro de L. L. r 66 M. 21 ac vuhjo 28 nniro circumegit plerir/ue libri et

edd. omnes. niuros circumeyil duo Rey. quorum alter est ueiustissimus

RELIOVIAE 171

(sic et hic et infra Politianus Misc. c. 35 e duobus Medi- ceis; Homerus utrobique uulgo) 'dicit crabronibus et sole genitas apes quas nymphae Phryxonides educauerunt, mox Dictaeo specu louis extitisse nutrices eas- que pabula munere dei sortitas quibus ipsae paruum educauerant alumnum. Ista enim quamuis non dedeceant poetam, summatim tamen et uno tantum modo uersiculo ieuiter attigit Vergilius cum sic ait: Dictaeo caeli regem pauere sub antro. Sed ne illud quidem per- tinet ad agricolas, quando et in qua regione primum na- tae sint, utrum in Thessaha sub Aristaeo an in insuia Cea, ut scribit Euhemerus.'

VI

Lactantius Diu. Inst. I c. 14 'relicua historia sic con- texitur: louem adultum, cum audisset patrem atque ma- trem custodiis circumsaeptos atque in uincula coniectos uenisse cum magna Cretensium multitudine, Titanumque ac fdios eius pugnando uicisse, parentes uinculis cxe- misse, patri regnum reddidisse atque ita in Cretam re- measse: post haec* deinde Saturno datam sortem, ut caueret ne fdius eum regno expolleret: ilhun eleuandae sortis atque effugiendi periculi gratia insidiatum loui, ut eum necaret: louem cognitis insidiis regnum sibi denuo uindicasse ac fugasse Saturniuu, qui cum iactatus esset per omnes terras persequonfibus armalis, quos ad eum comprehendendum uol nocandum Iiq)])itor miserat, uix in Itaha locum in quo latoret inuonit.' Cf. II

VII

30 Deinde Pan eum deducit in montem , (|iii uocatur

caeH stela. Postquam eo ascendit, contem[)latus est late

seat, prohibft eiusdem Lactaulii Epitonic c. 13 VII Lactaiitiiis Diii. Iiist.

1 c. 11 ' in sacra historia sic Ennius tradit : dcinde' c. ([. s.

30 Pan ouin jilcri^/iie lil/ri. piURMiiu siiic piuiaeuiu alii Hbri. pauo- nium Reg. (fnliquissimns 31 slchi Ciaamius. slelia ms. Viclor.

slella celeri libri el cdd. om/tcs

172 EVMEMERI

terras, ibique eo in monte Liram creat Caelo ; primusque in ea ara lupijiter sacrificauit ; in eo loco suspexit in cae- lum quod nunc nos nominamus [idque quod supra mun- 35 dum erat, quod aettier uocabatur, de sui aui nomine caelo nomen indidilj , idque luppiter quod aether uocabatur pre- cans primum caelum nominauit; eamque hostiam, quam ibi sacrauit, totam adoleuit.'

VIII

Vbi luppiter Neptuno imperium dat maris, ut in insu- 40 lis omnibus et quae secundum mare loca essent omnibus regnaret

IX

Ea tempestate luppiter in monte Olympo maximam

partem uitae colebat et eo ad eum in ius ueniebant, si

quae res in controuersia erant. Item si quis quid noui

45 inuenerat, quod ad uitam humanam utile esset, eo ue-

niebat atque loui ostendebat.

X Lactantius Diu. Inst. I c. 13 'natos sibi fdios non utique deuorabat, ut ferunt fabulae, sed iiecabat, quamquam scriptum sit in historia sacra Saturnum et Opem cete- rosque tunc homines humanam carnem sohtos esitare: uerum primum louem leges hominibus moresque conden- tem edicto proliibuisse, ne hceret eo cibo uesci.'

Vni Lactaiitius Diu. Iiist. I c. II ' ni mirum, ueteres historiae docenl. Anti- quus auctor Euliemerus, qui fuit ex ciuitate Messene, res gestas louis et ce- terorum qui dii putantur coliegit . . . hanc historiam et interpretatus est Ennius ct secutus; cuius haec uerba sunt: ubi' e. q. s. IX Lactautius

Diu. Inst. I c. II ' in Olympo autcm louem habitassc docet historia eadem

34 qiind luiiic iios noininaiiuis libri plerique. (\\\cn\ nnniinatiir ov- QavoQ edd. (diq. Vncis ifidiic/a non potui mihi pcrsuadere aul (d> Lactanlio aul ah eo (jitein is auctorem seciuitur proximis praeposita fuisse. in qiio loco suspcxil, idqiio quod snpra mundus eral, quodque aelher uocabaUir precans primiim caelnm noininaull Ciaconius

35 uocalnr uidgo 39 nbi ' lihri qiiamphirimi inter quos stint ue- terrimi et optimi\ ibi aliq. cdd. el edd.. om. pleraeque cdd. in insulis om. pleri(juc lihri 40 secimdiiin jderique et optimi lihri. secus aliq. cdd. ct edd.

RELIQVIAE 173

XI

Nam cum terras circuiret, ut in quamcumqae regio- ' " nem uenerat, reges principesue populorum hospitio sibi et amicitia copulal)at et cum a quoque digrederetur, iube- bat sibi fanum creari hospitis sui nomine, quasi ita posset 50 amicitiae et foederis memoria conseruari. Sic constituta sunt templa loui Ataburio, loui Labrandio. Ataburius enim et Labrandius hospites eius atque adiutores in bello fuerunt. Item loui Laprio, loui Molioni, loui Casio et quae sunt in eundem modum, Ouod ille astutissime ex- 55 cogitauit, ut et sibi honorem diiiinum et hospitibiis siiis perpetuum nomen acquireret cuin rehgione coniunctum. (iaudebant ergo ilH et hinc imperio eius libenter obseque- bantiir et nominis sui gratia ritus annuos et festa celebra- ban(. Simile quiddam in Siciha fecit Aeneas, cum con- OO ditae iirbi Acestae hospitis nomen imposuit, iit eam [)Ostmodum laetiis ac hbons Acestes (hhgeret augerct or- iiaiet, Hoc modo rehgioiiem cultus siii jier orbem terrae luppiter seminauit et exemplum ceteris ad imitaiiduin dedit. .

XII

Deinde luppiter postquam quinqiiiens terras circiiiiiit 65 omiiibiisque ainicis atque cognatis siiis imperia diuisit rehquit(pie homiiiil)iis leges mores friimenlaque parauil multaque aha bona fecit immortali gloria memoriaque

qviae dicil: ea tenipestate' e. q. s. XI LactaiUius Diu. Iust. I c. '22

'hisloria uero saci'a testatur ipsum louem , postquani rerum potitus est, in tantam insoleutiam ueuisse, ut ipse sibi fana mullis in locis constitueret. Nam cum' e. q. s. ' siue igitur a Melisseo, sicut Didymus tradidit, colen- dorum deorum ritus effluxit, siue ab ipso quoque loiu;, ut Euhcmerus , de tempore tamen constat' e. q. s. Cf. Epitome c. 24 XH Lactantius Diu. Inst. I c. 11 'Ennius in sacra historia descriptis omnibus quae in uita sua gessit' (_Iuppiter) 'ad ultimum sic ait: deinde' e. q. s. 'Hoccertenon poetae tradunt, sed antiquarum rerum scriptores.' Cf. Epitome c. 13

52 Alaburio aliq. libri. Alabyrio uiilgo. Atauirio alii libri La-

brandio multi el boni libri. Labradio wms Reg. Labiandro ucl Labriando uel Labriandro alii libri 54 Casio duo uetustissimi Reg. cum aliis

libris. Cassio aliq. libri rcc. el multac edd.

174 INCERTORVM LIBRORVM

affectus sempiterna monimenta siiis reliqnit: aetate pes- 70 sum acta in Creta uitam commulauit et ad deos abiit enm- que Curetes filii sni curaucrunt decoraueruntque eum; et sepulcrum eius est in Creta et in op[)ido Cnosso et dici- tur Vesta lianc urbem creauisse; inque sej^ulcro eius est inscriptum antiquis litteris Graecis ZAN KPONOT id est 75 Latine Iu}>piter Saturni.

XIII Lactantius Diu. Inst. I c. t7 'quae prima' (sc. Venus) 'ut in historia sacra continetur, artem meretriciam insti- tuit auctorque mulieribus in Cypro fuit, uti uulgato cor- pore quaestum facerent: quod idcirco imj)erauit, ne sola praeter alias mulieres impudica et uironun appetens uide- retur.' Cf. Epitome c. 9

XIV gluma

EX INCERTIS LIBRIS

I

In templis isdem

II Inter ponendum

III Versat mucronem

XIV Varro de re riistica I 48 ' arista et graniim omnibus fere notuni : glumapaucis. Itaque id apud Ennium solum scriptum scio esse in Euhe- meri libris ucrsis.' (sic 'ex ueiierandac uelustatis exemplari e publica gentis Medicae bii)liotiicca' Politianns Misc. c. 35. Ephemeridis uer- sibus uulgo)

Ex iNCERTis LiBRis I Cicero Orat. 47, 157 'isdcm campushabct, inquit Ennius , et in templis isdem. At eisdcm erat uerius, nec tamcn probauit ut opimius; male sonabat iisdem: impetratuni est a consuctu- dine ut pcccarc suauitatis causa liceret.' II Seruius iii Ecl. 9, 23

'inter agendum ... Afranius: inter loquendum. Ennius: inter po- ncndum.' III Seruius in Aen. IX 748 'uersat, librat, iactat; ct

69 pessum acta (luo Reg. uelustissimi cwn aliis plurimis. iiossmnala ttcl povsmiiala (tUi lihri 74 ZAIS optimus Rcg.-Pulean. cum aliis

mullis. Z7]va uel Zij(ia alitj. libri. Zevg pleraeque edd.

RELIQVIAE 175

IV

Otiis te persuasit

V 5 Ob Tioiuin duxit •

• VI Indignas turres

VII Tibicina maxinio labore niugit.

VIII

nec dico ncc facio mu IX adsectari se omnes cnpinnt

X

10 neque ul aiunt mu facere audenl.

est Enuianuni . . .' IV Seniius in Aen. X 10 ' ordo auteni : iniis inetns

suasit anl lios arnia sequi ferrnnu|ue laeessere. non esl enini lios suasit, ne fiat ffoAoiMOf td'f g ; quanuiis iniieniatur luiins niodi figura; ut: [Aen.XIl 813].

Kt Ennius ..." V Festus p. 178 M. ' [ob praepositio] [alias pro

ad ponitnr, ut Ennius: ob] Romam noc[tu legiones dueere coepit, et alibi] : obTroiam duxit.' Paulus p. 147 M. 'mortem obisse dicimus ea eoii- suetudine, qna dixerunt antiqni ob Romam legiones duetas et ob Troiam duxit exereitum pro ad' e. q. .s. Cf. Ann. VIII fr. XXI. Eu- nianum liunc uersnm esse 0. Muellerus monnit, quem ille Annalium prinio ascribi iubet VI Sernius in Eel. 10, 10 'indigno: nel merctricio nel magno. Nam et Eiuuus ait: indignas turres i. e. magnas.' VII Varro de L. L. VII 104 .M. 'minus aperta' (sc. ab animalium uocibus tralata in homines), ' ut ... Ennii a uitnlo : tibicina' e. q. s. VIII Donatus inXer. Andr. III 2, 25 ' nihil iani mutire andeo : Eunius: nec dico' e. q. s. 'unde el mutos dicimus.' IX Priscianus VIII p, 792 P. (1 p. 370 K.) 'Ennius:

s t

adsectari' e. q. s. 'adsectari' (adsectari Bern. Ilalberst. adsecari Reg. assectari eeteri) 'passine, a'/.oXovd'fta&at.' X ^'arro de L. L. VII 101 M. 'apud Ennium: uocibus concide: faxis .. musset obrutus. mns- sare dietum quod muti non amplius qnam (iv dieunt; a qno idem dieil, id quod miuimum est: neque ' e. q. s. Cf. Charisius II p. 213 P. (143 Lind.) ' mu pro mutirc. Lucilins saturarum libro : non laudare hoininem quem- quam neque mu facere umqnam.' Ibidem p. 214 P. (144 Lind.) 'mut: mnt non facere audet, ut apud Apuleium Platonicum de prouerbiis sciiptum

8 inii Colwnna, orn. libri cl cdd. uet. 9 adseclari Bcrn. /Idlhersl.

s

ad.spclaii Rcg . asscclari ceicri 10 ^v liliri

176 INCERTORVM LIRRORVM

XI

lopper fjuam neaio inelius scit XII ad armentas ipsius eastlem

XIII hae niues XIV buxus araneae

XV

15 Ijuxus uicla, taxus tonsa

XVI

atque genua comprimit arta gena

est. libio serumlo." XI Festiis p. 352 M. 'Sinuius uero sic: topper for- tasse iialet iu Euni et Pacui scriptis. apud Euuium est : topper' e. q. s.

XII Seruius iu Aeu. III 540 'dixeruut ctiani autiqui armenta iu femi- nino. Enuius . . .' Nonius p. 190. 20 'armenta genere ueutro plerumque; feminino Ennius: ipsius ad armentas eosdem; ad armenta.' Paulus Festi p. 4 M. 'armentum id genus pecoris appellatur, quod est idoneum ad opus armorum. Inuenies tamen feminine armeutas apud Ennium po- situm.' Ad Caci qui boues Herculis abegerat narrationem refert Columna

XIII Incertus de generibus nominum p. 8U ed. Haupt. 'nix generis feminini, ut Ennius ...' XIV Nonius p. 102, 13 'araueae et feminiui

sunt geueris Euuius ..." XV Nouius p. 194, 23 'buxum generis

neutri . . . feminini Ennius . . . ' XVI Isidorus Orig. XI 1 ' genua sunt commissiones femorum et crurum et dicta geiuia eo quod in utero sint genis opposita. Cohaereut euim ibi' (sibi ibiuulgo) ' et cognata sunt oculis, lacrimarum indicibus et misericordiae. Nam a gcnis geuua dicuntur. Deni- que complicatum gigni Ibrniarique liominem dicimt, ita ut genua sursum sint, quibus oculi formautur, ut caui et recouditi iiant. Ennius: atquc genua comprimit arta gena. Inde est quod homines, dum ad geuua se prosternunt, statim iacrimantur. Voluit euim eos natura uterum maternum reuocare', (remorare Guelf. duo. rememorari uuigo) ' ubi quasi iu tenebris considebant, antequam peruenirent ad lucem.' Verba quae sunt ad genua ... lacrimantes Columna tamquam liexametrum Enuii fragmentis adiecit: perperam. Atque adeo de altero si dis placet Enuii frustulo dubito: quod liaud scio an non diuersum sit ab iiis : imprimitque genae genam [Trag. 436], quae nescio quis ad genae usum comprobandum Isidori uerbis ascripserit. Nec enim illa ut nunc leguntur quicquam sani aut ad rem acconniiodati continent, nec caret ut puto liic locus alienis qui- busdam additameutis

12 ipsius ad armontas oosdeiii Noniiis 15 iiincta Jiimus. icla Mercerus taxus Junius. taxis libri

RELIQVIAE 177

XVII

Seruius in Aen. I 190 'tum uulgus: bene uulgus ductoribus interemptis. Ennius: auium uulgus et alibi hastarum L e. multitudinem hastarum et auium.' auium uulgus et hastarum alibi multitudinem et ha- starum et et auium cod. Cassell. auium u. et hasta- rum i. e. multitudinem h. et a. uulgo. auium uul- gus et hostiarum [nil iuuat humanum genus] H. Ilbergius

XVIII

Porphyrio in Hor. Sat. I 1, 61 'at bona pars homi- num: bona nunc pro magna dictum, ut saepe Ennius et alii ueteres.'

XIX

Cicero de nat. deor. II 18, 49 'dum palato quid sit optimum indicat' (Epicurus), 'caeli palatum, ut ait Ennius, non suspexit.'

XX

Charisius I p. 99 P. (71 Lind.) 'Cretenses Ennius, ut Varro lib. primo de sermone Latino scribit.'

XXI

Paulus Festi p. 68 M. 'daedalam a uarietate re- rum artificiorumque dictam esse apud Lucretium terram, apud Ennium Mineruam, apud VergiHum Circen facile est intellegere, cum Graece daidccXXeiv significet uariare.'

XXII

Achilles Statius ad CatuU. I 9 'patronam Miner- uam dicit — eam uero Ennius et dominam et eram dixit.'

XXIII

Seruius in Aen. XII 605 'flauos Lauinia crines: anti- qua lectio floros Iiabuit i. e. florulentos, pulchros: et est sermo Ennianus.'

XXIV

Seruius in Aen. VII 804 'florentes aere cateruas. Ennius et Lucretius florens' (alii flores; alii florere)

Eknivs. 12

178 INCERTORVM LIBRORVM

'dicunt omne quod nitidum est.' Hoc noscio an ad som- per florentem Homerum (cf. Ann. I fr. IX) pertineat

XXV

Seruius in Aen. IV 9 'hoc enim maiores inter uigi- lias et ea quae uidemus in somnis inter esse uoluerunl, ul insomnia generis feminini numeri singularis uigilium significaret, insomnia uero generis neutri numeri pluralis ea, quae per somnium uidemus, ut: sed falsa ad caelum mittunt insomnia manes [Aen. VI 897]. Sciendum igitur: quia si terret dixerimus, antiqua erit elocutio. Insomnia onim licet et Pacuuius et Ennius frequenter dixerint, Plinius tamen exclusit et de usu remouit.'

XXVI

Cicero de leg-. II 27, 68 'herois uersibus, quos longos appellat Ennius.' Isidorus Orig-. I 38 'hexametros auteniLa- tinos primum fecisse Ennius traditur eosquo Jongos uocat.'

XXVII Soriiiiis in Aen. I 26 'repostus ot porgite de Ennio transtulit.'

XXVIII Barthii (Adu. XXXIII 13) Gloss. ad Aen. XII 19 (II p. 371 Lion.) 'o praestans animi iuuenis: est prudens senis dictum — est uero ex seno Ennio' (immo ex En- nio) 'translatum.'

XXIX Festus p. 277 M. '[rej morbescat En[nius posuisse uidetur pro in mor]bum reccidat.'

XXX

Seruius in Aen. II 173 'salsus sudor ... Probo sane disphcet salsus sudor et superuacue positum uidetur. Hoc autem Ennius de lamis dixit.' An de lacrimis? cf. Ann. I fr. IX

XXXI

Cicero pro Archia p. 8, 18 'suo iure noster illo Ennius sanctos appellat poetas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse uideantur.'

RELIQVIAE 179

XXXII

Fronto Epist. IV 3 p. 99 ed. Rom. 'neqiie id repre- hendo te uerbi translatione audacius progressum: quippe qui Enni sententia oratorem audacem esse debere censeam. Sit sane audax orator, ut Ennius postulat, sed a significando quod uolt eloqui nusquam digrediatur.'

XXXIII Varro de L. L. IX 107 M. 'oporteat dici solui, ut Cato et Ennius scribit, non ut dicit uolgus solitus sum.'

XXXIV

Festus p. 35J M. 'tappete' (tappetae, immo ta-

petae, Vrsinus) 'ex Graeco sum[psit] tae En-

nius cum ait t lius in Deinetrio.' De

tapeta, tapetae cf. Placidi Gloss. (A. Mai auct, class. III 481) 'lebeta, oUa, generis lcMninini.'

XXXV

Seruius in Aen. XII 298 'nam iUud Emiii et Pacuuii penitus de usu recessit, ut hic torrus, huiiis torri di- camus.'

XXXVI

Seruius in Aen. VI 779 'uiden: den natiualiter longa est, breuem tamen eam' (etiain cod. Fuld.) 'posuit secutus Ennium.'

XXXVII

Censorinus de die nat, c. 19 {). 57 Jahn. 'hoc tem- pus' (sc. annus) 'qiiot dieiiim esset ad certiim nondiiin astrologi reperire potuerunt, Pbilolaus annum naturalem dies habere prodidit CCCLXIII , . . at noster Ennius CCCLXVI.'

XXXVIII

Censorinus de die nat, c, 24 p, 71 Jabn, 'post su- l^remain se(|iiiliir ues[)era, ante ortiim scilicet eius stellae qiiam Plautus uesperug^inem, Ennius uesperum, Ver- gilius liesperon appellat.'

12'

180 INCERTORVM LIBRORVM

XXXIX

Cicero Lael. 6, 22 'qui potest esse uita uitalis, ut ait Ennius, quae non in amiei mutua beneuolentia con- quiescat?'

XL

Priscianus XV p. 1010 P. (I p. G21 K.) 'Ennius pro-

teruiter, ignauiter, inimiciter, iracunditer, superbiter,

temeriter, praeclariter , toruiter, puriter, reuerecunditer, miseriter , prosperiter.'

XLI

Macrobius Sat. III 12 p. 305Jan. 'Antonius Gnipho ... Salios Herculi datos probat in eo uolumine quo disputat quid sit festra, quod est ostium minusculura in sacra- rio, quo uerbo etiam Ennius usus est.' festra Par. Med. c et a nisi quod in hoc ne superscriptum est. idem coniectura assecutus erat Scahger ad Festum. festa Bamb. feste Gud. fenestra Med. b Salisb. Cf. Paulus Festi p. 91 M. 'festram antiqui dicebant quam nos fenestram.' Placidi Gloss. (A. Mai auct. class. III 464) 'festram, fenestram.'

XLII

Seruius in Aen. II 651 'praepositiones uel aduerbia in a exeuntia modo producunt ultimam litteram, excepto puta et ita, quae apud Ennium et Pacuuium breuia sunt.'

XLIII

Paulus Festi p. 62 M. 'corpulentis Ennius pro magnis dixit.'

XLIV

Paulus Festi p. 111 M. 'inseque apud Ennium dic. insexit dixerit.' Cf. Ann. X fr. I

XLV

Pauhis Festi p. 59 M. 'crebrisuro apud Eiinium significat uallum crebris suris id est palis munitum.'

RELIQVIAE 181

XLVI

Pliniiis Nat. Hist. XVII 8, 84 'et Enniiis antiquissi- mus uates obsidionis famem exprimens offam eripuisse plorantibus liberis patres commemorat.'

XLVII

Cicero de re p. I 2, 3 'urbes magnas atque inpe- riosas, ut adpellat Ennius, uiculis et castellis praeferen- das puto.' urbes magnas atque inperiosas tamquam hexametri uersus particulam Ennio Orellius tribuit

XLVIII

Lucanus Pharsal. X 249 'commeat hac penitus taci- tis discursibus unda Frigore ab Arctoo raedium reuocata sub axem, Cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta Illuc duxit aquas.' Schol. in h. 1. 'aquas: Ennius haec de Nilo ait, quod per aestatem sol ab inferio- ribus aquam supra reuocet, et hinc eo tempore Nilus increscat.'

XLIX

Seruius in Aen. I 741 'sane Atlas Graecum est, sicut et Nilus: nam Ennius dicit Nilum Melonem uocari, At- lantem uero Telamonem.' Cf. Pauhis Festi p. 7 M. 'al- cedo dicebatur ab antiquis pro alcyone, ut pro Ganymede Catamitus, pro Nilo Melo.' Idem p. 18 M. 'Abjmento pro Laumedonte a ueteribus Romanis necdum assuetis Graecae linguae dictum est. Sic M e 1 o p r o N i 1 o , Catami- tus pro Ganymede ... dicebafur.' Idem p. 124 M. 'Melo nomine aho Nilus uocatur.'

L

Paulus Festi p. 4 M. 'ambactus apud Ennium lingua Gallica seruus appellatur.' Gloss. Labb. 'am- bactus, dovXog ^iCd^arog ag "Rvviog.'

U

Festus p. 153 M. 'meta ca a cariore

peruentura .... quod dicare ait Ennius . . id

est meta' e. q. s.

182 INCERTORVM LIBRORVM

LII

Festus p. 314 M. '[stipes fustis terrae] defixus — — [Accius] in Bacchis; ec[quem stipitem abi]eg[n]um aut

al[neuni] us. Ennius [stip]ites abiegno ...

e stipitem.' Cf. Ann. 610 sqq.

LIII

Festus p. 241 M. ' [philo]logam Ennius in P... [sed hoc factum est culpa li]brariorum qui ea quae fem[inini sunt, dici nolebant mascu]lino. etiam ipsi Gra[eci ita lo- cuti sunt, qui mulieres philolo]gos, philarg-yros [dixerunl. Sed feminam uidens libra]rius appellari, mut[auit formam uocabuli, quod ea] uox explanata non [recte habebatur]' e. q. s. in Phoenice suppleuit 0. Muellerus, idem de Pancratiastis comoedia cogitans; poterant addi, de quibus olim cogitarunt, Praecepta. Cetera supplementa eiusdem Muelleri sunt, quem uide ad Festum p. 395

LIV

Charisius I p. 81 P. (59 Lind.) 'saga neutro genere dicitur, sed Afranius in Deditione masculine dixit: quod quadrati sunt sagi. Et Ennius sagas cerulas Iherua pueris gemmauit pampimus uuis.' Incertus de geneiibus nominum p. 94Haupt. 'pampinus generis feminini, ut Cor- nelius: purpureis geminata pampinus uuis.' Hinc ad En- nium haec tantum quae sunt sagus caerulus (cf. Ann. 500) pertinere M. Hauptius in I. 1. intellexit

LV

Varro de L. L. V 86 M. 'feciales quod fidei |)ubli- cae inler po[)ulos praeerant ; nam per hos fiebat ut iustum conciperetur bellum; et in eo' (inde uulgo) 'desitum, ut foedere fides pacis constitueretur. Ex his mittebantur, antequam conciperetur, qui res rejjelerent, et per hos etiam nunc fit foedus, quod fidus Ennius scribit dictum.'

LVI

Charisius I p. 76 P. (55 Lind.) 'erumnam Kmiiiis scribit per e solum scribi posse, quod raentem eruat, et

RELIQVIAE 183

perae, quod maeroreni nulriat.' Haec fuerunt qui ad eius- dem nominis grammaticum posteriorem , cuius notitiam unus Suetonius de gramm. c. 1 tradidit, referre non du- bitarent

LVII

Cicero Tusc. disp. IV 23, 52 'an est quicquam simi- lius insaniae quam ira, quam bene Ennius initium dixit insaniae?'

LVIII

Cicero de diu. II 54, 111 'non esse autem illud car- men furentis cum ipsum poema declarat (ost enim magis artis et diligentiae quam incitatiom's et motus) tum uero ea, quae ccnQoCTiiig dicitur, cum deinceps ex primis uer- sunm litteris aliquid conectitur, ut in quibusdam Ennianis: 0- ENNIVS FECIT.' (sic Auralus. quae Ennius fecit plerique edd. , om. alii)

LIX

Fortunatianus de dial. (auctore Columna p. 332) 'sunt qui uerbum a uero quidem putant dictum; sed prima syl- laba satis animaduersa secundam neglegi non oportere. Verbum enim cum dicimus, inquiunt, prima eius syllaba uerum significat; secunda sonum. Hoc enim uolunt esse bvuu. Vnde Ennius sonuni pedum bombum pedum dixit.'

LX

Idem Columna p. 329 ex 'antiq. gloss.' affert tam- quam Enniana: locum et regredi gressum.'

VERSVS PAVLI MERVLAE PERFIDIA PROPAGATI

I

Horrida Romuleiim certamina pango duellum.

n

armis Conditur Alba potens

III

Nascere quae populos terraque marique lacesses Belli turbine praepropero concussa tremiscent Cuncta acres a te uires

in Roma Troia reuixti

IV Nequiquam reliquae carni nihil est animai

V Dirius supplicium sceleris uiolentia poscit.

Fragmenta Mervlae I Merulae Comm. p. 41 'citatiir autem a L. Cal- purnio Pisone lib. I de continentia ueterum poetarum; quo loco de artificio- sis illorum exordiis .... promittit omnia ad suam usque aetatem heroice Ennius: horrida' e. q. s. Romuleum Merula. Romulei Calpurnius. Cf. A. Kochius Exerc. p. 1 II Ibid. p. 165 ' in Latino' (sc. Glossario Fornerii) 'sic erat: armipotens OTtlo-KQdrw q. Ennius ...' Cf. A. Kochius 1. 1. p. 3 III Ibid. p. 199 'apud Caipurnium libro I de continentia ueterum poetarum: apostrophe, inquit, fvxTiHTyest quo- tiens auersa iam ad quaeuis oratione miscentur uota uel bona uel mala. Ennius in primoYrbem condendam compellat, et compellatae omnia, quae magnitudineni eius testatura, pre- catur his uerbis: nascere ... uires; et quae postea: conclu- dens in conuentaRomae genetrice: in Roma' e. q. s. prai- propero Merula. proprio Calpurnius acreis a te uireis Merula. acrissate uiros Caipurnius reuixti Merula. reuisti Calpurnius

IV Ibid. p. 288 ' Calpurnius Piso in libris de continentia ueterum poeta- rum : morti proximum, quin mortuum, uiuis coloribus de- pingit Ennius libro secundo annalium, ubi sic scribit: [Ann. 462. 463] Nequiquam' e. q. s. Cf. A. Kochius I. I. p. 2 V Ibid. p. 324 'glossae Forneri: Tralafivaiov dirum, quoddeorum iram habet coniunctam. Ennius in tertio...' poscit Merula. possit

VERSVS MERVLAE 185

VI

Disperge hostes, distrahe, diduc, diuide, differ

vn

Vndique : multimodis consumitur anxia curis OmniLus inde locis ingens apparet imago Tristitias ; oculosque manusque ad sidera lassas Protendunt exsecrando duci' facta reprendunt Poeni peruertentes omnia circumcursant.

VIII

Fuluiu' Nobilior strauit certamine crebro Aetolos

IX

Vim tua nohintas facit imperiosa uetando

Quem consul meruit, quom res bene gesta, triumphum.

X

praedam

Dispertit

XI

telo

Transfigit corpus

XII

postumque tyranni

Tarquinii corpus

Glossae VI Ibid. p.354 'glossar. Forneri: ditiido SiaanfiQOj. En- nius in quinto ..." Cf. A. Kochius 1. I. p. 4 VII Ibid. p. 417 'Cal- purnius ille lib. I ubi de dissolutionibus .... quanta autem audita suorum clade formidine contremuerint Afri, quam repenlino motu illorum animi con- ciderint Ennius libro septimo dissoiutiore id est meliore describit arte quam Naeuius: quod potuil qui hoc posterior fuit: [Ann. 311] Yndique' e. q. s. Cf. A. Kocliius 1. 1. p. 3 sq. VIII Ibid. p. 551 'glossae Forneri : dno- Htfivca, sterno. Ennius . . .' Nobilior strauit Merula. nobilis ob- strauit Glossae crebro Aitolos Mcrula. cerebro et illos Glossae

IX Ibid. p. 5(j3 ' Calpurnius libro 1 : uehementissime apud Ennium tonat Clodius Pulcer in M. Aebutium trib. plebis, cum prohiberet triumphum, quem ob res in Graecia praeclare gestas decreuerat magno consensu senatus , ac- cusans etiam Manilium. Inter alia: uim' e. q. s. 'ex affectu haec Ennius scripsit in gratiam sui Fului, non ex ueritate.' Cf. A. Kochius I. I. p. 4 qui tamen de noluntas forma fallitur: cf. GIoss. Placidi (A. Mai auct. class. VI 568) X Ibid. p. 226 'glossarium Gul. Forneri : dispertio'

diuvsfico. Ennius: praedam dispertit.' Coniunxit Merula cum Ann. 78

XI Ibid. p. 308 'apad Calpurnium Pisouem lib. II quo loco agit de uo-

cum sectione scripsit Ennius licentia quadam toleranda lib. VI: telo

transfigit corpus, saxo cere comminuit brum.' Cf. Ann. 586 XII Ibid. p. 310 'glossae Forneri: tyrannus, ^aailsvg' Ennius anualibus: tostum-

186 VERSVS MERVLAE

XIII

Corcle suo trepidat delicto Coclite . .

XIV Apta dato signo loca torritis elepliantis Explorant Numidae

XV . multiplicant Romani funera late Qua Poilus furtim noctu

que tyranni Tarquini corpus.' Emcndauit Merula et coniunxit cum Anu. 156

XIII Ibid. p. 327 'glossae Forucri: dnolsLcp&iiLg , dclictns. Ennius libro tcrtio: corde suo trepidat dcliclo poplitc.' Coclitc Mcrulu; cf. Anu. 512sq.

XIV lbid.p.369 ' glossarium Forneri : TCVQyocpoQOg, torridus' (turritus Merula) 'Eiinius in V: a. d. s. 1. torridis cl. exp. uumeri.' Coniunxit Merala cum Ann. 231 XV Ibid. p. 433 'gloss. Forneri: (povsvaLs, funus, cae- des. Ennius: multiplicaut R. f. 1. quam puUus f. n.' Coaiuaxit Merula cum Ann. 160. 170

INDEX VERBORVM

Nolis in hoc indice usus sum hiscc : cis quae a libroiuiu mcmoiia diucrsa iu con- tcxlum lecepi slellam * affixi , semiciiculis aulem inclusa slcllula (*) indicaui ea quac in nolis non inprobabililer uiderenlur proposila csse: parenlhesi () inclusi si quid in libris prorsus omillilur, uncis [] quod ab Enniana pocsi aiienum habcam.

pestem abi{?e a me Tran. 50 se a malis siiernit procul Tva(j. 224 a stirpe supremo Ann. 18-1 a sole exoricntc Epigv. 7 facem iacit a laeua Truij, 55 caput a ceniice reuulsum Ann. 462 a socru . . nanctust Trag. 397

ab ludis . . expectantcs lumtium Trag. 70 long^inque ab domo Trag. 103 ab boc facessite Trag. 101 (*) ab eis . . petunt Trag. 359 ab animo ut cernat uitalem Trag. 400 uictus . . ab isdem Ann. 199 ab laeua Trag. 38

demet abs te Trag. 381 abs te . . nuntius Trag. 273 abs te uiduae . . suut Trag. 279 iniuria abs te adficior Trag. 155

tenebris abiectis Atin. 219

abiegna . . trabes Trag. 281 abi- egno inc. libr. Lll

abies . . alta Ann. 195 abiete {tri- syll.) crispa Trag. 117

pestem abigfc^ mo Trag. 50

a b i g e u m Trag. 400 *

abligurias bona Sai. 29

certarc abnueo Ann. 283 futurum abnuebunt Trag. 371

te adirier abnutas Tvag. 407

uincla . . abrupit Ann. 504

ahsnm quod nunc abest Trag. 355

Abydi Hed. 2

ac Ann. 112 135 139247* Trag. 182* 299 ac si Sat. 3G

caluaria pinguia acarnae Hed. 10

accedere .. nauibus ^7««. 380 non potis accedi Trag. 17 accedit mu- ros Ann. 527

lumen . . accendat Trag. 388 ac- cenderit Trag. 389

ad genua accidit Coin. 9 quanto e loco . . lapsa fortuna accidat

Trag. 390 quo a c e e d a m Trag. 114 accedisset .. ad terram Trag. 281 accipe Com. 11 * manus . . acci- pite Trag. 320 hoc . . accipc dictuin Ann. 204 accipe daque fidem Ann. 33 acceptam me ne- cato Trag. 234* acer liicmps Ann. 406 somnus . . mollissimus perculit acris Ann. 309 acrcm aciem Trag. 25 bello . . accrbo Ann. 387 Acestes Euh. 60 Acherontem . . obilio Trag. 278 Aclicrunsia templa Trag. 107 darc arma Achilli Trag. 211 Achiuis Trag. 203 Achiuos Trag.

229 cum Achiuis Trag. 39 aciem inclinatam Trag. 25 acritcr Ann. 353* ferri stridit acumcn Ann. 364 ululat . . acute Ann. 346* sonitus efi"udit acutos Ann. 522 ad mc adire Trag. 404 ad eum aditauere Trag. 433 eiint ad fon- tem Trag. 166 ad uos adueniens Trag. 14 quod itcr incipiam ingrc- di? . . ad Peliae filias Trag. 313 ad incun.nbula nostra (pergam) Ann. 5')() ])ortabant . . ad WiovAAnn. 605 ad Troiam cum misi Trag. 362 clamor ad caelum . . uagit Ann. 520 referunt ad pectora tonsas Ann. 236 ad genua aceidit Com. 9 accedisset ad terram Trag. 281 ad caeli . . templa Tendebam Ann. 50 spectant ad carceris oras Ann. 88 ad arma parati Ann. 104 dant consilium . . ad uoluptatem Trag.W^ ad male faciendum ui- get Trag. 303 pendent . . ad quemque pedum Ann. 363 sese

188

ad

ager

uruat ad pedes Trag. 141 ad Clu-

peam Hed. 1 * Nestoris ad pa-

triam Iled. 9 ad laeuam Trag. 325

posuit spiramina . . ad undas Ann,

265 puluis ad caelum uasta ui-

detur Ann. 28G ad armentas ine.

libr. 12 addecet Trag. 338 additur . . conlega Ann. 304 ope-

ram addit Praec. 3* adducit Trag. 219* luppiter tuque adeo summe Sol

Trag. 321 ad me adire Trag. 404 te adirier

Trag. 407* adfero attulit . . lumen Ann.^^) iniuria abs te adficior Trag. 155 adgretus fari Ann. 574 ad eum aditauere Trag. 433 auditis hostimentum adiungito

Trag. 154 adiuuo si quid te a di u e r o Ann. 339* adnuit sese . . decernere ^nn. 136 adorti Moenia Ann. 169 hominem adpellat Trag. 72 quo adplicem Trag. 114 adsectari se omnes cupiunt inc.

libr. 9 adsum adest adest fax Trag. 85

adsimt Trag. 49 (<er*) ferme ad-

erant ratibus Ann. 602 uisus . .

adesse Ann. 6 cum aduenis Sat. 26 adueniet

Trag. 89 93 ad uos adueniens

Trag. 14 aduentant Trag. 73 aduersarios Trag. 339 aduersum aduersarios Trug. 339

profiteri et proloqui aduorsum il-

lam Trag. 385 aduerio animum aduortite Trag.

33 aduortere animum Trag. 386 aduncas Ann. 491 aduocant Trag. 165 te, Aeacida! Ann. 186 genus Aea-

cidarum Ann. 187 A e a c i Trag. 366 aedes extra aedis Trag. 290 aedificant nomen Ann. 404 animus aeger Trag. 260 animo

aegra Trag. 288 aegro cum corde

Ann. 52 aegro corde Ann. 352 sum passa aegerrume Trag. 128 catus Aelius Sextus Ann. 335 Aeneas Euh. 60

Aeni Hed. 2

uirgines aequalis uereor Trag. 81

aeque inimicitiam atque amici- tiam Trag. 8 * oratio aequa non aeqne ualet Trag. 231

concordibus aequiperare^nn. 131 factis me aequiperare Epigr. 8

aequore in alto Ann. 602 aequora salsa ueges Com. 2 per aequora campi Afin. 140 per aequora cana Ann. 476

aequus eaderaque oratio aequa non aeque ualet Trag. 231 dedere ei aequam pugnam Trag. 190* nos quiescere Aequom est? Trag. 199 ius atque aecum Trag. 224* aecum fecisse Trag. 185 bellum aequis manibus . . diremit Ann. 172 .

aer Epich. 10 uento quem perhi- bent Graium genus aera Ann. 149 luppiter . . quem Graeci uocant Aerem Epich. 9 aere fuhia Ann. 439

aerato sonitu Ann. 433

aerumna urget Trag. 303 quibus nunc aerumna mea libertatem paro Trag. 172 tibi sunt . . fe- rendae Aerumnae Ann. 47 aerum- nas tetulisti Ann. 56 quantis cum aerumnis Trag. 127 cf. inc. libr. LVI

aes sonit Trag. 213* raucum so- nus aere cucurrit Ann. 509 pro- lato aere astitit Trag. 35

Aesculapi liberorum Trag. 16

aestatem autumnus sequitur Ann. 406

postremae longinqua dies confece- rat aetas Ann. 401 domi aeta- tem agerent Trag. 296 aetate in agenda Ann. 370 post aetate pi- gret Ann. 405

aeternum seritote diem Ann. 110

liquidas pilatasque aetheris oras Sat. 3 clamor ad caelum . . per aethera uagit Ann. 520

oceanum . . rubra tractim obruit aethra Ann. 418

aeui integri Trag. 440 aeuum De- git Ann. 119 uiuebant . . atque aeuum agitabant Ann. 308

Africa . . terra Ann. 311 cf. Sat.Ti

Agamemno Trag. 273

scitus agaso Ann. 217

agea longa repletur Ann. 484

ager oppletus imbrium Fremitu

animaduerte

189

Trag. 146 causa poliendi Agri Ann. 325 deque totondit agros laetos Ann. 487 sortiunt urbem atque agros Trag. 153 depopu- lant agros Com. 4

miscent inter sese inimicitiam agi- tantes Ann. 275 uiuebant . . at- que aeuum agitabant Ann. 308

nigrum . . agmen Ann. 465 leni fluit agmine flumen Ann. 177

ago spumas agit albas Ann. 507 cui quod agat institutumst . . Id agit Trag. 254 sq. quid agat, se- cum cogitat Trag. .302 quid agat humanum genus Trag. 354 aeta- tem agerent Trag. 206 magnis de rebus agentes Ann. 544 aetate in agenda Ann. 370 quod tute agere possies Sat. 38

crateras ahenos Ann. 502 statuam . . maiorem , . auream ahenis Ann. 554*

Aiacem Trag. 365

aio Ann. 180 aiunt inc. libr. 10

premunt alas Trag, 251

alacer Sal. 28 iuuenum coetus . . alacris Trag. 152

Albai longai Ann. 34

sol albus Ann. 92 albus iubar^«n. 547 spumas agit albas Ann. 507

Alexandrum Trag. 74

inter deas tris aliquis Trag. 02 lumen aliquod beluae Trag. 276 aliquid quod dono Com. 11

somnia . . aliquot Ann. 161

alius Sota 3 alii Ann. 221 Trag. 73 Sola 4 aliae res obnoxiosae Trag. 341 alia . . dissupat . . membra Trag. 144

Fides alma Trag. 410

turserat alte Ann. 326* alte elata Ann. 366

summus . . capitur meddix: occi- ditur alter Ann. 296 alter nare cupit, alter pugnare paratust^nw. 258 cum alterius abligurias bona Sat. 29 qui alteri exitium parat Trag. 21 sibi semitam non sa- piunt, alteri monstrant uiam Trag. 358 qui lepide postulat alterum frustrari Sat. 32 alterna uice Trag. 151 altisonum cael Ann.oijl altisono cardine Trug. 119 altisono Caeli clipeo Trag. 244

louis altitonantis Ann. 531

genus altiuolantum Ann. 84

altus carbasus alta Ann. 560 abies . . alta Ann. 195 iubam . . altram Ann. 506 arcem altam Trag. 294 in alto . , Auentino Ann. 83 aequore in alto Ann. 602 Hel- lesponto . . in alto Ann, 371 alti . . parietes Trag. 116 templa alta Orci Trug. 107 arbusta per alta Ann. 193 per altum Ann. 598 ex alto in altum despexit mare Trag. 352 ex alto . , uolauit auis Ann. 94 rapit ex alto naues Trag. 111

amaro corpore buxum Ann. 268

ambactus inc. libr. L

ambo Arin. 110 Trag. 199 ambas , . protendere Aitn. 555*

Ambraciam Hed. 3*

amicitiam Trag, 8

amicus certus Trag. 428 amicos Sat. 38 amici! Trag. 350

nianu magna Romanos inpulit am- nis A7in. 558 constitere amnes perenues Sat. 13

amo amauit Ann. 38 spernitur ora- tor . , miles amatur Ann. 273

amoenam urbem Ann. 177 amoena salicta Ami, 40

amoris .. gratia Tr./^. 316 amore saeuo saucia Trag. 288

amplius exaugere Ann. 290

seditio tabetne an numeros augi- ficat suos Trag. 105 uosne uelit an me Ann. 203 uiuam an moriar, nulla in me est metus Trag. 179 utrnm hacin feriam an ab laeua Trug. 38

doctusque Anchisa Ann. 18 pium .. Anchisen Ann, 32

ancilia Ann. 123

Ancus Marcius Ann. 143* bonus Ancus Ann. 150

Andromachae Trag. 100

caeruleo incinctae angui Trag. 51* angue uillosi canis Trag. 441

aqua terra anima sol Epich. 3 ue- nit diuinitus puUis . . anima Ann. 12 oua parire solet . . non ani- mam Ann. 11 aniniam de corpore mitto Ann. 216 * animam . . tul- lii efflantes Trag. 40* ex anima calida spumas agit Ann. 507 me anima priuem Trag. 233

animaduerte Trag. 299

190

aniniatus

armatae

animatus Ann. 100 nirtuto nera animatiim Tra(/. 338

aninnis cnm pcctore latrat Ann. TiTO animns atqne anres auent Trriff. 70 animns nescit qnifl ne- lit Traf/. 2o6 incerte errat ani- mns Trag. 259 animns aejrer sem- per errat Trag. 2G0 est animns propitiabilis Coiu. G o pietas animi Ann. 8 qnid censes domino esse animi Sat. 30 animnm adnortite T?'ag. 33 adnortere animum Trag. 386 mentem atque animnm de- lectat T7'ag. 255 animo lamentor Ann. 210 animo snperant Ann. 212* corde patrem perhibent ani- moque benigno Ann. 460 animo ae.ijra Trag. 288 ab animo ut cer- nat uitalem Trag. 400 eqnns . . uincla suis magnis animis abru- pit Ann. 504 cnm pulchris ani- mis . . iuuentus Ann. 538

Anionem A?in. 608

anne Trag. 313

anni Ann. 493 multos annos latuit Trag. 86 annos multos . . Bel- lum gerentes Trag. 103

ansatas mittimt Ann. 176 ansatis . . telis An7i. 155

ante bunc Ann. 225 ponebiit ante salntem A?in. 314 quod est ante pedes Trag. 277 tonsas ante tenen- tes Ann. 232 * sunt ante ferendae . . post . . resistet Ann. 46 fui- mus ante Rudiui Ann. 440 tna panlo ante sapiens . . modestia T?'ag. 77

antebac A?in. 198 209

antiqna . . fida custos Ti-af/. 289 anticum opulentum oppidnm Tiag. 324*more antiqno r7Y/^.364 mnlta tenens antiqua seiuilta Ann. 252 moribus antiquis A?in. 492

regi antistat Trag. 271*

anus An?i. 36 miserete anuis Trag. 232 *

Anxur A?\n. 166

aplnstria A?m. 590

Apollo A?m. 64 Trug. 53 66 80 390 ApoUinem Trag. 63

Appins A?m. 230

apriculum Heil. 5

nox . . stellis ardeutibus apta A?i?i. 343 ninclis uenatica . . Apta A?i?\.

345* Fides . . apta pinnis Trag.

410 caelum . . stellis fulgentibus

a))tum A??n. 30 162 apud Charadram Ambraciamqne

Iled. 3 aqua Ejnch. 3 aquast aspersa La-

tinis Ann. !73 aquae uis An?i. .546 aqnila pinnis obnixa uolabat A?in.

148 spiritus austri . . aquiloque ^n«.

424 louis aram Trag. 125 arae patriae

Trag. 115 buxus araneae inc. lihr. 14 arbitror Trag. 429 arbores uento uagant Trag. 214*

arbores uento uacant Sat. 13 ar-

bores frondescere Trag. 192 sonabat Arbustum Ann. 197 ar-

busta per alta A?m. 193 omnia per sonitus arcet Ann. 533 arcus ubi aspicitur A???i. 393 in-

tendit . . arcum auratuni Trag. 54 ardentem facem Trag. 57 ore in

ardente Trag. 437 stellis arden-

tibus Ann. 343 ardentibus taedis

Ti-ag. 51 oculis . . ardentibus

Trag. 76 Pergama ardua Trag. 98 Areopagitae Trag. 190 Argeos A?m. 124 Argiui . . uiri Trag. 284 res Ar-

ginum Trag. 23 ciuitatem . . Ar-

giuum Trag. 382 Argo Trag. 284 Argos Trag. 381 argnmentum Sat. 37 arguor Trag. 265 a r g u t a r i e r Trag . 345 arietis Trag. 285 sn])erstitiosis a r i o 1 a t i o n i Ini s

T?'ag. 79 arioli Trag. 356 aritudinem Epich. 2 arma rigeut Trag. 177 sonitnm . .

anna dederunt A?in. 396 darearma

Trag. 211 arma requirnnt A??n.

192 ad arma parati A?i?i. 104 ar-

niis Certando An?i. 215 armis

arma teruntur ^?iw. 559 sub armis

. . uitam ceriiere Trag. 297 segetis armatae Trag. 315 arma-

tos Trag. 200 grauidus armatis

pqnus Trag. 97

arnicntas — aures

191

ad armentas vic. lihr. 12 tremulis . . artubus Ann. 3G [genua comprimit arta gena] inc.

lihr. 16 arx summa arcis . . Moenia A^m. 109 Corinthum arcem altam Tray. 204 arce et urbe orba sum Trag. 114 ascendere Epigr. 9 aspectabat uirtutem legionis Am}.

347 oculorum aspectu Trag. 56 exercitus asper Ann. 385 undis asperis Sat. 1 1 aspera . . Volnera belli Ann. 212* saxis . , asperis Trag. 413 aquast aspersa Latinis Ann. 173 procul aspiciunt Ann. 380 arcus . . aspicitur Ann. 303* temphim . . aspice Trag. 325 asj^ice hoc sublimen candens Trag. 102 aspi- cite . . imaginis formam Epigr. 1 Assaraco natus Ann. 31 ast Ann. 79 212* 292* asta atque . . Contempla Trag.^2\ prolato aere astitit Trag. 35 astante ope barbarica Tray. 120 marinas propter adstabat plagas Sat. 41 astrologorum signa Trag. 275 astunon ui Ann. 102* at Ann. 83 164 165 452 512 Trag. 202 Epich. 6 phik)S()j)liari est mihi necesse, at paucis Trag. 417* luppiter Ataburius Euh. 52 ater sanguine atro Trag. 414uerba (atra) atque obscena profatus Ann. 182 Athenas Trag. 324 Atlas Ann. I fr. XXVIII atque Ann. 82 90 179 182 195 212 237 308 487 Tratj. 12 42 40 70 85 117 139 153 154 103 182 185 212 224 255 308 324 345 304 367 419* {Hed. 8) Epich. 2 5* 10 [inc. libr. lOJ atque {in in. uers.) Ann. 160 558 atque atque (in in. uers.) Ann.b'21 etiam atque etiam Trag. 246 caelo atque terrae Trag. 292 mortales atque urbes beluasque Epich. 12 sileteque et tacete atque animum aduortite Trag. 33 ac<jue inimicitiam atque amicitiam Trag. 8 pariter atque

ignobiles Trag. 230 qiii forro mi- nitere atque (?) in te ningulus Ann. 133

reges Atridae Trag. 270

fluctus uerborum aures aucupant Tray. 203

audacter Ann. 244

audax orator inc. libr. XXXII au- daci cum pectore Ann. 373 auda- ces . . Serui Cojn. 4

occasus .. audere repressit Ann. 292 neque . . mu facere audent inc. libr. 10 ausus es Ann. 565 uos ausi rcserare Ann. 226

audientiam Trag. 32

audire est operae Ann. 454 audire uos iubet Trag. 34 audi* atque auditis hostimentum adiungito Trag. 154 hoc audito parum])or Aiin. 214 audiunt Trag. 379 au- dibo Trag. 364 audibis Cum. 7

auenam Praec. 2

Auentino Ann. 84

auimus atque uures auent Trag. 70

auersor a u o r s a b u n t u r Ann . 53(> *

auferre domos Ann. 260 aufert Pracc. 3 secum abstulit Ann. 397 prospectum abstulit Trag. 200

augescere Ann. 455

augificat Trag. 105

tanto . . Augmine . . lapides Ann. 542 *

auspicio augitrioque Ann. 81 au- gusto augurio Ann. 404

coniectura auguro Trag. 327

augusto augurio Ann. 494

auent Auide expectantes nuntium Trag. 71

auidi spectant Ann. 88

auis Ann. 95 secundam . . auem seruat Ann. 83 corpora sancta Auium (hisgll.) Ann. 97 auium uulgus inc. lihr. XVII A u 1 a c i a Eiih. fr. II caliginis auras Ann. 21 ai-cum auratum Trag. 54 crateris

ex auratis Ann. 604 aureus . . sol Ann. 95 statuam . .

auream Ann. 554* aures auent Trag. 70 fiuctus uer- borum aures aucupant Trag. 293 tetigit aures nuntius Trag. 273 auris tibi contra utendas dabo Trag. 304 sonitus auris . . incre- pat Trag. 301

192

aurum — buxum

aurum posco Ann. 200 auro ebore instructam Trag. 122 ferro non auro uitani cernamus Ann. 202 nemo ferro potuit superare nec auro Ann. 220

milii Ausculta Trag. 329

auspicio augurioque Ann. 81 au- spicio se deuouet Ann. 82 auspi- cio . . stabilita Ann. 99

spiritus austri Ann. 423

aut Ann. 524 quasi ferrum aut la- pis Trag. 101 pausa pug-nandi . . aut duri tinis laboris Ann. 349 cum capra aut nepa aut exoritur lumen aliquod beluae Trag. 276 qui parentem aut hospitem Ne- casset Trag. 239 pater aut cogna- tus Trag. 443 quid petam prae- sidi aut exequar Trag. 112 leuis aut malus Ann. 249 plus aut mi- nus Ann. 493 quid potius dicam aut uerius? Trag. 47 quid te ita contuo . . Miser? aut qui te sic tractauere Trag. 96 aut . . aut Ann. 391 Trag. 113* aut inertes aut insani aut quibus egestas im- perat Trag. 357

ecce autem Trag. 209 quis tete autem malitia Trag. 263

autumnus Ann. 406

auus aui Aeaci et proaui louis 'Trag. 366*

auxilium Trag. 14 50 Achiuis au- xili fuat Trag. 203* auxilio Trag. 113

bacarum Trag. 194

Bacchico exultas modo Trag. 152

Bacchus pater Trag. 148

balantiim pecudes Ann. 192 hos- tiis balantibus Trag. 61

ope barbarica Trag. 120

beatus Ann. 250

[bellicosus Trag. 180*]

h eWicvG-pa, Ann. 105

belligerantes Ann. 201

bellipotentes sunt niagis quam sapientipotentes Ann. 188

belhim oras euoluere belli Ann. 178 belli fortuna Ann. 205 uol- nera belli Aiin. 213 belli ferratos postes Ann. 271 robore belli Ann. 375 bellique peritus Ann. 400 bellum aequis manibus . . diremit

Ann. 172 non cauponantes bellum sed belligerantes A)in. 201 indixit . . bellum Ann. 230 bellum tole- rare Ann. 337 bellum faciam An7i. 374 bellum gerentes Trag. 104 in mortiferum belkim Trag. 363 in bello Ann. 297 333 Trag. 379 indigno bello confecit acerbo Ann. 387 uetusta . . bella Ann. 394 lumen aliquod beluae Trag. 276*

behiasque Epich. 12 bene iirmum Ann. 33 feliciter ac bene Ann. 112 bene saepe Ann. 239 bene tempestate serena Ann. 517 res bene gesta est Ann. 512 bene uolentes Trag. 29 rem bene gessere Trag. 295 bene bonis sit Trag. 355 bene mones Com. 3 bene . . uolt Sat. 9 bene facta Trag. 429 animoque benigno Ann. 460 turpissima bestia Sat. 45 signitenentibus .. bigis Trag. 132 bilingues Bruttates Ann. 488 bipatentibus Ann. 62 bis sex Ann. 328 blandiloquentia Trag. 305 blandus b lan da uoceuocabam Ann. 51 neque irati neque blandi . . sonunt Trag. 106 bombus pedum inc. libr. LIX bonus Ancus Ann. 150 orator bo- nus A)m. 273 bonus et liber po- pukxs Ann. 606 magnusque bonus- que Iled. 9 bona femina Ann. 156 pro mala uita famam extolles, pro bona partam gloriam Trag. 28 hortatore bono A^in. 471 bona dicta Trag. 438 bona dictu Ami, 245 boni Ann. 426 bene bonis sit Trag. 355 bonis . . obsit Trag. 405 nimium boni est Trag. 237 abligurias bona Sat. 29 cf. inc. libr. Xf^III bos Cyprio boui merendam Sota 2 clamore bouantes Ann. 571 expedito bracchio Sat. 27 B r o m i u s Trag. 148 Bruges Trag. 420 Brugio Trag. 197* Brundusium Ann. 478 Brundnsii

Hed. 4 bilingues Bruttates Ann. 488 nomine B u r r u s Ann . 1 84 * amaro corpore buxum Ann. 268

193

bnxus araneae inc. Hb. 14 buxus uicta inc. lib. 15

cadunt Trag. 238 422 caderet

Ann. 508 cecidit Tray. 208 Caecilius Denter Ann. XFI fr. I caedem caueo Tra(j. 373* legiones caedimu.s ferro Ann. 130 securibus caedunt Ann. 193 ferro se caedei Ann. 137* caesa . . trabes Trag. 281 altisonum cael Ann. 5G1 tectis caelatis Trag. 121 templa caelitum Trag. 227 genus

. . caelitum Trag. 353 plagas c a e 1 e s t u m Epigr. 9 optima caelicolum Ann, 483 uertitur . . caelum Ann. 218 cae- lum nitescere Trag. 192 caeli caerula templa Ann. 50 caenacula . . QSiQViAnn. 01 caerula caeli Tem- pla Ann. 66 terroribus caeli Ann. 550 porta . . caeli Ann. 597 caua caeli Trag. 131 in altisono Caeli clipeo Trag. 245 caeli . . plagas Trag. 277 caeli fretum Trag.M templa caeli Trag. 421 caeli iu- gentes fornices Trag. 423 mun- dus caeli uastus Sat. 10 caeli maxima porta Epigr. 10 caeli palatum inc. lih. XIX caelo at- que terrae Trag. 292 caelum uer- sat Ann. 30 mare terram caelum contines Trag. 322 caelum sus- pexit Ann. 162 pate fecit . . rota candida caelum A7in. 548 in cae- lum Ann. 422 ad caelum Ann. 286 520 de caelo uisas A7in. 54 cedunt de caelo Ann. 96 de caelo . . dedit . . signum A7in. 147 uo- lans de caelo Trag. 69 in caelo Ann. 119 Ti-ag. 37 275 318 caelus profundus A/m. 474 Caelus Ann. 27 Eu/i. 1 cf. ibid.

fr. II VII caementae cadunt Trag. 422* caenacula . . caeli Ann. 61 caepe maestum Sat. 25 caeruleum . . sale Ann. 378 cor- pore caeruleo Ann. 9 caeruleo . . angui Trag. 51* sub caeruleo (caelo) Ann. 69* sagus caerulus inc. lib. LIV caua caerula Trag. 332 ad caeli cae- rula templa Ann. 50 in caerula

Ennivs.

caeli Templa Ann. 66 campi per caerula . . prata Ann. 505 (Nep- tuni) caerula prata Ami. 144

calido . . sanguine A7in. 101 ex anima calida Ann. 507

caligo oborta est Trag. 209 cali- ginis auras Ann. 21

calorem Epich. 2

caluaria pinguia acaruae /^erf. 10

Campani A7in. 174

Leucatam campsant Ann. 334

campus A7ni. 468 hastis . . cam- pus splendet et horret Sat. 15 j)er aeqiiora campi An7i. 140 campi per . . prata An7i. 505 in campo A7m. 369 stant puluere campi A7t7i. 592 lati campi Sat. 23 riuos camposque An7i. 72 campos . . permen.sa Ann. 74 * densantur campis . . tela A7i7i. 288 Darda- niis campis A7i7i. 359 in campis Ann. 462 it . . campis agmen An7i. 465

caua caerula candent Trag. 332 hoc sublimen candens Trag. 402 candentem . . facem Trag. 318

candida . . lux Ann. 93 radiis rota candida A/m. 548 lumen candi- dum Trag. 367 candida lumina Ann. 157

feta canes An7i. 518 uenatica (ca- nis) A7m. 345 inuictus canis A^m. 523* si me canis memorderit Sat. 36 angue uillosi canis Trag. 441

canebant Ann. 222

cantu Trag. 251

aequora cana A7in. 476

corde capessere Ann. 44

capio quae dedit ipsa capit Ann. 14* oppida cepit Ann. 487 cu- pido cepit . . me Trag. 291 rastros . . c a p s i t Ann. 324 glaucum cape Hed. 6* capitur meddix Ann. 296 Nestoris ad patriam hic {sc. scarus) capitur Hed. 9 potuere . . Nec cum capta capi A^m. 360

Capis Ann. 31

capra Trag. 276

oscitat . . caput a ceruice reuul- sum Ann. 462 cumque caput ca- deret A^m. 508 terra occulit Ca- put Trag. 142 capitibus nutanti- bus . . pinos Trag. 445

carbasus alta Ann. 560

carceris oras Ann. 88

13

194

cardine — classis

saeptum altisono cardine tem-

l>lum TvfKj. 110 uncta carina Ann. 379 47G pau-

dam . . carinam Ann. 5G0

contra carinantes Ann. 181 cari-

nantibus edere chartis Ann. 220

carmen tuba . . peregit Ann. ,508

caruibus Immanis distentus Ann.

327 priscl casci populi Ann. 24 luppiter Casius Enh. 54 (Casmenarum) Ann. 2 castris . . castra inferre Trag. 201

in castris Tray. 205 Latona . . casta Trag. 424 praecipe casu Ann. 301 catus Aelius Sextus Ann. 335 cata

signa Ann. 447 cata dicta Ann. 510 caedem caiieo Trag. 373 non cauponantes bellum sed bcl-

ligerantes Ann. 201 causa poliendi Agri Ann. 324 li-

berum qnaesundum causa Trag.

13G quaestus causa Trag. 447 de cautibus celsis Ann. 402* cauus caua . . cortina Ann. 9*

caua . . ungula An^i. 410 caua

. . specus Ann. 420 caua caeli

Trag. 131 caua caerula Trag. 332 Cea Euh. fr. V cedo cette manus Trag. 320 cedunt dc caelo . . corpora . .

Auium Ann. 9G cessere parumper

Ann. 573 coleri passu Ann. 74 celerissimus

rumor Ann. 448 equitatus . . ce-

lerissimus Ann. 579 celere Sai. 2 carina . . celocis Aim. 476 celsus Sat. 28 celso pectore Ann.

50G nauibus celsis Ann. 145 (*)

cautibus celsis Ann. 402 censeo Trag. 418* censcs Sat. 30

censent terrere Ann. 2GI cerchrum cere comminuit brum

Ann. 58G scarum, cerebrum louis

Hcd. 8 Ceres Ann. G3 Euh. G quod gcrit

fruges Ccres Epich. 5 templum

Cereris Trag. 325 lumcn . . quod in caelo cerno Trag.

37 cernat uitalcm abigeum Trag.

400 amicus certus . . ccrnitur

Trag. 428 fortunam ferro cernunt

Trag. 20() sub armis . . uitam

cernerc Trag. 207 ferro , . uitam

cernamus Ann. 202 ccrnebant magnis de rebus agentes Ann. 544

magna inest certatio Trag. 304

extollere certant Ann. 425 certa- bant url)em Romam Kemoramne uocarent Ann. 85 certarc abnueo Ann. 283 doctis dictis certantes ^««.274 armis Certando Ann.2\(j

certo {adu.) Trug. 326

amicus certus Trag. 428 me par- cere certum est Ann. 206 pro incertis certos . . Dimitto Trag. 188 certissimus nuntius Ann. 601

caput a ceruice reuulsum Ann. 462

nitere: cessas? Trug. 240 haud cessat obsidionem ol)ducere Traq. 11

CorneliiTS . . Cetegus Marcus Ann. 305

[cetera] Trag. 360 cetera (adu.) Ann. 57

ceu Arm. 355

C h a r a d r a m Hed. 3 *

carinantibus edere chartis Ann.

cibaria Epich. 5

cibum Sat. 31

cieo fatis fandis . . inuitam cict

Trag. 80 classis cita Trag. 87

transnauit cita Ann. 21 circum sos Ann. 152 circum sesc

uruat Trag. 141 c i r c u m f u s u m Ann . 46 1 * c i r c u m s t a n t Trag. 5 1 cir ciimuentiis Trag. 42 Cissei iilia Hecuba XIII citatus Ann. 440 citati Ann. 543* nemo ciuis neque hostis Epigr. 5

ciues Romani Ann. 174 ciuium

Trag. 360 serua ciues Trag. 2

inter ciuis Trag. 426 ciues ! Ann.

16 Trag. 86 o ciues Ann. 386

Epigr. 1 ciuitatem . . incendere Trag.Z%2 clamiiue ])alamque Aiin. 247 clamor oppugnantis Ann. 408 cla-

mor 'exortus Aim. 422 cbimor dd

caelum Ann. 520 «|uid hoc liic

clamoris? Trag.'l()\ clamore bo-

uantes Ann. 571 gloria claret Ann. 315 lumen . .

daret mihi Trag. 367 fulmine claro Ann. 532 (i-lara)

Ann. 4 classis cita Texitur Trag. H'

elauiim

coiisontil

195

claiium rectum Aun. 472 [cluet Miuerua| T/rig. 180 esse

cluebat Com. 1 iioemata nostra

. . cluebuut A/ni. 4* C 1 u p e a m ffed. 1 * clupeus Trag 208 in clupeo Tiag.

110 in altisono Caeli clipeo Trng.

245 clupei resonunt Ann. 304 C n o s s u s Euh. 72 decem coclites Sat. 43 coepit Ann. 228 289* 295 519*

555 coepere Ann. 528 coejjisset

Ann. 234 exordium Coepisset

Trug. 283 iuuenum c o e t u s Trag. 151 secum cogitat Trag. 392 pat er aiit c o g n a t u s Trag. 4 J 3

coguata! Ann. 54 Lunai portum .. cog-noscite Ann .

10 cognoui et fugio cofjnitum

Trag. 100 cogis Trag. 158 cog-ebant . . ut

miserercnt Ann. 175 cogens . .

noctis iter Traq. 246 Peli<^na coliors Ann. 280 solidum . . cohum Ann. 550 petebant pellem . . Colchis Trag.

280 Colchis . . pedem extulisses

Trng. 311* collega additiir . . c o n 1 e g a Ann. 305 regni uersatum . . columnam Ann.

351 quauiue columnam Sal. 17 coma comis (sparsis) Ann. 352 potuere . . nec cum c o m b u s t a

cremari Ann. 300 comiter Trag. 380 387 non commemoro quod Trag.^V\

talia commemorat Ann. 37 cere commiuuit brum Ann. 580 c o m m i n u s Trag. 2 1 2 templa caelitum c o m m i x t a stellis

splendidis Trag. '1'11 commiserescite Trag. Tl'l commiserantes Ann. 107 commodus Ann. 251 compellare . . uoce Ann. 45 com-

pellat Ann. 250 compello nauem c o m p u I s a ra flucti-

bus Ann. 257 c o m p e r i Trag. 344 moeros complent Ann. 370 naui-

bus coraplebit manus litora Trag. OO.solidum complere colmm

Ann. 550 complexu louis Trag. 424

certos comp otesque consili Traq.

188 [genua comprimit arta gena] ///r.

lib. 16 concedit Trag. 4 concidit Ann. 396 uocibus c 0 n c i d e Trag. 432 concieo concituni tetuli graduui

Trag. 274 l^accm inter sese c o n c i I i a n t Tra<j.

104 flamma . . c o n c I u s a s t turbine

Ann. 553 conferunt concordiam Trug. 101 concorditer Ann. 110 co n c o r d i b u s (concordes '?) aequi-

pcrare Ann. 131 in c o n c u b i o Trag. 241 noctu . . concubia Ann. 170 coucupientes Aim. 80(*) c o n c u r r u n t Ann. 423 concurrunt

undique telis Ann. 155 concutit imgula tcrram Aiin. 119

templa caeli . . sonitu concutit

Trug. 421 gcnus pinnis c o n d e c o r a t u m Ann.

10 conditiones Trag. 401 condo condebat membra sepulcro

Ann. 142 condita Koma est Ann.

494 conferunt concordiam Trag. 104

contulit sese in pedes Trag. 210 conferta rate Ann. 378 caua caeli . . conficis bigis Trag.

132 multa dies . . conficit uuus

Ann. 297 bello confecit Ann. 387

postremae longinqua dies confe-

cerat aetas Ann. 401 * senio con-

fectus Ann. 442 confidentia Trag. 45 configunt parmam Ann.X^M con-

figimt litus Ann. 491 confricti Ann. 104* rerumque suarum C o n g e r i e m par-

tit Ann. 241 * conglomeras mala Trag. 408 conjcit in siluam sese Ann. 75 coniecturam postulat Trag. 62

coniectura auguro Trng. 327 conor quo . . regredere conare

Trag. 13 gemitum conatur Trag.

102 itiner . . conatum Trag. 383 cor consentit cum oculorum

aspectu Trag. 56

13*

196

conscquilur — corpus

consequitur A7in. 281

ex iure manum c o n s e rt u m Ann.

276 propter Hannibalis copias c o n s i-

derat Sat. 14 consi/eo consiluere Ann. 575 consilium T?-»^. 203 certos com- potesque consili Trag. 188 po- testas consili Trag. 381 * consi- lium expetunt Trag. 186 dant consilium uanum Trag. 419 las- sus . . Consilio Ann. 243 deum . . de consilio Trag. 383 consiliis obuarant Trag. 3 teneor consipta Trag. 335 * consistit tluuius Ami. 68* san- guis . . potis est . . consistere Trag. 18 constitit . . Scamander Trag. 214 constitit . . propter sos Ann. 22 mundus caeli . . consti- tit silentio Sat. 10 constitere am- nes Sat. 13* conspectum Ann.\% conspicit Ann. 73 98 abies consternitur Ann. 195 mensas constituit Ann.YV^ consul Ann. 87 293 Sat. 19 contagio mea Trag. 405 contecti g-ladiis Ann. 415* contemno c o n t e m p s i t Ann. 546 contemplor Sat. 4 coutempla Trag. 325 corpus contemplatur Trag. 140 pontem contendit Ann. 371 con-

tendunt Ann. 358 suo contentus Ann. 250 mare terram caelum contines tuo

(cum) lumine Trag. 322 contingo niihi .-. contigerit nia-

lum Trag. 409 contorsit equos Ann. 160 con-

torta falarica A/m. 534* contra carinantes Ann. 181 spiri- tus austri . . aciinloque suo cum flamine contra . . fluctus extol- lere certant A/m. 424 audibo at- que auris tibi contra utendas dabo Trag. 364 quis nos . . uolet Con- tra tueri Trag. 444 contremuit templum . . louis Ann.

531 fortuna f erocem C o n t u d i t Ann . 387 uiresque ualeutes Contudit . . biemps Arin. 482 quid te ita coutuo? Trag. 95* conuellit sese Ann. 450

quod ei conueniat Tra^. 448 con- ueniunt . . tela tribuno Ann. 431

conuestire corpora Trag. 167 her- bis prata conuestirier Trag. 196

c o n u i u a t Sat. 1

respirandi fit copia Ann. 437 Ilan- nibalis copias Sat. 14

curam .. quaenunc te co quit Ann. 340

credidit . . meum cor Ann. 374 cor consentit cum oculorum aspectu Trag. 56 corde capessere Ann. 44 corde cupitus Ann. 49 aegro cum corde meo Aim. 52 cum corde suo . . Effatur Ann. 179 aegro corde Ann. 352 tristi cum corde Ann. 473 corde patrem perhibent An7i. 460 corde suo trepidat Aim. 513 corde relinquite sommun A/m. 521 lapideo sunt corde multi Trag. 174 cupido corde Trag. 311 succincti corda machaeris A/m. 392 cordibus uiuis Ann. 367

Corcyrae Ued. 10

cordatus homo Anti. 335

C o r i n t h u m Trag .294

Cornelius . . Cetegus Marcus Ann. 304

uiere Yeneriam corollam Sota 1

habet coronam Trag. 75 cum co- rona et taeniis Trag. 69

corporaret uulnere Traq. 140

corpulentis inc. lib. XLIII

terra corpus est Epich. 6 corpus requieseat malis Trag. 416 erilis . . custos corporis Trag. 289 portum corporis Trag. 415 terra- que corpus Quae dedit Ann. 13 uires uitaque corpus meum . . deserit Ann. 39 Tarcuini corpus . . femina lauit Ann. 156 corjius discerpere ferro Ann. 434 totum sudor habet corpus Aim. 436 cor- pus coutem})Iatur Trag. 140 caua corj>ore caeruleo cortina Ann. 9 animam de corpore mitto Ann. 216 aniaro corpore buxum Ann. 268 manat ex omni corpore sudor Ann. 399 corpore tartarino pro- gnata Ami. 510 lacerato corpore 'Trag. 95 tanta uis sceleris in corjjore haeret Trag. 406 cor])ora sanctaAuium Ann. 96 neque cor- ])ora firma Longiscunt Aim. 428 fossari corpora telis Ann. 569 cor-

corpus

cupit

197

pora nuda relinquunt Ann. 600 nu- dare . . corpora Ti-cig. 426 niti- dant corpora Trag. 166 conuestire corpora Trag. 167 saluete, optima corpora Trag. 319

caua corpore caeruleo cortina Aiin. 9*

cracentes Ann. 497

crassa puluis Trag. 31

crateras ahenos Ann. 502 crate- ris ex auratis Ann. 604

Erebo creata . . Nox Trag. 183 Saturno sancte create Ann. 607

crebrisuro inc. lih. XLl^

credo T?^ag. 383 credere T7ag. 313 credidit Ann. 374

potuere . . nec cum combusta cre- mari Ann. 360 pueros iube cre- marier Trag. 329 *

auenam lolium crescere inter tri- ticum Praec. 2

Cresphontem Trag. 156

Creta Euk. fr. VI XIl

Cretenses Euh. fr. VI inc. Ub. XX

(sanguine) . . creto Trag. 214*

falso criminat Sat. 9

fuscis crinibus Trag. 183

crinitus ApoUo Trag. 53

abiete crispa Trag. \ 1 7

cruciatum Trag. 44 cruciatu Trag. 240*

crudelis hiemps Ann. 482 crudeli . . sepulcro Ann. 142

cruentant A7tn. 170

cruenta . . corpora Trag. 167

mollia crura reponunt A7in. 545

malo cruce Ann. 361

cubitis pinsibant humum Trag.V^h

cum dis . . aeuum Degit Ajvi. 119 quod . . gessit cum rege Ann. 333 mecum decernere Ann. 136 rem cum Achiuis gesserunt Trag. 39 cum legionibus . . proficisci- tur A7m. 552 circumstant cum . . taedis Trag.'^\ cor consentit cum oculorum aspectu Trag. 56 uo- lans . . ciTm corona Trag. 69 aegro cum corde meo Ann. 52 tuo cum flumine Ann. 55 magna cum cura A^m. 80 cum corde suo Ann. 179 uolentibus cum magnis dis Amx. 207 eaelum cum ingen- tibus signis A^m. 218 magna cum re ^«7!. 342 audaci cum pectore Ann. 373 suo cum flamine Ann.

424 tristi cum corde An7i. 473 cum magno strepitu A^m. 477 effudit . . proprio cum pectore Ann. 530 cum pulchris animis^w«. 538 ualidis (cum) uiribus ^««.301 tanto (cum) studio Praec. 4 tuo (cum) himiue Trag. 322 quantis cum aerumnis Trag. 127 hoc cum uestitu Trag. 373 tecum . . orat Atm. 20 secum cogitat Trag. 392 deos secum ut sint aduocant Trag. 165 (*) quocum Ann. 239 247

c u m mittere . . Volt An7i. 87 cum . . aspiciunt Ann. 380 cum . . certant Ann. 423 cum . . exsic- cat A7771. 459 cum . . faciunt Ann. 180 cum legionibus quom [)roficis- citur A7171. 552 cum pectore latrat A7m. 570 cum potes Trag. 2 opu- lenti cum locuntvir Trag. 230 cum capra . . exoritur Trag.TKS cum . . orat Co7n. 9 cum aduenis Sat. 26 quom frustrast Sat. 33* cum . . premebat A^m. 28 cum . . occubuit An7i. 17 cum . . attulit Ann. 36 po- tuere . . nec cum capta capi , nec cum combusta cremari Ann. 360 cum illuc uentum est Trag. 258 cum genui , tum . . sciui Trag. 361 cum misi . . scibam Trag. 362 cum . . superarat .47i7i. 223 ille dies cum . . osteiidat Ann. 383 cum uitae parcam, letum . . deprecer Trag, 162 cum . . abligurias Sat,2% cum .. teneret A^m 106 cum . . cade- ret A7m. 508 ipsi lucet cum illi accenderit Trag. 389 cum saxum sciciderit Trag. 334 cum . . detra- xeritis , quam inscriptionem da- bitis Sut. 39 cum .. coepisset^««. 234 cum . . fuisset Ann. 241

Ciimis Hed. 6*

c u n c t a s Cojn. 3* cunctent Trag. 211 cunctando restituit rem Ann. 313

cuncta Ann. 245

cupide Ann. 411

cupido cepit . . me proloqui Trag. 291

cupido corde Trag. 311

cupienter Trag. 337

cupit A7X7\. 258 cupiunt inc. lib. 9 cupiant Trag. 211 cupere Trag. 261 cupientes Regni Axm.SQ corde cupitus A^in. 49 cupita* cupiens cupienter cupit Trag. 337

198

(leseiit

cur Trag. 157 158 ciir . . execra- bor? Tr(t(j. ',y,Y.i ciir? Epujr. 4

cura Ann. 8(3 curast Ann. \'i\* curam . . leuasso Ann. 339 cu- rantes magna cum cura Ann. 80 sine cura 6'«^. 20 curis suniptus suspirantibus Trutj. 00

(Juretes Eith. 71

curo lares tectuni nomen qui fun- ditus curant y-/««. 103 urbeni(|ue 1'orumciue Excubiis curant Ann. 101 f|uos jjeperisti Ne cures Ann. 58 eos non curare opinor quiil agat humanum gem;s: Nam si curent bene bonis sit Tray. 35 i .sy. curantes mAgna cum cura Ann. 80 uino curatus Ann. 308

curro raucum souus aere cucurrit Ann. 50'.)

curru quadriiugo Tracj. 129 emit- tat . . curriis Ann. 89

Hyperionis cursum Ann. 547 in- genti uadit cursu ^«?/.470 cursus quingentos saepe ueruti Ann. 350

fida custos corporis Tra(]. 289 pa- triae custodem Ann. 110

Cyclopis uenter Ann. 320

cypressus longique cupressi Stant rectis foliis Anti. 207 rectos . . cu- pressos Trag. 440

Cyprio boui merendam Sotu 2

Cyprus Euli. fr. XIII

daedala Minerua inc. lih. XXI Dardaniis campis Ann. 359 me d e caelo uisas Ann. 54 cedunt de caelo Atm. 90 de caelo . . dedit . . signum Ann. 147 mit- tunt de turribus Anti. 170 ani- mam de corpore mitto Ann.'2l{j de muris rem gerit Anti. 294 spexit de cautibus Ann. 402 uolans de caelo Trag. 09 de muro iactaricr Trag. 130 quibus de rebus laj^sa fortuna accidat Trug. 39() [de liis diuitiis sibi deducant drachumam] Trag. 3(J0 lumen de suo lumine accendat Trag. 388 de praese- pibus fartus Anti. 503 de sole sumptus Epich. 7 de STimmis re- bus regundis Ann. 242 magnis de rebus agentes Ann. 544 fortunniii ferro cernunt de uictoria Trag. 200 deumque de consilio Trag. 383 di deaeque Trag. 511 dia dcarum

Atm. 22* sancta dearura Atin. 05

magna dearum Ann. 183 deas

Trag. 92 debilo homo Ann. 329 decedunt Atin. 72* d e c e m Sal. 43 decernere ferro Ann. I3(i decre-

tum est Ann. 509 dccet Ann. 102 229 me lacrimis decoret Epigr. 3 (leducunt . . gladios Ann. 259

[dcducant] Triig. 3(30 defcnde liostes cum i)otos defen-

dere Trag. 2 ut uos uostri liberi

Defendant Trag. 170 defendere

possunt Ann. 510 ob defeudcn-

dam Graeciam Trag. 302 dcfessi suut stare Anti. 154 malos defindunt Atin. 389 fortuna . . defit Trug. 394 fana flamma deflagrata Trug.

110 parietes Def ormati Trug. 117 acuum Degit Ann. 120 degrumare foruni Ann. 430* d e g u s t a n d u m ex ea Trag. 418 de me hortatur Anti. 373 dein senis me 7"»-«^. 309* deiude Anti. 449 animum delectat Trag. '2h~i mc

Apollo . . delectat lactat ductat Trag. 390 flos delibatus populi Atin. 'M)\) delinquis Trug. 205* Delos Deli Trag. 425* Apollo . . Delphicus Trug. 390 d e m e n t e m Trag. 80 mentes . .

dementis sese fiexere^//w. 209* demet abs te regimen Trag. 381* denique Ami. 237 348 {Sota -i) detis sine dentibus Ann. 518 densantur . . tela Ann. 288 densis . . pinnis Ann. 148 Caecilius Denter Ann. XVI fr. /* rastros d e n t i f e r o s Ann. 324 * denuo Epich. 4 10 d e p o p u 1 a n t agros Com. 4 quibus seruitutcm mea miseria d c-

precor Trag. 173 letum inimico deprecer Trag. 102 \\\ depugnare Ann. 109 derepente Trug. 70 210 352 uires uitaque corpus meum . . d e- serit Ann. 39 deuehi quam de- seri Mahii Trag. 208

desideriuiii

do

199

pectora . . tenet d e s i d e r i ii m Ann. Ul

de.sinit Traij. 201 de.sine Sul. 20

uolnera belli d e s p e r u u n t Ami . 213*

despexit Trag. 352

d e s u b i t o Com. 9

tletondeo d e que t o t o n d i t ajifros Ann. 487 *

spolia detraxeritis Sal. 'V.)

deuehi quam deseri Malui Traij. 268

d e u i t a r i Tra<j. 20

auspicio se deuouet Ann. 82

deus di Ann. 116 Traij. 163 di de- aeque Trag. 377 deorura Trafj. 165 (*) deum sublimas sul)jc-es Trag. 5 deum geuus . . caelitum Trag. 353 deumque de consilio Trag. 383 dis sacrificare puellos Ann. 278* deos gemiuos Tiag.VZo dis oriundum An?i. 117 cum dis genitalibus Ajin. 119 uolcntibus cum magnis dis An?i. 207

dextrum latus A?in. 395* liac dextra occides Trag. 380

Diana A?in. 63 Trag. 55

dico Trag. '^21 Epicli. 8 11 dico nicisse Oresten Trag. 191 cf. i?tc. fab. XXIX luppiter quem dico Epicli. 8 uec dico nec facio mu inc. lib. 8 frustra illum dicit frustra esse Sat. 33 quid potius dicam? Trag.Al quem nam te essc dicam? Trag. 393 scelestum . . quod dicam fore Trag. 342 tu))a . . taratantara dixit A?in. 452 deum genus esse semper dixi et dicam caelitum Trag. 353 per- uerse dices Trag.22d dictust Ann. 307* bona dictu Ann. 245 dicere Sat. 46 dicti stndiosus A?m. 224 dicto pare T?-ag. 299 hoc . . ac- cipe dictum ^W7J.204 dictum fac- tumque facit frnx A?in. 318 ea- dem dicta eademqne oratio aequa non aeque ualet Trag. 231 dicta faccssunt A?in. 60 dicta loquiue tacereue Ann. 255 memorare . . cata dicta Ann. 519 bona dicta teneat Trag. 438 ferro se caedei quam dictis his A?tn. 137 dictis . . sententia flexa cst A?i?i. 204 haut doctis dictis certantes sed

male dictis A?i?i. 27 1 dictis . . in- cutit iram Ann. 582 ecfari tan- tum dictis quantum factis suj)- petit T?ag. 24 orationem duriter dictis dedit Trag. 348

Dictaeum specus Eidt. fr. (^

dictator Sat. 18

Didone oriurulos A?in. 300

dies A?in. 143 297 383 diei Par- tem A?in. 241 postrcmae longin- qua dies . . aetas A?in. 401 diem A?tn. 110 Tiag. 127 festiuum fes- tinant diein T?ag. 43 1 noctesquc dies(pie A?in. 338

alia fluctus differt Trag. 144

dilecti uiri Ti-ag. 284 duxit di- lectos A?in. 337*

uas uini diraidiatum .4nn. 52(5

diniitto Trag. 189

belluni . . nox diremit Ann. 172

corpus discerperc ferro ^««. 434

discere A?i?i. 228

Discordia taetra Ann. 270

arae . . fractae et d i s i e c t a e Trag. 115

Dis pater Etdi. 20

neque dispendi facit hibim,-/««. 1 1

fluctus . . d i s s u p a t Visceratim membra Trag. 144

uenter . . Carnibus humanis dis- tentus ^7?«. 327

iam diu Trag. 41

diuidit unda An?i. 303

diuinitus Ann. 11

diuinum .. pectus A?i?t. 19 uoce diuina Trag. 65

diuitias j^ollicentur 7'/«^. 359 [di- uitiis] Trag. 360

diu.^i dia dearum Ann. 22* Komule die ^«7?. 115 dia nepos ! Ann. bd pulcherrima dium Ann. 18*

dium diuum pater A?i?i. 179 di- uumque hominumque Ann. 254 566 567 maxime diuum Ann. 444 diuum domus Ann. 561 diuum fidem Sat. 30 diui . . audite A?in. 214*

endo suam do A?i?i. 563

do Ann. 207 das . . poenas A?in. 101 dat cibaria Epic/t, 5 dant ope- ram . . auspicio A?in. 81 praepe- tibus sese pulcrisque locis dant Ann. 97 dant consilium Trag. 419 malo cruce fatur uti des A?m. 361 des Sat. 2 terraque corpus

200

do

ecquid

Quae dedit ipsa capit Ann 14 sese dedit iu conspectnm Anii. 40 se dedit . . foras Ann. U:\ dedit . . sio^- num Aiin. 147 dedit imperium Ann. 151 orationem dedit 7rag. 348 aciem inclinatam (dedit) Trag. 2.J pausam dedit Sat. 11 soni- tum . . arma dederunt Ann. 300 dedere ei aequam pug-nam Trag. 100 dederit Trag. 317 dederit in luminis oras Ann. 165* pretium dederltis ^/!«. 200 permitiem dabo Ti^ag. 308 auris . . tibi utenda.s dabo Trag. 3(34 ita dat se res ut operam dabit Trag. 306 quam in- scriptionem dabitis 6'«^. 40 oc- casus datust Ann. 164* fortibus est fortuna . . data A?in. 262 leto dati Sunt Trag. 378 uictoria sit data Arin. 91 data sit frux Ann. 412 accipe daque fidem A?in. 33 date Trug. 233 dare Ann. 234 Trag. 211 336 sonitum dare Ann. 447 sibi data . . esse prioraAnn. 08 fata docet fari A?in. 19 doctus Ann. 249 doctus . . Anchisa Ann. 18 liaut doctis dictis certantes sed male dictis Ann. 274 oratores doctiloqui Ann. 568 hoc dolet Trag. 83 lateralis dolor An?i. 601 per dolum Trag. 286 Minerua domina i?ic. lih. XXII do?iii?ius domino Sat. 30* depopu- lant agros Serui dominorum do- minis Co??i. 5 domui uim taurorum Trag. 315*

hostis uino domiti A?i?i. 291 domuitionem .. parant 7V'fl'^. 270* domus Trag. 118 diuum domus Ann. 561 domi An?i. 103 Trng. 115 257 296 domum Trag. 313 longinqiie ab domo Trag. 103 domo ecferret pedem Trag. 2S7 auferre domos A?in. 260 dono Co?n. 11 dono ducite Ann. 207 drachumam ipsi petunt Trag. 359 [deducant drachumam] Trag. 360 draconis saeui Trag. 314 quo . . me ducis? Com. 7 milia militum . . duxit Ann. 337 ob Troiam duxit inc. lib. 5 duxit me uxorem Trag. 161* duxi probum Trag. 159 dono ducite A?in. 207

legiones ducere coepit Ann. 295 carbasus . . ductura carinam Ann 560

delectat lactat ductat T)ag. 390

iam dudum Trag. 70

duellis Ann. 549

fici dulciferae A?in. 71

dulces . . echini Hed. 11

dum censent terrere . . hortantur ibei A?in. 261 dum transit Ann. 365 dum est potestas Trag. 381 dum seruat Sat. 31 dum . . te- neam Ann. 412 dum . . super escit A?m. 486 dum quicquid des .Sat. 2 (?)

d u r i t e r Trag. 348

quasi ferrum aut lapisDurat Trag. 102

duri . . laboris Ann. 349

dux Ann. 421

emittat . . e faucibus Ann.S') pellitiir e medio Ann. 272 quanto e loco . . lapsa fortuna accidat Trag. 395 comminus . . e manu Trag. 212* e spe . . successit Trag. 439* (e) summo regno An?i.2)\~ ex se . . generat An?i. 31 liberorum ex te genus Trag. 347 ex alto . . uolauit A?in. 94 rapit ex alto na- ues Trag. 111 ex alto in altum despexit mare Trag. 352 ex flu- uio fortuna resistet Ann. 47 ex ore orationem . . dedit Trag. 348 ausus es hoc ex ore tuo Ann 565 ex oraclo . . edidit Trag. 65 cra- teris ex auratis Ann. 604 degus- tandum ex ea Trag. 418 manat ex . . corpore sudor A??n. 399 spiritus ex anima . . spumas agit Ann. 507 ex imbre frigus Epich. 10 ex opibus summis opis egens Trag. 126 ex iure Ann. 276 ex eo futurum abnuebunt Trag. 371

ebore Trag. 122

ecce Trag. 209

domo ecferret pedem Trag. 287* Colchis . . pedem extulisses Trag. 311

ecfor effatur Ann. 180 haec ec- fatus . . recessit Ami. 48* haec ecfatus Ann. 60* ecfari . . dictis Trag. 24*

diilces . . echini Hed. 11

ecquid . . praemi A?m. 341

edidil — et

201

ex oraclo . . edidit . . temperaret Trag. 65 carinantibus edere char- tis Ann. 229 edoceret Trag. (13 edolaui iussum Trag. 271 educit foras Trag. 200 effero tiide ecfero animam .. efflantes Trag. 40 effor uide ecfor effugit Aim. 132 lituus sonitus effudit Ann. hTl eflfudit uoces Ann. .530 irarum . . effunde quadriscas Ann. -\(\\ opis egens Trag. 120 uirtutis egen-

tem Ann. 587 Egeriai Ann. 122* egestas Trag. 357 ego Ann. 100 210 318 Trag. 5 7 120 162 185 187 202 265 [his) 305 308 327 344 353 361 Epich. 1 mei Tra(j. 82 mis Ann. 131 milii^nw.7 " lll'284 Trag. 56 168 300 Hm) 328 367 385 391 4()9 417* nam ita mihi Telamonis Trag. 36() nam " mi calido .tnn. 1 01 mi soli Epigr. 1 0 nec mi aurum jvosco nec mi pre- tium Ann. 200 mi exanimato Trag. 43 mi auxilium Trag.bO mi hodie Trag. 307 * mi ut Trag. 305 * me (acc.) Ann. 15 40 45 52 54 128* 203 206 229 373 386 495 539 609 Trag. 49 50 82 83 84 {bis) 157 161 228 233 234 264 291 312 316 351 363 3(^8 369 .390 404 408 Com. 7 9 .Sfl^ 36 Epigr. 3 8 me {abl.) Trag. 50 333 mecum Ann. 136 uidebar somniare med ego esse mortuum Epi<h. 1 * egregie cordatus Ann. 335 eheu uidete! Trag, 91 eho tu Trag. 163' ei mihi Ann. 7 eia machaeras Ann. 585 fluctus eiciebantur Trag. 30 alte elata Ann. 366* elatis nari-

bus Ann. 588 elefanti Ann. 237 tetrosque ele-

phantos Ann. .591 te extra aedis . . e 1 i m i n a s Trag. 290 eloquere eloquerel Trag. 23 pu- dor est eloqui Trag. 344 expe- di])0 atijue eloquar Trag. 185 elo- queretur Ann. 245 emittat . . e faucibus currus Ann. 89.

e m a s Hed. 6

endo suam do Ann. 563 endo pla- gas caelestum ascendere Epigr. 9 enim Ann. 516* enim neque domi nunc nos nec militiae sumus Trag. 257 di . . Pacem enim inter sese conciliant Trag. 164* senis Enni imaginis formam fipz^r.

1 Enni poiJta Sat. 6 liaec enodari audimit Trag. 379 L'o it eques Ann. 419 it . . agmen Ann. 465 imus Trag. 258 itis Ann. 543 eunt Trag. 166 ibant . . uiere Sota 1 nequaquam istuc istac ibit Trag. 304 ire Trag. 258 epulas Trag. 363 it eques ^wn. 419 (|uadrupes eques Ann. 237 equorum equitumque magister Sat. 18 equitatus Ann. 578 equus Trag. 97 Ann. 503 equs Ann. 441 equorum equitumque magister Sat. 18 equis Sal. 12 equos Ann. 160 era Ann. 203 Trag. 287 Mincrua

era inc. lih. XXII E r e b o creata Trag. 1 83 ergo Ann. 315 erilis . . corporis Trag. 289 offam eripere inc. lih. XLVI incerte errat animus Trag. 259 animus aeger . . errat Trag. 260 erraui Trag. 160 era errans Trag. 287 erranti . . monstrat uiam Trag. 387 errare uidebar Ann. 42 erubuit Ann. 355 quibu' sese erugit aquae uis Ann.

546* et Ann. 41 43 51 94 104 * 108 111* 124 126 132 148 151 154 1.56 1.58 167 204 268 298 340 355 (his*) 364 375 396 419 4-S3 469 484 503 ,504 509 511 (his) 521 545 556 600 006 Trag. 6 14 36 44 45 69 75 86 114 115 178 186 220 221 (Wv) 231 241 279 295 315 32') 327 332 340 353 361 366 370 382 384 401 410 414 Com. 2 Sal. 11 \';^Hed. V^Epich. 4 9 et . . uici uictusque sum Ann. 199 malaque et bona Ann. 245 sileteque et tacete Trag. 33 teque et tua gesta Sat. 1 7 * et post inde Ann. 11 post cognoui et fugio cognitum Trag. 160 et quis illaec est? Trag. 133

202

otiam

facio

cof^eus .. etiani at(|uc etiani Tidfj.

246 Etruria Ann. \W.\ tameu etsi yinn. 7y\.'l etsi Trdij. '1'1\\ eu Trnij. 139* o u e u a t Trojj. 2;5r) cuerlu uo.stra euortcit Ann.'Zyy-\* cuhan euhoe eulioe euhium TrcKj.

ir)0* eui.sceratus Trag. 113 Priamo ui uitam euitarei Trtiij.

12 1* oras cuoluere lielli .-Inn. 178 euomeret Ann. 2 1(5 Europam Ann. 303 Eurudica Ann. 38 e X a 1 h e s c a t metu Truy. 1(> exitiuni examen TriKj. 88 .san^'uiue exanclando Traj. ISI

exauelaui dieni Tnnj. 127 exanimata Tviiy. 2'.l() * exani-

mato Tray. 43 amplius exaug'erc Ann. 290 exciilitur ilex Ann. 191 excieo excita . . anus Ann. 3(3 excruciat Troy. 50 e X c u b i i s curant Ann. 1 V)l e X e c r a b o r Truy. 333 quid i)etam praesidi aut exequar?

Tray. 112 exerce linguam Truy. 345 exercitiis Ann. 320 385 exilium rz-w/. 309 exili Tray.Wi

exilio Tray. 42 exim Ann. 230 exiu Ann. 45 93 448 existimas Tray. 150 exitium Tray. 21 08 309 exitirun

examen Truy. 88 nauis inchoaudae exordiuin Coe-

pisset Tray. '2H'Z exoritur sol Ann. 95 exoritur lu-

mcn Tray. 270 clamor exortus

Ann. 422 a sole exorieute Epiyr. 7 expectant Ami. 87 ne quid cx-

pectes amicos quod tute atrorc

possies Sat. 38 expectabat Ann.

90 expectans Ann. 348* Sat. 28

exi)cctantes nuntinm Tray. 71 sapientiam . . e x p e c t o r a t Tray. 4 3 cxpcdibo atque eloquar Trag.XS^

cxpodito bracchio Sai. 27 uirtute e x p e r i a m ii r Ann. 204 me expetunt Truy. 49 unde sihi

. . consilium expetunt Trug. 180 pcriisse cxpotit Tray. 103 nauibiis exple))aut sese ^«7(.310 e X p 1 o r a n t Ann. 231 ted (ixposco ut Trug. 203 c xs acrifi cab at Truy. (U c X s e c r a b o r idilc cxecruhur sese exsiccat somuo Ann. 4.59 exsuperauit uiile exuperuuit exsurge Tray. 32 extemplo Ann. 377 Truij. 234 274 exterrita somno .hm. 37 fluctus extollere Ann. 425 fa- mam extollos Truy. 28 extollas libcrorum ex te f^(;iuis Truy. 347 iutra mnros aut extra Ann. 391 extra me Trug. 83 extra aedis Truij. 290 IJacchico exultas modo Trug, 152 exnp(!rauit Trug. 2(52

per^iue fabam re])unt .Inn. 545 tacere ac fabulari Trug. 182 dicta facessuut Ann. 60 faccs-

site! Traq. 191* facile Truy. 229 facilius Truy.i'^! faceret facinus A}in. 249 iuspice hoc facinus prius quam fiat Tray. 323 nec dico nec facio mn ine. /ih. 8 facit .Inn. 14(5 neque disyjcndi fa- cit hilum Ann. 14 quasi aecenilat . . facit Tray. 3S8 faciuut lou- giscere Ann. 480 faceret facinus Ann. 249 fecit ^»«. 120 253* fa- xim Tray. 342 faxis Tray. 432* funera fletu Faxit Epiyr. 4 bel- lum faciam Ann. 374 faciet Ann. lOt) fac populo audicntiam Trag. 32 tu . . face Ann. 20* face emas Hed. 6* facite Trag. 400* facere Truy. 3(59 pausam faeere . . fremendi Ann. 572 mu facere inc. lih. 10 aecum fecisse Truy. 1 85 ad male faciendum Trug. 303 factum est Truy. 41 350 facti sunt Ann, 174 dictum factumque facit frux Ann. 318 meum factuni pudet Trag, 81 bene facta . . male facta arbitror Trag. 429 maxima facta patrum Epigr, 2 pro factis reddere opis pretium Epigr. 0 factis me acqniperare Epigr. 8 ecfari tantum dictis quan- tum factis suppetit Truy. 24

faciiiulus ^ firrnuni

203

faciiudus Ann. 250

tabulata falaeque Ann. 3S'J

Falacrom Ann. 12(i

contorta falarica ^tiui. 534

falso crimiiiat S(t(. '■)

fulsiis suspitionem faisam Traij. 34y

famam . . popercre ./?»;. 42(5* i^ro mala iiita famam cxtolles , pro bona partam };'loriara: Male uolen- tes famam tollunt, bene iiolen- tes gloriam Tvay. 28 sq.

familiae matrcm Trruf. 136

famixl infimns Ann. 317

f amul i Ann. 157

fanum Traij. 170 fana Traii. 1 l(i

(le praesepilius fartus Ann. 503

fas Epifjr. U

fatetur Ann. 185

fatis fandis Trafj. 80 fata docct fari Ann. 19

faiicibus russis Tray. 250 pictis c •faucibns Ann. 8'.)

,fauent faUcibus .. Caiitu 7'/v/y.250 fauere Ann. 28U spcctarc fauentes Ann. 37(5 ore fauentos Ann. 415

F a u n e i .inn. 'i'1'2 *

fax 7'rff<7. 85 fax Occidit Ann. 417 facem iacit Trag. 55 ardentem facem Trag. 57 candentom in caelo sublimat facem Traij. 318

f elicit er Ann. 1 12

bona femina Ann. 150 Inpns fe- mina Ann. 70 73

fere Ann. 33G iamfiuo fere Ann. 280 580 iam . . fere Ann. 447 iam fere Tray. 201.

liostem . . feriet Ann. 28 1 foodus . . feri Ann. 33 feriam Trag. 38

ferme Ann. (502

sacuiter siispitionem forre falsam

Trai). 340 fcrt sese yi/(«.505 quid

. . forat Fors Ann. 203 ferat Ann.

520 foratis fortiter Trag. 350 for

mi auxilium Trag. 50 suros fertc

Ann. 510* ferte opem Trag. 80

ferendae Aerumnae ^//w. 40* tibi

tanta . . tulisti Ann. 113

fcrocera Contudit Ann. 380*

ferratos postes portasque .////(. 271

fit ferreiis iinber Ann. 287

ferrum Trag. 101 ferri . . acu-

mon Ann. 30 1 date ferrum Tracj.

233 i-acdimns forro Ann. 130 forro

rainitere Ann. 133 deceruere ferro

Ann. 130 ferro se caedci ^lnn. 137

fero(jue Ornatur ferro .///;/. l'.)0

ferro non ain"o uitani cernamus

Aim. 202 ferro . . siipcrare Ann.

220 ferro Kcm repetunt Ann. 27(>

(d)cumbunt . . letum ferroque la-

])i(iuc Ann.'.VM) corpus discerpere

fcrro >/////. 43 I praopeto ferro Ann.

437 uulnoratus fcii'o Hni<;;io Trag.

107 forro cernunt de uictoria

Traij. 200 ferro saeptus 7';y///, 375

ferro foedati Trag. 142

1'crus fera . . manus Trag. 80 re-

ciprocat fluctus feram Trag. 143

(feram) . . sensit Ann. 345 fero-

qne Ornatiir ferro Ann. 180

rosti)ium festinant diom 7'7y///. 434

fostiuum . . diem Trag. 434

fostra inc. lib. XLI

luj)us femina feta //////. 70 fota

cancs A?in. 518 fictores A?in. 124 /icus fici diilciferao- An?i. 71 fidelis A?in. 240 fides rc<rni Trag. 412 jilonus fidt"i Ann. 342 milii meacque lido A?in. 111* accipo daquc fidom .////n. 33 j>er . . lideni Trag. 221 j)ro di- uum fidem Sat. 30 o Fidos alma Trag. 410 fKhis fido scnex Trag. 240 fida

custos Trag. 280 fidus (= foediis) inr. lih. LV in j)ectore f ixa .<4////. .340 saxis fixus

T?-ag. 413 filia Tiag. 207 filiam 7'7Y//y. 231*

filias Trag. 313 filiis Trag. 137 Marci filius A?in. 30() f ilo i)endcl)it Etruria A?m. 153 lia- biles fj^ladios filo gracilento Aun. 250 fingo fictas .. sententias Trag.-Wl diiri (fiiiis) laboris A?m. ZiQ fini-

bus A?in. 471 fio fit Ann.'>8l 203 400 Trag. 105 2'.t3 Epich. 10 resj^irandi fit coj>ia A?in. 437 tit ferreus imhcr A?in. 287 fiunt A?m. 380 fiat T^r-a//. 323 jiansa . . fieret Ann. 340 fieri A?m. 509 fiere Ann. 15* X /"r. XF foedus . . bene firmnm A?m. 33 jioctus jiurum ct firmum Trag. 3 10 firmo inf^cenio Trag. 45 cor- pora firma Ann. 428

204

flaccebunt

frux

flaccebunt conditiones T^^ag. -Wl flag;iti 7'rfig. 420 suo cum flamine Anti. 424 flamma .4nn.^}b'^ Trag.48 flammam

halitantes Trag. 217 flaramam . .

opprimit Trug. 487 fana flanima

deflagrata Trag. 116 uersus propinas flammeos Sat. 7 flammiferam . . uim Trag. 50 mare marmore flauo Ann. IJ77 flecio Acbiuos flexeris Trag. 22',t

quo .. sese flexere uiai ^-/n». 201)

sententia flexa est Ann. 2()4 flentes Ann. 107 funera fletu Faxit Epigr. 3 Floralem Ann. 12(1 florere Trag. 195 florens inc. lib.

XXIF floros inc. lih. XXIII flos delibatus populi Ann. 30*.} fluctus Trag. 143 144 mag-ni fluc-

tus eiciebantur Trag. 30 flnctus-

que natantes Ann. 581 fluctus ex-

tollere Ann. 425 fluctus uerborum

Trag. 293 * nauem compulsam

fluctibus Ann. 257 flumen Ann. 453 leni fluit agmine

flumen Ann. 177 tuo cum flumine

Ann. 55 fluo leni fluit ap:mine flumen Ann.

Yll fluuius Ann.iS^ ex fluuio Ann.\~ foclio fodere Sat. 44 sicis sibinisque fodantes Ami. 49(j* ferro foedati Trag. 442 foedusque feri Ann. 33 cupressi Stant rectis foliis Ann. 208 fontem Trag. 166 fontes Tr«^. 106

Ann. 546 for fatur Ann. 301 fato . . somnio

Trag. 58* fatis fandis Trag. 80

fata docet fari Ann. 19 adgretus

fari Ann. 574 foras Ann. 93 Trag. 200 foribus

Com. 8 Enni imaginis formam Epigr. 1

stata forma Mehoiipp. VII caeli . . fornices Trag. 423 quid . . ferat Fors Ann.2^)'^ forte

Ann. 345 multae fortunae forte

recumbunt Ann. 298 fortis equs Ann. 441 fortem ui-

rum Com. 3 in^enio forti Ann. 305

fortis Eomani Ann. 474 fortibus

est fortuna uiris data Ann. 262

fortiter Trag. 339 350

fortuna Ann.'?,H') fortiuia resistet Ann. 47 lieili fortuna Ann. 205 fortibus est fortuna . . data Ann. 2(J2 fortuna secuta est Ann. 299 fortuna . . Contudit Ann. 38() for- tuna Ilectoris Trag. 25 fortuna . . deflt Trag. 304 lapsa fortuna Trag. 39() fortunam . . cernunt Trag. 20li * heu heu, mea for- tunal Trag. 408 (fortuna) uaria . . luctant Ann. 301 multae for- tunae forte recumbunt Ann. 298 fortunasque suas memorare Ann. 528

fortunatim Ajin. 112

urbemque forumque ^««.190 de- grumare forum Ann. 430* indu foro lato Ann. 243

forus multa foro ponit et agea longa repletur Ann. 484

ultra fossam Ann. 555

fossari corpora telis Aim. 569*

hastas frangitque quatitque ^4»». 435 fraxinus frangitur Ann. 195 franguntur hastae Trag. 213 arae . . fractae Trag. 115

fraxinus frangitur Ann. 195

imbrium Fremitu Trag. 147 fre- mitu siluai frondosai Ann. 197

fremo fremebat Imber Ann. 489 fore) fremendi Aiin. 572

caeli fretum Trag. 31

muro fretus Ann. 29 uiribus . . fretus Ann. 523 auxilio . . freta Trag. 113 freti uirtvite Ann.h^l*

frigus Epich. 10 frigori Epich. 2

frondescere Trag. 192

frondosai Ann. 197

amicitiam in frontem promptam gero Trag. 8

fructus Ann. 458

terrai frugiferai Ann. 479

popiilea frus Ann. 562 russescunt frundes Ann. 266

quom frustrast *frustra illura di- cit frustra esse Sat. 33 qui frus- tratur frustrast, si ille non est frustra ihid. 35

frustror qui lepide postulat alterura frustrari Sat. 32 nam qui se frustrari quem frustras {~ fru- strans) sentit, qui frustratur ihid. 34 sq.

dictum factumque facit frux Ann.

frux — gubernator

205

318 data sit frux Ann. 412 fru-

ges Trag. 195 Epich. 5 Mettoi Fubettoi Ann. 129* fugae Ti^acj. 113 fugio Trag. 100 fugit Ami. 547 .stellis fxilf^eutibus Ann. 30 162 fulmine claro Ann. 532 jjuluis- fulua Ann. 319 aere fulua

Ann. 439 ita fuuditus Ajin. 132 funditus

curant Ami. 163 fundunt . . naribus lucem Ann.

588 fusi . . iaceant Ann. 134* funera fletu Faxit Epigr. 3 Furiarum una Trag. 93 1'uro fureutibus uentis Ann. 58l I^urrinalem Ann. 125* furtim Ann. 169 fuscis crinibus Trag. 183 factum est futtile Trag. 350 f u 1 1 i 1 u m est Trag. 349

umbo . . galeae Ann. 433

Galli Ann. 169

laetificum gau ^?;/?. 451

gaudia Ann. 247

deos g e m i n o s Trag. 425

gemitum Trag. 102

(juod . . gemam Trag. 236

imprimit . . genae genam Trag. 436 [genua comprimit arta gena] inc. lib. 16 pandite . . genas Ann. 521

gencr generis Sai. 39*

ex se . . generat Ann. 32

te genetrix Ann. 53

cum dis genitalibus Ann. 119

genitor! Ann. 117 444

magnae gentes oi^ulentae ^wn.l52 gentes orarum uitimae Trag. 169 quis . . usquam gentium Trag. 262 per gentes Com. 1 genteis Epich. 4

ad genua accidit Coin. 9 [genua comprimit arta gena] inc. lib. 16 pinsunt terram genibus Ann. 354

genus pinnis condecoratum Ann. 10 genus altiuolantum Ann. 84 Graium genus Ann. 149 genus Aeacidarum /4«n.l87 deum genus Trag. 353 humanum genus Trag. 354 fortuna niagis nunc defit quam genus Trag. 394 extolles libero- rum . . genus Trag, 317

germana soror Ann. 42 germana!

Ann. 48 germane Hector Trag. 94 amicitiam in frontem promptam

gero Trag. 8 campi quos gerit

Africa Sat. 23 quod gerit fruges

Ceres Epich. 5 tibi . . morem ge-

rit Trag. 241 rem gerit Ann. 294

rem . . gesserunt Trag. 39 rem . .

gessere Trag. 21)5 bellum geren-

tes Trag. 104 quod . . in bello

gessit Ann. 333 ui geritur resAnn.

272 res . , gesta est .4««. 512 re

gesta Trag. 242 tua gesta Sat.ll* l^ectus purum et firmum gestitat

Trag. 340 gigno genui Trag.ZiM ^Qimii Ann.

27 te patriae custodem di ge-

nuerunt Ami. 116 babiles gladios filo gracilento ^ww.

259 contecti gladiis Ann. 415 suc-

cincti gladiis Ami. 497 Glauca Euh. 19 20 22 glaucum Iled. 6 gloria claret Ann. 315 gloria ma-

xima Ann. 383 gloriam Trag. 28. vy.

{bis cf. fama) gluma Euh. fr. XIV gnatus uide natus filo gracilento Aim. 259 gradum regredere Trag. 12 gra-

dum proferre pedum Trag. 248

concitum tetuli gradum Trag. 274 Graeciam Trag. 302 Graeci Epich. 8 Graecos, Graios

memorare solent Ann. 358 Graio patre Graius homo Ann. 183

(Graj) Ann. 2 Graium genus A^in.

149 Graecos , Graios memorare

solent A7in. 358 Telamonis . . Grata est gratia

Trag. 367 liberorum sibi quae-

sendum gratia Trag. 161 honoris . .

gratia Trag. 316 luppiter, tibi . . gratulor Trag. 242 gratus grata est gratia Trag.'Mu* grauidus armatis equus Trag. 97

grauida Trag. 57 grauis terra Ann. 511 grauis im-

petus Ann. 539 grauiter gemam Trag. 236 in gremium extollas Trag. 347 regredi gressum inc. Hb. LX gubernator . . contorsit equos

Ann. 160

206

gulKTiio — hoslimontiim

ijuherno gubcrnas Ann. -IIW iia-

uem . . «juberneni Ann. 472 o-uttatim Tr(i(j. 238

habet Ann. 1U3 430 408 Truy. 7.') 252 babeat Trnfj. 415 haberet Ann. 19 arcem altam liabetis Traij. 2'.)4

hal)iles gladios filo gracilento Ann. 250

luppiter bac stat ^72«. 203 bacin feriam au ab laeua Trag. S^"*"

liaeret Troy. 400

halitantes Tray. 217

11 a n n i b a 1 i s Sat. 14 Annibal Ann. 373

hasta Ann. 305 307 Trag. 212 asta Ann. 305 hastae Trag.2\Z hastarum inc. lib. XFII bastas Ann. 287 435 hastis Ann. 155 498 Sat. 15

bastati Ann. 287

haslile astilibus Ann. 432

haud Ann. 473 Trag. 11 374 haut Ann. 274 342 475* Trag. 417*

baud quaquam ^?iw. 200

hauserunt Ann. 004

hebem Ann. XVI fr. XXIII

Hector Trag. 4* 11 94 120 200* Hectoris Trag. 25 130 Hectorem Trag. 120

Hecuba Trag. 58

hebae Trag. 207

Helena 2'7'fl(7. 200

Hellesponto'. . in alto .-^«?(.371

h e 1 o p e m Hed. 0 *

herbis Trag. 190

h e r cl e Sat. 1

Nerienem Mauortis et Herem Ann. 108*

Hesperiam Ann. 23

heu J«7?. 142 (204) heu beu Trag. 408 * heu me miscram Trag. 228

liic Ann. 70* 127 Epigr. 2 //e?/. 0 haec Tra<j. 48 [IHOJ hoc T/y/^/. (37) 83 203 323 327 333 307 383 384 402 Sal. 37 quid hoc hic cla- moris, quid (hoc hic) tumulti est? Trag. 204 buic Ann. 554 Trag. 157 hunc Ann. 225 250 Trag. 238* Iled. 4 hanc Ann. 220 Trag. 50 hoc .4h«. 101 204 214 505 Trag. 323 327 333 383 384 402 hoc {ahl.) Trag. 101 (*)271 373* hac ^«h. 153 Trag. 380 bic {nom. pl.) Ann.

414 liae inc. lih. 13 his Trag. 148 (his*) bos ^«H. 109 549 liacc Ann, 48 00 138 318 Tratj. 123 229 379 bis Ann. 40 137 [7'rag. 300]

bic {adu.) Ann. 104 210 445 Trag. 257* 301 320 400 Epigr. 5 quid hoc bic clamoris, quid (hoc hic) tumulti est Tray. 204

hice liaece Aiin. 239* Epich. 11*

acer hiemps Ann. 400 crudelis hiemps Ann. 482

neque dispendi facit hilum Ann. 14

hinc Ann. 74* 343 rrr/r/. 258 Com. 0

Hippodameam T/v///. 398

Hispane Ann. 405

Histri Ann. 438

hodie Tr/z(/. 307 400

Homerus .. poeta Ann. 0

homo Trag. 387 fw//. 10 quis homo Trag. 202 homo quisquam Ann. 100 bomo pulcber Ann. 40 nauus . . bomo Graio patre Graius homo Ann. 183 suauis homo Ann. 250 imus bomo Ann. 313 480 dc- bilo bomo Ann. 320 cordatus homo Ann. 335 Komanus homo Ann. 512 hominem Trag. 72 bomo- nem Ann. 141 homines ^//h. 308 bominum Aim. 170 diuumque lio- minumque Ann. 254 500 507 quos homines Ann. 35

honeste Trag. 272

bonoris .. gratia T/r/^. 310 bouo- rem Trag. 374

Horam . . Quirini Ann. 121

Horatius idde Oratius

horitur A^in. 400

boritatur Ann. 350*

campus splendet et horret Sat. 15 borrentia tela An7i. 288

horrescit . . exercitus Ann. 385 horrescunt tela Trag. 177

horridus milcs Ann. 273 Africa . . tremit horrida terra tumultii A7in. 311

hortatore bono A/in. 471

h o r t o Ann. 554* hortantur A>in. 201

h o s p i t e m rrfir//. 230 hospites ! Trag. 351* 404

hostiis balantibus T/vig. 01 hostili manu Trag. 15 hostili . .

iactu Ann. 009"^ auditis hostimentum adiungito T7'ag. 154

hnstibil — inclulus

207

quae .. hasta liostibit Traff. 212

nemo ciuis neqite h o s t i s Epigr. 5 hostem . . feriet Anii. 284 hostis {7iom. pl.) Ann. 29J defende hostes Tracj. 2 hostes Ann. 380 hostis {acc. pl.) Ann. 175 Sat. 20

h u c Ann. 257 Truf). 258

si quid me fuerit hu m a n i t u s Ann. 128

hnmanus humana uita Tray. 410 liumanum «jenus Traij. 354 car- nil)us humanis Aiin. 327

liumidus uidc umidus

humor idde umor

pinsibant humum Trafj. 435

Hyi^erionis cursum Ann. 547

iacent TVa^. 115 442 iaceant ^?^h.

135* (iacet) Ann. 366 facem iacit Trag. 55 tela manu

iacientes Ann. 438 iactant Ann. 77 iactarier Trag.

hostili . . i a c t u Ann. 609 * iactu uahdo Ann. 611

iam Trag. 41 70 87 270 iam semel Ann. 525 iam fere Trag. 201 iam- que fere Ann. 280 580 iam . . fere Ann. 447 si mox si iam Ann. 412

i b i Trag. 197 (446) haec ecfatus : ibi Ann. 60 indo tuetur ibi hi- pus Ann. 73 ibi capitur Arin. 206 ululat . . ibi acute Ann. 346 dum censent terrere . . hortantur i b e i Ann. 261 * ibi mentera . . deleetat Trag. 255 ibi tum derepente Trag. 352 ibi quid agat secum cogitat Trag. 392 ibi ex oraclo . . edidit Trag. 65

ictus retro reccidit Sota 5 se de- dit icta foras lux Ann. 93

idem Ajin. 123 127 145 isdem {nom. s.) ^?jn.468* eandem Trag. 368 eadem dicta eademque ora- tio aequa non aeque ualet Trag. 231 eorundem Ann. 206 ad ar- mentas ipsius easdcm inc. lib. 12 •ab isdem Ann. 199* in templis isdeni inc. lih. 1

if^itur Ann. 500

ignauiter inc. lih. XL

i^nis Ann. 511 Epich. 6

ignobiles Trag. 230

i^notus . . coetus Trag. 151

ilex Ann. 194

Ilia Ann. 56 59

ilico isti Traij. 404

ille Ann. 342 383 Trag. 307 Sal. 24* 31 35 Epigr. 5 Sota 5 illa Ann. 549 ubi illa tua . . modes- tia? Trag. 77 illud Ann. 525 illi Trag. 308 309 {his) 389 431 illum Trag. 127 377 .SVz/. 33* illara Trac). 344 385 illis Trag. 149 305 illos Trag. 84 illa Ann. 42 Trag. 67

i 1 1 i c nugator Com. 1 0 * quis illaec est? Trug. 133

i 1 1 i n c Trag. 258

illuc Trag. 258(6«)

1 1 1 y r i i Ann. 496

Enni i m a g i n i s formam Epigr. 1

i m b e r Ann. 431 51 1 Trag. 6 Epich. 9 imbcr Neptuni Ann. 490 fit fer- reus imber Ann. 287 imljre Epich. 10 imbrium Fremitu Trag. 146

sjiiritus austri I m b r i c i t o r Ann. 424

imb. et imp. ?«V/t' inh. et inp.

i n (c. rtcr.) ^««. 49 66 75 92 133 165 400 422 453 467 515* 540 556 599 609 Tracj. 8 210 238 347 352 363 {bis) 368 408 418 Sotab

in (c. abl.) Ann. 83 119 141 185 199 228 251 253 297 333 340 357 369 370 371 388 457 462 498 602 Trag. 37 58 110 148 179 205 236 241 244 253 256 271 275 280 28 I 318 333 341 379 393 406 428 137 Sat. 37 46 Sota 3 inc. lib. 1

pellcm inauratam Trag. 285

inbutu' ueneno Ann. 525*

incedit ueles Ann. 499 incedunt Ann. 193 Trag. 51 incedunt in- cedunt Trag. 49 *

fax obuohita . . incendio Tiag.S^^

incendo ciuitatem . . i n c e n d e r c Trag. 382

i n c e r t e Trag. 259

inccrtus i n c e r t a re Trag. 1 2 in re incerta Trag. 428 summarum re- rura incerti Trag. 187 pro iucer- tis certos . . Dimitto Trag. 188

nauis inchoandae Trag. 282

incinctae angui Trag. 51

quod iter incipiam ingredi? Traq. 312

aciem inclinatam (dedit) Trag.2b

inclytus Ann. 147 Oratius in- clutus saltu Ann. 164 inclita . . Roma Ann. 494 inclutum iu-

208

incliitus — inspicis

diciiim Trag. 92 famim iiiclutvim Trufj. 170* sonitus auris . . increpat Trfuj.

391 quem . . increpuisti Ann. 79 incunabula Ann. 556 incuruiscere Trcuj. 194 incutit iram Ann. 582 indalbabat Ann. 219* inde Ann. 98 159 302 504 514 548 Trag. 282 427 et post inde Ann.

11 inde loci Ann. 22 522 Sat. 3 indico indixit . . bellum Ann. 230 indigna Trag. 155 indigno belio

Ann. 387 indignas turres inc. lib. (J indo Andromachae nomen qui i n d i -

dit, recte indidit Tray. 100 quadrupedem .. iudomitam Tray.

219 indo tuetur Ann. 73 indu foro Ann. 243 indu mari Ann.

425 induo induta fuit .. stola Tray.AZO induperator ^«w. 86 332 350 552 indupero nauorum . . induperan-

tum Ann. 413* bellum gerentes . . industria

Tray. 104 indu uolans . . liasta Ann. 397 i7ieo euhan euhoe .. inibat Tray. 152 inertes Tray. 357 castrisque castra inferre Trag.

201* Acherunsia templa . . infe ra Tray.

107 in infera noctis Ann.\)'2 motus

superum atque infernm Tray. ll)3

inferum uastos speciis Tray. 218 famul infimus Ann. 317* infit Ann. 386 inflammari Tiv/y. 123 infrenast Tray.' 220* ingenium Ann. 248 ingenio forti

A7in. 395 eo ego ingenio natus

sum Tray. 7 firmo ingenio Tray. 45 ingens cwv & Ann. 131 ingens Porta

. . caeli Ann. 596 ingenti . . cursu

Atm. 470 ingentis oras .. l>elli Ann.

178 caeli ingentes fornices Tray.

423 ingentibus signis Ann. 218 pe-

tris .. ingentibus Ann.ZOO ingen-

tibus uentis Com. 2 natum i n g e n u u m Aiacem Tray. 365 iter . . ingredi Tray. 312 ingurgitandum Tray. 418 injcit inritatus Ann. 171 terram

injcere Tray. 167

inimiciter inc. lib. XL inimicitiam .. in frontem promp-

tam gero Tray. 8 miscent inter

sese inimicitiam agitantes Ann.

275 inimico Tray. 162 iniqua superbia Ann. 279 i n i t i a n t u r gentcs Tray. 1 69 ira initium insaniae inc. lih. LVII quadrupedem . . iniugem Tray.

219* iniuria . . adficior indigna Tray.

155 luna innixus Tray. 54 innocens Truy. 137 266 i n o p i a Tray. 42

incerta re atque inorata Tray.Vi inpello inpulit Ann. 558 i m p e r a t o r Tray. 34 inperiosas inc. lih. XLVII imperium Ann. 413 Tray. 221 im-

perium . . et sola regni Ann. 151

imperio regis Tray. 286 retrahi

. . Imperiis Ami. 595 impcro quibus egestas imperat

Tray. 357 i m p e t r e m Trag . 399 uolat super impetus undas Ann.

379 impetus . . restat Ann. 475

impetus Orci Pertudit Ann. 539

dracouis . . impetum Trag. 314

luj^ino . . impetu Sut. 28 imprimit . . genae genam Trag.

436 i m p r 0 b a t i Trag. 296 inprobum Trag. 156 i n p u d e n t e s Trag. 356 inpudentia Trag. 262 injjune Ann. 100 i n q u a m Trag . 351 inritatus Ann. 171 ira initium insaniae inc. lib. LVII i n s a n i Trag. 357 quam inscriptionem daljitis Sat.

40 insece Ann. 332 insexit inc. lib.

XLIV insertis malis Sat. 27 insidiAntes A^in. 414 insigne Ann. 398 iusigneita . . milia militum .4/!».

336* insomnia {fem.) inc. lib. XXV omnis res inspicis Trag. 321 in-

spice hoc facinus Trag. 323

insUtutumsl — Karlhasriniensis

209

cui quod agat institutumst Tray.

254 ebore instructam regifice Tray.

122 insum maf^iia i n e s t certatio Tra(i.^^\ insujier Ann. 396 aeui intep;ri Trag. 440* intellegit Tray. 72 nox intempesta Ann. 100 172 intendit . . arcum Trag. 53 inter Ann. 11 114 138 256 275 520

Trag. 26 92 153 164 426 yraec. 2

inc. Hh. 2 interea Ann. 92 218 417 547

Trag. 26* interii Trag. 228 produxisti nos intra lumlnis oras

Ann. 118 intra muros aut extra

Ann. 391 intro ducuntur Ann. 603 intro

ducta est Trag. 109 intus in occulto Ann. 185* sub

montei . . specus intus patebat

Ann. 420 uitis inuentor Trag. 149 inuestita saxo Trag. 139 inuictus canis Ann. 523 Scipio

inuicte! Ann. 321 inuicti Ann. 198 inuitam Tray. SO 219 innitam in-

uitum cogis linquere Trag. 158

inuitis Trag. 427 inuoco 7"?-«^. 183 quem inuocant

omnes louem Trag. 402 iocum Ann. 244 louis {norn.) Ann. 64 louis omni-

potentis Ann. 446 louis altito-

nantis Ann. 531 louis aram Trag.

125 caelo . . louis Trag. 275*

proaui louis Trag. 366 ius iu-

randnm louis Trag.AlO comj^lexu

louis Trag. 424 cerebrum louis

. . supremi//t'^/. 8 louem Trug. 402 ipse Ann. 421 Trag. 59 208 310

413 Com. 3 ipsa Ann. 12 14* ad

armentas ipsius easdcm inc. lih. 12

ipsi lucet cum illi accenderit Trag.

389 ipsum Trag. 384 ipsi Trag.

359 ipsus Trag. .390* ira initium insaniae inc. lih. Lt^ll

incutit iram Ann. 582 iram om-

nem rechulam Trag. 308 irarum

. . eftunde quadrig^as Ann. 4(')1 i r a c u n d i t e r inc. lih . Xfj irati Traq. 106 is Ann. 31 '143 307 371 Trag.lb 210

Ennivs.

Sat. 9* Epich. 7 8 ea Trag. 340 id Trag. 264 439 ei Trag. (190) 361 (448) eum Trag. 22 68 433 eam Trag. 418 id Trag. 185 255 (his*) eo Trag. 7 371 ea Trag. 284 418* is (rfr/<. /j/.) y/n«. 279 Praec. 3* eis Trag. 359 eos yi//7i. 600 rrr/^. 268 354

nequaquam istuc istac ibit Trag. 304

iste ista {nom. pl.) Epich. 11 istic Epich. 1 8 istaec Epich. 5* ne- ([uaquam istuc istac ibit Tj-ag. 304

ilico isti Trag. 404

ita ^ww. 516* Trag. 30 95 (181) 306 r^ inc. lih. XLII ita sola ^////.41 ita funditus ^7///. 132 ita milii Telamonis . . Grata est gra- tia atque hoc lumen . . claret mihi Trag. 366

Italia Euh. fr. VI

iter Trag. 247 312 Sat. 12

i t i d e m est Trag. 2bl *

itiner Trag. 383

iubam quassat . . altam Ann. 500

albus iubiir Ajin. 547 hoc lumen iubarnest? Tj'ag. 37

iubet Ann. 372 409 Trag. 34 iubc Tra(j. 329 edolaui iussum Trag. 274*

iudicabit inclutum iudicium . . quo iudicio . . adueniet Trag. 92 sq.

iudico iudicabit .. iudicium Trag. 92

nonis lunis Ann. 167

luno Ann. 63 289 Euh. 15 luno Saturnia Ann. 65

luppiter Ann. 29 263 445 cf. VIII fj . XIV Epich. 8 1 1 Euh. fr. Ill V VI VII VIII IX X XI XII lup- piter! Ajuu 362 Trag.22h 242 321

ius iurandum Trag. 410

melius est uirtute ius Trag. 233* ins atque aecum Trag. 224 ius iurandum Trag. 410 ex iure Ajvj. 276

iuuenes Ann. 605 iuuenum Trag. 151

tunicata iuuentus Ajm. 331* Ro- mana iniTentus Ann. 459 .^27 538

iuHo iuuat res Ann. 171 Inpi^iter . . mortalis . . iuuat Epich. 12

Karthaginiensis Ann. 284 Kar- thaginiensibus Anji. 230

14

210

labem — licilanlur

metuo legionibus labem Ann. "iS;]

laho labat Trag. 422

/abor lal)itiir . . carina An». 879

47G labuntur saxa Tracj. 422*

lapsa fortuna Trug. 390 duri . . laboris A/w. 349 laborom

.4«?/. ir)9 subferre laborem Aiui.

405 militiae . . labore Ann. 427

maximo labore mugit inc. lih. 7

labores Sat. 21 multum . . laborat Ann. 430 luppiter Labraudius Euli. ,")2 Lacedaemonia mulier Traij. 93 lacerato corpore Tran. 95 lacrumae Trufi. 238 miserae . .

lacrimae Traij. 108 lacrumis 7';y///.

370 me lacrumis decorct Epiijr. 3 lacrumare Trafi. 272 lacrumans

Ann. 37 51 Com. 9 lacrimantes

Ann. 107 175 lacte Ann. 355

fici .. lactantes ubere toto^??w. 71 tectis . . lacuatis Trafi. 121 laetificum g^au Ann. 451 uites

laetificae Trag. 193 laetor laetantes Ann. 308 agros laetos Ann. 487 campi . .

laeta . . prata Ann. 505 laetus

Sat. 20 laeua uolauit auis Ann. 95 lae-

uum . . signum Ann. l47 tonuit

laeuum Yi««. 517 ad laeuam Traij.

325 ab laeua Trafj. 38 cf. 55 lamasque lutosas A^m. 557 f/". ?nr.

Uh. XXX animo lamentor Aiin. 210 lanigerum pecus Sat. 42 lapideo . . corde Traij. 174 lapis Traij. 101 obcumbunt hitum

ferroque lapique Ann. 390 sub-

latae simt . . lapides Ann. 542 luppiter Laprius Eiih. 54 lares! Aiin. 163 largiri fruges Trafj. 195 1 a s c i II i s Trafj. 72 * lassus ^»?/. 241

late Ann.2b late . . patebat Ann.4'2() 1 a t e b r a s Ann. 557 latent Traij. 341 latuit Trai/. S(i lateralis dolor ^4««. 00] Latini Ann. 24 Latinis ^'///«. 173 Latium Ann. 455 Fjatona Trafi. 424 latrat ^«??. ,518 .animus cum j^ec-

tore latrat Ann. 570

latrones Ann. 00 528

latusi indu foro lato Ann. 243 lati

campi .S'rt/. SL?> litora lata Ann.

382 latos . . populos Ann. 2 sici-

li])us latis Ann. 499 passis latu' palmis Ann. 352* dex-

trum latus Ann. 395 latus Ann.

540 010* Trafj.'^'^ latere pendcns

Trafj. 414 laudarier Ann. 551 lauere sanguen sanguinc Trag.

22H lauere lacrumis uestem Trag.

370 lauerent Trag. 109 lauit et

unxit Ann. 150 lauere lacrimao

Trag. 108 lautus Sat. 20 Laurentis terra Ann. .35 legati yl««. 003 1 e g i o A?in. 535 legionis ^««. 347 le-

gionibus Ann. 283 501 legiones

A7in. 130 139 295 legionibus /inn,

552 somno leni Atin. 5 leni fluit agmine

fluraen Anii. 177 oleo lentati Ann. 104 lepide 5«f. ,32 j)allida leti Trag. 108 leto dati

Trag. 378 letum . . deprecer Traij.

102 obcumbunt . . letum Ann. 390 Leucatam campsant Ann. 331* leuis Ann.2A^ leuesque sequuntur

in bastis Ann. 498 leuo curam . . leuasso Ann. 339 lex leges diuumque bominumque

Ann. 254 libenter Ann. 2,39 lubenter Trag.

379 Liberi Trag. 170 liber Ann. bll liber populus .•/«;/.

000 liberi 'Trag. 175 378 liberorum

7'rag. 10 347 liberorum sibi quae-

sendum gratia Trag. 101 liberum

quaesundum causa Trag. 130

stir]>em liberum Tiag. 317 plo-

rantibus liberis inc. lih. XLl'/ libertas Trag. 310 libertati . .

parcere Ann. 200 libertatem . .

l)cr])etuassint Ann. 322 libertatem

l^aro Trag. 172 lihi-l lubet Trag. 258 ///>?//« liba Ann. 124 L i b y a m ^w« . 303 licet Trag. 271 .v<7. Hcuit Trag. 108 inter sc licitantur Ann. 77

linaruam — nia^nus

211

exerce linguara Trag. 34") perlii- bent . . linf^ua Ann. 149

1 i n q u e r e Ti ■afi . 158

liquidas . . aetheris oras Sat. 3

coufigunt litus Ann. 491 litora lata sonuut Ann. 382 litora Anu. G05 Trag. 90

lituus Ann. 522

Liuius Ann. 302

locant In clupeo Trng. 109 fa- num . . locauit Trag. lll * me huic locabas nuptiis Trag. 157 tuto . . locaret Ann. 24(5 bene facta malc locata Trag. 429

locum inc. lih. LX

locus Ann.2'^ praepetibus sesc pul- crisque bjcis dant Ann.i)! b)cos . . nouos ^««.41 loca Ann. 145 b)ca! Tiag. 108 fhimma b)ci postiinam concbisast ^-/««.553 inde loci Ann. 22 522 Sat. 3 quo res . . loco sese ostentat Ann. 372 quanto e loco . . lapsa fortuna Trag. 395 in hoc regi antistat loto Trag. 271

lolium Praec. 2

longe Ann 475 480 longe pul- cherruma Ann. 94

longinque ab domo Trag. 103

longinfjuus longinqua . . aetas Ann. 401

corpora lirma Longiscnnt Ann. 429 longiscere longe Ann. 4S()

longus agea longa Ann. 484 Albai b)ngai Ann. 34 longi . . cupressi Ann. 2()7 uersus longi inc. lih. XX FI nauibus longis Ann, 468 hastis longis Sat. 15

loqui Ann. 495 loquiue tacereue Aiin. 255 loquens Ann. 251 locu- tus Ann. 239* lociuitur Trag.'Z^O columuam quae teque et tu.a gesta loquatur Sat. 1 7

lucct Trag. 333 ipsi lucet Trag. 389 candida lumiua lucent Ann. 157

ualidis cum uiribus luctant Ann. 301

luctum Trag. 309

ludicre saxa lactant Ann. 7('>

ab ludis Trag. 70

lugubri . . stola Trag. 133

lumen ali<iuod beluae Trag. 27(5* lioc lumen caudidum elaret 'J'rag. 3(>7 bdc lumen iubarnostV Trag. 37 biminis oras Ann. 118 105

attulit . . lumen Ann. 30 supcrum lumen nox . . teneret Ann. 106 lumen Ann. 217 quasi lumen de suo lumine accendat Trag. 388 obstipo lumine solis Ann. 290* si te secundo lumine liic otfondero Trag.'iO\ mare terram caelum con- tines tuo (cum) lumine Trag. 322 lumine . . tremulo Trag. 332 lu- mine orbauit Trag. 351 lycbno- rum lumina Aim. 328 candida lumina lucent Ann. 157 lumina sis oculis . . reliquit Ann. 150 soli luna obstitit Ann. 1(')7 luna

innixus Trag. 54 Lunai Ann. IC) luj^ino . . impetu Sat. 28 luj^us femina Ann. 70 73 lamas . . lutosas Ann. 557 lux Ann. 93 lux Troiae Trag. 91 lucem . . re(£uirunt Ann. 463 fun- dunt . . lucem Ann. 588 luci Ann. 412 Lyaeus Trag, 149 lycliuurum lumina Ann. 328

machaera Trag. 2 12 eia machae- ras Ann. 585 succincti corda ma- cbacris Ann. 392

illuni . . mactassint malo Trag. 377 magno mactatus triumpho Ann. 302

supra Maeotis paludes E/jigr. 7

maerentes Ann. 107

m a e r o r c s Tivig . 309

caepe maestum Sat. 25

magis A?m. 29 188 Trag. 20 303 (his) 316 394 plusque magisque ^4««. 315 non ex iure . . sed magi' ferro Ann. 276*

equorum equitumque magister ,SV//. 18

magnus Ann. 28 ffed. 4 9 magna Trag. 304 magnum A?m. 531 magni Ann. 91 magno Sat. 1 magnum Ann.l magnam A?in.2ll magna! A7m. 483 magno Ann. 302 425 477 7rag. 87 377 Sota 3 magna Ann. 80 iOO 237 342 558 magni Trag. 30 magnae A?m. 152 magna Trag. 227 magnas Ann. 194 244 magnis A>m. 207 504 544 maiorcm Ann. 554* maxima J;m. 383 Epigr. 10 maximum Trag. 409* maximum Com. 7 maxime A)m. 444 maximo

14*

212

magnus

mentis

Trag. 97 inc. lih. 7 maxima Ann. 01 Epigr. 2 maxime Aiin. 323

mala insertis malis6'tf^ 27

ibant malaci uiere Veneriam co- rollam Sota 1

male uolentes Trag. 29 male re gesta Truy. 242 bene bonis sit, male malis Trag. 355 haut doctis dictis certantes sed male dictis Ann. 274 ad male faciendura Trag. 303 bene facta male locata male facta arbitror Trag. 429 male factis Trag. 266

malitia Trag. 263

vialo malim Trag. 297 malui Trag. 209

malos defindunt ^72«. 389

jnalus malam pestem Trag. 15 ma- lum . . faciuus Ann. 248 malo cruce Ann. 361 pro mala uita Trag. 28 malaqne et bona dictu Ann. 245 leuis aut malus Ann. 249 mali Trag. 223 malis Trag. 224 355 maximum . . mahim Trag. 409 cui nihil est . . mali Trag. 237 malo . . magno suo Sat. 1 magno mactassint malo Trag. 377 conglomeras mala Trag. 408 requiescat malis Trag. 416

pestem mandatam hostili manu Trag. 15

mandebat Ann. 141

mano manat . . sudor Ann. 399

Marsa manus Ann. 280 fera . . complebit manus litora Trag. 90 manus ui^«?(.29* manu . . ges- sit Ann. 332 tela manu iacientes Ann. 438 manu magna Romanos inpulit amnis Ann. 558 hostili manu Trag.lb e manu Trag. 212 ex iure manum consertum Ann. 276 manus Ann. 50 Trag. 14 320 segetis arraatae manus Tir/g. 315 bellum aequis manibus . . direniit Ann. 172

Ancus Mar ciiis Ann. 143*

Cornelius . . Cetegus Marcus . . Marci filius Ann. 305 .«y.

placidum m ar e marmore tlauo A>m. 377 mare salsum A>in. 453 mare saxifragis undis Ann. 5(>4 mare . . contines Trag. 322 in altnm despexit mare Trag. 352 nautis . . mari quaesentibus uitani Ann . 1-10 indu mari masno Ann. 425

mari raagno Trag. 87 in mari . .

magno Sola 3 maria salsa Trag.

145 raaria contines Trag. 322 (*) mustela marina Hed. 1 umbram

. . mariuam Iled. 7 marinas . .

plagas Sat. 41 pecudi . . marito Trag. 330^ mare marmore flauo Ann. 377 Maro Trag. 171 Mars Ann. 63 sub Marte Pelasgo

Ann. 17 Marsa manus Ann. 280 Massili-tanas Ann. 005 mater Trag. 44* 57 [180] 431

familiae matrem Trag. 130 mater!

Trag. 78 mea mater! Trag. 82 materno sanguine 7'»«^. 184 niatronae Ann. 370 matronae!

Trag. 294 Mauortis Ann. 108 summus . . meddix Ann. 296 Mede Trag. 311 Medea Trag. 288

Medeai Trag. 292 raedia regione Ann. 497 raediis

regionibus Ann. 475 raediis signis

Ann. 410 pellitur e medio sapien-

tia Ann. 'ITl suadae . . medulla Ann, 309 uersus propinas . . m e d u 1 1 i t u s

Sat. 7 melanurum Hed. 7 melior Ann. 409 multo mulier rae-

lior raulierum Trag. 78 melius

est uirtute ius Trag. 223 raelius

scit inc. lib. 11 Melo iric. lib. XLIX raembra A?tn. 142 Irag. 145 memini me fiere Ann. 15 meraoro A>2n. 318 raeraorat Ann.

159 raemorant Ann. 2 115 184

memoretis Aiin. 495 memorare

Ann. ,3.58 519* 529 mendici stola Trag. 372* Menelaus Trag. 264 Menelae

Trag. 380 mens mentis metu Trag. 59 men-

tem atque animum delectat Trag.

255 trauersa raeute Trag. 307

sine mente Ac sine sensu Ann.

134 mentes Ann. 208 raensam sermonesque Ann. 240

mensas Ann. 123 menlis terra corpus est at mentis

ignis est Epich. 6 totus mentis

est Epic/i. 7

Mercurius — mucronem

213

Mercurius Atm. 64

Cyprio boui merendam Sota 2

merulam Ifed. 7

Messapus Ann. XVIII fr. VI

Mettoi Fubettoi Ann. 129*

metuo lejyionibus labem Ann. 283 metuunt Trufj. 403

metus Ann. 537 Trag. 179 metu Trag. 40 mentis metu Perculsus Trag. 59

meus mea Trag. 212 267 287 con- tagio mea Trag. 405 meum cor Ann. 374 meum non est Sat. 36 patris mei meum factum pudet Trag. 81 meae Ann. 111 * Trag. 0 162 meum Ann. 39 Trag. 20b mea mater ! /"z-a^. 82 heu heu mea for- tuna! Trag. 408 eu mea puella! Trag. 439 nieo Afin. 52 ( Trag. 406) mea Trag. 172 173 187 236 mei Sai. 21 meae T'/'»^. 238 meis Tr-ag. 264 meas Trag. 320 391

micant oculi Ann. 463

horridus miles .(4«72. 273 milia mi- litum octo Arin. 336

militiae . . labore Ann. 427* militiae sumus Trag. 257

mille milia militum octo Ann. 336

mina terrere minis Ann. 261

Minerua Ann.Q^ [Trag.l^O] dae- dala Minerua inc. lib. XXI XXII

ferro minitere /inw. 133

minor minatiir . . cruciatum Trag. 44

legati Minturnenses Ann. 603

plus aut rainus Ann. 493 minus Trag. 389

frigori miscet calorem Epich. 2 miscent inter sese inimicitiam agitantes Ann. 275 erubuit ceu lacte et purpura mixta Anji. 355

miser TVfl^. 96 342 miserum Ann. 141 miseram Trag. 228 291 mi- serae Trag. 168 miserrimus Com. 1

tui me miseret Trag.H2 c/. 174 mi- serete anuis 7^?'«^. 232 misererent Ann. 175

miseria Trag. 173 miserias Trag. 292

miseriter inc. lib. XL

ualido . . missu Ann. 534*

animam de corpore mitto Arin. 216 mittunt de tiirribvis Atin. 176 misi Trag. 362 missa sum superstitio- sis ariolationibus Trag. 79 missa

. . hasta Ann. 365 misso sangui

Trag. 40 mittere signum Ann. 87

in epulas mittere Trag. 363 M i t y 1 e n a e Hed. 3 modestia Trag. 77 uerecunde et modice Trag. 241 modo {adu.^ Trag. 298 383 modiis modo Tj'ag. 152 sine modo

Sat. 1 multis . . modis Trag. 42 summa arcis . . Moenia Ann. 110 molarum strepitum Cum. 1 luppiter M o 1 i 0 Euh. 54 mollia crura reponunt Ann. 545

somnus . . mollissimus Ann. 369 uestro sine momine Ann. 593 bene mones Com. 3 mons sub montei ^««.420* in mon-

tes patrios Ann. 556 montibus

obstipis obstantibus Ami. 407

montibus summis Sat. 43 monstrat uiam Trag. 387 mon-

strant niam Trag. 358 monstra-

bitur Trag. 386 in 0 n s t r ii m Trag. 326 morbo Trag. 42 mnrdeo ac si me . . memorderit

Sat. 36 morimur Ann. 384 moriar Trag.

179 moriere Trag. 302 morituros

Trag. 361 esse mortiium Epich. 1 w;oj'o aliquid . . nil morare Com. 11 mors Ann. 457 7'ra^. 20 certissi-

mus nuntius mortis Ann. 601

mortis thesauri Trag. 278 morti

occumbant Trag.ll^ mortem ob-

petam Trag. 235 mortalem Ann. 316 mortales Ann.

23 551 Trag. 26 mortalibus ^/jn.

393 Sat. 6 mortalis ^hh. 367

Epich. 12 mortiferum bellum Trag. 363 77J0.9 morem gerit Trag. 2-11 more

antiquo audibo Trag. 364 mores

ueteresque nouosque Ann. 253

moribus antiquis J[«w. 492 potestas motus superum atque in-

ferum Trag. 163 uetusta uirum non est satis bella

moueri Ann. 394 mox Ann. 260 412 Sat. 29 quam

mox Ann. 89 nec dico nec facio (mu) inc lib. 8

neque . . mu * facere audent inc.

lib. 10 uersat mucronem inc. lib. 3

214

numil — ncc

tibiciiiJi niiixiiiio l;il)nrc mufjit inr. Hh. 7

mulyco miilseiat liuc naucni . . pontus A)m. 2o7

niulier Trag. 03 Cum. '.) mulicrpni: quifl potius dicam aut uerius {(uam mulierem? Tvaij. \1 mater, optumarum niulto mulier inelior mulierum Tiiig. 78

niultum . . lahorat Ann. 131) niulto . . melior Trag. 78 (multo) . . ia- l)ore,-J[/iw.427 multi .'////?. 3'.H) Traij. 73 174 2U5 29(1 multae fortunae Ann. 21)8 multorum uctcruni Anu. 254 multos Traij. 8() 1(J3 multis Traij. 42 multa uolup Ann. 217 multa tcnens Ann. 2.52 multa «lies . . conficit Ann. 2U7 multa foro ponit Ann. 481 multa manus . . tendebam Ann. 5(J

loca . . raunda Ann. 1 K) til/i uita Seu mors in munrlo est ^lnn. 4"i7

mundus caeli Sat. 1(1

munimenta .S^ff/. 21*

munita est Ann. 145

murum Ann. 5'.)9 niuro fretus Ann. 29 de muro iactarier Trnfi. 130 muros Ann. 100 391 527 moeros Ann. 37(3 de muris rcm gerit Ann. 294

m u r 6 X Hed. 1 1 *

muriculi Hed. 11*

jnus mures Hed. 2

Musa! Ann. 332 Musarum sco- pulos Ann. 223 Musas Ann. 2* Musae! Ann. 1

m u s s e t Tray. 4 32* mussabant Ann. 185 mussaret Ann. 348 mussare Ann. 42(3

m u s t e 1 a marina Hcd. 1

niutire Traij. 37(1

Myrmidonum uigiles Traij. 222

n am Ann. 40 101 103 100 539 Trag.

3 97 10() 109 1.5() 223 230 254 2S7

297 305 355 3()() 374 417 Sa/. 0

21 32 31 Epich. 1 namque Tray. K) 80* 395 uirtutem mal i N a n c i s c u n t u r

Traij. 22 l Hi]>i)odameam . . nauc-

tust Tran. 30S* solporeas . . Naris ad undas Ann.

265 nare sa^aci Sensit Ann. 345 elatis

naribus Ann. 588

eo ejTo ingenio natus sum Trny. 7 Assaraco natus Ann. 31 qui foret Post illa uatus Tray. 67 scibas natum inj^enuum Aiacem Trag. 305 Pelope natus Trag. 307 te sale nata . . Venus Ann. 53*

reccidit in natem supinus Sola 5

fluctus . . natantes Ann. 584

llectoris natum Trag. 130 nate 7'/77^. 320 o gcnata Ann. 46 Nc- rei natis Trag. 135

non naucist homo Com. 10*

nauis Ann. 460 nauis inchoandae Trag. 282 mulserat huc nauem . . pontus Ann. 257 nauem . . pu- bernem Ann. 472 nauibus pulchris Ann. 145 nauibus lonjjis Ann. lOS uaues ueliuolas 7'/y/<7. 111 nauibus ueliuolis Ann. 3S1 ucliuolantibus Nauibus Trag. 90 nauibus explc- baut sese Ann. 310

nautis . . mari quaesentibus uitam Ann. 1 16

nauus . . homo Ann. 183 nauorum . . iudui^erautum Ann. 413

n c uti(juam Trag. 5(3

ne (sit/f.) hoc lumen iubarnest? T)-ag. 37 Komam Remoramne Ann. 85 satin . . uerant Ann. 370 titn potuisti Trag. 313* ejrone illam Trag. 344 men obesse ! Trag. 81 ten . . morare Com. ll*uiden (//('. lih. XXXFI ne . . an Ann. 203 Trag. 105 <■/•. r/Y/</.38* ne . . anne Trag. 313

ne (rnni.) Ann. 58 374 nt ne Trag. 180 105 utinam ne . . iieue Trag. 280 282 utiuam ne umquam Trag. 311 ne quid expectes Sal. 38

ncc Ann. 49 220 229* 437 537* .594 neque Ann. 14 43 Trag. 18 3I7(*) 415 nec quisquam Ann. 227 nec . . quisquam Ann. 100 433 neque . . quicquam Ann. 428 nulla . . nec Trag. 412 nomo . . decoret nec . . faxit Epigr. .3 nemo ciuis neque hostis Epigr. 5 neque . . mu facere audcnt inr. lih. 10 cui nec arae patriae domi stant Trag. 115 nec . . nec Ann. 200 iuc. lih. 8 neque . . nec Ann. 223 sq. Trag. 257 neque . . ne- que . . nec Trag. 167 168 neque . . neque Trag. 106 260 Sat. 24

nec — numquam

215

sq. neqiie . . nec . . nec Ann.

359 sq. necesse Trag. 417 noenu necessest

Ann. 161* neco necasset Trag. 240* me

necato et filiam Trag. '>'.\\ * uece-

tur Trag. 2G7* necuit Ann. 549 neget Trag. 448 plus negoti Trag. 252 ( nego-

tioso) cui est negotium in negotio

Trag. 253 negotio Trag. 254 nemo Ann. 220 Trag. 45 277 Epigr.

3 8 inc. li/j. 11 nemo ciuis Epigr.

5 neminis Trag. 174 n e m o r e Trag. 280 nepa Trag. 270* Ilia dia nepos Ann. 50 Neptunus ^;(«. 04 Euh. 17 39

Neptunus saeuus Sat. 11 imber

Neptuni Ann. 490 nequaquam y/v/y. 304 nequiquam Trug. 310 Nerei natis Tray. 135 filiis . .

Nerei Trag. 138 Neriene'm Mauortis Ann. 108 nescit y^y///. 252 250 Nestoris ad patriam Ileil. \) neue l'rag. 347* utinam iic . .

Neue inde . . coepisset Trag. 282 nex necem Trag. 44 spiras legionibus nexit Ann. 501 uoce . . nictit Ann. 340 uiu^rum . . agnien Ann. 405 juliil nihilo minus Trag. 389 nil

Trag. 237* nil morarc Com. 11*

uugator nili Cont. 10* Nilus inc. lih. XLVIH XLIX nimis Trag. 220 uimium boni est Trag. 237 ningulus Ann. 133 uisi Ann. 101 485 Sat. 8 <|u<>d nisi

quieris . . occides Trag. 380 nisi

. . ulciscerem Trag. 184 uitescere Trag. 192 nitidant corpora Trag. 100 summa nitnntur opum ui Ann. 108

404 gradum proforre pednni Ni-

tere! Trag. 249 nitendo Ann. 431

nixi Ann. 427* hae niues inc. Ub. 13 no nare Ann. 258 noctii Ann. 295 hac noctu ^////. 153 noctu . . concubia ^/»/. 109 quaerunt in scirpo . . n o d um Sul.i^

n o e n u necessest Ann. 101 * noenum Ann. 314* 411*

nolite Trag. 404

tectum nomen Ann. 163* aedifi- cant nomen Ann. 404 nomen . . indidit Trag. 100 nomen qui usurpat meuni Trag. 205 nomine Burrus Ann. 184 nominatur no- mine Argo Trag. 283 i^aupertas quorum obscurat nomina Trag. 73

nominatur nomine Trag. 283

non Ann. \\ 102 201 202 203 276 394 42() 4S5 495 587 Traij. 17 24 72 197 231 272 310 314 315 354 358 303 379 418 Com. 10 Sat. 9 35 30 quos non miserct neminis Trug. 174

nonis lunis Ann. 1()7*

nos Ann. 2 220 440 Trag. 2r)l no- bis Ann. 313 384 458 Sat. 45 nos Ann. 118 Trag. 198 413 nobis Trag. 9(i

noster Ann. 38 441 nostri Ann. 53 nostrum Trag. 330 nostram Trag. 25 nostri Ann. 573 nostra Ann. 3 nostras ^//«. 132 nostra Ann. 55() nostris Ann. 201 Cy«///. 8

///)m/ nomus . . Vlixem Trag. 199 tacere ac fabulari . . noueris Trag. 182

locos . . nouos ^////.41 morcs uete- resque nouosque Ann. 253

nox Ann. 1(57 nox intempesta Ann. 100 172 nox processit Ann. 343 oritur nox Ann. 407 nox . . me- diis signis praecincta uolabit Aim. 41() Erebo creata fuscis crinibus, Nox! Trag. 183 infcra noctis Ann. 92 quid noctis uidetur? Trag. 244 noctis iter Trag. 247 in nocte serena Ann. 388 noctc in obscura latcnt Trag. 341 noctesque dies- que Ann. 338

nox {acbi.) Ann. 412

nubes Epicfi. 9

?iu/jo reddita nuptum Ann. 59

nu<lare Trag. 420

corj)ora nuda relinquunt Ann. 000

nurrator nili Com. 10

nuila A7VI. 44 248 Trug. 179 411 nuUum (dubiuni), qiiin Trug. 326 nullo (quasi) negotio Trag. 254*

numeros angificat suos Trag. lOb*

Numidae Ann. 231

nu m qu a m Trag. 239 261 287 Sat. 8

216

nunc

nunc Ann. 3',» 79 2C)3 2«.>1 315 340 383 442 Tray. 12 74 112 172 257 270 2S3 291 312 355 391 Co>n. 7

certi.ssimus nuntiu.s raorti.s Ann. 001 Jib.s te . . nuntiu.s Tr-firj. 273 ab ludi.s . . nuntium Trag. 71

locaba.s nuptiis Tray. 157 rapti.s nanctust nuiitiis Traij. 398

capitibus nutantibus Tray. 445

o Ann. 8 46 113 115 115 {tcr) 339

386 444 Tracj. 14 94 118 {ter)

170 227 249 410 EpUjr. 1 ob Eomara . . fhicere Ann. 295 ob

Troiam duxit inc. lih. 5 misi ob

defendendam Graeciam Trafj. 362 obsidionem obducere Trag. 11 obeo Aclierontem . . obibo Tray.

218* obiacent Tr-ag. 278* obiecta sum Trag. 137 obigitant Sat. 5* obiurgat Ti^ag. 264 pinnis obnixa Ann. 148 res obnoxiosae Trag. 341* obnubila tenebris . . loca Trag.

108 caligo oborta est Ti-ag. 209 obruit aethra Ann. 418 musset

obrutus Trag. 432 uerba . . obscena Ann. 182 obscurat T7-ag. 73 nocte in obscura Trag. 341 0 b s e c r 0 Tr-ag, 407 obsecrans Trag.

63 o b s e q u i Ti^ag. 84 signa . . obseruat Trag. 275*

obseruarent Atin. 233 obsidionem obducere Trag. 11

obsidionem paras Trag. 365 saeuo obsidio Atin. 28 obstipo lumine solis Ann. 290*

montilius obstipis Ann. 407* obstare Trag. 81 montibus obsti-

pis obstantibus Ann. 407 obstant

Sat. 5 soli luna obstitit Ann. 167 obstringillant Sat. 5 obsum obsit Trag. 405 obesse

Trag. 84 consiliis obuarant Trag. 3 morti occumbant obuiam Trag.

176 obundantes hastas ^/i«. 435* fax obuoluta sanguine Trag. 85

occasus datust Ann. 1(54 tenet occasus Ann. 171 occasus . . tempusue Ann. 292

orccndo obcensi Ann. 388

fax Occidit Ann. 418 occidit ^-1;(«. 549 hac dcxtra occides Trag. 380

occiditur Ann. 296 occiduntur ^««. 78 occisi Ann. 388

terra occulit Caput Trag. 141*

intus in occulto Ann. 185

occumbo o b c u m b u n t . . letum Ann. 390 morti occumbaut Trag. 17G occubuit . . sub Marte Ann. 17

inferre . . occupat Trag. 201

occurrunt Sat. 5

Oceania Euh. fr. II

oceanum Ann. 418

ocit er Trag. 1 *

milia militum octo Ann. 336

semianimes . . oculi Ann. 463 oculorum aspectu Trag. 56 lumina sis oculis . . reliquit Ann. 150 oculis rabere Trag. 76

quem raetuunt oderunt, quem quisque odit periisse expetit Trag. 403

Oenomao T»v/^. 398

o f f am eripere inc. lib, XLf^I

si te . . hic offendero Trag. 301

oleo lentati Ann. 104

olim Ann. 147 222 326 (Trag. 156) dictust ollis popularibus olim Qui tum uiuebant homines Ann. 307

olli respondit Ann. 34 122 olli cernebant Ann. 544 olli . . hau- serunt Ann. 604 ollis popularibus olim Ann. 307 *

Olympus Eu/i. 42 pater nptime Olympi Ann. 198 maguum . . 01im]ium Ann. 1

uicit Olimpia Ann. 442

omnino Trag. 417

o m n i p o t e n s Trag. 202 omnipo- tentis Ann. 446

onmis omnem Trag. 31 43 209 308 omne sonabat Arbustum Ann. 196 corpus meum . . deserit omne Arm. 39 ex omni corpore Ann. 399 omnes Ann. 88 192 357 388 446 460 551 Trag. 402 419 inc. lib. 9 omnium Co/n. 1 fluuius qui est omnibu ' princeps Ann. 68 omnibus . . uiris Ann. 86 omni- bus . . praestat Iled. 1 omnes

omnis — panxil

2X7

Ann. 130 omnis Ann. 73 307 Tray. 321 Epich. 4 12 omiiia Ann. 161 533 Trag. 123 408 419

est operae Ann. 16 est operae pretium An7i. 4o4 dant operam . . auspicio Ann. 81 operam dabit Trag. 306 operam adilit Praec. 3

sagus pint^uis opertat Ann. 500

opiferam Trag. 165*

opimam Trag. 16.!(*)

opino Trag. 181

opinor Trag. 354

oportet rra^. 22 384

oppeto malam pestcm Trag. 15 mortem objiotam Trag. 235

oppidum !rra</. 324 oppida Ann. 487

opplent porticus Trag. 16 atrer op- pletus imbrium Fremitu Trag. 14()

flammam . . opprimit Trag. 437*

oppufjnantis Ann. 408

0/3.S opis egens Trag. 126 jtro factis reddere opis prctium Epigr. 6* ferte ojtem 7'7-fl/7. 86 astante ope barbarica Trag. 120 ope mea Trag. 187 summa . . opum ui Ann. 168 404 ex opibus summis opis egens Trag. 126 quantis opibus , quibus de rebus lapsa fortuna accidat Trag. 3'.>6

Ops Euh. fr. IIl IVXcf. Epich. IV

Opscus Ann. 204

matronae . . optimates Trag. 294

optimus Ann. 31 optima Ann. •'^38 optumi Trag. 82 optumam Trag. 83 optime J^/jh. 108 optima! ^h«. 483 opino esse oi)tumum Trag. 181 optumarum Tivig. IS* optima corpora! Trag. 319

sese laudarier optant Ann. 551

opulentum ojtpidum Trag. 324 optilenti cum locuntur pariter atque ignoblles Trag.2^0 magnae gentes opulentae Ann. 152 ma- tronae opulentae Trag. 294

gentes orarum ultimae Trag. 169 carceris oras Ann. 88 luminis oras Ann. 118 165 ingentis oras euoluere belli Ann. 178 aetberis oras Sat. 3

ex oraclo . . edidit Trag. 65

oratio T^rag. 231 ex ore oratio- nem . . dedit Trag. 348

Oratius Ann. 164

orator sine pace redit Ann. 211

orator bonus Ann. 273 orator . . suauiloquenti Ore Ann. 304 audax orator inc. lih. XXXII oratores doctiloqui Ann. 568

lumine orbauit Trag. 351

arce et urbe orba sum Trag. 111

Orcus Euh. 20 templa alta Orci Trag. 107 impetus Orci Ann. 539

Oresten Trag. 191

nnde oritur nox Ann. 407 unde oritur imber Trag. 6 flamma ori- tur Trag. 48 puluis ftritur Trag. 31 dis oriundum Ann. 117 Sarra oriundi Ann. 330* Didone oriun- dos Ann. 300

ornatur ferro Ann. IvK)

oro tecum . . orat Ann. 20 me orat Com. 9

o.v suauiloquenti Ore Ann. 305 ore fauentes Ann. 415 (ore) fremendi Ann. 572 ausus es hoc ex ore tno Ann. 565 his erat in ore Bromius Trag. 148 ex ore orationem . . dedit Trag. 348 ore in ardente Trag. 437 ora teiiebat Rebus Ann. 90 per ora uirum Epigr. 4

oscitat . . capnt Ann. 462

o s t e n d a t Ann. 384

quo res . . loco scse ostentat Ann. 372

Ostia Ann. 145

ostrea Hed. 2 ostreis squamae scaprent Trag. 139

otioso in otio Trag. 256

otio . . uti Trag. 252 otioso in otio Trag. 256

oua parire Ann. 10

pacto Trag. 18

cerebrum louis paene supremi

Hed. 8 palam Trag. 376 clamque palam-

que Ann. 247 Palatualem Ann. 125 caeli palatum inc. lih. XIX pallida leti . . loca Trag. 108 passis . . palmis Ann. 352 Paluda Ann. 510 Maeotis paludes Epigr. 7 pampinis pubescere Trag. 193 Pan Euh. 30

pandite . . genas Ann. 521 pandam . . carinam Ann. 560 panxit maxima facta Epigr. 2

218

pannibus — pcctus

p a n n i 1) u s Praec. 1

par Atu}. 511 ]>arom Trag. 22

iiitae parcam Trag. 102 uirtutei . . pepercit Ann. 205 libertati . . j)arcere Atm. 200

parentem Trag. 178 239

dicto pare Tra(j, 290 parercut ./««. 233

paries Ann. 524 parietes Tray. 110

pario parere Trarj.f^l 298 oua pa- rire Ann. 10 peperisti ^n«. 57 Trafj. 83 peperit et resumit denuo Epich. 4 pariit . . deos geminos Trafj. 424 famam . . peperere Ann. 427 munimenta . . peperere labores Sat. 21 partam gloriam Trai/.2H*

Parim Trag. 74

pariter euhan eulioe . . inil^at Trag. 150 pariter atque Trag.2'M\

configunt parmam Ann 432 par- mam Ann. 611

qiiibus , . libertatem paro Trag, 172 cui tu obsidionem paras Trag. 365 secum cogitat parat putat Trag. 392 alteri exitium parat Trag. 21 domuitionem . . parant Trag. 270 sonitum dare uoce pa- rabant Ann. 447 pugnare para- tust Ann. 258* sibi paratum ppstem ut participet parem Trag. 22* ad arma parati Ann. 104

Parum Ann. 514

pars . . iactant Ann. 76 hos . . necuit, pars occidit Ann. 549 diei Partem Ann. 242 quattor partum Ann. 580

pestem ut participet parem Trag. 22

hic . . uigilant, partim requi- escunt Ann. 414

quocum . . Mensam . . partit Ann. 241* eandcm me in suspitionem sceleris partiuit Trag. 368

partu Trag, 98

me de caelo uisas . . parumper Ann. 54 campos celeri jiassu permensa parumper Ann 74 hoc audite parumper Ann, 214 post- quam permensa parumper Ann. -143 cessere parumper Ann. 573

magnas paruasque Ann. 244

pecus piscibus pascit Sat, 42

passim Ann. 369

celeri passu Ann. 74

passis . . palmis Ann. 352

])astores Trag. 74

pate fecit . . rota eandida caehim ^/«??.548 pate fecerunt Trag. 420

caeli . . porta patet Epigr. 10 late . . patebat .4nn. 420

])atcr Ann. 20 38 45 48 179 293 :m Trag.hH 148 [180] 351 {ter*) 308 pater aut cognatus Trag. 443 ])atris Ann. 53 Trag. 81 306 pa- trcm Ann. 460 567 Trag. 184 jiater! Ann. 117 Trag. 155 pater Tiberine! Ann. 55 Quirine j^ater! Ann. 121 pater optime Olympi Ann. 198 o pater Trag. 118 omni- potens (pater) Trag. 202 Graio patre Ann. 183 patrum Epigr. 2 patres vic. lib. XLVl

domum paternam Trag. 313

patinr uidere quod sum passa ae- gerrume Trag. 128

patriae custodem Ann. 116 (pa- triam) Ann. \{)' Trag. 178* Nes- toris ad j)atriam Hed. 9 o patria Trag, 118 patria j^rocul Trag. 295

Patricoles Trag. 14

pairiti-f arae patriae Trag. 115 in montes patrios A?in. 55))

uerbum Paucum An7i. 252 phiiu- sophari . . paucis Trag. 417

paulo jihis Ann. 493 paulo ante Trag. 77

pauor Trag. 43

paujierie Trag. 236

ji a'u ]) e r t a s Trag . 7 3

j)ausa Pugnandi Ann. 348* pau- sam facere . . fremendi Ann. 572 Ne])tunus saeuus undis . . pausam dedit Sat. 11

j)auum Ann. 15

pax j)acis j^otiri Trag. 10 pacem petens Trag. 62 pacem inter sese conciliant Trag. 164 sine pace Ann. 211

jjeccas Trag. 21)5

]i e c t e n Hed. 3

diuiuum ut jiectus liabcrct Aiui. 19 pectus Ann. 3(55 jiectus purum et firmum gestitat Trag. 340 in jjectore fixa Ann. 310 audaci cum jiectore Ann. 373 celso pcctore Ann. 506 proj)rio cum pectore sancto Ann. 530 auimus cum pec- tore latrat Ann. 570 ])ectora . . tenet dcsiderium Ann. 111 j^ectora pellite tonsis Ann. 235 referunt

peclus — pium

219

ad pectora tonsas Arm. 236 per- culsi pectora Anii. 312 lanigerum pecus Sal. 12 pecufli . . marito 7'rafj. 330 balantum peciides Ann. 1'.I2 Marte Pelasjro Ann. 17 Peliae Tjay 28(5 313 Peligna cohors Ann. 2K() nemore Pelio Trag. 280 pellem inauratam Trarj. 28.') pectora pellite tonsis Ann. 235 pellitur e mcflio sapiontla Ann. 272 sale conferta ratc pulsum Ann. 378 Pelope Ti-ay. 307 pendcnt pcniculamenta Anii. 3<)3 latiTC pendcns Tr/ifj.4[^ filo pcn- dcbit Etniria Ann. 153 stipcnflia pcndunt Ann. 2(51) pcndcnt p c n i c u 1 a m c n t a Ann. 3()3 per Ann. 21 40 140 177 103 3(i5 403 448 47U 505 520 545 508 pcr ora uirum Epigr. 4 (per) pf)pu- los . . poemata . . cluebunt Ann. 3 • per gentes esse cluebat Com. 1 omnia per sonitus arcet Ann. 533 l)er dolum Trag. 280 pcr e%o deum . . siibjccs Trag. 5 per uos ct uostrum imi^erium et lidcm Trag. 221* perago carmen tuba sola pcregit

Ann. 508 perbiteret Trag. 240 perccllunt . . quercus Aiin. 104 somnus . . pcrculit Ann. 300 metu Perculsus Trag. 00 pcrculsi pec- tora A7W. 312 percussus trifaci Ann. 524 perdat Trag.9S perdidit Ann. 100 perdvellibus Traq. 427 amncs perennes Sal. 13 pereat Trag. 260 perire Ann. 350 pcriisse Trag. 403 pcreunte uiro Ann. 500 pestem Pergamo Ti-ag. 08 Pcr-

gama Trag. 08 pergunt lauere Trag. 228 perhibcnt . . lingua Ann. 110 corde . . perhibent Ann. 400* perhibcbaut Ann. 23 perhibetur Ann. 227* 303 belli . . peritus Ann. 400 permaceat paries Ann. b'2\* permensa Ann. 74* 443 permitiem dabo Trag. 308*

pernas succidlt Ann. 270

perpeti Trag. 260

iibcrtatem . . per petuass in t Ann.

322 quis te persuasit inc. lih. 4 pertudit asta Ann. 30") pcrtudit

in latus Ann. 540* perucrse diccs Trag. 220 pcruerlo pinus proceras peruor-

tunt Ann. 100 peruolat cacli frctum Trag. 31 preniitur pede pes Ann. 550 se- mita . . i)CfTem stal)ilibat .-//(n.44 domo ecfcrret pcdcm Trag. 287 pcdem extnlisses Trag. 311 gra- dum profciTC pcdum Tratj.'2\H unuin . . qucmquc pcdum .hin.lMV-\ pedum pulsu Trag. 301 bombiis pcdum inc. lih. LIX scsc uruat ad pcdcs Trag. 141 contuHt sese in pcdcs Trag. 210 quod est ante pcdes Trag. 277 pedibus . . pul- satis Ann. 1 pestis necuit J««. 540 oppcto ma- lani pcstem Trag. 15 pcstcm ut participet parem Trag.22 pcstem abige a me Trag. 50 pestem Per- gamo Trag. 08 peto Traif. 15 petit Trag. 374 pe- tunt Trag. 350 pone petunt Ann. 23() rcgnum . . petunt Ann. '2.11 petam Trag. 112 petc-bant Trag. 285 paccm petens Trag. 02 petris . . ingcntibiis Ann. 306* rcgc Philippo Ann. 333 philosophari Trag. 417 p i a c u 1 u m Trag. 37(5 scnis . . pietas Trag. 300 o pietas

animi Ann. 8 mei piget Trag. 82 pigrct subferre laborcm Ann. 405 pilatas . . aetheris oras Sai. 3 pictis e faucibus Ann. 80 sagus pinguis Ann. 500 caluaria

pinguia Hed. 10

gcnus pinnis condccoratuni Ann.

10 densis . . pinnis fjbnixa Ann.

1 18 Fidcs . . apta pinnis Trag. 410

pinsunt terram gfuihus Ann. 354

cubitis pinsibant humum Trag.^^f)

pinus proceras Ann. 100 pinos

7Vag. 440 piscem Hed. 5 piscibus Sat. 42 pium Ann. 31

220

placel — praeceps

placet Trag. 417

placidnm mare Ann. 377* somiiu

leui placidoqne Ann. 5 placata Ann. 28'.) caeli scnitautnr plagas Trad. '111

eudu plagas caelestum asceudere

Epifjr. 9 marinas propter adsta-

bat plagas Sat. 41 plausu . . coucntit uugula terram

Ann. 419 plausu . . premunt alas

Tra(j. 251 plebeio Trag. 37(j plebes Tray. 271 plebi Trag. "ITI plenus tidei Ann. 342 plorantibns llberis inc. Ub. XL VI plurima Hed. 2 plus ant minus Ann. 493 plus Trag.

252 plns miser sim Trag. 342

plusqne magisqne Ann. 315* Pluto Euh. 19 sqq. podager Sat. 8 po emata Ann. 3 das . . poenas Ann. 101 pernas succidit . . superbia P o e n i

Ann.Ti^ Poeni Ann. 269 278 312

Poenos Didone orinndos Ann. 300 Homerus . . poeta Ann. 6 Enni

poeta Sat. 6 sancti poetae inc.

lib. XXXI poet or Sat. 8 pol Ann. 100 Trag. 394 causa poliendi Agri Ann. 324

campi , qnos gerit Africa . . po-

litos Sat. 23 pollicentnr Trag. 359 polypiis Hed. 10 Pomonalem Ann. 126 pone petunt Ann. 236 foro ponlt ^???;. 484* ponebat ante

salutem Ann. 314 posuit spira-

mina Ann. 265 inter ponendnm

inc. lib, 2 pontem contendit Ann. 371 mulserat huc nanem . . pontns

Ann. 257 tuas legiones ac popularis Ann.

139 dictnst ollis popularibus olim

Ann. 307 populea frns Arm. 562 popnlus Ann. 90 Sat. 16 bonns et

liber populus Ann. 606 populi rn-

more secnndo Ann. 260 fios de-

libatus popnli Ann. 309 populo

Trag. 32 pro . . populo ^««.215

prisci casci populi Ann. 24 po-

pnli et reges Tr-ag. 186 populos Ann. 3 402*

porcet pudor Trag. 369

porgite inc. lih. XXVII

porta tonat caeli Ann. 597 caeli . . porta patet Epigr. 10 belli ferratos postes portasquey/zjw. 271

•saneii opplent porticus Trag. 16

portiscnlus Ann. 233

stlataria portat Ann. 469 porta- bant Ann. 605

portum Ann. 16 praepete portu Ann. 478* portnm corporis Trag. 415

posco Ajin. 200

possidet sedis Trag. 375

possum p o t e s Trag. 2 potest Trag. 20 possunt Ann. 426 516 possis Trag. 346 p o s s i e s Sai. 38 * possit Ann. 255 potuisti T^^ag. 343* potuit Ann. 220 potuere Ann. 359 posse Ann. 43 186 bellum tole- rare potentes Ann. 337 retrahi . . potestur Ann. 594

et post inde Ann. 11 post . . re- sistet Ann. 47 post . . pigret A/in. 405 post . . fit A/in. 406 cf. Epich. 10 post cognoni Trag.l^O post illa Ann. 42 Trag. 67

poste recumbite Ann. 235

pos tea Epich. 9

ferratos postes portasque.i4/iw.271

postqnam Ann. 150 154 270 443 448 494 553 postqnam consistit Ann. 68 isqne dies postquam Ann. 143* postquam . . tetigit Trag. 273*

postremae Ann. 401*

coniectnram postulat Trag. fi2 postulat alterum frustrari Sat. 32

qnibns est potestas motus Trag. 163 dum est potestas consili Trag. 381

poti Trag.2C)C\* pacis potiri T)ag. lOpotitur . . ]n-aedam Ann. 78

quid potins dicam aut uerius? Ti-ag. 47

quis potis . . euolnere ? Ann. 178 nec pote quisqnam Ann. 433 po- tis Pacis potiri Trag. 9 non po- tis accedi Trag. 17* non potis ec- fari Trag.'2A* potis est Trag. 18 261 * potis snut Ann. 410 pracceps praecipe casu Ann. 391

praecincla — propter

221

nox . . si<jnis praecincta ^««.416

praecinctum . . portu Aiin. 478 praeclariter inc. Hh. XL praeco Trufj. 32 praecox pugjna Ann. 282 potitur . . praedam Ann. 78 ho-

norem praemium haud praedara

petit Tray. 374 praeda exercitus

undat Ann. 320 ecquid . . praemi Ann. 341 uir-

tuti honorem praemium . . petit

Tru(j. 374 praepes Laeua uolauit auis Ann.

94 praepete ferro Ann. 437 prae-

pete portu Ann. 478 praepetibus

sese pulcrisque locis dant Ann. 1)7 de pracsepibus fartus Ann. 503 quid petam praesidiV Trag. 112 omnibus . . praestat Hed. 1 p r a e t e r propter uitam uiuitur Trag.

259 praeter rogitatum si querare

Trag. 300 praeterea Trag. 302 p r a e t e r i i Hed. 8 prandere Ann. 409 prata Trag. 190 (Neptuni) cae-

rula prata Ann. 144 campi . .

caerula laetaque prata Ann. 505 precor . . ut Ann. 53 premunt alas Trag.'i.')\ obsidio . .

premebat Ann. 28 premitur pede

pes Ann. 559 pretium dederitis Ann. 200 ope-

rae pretium Ann. 454 reddere

opis pretium Epigr. 6 prex precibus . . orat Ann. 20 Priamus Ann.M Trag.i^^) Priami

Trag.WH Vrmmo Trag. m 83 124 primus Ann. 400 Trag. OC) primum

Hed. 5 prima Ann. 212* ut pri-

mum Ann. 219 fluuius qui est omnibu' princeps

Ann. 08 flagiti principium Trag. 420 prisci casci populi Ann. 24 me anima priuem Trag. 233 prius quam Ann. 471 prius quam

. . coepit Ann. 228 prius quam

oppeto Trag. 15 prius quam eue-

nat Trag. 235 prius quam fiat

Trag. 323 sibi data . . esse priora

Ann. 98 pro luppiter! Trag. 225 pro di-

uum fidem Sat. 30 pro Romano populo . . animam de

corpore mitto Ann. 215 pro mala

uita famam tollunt, pro bona . .

gloriam Trag. 28 pro uostra uita

morti occumbant Trag. 170 pro

incertis certos . , dimitto Trag.

188* pro male factis Helena re-

deat Trag. 200 pro factis red-

dere . . pretium Epigr. 0 pro

uiribus Trag. 181 proaui Trag. 300 probus Trag. 157 duxi probum

Trag. 159 procede Trag. 248 nox processit

Ann. 343 procedere Ann. 454 pinus proceras Ann. 190 procul aspiciunt Ann. 3S0 patria

procul Trag. 295 se a malis sper-

nit procul Trag. 224 prodinunt Ann. 157 rem prodere summam Ann. 411 produxisti nos intra luminis oras

Ann. 118 proeliant Trag. 20 j)roelio Trag. 23 gradum proferre Trag. 248 pro-

lato aere Trag. 35 prof iciscitur Ann. 552 profiteri et proloqui Trag. 384 sanguis . . profluens l^rag. 18 uerba . . profatus Ann. 182 caelus profundus Ann. 474 ])rogeniem . . peperisti Trag. 83 ])rognariter Ann. 215 Tantalo prognatus Trag. 397 Eu-

rudica prognata Ann. 38 corpore

tartarino prognata Ann. 510 ])roliibe sseis scelus Trag. 323* ])roiector quod tu peccas Traq.

2()5 projciunt sese Ann. 238 proin Trag. 381* l^roletarius Ann. 189 proloqui Caelo . . miserias Trag.

291 profiteri et proloqui Trag.

384 in promptu situm Sat. 37 amicitiam in frontem promjitam

gero Trag. 8 uitae . . propagmen Ann. 45S uersus propinas Sat. 7 animus j^ropitiabilis Com. 0 proprio cum pectore Ann. 530 constitit . . propter sos Ann. 22

projjter . . copias cousiderat Sat.

14 marinas propter adstabat pla-

222

proplor — que

jTas.SV/^41 proptcr stapfiia Sat.A2

)>raoterpropt(!r uitam nmitvir Trnrf.

250 pro})ter to Trufj. VM haece

propter Epicli. 1 1 propterea Trafi. 290 nirsiis prorsus (])rosus?) Tray. 1 13 Proserpina Epich. 13 prospectum abstulit Tran. 2(»'.) prosperiter inc. lih. XL pj-osum p r o d e s s e ^/«« . -110 Trar/.

84 310 amhas . . protendere ^n». 5"),')* p r o t e r u i t e r Com. 8 c/'. iiic. li/j. XL prudens animam de corpore mitto

Jn>i. 210 prudcnter .'hiii. 250* puljescere Trag. 1Q3 publicitus Anii. 189 rem . . publicam Tray. 295 patris mei meiim factum pudet

Traci. 81 pudor est eloqui Tnuj. 344 ciuium

porcet pudor Tray. 309 dis sacrificare puellos Ann. 278 mea puella! Tray. 439 puerum Trag. 60 109 pueros

Tray. 329 puera Andromed. V ]>raecox jjxigna A nn. '2S2 dedere

ei aequam pug^nam Traij. l'.)0* in

])Ugna Ann. 199 inter jiug^nas

Ann. 250 liugnant Tray. 20 ]iu<j^nare Ann.

258 pugnandi Ann. 349 liomo pulcher Aim. 40 Romulus

]5ulcher Ann. 83 ijulcro . . portu

Ann. 478 jiulcris . . locis Ann. 97

nauibus pulcris Ann. 145 cum

])ulchris animis Ann. 538 pulcher-

rima dium Ann. 18 longe i)ul-

cherruma . . auis Ann. 94 ])ullis Ann. 11 pedibus . . pulsatis Ann. 1 pedum pulsu Traif. 391 jiuluis . . uasta Anu. 2S() })uluis

fuhiayi//?L3l9 crassa puluis Trajf.

31 stant puluere camjji Ann. 5V>2 puriter inc. lilt. XL erubuit ceu lacte et purpura mixta

Ann. 355 ijuri^ura Hed. 11 purus })utus Trajj. 99 pectus i>u-

rum Tracj. 310 putu inc. lih. XIjlI cofjitat ])arat

})utat Tran. 392 purus ])utus Trai). 99

qua {adu.) Ann. 470 599 5«^ 14 Komae . . quadratae Ann. 158 irarum.. eftunde qu.adrigas ^hw.

4(.4 curru quadriiugo Trag. 129 quadru})edantes Trag. 210 quadrupes eques Ann. 237 qua-

drupedem Traij. 219 triste Quaeritat sinapi Sal. 25 quaerit ^««.84 statuas .. quae- ruiit Ann. 403 quaerunt in scirj.o . . nodum .9«/ 40 quaerere Ann. 43 quaesit Trag. 275* liberum qiiae- sundum causa Trag. 130* libero- rum sibi quaesendum gratia Trag. 161 mariquaesentibus uitam Ann. 146 quaestus causa Trag. AAl qualis Ann. 7 qualem Ann. 116 quam .4««. 89 137 112 188 228 4()9 Trag. 15 47 253 208 {his) 298 310 394 438 Sat. 45 quam magis . . tam magis Trag. 303 quam mihi maximum . . contige- rit malum Trag. 409 quamde ^««.29*quande Ann. 139* quamquam Ann. 50 474 quando Ann. 410 si quando Ann.

344 quantum Trag. 24 quanto e loco, Quantis opibus Trag. 3Vt(> quan- tis Trag. 127* q u a p r o p t e r Trag . 7-1 quartum fit consul Ann. 293 qu asi ^//;(. 518 Trag. 101 (251) 388 iubam quassat Ann. 500 bahintum })ecudes quatit ^«h. 192 quatit ungula terrani Ann.'2'-M 2.Sl frangitque quatitque Ann. 435 ter quattor Ann. 9(5* quattor

Ann. .580* que Ann. 3* 5 (13) 18 31 33 [his) 39 41 43 55 72 81 97 V)9 104* 111 (/;/.v*)121 123124120*143140 1(>3 170 189 {his) IV)l» {his) 207 211 222 235 210 (//(.s). 243 214 {his) 240 247 253 {his) 2.54 (his) 2(>7 271 277 286 291 303 30V» 31(» 315 (Im) 318 322 338 (his) 340 305 30() 371 372 {his) 388 3S9 390 {his) 400 403 (his) 409 IIS 121 435 {his) 430 445 4.55 4.58 4()(» 4C.3 (his) Kil 472 481 487 48V) 4!t2 4V»C> 4<»8 .505 508 ,528 530 545 557 500 {his) 507 (/>w)

que — quisquam

223

580 584 588 589 5U1 Tray. 87 109 188 201 231 250 251 320 321 330 331 339 356 377 383 430 446 Com. 9 Sat. 3 (14) 18 Hed. 3* 7 9 {bis) Epich. 7 12 et . . uici uictusque sum Ann. 199 maljKine et bona Ann. 245 sileteque et tacete Trarj. 33 te- que et tua g^esta Sat. 17* qjieo non quit Trujj. 310 quiuit

Epiyr. G queat Epiiji-. 8

querare 'J'ra(j. 300*

magnas quercus Anii. 194

qui A,in. 30 08 133 158* 255 284

408 441 485 503 532 611 Trag. 11

21 06 98 100 239* 252 306 310

321 322 337 387 393 397 4-?l

Com. 8 Sal. 6 9 32 34 35 Epigr. 8

Epich. 9 ea libertas est qui pec-

tus . . gestitat Trag. 340 qui se

frustrari qucm . . sentit , Qui frus-

tratur frustra est Sal. 34 s(j, Sol,

qui . . sul)limat! Trag. 318 quae

Ann. 14 165 227 340 393 469

534 Traij. 50 131 133 241 283

Sat. 17 quod Ann. II 1 * 177 Tra(j.

277 333 {his) 350 3.')5 448 quo-

ius Tra(j. 220 cui Ann. 244 248

511 Trag. 115 [180] 237 253*

254 365 Epi(jr. ;> quem Ann. 18

27 66 79 149 220 253* 374 587

596 Trafj. 238* 402 403 {Ins)

Epich. 8 (//w) quam Ann. 23 24

38 Trai). 344 348 inc. lib. 11

quod ^«H. 20 333 Trug.:M* 128

236 254 265 306 342 Com. 11

Sat. 38 46 quo Ann. 372 525

Trag. 58 93 quocum Ann. 239

247 qua Ann. 169 date fer-

rum, qui me anima priuem Trag.

233 qui ^««.69 198 308 426 440

455 Trag. 39 211 296 358 447

uosque lares .. qui .. curant>4«H.

163 queis Sat. 43* quae ^/««. 1

152 208 7'?Y/</. 279 294 quae ^«h.

9 * 359 quae nemo est tam firmo

ingcnio . . quin refuo;iat timido

sanguen Trag. 45 quorum Ann.

205 Traq. 73 378 quibus Tru^j. 3

163 172 173 308 357 359 quil)u'

Ann. 546* quos ^««.35 57 222 402

Trag. 174 187 Sat.1% quas Ann.'!

quae Trag. 212 Prarc.A* Epich. 1 1

qui (intcrr.) Trag. 205 quae Ann.

348* 386 quam tautam statuam

. . Quamue columnam Sat. 16 sq. * quam Sat. 40 quod Trag. 312 quo Trag. 112 240* quas Ann. 56 quibus Trag. 396

qui {utinam) Trag. 377

quia Trag. 284

quianam Ann. 130 264

quidem Ann. 486 Trag. 190* 439

quiescit Ann. 442 quiescunt Ann. 537 ([uieris Trag. 380 quiescere Trag. 19S

quin Trag. 46 32(> 427

(fui nani quid nam Trag .^01 quem nam Trag. 393

cursus (juingeritos Ann. 356

Quintus pater Ann. 293

([uippe solent Ann. 357 quippe . . n(in cst satis Ann. 394 (inippe . . cum aduenis Sat. 26

Quirini Ann. 121 Qniriue Ann. 121

nubis<^uc Quiritis Ann, 111

quis {interr.) Ann. 178 Trag. 197 2()3 inc. lili. 4 quis liomo Trag. 2<)2 (juis . . pater ant co<rnatus Trag. 413 quis illaec estV Trag. 133 qnis est, qui Com. 8 qnid Trag. 105 <iuid? /led. 7 quid hoc bic clamoris , quid (hoc hic) tu- niulti est? . . quid in castris strc- piti est? Trag. 204 sq. quid noc- tisnidetur? Traq.2A\ qnid («rc.) Ann. 203 Trag'. 47 95 256 354 375 392 qnid . . haec memnro? Ann. 318 qnid . . animo lamentor ? ^/»«.210 (juid lasciuis? Tiag.l2 (|uid .. rabere uisa es? 7'7-ag.H> ((uid sic te . . eliminas? Trag.'2'M) qnid te adirier alnuitas? Trag. 407 quid jietam ])raesidi? Trag. 112 qnid censes domino esse animi? Sat. 30 qni te sic tracta- nere? Trag. 96

((uis {indef.) si quis ferat Ann. 526 si quid . . fuerit Ann. 128 qui se frustrari quem . . sentit Sat, 34 si qnid te adinero Ann.^M) ne quid expectes .Srt^. 38 si qui uellet Ann, 246 si qui sapientia maojis uestra mors deuitari potest Trag. 20 (juisquam Ann.22^ 227 433 homo ((uisquam Ann. 100 quicqnam (juisqnam cniquam quod ei conne- niat neffet Trag. 418* cuiqnam Epigr. 9 haud f(ua<iuam qnem- (piam Ann. 299 quicqnam prodesse

224

quisquam — ropenle

A/i>i. 410 lonfjiscunt quicqiiam

A/i/i. 129 quifquiim sincere sonunt

Titiij. JOti quisque An/i. 333 sibi quisque . .

liabet yl/i/i. 103 quem quisque

odit Jidf/. 403 unum . . quem-

que j)edum A/i/i. 303 quisquis .4/iii. 285 quidquid 7'77/y.

333 quicquid Sa(. 2 quo («rf«. /el.) Trag. 415 quo {adn. i/ilerr.) A/m. 543 Tr(i(j.

12 (34 114 ihis) 312 Coi/i. 7 quo

. . uiai An/i. 208 quod A/m. 000 Epich. 5 haud te-

mere est, quod A/i/i. 473 non com-

memoro quod . . non quod Tracj.

314 sq. quod nisi Trag, 380 quom uide cu//i

quondam A/i/i.^b 7V(ig. ^91 Sai. 41 quoniam Epic/i. 12* quoque /led. 11

rabere Trag. 70*

radiis A/i/i. 93 548

rami Trag. li)4

Kamnenses A/in. I fr. LXX

rapax . . unda Aii/i. 303

rapit ex alto naues Trag. 111

exitiiim examen rapit Trag. 88

raptis nanctust nuptiis Trag. 308

tonsillas rapiunt Ann. 4V)1 raptare Ann. 41 raptarier Trag.

129 rarenter Tray. 102 r a s t r o s dentiferos A/m . 324 conferta rate A/m. 378 ratibus Ann.

489 ratibus rej^entibus A/m. 002 potitur ratus . . praedam Ann.lH

ratus in regimen Ann. 400* raucum sonus aere cucurrit Ann.

509 retro reccidit Sota 5 runata recedit Ann. 570 recessit

A/m. 48 92 receptat A/m. 9* sepulcrum quo recipiat Trag.-llo

recepit Ann. 35 regna recepit

A/m. 143 reciprocat fluctus feram Trag. 143 iram . . recludam Trag. 308 reconcilietur Trag. 2(37 recte An/i. 454 Tray. 100 rectus clauum rectum ^««. 472

mentes rectae quae stare sole-

bant Aiin. 208 rectos . . cupres- sos Trag. 440 rectis foliis Ann. 208

fortunac . . recumbunt Aim. 298 poste recumbite Aim. 235

reddere ojjis pretium Epigr. 0 mortalem summum fortuna . . Keddidit . . ut A/in.'21~ repudiato et redditol 7'/ag. 401 Ilia red- dita nuptum Ann. 59 redditus termo est Ann. 470 [reddant] Trag. 300

redit Ann. 211 302 redeat Tiag. 200 rediit Ann. 535* redinunt A/in. 400*

reduci Trag. 208

refert rem Ann. 211 referunt ad pectora tonsas A/in. 230

belli . . postes portasque refregit Aiin. 271

refugiat timido sanguen Trag. 4(3

r e g i f i c e Trag. 1 22

regimen A/in. 400 Trag. 381 id meis rebus regimen restitat Trag. 204

media regione ^n?!. 497 mediis regionibus Ann. 475

regnare A/in. 158 203

regnum suppetebat mi Trag. 395 cupientes Kegni Ann. 81 uictoria . . regni An/i. 91 regni . . scamna solumque .4/in.99 sola regni Ann. 151 regni . . columnam ^««.351 nulla sancta societas nec fides regni Trug. 412 milii meaeque fide et regno A/i/i. 1 1 1 per regnum A/vi. 403 regnum . . petunt Ann. 211 regnum Trag. 330 372 (e) summo regno A/m. 317 regna re- cepit A/m. 143

de summis rebus regundis Ann. 242

gradum regredere Trag. 13 re- gredi gressum inc. lih. LX

r eli nquunt .-//?«. 000 reliqui Trag. 372 reliquit Aim. 52 150* relinqui Trug. 208 relinquite ^«7?. 521

riuos camposque remanant Ann. 72

remissa humana uita Trag. 410

Kemoram An/i. 85

remorbescat inc. lih. XXIX*

Kemus Ann. 82

trabes reniis rostrata A/in. 598

repagula Trac/ . 307

repente Ann. 48 70 170 310 368

repertus — runala

225

repertus An?i. 183

rem repetunt A>i?i. 277

replet Ann. 451 nauibus exple- bant sese terrasque replebant^H«. 310 repletur A?m. 48-1

repunt A?in. 545 ratibus repenti- bus A?m. 602

reponunt Ann. 545 repostus inc. Hh. XXril

occasus . . audere repressit ^?/w. 292 repressit Sat. 12

repudiato! 7'iat/. 401

requiescunt A?m. 414 requiescat malis Tray. 41(>

arma requirunt Aim. 192 lucem . . requirunt A?m. 463

iuuat res Ann. 171 ui geritur res Ann. 272 res . . gesta est A?in. 512 res sapsa A?m. 372 res . . Romana An?t. 492 res Argiuum Ti^ag. 23 dat se res T?ag. 300 ei rei sustuli Traf). 361 summam . . rem A?i?i. 102 rem prodere summam Ann.^li refert rem A?m. 211 scripsere . . rem Ann. 221 rem . . edere A?m. 229* rem re- petunt An?i. 277 rem gerit Ann.

294 restituit rem A?m. 313 rem Komanam^4««. 455 rem cum Achi- uis gesserunt Tratj. 39 suam rem bene gessere et publicam Trag.

295 baut magna cum re A?m. 342 re gesta Trag. 242 iucerta re at- que inorata Trag. 12 in re incerta Trag. 428 aliae res obnoxiosae Trag. 341 rerum A)m. 240 Tray. 187 id meis rebus regimen resti- tat Trug. 264 ora tenebat Uebus A?i?i. 91 r(!S Trag. 321 res . . mag- nas paruasque Ann. 244 ne res temere tractent turbidas Trag.iS\) in rebus secundis A?m. 357 de summis rebus rcgundis Ann. 242 magnis de rebus Ann. 514 quan- tis opibus qui])us de rebus lapsa fortuna accidat Trag. 396

reserare A?i?j. 226 fortuua resistet Ann. 47 clupei resonunt A?m. 364 respectantibus Trag. 96 respirandi fit copia Aim. 437 respondit A)?n. 34 65 122 restinguite Truy. 86 restitat Trag. 264 * restitant .S'«/. 5 restat A?m. 475 restant Ann. 496

Ennivs.

restituit rem A?i?i. 313 peperit et resumit denuo Epich. 4 retrahi potestur Imperiis Ann.h^A retro reccidit Sota 5 reuello caput a ceruice reutilsum A?m. 462 reuolso (stipite) Ann. 61 1

reuerecunditer inc. lib. XL

somno . . reuinctus A?m. 5

rex Ann. 34 179 183 402 449 555 560 Trug. 59 regis Trag. 286 regi A?m. 211 Trag. 271 272 rege Ann. 333 Trag. 398 reges A?m. 357 403 Trag. 186 reges Atridae Trag. 210

r h e t o r i c a tongent Sota 4

ridens Sai. 31 luppiter . . risit tempestatesque . . Riserunt Ann. 445 sq.

arma rigent Trag. 177*

r igi do A?in. 583

r i p as Ann. 41

montibus . . Ripeis Sut. 44

risu A?m. 446

riuos A?m. 72

robore belli A?m. 375

praeter r o g i t a t u m si querare Trug. .300

inclyta . . Roma Arm. 494 Romae . . quadratae A?tn. 158 Romam A?m. 85 295 Roma! Sut. 20

Romane A?m. 495

Romanus Ann. 103 unus homo Komanus toga A?in. 486 Roma- nus honu) Ann. 512 popuhis Ro- manus Snt, 16 Romana iuuentus A?in. 459 527 538 res . . Romaua ^«H. 492 rem Romanam yi««.455 pro Romano poj^ulo A?m. 215 Ro- mani A?m. 168 440 474 ciues Romani A?m. 174 Romanorum A?m. 332 Romanis A?m. 289 582 Romanos Aim. ]8() 558

Romulus Ann. 78 9H 119 Romu- lus pulcher Aim. 83 Romule, Ro- mule die Aim. 115 cf. Ann. I fr. LXX

trabes remis rostrata Ann. 508

radiis rota candida Ann. 548

rubra . . aethra Ann. 418

Kudini Ann. 440

rumore ruinas Ann. 535

celerissimus rumor Ann. 448 po- puli rumore secundo ^«7?.260 ru- more ruinas Ann. 535

runata recedit Ann. 576

15

226

rupia — scriilanlur

rupia Ann. XIV fr. V

rursus (rusu.s'?) pror.sus 7Vy/(/. 1-13

rursus . . recunibuut Ann. 298 russescuut fruudes Ann. 266 faucibus russis Tviuj. 250

uitis . . sacrao Traij. 14V) seclis sacras Tray. 375

dis sacrificare puellos Ann. 278

saepe Ann. 356 441 506 Tra(j.'i'l'i bene saepe Ann. 230

saeptus mendici stola 7ruy.Z'i'2* squalida saeptus stola 7'7'ay. 373 ferro saeptus Tray. 375 saeptum altisono cardine templum Tray. 119

saeuiter fortunam . . cernunt Tray. 206 saeuiter . . ferre Tray. 349

Neptunus saeuus Sat. 11 draco- nis saeui Tray. 314 saeuo obsi- dio Ann. 28* turbine saeuo Ann. 553 sonitu saeuo Tray. 6 amore saeuo Tvay. 288 saeua stola Trafi. 430

nare sagaci Ann. 345

sagus pinguis Ann. 500 cf. inv. lih. LIV

spumat sale Ann. 378 sale nata .. Venus Ann. 53*

amoena salicta Ann. 40

Salmacida spolia Tray. 30*

mare salsum Ann. 453 lauere la- erimae salsum sanguinem Tray. 168 maria salsa Tray. 145 aequora salsa Coni. 2 cf. inc. lib. XXX

Oratius inclutus saltn Ann. 164 maximo saltu superabit Tray. 97 siluarum saltus Ann. 557

salue Sat. 6 saluete 7'/ y///. 107 319

undantem salum Tray. 226

salutem Ann. 314

s an ct a dearum^ww. 65 nulla sancta societas Tray.^lW 8aturno sancte create An7i. 607 tuo cum flumine sancto A7m. 55 sanctoque senatu yi?«??.243 cum pectore sancto^«w. 530 corpora sancta Auium Ann. 90 sancti poetae i7ic. lib. XXXI

sanguen Trag. 46 sanguen dis oriundum Ann. 117 lauere san- guen sanguine Tray. 228 san- guine T7Yig. 30 85 125 145 213 calido . . sanguine A^m. 101 san- guine exanclando Tray. 184 san- guine atro Tray. 414

sanguis Tray. 18 salsum sangui-

nem Tray. 168 misso sangui Tray.

40* sanie Trug. 414 sapientia Ann. 'l'l~fi~i'l sajjientlam

Tray. 43 sapientia Tray. 20 bellipotentes sunt magis quam sa-

pientipotentes Ann. 188 sapit Tray. 310 sibi semitam non

sapiunt Truy. 358 sapere Tray.

181 sapiens T7-uy. 374 437* qui

ipse sibi sapiens prodesse non

quit, nequiquam sapit Tvay. 310

sapieus . . modestia Tray. 11 sapsa A/m. 372 sargus Hed. 4 Sarra oriundi Ann. 330 satis Ann. 394 satin Ann. 370 Saturnia terra A/m. 25 luno Sa-

turnia A/m. 65 Saturnia ! A/in. 483 Saturnie A/i/i. 444 Saturnus Euh. fr. III IV VI X

XII Saturno A/m. 26 607 amore . . saucia Truy. 288 saucii

Tray. 1 6 s a X i f r a g i s undis Ann. 564 saxum sciciderit Tray. 334 saxo

. . comminuit A/m. 586 scrupeo

inuestita saxo Tray. 139 saxa

Tray. 422 saxa Ai/n. 76 Truy. 414

saxis T/^uy. 413 scalis A/m. 168 Scamander Tray, 214 regni . . scamna solumque .-i/;». 99 s c a p r e n t Tray. 1 39 * scarum Hed. 8 fontes scatere Tray. 196 scelestum Tray. 342* sceleris Truy. 368 406 scelus

Truy. 323 saxum sciciderit Tray. 334 scio s c i t /;;c. W;. 1 1 scias Tray. 395

scibani Truy. 363 scibas Tra^.

365 sciui Truy 361 scire Tray.2'l

scito /^erf. 5 -Scipio inuicte! A/m. 321 quaerunt in scirpo . . uoduni

Sat. 46 scitus ^«».251 scitus agaso ^/?w.

217 Musarum s c o p u 1 o s A/in. 223 s c r i jj s t i s Tray. 239 * scripsere

^««. 221 scrupeo . . saxo Tray. 139 scrutantur Tray. '211

scuteis

siinul

227

scuteis Aim. IS^d* scutis ^«/f. 415

s e c e r u i t Praec. 3

s e c u n d o lumine Tray. 30 1 secun-

d;im . . auem seruat Ann. 82 po-

puli rumore secundo Ann. 260 se-

cunda loquens Ann. 251 in rebus

secnudis Ann. 357 securibus caedunt Ann. 103 se-

curibus Caesa Trag. 280 sed Ann. 201 210 274* 270 318

433 443 Tra(f. 50 7() 101 338 354

356 391 Coni. 11 set Ann. 342

Trag. 230 375 390 * sedis sacras Tray. 375 seditio Trag. 105 operam addit sedulo Praec. 3 segetis armatae Traq. 315 segetes

largiri fruges Trag. 195 selegit Praec. 3 semel Ann. 525 Trafj. 298 semianinies . . oculi Ann. 403 semita nulla pedem stabiiibat.-iH«.

44 sil)i semitam nonsapiunt, al-

teri monstrant uiam Trafi. 358 semper Ann. 263 299 435 530

Trag. 260 353 Sat. 37 sancto . . senatu Ami. 213 tarda in senecta Trag. 393* senex Ann. 400 Trag. 235 236 se-

nis Trct^. 369* senis Enni Epigr. 1

senex! Trag. 225 (249) senio confectus Ann. 442 sine mcnte ac sine s c n s u Ann. 135 * sententia ^7««. 248264 fictas sus-

citant sententias Trag. 447 sentit Sat. 34 uare sagaci Sensit

Ann. 3l6 sepelio somno . . sepiilti ^««.291

antiqua sepulta Ann. 252 septingenti Ann. 493 sepulcrum Trag. 415 crudeli . .

sepulcro Ann. 142 sepulchra Ann.

403 sequitur Ann. 406 sequuntur Ann.

498 secuta est Ann. 209 nocte ser ena yi«7/. 388 tempestate

serena Ann. 517 tempcstates . .

serenae Ajin. 445 mensam sermonesque Ann. 240 sero aeteruum seritote iiiem Ann.

110 soruit Praec. 4 Seruilius Ann. 256 seruitutem Trag. 173 .s-erwo secundam . . auem seruat

Ann 83. seruat geuus altiuolan-

tum Ann. 84 cibum . . seruat Sat. 31 seruauisti Trag. 316 sum- mam seruare . . rem Ann. 102 imperium seruare Ann. 413 serua Trag. 2

s e r u i Com. 5

seu Ann. 457

bis sex ^w?«. 328

sex tus Ann. 158*

Aclius Sextus Ann. 335

si ^««.410 7V««7.1.565«i!.35 Epigr.9 sei ^//«. 345* si qui . . mors deuitari jjotest Trag. 20 hunc magnus si erit tibi sume //ed. 4 si uoles aduortere animum . . monstrabitur Trag. 386 si quid te adiuero . . ecquid erit praemi Ann. 339 si te . . offendero, Mo- riere Trag. 301 miser sim, si . . faxim Tag. 342 si curent, bene bonis sit Trag. 355 si querare Trag. 300 si quid . . fuerit Ann. 128 si luci si nox si mox si iam data sit frux Ann. 412 si qui uellct Ann. 240 si mussaret Ann. 3 18 si uiuimus siue morimur Ann. 384 meum non est ac si me canis mcmorderit Sat. 36 sic ut si quan- do . . solet A?in. 344 sic ut si quis ferat Ann. 526 ni.«i (si) Sat. 8

sibinis .. fodantes A?in. -196

sic A,in. 90 115 256 338 Trag. 96 290 332

sicis . . fodantes Ann. 496

Sicilia Euh. 60

sicilibus latis Ann. 499

sic ut Ann. 344* 441 503 526*

signitenentibus . . bigis Trag. 132

mittere signum Ann. 87 laeuum dedit inclytus signum Ann. 147 signum . . dare Ann. 233 cata signa^««. 447 astrologorum signa Trag. 275 caelum cum ingentibus signis Ann. 218 nox . . signis praecincta Ann. 416

silentio Sat. 10

silete Trag. 33

siluam Ann. 75 siluai frondosai Ann. 197 siluarum saltus ^««.557

simia Sat. 45 s i m i 1 i s Sat. 45

simul Ann.%\ 94 95 114 132 151 204 (245) 355* 396 506 519

228

slairna

sin Tiag. 157 !<in flaccebmit con- ditiones , repudiato Tray, 401 *

triste .. sinapi Sut. 25

sincere sonunt Trug. 106

sine Ann. 134 135 211 518 5'J3 Trag. 36 Sat. 1 26

hic est ille situs Epigr. 5 in promptu situm Sat. 37

si uiuimus siue morimur Ann. 348

societas . . regni Trag. 411

(fidem) opiferam s o c i u m aduocant T}-ag. 165*

a s o c r u Trug. 307 *

sol Sat. 12 Epich. 3 sol albus Ann. 02 aureus . . sol Ann. 95 obstipo lumine solis Ann. 290 soli Aiui. 167 Sol! T)-ag. 318 simime Sol Trag. 321 a sole exorieute Epigr. 7 de sole sumptus Epich. 7 soles Ayin. 480 *

solet Ann. 10 345 solent Ann. 357 358 solebaut Ann. 208 soliti suut Ann. 109* soliti ^««.278 Sat.AQ solui iVif. //6. XXXIIl

solidum . . cohum Ann.hoQr^ solida ui Ann. 277

sollicit abant Ann. 438 sollici- tari Arin. 338

solporeas Ann. 265*

regni scamna solumque Ann. V)9 sola regni Ann. 151 sola terra- rum Ann. 443

solus yi?i7i. 83 sola Ann. 41 508 soli Epigr. 10

somniare Epich. 1

fato . . somnio Tm^. 59 somnia uera aliquot Ann. 161 sortes som- nium Trag. 64

somnus Ann. 52 368 somuum Ann. 521 somno . . reuinctus Ann. 5 exterrita somno Ann. 37 somuo . . sepulti Ann. 291 sese exsiccat somno Ann. 459 in somnis Ann. 228 Tra^. 58

sonitus . . pedum Trag. 391 so- nitum Ann. 396 sonitum dare uoce Ann. 447 sonitu Ann. 281 452 aerato sonitu Ann. 433 imber so- nitu saeiio Trag. 6 templa caeli . . sonitu concutit Trag. 421 so- nitus . . acutos Ann. 'y2'l omnia per sonitus arcet Ann. 533

sonabat Arbustuni Ann. 196

aes sonit Trag. 213 blandi . . sin-

cere sonunt Trag. 106 litora . .

sonuut Ann. 382 siiauis sonus Egeriai Ann. 122

raucum sonus aere cucurrit Ann.

509 sophiam sapieutia (juae perhibe-

tur Ann. 227* sopiui impetum Trag. 314* sordidam Trag. 370 germana sororl Ann. 42 sortes somnium Trag. 64 sortiunt Trag. 153 in Sorum suros ferte Ann. 5l<i* sospitem Trag. 178 sospite Ann.

577* s 0 s p i t e n t Trag . 330 spargunt hastas Ann.lSl spargere

sese Hastis Ann. 1 54 saxa spar-

gens tabo Trag. -lli sparsis hastis

■Sat. 15 comis (sparsis) Ann. 352 spatio . . supremo Ann. 441 spectat Trag. 277 spectant ad

carceris oras Ann. 88 spectare

fauentes Ann. 376 caua . . specvis Ann 420 inferum

iiastos specus Trag. 218 se a malis spernit procul Trag.

224 spernitur Ann. 273 spero Ann. 410 sperando Ann. 411 e spe . . successit Trag. 439* spe-

res Ann. 410 speres . . nostras

Ann. 132 spexit Ann. 402 in spinis Ann. 141* spiras legionibus nexit Ann. 501 posuit spiramina Xaris ad undas

Ann. 265 spiritus Ann. 511 spiritus austri

y^n/i. 423 spii'itus . . spuraas agit

Ann. 507 sonitu saeuo et spiritu

Trag. 6 s p i s s a ostrea Ned. 2 * campus splendet Sat. 15 stellis splendidis Trag. 227 spoliantur eos Ann. 600 spolia Trag. 36* 5a/. 39 spumas Ann. .507 spiimat Ann. 378 spumant T/y/i/.

145 squalida . . stola Trag. 373 uestem squalam Trag. 370 squamae Trag. 139* semita . . pedem stabilibat ^««.

44 stabilita Ann. 99 s t a <r n a Sat. 42

slaliin

229

s t a t i ni Tiuy. -Vi}

statiiam Ann. 55-1 Sal. 10 statuas

Ann. 403 statuam statui Ann. 554 statuani

statuet Sat. 10* stata forma Melanipp. VII stellis Ann. 30 162 343 Trag. 227 aterno strata terrae Trag. 370 stipeiiflia jiciidunt Ann. 20') sti p e s Ann. (il 1 012 rf. inc. lib. LIl stirpem liberum Trag. 317 a stirpc

supremo Ann. 184 stlataria j^ortat Ann. 409 sto luppiter hac stat Ann. 203 res stat Romana Ann. 492 cupressi Stant . . foliis Ann. 208 staut Trug. 115 stant puluere campi Ann. 5Vt2 tosti . . stant parietes Trag. 11(5 stare Ann. 154* mentes rectae quae stare solebant Ann.208 stola Trag. 134 372 373 430 stolidum genus Ann. 187 stolidel

Trag. 72 sues stolidi Ann. 109 strepiti Trag. 205 strepitum Coin.

7 strepitu Ann. 477 fcrri stridit acumen Ann. 304

striderat hasta Ann. 3(55 id studet Trag. 255 dicti studiosns Ann. 224 studio-

sum roboi-e belli Ann. 375 tanto cum studio Praec. 4 stultus Trag. 337 suadae . . medulla Ann. 309 suadet Ann. 248 s u a s o r e m summum ^n«. 375 suauilo quen ti Ore Ann. 304 suauis sonus Ann. 122 suauis homn

Ann. 250 sub Marte Ann. 17 sub caeruleo ^«7«. 09 sub scutis Ann. 415 sub montei Ann. 420 sub armis Trag. 297 subferre laborem Ann. 405 deum sublimas siibjces Trug. 5 sublimen yrai/. 402 sublime . . noctis iter Trag. 240 sublimiter Trag. 215* sublimo sublimat facem Trag. 318 sublimas subjces Trag. 5 subulo Sat. 41 id successit tibi Trag. 439* pernas succidit ^«h. 279 succincta est stola Trag. 134 suc- cincti corda machaeris Ann. 392 succincti gladiis Ann. 497

terra sudat sanguine Trag, 213

sudor Ann, 399 sudor habet cor-

pus Ann. 436 sudore Trag. 36

c/". fnc. lib. XXX

Nulti' (—si mlli.s) Ann. 521

.sni sibi .4««. 98 103 159 Trag. 22

101 180 310 358 [300] se Afin.

77 82 93 112 137 529 Trag. 23

57 03 153 224 300 Sul. 34* inc.

lih. 9 sese Ann. 49 75 97 115 130

138* 154 1(55 210 238 275 310 372

383 450 459 505 546* 551 Traq.

20 04 141 104 210 ex se Ann. 31

secum Ann. 397 Trag. 105(*) 392

sum Ann. 199 Trag. 7 42 79 114

128 137 235 es Ann. 505 Trag.

70* est Aiin. 10 23 (58 145 20(5

202 204 282 299 383 391 413 454 457 470 473 485 494 512 525 5(59 Trag. 18 41 45 .58 109 133 1.34 157 103 179 197 199 204 205 209 223 253 257 258 2fil* 277 320 333 340 344 34'.) 350 .307 370 381 4(»7 412 417* 426 Com. 0 8 Sut. 35 -30 Epi(jr. 5 8 9 Hed. 3 Epich. 0 {bis) 7 (bis) 8 9 niniium boni est, cui nil est in diem mali Truq. 237 .st Ann. 131* 101* 101* 173 258* 478* 553 Truq. 37* 220* 254 337* 398* Com. 10* Sat. 33* 35 Hed.A* sumus Ann. 440 Truq. 257 sunt Ann. 40 109 152 1.54 174 188 410 493 541 Trag. 174 279 29() 379 Sut. 22 Hed. 2 Epich. 11 sim Trag. 113 342* sit Ann. 91 412 Trag. 355 siet Trag. 320 erat Ann. 7 158 224 Trag. 148 esset Ann. 80 317 erit Ann. 66 284 285 341 Sat. 37 Hed. 4 fuat Trag.

203 fuit Trag. 430 fuimiis Ann. 440 fuerunt Ann. 198* fuerit Ann. 128* fuisset Ann. 242 foret Trag. 66 forent Ann. 458 esse Ann. 98 374 Trag. OS 150 181 393 Com. 1 Sat. 30 33 Hed. 5 Epich. 1 deum genus esse Trug. 353 qui \\o\i esse quod uolt T/y/^. 300 futurum Trug. 371 fore Trag. 3-12 esto .SW. 19

sum {z= eum) Ann. 102 105 sam A7m. 228 sos Ann. 11 152 201 358 sas Ann. 103

summa arcis . . Moenia Ann. 109 montibus summis Sat. 43 sum- mam . . columnam Ann. 351 tem-

230

summus — lolum

pla caeli .sniiiina Tra<j. 421 snm- niis saxis Tr(i(j. \V-\ sniiimiis . . medilix ./««. "ilKi snmme Sol Traij. 321 In]ii)iter . . snmme Tra/j. 212 morfalem snnimnm Aiin. 31(5 (e) snmmo re<^no Ann. 317 ex o]iibus snmmis Trug. 126 snmmam . . famam Tray. 27 snmmam . . rem Ann. 102* rem . . snmmam Ann. 411 snmmarnm rernm incerti Trag. 1S7 de snmmis rebns Ann. 242 liellnm sj-erentes snmmnm summa indnstria Trag. 104 snmma . . ni Aiin. 1G8 404 ni snmma Trag. 200 snmmo sonitn Ann. 281 snasorem snmmnm Ann. 375

snme Hed.\ snmiiserint Trag. 427 snmjitus Epich. 7 cnris sumptns Trag. 60

uolat snper impetns undas Ann. 379 qnem super Ann. 506

iniqua superbia Ann. 270

superbiter ijic. lib. XL

supero temo sujierat Trag. 24 j animo snperant Ann, 212 ]\Insa- rum scojinlos . . (snperarat) Ann. 223 saltn superabit Trag. 07* ferro . . snperare Ann. 220

superstitiosi uates . Trag. 3ri6 superstitiosis ariolationibus Trag 79

superstitent Trag. 331

super sum siiper esse Ann. 150 sn- per escit Ann. 486

snperum Inmen Ann. 106 niotns snpernm atqne ijifernm Trag.W)^

s n p i n Ti s Sota 5

factis snppetit Trag. 2 4 regnnm suppetebat mi Trug. 305

illis supijlicarem Trag. 305

supra Maeotis jialndes Epigr. 7

louis . . supremi T/fr/. 8 a stirpe supremo Ann. 184 spatio . . sn- premo Ann. 441

Surrenti Hed. 6

suros Ann. 516* f/". Ann. 58")

snes stolidi ^««. 109

snscitant sententias Trug. 447

caelum suspexit Ann. 162*

curis . . s u s p i r a n t i b 11 s Trag. 6( )

suspitionem Trag. 340 368 *

s e s n s t i n e t Ti 'ug . 2 3

suus sui Trag. 447 snai .J««. 347* suum Tra(j. 255 snani >4/(«. 563 rm^. 295' suo Ann. 170 250 424

513 Trag. 08 388 -S'«/. 1 sna Ann. 3 16 suarnm Ann. 240 suos ^««. 240 278 Trug. 105 snas ^««.528* suis^«//.504 sis ocnlis ^/jh. 150

seditiotabet Trug. 105*

tabulata Ann. 389

tabo Trag. 414

tacere Trff^. 182 loqniue tacerene

Ann. 255 tacete Trag. 33 taedis Trag. 51 taeniis Trag. 60 Discordia taetra yi««. 270 c/'. /f^er cnrtalein . . cog^is limjuere'? Trag.

158 talia commemorat Ann. 37 tam Ann. 70 543 y/v///. 45 Coni. 8

(]uam magis . . tam magis Trug.

303 tam (= tamen) Trag. 9 tamen Ann. 307 tamen etsi >■/////.

512 tandem Ann. 480* T/y///. 242 tuncjo tetigit aures nnntius Tra(f.

273 Tantalo Trag. 397 tantidem Ann. 518 tantus tanta Trag 406 qnam tan-

tam statuam Sat. 16* non potis

ecfari tantum dictis quantum

factis suppetit Trag. 2 1 tanto

^//??. 541 Pruec. 4 tanta Trag.

45 305 tantae Trug. 64 tibi tanta

. . tulisti Ann. 113 taj^etae inc. lib. XXXI F* tnba . . taratantara dixit^wn.452 tarda Ann. 43 tarda in senecta

Trag. 393 Tarenti Hed. 5 Turquinius Tarcuini Anii. 156*

Tarqninio Ann. 151 corpore tartarino Ann. 510 Tite . . Tati Ann. 113 cf. Ann. I

fr. LXX taurornm Trag. 315* taxns tonsa inc. lih. 15* tectnm nomen Ann. 163 tectis

Trag. 121 ]ietris . . tecta Ann. 366 Telamon Ann. I fr. XXVIII cf.

inc.lib. XZ/XTelamonis 7rrt(/.366 telo . . trabali Ann. 589 tela Ann.

431 horrentia tela Ann. 288 hor-

rescnnt tela Trug. 177 tela . . ia-

cientes Ann. 438 ansatis . . telis

lelum — tradidil

231

A7m. 155 horrescit telis A/i/i. 385 fossari . . telis A/in. 569

temere^H?«. 543 Trag. 189 temere est A/m. 473

temeriter i/tc. lib, XL

temo Tray. 245

temperaret tollere Trag. 67

tempestate serena A/in, 517 tem- pestates . . sereuae Aim, 445

templum . . louis An/i. 531 caeli caerula templa A/in. 50 cf. 67 templa caelitum Tracj. 227 templa caeli Tray. 421 Acheriinsia tem- pla Tray. 107 saeptum altisono cardiue templum Tray. 119 tem- plum Cereris Tray. 325 in tem- plis inc. lih. 1

occasus . . tempusue Ann. 292 in tempore An/i, 251

teuacia Tvay. 220

mauus . . Tendebam Ann. 51

teuebris Tray. 108 teuebris ab- iectis A/in. 219

tenere tousam Sola 3 tonsas ante tenentes Ann. 232 clauum . . teneam A/m, 472 ora tenebat Kebus A/in. 90 tenuere ^««.24* teneret Ann. 106 pectora . . tenet desiderium An/i. 114 metus . , tenet A/m. 537 tenet occasus Ann. 171 teneatis An/i, 128 miilta tenens antiqua Ann. 2)2 tenentem Aim. 253 boua dicta teueat Tray. 438 teueor cousipta Tray. 335

teneras caligiuis auras A/m. 21

sangui tepido Tray. -10

ter Tray. 297 ter quattor Ann. 96

tergus A/in. 500

termo A/in, 470 471

/e/'o armis arma teruntur A/m.bb9

terra ^««.13* 511 Ti-ay. 213 332 Epich. 3 6 Saturuia terra A/m. 25 Laurentis terra ^?;??. 35 Africa . . tcrra An/t. 311 cf. Sat. 23 terra Thraeca! Tray. 170 strata terrae Tray. 370 terrai frugiferai A/m. 479 proloqui Caelo atque terrae . . miserias Tray. 292 ter- ram Ann. 231 281 419 Tray. 322 piusuut terram A/m. 354 accedis- set . . ad terram Tray.'2S\ terram iujcere Trag. 167 terra occulit Caput Trag. 141 sola terrarum Ann. 443 terras Ann. 3* 310 448 terris Epich. 4

terrere minis A/m. 261

t e r r i b i 1 e m Tray. 44 terribili ^;?«

311 452 terroribus caeli Aiin. 550 testes sunt . . campi Sat. 22 tetros . . elefantos A/in. 591 cf.

taeter

classis . . Texitur Tray. 88

textrinum uauibus Iongis^//«.468

Thelis T/^ay. 431*

mortis thesauri Tray. 278

T h r a e c a Tray . 1 70 *

Tiberine A/in. 55

Tiberis A/in. 453

tibiciua inc. lib. 7

timido Aim. 399 Trag. 46

tiuuit . . umbo Ann. 4.32

Titanis Triuia 2'ruij. 317

T itau, Titauns Euli. fr. III IV VI

maguus Titauu' Ann. 28* T i t i e n s e s An/i. I fr. LXX Titiis Tite Ann. 338 339 Tite . .

Tati An/i. 113 toga Ann. 486 toleraret Ann. 137 bellum tole-

rare A/m. 337 puerum . . tollere Tray. 67 sustuli

Tray. 361 tolles in . . caeli

Templa Ann. 66 sublatae suut

. . lapides A/in, 541 tollitur . .

clamor A/in. 422 famam tolluut

Tray, 29 londeo taxus tonsa inc. lib. 15 rlietorica tongent Sola 4 tono tonuit A/in, 517 porta tonat

caeli A/m. 597 tousam Sota 3 tousas Ann. 232*

236 tousis An/i. 235 tonsillas A/m. 491 topper inc. lib, 11 torreo tosti . . parietes Tray. 116 torrus inc. lib. XXXV toruiter Ann. 79* cf. i/ic. lib, XL totus Epich. 7 tota A/m. 153 totam

A/in. 231 totum A/in. 436 toto

A/m, 71 telo . . trabali A/in. 589 trabes Tray. 281 trabes remis

rostrata A/m. 598 tractim ^//w. 418 tractauere Tray. 96 tractatus

A/m. 140 res temere tracteut

Ti-ay. 189 tradidit repagula Tray. 307

232

Irahens ■ — ubi

gemitum conatur traheus Trufj. 102 *

per pectu.s . . trausit Aiin. 'Mm

transuauit Ann. 21

trauersa mente Trajj. 'M)~

treuiit Ann. 311

lumine . . tremulo Trcuj. 332 tre- mulis . . artubus Ann. 30

corde . . trepidat Ann. 513

tribuuo Ann. 431

percussus trifaci Ann. 524

tris Tray. 92

tristis Sat. 31 triste . . sinajji Sat. 24 tristi . . corde Ann. 473

triticum Pruec. 2

Triuia Trag. 317

triumph.0 Ann. 302

Troiae 7'rag.(58 94 Troiam Trag. 302 inc. lib. 5

tu Ann. 00 79 101 118 473 Trag. 27 229 310 347 305 Sat. 18 31 tun potuisti credere? Trag. 343* ego proiector, quod tu peccas : tu delinquis , ego arguor ? Trag. 205 tui Trag. 82 tibl Ann. 113 450 Trag. 242 304 Sat. 9 21 {Hed. 4) tibi Ann. 40 tibi (_i« ea-itu uersus) Trag. 27 439 Epich. 11 quae' tibi in coucubio Trag. 241 quam tibi ex ore Trag. 348 lit tibi Titauis Trag. 317 hoc ego dico tibi et . . auguro Trag. 327 * hoc erit til)i argumentum Sat.?>l te ^««.43 53 {his'*) 55 110 180 338 339 340 451 Trag. (95) 90 120 137 183 225 202 290* 301 393 407 Sat. 17* ten aliquid . . nil morare Coni. 11* inc. lib. 4 ted exposco Trag. 203* ted ipsum Trag. 384 * (tu) uero face Ann. 20 tuque adeo, summe Sol Trag. 321 elio tu Trag. 103 te Ann. 20 Trag. 155 273 279 347 381 in te Ann. 133

tuba Ann. 452 508

Tuditano Ann. 305

tuditantes Ann. 138*

tueor te Trag. 225 contra tueri Trag. 444

tulo tetuli gradum Trag. 274 quas aerumnas tetulisti Ann. 50

tullii Trag. 40

tum ^«».80 138* 157 179 308 330 304 399 420 503 517 519* 001 Trag. 43 02 150 ibi tum

derepente Tray. 35 cu m genui,

tum Trag. 301 tumulti Traq. 204 tunuiltu Ann.

311 tunc Ann. 174 542 tunicata iuuentus Ann. 331* res . . turbidas Trug. 189 turbine Ann. 553 turdum Hed. 7 turgeo uenter . . t u r s e r a t alte

Ann. 320 turpissima bestia 6'«^ 45 turpo t u r p a r i Trag . 125 indignas turres inc. lib. 0 de tur-

ribus Ann. 170 tute Ann. 113 Sat. 38* tute ipse

Com. 3 quis homo te exuperauit

inpudeutia? — Quis tete autem

malitia? Trag. 203* tacere ac fabulari tute noueris

7'rag. 182 t uto . . locaret Ann. 240 tutulatos Ann. 124 tttus (tua) Trag. 77 tiia reconcilie-

tur uxor, mea necetur filia? Trag.

207 tuae l^rag. 120 130 tuo Ann.

55 505 Trag. 322 tuas Ann. 139*

tuos Sat. 20 tua Sat. 17* tyrannus tiranue Ann. 113

arbores uento uacant Sat. 13 uadit An>t. 470 uadunt solida ui

Ann. 277 arbores uento uagaut Trug. 214

cf. Sat. 13 uagit Ann. 520 uagore uolanti Ann. 408 ualet Tray. 231 uires . . ualentes

Ann. 481 ualida . . tenacia Trag. 220 iia-

lido . . missu Ann. 534* iactu

ualido Ann. 011* ualidis (cum)

uiribus Ann. 301 consilium uanum Trug. 419 (fortuua) uaria Ann. 301 uas uini dimidiatum Ann. 520 mundus caeli uastus Sat. 10 pul-

uis . . uasta Ann. 280 uiduae

et uastae uirgines Tray. 279

uastos specus Tray. 218 uates Ann. '12'2 370 Trag. 350 fici . . lactautes ubere toto Ann. 71 u b e r t a t e Trag . 1 94 ubi illa tua paule ante sapiens . .

modestia? Trag. 77 ubi Ann. 303

ubi — ■ uir

233

Trcifj. 109 170 278 416 Com. 7 Sui. 42 ubi potitur . . praedam Ann. 78 arcus ubi aspicitur Ann. 393 'ubi uidet Praec. 2 ubi . . repressit Ann. 292 ubi . . spexit Atin. 402 cf. TriKj. 25 ubi intro ducta est puerumque . . locant Trag. 109

ue Ann. 203 292 339 351 Trug. 112 405 5«/. 17* ue . . ue Ann. 255

aequora . . ueges Com. 2 uejrebat Ann. 477*

ueho uecti Trag. 285

uel {ter^ Sat. 18 sq.

ueles Ann. 499

u e 1 i u o 1 a n t i b u s Nauibus Trug. 89

naues ucliuolas Tray. 111 naui- bus ueliuolis Ann. 381

uenatica u e 1 o x Ann. 344 *

uel ut Ann. 320 431 uel uti Ann. 87 423

uenatica . . (cauis) Ann. 344

ueneno Ann. 525

uiere Veneriain (■ornllnni Solu I

ueiieror Ann. 121

iicnio uenit Ann. 11 uenit Ann. 534* uenirem Trag. 273 ueutum est Tray. 258

undique uenor 7'?-«//. 335

u e n t e r Ann . 320

uentus Ann. \11 Epich. 9 10* uento Ann. 149 Tray. 214 Sat. 13 uenti Ann. 423 uenti! Ann. 593 uentis Ann. 380 581 Com. 2

Venus ^««. 18 53 03 Euh. fr. XIII

fluctus uerborum Tray. 293 uer- biim Paucum Ann. 251 uerba Ann. 182 uerbis Ann. 40

uerecunde Tray. 241

uirgines . . uereor Truy. 81*

uerrunt . . mare Ann. 377

uersat mucronem inc. lih. 3 curam . . te coquit et uersat Ann. 340 caelum uersat Ann. 30 uersatum . . columnam Ann. 351

uersus propinas flammeos Sal. 1 uorsibus Ann. '1'11 uersus lonfji inc. Uh. XXVI

nerto quo nunc me uortam? Tray. 312 se . . bene uortat Ann. 112 sesc uertant 'Tray. 04 uertunt cra- teras Ann. 502 uertitur . . caelum Ann. 218

tu uero Ann. 20

uates uerant Ann. 370

uerum Ann. 161* Tray. 378

uerus uirtute uera Truy. 338 somnia uera Ann. 161 uerius Trag. 47

iieruti Ami. 356

uesperum ine. lib. XXXV III

Vesta Ann. 03 Euh. 5 16 73

Vestina uir"um uis Ann. 280*

tarda . . uestigare Ann. 43

?<e.v//« uest em !ZV'«£/. 370

uestitu Tray. 373*

ueter .^«?«. 17 ueterum Ann. 254 mo- res ueteresqne nouosque Ann. 253

u e t u s t a s Ann. 2'yZ

uetusta . . bella A/in. 394

uiai Ann. 209* dux ijjse uias A7in. 421 uiam Tray. 358 387

uibrata falarica A^m. 534 (*)

alterna uice Trag. 151

uictor Ann. 485 uictoi-es Ann. 367

uictoria 7'r«</. 75 200 magni uic- toria . . regni Ajin. 91

uideo Trag. 375 382 uiden znc. lih. XXXVI ubi uidet auenam Pracc. 2 uidi 7"/-«^/. 120 uidci Trag. 123* uidi uidere quod sum passa aegerrume Trag. 128 uidit Ann. 228 uide Trag. 238 Co;«. 3 uidete Trag. 91 puluis ad caeluni uasta uidetur Ann. 280 compellare . . uidetur Aiin. 45 quid noctis ui- detur? Trag. 244 errare uidebar Arm. 42 uidebar somniare Epich. 1 uisus Homeinis adesse Ann. 6 me uisus liomo . . raptare A7in. 40 parere se . . uisa est in somnis Trug. 58 quid oculis rabere uisa es? Trug. 76

uidiiae Trag. 279

uiere Veneriam coroUam Sota 1

uiget Ti^ag. 303

uigiles A7in. 170uigiles! Tray.lTl

uigilant A/in. 414

angue uillosi canis Trag. 441

u i n c e r e Ann. 180 uicisse Trag. 191 uici uictusque sum Ann. 199 qui nincit non est uictor nisi uictus fatetur Ann. 485 uicit Olimpia Ajvi. 442 buxiis uicta inc. lih. 15

uincla Ann. 504 uinclis . . apta Ann. 344*

uini A7in. 520 uino domiti ^?m.291 uino curatos Aim. 308

uir Am. 342 uiri A/m.^Xv) Trag.%1 uiro Ann. 509 uirum TiHiy. 338 <7o;«. 3 uiri Tray. 284 uirorum A/m.

15*

234

uir — Molo

288 uirum A>i72. 280 394 Epigr. 4 uiris Ann. 80 262 uii-is Aiiii. 402 uirago Ann. 510 uirgiuali' modestia Trntj. 77 u i r j^ o Trag. 266 uirginis Ann. 1 03 * nirgine Ann. 103 (*) uirgines jTrft^. 81 279 uirtutis egentem A7in. 587 quo- rum uirtutei belli fortuna peper- cit Ann. 205* sapiens Tiirtuti honorem praemium . . petit Trag. 374 aspectabat uirtutem leg-ionis A7in. 347 uirtute experiamur Ann. 204 freti uirtute Ann. 537 uirum uirtute uera uiuere animatum addecet Trag. 338 melius est uirtute ius: nam saepe uirtutem mali Nanciscuutur Trag. 223 uirvim iiis A^in. 280 aquae uis Aim. 540 tanta uis sceleris Trag. 406 domui uim taurorum Trug. 314* flammiferam hanc uim Trag. 50 ui An7i. 109 272 Trag. 124 420 astu non ui Ann. 102* manus ui An7i. 29* uadunt solida ui Ann. 211 summa . . opum ui A^in. 168 404 ui surama armatos educit Trag. 200* ui niagna A7171. 237 cf. 160 uires uitaque A7i7i. 39 uires . . ualentes ^««.481 ualidis (cum) uiribus Aim. 301 uiribus fretus A7in. 523* pro uiribus Trag. 181 uisceratim Trag. 145 me de caelo uisas Ann. 54 uires uitaque A7in. 39 uita Seu mors A7in. 450 uitae . . j)ropasr- men Ann. 458 uitae cruciatum Tiag. 44 uitae parcam T^ag. 162 uitam euitarei Trag. 124 mari quaesentibus uitam Ann. 14(5 ui- tam cernamus A^m, 202 uitam cernere Trag. 297 praeter propter uitam uiuitur Trag. 259 nita Trag. 176 mala uita Trag. 28 remissa humana uita T^^ag. 416 uita uita- lis 1710. Ub. XXXIX uita uitalis i/ic. lib. XXXIX uita-

lem T7^ag. 400 uitis inuentor sacrae Trag. 149

uites laetificae Ti^ag. 193 Tiitulans uictoria Trag. 75 uiuimus ^««.384 uiuam Trag.\~\) uiuebant homines atque aeuum agitaliant Ann. -308 uiucre Ti-ag. 338 uinitur Ti-ag. 259

uolito uiuus per ora uirum Epigr. 4 uiua Trag. 336 cordibus uiuis Ann. 367

uix A7171. 52 550

patrem . . ulciscerem Trag. 184

Vlixem Trag. 199

metus ulla An7i. 537 sine seusu ullo Ann. 135 Tillo . . pacto Trag. 18

gentes orarum ultim ae Trag. 109

ultra fossam An7i. 555

ululat ^««. 346 ululabaut Ann. 514*

umbo . . galeae An7i. 432

umbra Trag. 405 umbram . . ma- rinam Hcd. 1

umidas Trag. 0

umori Epich. 2

umqnam Trag. 311 347 (448)

uncta carina Ann. 379 470

uuda Ann. 303 nudis asperis Sat. 11 solporeas . . undas Aivi. 205 undas A7171. 379 mare saxifragis undis Ann. 564

praeda exercitus undat A/in. 320 undantem salum Trag. 220

unde? A7171. 458 T/a^. 48 unde Aim. 407 7V«^. 0 (is sum ego) Vnde' sibi . . consilium expetunt Trag. 186 corpus contemplatur, unde corporaret Trag. 140

undique Ann. 155 431 434 Traq. 335

ungula Ann. 231 281 419 ungulis uolantibus Sat. 12

ungiio lauit et unxit A/m. 156

unus .-^7?«. 60 297 313 480 Furia- rum una Trag. 93 unum Aim. 159 515 unum . . quemqiu; j)edum Ann. 363 urgeutur in unum A/in. 599

uocat Aiin. 239 uocant Trag. 74 Epich. 8 uoce uocabam Ann. 51 uocarent ^;»^. 85

Volcanus A>m. 64 Volcanum ueu- tns uegebat Ann. 477

?«o/r/i9 uulgo Ann. -199

uolgus auinm uulgus i/ic. lib. Xl'II

uolito niuus per ora uirum Epigr.4

uolneratus Trag. 197

uolnere 7rag. 140 uolnera belli Ann. 213*

uo/o jniluis . . uolat Ann. 319 nolat suj)er imjjetus undas Ann. 37v) carbasus . . uolat Ann. .560 tullii . . uolant Trag. 40 uolabat Ann.

uolo — uxor

235

148 Tiolauit Ann. 95 uolabit ^««. -ll(j uoluns cle caelo Trag. 09 uag^oi'e uolanti A)m. 408 ungulis uolantibus Sut. 12

uolo uolt Ann. 88 Sota 3 qui uolt esse quocl uolt Trag. 306 nou bene tibi uult Sat. 9 uultis Ann. 455 uelit Ann. 203 Traci- 25(3 uellet Ann. 246 uoluit ^?j«.599 si uoles aduortere auimum Trag. 386 uolet Trag. 443 male uoleu- tes . . bene uolentes Trag. 29 uolentibus cum magnis dis Ann. 207

Volsculus Ann. 166

iiolta Ann. 536

Volturnalem .<4««. 125

iiolturus Ann. 141

clamor . . uoluendus ^««.520

multa uolup Ann. 247

ad uolup t atem Traq. 419

uomit in mare Ann. 453

uoras Sat. 31

uorsor pt uorto uidc uersor et uerlo

uos uobis Ann. 111 208 uos Ann. 203 5.36* Trag. 14 34 175 221* uos facessite Trag. 191 uos fera- tis Tray. 350 uos . . lares ! Ann. 163

per uos et uostrum imperium Trag. 221 uestro Ann. 593 uestra Ann. 235 Trag. 20 ut uos uostri liberi Defendant, pro uostra uita morti occumbant 7"?«^. 175 sc/. uestrum . , patrum Epigr. 2 ues- tras Trag. 14 320 uostra Ann. 536 uostra euortet Ann. 263

uox compellare .. uoce Ann. 45 uoce uocabam Ann. 51 uoce . . nictit ^w«.346 sonitum dare uoce Ann. 447 uoce diuina Trag, 65 uoces Ann. 530 uocibus concide Trag. 432

Vranus Euli.

urbem Ann. 85 177 Trag. 153 ur- bemcjue forumque Ann. 190 urbe Trag. 114 urbes Epicli. 12

aerumna urget Trag. 303 urgentur in uuum Ann. 599*

circum sese uruat Trag. 141

usquam Trag. 262

nomen qui u s u r p a t meum V Trag. 205

u ^««. 29 59 578 (ilO Trag. 306 inc. lib. 10 ut primum Ann. 219 ut omnia in me conglomeras mala! Trag. 408 audite . . ut . . animam de corpore mitto Ann. 215 eloquere . . ut se sustinetT/^w^. 23 fata docet fari, diuinum ut pectus liaberet Ann. 19 ita sapere .. ut . . noueris Trag. 181 *coge- bant . . ut misererent Ann. 175 ' suadet Vt faceret Ann. 249 ut uenirem , tetigit . . nuntius Trag. 273 mortalem summum fortuna . . Eeddidit . . ut Ann. 317 facite . . ut Trag. 400 paratum pestem ut participet Trag. 22 ut ego illis suj)i)Iicarem? Trag. 305

ut ifinale) Trag. (53 109 175 189 345 350 395 ted exposco ut Trag. 203precor . . ut ^rt«. 54 cf. Ann. 128 322 Trag. 330 ut tibi Titanis Triuia dederit stirpem liberum! Trag. 317

uter ^«w. 8() utri ^««. 91

uitam cei'namus utrique ^«n. 202

uti memorant ^««. 184 uti des ^««. 361

utinam mortem obpetam Trag.2'ib utinam ne . . accedisset Trag. 280 utinam ne . . extulisses Tiag. 31 1

neutiquam Trag. 56

otio .. uti Trag. 252 auris tild con- tra utendas dabo Tiag. 364

utrimque Ann. 385 422

utrum .. an Trag. 38

uxor 7rag.2()l uxorem Tiag. 161.

INDEX OVAESTIONVM ENNlANARViVI

Capvt I

Annalis I. Aeneas. Komulus . . Capvt II

Annalis II. Numa. Tullus. Ancus

Annalis III. Tai-quinius Priscus. Seruius. Tarquinius Superbus .

Annalis IV. Horatius Cocles. Mu- cius Scaeuola. Galli

Annalis V. Samnites

Capvt III

Annalis VI. Pyrrluis

Capvt IV

Annalis VII. Bellum Punicum pri- mum

Annalis VIII. IX. Bellum Punicum

secundum

Capvt V

Annalis X. XI. Bellum Macedonicum

Annalis XII

Annalis XIII. XIV. Antioclii res .

Annalis XV. Fuluius Nobilior . . Capvt VI

Annalis XVI. Dentres

Annalis XVII

Annalis XVIII. Bellum Histricum Capvt VII

Comoedia

S a t u r a e o r i g o e t i n d o 1 e s . . .

Saturarum liber III. Scipio . .

Saturarum liberlV. Sabinae . .

Epigrammata

Sota

Praecepta siue Protrepticus .

Hedvphagetica

Capvt VIII

Epicharmus et Euhemerus . .

Quiiest. Enn. p. XVIII

, „ XXXIX

n ,) ,, XL

„ „ XLIII

„ „ XLIV

,, ,, ,, XLVlI

))	LV •
1)	LXI
	LXVIII
,,	LXXI
,,	LXXII
»)	LXXIV
	LXXV
	LXXVII
))	LXXIX
	LXXXI
))	LXXXI
	LXXXIV
	LXXXVIII
))	XC
	XC
	XCI
	XCI

„ XCII

INDEX VERSVVM INCERTAE SEDIS

QVl IN QVAESTIUNIBVS ENNlAiMS INLVSTRANTVR

Ai

1. inc. sed. I Quaest.

» „11

)) )) -lAl ,,

)) )) ' ))

„ ,) VI

), „ VII

), ,) VIII

)) )) IX ,,

>> )) ■A-'- ' ))

„ )) XIII

), „ XIV

,) ,, ^^ ' ),

„ ,) XVII

„ „ XVIII

)) ,) XIX ,,

XX

)) )) ^^.-<v ,,

), „ XXI

„ „ XXII

„ „ XXIII

„ „ XXIV

,) ,, XX \ „

„ „ XXVII

„ „ XXIX

,, ,, XXX „

„ „ XXXI

„ ,) XXXV

)) )) XXXVI

„ )) XXXVII

„ „ XXXVIII „

,, „ XXXIX „

„ ), XL „

,, ,, XLI ,,

„ „ XLII

„ )) XLIII „

), „ XLIV „

), „ L „

„ ), LXIX „

), ), LXX „

„ „ LXXVIII „

„ „ XCVIII

t, ,, cxxx ,,

Enii. p. XXIV

), „ XXXIV

„ „ XXV

„ „ XXXVII

„ „ XXXVII

,, ,, XL

„ „ XL

), „ XL

„ „ XLIII

„ „ XLV

,) „ XLV

„ „ XLVI

„ ), XLIX

„ „ LII

), ), LIX

„ )) LIX

„ )) LIX

), „ LIX

„ „ LIX

), M LIX

,, ,, LX

„ „ LXI

„ ,) LXI

„ „ LXI

„ „ LXI

„ „ LIII. LXIII

„ „ LXIII

„ „ L. LXV

„ „ LXV

„ „ LXVII

„ „ LXVII

„ „ LV

„ „ XXX. XXXV

„ „ LXXI

)) ), LIX

„ „ LXXII

„ „ XXXIII

„ „ XXXIV

„ „ XXXV

)) „ LXI

„ „ XXXVIII

238

INDEX VEP.SVV.M INCEIlTAE SEUIS

Sat. iiic. IU

V. . VI . VII. VIII

IX .

X . Incert. lib. XXVI .

„ XXXVII

IV

Qiiaest. Euu.

ILXXXIII P|LXXX1X „ LXXXVIII „ LXXXIII „ XC

„ LXXXIV „ XC „ XC „ LVII „ XXX

4832 L 0

) ( /

t /

I *

' ^f

r

' ' ?

! '!!n.lUfW'T''' il

iP 1 11 ' i
' 1 1 1 ' t i iSjf 'j	i:
Hflii

*^.»>^*«-s«,%^*#^^

rf^ i^ P

1			E ■1
H-J 1	\