ŚL) ’ À HOC Gag tay hi heer Wh a ORA (ZYWO pk ed H ACE 4527724) tn } #1 + XA pól eps MENT r OL ve RED EHE HART , LJ { 1 nahe kt i Ha a alates HY KI WALE t4 0:09 ¢ AA kp 17444 „dyw A MY aa ¥ 4 i ies MALTE CHE ont N jb U pos vf tk FRS SĘZEZ ze Door al 2 =: ee ee Seren = > Ars M (fi IH ya BONA TĘZ=> 2 da Whe UE SERY NA LAS EURE et 5 4 Hin akt M a 1 RER Sen 3 161 Asów N RM ref fr 8. FU A) v À 4 W sdatatydd s PAD w M re My tie >| HE she han tt) Aa Bate tt NU Tee di AR BJ i 4 in i bet We had Jeg ARR ER out re re 64 ET CUT EHEN DI Al à 27 sad MARNE RENE fa nier ml ACHA \euapery te He api topo + ah? w KAWA: PADŁ NAT cer | iN W NEA Rae ih, 1 7 ru „8 KMW HR * à Si x € | 42, Ai neige ENTOMOLOGIQUE DE BR POLOGNE | x AP € s * she ane ulm h m, gt) 3 ; y JE, Mao Pur SOW ZMK 1257 74 Mal A N Kir WYDAJE SEKCJ A ENTOMOLOGICZNA ODDZIAŁU POLSKIEGO TOW. PRZYROD. IM. KOPERNIKA WE ae: en PAR LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DE LA 5 CIÉTÉ POLONAISE ~ ie ‘DES NATURALISTES DE KOPERNIK (DETACHEME NT a mw: 2% \ < Ż ZASIŁKU MIN. W. R:1O.P. +. | "T.L ZESZYT 1-2 — 1922 W 4 LWOW Z DRUKARNI ZAKLADU NARODOWEGO IMIENIA. POD pha ag JOZEFA ZIEMBINSKIEGO i Whiee We Wykaz PAWEŁ, REES w BSR REST ga CEE Gümisch-chane w Azji Mnieiszej w l. 1916 i 1917. cone = _ der in kleinasiatischen ‘Sandschaks Trapezunt. and Gümisch h-chane | ; Bi BER. i J. 1916—17 gesammelten a | RN re T.: Parę słów o nartnik esovelia fureata’ ‘Mis. me ci Mesoveliidae). Uber TE foresee ae oS ata ove © | Kaucki T.: Nowe dla Europy olski aberacje ee . Neue für Europa und Klei aj © wj sea von D J.: Fauna en. okolic: owa. Les insectes der en = | Lwów. Haliplidae (Col.), MR Kozikowski A.: Niezwykłe kiebyranie kornik. SA Pityoph- | thorus micrographus L.) The uncommon team of the. _ | (Pityophth. microgr. L.) .: A i JES (Łomnicki J.: Prayezynek do PETER ‘quill? Pow Inicy eu | pejskiej. Contribution à la description , de la: reine de fourmi | A mer htt: Fano SO er EC APA Ä - Nowe dla fauny polskiej gatunki i odmiany c .nowe FRE rozsiedienia. Neues für Koleopterenfa 3 Noskiswics Żądłówki ża zyć payne hd Kinyo En Aculeatenformen Mt ae A at c in mh ch a, arr [à eae seat 5 ART, Z ago sbastarde u. Ab- A elkopolskie RE N iolog me nad | asienicami ga 3; Won is | NE | MATA 4, pak ae” a | SR ie POLSKIE.PISMO ENTOMOLOGICZNE WYDAJE SEKCJA ENTOMOLOGICZNA ODDZIALU. POLSKIEGO TOW. PRZYR. IM. KOPERNIKA | WELWOMIE T. L — zedzyT fi > sze ( 310923 3 \ x Ways PECO 5 à BU a 4 onal Muse Ce ee TREŚĆ (SOMMAIRE): Od Redakcji, str. 1. — Łomnicki J.: Przyczynek do opisu królowej mrówki: powolnicy europ. (Sysphincta europaea For.), str. 3. — Mazur E.: Nowe dla fauny polskiej gatunki i odmiany chrząszczy oraz nowe miejsca rozsie- _ dlenia, str. 4. — Noskiewicz J.: Żądłówki nowe dla Małopolski; str. 7. — Noskiewicz J.: Eine neue paläarktische Osmia-Art., str. 9. — Jaczew- ski T.: Parę słów o nartniku Mesovelia furcata Mls. (Heteroptera), str. 12. — Smulikowki K.: Otiorrhynchus Kotulae n. sp., str. 16. — Kinel J.: Fauna owadów okolic Lwowa: Haliplidae, str. 18. — Sprawozdania z zebrań mie- sięcznych S. E. (Comptes rendus des séances mensuelles de la Section Entomologique), str. 20. LWÓW 1922 Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO. OD REDAKCJI. Rażącymi brakami świeciła dotychczas entomologja polska w nauce światowej, pomimo sporego zastępu ento- mologów, znanych nie tylko w kraju i zbieraczy amatorów, którzy w ciągu lat nagromadzili obfite materjały. Brak _ nam współdziałania tych wszystkich pracowników, brak pisma fachowego, któreby reprezentowało naszą ento- mologję na zewnątrz i dokoła którego skupilibyśmy się w wspólnej pracy. Braki te odczuwamy wszyscy. Dowodzi tego szybki rozwój Sekcji Entomologicznej, zawiązanej w grudniu 1920 r. przy oddziele lwowskim Polsk. Tow. Przyr. im. Kopernika. Dziś już skupia się w niej do setki = PET ee eee re Ve. OSO pomieścimy w następnym numerze. Jaką postać w naj- __ bliższej przyszłości ta larwalna forma towarzystwa ento- mologicznego przybierze, potrzeby życiowe pokażą; chodzi o to, ażeby każdy członek ogólnokrajowego towarzystwa, chętny do pracy, odpowiednie w niem stanowisko zajął. = Pierwszą publikacją S. E. są krótkie sprawozdania _ pięciu zebrań z r. 1921, pomieszczone w „Kosmosie“. _ Prace, referowane na zebraniach, oddawano do druku - w pismach krajowych przyrodniczych, które jednak nie mogą podołać napływowi rękopisów i dlatego S. E. zde- > cydowała się wydać pierwszy zeszyt Polskiego Pisma Entomologicznego, którego koszta pokryją w przeważnej Polskie Pismo Entomnlogiczne. Zeszyt I. " entomologów z całego kraju. Listę członków z adresami { “¢ ry 4 ZA części wkładki i dary członków. Dalsze numery ukazywać się będą na razie w luźnych zeszytach, dopóki stosunki nie pozwolą na regularne wydawanie co kwartał lub — 2 miesiące zeszytu. Członkowie otrzymują Pismo bez- płatnie. Komitet redakcyjny tworzy Zarząd S. E._ Co do kierunku to sądzimy, że w Piśmie powinno znaleźć pomieszczenie wszystko, cokolwiek przynosi coś istotnie nowego, czyto dla entomologji w ogóle, czy tez dla entomologji krajowej, bez ograniczania się do pewnej gałęzi entomologji — systematyki lub jakiejkolwiek innej. Ażeby odrazu wejść w kontakt z zagranicą, drukować będziemy prace polskie z streszczeniami w językach: angielskim, francuskim, łacińskim, niemieckim lub in extenso w jednym z powyższych języków. Również postaramy się | o wysłanie odpowiedniej ilości egzemplarzy za granicę. Na terenie Pisma będzie się komunikować Zarząd S. E. z członkami w kwestjach ogólniejszej natury, które wypływać będą w miarę przekształcania się S. E. w ogólno- krajowe towarzystwo. Panów entomologów publikujących, prosimy o nad- — syłanie odbitek swych prac, ażebyśmy mogli dawać czlon- kom przegląd współczesnej produkcji entomologicznej polskiej. Wszelkie listy i posyłki, tyczące się S. E. czy Pisma, należy nadsyłać pod adresem: Jan Kinel, Lwow, Rutow- skiego 18. Kwestja przyszłości Pisma, przedstawia nam się w obe- cnym stanie wyłącznie jako kwestja zaufania w własne krajowe wydawnictwo ze strony entomologów w kraju. Jak dotychczas, z zaufaniem takiem spotykamy się. Może „ten pierwszy zeszyt przyczyni się do pogłębienia go. We Lwowie, dnia 7 maja 1922. POWOLNICY EUROPEJSKIEJ (Sysphincta europaea For.) (CONTRIBUTION A LA DESCRIPTION DE LA REINE DE LA FOURM Sysphincta europaea For.] m podał JAROSŁAW ŁOMNICKI. E> Charakterystyczna szczególnie przez podgjęty dołem ku przo- |. dowi koniec odwłoka powolnica europejska pędzi życie podziemne, — __ prawdopodobnie w bardzo małych społeczeństwach, i odznacza sie bardzo powolnymi ruchami. ') 3 W swej monografji podrodziny zlosnic (PORE) ep _ 360—361 opisał prof. C. Emery krótko królowę, podając zgodność brunatne. Długość okazu opisanego wynosi 48 mm. R We wrześniu r. 1897 zebrałem w Bukareszcie (Rumunja) dwie £ _ skrzydlate królowe, które okazują większą zgodność z robotnicami, 3 niz okaz prof. Emeryego, mianowicie jest tylko miedzy przyoczkami _ (ocelli) trójkątne przyćmienie a długość, o ile na zasuszonych 3 okazach dało się zmierzyć, wynosi tylko około 3:4 mm. - barwy z robotnicą z wyjątkiem potylicy i śródplecza, które są 3 Z faktów przytoczonych wynika, że królowe powolnicy euro- 3 pejskiej okazują dość wielką zmienność pod względem barwy _ 1 wielkości. 1) Beiträge zur Monographie der Formiciden des paläarktischen Faunen- s L _gebietes. (Hym.) Von Prof. C. Emery, Bologna. Teil VIII. Mit 12 Figuren im © 2 RE Ponerinae. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1909, p. 355—376. SĘ) de égale 4,8 mm. | Jai trouvé à Bucarest (Roumanie) septembre 1897 deux _ reines ailées, qui ont encore plus de ressemblance avec les ouvrières de S. europaea For., car elles ont seulement une tache triangulaire entre les ocelles à peine rembrunie et j'ai évalué leur longueur à 3°4 mm environ. De ce qui précéde découle, que la reine de Sysphincta europaea For. nous offre un exemple d'une assez grande varia- bilitć aussi bien en ce qui concerne la couleur, que la grandeur. _ NOWE DLA FAUNY POLSKIEJ GATUNKI I ODMIANY CHRZASZCZY ORAZ NOWE MIEJSCA ROZSIEDLENIA [NEUES FUR KOLEOPTERENFAUNA POLENS] podal Dr. EDWARD MAZUR. te 1. Carabus Fabricii Panz. a. Heeri Germ. Forma średniej |. wielkości, czarna, ze słabym odcieniem zielonym. W Tatrach razem | z v. poloniensis Géh. i v. malachiticus Thoms. 2. Carabus auronitens F. v. Escheri Pallrd. a. opacus Haury. |. W czerwcu na Boczaniu w pasie kosodrzewiny i pod szczytem _ _ Gewontu spotkałem tę odmianę z czarnym, matowym wierzchem - ciała. Brzegi pokryw i przedplecza, oraz wgłębienia na głowie, _ pozostały zielone z lekkim połyskiem metalicznym. 3. Bembidium lampros a. coeruleotinctum Rttr. Jeden okaz pięknej tej odmiany pospolitego niestrudka znalazłem w Skawinie pod Krakowem. ee ee oe as à A + „ Bembidium ee a. Lutzi Rttr. złowiłem ' w y dwóch ź © Bo Stradomki. 5. Bembidium Genei v. Illigeri Netol. Posiadam liczne okazy z zachodniej i wschodniej Małopolski. Forma typowa jest formą zachodnią, śródziemnomorską, w „Wykazie* Łomnickiego podana także z Podola. 6. Bembidium lunulatum Fourcr. Zbierałem licznie w Łapa- nowie (pow. bocheński) i w Płaszowie pod Krakowem. W Łom- nickiego wykazie podany tylko ze Slązka. 7. Agonum assimile a. sanguinipes Rttr. Jeden okaz o czer- wonych udach posiadam z Koła Tynieckiego pod Krakowem. Ponieważ pokrywy są także brunatne, przeto przypuszczam, że okaz jest młody i niedobarwiony. 8. Agonum 6-punctatum a. monianum Heer podany w „Wy- kazie* z Pol. med. Moje okazy z wierzchu ciemno-granatowe pochodzą z Tatr i ze Słomiroga w powiecie wielickim. 9. Agonum Mülleri a. coerulescens Letz. Dość liczny w Tatrach i w okolicy Krakowa. 10. Dromius longiceps Dej. Jeden okaz znalazłem w Płaszo- wie pod Krakowem wczesną wiosną. W ,,Wykazie“ podany: Sil. Bor. 11. Dromius angustus v. bescidicus Rttr. Podany w „Wy- kazie“ ze Śląska, spotkałem go pod korą wierzby w Kole Tyniec- kiem pod Krakowem. 12. Bledius denticollis Fauv. złowiłem w Krakowie nad brze- giem Wisły i w Skawinie. 13. Stenus cautus Er. Dwa okazy wysiałem w Plaszowie pod Krakowem z pod kory wierzby dnia 26 listopada 1916 r. 14. Stenus Leprieuri Cussac. Pod korą dębu w Kole Ty- nieckiem dnia 8 listopada 1917 r. 15. Stenus Kolbei Gerh. w „Wykazie* podany tylko: Sil. Kilkanaście okazów wysiałem z liści w lesie na Panieńskich Ska- łach przy Krakowie w lecie 1917 r. 16. Cryptobium fracticorne v. brevipenne Rey. W Zakopanem na szczycie Gubałówki. 17. Philonthus Bodemeyeri Epp. Kilka okazów zebrałem w Za- kopanem, jeden okaz w Nowym Targu. 18. Quedius mesomelinus v. Jänneri Hubenthal. W Zakopa- mem na łące i w Dubiu w powiecie chrzanowskim. r zk RAP AS + O 19. Quedius ochropterus a. Kiesenwetteri Gnglb. Tatry. "Dolina Kościeliska), Zakopane (Gubałówka) 1) a 20. Rhagonycha banatica Rosenh. Pod Zaleszczykami w Be- Ei: drykowcach skosilem czerpakiem na wyrebie lesnym dnia 26 czerwca 1921. ; 21. Curimus Erichsoni Rttr. Jeden okaz tego chrząszcza, podanego w , Wykazie“ z Beskidu, znalazłem na Panienskich | Skalach przy Krakowie w lesie w liściach. 22. Trachys fragariae Bris. W Przegorzałach i na Zwierzyńcu przy Krakowie łowiłem tego bogatka w kwietniu 1918 r. 23. Opatrum riparium Scriba. W „Wykazie“ podany ze Śląska. Pod Krakowem na torfiastych - błoniach w puszczy niepołomickiej i w Pychowicach na wale kolejki wąskotorowej występuje bardzo licznie. 24. Aromia moschata a. cuprata Rttr i : 25. a. laevicollis Rttr. Pod Krakowem razem z formą typową. 26. Chrysomela didymata Scriba. Jeden okaz w czerwcu 1921 _ w Dobrowlanach pod Zaleszczykami. 27. Chrysochloa viridis a. Heeri Suffr. 28. a. ignita Comoll i 29. a. lugubris Wse w Tatrach razem z formą typową. . 30. Galeruca pomonae a. anthracina Wse. Dwa okazy posia- dam z Tatr złowione w dolinie Małej Łąki. 31. Galeruca rufa Germ. Jeden okaz znalazłem w Kołodróbce nad Dniestrem w czerwcu 1921 r. Æ RÉSUMÉ. Es werden im Anschluss an M. Lomnicki’s Catalogus: coleopterorum Poloniae (Lemberg, ,Kosmos“, 1913) einige für Polenfauna neue Koleopterenformen angegeben und neue Stand- orte anderer verzeichnet. ~ 1) Oznaczenie kusaków sprawdził, częściowo dokonał p. Teodor Krasa. z Pragi Czeskiej. tied DLA I MAŁOPOLSKI [FÜR KLEINPOLEN NEUE ACULEATENFORMEN] podał JAN NOSKIEWICZ. Prosopis pfankuchi Alfk. Lwów: Janów, tundra, 4. VI. 1921, FA | 9 8 na Potentilla i Ajuga. | Halictus lativentris Schck. Lwów: Chomiec 18.1V. 22, Win- niki 14. IV. 22, 9, na 7ussilago i Salix. D. H. longulus Sm. Zaleszczyki 25. VII. 21, 9. W Polsce znany. z Prus, Poznańskiego i Śląska. H. lineolatus Lep. Zaleszczyki 4. V. 21, © na Salvia nutans. ait Należy do fauny płdn.-europejskiej. Znaleziono go jednak także x w Niemczech. _ „H. linearis Scheck. Lwów: Rzesna Polska 1. V. 22, © bardzo licznie na Potentilla, Krzywezyce 30. IV. 22, 9 dość licznie na Taraxacum i Potentilla. H. albipes F. var. alpicola Blüthg. raie sierpien 1919, 2 Dotychczas znana tylko z Alp. H. frey-gessneri Alfk. Mosty Wielkie, sierpień, 9. Występuje w Europie półn. i środkowej. H. puncticollis Mor. Mielnica 24. V. 22, 1 9 na Ranunculus. ; Rozmieszczenie podobne jak u freyg-essneri. H. rufitarsis Nyl. Lwów: Hodowica 26. IV. Wulka 5. V., Stare Sioło 20. IX., 9 4. H. kessleri Brams. Zaleszczyki (Filipeze) 20: Vii 22, 47% Isatis, 1 9 na Jurinea. Zany tylko z Węgier. H. semitectus Mor. Zaleszczyki (Filipcze) 20. V. 22, 2 9 na’ Isatis. H. fasciatus Nyl. Lwöw: Holosko Wk. 16. VI. 18, 9, Lycza- ków 15, VI. 18, 9. H. subauratus Rossi. Na Podolu i w okolicach Lwowa w obu generacjach nie b. rzadki. H. aeneidorsum Alfk. Lwów: Wulka 22. IX. 20, d' na Cirsium i Carduus. Opisany niedawno (1920) z Prus Zachodnich i Wschodnich. Występuje też w Łęczycy nad Bzurą. Wszystkie dotąd poznane jego stanowiska leżą zatem wyłącznie w fauni- stycznym obszarze Polski. KO 2 TREC NE H. cupromicans Per. Tatry, ieee i sierpien 1919 + w wyso- __ kościach pomiędzy 800 a 1000 m. Poławiałem tylko ©. Pozatem — ; = znany z Alp i Pirenejöw, gdzie nalezy do fauny wysokogórskiej. — H. viridiaeneus Bliithg. Lwów: Rzesna Polska 1. V. 22, 9 na Potentilla. Andrena niveata Fr. Zaleszczyki: Rzezawa 2. V. 1921, 9i 4 na Taraxacum. W Polsce znany z Prus i Śląska. A. ochropyga Alfk. Lwów: Janów, 4. VIII. ©. A. funebris Pz. Sinków, leg. M. Łomnicki. (Zbiory Muzeum im. Dzieduszyckich). A. curvungula Thoms. Lwów. Na linji Roztocza od Lesienic po Winniki, na Campanula persicifolia w czerwcu dość częsty Pd. A. ratisbonensis Stóckh. i. litt., Lwów: Hołosko Wlk., ¢ z końcem kwietnia i w maju na Prunus, Taraxacum, Cylisus; 9 w maju i z początkiem czerwca na Cytisus ruthenicus. Nomada rhenana Mor. Zaleszczyki 21. V. 22. Osmia emarginata Lep. Zaleszczyki: Rzezawa 20. V. 1922, 1 7 na Ajuga. 4 O. rufa L. var. cerinthidis Mor. Horyhlady nad Dniestrem | | 17. VII. 21, 1 9. Forma płdn.-wschodnio europejska. - 5 O. cornuta Latr. Zaleszczyki 20. V. 22, 1 9 w locie. = Eucera clypeata Er. Sinköw, 3, leg. M. Lomnicki. (Zbiory Muzeum im. Dzieduszyckich). | Macrocera ruficornis F. Sinków, 3, leg. M. Łomnicki. (Zbiory | Muzeum im. Dzieduszyckich). ie Oxybelus lineatus F. Lwöw: Holosko Wk., Brzuchowice. _ - Bardzo rzadko na lotnych piaskach. VII i VIII. Tylko à. | O. monachus Gerst. Lwöw: Holosko Wk., sporadycznie na _ wydmie w lipcu i czerwcu, ?. W Polsce znany prócz tego z okolic Bydgoszczy (Meyer). Pemphredon montanus Dahlb. Lwów: Brzuchowice 21.VIII. 18,9. Hoplisus laticinctus Shuck. Lwów: Strychowalec 6. VII. 19, 4. H. dissectus Panz. Winniki 17. VIIL 19, 4. Stisus perrisii Duf. Lwów: Brzuchewice, Strychowalec, Ho- łosko Wk., ?, d, VI—VIII. Tachytes europaea Kohl. Lwów: Hołosko Wk., Brzuchowice, Malechów, Zapytów, Zaleszczyki, 9 4. Z odwiedzanych roślin zanotowałem: Cytisus nigricans, Coronilla varia, Veronica spicata i Thymus. J. Łomnicki zbierał go w Rymanowie. , “ Wła + a "si ezy do fauny srödziemnomorskiej. Ostatnie ku pln. stanowiska s znane z Tyrolu płdn. i Wiednia. REMS XA WYSPĄ podziękowanie. r RIE WIT WO c oj Toyo Notosus ambiguus Dahlb. Karpaty Wschodnie: Worochta 11. VI. 21. Leg. Kłapacz. Halictus aeneidorsum, cupromicans i Andrena ratisbonensis oznaczył J. D. Alfken, za co składam mu jak najserdeczniejsze RESUME. Die hier angefiihrten Arten wurden in Kleinpolen (Galizien) gesammelt. Die meisten von ihnen stammen aus der Umgebung Lembergs. Die Bestimmung von Halictus cupromicans, aeneidor- sum u. Andrena ratisbonensis verdanke ich Herrn J. D. Alfken. EINE NEUE PALAARKTISCHE OSMIA-ART. (HYM.) (MIT 2 FIGUREN) podal JAN NOSKIEWICZ. Osmia wolhynica n. sp., à. Der Osmia tergestenis Ducke sehr ahnlich, unterscheidet sich aber durch dreizähnige Mandibeln. Körper schwarz, bei ausgezo- genen Segmenten 10—10°5 mm lang, am Kopfe u. Thorax dicht u. lang gelblich behaart. Die Haare am Clypeus lichter. Clypeus schwach glanzend, sehr dicht u. fein, fast runzelig punktiert, die Skulptur wegen sehr dichter Behaarung schwer sichtbar. Sein Vorderrand gerade abgestutzt, fein leistenformig gerandet, mitten mit einem winzigen, winkeligen Auschnitte, bei- derseits davon mit je einem noch kleineren Kerbe. Mandibel 1’Imm lang, an der Basis 0°42, am Ende 0°49 mm breit, glänzend, ziem- lich grob punktiert-gestreift, dreizahnig. Die Lange des mittleren Zahnes 0°16 mm. Genae sehr kurz, 0'007 mm lang, die Augen fast die Mandibelbasis erreichend. Area frontalis wie Clea skulptiert. apicalis kie? Bow: “Hotosko Wk, ii X. 9. WIET 7 Bo korśC ly oa apes 4 Antennae ziemlich kurz, den Vorderrand des Scutellum nicht erreichend, Scapus 0°65, Flagellum 2 67 mm lang. Die Linge der einzelnen Glieder (von unten): 3. 0:26 mm 9. 0:24 mm 4. 0'16 mm 10. 0:26 mm 5. 0'195 mm 11. 0:26 mm 6. 0:195 mm 12. 0:23 mm 7. 0:26 mm 13. 0:28 mm 8. 0:24 mm Das vierte Fiihlerglied fast quadratisch, die iibrigen deutlich langer als breit. Stirn grob u. dicht unten fast gedrangt punktiert, matt. Die Punktierung des Scheitels, besonders seitlich, weitlaufiger. Die Zwischenraume hier fast so gross wie die Punkte selbst, ohne Skulptur, glanzend. Die Augen lang elliptisch, mit Innenrandern nach unten konvergierend. Ihr Abstand oben 1°92, unten 1°72 mm. Die hinteren Ocellen von den Augen etwas weiter (0°59 mm), als voneinander (0°46 mm) entfernt, einen gleichseitigen Dreieck bildend. (Der Abstand der hinteren Ocellen vom vorderen 0°16 mm). Kopf von vorne gesehen breit-oval, deutlich langer als breit. Schläfen wie überhaupt bei Osmia-Arten sehr dick. Kopf hinter den Augen oben 0°7 mm lang. Thorax (von Aussenrändern der Tegulae an gemessen) 3°1 mm breit, etwas breiter als Kopf (2°99 mm). Mesonotum dicht, tief u. grob (fast wie Scheitel), punktiert, an den Seiten dichter als in der Mitte, fast matt. Scutellum am Hinterrande abgerundet, mit einer glatten, glänzenden Mittellinie, sonst grob u. dicht punktiert (vorne etwas weitläufiger), matt. Mesopleuren wie Scutellum scul- ptiert. Area mediana des Mittelsegmentes (mit Postscutellum ganz in der abschüssigen, hinteren Fläche des Thorax liegend) matt, an der Basis unregelmässig, ziemlich fein gerunzelt, in der Mitte sehr fein chagriniert, am untersten Rande fast glatt u. glänzend. Die Seiten des Mittelsegmentes (beiderseits der Area) grob pun- _ktiert, glänzend. Tegulae bräunlich, glänzend, fein, weitläufig punktiert, vorne viel dichter. Flügel schwach verdunkelt, fast hell, mit bräunlichen Adern u. Stigma. Letzteres schwach entwickelt, länglich, etwa 2 mal so lang wie breit. Kleine Querader vor der Gabel. Basalnerv in der unteren Hälfte nach innen gebogen. ne =: Beine ‘schwarz, weisslichgelb, lang u. locker behaart, Schie- _ nensporen rötlichgelb, Klauen rótlichbraun. Sämmtliche Metatarsen mit parallelen Seiten, ohne jede Auszeichnung, innen rötlich bebürstet. Abdomen, etwa 5°5 mm lang, 3 mm breit, ziemlich grob» aber seicht, vorne weitläufig punktiert, stark glänzend. Die Pun- ktierung nach hinten an Dichte zunehmend, am 5 u. 6 Rücken- segmente fast gedrängt. Die Tergite, vom 2 an, stark gewölbt. Das erste lang, an den Seiten dichter gelblich behaart, 2—4 am Hinterrande locker gefranst (2 u. 3 undeutlich), 5 bandiert. Die Binde weisslich, anliegend. Die Fransen des 2—4 Tergites an den Seiten nach vorne umbiegend. Sechstes Tergit auf der Scheibe kurz u. dicht rötlich behaart, hinten quer eingedrückt am Hinterrande aufgebogen und gerade abgestutzt. Das siebente am Ende tief u. breit bogenförmig ausgeschnitten Ne z (Fig. 1). Der Ausschitt die Hälfte =. der sichtbaren Teile des Segmentes = A einnehmend, etwa 0°25 mm lang und am SARZE Ende 0°23 mm breit. rote Die 4 ersten Sternite am Ende Fig. 1. gerade abgestutzt, ziemlich grob und dicht, am vierten am dichtesten, punktiert, lang abstehend gelblich behaart. Die Haare an den Endrandern fast zu Binden vereinigt (nur am vierten deutlich). Das vierte Sternit hinten in der Mitte längs eingedrückt, das fünfte breit bogenförmig ausgeschnitten am Endrande mit einer Reihe steifer, fast borstenförmiger, bräunlicher Haare dicht besetzt. Das sechste trapezförmig, mit gerundeten hinteren Ecken, am Ende röt- lich durchscheinend und nach unten ge- bogen. In dem Kopulationsapparate (F. 2) über- ragen die Zangenenden (Valvula externa) etwas die Penisspitze ähnlich wie bei O. ful- viventris Panz. BEM 2 Mannchen dieser Art wurden in einem | Lôsstale bei Krasny Staw in der Nahe von Lublin (Polen) am 24 Juni 1920 in den Blumen von Coronilia varia gesammelt. Ein V1 D ue AT Vo 1-40 habe ich ee = D. Alfken er der ihn fi bs: - lichst a eine neue, zu beschreibende Art, erachtet hatte. Figurenerklärung : Fig. 1: Drei letzte Teryite. Fig. 2: Copulationsapparat von oben. c. — Cardo; v. e. — Valvula externa; v. i. — Valvula interna; p. — Penis — = mit Penisstücken. PARE SŁÓW O NARTNIKU, WESOVELIA FUR- . CATA MLS. (HETEROPTERA, MESOVELIIDAE) ; [EINIGE WORTE 4 ÜBER MESOVELIA FURCATA MLS. (HETEROPTERA, MESOVELIIDAE)] A (Z 3 RYSUNKAMI) a > podał 4 4 T. JACZEWSKI (Warszawa). 4 | 4 Nartnik, Mesovelia furcata Mls. był dotychczas spostrzegany | ' na ziemiach polskich jedynie może w dawnych Prusach Zachodnich, __ ; jak to podaje bez bliższych wskazówek Kuhlgatz (Süsswasser- $ fauna Deutschlands, Heft 7, p. 48). 1) fr Obecnie nartnika tego udalo sie odnalezé w dwöch miejsco- M wościach b. Kongresówki; poza tem otrzymałem 2 okazy z Mało- polski od dra A. Krasuckiego, któremu za to, jak również za Hołosko Wielkie obok Lwowa, 8. IX. 1916; jeziorko na piaskach; 1 Z, macropt. leg. dr. A. Krasucki. Okolice Włocławka (na Kujawach, lewy brzeg Wisły), 7. VII. 1920; stawek wśród pól koło fabryki cellulozy, woda stojąca, À _ użyczenie mi wspominanej dalej pracy Horvatha, składam tu | podziękowanie. 4 à 35 Dane faunistyczne przedstawiaja sie jak nastepuje: 4 AY Drozdowice koło Gródka Jagiellońskiego, 11. VI. 1916; staw; E 19, leg. dr. A. Krasucki. i 1) Inna, nowsza praca Kuhlgatza „Die aquatilen Rhynchoten West- preussens“ (Danzig, Ber. bot.-zool. Ver.; 33, 1911; pp. 175—222, 1 T.) nie jest . mi niestety znaną w oryginale. ñ > as nié Ce us 1 ) : 0s » or se A. Selsey à ŁĄ at AG Le SPRZ Le) yu da eee d'une M s 5 osunkowo jednak es Dresde dosé skapo trzcinami, kożucha żą rzęsowego mało; 1 4,29, liczne larwy, leg. T. Jaczewski. — 2 23. VII. 1920, Dembice (9 km na S od Wloclawka); staw w parku, _ woda stojąca, bardziej nieco zanieczyszczona, niż w wypadku poprzednim, trzciny nieliczne, kożuch rzęsowy miejscami obfity; 1 4,29, kilka larw, leg. T. Jaczewski. Okolice Warszawy (prawy brzeg Wisły). — 4. IX. 1920, Kępa Goclawska (3 km na SO od Warszawy); w dużym stawie łączącym się z Wisłą, woda czysta obrzeżona rzadko trzcinami; 1 9, leg. K. Gajl i T. Jaczewski. — 9. IX. 1920, Struga (15 km na NO od Warszawy); staw na łąkach podmokłych o charakterze na ogół podobnym do poprzedniego wypadku; 1 4,19, 2 larwy, leg. Gajl. Wszystkie okazy dorosłe, prócz 4 z Hołoska, były bezskrzydłe. Mesovelia furcata Mls. posiada obszerny zasiąg rozmieszcze- nia, obejmujący całą prawie palaearktykę (por. Oshanin, Ver- zeichnis, Petersburg 1906—09, I p. 484— 485, III p. 130; Oshanin, Katalog, Berlin 1912, p. 56; Horvath, Monographie des Méso- véliides, Ann. Mus. Hung. 13, Budapest 1915, p. 546), nigdzie jednak nie zdaje się występować zbyt pospolicie i licznie. Przy bliższych badaniach niewątpliwie w wielu miejscowościach naszego kraju uda się ją stwierdzić. Na zebranych okazach zostały również przeprowadzone pewne badania morfologiczne, które nie będą może bez znaczenia przy wyjaśnieniu stanowiska systematycznego rodziny Mesoveliidae, mało dotychczas zbadanego. = W ostatniej swej pracy sytentycznej, „Bemerkungen über mein neues Heteropterensystem“ (Ofv. Finska Vet.-Soc. Fórh., LIV A, Nr. 6, Helsingfors 1912) oddziela Reuter rodzine Meso- veliidae od pozostałych „nartników*, t.j.rodzin Gerridae, Veliidae i Hydrometridae, i umieszcza ja wraz z rodziną Naeogeidae (He- bridae auct.) we wspólnej falandze /Vaeogeiformes, wchodzącej w sklad nadrodziny Reduvioideae. Inne stanowisko zajmuje Horvath (I. c.); zbliża on napo- 'wrót zarówno Mesoveliidae jak też i Naeogeidae do Gerridae, Veliidae i Hydrometridae, powracajac w ten sposöb praktycznie do ukladu dawniejszych autoröw. Ani z pogladami Reutera, ani tez ze stanowiskiem Hor- vatha nie moge sie zgodzié w zupelnosci. j < AM = «IA 14 Na materjale moim, zbadałem przedewszystkiem budowę końcowych pierścieni odwłoka 4 4, która się okazała nadzwy- czajnie podobną do takowej u Gerridae i Veliidae (Hydrometridae — na razie nie badałem). Ósmy pierścień ') jest tak jak i tam rurko- waty, bez żadnych szwów, na końcu ukośnie ścięty od góry i tyłu ku dołowi i przodowi, sterczy on wolno na końcu odwłoka i obej- muje na kształt pochwy dalsze pierścienie. Pierścień dziewiąty ma sternit miseczkowaty, zasłaniający od dołu właściwy aparat kopu-- lacyjny, który od góry jest przykryty stożkiem odbytowym, stano- wiącym najdalej ku tyłowi wysuniętą część odwłoka. Tergit dzie- wiątego pierścienia jest przez środek pódłużną błonką przedzielony na dwie boczne części. Zupełnie podobną budowę wykazuje koniec odwłoka 4 4 w rodzinach Gerridae lub Veliidae, jak to można porównać na załączonych rysunkach 1 i 2 (por. też rysunki Hor- vatha I. c.). W miseczkowatem wnętrzu dziewiątego sternitu leży właściwy, skomplikowanej budowy aparat kopulacyjny, po bokach którego są osadzone symetryczne gonapophysy, stosunkowo słabo rozwinięte. U M. furcata Mls. mają one ksztait wyobrażony na rys. 3. U rodziny Naeogeidae, z której badalem N. ruficeps (T h oms.), Rvs. 3. Rys. 1. Rys. 2. ma koniec odwłoka 4 4 budowę inną, bardzo zbliżoną do spoty- kanej u rodzin Myodochidae lub Pyrrhocoridae. Osmy pierścień jest nadzwyczaj uwsteczniony i w spoczynku zupełnie wciągnięty 1) Pierwszym pierścieniem jest pierwszy od strony grzbietowej; pierwszy od strony brzusznej będzie drugim; ósmym zaś jest ten, który większość syste- matyków zwie pierwszym płciowym. 15 e do wnętrza siódmego. Dziewiąty ma kształt prawie kulisty i two- | rzy widoczne na zewnątrz zakończenie odwłoka, na którego końcu stożek odbytowy nie wystaje. Gonapophysy są w stosunku do właściwego aparatu kopulacyjnego silniej rozwinięte. Zarówno powyższe fakty, jak też i inne, znane już cechy morfologiczne, zdają się stanowczo przemawiać za spokrewnieniem rodziny Mesoveliidae z Gerridae, Veliidae, a pewnie i z Hydro- metridae. Pod tym względem w zupełności zgadzam się z poglą- dami Horvatha (l. c. p. 536 i nast.). Również słusznie uważa, zdaniem moim, Horvath (l. c. p. 538), że Mesoveliidae zacho- wały w porównaniu np. z Gerridae pewne cechy prymitywne, mianowicie „coxae cardinatae“,!) otworek gruczołu grzbietowego u larw, oraz, co jest, jak sądzę, mniej ważne, zróżnicowane na części półpokrywy; ze swej strony dodałbym jeszcze jako cechę pierwotną obecność dobrze wykształconego pokładełka u 99 Me- soveliidae. Co do rodziny Naeogeidae, to sądzę, że zbliżanie jej do pozostałych „nartniköw“, a w szczególności wywodzenie jej filo- genetyczne od form podobnych do Mesoveliidae (Horvath I. c. _ p. 538) jest bardzo mało uzasadnione. Horvath (L c. p. 536) przypisuje dużą doniosłość obecności pojedyńczego tylko otworku zatułowiowego gruczołu zapachowego; jednak taki sam pojedyńczy otworek posiadają wioślaki (Corixidae), bliżej z „nartnikami* nic wspólnego nie mające. Sądziłbym na zasadzie budowy końca odwłoka d' 3, że pokrewieństw dla /Vaeogeidae należałoby szukać gdzieś w okolicy rodzin Myodochidae i Pyrrhocoridae. Ciekawem bardzo byłoby tu zbadanie gruczołów grzbietowych u larw Naeo- geidae, co dotychczas jeszcze nie jest zrobione. RESUME. Mesovelia furcata Mls. ist an vier neuen Orten in Polen gefunden worden, und zwar in Drozdowice bei Gródek Jagiel- loński und in Hołosko Wielkie in der Umgebung von Lemberg, von Włocławek und von Warschau. Untersuchungen der männlichen Genitalsegmente von diesem Wasserläufer, ferner von Naeogeus ruficeps (T homs.) und von 1) Przed pracą Horvatha uważano, zdaje się, że Mesoveliidae, jak i inne „nartniki“, posiadają „coxae rotatoriae“ (por. np. Reuter l. c. p. 54, 55). Gerriden ergaben, dau die sen Es een n e nähere Verwandschaft ‚der Mesoveliiden und Gerriden für rie Hi gehalten werden können. Dagegen ist der Bau der männlichen Gehiteiseg tear von ne N. ruficeps (Thoms.) sehr jenem der Myodochiden und Pyrrho- - coriden ähnlich, und wahrscheinlich müssen verwandschaftliche Beziehungen für die /Vaeogeiden irgendwo in der Nähe dieser | Familien gesucht werden. Reuters (l.c.) Trennung der Mesoveliiden von den übrigen „Wasserläufern“ und ihre Zusammenstellung mit den Naeogeiden in einer gemeinsamen Phalanx ist gänzlich unhaltbar. Objasnienie rysunköw (Erklarung der Abbildungen): 1. Mesovelia furcata Mls Koniec odwloka od spodu. Ve des Abdomenendes). x 40. 2. Gerris lacustris L. Tosamo. (Dasselbe). x 40. 3. Mesovelia furcata Mls. Gonapophysa. (Gonapophyse). x 200. OTIORRHYNCHUS KOTULAE NOV. SP. (SUBGEN. DORYMERUS SEIDL.) podał KAZIMIERZ SMULIKOWSKI. Rostro paene tam longo, quam eius latitudo cum pterigiis; oculis convexis, sed de supra spectanti parum eminentibus. Pro- noto delicate granulato, fere tam longo, quam lato, globose con- vexo atque lateribus rotundatis. Coleopteris oblonge ovalibus, convexis, ad apicem in latum et breve rostrum productis. Seriebus elytrarum paululum inpressis, quarum puncta parvis inter sese granulis separantur, interstitiis etiamque ordinibus granulorum adornatis. Antennis longis, rufo fuscis vel nigrinis, secundo funi- culi articulo minimum bis tam longo quam primo, 4 sequentium articulorum coniunctim sumptorum longitudinem aequante. Pedibus rufo-fuscis vel nigrinis, femoribus parvis dentibus armatis; antennis et pedibus claris, splendentibus pilis abundanter ornatis, brevibus ce ko POD PAŹ 4 iculi articulis praecipue pilosis. Toto corpore squamis minutis, elongatis, splendentibus, aureis, cupreis vel prasinis tecto, quae in nonnullis elytrarum locis in parvas maculas condensantur. |... Longitudo 7—9 mm (sine rostro). A proximo Dorymero fraxini Germ., qui in montibus Alpibus _ reperitur, magnitudine, corpore convexiore, oculis convexis, forma- que latiore squamarum differt. A Dorymero Apfelbecki Stierl. (Croatia, Bośnia) brevium funiculi articulorum forma, rostro et maiore corpore distinguitur. Speciem hanc, primum a beato professore Kotula ad - Przemyśl collectam, postea a dominis Stöckl et dr. Świątkie- wicz in Janów (Polonia, Halicia, distr. Gródek Jagielloński) repertam, beato professori Kotulae dedico. Nomen illud pri- mum in collectione Stefani Stobiecki (Polonia, Cracovia) usum est. Ryjek prawie tak długi, jak wraz z nozdrzami (pterigia) sze- roki; oczy wypukłe, przy oglądaniu jednak z góry mało wystają poza zarys głowy. Przedplecze prawie równie długie jak szerokie, kulisto sklepione, po bokach zaokrąglone, pokryte delikatnemi ziarnkami. Pokrywy podłużnie jajowate, wypukłe, na tylnym końcu opatrzone wspólnym krótkim, tępym, szerokim dzióbem, nieco ku dołowi zagiętym. Szeregi punktów na pokrywach nieco zagłębione, poszczególne punkty nie wielkie, pooddzielane od siebie małemi ziarnkami. Zagoniki również pokryte szeregami mniej lub więcej przyszlifowanych ziarenek. Rożki długie, czerwonawo-brunatne lub czarniawe ; 2 członek biczyka co najmniej 2 razy dłuższy od 1-szego i równie długi jak następne 4 razem wzięte. Nogi brunatno-czer- wone lub czarniawe. Zęby na udach małe. Nogi i rożki obficie pokryte jasnymi połyskującymi włoskami; zwłaszcza krótkie czło- neczki biczyka opatrzone długiemi odstającemi szczecinkami. Całe ciało ubrane drobnemi podłużnemi błyszczącemi łuseczkami barwy złotej, różowej, rzadziej zielonawej, które w nielicznych miejscach na pokrywach zagęszczają się w niewielkie plamki. Długość 7—9 mm (bez ryjka). Gatunek ten uznałem jako nowy na podstawie okazów, nale- żących do zbioru p. Augusta Stóckla we Lwowie, zbieranych przez niego i dr. Świątkiewicza w okolicy Janowa (Wsch. Małopolska, powiat Gródek Jagielloński). W zbiorach Komisji Fizjograficznej w Krakowie znajduje się znaczna ilość okazów a } : Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt I. 2 r oe ae tego gatunku zebranych w Przemyślu przez $. p. prof. Kot W zbiorze inż. Stobieckiego w Krakowie znalazłem | sztuk opatrzonych nazwą O. Kotulae, którą to nazwę przyjm ję ze względu na to, ze po raz pierwszy został ten gatunek znaleziony przez śp. Kotulę. Inne znane mi okazy znajdują się w zbiorze Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie (2 sztuki z Prze- — myśla) oraz w mym prywatnym zbiorze (2 sztuki z Janowa). pe: Na podstawie klucza Reittera: Bestimmungs-Tabellen der _ europaeischen Coleopteren (Heft 70, Brünn 1913) dochodzi sie do podrodzaju Dorymerus Seidl., i do grupy Duphanastus Reitt.,. Ę zawierającej dotychczas 2 gatunki: O. fraxini Germ. z Alp i O. Apfelbecki Stierl. z Bośni i Kroacji. au Od O. fraxini Germ. różni sie wielkością, większą wypukło- — ścią ciała, obfitą szatą błyszczących łusek oraz oczyma bardziej wystającemi. Od O. Apfelbecki Stierl. wyróżnia się wielkością, kształtem ryjka, oraz krótkością końcowych członków biczyka, które podobnie. są wykształcone jak u O. fraxini Germ. O biologii jego nic pewnego dotychczas nie wiadomo. FAUNA OWADÓW OKOLIC LWOWA [LES INSECTES DES ENVIRONS DE LEOPOL] HALIPLIDAE (Col.) podał J. KINEL. Na zebraniu II. z r. b. uchwaliła S. E. ogłaszać pod po- wyższym nagłówkiem wykazy serjami w miarę opracowywania poszczególnych grup. Serja koleopterów nawiązuje do publikacji A. M. Łomnickiego: Fauna okolic Lwowa. I. Chrząszcze (Co- leoptera). [Sprawozd. Kom. Fiz. Ak. Um. w Krakowie, T. T. XXV, XXXVII, XXXVIII, XXXIX]. Rozpoczynam ją rodziną Flisakowatych na podstawie materjałów, zebranych przezemnie w ciągu kilku lat. Przejrzenie ich dało pewne zmiany w spisie Łomnickiego; | r BRYCHIUS Thoms. _ B, elevatus Panz. Dwa okazy w Robe stojace] pod zam- kniętą śluzą stawu „na Grobli* w Sokolnikach 24. VII. 1918; _ obok zaraz druga śluza, którą woda spływa do młyna. HALIPLUS Latr. H. variegatus Sturm. W okolicy Lwowa rzadki. Kłapacz znalazł go na Kleparowie w stawie Barana. | _ H. fulvus Fbr. Dwa okazy złowiłem w Szkle: 28. V. 1917 } w jeziorze Borysowem i 6. VII. 1917 w jednem z jeziorek „na "a _ Kogutach“. MiG] H. flavicollis Sturm. (impressus F.) Niezbyt rzadki. Poławia- i 3 łem go na Kleparowie (staw Barana), Hołosku, w Dublanach, 4 _w Szkle (j. Borysowe); Kłapacz w Nawarii. zd M H. laminatus Schall. (cinereus Aube). Dosyć pospolity. Mam okazy ze Snopkowa, Pohulanki, ze stawku koło gipsarni Franza di pobliskich stawków w południowej stronie Lwowa, z Dublan a i Szkła. Ya PPEYT"WIA H. ruficollis De Geer. Najpospolitszy gatunek zarówno jak: 2 ; H. heydeni Wehncke. Obydwa znachodza sie w kazdej pra- 5 wie wodzie, często razem. x À H. fluviatilis Aubé. Kolo Lwowa dosyé pospolity. Mam go à prócz Janowa z szeregu miejscowości bliższych i dalszych. | 3 H. lineolatus Mannh. (transversus Thoms., wehnckei Gerh.). i Może jeszcze więcej pospolity od poprzedniego. Z okolic Lwowa mam do 50 okazów. ze Snopkowa, Pohulanki, Biłohorszcza, Ho- _ loska W., Majerówki, Dublan, Zielowa, Szkła. H. immaculatus Gerh. Również dosyć pospolity. : H. obliquus F. (amoenus Ol.) Niezbyt częsty. Prócz Zofjowki mą poławiałem go w pojedyńczych okazach na Pohulance, Kleparowie BS (staw Barana),w Winnikach i Szkle (Siwa Woda, Kurnicki potok); a w wyjątkowo wielkiej ilości natomiast (przeszło 100 egz.) 11 i 12 ł sierpnia 1921 r. w Dublanach w stawku na wschód od Szkoły: = Se Rolniczej, silnie site A inn. wodorostami zarosłym. ” się równocześnie: | SU H. confinis Steph. (lineatus Aube) w jednej parze. - H. lineatocollis Marsh. Koło Lwowa pospolity; w niektóry wodach poławiałem go masowo. ; | PELTODYTES Reg. (Cnemidotus Er.) P. caesus Duft. (impressus Panz.). Poławiałem go w nie- licznych okazach na Kleparowie w stawku Barana. SPRAWOZDANIA Z ZEBRAN MIESIECZNYCH S. ES 1922 R. DA : [COMPTES-RENDUS DES SEANCES MENSUELLES 4 ie DE LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DU 1922]. Sprawozdania za r. 1921 ukazały sie częściowo (5 spr.) w piśmie „Kosmos* (Rocznik XLVI, Zesz. 1) i w odbitkach zostały roze- słane wszystkim entomologom w kraju, których adresy były nam znane. Pozostałe sprawozdania z zebrań r. 1921 w ilości 5, ukażą & się również w „Kosmosie“, w ostatnim zeszycie tegoż roku, ktöry _ “ niebawem wyjdzie z druku. Odbitki ich będą rozesłane człon- kom 5. E. I. 2 stycznia. Sprawozdanie z części administracyjnej włączono do spra- wozdania Oddziału lwowskiego P. T. P. im. Kopernika. Naukowe referaty wygłosili: \ Prof. Lomnicki: O myrmekofilach, z demonstracjami. P. Noskiewicz: O nowym dla fauny Karpat gatunku miesierki (Megachile lapponica C. G. Thoms). W czasie kilkudniowej _ wycieczki na Czarną Hore z początkiem sierpnia 1921 r., schwytal prelegent w dolinie Prutu, powyżej Worochty, 1 okaz ? Megachile lapponica C. G. Thoms. na Lotus corniculatus. Gatunek ten znany _ był przez długi czas jedynie z Europy płn. (Finlandja, Norwegja) — i Alp i dopiero w ostatnim dziesiątku lat, wykazano go także a. 5 i <9 622) RIE Ba 1 zas nie byl ky: | Zarząd na r. 1922 wybrano w następującym składzie: Prof. J. Łomnicki, przewodniczący ; dr. M. Świątkiewicz, zastępca; = ds St. Kéler, skarbnik; J Kinel, 1.6 lutego. Prof. Lomnicki podal rozszerzenie opisu samicy mröwki A“ ysphincta europaea For. na podstawie okazöw, zebranych przez niego w Bukareszcie w r. 1897. __ P. Kéler mówił o anormalnie wykształconych zuwaczkach __ u u jednego okazu Ogłodka z gatunku Scolytus scolytus Fabr., przedkładając sporządzone przez siebie rysunki, i demonstrował gniazdo kornika z gatunku Hylesinus crenatus F., pochodzące 3 z okolic Lwowa. . P. Romaniszyn podaje spis motyli, zebranych w maju, "czerwcu i lipcu r. 1921 w Lubyczy Królewskiej (18 km NW. od Rawy Ruskiej), obejmujący 102 form rzadszych lub nowych dla fauny Małopolski. Do ostatniej kategorji należą: Acidalia Trige- minała Hw., Larentia Sociata Bkh. v. Obscurata South., L. Autu- mnalis Strôm ab. /mpluviaria HS. i ab. Literata Don., Crambus Hortuellus Hb. ab. Obscuratellus nov., Psecadia Pusiella Roemer: ab. Fumidella Wck., Tinea Simplicella HS. 4 Na zebraniu tem uchwalono oglaszaé pod osobnym naglöw- _kiem wykazy fauny owadów okolic Lwowa lub uzupełnienia wyka- zów takich, już istniejących dla niektórych grup (Coleoptera — M. Łomnicki, Nr — J. Hirschler i J. Roma- nisz yn). ~*~ Ill. 6 marca. P. A. Stöckl przedłożył rękopis pracy p.t. „Motyle rzadsze i nowe, zebrane w latach 1911 do 1921 w okolicach Lwowa, Janowa, Mikuliczyna i Worochty. Cz. III.* >. Prof. Łomnicki mówił o mrówkach z podrodziny złośnic (Ponerinae), z plemienia Odontomachii, skaczących za pomocą żuwaczek (mandibulae). — Mrówki te zamieszkują strefy gorące; zywal robotnice tego ek LA Gai (zbiór śp. ge doszkowskiego). SE Prof. Łomnicki wygłosił referat p. t. „O Boca spo- łeczeństw mrówki: hurtnicy kartoniarki (Dendrolasius fulgino | Latr.)“ z demonstracją okazów. Fauna owadów okolic Lwowa: P. Kinel: Flisakowate (Haliplidae, Col.); P. Noskiewicz: Złotki (Chrysididae, Hym.). AM Na zebraniu tem uchwalono jednogłośnie przystąpić bez- zwlocznie do wydania pierwszego zeszytu pisma entomologieznego, objetosci jednego arkusza na koszt S. E. IV. 3 kwietnia. > R : Prof. Lomnicki referowal notatke p.T. Jaczewskiego: „O wioślakach (Corixidae) kopalnych z Boryslawia“, przeznaczoną — do druku w Rozprawach i Wiadomościach z Muzeum ~ im. Dzieduszyckich. P. Smulikowski podał opis nowego gatunku ryjkowca: Otiorrhynchus Kotulae. Dr. Świ ątkiewicz pokazuje nadesłane przez p. Karpo- wicza z Sandomierza zdjęcia fotograficzne motyli: Vanessa polychloros i urticae, których poczwarki poddawane były działaniu wysokiej temperatury. | P. Grollć odczytał komunikat, nadesłany przez p. Fr._ Schillego ze Strzałkowa (p. Stryj) p. t.: Połów motyli wczesną wiosną. W marcu, kiedy już bociany do nas zawitały, i temperatura — dochodzi do 10—12°R., czas i na nas entomologów wyruszyć na _ poszukiwanie gatunków motyli, które bądź przezimowały w stanie dojrzałym, bądź legna się bardzo wcześnie na wiosnę. Kwestja — zachodzi jednak, jak brać się do rzeczy, bo chodzenie od drzewa do drzewa i obszukiwanie tychże jest nie tylko rzeczą nużącą i niekorzystną, ale i łatwo zniechęcić może. Otóż wyczytawszy gs "xa Ę set ch LR ANA ze np. Endromis wersi- a Odontosia carmelita Esp. dają się wczesną wiosną radi laty ów sposób trzepania i kontynuuję go dziś jeszcze co roku, zaczynajac z poczatkiem marca przez caly miesiac i na- st epny kwiecien, o ile naturalnie aura na to pozwala. Wprawdzie _carmelita nie znalazłem jeszcze i do dziś dnia, ale zato mnóstwo rzeczy innych rzadkich, czasem nawet w wielkiej ilości. Narzędzie, jakie nam służy, jest to pałka z twardego drzewa, na jednym końcu nieco grubsza, owinięta szmatami dla oszczędzania drzew od okaleczeń, długości około 50 cm. Ową pałką uderzamy 3 co na ziemie spada. Dnie pochmurne sa korzystniejsze, niz slo- pc. bo ćmy wtedy przy uderzeniu nie wzlatują, tylko wprost na ziemię spadają. Muszę tu jednak zwrócić uwagę, że na taki proceder trzeba sobie wyjednać pozwolenie właściciela lasu, bo inaczej można _ wejść w konflikt z personalem lasowym; kto jednak ma sposobność _ proceder ten uprawiać, niech nie omieszka, bo rezultaty są cza- _ sem Świetne. 3 Ponizej podaje spis gatunköw, w czasie trzydziestokilko- 4 letniego wykonywania owego sposobu zbierania zdobytych. Ą |. Stauropus fagi L. IV; Endromis versicolora L. II i IV; * Boarmia crepuscularia Hb. i odmiany Ill‘ i IV; Lobophora carpi- . nata Bkh. i halterata Hufn. IV; Hybernia leucophaearia Schiff. Ill i IV; Biston strataria Hufn. IV; hispidaria F. IV; pomonaria Hb. Ill i IV; Anisopteryx aescularia Schiff. III i IV; Phigalia pedaria F. Il i IV; Tephroclystia abietaria Göze IV (w żerdzio- - winach świerkowych); Xylina socia Rott. IV; Brephos parthenias - L. i notha Hb. Ill i IV; Odontosia sieversi Men. IV; Eriogaster _ lanestris L. IV; Larentia fulvata Forst. IV; Cheimatophila tortricella _ Hb. IV (czasem w ogromnej ilości); Acalla niveana F. i v. sco- _ tana Stph. III i IV; Chimabache fagella F. Ill i IV; Dasystoma … salicella Hb. IV; Semioscopis anella Hb., avellanella Hb. i stri- - gulana F. Ill i IV; Epigraphia steinkellneriana Schiff. IV; Cero- _ stoma radiatella Don. IV; Polyploca flavicornis L. III i IV (częsta). | Z młodych, do 10 cm grubych żerdziowin świerkowych i sosnowych trzepałem też gąsienice Dendrolimus pini L. | Liczby rzymskie oznaczają miesiąc pojawu. 2 BE,» ir i w drzewka wszelkiego gatunku do 10 cm grube i pilnie uważamy, 3 BIER > ER Nag ths oe ee KAR WARCI ROONEY TERE. Fe Stöckl u wymienia dhetapiiee? Fei z Coleopies 0: Lathrobium brunnipes F. v. luteipes Fauv. Zubrza (now: fauny Polski). L. longulum Grav. v. longipenne Fairm. Zubrza. LA Claviger testaceus Preyssl. Pasieki Halickie. 5. IV. 1918. Cl. longicornis Müll. Pasieki Halickie. 5. IV. 1918. 4 Tropinota hüta Poda ab. senicula Men. Janów (nowa dle fauny Polski). P. Smulikowski: Rodzaj Ofiorrhynchus z 13 gatunkami d V. 1 maja. P. Noskiewicz podaje spis żądłówek (Aculeata), nowyel vd dla Malopolski. a> sm Dr. Świątkiewicz komunikuje szczegóły z biologii gąsienic i ee niektörych gatunköw rodzaju Gracilaria w zwiazku z notatka p. Fr. Wy, Schillego p. t. Biologisches über Mikrolepidopteren (Ent. * 5 Zeitschr. XXX, 14). k P. Kuntze demonstruje okaz największego sprężyka środek kowo-europejskiego: Athous rufus Deg. zebranego przez p. prob, Kinela w Rozwadowie n. Sanem w lipcu 1914 r.i komunie aeg że rzadki ten gatunek nie był dotychczas podany w wykazach … es chrząszczów Małopolski, a do fauny Polski zaliczany na podstawie — _ wystepowania w okolicach Częstochowy i Warszawy. Również |. >. p.Kćler zebrał jeden okaz tegoż gatunku w Przemyślu w lipcu 1914r. i Se Odczytano list członka S. E. p. Żółtowskiego z Man- à Sr kiewicz z następ. doniesieniem: W 1913 r. złowiłem 2 egzemplarze _ Carabus Menetriesi Humm. w lasach E. ks. Sapiehy w pow. eo. Lidzkim, ziemi Wileńskiej koło wsi Dziembrów, w leśnictwie — Dziembrowskiem. Owady te złapałem w lesie sosnowym w row- 2 >, kach pułapkowych, któremi okopuje się poręby. Owada tego 24 PE oznaczył mi inż. J. Makölski, u którego też jeden okaz do- - tychczas się znajduje; drugi zaginął wraz z moimi zbiorami w czasie — inwazji bolszewickiej w 1920 r. er oh pojaw Meas cinnamomeus Pnz. w mlodnikach sosno- __wych (Hemipt. ER; Aradidae). Las Polski. R. II. Nr. 1. Warszawa 1922. z Let. Lwowa. à ER Kom. HE Ak. Um. w Krakowie. _ T. KLIII. 1909. rodes polonicus Ckll.). Mitteilung über Margarodes polonicus Ckll. _ Prace Komisji Mat. Przyr. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu. Serja B. LT Z. IE 1921. Kćler St.: Kilka wyjaśnień w sprawie dei znaczonego (Xylo- terus signatus F.). [Some explanation concerning the barkbeetle: _ X. signatus F.]. „Kosmos“. Lwów. R. XLVI. Z. 1. 1921. | Kozikowski A.: Smoliki i Korniki. (Pissodini et Ipidae). Podręcznik _ dla leśników. Lwów— Warszawa. Książnica Polska. 1922 pluskwiaków różnoskrzydłych, znalezionych do r. 1915 w Galicji. à Rozprawy i Wiadomosci z Muzeum im. Dzieduszyckich. Tom Il. A Zeszyt 3—4. 1916. — Przyczynek do poznania fauny Siwej Wody w Wyżyskach pod _Szklem. Sprawozd. Kom. Fiz. Ak. Um. w Krakowie. T.L. 1917. — Przyczynek do poznania fauny pluskwiaków krajowych. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. III. Z. 3—4. 1919. | — Szkodniki i choroby ziemiopłodów dostrzeżone w r. 1921 w Malo- polsce. „Rolnik“. Lwów. 1922. Łomnicki J.: O Mikrandrji u mrówki: zbójnicy krwistej (Raptiformica sanguinea Latr.) [Sur la micrandrie chez la fourmi sanguine]. »Kosmos“. Lwów. R. XLVI. Z. 1. 1921. ; Mokrzecki Z. Agrilus foveicollis Mars., as a cause of the Dacay „of the culture of roses in Bulgaria. Noskiewicz J.: Ządłówki (Hymenoptera aculeata) nowe dla fauny Galicji. Für Galizien neue Arten der Hymenoptera aculeata. Spra- wozdania Kom. Fiz. Ak. Um. w Krakowie. T. LII. Poliński W.: Ważki (Odonata) okolic Kamieńska (w Piotrkowskiem). Pamiętnik Fizjograf. T. XXV, 1918. |. —2 fizjografji okolic oGiEARka (w Piotrkowskiem). Ibidem. — i Demel K.: Notatki -z wycieczki zoologicznej na jeziora Kujaw- 4 : skie. Pam. Fizjogr. T. XXVI. PPriffer J.: Materjały do fauny łuskoskrzydłych okolic Częstochowy. 3 (Contribution a la faune des Lepidopteres des environs de Czę- stochowa). Pam. Fizj. T. XXII. 1914. — Uber neue Aberrationen von Agrotis pronuba L. und Lythria purpuraria L. und über neue Formen von Aphantopus hyperantus L., Coenonymphia iphis Schiff. und Bupalus piniarius L. Bulletin de l Académie des Sciences de Cracovie. Cl. d. sc. math. et nat. Sćrie B. 1914. Priiffer J.: Z badań nad zależnością barwy skrzydeł od me łusek. > (Forschungen über die Abhangigkeit der Farbe d. Schmetterlings- _ bs flügel von der Gestalt d. Schuppen). Sprawozd. z posiedzeń Tow. Nauk. Warszawsk. Wydz. Nauk. Mat. i Przyr. R. IX. Z. 9. 1916. — Acronycta rumicis L. ab. polonica ab. nov. Bulletin de I’ Academie : des Sciences de Cracovie. Cl. d. sc. math. et. nat. Serie B. 1918. ” — Z biologji muchy ZBibio hortulanum L. Miesięcznik sadowniczo- ogrodniczy. Lwów. Roczn. II. 1918. CZA — Wykaz ważek okolic Częstochowy. (Enumération des libellules des environs de Czestochowa). Pam Fizjogr. T. XXV. 1918. Warszawa. — — Materjaly do fauny łuskoskrzydłych okolic Częstochowy. Cz. Il. (Contribution à la faune des Lepidoptéres des environs de Cze- — stochowa). Ibidem — Z obserwacji nad szkodnikami wiosennymi ogrodów, położonych … koło budynków sanitarnych na Prądniku Białym pod Krakowem. … Miesięcznik sadown.-ogrodn. Lwów. 1918. | — Polskie formy Pararge aegeria L. Rozpr. Wydz. Mat. -Przyr. Polsk. 3 Akad. Um. Kraków. T. LX. Ser. B. — Nowa melanotyczna forma Vanessa io L. — Neue UN à R 7 Form von Vanessa io L. Bulletin de l’Acad. Polonaise d. Sciences et d. Lettres. Cl. d. Sc. Math. et Nat. Ser. B. Kraköw. 1920. Romaniszyn ].: Dwie nowe odmiany motyli z rodz. Zygaenidae dla fauny galicyjskiej. [Uber zwei neue Aberrationen aus der Familie Zygaenidae fir die Lepidopteren-Fauna Galiziens]. „Kosmos“. Lwów. 1911. — Motyle z okolic Odessy zebrane w r. 1918 i 1919. [Die Schmetter- linge der Umgebung von Odessa ges im Jahre 1918 u. 1919]. „Kosmos“. Lwów. 1920. Schille F.: Materialien zu einer Thysanopteren- u. Collembolen-Fauna Galiziens. Verlag d. Ent. Zeitschr. Frankfurt a. M. 1912. — Eriogaster lanestris L.- Gespinste. Zeitschr. d. österr. Ent.-Ver. Wien 2 Jhrg. 1917. — Für d. galizische Landesfauna neue u. seltene Lepidopteren. Zeitschr. f. wiss. Insektenbiologie. Bd. XIV. 1918. — Schmetterlingseier. Zeitschr. d. österr. Ent.-Ver. Wien. 3 Jhrg. 1918. — Schmetterlingseier. II. Ibidem. 6 Jhrg. 1921. — Ex ovo-Zucht von Anisopteryx aescularia Schiff. Ibidem. — Satyrus dryas Scop. forma ab. Brunickii f. n. Ent. Zeitschr. Frankfurt a. M. Jhre. XXIX. Nr. 25. — Hoplitis Milhauseri F. Eine Mordraupe. Ibid. Jhrg XXX Nr. 6 — Biologisches über Mikrolepidopteren. Ibid. Nr. 14. Szulczewski A.: Ein Gartenschädling unter den Staphyliniden. ( Trogophloeus pusillus). — Beitrag zu einem Verzeichnis der Pee Rhynchoten. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1913. — Przyczynek do fauny Czerwców (Coccidae) wielkopolskich. Contri- bution a l’étude de la faune des Coccidae de la Grande Pologne. Prace Kom. Mat.-Przyr. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu. Ser. B. Tt 22 1998922 i POLSKIE PISMO ENTOMOLOGICZNE _ BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE WYDAJE SEKCJA ENTOMOLOGICZNA ODDZIALU POLSKIEGO TOW. PRZYR. IM. KOPERNIKA WE LWOWIE Ę APETYT OE ais "=, 30168: stl ye “ NAISE DES NATURALISTES DE KOPERNIK (DEPACHEMENT A LWÓW) F b Er MN AANA eked aig Lie. 5 M i USS m ty | JZO a 7 à \ Z ZAPOMOGI MIN. W. R. 1 O. AL /%,,, Mona] Must ie, „r nme T. I. — ZESZYT 2. — 1922 EL TREŚĆ (SOMMAIRE): © 'Schille F.: Cechy gatunkowe Brephos parthenias L. i nothum Hb. str. 25. — Eichler W.: Wykaz chrząszczów zebranych w sandżakach: trapezunckim i giimisch-chańskim w Azji Mniejszej w latach 1916 i 1917, str. 26. — Świątkiewicz M.: Spostrzeżenia biologiczne nad gąsienicami gatunków - Gracilaria, str. 36. — Patkiewicz R.: Chrząszcze nowe dla fauny europej- — skiej i polskiej, str. 37. — Kaucki T.: Nowe dla Europy i Małopolski _ aberacje motyli większych, str. 38. — Kozikowski A.: Niezwykłe żero- _ wanie kornika brózdkowanego (Pityophthorus micrographus L.), str. 42. — _ Noskiewicz J.: Fauna owadów okolic Lwowa. Chrysididae, str. 44. — Stöck! A.: Motyle rzadsze i nowe, zebrane w Il. 1911—1921 w okolicach _ Lwowa, Janowa, Mikuliczyna i Worochty. Cz. IIl., str. 48. — Szulczewski _ J. W.: Sztuczne bastardy i odmiany motyli w zbiorach Muzeum Wielkopol- | skiego, str. 74. — Sprawozdania z zebrań miesięcznych S. E. z r. 1921, str. 77. LWÓW 1922 Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO. aX LS” à r BA | pr. 1 i Livy PUBLIÉ PAR LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DELA\ SOCIÉTÉ POLÓŚ, > OD REDAKCJI. Prace przyjęte do druku pomieszcza się w porządku, w jakim wpłynęły. Z zeszytem niniejszym otwieramy dział ogłoszeń. Każdy członek S. E. ma prawo do jednego ogłoszenia bezpłatnego w ciągu roku (do 10 wierszy). Wszystkie inne ogłoszenia są płatne; cenę ustanawia się dla każdego zeszytu osobno. OGŁOSZENIA. PROF. JAROSŁAW ŁOMNICKI STÓCKL AUGUST Lwów, Rutowskiego 18 Lwów, Muzeum im. Dzieduszyckich, Rutowskiego 18 przyjmuje do oznaczenia mrówki (For- 8 micidae) z calego obszaru ziem pol- prosi pp. lepidopterologów o nadsyłanie skich za dublety. wykazów lokalnych motyli dla opra- cowania katalogu lepidopterów ziem polskich. We wszystkich sprawach dotyczących Pisma i S. E. należy adreso- wać (en toutes questions concernants le Bulletin ou la S. E. adresser): JAN KINEL, — LWÓW, RUTOWSKIEGO 18. At POLSKIE PISMO | ENTOMOLOGICZNE + BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE WYDAJE | SEKCJA ENTOMOLOGICZNA ODDZIALU POLSKIEGO TOW. PRZYROD. IM. KOPERNIKA WE LWOWIE PUBLIÉ PAR LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DE LA-SOCIÉTÉ POLONAISE DES NATURALISTES DE KOPERNIK (DÉTACHEMENT à LWOW) Z ZASIŁKU MIN. WR. I O. P. Tu ZESZYE M2: \—, 1922 LWOW . Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO TREŚĆ T. Il-.go (SOMMAIRE DU VOL. 1-5). l. Prace i notatki. Sir. Eichler W.: Wykaz chrząszczów zebranych w sandżaku trapezunckim i Giimisch-chane w Azji Mniejszej w l. 1916 i 1917. Verzeichnis der in kleinasiatischen Sandschaks Trapezunt und Giimisch-chane i J. 1916—17 gesammelten Coleopteren . Jaczewski T.: Parę słów o nartniku. Mesovelia furcata Mis. (Heteropt., Mesoveliidae). Uber Mesovelia furcata Mls. Kaucki T.: Nowe dla Europy i Małopolski aberacie motyli większych. Neue fiir Europa und Kleinpolen Aberrationen von Macrolepidopteren Kinel J.: Fauna owadów okolic Lwowa. Les insectes des environs de Lwów. Haliplidae (Col.) : Kozikowski A.: Niezwykle zerowanie kornika brézdkowanego (Pityoph- thorus micrographus L.) The uncommon feeding of the bark-beetle (Pityophth. microgr. L.) . j à : Lomnicki J.: Przyczynek do opisu królowej mrówki: Powolnicy euro- pejskiej. Contribution a la description de la reine de fourmi > phincta europaea For. . Mazur E.: Nowe dla fauny polskiej gatunki i i | odmiany chrząszczy oraz nowe miejsca, rozsiedlenia. Neues fiir Koleopterenfauna Polens Noskiewicz J.: Zadlöwki nowe dla Malopolski. Für Kleinpolen neue Aculeatenformen : : : : : A — Eine neue paläarktische Oamia- Art lym.) — Fauna owadéw okolic Lwowa. Les insectes des environs de Lwöw. Chrvsididae (Hym.) . Patkiewicz R.: Chrząszcze nowe dia fauny europejskiej i i polskiej. Für europ. u. polnische Fauna neue Käfer . Schille F.: Cechy gatunkowe: Brephos parthenias L. i nothum Hb. Artcharaktere von Br. parthenias L. und nothum Hb. Smulikowski K.: Otiorrhynchus kotulae nov. sp Stöckl A.: Motyle rzadsze i nowe, zebrane w |. i911 do 1921 w okoli- cach Lwowa, Janowa, Mikuliczyna i Worochty. Cz. lil. Seltenere u. neue Lepidopteren gesammelt in J. 1911—1921 in der Umge- gend von Lwów, Janów, Mikuliczyn u. Worochta. III. Teil Szulczewski J. W.: Sztuczne bastardy i odmiany motyli w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego. Kiinstliche Schmetterlingsbastarde u. Ab- arten in den Sammlungen des Museum Wielkopolskie ; Swiatkiewicz Mich.: Spostrzezenia biologiczne nad gąsienicami ga- tunków Gracilaria. Uber die Verpuppung der Gracilaria-Arten pg.) Spray tare tet a. 42120 Tide: | e GATUNKOWE: BREPHOS PARTHENIAS L. I NOTHUM HB. |ARTCHARAKTERE VON BREPHOS PARTHENIAS L. UND NOTHUM BB.} | podał E. SCHILLE (Strzałków koło Stryja). Dwa gatunki motyli do siebie bardzo podobne tak, że mając przed sobą 99 obydwu lub aberacje tychże, rozróżnić je nader trudno; wskazuje nato Rebel w Berges ,,Schmetterlingsbuch “ str. 305 przy gatunku nothum, mówiąc „sonst der vorigen Art sehr ähnlich“. Co do ogólnych cech morfologicznych obydwu gatunków, bliżej wyliczać takowe byłoby zbyteczne, bo te każdy w pierwszym lepszym podręczniku wyczyta, ale jest jedna wybitna cecha w rozgałęzieniu żyłek skrzydeł tylnych gatunku nothum, która nam nieomylnie ów gatunek rozpoznać pozwala. W dziele Seitza „Die Grossschmetterlinge der Erde“ pisze Prout na str. 1, przy gatunku nothum: Strukturell verschieden durch die gekämmten Fühler des 4', die bei parthenias einfach sind, und durch den viel kiirzeren Stiel des Il Sub- costalastes der Hinterflügel (vide Fig. II). Że bs 4 + À. pa vers, W, ro Urn. yp Rea F Sehith Rys. F Schill Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt II. 26 Fig. I. B. parthenias. Żeberka Il i Ill, rozchodzą się ze wspól- nego dlugiego trzonka, kat miedzy niemi wiekszy, niz u nothum; zeberko II nieco tukowato ku przodowi wygiete. Fig. II. B. nothum. Trzonek żeberek II i III, bardzo krótki, kąt między niemi więcej ostry; zeberko Il proste. RESUME. Verfasser gibt an, dass der Winkel zwischen der II und Ill, Hinterflügelader bei Brephos parthenias L. (Fig. |) grösser ist als bei B. nothum Hb. (Fig. II) und dass die Längsader II im ersten Falle bogenfórmig, im zweiten ganz gerade verlauft. Diese Unter- schiede lassen beide sonst sehr ahnliche Arten leicht erkennen. WYKAZ CHRZĄSZCZÓW, ZEBRANYCH W SAN- DZAKU TRAPEZUNTSKIM I GUMISCH - CHANE W AZJI MNIEJSZEJ W LATACH 1916 — 1917. [VERZEICHNIS DER IN KLEINASIATISCHEN SANDSCHAKS TRAPEZUNT UND GUMISCH-CHANE IN J. 1916—1917 GESAMMELTEN COLEOPTEREN] podat DR. W. EICHLER (Pabjanice). Obydwa powyzsze sandzaki granicza z soba, przytem trape- zuntski lezy nad Morzem Czarnem na poludn.-zachéd od Batumu, gümisch-chanski polozony jest na wschöd od pierwszego i oddziela sie od niego wysokiem pasmem gor, zwanem Zigana-dagh. Kolekcjonowanie rozpocząłem 3. VIII. 1916 w najbliższej oko- licy Trapezuntu, leżącego nad morzem, w okręgu 5-cio wiorstwo- wym mniej więcej. Tylko miasto i wąski pas nad morzem przed- stawia się jako płaszczyzna, poczem zaraz ku południowi zaczynają się wzgórza, od 800—1000 stóp n. poz. morza. Grunt przeważnie wszędzie gliniasty. Z bliższych miejscowości okolic Trapezuntu wymieniam na- stępujące: Dolina Piksitu albo Degermendere, rzeki szybko bieżącej, do której dochodzi wschodnia część miasta; jest ona niezbyt sze- roka, po obydwóch jej stronach góry ze skąpą roślinnością; Aa SAD AAC. +0 10, MBL A AN» ee TIVO = MON a ee) PONTS Chi Cali { s w ‘a 5 | 97 Boz-tepe, wzgörza tuz na poludnie od miasta do 850 stop wysokie, porosłe leszczyną; za niemi zaraz wzgórza z gestemi za- roślami rododendronów, gdzieniegdzie z olszyną, świerkami i sosną. _ Souk-su, miejscowość z letniskami o 3 w. od miasta w stronie połudn.-zach., z lasem mięszanym świerkowo - dębowo - grabowym, nieco topoli, akacji, kasztanów jadalnych, trochę sosny, krzewy rododendronów. Platana, nad morzem o 12 w. na zachód od Trapezuntu. Ważniejsze rośliny i drzewa okolic Trapezuntu są następu- jące: Picea orientalis, Pinus pinea, Juniperus oxycedrus, Alnus barbata, Carpinus orientalis i betulus, Corylus maxima, Castanea sativa, (Quercus armeniaca, Juglans regia, Populus tremula, Salix alba, Ulmus campestris, Platanus orientalis, Laurus nobilis, Acer campestre, Rhamnus Frangula, Vitis vinifera, Rubus sanctus, pla- typhyllus i hirtus, Rosa micrantha i glauca, Crataegus microphylla v. dolichocarpa, Prunus avium, Laurocerasus officinalis, Robinia pseudoacacia, Myrtus communis, Hedera helix, Rhododendron flavum, Erica. arborea, Fraxinus oxycarpa, Urtica dioica, Euphor- bia peplus i stricta, Clematis vitalba, Ranunculus sardous, Oxalis acetosella i corniculata, Ilex aequifolium, Trifolium resupinatum, arvense i pratense, Primula Sibthorpii, Cyclamen commune, He- liothropium europaeum, Echium plantagineum, Hyoscyamus niger, Solanum persicum, Digitalis ferruginea, Melissa officinalis, Gallium murale, Vaillantii i tricorne, Sambucus ebulus, Arum concinna- tum i inne. Jak widać roślinność bujna i właściwa południowi, ale nie- stety, moc koni i bydła niszczyła piękną florę niemiłosiernie. Pogoda dopisywała naogół, w styczniu spadł głęboki śnieg, wprawdzie na krótko, co tu, jak mi mówiono, było wielką rzad- kością, zupełnie prawdopodobną, jeśli wziąć pod uwagę, że w zimie kwitną róże, pomarańcze i cytryny. Marzec, kwiecień i maj 1917 r. były dość chłodne i bardzo dzdzyste. Ostatni dzień pobytu mego w tej okolicy był 18. VI. 1917, poczem wyjechałem na dalsze ekskursje do dnia 13. VII, poczem byłem jeszcze w Trapezuncie 15. VII. i 19. VII.—21. VII. Marszruta moja w innych miejscowościach 1917 r. przed- stawia się jak następuje: 20. VI.—22. VI. włącznie — Ellen, z po- wrotem przez Trapezunt — 24., 25. VI. — Dżewizlik, 26. VI. — Chamsi-kej, 27., 28. VI. — Dałtaban, 29. VI. — Krehty, 30. VI, 3* 28 1—2. VII. — Kessa-dagh, 3—5. VII. — Kialkit-Czewtlik, 6—7. VII. — Sadach. PARA Miałem zamiar dostać się do Ersindżanu, lecz zachorowałem w Sadachu i musiałem powracać do Trapezuntu, nieregularne bo- wiem życie i wyłącznie konserwy nietęgie, zanadto dały mi się we znaki. 8. VII. znów Kessa, 9—11. VII. — Ardassa i stąd wycieczka do Zinana-Chartari, 12. VII. — Zigana-Korduni na Zigana-dagh, tegoż dnia Chamsi-kej, 13. VII. — z powrotem na Zigana-dagh, 15. VII. — Trapezunt, 18. VII. — znów na 1 dzień do Zigana- Korduni i 19. VII. do Trapezuntu ostatecznie, skąd wyjechałem wkrótce przez Batum i Tyflis do Urmji, prowincji perskiej. Uważam za stosowne scharakteryzować w paru słowach wspomniane miejscowości. Ellen — położone nad morzem o 80 km na zachód od Tra- pezuntu, z 3 stron otoczony górami 2—3 razy wyższemi niż w Tra- pezuncie, porośniętemi gęsto i prawie wyłącznie olszyną i leszczyną. Dżewizlik — 26 km na wschód od Trapezuntu, w wąwozie Degermendere, po bokach góry mniej więcej 1500 stóp wysokie, porośnięte grabiną, nieco dębiną i na szczytach świerkami. Chamsi-kej — o 20 km na wschód od Dżewizliku, warunki podobne, tylko nieco wyżej położony. Zigana-dagh, górski grzbiet o kilkanaście km od Chamsikeju, oddzielający sandżak trapezuncki od giimiszchańskiego, z miejsco- wością Zigana-Korduni na wysokości 7013 stóp. Od strony Cham- sikeju starodrzew grabowy, po drugiej stronie las sosnowy i pa- stwiska. Na wysokości 8000 stóp mniej więcej, linia śniegowa. Ardassa — 85 km od Trapezuntu,* wysokość 3015 stóp, w wąskiej dolinie, po bokach skaliste góry, nagie, częściowo po- rośnięte dębiną a rzadko sośniną. Stąd zrobiłem wycieczkę na zachód w kierunku Zigana-dagh, do Zinana-Chartari, 13 km od Ardassy. Dałtaban — 110 km od Trapezuntu, wysokość 3500 stóp, o zupełnie odmiennym charakterze. W dolinie rzek liczne i ogromne ogrody owocowe, na pochyłościach żyto i pszenica. Góry nagie, skaliste, zrzadka krzaki głogu, róży, tuji i jałowiec, niżej dąb. — Wspaniałe osty różnobarwne. Krehty, podrodze do następnej miejscowości, 135 km od Trapezuntu, bawiłem tu zaledwie jedną godzinę. Wysokość 3500: | | 4 | | | 29 _ stop, pierwszy raz ujrzałem tutaj w tych okolicach sroki, gawrony, szpaki, kawki. _ Kessa-dagh, z miejscowością Kessa, 23 km od Krehty, a 158 od Trapezuntu, około 6500 stóp. Roślinność skąpa, w dolinach żadnych drzew, oprócz niewielkich ilości wierzb nad rzeką, tylko na górach młoda dębina, sośnina i osika. Niezłe łąki w dolinie. Zbóż ani ogrodów niema. Obfitość ostów i inn. złożonych. Kialkit-Czewtlik — 5770 stóp. Obfitość wód. Rozległa dolina, roślinności mało, z drzew tylko wierzby. Góry wokoło skaliste, nagie, tylko niektóre porośnięte krzaczkami. Natomiast wspaniałą florę podalpejską, z kobiercami różnobarwnych przepięknych kwia- tów o aromatycznym zapachu znalazłem w górach o 12 km na południowy wschód od Kialkitu na wysokości około 6200 stóp. Z drzew dębina, sośnina i nieco osiny. Sadach — 6153 stóp, od Trapezuntu 180 km, na wschód od Kialkitu o 25 km. Drzewa jak w Kialkicie. CICINDELIDAE :). Cicindela hybrida L. v. riparia Dej. — Krehty 29. VI. 1917, Kialkit-cz. 5. VII. 1917, Ardassa 11. VII. 1917 — po 1 egz. C. campestris L. — Kialkit-cz. 3. VII. 17 — 1 egz. C. camp. v. desertorum Dej. — Kessa-dagh 2. VII. 17 — 3 egz., Zigana-Korduni 12. VII, 18. VII. 17 — 5 egz. C. fischeri Ad. — Krehty 29. VI. 17, Kialkit-Cz. 5. VII. 17, Ardassa 10. VII. 17 — po 1 egz. CARABIDAE. Calosoma sycophanta L. a. purpureo-aureum Letzn. — Ar- . dassa 9. VII. 17 — 1 egz. z dębu. Procerus caucasicus Ad. v. colchicus Motsch. — Suwa 5. V. Vire. Carabus (Procrustes Bon.) chevrolati Crist. — Trapezunt, dość pospol. wokoło na wzgórzach, pod liśćmi: 30. X, 19. XI, 8. 12. 1916; 26. III.—18. VI. 1917 — razem 20 egz. .C. (Pachystus Motsch.) morio Mannh. — Kessa-dagh, wąwóz, À pod liśćmi 1 egz. 8. VII. 17. 1) W sandżaku trapezunckim nie spotkałem ani jednego gatunku z tej rodziny. 30 C. (Megodontus Sol.) bonvouloiri Chd. — Zigana- Korduni, wawöz, 1 egz. 12. VII. 1917. C. (Lamprostus Motsch.) nordmanni Chd. — tamże, 3 egz. 12. VII. 1917, wzgórza. C. (Lamprostus Motsch.) bouplandi Men. ab. fioletowa — Ellen, "1 8,21. VI. 1917 w zaroślach, w pobliżu morza. C. (Lamprostus Motsch.) lamprus Chd. — Kessa-dagh, 1 egz. 30: VI. 1917. _ €.(Tribax Fisch.) ponticus Deyr. — Zigana-dagh, 1 egz.12.VII.17. C. (Sphodristocarabus Geh.) gilnickii Deyr. — tamże, 18. VII. 1917 — 1 egz. C. (Sphodristocarabus Geh.) macrogonus Chd. — tamże, 13. VII. 1917 — 1 egz. C. (Deuterocarabus Reitt.) victor Fisch. — Trapezunt, wzg.. zach. pod kamieniami, 27. X. 16 — 2 egz., 30. X. — tamże 8 egz. potem 10. Ill. 17 — 1 egz. str. płdn. C. (Deuterocarabus Reitt.) gotschi Chd. — Kessa-dagh 1. VII. 1917 — 7 egz., Sadach 6. VII., 7. VII. 17 — 3 egz., Krehty 29. NEM = egz. C. (Mimocarabus Geh.) maurus Ad. — Kessa —30. VI. 17 — les C. (Mimocarabus Geh.) maurus v. paphius Redt. — Kessa- dagh 1. VII. 17 — 1 egz., Kialkit-cz. 5. VII. 17 — 3 egz. C. (Cytilocarabus Reitt.) cribratus Quens. v. remotus Reitt. — Zigana-dagh 12. VII. 1917 — 1 egz. Leistus (Pogonophorus Latr.) spinibarbis F. v. rufipes Chd. — Trapezımt, dość posp:, 27./X., 2. Xl, 11. XL 1916; 22. 11,273 11. V. 1917 — na wzgórzach pod kamieniami. L. (Pogonophorus Latr.) fulvibarbis Dej. — Trapezunt, ujście Piksitu w osadach, 1 egz. 1. IV. 1917. Nebria picicornis F. v. luteipes Chd. — Trapezunt nad Piksi- tem 29. X.—25. XII. 1916; 1. IV. 1917. N. brevicollis F. — Trapezunt 20. XI. 16, 18. V. 17. N. limbigera Solsky :) — Trapezunt 13. XI. 16 do 2. IV. 17 8 egz.; Dałtaban 28. VI. 17 — 1 egz. N. fischeri Fald. — Zigana-dagh 12. VII. i 18. XII. 1917 na granicy śniegów nad strumykiem — 4 egz. Notiophibus laticollis Chd. — Zinana-Chartari 10. VII. 1917, wzgórza pod kamieniami — 1 egz. 1) Określenie Reittera, które jednak podaję w wątpliwość. SL N. sp. n. — Trapezunt, Boz-tepe nad glinianka, 1 egz. 19. PIE 17, Souksu wzgörza pod kam. 1 egz., 4. VI. 17, wzgörza zach. pod kam. 1 egz. 18. VI. 17. Omophron rotundatus Chd. — Réal egz. 1. VII. 1917; Ardassa w piasku nad rzeką i wlot — 2 egz. 11. VII. 1917. Elaphrus riparius L. v. nova eichleri Lutsch. e litt. — Kial- kit-ez.; Ixegz. 3.41. .1917. Scarites (Broscomorphus Motsch.) terricola Bon. — Trapezunt, dolina Piksitu 2 egz. pod kam. 18. V. 17, nad rzeką pod Platana pod kam. 1 egz. 3. VI. 17. Sc. (Harpalites Motsch.) laevigatus F. — Trapezunt zach. nad morzem pod kam. i w wodorostach 5. IV., 10. VI, 18. VI. 1917 razem 9 egz. Broscus nobilis Dej. — Trapezunt 25. Ill. 17, pod kamien- śl egz.; Souk-su 8. V. 17, 1 egz., Boz-tepe 7. VI. 17, 1 egz. pod kamien. Asaphidion pallipes Duft. — Kialkit-ez. 3 egz. 5. VII. 17. Bembidium (Pogonidium Gnglb.) quadricolle Motsch. v. nova. — Kialkit:cz. 3. VII. 17, 3 egz.; Sadach 7. VII. 17, 2 egz. B. (Metallina Motsch.) lampros Hbst. — Souk-su 8.12. 16, Sadach 6. VII. 1917. B. (Frincidium Motsch.) punctulatum Drap. — Kialkit- cz. Fegz: 4. VII. 1917. B. punctulatum Drap. v. bracteonoides Reitt. — Trapezunt 18. V. 17, 1 egz.; Kessa-dagh 1. VII. 17; Sadach 7. VII. 17; Ardassa 10. VII. 17 po 1 egz. B. (Peryphus Steph.) coeruleum Serv. — Kessa-dagh 1. VII. 17, 1 egz.; Ardassa 11. VII. 17, 1 egz. B. tricolor F. — Dałtaban 28. VI. 17, 2 egz.; Kessa-dagh RESNAI. (17552. egz. B. combustum Men. — Kialkit-cz. 2 egz. 3. VII. 1917; Ardassa 11. VII. 17, 10 egz. B. testaceum Duft. — Trapezunt, wszędzie 13. XI.—25. XII. 16, 10. III.—18. V. 17; Kialkit-cz. 3. VII. 17; Sadach 7. VII. 17. B. andreae F. — Trapezunt 18. V. 17; Kialkit-cz. 3. VII. 17 — 4 egz.; Ellen 22. VI. 17 — 1 egz. B. andreaeF. v. femoratum Strm. — Kialkit-cz. 3. VII. 17, 1 egz. B. ustulatum L. v. subcostatum Motsch. — Ellen 22. VI. 17 — 1 egz.; Dałtaban 28. VI. 17; Kessa-dagh 2 egz. 1. VII. 17. > ed * InP Par" 47 AT “noue ESS 2, UNS eee - 1 : Ae > À Fa > A 3 1 x ? ń - B. nitidulum Marsh. — Daltaban 28. VI. 17, 3 egz. B. dalmatinum Dej. — Trapezunt 27. X.—8. XII. 16, 1. IV. — . 12. VI. 17; Kessa 1. VIL; Kialkit-cz. 3. VIL; Sadach 7. VIL; Ardassa 9. VII. 17, pospolity. B. (Synechostictus Motsch.) atroviolaceum Duf. — Kessa-dagh l'ex. "SON I 17; B. elongatum Dej. — Trapezunt, ujście Piksitu, 1 egz. 1. IV. 17; tamze pod kamieniami 2 egz. 18. V. 17. B. (Emphanes Motsch.) minimum F. v. euximum Apfb. — Kialkit-cz. 3. VII. 17. B. (Testediolum Gnglb.) substriatum Chd. — Zigana-dagh 18. VIT 17} B. (s. str.) menetriesi Kol. — Kessa 1. VII. 17, 1 egz.; Kial- kit-cz. 3. VII. 17, 1 egz.; Ardassa 2 egz. 11. VII. 17; Sadach esz 7. VILT7. B. (s. str.) genei Kiist. v. telragrammum Chd. — Sadach Mecz: ;6.-VIL 17. B. (Lopha Steph.) tenellum Er. — Trapezunt 1. IV., 4. IV. 17, nad Piksitem 24. VIII. 16. B. (Lopha Steph.) chaudoiri Chd. — Zigana - dagh, 1 egz. goer VIE (17: B. (Trepanes Motsch.) articulatum Gyllh. — Trapezunt, dol. Piksitu, 1 egz. pod kamieniami 18. V. 17. B. (Philochtus Steph.) guttula F. — Trapezunt V. 17. Tachys bistriatus Duft. — Boz-tepe, pod kam. 1 egz. 21. II. 17; wzgórza zach. Trapezuntu pod kam. 2 egz. 23. III. 17; ujście Piksitu 1. IV.—18. V. 17, 7 egz. T. fulvicollis Dej. — Trapezunt, wzgórza zach. pod kamien. 1 egz. 23. III. 17; Souk-su 1 egz. nad potokiem 21. IV. 17. T. (Polyderis Motsch.) brevicornis Chd. — Trapezunt, ujście Piksitu 4. IV. 17, 5 egz. T. (Tachyura Motsch.) sexstriatus Duft. — tamże 1 esz. FINS 17. Perileptus areolatus Creutz. — Trapezunt nad Piksitem 2 egz. 24. VIII. 16. Trechus (s. str.) 4-striatus Schrnk. — Trapezunt 29. X. 16, reed PO. 817: 7: VI. 17. Tr. subnotatus Dej. — Trapezunt 21. X. 16, 30. XI. 16, wawozy, pod liscmi i kamieniami; 23. III. 17; Souk-su 11. V. 17. UNE CUBA M! wy ZAGR 7” a 35 Tr. palpalis Dej. — Trapezunt, wzgörza zach. 1 egz. pod | kamieniami 28. V. 17. Panageus crux major L. — Trapezunt, ujscie Piksitu, 2 egz. EV. 47. Chlaenius (Dinodes Bon.) decipiens Dufour v. laticollis Chd. — Trapezunt, wzgörza zach. pod kam. 1 egz. 11. XI. 16. Wszystkie egzemplarze w Muzeum- Tyfliskiem z najrozmaitszych miejscowości Kaukazu, granatowe; 1 egz. z Francji, f. typ. cokolwiek zielonkawy, mój zupełnie zielony; określony przez Łucznika i Dra Fleischera. Chl. (Trichochlaenius Seidl.) aeneocephalus Dej. — Trapezunt, wzgórza wsch. nad wodą pod kamien. 1 egz. 8. Ill. 17; wzgórza zach. 1 egz. pod kamien. 20. V. 17. Chl. (s. str.) festivus F. sbsp. caspicus Motsch. — Sadach, mesz.,7. VII; 17. Chi. vestitus Payk. — Trapezunt 30. X. 16; 10. III. 17; 3. VI. 17, wąwozy; Kessa 2. VII. 17; Sadach 7. VII. 17; Ardassa E.V SZ. Chi. flavipes Men. —- Trapezunt, zawsze nad wodą 13. XI. 16, 1. IV..17, 18. V. 17, 10. VI. 17; Krehty 29. VI. 17; Ardassa 9.—11. VII. 17. Chi. chrysothorax Kryn. — Trapezunt, dolina Piksitu 2 egz. pod kamieni 18. V. 17. Chl. coeruleus Stev. — Trapezunt, ujscie Piksitu w osadach, 1 egz. 1. IV. 17; Ardassa 1 egz. 10. VII. 17. Licinus pubifer Reitt. — Trapezunt, Boz-tepe pod kamien. 2 egz. 6. IX. 16; wzgórza płd. 1 egz. 22. Ill. 17. Carterus (Sabienus Gozis) CPR Rossi — Krehty, 29. ME 17,. L'egz. C. (s. str.) rufipes Chd. — Kialkit-cz. 4. VII. 17, 1 egz. Penthus tenebrioides Waltl. — Krehty 1 egz. 29. VI. 17; Kialkit-cz. 2 egz. 4. VII. 17. Acinopus (s. str.) picipes Oliv. — Trapezunt, doliny i wzgó- rza 24. VIII. 16, 1. IV.—18. VI. 17. Ophonus (s. str.) sabulicola Panz. — Trapezunt za Boz-tepe 1 egz. 7. VI. 17 pod kamieniami. O. puncticollis Payk. — Trapezunt, doliny 24. VIII. 16, pod kam. 1 egz.; Suwa 29. III. 17, 3. VI., 10. VI. 17, str. zach. pod kam. O. azureus F. — Trapezunt, wzgórza wsch. 1 egz. pod kam., w lesie dębowym 12. V. 17. By eh i PS Dae w KTO 34 O. (Pseudophonus Motsch.) griseus Panz. — Ba 24. M.;16,,21, 9817 O. pubescens Mill. — Trapezunt 1. XI. 16, 18. V. 17, posp. Harpalus (s. str.) aeneus F. — Trapezunt 3. VIII. 16. FH. (Lasioharpalus Reitt.) subangulatus Reitt. — Kessa, 1. egz:. 30. VI. 17. H. dimidiatus Rossi — Trapezunt, 1 egz. 27. V. 17, wzgórza płd. pod kamieniami. H. (Harpaloxys Reitt.) attenuatus Steph. — Trapezunt, wzg. zach. 1 egz. pod kam. 18. VI. 17. H. pygmaeus Dej. — Trapezunt, Boz-tepe, pod kam. 1 egz. 3. VII. 16; wzgórza wsch. 3 egz. 11. XI. 16, pod kam., tamże A egz235. III: 17. H. (Amblystus Motsch.) tenebrosus Dej. — Boz-tepe pod kamien. 1 egz. 8. VIII. 16; Souk-su 24. VIII., 30. XI. 16. H. rubripes Duft. — Trapezunt, wszędzie pospolity, 6. IX. — Li XE 1622: IL—=3. VL 17. H. (Harpalobius Reitt.) fuscipalpis Sturm. — Kessa- -dagh, 30. VI. 17, 1 egz. FH. (Phenginus Motsch.) anxius Duft. — Trapezunt, dolina Biksitu,.,13.-XL 16, 22.-1II., 18, V3.12:2V1.17% H. psittaceus Geoffr. — Boz-tepe, 2 egz. 21. Il. 17; ujście Piksitu, osady 1. IV. 17; wzgórza płd. Trapezunt 1 egz. pod kam. DRM. 7, Stenolophus skrimschiranus Steph. — Dałtaban, 2 egz. 28. MI. 317. Acupalpus meridianus L. — Trapezunt, 21. II.—4. IV. 17, nad woda 11 egz. A. interstitialis Reitt. — Trapezunt, Souk-su 1 egz. 10. XI. 16, pod skibą, wzgórza zach. 1. Il. 17, 1 egz. pod kam.; Boz-tepe 3 egz. 21. Il. 17, wzgórza płd. z leszczyną 1 egz. 1. VI. 17. Zabrus seriatoporus Schaum. — Zigana-dagh 1 egz. 12. VII. 17, pod kamieniami. Amara (s. str.) aenea Deg. — Trapezunt wokoło 18. VIII. — 20. XI. 16, 26. I1.—1. IV. 17. A. (Liocnemis Zimm.) dalmatina Dej. — Souk-su 1 egz. pod kamien. 8. V. 17. A. (Bradytus Zimm.) fulva Deg. — Pod Plataną nad rzeką 1 egz., pod kamien. 3. VI. 17. 33 3 35- _ Płerostichus (Pterotapinus Heyd.) fairmairei Chd. — Trapezunt, wzg. zach. 2 egz., pod kam. 23. Ill. 17; Souk-su w ciemnej oborze. 3 egz. 8. V. 17; wąwóz zach. 3 egz. pod kam. 20. V. 17. Pt. (Poecilus Bon.) gressorius Dej. v. stenoderus Chd. — Tra- pezunt, 18. V. 1917. Pt. cupreus L. — Trapezunt, wzg. zach. 1 egz., pod kam.. 24. IV. 17; Souk-su 1 egz. pod kam. 17. V. 17. Pt. (Pseudomasaeus Chd.) confusus Chd. — Dałtaban 1 egz. 28. VI. 17. Pt. (Haptoderus Chd.) percontator Reitt. — Trapezunt, góry wsch. 1 egz. pod kamien. 28. X. 16. Całathus (s. str.) fuscipes Goeze — Trapezunt, wokoło, 27. X.-16, 2. V.—27. V. 17; Kessa-dagh 30. VI. 17. C. fuscipes Goeze v. latus Serv. — tamże. C. melanocephalus L. — Trapezunt, wokoło do 10. VI. 17, posp.. Synuchus nivalis Panz. — Trapezunt, wzg. wsch., las dębowy, 1 egz. pod kam. 25. X. 16; wzg. zach. 2. XL. 12. XI. 16. Olisthopus rotundatus Payk. — Trapezunt, wsch., pod kam. 1 egz. 6. IX. 16, 12. XI. 16; Souk-su 1 egz. 11. V. 17; pod Pla- taną nad rzeką 4 egz. 3. VI. 17; wzg. zach. obficie 18. VI. 17; wszystkie egzemplarze są wogóle większe od formy typowej z wy-- raźnie jasnem obrzeżeniem pokryw. Agonum (s. str.) marginatum L. v. eichleri Lutschn. — Tra- pezunt, dolina Piksitu, 3 egz. 22. III. 17 i tamże 1 egz. 1.IV. 17. A. (Idiochroma Bed.) dorsale Pont. — Trapezunt, wąwóz płd. 1 egz. pod kam. 19. XI. 16; wzg. wsch. 1 egz. 25. III. 17. Lebia (Lamprias Bon.) cyanocephala L. — Trapezunt, wokoło pospolita 2. XI.—19. XI. 16; 9. VI., 16. VI. 17; Ellen 22. VI. 17; Chamsikej 26. VI. 17; Krehty 29. VI. 17; Kialkit-cz. 4. VII. 17; Sadach 7. VII. 17. L. cyanocephala L. v. annulata Brull. — Kessa, 1 egz. ‘ped kam. 2. VII. 17. L.(s: str.) crux minor L. Ellen, 1 egz. 22: VIE, L. trimaculata Vill. — Krehty, 29. VI. 17; Kialkit-cz. 3. VII, 17; Sadach 6. VII. 17; Kessa-dagh 8. VII. 17, razem 6 egz. L. lepida Brull. — Trapezunt, dolina Piksitu 1 egz. z roslin, 12. V1...17. Microlestes maurus: Sturm. = Faai wzgórza zach. pod. kamien. 1. Il. 17. 36 M. fissuralis Reitt. — Trapezunt, wzgörza wsch. 25. X. 16. Cymindis (s. str.) axillaris F. — Boz-tepe, 1 egz. pod kam. 19. XI. 16; Trapezunt, góry zach., 1 egz. 25. Ill. 17; Souk-su 1 eg2 21 IV 17: Zuphium olens F. — Boz-tepe 1 egz. pod kam. 21. V. 17. Brachynus explodens Duft. — Trapezunt, wokoło pospolity, 12720. 165 10.14. VI 17. Część rodziny Carabidae pozostała u p. Łucznika w Kijowie podczas zawieruchy wojennej. SPOSTRZEŻENIA BIOLOGICZNE NAD GASIENI- CAMI GATUNKÓW GRACILARIA [ÜBER DIE VERPUPPUNG BEI GRACILARIA - ARTEN] podal Dr. M. SWIATKIEWICZ. W r. 1921 uzyskalem droga chowu z gasienic kilka gatunköw Gracilaria, a mianowicie: G. elongella L. i populetorum Z. z brzozy, .hemidactylella F. z klonu, stigmatella F. z łozy i alchimiella Sc. z dębu. Gąsienice tych motyli żyją na liściach bądź przy brzegu zgiętych i sprzędzonych, bądź w całości (łoza) skręconych, przy” czem mieszkanie ich tworzy najczęściej stożek, którego wewnętrzną ' powierzchnię, względnie wierzchnią część blaszki liścia, gąsienica "wewnątrz żyjąca ogryza. Według moich spostrzeżeń gąsienica opuszcza swe mieszkanie dopiero w okresie przepoczwarzania . ‚sie, poczem oprzedza się bądź na suchym liściu, bądź na ścianie słoika lub skrzyneczki, w których się chów odbywał. Oprzed tworzy owal 5—6 mm długi, 3—4 szeroki, barwy białej lub żół- ‘tawej, jedwabisto - lśniący, przypominający cokolwiek małą minę pęcherzykowatą. W chwili wylęgania poczwarka wysuwa się nieco z oprzędu, poczem motyl opuszcza swą osłonkę chitynową. Zapoczwarzania się wewnątrz sprzędzonego liścia nie zauwa- żyłem nigdy. RESUME. Der Verfasser berichtet iiber seine Beobachtungen bei der Zucht der Raupen: Gracilaria elongella L., populetorum Z., hemi- dactylella F., stigmatella F. und alchimiella Sc. Die Raupe ver- lasst immer vor der Verpuppung ihr Blattgehause, um sich in einem ovalen, weissen oder gelblichen, glatten, seidenglanzenden, 2 blaschenfórmigen Gespinst zu verwandeln. Die Gespinste findet man bei der Zucht entweder an trockenen Blättern oder an den Wänden des Zuchtkastens. CHRZASZCZE NOWE DLA FAUNY EUROPEJSKIEJ I POLSKIEJ — [FÓR EUROPAISCHE UND POLNISCHE FAUNA NEUE KAFER] podał R. PATKIEWICZ (Lwów). Lebia crux minor var. sexmaculata mihi. Nogi czerwono- żółte, kolanka czarne, głowa czarna, przedplecze czerwone, na bokach aż do tylnych kątów szeroko, z przodu bardzo wąsko poczernione. Pokrywy czarne, z przodu z dwiema czerwono - żół- temi plamkami, które nie sięgają po przedni brzeg pokryw, małą czerwoną plamka grzbietową i strzępiastą tylną. Złowiona w Bo-- lechowie, na zarynku Sukiela w lipcu 1919. Forma typowa jest dość rzadką u nas; znachodziłem ją głównie na zarynku rzecznym, w miejscach piasczystych, suchszych, pod mchem i kamieniami. Liosoma deflexum ab. brunneum mihi. Pokrywy oraz przed- . plecze czerwono-brunatne. Dołżka obok Bolechowa, 28. IV. i 8. VI. 1913 w dwu okazach, z ktörych jeden Muzeum im. Dzieduszyc- kich oddałem. Lebia crux minor var. scutellata Letzn. Jedyny okaz mojego zbioru schwytałem w lesie w Dołżce obok Bolechowa 5. IV. 1912. Rosalia alpina a. prolongata Reitt. Jedyny okaz w mym zbiorze, schwytany został w Taniawie obok Bolechowa przez leśni- czego p. Kaczanowskiego dnia 15. VI. 1911. Rosalia alpina a. multimaculata Th. Pic. Schwytana w Ja- merstalu obok Bolechowa w czerwcu 1917. Rosalia alpina należy u nas do rzadszych owadów; w ciągu 18 lat schwytałem jakie 20 okazów, głównie na zrębach bukowych w Taniawie obok Bo- lechowa. .Caccobius schreberi a. conjunctus J. Müll. Znalazłem we Lwowie za rogatką Łyczakowską, w kilku okazach obok toru kolejowego dnia 24. IV. 1920. À ‚38 RESUME. Pt Verfasser gibt neue, von ihm gesammelte Coleopteren - Ab- arten an, und zwar: 1. neu für die palgarktische Fauna: Lebia crux minor var. sexmaculata n. var. vor’ der typischen Form dadurch abweichend, dass die Halsschildrander vorne sehr schmal, an den Seiten breiter geschwarzt sind, die 2 vorderen Flecke der Fliigeldecken deren Basis nicht erreichen und die schwarze Basis an jeder Fliigeldecke noch je einen rotgelben Fleck trägt. Fundort: Bolechöw, Kleinpolen, VII. Liosoma deflexum a. brunneum n.ab. Das ganze Tier rot- braun. Fundort: Dolzka b. Bolechöw IV. VI. 2. neu für die Fauna Polens: Lebia crux minor v. scutellata Letzn. Dolzka b. Bolechöw, Kleinpolen, 5. IV. 1912. Rasalia alpina a. prolongata Reitt. Taniawa b. Bolechöw, 85.4 VA. CIOCI. Rosalia alp. a. multipunctata Th. Pic. Jamerstal b. Bole- chów, Juni 1917. Caccobius schreberi a. conjunctus J. Mill. Lemberg 24. IV. Alle obigen Arten in seiner Sammlung, 1 Expl. der letzten Form im Dzieduszycki schen Museum in Lemberg. NOWE DLA EUROPY I MAŁOPOLSKI ABERACJE "MOTYLI WIĘKSZYCH (MACROLEPIDOPTER À) [NEUE FUR EUROPA UND KLEINPOLEN ABERRATIONEN VON MACRO- LEPIDOPTEREN] podal TYTUS F. KAUCKI. Po ostatniem badaniu mych zbioröw motyli wiekszych (Macro- lepidoptera) Malopolski podaje niektöre aberacje (lub odmiany) u nas dotychczas nie ogłoszone, wśród nich kilka nowych i dla Europy. Erycinidae. NEMEOBIUS Stph. Lucina L. nov. ab. „supra subtusque pallidior, alis posteria: ribus fascia media subtus supraque alba“. Nowa ta aberacja od- MTNA Kou. date tes PEUT SEE W" 17 \ wart LP ERA WaT TRS. ar à vu a 39 8 ANS sie biala przepaska srodkowa nietylko na spodzie tylnych skrzydeł, lecz także i na wierzchu. Prócz tego jest znacznie bled- szą z obu stron. Złapałem ją w maju r. 1913 w okolicy Lwowa. Nadaje jej nazwę: ab. albofasciata. Nowa dla Małopolski i Europy Sphingidae. SMERINTHUS Latr. Populi L. ab. rufescens Sal. Longch. Wyróżnia się kolorem wybitnie rudo -ceglastym. Posiadam jej kilka okazów z okolicy Lwowa i innych. Nowa dla Małopolski. Noctuidae. AGROTIS O. Fimbria L. ab. brunnea Tutt. Odróżnia się od formy głównej (jasno - gliniastej) kolorem ciemno - burakowo - brunatnym skrzydeł przednich. Nowa dla Małopolski. Fimbria L. ab. virescens Tutt. Odróżnia się od formy typo- wej kolorem oliwkowo - zielonym luk oliwkowo - czarno - zielonym skrzydeł przednich. Nowa dla Małopolski. Ta i poprzednia aberacja pojawiają się nie rzadko obok formy typowej. Łapałem je w oko- licy Lwowa wraz z okazami typowymi. | Primulae Esp. v. conflua Tr. Gatunek bardzo zmienny w ubarwieniu i w sygnaturze. Z pośród kilku okazów, które po- siadam, jeden zgadza się z ryciną w dziele Spulera „Die Schmet- terlinge Europas“, która przedstawia v. conflua Tr. Kolor jej ciemno-bronzowy, nakreślenia podobne. Sówkę tę łapałem w Wo- rochcie. Nowa odmiana dla Małopolski. BOMBYCIA Stph. Viminalis F. v. obscura Stgr. Wyróżnia się od formy typo- wej ciemniejszem tłem skrzydeł przednich, szczególnie od nasady. Kilka okazów tej odmiany wyhodowałem wraz z wieloma typo- wymi okazami z gąsienic, łapanych w Worochcie w czerwcu. INowa dla Małopolski. HADENA Schrk. Adusta Esp. nov. v. „multo obscurior, signaturis typicis“. ‘Odmiane tę łapałem przez kilka lat w Jaremczu, Mikuliczynie 40 i Worochcie. Wszystkie okazy odznaczaja sie kolorem znacznie ciemniejszym od okazów łapanych nie w górach. Ponieważ defi- nicje odmian tego gatunku sówki, znanych dotychczas, nie zupełnie zgadzają się z tą odmianą karpacką — przeto uważam za wska- zane nadać jej nową nazwę v. carpathica. Nowa dla Małopolski, ewentualnie dla Europy. XYLINA Tr. Ingrica Hs. ab. (v.) pexata Grote. Aberację tę wyhodowa- łem wraz z kilkoma okazami typowymi z gąsienic, łapanych w Wo- rochcie na Alnus incana DC. Odznacza się mocno ciemnem, prawie czarnem tłem skrzydeł przednich, nieco także i tylnych, - a tylko plamy nasadowe przednich skrzydeł i obwódki plam ner- kowatej i krągłej, jakoteż prążka falista pozostają jasne. Nowa dla Małopolski. Cymatophoridae. CYMATOPHORA Tr. Or. nov. ab. „Al. ant. strigis anteriore et posteriore prope marginem inferiorem confluentibus“. Aberacja ta różni się od formy typowej rysunkiem przednich skrzydeł, gdyż obie prążki położone są znacznie bliżej siebie i łączą się w jednym punkcie od strony brzegu pachowego i przy samym brzegu pachowym. Tworzą więc rysunek podobny do ósemki, ale rozwartej u góry. Prócz tego odznacza się brakiem innych poprzecznych nakre- śleń na przednich skrzydłach. Wyhodowałem z gąsienicy z oko- licy Lwowa. Nadaję jej nazwę ab. juncta. Nowa dla Małopolski » i Europy. Geometridae. ACIDALIA Tr. Strigaria Hb. nov. ab. ,Supra subtusque multo obscurior, murina (vel grisea), supra unicolor, subtus typice signata“. Piekna ta aberacja ma kolor ciemno-popielaty, myszaty. Wierzch jedno- barwny, spód nieco jaśniejszy, znaczony typowo. Prócz tego wy- różnia się rzęsnem jednobarwnem brudno -białem, typowe okazy mają je nieco ciemniejsze. Także cechuje ją zanik linji przedstrzę- pinowej. Złapana w Janowie koło Lwowa 29. sierpnia 1910 r. î : 3 41 wraz z. Wieloka okazami typowymi. Nadaję jej nazwę: ab. mus. Nowa dla Małopolski i Europy. | BOARMIA Tr. Consortaria F. nov. ab. „dilutior, alis anterioribus et poste- rioribus striga undulata saturata nigrą et distincta, al. ant. subtus macula apicale majore magisque signata et nigra“. Piękna ta aberacja różni się kolorem tła jaśniejszym t. j. jasno - popielatym. Zasadniczo zaś odróżnia się prążką falistą, ostro nakreśloną i dość mocno czarną, zwyczajnie zaś jest ona u tego gatunku bladą i niewiele odbija od tła. Szczególnie wyróżnia tę aberację plama wierzchołkowa na spodzie skrzydeł przednich, jest bowiem znacz- nie większą, mocno nakreśloną i czarną. Odwrót więc przypomina nakreślenie gatunku Doarmia roboraria Schiff. Wyhodowana z wieloma zwykłemi okazami z gąsienic zbieranych w Polskiej Rzęśnie r. 1919. Nadaję jej nazwę ab. pulcherrima. Nowa dla Małopolski i Europy. Arctiidae. PARASEMIA Hb. Płantaginis L. nov. ab. „alis omnibus unicoloribus albidis, corpore albidiore, signaturis nullis, mas“. Aberacja ta przedstawia typowy albinismus. Jest ona koloru brudno - białego, także ciało i różki. Tylko przy brzegu lewych skrzydeł przednich i tylnych posiada po jednej czarnej plamce, które to plamy zdarzają się nie rzadko u tego rodzaju aberacyj. Zresztą nie jest czysto białą, lecz wygląda jakby nieco odymiona. Rzadki ten wyrodek zła- pałem w Worochcie 20. czerwca 1913 r. Nadaje jej nazwę: ab. alba &. Nowa dla Małopolski i Europy. Lwów, w marcu 1921r. RESUME. Der Verfasser gibt folgende neue Formen von Lepidopteren an: 1) Nemeobius lucina L. ab. albofasciata nova ab. 2. Hadena adusta Esp. v. carpathica nov. var. 3. Cymatophora or. F. ab. juncta nov. ab. 4. Acidalia strigaria Hb. ab. mus nov. ab. 5. Boarmia consortaria F. ab. pulcherrima n. ab. 6. Parasemia plantaginis L. ab. g alba n. ab. Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt II. 4 . 42 a Fiir Kleinpolen als neu nennt der Verfasser: 1. Smerinthus populi L. ab. rufescens Sal. Longch. 2. Agrotis fimbria L. ab. brunnea Tutt. 3. A. f. ab. virescens Tutt. 4. A. primulae Esp. v. conflua Tr. 5. Bombycia viminalis F. v. obscura Stgr. 6. Xylina ingrica HS. ab. (v.) pexata Grote. NIEZWYKLE ZEROWANIE KORNIKA BROZDKOWA- NEGO (P/TYOPHTHORUS MICROGRAPHUS L.) [THE UNCOMMON FEEDING OF THE BARK-BEETLE (PITYOPHTHORUS MICROGRAPHUS LJ. podał A. KOZIKOWSKI (Lwów). Drobny ten 1'1 do 15mm długości mierzący kornik wyste- puje zwykle w żerdziowinach świerkowych, rzadziej już na jodle, sośnie pospolitej i wejmutce, a zatem na drzewach szpilkowych, jak zresztą wszystkie jemu pokrewne gatunki. Mimo to złapałem go d. 4. IX. 1914 w Rymanowie -zdroju, żerującego na czereśni. Niedowierzając sobie z powodu osobliwości żerowania tego wy- bitnego szkodnika drzew szpilkowych na drzewie liściastem, popro- _ siłem jeszcze śp. Marjana Łomnickiego o sprawdzenie ozna- czenia gatunku, które potwierdziło moją determinację. Jak na załączonej fotografji kawałka drzewa czereśni widać, był to dopiero początek żerowania, ale już z tego sądzić można, że obraz żerowania byłby taki sam, jak na drzewach szpilkowych. Komórka godowa bowiem wygryziona jest w drzewie pod korą, chodniki macierzyste zataczają poprzeczne łuki o ostrych kontu- rach naokoło strzały, widać w nich też już poszczególne nyże jajowe i początkowy żer młodej larwy. Czy jednak potomstwo, byłoby w czereśni dojrzało i wydało owada doskonałego, jest rze- czą wątpliwą, gdyż w niektórych chodnikach macierzystych, by- najmniej niedokończonych, znalazłem nieżywe, spleśniałe samiczki. Okazy pochodzą z młodej czereśni, którą znalazłem ściętą wśród żerdziowiny świerkowej w dolinie zdroju rymanowskiego na północny wschód od samego zdroju. > - z uh 1 BASED" W BÓLE pł z O (7 snydn.Bosonu sn4oyzydohyi7) e|ą08q-ĄlEq 944 jo smorng ey} una syouriq 3017-Ériou0 ou] (1 snydpiSosonu snioygydohnz) ośeuemoypzoiq eyluioy nuepzeruś z 1wusatezo rĄztren) 4; t parasite of the spruce was found by the author on the 4. th september 1914 at Rymanów feeding go © © > vo o = 8. > 7) m bo = : = ° = © > SET re n a ow. ER o oo 8 ~~ oS Dee een MA ZO Ra. KZ Ba OO Po Dy ARE as. >) wo a © MY WISKO teed) oe fe MER SEY LS ‘ Nar es 44 FAUNA OWADOW OKOLIC LWOWA [LES INSECTES DES ENVIRONS DE LEOPOL] CHRYSIDIDAE (Hym.) podał JAN NOSKIEWICZ. Poniższy wykaz zestawiam głównie na podstawie własnych materjałów zlotek, zebranych w latach 1916—1918. Z gatunków podanych w dawniejszej literaturze dla okolic Lwowa sam nie obserwowałem: Hedychrum rutilans Shuck i Chrysis splendi- dula Rossi. Przytaczam je z pracy Niezabitowskiego w Spr. Kom. Fizj. Polsk. Ak. Um. T. XXV. W nomenklaturze stosuję się do - nowszych znanych mi publikacji Trautmanna. Jemu zawdzięczam _: też sprawdzenie kilku oznaczeń. Miesiące połowów zaznaczyłem w liczbach rzymskich. Cleptes semiauratus L. Wulka 13. VII. 16. 9 leg. J. Lom- > - nicki, Hołosko Mł. 30. V. 17, 9. Cl. nitidulus F. Hołosko Mł. 30. V. 17, 9. var. fallax Mocs. Lesienice 25. VIII. 18, 4. Okaz ten sto- sunkowo b. duży (długość 6'5 mm) posiada piszczele nóg średnich : : i tylnych żółto - czerwone, ciemię, przed- i śródplecze niebiesko- zielone ze stałym złotym połyskiem, a zęby boczne zaplecza krót- kie i tępe. OOdpowiada zatem zupełnie C/. jallax Mocs. Duże rozmiary ciała i barwa krętarzy zbliżają go jednak do nitidulus F, tak, że zajmuje on do pewnego stopnia stanowisko pośrednie ' między obu gatunkami. To skłoniło mie do uznania Cl. fallax Mocs. za odmianę Cl. nitidulus F. Notosus constrictus Först. Dosé ST na motylkowych i baldaszkowych od VI— VIII, 9 3. U obserwowanych okazów waha się długość ciała od 48—6'5 mm (9) i 5—62mm (4). W barwie tułowia i głowy możliwe są wszelkie odcienia od barwy kobaltowo-błękitnej do zielono-niebieskiej z lekkim złotym połys- kiem. Niebiesko - zielony odcień zaznacza się często w różnym natężeniu i na 2 pierwszych odcinkach odwłoka. Osobniki silnie w ten sposób zabarwione należą do odmiany angustatus Kohl. Punkcikowanie odwłoka wykazuje liczne przejścia od b. drobnego i rozrzuconego do grubego i gęstego (N. kohli Mocs.). W uwlo- sieniu głowy istnieją pewne stale się powtarzające różnice między 45 obu płciami. Wzdłuż ostrej krawędzi głowy na granicy jej bocznej i spodniej powierzchni, od skroni aż po policzki, posiadają ? sze- reg b. krótkich, sztywnych, gęsto obok siebie stojących, ciemnych, grubych, o jednakówej prawie długości włosków-szczecinek, pod- czas gdy u f znajdują się tu długie (mniej więcej 4 razy dłuższe niż u ©), nierówne, rzadko ustawione, jasne, cienkie włoski. Ta sama różnica powtarza się prawdopopobnie (choć nie tak może wyraźnie) i u innych gatunków ródzaju /Vołosus. Z powodu zbyt małych materjałów nie mogę jednak tego stanowczo stwierdzić. W rodzaju Ellampus, u żadnego ze znanych mi gatunków podo- bnego zjawiska ńie zauważyłem. var. angusłatus Mocs., razem z formą typową. N. panzeri F. Hołosko Wk., 6. VIII. 17. 9 na wydmie. var. soror Mocs. Lwów, 29. VII. var. spina Lep. Brzuchowice 20. VII. 18. 9. I u tego okazu zaznacza się, choć tylko słabo, poprzeczne zmarszczkowanie pólka czołowego. Ellampus aeneus F. Brzuchowice 9. VI. 18. 9. var. chevrieri Tourn. Biłohorszcze 10. VIII. 17. 4. E. auratus L. Pospolity od V—IX. 9, 4. W barwie i pla- styce b. zmienny. Niektóre okazy (szczególnie ze Starego Sioła) wykazują stosunkowo b. grube punkcikowanie odwłoka. E. bidentulus Lep. rasa wesmaeli Chevr. Hołosko wk. 20. MESS: 9, 215 Vile 18: , 2. VI. 18. 4, 13. VIII. 17..4, Male: chów 7. VIII. 18. ¢. Niektóre okazy, o słabo, poprzecznie prąż- kowanym pólku czołowym, zbliżają się do formy typowej. W ge- stości i grubości punkcikowania odwłoka daje się zauważyć silna zmienność indywidualna. E. pusillus F. Hołosko Wk., Brzuchowice, Łyczaków, Le- sienice, Winniki, 2, — od VI— VIII, przy ściankach glinowych i na piaskach. U wszystkich okazów tarczka i zatarczka z silnym złotym połyskiem. Duża zmienność indywidualna w punkcikowaniu i głębokości wcięcia końcowego 3 odcinka odwłoka. E. violaceus Scop. Brzuchowice 22. VII. 17. 9. E. truncatus Dahlb. Brzuchowice 9. VI. 18. ©. Holopyga gloriosa Fab. Brzuchowice 1. VII. 17. 2, Hołosko Mł. 10. VI. leg. Kłapacz. var. amoenula Dhlb. Hołosko Wk., Hołosko Mł., Brzucho- wice, Łyczaków, Lesienice, VI—VIII. 9, 4. „r uż D 46 Hedychiydium ardens Coq. Pospolity, szczególnie na pias- kach. Hołosko Wk., Hołosko Mł., Brzuchowice, Rzęsna Polska, Zapytów, Janów, Lesienice, Marjówka, Krzywczyce, Winniki V—IX. 9, d. Złota barwa na głowie i tułowiu u jednych okazów dość silna i wyraźna, u wielu zaznacza się słabym tylko b. połyskiem. Te ostatnie stanowią przejście do var. viridis Trautm. Osobniki zbierane na wiosnę mają tarczkę i zatarczkę najczęściej jasno niebiesko-zieloną prawie bez złotego połysku. Poławiałem je przy gniazdach Tachytes nitidus F. H. integrum Dahlb. Na wydmach, w towarzystwie Harpactes lunatus Dahlb. dość częsty. Hołosko Wk., Brzuchowice, Rzesna Polska, Strychowalec VI—VIII. 4, 9. W materjałach moich prze- ważają okazy o ciemieniu i tułowiu zielonym, trafiają się jednak także z silnym złocisto-miedzianym połyskiem. H. purpurascens Dahlb. Popobnie jak poprzedni tylko w ob- szarach wydmowych. Hołosko Wk., Brzuchowice, Rzęsna Polska, VII—VIII. 9, 4. Widywałem go najczęściej w obrębie gniazd Stisus tridens F. Wyraźnych przejść do poprzedniego gatunku nie znam i oba te gatunki uważam za odrębne. W Polsce wy- kazano go ze Ślązka i Poznańskiego. Fl. roseum Rossi. Hamulec 28. VII. 18. 9. Forma typowa. Hedychrum coerulescens Shuck. Lwów. H. gerstackeri Chevr. Holosko Wk., Brzuchowice, Wulka, Sokolniki, przy $ciankach glinowych i na piaskach. VI—IX. * J. H. nobile Scop. Pospolity od V—IX. 9, 4. H. rutilans Dhlb. Dość pospolity, szczególnie w okolicach piaszczystych. Hołosko, Wk., Brzuchowice, Rzęsna Polska, Sokol- niki. VI—IX. 9, 4. Zbierałem go najczęściej na /asione, Achillea i Scabiosa. W długości ciała waha od 6—10 mm. Pseudochrysis neglecta Shuck. Przy ściankach i zboczach glinowych pospolity. Hołosko Wk., Kortumówka, Łyczaków, Le- sienice, Czartowska Skała, Wulka. V—VII. ©, à. Spinolia unicolor Dahlb. W obszarach lotnych piasków dość | częsty. Holosko Wk., Brzuchowice, Rzesna Polska, Rudno, VI—IX. 9, d. Barwa dość zmienna od ciemno fjoletowej do jasno nie- biesko - zielonej. U okazów fjoletowych 3 odcinek odwłoka stale silnie wydłużony i w tyle łukowato zaokrąglony, u jasnych znacz- nie krótszy i prawie prosto ścięty. Obserwowałem je stale w locie, tuż przy ziemi. Gospodarza (rzy ?) nie mogłem odkryć. NEC aż a ee » PANI AAA POCO) 47 Bażnopes grandior Pall. Częsty na wydmach. Holocke Wk., Rzesna Polska, Brzuchowice, Strychowalec, Zapytów, VI—IX. 2,4. var. fasciatus Mocs. Brzuchowice 1. VII. 17. 4. Holochrysis austriaca F. Przy Sciankach glinowych obok Lesienic i Krzywezyc, VI-VI. 9, d. H. hirsuta Gerst. Brzuchowice 28.IV. 18. ©, na pniu sosny» u brzegu tundry. A. pustulosa Ab. Na HUE plotach, slupach, pniach so- sen etc. Rzesna Polska 28. IV. 18. 9, 4, Brzuchowice 10. VI. 2, Zapytów (Borek Romansöwka) 3. IV. 4. Punkcikowanie odwłoka b. różne. U jednych okazów (samce z Zapytowa) geste i prawie równomierne (oznaczył je dr. Trautmann), u innych bardzo rozrzu- cone i wyraźnie podwójne. U. 4 z Zapytowa różki rufinistyczne. Monochrysis succincta L. v. bicolor Lep. Pospolity na pias- kach, zrębach i ugorach. Brzuchowice, Hołosko Wk., Rzęsna Polska, Janów, Strychowalec, V— VIII. ©, d. U samców tułów często prawie bez złotego połysku, niebiesko-zielony. Trichrysis cyanea L. Pospolity na drewnianych płotach, słu- pach, ściankach glinowych, murach etc. 9, d, V—IX. W wiel- kości b. zmienny. Tetrachrysis fulgida L. Brzuchowice 10. VI. 9, 4, Kleparów 30. VII. 9. Na drewnianych płotach i słupach. T. ignita L. B. pospolity V—IX. 9, 4. v. longula Ab. Zamarstynöw 1. VII. 18, przy ściance gli- nowej. T. auripes Wesm. Tylko wzdłuż linji Roztocza. Lesienice, Marjówka, Pasieki. V—VII. 9, ©. T. scutellaris F. Zaszków 18. VIII. Z, na ściance kredowej. T. rutilans Oliv. v. splendidula Rossi. Lwów. T. sybariła Fórst. Michałowszczyzna 20. VIII 18. 9, przy ściance glinowej. T. viridula L. Przy ściankach glinowych dość pospolity. Wulka, Lesienice, Sokolniki, G. Kortumowa, Michałowszczyzna, Hołosko Wk., Pasieki, Łyczaków, Kadecka, Czartowska Skała. V—VIII. 9, 3. RESUME. Es werden die vom Verfasser in Lembergs Umgebung in den Jahren 1916—1918 gesammelten Goldwespen - Arten auf- 48 gezählt u. die Veränderlichkeit mancher von ihnen besprochen. Bei Notosus constrictus Först. ist Sexualdimorphismus constatiert. Die Männchen dieser Art zeigen nämlich auf der scharfen Kante zwischen der unteren u. der seitlichen Fläche des Kopfes eine nur ziemlich lose, lange, weissliche Behaarung, während die Weib- chen auf derselben Stelle eine Reihe von dicht bei einander stehen- den, sehr kurzen, schwarzen, steifen borstenähnlichen Härchen aufweisen. Derselbe Dimorphismus ist warscheinlich auch man- chen anderen Notosus- Arten eigen, während er bei keiner der vom Verfasser beobachteten Ellampus-Arten vorkommt. MOTYLE (LEPIDOPTERA) RZADSZE | NOWE, ZEBRANE W LATACH 1911 do 1921 ° W OKOLICACH LWOWA, JANOWA, MIKULICZYNA I WO- ROCHTY. — CZĘŚĆ II. [SELTENERE UND NEUE LEPIDOPTEREN, GESAMMELT IN JAHREN 1911 -1921 IN DER UMGEGEND VON LEMBERG, JANOW, MIKULICZYN UND WOROCHTA. — III. TEIL.] podał AUGUST STOCKL. W ostatnich latach z powodu wojny i skutkiem niemo- żności robienia dalszych wycieczek, zdołałem w powyższym okre- sie czasu szczupły tylko zebrać materjal. Przeprowadziłem przeto szczegółową rewizję mojego zbioru motyli krajowych i przy pomocy dzieł Seitza, Spulera i broszurk. A. Pieszczeka, traktującej specjalnie o gatunku Colias Myrmidone Esp., podaję w niniejszej części nowe dla naszej fauny aberacje oraz takie odmiany, które do niedawna niesłusznie uważane były za synonimy i jako takie w katalogu Dr. Staundingera i Dr. H Rebla (Berlin 1901) nieuwzględnione. W części tej podałem tylko odmiany i aberacje uwagi go- dniejsze, które w przeciągu mojej 38 letniej pracy entomologicznej zebrałem, zwłaszcza takie, które mają wybitne cechy odmian i abe- racji, — formy, które różnią się tylko drobnemi często nawet mało znaczącemi znamionami w ubarwieniu, opuściłem. 49 Podane odmiany i aberacje ulozone sa podlug wyzej wymie- nionego katalogu Dr. Staudingera i Dr. H. Reblaz r. 1901, przy- czem zaznaczylem gwiazdka formy dla fauny naszej nowe. MACROLEPIDOPTERA. Pieridae. COLIAS F. 1* Hyale L. ab. apicata Tutt. Okazy, u ktörych obwödka na skrzydlach przednich jest bez plamek prawie jednostajnie ciemna, koniec lipca, Brzuchowice. 2* Hyale L. ab. obsoleta Tutt. Okazy, .u których prawie zupelnie brak ciemnej obwodki na dolnych skrzydlach — razem z poprzedzajacym. 3 Hyale L. ab. flava Husz. Okazy, u ktorych plamy przy obwödce na przednich skrzydtach sa duze, razem sie lacza i two- rzą jakoby przepaske w ciemnej obwódce, tylne skrzydła są prawie bez obwódki, Hołosko 14 lipca. Dr. Klemensiewicz podaje taki sam okaz złapany w Pieninach z początkiem sierpnia. 4 Myrmidone Esp. var. amicans Piesz. Okazy dotychczas u nas jako typowe myrmidone Esp. uważane, różnią się tem, że są bledsze od typowych (u nas dotychczas nie znanych), inne mienią się fioletowo lub rzadko bardzo słabo — typowe okazy są ciemno pomarańczowe i mienią się silnie fioletowo, — koniec lipca, sierpień, okolice Lwowa. 5 Myrmidone Esp. ab. edusaeformis Klem. Okazy, u któ- rych w ciemnej obwódce skrzydeł przednich występuią żółte żyłki jak u edusa F., razem z poprzednim, Dr. Klemensiewicz podaje 1 okaz z Brodów. " 6, Myrmidone Esp. ab. edusoides Skala. Okazy samców, u których skrzydła są tego koloru jak u Colias edusa F., razem z poprzednim. 7% Myrmidone Esp. ab. bahri Skala. Okazy o tle skrzydeł cytrynowo-żółtem, posiadam tylko jedną samicę, złapaną 4 sierp- nia w Kleparowie. 8 Myrmidone Esp. ab. flavescens Garb. Posiadam tylko jeden okaz samicy złapanej w sierpniu w Hołosku, 45 mm średnicy; 50 okaz ten zgadza sie adie z rycina 21 na tablicy II. w dzielku | Pieszczeka. Garbowski w broszurce swojej „Materialien zu einer Lepidopterenfauna Galiziens“ podaje, ze są to okazy środkujące między ab. alba Stgr. a myrmidone Esp. lecz dokładnego opisu nie podaje, tylko „die Farbe der Oberseite halt die Mitte zwi- schen der ab. alba und der Hauptrace*. W dziełku Pieszczeka na stronie 55 opis ab. flavescens Garb. następujący: „Diese Form hat eine ausgesprochen ockergelbe Färbung. Das ganze Aussehen des Thieres trägt etwas düsteres an sich. Die Ränder der Vor- derflügel sind. breit schwarz, die kleinen gelben Saumflecke beim. Weibchen verschwinden fast ganz im schwarzen Rande. Diese Verdüsterung der Farben zeigt sich gleichfalls stark an den Wur- zeln der Vorderfliigel. Die Hinterflügel sind in noch starkerem Masse verdunkelt, hauptsächlich beim Weibchen. Der Rand ist nach aussen breit und derart ausgedehnt, dass die hellen Flecke sehr vermindert sind“. Posiadam jeden okaz samicy co do ubar- wienia zgodny z ab. flavescens Garb. zlapany 14 sierpnia w Kle- parowie, nieco wiekszy, u ktörego jednak brzeg ramienny i pa- chowy ma wąską smugę bialo-liliowo sprószoną, również plamka — nerkowata na dolnych skrzydlach jest na ciemnem tle bialo-liljowa, plamy na przednich i tylnych skrzydlach sa tej wielkosci jak u typu lecz koloru biało-żółtego. Gdyby forma tła nie była do- tychczas wyróżniona, proponuję jej nazwę albula nov. var. 9* Myrmidone Esp. ab. obscura Skala. Okazy samic, u któ- rych brak zupełnie żółtych plam w ciemnej obwódce skrzydeł: przednich, tylne skrzydła normalne, 10 sierpnia, Hołosko Mł. 10* Myrmidone Esp. ab. permacułata Piesz. Okazy samic, u których plamy żółte na tylnych skrzydłach są duże i tak z sobą zlane, że ciemna obwódka tychże zupełnie zanika, razem z poprzednim. 11 Myrmidone Esp. ab. immaculata Stóckl. (ab. inumbrata Schulz.) Okazy samic, u których brak zupełny żółtych plam na skrzydłach przednich i tylnych, pierwszy okaz złapałem w sierpniu roku 1890 w Brzuchowicach, drugi 8 sierpnia 1922 w Kleparowie, 12* Myrmidone Esp. ab. lutea Żelezny. Okazy samicy o znacznie większych plamach żółtych na skrzydłach przednich i tylnych, nadto plamy te na tylnych skrzydłach są z sobą zlane i tworzą jakoby przepaskę w obwódce, okaz mój nie zupełnie rhe NU est zgadza sie z fig. 17 Tab. Il. w dzielku Pieszczeka, a mianowicie skrzydła przednie są jednostajniej pomarańczowe a plamy na dol- nych skrzydłach na tle ciemniejszem jaskrawiej występują, należy: jednak niewątpliwie do tej aberacji, gdyż opis na stronie 59 jest zgodny — Hołosko, początek sierpnia. 13* Myrmidone Esp. ab. aurantiaca Piesz. Okazy samicy o tle cytrynowo-żółtem, u nasady jednak lub w połowie z mniej-- szą lub większą smuga a raczej chmurką blado-pomarańczową —- Kleparów, 30 lipca. 14* Myrmidone Fsp. ab. helmi Geer. Okazy samic białe z żółtawym nalotem na skrzydłach przednich — razem z poprze- dzającym. | 15* Myrmidone Esp. ab. pieszczeki Pred. Okazy samic o tle skrzydeł żółtawem lub zielonawo -żółtawem i pomarańczową plamką nerkowatą na tylnych skrzydłach, — posiadam jeden okaz złapany w lipcu w okolicy Lwowa, u którego skrzydła są zielon- kowate, a w obwódce na przednich skrzydłach prawie zupełnie brak jaśniejszych plamek. i 16. Myrmidone Esp. ab. alba Stgr. Znane dotychczas okazy. z Małopolski są nieco mniejsze i nie tak czysto białe jak te, które w dziełku A. Pieszczeka opisano (Fig. 26, Tab. Ill.), a ktore pochodzą z Dolnej Austrji, Grazu i Judenburgu, nasze okazy są brudno białawe i z mniej lub więcej szerszą obwódką na dolnych. skrzydłach, — okolice Lwowa, dość częsty. 17. Myrmidone Esp. ab. nigerrima Piesz. Razem z poprze- dzającym. Okazy białawe, u których plamy w obwódce przed- nich skrzydeł do połowy zanikają, a obwódka tylnych skrzydeł jest szerszą aniżeli u ab. alba Stgr. i sięga głębiej do brzegu pachowego, Holosko, 4 sierpnia. Dr. Klemensiewicz podaje. jeden. okaz ze Lwowa. Nymphalidae. ARASCHNIA Hb. 18* Levana L. ab. intermedia Stich. Okazy, które tworzą. przejściową formę do ab. porima O. — Janów, 16 lipca. 19* Zevana L. ab. obscura Fent. Okazy, u których czer- wono - żółtawe linje zanikają; Janów, razem z poprzedzającym. MELITAEA F. : 20 Athalia ab. corythalia Hb. Dwa okazy w Rzęśnie Polskiej, 4 w czerwcu. 21* Athalia var. caucasica Stgr.. 1 okaz 20 czerwca, Brzu- chowice. 22* Athalia ab. navarina Selys. 1 okaz, 27 maja 1922 koło Zubrzy. ARGYNNIS F. 23 Paphia L. Posiadam okaz samca, złapanego w lipcu w Brzuchowicach, u którego wszystkie żyłki i plamki są z sobą zlane, tak że tworzą właściwie tło skrzydeł ciemne, a kolor czer- wonawo-żółty pozostaje więcej tylko u nasady skrzydeł przednich i dolnych, uważam go za wyrodka. 24 Laodice Pallas. Posiadam okaz samca, złapanego w lipcu pod Czartowską Skałą, u którego na przednich i tylnych skrzy- dłach znajdują się białe plamy (po jednej na każdem skrzydle) 3—5 mm średnicy, na dolnych skrzydłach większe. Wypadki takie zdarzają się także i u innych gatunków Argynnis F. Uważam go również za wyrodka nie zasługującego na osobną nazwę. Lycaenidae. LYCAENA F. 25* Argus L. ab. unicolor Seitz. Samice, u których brak czerwonawych plamek na skrzydłach przednich i tylnych, w po- łowie lipca, Janów. 26* Argyrognomon Brgstr. ab. unicolor Favre. Samice, u których również brak czerwonych plamek na skrzydłach prze- dnich i tylnych, — 4 lipca w Janowie. 27* Icarus Rott. ab. icarinus Scriba. Zlapalem w maju pod Czartowską Skałą okaz przejściowy do formy caerulescens Wheel. 28* Cyllarus Rott. ab. dimus Bgstr. Odznacza się tem, że na spodzie skrzydeł przednich znajdują się tylko cztery okrągłe ezarne punkciki, Lesienice 20 maja. CYANIRIS Dalm. 29 Argiolus L. ab. parvipuncta Fuchs. Złapałem 14 lipca v* wą. fu dt ON At ve welt em 41 Ua» 4 - eee a i dle zo KŁ 1) ECM KIE a rt 53: "w Lesienicach, a więc w drugiej generacji, odznacza się znacznie mniejszemi punktami na odwrocie skrzydeł. Sphingidae. SMERINTHUS Latr. 30* Populi L. ab. grisea Gillm. Wychowałem okaz samicy- jasno popielato - żółtawy prawie bez przepaski z lekko różowym. nalotem, Lwów 10 maja. À 31* Populi L. ab. incarnata Aust. Zdarzają się okazy, u ktö-- rych skrzydla przednie i tylne sa rözowo-siwe, w maju z po- czwarki wylegly. DEILEPHILA O. 32* Euphorbiae L. ab. helioscopiae Selys. Okazy, u ktö- rych na dolnych skrzydlach brak czarnej wstegi na koncu skrzy- del, wylegly z poczwarki w domu 12 maja. 33* Euphorbiae L. ab. praenubila Schulz. Okazy znacznie ciemniejsze, czarna wstega na dolnych skrzydlach podwöjnie sze- oka, również jak poprzedni z poczwarki. Notodontidae. PYGAERA O. 34 Anastomosis L. var. et ab. tristis Stgr. Znalezione u nas. okazy należą tylko do przejściowej ab. tristis Stgr. Lymantriidae. EUPROCTIS Hb. 35 Chrysorrhoea L. ab. punctella Seitz. Okazy o pojedyń- czych czarnych punktach, jeżeli te punkty są liczniejsze i tworzą jakoby rzędy tychże, natenczas jest to ab. pünctigera Teich. LYMANTRIA Hb. 36" Dispar L. ab. disparina ‘Mill. Posiadam okaz samicy biało-żółtawej prawie zupełnie bez nakreśleń. . 37% Monacha L. ab. atra Linst. Okazy o zupełnie czar- _ nych skrzydłach przednich bez nakreśleń. is 54 Lasiocampidae. MALACOSOMA Hb. 38* Neustria L. ab. unicolor Aign. Okazy, u których skrzydła przednie są jednobarwne, 16 lipca Lwów. 39* Neustria L. ab. maculifera Kol. Są okazy, u których prze- paska na skrzydłach przednich jest przerwaną lub znajduje się tylko część tejże na brzegu ramiennym, wychowałem z gąsienicy, motyl 3 lipca. LASIOCAMPA Schrk. 40* Quercus L. var. alpina Frey. Znachodziłem w górach w Worochcie i Mikuliczynie tak samce jak i samice znacznie większe od typowych i ciemniejsze, posiadam jeden okaz samicy blado bronzowej, drugi znacznie jaśniejszy złudnie do samicy ab. russica Seitz. podobny, lata w górach od połowy czerwca. DENDROLIMUS Germ. 41* Pini L. ab. unicolor-brunnea Rbl. Jednobarwnie czerwono bronzowe okazy, u ktörych nakreslenia zanikaja zupelnie, Brzucho- wice 11 lipca. "42% Pini L. ab. grisescens Rbl. Skrzydła przednie mają tło siwe, na którem rysunki wydatnie występują; 11 lipca. 43 Pini L. var. montana Strg. W Worochcie znalazłem gą- sienicę w czerwcu po przezimowaniu, którą karmiłem dalej w domu świerkiem, po drugiem przezimowaniu wydała na wiosnę piękną samicę. Noctuidae. ACRONICTA O. 44* Aceris L. ab. infuscata Haw. Okazy, u których prze- dnie skrzydła są zupełnie zmienione, ab. candelisegua Esp. ma stanowić według Seitza formę przejściową, motył 18 maja. 45* Psi L. ab. suffusa Tutt. Okazy ciemno -siwe podobne do tridens. Lwów 16 maja. 46 Cuspis Hbn. Posiadam okaz odmienny od typowego z mocno przyciemnionemi przedniemi skrzydełkami itylnemi, po- dobny do ab. /eucocuspis Bllr. lecz mniejszy znany z półnóćnych ‘Chin i oni Ae où R 55 47* Euphorbiae F. ab. esulae Hbn. Okazy mniejsze o sla- ych niewyraznych nakreśleniach (abscondita Tr.). Brzuchowice _ 10 maja. Be: AGROTIS O. 48* Fimbria L. ab. rufa Tutt. Okazy o czerwonawych skrzy- „dłach; 20 czerwca Biłohorszcze. | 49* Fimbria L. ab. solani F. Okazy ciemno oliwkowo-zie- F lonawe, w tym czasie jak poprzedni. z 50 Comes Hb. Jest według Seitza tylko formą gat. orbona ' Hufn., różniącą się jednostajniejszem ubarwieniem z niewyraźnemi _ nakreśleniami. 51* Festiva Schiff. Posiadam jeden tylko okaz typowy zła- pany w czerwcu w Biłohorszczu, wszystkie inne należą do ab. primulae Esp.; okazy górskie noszą wybitne cechy tej aberacji. 52* Cinerea Hb. ab. livonica Teich. Okazy, u których skrzydła są zaciemnione, bronzowawe, czerwiec Lwów. 53* Exclamationis L. ab. serena Alph. Posiadam okaz wy- -chowany z poczwarki, u którego skrzydła przednie są popielate, — motyl w Zubrzy 4 lipca. 54" Tritici L. ab. eruta Hb. Okazy, u których skrzydła przednie są zaciemnione więcej jednostajnie tak, że nakreślenia : mniej lub więcej zanikają — Janów w lipcu. 55" Segetum Schiff ab. pallida Strg. Okazy zwykle nieco mniejsze, u których skrzydła przednie są białawo-siwe z mniej wy- raznemi nakreśleniami, 4 lipca Zubrza. 56" Corticea Hb. ab. clavigerus Haw. Okazy, których skrzy- dła przednie nie mają ciemnego oprószenia; ciemne plamki wy- _ datniejsze, koniec czerwca Lwów. 1 57* Ypsilon Rott. ab. annexa Stph. Posiadam jeden okaz 4 mały z rozpięciem skrzydeł 3 ctm.; uważam go za wyglodka a nie aberacje; zlapany 14 sierpnia na przynete. | ~~. | MAMESTRA Hb. | 58* Chrysozona Bkh. ab. caduca H. Schiff. Okazy, które > na przednich skrzydłach mają blado pomarańczowe kropeczki, _ koniec lipca. ) 4 : | = we + £ Me dr 56 MIANA Stph. 59* Strigilis Cl. ab. aerata Esp. Okazy o skrzydlach mniei lub więcej czerwonawo-bronzowych przy brzegu przednich skrzydet — jaśniejsze, w czerwcu na parkanach. 60* Strigilis Cl. ab. suffumata Seitz. Posiadam okaz złapany 30 lipca w Lesienicach, u którego końce skrzydeł przednich są szarawe zaś tło skrzydeł czarniawo bronzowe jakby odymione. 61* Captiuncula Tr. v. expolita Dbl. Posiadam jednego samca złapanego w lipcu w okolicy Mikuliczyna, którego skrzydła są siwo-bronzowawe. | BRYOPHILA Tr. (METACHROSTIS Hbn) _ 62* Strigula Bkh. (Receptricula Hbn.). Kilka okazow wy- chowałem z porostów drzewnych w czerwcu. HADENA Schrk. 63* Monoglypha Hufn. ab. intacta Peters. Okazy ciem- niejsze od typowych, na przednich skrzydłach w brzegu pachowym brak jaśniejszej plamki, Biłohorszcze 3 lipca. 64* Rurea F. ab. intermedia Tutt. Według Seitza są okazy stanowiące przejściową forme do rurea F. o tle skrzydeł rdzawo- — czerwonym, Lwów 29 czerwca. 65* Rurea F. ab. putris Hbn. Posiadam okaz złapany w czerwcu w Worochcie, o tle skrzydeł siwo-rdzawem, pole środkowe mię- dzy brzegiem ramiennym a pachowym ciemniejsze, linjami odgra- niczone, białe nakreślenia na brzegu pachowym dość wydatne. 66* Secalis L. ab. oculea Guen. Okazy, których skrzydła przednie na brzegu pachowym i przy krańcu są jaśniejsze, więcej gliniasto-żółte a tylko brzeg ramienny i przy rzęsach rdzawo-bron- zowe, w połowie lipca, Lwów. 67* Secalis L. ab. didyma Esp. Okazy, u których tło skrzydeł jest tego samego koloru, co przepaska t. j. bronzowe i z jasną plamką nerkowatą, razem z poprzednim. BROTOLOMIA Ld. 68* Meticulosa L. ab. suffusa Seitz. Okazy, u których skrzydła przednie mają tło czerwonawe, należą do tej aberacji, Lwów 15 września, 1 okaz: HELOTROPHA Ld. 69* Leucostigma Hb. ab. albipuncta Tutt. Aberacja o prawie 2 _śnieżno białej plamce nerkowatej na przednich skrzydłach, Biło- horszcze, lipiec na przynętę. HYDROECIA Gn. _ 70* Nictitans Bkh. ab. pallescens Stgr. Przednie skrzydła o połowę jaśniejsze od typowych, 7 lipca, Lwów. TAPINOSTOLA Ld. 71 Fulva Hb. ab. hellmanni Ev. Według Seitza jest hell- manni Ev. aberacją fulva Hb. a nie osobnym gatunkiem, 30 czerwca w Biłohorszczu. ee gee ee aie a paść eatin 3: ‘ns TAENIOCAMPA Gan. 72* Pulverulenta Esp. ab. pusilla Harr. Okazy jednobarwnie siwe bez czerwonawego nalotu. | 73* Populeti Tr. ab. intermedia Steph. Okazy ciemno bron- zowe z nieco czerwonawym nalotem. 74* Incerta Hufn. ab. coerulescens Tutt. Jasno-popielate okazy, nieco w niebieskawe wpadające. 75* Incerta Hufn. ab. subcarnea Seitz. Okazy czerwonawo- siwe z ciemno bronzową plamką nerkowatą. | 76* Incerta Hufn. ab. subsełacea Harr. Okazy o łupkowo- siwem tle skrzydeł bez czerwonawego nalotu. \ 77* Stabilis View. ab. pallida Tutt. Okazy popielatawe + on ee ae ee Cte ee Wi e WL Wi oj WIĘC? ee nieco żółtawym nalotem. ć 78* Gracilis F. ab. pallida Steph. Aberacja biaława z sla- _ bemi nakreśleniami. | | 79* Gracilis F. ab. rosea Tutt. Skrzydła przednie różowo- | siwe, — wszystkie w kwietniu w nocy na baziach Iwy kwitnącej. PANOLIS Hb. 80 Piniperda Panz. (Flammea Schiff.). Kilka okazów znalazłem w pierwszych dniach maja w Janowie. 81 Piniperda Panz. ab. griseovariegata Goeze. Okazy bru- dno-siwe z ciemno bronzowemi nakreśleniami; trzy motyle zbiłem ze sosny w maju w Rzęśnie Polskiej. Polskie Pismo BOBEM En: Zeszyt II, 5 58 CALYMNIA Hb. 82* Trapezina L. ab. rufa Tutt. Okazy o tle skrzydel prze- 1 dnich czerwonawem. Zu 83* Trapezina L. ab. ochrea Tutt. Okazy o tle skrzydeł — glinkowo - biało - żółtem. 84* Trapezina L. ab. carnea Seitz. Okazy również żółtawe, jednakże z czerwonawą przepaską. 85* Trapezina L. ab. pallida Tutt. Okazy blado brudno- * żółte, — wszystkie wylęgłe w lipcu z poczwarek. DYSCHORISTA Ld. 86* Fissipuncta Hw. ab. corticea Esp. Okazy nieco większe, u ktörych skrzydla przednie sa nieco czerwonawo naleciale, Ho- dosko 6 lipca. XYLINA Tr. 87* Furcifera Hufn. ab. variegata Spul. Posiadam jeden piekny okaz zlapany 14 wrzesnia na przynete w Bilohorszczu o tle skrzydet srebrzysto-bialem a ciemne nakreslenia ostro sa uwy- datnione. XYLOMYGES Gn. 88* Conspicillaris L. ab. intermedia Tutt. Okazy przejściowe do ab. melaleuca View.; w kwietniu na parkanie. HELUOTHIS:O. 89* Ononis F. v. et ab. intensiva Seitz. Okazy znacznie mniejsze od typowych, ciemniej nakreslone, ciemna przepaska na tylnych skrzydłach łączy sie w połowie z nasadą skrzydeł tak, że tworzy dwie male żółtawe plamki, Janów 8 lipca. PLUSIA O. 90* Chrysitis L. ab. juncta Tutt. Okazy, u których przepaska na przednich skrzydłach jest mniej lub więcej przerwaną, należą _ do tej aberacji; 10 września we Lwowie. : 91* Gamma L. ab. rufescens Tutt. Jeden okaz o tle skrzy- deł czerwonawo - brunatnem złapałem w okolicy Zakopanego dnia 2 lipca. 2 + £ - À 59 PSEUDOPHIA Gn. 3 92* Lunaris Schiff. ab. rufa Oberth. Skrzydła jednostajnie _czerwono-brunatne, mniej lub więcej bez nakreśleń względnie prze- paski, Hołosko w połowie maja. CATOCALA Schr. 93* Sponsa L. ab. fasciata Spul. Okazy do tej aberacji na-* leżące mają pole środkowe na przednich skrzydłach mniej lub więcej białawo-siwe, Zubrza 16 lipca. Cymatophoridae. CYMATOPHORA Tr. 94* Or F. ab. fasciata nov. ab. Posiadam okaz wychowany - z poczwarki w maju, u którego na przednich skrzydłach jest prze- paska 3 do 4 mm szeroka koloru jasno. popielatego. POLYPLOCA Hb. : 95* Ridens F. ab. xanthoceros Hbn. Okazy o skrzydłach przednich oliwkowo - bronzowych bez białawych nakreśleń, — 10 kwietnia, Biłohorszcze. 96* Ridens F. ab. interrupta Tutt. Skrzydła przednie z bia- ławemi nakreśleniami a przepaska środkowa przerwana a raczej przedzielona w poprzek skrzydeł; wychowany z gąsienicy motyl, 10 kwietnia. Geometridae. ACIDALIA Tr. 97 Umbelaria Hb. Z końcem maja i w czerwcu w Janowie na zrębach krzaczastych nie rzadki, posiadam także z Janowa jeden okaz samicy znacznie mniejszy, gęściej czarnemi kropecz- kami obsiany, podobny okaz samca złapany w Rzęśnie Polskiej _ posiada Dr. M. Świątkiewicz. LYTHRIA Hb. 98 Purpurata L. (Cruentaria Guen.). Okazy dotychczas u nas | jako purpuraria L. po zbiorach oznaczone. Wedlug-Seitza różni sie purpurała L. tem, że kolor skrzydeł przednich jest więcej 5* żółtawy a czerwona przepaska na tychże znacznie węższa i röwno- miernie od końca skrzydeł oddalona, nie tak ukośna jak u RR puraria L.. LARENTIA L. 99* Variata S£hiff. ab. nigrofasciata Gmphg. — Złapałem w czerwcu w Worochcie, skrzydla siwo-biale, przepaska ciemno bronzowa. 100* 7runcata Hufn. ab. centumnotata Schulz. Pole srod- kowe skrzydel przednich bialawe, dwa okazy zlapalem 21 czerwca w Worochcie. 101” Quadrifasciaria Cl. ab. dissolutaria Peterson. Okazy, u ktörych przepaska na przednich skrzydlach jest z czarnych lini- jek utworzona, Lwów w lipcu. 102* Ferrugata Cl. ab. coarctata Prout. Okazy z waziutka ciemna przepaska 1—2 mm, zlapany w Worochcie na Rebrowaczu 16 czerwca 1922. 103* Bilineata L. ab. infuscata Gmpgh. Dość częsta abe- racja szczególnie samic, z mniej lub więcej ciemnemi linjami na przednich skrzydłach, maj czerwiec okolice Lwowa. 104* Autumnalis Stróm ab. literata Don. Okazy, u któ- rych pole środkowe przednich skrzydeł jest białawe, zresztą są nakreślenia zwykle ciemniejsze aniżeli u typu, przy końcu maja, czerwiec, Zubrza, Mikuliczyn, Worochta. TEPHROCLYSTIA Hb. (EUPITHECIA Curt.) 105 Togata Hb., strobilata Bkh., abietaria Goeze ściąga Seitz, pod jedną nazwę pini Retz; jest bowiem jednym i tym samym gatunkiem, różniącym się tylko co do wielkości. Togata Hb. łapa- łem w czerwcu w Mikuliczynie i Worochcie razem z abietaria Goeze wyłącznie na świerkach nie na jodłach; także w maju w Ja- nowie 1 okaz łogała Hb. na świerkach, a abietaria Goeze na sosnach i na świerkach, uważam przeto abiełaria Goeze jako osobną aberację, a nie synonim. 106* Goossensiata Mab. Wychowałem w większej ilości z gą- sienic, znalezionych w jesieni na wrzosach w Rzęśnie Polskiej motyl zładnie podobny do mniejszych okazów absinthiata Cl. 107 Actaeata Walder. Wychowałem również w większej ilosci ; 61 z gąsienic znalezionych we wrześniu w Janowie na Cimicifuga _ foetida L. 108* Egenaria H. SERIĘ Złapałem jeden okaz z końcem maja we Lwowie w ogrodzie na parkanie, który zgadza się zupełnie z opisem i ryciną w dziele Ditzego Tabl. IV. Fig. 1 (Beitrage zur Kenntniss der Eupithecien). | ARICHANNA Moore. 109* Melanaria L. ab. striata nov. ab. Złapałem 20 czerwca w Rzęśnie Polskiej, różni się tem od typowego, że obydwa rzędy czarnych kropek tak na skrzydłach przednich jak i na tylnych są z sobą w poprzek zlane i tworzą 4mm długie paski, nadto na środku tylnych skrzydeł znajdują się tylko dwie czarne plamki. 110* Melanaria L. ab. nigricaria nov. ab. Złapałem w Rzęśnie Polskiej okaz, u którego skrzydła przednie są ciemne, tak że czarne plamki na tychże zanikają, na tylnych skrzydłach znajduje się większa ilość czarnych plamek aniżeli u typu i są CA OWO z sobą zlane. ABRAXAS Leach. 111 Marginata L. ab. nigrofasciata Schóyen. W Mikuliczynie . i Worochcie częściej znacznie aniżeli koło Lwowa, czerwiec. NUMERIA Dup. '112* Pulveraria L. ab. unicolor Hirschke. Posiadam jeden okaz złapany w czerwcu w Worochcie, u którego skrzydła przed- a_i... 4 nie są jednostajnie ubarwione bez przepaski. N ANGERONA Dup. 113* Prunaria L. ab. fuscaria Rout. Okazy zwykle mniej- sze i gęściej ciemno kreskowane, lapalem je w Worochcie i Ta- trach z końcem czerwca i w lipcu. | 3 : 114 Prunaria L. ab. unicolor Horm. Okazy jednostajnego koloru bez nakreslen, Lwów 17 czerwca. VENILIA Dup. 115* Macularia L. ab. albicans Oberth. Okazy o tle skrzy- deł biało-żółtem, łapałem je wyłącznie tylko w górach w czerwcu. PRE | oe CRE Er Cys as ee Se Re ZA PY HYGROCHROA Hb. 116* Syringaria L. ab. loniceraria nov. ab. Wychowałem dwa okazy z gąsienic znalezionych w Worochcie w czerwcu na Lonicera nigra; na skrzydłach przednich i tylnych tych okazów przeważa kolor blado liljowy. HYBERNIA Latr. 117* Defoliaria Cl. ab. obscura Helfer. Tło skrzydeł jak a typu lub więcej białawe lecz przepaska ciemno bronzowa; 3 października w okolicy Lwowa. 118* Defoliaria Cl. ab. holmgreni Lampa. Są to okazy tego koloru jak u typu lecz bez ciemnej przepaski; razem z poprzednim. BISTON Leach. - 119* Hirtaria Cl. ab. terroraria Krul. Okazy samic jedno- stajnie siwego koloru prawie bez nakreslen. 120* Hirtaria Cl. ab. fasciata Seitz. Okazy, u których ciemne linie na skrzydlach przednich sa razem zlaczone i tworza szeroka przepaske mniej lub wiecej ciemno prosz w kwietniu razem z poprzednim okolice Lwowa. 121” Hirtaria Cl. ab. diniensis Oberth. Okazy podobne do typu lecz ciemne linie na skrzydłach przednich są mniej lub wię- cej zgrubiałe, częściowo z sobą zlane, kwiecień, okolice Lwowa. 122* Hirtaria ab. flavescens Seitz. Jeden okaz tej wielko- ści jak Aanoviensis Heym. lecz koloru gliniasto zółtego z ciem- niejszemi linijkami na przednich skrzydłach; złapałem 27 kwie- tnia 1913 w lasach w Janowie. 123* Strataria Hufn. ab. meridionalis Oberth. Dwa samce o tle skrzydeł żółtawo białem i blado bronzową przepaska na skrzydłach przednich wychowałem z gąsienic, motyl w kwietniu. BOARMIA Tr. 124* Repandata L. ab. maculata Stgr. Kilka okazów wycho- wałem z gąsienic znalezionych w Worochcie na Alnus incana, takie same okazy posiadam lapane w sierpniu w Hucie Koro- stowskiej. 125* Rependata L. ab. muraria Curt. Okazy prawie jedno- barwnie siwe ze słabo widocznemi nakreśleniami, w lipcu w Zubrzy. . ‘ + À 3 63 126* Bistortata Goeze. Okazy, które dotychczas u nas myl- nie za crepuscularia Hb. uważane były; gatunek u nas pospolity wraz z aberacjami: fasciata Reut., striata Aign. i defessaria Fr. Czy gatunek crepuscularia Hb. u nas znany, niewiadomo ; nie posiadam ani jednego okazu zgodnego z opisem w dziele Seitza na stronie 376 i z fig. na tablicy 21; motyle w marcu i kwietniu. PAP TR EU PR are al x Le EMATURGA Ld. : 127* Atomaria L. ab. ochrearia Rbl. Posiadam okaz samca zlapanego w Worochcie w czerwcu, u ktörego skrzydla przednie sa płowo-żółte, prawie bez ciemnejszych nakreslen. Nolidae. NOLA Leach. ae 128* Centonalis Hb. ab. atomosa Brem. Okazy prawie ezysto białe ze słabemi tylko nakresleniami, gatunek ten przycho- dzi częto na przynętę. Typowy okaz posiadam tylko jeden, złapany w lipcu w Janowie. : 129* Centonalis Hb. ab. candidalis Stgr. Okazy, które mają na przednich skrzydłach szeroką blado rdzawą przepaskę, łapałem razem z poprzedzającą aberacją w Biłohorszczu w lipcu. Nola confusalis HS. ab. fasciata Rebel, podaną przezemnie w części II (Kosmos XXXV 1911) lp. 83 należy skreślić jako przez pomyłkę oznaczoną ; ma właściwie być Nola centonalis ab. fasciata Rebel.; oznaczył mi ją ś. p. prof. Klemensiewicz ; jednak "w literaturze nigdzie jej nie znajduję; ab. fasciata Rebel jest właściwie ab. candidalis Stgr. TV Pa > Fa ét Hog, og!” 4 i U .' ¢ Cymbidae. : SARROTHRIPUS Curt. 8 130* Revayana Sc. ab. ramosana Hb. Rzadką tę aberację 5 wychowałem z gąsienicy znalezionej w czerwcu w Biłohorszczu, | | Arctiidae. 4 PHRAGMATOBIA Stph. 131* Fuliginosa L. ab. borealis Stgr. Kilka okazöw zlapa- uk; lem w pierwszych dniach czerwca przy $wietle lampy, rzadki. 64 ARCTIA Schrk. 132* Caja L. ab. confluens Rbl. Kilka okazöw wychowalem z gąsienic, motyl 4 lipca. 133% Caja L. ab. auripennis Btlr. Okazy o żółtym odwłoku i żółtych skrzydłach tylnych, wychowałem z gąsienic karmionych Lamium album trzymanem w słonej wodzie. DIACRISIA Hb. 134* Sanio L. ab. irene Btl. Posiadam jeden okaz samca, - u którego tylne skrzydła są jednobarwne bez ciemnej obwódki na tychże, Biłohorszcze 5 czerwca. COSCINIA Hb. 135* Striata L. ab. intermedia Spul. Okazy, ktore tworza forme przejściową do ab. melanoptera Brahm. Janów 10 lipca. 136* Striata L. ab. pallida Btlr. Okazy, u których ciemne paski na skrzydłach przednich zupełnie zanikają, najczęściej trafia się to u samic, Janów 16 lipca. Zygaenidae. ZY GAENA F. 137* Lonicerae Scheven ab. confluens Selys. Posiadam je- den okaz samicy złapanej w Brzuchowicach w lipcu, u której czerwone plamki na przednich skrzydłach są ze sobą zlane po- dobnie jak u ab. minoides Sélys. | 138* Cynarae Esp. ab. turatii Stndfs. Okazy, u których brak czerwonych obrączek na odwłoku, Janów, lipiec. 139* Ephialtes L. Dwa okazy złapałem na stoku kolejowym między Lwowem a Winnikami 5 lipca. Cochlididae. COCHLIDION Hb. 140* Limacodes Hufn. ab. suffusa Seitz. Okazy, u których przednie skrzydła są jednostajnie rdzawo-czarne, należą do tej aberacji; Lesienice 4 czerwca. so AN ee Qi ie elie dS Ce e WZA yte a 7 65 HETEROGENEA Knoch. 141” Asella Schiff. ab. nigra Tutt. Okazy, u których prze- _ dnie i tylne skrzydła są jednobarwnie ciemno - bronzowo -rudawe ; Hepialidae. HEPIALUS F. | 142 Carna Esp. Zakopane, Dolina Kościeliska w lipcu, mój okaz jest nieco odmienny od typu, skrzydła przednie prawie bez MICROLEPIDOPTERA. Pyralidae. EPHESTIA Gn. | 143 Kuehniella Z. Wskutek przywozu do nas maki z Ame- _ryki, pojawił sie ten szkodnik w roku 1920 i 1921 w dość zna- cznej ilości po domach i magazynach, zawleczony z mąką z za- chodu. Przez całe lato kilka generacji. Sv: - 77%, ANCYLOSIS Z. 144 Cinnamomella Dup. Jeden okaz 20 czerwca w Janowie. | HERCULIA Wlk. | " 145 Rubidalis Schiff. Jeden okaz przy lampie elektrycznej na dworcu kolejowym z końcem lipca. EVERGESTIS Hb. | 146 Politalis Schiff. Jeden okaz 10 lipca w Janowie. ! 4 PYRAUSTA Schrk. ; 147 Trinalis Schiff. Jeden okaz w tym czasie jak poprzedni _ w Janowie. 1 R 3 148 Porphyralis Schiff. Tatry, Dolina Chochołowska. w lipcu jeden okaz. ñ 66 Pterophoridae. PTEROPHORUS Geoffr. 149. Scarodactylus Hb. Janów-Biłohorszcze w drugiej polo- wie czerwca (roku 1921 dość liczny). Tortricidae. ACALLA Meyr. 150% Literana L. Jeden okaz typowy 8 sierpnia w lesie le- sienickim na pniu buka — dotychczas znany u nas tylko w abe- racjach suavana HS., squamana F., tricolorana Hw. i irrorana Hb. EULIA Hb. 151 Rigana Sodof. Jeden okaz w połowie maja za rogatką lyczakowska. CNEPHASIA Curt. 152 Wahlbomiana L. v. obscurana Reutt. W polowie czerwca złapałem jeden okaz w Worochcie. EVETRIA Hb. 153* Retiferana Wocke. Złapany w młodej sośninie 16 czerwca między Jamelna a Janowem. CARPOCAPSA Tr. 154 Grossana Haw. Kilka okazów złapałem 10 czerwca na pniach buków w Lesienicach. Yponomeutidae. ARGYRESTHIA. Hb. 155 /lluminatella Z. Jeden okaz złapałem 16 czerwca w Wo- rochcie. 156 Fundella F. W Worochcie w tym samym czasie jak po- przedni gatunek. Plutellidae. CEROSTOMA Latr. 157 Radiatella Don. ab. alba Klem. Biłohorszcze 24 marca z debczaka sploszony. 158 SylvellaL. Zubrza dn. 27 czerwca; wychowałem 2 okazy z gasienic na debie znalezionych. ML oe a a PR Tih Staal a eC ae 27 KJ o A, em ae ce : 67 159% Lonicerella nov. spec. Wychowalem z gasiennicy zna- E one na Lonicera nigra i Spiraea sp. w Worochcie wraz z innemi : _gasienicami rodzaju Cerostoma, na ktéra niestety nie zwracalem uwagi. Skrzydła przednie do */, kasztanowate, brzeg pachowy _ i zewnętrzny popielaty, przy końcu skrzydeł ciemniej opröszony z kilkoma czarnemi kreseczkami, jedną na końcu skrzydeł a 3—4 na brzegu wewnętrznym, tylne skrzydła i rzęso jasno popielate, rzęso skrzydeł przednich ciemniej przedzielone i miedzisto poły- . skujace, głowa i tułów białawe, głaszczki białawe u spodu bron- zowe, różki białe bronzowo pierscieniowane, odwłok u spodu 1 nogi żółtawo-siwe. Wielkość 18 — 20 mm. 160 Nemorella L. Wychowałem kilka okazów z gąsienic ze- _ branych w tym samym czasie jak poprzedni w Worochcie. Gelechiidae. PSORICOPTERA Stt. 161 Gibbosella Z. W połowie lipca na pniu dębów i buków w Lesienicach. BRYOTROPHA Hein. 162 Umbrosella Z. W Lesienicach w tym samym czasie jak poprzedni. GELECHIA Z. 163* Mulinella Z. 30 czerwca. na pniu dębowym w Janowie. 164* Leucomelanella Z. W Lesienicach kilka okazów na. pniu buków 10 lipca. 165 Psilella H. S. Dwa okazy w Lesienicach 14 czerwca. 166 Maculiferella Dgl. Trzy okazy w połowie lipca w Le- _ sienicach na pniu buka. 167 Maculea Hw. W połowie lipca dość częsty na pniu buka w Lesienicach. 168 Knaggsiella Stt. W tym samym czasie jak poprzedni na bukach. 169 Kiningerella H. S. Rzadki, dwa okazy w okolicy Lwowa "w połowie lipca. 170 Tricolorella Hw. W połowie lipca, nie rzadki na pniach _ bukowych w Lesienicach. 171 Sestertiella H. S. Kilka okazów na parkanach 14 czerwca. w okolicy Lwowa. | 68 172 Alburnella Dup. Dwa oksay Rasa z liści po motyle lęgły się 11 i 16 lipca. 173 Fugitivella Z. Lesienice, 20 lipca na pniu buka. 174 Humeralis Z. Janów, 28 lipca na pniu sosny. 175 Wagae Now. Dwa okazy spłoszone z krzaków w Jano- wie, 10 czerwca. ACANTOPHILA Hein. 176 Alacella Dup. Dwa okazy w polowie lipca na pniu deba w Lesienicach. XYSTOPHORA Hein. 177 Atrella Hw. Dwa okazy w polowie lipca czerpakiem. 178 Micella Schiff. Dwa okazy w Zubrzy 14 lipca wieczo- rem latajace. ANACAMPSIS Hein. 179 Biguttella H. S. Jeden okaz w połowie czerwca na łące w okolicy Lwowa. ARISTOTELIA Hb. - 180 Brizella Z. Jeden okaz w połowie lipca w Rzesnie Pol- skiej spłoszony z krzaków. RECURVARIA H. S. 181 Nanella Hb. Trży okazy, 24 lipca w ogrodzie owocowym w okolicy Lwowa. STENOLECHIA Meyr. | 182 Albiceps Z. Na pniach buków w Lesienicach z końcem lipca. 183 Gemmella L. W tym samym czasie jak poprzedzający ga- tunek lecz nieco liczniej. CHRYSOPORA Clem. 184 Stipella Hb. W pierwszych dniach czerwca kilka oka- zów czerpakiem na łące leśnej. BRACHMIA Meyr. 185 Gerronella Z. W Janowie, 10 lipca jeden okaz na pniu sosny. 69 i RHINOSIA Tr. 186 Formosella Hb. W Janowie, z końcem czerwca na zrę- bie sosnowym. | P . PALTODORA Meyr. _ 187 Striatella Hb. W Janowie na zrębie sosnowym złapałem. 5 okazów 28 czerwca. | 188 Anthemidella Wck. Jeden okaz w czerwcu w Mikuli- _czynie na nasypie kolejowym. A 189 Cytisella Curt. W Lesienicach jeden okaz na pniu buka 1 lipca. | SOPHRONIA Hb. $ 190 Chilonella Tr. W Lesienicach jeden okaz przy brzegu lasu z krzaku spłoszony 4 lipca. BLASTOBASIS Z. | 191" Phycidella Z. Kilka okazöw DRE przy świetle elek-- _trycznem w koncu maja. | | PLEUROTA Hb. 192 Bicostella Cl. Nie rzadki z koncem maja i w czerwcu -w Mikuliczynie, Rzęśnie Polskiej i w Janowie w miejcach obficie à | „PR zarosłych. DEPRESSARIA Hw. 193 Assimilella Tr. Wychowałem z gąsienic znalezionych w Brzuchowicach na Cytisus nigricans, motyle w drugiej połowie czerwca. 194 Liturella Hb. Jeden okaz świeżo wylęgły złapałem 4 lipca na Wólce. f | CARCINA Hb. 195 Quercana F. Kilka okazöw zlapalem na pniach debu .w Lesienicach w pierwszych dniach sierpnia i przy lampie elektrycznej. BORKHAUSENIA Hb. 196 Fuscescens Hw. W połowie lipca na pniach dębu w Lesienicach. | 4 197 Cinnamomea Z. W Brzuchowicach na pniu starej wierzby 2 okazy 16 czerwca. e z IT us 4 ~ SON EE + SS, | - z + © "Z 70 198 Minutella be Kilka okazow na parkanie w shoes krocza) w drugiej połowie czerwca. Elachistidae. COSMOPTERYX Hb. 199 Eximia Hw. W Lesienicach na brzegu lasu 20 czerwca z-krzaku spłoszony. 200 Druryella Z. W Janowie, 10 czerwca dwa ce na pniu młodej olszy. 3 MOMPHA Hb. 201 -Raschkiella Z. W Lesienicach 4 lipca na pniu ER jeden okaz. 202 Lacteella Stph. W Janowie 20 lipca czerpakiem na łące leśnej. 203 Miscella Schiff. We Lwowie za rogatką łyczakowską na zboczach kwiecistych 19 czerwca jeden okaz. ANYBIA Stt. 204 Epilobiella Roemer. Mikuliczyn, jeden okaz w połowie czerwca, dwa okazy w końcu maja we Lwowie. CHRYSOCLISTA Stt. 205 Linneella Cl. Na pniu lipy w Pasiekach Łyczakowskich w połowie czerwca. STAGMATOPHORA H. S. 206 Heydeniella F. W Janowie dwa okazy w połowie czerwca | sploszone na brzegu lasu. 207 Serratella Tr. Janów, Rzęsna Polska po zrębach leśnych | dość często sie zdarza w drugiej połowie czerwca. . HELIODINES Stt. 208 Roesella L. W pierwszej połowie czerwca w okolicy © Lwowa w ogrodzie kilka okazów. FIELIOZELAGR=R. 209 Sericiella Hw. Zubrza na pniu dęba z końcem maja -dwa okazy. LT délai tue Auf So u at 210 “Stanneella F. Zubrza kilka aw razem z poprze- dzajacym. COLEOPHORA Hb. 211 Ornatipennella Hb. Na wzgórzach łyczakowskich kilka okazów złapałem w pierwszych dniach lipca. '212 Gallipennella Hb. Lesienice na zrębie leśnym dwa okazy 30 czerwca. 213 Palliatella Zk. Rzęsna Polska w czerwcu wyhodowane z koszyczków znalezionych na liściach dębowych. 214 Auricella F. Na wzgórzach łyczakowskich jeden okaz wychowany z woreczka uczepionego do suchej łodygi — motyl 2 lipca. 215 Directella Z. Biłohorszcze, Janów kilka kan zlapalem w pierwszych dniach sierpnia. "216 Currucipennella Z. Dwa okazy wychawałeii ż kosżydźków uczepionych do pnia grabu w Lesienicach — motyl 30 czerwca. STEPHENSIA Stt. 217 Brunnichiella L..Rzesna Polska z końcem maja czerpa- kiem na zrębie leśnym 3 okazy. ELACHISTA Tr. 218 Apicipunctella Stt. Zubrza 3 czerwca na pniu dębu przy ziemi jeden okaz. 219 Magnificella Tgstr. Rzęsna Polska 5 czerwca 3 okazy czerpakiem po trawach. Gracilariidae. LITHOCOLLETIS Z. 220 Strigulatella Z. Wychowałem kilkanaście okazów z min "znalezionych we Lwowie i w Mikuliczynie na liściach Alnus incana. | 221 Spinolella Dup. Miny często bardzo znaleść można na liściach Salix aurita znacznie. rzadziej na Salix caprea. 222 Cavella Z. Miny nie częste na spodzie liści brzozy. 223 Viminetorum Stt. Miny zbierałem dość często tylko na -łozach Salix viminalis. 224 Cerasicolella HS. Miny często znaleść można u spodu liści Prunus avium, cerasus, spinosa i mahaleb, z min znalezionych ma Prunus mahaleb w ogrodzie botanicznym we Lwowie, wylęgły N N. 72 mi się na wiosnę motylki lecz nie różnią się prawie niczem od typu cerasicolella H. S., przeto w katalogu: Staudinger i Rebel | zaliczono ab. mahalebella jako synonim do typowego gatunku. 225 Mespilella Hb. Należy u nas do rzadkich Lithocolletów, À posiadam tylko dwa okazy z min znalezionych w jesieni na Sorbus — aucuparia. 226 Distentella Z. Również rzadki, dA kilka okazów — znalezionych na pniu dębu w Zubrzy oraz wychowałem z min - znalezionych u spodu liści dębowych w Rzęśnie Polskiej. 227 Apparella H. S. Rzadki, kilka okazów posiadam z min 3 znalezionych w jesieni na Salix fragilis. Tineidae. 3 SCARDIA Tr. 228 Tessulatella Z. Rzadki kilka okazów świeżo wylęgłych z pniaków nagniłych świerków złapałem 9 czerwca w Worochcie. TRICHOPHAGA Rag. 229 Tapetzella L. Niezwykle wielkie okazy, bo do 23 mm. w rozpięciu skrzydeł, wychowałem z gąsienic na skórze królika, motyle lęgły się w kilku generacjach w maju, lipcu i wrześniu. TINEA Z. 230 Picarella Cl. Rzadki ze zgniłych pniaków dębowych — Zubrza 4 maja. 231 Arcella F. Röwniez jak poprzedni rzadki w zgnilych pniach różnych drzew, lapalem go na bukach w maju. 232 Lapella Hb. Kilka okazów na pniu drzew w maju i czerwcu, gąsienica tego molowca żyje w gniazdach ptasich. NEMOTOIS Hb. 233 Dumeriliellus Dup. Dwa okazy złapałem na kwiecistym stoku słonecznym w Janowie z końcem czerwca. ADELA Latr. 234 Cuprella Thnbg. Jeden okaz złapałem w pierwszych i dniach maja w Brzuchowicach około Salix caprea latający. 235 Rufimitrella Scop. Jeden okaz przypadkowo złapałem na kwiatach w Janowie 10 maja; dla wielkiego podobieństwa do Adela violella Tr. łatwo uchodzi uwagi zbieracza. 73 Micropterygidae. MICROPTERYX Hb. 3 237 Ammanella Hb. Dwa okazy złapałem z końcem kwie- 8 w Biłohorszczu, rzadki. | ig ZUSAMMENFASSUNG. 3 Im vorliegenden Beitrag zur ostkleinpolnischen Lepidopteren- fauna werden im Ganzen 237 seltenere und neue Arten sammt - Varietäten und Aberrationen aufgezählt, darunter die mit Stern- chen bezeichneten, für die Fauna Kleinpolens neuen 118 Arten und Aberrationen. Als ganz neue Formen für die europäische _ Fauna werden fünf folgende beschrieben: | Cymatophora or. F. ab. fasciata nov. ab. Vorder-Flügel mit einer 3 bis 4 mm. breiter hellgrauer Binde in der Mitte. Ari- channa melanaria L. ab. striata nov. ab. Beide Reihen der - Flecken auf Vorder- und Hinterfliigeln sind quer zusammengeflos- _ sen und bilden 4mm. lange Streifen. Arichanna melanaria L. ab, nigricaria nov. ab. Der Grund der Vorderfliigel dunkelolivgrau, die Hinterflügel mit zusammengeflossenen Makeln. Hygrochroa > syringaria L. var. loniceraria nov. var. Die Grundfarbe der Vor- - der- und Hinter-Fliigel ist lillaweiss statt ockergelb. In Gebirgs- gegenden (Worochta) Juli, Raupen auf Lonicera nigra L. Cerostoma Latr. lonicerella nov. spec. — Die Vorderflügel ziemlich breit, mit schwach gebogener Spitze, der grôssere Vor- derteil bis zu ?/; kastanienbraun, am Innenrande schmal (wie bei _ xylostella),’am Saume breit hellgrau, gegen die Spitze zu dunkler- grau und mit schwarzen Streifchen, einem an der Spitze der Flügel . und 3—4 am Innenrande; Hinterflügel und Franzen hellgrau etwas _ glänzend, Franzen am Saume der Vorderflügel mit Teilungslinie und etwas kupfrig glänzend, Kopf und Thorax hellgrau, Palpen oben grau unten bräunlich, Fühler weiss dunkel geringelt, Füsse, und Körper gelblichgrau, Spannweite 18— 20 mm. In den Ost- . Karpathen — Worochta. x Polskie Pismo Entomologiczne, Zeszyt Il. 6 74 SZTUCZNE BASTARDY I ODMIANY MOTYLI W ZBIORACH MUZEUM WIELKOPOLSKIEGO FIKÜNSTLICHE SCHMETTERLINGSBASTARDE UND ABARTEN IN DEN SAMMLUNGEN DES MUSEUM WIELKOPOLSKIE] | podal J. W. SZULCZEWSKI (Poznan). Nie jest celem niniejszego szkicu rozwodzić sie nad wartością naukową sztucznie powstałych bastardów i odmian, ani też przed- stawić dzisiejszy stan badań nad tego rodzaju zjawiskami, lecz chce on jedynie dać pogląd, w jaki sposób przedwojenne „Towarzystwo Entomologiczne“ w Poznaniu uzyskało takie okazy, i chce zapo- znać z wynikiem w tym celu poczynionych eksperymentów, t. |. z małym zbiorem, znajdującym się. w Muzeum Wielkopolskiem. Przyczyną zainteresowania się bastardami było zjawienie się w Poznaniu zagadkowego motyla dnia 18 sierpnia 1901 r. Złowił go Mangelsdorff przy lampie elektrycznej na dzisiejszym placu Drwęskiego. W spisie motyli poznańskich, przez Schumanna w roku 1902 ogłoszonym !), nosi on nazwę Deilephila lineata var. livornica Esp. Gatunek ten jest właściwy Europie południowej, Azji i Afryce i znany jest z swych wędrówek, które go zanoszą daleko na północ: do Niemiec, Anglji i krajów Skandynawskich. W Wielkopolsce znaleziono go poprzednio w Ostrowie (podług śląskiej listy wymian), a w sierpniu 1907 schwycił go Klaunick przy elektrycznej lampie przed ówczesną bramą Berlińską i poda- rował go Muzeum. Porównując go z okazem z roku 1901, zauwa- żono u tego ostatniego odmienne ubarwienie, co dało powód do zainteresowania się nim także entomologów zamiejscowych. Szcze- gółowem jego badaniem zajęli się Piingeler — Akwizgran, Rebel — Wieden i Jordan — Tring. Uznano go za bastarda Deilephila v. livornica X zygophylli. Ostatni z wymienionych dwóch gatunków zamieszkuje Ukrainę, Kaukaz i Syberję zachodnią. Przy- czyną powstania tego bastarda naturalnego, była niezawodnie wę- drówka gatunku Deilephila v. livornica, który, oddaliwszy się od okolic swego rozmieszczenia, zmuszony -byl wnijść w kopulację 1) Schumann, Die in der Provinz Posen beobachteten Grossschmetter- liage. Zft. d. naturw. Abt. IX, 33 (1902). 75 _z pokrewnionym mu D. zygophylli'). W zbiorze Muzeum Wielko- 3 polskiego ten okaz nosi nazwę Hybr. gillmeri Rebel>). Technika hybrydyzacji polega na tem, że przez działanie : "Std tego samego Zetanku na osobniki płciowo i gatunkowo różne, z sobą zamknięte, przychodzi do kopulacji. W Poznaniu posługi- wano się w tym celu małemi, gazą pociągniętemi, sześciennemi _klateczkami drucianemi, ustawiając je obok siebie, by zapach _ płciowy mógł działać na równogatunkowe okazy. Zależnie od tem- peramentu 4 d' mniej lub więcej szybko pożądana kopulacja na- stępuje. Żywotność gąsienic jednakowoż z jajek po takiej kopulacji otrzymanych, jest zależna od przyczyn jeszcze nie zbadanych. | Z wyhodowanych bastardöw znajduja sie w Muzeum Wiel- kopolskiem: Hybr. pernoldi Jacobs: 1 4 (Chaerocampa elpenor & x Deilephila euphorbiae ?). Hybr. luciani Dso: 1 ?, 1 4 (Chaerocampa elpenor 4 x Metopsilus porcellus 2). Hybr. harmuthi Kordesch: 1 & (Deilephila euphorbice 8 x Chaerocampa elpenor ?). Wypoczynek poczwarki trwał 3 ty- godnie ; wypoczwarzenie nastąpiło w połowie sierpnia. Hybr. kindervateri Kysela: 1 9, 1 4 (Deilephila euphor- biae 4 X D. gallii 2). Rozwój jak u bastarda poprzedniego. Hybr. phileuphorbiae Mütz: 2 4 (Deilephila gallii 4 X D. euphorbiae $). W przeciwieństwie do bastarda poprzedniego większa część poczwarek przezimowała. Hybr. livorneuphorbiae Wolter*): 1 4 — typ — Po livornica d X D. euphorbiae ?). Hybr. hyppophorbiae; 1 8 (Deilephila hyppophaea & XD. euphorbiae © ). Hybr. epilobii B.: 1 9, 1 4 (Deilephila euphorbiae. d X D. vespertilio 2). 4 3 A TPN) 1) Rebel uważa go za bastarda? Deilephila euphorbiae & X D. livor- nica ? (Berges Schmetterlingsbuch, Il. wyd, str. 96), z czego wynikałaby mozliwość powstania jego na ziemi Wielkopolskiej. >) Opisał go bowiem Gillmer: Ein neuer Sphingiden-Bastard. Int. Ent. Zft. Guben I; 206—07, 213—15; później Mangelsdorff: Ein neuer Sphin- giden-Bastard. Ent. Zft. Guben XVIII, 13—14. 5) Wolter K., Ein neuer Sphingiden-Bastard. Int. Ent. Zft. Guben VI, 193. 6* 76 Hybr. epilobü inversa: 1 9, 1 4 (Deilephilo PER PeRAEE 4 I * D. euphhorbiae 9) '). ; Nie wszystkie jednak wówczas wyhodowane bastardy weszły w skład zbiorów muzealnych. Następujące są znane tylko z za- pisków towarzystwa: Hybr. leoniae Stfs. (Smerinthus tiliae 8 X S. ocellata $). Hybr. hybridus Stgr. (Smerinthus ocellata d X S. populi 9)?). Hybr. hybridus inversa Tutt. (Smerinthus populi 3 X Ke. ocellata 2) 5). Hybr. raeschkei Stfs. (Pygaera curtula & X P. anachoreta ?). Hybr. prima Tutt. (Pygaera curtula 4 X P. pigra 9). Hybr. inversa Tutt. (Pygaera curtula 9 X P. pigra 3), Niektóre z wyliczonych bastardów znaleziono także i w stanie naturalnym i nie ulega wątpliwości, że przy skoncentrowanej obser- wacji i przy celowem badaniu dalsze formy odnaleść będzie można. Potwierdzają to nowsze odkrycia z innych rzędów. Z Wielkopolski np. znany jest bastard złotki Chrysis ignita X Ch. auripes, zna- leziony przez Torkę dnia 30. września 1910 roku w Potulicach pod Bydgoszczą *), oraz obserwacja autora, dotycząca kopulacji trzmieli Bombus muscorum 4 X B. terrestris 9 w Marcinkowie Dolnym, w powiecie żnińskim dnia 27. sierpnia 1914 roku 5). Równocześnie z hodowaniem bastardów zajmowano się w „To- warzystwie Entomologicznem* niemniej ciekawemi eksperymentami tworzenia odmian zapomocą ciepła i zimna. W aktach Muzeum Wielkopolskiego znajduje się dokładny opis takiego hodowania. Kładziono poczwarki mające 8— 12 godzin na pół godziny, do mieszaniny lodu z solą, która przy dziennej temperaturze --20* R. wytwarzała —14 R. Następnie ogrzewano je stopniowo przez 6 godzin aż do dziennej temperatury i suszono je w cieniu przez 2 godziny. U Vanessa urticae i io powtarzano ten ekspe- ryment przez 6 dni po 2 razy, u Pyrameis atalanta w tym samym czasie po 3 razy dziennie. Te same gatunki poddawano wpływowi 1) Z dopiskiem „unikat“. 2), 5) Wolter K., Kreuzungsversuche zwischen Abendpfauenauge und Pappelschwärmer. Zft. d. naturw. Abt. XIII, 14 (1906). - 4) Torka V., Goldwespen (Chrysididae) aus Posen. Zft. der naturw. Abt. XXIII, 27 (1917). ) ) Szulczewski A., Ein Fall von Kreuzung zwischen zwei Hummelarten, Zft. d. naturw. Abt. XXII, 29 (1916). F1 . ciepla +43° do45° R. po 1'/; godziny 5 razy na dzień. Z wyho- Hi dowanych odmian posiada Muzeum Wielkopolskie następujące : Vanessa io L. a) ab. belisaria Obth. Tak pod wpływem zimna _ (4ok.), jak i ciepła (1 ok.) otrzymana; b) jokaste Urech. (1 ok.);. c) ab. exoculata Weym.; jak ab. belisaria pod wpływem zimna i ciepła otrzymane; d) ab. trans. anligone Tisch. (1 ok.); e) ab. antigone Tisch. (2 ok.); f) ab. nie oznaczona (4 ok.). Vanessa urticae L. a) ab. trans. atrebatensis B. (3 ok.); b) ab. atrebatensis B. (1 ok.; c) ab. ichnusoides Selys. (1 ok.); d) ab. nieokreślona (4 ok.). Vanessa polychloros L.; ab. trans. testudo Esp. i ab. testudo Esp. pod wpływem ciepła otrzymane. Vanessa antiopa L. a) ab. daubii Stfs. (1 ok.); b) ab. trans _ hygiaea Heydr. (1 ok.); c) ab. hygiaea Heydr. (1 ok.), Pyrameis atalanta L. a) ab. trans. klymene Tisch. Pod wpły- wem ciepła otrzymana; b) ab. klymene Tisch. (1 ok.); c) ab. klemensiewiezi Schille (2 ok.); d) ab. nie określona (3 ok.). ZUSAMMENFASSUNG. Verfasser schildert die vom Entomologischen Verein in Posen seinerzeit unternommenen Versuche zwecks Erzeugung von Bastar- den und Abarten und gibt eine Zusammenstellung der heute in den Sammlungen des „Muzeum Wielkopolskie“ aus diesen Ver- suchen stammenden Formen. SPRAWOZDANIA Z ZEBRAŃ MIESIĘCZNYCH S. E. 1921 R. [COMPTES-RENDUS DES SEANCES MENSUELLES DE LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DU 1921), W niniejszym zeszycie drukujemy zaległe sprawozdania z r. 1921 (VI--X). ME 2 maja. Dr. Swiatkiewicz demonstrowal rzadki okaz: Melitaea didyma O. ab. livida Klemensiewicz, zlapany w Janowie kolo . Lwowa 16 lipca 1911 r. 151 Uh lt 78 VII. 6 czerwea. = Noskiewicz pokazywal nowe dla fauny Malopolski gatunki żądłówek (Hymn. Aculeata), zebrane w maju 1921 r. w okolicy Zaleszczyk. Kéler mówił. o aparacie strydulacyjnym u kornika Myelo- philus piniperda L. z przedstawieniem rysunków (Rozprawy i Wia- domości z Muzeum im. Dzieduszyckich, t. V—VI). VIII. 3 paździęrnika. Keler demonstruje okaz Parnassius Apollo L. 4, schwytany 3. VI. 1921 w Starem Siole (ok. 20km na płd. wsch. od Lwowa) na pochyłej łączce, graniczącej z lasem liściastym, w którym prze- waża grab. Jest to nowe stanowisko w Małopolsce; dotychczas był tu znany tylko z Tatr. Odczytano pracę nadesłaną przez K. Gajla i T. Jaczew- skiego z Warszawy p. t. Arctocrisa scotti (Dgl. Sc.) na ziemiach polskich. (Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied., T. V—VI). Noskiewicz demonstruje okazy Serviformica picea Nyl., znalezione w lecie tego roku w okolicy Lwowa, mianowicie w Biło- horszczu i w Janowie. IX. 7 listopada. | Kéler odczytuje notatkę prof. Kozikowskiego p.t. Przyczynek do znajomości chrząszczów Polski. (Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied., T. V—VI). Kuntze demonstruje okazy chrząszcza Cryptocephalus 10- maculatus L. ab. bothnicus Ws., zebrane 29. VI. 1921 na tundrze w Janowie koło Lwowa. Nowa ta dla Małopolski aberacja zaliczaną jest do fauny ziem polskich na podstawie występowania jej na Sląsku i w Prusach. Zasługuje na uwagę ze względu na rozmie- szczenie (wybrzeża Bałtyku, nizina niemiecka), oraz na środowisko (moczary z Betula humilis). Forma typowa została znaleziona w 2 egzemplarzach w r. 1905 na tundrze w Biłohorszczu pod Lwowem przez Kłapacza. Noskiewicz podaje wyniki swych wycieczek hymenopte- rologicznych z r. bieżącego na Podole (Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied., T. V—VI). X. 5 grudnia. Dr. Swiatkiewicz przedstawia motyle uzyskane r. b. droga chowu z gasienic. Z posröd nich zasluguja na wzmianke jako rzadsze lub aberratywne nastepujace: Rzesna Polska: z Vacci- nium uliginosum — Lycaena. optilete Kw., gąsienice znalezione PIO. V, motyle wylęgły 26. VI; Calocampa solidaginis Hb.. gas. 10. V, m. w pierwszej połowie VIII. (gąsienice młode ciemnobru- . natne z białym paskiem wzdłuż ciała ponad nogami i bardzo nie- _ wyraźnym rysunkiem; dorosłe jaśniej ubarwione z ciemnemi pasami ib. delikatnemi podłużnemi 5 prążkami; pas biały zmienia sie na siarkowożółty; na każdym pierścieniu po 6 drobnych kropek żół- tawobialych; przetchlinki tej samej barwy; na grzbiecie przed- _ ostatniego pierścienia lekkie poprzeczne wzniesienie z ciemną smugą na szczycie; głowa i nogi jasnobrunatne); Plusia pulchrina Hw., g. 10. V, m. 6. VI; Bomolocha fontis ab. terricularis Hb., g. 18. IX, m. 3. X (gąsienice dorosłe 2 cm długie, ciemnozielone z lekkim _ odcieniem żółtawym, przeświecające; w przegubach obrączki po _ stronie grzbietowej żółte, po stronie brzusznej białe; na całem ciele _ porozrzucane zrzadka włoski na drobnych czarnych brodaweczkach; . wzdłuż ciała pręgi ciemnozielone; głowa żółtozielona, czarnobru- - natno nakrapiana; u młodej gąsienicy obrączki poprzeczne i pręgi ' podłużne białe; większa część poczwarek zimuje); z Gentiana — _ Tephroclystia denticulata Tr., g. 20. VIIL., m. 29. III. (gąsienica + z nalotem niebieskawym żeruje na nasionach i kwiatach szafirowych rośliny); Argyroploce oblongana Hw., g. 7. VIIL., m. 18. IX. (gasie- _ nica jasnobrunatna z nieco ciemniejszą głową); Stenoptilia bipuncti- dactyla Hw., g. 7. VII, m. 31. VIII. (gąsienice żółtawozielone, delikatnie zrzadka owłosione; poczwarki zielone, b. czułe na wilgoć i trudne do chowu); z Salix aurita — Argyroploce semifasciana _ Hw., g. 2. VI., m: 3. VII.; Acalla reticulana Stróm., g. 16. VI., m. 16. IX.; vy. ciliana Hb., m. 29. VIIL; v. dimidiana Froel., m. 8. IX.; z Salix _ wiminalis — Ac. hastiana ab. coronana Thnbg., g. 15. VII, m. 16. IX.; z Polygonum bistorta — Ac. lipsiana Schiff., g. 15. VII, m. 16. IX.; z Sorbus — Swammerdamia caesiella Hb., g. 29. V., m. 5. VI. — Janów: z Clematis recta — Phibalapteryx lapidata Hb., g. 15. VI, m. 28. IX. (gąsienice młode brudnożółtawobiałe, » dorosłe bladozielone w białawe, podłużne prążki, 3—4 cm długie, + o ciele grubiejacem ku tyłowi); Tortrix dumetana Tr., g. 15. VI., _ m. 4. VIL; z Viburnum opulus — Acalla logiana Schiff., g. 10. VIF, m. 15. VIIL; ab. germarana Froel., m. 22. VIII. (gąsienice w po- miętych oprzędem liściach karłowatych roślin); z Potentillo — Ac. … aspersana Hb., g. 26. VI; m. 19. VIL — Zubrza: Araschnia prorsa ‘ | 4 > R AWK eR WAŁÓW m4} he Fruit à si SENT IATA” oba” DH ALES A Me IN eas hé CAN = o RNA z + a | FE ŻY PG WAŁ 80 | RA L. Kilka okazów z zanikiem prążków rdzawych na wierzchu skrzy- — del; Salebria faecella Z., m. 30. VI.; z brzozy — Gracilaria po- — puletorum Z., g. VIIL., m. 5. IX. — Wzgórza za Parkiem Łycza- © kowskim: z Lactuca virosa — Mamestra chrysozona Bkh., g. VIIL., m. 2. VL; z osiki — Brephos notha Hb., g. VI, m. 21. IV. po trzykrotnem przezimowaniu poczwarki; Argyroploce inundana Schiff., g. V., m. 8. VI.; z Ballota — Coleophora ochripennella Z., g. wczesną wiosną, m. VI.; z Salix viminolis — Phyllocnistis saligno Z., g. 6. IX., m. 20. IX. — Park Stryjski: z olchy — Cerura bicuspis Bkh., g. IX., m. VI. — Stara Sól: z świerku — Larentia variata Schiff. ab., g. 3. VIL., m. 8. VIII.; z jodły — Cacoecia histrionana Froel., g. 3. VIL, m. 19. VII. — Stare Sioło: Lymantria monacha ab. eremila O., g. 30. VI, m. 21. VII. — Rawa Ruska: z Leonurus cardiaca — Coleophora lineola Hw., g. 26. V., m. 30. VI.; Col. murinipennella Dup., g. 26. V., m. 30. VI. Prof. Łomnicki wygłosił referat o Zniwiarce jarowej z Po- dola — Messor structor orientalis v. clivorum Ruzsky. (Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied., T. V—VI). Drugie zebranie administracyjne członków S. E., odbyło się dnia 4 grudnia 1922 r. o godz. 6 wiecz. we Lwowie, w Muzeum im. Dzieduszyckich. Na zebraniu tem zapadła wszystkiemi głosami WESA członków następująca uchwała: Sekcja Entomologiczna Oddziału lwowskiego Polskiego To- warzystwa Przyrodników im. Kopernika na zebraniu administra- _ cyjnem z dn. 4 grudnia 1922 r. uchwala rozwiązać się jako taka i przeobrazić się w samodzielne Towarzystwo pod nazwą: Polski Związek Entomologiczny. i Potem wybrano Zarząd Polsk. Zw. Ent. na r. 1923 w naste- pującym składzie: Prof. Zygmunt Mokrzecki (przew.), Dr. Michał : Świątkiewicz (I zast.), Prof. Jarosław Łomnicki (II zast.), Józef Grolle (skarbnik), Roman Kuntze (zast.), Jan Noskiewicz (bibl), Jan Kineł (sekr.). | Szczegółowe sprawozdanie z pow. zebrania w następującą zeszycie Pisma. 7 Dnia 8 stycznia 1923r. odbędzie się w Muzeum im. Dziedu- szyckich we Lwowie o godz. 6 wiecz. pierwsze Walne Zgroma- dzenie Polsk. Zw. Entom.; na porządku m.i. uchwalenie wkładki członkowskiej na r. 1923. “A anko Czeslaw, Poznan, drei _ skiego 3 (Lep.). Brunicki Juljan bar., Podhorce ad Stryj Bett epidopt, % Bujalski Bolesław, Bitków ad Na- 4 Rowers (Paleont.). )ziurzynski Klemens, Wieden III. Gross- markthalle (Lep., Zygaena). Eichler Witold, Pabjanice (Col.). | r Franciszek, p. Zwierzyniec Lu- BG (Col.). Fudakowski Józef, Kraków, św. Anny 6 | (ym. ., Odonata). Prof. dr. Fuliński Benedykt, Lwów, Nabielaka 22 (Embryol.). Gajl Kazimierz, Warszawa, Krakow- 4 Fi Przedmiescie 26/28, Uniwersytet _ Zakł. zool. (Hem. aquatilia). a Marjan, Warszawa, Flery 9 (Lep.). : Dr. Grabowski Marjan, Tarnow, Mala 3 Strusina 22 (Col.). € rodzinski Wojciech, Lwöw, sw. Mar- cina 17. Br. Grollé Józef, Lwów, św. Teresy źe. (Col. Lep.). Prof. dr. Hirshler Jan, Lwów, Uniwer- _ sytet, św. Mikołaja 4 (Exp.). Dr. Jackówna Zofja, Kraków, św. Anny 6 (Dipt.). Jaczewski Tadeusz, Warszawa, obecnie _ w Ameryce płd. (Hem. aq.). Prof. dr. Jakubski Antoni W., Poznań, _ Wjazdowa 3, Uniwersytet. Jarosz je Lwow, sw. Zofji 56. chitekt Karpowicz Stanisław, San- _domierz (Lep.). I Kaucki Tytus, Lwów, Zdrowie 10, (Lep.). Keler Stefan, Skierniewice, (ORLE Pa- _ łacowa (Col. i szkodniki). Kienzler Zdzisław, Gdańsk, Brabank 7, - (Lep.). a Jan, Lwöw, Rutowskiego 18, (Col. I. - Kinie Romuald, Prószków p. Warsz. “ul. Szczesna, dom Stodulskiego. Klasacz Michal, Lwöw, Mickiewicza 8, __ Starostwo, (Col. ): Kochanowski Juljan, Lwów, Uniwersy- tet, św. Mikołaja 4. Dyr. Rob Edward, Warszawa, Al. 3 À "Maja 18 (Col.). Oddz. P. Tow. Przyr. im. Kopernika we Lwowie. EISTESDES AE Kozieł Jan, Przemyśl, Mikołaja Reya 11, (Lep). | Prof. inż. Kozikowski Aleksander, Lwów, Nabielaka 22, (Col. i szkodn.). Dr. Krasucki Adam, Dublany, Stacja ochrony roślin, (Hem. i szkodn.). Prof. Król Ignacy, Kraków, Lenarto- wicza 3, II p. (Dipt). Kulmatycki Włodzimierz, Bydgoszcz, Państwowy Naukowy Instytut Rol- niczy, (Formicidae). Kuntze Roman, Lwöw, Nowy Swiat 3, (Col., Exp.). Prof. s dami Jarosław, Lwów, Ru- towskiego 18, (Col., Formicidae). Łotocki Jan. Bursztyn, (Lep.). - Łukaszewicz Józef, Kraków, św. To- masza 9. Łuszczyński Bohdan, Kęty ob. Białej. Inż. Makólski Józef, Warszawa, Wa- recka 12, (Col. sp. Carasidae). Masłowski Dia, Zawiercie, Sądowa | 3, (Lep.). Masłowski Marjan, Zawiercie, Sądowa 3, (Lep.). Dr. Mazur Edward, Kraków-Podgórze, pl. Zgody 5, (Col.). Mazurowa Gabryela, Kraków - Podgó- rze, pl. Zgody 5, (Col.). Dr. Minkiewicz Stanislaw, Pulawy, Panstw. Instytut Nauk. Gosp. Wiejsk. Wydziat Ochr. Roslin, (Szkodn.). Prof. Mokrzecki Zygmunt, Skierniewice, Osada Pałacowa, Zakład Ochr. Lasu i Entom. Szk. Gł. Gosp. Wiejsk., (Szkodniki, biologja). Muzeum im. Dzieduszyckich, Lwów, Rutowskiego 18. - Prof. dr. Niezabitowski Edward Lubicz, Poznań-Sołacz, Podolska 4, (Hym.). Noskiewicz Jan, Lwów, Rutowskiego 18, (Hym.). Nunberg Marjan, Lwów, św. Marcina (Col) Patkiewicz Roman, Lwow, Sadowa, Sad Sp: (Col.). Pawłowski Jozef, Lwów, Politechnika. Piasecki Franciszek, p. Zołudek, koło Lidy, ziemia wileńska. Dr. Poliński Władysław, Warszawa, Krak. Przedm. 26/28, Pol. Państw. Muzeum Przyrodn.,(Odon.,Orthoph.). Pracownia zoologiczna Wolnej Wszech- nicy Polskiej, Warszawa, Sniadec- kich 8. Prof. dr. Priiffer Jan, Wilno, Zakretowa - 15, Zakł. Zol. Uniw. (Lepidopt.). Romaniszyn Jan, Lwów, Krasickich 5 (Lep.). Prof. dr. Roszkowski Waclaw, War- szawa-Praga, Grochowska 77, Zakł. Anat. opis. zw. dom. Ruszkowski Jan, Poznań - Sołacz, Ku- jawska 15, Inst. Zool. Og. i Ent. Stos. Ruszkowski Jerzy, aż EMŚ. Krak. Przedm. 26/28, Zakł. Zoolog. Uniw. Samborski Zygmunt, Ostrynia, p. Szczu- czyn Lidzki. Scheffner Jerzy, Lwów, Lenartowicza 15, (Lep.). Schille Fryderyk, Strzalköw p. Stryi, (Lep.). Schwartz Jozef, naucz. Sembrat Kazimierz, Lwow, Kurkowa 17. Smreczyński Stanisław, Kraków, Smo- lenska 23, (Col.). Smulikowski Kazimierz, Lwów, Tea- tynska 11, (Col, Lep.). Prof. Stach Jan, Krakow, Slawko wska 17, (Apteryg.). Inż. Stobiecki Stefan, Kraków, Sław- kowska 4, (Col.). Stokl August, Lwów, L. Sapiehy 29 (Lep., Col.) 5 Zaleszezyki, Semin. Szanownych Członków uprasza się o podawanie zmian w adresach. 2 Zgłoszenia nowych członków przyjmuje sekretarz S$. E, Lwów, Rutow- skiego 18. Przy zgłoszeniu należy podać dokładny adres, oraz grupę owadów jako swoją specjalność. Każdy członek otrzymuje bezpłatnie Polskie Pismo Entomologiczne. Szymańska Klotylda, Rzeszów, Kra- Strawiński Konstanty, Osada Pałacowa, Zakł. Ochr. U i Estom. Szk. Gł. Gosp. Wiejsk. (Szkodn., biol.). Dr. Somimdkt Stanislaw, We Sniadeckich 8, Zakt. Biologii Ogól: : _ "nej Inst. im. M. Nenckiego, (Odon.). Szulczewski J. W., Poznań, Krasiń- skiego 4. kowska 22, II. gimnazjum. i Dr. Świątkiewicz Michal, Lwów, Pie- karska 1 c. (Lep.). 3 Świątkiewicz Mieczysław, Nowosiółki, p. Gołogóry. Tenenbaum Szymon, Warszawa, Po- znańska 38, m. 20, (Col.). ag Tumidajski Tadeusz, Łańcut, gimn. | Prof. Trella Tadeusz, Przemyśl, Bar- skad, Lp; Zasanie, (Col.). 3 Urania Tow. Akc. Urządzeń Szkolnych i Laborator., Warszawa, Sienna 39 Dr. Waniczkówna Helena, Warszawa, Zgoda 4, m. 17, (Hydrachn.). | Weissberg Stefan Blank, Warszawa, Wspölna 58, m. 16, (Col.). j Zabłocki Jan,. Krakow, Al. Mickiewi- ' cza 17, Zakł. Anat. Roślin U. J. " Prof. Zańko Włodzimierz, Lwów, L. Sapiehy 12, (Col.). } Zielinski Adam, Lwöw, Lackiego 2. Zöltowski Edward, Warszawa (Col.). Dyr. Żuława Edward, Sa (Dipt.). 4 gig la \ ae a ee” | WYDAJE: 003 POLSKI ZWIĄZEK ENTOMOLOGICZNY | > SORE PAR LA SOCIÉTÉ. POLONAISE pes > ENTOMOLOGISTES | f se 5 + x 1: 'Z UDZIAŁEM ZAPOMÓG un. LA R. 10. p. i KASY IM, | MANOWSKE ae SIA er er Ale “ake raka SP. |: tro rem ins aż LWOW O Sa "Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD.ZARZĄDEM JÓZEFA Z!FMBINSKIEGOL LA . | Gedroyé M.: Wplyw limfy owadziej na zarazek wécieklizny. L'influence © Kéler St.: Nowe stanowisko Grammoptera ingrica Baeckm. w Polsce. | - Eichler W.: ‘ ja TREŚĆ T.. II-go; (SOMMAIRE DU:VOL. 2), 1. Prace i. notatki. | Blüthgen P.: ET gen zabłoskii n. sp. ? und Sph. croaticus Meyer PR. i Giimisch-chane w Azji Mniejszej w 1. 1916 i 1917. IL. der in. kleinasiatischen: Sandschaks Trapezunt und Giimisch- ane Fer in J. 1916—1917 gesammelten Coleopteren IL . — Idem. III: . Ai w ; ARE Fudakowski J.: Znane i sows ‘ptandWwisken. Barts hiemalis ic 7 B. x ny westwoodi Hag. (Neuropteroidea-Mecoptera). Neue u. bekannte | “ Standorte von Boreus hiemalis L. u. B. westwoodi Hag. in Polen „de la lymphe des insectes sur le microbe de la rage . AE 188 ykaz Chrzaszezôw zebranych w Sandzaku' ds esy ywa De erzeichnis . 6, Ein neuer Fundort von Gr. ingrica Baeckm. in Polen . - HQE - à — O masowym pojawie söwki sosnówki Panolis griseovariegata Goeze * -w leśnictwie Ruda nadleśnictwa L. P. Grajewo, Massenhafes Auf- — 1 " treten von Pan. griseovar. Goeze : è A OWO BARCY à À Kinel J.: Notatki koleopterologiczne z Polski. Koleopter. Notizen aus Bat Polen NOŚCI CRM EE MOT A a ET A, Kłapacz M.: Fauna owadów okolic Lwowa, Les insectes des environs . „ de Lwów. Colymbetinae, Dytiscinae, . , . . . SR ye Lois NOA, 7 Krasucki A.: Fauna owadéw okolic Lwowa. Les insectes des environs : de Lwów. Pluskwiaki różnoskrzydłe wodne. Rhynchota-Heteroptera © śunatiia 0 CA Neral PCR 00, NN e748 COW TAA ROUES — Einige Worte über den Wiesenzünsler (Phlyctaenodes sticticalis 8 PE im . 1921 . . . aż re . . * . u) or 144 — ‘Einige Bemerkungen in Bezug auf F. Schumachers Publikation „Mezira tremulae (Germar), ein Naturderkmal aus dem Urwalde | von Bialowies in Polen“ , ; : RESP ER sr RARE | Kuntze R.: Nowe dla Polski i rzadsze chrzaszeze z Podola. Für Polen neue und seltenere Käfer aus Polen RR RARES KE CE. à — Rasy biegacza wregatego Carabus cancellatus Ill. w Polsce. Die Rassen d. Car. cane. lll..in-Polen. . 32. Boy. 0% „76% - Lomnicki J.: Sur un cas d’amblypygie chez Melolöntha melolontha L. 1 — Athous mokrzeckii n. sp. Coleopt. Elateridae . - . ) 7 - 53 Mastowscy L. i M.: Z biologii motyla: Lycaena eumedon Esp. Biolo- gisches über. Lyc. eum. Eap. . 1,21 Sn Neng a N — Nowe odmiany motyli wiekszych (Makrolep.). Neue Formen d. Großschmetterlinge . ER +1 3 RA AR PU + 124 MM wś ZIE Wg hoy AT ZAŚ me ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE BULLETIN - WYDAJE POLSKI ZWIĄZEK ENTOMOLOGICZNY PUBLIÉ PAR LA SOCIÉTÉ POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES Z ZAPOMOGI MIN. W. R. I O. P. T. IL — ZESZYŃ 4. |—.1923,,,, | Łomnicki J.: Sur un cas d'amblypygie chez Melolonthe melolontha Linné, str. 1. — Prüffer J: Przyczynek do znajomości motyli Puszczy Bialowie- sk iej, str. 2. — Znamierowska M.: Występowanie Anax imperator w Wilen- | M Fezzyźnie, str. 11. —-Trella T.: Wykaz chrząszczów z okolic Przemyśl, , str. 12. — Trella T.: Trzy gatunki dla fauny Polski nowych chrząszczy, .19. — Noskiewicz J.: Einige Abnormitaten bei den Apiden, str. 20 — yk Boscy L. i M.: Z biologji motyla: Lycaena eumedon Esp., str. 24. — ntze R.: Nowe dla Polski i rzadsze chrząszcze z Podola, str. 30. — omaniszyn J.: Fauna owadów okolic: Lwowa Macrolepidoptera, str. 35. — śler S.: Nowe stanowisko Grammoptera i ingrica Baeckm. w Polsce, str. 39. — er S.: O masowym pojawie sówki sosnówki Panolis griseovariegata Goeze Be nicwie Ruda nadleśnictwa L. P. Grajewo, str. 41. — Sprawozdania zebrań miesięcznych S. E. z r. 1922, str. 45. — Statut Polskiego Towa- < - rzystwa Entomologicznego, str. 50. > U LWÓW 1923 Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO OGLOSZENIA. Wydział Ckorób Roślin Państwo- wego Instytutu Naukowo-Rolniczego w Bydgoszczy poszukuje entomologa, jako kierownika działu Szkodników wierzęcych. Do celów eksperymentalnych poszu- kuję: żywych jaj, gąsienic i poczwarek z pośród Bombycidae, zwłaszcza L. di- spar, L. monacha, B. mori, Lasiocam- pidae i Saturniidae Za dostarczony materjal place wszelkie ceny lub ofia- ruje materjal wymienny: Lepidoptera, Odonata i Orthoptera. Dr. Jan Prüffer, Wilno, Zakretowa 15. Zakład Zoologji U. S. B. NOWI CZŁONKOWIE. Ciszkiewicz Henryk, Warszawa, Chmiel- na 30 m. 12. (Col.). Dr. Dybczyński Tadeusz, Olkusz, ul. Stacyjna. (Col.). Isaak Juljusz, Zawiercie, (Lep.). Kremky Jerzy, Warszawa, Szczygla 6 m. 6. (Lep.). Płk. Niesiołowski Witołd, Kraków, ul. Gertrudy 23, (Lep ). RE Marja, Wilno, Skopówka 4-m. 5. Raciecka Marja, Wilno, Zakł. Zool. Uniw. St. Bat. Zakretowa 15. Poszukuję żywych poe:warek lub suszonych motylöw nast. gatunków: bielinek kapustnik, mn szka żagwica, przadka pierścienica wraz z paso rzytami; dalej chrząszczów: tecznik liszkarz, pływak zöltobrzezek, kaluzni- ca, rzemlik wielki, pruchnik, kozioróg, ° rohatyniec i innych szkodników ogro- - du, lasu, pola, łąki lub gospodarstwa ° rybnego. W zamian mam do oddania w większej ilości poczwarki: żeglarka, pazia kré!owej, kokornakowca i zmro- cznika wilezomleczka Do pytań należy: dołączyć znaczek pocztowy na odpo- | wiedz. Juljusz Isaak, Zawiercie. Sadowski Wacław, Podliski, stac. Cho- — dorów, (Szkodn.). Prof. Dr. Sitowski Ludwik. Poznan, - Instytut Biol. Og. i Entom. Stosow., - Uniwersytet. (Lep., szkodn.). | Prof. Smreczynski Stanisław, Krakow, Smclenska 23, (Orthopt, Hes ipt.). Ks Swieykowski, katech. gimn , Gorlice. Dr. Taub Szymon, Gródek Jagielloński. M Wierzbowski Zygmunt, Warszawa, Wil- " cza 5 m. 5. (Lep.). | Znamierowska Marja, Wilno, Piekiełko | 1-5. (Odon). W sprawach tyczących Pisma i P. Z. E. należy adresować: (En questions concernants le Bulletin ou la Société adresser): JAN KINEL, — LWÓW, RUTOWSKIEGO 18. = AJM 48 tł 45 af EN Me. A his PSS pe Lin | SUR UN CAS D’AMBLYPYGIE CHEZ a MELOLONTHA MELOLONTHA Linné PAR J. ŁOMNICKI. Jai ee: le 27 mai 1922 a Wyspa (district de Rohatyn, 4 | Petite Pologne Orientale) une grande femelle de 27 mm de longueur 3 de Melolontha melolontha L. (5), qui saccorde dans tous les détails ‚avecla forme considerée par Reitter comme le type (2,3, 6) sauf la conformation du __pygidium, auquel la pointe manque entie- rement. Le bord postérieur du pygidium est émoussé par un arrondissement comme _ d'habitude chez la femelle de Melo- _ lontha pectoralis Germ.(2). [Notre femelle se distingue de cette de M. pectoralis a Germ. par sa grandeur et par les autres _ différences spécifiques, parmi lesquelles les plus importantes regardent les angles _ postérieurs du pronotum(1) qui sont aigus M. melolontha L. | et le disque du pygidium (2, 3,6) couvert ab. amb DRyeR BOY: des poils non dressés]. | À Je donne à cette aberration le nom d’ amblypyga.') Le seul exemplaire trouvé fait partie des collections du Musée Dziedu- _ szycki à Lwów. 4 Melolontha melolontha Lin. ab. amblypyga nov. reprćsente | _ vraisemblablement un type ancien rénouvelé par |’ atavisme des ë 1) anfAóg = émoussé; 7 vf = le derrière. Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt I. 1 2 temps reculés, quand aussi chez Melolontha melolontha Lin. moins les femelles montraient ordinairement l’amblypygie. Court aperçu des ouvrages traitant des hannetons. 1) L. Redtenbacher. Fauna austriaca. Wien 1874. I. Bd. p. 489—490. 2) E. Reitter. Zur Species-Kenntnis der Maikäfer. D. E. Z. XXXI. 1887. II. p. 532. 536--537. 3) E. Reitter. B. T. L. (50). Briinn 1902. p. 260—262, p. 267—268. 4) Jos. Petz. Coleopt. Notizen. W.E. Z. XXIV. Jhg. Wien 1905, p. 100. 5) L. v. Heyden, E. Reitter, J. Weise. Cat. Col. Eur. II. Ed. Berlin, Paskau, Caen 1906, p. 737. 6) E. Reitter. Fauna germ. Stuttgart 1909. II. Bd., p. 333—334. 7) M. Łomnicki: Wykaz chrząszczów ziem polskich. Kosmos. Lwów 1943, p. 152. PRZYCZYNEK DO ZNAJOMOŚCI MOTYLI PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ [BEITRAG ZUR KENNTNIS DER LEPIDOPTERENFAUNA VON BIALOWIES] PODAL JAN PRÜFFER. Motyle Puszczy Białowieskiej do dnia dzisiejszego nie do- czekały się opracowania. W dniach 20—24 lipca 1921 roku, bawiąc na wycieczce entomologicznej w Puszczy Białowieskiej z ramienia Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie, zwiedziłem Polanę - Białowieża, leśnictwo brockie, stoczek i gródeckie. W ciągu czterech dni zebrałem 107 gatunków i 16 odmian. Stosunkowo tak znaczne wyniki w poszukiwaniach osiągnąłem dzięki ułatwie- niom, dokonanym przez p. Szymona Tenenbauma, ówczes- nego kierownika Muzeum białowieskiego, za co Mu składam na tem miejscu serdeczne podziękowanie. _ Na zasadzie zebranego materjału trudno kusić się o zooge- ograficzną charakterystykę terenu. Można natomiast podkreślić formy, które w przyszłości mogą posłużyć do podania tej cha- rakterystyki. PTY. dé ae W „WZT | M. + tint ds ia ent? Yow kaca! 3 Wśród zebranego materjału uderza duża ilość gatunków i odmian, charakterystycznych dla wschodniej Europy, jako to: Vanessa l-album Esp., Acidalia bisetata Hufn. ab. extincta Stgr., Zygaena trifolii Esp. formy przejściowe do f. orientalis Hormuz.. Z drugiej strony zauważyć można elementy północne, których najlepszym przedstawicielem jest Crambus pascuellus L. ab. ex- tinclella Z. Północny charakter fauny motylej potwierdzają liczne melanistyczne aberacje, jak np.: Melitaea athalia Rott. ab. cory-. thalia Hb., Chrysophanus phleas L. ab. magnipuncta Tutt., Ema- turga atomaria L. ab. ustaria Fuchs, Zygaena meliloti Esp. f. chnbergit Reuter znana z Finlandji, Crambus perlellus Sc. ab. warringtonella Stt., występująca bardzo licznie w okolicach Bia- łowieży. Rozmieszczenie na Ziemiach Polskich Pararge achine Sc. zasługuje na szczególną uwagę. Znany jest jego pojaw we Wscho- dniej Małopolsce, w Prusach Wschodnich, na Pomorzu, w Su- walszczyznie, w Poznańskiem, a nie wykazano go dotąd w Za- chodniej Małopolsce i w b. Kongresówce. Zasiąg Pararge achine Sc. obejmuje, jakoby środkową i południowo-zachodnią część Polski. Ze znalezieniem go w Puszczy Białowieskiej krąg jeszcze bardziej się zamyka. Wprawdzie nie wykazano go jeszcze na te- rytorjum ziemi wileńskiej, sądząc jednak z dotychczasowych wia- domości o jego rozmieszczeniu, należy przypuszczać, iż będzie tam znaleziony, dotychczasowych bowiem badań Dampfa, prze- prowadzanych w okolicach Łyńtup, nie można uważać za wyczer- pujące faunę motyli wileńskich. Z rzadszych lub nieznanych form motyli na ziemiach pol- skich można wymienić, prócz już powyżej cytowanych, następu- jące: Argynnis adippe L., Coenonympha pamphilus L. ab. ocellata Tutt., Chrysophanus virgaureae L. ab. caeruleopunctata Schultz,, Ortholitha limitala Sc. ab. violacearia Lambill., Phasiane clath- rata L. ab. cancellaria Hbn., Callimorpha dominula L. ab. ha- melensis Pfliimer — conferta Schultz. W spisie załączam kilka gatunków, złowionych przez p. Szy- mona Tenenbauma, oznaczam je literą (T). PAPILIONIDAE. 1. Papilio machaon L. W duzej ilosci na porebach i po- lanach. 1% PIERIDAE. 2. Pieris napi L. Wérod wielu zlowionych egzemplarzy, je- den d' wyróżnia się obecnością czarnej plamki na górnej stronie przednich skrzydeł, tak, jak to mają ?9. 3. Leptidia sinapis L. Bardzo pospolity. 4. Gonepteryx rhammi L. Pospolity. 5. Colias myrmidone L. Złowiłem tylko jedną ? w lesnic- twie „Grödek“, na t. zw. niemieckiej porebie, chociaz obserwo- wałem znaczniejszą ilość osobników, lecz tylko w tej miejscowości. NYMPHALIDAE. 6. Apatura ilia Schiff. Jednego 4 złapałem w leśnictwie grödeckiem. 7. Vanessa io L. Bardzo pospolity. | 7a. „ ab. dyophthalmica Garb. Na 9 złowionych osobni- ków 14 i2 99 posiadają dodatkowe sa na tylnych skrzydłach. Gródek 24. VII. 8. V. l.-album Esp. 24 lipca złowiłem w południe ?, na częściowo zacienionej drodze między tartakiem a niemiecką po- rębą. Leśnictwo Gródek. 9. V. antiopa L. Gródek. | 10. Polygonia c-album L. Wśród kilku złowionych, typo- wych egzemplarzy, jeden 4 zbliża się ubarwieniem dolnej strony skrzydeł do ab. variegata Tutt. 11. Melitaea athalia Rott. Bardzo pospolita. Leśnictwo „Grödek“ i „Stoczek“. 11a. ab. corythalia Hb. Cztery okazy, o bardzo sciemnio- nych skrzydłach, złowiłem między typowemi formami. 12. Argynnis dia L. Jeden okaz w leśnictwie brockiem i je- den na niemieckiej porębie. 13. A. lathonia L. Pospolity wszędzie. 14. A. adippe L. Dość licznie występował na niemieckiej porębie, złowiłem 2 g 4 i 292. 15. A. paphia L. Pospolity. SATYRIDAE. 16. Pararge achine Sc. 22 lipca widzialem trzy okazy tego gatunku; jeden silnie zniszczony udało mi się złowić. Leśnictwo brockie, kwartał 261. 17. Aphantopus hyperanthus L. Pospolity. 18. Epinephele jurtina L. 9. Forma przejściowa do ab. rufo- cincta Fuchs. Białowieża — park. 19. Coenonympha iphis Schiff. Bialowieza — park. 20. C. arcania L. Pospolity wszedzie. +, 21. C. pamphilus L. ab. ocellata Tutt. Jeden egzemplarz złowiłem 21. VII. Białowieża — park. LYCAENIDAE. Ir \ 22. Chrysophonus virgaureae L. Bardzo licznie wystepuje we wszystkich miejscowosciach Puszczy Bialowieskiej, jakie udalo mi sie zwiedzic. 22a. ab. caeruleopunctata Schultz. Jedna ? zlowitem w lesni- ctwie brockiem. 23. C. alciphron Rott. 9. 21. VII. Gródek. 24. C. phleas L. Wszedzie bardzo pospolity. 24a. „ ab. caeruleopunctata Stgr. 21. VII. Gródek. 24b. „ ab. magnipuncta Tutt. Typowy okaz, o zlanych czarnych plamach na przednich skrzydlach, zlowilem na brzegu rezerwatu białowieskiego, od strony polany Białowieża. 25. Lycaena argiades Poll. Bardzo liczny. 25a. „ ab. polysperchon Brgstr. Typowe formy tej letniej odmiany złowiłem w parku około pałacu: 1 g i 1 9. Prócz tego dwie ? 9 okazywały cechy przejściowe między typową formą i po- wyżej wymienioną odmianą. 26. L. astrarche Brgstr. 1 okaz. 23. VII. Park. 27. Ł. icarus Rott. Pospolity. 28. L. corydon Poda. Jednego tylko 4 złowiłem 23. VII. w parku około pałacu. 3 29. Cyaniris argiolus L. 1 4. 24. VII. Grödek. HESPERIIDAE. 30. Adopea thaumas Hufn. 2 99 21. VII. Grodek i 1 2. Rezerwat. 31. Augiades comma L. 1 ¢. 23. VII. Rezerwat. NOTODONTIDAE. 32. Lophopteryx camelina L. 28. VI. Bialowieza (T). a EN Fr NES > ae a LYMANTRIIDAE. 33. Lymantria monacha L. Jedna ? zlowilem 23. Vil. w parku koło pałacu. NOCTUIDAE. 34. Hadena lateritia Hufn. Czerwiec. Białowieża. 8 egzem- plarzy (T.). 5 35. Calophasia lunula Hufn. Jeden okaz, unoszacy sie w dzien nad kwiatami w parku, złowiłem 23. VII. 36. Erastria fasciana L. Złowiłem 2 okazy, jeden 21. VII. w parku, drugi 23. VII. koło starej smolarni w leśnictwie „Gró- dek*; obydwa silnie zlatane. > 37. Thalpochares paula Hb. 24. VII. Niemiecka poręba, leśnictwo „Grödek“. 38. Hypena proboscidalis L. 22.- VII. Leśnictwo brockie. ~ GEOMETRIDAE. 39. Acidalia similiata Thnbg. Zlowione egzemplarze oka- zuja znaczne wahnienia indywidualne. Typowa forme zlapalem 21. VII. w leśnictwie „Grödek“. Dwie sztuki, jedna z leśnictwa „Grödek“, druga z leśnictwa brockiego, posiada czarną strzępinę - | czarne silnie zaznaczone plamki na przednich skrzydłach. Wreszcie w leśnictwie brockiem schwytałem wyjątkowo jasny okaz, czarne plamy wystąpiły tylko na przednich skrzydłach; strzępina jasna. 40. A. bisetata Hufn. 21. VII. Gródek. 40a. „ ab. extincta Stgr. 22. VII. W leśnictwie brockiem złowiłem jeden okaz, którego skrzydła zupełnie nie posiadaja giemnego nalotu charakterystycznego dla typowych form. Jeden okaz, złowiony 21. VII. na polanie Białowieża uważam za formę przejściową od typu do ab. extincta Stgr. 41. A. emarginata L. Białowieża. Leśnictwo brockie. 42. A. rubiginata Hufn. Białowieża. Stoczek. 43. A. immutata L. Białowieża, leśnictwo brockie, Gródek. 44. Ephyra pendnlaria Cl. 21. VII. Białowieża — park. 45. Timandra amata L. Park około pałacu. 46. Ortholitha limitata Sc. Gródek. 46a. , ab. violacearia Lambill. Jeden okaz o jasno-żót- tych skrzydłach z przepaską o fjołkowym DOBE złowiłem 23. VII. ' w: Rezerwacie. 47. Larentia unidentaria Hw. 21. VII. Gródek. 48. L. alchemillata L. 23. VII. Grödek, koto starej smolarni. 49. L. bilineata L. Bialowieza — park. 50. Tephroclystia absinthiata CI. Bialowieza, nad stawem. 51. Ematurga atomaria L. ab. ustaria Fuchs. W leśnictwie gródeckiem złowiłem 21. VII. dwa melanotyczne & 4, które zali- czam do tej odmiany. 52. Phasiane clathrata L. Pospolita wszędzie. 52a. „ab. cancellaria Hbn. 21. VII. w leśnictwie gró- deckiem złowiłem okaz, u którego poprzeczne prążki na obu skrzy- dłach są bardzo wąskie. 53. Abraxas marginata L. Przejście do ab. nigrofasciata Schógen. 21. VII. Park. 54. Deilinia exanthemata Sc. Białowieża — polana. 55. Boarmia crepuscularia Hb. 4. 24 lipca w leśnictwie gródeckiem złowiłem jeden okaz, o wyraźnie asymetrycznych skrzy- dłach prawej i lewej połowy. Kształt skrzydeł prawej połowy od- powiada temuż dd, a lewej 99. Odwłok, rożki i inne części ciała samicze. Złowiony okaz uważam za przykład częściowego gynandro- morfizmu. ARCTIIDAE. 56. Parasemia plantaginis L. 9. Bialowieza, czerwiec (T.). 57. Callimorpha dominula L. Wszedzie bardzo liczna. dia à ab. hamelensis Pfliimmer — conferta Schultz. 21. VII. złowiłem w leśnictwie gródeckiem jeden egzemplarz, łą- czący w sobie cechy ab. hamelensis Pfliimer i ab. conferta Schultz. Wszystkie plamy na przednich skrzydłach, czysto białe, zlewają się ze sobą. 58. Lithosia lurideola Zck. 1 & i9. 21. VII. Gródek. ZY GAENIDAE. 59. Zygaena meliloti Esp. W lesnictwie brockiem zlowilem jeden, typowy okaz 22. VII. 59a. — f. ehnbergii Reuter. Dwa okazy złowione razem z typową formą, posiadają zredukowane, czerwone plamy na przednich skrzydłach, o klinowatym kształcie. Na tylnych skrzy- dłach czerwone pole zajmuje środkową część, a naokoło niej przebiega szeroka czarna obwódka. 60. Z. trifolii Esp. Liczny w leśnictwie grödeckiem. Dwa okazy o bardzo małych, czerwonych plamkach na przednich skrzy- dłach, uważam za formy przejściowe do f. orientalis Hormuz. 21. VII. Leśnictwo gródeckie. 61. Z. lonicerae Scheven. Leśnictwo brockie, gródeckie ; złowiłem 3 okazy. 62. Z. filipendulae L. Pospolity w leśnictwie gródeckiem i brodzkiem. 62a. — f. minor Tutt. Bardzo mały okaz złowiłem 21. VII. w leśnictwie gródeckiem. 62b. — f. ochsenheimeri Z. Jeden okaz złowiony 21. VII. Leśnictwo gródeckie zbliża się do tej południowej odmiany. 63. Ino pruni Schiff. Białowieża — polana. 64. I. statices L. Białowieża — polana. PYRALIDAE. 65. Crambus inquinatellus Schiff. 21. VII. Grödek. 66. C. perlellus Sc. Wszedzie bardzo liczny. 66a. „ ab. warringtonella Stt. Na 48 sztuk, 12 na przednich skrzydlach wzdluz zylek posiada czarne pasy. Wahnie- nia szerokości czarnych pasów dość znaczne. Między złapanemi formami posiadam jeden okaz, złowiony na polanie Białowieża, o całkowicie zaciemnionych przednich skrzydłach, uważam go za nową aberację. 67. C. margaritellus Hb. 24. VII. 3 sztuki w leśnictwie gródeckiem i 1 sztuka w rezerwacie. 68. C. hortuellus Hb. Wszędzie pospolity. 69. C. culmellus L. Białowieża — park, Gródek. 70. C. pascuellus L. Wszędzie dość pospolity. 70a. , ab. extinctella Z. 23. VII. w rezerwacie złowiłem jeden okaz o niewyraznym rysunku na przednich skrzydłach ; tylne skrzydła ciemno - szare; na zasadzie powyższych cech zali- czam go do ab. (v.) extinctella Z., znanej z Islandji. 71. Platytes alpinellus Hb. Dość liczny na niemieckiej po- rębie w gródeckiem leśnictwie. 72. Schoenobius forficellus Thnbg. 23. VII Białowieża — nad stawem. 73. Nymphula stagnała Don. 21. VII. Białowieża — nad stawem 1 ¢. ł that tite es Akil u | + CROSS" = Se > - = re vie rs % > 74. 4% 26: N. nymphaeta L. Pospolity. Bialowieza. N. stratiotata L. Pospolity. Bialowieza — nad stawem. Cataclysta lemnata L. 23. VII. 1 £ i 12. Białowieża — nad stawem. BA brockie. 78. 79. 80. Gł: 1 sztuka. 82. Stoczek. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. Sylepta ruralis Sc. Białowieża — polana, leśnictwo Evergestis extimalis Sc. Białowieża, Stoczek. (?) E. straminalis Hb. Bialowieza. Plychenodes sticticalis L. Bialowieza, Grödek. Pyrausta fuscalis Schiff. Bialowieza 2 sztuki, Grödek P. cespitalis Schiff. Pospolity. Bialowieza — polana, P. purpuralis L. Pospolity. Bialowieza, Grödek. P. aurata Ss. 23. VII. 1 okaz. Bialowieża — park. PTEROPHORIDAE. Oxyptilus hieracii Z, Rezerwat, Grödek, Stoczek. Platyptilia ochrodactyla Hb. 23. VII. Gródek, 1 sztuka. P. acanthodactyla Hb. Bialowieza, Grödek. Alucita pentadactyla L. 21. VII. Grödek. Pterophorus lienigianus Z. Grödek, 2 okazy. TORTRICIDAE. Acalla aspersana Hb. 24. VII. Grödek. A. ferrugana Tr. ab (v.) tripunctana Hb. 23. VII. Re- zerwat, 2 okazy. 92. 93. 94. 95. 2 okazy. 96. Dichelia gnomana Cl. 23. VII. Rezerwat, 1 okaz. Pandemis corylana F. 23. VII. Białowieża — park. Euxanthis hamana L. Bialowieza — park, Grödek. Hysterosia inopiana Hw. 21. VII. Bialowieza — polana, Argyroploce siderana Tr. 21. VII. Białowieża — park. Okaz silnie Sciemniony. 97: 98. x A. schuliziana F. 21. VII. Grödek, 1 okaz. A. rivulana Sc. Wszedzie pospolity. A. umbrosana Frr. Wszedzie pospolity. 100. A. (?) antiquana Hb. Okaz bardzo zlatany. 22. VII. Leśnictwo brockie. 10 > 101. Bactra lanceolana Hb. Pospolity. Bialowieza — polana. 1012522 » ab. (gen. aest.) nigrovittana Steph. 1 okaz. 24. VII. Grodek. | 102. Ancylis lundana F. 21. VII. Gródek; 22. VII. =. lesnictwo brockie. 3 103. Dichrorampha petiverella L. Pospolity. Zmiennosé ubar- wienia przednich skrzydel okazuje tendencje do melanizmu; jeden okaz ubarwieniem w zupelnosci odpowiada formie, przedstawio- nej przez Kennela (Die palaearctischen Tortriciden) na tabl. XXIII. fig. 24. Spotykają się i okazy jasno zabarwione. TINEIDAE. 104. Argyresthia geodartella L. Bialowieza. Pospolity. 105. Tachyptilia popullella Cl. Bialowieza — park, Stoczek, Grödek. | 106. Harpella forficella Sc. 1 okaz lesnictwo brockie i 1 okaz lesnictwo grödeckie. 107. Gracilaria syringella F. 23. VII. Bialowieza. RESUME. Im vorliegenden Beitrage gibt der Verfasser die Resultate seiner entomologischen Reise nach Bialowies vom 20—24 Juli 1921. Von den gesammelten 107 Arten und 16 Aberrationen fol- gende sind östliche Formen: Vanessa /-album Esp., Acidalia bisetata Hufn. ab. extincta Stgr., Zygaena tıifolii Esp. die Uber- — gansform zur f. orientalis Hormuz. Crambus pascuellus L. ab. ex- tinctella Z. deutet auf nôrdliche Einfliisse hin. Melanotische Merkmale besitzen: Melitaea athalia Rott. ab. corythalia Hb., Chrysophanus phleas L. ab. magnipuncta Tutt., Ematurga atomaria L. ab. ustaria Fuchs., Zygaena meliloti Esp. f. ehnbergii Reuter. und Crambus perlellus Sc. ab. warringto- nella Stt. _ Ausser den angeführten sind noch folgende Schmetterlinge für die Fauna Polens seltener oder ganz neu: Argynnis adippe L., Pararge achine Sc., Coenonympha pamphilus L. ab. ocellata Tutt., Ortholitha limitata Sc. ab. violacearia Lambill, Phasiane clathrata L. ab. cancelaria Hbn. und Callimorpha dominula L. ab. hamelensis Pflümer — conferta Schultz. Z Zakladu Zoologji Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. i 11 - WYSTĘPOWANIE ANAX IMPERATOR | W WILEŃSZCZYŹNIE [OCCURENCE OF ANAX IMPERATOR L. IN THE WILNO DISTRICT] PODAŁA MARJA ZNAMIEROWSKA. Przynależność do fauny polskiej husarza Anax imperator L. została Zak westionowana przez Scholza'), który uważa ja za forme zalatujaca. Badania teva rele mou, Prüffera i Zaéwilichow- skiego stwierdziły liczne występowanie A. imperator L. w całej Małopolsce i to nie tylko form dorosłych, lecz i larw (Zaćwi- lichowski). | W e ldniowych częściach byłego Królestwa Polskiego A. imperator L. był licznie spostrzegany na wyżynie Lubelskiej (Fudakowski), w okolicach Częstochowy (Priiffer) i w oko- licach Kamieńska (Poliński). Wreszcie w środkowej części b. Królestwa Polskiego larwy i postaci dorosłe, licznie były chwytane pod Warszawą przez Sumińskiego, w jeziorze Chodeckiem przez Wolskiego i Słonimskiego, nad jeziorami Kujawskiemi przez Poliń- skiego i Demela. Z innych. miejscowości podany jest ze Śląska i z Poznańskiego. Dane powyżej przytoczone niezbicie dowodzą, że A. impe- rator L. jest formą stale żyjącą w południowej i środkowej Polsce. Badając faunę ważek ziemi Wileńskiej, złapałam 29 kwietnia 1922 r. dorosłą larwę A. imperator L. w Jeziorze Krzyzackiem (Zielone Jezioro) na wschód od Wilna. Larwa hodowana w akwarjum Zakładu Zoologicznego U. S. B. wydała postać dorosłą 31 maja. W ciągu całego lata drugiego okazu nie zaobserwowałam. © Znalezienie dorosłej larwy A. imperator L. pod Wilnem w roku 1922, a więc po bardzo ostrej zimie z roku 1921/22 wskazuje, że warunki klimatyczne wileńszczyzny nie są jeszcze zbyt ostre, aby rozwój nie mógł się odbywać. Na całej więc przestrzeni Polski A. imperator L. jest formą osiadłą, nie zaś zalatującą. 4) E. Scholz: Beitrag zur Kenntnis der Odowatei Folens, Zeitschr. f. wissensch. Insektenbiol. Bd. XIII. 1917. Husum. 12 Ze znalezieniem pod Wilnem A. imperator L., przesuwa sie | znacznie na północ granica zasięgu tego mediteranejskiego gatunku. — SUMMARY. Authoress reports the catching of a nymph of Anax impe- rator L. in Krzyżackie Jezioro (Zielone Jezioro) near Wilno. This shows, that the limit of its distribution is farther north than accepted. The occurence of the nymph period in the Wilno district and the preceding observations of Dziędzielewicz, Zaćwi- ” lichowski, Sumiński, Poliński, Priiffer and Fudakow- ski concerning Middle and South Poland disagree with the sup- position of Scholz that Anax imperator L. as formed in Poland represents the migrating form only. Z Zakładu Zoologji Uniwersytetu S. B. w Wilnie. WYKAZ CHRZĄSZCZÓW OKOLIC PRZEMYŚLA [VERZEICHNIS DER KAFER DER UMGEBUNG VON PRZEMYŚLI HETEROMERA PODAŁ T. TRELLA. OEDEMERIDAE. Anoncodes rufiventris Scop. VI, VII. Pratkowce, Turnica. A. fulvicollis Scop. VII. Turnica. +t f. v. media Gredl. z poprzednia. A. adusta Pnz. VI, VII. na przedmiesciach. Ischnomera sanguinicollis Fbr. 2 p. V, VI. Brylince, Turnica. I. coerulea Lin. IV, V, 1 p. VI. Kruhel Wk., Prałkowce, Bry- lince, Turnica. | Chrysanthia viridis Schmidt. 2 p. VI, VII. Prałkowce, Bry- lińce, Turnica, Dubiecko. + v. a. geniculata Heyd. VII. Turnica. + dla fauny Polski nowe. + podane z kresów jak Sląsk, Prusy, Litwa etc. w Wykazie M. Lomni- ÿ » Penisstücken. » 6. A 5 » Hypotome? u? j 3 » Norm. Copulationsapparat dorsal. e — Valva externa, p— Penis mit Penisstiicken. Fig. 8. Coelioxys rufescens Lep. Valva ext. (e) u. interna (i) ventral. Fig. 9. Coelioxys rufescens Lep. Stachelapparat. w — Winkel, r— quadratische Platte, sr— Stachelrinne mit Stachelrinnenbogen, t — Stechborste, b — Stechborstenbogen. Fig. 10. Coelioxys rufescens Lep. Oblonge Platte mit Sta- chelscheide. Fig. 11. Osmia rufa L. Kopf. TRE 4 » „ rechte Mandibel, Wange u. Auge. ae 13. A » „ linke Mandibel, Wange u. Auge. „ 14. Eucera interrupta Baer. Rechter Tarsus der Mit- telbeine. Z BIOLOGJI MOTYLA: LYCAENA EUMEDON Esp. [BIOLOGISCHES ÜBER LYCAENA EUMEDON Esp. PODALI L. i M. MASLOWSCY (Zawiercie). W maju 1922 r. mieliśmy sposobność znaleść- i wyhodować gąsienice: Lycaena eumedon Esp. Ponieważ w dostępnej nam lite- raturze podstawowej (Spuler, Seitz i Rebel) biologja tego gatunku nie jest opisana, podajemy więc niniejszem możliwie do- kładny opis naszych spostrzeżeń. Sam motył Lyceana eumedon Esp. zdaje się być w okolicach Zawiercia silnie zlokalizowany. Występuje tylko na mokrych łąkach koło wsi Kazimierówka, gmina Łazy, trzymając się brzegów Czarnej Przemszy. Pojawia się corocznie w lipcu lecz w dosyć małej ilości. 25: W koncu lipca 1921 r., gdy lataly juz tylko zniszczone samice, zauważyliśmy po raz pierwszy składane przez nie jajka. Jajka te, półkuliste, na górnym biegunie lekko spłaszczone, barwy białej, z małemi wglebieniami na powierzchni, były składane na pręci-- kach lub znamionach kwiatów bodziszka błotnego Geranium pa- lustre L., który w dużej ilości porasta tam brzegi Czarnej Przem- szy. Jajka spotykaliśmy też czasem na okwitłej już roślinie: na szypułkach kwiatów lub owocach. Rośliny wraz z złożonemi na nich jajkami, przenieśliśmy do domu dla dalszej hodowli. Wylęgłe tu po tygodniu gąsienice były barwy szarawo-czarnej, porośnięte gęsto krótkim białawo-szarym włosem. Wdrążały się one do owoców lub pączków kwiatów i żyły tam do pierwszej wylinki. Po wylince gasienice mialy barwe ciala kawowo-brunatna, włos filcowaty, szary, głowę czarną. W tem stadjum zaczęły obgryzać liście w ten sposób, że zawsze nacinały żyłki liścia, któ- rego część wskutek tego ulegała więdnięciu. W zwiędłej i skur- czonej nieco częci liścia, kryła się gąsienica. Następnie gąsienice znikły, liście schnęły, a w zdrowych jeszcze łodygach dostrzegliśmy otworki, okrążone kałem gąsienic. Prawdopodobnie gąsienice L. eumedon Esp., po spożyciu kwiatów wzgl. nasion rośliny, wdrążają się jesienią w łodygi, gdzie żerują i następnie spędzają czas stagnacji zimowej podobnie jak gąsie- nice L. donzelii B. (Seitz: Grossschmett d. Erde P. I. str. 310). Więcej gąsienic tych nie widzieliśmy; wyginęły one, jak się zdaje, wskutek niesprzyjających warunków zimowania. Z wiosną 1922 r. rozpoczęliśmy poszukiwania w tych samych miejscach nad Czarną Przemszą. Jednakże dopiero w dniu 31 maja i 1 czerwca udało się nam znaleść gąsienice (12 sztuk), już w ostatniej wylince, prawie dorosłe. Dwie z nich siedziały na łodygach bo- dziszka tuż przy ziemi, podobnie jak gąsienice innych modraków, jedna dosyć wysoko na trawie; pozostałe (9 ok.) kryły się w zwie- dłych i zwieszonych liściach bodziszka, które dosyć często spoty- kaliśmy. Ten dziwny sposób ukrywania się gąsienicy uważamy za jedną z najcharakterystyczniejszych jej czynności. Mianowicie (Fig. 1) nadgryza ona ogonek liścia mniej więcej w odległości 10 mm od nasady blaszki, wskutek czego liść więdnie, zwija się i opada. 26 Wewnatrz (Fig. 2) kryje sie gasienica dorosła i żywi się, wygry- - zając otwory zwykle przy nasadzie blaszki liścia. Może być, że gąsienica, spotykana na wolności, najczęściej wewnątrz zwiędłych liści, czyni to dla ochrony przed promieniami słońca, gdyż w hodowli, gąsienice nie wystawione ‘na bezpośrednie działanie słońca, łodyg nie ‘nadgryzaly, prócz dwóch wypadków. Kir. al. Fig: 2. Gąsienica dorosła ma typową postać gąsienic rodzaju Ly- caena (Fig. 3): jest krępa, gruba, z wyraźnie spłaszczonym końcem ciała. Dorosła mierzy do 14 mm długości. Ciało składa się: 1. Z 9 wysokich, wyraźnie odznaczonych pierścieni, na których wzdłuż grzbietu znajduje się podwójny szereg brodawkowatych wy- niosłości: na każdym pierścieniu po parze. 2. Z 3 końcowych pierścieni spłaszczonych, mniej wyraźnie odgraniczonych od siebie, wgłębionych nieco pośrodku grzbie- towej strony. Na końcu wgłębienia zauważyć można dwa syme- trycznie ułożone, wyraźne, białe ujścia gruczołów. Prócz nich w wgłębieniu znajdują się prawdopodobnie ujścia mniejszych gru- czołków, o których roli będziemy mówić później. Całe ciało ga- rg sienicy jest porośnięte drobnym, filcowatym włosem, mleczno- żółtym. Ciało jest barwy trawiasto zielonej. Przez środek grzbietu. przechodzi szaro-zielona pręga aż do spłaszczonej części ciała, która jest tejże barwy. Na obu bokach biegnie aż do głowy przynożna pręga siarkowo - żółta. Na każdym pierście- niu z obu stron od wy- rostków grzbietowych, znajdują się podwójne, bardzo wąskie prążki białe (z jednej strony każda ciemniej ograni- czona), biegnące sko- śnie przez boki w kie- cunku głowy. Przet- chlinki ciemne, mało widoczne w wglebie- niach ciała. Głowa, u- kryta w pierwszym pier- ścieniu ciała, wysuwal- na, barwy ISniaco-czar- nej. Przed przepoczwar- czeniem gąsienica staje się połyskująca, włoski na grzbiecie brunatnie- ją, pręgi boczne zwę- Fig. 3. żają się i bieleją. Gąsienice tuż po ostatniej wylince są znacznie bledsze; zywsza barwa zielona występuje z rozrostem gąsienicy. Przed zamianą w poczwarkę, gąsienica kryje się niezbyt głęboko w mech lub między trawę, gdzie się przysnuwa i spę- dza w tym stanie do 14 dni, poczem dopiero zamienia się w poczwarkę. Poczwarka (Fig. 4) ma do 8 mm długości, jest żółtawo-zie- lona, z nieco jaśniejszemi skrzydełkami. Koniec odwłoka i grzbiet są barwy brunatnawej. Na każdym pierścieniu odwłoka znajdują 28 sig.po 2 symetrycznie ułożone małe wypukłości w formie gu-. ziczków. Przed wylęgnięciem się motyla, poczwarka staje się czarno-. brunatna; tylko spodnia strona odwłoka pozostaje żółtawą. Pierwsze gąsienice weszły w mech 3 czerwca, zamiana: w poczwarkę nastąpiła około 17 tegoż miesiąca. Pierwszy motyl. pojawił się 26 czerwca. Okres poczwarki trwa do 14 dni. Ogółem. otrzymaliśmy 10 motyli, z tego 3 4 #17 99. Jedna poczwarka spleśniała. Jeden tylko 4 posiada typowe czarno-. brunatne ubarwienie wierzchniej strony skrzy- del (Seitz, Grossschmett. d. Erde P. I. Fig. a I ab 80); dwa inne maja dosé silnie zaznaczone plamki czerwone na brzegu zewnętrznym skrzydeł tylnych. ~ Ciekawem zjawiskiem w życiu opisy- ki | bliżej nie określonego gatunku. Z każdego prawie liścia, gdzie znaleziono gąsienice Fig. 4. Lycaena eumedon Esp., wypadały mrówki. | _ Znajdowaliśmy też gąsienice, na których sie- działy mrówki, skierowane głową do tyłu gąsienicy i operujące narządami swemi na ciemniejszej, spłaszczonej, końcowej części ciała. Jak wspominaliśmy wyżej znajdują się tam zapewne gru- czoły, wydzielające pewien płyn, który służyć może mrówkom jako pokarm. *) Mrówki widocznie, drażniąc gąsienice swemi rozkami, zmuszają je do wydzielania tego charakterystycznego płynu. Gasie- nica Lycaena eumedon Esp. nie okazuje przytem żadnych reakcji obronnych a nawet nie przerywa czynności jedzenia. Przy niniejszem składamy serdeczne podziękowanie znanemu entomologowi p. Juljuszowi Isaakowi z Zawiercia, który służył nam chętnie swą pomocą w dostarczaniu literatury, jak również w zre- dagowaniu powyższych wiadomości, oraz p. prof. Kazimierzowi Kaznowskiemu z Kielc za niemniej ważną dla nas pomoc w okre- ślaniu niezbędnych roślin. 1) Współżycie mrówek z gasienicami innych modraków, jak np. L. argy- rognomon Brgstr., którego poczwarki znajdowano w mrowiskach (Rebel) jest znane. wanej gąsienicy jest jej symbioza z mrówką: 29 RESUME. Ende Juli 1921 fanden wir auf feuchten Wiesen bei Zawiercie am Flusse Czarna Przemsza die Eier von Lycaena eumedon Esp., ‘welche meistens in Blüten von Geranium palustre L. auf Staub- faden und Griffeln abgelegt wurden, zuweilen auch auf Früchten ‘oder Blütenstielen. Die Pflanzen mit Eiern brachten wir zur wei- teren Zucht nach Hause. Diese sind halbkugelig, am° vorderen ‘Pole leicht abgeflacht, weisslich, mit kleinen Eindrücken bedeckt. Die nach einer Woche ausgeschlüpften Raupen, haben sich in Früchte oder Blütenknospen hineingefressen, wo sie bis zur ersten Häutung verweilten. Danach frassen sie einige Zeit an den Blättern, bis sie endlich ganz verschwunden sind. Nur haben wir an den Stengeln kleine, mit Raupenkot umringte Löcher gemerkt, die letzten Spuren ihrer Tätigkeit. Wegen ungünstiger Bedingun- gen sind aber alle diese Raupen eingegangen. Im folgenden Jahre gelang es uns erst am 31. V. und 1. VI. zwölf Stück ausgewachsene, das letzte Mal gehäutete Raupen zu finden grösstenteils (9 St.) in welken, herunterhängenden Blättern von Ger. palustre versteckt, deren Blattstiele sie etwa 10 mm weit von der Blattspreite angefressen haben (Fig. 1 u. 2 a — Raupe, bb’ — durch sie ausgefressene Stellen). In diesem Stadium misst die Raupe za 14 mm Länge. Drei letzte Segmente (Fig.3) stellen ein fast einheitliches, flaches, von ‘oben etwas ‘ausgehohltes, graugrünes Gebilde dar. In der Aus- höhlung sind zwei weisse Drüsenmündungen wahrnehmbar. Der glänzend schwarze Kopf in Ruhezustand im ersten Thoraxsegmente versteckt. Auf 9 Segmenten dahinter zwei Reihen von Rücken- warzen, auf jedem Segment je ein Paar. Der ganze Körper mit zarten rahmgelben Haaren filzartig bedeckt, grasgrün. In der Mitte des Rückens ein Längsstreifen, welcher in der Farbe mit dem abgeplatteten Endteile übereinstimmt. Zu beiden Seiten dicht über den Füssen je ein schwefelgelber Längsstreifen. Nach aussen von Rückenwarzen eine doppelte, schmale, weisse, schief gerichtete Linie. Stigmen dunkel, schwach sichtbar. Die Verpuppung erfogt tief im Moose oder im Grase, indem sich die Raupe an die Pflanzen anwebt und za 14 Tage danach zur Puppe wird. Diese (Fig. 4) za8 mm lang, ist gelblich-grün ‘mit etwas helleren Flügelscheiden. Abdomenspitze und Rücken -braunlich. Auf jedem Abdomensegmente je zwei knopfartige Erha- 30 benheiten. Vor Ausschliipfen des Schmetterlings wird die Puppe -schwarzbraun mit Ausnahme der geblichen Unterseite von Abdo- men. Die erste Raupe hat sich am 3. VI. in Moos verkrochen: „der erste Schmetterling erschien am 26. VI. Aus der ganzen Zucht erhielten wir 10 Imagines, 34 d u. 722. Ein ¢ normal gefärbt, zwei andere mit deutlichen roten Flecken am Aussenrande der Oberseitt der Hinterflügel. In Gesellschaft der Raupen haben wir regelmässig eine leider nicht näher bestimmte Art von Ameisen beobachtet, die auf dem abgeplatteten Körperteile mit ihren Köpfen gegen das Ende der Raupe zu gewendet sassen und mit Fühlern und Mundwerkzeugen daselbst arbeiteten. Die Raupen liessen sich dadurch im Fressen überhaupt nicht stören. Es scheint uns, dass hier symbiotische Wechselbeziehungen bestehen. NOWE DLA POLSKI I RZADSZE CHRZASZCZE Z PODOLA. [FÜR POLEN NEUE UND SELTENERE KÄFER AUS PODOLIEN]. PODAL ROMAN KUNTZE. Wydelegowany i subwencjonowany przez Sekcje Entomolo- giczna Oddzialu Lwowskiego Polskiego Towarzystwa Przyrodni- ków im. Kopernika odbyłem w r. 1922 dwie kilkudniowe wy- cieczki koleopterologiczne na Podole. W pierwszej odbytej w dniach 19.—26. V. zbierałem w okolicach Zaleszczyk, Czort- kowa i Mielnicy, w drugiej w dniach 25.—30. VII. w okolicach Tarnopola i Zaleszczyk. Mimo niepomyślnej pogody, która po- zwoliła mi w obu razach wykorzystać tylko połowę zużytego czasu, cel wycieczki: rozszerzenie dotychczasowego stanu wiado- mości o faunie chrząszczów Podola został w pewnym stopniu osiągnięty. Stosunkowo dość liczna literatura faunistyczna po- Swiecona temu obszarowi oraz specjalna sygnatura charaktery- stycznych dla Podola gatunków i ras w „Wykazie chrząszczów ziem polskich" M. Łomnickiego, czynią zbytecznem wyliczenie wszyst- kich zebranych form. Wymieniam zatem poniżej tylko gatunki i odmiany dla fauny Polski nowe (oznaczone według tradycji 3 gwiazdka), oraz takie, dla których mogę podać nowe szczegóły, dotyczące rozmieszczenia lub zmienności. Pierwszą wycieczkę odbyłem w towarzystwie p. Jana Noskiewicza, któremu zawdzięczam dokładne zapoznanie się z terenem. Z zebranych przez niego i oddanych mi do oznacze- nia chrząszczów wymieniam poniżej 2. Opracowania materjałów dokonałem w pracowni Muzeum im. Dzieduszyckich, ko- rzystając z bibljoteki i zbiorów muzealnych, a przedewszystkiem z cennej pomocy kustosza prof. Jarosława Łomnickiego. W 2 wątpliwych wypadkach (w sprawie gatunków wymienionych pod l. 6 i 7) zwróciłem się z prośbą o informację do specja- listów zagranicznych Dr. Pećirki w Pradze i Dyr. Roubala w Bańskiej Bystrićy. Pozwolę sobie niniejszem tym wszystkim złożyć serdeczne podziękowania. Zarówno okazy form wymienionych, jak i zbiorek pospo- litszych oddałem do zbiorów Muzeum im. Dzieduszyckich. 1. Carabus nemoralis Müll. Czortków 22. V. Pospolity ten w zachodniej Europie, a także w zachodniej części Polski bie- gacz staje się ku wschodowi coraz rzadszy. W Małopolsce Wscho- dniej znane było dotychczas tylko wyspowe występowanie koło Buczacza (podał prof. J. Łomnicki), z którem łączy się praw- dopodobnie stanowisko czortkowskie. Są to wraz z Grodnem i Piotrogrodem na północy — najbardziej na wschód wysunięte stanowiska tego gatunku. 2. Ophonus rupicola St. Mielnica 23. V. Zaleszczyki 28. VII. W „Wykazie“ M. Łomnickiego podany z Ślązka. Należy więc do grupy form południowych, wspólnych Podolu i Slaz- kowi, jako dwu bramom przemarszu tych form na północ z omi- nięciem łuku Karpat. 3. Oxytelus insecatus Grav. W norze susła perełkowanego (Spermophilus guttatus L.) w Zaleszczykach. Należy zatem do przygodnych gości u susła. 4.* Aleochara breiti Ganglb. Zaleszczyki 29. VII. w norze susła wraz z poprzednim. Znana dotychczas tylko z gniazd susła moręgowanego (Spermophilus citillus L.) z Saksonji, Czech, Mo- raw i Węgier. 5.* Catopomorphus arenarius Hampe. Zaleszczyki 30. Ill. w mro- wisku Zniwiarki jarowej (Messor structor v. clivorum Ruzsky). 32 Charakterystyczny dla gatunku Messor structor Latr. myrmekofil ten sięga na północ wraz z nim po granicę uprawy winorośli. „Północne, dotychczas znane stanowiska: Paryż, Wiedeń, Wo- | „ łoszczyzna, Krym. Od okazu krymskiego zaleszczyckie nie różnią się, choć żniwiarka tamtejsza należy do innej formy geograficznej. - 6. Danacea nigritarsis Kiist. Zaleszczyki 29. VII. Wszystkie znane mi krajowe okazy tego gatunku pochodzą z południowej Małopolski (Podola i Podkarpacia). Również w północnych Niem- czech nie występuje. 7. Agriotes tauricus Heyd. (= Agriotes podolicus Reitt. in litt, prawdopodobnie = Agr. nowickii M. Lomn. in litt. 1870). Na drodze z Zaleszczyk do Żezawy 29. VII. W zbiorach Muzeum im. Dzieduszyckich znajduje się | okaz zetykietą Agr. podolicus Reitt. pochodzący z Gródka naddniestrzańskiego. Nigdzie jednak Reitter go nie opisał, ani o nim notatki nie pozostawił. W notatkach ś. p. Marjana Łomnickiego natomiast prowadzonych w „Catalogus Col. Eur. Cauc. et Arm. Ross.“ znajdujemy „Agr. podolicus Reitt. — Dźwi- nogrod“. W pracy swej „Zapiski z wycieczki podolskiej odbytej w r. 1860 między Seretem, Zbruczem, a Dniestrem* (Spr. Kom. Fiz. 4.) wymienia on „Agriołes nowickii in litt.“ Dźwinogród. — Ponieważ po tym Agr. nowickii nie zostało śladu w literaturze, ani w zbiorach, a Dźwinogród jest zanotowany jako stanowisko Agr. podolicus, sądzę, że $. p. Marjan Łomnicki wysłał okazy do zbadania Reitterowi, który je za nova species uznał i pro- wizorycznie nazwał. Złowiony przezemnie okaz zupełnie zgadza się z muzealnym. W celu wyjaśnienia sprawy zwróciłem się po informacje do dr. Pecirki w Pradze, specjalisty w rodzinie Elateridów. Ten mi łaskawie odpowiedział, że posiada 2 okazy z Bułgarji (Warna) przez Reittera jako podolicus oznaczone, że jednak uważa ten gatunek za identyczny z Agr. tauricus Heyd. Opinja jego, zgod- ność badanych okazów z diagnozą Heydena jakoteż względy zoogeograficzne skłaniają mnie zatem do uważania Agr. podolicus za synonim. 8. Lytta vesicatoria L. Zaleszczyki 29. VII. Ponieważ Ry- biński podaje z Tarnopola kaukazką formę ab. dibapha Reitt. zwracałem uwagę na zmienność tego gatunku na Podolu. Wśród zebranych okazów jest wiele barwy miedzianej w różnych odcie- 33 niach. Okazy takie wystepuja w innych okolicach Malopolski rzadko. Okazy Rybińskiego posiadają charakterystyczne dla ab. dibapha 2 brunatne paski na końcu skrzydeł, lecz nie zga- dzają się z nią barwą ogólną i cechami plastycznemi (budowa rożków !). Jeden okaz z Zaleszczyk widziany przezemnie w zbiorze p. K Szymańskiej posiada słabo zaznaczone podobne paski na pokrywach. 9.* Omophlus rugosicollis Brul. Na ściance z Ephedrą w Do- browlanach pod Zaleszczykami 21. V. Gatunek południowy, znany z Austrji, Węgier, Półwyspu bałkańskiego. 10.* Blaps milleri Seidl. Zaleszczyki 29. VII. Złowiony prze- zemnie osobnik (?) różni się od opisu Seidlitza tem, że członki rożków 4—7 są nieco dłuższe, niż szerokie, pozatem jednak zgadza się z widzianemi przezemnie okazami tego gatunku z Au- strji i Węgier (coll. J. Łomnicki i R. Patkiewiczi). 11. Crioceris 12-punctata L. ab. dodecastigma Suffr. Na ściance Ephedry w Dobrowlanach 21. V. Żyje wraz z formą ty- pową na dzikim szparagu (Asparagus tenuifolius Lam.) Mela- nistyczna ta odmiana charakterystyczna jest dla Europy południo- wej a przez Schilsky'ego, Kuhnta i Weisego podana także z południowych Niemiec: Bawarji i Alzacji. W „Wykazie chrząszczów ziem polskich" M. Łomnickiego natomiast po- dana z Prus. Jeśli jest to istotnie odmiana ta sama, dostarcza- łaby przykładu politopicznego powstania odmiany melanistycznej w różnych środowiskach. 12. Gynandrophtalma affinis Hellw. Żezawa pod Zaleszczy- kami 20. V. Z Podola za Zbruczem podana przez Andrzejow- skiego i Hildta. Znana również z Podkarpacia i b. Kongre- sówki. Jest to gatunek szeroko rozsiedlony (aż po Finlandję) lecz występujący lokalnie i rzadko. 13. Cryptocephalus schdfferi Schrk. Na ściance z Ephedrą w Dobrowlanach 21. V. leg. J. Noskiewicz. Znany dotychczas na ziemiach polskich tylko z południowego Podola (Sinköw |. M. Łomnicki) i z Ślązka. Należy do elementów południo- wych. 14.* Chrysomela menthastri Suffr. ab. resplendens Suffr. Do tej opisanej z południowej Europy, a podawanej również z południowych Niemiec odmiany zaliczam miedziano-czerwono lśniące osobniki z Zaleszczyk (20. V.) i Czortkowa (22. V.). Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt I. À | 7% R sli silt 34 15. Galeruca rufa Germ. Zaleszczyki 20. V., Mielnica 23. V. 4 Odkryta dla Polski przez Dr. Mazura w Kołodróbce, zdaje się, że jest pospolitą w całym jarze Dniestru od Zaleszczyk w dół. Element południowy, znany z Austrji, Węgier, Rosji połudn. 16. Psylliodes luteola Müll. Kutkowce pod Tarnopolem 25. VII. W Małopolsce podana tylko z Tatr przez Rybińskiego. Nie wyliczona natomiast przez tego autora w „Wykazie chrząsz- czów zebranych na Podolu gal.“ Mogę potwierdzić zdanie Hei- kertingera, że chrząszcz ten podawany przez dawnych au- torów z roślin psinkowatych żyje głównie na młodych odroślach dębowych. 17. Dibolia schillingi Letzn. Wygnanka pod Czortkowem 25. V. Znane dotychczas stanowiska: Gaj pod Buczaczem, Mo- nasterzyska (M. Łomnicki) i Ślązk pozwalają zaliczać ten ga- tunek do elementów południowych. 18. Liophloeus schmidti Boh. Wygnanka pod Czortkowem 25. V. Uważany dawniej za rasę gatunku /entus, w „Wykazie* M. Łomnickiego podany jednak tylko z Ślązka. 19. Leucosomus pedestris Poda. Zaleszczyki 20. V. Znany dotychczas tylko z Podola. (Sinków, M. Łomnicki). 20. Larinus vulpes Ol. Zazulińce 10. VII. leg. J. Noskie- wicz. Forma południowo-wschodnia, znana w Polsce tylko z po- łudniowego Podola (Andrzejowski, Nowicki, Łomnicki). 21. Apoderus coryli L. Jeden okaz zebrany w Czortkowie należy do rzadkiej w kraju formy typowej. 22. Tropinota hirta Poda. ab. tonsa Burm. (senicula auct.) Zaleszczyki 20. V. Odmiana w kraju rzadka, podana tylko przez A. Stöckla z Janowa pod Lwowem. Nomenklaturę podaję według Reittera „Übersicht der palaearktischen Arten der Co- leopterengattung Tropinota Muls.“ (Ent. Blatter. 9. Jhrg. Nr. 9—10). ZUSAMMENFASSUNG. Im vorliegenden Beitrag zur Zoogeographie südwestlichen Podoliens zahlt der Verfasser die fiir Polen neuen Formen (mit Sternchen bezeichnet), neue Fundorte der selteneren und bemer- kenswerte Aberrationen aus zwei Ausfliigen im Mai und Juli 1922 auf. Meist sind es siidliche (mediterrane) und siidóstliche (ponti- sche) Elemente und die podolischen Stąndorte die nórdlichsten, bezw. nordwestlichsten ihrer Verbreitung in Polen. 33 Bei der Bestimmung der unter 6. und 7. erwähnten Formen wandte ich mich mit der Bitte um Information an die Herren Dr. Peéirka in Prag und Dyr. Roubal in Bańska Bystrica. Fir schnelle Auskunft erlaube ich mir meinen Dank auszu- drücken. Kollektion der oben aufgeführten, sowie der häufigeren Formen wurde den Sammlungen des Dzieduszyckischen Museums in Lwöw übergeben. FAUNA OWADOW OKOLIC LWOWA [LES INSECTES DES ENVIRONS DE LWOW] MACROLEPIDOPTERA PIERWSZE UZUPELNIENIE — [PREMIER SUPPLEMENT] PODAL JAN ROMANISZYN. W myśl uchwały zapadłej na drugiem posiedzeniu Sekcji Entomologicznej 6 lutego 1922, podaję pierwsze uzupełnienie do wykazu: „Motyle większe z okolic Lwowa”, opracowanego przez Jana Hirschlera i Jana Romaniszyna (Sprawozd. Kom. Fizjograf. Ak. Umiej. w Krakowie, T. 43). Wymieniam tu gatunki motyli nowe, rzadsze lub też pochodzące z nowego stanowiska. Niewy- kązane dotychczas t. j. formy nowe dla fauny okolic Lwowa, oznaczam w niniejszym zestawieniu (*) gwiazdką. Zawadów, w okolicy którego zebrałem materjał do niniej- szego uzupełnienia, jestto wioska, położona na północ od Lwowa w odległości 15 km. u podnóża płaskowyżu Lwowsko-Tomaszow- skiego. Wzniesienia te od Borek Dominikańskich w kierunku półn. wzdłuż linji kolej., pokryte są lasami liściastemi. Występuje tu przeważnie grab, obok niego buk, brzoza, dąb, a na zrębach osika. Podłoże to warstwa humusu różnej grubości, która spoczywa na piaskach mioceńskich. Odkrywki znajdują się na 11 i 12 km. linji kolejowej. Dolina potoku Hamulca, po której biegnie tor koleji żelaznej (linja Lwów-Bełzec-Warszawa) — to mokre łąki. W tych to miejscach w miesiącach maju, czerwcu, lipcu i sierpniu zebrałem sporo materjału, z którego bardziej ciekawy poniżej s 3% 36 | | Ke APT wyszczegölniam. Wymieniam röwniez kilka gatunköw niezlowio- nych wprawdzie w Zawadowie, ale nalezacych do fauny motyli z okolic Lwowa. Systematyczny uklad oparty na katalogu: ,Staudinger-Rebel, Catalog der Lepidopteren des Palaearktischen Faunengebietes, Berlin 1901“. Cyfry znajdujace sie w nawiasach za liczbami porzadkowemi, wskazują na dany gatunek w katalogu Staudingera i Rebla. — Przy oznaczaniu form wątpliwych, udzielił mi swej pomocy p. Fry- deryk Schille, starszy leśniczy w Strzałkowie, obok Stryja, za co Mu na tem miejscu jeszcze raz serdeczne składam podziękowanie. Do oznaczania używaliśmy następującej literatury: H. Heine- mann: Die Schmetterlinge Deutschlands und der Schweiz I Braun- schweig, 1859; — Dr. Arnold Spuler: Die Schmetterlinge Europas Band I, II, III, IV. Stuttgart 1910; — Prof. Dr. H. Rebel. Fr. Berges: Schmetterlingsbuch 9 Auflage, Wien 1911; — A. Seitz: Groß- schmetterlinge der Erde Stuttgart; — Dr. Heinrich Karny: Ta- bellen zur Bestimmung einheimischer Insekten III. Schmetterlinge, Wien 1915. PAPILIONIDAE. 1. (36) Parnassius mnemosyne L. Kilka okazöw zlowilem z po- czatkiem czerwca na mokrych łąkach między Borkami Dominik. a Zawadowem, obok wału kolejowego mniej więcej na 11 kilom. linji Lwöw-Belzec. LYCAENIDAE. 2. (508) Chrysophanus dispar Hw. v. rutilus Wernbg. Jedna 9 zlowilismy na wspólnej wycieczce z p. Kuntzem 16 lipca. 3. (510) Ch. hippothoć L. Na mokrych łąkach w czerwcu; rzadki. 4. (573) Lycaena baton Berg. Na wspólnej wycieczce z p. Kauckim, złapaliśmy kilka okazów tego rzadkiego modraszka pod Brzuchowicami na suchych miejscach z końcem maja. 5. (592) L. eumedon Esp. Jedną © złapałem 5 lipca na zrębie. 6. (604) Z. icarus Rott. © ab. caerulea Fuchs. Dwie piękne 9 $ złapałem w czerwcu. 7. (637) L. semiargus Rott. Kilka okazów złapałem w po- łowie czerwca. HESPERIIDAE. 8. (687) Carcharodus aliheae Hb. Tę rzadkość złapałem na kwiatach ostu na zrębie 23 czerwca. 37 LYMANTRIIDAE. 9. (923) Arctornis L.- nigrum Mueller. Podczas deszczu w lesie _ bukowym spadł jeden okaz ¢ z liści drzewa na ziemię 17 lipca. DREPANIDAE. *10. (1051) Drepana lacertinaria L. gen. aest. aestiva Rbl. Jedna © zlapalem 19 czerwca na zrebie. 11. (1051) D. lacertinaria L. ab. scincula Ab. Te rzadkość udalo mi sie zlowié 16 maja siedzaca na pniu lipy. Po raz pierwszy wykazuje tę rzadkość Brunicki w „Spisie Motyli, cz. Ill, patrz Sprawozd. Kom. Fizjograf. Akad. Umiej. T. XLV. NOCTUIDAE. “12. (1513) Mamestra chrysozona Bkh. v. innocens Stgr. Z posröd wielu okazöw typowych, wyhodowanych z gasienic, dwie sztuki wykazują wybitne cechy tejże odmiany. | 13. (1966). Leucania albipuncta F. Jeden okaz wyplószjdeni z traw mokrej łąki międzyleśnej 3 czerwca. 14 (2172) Xylina socia Rott. Kilka okazów złowiłem przy świetle lampy elektrycznej we Lwowie w połowie września! — II-gie pokolenie. 15. (2827) Hypenodes taenialis Hb. Bardzo rzadki. Złapałem jedyny okaz w lesie bukowym 15 lipca. GEOMETRIDAE. 16. (3025). Acidalia bisetata Hufn. Lata w lasach bukowych wyplaszana z traw w lipcu. 17. (3048) A. aversata L. 9 z zeszłego roku złożyła jaja, a z nich wylęgłe gąsienice częściowo zapoczwarczyły się w lecie i wydały motyle jesienią tego samego roku, a część gąsienic zimowała jako gąsienice i dopiero w następnym roku z wiosną po zapoczwarczeniu się wydały motyle i to jedne typowe aver- sata, inne: aversata ab. spoliata Stgr., a dwa okazy ostatnie wy- lęgły się jako: ab. aurata Fuchs. W literaturze autorzy podają, że gąsienice zimują. *18. (3048 b.) A. aversata ab. effuscata Galv. Jeden piękny okaz tej bardzo rzadkiej odmiany, znalazłem siedzący na listku bukowym w lesie 20 czerwca. | 19. (3113) Ephyra porata F. Złowiłem jednego 4 9 września przy świetle lampy elektrycznej we Lwowie; jestto Il-gie pokolenie. 38 *20. (3240) Lobophora sertata Hb. Na wspölnej wycieczce z p. prof. Lomnickim i p. Kauckim w Janowie w maju znalezlismy w zwinietych liściach jaworu gąsienice, z których wylegla sie 15 września jedna 9 tego pięknego a rzadkiego miernikowca- P. Kauckiemu wylągł się również tylko jeden okaz. 21. (3306) Larentia variata Schiff. Kilka okazów złowiłem 10 czerwca w lesie świerkowym między Brzuchowicami a Bor- kami Dominikańskiemi. 22. (3436) L. rivata Hb. Jeden okaz złapałem w lesie buko- wym 3 czerwca. *23. (3522) Tephroclystia pulchellata Stph. W sierpniu wy- lęgło mi się kilka okazów z gąsienic znalezionych na Digitalis. *24. (3591). T. veratraria HS. Kilkanaście okazów wylęgło się w maju z Veratrum. *25. (3608) 7. semigraphata Brd. Jedyny okaz znalazłem 21 maja na pniu świerka na cmentarzu łyczakowskim. 26. (3891) Boarmia repandata L. Kilka okazów złowiłem w lasach bukowych, siedzących na pniach drzew w lipcu. *27. (4032) Phasiane clathrata L. ab. cancellaria Hb. Dwa okazy tej rzadkiej odmiany złapałem na zrębach w pierwszych - dniach sierpnia. NOLIDAE. 28. (4103) Nola cucullatella L. Jeden okaz znalazlem na parkanie w polowie czerwca na stacji kolej. Lwöw-Kleparöw. CYMBIDAE. 29. (4126) Sarrothripus revayana Sc. 13 pazdziernika! wy- ploszylem jeden okaz z krzaköw tuji w parku Kilinskiego. 30. (4136) Earias clorana L. Kilka gasienic znalazlem w zwi- nietych szczytowych listkach na Salix caprea w polowie lipca na zrebach Zawadowskich. ARCTIIDAE. 31. (4245) Callimorpha dominula L. Jedna ? zlapalem wy- ploszona z krzaköw na brzegu lasu z koncem czerwca. ZYGAENIDAE. *32. (4327) Zygaena scabiosae v. orion H. S. Jeden okaz tej odmiany zlapalem na zrebie w Janowie 28 lipca. TOME ie u nn. + 39 *33. (4337) Z. achilleae Esp. ab. confluens Diurz. Jeden okaz posiadam z Janowa, a drugi zlowilem na kwiatach mokrych lak w Zawadowie; obydwa w lipcu. PSYCHIDAE. 34. (4483) Psyche viciella Schiff. Kilka koszyczköw znalazlem na różnych nizkich roślinach w czerwcu. Motyle wylegaly sie w pierwszej połowie lipca. 35. (4513) Epichnopteryx pulla Esp. Jednego 4 złapałem na kwiecistej skarpie kolej. 27 maja. Motyl bardzo rzadki. *36. (4217) Psychidea bombycella Schiff. ab. rotundella Brd: Tę rzadkość złapałem na mokrej łące 10 czerwca. Dotychczas wykazana z Brodów patrz Sprawozd. Kom. Fizjograf. Akad. Umiej. w Krakowie. T. 46. Dział II. 37. (4527) Fumea casta Pall. Na kilka koszyczków, znale- zionych przygodnie z pokrewnemi, wylągł mi się tylko jeden 4. Zwykle legna sie 992 i te są pospolite. 4 4 są bardzo rzadkie. RESUME. Dans la spécification |’ auteur nous présente les papillons nouveaux, plus rares, ou peu connus, trouvées par lui aux environs de Lwöw. Cette spécification est le premier supplément de la monographie: ,,Motyle wieksze z okolic Lwowa“ (Macrolé- pidoptéres des environs de Lwöw) — publiée par J. Hirschler et J. Romaniszyn dans les: Sprawozd. Kom. Fiz. Akad. Um. w Krakowie T. 43. 1909. NOWE STANOWISKO GRAMMOPTERA INGRICA Baeckm. W POLSCE. (EIN NEUER FUNDORT VON GR. INGR. Baeckm. IN POLEN] PODAL S. KELER. W lecie roku 1922 zebralem w Puszczy Bialowieskiej jeden okaz tego pieknego gatunku közki, opisanej w roku 1902 przez Baeckmanna, na podstawie dwóch okazów samczych. Baeckmann zebrał swoje dwa okazy pod Petersburgiem, mianowicie jeden ET EN ae 40 19. VI. 1900 ,Auf unserem Gute Ploskoje im Luga’schen Kreise des St. Petersburger Gouvernements, Am offenen Fenster unseres Landhauses“, drugi 6. VI. 1902, tamze, ale ,an einem Grashalm auf einer vom Ore- desch überschwemmten Wiese“. Trzeci z rzędu okaz zebrany został przez A. M. Łomnickiego w okolicy Stanisławowa i oznaczony jako Grammoptera haliciensis n.sp. Jak pisze Kinel w swej notatce (Ein Weibchen von Gr. ingrica Baeckm. Bull. de PAc. d. Sc. d. Cracovie. Cl. M. N. S. B. 1917) nazwa ta może pochodzić najpóźniej z roku 1880, zatem mniej więcej w tym czasie egzemplarz ten poraz pierwszy zebrany został. Kinel zidentyfikował G. haliciensis Łomn. z G. ingrica Baeckm., uważając stanisławowską formę za samicę tego gatunku. Różni się ona od opisu Baeckm. tylko wielkością i równoległemi pokrywami, a to są zwyczajne drugorzędne cechy płciowe kózek. Mój egzemplarz 3, złowiony 14. VI. 1922 w nadleśnictwie hajnowskiem w Puszczy Białowieskiej (Zwierzyniec) na kwiatach w prześwietlonej, brzozami porosłej partyjce lasu. Okaz ten zgadza się z opisem Baeckmanna dla zidentyfiko- wania zupełnie wystarczająco. Różnica polega tylko na tem, że nietylko przedni brzeg wargi górnej i narządy pyszczkowe, ale cała warga górna z wyjątkiem środkowej plamki czarnej oraz przedni brzeg nadpyszczka (clypeus) są czerwonawo-żółte. Brózda środkowa na głowie zaczyna się nie od samego nadpyszczka, lecz od gładkiego, błyszczącego, półksiężycowatego, poprzecznie do płaszczyzny strzałkowej ciała ustawionego wzniesienia, między czołem a nasadą nadpyszczka. Zresztą wszystkie cechy zgodne z opisem. Długość mojego okazu 6'50 mm, szerokość (największa w bar- kach) 1°75mm — u Baeckmana 5°75 mm, wzgl. 1:75—2'00 mm. Jest to zatem czwarty okaz tego gatunku wogóle, trzeci okaz samca wogóle, a drugi okaz w Polsce. Samica zebrana przez A. M. Łomnickiego, znajduje się w zbiorach Muz. im. Dzieduszyckich we Lwowie, samiec zaś prze- zemnie złowiony w zbiorach Muzeum Krajowego Szkoły Głównej Gosp. Wiejskiego — w Skierniewicach. RESUME. Im Sommer 1922 fand ich das vierte bisher bekannte Exem- plar von Grammoptera ingrica Baeckm., 4. Zwei Männchen dieser ia PETE : 7 Art fand Baeckmann 1900 u. 1902 bei Petersburg, dann wurde à das ? von Gramm. haliciensis Lomn., (gefunden gegen 1880 bei Stanisławów in Polen) von Kinel mit Gr. ingrica Baeckm. identifi- ciert und endlich ich fand den 14. VI. 1922 im Bialowieza-Urwalde ein Männchen, also das dritte Männchen, das vierte Exemplar ‚überhaupt, welches sich in den Sammlungen des Museums der Hauptschule für Landwirtchaft in Skierniewice befindet. O MASOWYM POJAWIE SOWKI SOSNOWKI PANOLIS GRISEOVARIEGAT À Goeze W LESNICTWIE RUDA NADLESNICTWA L. P. GRAJEWO. [MASSENHAFTES AUFTRETEN VON PANOLIS GRISEOV ARIEGATA Goeze] PODAL S. KELER. W lipcu r. 1922 a mianowicie 14 i 15 odbylem z pole- cenia Dep. Lesn. Min. Roln. i Dóbr Państw. ekspertyzę w la- sach państw. nadleśnictwa Grajewo okręgu Siedlce. Chodziło o zbadanie i udzielenie porady w sprawie szkodnika, który znisz- czył drągowinę sosnową wieku 30 lat, na obszarze ok. 12 ha w kwartale 23 leśnictwa Ruda (uroczysko Żebry). W uroczysku tem stwierdziłem masowe wystąpienie motyla Panolis griseovariegata Goeze (sówka sosnówka). Brzeżny, o pow. 12 ha pas drągowiny sosnowej w kwartale 23 zniszczony został doszczętnie przez gąsienice, które ogołociły korony ze szpilek tegorocznych i starych. Motyla zastałem już w stadjum poczwarki, w wierzchniej warstwie piaszczystej gleby pod cienkim pokładem ściółki. Obok poczwarek, które stanowiły gros całej ilości szkod- nika, była spora ilość (jakich 25%) gąsienic, z których jedne już sie zagrzebały celem przepoczwarczenia, inne żerowały jeszcze w koronach. Pojedyńczo spotykałem gąsienice sówki wędrujące po strzałach ku górze; zapewne przedwcześnie strącone, wracały _ dla dokończenia okresu żerowania. Oczywiście, że dla tej sośniny należało raczej wezwać księ- dza niż lekarza -entomologa lub należało entomologa wezwać 49 z wiosną, kiedy tylko zauważono uderzajaca ilość jakiegoś owada. niszczącego szpilki. Drzewostany sąsiednie, również młode, ok. 30-letnie drągo- . winy sosnowe, opadniete są o wiele słabiej. Widocznie inwazja — rozpoczęła się od brzegu lasu (jest to brzeg północny, graniczący z polami uprawnemi i łąkami) i posuwa się powoli w głąb, ku południowi. Cały objęty obszar wynosi jakich 150 ha. Obok sówki stwierdziłem na w. w. obszarze nieznaczny pro- cent mniszki Liparis monacha L. Ta ostatnia z powodu nieznacz- nej, jakich 5—10% stanowiącej ilości nie posiada w danym wy- padku i chwili znaczenia praktycznego. Znaczny procent gąsienic sówki okazał się zarażonym ta- chiną, Tachina fera L. O ile z jednej, z jednego m* gleby ze- branej próby można sądzić, zarażonych było 20—25% gąsienic. Na piaszczystym brzegu lasu uwijały się też w bardzo dużych ilościach błonkówki, mianowicie Ammophila sabulosa L. Samice tychże paraliżują gąsienice sówki ukłuciem w zwoje systemu ner- wowego. Sparaliżowaną gąsienicę wloką do gniazda, którego otwór następnie szczelnie zagrzebują. O sówce dolatują głosy z różnych stron Polski, podobnie jak i o innych gatunkach szkodników. Opada ona z reguły drze- wostany sosnowe w wieku drągowiny, dla których jest najgro- zniejszą, bo wczesną wiosną rzuca się przedewszystkiem na mło- dziutkie, nawet niezupełnie z pączka rozwinięte szpilki, przecho- dząc w miarę wzrostu na szpilki zeszłoroczne. Tępienie sówki nie należy do zadań trudnych; trzeba tylko do walki przystąpić wczas i zastosować odpowiednie środki. Pierwszym radykalnym środkiem walki jest pasanie trzody chlewnej od chwili wejścia gąsienic w ściółkę, aż do późnej je- sieni. Trzoda chlewna ze specjalnem upodobaniem wyszukuje gą- sienice i poczwarki sówki, buchtując ściółkę. Również drób, mia- nowicie kury dobrze jest w tym czasie wpuszczać do lasu. O ile niema do dyspozycji odpowiedniej ilości trzody chlewnej względnie drobiu w danej okolicy, można zorganizować zbieranie gąsienic i poczwarek przy pomocy dziatwy wiejskiej i kobiet. Jest to spo- sób o wiele kosztowniejszy, choć mam wrażenie nie przynoszący lepszych rezultatów niż pasanie. Jeżeli chodzi o zażegnanie klęski w czasie żerowania gą- sienic w konarach, należy drągowinę wylepować i strząsać gąsie- o ży (OEB 43 ‘ nice z drzew. Samo wylepowanie nie odniesie należytego skutku, _ bo gąsienice sówki opuszczają się często na niteczce i po niej wychodzą znów na górę. Zresztą podczas żerowania nie schodzą na dół. Strząsanie silnemi uderzeniami lub wstrząsaniem powoduje opadanie gąsienic na ziemię bez prządzenia, tak, że przy tym sposobie gąsienice zostają pierścieniem lepowym odcięte od ko- ron. O ile w drągowinie znajduje się podszyt, należy go najle- piej usunąć, aby nie umożliwiał sówce dostanie się do koron sosny mimo pierścieni lepowych. Na w. w. 12 ha drągowiny w Uroczysku Żebry stwierdziłem ciekawą rzecz odnośnie do biologii sówki. Dragowina ta pod- szyta jest lekko jałowcem, tu i ówdzie porasta jednak leszczyna. Gleba lekko zazieleniona, porośnięta zrzadka paprocią. Otóż gą- sienice sówki zjadały z wielką żarłocznością liście paproci i lesz- czyny, nie tykając jednak jałowca. Ta zmiana „menu“ nastąpiła zapewne z powodów wyczerpania się szpilek sosnowych ; ciekawe jednak, o ile ta zmiana pokarmu wpłynęła na dalszy rozwój, je- żeli nie powodowała śmierci gąsienic. Obok zastosowania odpowiedniej metody walki mającej na celu zniszczenie szkodnika, należy izolować drzewostany sąsiednie, aby je zabezpieczyć przed zarażeniem. W tym celu otoczyć należy drzewostan opadnięty rowkiem izolacyjnym (o ile gleba jest zwięzła) lub płotkiem z desek, wysokim na jakich 10—15 cm, dobrze od strony zarażonego drzewostanu wylepowanym (w gle- bach luźnych piaszczystych). Drągowiny ogołocone ze szpilek przez sówkę rzadko wra- cają do zdrowia, gdyż w pierwszym rzędzie ulegają zniszczeniu młode pędy. O ile zniszczenie nie było zupełne, a pozostała jeszcze pewna ilość pączków, to sosna może wyzdrowieć, wy- puszczając nowe pędy dodatkowe z pochewek. Jako środek walki z sówką stosują też grabienie ściółki całkowite lub pasami, co jednak mojem zdaniem jest przeciwne zasadom nowoczesnego gospodarstwa lasowego, specjalnie jeżeli chodzi o drzewostany sosnowe. Grabienie ściółki bowiem jest ograbieniem gleby z pokarmu dostarczanego jej przez związane z nią fizjologicznie drzewa. O innych szkodnikach nadleśnictwa Grajewo mogę tylko mimochodem wspomnieć, gdyż ich specjalnie nie badałem. dx 44 W leśnictwie Bialaszewo, obrębie Kapice wystąpiła na 20 © morgach drzewostanu liściastego (olsza, brzoza, grab) nieparka, Liparis dispar. W leśnictwie Ruda obrębie Ruda wystąpił kornik na sośnie i świerku. Pułapki położone w maju naogół słabo opadnięte. Oczy- wiście chodzi głównie o drukarza /. typographus L. na świerku i kornika dużego /. sexdentatus Boern. na sośnie. Na sośnie zauwa- żono ponadto bielojady Myelophilus piniperda L. i minor Hart. W kulturach i szkółkach pojawił się w znacznej ilości z wiosną szeliniak. Według opowiadania leśniczego z Rudy, p. Zawadzkiego, szeliniak wyginął masowo po trzydniowych przy- mrozkach w maju (trzech zimnych świętych). Przed przymroz- kami wybierano go w znacznych ilościach z rowków izolacyjnych, po przymrozkach obserwowano je martwe na dnie rowków, po- czem szeliniak prawie zupełnie znikł. Fakt bądź co bądź godny zanotowania choćby dla pamię- tania o nim i stwierdzenia przy sposobności. ZUSAMMENFASSUNG. Im Monate Juli, namlich den 14 u. 15 1922 bin ich vom Forstdepartement des Ackerbauministeriums zum Erforschen des in Staatsforsten Grajewo aufgetretenen Schadlings berufen. Es handelte sich, wie ich an Ort und Stelle festgestellt habe um die beriichtigte Forleule, Panolis griseovariegata Goeze, welche ca 12 ha 30 jahr. Fohrenstangenholzes kahl gefressen hatte. Obiger Kahlfrass dehnt sich an der nórdlichen Grenze des ‘Forstes Żebry (Fórsterei Ruda, Oberfórsterei Grajewo) in einem Streifen von ca 600 m. Lange und ca 200 m. Breite. Von da aus schreitet die Forleule südwärts und hat bereits ca 150 ha dessel- ben Stangengehólzes eingenommen. Der kahlgefressene Streifen geht hóchstwahrscheinlich zu- grunde, da die Maitriebe vernichtet sind. Die Forleule hat sich zu jener Zeit bereits unter die Boden- decke versteckt, wo ich sie als Puppen und Raupen gesammelt habe. Ein geringerer Teil der Raupen und einzelne Nonnenrau- pen setzten noch den Frass in den Baumkronen fort. Bemerkenswert ist, dass Forleule auch die einzelnen im Un- terwuchs stehenden Haselstriuche, ja sogar die Farne ihrer Blatter beraubt hat. 45. | Die Forleule erwies sich stark tachiniert (Tachina fera L). Ein anderer Freund des Waldarztes, Ammophila sabulosa L. umschwärmte in grossen Scharen den sandigen Waldrand, den Forleulenraupen den Grab besorgend. Auch andere Forstschädlinge sind aus der Oberfórsterei Grajewo zu nennen. In der Försterei Białaszewo, Rewier Kapice machte sich der grosse Schwammspinner (Liparis dispar) um Entlaubung der Laubbestände (Weissbuche, Birke, Erle) ver- dient. Sonst fehlte natürlich nicht an meinen kleinen Freunden, den Borkenkäfern /ps typographus L., Ips sexdentatus Boern., Myelophilus piniperda L. und minor Hart., neben zahlreichen kleinen Borkenkäferarten. Im Frühjahr wurde schwer die Rüsselkäferplage (Hylolius abietis) gespürt. Nach den Frühfrosten im Mai fand man jedoch den Rüsselkäfer massenhaft verendet in den Isoliergräben. Seit Mai ist der Rüsselkäfer fast vollständig verschwunden. Ich glaube, dass diese Beobachtung des Erfrierens des Rüsselkäfers einzeln dasteht. | SPRAWOZDANIA Z ZEBRAŃ MIESIĘCZNYCH S. E. 19220 R: [COMPTES-RENDUS DES SEANCES MENSUELLES DE LA SECTION ENTOMOLOGIQUE DU 1922]. VI. 12 czerwca. Szulczewski: Sztuczne bastardy i odmiany motyli ze zbiorów Muzeum Wielkopolskiego (odczytał Grollé). Dr. Eichler nadesłał notatkę z spostrzeżeniami, których dokonał przy połowie chrząszczów z tribus Scaritini na Kaukazie i w Małej Azji. (Odczytuje sekretarz). Jako lekarz wojskowy ze- brał Dr. E. w czasie ostatniej wojny następujące gatunki z pow. grupy: Scarites eurytus Fisch. — Eczmiadżin, gub. Erywańska; Sc. terricola Bon. — tamże i w okolicach Tyflisu i Trapezuntu; Sc. laevigatus F. — Trapezunt; Distichus planus Bon. — Eczmia- dżin. Ośm egzemplarzy pierwszego z nich złowił na trzech wy- cieczkach w okresie od 22. V. do 4. VI. 1916 r. Cztery sztuki biegały na powierzchni ziemi wśród największego skwaru między 46 godz. 2 a 5 popol.; trzy znalazły się w świeżych odchodach ba- wolich, gdzie jeden pożerał chrząszcza Onitis humerosus, drugi— _ Gymnopleurusa; ósmy okaz tkwił w półotwartym wygrzebanym ~ przez siebie kanale pod kamieniem. Gatunek ten występował w owym roku w krótkim tylko okresie czasu 13-dniowym (przed- | tem ani potem nie znajdował się pomimo usilnych poszukiwań) i to lokalnie w jednem tylko miejscu nie większem nad 50 sążni kwadr. Podłoże było tutaj twarde, wysuszone zupełnie przez słońce, z osadzonemi solami potasowemi, porosłe jedynie rośliną Alhagi camelorum. Drugi gatunek Sc. terricola Bon., pospo- lity na całem Zakaukaziu, spotykał się zawsze pod kamieniami nad brzegami rzek lub na polach; jeden tylko okaz pod padliną. Sc. laevigatus F. natomiast wśród wodorostów morskich wyrzu- conych na brzeg. Wreszcie Dist. planus Bon. na polach pod kamieniami. U wszystkich gatunków obserwował Dr. E. znany sposób reagowania na podrażnienia zewnętrzne; stan odrętwienia w po- stawie tego rodzaju, że przedtułowie wraz z głową zgina się sztywnie, na łodyżce śródtułowia wobec pozostałej części ciała. Czł Łuszczyński donosi w odczytanym liście, że po- siada jeden okaz motyła Crateronyx taraxaci Esp., d, w do- brym stanie, złowiony przed przeszło 20 laty przez $. p. ojca swojego w Małopolsce na Podkarpaciu ; miejscowości ściśle okre- ślić nie może; możliwą jest jedna z trzech: Słoboda Rungurska, Hołowecko ob. Sambora lub Sękowa w pow. gorlickim. VII. 3 lipca. Dr. Eichler: Wykaz chrząszczów zebranych w sandża- kach: trapezunckim i giimisch-chańskim w Azji Mniejszej w la- tach 1916 i 1917. Cz. I. (Odczytał sekretarz). Nunberg pokazuje okazy Coccinella hieroglyphica L. ze- brane tego roku w okolicy Lwowa. VIII. 2 października. Dr. Krasucki: Wodne pluskwiaki okolic Lwowa. Prof. Trella: Wykaz Różnoczłonkowych (Heteromera) okolic Przemyśla i trzy nowe dla fauny Polski gatunki chrząsz- czów (odczytał sekretarz). L. i M. Masłowscy: Z biologji motyla: Lycaena eume- don Esp. (odcz. Dyr. Grollé). 4 | "SĄ Das + = oe oe) a, _ 47 | Czł Schille: Cechy gatunkowe Brephos parthenias L. 41. nothum Hb. (odcz. Dr. Śwątkiewicz). Kuntze wygłosił referat „O zmienności ubarwienia w gru- pie Cryptocephalini* i przedłożył okazy dwu nowych dla fauny Małopolski odmian Cryptocephalus 10-maculatus L. ab. solutus Wse. (Biłohorszcze k. Lwowa 9. VII. 22) i ab. ornatus Hbst. (Janów k. Lwowa 23. VII. 22). Nunberg pokazuje egzemplarz chrząszcza Dirrhagus emyi . Rouget, nowego dla fauny Polski, którego złowił w Zawadowie koło Lwowa 3 lipca w zagajniku mieszanym (grab, buk, brzoza) 10—15 -letnim. Okaz ten znajduje się w jego zbiorze. Czł Żółtowski donosi w odczytanym liście, że w r. 1913 złowił w rowie pułapkowym w suchym lesie sosnowym 2 okazy sprężyka Athous rufus Deg. (las Dzwonkowszczyzna Kur wsi Dziembrów, pow. lidzki). Czt. Romaniszyn podaje szereg gatunków i odmian motyli większych, nowych dla okolic Lwowa; z motyli mniejszych nowym dla fauny Małopolski jest Coleophora partitella L. ex larva; woreczek znalazł na dębie w Zawadowie ob. Lwowa. IX. 6 listopada. | Prof. Łomnicki daje przegląd krajowych gatunków rodz. Calosoma Weber z demonstracją okazów. Prof. Trella: Wykaz maczugorożnych (Clavicornia-Col.) okolic Przemyśla (odcz. sekretarz). Noskiewicz pokazuje dwie pszczoły obojniacze: Prosopis minuta F. i Osmia rufa L. X. 4 grudnia (zebr. administracyjne). Prof. Łomnicki omawia niestrudki (Bembidion-Col.) ozna- czone przez Dra E. Mazura i G. Mazurową a zebrane przez Dra Grochmalickiego w Mariupolu nad morzem Azowskiem od maja do sierpnia 1913 r. W materjale tym dało się wyróżnić 7 nast. form: B. ephippium Marsh. 1 ok., varium Oliv. licznie, guttulatum Chaud. 2 ok., assimile Gyll. 1 ok., fumigatum Duft. 1 ok., minimum F. subsp. rivulare Dej. 2 ok., quadrimaculatum L. 1 ok. Z tych B. ephippium Marsh. jest gatunkiem nadmor- skim i gleb słonych, atlanto-medyterrańskim, u nas dotąd niezna- nym; varium Ol. bardzo szeroko rozsiedlony (Eur., Azja, Afr. pn.), należy też do fauny Polski; guttulatum Chaud. jest to ga- 48 \ tunek ograniczony do Krymu i Dobrudzy; assimile Gyll. roz siedlony w Europie i Algierze należy do naszej fauny; fumiga- tum Off. europejsko-syberyjski, jednak z ziem polskich podany przez M. Łomnickiego w „Wykazie“ tylko z Prus; minimum rivulare Dej. jest obcym naszej faunie, medyterrańskim podga- tunkiem gatunku minimum F., rozsiedlonego przez pn. i śr. Eu- ropę oraz Syberję, żyjącego też u nas; wreszcie quadrimacula-" łum L. jest u nas jednym z najbardziej wszędzie pospolitych niestrudków, rozsiedlony zresztą nietylko w Palearktydzie, ale też w Ameryce pn. (Prof. Łomnicki nennt einen neuen Fundort des Bembidion ephippium Marsh.: Mariupol am Azowschen Meere; Verbreitungsareal dieser Art wird dadurch wesentlich nach Osten verschoben). Noskiewicz pokazuje pszczołę obojniaczą: Coelioxys ru- fescens Lep. i Æucera interrupta Baer. z potrójnie rozdzielona stopą nogi średniej prawej. ZESTAWIENIE RACHUNKÓW S. E. ZA R. 1922. Dochody: ię Pozostalosc kas. z-r. 192100085 003 101.703 Mp 22 Subwencja Min. W. RO Pe ORO R 1,250.000 ,, 3. Wkladki, dary i procenty: „9.079 90 = 44.732 , 1,396.435 Mp Wydatki: ie Bibhoteka i prenumeraty 15. wooden 60.958 Mp 2) Druk: 2. zesz. P. Pisma Ent. 1 papier «. 50 1 STADE 5 Zasiłkiona' wycieczki. |». „ela ease ZOO 55.0005 3 Wydatki kancelaryjne . « „our. 34.594 _ ;, 1,303.292 Mp Pozostałość kasowa na rok 1923. . . . . 93.143 Mp. Na wniosek Komisji Rewizyjnej postawiony przez Dyr. Grollégo udzielono ustępującemu Zarządowi absolutorjum. Nastąpiła uchwała, mocą której S. E. przeobraziła się w sa- modzielne towarzystwo: Polski Związek Entomologiczny (patrz PP Ent. I l-z. 2): 49 Walne Zgromadzenie P. Z. E. z dn. 8 stycznia b. r. usta- Tilo wysokość wkładki członkowskiej za rok 1923 na 2.000 Mp z zastrzeżeniem, że w połowie roku może nastąpić jej podwyż- szenie na zwyczajnem zebraniu miesięcznem. Zarząd prosi człon- _ ków o szybkie nadsyłanie powyższej kwoty pod adresem: P.Z.E. Lwów, Rutowskiego 18. DO CZŁONKÓW P. ZW. ENT. Na Walne Zgromadzenie Polsk. Zw. Ent. z dn. 8 stycznia b. r. wpłynęły dwie analogicznie brzmiące rezolucje (Zjazdu w Bydgoszczy z lipca 1922 r. stacyj doświadczalno-rolniczych i Zjazdu w Warszawie z dn. 4 i 5 stycznia b. r. fitopatologów i entomologów stosowanych), proponujące P. Związkowi Ent. zorganizowanie badań z zakresu fizjografji owadów szkodliwych na ziemiach polskich oraz rozważenie podjęcia prac monogra- ficznych nad poszczególnemi, ważniejszemi szkodnikami z pośród owadów. Na skutek obu tych rezolucyj uchwaliło Walne Zgro- madzenie rozszerzyć działalność Związku także na entomologję praktyczną w kierunkach, na jakie obecne warunki pozwalają. I tak w P. Piśmie Ent. pomieszczać się będzie prace oryginalne, traktujące o biologji szkodników. Po drugie zwraca się Zarząd w myśl uchwały Walnego Zgromadzenia do tych zwłaszcza człon- ków Związku, którzy mają sposobność szkodniki na miejscu ob- serwować, z gorącą prośbą, ażeby w razie masowego wystąpie- nia jakiegokolwiek szkodnika podawali o tem możliwie wyczer- pujące wiadomości i dokładne spostrzeżenia biologiczne jakoteż, ażeby nadsyłali okazy szkodników i uszkodzeń przez nie wyrzą- dzonych pod adresem: prof. Zygmunt Mokrzecki, Skierniewice, Osada Pałacowa, Zakład Entomologji i Ochrony Lasu. Tam na- desłane wiadomości będą stosownie wyzyskane, ewentualnie pu- blikowane a gromadzony muzealnie materjał szkodników i uszko- dzeń posłuży do opracowania przy pomocy specjalistów fizjo- ‘grafji owadów szkodliwych, występujących na ziemiach polskich. Zarząd ma nadzieję, że wobec doniosłości sprawy członkowie zechcą także i w tym kierunku działalność Związku popierać. Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt I. 4 50 POLSKIEGO ZWIAZKU ENTOMOLOGICZNEGO. Su Sra: SEAS) $ 4 SU § 6 Sai § 13. SERA T UT M . Nazwa Stowarzyszenia brzmi: Polski Związek Entomolo- giczny. Siedzibą Związku jest Lwów. Celem Związku jest wszechstronne badanie (systematyka, biologja, entomologja stosowana i t. d.) owadów przede- wszystkiem Polski i wydawania własnych publikacyj. . Organem perjodycznym Związku jest: Polskie Pismo Ento- mologiczne. . Każdy zwolennik studjum entomologicznego mieszkający w kraju lub zagranicą może być członkiem Związku. . Związek składa się z członków honorowych i zwyczajnych. . Członkami honorowymi mianuje Związek entomologów, którzy mu szczególne zasługi oddali lub odznaczyli się wy- bitnie w dziedzinie entomologii. . Członków honorowych wybiera Walne Zgromadzenie więk- szością przynajmniej $ głosów obecnych członków bez dyskusji. . Członków zwyczajnych przyjmuje Zarząd Związku na wnio- sek 2-ch swych członków i zawiadamia o tem najbliższe zebranie. . Każdy członek ma obowiązek stosować się do postano- wień niniejszego statutu oraz do wszystkich przez władze Związku powziętych uchwał i przyczyniać się według sił do urzeczywistniania celów Związku. . Każdy członek zwyczajny płaci wkładkę roczną, uchwaloną na Walnem Zgromadzeniu. i Kto przed koncem roku nie zglosi wystapienia na rece Zarzadu, jest uwazany w dalszym ciagu za czlonka Zwiazku. Kto pomimo pisemnego upomnienia przez 2 lata z wklad- kami zalega, zostaje uchwala Walnego Zgromadzenia z Zwiazku wykluczony; odpowiednie wnioski przygotowuje skarbnik Zwiazku. Czlonek, ktöry do konca czerwca nie uiscil rocznej wkladki, przestaje otrzymywać wydawnictwa Związku. . Członka, który dopuscilby się czynu niehonorowego, po- stępowaniem swem ubliżył godności członka Związku na- ukowego lub działał na szkodę Związku, może Zarząd wykluczyć z Związku. Wykluczenie to przedkłada Zarząd do zatwierdzenia najbliższemu Walnemu Zgromadzeniu, które decyduje tajnem głosowaniem większością $ głosów. Każdy członek ma prawo brać udział w wszelkich zebra- niach i wycieczkach Związku, korzystać z środków nauko- aN ats LÉ ae ER „A § 15. $ 16. 8:20. 54 wych tegoz i otrzymuje bezplatnie Polskie Pismo Entomo- logiczne, a inne publikacje Zwiazku po znizonej cenie. . Wszelkie spory miedzy czlonkami Zwiazku wynikajace z przynaleznosci ich do Zwiazku, — rozstrzyga w jedynej i ostatniej instancji Sąd polubowny, do którego każda strona wybiera po jednym sędziu, ci zaś dobierają sobie przewodniczącego. Jeśli sędziowie nie mogą zgodzić się na wybór przewodniczącego Sądu, rozstrzyga los między po- danymi przez nich kandydatami. Złożeniem Sądu polu- bownego zająć się ma Przewodniczący Związku lub czło- nek przez niego wyznaczony. Sprawy o prawomocność za- rządzeń lub uchwał władz Związku nie podlegają Sądowi polubownemu. Pierwszego poniedziałku każdego miesiąca, z wyjątkiem wakacyj odbywają się dyskusyjne zebrania miesięczne, na których referuje się prace człoków i przeprowadza uchwały w sprawach niezastrzeżonych Walnemu Zgromadzeniu. Majątek Związku stanowią wkładki członków, zasiłki, książki, zbiory entomologiczne i inne drogą kupna lub daru nabyte przedmioty lub sumy. Wszelkie dochody Związku mogą być użyte tylko wyłącznie na cele wymienione w § 3. niniejszego statutu. . Sprawami Związku kieruje Zarząd wybierany corocznie przez Walne Zgromadzenie i przed niem odpowiedzialny, a złożony z przewodniczącego, dwóch jego zastępców, se- kretarza, skarbnika, zastępcy jego i bibljotekarza. W razie ustąpienia w ciągu roku członka Zarządu pozo- stali członkowie kooptują jego następcę. . Przewodniczący lub jeden z jego zastępców wraz z sekre- tarzem reprezentują Związek na zewnątrz i podpisują wszel- kie pisma i dokumenty imieniem Związku. . Kontrolę nad administracją majątku Związku sprawuje z ra- mienia Walnego Zgromadzenia Komisja Rewizyjna złożona -z 3-ch członków. Komisja rewizyjna ma prawo przeglądać każdego czasu księgi rachunkowe, prowadzone przez Za- rząd i stwierdzać stan kasy. Komisja Rewizyjna jest obowią- zana po sprawdzeniu rocznego zamknięcia kasowego przed- kładać Walnemu Zgromadzeniu wniosek udzielenia lub od- mówienia absolutorjum ustępującemu Zarządowi. W miesiącu styczniu każdego roku zwołuje Zarząd Związku Walne Zgromadzenie, ustala porządek obrad tegoż i po- daje go do wiadomości członków za pośrednictwem Pol- skiego Pisma Entomologicznego w numerze bezpośrednio poprzedzającym Walne Zgromadzenie lub za pośrednictwem specjalnych zawiadomień. Na Walnem Zgromadzeniu składa Zarząd sprawozdanie z całorocznej działalności i stanu kasy. 4* 52 Do prawomocności uchwał Walnego Zgromadzenia wy- starcza każda ilość członków obecnych. W sprawach nie- — objętych $$ 21. ust. 2), 24 i 25 przechodzą uchwały zwy- — czajną większością głosów członków obecnych. Przy rów- - ności głosów rozstrzyga przewodniczący. $ 21. Do zakresu czynności Walnego Zgromadzenia należy: 1) udzielanie lub odmawianie absolutorjum ustępującemu Za- rządowi za czynności ubiegłego roku; 2) mianowanie członków honorowych na wniosek PARE 3) wybór nowego Zarządu; 4) wybór Komisji Rewizyjnej: 5) załatwianie wniosków Zarządu; 6) zmiana statutu i rozwiązanie Związku; 7) uchwalanie wysokości wkładek rocznych. : § 22. Wolne wnioski członków na Walne Zgromadzenie muszą być zgłoszone na ręce Zarządu conajmniej na dwa tygodnie przed dniem Walnego Zgromadzenia. § 23. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie może zwołać Zarząd po uwiadomieniu pisemnem wszystkich członków na 4 ty- _ godnie naprzód z podaniem porządku obrad. Prawomocność uchwał Nadzwyczajnego Walnego Zgroma- dzenia określają postanowienia zawarte w $ 20 niniejszego statutu. $ 24. Zmiana statutu Związku może nastąpić tylko na skutek uchwały Walnego Zgromadzenia powziete] większością À? głosów członków zamieszkałych we Lwowie. Uchwalone zmiany statutu mają być ogłoszone w najbliż- szym numerze Polskiego Pisma Entomologicznego. § 25. Rozwiązanie Związku może nastąpić tylko na mocy uchwały Walnego Zgromadzenia za zgodą conajmniej $ wszystkich członków. Wniosek rozwiązania Związku musi być podany do wiadomości wszystkich członków zwyczajnych przez Zarząd conajmniej na 4 tygodnie przed terminem Walnego Zgromadzenia. W razie rozwiązania Związku majątek tegoż przechodzi na instytucję publiczną, której go dotyczące Walne Zgroma- dzenie zwykłą większością głosów przekaże. Gdyby Walne Zgromadzenie nie mogło powziąć ważnej decyzji w tej mierze, majątek Związku przechodzi na rzecz instytucji mającej pokrewne cele. We Lwowie, dnia 5. stycznia 1923 r. Województwo lwowskie reskryptem z 3 lutego 1923 L. 439/23 poleciło oznajmić, że nie zakazuje zawiązania tego stowarzyszenia. an Jdbitki nadesłane przez autorów w darze dla P. Z. E. Bieżanko Cz.: Kilka uwag o nomenklaturze, aberracjach i pochodzeniu krajo- _ wych gatunków Haemorragia Grote. Prace Komisji Matem -Przyrodniczej Eo Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu. Serja B. T. I. Z. 3 i 4. Poznań 1922. Er — O nowej aberracji u Argynnis Niobe — Eris Meig., Argynnis Niobe ab. | prüfferi Biez. Ab. nov. Tamze. Dziurzynski Kl.: Neue Zygaenen-Aberrationen, nebst kleinen Bemerkungen über bereits bekannte Aberrationen. Deutsch. Entom. Zeitschr. „Iris“, Jhg. 1902. — Die palaearktischen Arten der Gattung Zygaena F. Berl. Entom. Zeitschr., Bd. LIII. Jhg. 1908. — Bupalus piniarius L. (Lep. Geom.). Formen der europäischen Fauna. Tamże. Bd. LII., Jhg. 1912. — Zygaena F. „Intern. Ent. Zeitschr.“ Guben. Nr. 6. Jhg. 1914. _ — Zygaena angelicae O. var. ratisbonensis Burg. Ztschr. d. österreich, Entom. Ver., Wien. Nr. 6, Jhg. 1. — Umbenennung von Abarten. Tamże Nr. 3, Jhg. 3, 1918. — Bupalus pinierius L. Tamże Nr. 6, Jhg. 3, 1918. — Zygaena carniolica Se., occitanica Vill. u. cocandica Ersch. Tamże Nr. 8, 4 Jhg. 1919. — Uber Zygaena L. (Anthrocera Scop ). Tamże Nr. 7, 6 Jhg. 1921. Fudakowski J.: Wazki (Odonata) południowo-wschodniej Lubelszczyzny. Spr. | Kom. Fizj. Polsk. Ak. Umiejetn. Krakow. T. LVI. — Materjały do fauny Złotek (Chrysididae) Ziem Poiskich. Cz. I.: . Złotki L Pienin. Cz. Il.: Złotki b. Król. Kongresowego. Tamże. T. LIII—LIV.. Isaak J.: Ein Fall von Leuchtfahigkeit bei einem europäischen Großschmetter- ling. Biol. Centrbl. XXXVI. 1916. z Muz. im. Dzieduszyckich. T. V—VI. R. 1919/20. Lwów 1922. Kinel J.: Das Weibchen von Grammoptera ingrica Baeckm. Bull. Acad. Sciences Cracovie. Avril-Juin 1917. — Uber die Parameren bei Halipliden der ruficollis-Gruppe. Arch. f. Natur- À gesch., 88 Jhg. 1922, Abt. A. 7. Heft. Berlin 1922. | — Kilka słów o Flisakowatych (Haliplidae Col.) Ziem Polskich. Archiwum 3 Tow. Nauk. we Lwowie. Dział III. T. II. Zesz. 2, 1922. - Krasucki A.: Przyczynek do poznania fauny jeziorek okolicy Szkła. Kosmos 1920. | — Przyczynek do poznania fauny pluskwiaköw (Hemiptera L.) krajowych. Rozpr. i Wiadomosci z Muzeum im. Dzieduszyckich. T. V.—VI. R. 1919/20. Lwów 1922. — Materjaly do poznania fauny Czerwcowatych (Coccidae) ziem polskich. pr. Komisji Fizj. P. Ak. Um. w Krakowie. _ Łomnicki J.: Über den Anfang der Kolonien der glänzend-schwarzen Holz- ameise. Entom. Anzeiger. Wien Jhg. II., Nr. 7. _ — Materialien zur Verbreitung der Carabiden in Galizien. Verh. Zool.-bot. i ‘Ges. Wien. Jhg. 1893. — Kopalne owady. VII. i IX. Sprawozd. Dyr. II. Szk realn. we Lwowie za r. 19101 1912. ; — O mrowee żniwiarce jarowej (Messor structor orientalis var. clivorum Ruzs.) z Podola, Rozpr. i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich. T. V—VI. | R. 1919/20. 3 — Drobny przyczynek do znajomości mrówek zniwiarek (Messor For.) Po- dola. Tamże. — Przegląd wodolubków (Philydrus) Polski. Lwów. Kosmos XXXV, 1911. - Noskiewicz J: Przyczynek. do znajomości fauny żądłówek Tatr Polskich. = Kosmos 1920. Lwöw. 5 — Z wycieczki hymenopterologicznej na Podole. Rozpr. i Wiadomosci z Mu- zeum im. Dzieduszyckich. T. V—VI. R. 1919/20. — Z wycieczek hymenopterologicznych na Podole. II. Tamze. Keler S.: Aparat dzwiekowy u Myelophilus piniperda L. Rozpr. i Wiadomosei Noskiewicz J.: Pszezolowate (Apidae) okblie: Taa. Spr. Kone Fen gr Polsk, Ak. Um. w Krakowie. T. LV. = Poliński Wł.: Z fizyografii okolic Kamieńska (w Piotrkowskiem). Pam. Fizjogr T. XXV, 19i8. 3 Prüffer J.: Nowe formy motyli peruwjanskich. Archiwum Nauk Biol. Tow. Nauk. Warszawskiego. T. I. (1922). Z. 2. 4 — Spis motyli peruwjanskich, zebranych przez ekspedycje Jana Stolemana i Konstantego Je'skiego. Cz. I. Papilionidae, Pieridae, Dana dae, Saty- ridae i Nymphalidae. Tamze. Z. 3. p Romaniszyn J: Rzadsze lub nowe gatunki motyli zebranych w maju, czerwcu i lipcu 1921 r. w okolicy Lubyczy Królewskiej. Rozpr. i Wiadomości z Muz. im. Dzieduszyckich. T. VII—VIII. R. 1921/22. , “4 Schille Fr.: Biologisches über Microlepidopteren. Entom. Ztschr., Franka À a. M. Jhg. XXX. Nr. 14. : Stach St.: Przyczynek do fauny motyli Podhala. Spraw. Kom. Fizj. Polsk. Ak. Um. w Krakowie. T. LV. a Sterzl A.: Zwei neue bemerkenswerte Zygaenen-Aberrationen. Ztschr. österr, | Entom.-Vereins Wien. Nr. 11, 6 jhe: 1921. s Szulczewski J. W.: Chrząszcze Wielkopolski. Prace Kom. Matem.-Przyr. Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Serja B. T. I. Z. 3i4. — Beitrag zur Chrysididenfauna der Provinz Posen. Ztschr. Naturw. Abt. des Naturwiss. Vereins Posen 1917. — Obecny stan badań nad fauną błonkówek Wielkopolskich. Spr. Kom. Fizj. Polsk. Ak. Um. w Krakowie. 1922. Tenenbaum Sz.: Nowe gatunki chrząszczy z wysp balearskich. Rozpr. Wydz. mat.-przyr. Ak. Um. w Krakowie. T. LIV. Cz. 2. Ser. B. 1915. — Nowy chrząszcz balearski. Warszawa 1915. Pracownia biologiczna T. M. P. — Fauna koleopterologiczna wysp, balearskich. Warszawa 1915. — Rzadki przypadek potworności u chrząszcza Prionus coriarius L. Spraw. | z posiedzeń Tow. Nauk. Warszawskiego. Rok VIIL -Z:-2. 1915: — Przyczynek do historji rozwoju osłon jajowych u Haematopinus suis L. Tamże. R. X. Z. 3. 1915. ; — Dodatek do spisu chrzaszezy z Ordynacji Zamojskiej. Pamietnik Fizjogr. T. XXV. Warszawa 1918. |: — Pluskwiaki (Rhynchota) z Ordynacji Zamojskiej. Tamże. T. XXVI. Zoologja. — — Isomira polonica n. sp. (Coleopt.). Bull. Ac. Pol. de Sciences e. des Lettres. Cl. Mat. e. Nat. Ser. B. Sc. Nat. Janvier-Decembre 1921. : Tenenbaum Sz. i Mierzejewski Wł.: Materjaly do fauny prostoskrzydłych. - Pam. Fizjogr. T. XXII. Warszawa 1914. | Weissberg St.: Przyczynek do fauny szczypawek okolic Płocka. Pam. Fizjogr. — T. XXV. Warszawa 1918. 2 — Zur Systematik des Genus Carabus L. Prace Zoologiczne Polsk. Panstw. Muz. Przyr. T. I, fasc. 2—3. Warszawa 1922. ye SA yes! >OLSKIE PISMO ENTOMOLOGICZNE BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE X = WYDAJE POLSKI ZWIAZEK ENTOMOLOGICZNY PUBLIE PAR LA SOCIETE POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES Z ZAPOMOGI MIN. W. R. IO. P. ù 3 T. Il. — ZESZYT 2. (Ni LL TREŚĆ (SOMMAIRE HF ZP Gy zz pz es Łomnicki J.: Athous mokrzecki n. sp., str. 53: =-Eichler"W.: Wykaz - chrzaszczow zebranych w sandzaku trapezunckim i giimmisch -chańskim _w Azji Mniejszej w 1.1916 i 1917. Il., str. 54. — Kuntze R.: Rasy Biegacza _ wręgatego Carabus cancellatus Ill. na ziemiach polskich. Rewizja pojęć i próba biometrycznego opracowania, str. 63. — Stöckl A.: Dwie rzadkie aberacje motyli z rodzaju Argynnis F., str. 82. — Mazur E.: Nowe dla fauny polskiej m gatunki i odmiany chrząszczy oraz nowe miejsca rozsiedlenia. Il., str. 84. — a Minkiewicz S.: O masowym pojawie Błyszczki'jarzynówki Plusia gamma L. \ R _ w 1922 r. na Wileńszczyźnie, str. 85. — Noskiewicz J.: Andrena dobro- 23 . wlanensis n. sp., str. 90. — Mokrzecki Z.: Z biologji Błyszczki gammy AF Phytometra gamma L., str. 93. — Sprawozdania z zebrań miesięcznych P.Z.E. A 1923 r., str. 103. — Referaty, str. 108, ==--->= "LWÓW 1923 Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO bezplatnego ogłoszenia w ciągu roku). Poszukuję żywych poczwarek lub suszonych motylów nast. gatunków: bielinek kapustnik, mniszka żagwica, prządka pierściennica wraz z pasorzy- tami; dalej chrząszczów: tęcznik lisz- karz, pływak żółtobrzeżek, kałużnica, rzemlik wielki, pruchnik, kozioróg, ro- hatyniec i innych szkodników ogrodu, lasu, pola, łąk lub gospodarstwa ryb- nego. W zamian mam do oddania w większej ilości poczwarki: zeglarka, pazia królowej, kokornakowca i zmrocz- nika wilezomleczka. Do pytań należy dołączyć znaczek pocztowy na odpo- wiedz. Acidalia herbariata (pokarm-suche siano) mam stale do oddania: jajeczka, liszki lub poczwarki. Juljusz Isaak, Zawiercie. Carabus violaceus L. (Biegacz fiotkowy) z calego obszaru ziem pol- skich w kazdej ilosci kupuje lub wy- mienia za chrząszcze podolskie i kar- packie. Roman Kuntze, Lwöw, Politechnika, Instytut Ochrony Lasu, 4 Nabielaka 22. Potrzebuje do badan anatomieznych wazek z rodzajow Aeschna, (z wy- jatkiem Ae. cyanea i Ae. grandis) Gomphus (z wyj. G. vulgatissimus) i Cordulegaster. Niezbedne sa. okazy spirytusowe. Za dostarczone okazy za- place, ewentualnie dam materjal wy- mienny. Dr. St. M. Sumiński, Warszawa, Tow. Naukowe, ~ Sniadeckich 8. Wkładka członkowska na r. 1923 do P. Z. E. . . . . . 2 złp. Prenumerata P. Pisma Ent. za r. 1923 000 2,0293 Gena tomu (ego dla członków . » « » 2-2 + sia u „ » » ” innych Js: 4 ee et rl W sprawach tyczących Pisma i P. Z. E. należy adresować: (En questions concernants Je Bulletin ou la Société adresser): JAN KINEL, — LWÓW, RUTOWSKIEGO 18. — ee ATHOUS MOKRZECKI nov. sp. COLEOPT. ELATERIDAE OPISAL JAROSLAW LOMNICKI. Es liegt mir ein!) Exemplar des Athous Esch. aus Rosova Dolina (22. VI. 1921 Kasanlik) in Bulgarien von Prof. Z. Mo- krzecki gesammelt vor, welcher von allen in Reitters Bestim- mungstabelle LVI. 1906 aufgeführten Arten so weit abweicht, dass ich ihn als eine dort unberiicksichtigte Art betrachten muss. : Das Tier gehôrt in das Subg. Alcimathous Reitt., denn die Fühler sind vom 3 Gliede an sägeförmig erweitert, die Hinter- winckel des Halsschildes sind ungekielt und vorletztes Hinterfuss- _gied ist wenig kleiner als das vorhergehende. Von der einzigen Art der Untergattung A. sacheri Kiesw. (in Naturg. der ln- _ secten Deutschlands begonnen von Erichson u. s. w. Erste Abt. Coleoptera. IV. Bd. Berlin 1863, s. 320 Fussnote) aus Banat und Walachei durch das in der Mittellinie seicht aber deutlich gefurchte Halsschild, welches keine Schrägeindrücke vor der Mitte besitzt, schwarze Körperfarbe und bogenförmig nach vorn zugerundete Stirne verschieden. Einfarbig schwarz, nur Gelenke der Beine, die Fussglieder und Mundteile ganz oder teilweise rostrot. Der ganze Körper ist goldgelblich niederliegend behaart. Stirnmitte am Vorderrande stark niedergedrückt aber die Stirnkante berührt noch den Cly- 1) In der Sammlung von Prof. Mokrzecki befindet sich noch ein zweites mit dem hier beschriebenen völlig übereinstimmendes Exemplar derselben Pro- venienz mit der Bestimmungszettel: Athous sp. Not in British Museum. Det. G E. Bryant. Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt II. 5 54 pealvorderrand nicht. Das dritte Fühlerglied viel länger als das zweite, viel kürzer als das gestreckte vierte, weitere, wenig vom vierten in der Länge verschieden, nehmen in der Breite ab, das letzte mit deutlichem Rudiment des 12 Gliedes. Kopf und Hals- schild stark und dicht punktirt, glänzend. Halsschild von hinten nach vorn fast geradelinig verengt, denn die Seiten sind sehr undeutlich geschweift, länger als breit, seicht in der Mittellinie gefurcht. Die von unten die Hinterfläche des Prothorax begren- zende Kante ist seitlich aufwärts gebogen und es ist hinter den Halsschildhinterecken der aufwärtsgebobene Teil dieser Kante und ein seitlicher Teil der Prothoraxhinterfläche von oben sicht- bar. Die kragenförmige Kinnplatte der Vorderbrust stark auswärts gebogen, vorne halbrund mit glatt gerandeter Spitze. Der Fort- satz der Vorderbrust zwischen den Vorderhüften gewölbt und hinter denselben sofort einwärtsgebogen. Prosternum in der Mitte grob, die Seitenstücke der Vorderbrust dazu noch dicht, die übrige Unterseite nicht sehr grob und nicht sehr dicht punktirt. Körper hinter den Schultern sanft verengt, weiter etwa bis zur Mitte der Flügeldeckenlänge parallel, von der Mitte bis zur Spitze allmählig verengt. Flügeldecken punktirt-gestreift, Zwischenräume raspelig punktirt. L = 14°5 mm. WYKAZ CHRZĄSZCZÓW, ZEBRANYCH W SAN- DZAKU TRAPEZUNTSKIM I GÜMISCH - CHANE W AZJI MNIEJSZEJ W LATACH 1916— 1917. IL.5). [VERZEICHNIS DER IN KLEINASIATISCHEN SANDSCHAKS TRAPEZUNT UND GUMISCH-CHANE IN J. 1916—1917 GESAMMELTEN COLEOPTEREN. II.] PODAL DR. W. EICHLER (Pabjanice). HALIPLIDAE. Haliplus lineatocollis Marsh. — Daltaban 1 egz. 29. VI. 17; Kialkit — 1 egz. 5. VII. 17, Sadach — 1 egz. 7. VII. 17. 1) W wykazie Carabidae pominięte zostały: Nebria picicornis F. — Trapez. 2. XI. 16—18. V. 17 pospolita zarówno na wzgórzach jak i dolinach, też nad rzekami w osadach; Tachys 4-signatus Duft. — Elleu. 1 egz. pod kamieniem 28 VE 17, KC. +.) SABA 3% . 55 DYTISCIDAE. Bidessus geminus F. — Trapez. przy szosie do Platany’ w gliniance 4 egz. 7. Il. 17; Kialkit 1 egz. 3. VII. 17. ' Hydroporus airumlus Kolen. — Kialkit 9 egz. 5 VII. 17; Sadach 4 egz. 7. VII. 17. A. stearinus Kolen. — Trapez. wąwóz wschodni 2 egz. 28. III. 17; Sadach 5 egz. 7. VII. 17. H. turca Seidl. — Trapez. wąwóz wschodni 13 egz. 28. Ill. 17. A. margi- natus Duft. — Sadach 4 egz. 7. VII. 17. potok. A. pubescens Gyll. a. subhumeralis Reitt. — Sadach 3 egz. 7. VII. 17. potok. H. tesselatus Drapiez. — Trapez. wzg. zach. w dołach i glinian- kach 2 egz. 27. X. 16; Boz-tepe 3 egz. 4. II. 17; szosa Platanska 1 egz. 7.-Il. 17; Suwa 1 egz. 29. III. 17. A. discretus Fairm. — Sadach 2 egz. 7. VII. 17. potok. Laccophihus virescens Brahm. — Trapez., Boz-tepe 1 egz. 4. I. 17; Suwa 3 egz. 29. Ill. 17; szosa Platańska 7. Il. 17 obficie; Sadach 1 egz. 7. VII. 17. Agabus dilatatus Brull. — Sadach 1 egz. 7. VII. 17. A. bi- guttatus Ol. v. nitidus F. — Trpz., wąwóz pod kam. 1 egz. 30. X. 16; Sadach 30 egz. 6—7. VII. 17 i Ardassa 7 egz. 9. VII. 17; Zigana- dagh 1 egz. 13. VII. 17. A. biguttatus Ol.v. nigricollis Zoubk. — Sadach 28 egz. 7. VII. 17; Ardassa 2 egz. 9. VII. 17. A. bipu- stulatus L.. —: Trpz. wokoło 27. X. 16, 27. Il. 17,: 17. V. 17, 12. VII. 17 ogółem 24 egz.; Sadach 1 egz. 7. VII. 17. A. ne- bulosus Forst. — Boz-tepe, pod kam. 1 egz. 30. X. 16, tamże 1 egz. 14. JIL. 17. A. prometheus Zajtz. — Zigana-dagh 6 egz. Pee NI 17; Platambus sinuatus Aubé. — Sadach 2 egz. 7. VII. 17; Zigana-dagh 13. VII. 17 1 egz. w potoku. Rhantus punctatus Geoffr. — Trpz., wzgörza w gliniance res2%22 167,17: STAPHYLINIDAE. Micropeplus porcatus F. — Trpz., wzgörza zach. 1 egz. z wody 24. IV. 17. Megarthius depressus Payk. — Trpz., wzg. wsch. przyneta z mięsa 1 egz. 1. IV. 17 i 3 egz. w osadach ujścia Piksitu; w lot - szosa Platańska 1 egz. 24. IV. 17 i Souk-su 1 egz. 7. XI. 16. 5# * j 56 Proteinus brachypterus F. — Trpz., Platana z wody 2 egz. … 7. IL 17. Pr. atomarius Er. — Trpz., wzgórza zach. z huby de- bowej 4 egz. 18. VI. 17. Anthobium pallens Heer. — Trpz., wzgörza pldn. 1 egz. 16. VI. 17. A. rectangulum Fauv. — Chamsi-kej 28. VI. 17 z krzewöw kwitnacych 7 egz. A. marshami Fauv. — Trpz., wzgörza wsch. z glogu kwitn. 2 egz. 20. IV. 17. Phloeonomus pusillus Grav. — Trpz., wzgórza wsch. pod kora pnia debowego 1 egz. 11. XI. 16. Olophrum puncticolle Epp. — Souk-su, pod kam. nad poto- kiem 1 egz. 21. IV. 17. Geodromicus globulicollis Mannh. — Sadach, pod kam. nad potokiem 1 egz. 7. VII. 17. G. latiusculus Epp. — Zigana-dagh, na linji sniegowej 4 egz. 13. VII. i 18. VII 17. Deleaster dichrous Grav. v. leachi Curt. — Trpz., ujście Pik- situ w osadach 1 egz. 4. IV. 17. Trogophloeus dilatatus Er. — Ardassa 2 egz. 11. VII. 17. Tr. bodemeyeri Bernh. — Trpz., wzgörza wsch. w ekskrem. kro- wich 1 egz. 28. Ill. 17. Tr. arcuatus Steph. — Trpz., ujście Pik- situ w osadach 2 egz. 1.1V.17 i 3 egz. 18. V. 17. Tr. bilineatus Steph. — Trpz., dolina Piksitu w lot 1 egz. 22. Ill. 17, tamże 1 egz. 1. IV. 17 w osadach, nad morzem 1 egz. w wodorostach 22 VM. 17. Oxytelus piceus L. — Trpz., ekskrem. końskie 24. X. 16, 29. X. 16 po 1 egz.; wąwóz zach. obficie w ekskrem. krowich 18. VI. 17, Kialkit 1 egz. 4. VII. 17. O. sculptus Grav. — Dże- wizlik ekskrem. krowie 26. VI. i 27. VI. 17 po 1 egz. O. sculp- turatus Grav. — Trpz., dolina Piksitu ekskrem. 2 egz. 29. X. 16; Dżewizlik, ekskrem. 1 egz. 27. VI. 17. O. clypeonitens Pand. — Souk-su, wysiany z liści 1 egz. 15. I. 17; Trpz., wzgórza płdn. 3 egz., pod korą pnia zbutwiałego, 16. VI. 17. O. tetracarinatus Block. — Trpz. 1 egz. 18. VI. 17. Bledius denticollis Fauv. — Trpz., ujście Piksitu, w osa- dach 30egz. 1. VI. 17; tamże 2 egz. 18. Vong.) 5. onaces Block. — Elleu!) 22. VI. 17, 2 egz. nad rzeką pod kamien. Bl. dissimilis Er. — Trpz., wzgórza wsch. 1 egz. 28. III. 17 w eks- krem. krowich. Bl. pygmaeus Er. — Trpz. tamże 1 egz. 1) nie „Ellen“, jak to w I części wykazu wydrukowano. 37 Oxyporus rufus L. — Zinana-Chartari 1 egz. w grzybie ka- peluszowym 10. VII. 17. Stenus!) longipes Heer. — Trapezunt, 24. VII. 1916. St. bipunctatus Er. — Trpz. nad Piksitem 24. VIII., 13. XI. 16; DOM, 18 V. 17; ;Kialkie:3.,VH. 17; -Elleu 21. VI 17; Sadach 1 egz. nad wodą 7. VII. 1917. St. ater Mannh. — Trpz., wąwóz wsch. pod kamien. 1 egz. 29. X. 16; góry zach. 2 egz. 12. XI. 16; . tamże 3 egz. 1. Il. 17; Boz-tepe pod kamien. 1 egz. 19. X. 16.; Dżewizlik 1 egz. 27. VI. 17 nad rzeką. St. melanarius Steph. — Trpz., wzgórza wsch. wysiany z liści 1 egz. 15. XII. 16. St. atra- tulus Er. — Kialkit 5. VII. 17; Sadach 1 egz. nad wodą 7. VII. 17. St. nigritulus Gyll. — Trpz., wzgórza wsch. pod kamien. 1 egz. 24. XI. 16. St. similis Hrbst. — Chamsi-kej 2 egz. pod kamien. nad rzeką 28. VI. 17. St. cicindeloides Schall. — tamże 2 egz. St. pallitarsis Steph. — Trpz., ujście Piksitu w osadach 1 egz. 4. IV. 17. St. glacialis Heer. — Trpz., wzgórza zach. 2 egz. pod kamien. 18. VI. 17. St. subaeneus Er. — Trpz., wąwóz wsch., wysiany z liści 1 egz. 29. X. 16; wąwóz zach. 1 egz. pod kamien. 30. X. 16; wąwóz zach. 1 egz. pod kamien. 30. X. 16; wąwóz płdn. 3 egz. pod kamien. 10. III. 17. St. aceris Steph. — Souk-su 1 egz. z leszczyny 11. V. 17; tamże 1 egz. z koniczyny białej 17. V. 17. St. montivagus Heer. — Souk-su, wysiane z liści 3 egz. 317 9%. 163 tamże 1 egz. 15.,1. 17. Astenus filiformis Latr. — Trpz., wzgórza wsch., zach., Boz- tepe i dolina Piksitu 25. X., 2. XL, 12. XI. 16; 1. Il, 27. H. 17; Dżewizlik 27. VI. 17, 2 egz.; Kessa-dagh 2. VII. 17, 1 egz., zawsze pod kamieniami. A. nigromaculatus Motsch. — Trpz., wzg. półn. 1 egz. 6. IX. 16; Boz-tepe 1 egz. 20. XI. 16, 2 egz., 14. III. 17 i 21. V. 17; wzgórza zach. 18. VI. 17, 1 egz. też zawsze pod kamieniami. A. angustatus Payk. — Kessa 2. VII. 17. A. mela- nurus Kiist. — Kialkit 1 egz. 3. VII. 17, pod kamieniem. Paederus ruficollis F. — Trpz., dolina Piksitu 24. VIII., 13. XI. 16; 18. V. 17 obficie. P. gemellus Kr. — Daltaban 29. VI. 17; Krchty 30. VI. 17; Kessa 1. VII. 17; Kialkit 3. VII. 17 po 1 egz. P. fuscipes Curt. — Trpz., ujście Piksitu, pod kamie- 2) W Chamsikeju 28. VI. 17. znalazłem nad rzeką 1 egz. Stenus'a, cały granatowy, wielkością przewyższający wszystkie dotąd znane mi gatunki; egz. ów zaginął podczas przesyłki. 58 niami 13. XL, 45. AD 165 IS Vi v200 MIE 17 po rites: P. litoralis Grav. — Trpz., dolina Piksitu 20. VIII. 16; strona wsch. 25. X. 16; Góra zach. 12. XI. 16; Boz-tepe 21. II. 17 po 1 egz.; Piksit 5 egz. 22. III. 17 wszystkie pod kamieniami. Stilicus erichsoni Fauv. — Trpz., wzgorza zach. 2 egz. 1. XI. 16, wzgörza wsch. 1 egz. 11. XI. 16, wzgörza pldn. po 1 egz. 27. V i 1. VI. 17 zawsze pod kamieniami. Scopaeus sericans Rey. — Trpz., ujście Piksitu 1 egz. 1. IV. 17. Sc. laevigatus Gyll. — tamze 1 egz. 1. IV. 17; Boz-tepe 1 egz. DEV 17% Lathrobium geminum Kr. — Chamsi-kej 1 egz. pod kamien. nad rzeka 28. VI. 17. Medon brunneus Er. — Souk-su 1 egz. wysiany z lisci 8. XII. 16, wąwóz pldn. 10. III. 17; Boz-tepe 21. V. 17; wzgórze pldn. 29. V. 17 po 1 egz. pod kamieniami. Scimbalium testaceum Er. — Trpz., wzgörza zach. 1 egz. 30. X. 16, wzgörza pldn. 2 egz. 1. VI. 17, wzgörza zach. 1 egz. 18. VI. 17 pod kamieniami. Gauropterus fulgidus F. — Souk-su 26. Ill. 17; dolina Pik- situ 18. V. 17; Boz-tepe 21. VI. 17, po 1 egz. pod kamieniami. G. sanguinipes Reitt. — Sadach 1 egz. z osadöw nad woda 7. VII. 17. Xantholinus punctulatus Payk. — Trpz., ujscie Piksitu 1 egz. z osadöw 4. IV. 17, wzgörza pldn. pod kora zbutwialego pnia 2 egz. 16. VI. 17. X. angustatus Steph. — Chamsi-kej 1 egz. pod kamien. nad rzeka 28. VI. 17. X. relucens Grav. — Platana 4 egz. pod deska obok padliny 27. X. 16; Piksit 1 egz. pod ka- mien. obok padliny 29. XI. 16. X. fortepunctatus Motsch. — Kessa 2 egz. nad rzeka 1. VII. 17. X. linearis Oliv. — Elleu 1 egz. pod kamien. nad rzeka 22. VI. 17; Chamsi-kej 28. VI. 17. Leptacinus bathychrus Gyll. — Trpz., ujscie Piksitu 1 egz. AV. 17. Neobisnius villosulus Steph. — Kialkit 1 egz. 3. VII. 17 z padliny. N. procerulus Grav. — tamze 1 egz.; Elleu.22. VI. 17; Chamsi-kej 28. VI. 17; Sadach 7. VIL 17. Cafius xantholoma Gray. — Trpz. 1 egz. 20. VII. 17 w wodo- rostach nad morzem; Elleu 27. VI. 17 w ekskrem. Philonthus splendens F. — Trpz., wzgörza zach. z ekskrem. krowich 1 egz. 18. VI. 17; Souk-su 7. XI. 16. Ph. splendens F. ab. sideropterus Kol. — Souk-su ekskrem. konskie 1 egz. 7. XI. 16, 39 19. XII. 16; Chamsi-kej z padliny 2 egz. 28. VI. 17. Ph. inter- _ medius Lac. — Dałtaban 3 egz. 29. VI. 17 z padliny; Kessa 1 egz. pod kamien. 1. VII. 17. Ph. aeneus Rossi — Trpz., dolina Piksitu 1 egz. 29. X. 16 na starej padlinie, wzgórza wsch. 1 egz. pod kamien. 11. XI. 16, wzgórza zach. 1 egz. w ekskrem. krowich 18. VI. 17; Chamsi-kej 3 egz. z padliny 28. VI. 17; Zigana- dagh 1 egz. 18. VII. 17. Ph. chalceus Steph. — Kialkit 1 egz. 5. VII. 17, strząśnięty z głogu. Ph. atratus Grav. — Kessa 1 egz. nad rzeką 1. VII. 17. Ph. bodemeyeri Epp. — Sadach 2 egz. nad wodą 7. VII. 17. Ph. rotundicollis Men. — Chamsi-kej 1 egz. z padliny 28. VI. 17. Ph. aerosus Kiesw. — Elleu 1 egz. 22. VI. 17. Ph. fuscipennis Mannh. — Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 17. Ph. varius Gyll. — Sadach 1 egz. z osadów nadwodnych 7. VII. 17. Ph. varius Gyll. ab. nitidicollis Lac. — Chamsi-kej 1 egz. pod kamien. nad rzeką 28. VI. 17. Ph. fimetarius Grav. — Elleu 1 egz. 22. VI.17. Ph. ebeninus Grav. — Kessa 1 egz. nad rzeką 1. VII. 17. Ph. concinnus Grav. — Krchty 1) 30. VI. 17, 1 egz. pod kamien. nad rzeką; Kialkit 1 egz. z gruszki 5. VII. 17. Ph. dimidiatus Sahlb. — Trpz., ujście Piksitu w osadach 1 egz. 1. IV, 17, wzgórza zach. 2 egz. 5. IV. 17 z ekskrem. krowich. Ph. sanguinolentus Grav. — Kialkit 1 egz. 5. VII. 17, z głogu. Ph. immundus Gyll. — Dżewizlik 27. VI. 17, 1 egz. pod kamien. Ph. debilis Grav. — Trpz., ujście Piksitu, z osadów 4 egz. 1. IV. 17. Ph. varians Payk. — Trpz. 6. IX. 16, 28. III. 17 wzgórza wsch. z ekskrem. krowich; Dałtaban 1 egz. z padliny 29. VI. 17; Ardassa 1 egz. 11. VII. 17. Ph. varians Payk. ab. unicolor Steph. — Souk-su 7. XI. 16., 15. XII. 16; Piksit 22. III., 18. V. 17. Ph. agilis Grav. — Chamsi-kej 1 egz. pod kamien. nad rzeką 28. VI. 17. Ph. disco- ideus Grav. — tamże 1 egz. Ph. rufimanus Er. — Krchty 6 egz. nad rzeką 30. VI. 17; Kessa 1 egz. nad rzeką 30. VI. 17; Sadach 2 egz. osady nadwodne 7. VII. 17. Ph. fulvipes F. — Trpz., ujście Piksitu 4. IV. 17., 18. V. 17, po 1 egz.; Dżewizlik, pod kamien. 27. VI. 17, 1 egz. Ph. pullus Nordm. — Trpz. 1 egz. nad rzeką 20. VII. 17. Ph. nigritulus Grav. — Kessa 2 egz. nad rzeką ANA 17: Staphylinus globulifer Geoffr. — Trpz., wzgórza zach. 1 egz. 30. X. 16, tamże 2 egz. in copula 2. XI. 16 i 3 egz. 12. XI. 16; 1) nie „Krehty“, jak mylnie w I. części wydrukowano. 60 q wzgórza wsch. 1 egz. 25. III. 17 pod kamien. St. fuscatus Grav. — Daltaban 2 egz. 29. VI. 17 pod kamien. Si. mus Brull. — Trpz., wzgórza zach. 1 egz. 27. X. 16; Souk-su 2 egz. 26. Ill. 17; Dal- taban 1 egz. 29. VI. 17 wszystkie pod kamien. St. tomentosus | Baudi. — Trpz., wzgórza zach. 1 egz. 30. X. 16 i 1 egz. 9. XI. 16; Kessa 1 egz. 1. VII. 17 wszystkie pod kamien. St. picipennis F. — Dałtaban 29. VI. 17; Kialkit 1 egz. 4. VII. 17 ekskrem.; Zigana- dagh. 1 egz. pod kamien. St. aeneocephalus Deg. — Kessa-dagh 1 egz. pod kamien. 2. VII. 17. St. olens Mill. — Trpz., wzgórza zach. 1 egz. z wody 27. X. 16., 1 egz. 2. X. 16, pod kamien., 20. V. 17; wzgórza płdn. 1 egz. 6. VI. 17 i 6 egz. 18. VI. 17 zawsze pod kamien. ‚St. tenebricosus Grav. — Chamsi-kej 1 egz. w ekskrem. 28. VI. 17. St. caesareus Cederh. — Chamsi-kej 3 egz. wzgórza pod kamien. 28. VI. 17; Krchty 2 egz. nad rzeką 30. VI. 17. St. stercorarius Ol. — Kessa-dagh 1 egz. 3. VII. 17; Kialkit 1 egz. 5. VIL 17. St. pubescens Deg. — Kessa 1 egz. w ekskrem. DNA a 17. Ontholestes murinus L. — Trpz., wzgérza zach. 2 egz. w eks- krem. 18. VI. 17; Chamsi-kej 28. VI. 17; Kialkit 4 egz. w eks- krem. 5. VII. 17; Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 17. Creophilus maxillosus L. — Trpz. pospolity 20. XI. 16, 2. IV—10. VI. 17; Chamsi-kej 28. VI. 17; Daltaban 29. VI. 17; Kessa 1. VII. 17; Kialkit 3. VII. 17; Ardassa 10. VII. 17 na padlinie. Quedius ochripennis Mén. — Trpz., wzgorza pldn. 1 egz. z leszczyny, 6. VI. 17; Dzewizlik 27. VI. 17; Kialkit 2 egz. 5. VII. 17 z głogu i gruszki. Qu. cruentus Ol. — Trpz., wzgórza zach. u podnöza wierzbv 1 egz. 12. XI. 16; Dzewizlik 1 egz. pod kamien. 27. VI. 17; Sadach 2 egz. z wierzby 7. VII. 17. Qu. cinctus Payk. — Trpz., góra zach. pod kamien. 1 egz. 12. XI. 16. Qu. pun- cłatellus Heer. — Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 17. Qu. tristis Grav. — Trpz., wzgórza zach. 30. X. 16, 1. II. 17, po 1 egz. pod kamien.; tamże 1 egz. 18. VI. 17 w ekskrem. krowich. Qu. moło- chinus Grav. — Souk-su 2 egz. pod kamien., 17. V. 17. Qu. ochrop- terus Er. — Sadach 7. VII. 17. Qu. obliteratus Er. — Ardassa 1 egz. 9. VII. 17, nad strumieniem. Qu. semiaeneus -Steph. — Trpz., góra zach., 1 egz. pod kamien. 12. XI. 16; wzgórza płdn., 1 egz. pod korą pnia zbutwiałego; wzgórza zach., 1 egz. 3. VI. 17 z krzewów. * ah, 61 4 Mycetoporus baudueri Rey. — Zigana-dagh, na granicy Snie- cow, 1 egz. 13.. VII. 17. Bolitobius thoracicus F. — Elleu z grzybów 12 egz. 22. VI. 17; Zinana-Charłari ') 1 egz. z grzyba, 10. VII. 17. B. thoracicus F. v. _ biguttatus Steph. — Elleu 2 egz. 22. VI. 17, z grzybów. Conosoma pedicularium Grav. — Trpz., wzgórza zach. 1 egz. pod kamien., 1. XI. 16; Sadach 7. VII. 17. Tachyporus nitidulus F. — Trpz. 21. X. 16, 29. X. 16, 10.III. 17, wysiany z liści, pod kamien., z ostu, z morwy; Krchty 30. VI. 17. T. ruficollis Grav. — Chamsi-kej 1 egz. nad rzeką, 28. VI. 17. T. kypnorum F. — Trpz., wzgórza zach. 22. Ill. 17 z wody; ujście Piksitu 1 egz. w osadach, 1. IV. 17; Dżewizlik 1 egz. pod kamien. 26. VI. 17. Tachinus fimetarius Grav. — Kessa-dagh 7 egz. z głogu, 2. VI. -17. Leucoparyphus silphoides L. — Chamsi-kej 1 egz. 28. VI. 17. Hypocyptus longicornis Payk. — Elleu 22. VI. 17. A. ovulum Heer. — Trpz. za Boz-tepe z sosny, 1 egz. 7. VI. 17. | Myllaena intermedia Er. — Trpz., wąwóz płdn. 2 egz. pod kamien. nad potokiem, 27. V. 17. | Pronomaea araxicola Reitt. — Trpz., wzgórza wsch., wy- siane z liści 2 egz. 11.-XI. 16;, Souk-su z liści 1 egz. 15. .L 17. - Gyrophaena bihamata Thoms. — Souk-su z grzyba kapelusz., 4egz. 31. X. 16; Elleu z grzybów, 22. VI. 17. G. fasciata Marsh. — tamże. G. laevipennis Kr. — Souk-su z grzyba kapelusz. 4 i 9 26. X. 16. Placusa pumilio Grav. — Trpz., wzgórza wsch., pod korą pni dębowych obficie, 11. XI. 16; wzgórza zach., w grzybie ka- pelusz 1 egz., 20. V. 17. Phytosus spinifer Curt. — Trpz. 3 egz. 18. VI. 17. Falagria nigra Grav. — Trpz., z osadów Piksitu, 1 egz. 1. IV. 17. F. obscura Grav. — Boz-tepe pod kamien. 1 egz. 21. Il. 17, ujście Piksitu z osadów, 1 egz. 4. IV. 17. Myrmecopora sulcata Kiesw. — Ujście Piksitu, z osadów, | egz. 1. IV. 17. Tachyusa umbratica Er. — Trpz. 21. VII. 17. 7. coarctata Er. — lrpz. 21. Vil, 17. 1) nie „Chartari“, jak mylnie w I. cz. wykazu wydrukowano. 62 Gnypeta ripicola Kiesw. — Kialkit 1 egz. 5. VII. 17. Atheta gregaria Er. — Ujście Piksitu z osadów, 2 egz. 1. IV. 19% A. palustris Kiesw. — Elleu 22. VI. 17. A. subterranea Rey. — Souk-su, na przynętę z mięsa, 1 egz. 7. XI. 16. A. divisa Mark. — Boz-tepe 1 egz. pod kamien. 21. Il. 17; tamże 1 egz. 21. V. 17. A. nigricornis Thoms. — Elleu 22. VI. 17. A. basicornis Rey — tamże. A. pallidicornis Thoms. — tamże. A. nigritula Grav. — Souk-su na przynętę z mięsa, 1 egz. 7. XI. 16; Trpz. 18. VI. 17; Elleu 22. VI. 17. A. crassicornis F. — Trpz. 2 egz. 25. X. 16, z grzyba kapelusz. ; Souk-su wysiany z liści, 1 egz. 31. X. 16; tamże na przynętę z miesa, 1 egz. 7. XI. 16; Trpz., wzgórza zach. 1 egz. 3. VI. 17. A. aquatica Thoms. — Souk-su 4 egz. z grzyba kapelusz., 31. X. 16. A: nitidula Kr. — Trpz. 7. XI. 16. A. pici- pennis Mannh. .— Trpz., dolina Piksitu z ekskrem. końskich, 2 egz. 29. X. 16. A. celata Er. — Trpz., wąwóz masowo z grzyba kapelusz., 23. X. 16. A. zosterae Thoms. — Souk-su z grzyba kapelusz., 1 egz. 31. X. 16; ujście Piksitu z osadów, 1. IV., 18. V. 17, 4 egz. A. fungi Grav. — Souk-su 2 egz. wy- siane z liści, 31. X. 16; Elleu 22. VI. 18. Sipalia caesula Er. — Dolina Piksitu 1 egz. w lot, 22. Ill. 17; wzgórza wsch. z wody, 1 egz. 25. III. 17. Astilbus canaliculatus F. — Trpz. 25. X., 2. XI. 16; 23. Ill, 17, wzgórza pod kamien.; Sadach 1 egz. 7. VII. 17. Zyras haworthi Steph. — Kialkit 1 egz. 5. VII. 17. Oxypoda formiceticola Mark. — Trpz., wzgórza zach. pod kamien. u mrówki 1 egz., 30. X. 16; Souk-su 1 egz. wysiańy z liści 31. X. 16. Aleochara cartula Goeze. — Boz-tepe 2 egz. 20. XI. 16; góra wsch. 2 egz. 28. III. 17, nad morzem 15 egz. 28. V. 17; Chamsi-kej 28. VI. 17, zawsze z padliny. A. lata Grav. — Trpz., góra wsch. 5 egz. na przynętę z mięsa, 28. III. 17. A. crassi- cornis Lac. — Dolina Piksitu 2 egz. 18. V. 17 z ekskrem.; Elleu 21. VI. 17; Ardassa 3 egz. 10. VII. 17. A. brevipennis Grav. — Trpz., wzgórza zach. 8 egz. 12. XI. 16. A. clavicornis Redtb. — Trpz., wzgórza wsch. 1 egz. 28. Ill. 17., z ekskrem. krowich. A. crassa Baudi — Dżewizlik 2 egz. pod kamien. 27. VI. 17. A. bipustulata L. — Dolina Piksitu 1 egz. 27. X. 16 z ekskrem: krowich; Dżewizlik 2 egz. 27. VI. 17 pod kamien. A. fristis 63 rar. — Kessa 8 egz. z ekskrem., 1. VII. 17. A. lanuginosa Grav. — Elleu 1 egz. z ekskrem. 21. VI. 17. A. moesta Grav. — _ Zigana-dagh 1 egz. z ekskrem. 18. VII. 17. RASY BIEGACZA WRĘGATEGO CARABUS CANCELLATUS Ill. NA ZIEMIACH POLSKICH REWIZJA POJĘĆ I PRÓBA BIOMETRYCZNEGO OPRACOWANIA [DIE RASSEN DES CARABUS CANCELLATUS Ill. IN POLEN — REVISION DER BEGRIFFE UND VERSUCH EINER BIOMETRISCHEN BEARBEITUNG] NAPISAŁ ROMAN KUNTZE. TREŚĆ: 1. Dotychczasowy stan literatury przedmiotu. Cel i metoda pracy. 2. Wyniki badań własnych. 3. Zestawienie wyników. 4. Wykaz zbadanych stanowisk. 5. Kilka uwag z zakresu paleontologji. 6. Konwergencje i analogie ekologiczne. 7. Wykaz literatury. 1. Dotychczasowy stan literatury przedmiotu. Cel i metoda pracy. O zmienności geograficznej biegacza wręgatego na ziemiach polskich spotykamy w pracach entomologów polskich wiadomości nader skąpe. W jedynej monografji zoogeograficznej do rodzaju Carabus na ziemiach polskich: Materialien zur Verbreitung der Carabini in Galizien (Verh. der zool. bot. Ges. Wien, 1893) po- daje prof. J. Łomnicki, że powszechną formą w całej Mało- polsce jest var. tuberculatus Dej. a nadto w okolicach Mielnicy na Podolu żyje forma większa i szersza. Tenże autor w artykule: Uebersicht der coleopterologisch-faunistischen Arbeiten iiber Ga- lizien vom J. 1896 [Soc. Ent. Ziirich, 1897] wspomina, że posiada z Tatr 2 egzemplarze rasy małej wysokogórskiej. Inni autorowie, o ile wogóle rasy wyróżniali, wymieniali var. tuberculatus lub od- miany barwne ab. femoralis Geh. lub ab. letzneri Kr. „Wykaz chrząszczów ziem polskich" M. Łomnickiego z r. 1913 podaje: formę typową z sygnaturą Borussia, ab. femoralis Geh. i v. tuber- culatus Dej. bez podania rozsiedlenia, v. brevituberculatus Roubal ze Slazka, v. excisus Dej. z Poznańskiego i Inflant, v. wankae Sok. z Żywca w zachodniej Małopolsce i v. scythicus Schaum z Czarno- 64 hory. Wiadomosci te, jak zobaczymy ponizej, opieraja sie na za- podaniach autorów obcych i wymagają rewizji. Stadjum, w jakiem dotychczas znajduje się entomologja polska: faunistyczne opraco- wanie kraju, nie sprzyjało ściślejszej analizie gatunków. Wiele natomiast wiadomości o rasach tego biegacza w Polsce znajdujemy u badaczy zagranicznych, oddających się specjalnie studjowaniu ras geograficznych rodzaju Carabus. Najdawniej zo- stały wyróżnione var. Zuberculatus Dej. (Spec. Il. 101), opisany na podstawie materjałów ze Ślązka i Prus i scythicus Schaum z Siedmiogrodu (N. I. D. Col. I. 1. 1860). Beuthin (Die Varie- täten von Carabus cancellatus Ill. Ent. Nachr. 1893) i Gangl- bauer (Die Kafer von Mitteleuropa 1891) podają, że var. tuber- culatus Dej. oprócz Ślązka i Prus zamieszkuje także Polskę, Galicję, część Rosji i jak mylnie twierdzą obszar Karpat. Dr. Fr. Sokolat (Entom. Wochenblatt 1907) stawia ze względów zoogeograficznych tezę: Cancellatus tuberculatus stósst irgendwo in Ostgalizien mit scythicus zusammen. Tenże autor opisuje z okolic Żywca nową ‘rase var. wankae i pisze, że „łuberculatus wohnt von Liegnitz ost- warts, lebt in ziemlich pragnanter Form noch um Przemyśl und iibergeht im Siiden Mittelgaliziens in ungensis Csiki (Soc. Ent. XXIV p. 101—102). Csiki w djagnozie rasy ungensis twierdzi: - habitat in Carpathia sept. or. (in Com. Ung Hungariae et in vicina parte Haliciae). W r. 1913 ukazała się praca Dr. Bernaua, w której starał się ująć w system wszystkie dotychczas opisane. rasy tego gatunku. Jakkolwiek idea jego wyróżnienia 3 zasadniczych pod- gatunków: sarmaticus, occidentalis i australis nie może ostać się wobec krytyki, bezsprzeczną zasługą tego autora jest wyróżnienie grupy ras „Zuberculatus“ i 2 podgrup ras wazkoplecych i szeroko- plecych. O rasach polskich autor dość pobieżnie wspomina, nic nowego nie podając. Równocześnie wydana praca Kolbego: „Die tiergeographischen Verhältnisse von Carabus cancellatus in : Ungarn und benachbarten Landern“ (Ent. Rundschau 1913) po- daje natomiast opisy całego szeregu nowych ras z terytorjum Małopolski i terenów przyległych: Zatricus i electus z Tatr, carpa* thicus z okolic Nadwornej, gracilis z okolic Radymna, strictus i enitens z bliżej nieokreślonych stanowisk („Fundort Galizien- Karpathen*), oriundus z północnej Bukowiny. Zarówno pracą Kolbego, jak i krytyką powodowany Dr. Bernau przerobił swą pracę (Ent. Bl. 1914—1915). W drugiem tejże wydaniu 65 zarzuca klasyfikację wyżej podaną, a daje hipotezę ras czystych i mieszanych (naturalnie nie w sensie genetyki współczesnej), na podstawie której cały prawie obszar Polski, t. j. obszar rasy tuber- culatus należałoby uważać za teren mieszańców między pseudogra- niger Rtt., a niedostatecznie uzasadnioną rasą jego nową balticus (z Prus Wschodnich i Inflant). W znanym podręczniku do ozna- czania chrząszczy Kuhnta podana jest rasa var. excisus Dej. z Poznania (opisana i znana właściwie tylko z Austrji Dolnej). Jak z powyższego szkicu historycznego widać prace autorów zagranicznych nie dają wcale jasnego obrazu rozmieszczenia ras geograficznych biegacza wręgatego na ziemiach polskich. Noszą one często wybitny charakter pobieżności; prawie zawsze oparte są na niewielkiej ilości zebranych egzemplarzy i nie osiągają żadnej ciągłości geograficznej. Zanim przystąpimy do scharakteryzowania celu i metody pracy niniejszej, pozwolimy sobie na kilka uwag teoretyczno-syste- _ matycznych. Jednostkami podgatunkowemi w systematyce chrzasz- czów i motyli są jak wiadomo aberratio, którą czasem nazywają „forma“ — odmiana barwna lub strukturalna, występująca razem z formami innemi i varietas — rasa geograficzna, t. j. całość osobników zamieszkujących zwartą przestrzeń geograficzną mniej więcej jednolitych morfologicznie. Jako formę typową (w termino- logii Sokolata ,Nominatform“) uważa się osobniki najbardziej zgodne z pierwotnym opisem gatunku. W systematyce innych grup zwierzęcych treść pojęcia varietas jest często inna, oznacza ona odmiany koegzystujące (a więc — aberratio), rasę zaś geogra- ficzną (n. p. ssaków i ptaków) określa się jako subspecies. Twórcy systematyki ras Carabusów głosili zasadę, że rasa jest to kom- pleks geograficzny osobników możliwie jednolitych. Takie pojęcie rasy da się tylko w ogólnych zarysach utrzymać: prace Bernaua i Kolbego zaliczają do jednej rasy często kompleksy geograficznie rozerwane, a wielu autorów słusznie twierdzi, że na oddalonych obszarach czasem istnieją rasy identyczne, tylko z powodu rozer- wanego rozsiedlenia za oddzielne uznane. Z ekologicznego punktu widzenia takie analogje regionalne są całkiem zrozumiałe. Stosunek ras geograficznych do pojęć genetyki spółczesnej jest nie zupełnie wyjaśniony, w każdym razie rozmaity: mogą być one niedziedzicz- nemi modyfikacjami, czasem zaś dziedzicznie utrwalonemi bioty- pami. Analizie mendlistycznej mogą dostarczać pewnych kłopotów, 66 wyłaniając się z pod praw jednorodności i rozszczepienia. O ile | nam wiadomo studjów genetycznych nad rasami Carabusów nie … prowadzono. | praca niniejsza kontaktu z genetyką nie osiąga. — Cel jej jest wyłącznie opisowo-systematyczny. Pierwotnym zamiarem naszym było konieczne ze względu na rozwój entomologji polskiej zestawienie rezultatów badań autorów zagranicznych i krytyczna rewizja ich na dostępnych materjałach krajowych. 7. czasem wyłoniła się możliwość inna: ściślejszego biostatystycznego scharakteryzowania ras. Systematyka spółczesna wyróżniając wśród gatunków szereg form mało się różniących i nie opracowując ich krytycznie wywołała, jak wiadomo, z jednej strony zarówno w kołach laików jak i zoologów nie-systematyków lekceważenie, wśród samych systematyków zaś wyłoniła się ten- dencja do nawiązania kontaktu z genetyką i biostatystyką. Postawiliśmy więc sobie zadanie zbadania dokładnego cech, wymierzalnych poszczególnych ras na możliwie wielkich materjałach. Jako cech wymierzalnych w rodzaju Carabus używa się wielkości bezwzględnej, oraz stosunków długości i szerokości przedplecza "i pokryw. Cechy te są zarówno geograficznie jak i indywidualnie bardzo zmienne — dotychczasowe djagnozy ras wykazują to do- statecznie, operując takiemi określeniami, jak „klein bis mittelgross“, „täuschend ähnlich aber etwas grösser“, „Halsschild meistens breit“ i t. d. Do djagnozy ras badanego gatunku oprócz tych cech używa się jeszcze: urzeźbienia pokryw, sklepienia tychże, barwy, zarówno metalicznej wierzchu ciała (od jasno-miedzianej do czer- wono-bronzowej i zielono-mosiężnej), jakoteż barwy nóg i rożków. Materjały, jakiemi zwyczajnie rozporzadza zoolog-systematyk nie pozwalają na postawienie pracy na wysokim poziomie biome- trycznym. W naszym wypadku największe serje z jednej miejsco- wości wynosiły sztuk 110 (Zakopane i Nowy Sącz), 76 (Turze), 54 (Czarnohora), 48 (Lwów). W niektórych wypadkach tylko można było łączyć serje z różnych miejscowości w jedną całość. Zawsze należało rozpatrzeć oddzielnie samce i samice. Łącznie poddaliśmy pomiarom przeszło 800 egzemplarzy. Przejrzeliśmy zaś przeszło 1000 z różnych ziem polskich. Prace spółczesne z pogranicza systematyki i biometryki przeważnie nie przekraczają takich ilości. Praca Hausera o za- jącach szwajcarskich opiera się na zbadaniu 108 osobników, Kopfsteina zaś o rasach Lacerta taurica operuje serjami po 67: 39, 77, 107 osobników. Dla każdej cechy można oznaczyć prze- dewszystkiem szerokość zmienności, średnią arytmetyczną (A), średnie odchylenie (T) i wskaźnik zmienności (v). Nadto przy porównaniu dwu ras należy wyznaczyć stosunek różnicy do jej błędu prawdopodobnego. Pomiaru cech dokonywaliśmy, biorąc długość pokryw (od końca do nasady przedplecza), długość przedplecza (w środku), długość głowy do brzegu clypeus, szerokość przedplecza (maksy- malną), szerokość pokryw w rozwartości cyrkla i odczytując wy- miar na noniuszu. Celem zmniejszenia błędów obserwacyjnych przy tej dość niedokładnej metodzie — serje ważne geograficznie mierzone były dwukrotnie. Suma 3 wymienionych wymiarów daje długość bezwzględną ciała. Wymiar ten jest jednak dość wielkim błędem obarczony, gdyż głowa jest rozmaicie z pod przedplecza wysunięta. O wymiarach ciała dokładniejsze wyobrażenie daje suma długości pokryw i przedplecza. O wymiarach względnych przedplecza i pokryw decyduje stosunek długości i szerokości. Wyrażamy go dzieląc wymiar mniejszy przez większy i mnożąc iloraz przez 100. ° Do zajęcia się przedmiotem powyższym zachęcił mnie kustosz Muzeum im. Dzieduszyckich, prof. Jarosław Łom- nicki, oraz oddał mi do dyspozycji cały materjał muzealny tegoż gatunku, przez długie lata gromadzony. Bardzo przyczynili się do pracy p. Inż. Stefan Stobiecki i Dr. Edward Mazur, oddając mi do opracowania swoje bogate zbiory. Nadto korzy- stałem z materjałów prawie wszystkich koleopterologów, członków Pol. Zw. Ent., zbierałem podczas swoich wycieczek w ciągu ostat- nich 2 lat i korzystałem z pomocy wielu kolegów. Tym wszyst- kim składam podziękowanie, pozwalając sobie umieścić ich na- zwiska przy wykazie stanowisk. O informacje zwracałem się również do 2 entomologów zagranicznych: Dr. Holdhausa we Wiedniu i Dr. Csikiego w Budapeszcie, otrzymałem bez- zwłocznie cenne dla mnie wiadomości. Przeważną część pracy wykonałem w Pracowni Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. 2. Wyniki badań własnych. Formą zamieszkującą cały obszar Polski poza Karpatami jest var. tuberculatus Dej. Zgodnie z djagnozą pierwotną należy scha- BR 68 rakteryzować go jako rasę średniej wielkości, budowy krępej i szerokiej (ze względu na przedplecze i pokrywy), o pokrywach mocno wypukłych, z wyraźnemi, silnemi przeważnie krótkiemi guzkami i również wyrazistemi żeberkami. Zagoniki trzeciorzędne mocno ziarnkowane, barwa pokryw miedziana, przechodzi dość często w połysk zielony. Barwa ud i pierwszego członka rożków stale czerwona. Celem zbadania zmienności tej formy poddaliśmy zbadaniu wymiary serji z różnych miejscowoćci. Niestety nieudało nam się otrzymać tej formy w tak wielkich ilościach z jednej miejscowości, jak u form karpackich. Serja lwowska 33 4 i 149 wykazała wymiary następujące: Długość ciała od 20°2—247 mm, ze średnią arytmetyczną 22°38 mm, błędem prawdopodobnym tejże + 0'1 mm, średniem odchyle- niem 0°85 mm, więc spółczynnik zmiennosci wynosi 3°8. Dla kontroli przeprowadzony pomiar sumy długości głowy i przed- plecza wykazał zmienność większą 4*7. Wahania wskaźnika przed- plecza dość znaczne 58°9—68'7, ze średnią 64°42, wskaźnika po- kryw mniejsze 59'6—65'2 ze średnią 62°42. Mała ilość zbadanych samic wykazuje większe wymiary ciała (średnia arytmetyczna 23'43), wskaźniki przedplecza i pokryw prawie identyczne (65'28 i 61'35) natomiast we wszystkich cechach samice te są mniej zmienne. Okazy badane pochodziły z najbliższych okolic Lwowa oraz dal- szych po Grzybowice, Czarnuszowice, Biłohorszcze i Sokolniki. Serja krakowska morfologicznie z lwowską zgodna wykazuje granice zmienności prawie identyczne, w średnich natomiast samce są nieco mniejsze co do bezwzględnej wielkości i wykazują pewną tendencję do budowy smuklejszej niż samice. Barwa serji krakow- skiej wykazuje bardzo często zmienność ku mosiężno-zielonej, co we Lwowie spotyka się bardzo rzadko. Jeżeli jednak zgodnie z zasadami biostatystyki wyznaczymy stosunek różnicy obu średni do jej błędu prawdopodobnego, zobaczymy, że przekracza on tylko nieznacznie wymagany dla rozróżnienia dwu populacji war- tość 3. W naszym wypadku ze względu na długość bezwzględną ciała u samców serji krakowskiej i lwowskiej, daje on iloraz 3'3, co wykazuje prawdopodobną identyczność obu serji dla biome- tryki, ze względów ekologicznych i geograficznych zaś moze świadczyć o bardzo małej różnicy wpływu tych 2 środowisk na badany gatunek. | |" BE | 165 |F-Z9-p.IS]6C-b | LO-€ | OTL |L9L—S.99F ELS |PUL | Z| 6-bZ—861] LSS IST | 14 |Séc—-crcl 6 IS | | BAOUOUIEZT) SSI |SP.8S |SI9-PESTSTE |I6€ |96-IL | 8Ł£—999|66.5 |180 | 807 |82c—8.61/86€ | 0-1 |€6-sz |E.12-887 | PSC 98-7 PLS |9.790.75 | LE | PLE |€7.0Ł |9-94—9.99] FS |OLT | 98-14 |6£c—681 PI | 0-1 |S9.SZ 1617 8:001 6 66 (eyan] 'd) szan ], 66:0 8:95 | #-I9—0.IS I IE-F | 90.6 0.12 |€-8L—C-L9] PS |60-L 12:.0G £G—S-STIICS | 82-0 £02 | G-L3 1.77 286 69. |9Ł8S |8.09—€-:45|86-b |66:. | 87-89 |9S/—SHIÏEZSE | 19.0 6.81 | 8-06—8-LT | 8-6 8.0 |S1.20 |8pe—z.1I4| 6 SF auedoye7 py.l | PSS | 9.19—8.6S]SE-£ |8Z:4 |9L89 PL—C-£94S8-€ |89.0 .| 99.21 61-91 CC} 6:0 | PE-1Z 6.—6:61 ? LI 88:0. | PS-09 |8.59—9.5S] 8:6 |SSZ |LŁ99 | 825-191 2.9 6:1 | 7661 20—1-LI|GL9 |€F.I | 9L-€% |6.90—1.0%| 6 SP bie, Amon + 2365 Amoy LT | 065 1699985 | LS | SE | 289 | 22-09 | SL SET |88.ŁT | LIZ—9sI] 6Ł | 9.1 |68.12 | 1.92—9..1| 2 LI LS | m nem [mm | ee nme mm nn &L.G |L8:79 | S.02—09 LE |T&7 p-c9 | L.S985 EP |180 |86.07 |L-1°—1C-8I] IL | LIT | 96.62 | 9:90 —- 77 & OL 1yAzozsajez £0.7 18:29 | 1:99 —09 8: |6LT 195.79 |9.S9—-L.6S] 8-6 | 92-0 | 8E-6L | 9-:02—81I bb | po.L 66-60 97-76 P OL SEC | 4609 |Llo"gs | 9€ |TEC | 649 1089785 |884 |t60 |seor |sIz—sut] ss | et |cgez | 6502-12 | 6 89 gmoraylan-ıKupru-Legsny 087 | L029 |S-19=8.15| ZE | 60-2 |€SP9 | L:89—-6-85] LS |160 |SL-8 | 02-191 [98:5 |8I-T | 10-22 | Lb2—L-61 P 89 w Gace RDA Sp. 9.79 | L-L9—8S GE | 80.6 1-59 | 8985 bb | 88-0 b.6L | 7.0681 Lb |.LT |Zb-6 | L Muzeum Przyrodniczego. T. I, fasc. 2—3, 1922. znawstwa. Warszawa, T. E. M., 1923. 4 Ruszkowski J.: Owady ‘szkodliwe dla pol i ogrodów warzywnych obserwo- — wane w r. 1921 w okolicach Poznania. Ziemianin, R. LXXIII, Z. 5, Poznań 1922. | — Szkodniki zwierzęce sadów owocowych okolic Poznania obserwowane w r. 1921. Ib. R. LXXIII, Z. 7, Poznań 1922. Stach J.: Petrobius balticus, nowy gatunek przerzutki z Pomorza, oraz pierwszy wykaz skoczogonek (Collembola Lubb.) pomorskich. Rozpr. i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich, T. VII—VIII, R. 1921/22. Tenenbaum Sz.: Przybytki do fauny chrząszczów Polski od r. 1923. Rozpr. — i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich, T. VII=VIII, R. 1921/22. - Zaćwilichowski J.: Materjały do fauny owadów Polski. Cz. I.: Wazki (Odo- nata) stawków dębniekich. Spr. Kom. fizjogr. Polskiej Ak. Umiej. THEN? LL. ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE WYDAJE POLSKI ZWIAZEK ENTOMOLOGICZNY PUBLIÉ PAR LA SOCIÉTÉ POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES Z ZAPOMOGI MIN. W. R. I O. P. T. Il. — ZESZYT 3. — 1923 ESC (SOMMĄIREJ | en Schille F.: Erastria argentula Hb. ab. nowickii n. ab., str. 109; — Trella T.: Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla (Clavicornia), str. 110; — Masłowscy L.i M.: Nowe odmiany motyli większych (Macrolepidoptera), str. 124: — Fauna owadów okolic Lwowa, I.: Krasucki-A.: Pluskwiaki różnoskrzydłe _(Col.), str. 140; — Mokrzecki Z.: Biologisches über Phytometra gamma L., str. 143; — Krasucki A.: Einige Worte iiber den Wiesenziinsler (Phl. P.Z. E. 1923-T.; ste 155: — LWÓW 1923 * E 3 DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO | wodne (Rhynch. hetoropt. aq.), str. 135; — Il. Smulikowski K.: Otiorrhynchus - | sticticalis L.) im J. 1921, str. 144; — Sprawozdania z zebran Be TZ. dą wy A ES: 2 PNE CO" pes cztonek P. 7 E. i Las ui P. P. E. ma prawo dy do jed bezpłatnego ogłoszenia w ciągu roku): = ' Poszukuję żywych poczwarek lub _suszonych motylow nast. gatunków: bielinek kapustnik, mniszka zagwica, _ prządka pierściennica wraz z pasorzy- tami; dalej chrząszczów: tęcznik lisz- karz, pływak żółtobrzeżek, kałużnica, rzemlik wielki, pruchnik, kozioróg, ro- hatyniec i innych szkodników ogrodu, lasu, pola, łąk lub gospodarstwa ryb- nego. W zamian mam do oddania w większej ilości poczwarki: żeglarka, pazia królowej, kokornakowca i zmrocz- nika wilczomleczka. Do pytań należy dołączyć znaczek pocztowy na odpo: wiedz. Acidalia herbariata (pokarm-suche siano) mam stale do oddania: jajeczka, liszki lub poczwarki. Juljusz Isaak, Zawiercie. Wkładka członkowska na r. 1923 do P. Z. E. kpr Prenumerata P: Pisma Ent. za r. 19230, „47.000 2 Cena tomu I-go dla członków . 1 6301 CORRE » » s.» innych. user REP CARRE W sprawach tyczących Pisma i P. Z. E. należy adresować: - (En ae concernants le Bulletin ou la Société adresser): r. JAN KINEL, — LWOW, RUTOWSKIEGO 18. 3 » OR, o 0.24 Wee: M Oe "vr" PRON PY ZA ADN ar be WADE, ZZA! Ÿ 5 7 + 5 4 BA! Res 4 \ ” ERASTRIA ARGENTULA Hb. ab. NOWICKI ab. nov. m. PODAL FRYDERYK SCHILLE (Strzaiköw p. Stryi). W lesie Strzatkowskim zlowilem dnia 2 lipca b. r. niezwykla odmianę £. argentula a nie znalazłszy takowej w najnowszych dzie- łach o motylach traktujących, opisuję i nazywam ją ku czci zało- życiela polskiej lepidopterologji śp. Max. Nowickiego ab. nowickii. Dla orjentacji cytuję krótki opis formy typowej. Forma typ. Skrzydła przednie zielono-żółto-gniade dwoma srebrzysto-bia- łemi przepaskami w trzy pólka podzielone. Aberacja nowickii: Tylko pólko nasadowe i środkowe czarniawo - żółto - gniade, zaś pólko zewnętrzne tak jak przepaski srebrzysto-biało połyskujące a między żeberkami czarniawo-brunatno upstrzone. Am 2 Juli l. J. fand Autor eine ab. von £. argentula und benennt solche zu Ehren des Begriinders der polnischen Lepido- terologie des verew. Max. Nowicki ab. nowickii. Zur Orientierung eine kurze Beschreibung der typ. Form. Forma typica: Vorderfliigel griinlich-goldbraun durch die zwei silberweisse Querbinden in drei Felder geteilt. Aber. nowickii. Nur das Basal- und Mittelfeld schwärzlich-gelbbraun, das Saumfeld wie die Querbinden silberweiss glanzend, zwischen den Rippen schwarzlich- braun bestäubt. Polskie Pismo Entomologiezne. T. II. Zeszyt 3. 1 110 WYKAZ CHRZASZCZOW OKOLIC PRZEMYŚLA _ [VERZEICHNIS DER KAFER DER UMGEBUNG VON PRZEMYŚL] CLAVICORNIA PODAŁ T. TRELLA: BY TURIDAE. Byturus fumatus Fbr. + B. f. a. bicolor Reitt. B. tomentosus Fbr. B. t. a. flavescens Mrsh. (w Wyk. Sil.). OSTOMIDAE. Nemosoma elongatum L. Ill, V. Brylince, Turnica. Tenebrioides mauritanicus L. Ostoma grossum L. Brylince, Turnica. O. ferrugineum L. O. oblongum L. Thymalus limbatus Fbr. Brylince, Turnica. SPHAERITIDAE. Sphaerites glabratus Fbr. V — VII. Turnica. NITIDULIDAE}). Cateretes pedicularius L. +t C. p. a. pallens Rey. Heterhelus scutellaris Heer. H. solani Heer. Brachypterus glaber Steph. B. urticae Fbr. B. fulvipes Er. Ipidia 4-maculata Quens. Brylince, Turnica. Soronia punctatissima Ill. VI, VII, VII, Pikulice, Brylince. S. grisea L. Epuraea 10-guttata Fbr. : ') Bez rodzaju Meligethes Steph. ye CMa a Ann wT a? NA SO ALINAK Peg WINA PR AL GOW. be a al Du ah A LS a ‘ x Can Cm > ist " wj % \ KAY k Sk | Ye ) & 111 silacea Hrbst. VII, VIII. Mazury. . depressa Gyll. d. a. bisignata Strm. melina Er. deleta Er. terminalis Mannh. nana Reitt. . neglecta Heer. + E. n. a. convergens Reitt. -E. rufomarginata Steph. E. variegata Hrbst. + E. v. a. monochroa Reitt. (w Wyk. Sil.). + E. v. a. variabilis Reitt. E. obsoleta Fbr. E. longula Er. + E. L a. ornata Reitt. (w Wyk. Sil). + E. l. a. erichsoni Reitt. (w Wyk. Sil.). E. pygmaea Gyll. | E. pusilla Ill. E. florea Er. j Micrurula melanocephala Mrsh. Omosiphora limbata Ol. O. l. v. skalitzkyi Reitt. (w Wyk. Sil., Bor. or.). Omosita depressa L. ©. colon L. O. discoidea Fbr. +t O. d. a. cincta Heer. Nitidula bipunctata L. N. rufipes L. N. carnaria Schall. Pria dulcamarae Scop. Thalycra fervida Ol. V— VIII. Budy Mł. i Wk., Brylince. Pocadius ferrugineus Fbr. Cychramus 4-punctatus Hrbst. VII, VIII. Brylince, Turnica. C. luteus Fbr. C. l. v. fungicola Heer. Brylińce, Turnica. Cyllodes ater Hrbst. VI, VII. Brylińce, Turnica. Cryptarcha strigata Fbr. C. imperialis Fbr. mitt date CS SVP Ni. rata ye 112 Glischrochilus olivieri Bed. tt G. o. v. puncticollis nov.'). G. 4-guttatus Ol. G. 4-g. v. 10-guttatus Ol. G. 4-pustulatus L. tt G. 4-p. a. turnicus nov”). Pityophagus ferrugineus L. Rhizophagus depressus Fbr. +t R. d. a. umbratus nov.*). . parallelocollis Gyll. . nitidulus Fbr. . dispar Payk. d. a. gyllenhali Thoms. . bipustulatus Fbr. . parvulus Payk. . cribratus Gyll. WWWWAWAK CUCUJIDAE. Monotoma 4-foveolata Aub. IV. Wk. Budy, — masowo. M. conicicollis Guér. M. angusticollis Gyll. + M. a. v. sulcicollis nov.‘): M. spinicollis Aub. M. picipes Hrbst. + M. 4-dentata Thoms. (w Wyk. Sil. — Bor. w Przemyślu najczestsza). M. longicollis Gyll. Silvanus bidentatus Fbr. 1) Glischrochilus olivieri Bed. v. puncticollis nov. o przedpleczu opatrzonem para dołków (wśród 34 ok. znalazłem 4 o dwu dołkach symetrycznych, 1 o jed- nym, jednostronnym). *) GI. 4-pustulatus L. a. turnicus nov. wszystkie 4 plamy pokryw połą- czone na szwie grzbietowym w kształcie litery X; w części przedniej pokryw czarne pozostają tylko wierzchołki barków, tarczka i para plam bocznych poniżej. 5) Rhizophagus depressus Fbr. a. umbratus nov. o ubarwieniu ciemno- brunatnem, nogach i rożkach jaśniejszych. 4) Monotoma angusticollis Gyll. v. sulcicollis nov. o dołkach przedplecza silnie przedłużonych ku przodowi, dochodzących w postaci łukowatych rowków 3/, dig. przedplecza. 113 S. unidentatus Fbr. + S. fagi Guér. Prałkowce, Brylince, (w Wyk. Sil. Bor.). Uleiota planata L. Dendrophagus crenatus Payk. VII. Turis na pniu jodłowym. Cucujus cinnaberinus Scop. VII — IX. Mazury, Brylince, Tur- nica, zwł. na jodłach zeschniętych. +t C. c. a. lechicus nov.'). + Pediacus dermestoides Fbr. Budy Mł., Prałkowce, Brylińce, Turnica (w Wyk. Sil., Bor.). + + Phloeostichus denticollis Redt. V. Turnica na buku (w Wyk. Sil.). Laemophloeus duplicatus Waltl. L. ferrugineus Steph. L. alternans Er. CRYPTOPHAGIDAE. Telmathopilus sparganii Ahr. T. caricis OI. T. brevicollis Aub. T. typhae Fall. Paramecosoma melanocephalum Hrbst. P. m. a. univeste Reitt. Henoticus serratus Gyll. Pteryngium crenatum Gyll. Turnica, Bylince. Cryptophagus pubescens Strm. . subdepressus Gyll. . scanicus L. C. s. a. patruelis Strm. (w Wyk. Sil.). . thomsoni Reitt. . cylindrus Kiesw. . saginatus Strm. C. subfumatus Kr. (w Wyk. Sil.). . dentatus Hrbst. . scutellatus Newm. GN CONTE 6) 1) Cucujus cinnaberinus Scop. a. lechicus nov. głowa, przedplecze i tarczka barwy ciemno-wiśniowej, warga górna, smuga poza oczami i przewężenie szyjo- we — w całości lub tylko po bokach w przedłużeniu smugi pozaocznej — czarne, (na 67 ok. dwie aber.). —— oo 114 C, distinguendus Strm. C. fumatus Mrsh. ANAND . badius Strm. . cellaris Scop. . affinis Strm. . pilosus Gyll. . setulosus Strm. . croaticus Reitt. 1). Empylus glaber Gyll. Antherophagus nigricornis Fbr. A. pallens OI. Caenoscelis ferruginea Sahlb. Grobbenia fimetarii Hrbst. = Atomaria barani Bris. v. pilosella Reitt. Turnica. 1 ok. (w Wyk. Sil.). LhRAAAAHAAARALRE RAR RAD . umbrina Gyll. . nigriventris Steph. linearis Steph. . diluta Er. Brylince, Turnica. . affinis Sahlb. Brylince. 2 . alpina Heer. Brylince, Turnica. . procerula Er. Brylince. . prolixa Er. v. atrata Reitt. Brylince. . fuscicollis Mannh. impressa Er. Pralkowce. . munda Er. . mesomelaena Hrbst. . gutta Steph. A. g. v. rhenana Kraatz. . atra Hrbst. . fuscata Schönh. . atricapilla Steph. . zetterstedti Zett. Pralkowce. . fuscipes Gyll. . pusilla Payk. 1) Obecność Cryptophagus baldensis Er. na ziemiach polskich wydaje mi się wątpliwą, zwłaszcza, że w wykazie M. Łomnickiego jest podany bez określe- nia miejsca. IDE AE Gl da yć TA — — +7 j 127 A rząd szerokich na ca 5 mm., podłużnych klinowatych plam, poło- żonych tak blisko jedna od drugiej, że właściwie tworzy się środ- kiem skrzydeł szeroki żółto- pomarańczowy pas, poprzerywany żyłkami koloru tła. Pole nasadowe prawie normalnie ubarwione, z dwoma dużemi plamami położonemi wzdłuż brzegu ramiennego. Na skrzydłach tylnych wzdłuż brzegu zewnętrznego biegną znacznie od siebie oddalone dwa szeregi okrągłych małych po- marańczowo-żółtych plamek. Środkiem skrzydeł idzie, podobnie jak i na skrzydłach przedńich, pas złożony ze znacznie jednak węższych i bardziej od siebie oddalonych klinowatych plam, które ku dołowi stopniowo zmieniają kształt na okrągły. Pośrodku pola nasadowego znajduje się dość duża pomarańczowo - żółta plama. U normalnie ubarwionych samic trzy wspomniane szeregi plam są na skrzydłach przednich blisko siebie położone, oddzielone niewyraznemi ciemnemi smugami. Szereg środkowy nigdy nie jest tak szerokim, jak u opisywanego okazu. Na skrzydłach tylnych normalne okazy mają trzy szeregi (z tych wewnętrzny niecałko- wity) drobnych, blisko siebie biegnących plamek. Plama nasadowa zwykle niewyraźna lub mała. - Niezmiernie ciekawy jest spód tylnej pary skrzydeł omawianej aberacji: trzy jasne plamy przy nasadzie, duże, żółtawe, oddzielone od siebie tylko żyłkami, czwarta górna wąska. Środkowa plama zlana jest z piątą boczną, stojącą u okazów typowych pośrodku skrzydła oddzielnie, czego ślad pozostał w formie czarnej plamki. Rdzawo-brunatne tło nasadowe występuje tu tylko jako obrzeżenie wspomnianych jasnych plam od strony nasady i nazewnątrz w środku. Miejsce normalnej żółtawej przepaski środkowej zajmuje szeroki pas, składający się z przylegających do siebie podłużnych wrzecionowatych plam w trzech czwartych częściach szaro-żółtawo przyprószonych, nazewnątrz zakończonych czarno - brunatno. Poza szeregiem plam opisanych występuje wąskim paskiem, podobnie jak i u normalnych okazów żółte tło, od zewnątrz rdzawo obrze- żone, ustępujące charakterystycznemu dla Mel. dictynna Esp. ze- wnętrznemu pasowi rdzawo-brunatnemu, otaczającemu szereg przy- brzeżnych, półksiężycowatych białawych plam. Pas ten jest z obu stron czarniawo obrzeżony, silniej nazewnątrz. W części górnej tego pasa trzy pierwsze komórki mają ochrowo-żółte tło. Na pasie, w jego jaśniejszej wewnętrznej części znajdują się, po jednej w każdej komórce, czarniawe, jaśniej od wewnątrz oznaczone 34 128 plamki, podobnie jak u normalnych okazów. Wzdłuż brzegu calego _ skrzydła biegnie typowa dla gatunku podwójna zöltawo-brunatna linja. Spód skrzydeł przednich mniej więcej normalnie ubarwiony. Ciemne obrzeżenie szeregu żółtawo-białych trójkątnych plam przy- brzeżnych szersze i wyraźniejsze. Okaz ten jest większy od normalnych i mierzy do jedenastu milimetrów długości skrzydła przedniego. Zaznaczyć także należy, że lato 1918 roku było ogromnie obfite w opady atmosferyczne a więc wilgotne. (Podane fotografje są mało wyraźne). 5. Polyploca flavicornis L. (2852) ab. confluens forma nowa (Fig. 5). »Alarum anticarum maculae in unam oblongam confluentes“. Ma plamki: nerkową i czopową zlane w jedną podłużną plamę. Pozatem ubarwienie normalne. Nierzadka forma, e l. 4. i 5. Ill. 1916 Zawiercie. b) Formy o nadliczbowych elementach rysunku. 6. Spilosoma urticae Esp. (4161) ab. anomala forma nowa (Fig. 6). „Alarum anticarum angulus verticis ordine nigrorum ponętne bipartitus“. Posiada rzad drobnych czarnych przecinkowatych plamek, ciagnacy sie ukosnie Srodkiem wierzcholka skrzydla przedniego, charakterystyczny dla Spil. menthastri Esp., przez co opisywany okaz zbliża się do tego gatunku. Wspomnianą aberację odróżnić jednak łatwo można od Spil. menthastri Esp. po znacznie węższych skrzydłach i mniej licznych czarnych plamkach lub też zupełnym ich braku na powierzchni skrzydeł przednich. 2 ge I. 4. II. 1921. Warszawa. 7. Vanessa antiopa L. (162) ab. flavomaculata forma nowa (BIES X). „Alarum posticarum pars superior macula flava additicia“. 19e l. 1. VII. 1916 Zawiercie posiada na brunatnym górnym brzegu skrzydeł tylnych, obok pierwszej błękitnej, dość wyraźną żółtą plamę. Plama ta jest z tego względu bardzo ciekawą, że odpowiada co do położenia charakterystycznej żółtej lub białawo- żółtej plamie rusałek z grupy Van. polychloros L., urticae L. i /-album Esp., co rzuca światło na bliskie pokrewieństwo ga- Pr 8.P. AAachaon ab. incompletus. | £ | 4 4 | 3 (4 ŻA ee Mlabunimaculata 12 .EUndulata 13.P.Flavicornis 4 ab.medioalba. ab. obsoleta, 130 tunköw i na pierwotne elementy rysunku, w formowaniu sie ga- .tunku Van. antiopa L., który powstał prawdopodobnie później od wymienionych. c) Formy, u których brak normalnych elementów rysunku. 8. Papilio machaon L. (1) ab. incompletus forma nova (Fig. 8). „Alarum posticarum marginis externi macula semilunaria superior nulla“. 1 okaz ge 1. 1. XII. 21. nie posiada pierwszej górnej Zoltej = plamki półksiężycowatej na brzegu górnym wierzchu skrzydeł tylnych. Plam tych, licząc od wydłużonego ogonka w górę u nor- malnych okazów jest 4, opisywany zaś osobnik posiada ich tylko 3. 9. Epinephele lycaon Rott. (405) ab. caeca forma nowa (Fig. 9). „Alarum anticarum verticis macula nulla*. 1 & 17. VII. 1921 Pilica (Czarny Las) nie posiada czarnego oczka na wierzchołku skrzydeł przednich. Oczka te są widoczne tylko na spodniej stronie skrzydeł. * 10. Acronicta rumicis L. (1102) ab. prüfferi forma nowa (Fig. 10). „Alae obscuratae, macula alba obsoleta“. Kilka naszych okazów (e I. 11. 13. 16. 20 i 22. VII. 1922., 4. X. 1922. Zawiercie) nie posiada charakterystycznej białej * plamki w dolnym kącie zewnętrznym skrzydeł przednich a raczej jest ona koloru tła, tak że jej nie znać. Okazy te są ciemniej ubarwione od normalnych, pozatem rysunek bez zmiany. Dr. A. Seitz wspomina o podobnych okazach z Chin i Japonji, znacznie jednak większych i ma je za ab. salicis Curt., dla której charakte- rystyczną jest jednak właśnie obecność wspomnianej białej plamki na zaciemnionem tle, co skłania nas do oznaczenia opisywanej przez nas formy jako ab. prüfferi; dr. Jan Priiffer bowiem wspo- mina o podobnej formie w „Sprawozdaniu Komisji Fizjograficznej“ za rok 1917, tom 52 str. 36 (Kraków 1918), ale nowej tej aberacji nie ‘okresla nazwą. 11. Agrotis corticea Hiibner. (1396) ab. unimaculata forma nowa (Fig. 11). „Alae unicoloriter obscuratae macula reniformis unica“ 1 okaz dg 30. VI. 1922 Zawiercie ma brunatne tło skrzy dE] przednich tak silnie ciemno przyprószone, że brzegi ramienny + 131 i zewnętrzny skrzydeł przednich wydają się zupełnie $ciemnione. Okaz ten posiada tylko plamkę nerkową, natomiast brak mu zu- pełnie czopowej oraz charakterystycznej dla Agr. corticea Hiibn. podłużnej plamki w formie pętliczki, znajdującej się u typowych okazów w pobliżu nasady, poniżej plamek nerkowej i czopowej. _ Rysunek poprzecznych zygzakowatych preg w zupełnym zaniku. Brak wspomnianych zasadniczych elementów odróżnia opisywaną forme bardzo wyraźnie od aberacji o ciemnem przypröszeniu, Jak: ab. obsoleta-fusca Tutt. irrorata-fusca Tutt. i subfusca Haw. Podobny okaz samicy 8. VII. 1922 z Zawiercia posiada jednak ślady pręg poprzecznych, których u poprzedniego okazu brak zupełnie. Również tylko plama nerkowa wyraźna. 12. Eucosmia undulata L. (3270) ab. medioalba forma nowa (Fig. 12). „Alarum anticarum fascia transversa in parte media lata et albescens“. 1 okaz g 14. VI. 1921 z Zawiercia (Kądzielów) posiada po- środku skrzydeł przednich kremową (koloru tła) dość szeroką, przy brzegu ramiennym przepaskę, zwężającą się w miarę posu- wania ku brzegowi dolnemu. Przepaska ta powstała wskutek za- niku kilku linji falistych i jest z obu stron, zwłaszcza w górnej części, ciemniej obrzeżona. 13. Polyploca flavicornis L. (2852) ab. obsoleta forma nowa (Eig.'13). „Alae anticae maculis obsolescentibus“. Odznacza sie prawie zupelnym zanikiem plam: nerkowej i czopowej, które mają jedynie kontury ciemniej naznaczone, barwą zaś zlewają się z tłem. 1 okaz 16. III. 1920 Zawiercie (Cerefisko). B) FORMY O ZMIENIONEM TLE. 14. Coenonympha iphis Schiff. (427) ab. effeminata forma nowa (Fig. 14). „Mas colore feminam imitans“. 1 3 2. VII. 1918 z Zawiercia (Skałka) posiada wybitnie żółtawo- popielate ubarwienie skrzydeł, co przypomina 9. Ubarwienie to jest jednak jednostajniejsze niż u samicy i nie posiada zaciemnio- nego brzegu zewnętrznego skrzydeł przednich. 15. Arctia hebe L. (4215) ab. semialba forma nowa (Fig. 15). cae allie JARE W doń sea A toc) Oh e Ą à 7 A pa; + Ss Moe # Es 132 e Gi DR RS A CA > »Alae posticae colore albo ; aCe basi rosea*. $ 2 fe l. V. 1916 z Kielc mają tło skrzydeł ie: wybitnie 2 4 biało-żółtawe. Jedynie nasada i brzeg pachowy skrzydeł są blado- … Tab. IH. Or. Gonostigma.16. ab. flava. ZN Ziczac ab. tristis. - normal. | x E.Atomaria. 18. ab.brunnea. L. Juniperata. 19. ab. minet normal. normal. czerwone, (na fig. 15. barwa ta odznacza się ciemniej). Wogóle samce tego gatunku okazują skłonność do tej aberacji i czerwone TERT Se eee NTM EN TON VU BS ee RL ni 7, 5. rs * . zg N 133 Br 8 à _ zabarwienie skrzydeł nigdy nie jest tak intenzywne jak to ma . miejsce u samic. Dr. A. Spuler wspomina również o albiniźmie . u A. hebe L., lecz odmian bliżej nie opisuje. >4 16. Orgyia gonostigma F. (884) ab. flavescens forma nowa (Fig. 16). „Femina colore albido — flavescente“. 1@el. z Kielc i 1 9 el. 5. 1920 z Warszawy (Czarna | Struga) są jasno-ochrowo-żółte, zamiast być jak zwykle ciemno- szare. Dr. A. Seitz i dr. A. Spuler wspominają bez bliższego | określenia o możliwości podobnego ubarwienia w ogólnym opisie | gatunku. i 17. Notodonta ziczac L. (815) ab. tristis forma nowa (Fig. 17). »Alae colore uniformi-obscuriore“. 19e Il. 1915 z Zawiercia posiada wybitnie Sciemnione, jedno- stajnie ciemno-brunatne tlo skrzydel przednich. Wszystkie elementy rysunköw w prawie zupelnym zaniku lub bardzo malo wyrazne. _ Mocno zaznaczony jest tylko czarny środkowy półksiężyc — znamię tego gatunku. 18. Ematurga atomaria L. (4000) ab. brunnea forma nowa (Fig. 18). „Femina colore fusco mari similis*. 1 9el. 13. VII. 1917. z Zawiercia (Kądzielów) posiada wybitne ciemno-brunatne ubarwienie z szaro-żółtawem przypröszeniem z wyjątkiem brzegów obu par skrzydeł, całkowicie ciemno - bru- natnych. Obrzeżenie to widoczne jest również od spodu. Podobny okaz 9, lecz nieco jaśniejszy, bardziej żółtawo-szaro przyprószony, » wyhodowany został z poczwarki dn. 16. VII. 1918. C) FORMY O WZROŚCIE MNIEJSZYM, NIŻ NORMALNY: 19. Larentia juniperata L. (3310) ab. minor forma nowa (Fig. 19). „Minor, colore pallidiore“. 2 okazy 9 3. X. 1921. z Zawiercia (Góra Blanowska) są słabiej rysowane i znacznie mniejsze od normalnych, mierzą bowiem do 8 mm. długości brzegu ramiennego skrzydła przedniego, podczas gdy u normalnych sięga on 11 mm. Podana przez dr. A. Seitza 134 nie od. opisywanej odmianie. RESUME. Die Verfasser geben im ganzen 19 neue Formen europäischer ~ Macrolepidopteren bekannt: A) Die Formen mit verändeter Zeichnung. 1. Euchloé cardamines L. ab. fasciata f. nova. Orange Apicalfleck durch weissen Striemen geteilt. 2. Vanessa urticae L. ab. fasciata f. nova. Mittlerer schwarzer Vorderrandsfleck mit Innenrandsfleck verbunden, 3. Polygonia c-album L. ab. i-album f. nova. Das „c“. Zeichen — „i“ förmig. 4. Melitaea dietynna Esp. ab. confluens f. nova. Die mittlere Fleckenreihe erweitert, in einen Querstreifen zusammengeflossen. Die Hfluseite mit einem breiten dunklen mittleren Streifen. 5. Polyploca flavicornis L. ab. confluens f. nova. Die beiden Makeln miteinander verbunden. 6. Spilosoma urticae Esp. ab. anomala f. nova. Der Apicalteil der Vfl. durch eine kurze schräge Schw Punktreihe geteilt (wie bei Spilosoma menthastri Esp.). 7. Vanessa antiopa L. ab. flavomaculata f. nova. Im Vorderrand der Hfloseite ein gelber Fleck an derselben Stelle wie bei Vanessen der polychloros- und /-album-Reihe, was die nahe Verwandtschaft der vorgeführten * Arten und ihre Urzeichnungselemente beweisen kann. 8. Papilio machaon L. ab. incompletus f. nova. Fehlt der erste obere gelbe Mondlfeck der Hfloseite. 9. Epinephele lycaon Rott. ab. caeca f. nova. Ohne schwarze Apicalaugen der Vfloseite. 10. Acronicta rumicis L. ab. prüfferi f. nova. Vfloseite verdunkelt, ohne den weissen Innenrandsfleck. 11. Agrotis corticea Hübner ab. unimaculala f. nova. Vfloseite nicht dunkel gesprenkelt, nur mit einer Makel. 12) Eucosmia undulata L. ab. medioalba f. nova. Die Vfloseite durch breite (in ihrem oberen Teile erweiterte) helle Mbinde geteilt. E > 4 > a X WAG) Fam. VELIIDAE. Fam. NAUCORIDAE. Fam. NEPIDAE. Fam. NOTONECTIDAE. | Fam. CORIXIDAE. | | Corixa geoffroyi Leach.: Wszędzie dość pospolita. Corixa dentipes Thms.: Lwów (stawki na Wulce), 1, 5. IX. , 916. Lwów (potok na Wulce), 26. III. 916. Kleparów (staw Ba- : rana), 10. IX. 916. Hołosko W. (staw przydrożny we wsi), 25. III. 916. « Bartatów (jeziorko), 29. IX. 916! Stawczany (rzeka Stawczanka), ” Arctocorisa hieroglyphica Duf.: Wszędzie dość pospolita. | | 29. IX. 916. Wyzyska ob. Szkła (jezioro Siwa Woda), 13. VIII. 916. | | >» D ED ES à . sahlbergi Fieb.: Wszędzie dość pospolita. . linnei Fieb.: Wszędzie dość pospolita. . limitata Fieb.: Wszędzie pospolita. . semistriata Fieb.: Wszędzie pospolita. LĄ . striata Fieb.: Wszędzie :pospolita. | . falleni Fieb.: Wszedzie pospolita. . distincta Fieb.: Nawarja (staw), 6. VIIL 917. Strycho- walec (staw), 21. IX. 916. Mszana-Bartatów (kałuże przydrożne), 29. IX. 916. Janów (staw i kałuże), 25. VIII. 916, 17. VII. 917.4 Hołosko M. (stawki), 4. IX. 916. Koguty ob. Szkła (jeziora), © A A AR CRC en A NU Nk li Se LR sm \ 139 4 VIII. 916, 5, 6. VIL 917. Stenie ob. Szkła (jezioro Krzywe), 28. V. 917. A. moesta Fieb.: Msżóna Bartatów (doły lejkowate w lesie 2 kaluze przydrozne), 29. IX. 916. Bartatöw (jeziorko), 29. IX. 916. Lwöw (Francöwka), 6. IV. 917. Stawezany (rzeka Stawczanka), 29. IX. 916. Zielów - Brzuchowice (stawki), 13. VIII. 918. Brzucho- wice (potok wśród łąk moczarzystych, porośniętych przez Sphag- num i Drosera), 17. VIII. 916. Koguty ob. Szkła, 4, 24. VIII. 916, 5. VII. 917. Jeziora Bezodnia górna i dolna ob. Szkła, 28. V. 917. Wyżyska ob. Szkła (potok ob. Siwej Wody), VIII. 916, A. fossarum Leach.: W okolicach Lwowa dość pospolita. A. scotti Dgl. Sc.: Koguty ob. Szkła (jeziora), 4, 23, 24. VIII. 916, 5, 6. VII. 917. Mszana - Bartatów (bajury przydrożne) 29. IX. Zielów - Brzuchowice 13. VIII. A. fabricii Fieb.: Wszędzie w potokach pospolita. Callicorixa praeusta Fieb.: Lwów (stawki obok gipsołomu Franca i na Wulce), 10. IX. 916. Dublany (staw ob. Szkoły Rol- niczej), 21. IX. 916. Wyżyska ob. Szkła (Siwa Woda), 3, 12, 13, 22, 23. VIII. 916, bardzo licznie. Jezioro Krzywe w Steni ob. Szkła, ' RZE WY OT; C. concinna Fieb.: Wyżyska ob. Szkła (Siwa Woda), 12, 13, 22. VIII. 922, 3 ok. Gatunek rzadki. Glaenocorisa cavifrons Thms.: Koguty ob. Szkła (jeziora), 23. VII. 1916, 1 #. Gatunek północny, u nas rzadki. Cymatia bonsdorfi C. Shlb.: Koguty ob. Szkła (jeziora) 5. VII. 1917, 1 &. Gatunek u nas rzadki. C. coleoptrata F.: Sokolniki, Drozdowice ob. Gródka Jag., Bartatów, Stawczany, Dublany, Koguty ob, Szkła. Micronecta minutissima L., Dolina Zboiska ob. Lwowa (je- ziorko, brzeg piaszczysty), 11. VII. 916. Janów (na brzegu piasz- czystym stawu między Scirpus), 7. VII. 916, 19. VII. 917. Szkło (stawek ob. Tartaku), 3. VIII. 916. Strychowalec ob. Lwowa (na piaszczystym brzegu stawu), 18. VII. 918. ZUSAMMENFASSUNG. In der Umgebung von Lemberg ist die aquatile Rhynchoten- fauna ziemlich sehr artenreich. Mit Ausnahme von Hebrus ruficeps, Gerris gibbifer, Hygrotrechus najas, Velia rivulorum, Corixa affinis | «ABE a a "8 140 und Arctocorisa hellensi, sind alle, in Kleinpolen, Königreich und Provinz Posen bekannte Arten, gefunden worden. Von den selten- eren und wenig in Polen bekannten Arten sind Cymatia bons- dorffi, Glaenocorisa cavifrons, Callicorixa concinna, Arctocorisa scotti, Corixa dentipes, Notonecta lutea, Hydrometra gracilenta und — Mesovelia furcata hervorzuheben. C. bonsdorffi, G. cavifrons, Cal- licorixa concinna und Notonecta lutea wurden ausschliesslich in Umgebung von Szklo, an südwestlichen Abhängen der Roztocze- Hügel gefunden. Ausserdem charakteristisch für diese Abhänge sind scotti und fossarum, in überwiegender Menge oder fast aus- schliesslich hier gesammelt. Da N. lutea und besonders G. cavi- frons nördliche Arten sind, also als glaziale Relikte betrachtet werden müssen, da ferner C. bonsdorffi, C. concinna, A. scotti und fossarum mehr in nord- und mittel - palaarktischen Regionen, dagegen seltener im Süden zu finden sind, so haben demzufolge die Roztocze-Hügel einen ausgeprägten nördlichen Charakter und es ist zu erwarten, dass gründliche Forschungen dieser Ge- senden, von Lemberg nordwestlich durch Rawa- Ruska, Zamość — (N. lutea von Tennenbaum gefunden) bis Lublin und weiter, uns noch mehrere interessante Befunde liefern werden. Il. OTIORRHYNCHUS (Col.) PODAL K. SMULIKOWSKI. O. multipunctatus F. (W zestawieniu A.M. Lomnickiego: „Fauna Lwowa i okolicy“ irritans, Hrbst). W calej okolicy Lwowa pospolity w lasach lisciastych; na polankach lesnych, zrebach lasów. Szczególnie licznie spotykałem go na młodych kilkoletnich brzózkach w miesiącu maju i czerwcu. Zniesienie, Krzywczyce, Lesienice, Pohulanka, Mayerówka, Pasieki, Kopiatyn k. Dawidowa, Hołosko. O. raucus F. wraz z odmianą a. fulvus F., u której nogi są czerwone. Odmiana ta mojem zdaniem bez większego znacze- nia, gdyż prawie wszystkie przezemnie łapane okazy, a zwłaszcza 141 świeżo wylegle, miały nogi brunatnawo -czerwone. Należy do naj- pospolitszych gatunków, zarówno w obrębie samego miasta w ogro- dach prywatnych, Zamek, Park Stryjski jak i w okolicy; Krzyw- 3 czyce, Zniesienie, Pohulanka, Holosko i t. d. Ss Spotyka sie go przez caly rok w lasach, zagajnikach, ogro- dach, wsröd mchu, lisci opadlych, korzeni traw i ziöl, pod ka- mieniami, rzadziej na roślinach nizkich. Z powodu przyziemnego trybu życia bardzo często jest zawalany gliną. | Nowym dla okolic Lwowa jest gérski, karpacki gatunek: O. scaber L. Znalazlem go w jednym egzemplarzu 23. V. 1920, w Janowie koło Lwowa, przesiewając mech w wysokopiennym świerkowym lesie za Królewską Górą. Nasuwa się przypuszczenie, że pospolity ten gatunek górski został tu zawleczony z sadzonkami świerkowęmi z Karpat. Z- drugiej stony możliwem jest także, ze jest on jednym z tubylczych przedstawicieli fauny górskiej Roztocza. Nowym dla miasta i okolicy jest okazały: O. sulcatus F. znany dotychczas na ziemiach Polskich z za- _ chodnich kresów Rzeczypospolitej, z Mazowsza i Wielkopolski. Przed kilku laty znalazłem jeden okaz w Krzywczycach, a 28. IX. - 1919 we Lwowie, na ulicy Kurkowej koło ogródu Dzieduszyckich. Możnaby przypuszczać, że został on zawleczony z zachodu z ro- ślinami ogrodowemi, jednakże fakt znalezienia go w szczerem polu w Krzywczycach czyni to przypuszczenie wysoce nieprawdopo- dobnem. Zupełną nowością jest gatunek, opisany przezemnie w Polsk. Piśmie Ent. T. I. z. 1.: O. kotulae Smulik. z Janowa. O. pinastri Hrbst. Zbierany przez prof. M. Łomnickiego i J. Łomnickiego w maju w samem mieście po murach, par- kanach i w całej okolicy po trawnikach i pod kamieniami. O ile mi wiadomo nie znäleziono od jakich 20 lat ani jednego okazu, co wskazuje na znaczną rzadkość tego gatunku. Rozmieszczenie geograficzne: Wschodnie Alpy do Bośni. Z ziem Polskich znany jest jedynie ze Lwowa. Istnienie tego rodzaju wyspy lwowskiej jest zagadkowe. O. fullo Schrnk. Dotychczas tylko 1 okaz został znalezio- ny w okolicy najbliższej Lwowa, na Pohulance 27 maja. Należy stąd wnosić, że gatunek ten, rozpowszechniony na Podolu, we Lwo- wie znajduje się bardzo rzadko. Polskie Pismo Entomologiczne. T. II. Zeszyt 3. 142 O. coarctatus Stierl. Znajdywany w miescie i okolicy dość rzadko. W kilku jednakże miejscach w obrębie samego miasta | np. w ogrodzie przy ul. Teatyńskiej 11, Piekarskiej 50 wystepuje w pokaźnych ilościach. 4 W okolicach Lwowa był tylko pojedyńczo znajdywany na Zniesieniu, Wysokim Zamku, w Stradczu pod Janowem. Zeruje - na rozmaitych krzewach, na lilaku, młodych klonach, agreście, jaśminie, róży i t. p. Dzień przepędza zazwyczaj w ukryciu na ziemi wśród korzeni, liści opadłych, pod drobnemi grudkami gliny it. p. Możliwe, że jego rzadkość należy przypisać ukrytemu try- bowi życia. Pojawia się od maja do października. O. rotundatus Sieb. Dość pospolity w samem mieście 1 w najbliższej okolicy. Miejscami występuje wprost masowo. Ogród botaniczny, Wysoki Zamek, Zniesienie, Mayerówka, Wulka, Hołosko. Objada listki młodych krzewów, lilaku, klonu, jesionu, róży, głogu, maliny i t. p. Zeruje głównie pod wieczór, dzień zaś spędza ukryty przy ziemi w mchu, opadłych liściach wśród kłączów i korzeni i t. p. Łowić go można przez cały rok, naj- liczniej jednak występuje z końcem maja i z początkiem czerwca. O. ovatus L. Najpospolitszy ze wszystkich, zarówno w samem mieście, jak i wszędzie w całej okolicy. W lasach, ogrodach, po polach, pastwiskach, ugorach, pod kamieniami, liśćmi opadłemi, mchem, wśród korzeni traw i ziół, na krzewach, ziołach, kwiatach i t. d. od najwcześniejszej wiosny, do pierwszych jesiennych śniegów. O. ligustici L. W całej okolicy: bardzo pospolity po traw- nikach, suchych zboczach, szkarpach kolejowych i t. p. Czas po- jawu przypada na kwiecień i maj. O. tristis Scop. (nigrita F.). Pospolity zarówno w samem mieście w słonecznych suchych ogrodach, jak i w okolicy całej na suchych trawnikach wśród korzeni i pod kamieniami, na su- chych polankach leśnych, w zagajnikach it. p. Krzywezyce, Lesie- nice, Mayerówka, Kozice, Kleparów, Hołosko i t. d. O. conspersus Germ. W okolicznych lasach bardzo rzadki: Hołosko, Krzywczyce, Lesienice, Zniesienie. 143 | BIOLOGISCHES UBER PHYTOMETRA GAMMA L. AUSZUG AUS DEM IM VORIGEN HEFTE POLNISCH GEDRUCTEN ARTIKEL "VON Prof. Z. MOKRZECKI (Skierniewice). ‘ . Mitte Juli 1922 Jahres trat im nordôstlichen Polen Phyto- _ metra gamma L. massenhaft auf. Das Material von Raupen wurde 24 u. 25 Juli gesammelt und nach Skierniewice zur weiteren Zucht gebracht. Aus deren Resultaten und den Beobachtungen im Freien lässt sich folgendes Bild des Entwickelungsprozesses des Schädlings entwerfen: Die meistens den Flachs- und Leguminosenfeldern Schaden stiftenden Larven der I Generation erwiesen sich als stark durch die Polyederkrankheit heimgesucht. Wenige derselben kamen in der Zucht zur Verpuppung (26— 27. VII); die Paarung der aus- geschlüpften (5. VII) Schmetterlinge und die Eiablage trat in keinem einzelnen Falle ein, so dass die Raupen der II Generation ganz ausblieben. Den nämlichen Ausfall dieser Generation hatte man im Freien beobachtet. Damit war die Landplage zu Ende. Aus dem in der Umgebung von Skierniewice, wo keine Epizootie bei Phytometra herrschte, gesammelten Material von Schmetterlingen der II Generation bekam ich normalerweise Eier (16. VII), Raupen (23. VIII.) und Puppen (die letzte 19. IX.). Ursache des Ausfalles der II Generation der Raupen ist ohne Zweifel also die Polyederkrankheit und nämlich nach den Erfahrungen an Phlyctaenodes sticticalis L., welcher 1901 u. 1902 in Südrussland verderblich auftrat, kann man mit grosser Wahr- _ scheinlichkeit annehmen, dass auch in unserem Falle wegen der Krankheit die Eier in den Ovarien überhaupt nicht zur Entwicklung kamen. In den Ovarialröhrchen von Plyctaenodes konstatierte ich * nur eine verdichtete Masse des Nahrungsdotters, in welchem ein- zelne nichtentwickelte Eier man nur schwerlich unterscheiden kon- nte. — In diesem Sinne kann man auch die Polyederkrankheit der Phytometra gamma als erblich erklären. 3% 144 } EINIGE WORTE ÜBER DEN WIESENZUNSLER (PHLYCTAENODES STICTICALIS L.) IM JAHRE 1921. VON ADAM KRASUCKI (Pflanzenschutzstation in Dublany bei Lwow). Einige, von ausländischen landwirtschaftlichen -Anstalten, an die Pflanzenschutzstation. in Dublany gerichtete Anfragen über den Wiesenzünsler in Kleinpolen und dazu auch einige, über die- sen Gegenstand in Cechoslovakei veröffentlichte Publikationen, veranlassten das Niederschreiben dieses Artikels. - Es waren im Sommer 1921 zwanzig Jahre verflossen, als zum letzten Male ein grösseres massenhaftes Auftreten des Wiesenzünslers, an den östlichen Grenzen Kleinpolens (Galiziens), beobachtet wurde (Juni). Der Frass wurde hauptsächlich auf Klee, Luzerne, Erbsen, Zuckerrüben und Tabak festgestellt (35). Zahlreichere Erwähnun- gen finden wir in der Literatur vom Auftreten des Wiesenzünslers in Bukowina. Die älteren Nachrichten über eine grössere Ver- mehrung des Schädlings, stammen aus dem Jahre 1857 in wel- chem an den östlichen Grenzen Galiziens der Zünsler bedeuten- dere Schäden angerichtet hatte. Der Schmetterling!) bewohnt Nordamerika, Asien und Eu- ropa. Als Schadling trat er mehrmals verheerend in Nordamerika, Asien und vor allem im europäischen Russland auf, ausserdem in Rumänien (17), Ungarn (12, 13) und Österreich (37, 38, 39, 42). jn Kleinpolen gehört er zu den gemeinen, ständigen Elementen der hiesigen Fauna und hielt sich hauptsächlich auf Wiesen (Motyl łąkowy, JlyroBoii morsimer»?), Weiden, Brachfeldern, auf KL. za = a x grasigen Hügeln und Bergabhangen auf. Im Gebirge — Karpathen, Pieniny, *Tatra — noch auf einer 1185 m. Höhe gefunden (in Rumänien auf Omu, 2508 m. Höhe). In Russland besonders im Steppengebiete häufig, im allgemeinen also in Gegenden mit einem festen derben Boden. Besonders zahlreiche und grosse Verwüstungen veranlassten die Raupen in Russland und demzufolge verdanken wir den rus-. ') Phlyctaenodes (Eurycreon, Botys, Loxostege, Pyralis, Scopula, Marga- ritia) sticticalis L. 4 ?) Polnisch auch Cma byliczanka, Omacnica oder Perlöwka genannt. 3 k 4 3 3 K ; PYT iS a d z 4 S | 4 REA 145 sischen Forschern die gründliche Bearbeitung der Bekämpfungs- _ methoden und der Biologie der Art auf dem paläarktischen - Gebiete, bis zu den wichtigsten Einzelheiten (geogr. Verbreitung, Eierlegen, Zahl der Generationen, Abhängigkeit der Entwicklung vom Boden, Nässe, Temperatur, Nahrung, zuletzt Wanderungen, Krankheiten, Parasiten u. s. w.), (16, 18, 19, 20, 21, 25, 28, 29, 34, 36, 47). Die amerikanischen Arbeiten (2, 3, 7, 8, 9) haben auch viel Interessantes, zur Kentniss der Lebensgeschichte des Schmetter- lings in Nordamerika, beigetragen. Die erste Nachricht vom Auftreten des Schädlings in Klein- polen, erhielt die Pflanzenschutzstation in Dublany aus Przeworsk- Umgebung, Ende Mai. In grösseren Massen erschienen die Raupen auf Zuckerrüben in Urzejowice, Dolne und Bialoboki, viel weniger auf Zuckerrübenfeldern der Gutsbesitzung Przeworsk. Anfangs richteten die Raupen grosse Schäden zu und der Frass dauerte so lange, bis die durch die Schädlinge angelockten Saat- krähen in grossen Schaaren zusammenflogen und binnen kurzer Zeit die Raupen fast gänzlich vertilgt hatten. Ohne also Zutun seitens des Menschen, dank diesen Vögeln, wurden die Rüben von Schädlingen befreit und vor Verwüstung gerettet. Die nächste Nachricht vom Wiesenziinsler kam aus Cho- doröw am 1 Juli. Zu dieser Zeit frassen die Raupen in grossen Massen in Otyniowice, Oströw, Borynicze, Borusöw, Brynce Cer- kiewne und Zagöreczko. Die grössten Verheerungen wurden in Oströw, Borynicze und Zagöreczko beobachtet und manche Felder wurden sogar ganz kahlgefressen. In anderen Gegenden von Cho- doröw erschienen zwar auch die Raupen des Zünslers, jedoch in viel geringerer Anzahl, so dass die verusachten Schäden unbe- deutend waren. Die Raupen frassen hauptsächlich auf Zucker- rüben, andere Kulturpflanzen, wie Möhre und Hanf litten hie und da sehr wenig. Nur in Zagöreczko übergingen die Raupen nach der völligen Zerstörung der Rübentafel, die von allen Seiten her mit den Getreidefeldern umgeben war, wegen Mangel an Nahrung, auf benachbartes Roggenfeld, auf welchem sie die Körner ausfressend ziemlich grossen Schaden verursachten. Die Erde war an manchen Stellen reichlich mit Spelzen und sogar mit ganzen, "unterhalb der Basis abgebissenen Ähren bedeckt. Von wild- wachsenden Pflanzen wurde der Frass an Chenopodium und Polygonum festgestellt. 146 Die Bekämpfungsversuche, die von der Zuckerfabrikverwal- — tung mit Kupferbrühe, Salpeter und Kainit durchgeführt wurden, — brachten keine Resultate mit. Auch ohne Erfolg blieb das, von einem der dortigen Gutsbesitser angewendete, Zerstreuen der Waldameise-Nester zwischen den Rübenreihen. Sehr behilflich da- gegen erwiesen sich wiederum die Saatkrähen und Staare, und besonders die letzteren. Felder, die öfters durch die Staare heim- gesucht wurden, waren fast vollständig frei von den Raupen. Mitte Juli (14—17) war schon der grösste Teil der Raupen in der Erde in Gespinsten, im Stadium der Verpuppung, welche an der Stelle des Frasses an Rübenfeldern, also in dem gelocker- ten Boden stattgefunden hatte. Die Gespinste wurden zum grössten Teil nahe der Erdoberfläche angelegt, so dass die Öffnung des sackförmigen Kokons von der Erdoberfläche 0°5 —2 cm. entfernt war. Keine Wanderungen der Raupen wurden beobachtet. Ausser Tachina erucarum Rond. und Phora rufipes Mg. (in geringer Anzahl), wurden keine Parasisten und Krankheiten festgestellt). Durch das, zur Zeit der Verpuppung, angewendete Hacken und Eggen wurde beträchtliche Anzahl der Puppen vernichtet, und dazu längere Zeit dauerndes trockenes Wetter, vereitelte in hohem Grade das Herauskriechen der nächsten Schmetterlingsgeneration. Die in Brutkästen durchgeführten Experimente haben gezeigt, dass das grösste °/) der Schmetterlinge aus den Puppen, die in reichlich mit ‚Wasser befeuchteter Erde gezüchtet wurden, ausge- krochen war. Viel kleineres °/, schliipfte aus dem schwach befeuch- teten und kein Schmetterling aus dem unbefeuchteten, festen und trockenen Boden heraus. Ausser Feuchtigkeit hat einen gros- 1) In kurzer Darstellung Rossikovs Arbeit, erwähnt Rambousek unter den Parasiten des Wiesenzünslers auch Mesochorus tachypus Holmg. und Me= sechorus noxius Kok. Diese zwei Arten sind doch Parasiten des II Grades und als solche beschreibt sie Rossikov in seinem Werke. (In Jahresberichten über die Neuerungen und Leistungen........ Hollrung’s, Bd. 7, 1904, S. 52, in dem Referate über Rossikov’s Arbeit, sind Mesochoriden. falsch als „an der Vermin- derung des Schädigers beteiligt“ aufgezählt). Die bis jetzt, bekannten Parasiten des Wiesenzünslers aus der Klasse der Insekten sind: Limnerium geniculatum Grav., thoracicum Brischke, Hemiteles oxyphymus Grav., Angitia armillata Grav., Phytodictus segmentator Gr., Pimpla examitor F., Meteorus loxostegii (Amerika), Apanteles (ruficrus Hal?), Doryctes leucogaster Nees., (Hymenoptera); Tachina erucarum Rond., Tritochaeta polleniella Rond., Nemorilla maculosa Mg., Phora rufipes Mg. 10% 1 | ; | 1 Red TE eae Re yes de KKR jk o | | 147 en Einfluss auf die Fahigkeit des Ausschliipfens die Lage des _Gespinstes in der Erde. Aus den Gespinsten, die in der Erde bei einem von 45° grósseren Winkel (in Bezug auf die normale Lage) geziichtet wurden, war kein Schmetterling ausgekrochen. Das Puppenstadium dauerte 3—4 Wochen. _ In der ersten Augusthalfte erschien die nächstfolgende Genera- _ tion des Schmetterlings. Diese Generation wurde, da man die Kopulation öfters beobachtete, mit Brand vernichtet 1). Aus einer entsprechenden Anzahl von Menschen bestehende Treiberkette, jagte die Schmetterlinge in der Richtung dieses Feldrandes, an welchem in passendem Augenblicke und zu gleicher Zeit, die Feuer (Stroh mit Erdól getrankt), angeziindet werden sollten. Die- ses in Russland haufig angewendete Mittel zeigte sich auch in diesem Falle sehr wirksam. In den Flammen verbrannten zum grósten Teil die 9, welche einen tragen und niedrigen Flug besitzen. Am 3 Juli wurden aus Łuka am Dniestr, einige Wiesen- zünslerraupen mit Nachricht vom massenhaften Auftreten dersel- ben auf Weiden, Wicken, Mais, Kartoffeln, Bohnen und Erbsen in am Dniestr gelegenen Gegenden eingesandt. Das im Stadium der Verpuppung durchgefiihrte Eggen gab auch hier guten Erfolg. Ausserdem wurden die Wiesenziinslerraupen im Bezirke Stryj auf Zuckerriiben (Stańków) und Lupinen (Siemiginów) und im Bezirke Horodenka auf Bohnen, Erbsen und Mais in grossen Massen fressend beobachtet. | Die in Russland iiber die Zahl der Generationen wahrend eines Jahres, iiber die Lebensdauer der eizelnen Generationen und Entwicklungsstadien, von mehreren. Entomologen durchgefiihrten Untersuchungen, lassen sich folgenderweise kurz darstellen. Die Zahl der Generationen, von der geographischen Breite abhängig, schwankt zwischen 1—3 (4 in Nebraska). Das Erscheinen der 1 Ge- neration zwischen Ende April und Mitte Juni (zum grössten Teil in der zweiten Maihälfte). Am 3—4 Tage des Lebens erfolgt die Kopu- 1) Das zur näheren Untersuchung angeschickte Material war in solch bedauerlichem Zustande angekommen, dass das Feststellen der Anwesenheit von Mikroklossia prima (20, 21) unmöglich war. Das negative Resultat kann deswegen nicht als sicher anerkannt werden. Grosse Rolle bei der Bekämpfung spielt die Vorherbestimmung des Prozentsatzes der d und ? auf Grund der öfters in Russland gemachten Beobachtungen, dass aus längeren Kokons vor- - zugsweise ? aus kürzeren d' ausschlüpfen. NOS 22 a eee RT RER 1-0, PFO RZEZ 148 die Eier. Nach 4— 7 Tagen kriechen die Raupchen aus. Die Raine A pen der 1 Generation (öfters Mitte Juni) leben 2°5—4 (durchschnit- _ lich 3) Wochen. Puppenstadium dauert 10 Tage — 4 Wochen. Imago — soll einige Tage bis 2 Monate (gewöhnlich + 14 Tage) leben). Die 2 Generation erscheint zwischen Ende Juni und Mitte August, Raupen der 2 Generation ôfters Mitte August. er der 2 Ge- 3 neration lebt + 3 Wochen. In Cechoslovakei erschienen die Raupen der 2 Generation Anfang Juli, Verpuppung begann Mitte Juli, das Leben der Raupen dauerte 3—4 Wochen, 2 Generation des Imago schlüpfte grössten- teils schon nach 14 Tagen aus, Raupen der 3 Generation nur in sehr geringer Anzahl an manchen Orten. Hie und da erschien 3 Generation des Schmetterlings, welche “aber infolge der Kälte grösstenteils umgekommen war, so dass nur eine sehr kleine Anzahl der Raupen sich zu überwintern anschickte (33). In Ungarn frisst die Raupe der 1 Generation Juni und Juli, Verpuppung Ende Juli, Anfang August Schmetterling. Raupen der 2 Generation im August sind wiederum schädlich. Diese Rau- * pen überwintern, manchmal aber schwärmt nocheinmal der Schmet- terling (September) und die 3 Raupen-Generation in October wieder schädlich (Tiefland) (12, 13). Die letzte Generation überwintert im Stadium der Raupe im Boden. Wo 3 Generationen beobachtet wurden, war der Schmet- terling schon Ende April und noch im October zu sehen. Nach Zebrawski dauert die Flugzeit in Kleinpolen von Ende Mai bis Mitte September (48), nach Schille vom VB (35). In Deutsch- land nach Spuler vom VI—IX. Wegen Mangel an Beobachtungen im Frühjahre (da die landwirtschaftlichen Kreise keine sonderliche Beachtung dem Scha- diger schenkten), ist es ziemlich schwer die Anzahl der Genera- tionen in Kleinpolen in Jahre 1921 festzustellen. Es ist nur gewiss, dass bei Przeworsk die Raupen schon in der 2 Maihälfte den Frass an Rüben ausiibten und diejenigen, welche Ende Mai ge- liefert wurden, schon ziemlich gut ausgebildet waren. Es war die 1 Generation und auf Grund des Vorhergesagten ist zu vermuten, dass am Ende der 1 Junidekade die Verpuppung und Ende Juni 1) Nach Rambousek soll Imago bis über 6 Wochen leben (33). 3 4 1 3 é i à 3 149 oder Anfang Juli das Ausschliipfen des Imago stattgefunden hatte. Mithin sollten die Raupen der 2 Generation + Mitte Juli erscheinen. Demzufolge ist es nicht sicher, ob die Raupen, die Ende Juni und Anfang Juli in Chodoröw erschienen, zur 1 oder 2 Generation ') gehörten. Im ersten Falle sollte zwischen Przeworsk und Chodoröw ein Unterschied + 1 Monat, in zweitem + 20 Tage bestehen. In Umgebung von Chodoröw verpuppten sich die Raupen zwi- schen 8—12 Juli, und in der 1 Augustdekade war der Falter der nächsten Generation zu sehen. ‘Die Raupen fressen fast an allen Kultur- und wildwachsenden - Gewächsen mit Ausnahme der Nadelbäume (Frass an Thuja wurde beobachtet), Gräser und Nachtschattengewächse (Frass an Para- _diesäpfeln und Bittersüss). Mangels aber einer besseren Nahrung, überfallen die Raupen auch kultivierte Gräser (Mais, Hirse, Weizen, Roggen, Hafer) an welchen sie fast ausschliesslich nur die Körner herausfressen (Roggen in Zagöreczko in Kleinpolen), an Mais aber auch die Blätter (Kleinpolen 1921). Mit Vorliebe befällt der Zünsler die Rüben, fast alle kultivierten Schmetterlingsblütler, Kohl mit Abarten und Hanf. Diese Allgemeinfressigkeit erlaubt den Raupen im Falle einer enormen Vermehrung in Folge eingetrete- ner günstiger äusserer Bedingungen in Verbindung mit gestei- gerter Zeugungsenergie auf einen leichten Übergang von einem ursprünglichen ständigen Heim in benachbarte Gegenden. Wenn wir die Annahme russischer Autoren, dass in allge- meinen der feste Boden den Raupen das Graben der Röhre und - Anfertigung des seidenartigen Gespinstes erleichtert, der weiche aber und aufgelockerte erschwert, für richtig anerkennen, so liegt nahe die Vermutung, dass eine von den Ursachen (atmosph. Be- dingungen, innere Faktoren des Organismus) des massenhaften Auftretens des Wiesenzünslers in Kleinpolen im Jahre 1921, die "langjährigen Brachfelder während des Krieges waren. In Jahren 1922—1923 hörte man nicht von einem grösseren Auftreten des Wiesenzünslers und nur vereinzelt hie und da wur- den einige Exemplare von Raupen auf Zuckerrüben (Przeworsk, Chodoröw) gesehen. Ausser Kleinpolen erschien der Wiesenzünsler in grösseren Massen im Rumänien (Bukowina) auf verschiedenen Pflanzen (u. a. we pe oi ii 1) In diesem Falle 3 Generationen im Jahre. SORTE = Zuckerrüben, Liebesäpfel, Hanf, Getreide), in Schlesien (Zucker 3 riiben)1), Bulgarien (Ende Juni), Österreich (Zuckerrüben) ©) und Cechoslovakei (Rübe, Môhre, Zwiebel, Kohl, Kartoffel, Tabak, Obstbäume, Brennesseln *). Über das verheerende Auftreten des Wiesenzünslers in Cechoslovakei im Jahre 1921*), erschienen in Ochrana Rostlin und in Zeitschrift für Zuckerind. d. ćechosl. Rep. (30, 31, 33) - wertwolle Arbeiten des Dr. Rambousek. Nach kurzem histori- schen Überblick 5), beschreibt der Autor genau eigene Beobach- tungen über die Biologie, die Grösse der Kalamität und ausserdem die Bekämpfungsmethoden. Der Verfasser behauptet, dass der Wiesenzünsler (nämlich die Schmetterlinge der 1 Generation) aus Galizien einerseits über Trebi$ov und von da nach Slovakei und Südmähren und anderseits über Troppau nach Ostmähren einbrach. In Trebisov erschien der Schmetterling Ende Apgil, und in Mähren Ende Mai. Die beiden Ströme trafen in Mittel- mähren zusammen und hier, aus der gegenseitigen Kreuzung beider Ströme, war eine kräftige Generation (zweite) hervorgegangen, die _ den grössten Schaden in diesen Gegenden anrichtete. „Der Zünsler vermehrte sich wahrscheinlich in grösserem Masse in der Ukraine und in Galizien bereits in Herbst des Vorjahres (1920), welches seiner Entwicklung besonders günstig war“. Aus den in Zeitschrift für Pflanzenkr.*) über Rambousek’s Arbeiten gedruckten Referaten, erfahren wir auch von einem Zuflug des Wiesenzünslers nach Mähren aus Galizien. Aller Wahr- scheinlichkeit nach ist Rambousek’s Anschauung nicht richtig; da sie aber allgemein in der Pflanzenschutzkunde und Zuckerindu- strie bekannt ist, so müssen ihr einige Worte gewidmet werden. In No 35, 1922, der Zeit. f. Zuckerind. d. Cech. Rep., be- ') 41. >) 23, 44. 3) 6, 30, 31, 32, 33, 40, 43. 4) Das erste Mal, als Schadling bis dahin total unbekannt (33). 5) Unter anderen schreibt Rambousek: „Ausführliche Na :hrichten über den Zünsler veröffentlichte Köppen in Jahre 1880. Dann war 20 Jahre lang vor = dem Schädling nicht das mindeste zu hören, bis er in den Jahren 1900—1902 wieder massenhaft in ganz Russland auftrat....“. Die Angabe Rambousek’s ist nicht ganz richtig, da in den Jahren 1886 uad 1893 zahlreicheres Auftreten des Wiesenzünslers in Gouvernement Jekaterynósław beobachtet wurde. 8) Bd. XXXIII und XXXII. 151 schreibt Rambousek 2 Funde des Wiesenzünslers in Gegenden, » die seiner Ansicht nach dem Zünsler ein ständiges Heim bieten _ könnten. Die eine „zwischen Koëice und RoZnava“, wo „sich ein aussergewóhnlich warmes Tal“ ausbreitet. „Zahlreiche Beifussge- _wächse zeigten die Möglichkeit des Vorhandenseins des Zünslers in dieser trockenen Gegend an und ich habe ihn auch tatsäch- lich — — — angetroffen — — —* „Meiner Ansicht nach könnte diese gegen Norden geschützte warme Gegend dem Zünsler ein ständiges Heim bieten“. Die andere „zu den beiden Südseiten von RoZnava“ wo sich „zwei nicht besonders hohe Karstebenen ausbreiten, die vollständig eben und wasserfrei sind, reich an sa Sekai Ea à, > trichterförmigen Vertiefungen mit Beifussgewächsen — — —“, „In dieser Gegend fand ich den Zünsler wirklich in 5 Exemplaren und auf dem Beifuss fand ich einige Zünslereier — — —“. „Die warme und- geschützte Lage dieser Gegend kann als ständiger _ Sitz dem Zünsler dienen“ !). Rambousek’s Entdeckungen und Darstellung der Sache, bieten einen Beitrag zur richtigen Aufklärung des massenhaften Auftre- tens des Wiesenzünslers in der Cechoslovakei. Jede Tierart be- sitzt für ihre Existenz passende Wohnortschaften, in welchen sie ansässig ist. In manchen Perioden bei günstigen Gelegenheiten vermehrt sie sich übermässig (von unserem Standpunkte aus), ver- breitet sich und übergeht von ihrem gewöhnlichen Sitz in benach- barte Gegenden. Demzufolge, auch in dem Falle, in welchem Rambousek solche für Wiesenzünsler ständiges Heim darbietende Gegenden nicht endeckt hätte, ist es eher anzunehmen, dass doch in Mähren und Slovakei solche mit passenden Lebensbedingungen Ortschaften existieren; dann aber wäre es ganz unnötig den Wiesenzünsler von Weite, auf die von Rambousek dargesstellte Weise, herbeizuschaffen. Gegen Rambousek’s Anschaung sprechen ausserdem folgende Tatsachen. 1) Im westlichen Teil Kleinpolens (westlich von Przeworsk) war vom massenhaften Auftreten des Wiesenzünslers gar nicht zu hören. 2) Es ist nicht so leicht ohne Weiteres an- zunehmen, dass der Wiesenzünsler binnen verhältnissmässig kurzer >) !) Solch ständiges Heim bieten in Kleinpolen verschiedene grasige Plätze, Weiden, Wiesen, Hügel- und Bergabhänge, Waldränder und in Russland umfang- reiche Steppen. 152 Zeit grössere Entfernungen überwinden könnte, umsomehr, als d Flug der ? ziemlich schwerfällig und niedrig ist. 3) In Ttebiś war der Schmetterling schon Ende April zu sehen; bei uns aber wurde er nicht früher als im Anfange der 2 Maidekade beobachtet. a Im ôstlichen Kleinpolen (ausser an den ôstlichen Grenzen) a war der Wiesenzünsler bis dahin als Schädling auch unbekannt, — es wird doch aber niemand einen Zuflug von Ukraine in die Gegenden von Chodoröw, Stryj und Przeworsk, vermuten. & Somit, als ein eher anzunehmender Erklärungsversuch des mas- + senhaften Auftretens des Phlyctaenodes sticticalis L., sowohl in Kleinpolen als auch in Cechoslovakei, sollten vielmehr, die dem Vermehrungsgeschäft und Entwicklung günstigen äusseren Bedin- gungen (Wetterlage, Mangel an Parasiten, überflüssige Nahrung u. s. w.) während der letzten Jahre (1918—20), in Verbindung mit näher nicht bekannten inneren Faktoren (z. B. kräftige Gona- denprodukte und demzufolge stärkere Generationen), geltend bleiben. Literaturverzeichnis. 1) Bpamconu» K. JI. — BpenHbia HachkoMbid A M5pbl 60pbóbi Cb HHMH. (TiIpakTnueckaa sHTomonoria) MHanqaHie 3-2, Iıncaderrpanp 1902, crp. 23—29. 2) Chittenden F. H. — Notes on Webworms — U. S. Dept. Agric., Div. Entom. Bull. No. 33, 1902. = 3) Cooley R. A. — Tenth annual report of the State Entomologist of Montana. — Bull. No. 92 Exp. St. Mont. 1912. : 4) Demokidov C. E. — Nouveau parasite des oeufs du Phlyctaenodes sticticalis appartenant au R des Hymenoptera Calcidoidea — Revue Russe d’Entomologie. T. 4. 1904. No. 5) SBepcMaH5 — ne Erinnerungen aus den siidweathehon Vorgebirgen Urals — Bull. de la classe phys. mat. de l’Ac. Imp. d. Sciences de St.-Petersb. 1843; T. II, No. 8 pg. 14—16. 6) Farsky O. — Klońskć invasi zavijece — Vestnik ëeskoslov. jednoty, feparü. Prag 1922, 20 R. 7) Fletcher J. — Injurious Insects in Canada during 1903. — U. S. Dept. Agric. Div. Entom. Bull. No 46. 1904. 8) Fletcher J. — Report of the Entomologist and Botanist 1903. — Exp. Farm. Rep. 1904. 9) Gillette C. P. — The Beet Web-Worm (Loxostege sticticalis L.) — _ Bull. No. 98 Agric. Exp. Stat. Colorado 1905. 10) Tpabb» hous — Pyralis nebulalis (rtpymanKa) — III upn6asnenie Kb ć No. 13 raseTbl — JIbcosoncrBo u Oxora. — 1855. à 4 SYNU TATY WZ ZĘ © oki A an sa rych obydwie formy występują i trafiają się okazy, o których trudno — powiedzieć, do której z obydwóch form należą. Dr Rebel pisze — w „Berges Schmeterlingsbuch wyd. 9. str. 44“ przy euryale, że różnice w narządach płciowych męskich według Chapmana są © bardzo nieznaczne. ' Dopiero w jednym ze Sprawozdań Towarzystwa Zoolog. botanicznego w Wiedniu omawia Dr H. Zerny pewną cechę, - która obydwa gatun*i stanowczo różni, mianowicie są to plamki złożone z łusek woniejących (Duftschuppenflecke) tak zwane An- drokonienflecke. Otóż te łuski tworzą plamki w komórce 5, 4, 3, « 2i1 c + d, ciągną się środkiem skrzydła poza zeberkiem po- - przecznem w szefokości 3 mm aż do żeberka C,, zaś w środku | skrzydła na wewnątrz żeberka poprzecznego koło komórek 3 i 4. Te więc plamki androkoniowe (obacz rysunek) posiada tylko ligea. Jest to cecha stanowcza ale niestety tylko w rodzaju męskim. - Dodam jeszcze, że owe łuski andro- » koniowe posiadają także Pararge | egeria v. egerides Stgr., megera L., | hiera F., maera L., Epinephele jur- — tina L., lycaon Rott., Satyrus semele L. Nie maja zaś tychże | P. achine Sc., Aphantopus hyperantus L., S. diyas Sc. Chcac wiec zbadaé, czy osobnik nalezy do jednego lub dru- - giego gatunku, zapuszczamy parę kropli xylolu lub benzyny — w środku skrzydła z wierzchu i ze spodu, przyczem plamki owe . wybitnie wystąpią; chociaż i bez tego procederu plamki na skrzydle - dość dobrze widać, gdyż powierzchnia ich połyskuje jak aksamit. ER P. Z. E. zwraca się z prośbą o nadsyłanie podwyższonej wkładki k bieżący, do tych członków Zw., którzy dotychczas tego nie uczynili Wpłaty najlepiej uskuteczniać przekazem pocztowym na adres Pi Zaye , Rutowskiego 18. ’ Złote liezy sie wedlug kursu gieldowego w dniu wplaty. sd NOWI CZŁONKOWIE. Bem Tes inspektor kolej., Mes Kowalski Jarosław, nauczyciel, Kroto- _ Krakowska 12. à szyn, Zdunowska 83. ołomłocki Władysław, prof. gimn. Solman Wiktor, st. radca i kierownik Gostyń, Rynek 15. (Col.). Izby Skarbowej pomorskiej. Gru- 29) : dziądz, Kilińskiego 6. (Col.). 138 ZMIANA ADRESU. , 3 Czł. Łotocki Jan, Bydgoszcz, Wilczak, Wincentego Pola 6. I. wz A LATIN. Odbitki nadeslane w darze dla bibl. P. Z. E. >. Bieżanko Cz. M.: Motyle okolic Kielc (Les Lepidopteres des environs a > Kielce) Cz. I. Makrolepidoptera. Prace Komisji matem.-przyrodn. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu S. B. T. II. Z. 3. 1923. Kuntze R.: Analiza genetyczna chrząszcza Rynnica olchowa (Melasoma aenea - L.) Archiwum Tow. Nauk. we Lwowie. Wydz. III. mat.-przyr. T. IL. 192% Mokrzecki Z.: Ueber den. Parasitismus von Fliegen (Diptera) im Körper von Land-Schnecken. Vorl. Mitteil. Zeitschr. f. wiss. Insekten-Biol. Bd. -0-XVMI1923. - 8 — W obronie lasu przed kornikiem. Warszawa, Las Polski, Marzec 1923, Nr. 3. Sitowski L.: Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff.) i jej pasorzyty — na ziemiach polskich. Roczniki Nauk Rolniczych. T. X. Poznan, 1923. Stach Stefan: Drugi przyczynek do fauny motyli Podhala. Sprawozd. em |. Fizjograf. P. Ak. Um. Kraków. T. LVI. Werchratskyj L: Niczna łiwka motyliw na ywynych éwitach. ~ BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE 3 ; 2 WYDAJE ER RE , : A > k SE à POLSKI ZWIAZEK ENTOMOLOGICZNY + 4 PUBLIE PAR LA SOCIETE POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES Tal | Z UDZIAŁEM ZAPOMÓG MIN. W. R. I O. P. i K Cyan ‘MinNOWSRIEGO ; A p ff is Ko \ ky je MAY 4 5.1994 | . T. IL — ZESZYT 4. +923N AT i O JA Ll 2 N: Honal M wee 8 = TREŚĆ (SOMMAIRE): A ZE Śp. Juljusz Isaak (Wspom. pośmiertne), str. 157. — Niesiołowski W. i Prüffer J.: Materjały do fauny motyli Polski, str. 159. — Eichler W.: - Wykaz chrząszczów zebranych w sandzaku trapezunckim i Giimisch-Chane etc. lil, str. 172. — Noskiewicz J.: Nowe dla fauny Polski i rzadkie błon- -kówki, str. 176. — Patkiewicz R.: Chrząszcze rzadsze i nowe dla fauny Polski, str. 186. — Bliithgen P.: Sphecodes zabłockii n. sp. £ und Sph. - croaticus Meyer 9, str. 188. — Kinel J.: Notatki koleopterologiczne z Polski, str. 191. — Gedroyć M.: Wpływ limfy owadziej na zarazek wścieklizny, str. 196. — Krasucki M.: Einige Bemerkungen in Bezug auf F. Schu- machers Publication „Mezira tremulae (Germ.), ein Naturdenkmal aus dem Urwalde von Bintonies in Polen“, str. 199. — Fudakowski J.: Znane - i nowe stanowiska Boreus hiemalis © i B. westwoodi Hag., str. 202 — Fauna owadów okolic Lwowa: M. Kłapacz: Colymbetinae- RUES str. 204. — Sprawozdania z zebrań miesięcznych P. Z. E. 1923, str. 208. mm Referaty, str. 210. — Nadeslane, str. 211. "8 LWÓW 1924 z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO (Każdy członek P. Z. E. i każdy prenumerator P. P. E. ma a prawo do o jedne egr bezpłatnego ogłoszenia w ciągu roku). ia Podpisani majac na ukonczeniu ka- talog motyli Polski i chege mu nadać charakter pracy możliwie wyczerpu- jącej, zwracają się do wszystkich en- tomologów z gorącą prośbą o nadsy- łanie wszelkich dat bądź ogłoszonych drukiem bądź notatek rękopiśmiennych Daty te będą cytowane z podaniem nazwiska nadsyłającego a materjały zwrócimy w stanie nienaruszonym; wszelkie koszta przesyłek pokrywamy sami. Fryderyk Schille, Strzałków, p. Stryj. Jan Romaniszyn, Lwów, Krasiekich 5. Prof. Z. Mokrzecki (Skierniewice, Zakład Ochrony Lasu i Entomologii) zajmuje się biologją owadów ziem pol- skich, szczególnie szkodników i prosi o łaskawe donoszenie o masowym pojawie oraz o przesyłanie owadów w różnych stadjach rozwoju, żywych lub konserwowanych. Prenumerata roczna wynosi: w Polsce (Pologne) dla członków P. Z. E. (zarazem wkładka członk.) . . . SE MYCH eue nee en res zagranica (Étranger) pour les membres de la Société des ent.. . . . . . . + URPES 2. 6.00. Z ee W sprawach tyczących Pisma i P. Z. E. należy adresować: ÿ Oznaczam niestrudki (Bembidis a. ) ziem polskich za poprzedniem porogą - mieniem się. ; Dr. Edward Mazur, Kraków, XXII, Pl. Zgody 5. . Jako współpracownik Prof. E. Stran- da z Rygi, pod redakcją którego wyjdzie z druku wielotomowy „Słownik Ento- mologiczny * , obejmujący biografje en- tomologów i arachnologów wszystkich. krajów, uprzejmie proszę W Panów Kolegów entomologów i arachnologów o łaskawe wczesne nadsyłanie pod mo-- im adresem swych biografij (możliwie w języku niemieckim) i wykazu prac wzgl. odbitek, a także materjału, do- tyczącego działalności naukowej już nieżyjących entomologów polskich. —— Inż. Czesław Bieżanko, Poznań, Szamarzewskiego 3, Ip. adres. w Warszawie: Smolna 40—8. (Abonnement d’un an:) (En questions concernants le Bulletin ou la Société adresser): Dr. JAN KINEL, — LWÓW, RUTOWSKIEGO 18. ve ię NSW "OWADY ON) 0 Pee YER OZ Ar! r . Ke ge) Oh Air + S. p. Juljusz Isaak. (Wspomnienie pośmiertne). W d. 2 listopada b. r. rozstał się z tym światem Juljusz Isaak, entomolog i wielki miłośnik przyrody, pochowany w Po- rębie obok Zawiercia, stałego swego miejsca zamieszkania. Urodził się Isaak w Pilicy 8 czerwca 1870 r.; zmuszony warunkami od wczesnego wieku do pracy, gdyż oto mając zale- _ dwie lat 14 wstępuje w charakterze praktykanta do fabryki Tow. Akc. „Zawiercie“, w której pozostawał aż do wybuchu wojny wszechświatowej, jako rysownik i rytownik. Zdawało się, że trudno było o mniej sprzyjające warunki dla studjowania i umiłowania wiedzy przyrodniczej, niż te, w jakich pozostawał Isaak. Od wczesnej młodości zaprzągnięty do żmudnej _ zarobkowej pracy fabrycznej, nie mając teoretycznych wiadomości z dziedziny przyrody, zdala od wielkich ośrodków naukowych, od- ' nalazłszy w sobie zamiłowanie do badania przyrody i jej tajników, umiłował ją szczerze, poświęciwszy się entomologji i dowiódł, że ' przy wytrwałości, cierpliwości i zamiłowaniu w danej dziedzinie, nawet samouk może dojść wśród mało sprzyjających warunków . do specjalizacji. — Pracę swoją entomologiczną rozpoczął Isaak | od kolekcjonowania wszystkich działów świata owadziego. | Potrafił On wejść w tym celu w stosunki wszechświatowe i wiele okazów otrzymywał bezpośrednio z rozmaitych części | świata, jak z Czyty, Samarkandy, Parany, Queenslandu i t. d. | Dorobek swej kilkunastoletniej pracy, pokazał Isaak światu w postaci pięknie skompletowanego zbioru po raz pierwszy na wystawie w Częstochowie w 1910 r., gdzie kolekcja jego wzbu- dzała podziw wśród zwiedzających, zachęciwszy niejednego do na- _ śladownictwa. Wogóle należy zaznaczyć, że była to pierwsza kolekcja tego rodzaju, wystawiona kiedykolwiek u nas na widok publiczny. Na- Polskie Pismo Entomologiczne. T. II. Zeszyt 4. 1 “hd 4 A AS ET A EN UT a an te 158 grodzony zlotym medalem, nie ustawal w powiekszaniu swych — zbioröw, prezentujac je powtörnie w 1913 r. w Warszawie na q Wystawie Entomologicznej, gdzie otrzymuje „dyplom uznania* i skąd kolekcja do Zawiercia już nie wraca, zakupiona przez mia- « sto Warszawę dla Muzeum Pedagogicznego. j Muszę zaznaczyć dobitnie jednak, ze Isaak nie był suchym « kolekcjonistą tylko i zbieraczem, był to w ścisłem znaczeniu ento- 4 molog z zamiłowaniem studjujący w swej pracowni życie i rozw6j « owadów. Całe masy szczególniej motyli w Jego kolekcji otrzymane są bezpośrednio z jajeczek lub poczwarek, szczególniej zaś inte- à resowało Go krzyżowanie niektórych motyli, wpływ odżywiania item- peratury na ich rozwój, doprowadzając Go niekiedy do ciekawych rezultatów. Zdobywszy w tym kierunku duże doświadczenie, chętnie dzielił się na wspólnych pogadankach lub podczas odwiedzin u siebie swemi spostrzeżeniami i cennemi uwagami na te tematy. — Wymowny i łatwy w stosunkach towarzyskich, kochający młodzież, chętnie brał udział w wycieczkach przyrodniczych, zyskując z ła- twością nowych adeptów dla umiłowanej przez siebie gałęzi wie- dzy. W domu Jego wszyscy polscy entomolodzy znajdowali zawsze serdeczną gościnność, niejednokrotnie zaopatrując się w nowe okazy i wzbogacając się praktycznemi wiadomościami. Praca zawodowa, brak niezbędnej nieraz literatury, oddanie się doprowadzeniu do należytego porządku wielkiej kolekcji i prak- tycznym studjom nad owadami, zestawianie zbiorów szkolnych, wymiana okazów — wszystko to nie pozwalało Mu umieszczać w druku każdej ze swych bogatych wiadomości. — Pozostawił On, o ile mi wiadomo, jedną notatkę drukowaną p. t.: Ein Fall von Leichtfähigkeit bei einem europäischen Grofischmetterling (Biol. Centrlbl. 1916) i moc notatek nie ogłoszonych drukiem jakotez © wykaz owadów Zawiercia w rękopisie. — Do ostatka pracowal — w umiłowanej przez siebie dziedzinie i jeszcze w październiku pi- szący te słowa z Nim korespondował w sprawach entomologicznych. — W zbyt wcześnie zgasłym Isaaku tracimy kolegę, który niewątpli- wie wielce przyczynił się do spopularyzowania entomologji u nas, - pokazał ogółowi rzeczy nowe i nieznane, będąc wzorem, godnym. naśladowania i jako przykład, do czego można dojść pracą. i wytrwałością w umiłowanej dziedzinie wiedzy. Dr. WZA eS Ty ee eM ae NL Ue Be PL fen MUSE zr RES ta | aa ha Pert: a WEZ qe: VIREN ER RE, CPE MOTTE KORY I! AT BITTEN N ahh OT ee J ab 159 Materjaly do fauny motyli Polski [Matériaux pour servir à la faune lépidoptérologique de la Pologne] Podali WITOLD NIESIOŁOWSKI i JAN PRUFFER. Zestawienie motyli, pomieszczone w niniejszej pracy, opiera się na zbiorach Witolda Niesiołowskiego, gromadzonych w 1916 roku w Radomiu, w 1917 w Opatowie i w 1918 w Lu- blinie, oraz na materjałach, dostarczonych przez p. Szymona Tenenbauma z Zamojszczyzny (Ulów) i p. Józefa Fuda- » kowskiego z północnej i południowo-wschodniej części wyżyny __ lubelskiej (Krasnobród, Olszanka, Stara Wieś, Zwierzyniec, Uher). : Zbiory z okolic Radomia, Opatowa i Lublina, oznaczał Witold Niesiołowski, pozostałe zaś Jan Priiffer. a | i Fauna całego badanego terenu, chociaż geograficznie nie- jednolitego, okazuje dużo podobieństwa do fauny wschodniej Ma- łopolski, którą cechują południowo-wschodnie elementy. Wspól- |‘ nemi dla obu terenów będą: Lycaena astrarche Bgstr. ab. calida . Bell. (Krasnobród), Lycaena damon Schiff. (Opatów), Agrotis > xanthographa F. (Opatów), Hadena abjecta Hb. (Lublin), Nona- gria geminipuncta Hatch. (Lublin), Cucullia artemisiae Hufn. (Opatów), Pyralis regalis Schiff. (Ulów), Nymphula stagnata Don. (Krasnobród) i Depressaria costosa Hw. (Ulów). Z okolic Opatowa prócz form powyżej zaznaczonych, zasłu- _ gują na szczególną uwagę: Mamestra chrysozona Bkh., Bryophila perla F., Miselia oxyacanthae L., Tapinostola musculosa Hb., Leucania lythargyria Esp., Dyschorista fissipuncia Hw., Cucullia fraudatrix Ev., Cucullia artemisiae Hufn. i Zygaena carniolica Sc. ab. berolinensis Stgr. | Z pośród rzadszych form okolic Lublina, poprzednio nie + wspomnianych, wymienić należy: Helotropha leucostigma Hb. i jej | odmianę ab. lunina Hw. i Dyschorista fissipuncta Hw. Południowo-wschodnią część wyżyny Lubelskiej (Ulów, Ol- - szanka, Krasnobród i Stara Wieś), charakteryzuje liczne występo- "wanie Melanargia galathea L., Lycaena meleager Esp., Pterogon proserpina Pall., Celaena matura Hufn. i Zygaena purpuralis Briinnich ab. polygalae Esp., oraz formy poprzednio omówione. Ogółem w spisie wymieniono 264 gatunków i 19 odmian, w tem Zapinostola musculosa Hb. (Opatów) i Zygaena purpuralis 1* 160 Briinnich ab. polygalae Esp. nie byly spostrzegane na ziemiach polskich. Na zakonczenie nalezy sie podziekowanie panom: Jöze- fowi Fudakowskiemu i Szymonowi Tenenbaumowi za uzyczenie do opracowania zebranego przez nich materjalu. PAPILIONIDAE. Papilio podalirius L. W poczatkach czerwca; nierzadki. Opa- . tów, wzgórze kolo Waworkowa. P. machaon L. Maj i sierpien; pospolity. Opatöw. PIERIDAE. Pieris brassicae L. Wszedzie pospolity. P. rapae L. Wszedzie pospolity. P. napi L. Wszędzie pospolity. P. daplidice L. Lata od połowy lipca do końca sierpnia nierzadki. Opatów, Radom, Uher). gen. vern. bellidice O. Koniec maja i czerwiec. Opatów, Radom. Euchloć cardamines L. Radom, Opatów; dosyć rzadki. Leptidia sinapis L. Pojawia się w dwóch generacjach, raz w kwietniu i maju, drugi raz w lipcu i sierpniu; pospolity. Opa- tów, Radom, Lublin, Uher. Colias hyale L. Wszędzie pospolity. C. edusa F. Lata w maju i w sierpniu; nierzadki w okoli- cach Radomia i Lublina; Krasnobród ”). C. myrmidone Esp. ab. alba Stgr. Jeden okaz 12. VIII. 1916. Radom. Gonepteryx rhamni L. Wszędzie pospolity. NYMPHALIDAE. Apatura ilia Schiff. W okolicach Opatowa nierzadki, lata w lipcu. — ab. (et. v.) Clytie Schiff. Lata razem z formą typową; rzadszy. Limenitis sibylla L. Lipiec, nierzadki. Opatów. Pyrameis atalanta L. Nierzadki. Opatów, Radom, Lublin. 1) W pow. chełmskim. 2) W pow. zamojskim. 161 P. cardui L. Nielicznie w okolicach Radomia i Opatowa, Banie) pod Lublinem; 1 4 26. VIII. 1912. Olszanka 1). | Vanessa io L. Pospolity wszędzie. V. urticae L. Pospolity wszędzie. V. polychloros L. Pospolity wszędzie; w 1917 roku pojawił się w Opatowie w bardzo dużej ilości. V. antiopa L. Nierzadki; pojawia się wszędzie w lipcu i sierpniu. Araschnia levana L. gen. aest. prorsa L. Olszanka 28. VII. 1912. Polygonia C.-album L. Wszędzie nieliczny. Melitaea athalia Rott. Pospolicie lata w czerwcu i w lipcu. Opatów. M. aurelia Nick. 1 4 22. VII. 1919. Krasnobród. Argynnis selene Schiff. Czerwiec i sierpień, nierzadki. Opa- tów, Lublin, Radom. A. euphrosyne L. Lata w sierpniu; nierzadki. Opatów, Radom. A. dia L. Lata w lipcu; nierzadki. Opatów, Radom. A. ino Rott. Pospolity w czerwcu i w początkach lipca. Opatów, Radom, Lublin. A. latonia L. Wszędzie pospolity. A. aglaja L. Lata w siepniu; rzadki. Radom. A. niobe L. Lata od połowy lipca do końca sierpnia. A. paphia L. Lipiec; nieliczny Radom. W Zamojskiem pospo- lity od połowy lipca do końca sierpnia. Krasnobród, Uher. Melanargia galathea L. W całem Zamojskiem rozpowszech- niony; lata od połowy lipca do końca sierpnia. Krasnobród, Uher. Erebia aethiops Esp. Bardzo pospolity w okolicach Krasno- brodu, lata w sierpniu. Satyrus alcyone Schiff. Lata od połowy lipca do połowy sierpnia, Krasnobród, Stara Wieś (powiat tomaszowski). S. briseis L. Sierpień; pospolity. Opatów (wzgórza koło Wą- workowa). Satyrus semele L. Lata od połowy lipca i w sierpniu; pospo- lity. Opatów, Krasnobród, Stara Wieś, Radom. Pararge aegeria polonica Prüff. ab. kulczyńskii Prüff. 1 à w sierpniu 1919 r. Krasnobród. P. megaera L. Pospolity. Radom, Opatów, Lublin. 1) W pow. krasnostawskim. 162 Aphantopus hyperantus L. Pospolity. Opatów, Radom, Lublin. Epinephele jurtina L. Wszędzie pospolity. E. lycaon Rott. Wszędzie nierzadki. Coenonympha iphis Schiff. Lipiec i sierpień; bosko: Opa- tow, Radom. C. arcania L. Lata w lipcu. Krasnobröd. C. pamphilus L. Wszedzie pospolity. LYCAENIDAE. Thecla spini Schiff. Jeden okaz 24. VI. Radom. Zephyrus betulae L. Lata w drugiej polowie sierpnia. Lublin, Krasnobréd. Chrysophanus virgaureae L. Lipiec, nierzadki w okolicach Radomia; sierpień, okolice Krasnobrodu. Ch. phlaeas L. Wszędzie pospolity. . ab. caeruleopunctata Stgr.. 17. VIII. 1919. Krasnobród. Ch. dorilis Hufn. Lipiec i sierpień, nierzadki. Opatów, Ra- dom, Olszanka. | Lycaena argiades Pall. 16. VIII. 1919. Krasnobröd; 28. VII. 1912. Olszanka. „ argus L. Lipiec i sierpień. Opatów, Radom, Krasnobród. . astrarche Brgstr. 17. VIII. 1919. Krasnobród. ab. calida Bell. Sierpień. 1919. Krasnobród. icarus Rott. Lipiec i sierpień. Opatów, Radom, Uher. . hylas Esp. 1 & 17. VII. Opatów. meleager Esp. 1 & 28. VII. Olszanka. corydon Poda. Lipiec i sierpień; wszędzie pospolity. . damon Schiff. Lipiec; dość rzadki. Opatów. minimus Fuessl. 1 4 16. VIII. 1919. Krasnobród. . arion L. Jeden okaz 8 lipca. Opatów. RRFRRRRERE HESPERIIDAE. Adopaea thaumas Hufn. Jeden okaz 22 sierpnia 1919 roku. Krasnobröd. Augiades comma L. Pospolity. Opatöw, Radom, Lublin. Hesperia malvae L. Pospolity. Opatöw, Radom, Lublin. Thanaos tages L. Wszedzie rospowszechniony raz w maju, drugi raz w lipcu i sierpniu; nierzadki. BE ERY 0 ÓW RAMEE O AYO ed PCA A EU US CMe ee ? PF 4 dh ug Ą Am, à | M ; >. fe r ć KUSI SPHINGIDAE. 4 nn atropos L. Do światła przyleciały dwie sztuki, 4 | jedna 29. IX., druga 1. X. 1917 roku. Opatów. Smerinthus populi L. Nierzadki. Radom, 20. VII. 1912. Ulów. j Protoparce convolvuli L. Wrzesień ; pospolity. Radom. Hyloicus pinastri L. Sierpień, 1919 rok. Krasnobród. N Deilephila euphorbiae L. W okolicach Opatowa pospolity, Bach "Radomia 1 Lublina — rzadszy. W 1917 roku pod Opatowem gąsienice pojawiły się masowo. Chaerocampa elpenor L. Czerwiec; nierzadki, Opatów, Lublin. Metopsilus porcellus L. Nierzadki. Opatów, Radom, Lublin, Krasnobród. Pterogon proserpina Pall. 1 okaz w maju 1919 roku. Stara Wieś. Macroglossa stellatarum L. Pospolity. Opatów, Radom, Lublin. Hemaris fuciformis L. (scabiosae Z., bombyliformis Esp.). Czerwiec ; rzadki. Radom. NOTODONTIDAE. Cerura bifida Hb. 1 okaz 18 lipca 1917 roku, Opatow. C. furcula Cl. Jeden okaz 24. VII. Radom. Dicranura vinula L. 16. VI. 1916. Radom; gąsienica pospo- litsza od formy dorosłej. Lophopteryx camelina L. Lata w maju i czerwcu. Radom, Lublin. Pterostoma palpina L. 3. VIII. 1912. Uher. Phalera bucephala L. Pospolita. Opatöw, Radom. Pygaera curtula L. 3. Vill. 1912. Ulöw. P. anachoreta F. Lata w lipcu. Ulöw, Krasnobröd. LYMANTRIIDAE. conan chrysorrhoea L. Masowo pojawila sie w lipcu 1916 roku; Radom. Porthesia similis Fuessl. Nieliczna. Radom. Stilpnotia salicis L. W 1916 roku gasienice tego motyla zniszczyły wszystkie topole nadwislanskie w okolicach Radomia. Lymantria dispar L. Bardzo licznie pojawiła się w 1916 r. w Radomiu. Lublin. L. monacha L. Nierzadki. Radom w 1916 roku. 164 ab. eremita O. W okolicach Opatowa w 1916 roku po- jawily sie wylacznie melanotyczne formy. LASIOCAMPIDAE. Malacosoma neustria L. Lata w koncu czerwca, w 1916 w Radomiu pojawiła sie masowo ; Opatów. Cosmotriche potatoria L. Lipiec; nierzadka. Lublin. Gastropacha quercifolia L. 28. VII. 1916, Radom, 16. VII. 1917, Opatów (do światła). Odonestis pruni L. 8. VII. 1916, Radom (do światła). DREPANIDAE. Drepana falcataria 20. VII. 1917, Opatów. 10. VIII. 1912. Uher. NOCTUIDAE. Diphthera alpium Osbeck, 30. V., dwie sztuki, Lublin. Acronicta aceris L. Pospolita. Opatöw, Radom, Lublin. A. tridens Schiff. Nierzadka. Opatöw, Radom, Lublin. A. psi L. Pospolita. Opatów, Radom, Lublin. A. rumicis L. Pospolita, Opatów, Radom, Lublin. Agrotis fimbria L. Sierpien 1919 rok. Krasnobröd. A. augur F. 30. VI. 1917.. Opatöw. A. pronuba L. Lata od czerwca do września. Opatów, Ra- dom; pospolita. ab. innuba L. Rzadsza od formy typowei. . triangulum Hufn. 18. VI. 1916. Lublin, Opatöw 8. VII. C.-nigrum L. Sierpień; pospolita. Opatów, Radom. . xanthographa F. 23. VIII. 1917. Opatów. . plecta L. Pospolita. Opatöw, Radom, Lublin. simulans Hufn. 2. VIII. 1916. Radom; 30. VIII. 1912. Ulów. . putris L. 30. VI. 1917. Opatów. . corticea Schiff. 16. VI. Lublin. . exclamationis L. Pospolita wszedzie. . ypsilon Rott. Pospolita wszedzie. . nigricans L. Od polowy lipca do polowy sierpnia, Lublin, Opatöw; nierzadka. A. tritici L. Lata we wrześniu i październiku; pospolita. Opa- tow, Radom, Lublin. ab. aquilina Hb. rzadsza od formy typowej. Lublin. Shs kk RS 165 A. segetum Schiff. Pospolita; Opatów, Radom, Lublin. A. vestigialis Rott. 28. VIII. 1916. Radom; na przynętę. Mamesira nebulosa Hufn. 30. VI. 1917. Opatów. M. brassicae L. Pospolita. Opatów, Radom, Lublin. M. persicariae L. 8. VII. 1917. Opatów. M. oleracea L. Czerwiec i lipiec. Pospolita. M. genistae Bkh. Lipiec; nierzadka. Opatów. M. dissimilis Knoch. Lipiec, sierpień; pospolita, Lublin, Ra- dom, Opatów. M. thalassina Rott. Lipiec; nierzadka, Opatów. M. trifolii Rott. Lipiec i sierpień; pospolita. Lublin, Opatów. M. reticulata Vill. 10. VI. 1917, Lublin. M. chrysozona Bkh. 20. VII. 1917. Opatów. Miana strigilis Cl. Czerwiec, Radom, Opatów. M. bicoloria Vill. 9. VII. 1917. Opatów, Zwierzyniec ') 26. VIII. 1923. Bryophila perla F. Kilka sztuk, tej gdzieindziej tak rzadkiej formy przyleciało na światło dnia 9 sierpnia 1917 roku. Opatów. B. fraudatricula Hb. 5. VII. 1917. Lublin. 2 okazy. Diloba caeruleocephala L. Październik; pospolita. Opatów. Apamea testacea Hb. 4. IX. 1916. Radom. Celaena matura Hufn. 19. VIII. 1919 rok. Krasnobród. Hadena porphyrea Esp. Zwierzyniec, 26. VIII. 1923. H. monoglypha Hufn. 3. VIIL 1912. Ulów; 16. VII. 1916, Radom. H. abjecta Hb. 19. VIII. 1917. Lublin. H. lateritia Hufn. 18. VII. 1912 Uher; 30. VI. 1916 Radom (2 sztuki). H. basilinea F. 13. VI. 1917. Opatów. H. secalis Bjerkander. Lipiec i sierpień, pospolita. Opatów, Radom, Lublin. ab. nictitans Esp. Lata razem z formą typową. ab. leucostigma Esp. Jak poprzednia. Miselia oxyacanthae L. 29. IX. 1916, Lublin, 30. IX. 1917. Opatów; na przynętę. Chloantha polyodon Cl. 12. VIII. Lublin. Trachea atriplicis L. Czerwiec i lipiec; nierzadka. Opatów. 1) W pow. zamojskim. 166 Brotolomia meticulosa L. Sierpień i wrzesień; pospolita. Radom. Naenia typica L. 17. VIL 1917 r. Opatów. Helotropha leucostigma Hb. Sierpień; pospolita. Lublin (na przynętę). ab. lunina Hw. Sierpień. Lublin. Hydroecia nictitans Bkh. 3. VIII. 1912. Ulów. W okolicach Opatowa i Radomia lata w koncu lipca i w sierpniu; pospolita. ab. erythrostigma Hw. 28. VII. 1917. Opatów; 12. VIII. 1916. Radom. | FH. micacea Esp. Sierpień ; nierzadka. Opatów, Radom, Lublin. ab. grisea. 16. VIII. Opatów. Gortyna ochracea Hb. 15. IX. 1916. Lublin. Nonagria geminipuncta Hatch. 18. VIII. Lublin. Tapinostola musculosa Hb. 28. Vil. 1917. Opatów. Leucania pallens L. Pospolita wszędzie. L. Lalbum L. 28. VIII. 1917, Opatów. L..albipuncta F. 29. VIII. Lublin, 30. Vl. i 9. VII. 1917, Opatów. L. lythargyria Esp. Nierzadka. Opatów. Caradrina quadripunctata F. Wszędzie pospolita. C. morvheus Hufn. Nierzadka. Opatów, Radom, Lublin. C. ambigua F. Sierpień; nierzadka. Lublin, Radom. Amphipyra tragopoginis L. Pospolita. Opatów, Radom, Lublin. A. pyramidea L. 15. IX. Lublin (na przynętę). Calymnia pyralina View. Lipiec, 1917. Opatów, kilka okazów. C. trapezina L. Nierzadka. Opatów. Dyschorista fissipuncta Hw. Lipiec; pospolita. Opatów, Lublin. Plastenis retusa L. 13. VIII. 1917. Opatów. Orthosia lota Cl. Sierpień i wrzesień, pospolita w okolicach Opatowa, rzadsza w Lublinie. O. circellaris Hufn. Sierpień i wrzesień; pospolita. Opatów, Lublin. Xanthia lutea Stróm. Nierzadka. Lublin, Opatów. X. fulvago L. Nierzadka. Lublin, Radom. | X. gilvago Esp. Nierzadka. Lublin. Orrhodia vaccinii L. Wrzesień i październik; bardzo pospo- lita. Opatów. ab. mixta Stgr. 13. X. 1918. Lublin. 757 TE 167 po ab. nigra Baumgr.*27. IX. 1918. Lublin. ||. Scopelosoma satellitia L. Wrzesień i październik; forma typowa szaro-brunatna, dosyć rzadka. ab. brunnea Lampa, bardzo pospolita. Opatów. ab. albipuncta Strand. Nierzadka. Xylina socia Rott. Sierpień i wrzesień; bardzo pospolita. Opatów, Lublin. X. furcifera Hufn. Październik; pospolita. Lublin. X. ornithopus Rott. 25. IX. 1917. Opatów. Całocampa vetusta Hb. Wrzesień, nierzadka. Lublin. C. exoleta L. Wrzesień i październik; nierzadka. Opatów, Lublin. Calophasia lunula Hufn. 26. VIII. 1919. Krasnobród. Cucullia umbratica L. Pospolita. Opatów. 26. VI. 1915. Uher. C. fraudatrix Ev. 27. VII. 1917. Opatów. C. arlemisiae Hufn. 28. VII. 1917. Opatów. Heliothis dipsacea L. Pospolita na koniczynie. Opatów, Lublin. Acontia luctuosa Esp. 28. VII. i 9. VIII. 1917. Opatów. Erastria pusilla View. Nierzadka w czerwcu. Radom. E. fasciana L. Lata w czerwcu; nierzadka. Opatów. Rivula sericealis Sc. 3. VIII. 1912. Ulów. Piothymia viridaria Cl. 13. VIII. 1919. Krasnobród. Scoliopteryx libatrix L. Sierpień i wrzesień; pospolita. Opatów. Abrostola triplasia L. Sierpień; pospolita. Opatów, Radom, Ulów, Krasnobród. A. tripartiła Hufn. Sierpień; nierzadka. Opatów, Radom. Plusia chrysitis L. Lipiec i sierpień, wszędzie pospolita. ab. juncta Tutt. Sierpień. Krasnobród. P. festucae L. Sierpień; nierzadka. Opatów, Radom. P. pulchrina Hw. 28. VI. 1916. Radom. P. gamma L. Wszędzie bardzo pospolita. Euclidia mi Cl. Czerwiec; pospolita. Opatów. E. glyphica L. Czerwiec; pospolita. Opatów. Catocala fraxini L. 24. VIIL 1916. Radom (na światło). Zwie- rzyniec 23. IX. do lampy. Krasnobród w połowie sierpnia. C. elocała Esp. Sierpień; pospolita. Lublin, Radom. C. nupta L. Sierpień; pospolita. Krasnobród, Lublin, Radom. C. fulminea Scop. 24. VIII. 1916. Radom (na światło). ae oe > 168 Laspeyria flexula Schiff. 10. VII. 1917, Opatow; 3. VIII. 1912, Ulow. CYMATOPHORIDAE. Polyploca flavicornis L. 3. IV. 1917. Opatów (na światło). BREPHIDAE. Brephos parthenias L. 23. Ill. 1923. Krasnobréd. GEOMETRIDAE. Thalera fimbrialis Sc. 18. VII. 1912. Uher. Hemithea strigata Müll. 30. VI. 1917. Opatow. Acidalia rubiginata Hufn. 28. VIL Opatów. Ortholitha plumbaria F. 3. VIII. 1912. Ulów. O. limitata Se. 17. IX. 1917. Opatöw. O. moeniata Sc. 9. VIII. 1919. Krasnobröd. O. bipunctaria Schiff. 13. VII. 1917. Opatów. Triphosa dubitata L. 26. VIII. Zwierzyniec. Larentia ocellata L. Lata w sierpniu. Krasnobröd. . siterata Hufn. 26. IX. 1917. Opatöw. * . truncata Hufn. 8. IX. 1917. Opatów. . tristata L. Lipiec. Opatów. . alchemillata L. Lata w sierpniu. Krasnobród. . comiłata L. Lipiec i sierpień. Opatów, Lublin. Mass grossulariata L. Sierpien; pospolity, Lublin. A. marginata L. Lata w sierpniu. Krasnobrod. A. adustata Schiff. W sierpniu pospolity, Lublin. Selenia tetralunaria Hufn. 18. IV. 1918, Lublin; 16. VII. 1917, Opatöw. Angerona prunaria L. 28. VI. 1917. Opatow. Eurymene dolabraria L. 30. V. 1918. Lublin. Amphidasis betularia L. 20. VI. 1918. Lublin. Boarmia repandata L. 10. VII. 1917. Opatów. Bupalus piniarius L. W lipcu pospolity. Opatów. Sinai ARCTIIDAE. Spilosoma lubricipeda L. Lata w czerwcu; pospolita wszedzie. S. menthastri Esp. Lipiec; pospolita. S. urticae Esp. 7. VI. 1917. Opatow. 169 Phragmatobia fuliginosa L. Pospolita w lipcu. Opatöw. Arctia caja L. W lipcu; nierzadka. Lublin. A. villica L. 8. VI. 1917. Opatöw; lipiec 1918. Stara Wies.. Coscinia striata L. 22. VII. 1919. Krasnobröd. Lithosia lutarella L. 3. VIII. 1912, Ulów; 3 sztuki w sierpniu 1919 roku; Krasnobród. L. (?) unita Hb. 9 okaz zniszczony, 21. VII. 1912. Ulöw. ZY GAENIDAE. Zygaena purpuralis Brünnich. Pospolity w sierpniu. Opa- tów, Krasnobród. ab. polygalae Esp. Między licznemi okazami formy typo- wej, znajdowały się dwa okazy tej południowej formy, nowej dla fauny Polski. 7. i 9. VIII. 1919. Krasnobród. . achilleae Esp. Lata w sierpniu. Radom, Krasnobród. . lonicerae Scheven. Sierpień, Radom. . meliloti Esp. Lublin. . filipendulae L. 25. VII. 1912. Uher. . angelicae O. Pospolity w sierpniu. Krasnobród. . ephialtes L. ab. athamanthae Esp. 14. VIII. 1918. Lublin; sierpień 1919, Krasnobród. ab. peucedani Esp. Lipiec i sierpień. Opatów i Radom. Z. carniolica Sc. ab. berolinensis Stgr. 9. VIII. 1917. Opatów. Ino statices L. Lata w sierpniu. Krasnobród. PSYCHIDAE. Pachytelia unicolor Hufn. 2 okazy poczwarek. Krasnobröd. Fumea casta Pall. Jedna poczwarka. Krasnobréd. SESIIDAE. Sesia tipuliformis Cl. 27. VII. 1912. Grele (Zamojszczyzna), dwie sztuki; sierpien 1919, Krasnobréd. S. empiformis Esp. 16. VIII. 1919. Krasnobród. PYRALIDAE. Galleria melonella L. 20. VII. 1912. Ulöw. Crambus perlellus Sc. Lipiec. Ulöw. C. falsellus Schiff. 3 VII. 1912. Ulöw (dwie sztuki). C. pratellus Hb. Sierpien. Krasnobröd. Aglossa pinguinalis L. Sierpien. Krasnobröd. NNNNNN 170 Pyralis regalis Schiff. Bardzo rzadki; z Polski dotychczas — znany jeden okaz złapany przez Stöckla 4. VIII. we Lwowie. Forma południowo-wschodnia. 17. VII. 1912, Ulów. A Nymphula stagnata Don. Znalazłem w zbiorze p. J. Fuda- kowskiego cztery okazy tego gatunku, złapane w sierpniu * 1919 roku w Krasnobrodzie, stąd mogę wnioskować, że tam forma « ta występuje pospolicie. Dotychczas uważany za rzadki gatunek; - znany jest ze wschodniej Małopolski. | Psammotis hyalinalis Hb. 3. VIII. 1912. Ulow. Pyrausta purpuralis L. Pospolity w lipcu i sierpniu. Ulow, Krasnobród. P. aurata Sc. 9. VIII. 1919. Krasnobród. : P. cingulata L. 17. VIII. 1919. Krasnobród. TORTRICIDAE. Tortrix forskaleana L. 10. VIII. 1919. Krasnobród. Olethreutes salicella L. 11. VIII. 1919. Krasnobréd (trzy okazy). Argyroploce antiquana Hb. 3. VIII. 1912. Ulów. Notocelia roborana Tr. 20. VII. 1912. Ulów. Epiblema foenella L. 3. VII. 1912, Ulöw; 10. VIII. 1919, Krasnobröd. Dichrorampha petiverella L. Pospolita w sierpniu. Krasnobröd. TINEIDAE. Depressaria costosa Hw. 3. VII. 1912. Ulöw. Gatunek bardzo rzadki, dotychczas znany tylko z wschodniej Malopolski. D. ocellana F. 6. IV. 1918. Zwierzyniec (powiat zamojski). D. angelicella Hb. 20. VIII. 1919. Krasnobröd. Rzadki. RÉSUMÉ. Les espèces mentionnées dans letravail présent proviennent des environs d’Opatöw (haut-plateau de Kielce-Sandomierz), des environs des villes de Radom et de Lublin et de la partie sud-est — du haut-plateau de Lublin. Quoique le territoire exploré n’est pas géographiquement uniforme, néanmoins sa faune lépidoptèrologique présente beaucoup de ressemblance avec celle de la Petite Pologne orientale (ancienne Galicie orient. autrichienne), qui se caractérise par les éléments — sud-est. x Les deux territoires ont en commun les espéces suivantes: _ Lycaena astrarche Bgstr. ab. calida Bell. (Krasnobród), Lycaena damon Schiff. (Opatów), Agrotis xanthographa F. (Opatów), Ha- dena abjecta Hb. (Lublin), Nonagria geminipuncta Hatcheit. (Lublin), Cucullia artemisiae Hufn. (Opatöw), Pyralis regalis Schiff. (Ulow), Nymphula stagnata Don. (Krasnobröd) et Depressaria costosa Hw. (Ulów). _ Outre les formes mentionnées, les espèces suivantes des environs d’Opatéw méritent une attention spéciale: Mamestra chrysozona Bkh., Bryophila perla F., Miselia oxyacanthae L., Tapinostola musculosa Hb., Leucania lythargyria Esp., Dyscho- rista fissipuncta Hw., Cucullia fraudatrix Ew., Cucullia artemisiae Hufn. et Zygaena carniolica Sc. ab. berolinensis Ster. Parmi les formes rares des environs de Lublin, qui n'étaient pas mentionnées plus haut, nous devons énumérer: Helothropha leucostigma Hb. et ab. lunina Hw., Dyschorista fissipuncta Hw., La partie sud-est du haut-pteau de Lublin (Ulów, Olszanka, Kras- nobröd et Stara Wieś) est caractérisée par des nombreux repre- sentants des espèces suivantes: Melanargia galathea L., Lycaena meleager Esp., Pterogon proserpina Pall., Celaena matura Hufn., et Zygaena purpuralis Brünnich ab. polygalae Esp., ainsi que par la présence des espéces déja mentionnées. En somme les auteurs citent 264 espéces et 19 variétés, entre autres la 7apinostola musculosa Hb. (Opatów) et Zygaena purpuralis Brünnich ab. polygalae Esp. qui n’étaient pas encore observées sur le territoire de la Pologne. CEC „| KANU 172 Wykaz chrząszczów, zebranych w sandzaku Trape- zuntskim i Giimisch- Chane w Azji Mniejszej w latach 1916 1987 11%. [Verzeichnis der in kleinasiatischen Sandschaks Trapezunt und Gumisch-Chane in J. 1916—1917 gesammelten Coleopteren. III.] Podal DR. W. EICHLER (Pabjanice). PSELAPHIDAE. Euplectus karsteni Reichb. — Trapezunt wzgörza zach., wysiany z pröchna wierzbowego 1 egz. 12. XI. 1916. Reichenbachia antennata Aubé — Trapez. dolina Piksitu pod kamieniem u mröwki 1 egz. 13. XI. 1916. Bythinus cavifrons Reitt. — Souk-su 2 egz. wysiane z lisci ART 1916. Tychus colchicus Saulcy — Dzewizlik 1 egz. pod kam. 26. VI. 1917; 7. pullus Kiesw. — Trapez. wzgórza wsch. 1 egz. pod kam. 29. X. 1916 i 2 egz. 24. XI. 1916; Souk-su 1 egz. wysiany z ści" Xt 191651':egz. 31. 1: 1917, Pselaphus heisei Herbst — Souk-su 1 egz. wysiany z liści 19. XII. 1916. Ctenistes palpalis Reichb. — Souk-su pod kam. 1 egz. 26. X. 1916; Trapez. wzgórza zach. pod kam. 4 egz. 1. XI. 1916, 5 egz. MI. 1917 i'7.egz. 12: XL 1916; Boz-tepe 21.111917 228 połudn. 1 egz. 27. V. 1917 pod kam. Enoptostomus globulicornis Motsch. — Trapezunt wzg. zach. 2 egz. pod kam. 27. X. 1916. CLAVIGERIDAE. Claviger colchicus Motsch. — Trapez. wzg. płdn. 1 9 pod kam227..V.. 1917. SCYDMAENIDAE. Stenichnus collaris Müll. — Dzewizlik 1 egz. pod kam. 26. VI. 1917; St. pusillus Müll. — Souk-su 31. X, 1. XI. 1916 po 2 egz. wysiane z lisci i 31. I. 1917 1 egz. pod kam. 1) W poprzednim wykazie należy skreślić: Philonthus dimidiatus Sahlb. i Quedius ochropterus Er. Daty podane dla pierwszego należy odnieść do Ph. varius a. nitidicollis; dla drugiego do Qu. ochripennis. 173 Euconnus claviger Mill. — Boz-tepe 1 egz. 27. II. 1917; _E. intrusus Schaum. — Trapez. wzg. zach. 3 egz. pod kam. 27. X. 1916. SILPHIDAE. Catops watsoni Spence — Trapez. wzg. wsch. 2 egz. na przynete z miesa 28. III. 1917; Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 1917 w skałach, obok wejścia do jamy lisiej. C. watsoni v. amoenus Reitt. — Trapezunt 7. XI. 1916; Zigana-dagh 13. VII. 1917. C. kirbyi Spence — Zigana-dagh. 1 egz. gdzie poprzedni. C. tristis Panz. — Trapez. - Souk-su 7 egz. na przynętę z mięsa 7. XI. 1916 i 6 egz. tamże 10. XI. 1916; wąwóz płdn. (szczur) l egz. 23. XI. 1916 i tamże 11 egz. 26. X. 1916. Colon brunneum Latr. v. episternale Czwal. — Boz-tepe 3 egz. w gnijących roślinach pod kam. 21. V. 1917. Necrodes littoralis L. — Trapez., padlina końska 9 egz. 10. VI. 1917, Zinana Charłari 14 egz. 10. VII. 1917 na padłym ośle i Chamsikej 1 egz. 28. VI. 1917 — znacznie więcej samic od samców. Thanatophilus terminatus Humm. — Kessa 7 egz. 1. VII. 1917; Kialkit 4 egz. 4. VII. 1917, Ardassa 1 egz. 10. VII. 1917; Zigana-dagh 2 egz. 13. VII. 1917. 7. sinuatus F. — Trapez. 22. III, 28. II, 30.IV i 10. VI. 1917 na padlinie 7 egz. 7. rugosus L. — razem z poprzednią 16 egz. 7. armeniacus Rttr. — Kialkit lesz. 5. :VII. 1917. Oeceoptoma thoracicum L. — Chamsikej 4 egz. 28. VI. 1917. Blitophaga undata Mill. — tamże 4 egz.; Dałtaban 1 egz. 30. VI. 1917. B. undata Mill. v. verrucosa Mén. — Kessa 2 egz. 2; Villi 1 egz. 8., VII. 1917. Silpha obscura L. sbsp. koenigiana Zajtz. — Kialkit 1 egz. 4. VII. 1917. S. obscura L. v. striola Men. — Zigana-dagh 1 egz. 135. VII. 1917. LIODIDAE. Liodes dubia Kug. — Boz-tepe 1 egz. na kamieniu 21. V. 1917. CLAMBIDAE. Clambus armadillo Deg. — Trapez. wzg. pldn. w leszczynie Gee Vi. 1947. Polskie Pismo Entomologiczne. T. II. Zeszyt 4. 2 dr "ak ""A 1 1490 RAN: g 5 1 174 CORYLOPHIDAE. Sericoderus revelierei Reitt. — Souk-su 1 egz. wysiany z liści | 8. XI. 1916. TRICHOPTERIGIDAE. Trichopteryx atomaria Deg. — Souk-su wysiana z liści obficie 31. X, 4. XI, 8. XII. 1916 i 15. I. 1917. Tr. soror Flach. — tamze 4 egz. HISTERIDAE). Hister cadaverinus Hoffm. — Trapezunt okolica 20. XI. 1916 l-egz. na trupie dziecka, 22. Il 1917,28: AL 19175 102VE 1917 na padlinie. Saprinus semistriatus Scriba — Trapezunt le 28. V. i 10. VI. 1917 padlina końska 10 egz. HYDROPHILIDAE. Helophorus aquaticus L. — Sadach 7 egz. 6. VII. 1917. H. aquat. L. v. aequalis Thoms. — Zigana-dagh 2 egz. 13. VII. 1917. Al. brevipalpis Bed. — Trapez. wąwóz wsch. 2 egz. pod liśćmi 29. X. 1916; Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 1917. H. granularis L. — Kialkit 2 egz. 5. VII. 1917. A. viridicollis Steph. — Trapez. 4. II, 26. Ill, 21. V. 1917 woda stojąca. A. viridicollis Steph. a. obscurus Rey — Trapez. 4. II, 29. III. 1917. Hydrochus angustałus Germ. — Trapez. za Boz-tepe 7 egz. 4. II, 21. II, 14. III. 1917; 22. III. 1917 4 egz. nad Piksitem. Ochtebius fausti Sharp. — Sandżak Gümisch-chane MIE. 1917. Paracymus caucasicus Kuw. — Zigana-dagh 13. VII. 1917. Philydrus fuscipennis Thoms. — Ujście Piksitu w osadach 1 egz. 4. IV. 1917. Ph. caspius Kuw. — Kialkit 1 egz. 5. VII. 1917, Sadach 2 egz. 6. VII. 1917. Helochares griseus F. — Trapez. wzg. zach. w gliniance tł ecz; 231 IL 4917. Laccobius cinereus Motsch. Trapez. — w dole przy szosie do Platany 7. II. 1917 2 egz.; w rzece 1 egz. 27. VII. 1917; Sadach 2 egz. 7. VII. 1917. Ł. sinuatus Motsch. — Kessa ') 11 gatunków z tej rodziny zaginęły, jako nieokreślone. 175 3 egz. 1. VII. 1917; Kialkit 5 egz. 5. VII. 1917; Sadach 1 egz. eT: MIĘSISTZ; Misa 1 egz. 11. VII. 1917. Z. bipunctatus F. — | Ardassa 2 egz. 9. VII. 1917 potok; Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 1917. L. scutellaris Motsch. — Kialkit 3 egz. 3. VII. 1917. Chaetarthria seminulum Hbst. — Ardassa 1 egz. 9. VII. | 1917 potok; Kialkit 1 egz. 3. VII. 1917 nad rzeką. Limnebius aluta Bed. — Ujście Piksitu pod kam. 1 egz. 24. VIII. 1916. Z. truncatellus Thunb. — Kialkit 1 egz. nad wodą 3. VII. 1917. Coelostoma orbiculare F. — Trapez. potok pod kam. 6. IX. 1916 1 egz.; Piksit (osady) 2 egz. 1. IV. 1917; Chamsi-kej. 2 egz. 28. VI. 1917; Sadach 1 egz. 6. VII. 1917. Sphaeridium scarabaeoides L. — Kialkit 5. VII, Kessa 1. VII. 1917. S. scarab. v. lunatum F. — Chamsikej 28. VI, Dżewizlik 27. VI, Kialkit 3. VII. 1917. S. scarab. v. pictum Fald. — Elleu 1 egz. 23. VI, Zigana-dagh 1 egz. 12. VII. 1917. S. bipustulatum F. — Trapez. wzg. wsch. 1 egz. 28. III. 1917; Dałtaban 1 egz. ' 29. VI, Elleu 2 egz. 22. VI. 1917. S. bipustul. a. 4-maculatum Mrsh. — Trapez. 29. X. 1916, Elleu 22. VI, Dałtaban 29. VI. 1917. S. bipust. v. marginatum F. — Elleu 1 egz. 21. VI. 1917 — wszystkie w ekskrem. Cercyon ustulatus Preyssl. — Sadach 1 egz. 6. VII. 1917. C. haemorrhoidalis F. — Trapez. dol. Piksitu ekskr. końskie 3 egz. 29. X. 1916; wzg. płdn. z krzewów 1 egz. 6. VI. 1917; Dzewizlik 3 egz. 26. VI, Chamsikej 6 egz. 28. VI. 1917. C. haemorrh. v. erythropterus Muls. — Souk-su ekskr. krowie 3 egz. 21. IV., 1. VI. 1917. C. melanocephalus L. — Zigana-dagh 1 egz. 13. VII. 1917. C. quisquilius L. — Trapezunt ekskr. krowie 1 egz. 6. IX.1916. 29. X. 1916, Dżewizlik 1 egz. 27. VI. 1917. C. pygmaeus Ill. — Trapez. dol. Piksitu ekskr. końskie 1 egz. 29. X. 1916, wąwóz za- chodni ekskr. krowie 1 egz. 18. VII. 1917. C. granarius Er. — Trapez. ekskrem. 2 egz. 22. III, Souksu 1 egz. 2. IV. 1917. Megasternun boletophagum Marsh. — Trapez. 16. VI. 1917. Cryptopleurum minutum F. — Elleu. 1 egz. 23. VI. 1917. _ Cr. crenatum Panz. — Souk-su ekskrem. krowie 1 egz. 21. IV. 1917, Dżewizlik 1 egz. 27. VI. 1917. RPP bd 2* 176 Nowe dla fauny Polski i rzadkie błonkówki. (Neue fiir Polens Fauna und seltenere Hymenopteren). 4 Podal 4 J. NOSKIEWICZ. | 3 W latach 1922 i 1923 przeprowadzałem w dalszym ciągu - badania fauny błonkówek (w pierwszym rzędzie pszczołowatych) w obrębie polskiej części Podola. Obszar badany pozostał prawie … identycznym do tegoż z lat 1920 i 1921, rozszerzyłem go jedynie — nieco w kierunku płdn.- wschodnim, dochodząc po ujście Zbrucza. — Starałem się również zwiedzić dość trudno dostępny teren pomiędzy * Tłumaczem, Niżniowem, Horodenka i Zaleszczykami. W rezultacie - zdołałem na powyższym obszarze wykazać pokaźną ilość nowych | dla Polski gatunków błonkówek, należących przeważnie do fauny — Europy wschodniej, płdn.- wschodniej i południowej. Znalezienia te pozostają w zupełnej zgodzie z dotychczasowemi wiadomościami | o roślinnym i zwierzęcym świecie Podola. Zanim badania moje w powiatach naddniestrzańskich uznam ! za ukończone będę podawał z tych okolic jedynie gatunki nowe dla Polski lub Małopolski, jako uzupełnienia ogłoszonych już po- — przednio wyników (Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzie- © duszyckich T. V— VI p. 51 —62 i 192—232). Niniejszy wykaz | jest pierwszym z rzędu zamierzonych notatek. Prócz form zebra- ! nych w dwu ostatnich latach na Podolu pomieszczam w nim także © kilka ciekawych gatunków, które znalazłem w innych okolicach . Polski (Wołyń, Polesie, Złoczów), oraz kilka znanych mi ze zbio- - rów Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. Gatunki nowe dla « Polski oznaczam gwiazdką (*). Prawie wszystkie wymienione po- niżej Psammocharidae oznaczył znakomity ich znawca p. O. Sustera z Pragi. Miłym mym obowiązkiem jest wyrazić i przy tej sposobności podziękowanie p. hr. De La Scala w Kołodróbce, p. Skibniew- - skiemu, Dyrektorowi lasów ordynacji Dawidgródeckiej w Mankie- ° wiczach na Polesiu i p. Dyrektorowi szkoły w Sinkowie za goś- cinne przyjęcie. Wycieczka na Polesie bez licznych ułatwień jakich doznałem ze strony p. Dyr. Skibniewskiego byłaby niemożliwą. Prosopis gracilicornis Mor. Zaleszczyki 6. VII. 22. Zamiesz- kuje Europę płdn. wschodnią po Alpy. Ostatnio podaje go For-w sius z Finlandji. Znany także ze Śląska. Can nt JA Mp. ee ee” eee NT 177 __ *Colletes balteatus Nyl. Mielnica 18. VIII. 22. 2 9 na Eryn- gium camp. Gatunek połudn.- europ. *C. balticus Alfk. W zbiorach Muzeum im. Dzieduszyckich znajdują się 3 samice (9) zebrane przez Wierzejskiego w War- 'waryńcach (ob. Trembowli) 7. VII. Są one b. podobne do okazów z nad Bałtyku, różniąc się od nich tylko nieco mniej gęsto punkci- kowanym pierwszym odcinkiem odwłoka. Wierzejski') a na- stępnie Śnieżek?) uznali go za C. succinctus L. i pod tą nazwą pomieścili go w swych pracach. Succinctus L. należy jednak do innej grupy gatunków, o bardziej wydłużonych policzkach, a po- nadto występuje tylko na wrzosowiskach dopiero z końcem sierpnia i we wrześniu. Być jednak może, że i obecna moja interpretacja nie jest zupełnie trafną i forma z Podola nie jest identyczną, a tylko b. zbliżoną do typu pomorskiego. Do rozstrzygnięcia tej kwestji potrzebnym jest dalszy materjał obserwacyjny, a przede- wszystkiem samce. Typowy balticus znanym jest dotychczas tylko z wybrzeży morza bałtyckiego (Pomorze i Prusy). Pokrewnym gatunkiem jest C. caspicus Mor. wykazany przed paru laty także z półwyspu bałkańskiego. * Halictus morbillossus Kriechb. Zaleszczyki 9. VII. 23. 9 na Cirsium, Mielnica 24. VII. 23. © na Carduus, 20. VIII. 22. 4! na Eryngium camp. Okopy św. Trójcy 29. VIII. 22. 9 na Carduus. Rozm.; Turkiestan, Kaukaz i płdn. Europa po Węgry, płdn. Tyrol i płdn. Szwajcarię. *H. marginellus Schck. Dobrowlany 12. V. 23.9 na Evony- mus eurp., Sinków 10. VII. 22 9 na Berieroa, Kutyska ob. Niżniowa 8. VIII. 22 f. Rozm.: Niemcy środkowe po Saksonię. H. glabriusculus Mor. Zaleszczyki, Dobrowlany, Sinków, Koło- dröbka, Mielnica V. 9 i VII— VIII. 9 & posp. na /satis, Eryngium, Hieracium, Cichorium i i. złożonych. Rozm.: Europa płdn. od Hiszpanji az po płdn. Rosję; Niemcy środkowe po Turyngie. Z Polski podany z okolic Krakowa. Jako samca tego gat. opisał 1) Wierzejski A. Dodatek do fauny błonkówek. Spr. Kom. fizjogr. Kra- ków 1874 (T. VIII) str. 121. . 2) Śnieżek J. Błonkówki pszezolowate (Apidae) zebrane w Galicji. Spr. Kom. fizjogr. Kraków 1910 (T. XLIV) str, 41, 178 Morawitz 4 politus Schck. i błąd ten utrzymał sie az do ostatnich lat. Prostuje go dopiero Blüthgen!) w 1922 r. 3 *H. trichopygus Bliithg. Okopy św. Trójcy 19. VIII. 22. 24 Najbliższe stanowisko Budapeszt. *H. elegans Lep. Dobrowlany (ścianka z Ephedrą) 11. V. 23. 9, 24. VII. 9, przy gnieździe. Rozm.: Francja płdn., Szwajcarja, Włochy, Węgry, Macedonja, Rosja płdn., Transkaukazja. Najbliższe stanowisko jak u poprzedniego. H. convexiusculus Schck. Zaleszczyki 12. V. 23. © na Evo- — nymus eurp., 20. V. 22. na Jurinea i Salvia prat., 6. VII. 22. 9 na Linaria vulg., 14. VIII. 22. £ na Eryngium camp., Kołodróbka 22. VII. 23. © na Knautia, Mielnica 20. VIII. 22. #. Rozm.: Niemcy środkowe po Brandenburgję. Torka podał go z Nakła n. Notecią. H. clypearis Schck. Zaleszczyki 12. V. 23. na Lamium album. Ze stanowisk polskich znam tylko Krakow’). *H. corvinus Mor. Mielnica 8. VIII. 22. ? na Dipsacus. Rozm.: Kaukaz, płdn. Rosja, Węgry, płw. bałkański, płdn.-zach. Francja. *H. tricinctus Schck. Zaleszczyki, Rzezawa, Kołodróbka, Mo- nasterek, Okniany ob. Tłumacza dość posp. V.i VII— VI. 9i 3 na /satis, Ranunculus, Eryngium. Rozm.: Niemcy środkowe, Tryjest, Węgry, Sarepta, Tyrol płdn., Hiszpania, Syrja. *H. setulellus Str. Zaleszczyki, Dobrowlany, Rzezawa, Miel- nica, Sinków, Okopy św. Trójcy IV—V. 9 na /satis tinct. i Po- tentilla, VI— VII. 4. Samiec, b. podobny do ¢ poprzedniego gatunku, najłatwiej daje się odróżnić po organie kopulacyjnym. Rozm.: Francja płdn., Węgry, Macedonia, Kijów, Krym. Najbliższe stanowiska: Kijów i Budapeszt. *H. marginatus Brulle. Dobrowlany 4. V. 21i11. V. 23.9 na Potentilla. Rozm.: Europa płdn. OE po Węgry, Wiedeń i płdn. Szwajcarję. *H. duckei Alfk. Zaleszczyki i Mielnica IV—V na /satis 9. Dotychczas znany tylko z Istrii. t) Bliithgen, Beitrage zur Synonymie der Bienengattung Halictus. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1922 p. 62. * 2) E. Strand, die palaarktischen Halictus-Arten des Kgl. Zoolog. Mus zu Berlin, Arch. f, Naturg. Jhg. LXXV (1909) p. 5. 179 AB Gatunek NAT wielokrotnie jako H. tetrazonius Klug. okazał sie gatunkiem zbiorowym *). U nas występują: H. simplex 4 Per. na Podolu po Bursztyn i Zloczöw, sajoi Blüthg. na Wolyniu _ i tomentosus Ev. w całej Polsce. | *Sphecodes schenckii Hag. Dobrowlany, Zaleszczyki, Mona- _ sterek, Strzelce ob. Horodenki, Czerwonogród, Bratyszów ob. _ Niżniowa, Sinków, Kołodróbka, Mielnica. ? 4 od V— VIII. Płdn. ' Francja (sulcicollis Pér.*)), Tyrol, Wyspy Jońskie i Grecja. S. spinulosus Hag, Mosty Wielkie 22. VIII. 9, znany już z Polski zach. S. scabricollis Wesm. Kasperowce ob. Zaleszczyk 5. VII. 21 9 Lokutki ob. Tłumacza 6. VIII. 22. 3. S. niger Sich. Borszczów 14. VII. 22. 4, Monasterek 22. VII. 21. à. *S. croaticus Meyer. 3: Dzwinogréd 18. VII. 22, Mielnica 30. VIII. 23, 9: Zaleszezyki 12. VII. 20, Dobrowlany 5. V. 21, 23. VII. 22. Znany tylko z Kroacji. Samicę opisze Blüthgen. Osmia papaveris Latr. Jagielnica 4. VI. Zb. Muzeum Dzie- duszyckich. *Megachile bombycina Gerst. Borszczów 14. VII. 22. ?, Dzwi- niaczka ob. Mielnicy 18. VII. 22.9 na Carduus, Horyń na Polesiu 23. VIII. 23. © przy gnieździe w drewnianej ścianie. Rozm.: Sy- berja, Rosja wschodnia i środkowa, Petersburg, Węgry, Macedonia, Hannower. *M. bicoloriventris Mocs. Zaleszczyki 7. VII. 23. 9. Rozm. We- gry, półw. bałkański. = * Lithurgus fuscipennnis Lep. Mielnica 14. VII. 22. 9 # na Onopordon, Kasperowce (jar Dupy) 18. VII. 23. 9 4 przy gniaz- dach w drewnianym słupie bramy. Europa płdn. po Budapeszt, Wiedeń i Niemcy środkowe. *Stelis simillima Mor. Kasperowee (jar Dupy) 18. VII. 23. 9. Do- tychczas znany tylko z Kaukazu. Chwytałem samice przy opusz- czaniu gniazd Lithurgus fuscipennis Lep. Ten ostatni jest zatem na Podolu żywicielem St. simillima. 1) Blithgen P., Beitrage zur Bienengattung Halictus Latr. „Konowia* Bd. II (1923). 2) Blüthgen P., Beitrage zur Systematik der Bienengattung Sphecodes Latr. Deutsch. Ent. Zeitschr. 1923 p. 448. 180 *S. minima Schck. Czerwonogröd 7. VII. 22. 5 4. Razem z żywicielem Heriades campanularum K. zamieszkuje znaczną część Europy. S. signata Latr. Olmany na Polesiu 22. VIII. 23. 9 na Hie- racium boreale (silvestre) w towarzystwie Anthidium strigatum Latr. Wykazany już z Poznańskiego i Śląska. W zbiorze kol. Fu- dakowskiego widziałem kilka okazów z Krasnobrodu (Lubelskie). *Andrena gallica Pér. v. fulvitegularis Bisch. Na Podolu posp. w obu generacjach (V i VII— VIIIL.), prof. Łomnicki zbierał go na Helu ( Jastarnia) 7. IX. 22. W zbiorach Muzeum im. Dzieduszyckich oprócz kilku okazów podolskich jest także jeden okaz z Ojcowa. W odmianie tej zamieszkuje Syberję i Niemcy. A. potentillae Panz. Góra Żulicka ob. Złoczowa 28. IV. 23. ? na Potentilla verna s. |. Znam ten gatunek także z Krasnego Stawu n. Wieprzem IV. 1919. Znany z Polski zach. *A. truncatilabris Mor. Zaleszczyki 9. VII. 23. na Carduus. Rozm.: Kaukaz, Rosja płdn., Węgry, płw. bałkański. “A. falsifica Perk. ? d' posp. w okolicach Lwowa, Złoczowa 1 na Podolu w Vi VI na Potentilla verna s. l. i Taraxacum. Rozm.: Anglia, Europa środkowa. *A saundersella Perk. Łysa Góra ob. Złoczowa 4. VI. 23. 9 leg. Miecz. Świątkiewicz. Rozm. jak poprz. *A. alfkenella Perk. Lwów, Hołosko Wk. 2. VIII. 23. Rozm. jak poprz. *A. nanula Nyl. Okniany ob. Tłumacza 10. VIII. 22. 9, Wigry VII. 22. 9, leg. p. Z. Mayerówna. *A. incisa Ev. Sinków. 9. VII. 22. 9 £, Dobrowlany 15. VIII. 22. ? na Eryngium camp., Mielnica 18. VIII. 22. ? na Eryngium camp. Rozm.: Kaukaz, Rosja płdn., Węgry, Macedonja, Szwaj- carja płdn. *A. hypopolia Per. Dobrowlany 22. VII. 22. 4, 14. VIII i 15. VIII. 22. © na Eryngium camp. Rozm.: Europa płdn. po Węgry. Nomada errans Lep. Sinków 3. VIII, 4. VIII i 6. VI. 9 £, okazy Muzeum im Dzieduszyckich. Podany przez Wierzejskiego z tej samej miejscowości i najprawdopodobniej na podstawie części À wymienić tu ten gatunek powtórnie, gdyż Śnieżek?) pominął go "'w swym wykazie pszczołowatych Galicji z r. 1910. W Polsce | 181 tego samego materjalu, jeszcze w r. 18741). Uwazam za stosowne znany pozatem z Nakła. Jako żywicieli poznano: Andrena niti- | diuscula Schek. i A. pallitarsis Pér. [Enslin]. *N. kohli Schmiedkn. Mielnica 24. V. 22. £, 16. VII. 22. 9, 30; VII. 23. 9, Sinköw 20. V. 22. 4. Rozm.: pldn. Francja - i Niemcy środkowe. N. obtusifrons Nyl. Filipkowce 17. VII. 22.9 d razem z ży- wicielem Andrena shavella K. *Phiarus abdominalis Ev. Wołkowce ob. Mielnicy 19. VII. 22. 9 na Onobrychis sativa razem z żywicielem Melitturga clavi- _ cornis Latr. Rozm.: Syberja, Mała Azja, Rosja płdn., Ukraina, Węgry, płw. bałkański, płdn. Tyrol, Syrja. Najbliższe stanowisko: 'Falzfeinowo na Ukrainie. *Ammobates vinctus Gerst. Filipkowce (ob. Mielnicy) 17. VII. 22. & na Inula ensifolia w towarzystwie żywiciela Macrocera ruficornis F., 24. VII. 23. 9 przy gniazdach i w gniazdach tej kornutki. Rozm. Europa płdn. po Węgry. Najbliższe stanowisko: Budapeszt. *Crabro schlettereri Kohl. Zaleszczyki 5. VII. 22. 9, Dźwi- niaczka 17. VIII. 22. 9. Rozm.: Japonja, Chiny, Syberja, Kaszmir, płdn. Rosja, płdn. Tyrol, Gorycja. * Ammoplanus perrisii Gir. Ostrowiec 14. VII. 23. 9 na ściance _ gipsowej. Najbliższe stanowiska: Wieden i Drezno. *Miscophus postumus Bisch. Hołosko Wk. ob. Lwowa VII — IX. 9 8. Znany tylko z Brandenburgji. Spilomena troglodytes Lind. Horyhlady ob. Niżniowa 8. VIII. 22. 2 przy ściance glinowej. Znany z Polski zach. Nysson trimaculatus Rossi. Chomiec ob. Lwowa 7. VII. 21. 9 *N. friesei Hadl. Sinków 21. VII. 23. 9. Najbliższe stanowisko _ Weissenfels n. Salą. *Ammophila luffii Saund. Hołosko Wk. ob. Lwowa VI—VIII. 9, d. Rozm.: Anglia, Pomorze niemieckie, Austrja Dolna. *Trypoxylon scutatum Chevr. Sinków 9. VII. 22. ?, Mielnica 31. VII. 23. 9. Rozm.: Europa płdn. po Tyrol płdn., Wieden i Szwajcarję płdn. Najbliższe stanowiska Wiedeń i Bozen. 1) Wierzejski |. c. ?) Śnieżek |. c. 182 *Psammochares cinctellus L. v. nubecula Costa. Pidn. europ. odmiana na Podolu dosé czesta. Ps. cardinalis Mor. Sinköw 16. VIII. 22. 9. Rozm.: pldn. wsch. Rosja. Najblizsze stanowisko Samara. *Priocnemis mimulus Wesm. Zaleszczyki 13. VI. 22. d, 10. V. 22. 9, 20. V. 22. 9. Rozm.: Europa pldn. i środk. *Ceropales albicincta Rossi. Sinków 16. VIII. 22. 9. Rozm.: Europa płdn., Niemcy po Brandenburgje. *Lionotus delphinalis Gir. Zaleszczyki 12. VIII. 22 9 4. Rozm.: Francja płdn. i środkowa, Hiszpanja. Niedawno wykazany z Karl- stadtu n. Menem [Enslin!)]. Jest to najbliższe znane mi sta- nowisko. Microdynerus timidus H. Sch. Okolice Lwowa, Podole VI— VIN. Znany z Polski zach. (Śląsk). *Eumenes arbustorum Panz. Zaleszczyki 6. VII. 23. 9. Rozm. Europ. płdn. i środkowa. Sapygina decemguttata Jur. Perebrodje na Polesiu 23. VIII. 23. 9. Znany z polski zach. Sapyga similis F. Krasny Staw 10. VI. 20. 9. Camponotus vagus Scop. (pubescens F.). Olmany 21 i 22 Vill. 23. 29, d, 9. Na Polesiu w okolicy Olman jedna z pospolitszych mröwek. Gniazda w starych pniakach po brzegach lasöw sosno- wych, o suchem, piaszczystem podlozu. Wzdluz kladek (pnie sosnowe) zachodzi jednak daleko w glab tundry. W Polsce wy- kazano ja z Janowa nad Wereszyca i Sokalszczyzny. We wschod- niej części (na wschód od Bałtyku) swego rozmieszczenia zachodzi znacznie dalej ku północy niż w zachodniej (aż po Finlandje). W Niemczech np. występuje tylko nad Renem (Palatynat). Dość podobny zasiąg posiada także Alyson pertheesi Gorski, osiągając ku płn, linję: Wilno, Lwów, Budapeszt, Wiedeń, Tyrol płdn. Formica exseta Nyl. Na torfowiskach wysokich w okolicy Olman dość pospolita. Buduje wysokie kopce z pogryzionych drobno łodyżek Sphagnum. W zbiorach Muzeum Dzieduszyckich znajdują się okazy ze Staruni i Delatyna zebrane i oznaczone przez J. Łomnickiego. / 1) Dr. E. Enslin. Lionotus delphinalis Gir., eine für Deutschland neue Faltenwespe u. ihre Biologie. Konowia. I. Bd. H. 6. Wien. 1923, N 183 F. picea Nyl. W Olmanach podobnie jak pop. tylko na torfowiskach wysokich. Obserwowalem 4 typy gniazd.: 1. w gru- _ bych skupieniach Sphagnum z kopcem z pogryzionych cząstek tej rośliny, 2. jak 1. bez kopca, 3. kolonja założona częściowo w Sphagnum częściowo pod korą pnia sosnowego, 4. pod korą _ pni sosnowych. W Polsce znana z Worochty i Lwowa !). es = *Cleptes chryseri Mocs. Dobrowlany 10. VII. 23. 9. Rozm. : Europa płdn. po Węgry i pldn. Szwajcarię. Hedychridium coriaceum Dahlb. Bratyszów 7. VIII. 22. 9. Z Polski zach. wielokrotnie wykazany. *H. jucundum Mocs. Strzelce ob. Horodenki 13. VII. 23, Dobrowlany 23. VII. 22, Mielnica 25. VII. 23. Rozm.: Austrja Dolna, Węgry. *H. elegantulum Buyss. Sinków 16. VIII. 22, 21. VII. 23. Rozm. Europa płdn. od Hiszpanii po płw. bałkański. Najbliższe stanowiska w Serbii. Chrysis simplex Dhlb. Zaleszczyki 5. VII. 22, 6. VII. 23, Dobrowlany 10. VII. 23, Sinków 21. VII. 23, Mielnica 30. VII, 23. Europa płdn. po Niemcy środk. Dittrich podaje go ze Ślązka ze znakiem zapytania. *Ch. trimaculata Fórst. Góra Żulicka 28. IV. 23 &, Rozm. jak poprz. Ch. 6-dentata Christ. Dobrowlany 7. VII. 23. 4, Zazulince 10. VII. 22. 9, Sinków 21. VII. 23. 9. Znany z Polski zach. Euchroeus purpuratus F. Zaleszczyki 9. VII. 23. 2. Jak pop. *Leucospis gigas F. Dobrowlany 7. VII. 22. Rozm. Europa płdn, po Tyrol płdn. i Węgry. *Chalcis femorata Panz. Hołosko Wk. 13. VIII. 17. 9. Rozm. Europa płdn. i środkowa po Berlin. *Ch. rugulosa Fórst. Dobrowlany VI—VII. ? #. Rozm, Eu- ropa płdn. i środk. po Tyrol i Wiedeń. *Stilbula cynipiformis Rossi. Dobrowlany 22 i 23. VII. 22. b. licznie (9 4) z gniazd Formica gagates Latr. Rozm. jak pop. *Allantus popinquus Klug. Zełemianka w Karpatach 22. VII. 23. 9, leg. Kłapacz. Rozm.: Karyntja, Bośnia, Bałkan. 1) Noskiewicz J. Stanowiska pierwomrówki mszarnicy w Małopolsce. Rozpr. Wiad. Muzeum im. Dzieduszyckich. T. VII—VIII. p. 133. 184 Abia hungarica Mocs. Zaleszczyki 28. IV. 21. d. Rozm. | Wegry, Slask. Amasis crassicornis Rossi var. nigriventris Sold. Dobrowlany 21. V. 22. 9, d, 12. V. 23. 9, & na Ranunculus. Rozm. Europa pldn. i płdn. części środkowej. ZUSAMMENFASSUNG. Es werden neue u. seltenere fiir Polens Fauna Hymenopteren aus Polesie, Wolhynien, Podolien u. Umgebung v. Lemberg (ge- sam. 1922 u. 23) aufgefiihrt. Fiir Podolien werden im Anschluss an die schon publ. Notizen (Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich T. V—VI. Lwów 1922) viele weitere ôstliche u. siidliche Arten nachgewiesen. Manche Einzelheiten móchten naher besprochen werden. 1. Halictus setulellus Str. ist in der Umgebung von Zalesz- czyki u. von da aus in siidóstlicher Richtung im Dniestrtale nicht besonders selten. Die ersten ? erscheinen Mitte oder Ende April (früheste Beobachtungszeit 26. IV. 21), u. sammeln vor allem auf Isatis tinctoria (so in Zaleszczyki u. Mielnica), seltener auf Poten- tilla - Arten. Da mann ganz frische © vereinzelt noch Mitte Juli trifft, so liegt die Vermutung nahe, dass auch bei dieser Art eine Weibchen-Sommergeneration vorkommt. Die Herbstweibchen sind dann Ende August auf Eryngium campestre wiederum etwas haü- figer. Die ersten ¢ beobachtete ich anfangs August an Oreosoli- num u. Eryngium. Diese sind dem ¢ des H. tricinctus Schck. sehr ahnlich (P. Bliithgen. Beitrage zur Kenntniss der Bienengat- tung Halictus Latr. Arch. Naturg. 1923 A. 5.), lassen sich aber sehr leicht durch die Form der äuss. Genitalien erkennen (Lacinia von oben und aussen betrachtet fast ambossfórmig, nackt, nur' bei der Spitze an der Innenseite mit 4—5 langen, steifen, nicht gekriimmten, hellgelben Haarborsten besetzt. Der untere Wider- hacken gross, beinahe rechteckig). Da der Stutz oft auch bei tricinctus & rings scharf gerandet escheint, kann dieses Kennzei- chen nicht als Unterscheidungs - Merkmal zwischen den beiden Arten dienen. Ob welche 4' den Sommerweibchen angehören weiss ich noch nicht. Die Nester habe ich bisjetzt nicht angetroffen. R | 185 "2. Lithurgus fuscipennis Lep. u. Stelis simillima Mor. In " Bedrykowce (Dupa-Tal.), etwa 8 km. nordöstlich von Zaleszczyki fand ich (18. VII. 23.) eine Kolonie d. Lith. fuscipennis in einem alten Torpfosten eingelegt. Die Nesteingange befanden sich am Grunde einer tiefen Risse etwa 11/, m. iiber der Erde. Im Ganzen konnte ich 5—6 Offnungen zählen (die Grenze zwischen diesen waren nicht scharf markiert). Ohne Zerstörung des Pfosten war die Untersuchung der Nester leider ganz unmöglich. Die 9 müs- sten schon befruchtet sein, da sie mit dem Eintragen des rötlich - blauen Onopordon- Pollens eifrig beschäftigt waren. Von Zeit zur Zeit kriech die eine oder die andere kopfeinwärts in die dunkle Nesteingang hinein, um sich dann bald wiederum zeigen u. in der Ferne zu verschwinden. Die 4', die den Pfosten dicht herum- beflogen, stürzten sich oft auf die herankommenden ©, waren aber stets abgerannt worden. Ein Kopulationsakt ist keinem mehr gelungen. Als ich ein ? zwischen den Fingern hielt, fürchten sich die 4! nicht, mir selbst auf der Hand sich einen Platz machen, um nur mit dem 2 in die Berührung zu kommen. Ich war nicht wenig erstaunt als ich bemerkte, dass in einer derselben Offnun- gen, die den beladenen Lithurgus © als Eingang dienten, ein. grosses, stark glänzendes, bleich bandiertes Stelis ? verschwand, in der ich gleich die seltene, meines Wissens nach, nur vom Kau- kasus bekannt gewordene Sfelis simillima Mor. erkannte. In kur- zer Zeit kamen dann noch 3 weitere Séelis 9 u. auch diese sind nach einigem Suchen in das Innere des Lithurgus Nestes hinein- gekrochen. 2 solche 9 habe ich genommen. 4' habe ich nicht ge- funden. Nachdem halte ich es als bewiesen, dass in Podolien Stelis simillima Mor. bei Lithurgus fuscipennis Lep. schmarotzt. > | In demselben Pfosten befand sich ganz oben, ein grosses, rundes Loch, das zum Neste d. Xylocopa valga Gerst. führte. 3. Ammobates vinctus Gerst. Die 3 dieser Art fand ich in der Menge am 17. VII. 22. in Filipkowce b. Mielnica an dem Waldrande auf /nula ensifolia, zusammen mit den ¢ d. Macrocera ruficornis F. Die ? sammelte ich am 24. VIII. 23 auf demselben Orte in u. an den Erdnestern derselben Langhornbiene. Es ist nicht leicht das d' dieser Art von ¢ similis Mocs. zu unterscheiden. Die Punktierung des Hinterleibes kann dabei nicht in Betracht kommen, da dieses Merkmal bei vinctus 4d grossen individuellen Schwankungen unterworfen zu sein scheint. Wz OS ot LOL, LINE 5 p | 4 4 186 Bei der iiberwiegenden Mehrzahl der Stiicke von Filipkowce ist auch der niedergedriickte Endteil der Tergite fast matt u. bis an das Ende dicht, so grob oder etwas feiner als der Basalteil punktiert. Nur bei ganz wenigen Exemplaren sind die Endrander der Segmente gelblich, breiter als beim 9 glatt u. glänzend. Die meisten oben angeführten Psammochariden sind von O. Sustera, manche Halictus- u. Sphecodes-Arten von P. Blüthgen bestimmt. Die neuen für Polen Arten sind mit” gekennzeichnet. Chrząszcze rzadsze i nowe. dla fauny Polski. (Les Coléoptéres plus rares ou neufs pour la faune de la Pologne). Podał R. PATKIEWICZ. 1. Chrząszcze nowe dla Polski. Monotoma picipes v. cavicula Reitt. — E. — W Bubniszczu obok Bolechowa 3. VI. (M. Łomnicki — Sil). Pullus testaceus a. scutellaris Muls. — E. md. m. — W Bo- lechowie 15 VI. Stenelmis puberula Reitt. — Ca. — Bosn. — W odlewisku rzeki Sukiela, na zarynku w Bolechowie, około 30 egzemplarzy, ucze- pionych gnijącego w wodzie polana. — VIII. Długi czas figurowały one w mym zbiorze jako consobrina i dobiero prof. Roubal ozna- czył je właściwie. Latelmis opaca Müll. — G. Ga. A. — Bolechów, w drugiej po” łowie sierpnia 1916 w rzece Sukielu, pod kamieniem, w kilku egzem- plarzach. (M. Łomnicki — Sil. Bor.). Orsodacne cerasi a. lineola Lac. — Dołżka ad Bolechów 27. VI. 2 egzemplarze. Anthribus scapularis Gebl. — R. m. — Bolechów 2 VI. 2. Nowe stanowiska niektórych chrząszczy. Cephennium difficile Reitt. — Hu. — Znalazłem w ciągu kilku lat kilkadziesiąt egzemplarzy w Dołżce pod Bolechowem. Oznaczył je D À a 187 _ $&. p. Reitter. W okolicy Bolechowa jest, zdaje sie częstszym, ani- żeli inne Cephennia. W zapiskach Muzeum im. Dzieduszyckich jest _ wzmianka, że spostrzegł go pierwszy p. A. Stöckl w Worochcie. Neuraphes parallelus Ch aud. — R. G. Sil. Cp. — Z Podkar- pacia dotąd nieznany. Wysiałem go w łęgach bolechowskich kilka razy a to 2/6 1912, 1 egz.; 19/3 1914, 2 egz. oraz 2/4 1914, 1 egz. — Zawsze z pruchniejących i omszałych odziomków wikliny. Wymieniony w „Nowych dla fauny polskiej" gatunkach, N p. Dra Mazura (P. P. E. T. Il. zesz. 2) — Podabrus alpinus a. mocquerysi Reiche, znachodzi sie w görach pod Bolechowem (Jamerstal i Besaraböw), gdzie w ciagu ostatnich lat wojny kilka egzemglarzy zdobylem. Odmiany sprezyka Denticollis linearis, wyliczone w tejże sa- mej pracy pod poz. 41, 42 i 43 jako nowe dla fauny polskiej a to: a. subcantharoides Buyss., a. variabilis Degeer i a. sutu- ralis Duf. znachodziłem w okolicy Bolechowa bardzo często wraz z formą typową, strząsając jez kwitnącej leszczyny, rosnącej u skraju lasów liściastych, przy gościńcu wiodącym z Bolechowa do Stryja. Nie spotkałem tam natomiast nigdy Denticollis rubens Piller. Również wymienione w tym samym spisie pod poz. 47, 48, 49 odmiany kózki Leptura cerambyciformis Schrank mam w moim zbiorze z Jamerstalu i Besarabowa. Stonkę Orsodacne cerasi a. melanura F. znalazłem 6 VII. z. r. w Dołżce pod Bolechowem. Z Niemirowa, miasteczka położonego o jakie 5 mil na pół- nocny zachód od Lwowa, dostałem między innemi, schwytanemi w lipcu owadami, także 1 egz. közki Ergates faber. Niemirów jest zatem obecnie najbliżej Lwowa znanem miejscem rozsiedlenia tej kózki. Znalazł ją p. Kamiński, urzędnik tamt. sądu. Dr. Kinel podaje ją z Bełzca i Rzeszowa. („Kózki Polskie“). Miscellanea. Brychius elevatus Panz. należy do rzadszych Haliplidów. Ba- wiąc z początkiem sierpnia z. r. w Podkamieniu koło Brodów, podczas jednej z wycieczek w okolicę, złowiłem kilkadziesiąt egzemplarzy w młynówce, zarosłej wodnem zielskiem, we wsi Na- kwaszy. Pomimo starannych poszukiwań nie widziałem go w in- nych sąsiednich potokach. Mat te We depend ety Rota De 188 Z początkiem września br. schwytala zona moja, idąc ulicą — Podwale, 1 egzpl. Chlaenius sulcicollis, spacerujacego najswobo- dniej w towarzystwie jakiegoś drugiego Carabicida na plantach. Możliwie, była to parka. Niestety, żona nie przypuszczając, by to Chlaeniusy właśnie używały słodkiego dolce far niente.na bruku ulicznym, pozwoliła ujść owemu drugiemu towarzyszowi. Dzień był piękny, słoneczny a oba chrząszcze bardzo żywo się uwijały. Sphecodes zabłockii nov. spec. * und Sph. croaticus Meyer ? (Hym. Apidae). P. BLUTHGEN, Naumburg a. Saale. 1. Sphecodes zabłockii nov. spec. 9 Äusserst ähnlich SpA. divisus K. (similis Wesm.) ?. Habitus, Kopfform, Bau der Fihler, Form des Hinterleibs und des Pygidialfeldes wie bei diesem. Die ~ Unterschiede sind folgende: Kopf und Mesonotum sind viel feiner, letzteres etwa um die Hälfte schwächer und auf der Scheibe auch . viel zerstreuter punktiert ; das Stirnschildchen ist an der Basis flacher gewölbt mit schwachem Kiel, ebenso dicht aber bedeutend feiner punktiert; das Mittelfeld des Mittelsegments ist regelmässig halb- kreisförmig umrandet; die Punktierung des Hinterleibs ist äusserst fein und viel dichter, was besonders auf dem 3 und 4 Segment auffällig ist, Segment 2 ist mitten nur an der Basis, an den Seiten bis zu den Beulen punktiert; Segment 1, 2, 3, und die Basishälfte von 4 sind hellrot mit breit und deutlich gelblich durchscheinenden Enden, 3 hat an der Basis des um- geschlagenen Seitenteils ein rundliches mattes Grübchen (wie die Arten der crassus-Gruppe). Rostrot gefärbt sind die Oberkiefer mit Ausnahme der dunkleren Spitze und der schwarzen Basis, die Kniee, die Vorderseite der Vorderschienen, die Basis und das Ende der Mittel- und Hinterschienen und die Tarsen; die Tegulae sind blass mit schwärzlichem Fleck. 7:5 mm. 1 ? von Nowo-Nikołajewsk am Ob (Sibirien) ; leg. J. Zabłocki VI. 1918. In der Sammlung des Polski Związek Entomologiezny in Lwöw. { | AA w 1 | 5 4 Ae t ae | | 189 2. Sph. croaticus Meyer (Archiv f. Naturgeschichte 1922 Abt. A. Heft 8 pg. 171 8) 2. Von Herrn J. Noskiewicz (Lwöw) erhielt ich eine An- zahl Sphecodes aus Podolien zur Bestimmung. Unter diesen be- fand sich 1 3 croaticus (Mielnica 30. VIII. 23) und 3 9? (Za- leszezyki 20 V. 22 und 11. VII. 20, Dobrowlany 5. V. 21), die zu croaticus zu stellen ich kein Bedenken trage. Meine füheren Zweifel an der Berichtigung dieser Art erledigen sich damit. ® Schwarz; Oberkiefer rostrot mit schwarzer Basis und dunklerer Spitze; Fühlergeissel unten gelbbraun; Kniee, Vorder- seite der Vorderschienen, Basis und Ende der Mittel- und Hinter- schienen und die Tarsen rostrot; Flügel ziemlich gebräunt, Adern und Mal braun; Segment 1 bis 3 blutrot; die Segmentenden un- deutlich gelblich durchscheinend. Kopf (von oben gesehen) im Verhältnis so breit wie bei divisus K. (similis Wesm.) ?, aber viel dicker, hinter den Augen in demselben Winkel konvergierend; Gesicht ein wenig schmaler als bei jener Art, sonst ebenso geformt. Oberkiefer mit Innen- zahn. Fühlerglieder viel kürzer als breit. Gesicht oberhalb der Fühler sehr kraftig (so stark wie bei gleich grossen Stiicken von divisus) und tief eingestochen punk- tiert, die glänzenden Zwischenraume auch zwischen Fühlerbasis und Nebenaugen deutlich, stellenweise so gross wie die Punkte oder grösser als diese. Stirnschildchen glänzend, kräftig punktiert, mitten mit sehr deutlichen Zwischenräumen. Kopfschild flach, . mitten flach gefurcht, kräftig dicht punktiert. Hinterkopf hinter den Nebenaugen dicht scharf quergerieft und + matt. Pronotum (von oben gesehen) seitlich eckig vortretend. Me- sonotum vorn mitten mit kräftig eingedrückter Furche, grob (fast noch stärker als bei gleich grossen divisus) und tief unregel- mässig dicht punktiert, die Zwischenräume teils kleiner als die Punkte, teils ebenso gross, teils mehrfach grösser als sie (im Durchschnitt zerstreut punktiert), stark glänzend. Schildchen am Hinterrand dicht, sonst sehr vereinzelt und grob punktiert. Mittel- segment knapp °/, so lang wie das Schildchen, Mittelfeld halb- kreisförmig, nicht scharf umrandet, fein gitterig gerunzelt, die Seitenfelder in der Regel gleichmässig ziemlich dicht erhaben schräg vom Mittelfeld nach aussen und hinten gestreift, die Streifen über die Seiten des Mittelsegments hinablaufend. Stutz scharf ge- Polskie Pismo Entomologiezne. T. II. Zeszyt 4. 3 190 randet, grob flach netzartig gerunzelt, manchmal quergestreift. In der Regel erreicht der obere Querrand des Stutzes die Ebene des _ Mittelfeldes nicht, sodass zwischen ihm und dem Ende des Mittel- feldes ein + breiter glatter oder quergestreifter Raum bleibt. Mittelsegment und Mesopleuren seidig matt, letztere grob leder- artig gerunzelt. Hinterleib kaum länger als Kopf und Thorax zusammen, eiförmig (nach dem Ende zugespitzt), Segment 1 und 2 nur hinter den Beulen, 3 am Ende schwach eingedrückt, 2 an der Basis schmal und flach niedergedrückt, 1 ganz, 2 auf der Basishälfte poliert, 2 und 3 an der Basis, 3 auch auf dem Endteil, 4 völlig sehr fein gerieft, 1 bis 4 längs der Basislinie des Endteils mit einer dichten, stellenweise doppelten Reihe grober Punkte, 1 auf der Scheibe spärlich, 2 an der Basis bis zu '/; des Segments dicht mässig fein, 3 bis zur Hälfte und feiner und flacher punktiert. Segment 2 und 3 auf dem umgeschlagenen Seitenteil an der Ba- sis mit flachem, mattem aber nicht dunkel gefärbtem Grübchen. Pygidialfeld wie bei crassus Thoms. (äusserst schmal, mitten fein gekielt, glänzend). 5 Häkchen. Hinterleib an den Seiten spärlich aber lang abstehend be- haart; Segment 1 auf der abschüss. Basis behaart, 3, 4 und 5auf der Scheibe mit einzelnen langen abstehenden Haaren, die Borsten- reihe an der Basis des Endteils auf Segment 3 und 4 spärlich aber sehr lang. Behaarung der Beine ziemlich spärlich, gelblich. ‚6—7 mm. Dieses ? hat grosse Ähnlichkeit mit divisus K., crassus -Thoms. und puncticeps Thoms. 99, unterscheidet sich von allen 3 durch den dicken Kopf (der aber weniger dick als bei moni- licornis K. ist) und den gerieften Endteil des 3 Segments, von ' divisus ausserdem durch die zerstreutere Punktierung des Meso- notums, die ausgedehntere Punktierung des Hinterleibs, das schmale, glänzende Pygidialfeld und die Behaarung der Basis des 1 Segments, von crassus durch die viel gröbere Punktierung von Kopf und Mesonotum, von puncticeps (dem es in der Skulptur von Mesonotum und Hinterleib besonders ähnelt) durch die innen gezähnten Oberkiefer. 191 Notatki koleopterologiczne z Polski. (Koleopterologische Notizen aus Polen). Podat J. KINEL. Poniewaz materjal chrzaszczöw wodnych, zebrany przezemnie w r. 1922 na Podolu przy zasiłku b. Sekcji Entomologicznej oddz. lwow. Pol. Tow. Przyr. im. Kopernika w kwocie 10.000 Mp. nie zawierał rzeczy godnych specjalnej notatki, urządziłem w ubie- głym sezonie powtórnie wycieczkę podolską na chrząszcze lądowe i zebrałem szereg form, między któremi znalazly się i ciekawsze. Do tego dołączam kilka sprostowań. Dla fauny Polski nowemi są gatunki 3, 4, 5, 9 i 13. Wymieniam też formy w katalogu Łomnickiego wprawdzie żadną adnotacją co do miejsca wy- stępowania nie opatrzone, w spisach chrząszczów jednak rzadko spotykane i z tego względu mogące mieć pewne geograficzne znaczenie. Cały materjał włączony do zbiorów Muzeum im. Dzieduszyckich. 1. Notiophilus hypocrita Putz. Budynki pow. Stolin 21. VII. 1923. Forma przeważnie dalekiej północy i wysokoalpejska, wy- stępująca w Pirenejach, Alpach, Apeninach, na Bałkanie, w Sie- dmiogrodzie; u nas w Tatrach i na Czarnohorze (okazy Muz. im. Dzied.). Znane są też reliktowe stanowiska na niżu północnym (Fürstenburg w Prusach Zach., Borkum, Belgja, Folkestone); poleskie stanowisko należy do tych ostatnich, podobnie jak war- szawskie i wileńskie. 2. Quasimus minutissimus Germ. Dobrowlany k. Zaleszczyk 10. VII. 1923 — 3 okazy wykoszone czerpakiem na ściance z Ephedrą; Strzelce, pow. Horodenka 13. VII. 1923 — 1 okaz leg. Noskiewicz. Gerhardt cytuje go z Śląska; w półn. Europie nie występuje. 3. Euzonitis fulvipennis F. ab. nigra Tausch. Kołodróbka n. Dn. 22. VII. 1923 na kwiecie Nigella arvensis — 1 okaz leg. Noskiewicz. W zbiorach Muz. im. Dzied. znalazł się jeden okaz formy gatunkowej z Dźwinogrodu n. Dn. Forma gatunkowa na Węgrzech, w Małej Azji i połudn. Rosji; aberatywna na Węgrzech. 4. Platyscelis melaena Fisch. W okolicy Lwowa i wsch. Małopolsce nie rzadka, oznaczana dotychczas za Redtenbache- rem jako polita Strm. Ten ostatni gatunek pozostaje w faunie + 192 Polski na podstawie danych, ogłoszonych przez Szulczewskiego * (Chrząszcze Wielkopolski — Prace Kom. Mat.-Przyr. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu. S. B. T. I. Z. 3i4, 1922) i v. Varendorffa (Entomologische Forschungen in Polen — Ent. Bl. 13 Jhrg. p. 196—198), który podaje ją z Rytwian w Kieleckiem. Rozmiesz- czenie melaena w Polsce przedstawia się na podstawie dostęp- nego mi materjału jak następuje: Romanowe Sioło pow. Zbaraż (Kuntze); Drańcza, Hołdy i Ponikwa ad Brody; Łysa Góra (leg. Miecz. Świątkiewicz), Żulicka Góra (leg. Noskiewicz) i Słowita ad Złoczów; Łyczaków, Hołosko Wielkie i Brzuchowice w okolicy Lwowa; Zarzecze pow. Jarosław (Muz. im Dzied.); Nienowice nad Wisznią z okolic Przemyśla (Trella). Z Zamoj- szczyzny nie podaje go Tenenbaum ani Fejfer; brak go rów- nież jak wogóle jakiegokolwiek gatunku tego rodzaju — w oko- icach Kołomyji, Krakowa i Pabjanic, o ile mi wiadomo z infor- macyj pp. prof. Łomnickiego, dra Mazura i dra Eichlera Poza Polską występuje w połudn. Rosji. 5. Pl. gages Fisch. Łysa Góra k. Złoczowa, 6 okazów, leg. Miecz. Świątkiewicz; prócz tego jeden okaz w zbiorach Muz. im. Dzied. z Monasterzysk w wsch. Małopolsce. Daleko mniej na zachód wysunięty niż poprzedni gatunek. Poza Polską w Rosji połudn. i na Kaukazie. Razem więc występują u nas 4 gatunki tego rodzaju, któ- rego centrum rozmieszczenia leży w Turkiestanie i w Azji środ- kowej: hypolithos, melaena, gages i polita; pierwszy z nich w obecnych granicach Rzeczypospolitej dotychczas nie znajdo- wany; możliwe jednak, że znajdzie się w półudn. wsch. zakątku naszego Podola. Dla łatwiejszego wyróżniania naszych gatunków zestawiam je w tabelkę analityczną według monografji Seidlitza (Erichson: Naturg. d. Ins. Deutschl. Erste Abt., V Bd. Berlin 1898), nie każdemu zwłaszcza na prowincji dostępnej: 1”. Przednie piszczele spłaszczone, nieco wydrążone od spodu, z ostrą krawędzią zewnętrzną, ku końcowi silnie z obu stron rozszerzone. Przednie uda bez zęba. Epipleury nie sięgają do samego kata szwowego pokryw; od reszty pokryw wyraźnie oddzielone. 13—15 mm. (subg. Plalyscelis i. sp.). Andrzejowski podaje go z jaru Bohu poza ujściem Dochny. hypolithos Pall. 1. Przednie piszczeie nie spłaszczone, z tępą krawędzią ze- 193 wnętrzną; pod spodem nie wydrążone. Przednie uda zębem opa- Pa trzone. (Oodescelis Seidl.). 2“. Przednie piszczele u 4' po stronie wewnętrznej od na- sady do 2/; długości wykrojone, na końcu maczugowato-zgrubiale ; na 1. i 2. odcinku odwłoka plamka tomentowa. Punkty na po- krywach u obu płci nieco pomarszczone; boczny brzeg pokryw z góry w całości widoczny. Długość mierzonych okazów 11—14 mm. melaena Fisch. 2. Przednie piszczele u Z po stronie wewnętrznej nie wy- krojone, na końcu nie zgrubiałe maczugowato; na odwłoku brak plamek tomentowych. Punkty na pokrywach u obu płci okrągłe, nie pomarszczone ; boczny brzeg pokryw widoczny z góry przeważnie tylko w przedniej części. | 3". Największa szerokość ciała w połowie długości pokryw; stąd ciało równomiernie do przodu i tyłu zwężone; boki przed- plecza słabo zaokrąglone; przedplecze u nasady nieco węższe niż pokrywy. Długość mierzonych okazów 10—11'5 mm. gages Fisch. 3‘. Największa szerokość ciała u nasady przedplecza, które tu jest prawie szersze od pokryw; stąd ciało do przodu krótko i tępo zaokrąglone, ku tyłowi ostrzej; boki przedplecza dosyć silnie zaokrąglone. Długość według Seidlitza 7—8 mm. polita Strm. Wymiary podane przez Seidlitza nie sa pewne; dla melaena stwierdziłem większe wahnienia niż on (12—13); dla gages nato- miast podaje raz wymiar 8—10 mm. (str. 352), drugi raz 7—8 mm. (str. 359). Samce mają silnie rozszerzone stopy przednie i środkowe. 6. Leptura aurulenta Fbr. Borszczów 12. VII. 1922, 1 9 (leg. Noskiewicz). Okaz ze zbiorów Muz. im. Dzied., podany przezemnie mylnie z Tatr (Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. III) pochodzi z Markowej n. Złotą Lipa. L. Miller (Eine ent. Reise in d. Ostgal. Karp. Verh. d. k. k. zool.-bot. Ges. Wien, Jhrg. 1868) podaje go z doliny Czeremoszu (Bystrzec) ; Szulczewski (l. c.) z Rawicza w Poznańskiem ze zbiorów Schumanna. 7. Ałosterna ingrica Baeckm. Gatunek zaliczony przez Baeck- manna do rodzaju Grammoptera Serv. na podstawie krótszych policzków niż u Alosterna przynależy jednak do tego ostatniego 194 | rodzaju dzięki budowie przedplecza i rożków; policzki zatem nie odgrywają roli w odróżnianiu obu rodzajów. 8. Coptocephala rubicunda Laich. Chudykowce k. Mielnicy 25. VII. 1923 na Eryngium campestre — d' (dł. 6 mm.); Kasowa Góra k. Bursztyna 5. VII. 1923 — 4 i ? (dł. 45 mm.). 9. Cryptocephalus laevicollis Gebl. Dobrowlany 11. V. 1923 1 9 (leg. Noskiewicz). Znany z Turcji, połudn. Rosji, Syberji; z okolic Wiednia; w Niemczech występuje w okolicach Bregencji, Bremy i w Prusach. 10. Chrysomela marcasitica Germ. Filipkowce k. Mielnicy w wilgotnym jarze małego strumyka, uchodzącego do Niczławy» 24. VII. 1923 — 1 okaz. Jeden z górskich elementów Podola po- dobnie, jak Liparus glabrirostris Kist., którego znalazłem w temże miejscu zeszłego roku w dwu okazach. 11. Urodon suturalis F. Sinków n. Dn. 20. VII. 23 — 1 okaz: Rybiński zbierał w Zarwanicy k. Złoczowa na Reseda lutea. 12. Otiorrhynchus velulinus Germ. Chudykowce k. Mielnicy 25. VII. 1923 — 1 okaz. W zbiorach Muz. im. Dzied. znajduje się 1 okaz z Czortkowa (zb. Smulikowski) i jeden z Dobro- wlan k. Zaleszczyk (zb. Kuntze); Rybiński podaje go z Tar- nopola. 1 okaz. W zbiorach Muz. im. Dzieduszyckich liczne okazy między sericeus Schall. z nast. miejscowości: Góra Wołczyniec k. Stanisławowa, Gaj pod Buczaczem, Miodobory, Sinków n. Dn.; prócz tego 1 okaz oznaczony ogólnie Podole i jeden ze skrótem miejscowości, trudnym do wytłumaczenia. Jak z powyższej listy wynika gatunek u nas wyłącznie podolski. Poza Polską znany z Austrji, Węgier i połudn. Rosji. 14. Larinus vulpes Ol. Dobrowlany k. Zaleszczyk 10. VII. 1923 na Echinops sphaerocephalus liczne parki w kopulacji. 15. Pachytychius sparsutus Ol. Sinków n. Dn. 21. VII. 1923 1 okaz. Tenenbaum ma 1 okaz z „Sieniawy* (Kijów); Fejfer cytuje go z Białocerkwi gub. kijowskiej, gdzie ma być nie rzadki. 16. Tychius pumilus Bris. Dobrowlany 10. i 19. VII. 1923 — 2 okazy. Na Śląsku koło Nisy (Reitter F. G.). Według Schil- skyego (Syst. Verz. Kaf. D. 1909) występuje koło Hamburga Pozatem w połudn. Tyrolu, Szwajcarii, Francji i Włoszech. 17. Apion validum Germ. Chudykowce k. Mielnicy 25. VIII. 13. Polydrosus thalassinus Gyll. Zaleszczyki 9. VII. 1923 — a, 195 1923 — dwa okazy; jeden na Althaea officinalis. Szulezewski (1. c.) podaje go z Brudzynia jako rzadkość. | 18. Ap. rufirostre Fbr. Chudykowce j. w. 25. VIII. 1923 na _ Althaea officinalis liczne okazy 4 i 9. Rybiński podaje go z Tarnopola. 19. Ap. striatum Kirby. Bedrykowce k. Zaleszczyk 18. VII. 1923 — 2 okazy. Dobrowlany 10. VII. 1923 — 1 okaz. Résumé, Es werden einige Kaferarten vorwiegend aus dem polnischen Podolien genannt; die unter Nros 3, 4, 5, 9 u. 13 fiir Fauna ‘von Polen neu, andere in unserem Gebiete seltener auftretend. Für Nr. 7. wird der Gattungsname korrigiert. Näher wird be- sprochen die Verbreitung der Platyscelis-Arten: melaena und gages, die nur im östl. Kleinpolen auftreten und bisher irrtümli- cherweise als polita benannt wurden. Die letztere Art scheint nur im westlichen Polen vorzukommen nach Angaben von Szul- czewski (Les Scarabées de la Grande Pologne; Soc. Scient. de Poznan, Travaux de la Comm. des Sc. Mat. Nat. S. B. T. I. L. 3.) und v. Varendorff (Ent. Forschungen in Polen; Ent. BI. Jhrg. 13, pp. 196—198). Der letztere Autor zitiert sie aus Rytwiany bei Sandomierz in einem einseitigen Verzeichnisse (p. 198) sonst häufiger Käfer (ausser PI. polita u. Chlaenius sul- cicolis), welchem zwei Seiten (pp. 196—197) Bemerkungen über das „Wesen des polnischen Nationalcharakters“ vorangeschickt _ werden. Das Herrn von Varendorff zur Verfügung stehende Rytwianyer Material stammt aus der Sammlung des Herrn Bau- meister St. Karpowicz in Sandomierz (wie mir dieser schriftlich mitteilt) durch Vermittlung des H. Prof. F. Pax jun. Zwei mir von H. Karpowiéz zugesandte Stücke von Platyscelis aus Rytwiany erwiesen sich als melaena Fisch. Die Frage nach dem Vorkommen einer Platyscelis-Art überhaupt in Rytwiany muss aber erst an Ort und Stelle entschieden werden, da H. Karpowicz eine Etiquettenverwechslung bei den mir liebenswürdig eingesandten Stücken nicht ausschliesst. Die Frage ist auch insofern von Be- deutung als H. Prof. Pax PI. polita gleich mit Pachyta quadri- maculata als eine submontane Type für das polnische Mittelge- birge zitiert (Handbuch von Polen. Herausg. v. dr. E. Wunder- 196 lich. 2 Aufl. Tierwelt v. F. Pax jun. Berlin 1918). Platyscelis- Arten gleichviel ob polita oder melaena scheinen mir aber pon- tische Elemente ihrer Standorte darzustellen. Wpływ limfy owadziej na zarazek wscieklizny. (L’influence de la lymphe des Incectes sur le microbe de la rage). podal DR. MICHAL GEDROYC. Caly szereg autoröw zajmowal sie kwestja odpornosci owa- dów przeciwko rozmaitym bakterjom, względnie działaniem limfy gąsieniczej in vitro na bakterje. Niektórzy zaś z tych autorów (Metalnikow) *) próbowali nawet otrzymane ciała obronne stosować w celach terapeutycznych na zwierzętach wyższych. Do doświadczeń przeprowadzonych przezemnie wybrałem ultramikroskopowy zarazek wścieklizny w pierwszym rzędzie ze względu na jego specyficzność, więc na zasadniczą różnicę z ba- kterjami uorganizowanemi (komórkowemi), celem zaś ostatecznym mej pracy było otrzymanie ciał obronnych i wykonanie prób lecz- niczych. Za materjał doświadczalny posłużyły mi gąsienice (i częściowo poczwarki) Deilephila euphorbiae, które są już z tego względu wdzięcznym bardzo materjałem, że z dojrzałej gąsienicy można otrzymać najmniej 1 ccm. limfy, jak również można im wstrzykiwać do 1/, ccm materjału zakaźnego. Limfa tych gąsienic posiada jeszcze i tę zaletę, że wprowadzona do organizmu zwierzęcia ssącego (próby z ciałami obronnemi wykonywałem na królikach), ezyto pod oponę twardą lub domózgowo w ilościach do ‘/; ccm., czy wreszcie do krwi, podskórnie lub do otrzewnej w ilościach od 1—3 ccm. jednorazowo, nie powoduje żadnych objawów choro- bowych 2). 1) MerTarbHHKOBB IKcHepHMEHTAaNBHHA H3CJIBNOBAHiA Han TIYeJIHHOIO MOJIbIO (Galleria mellonella). CankTt-Ilerepöyprp, Akay. HayKb., 1907. 2) Metalnikow otrzymawszy ciała obronne dla bac. tuberculi nie mógł stosować tychże terapeutycznie na szerszą skalę z tego powodu, że znajdujące się w limfie bakterje dodatkowe? (wzgl. sama limfa) powodowały u świnek morskich, na których te doświadczenia były wykonywane, występowanie procesów zapalnych, abscesów i t. p. objawów. Fe 197 „AR ZEGNA | 1 Do injekcji gąsienicom używałem emulsji z mózgu królika (virus fix), wzgl. psa (v. de rue) + płyn fizjologiczny 0°07, w sto- sunku 1:10, 1:20, 1:50, 1:100 w ilościach 0'1 — !!, ccm. Wpływ zarazka wścieklizny na gąsienice. W przeciwieństwie do większości bakteryj uorganizowanych (komórkowych), na które owady są nader czułe, zarazek wScie- klizny, bez względu na jego stężenie i ilość (w granicach 1/, ccm) w zupełności na nie zakaźnie nie działa. Injekcje takie nie mają również żadnego wpływu na prze- bieg procesów wzrostowych i rozwojowych tak, że metamorfoza przebiega dokładnie w tym samym czasie, jak i u gąsienic kon- trolnych 7). Wpływ limfy gąsieniczej na zarazek wścieklizny. Limfa gąsienicy (i poczwarki) in vivo niszczy zarazek wście- klizny (bez względu na jego ilość i stężenie) w przeciągu 24 go- dzin, po upływie więc tego czasu można bez obawy wstrzykiwać królikom domózgowo uzyskaną limfę w ilościach do 1/, ccm. Limfa gąsienicy (i poczwarki) in vitro jeszcze po 48 godzinach zabija królika, działanie więc wykazuje o wiele słabsze aniżeli in vivo. Couvreur i Chahovitch?) dla bakteryj komórkowych bac. coli i b. pyocyaneus podają, że limfa owadów in vitro niszczy je po krótszym lub dłuższym kontakcie. 1) O ile zastrzyknie się gąsienicy większą dozę niejadowitych bakteryj (zabitych) b. coli, typhi i in., to w większości wypadków metamorfoza zostaje wstrzymana, a po dłuższym czasie dopiero gąsienica taka ginie, jakkolwiek limfa jej przedstawia się zupełnie przejrzystą i czystą. Możliwe, że zaatakowanie i za- absorbowanie wzgl. zniszczenie fagocytów przez bakterje i ich toxyny mogłoby do pewnego stopnia wytłómaczyć takie wstrzymanie metamorfozy. Metalnikow (Metalnikow S. La mort sterile de chenilles infectées. C. R. Ac. Sc., CLXXIV, 202, 1922) obserwuje röwniez podobne fakty, nadaje im jednakze znaczenie „mort sterile“, rozumiejac przez to zatrucie organizmu przez toxyny pochodzenia ba- kteryjnego. Rezultaty takie otrzymywałem nawet wtedy, gdy do injekcji używałem bakteryj zabitych (staphylococcus p. aureus i rozmaite saprofyty). 2) Couvreur E. i Chahovitch X. Sur un mode de défense naturel contre les infections microbiennes chez les Invertébrés. C. R. Ac. Sc., CLXXII, mil. 1921. 198 Uodpornianie kröliköw. 1) Injekcja limfy krölikowi pod opone twarda (lub domöz- gowo) z zakażonej przed 24 (48) godzinami gąsienicy !), w ilości 0'1 — 1/, ccm. nie wywołuje wścieklizny. Injekcje takie jednak nie uodporniają zwierzęcia przeciwko następnej injekcji kontrolnej przeprowadzonej z czystym zarazkiem domózgowo. 2) Injekcja tak samo przygotowanej limfy z dodatkiem virus fix (1:10—1: 100) bezpośrednio przed wprowadzeniem do mózgu wywołuje chorobę. 3) Limfa przygotowana jak w wypadku 1), z dodatkiem v. fix wprowadzona do mózgu po 6—24 godzinach wywołuje chorobę, zazwyczaj jednak z pewnem opóźnieniem i o lżejszym przebiegu. 4) Injekcje limfy z uprzednio zakażonych gąsienic śródżylne, dootrzewnowe i podskórne, jako zabieg biernego uodporniania, w ilościach od 2—8 ccm. nie uodporniają królika przeciwko do- mózgowej injekcji czystego zarazka. Rezultaty otrzymane przezemnie przy uodpornianiu nie mogą dziwić w zasadzie z tego chociażby względu, że otrzymane przez niektórych autorów (Marie, Kraus)?) przeciwwściekliznowe su- rowice od zwierząt ssących, jakkolwiek posiadają zdolność niwe- czenia zarazka wścieklizny w przeciągu 24 godzin, to jednak przy praktycznem stosowaniu okazały się nieodpowiednie, injekcje bo- wiem kontrolne domózgowe z czystym zarazkiem dały rezultat negatywny. Résumé. Les resultats obtenus comparés nous démontrent que: 1. al’en- contre de presque toutes les bactéries organisées et cellulaires à l’action desquelles les insectes sont très sensibles, les microbe de rage au mépris de sa quantité et raideur n’y agit pas du tout; 2. La lymphe de chenille in vivo détruit en 24 heures le microbe de rage en chaque quantité et raideur; 3. L’injection de la lymphe 1) Emulsja z mózgu +- płyn fizjologiczny w stosunku 1:10 —1 : 100, w ilości 0° 1 — 1/, ccm. *) Marie, C. R. Soc. de Biol. 1902, 1904, 1907. Ann. d. I’Inst. Pasteur 1905, 1908. Bullet. de I'Inst. Pasteur 1908. Kraus R. Handb. d. Technik und Methodik d. Imm. forsch. II tom. 1909. NOE A PO EEE AAA UE 199 | de chenille infectée il’y a 24 heures sous la dure-mére ou dans la cervelle d'un lapin en quantité de 0'1—!/, ccm. ne provoque pas la rage; 4. Injections’) intraveinales, intrapéritonéales et sub- . cutanées de la lymphe de chenille préalablement infectec, tendant a effecteur l’immunité passive, n’y parviennent pas. |! en est de même des injections intracérébrales, opérées contre l'injection ' subdurale de contrôle, exécutées avec le microbe frais; 5. Emul- sions de lymphe immunisée et de microbe frais prolongent, selon . la durée du contact, le terme d’apparition de la maladie en adou- cissant les phases.) | Einige Bemerkungen in Bezug auf F. Schumacher's Publikation „Mezira tremulae (Germar), ein Naturdenk- mal aus dem Urwalde von Bialowies in Polen“. podał ADAM KRASUCKI, (Pflanzenschutzstation in Dublany bei Lwów). In der „Deutschen Entomologischen Zeitschrift“, Jahrgang 1919, Doppelheft III/IV., S. 285—288, erschien unter dem ge- nannten Titel eine Publikation von F. Schumacher. Unter dem Material, das während des Aufenthaltes der deutschen Armee in Polen, von deutschen Entomologen in Biało- wieża erbeutet wurde, fand F. Schumacher Mezira tremulae, welche in grósserer Anzahl von Stiicken unter der Rinde abstan- diger alter Eschen und Linden gesammelt wurde. Aus Schumacher's Publikation zitiere ich kiirzłich einige Satze, zu denen manche Bemerkungen hinzuzufiigen, mir als not- wendig erscheint. 1. M. tremulae betrachtet Schumacher „als eine Selten- heit ersten Ranges, die geradezu als ein Naturdenkmal bezeichnet 1) Aux injections on se servait de I'ćmulsion de cervelle de lapin ou de chien + liquide physiologique 0 07, proportions 1:10, 1:20, 1:50, 1: 100; quan- tite 0'1—'/, cem. *) La substance nerveuse aussi bien que le microbe n'exercent aucune nfluence sur la metamorphose à l'encontre des plusieures bacteries organisées. 1 200 werden kann und die im Urwalde von Bialowies neu aufgefunden wurde“. 2. Der Autor erwahnt fast alle aus der Literatur (ausge- nommen polnische) bekannte Fundorte der M. tremulae und schliesst seine zoogeographischen Bemerkungen unter anderen mit diesen Worten: ,Um so interessanter ist die kürzliche Auffindung des- selben im Urwalde von Bialowies*. ...,„Es bleibt zu hoffen, dass M. tremulae sich in dem Urwalde von Bialowies halten und vor den Nachstellungen sammelwütiger „Entomologen“ bewahrt blei- ben möge“. 3. „Die beigegebene Verbreitungskarte“ soll nach Schu- macher „die von Kiritschenko gebrachte wesentlich korri- gieren und ergänzen“. — Da der Autor die betreffende polnische Literatur nicht berücksichtigte (die desto mehr eines Inbetracht- ziehens erforderte, als von den zoogeographischen Tatsachen des Landes gesprochen wurde), wusste er nicht, dass im ehema- ligen Galizien (Kleinpolen) und im nördlichen Teile von Buko- wina (Rumänien), M. tremulae von polnischen Entomologen an einigen Orten entdeckt wurde. Neben bosnischen Wäldern, von denen die Rede ist, verdiente doch auch Kleinpolen und Ru- mänien Berücksichtigung. — Im nördlichen Teile von Bukowina ist es der Ort Kryszczatek (Bezirk Zastawna), hart an der Grenze von Kleinpolen am Dniestr neben Zaleszczyki gelegen. Dort hatte Ingenieur S. Stobiecki!) 3 Stücke von M. tremulae auf einem al- ten Eichenstamm, neben Sct. Johann griechischer Kirche, auf bewaldetem Dhniestr-Schluchtabhange, am 22/VI. gefunden. — In Kleinpolen sind es die Umgebungen von Przemyśl, wo B. Ko- tula?) in Panienski Czub, Pratkowce und Korytniki-Wäldern, in alten morschen Tannen- und Buchenstammen M. tremulae ge- ' sammelt und als eine in dieser Gegend nicht sehr seltene Art bezeichnet hatte. Auf Grund dieser Tatsachen kann man eher vermuten, dass M. tremulae in Polen noch nicht auf den ehrenvollen Namen 1) Stobiecki Stefan Inż. „Pluskwiaki (Rhynchota) Podola galicyjskiego i pölnocnej Bukowiny. Sprawozdanie z badan przyrodniczych we wschodniej Ga- licji i pölnocnej Bukowinie“. Cz. I., Sprawozdania Komisji fizjograficznej Aka- demji Umiejętności w Krakowie, T. XLIX. S. 1—91, (M. tremulae auf S. 42). >) B. Kotula „Spis pluskiew z okolic Przemyśla (i po części Lwowa).“ Ebend T. XXV, S. 130—140 (M. tremulae auf S. 132).. 5 x à | A ję 201 einer „Seltenheit ersten Ranges“ und eines „Naturdenkmals“ ver- dient hatte, um so mehr, als die polnischen Lander in hemiptero- _ logischer Hinsicht noch sehr wenig erforscht sind und es werden _ wahrscheinlich zukünftige faunistische Untersuchungen, vielleicht noch mehrere andere Aufenthaltsorte der interessanten Art bei uns aufspüren. Die von Kiritschenko und Schumacher angegebenen Verbreitungskarten vergleichend, suchte ich nach der wesentlichen Korrektur und Ergänzung. Das Verbreitungsgebiet in Schweden nimmt bei Schuma- cher viel kleineren Raum als bei Kiritschenko und ist etwas mehr gegen Norden verschiebt. Die Ursache dieser Korrektur bleibt bei Schumacher unaufgeklärt; er selbst gibt zu, dass „Über das Vorkommen in Schweden konnte ich nichts Näheres er- fahren“. Unaufgeklärt bleibt auch die Änderung des Bildes in Italien von welchem er nur so viel schreibt: „das Vorkommen in Italien hat Puton bekanntgegeben; Calabres sec. Baudi“. Klar und begreiflich bleibt nur das Sichtbarmachen der getrennten Stand- orte in Kurland und Livland. Die Ergänzung beruht auf An- zeichnung zweier Standorte in Deutschland und eines bei Samara an der Wolga, die bei Kiritschenko auf der Karte nicht be- | rücksichtigt, im Texte aber („Germania“ und „Samara*) angege- ben sind. Neue und hinreichend begründete sind auf Schuma- cher’s Verbreitungskarte Bialowies-Urwald und Bosnien („lm Mu- seum zu Sarajewo sah ich einige Stücke, die Apfelbeck in den bosnischen Wäldern des Igman und bei Ilidźe gesammelt hatte“). Zu diesen kommen noch: Rumänien und Kleinpolen. In Beziehung auf die am Ende ausgesprochene Bemerkung, können die „Entomologen“ den Autor versichern, dass ihre Sam- melwütigkeit sich nicht nach Berauben des Bialowies-Urwaldes, sondern viel mehr nach Erforschung neuer Aufenthaltsorte der „Seltenheit“ richten wird und für, die Anregung zur Untersu- chungen in dieser Richtung, erkennen sie als ihre Pflicht, Ihm auf dieser Stelle, den besten Dank auszusprechen. 202 Znane i nowe stanowiska Boreus hiemalis L. i B. westwoodi Hag. ( Neuropteroidea - Mecoptera). (Neue und bekannte Standorte von Boreus hiemalis L. u. B. westwoodi Hag. in Polen). podal JOZEF FUDAKOWSKI. W polskiej literaturze entomologicznej znajduja sie bardzo skape dane co do miejsca i czasu pojawu krajowych gatunköw rodzaju Boreus Latr. — Pośnieżek Now., Zimiolka Majew. Dziedzielewicz (1) pisze o Boreus hiemalis L., ze trafia sie koło Lwowa od X—IV „po ugorach przedleśnych zarosłych krza- kami podczas odwilży, na śniegu*. Kopulacje obserwował on 18/l. W późniejszej swej pracy (2) tenże autor mówi o B. hiemalis: „Na wzgórzu zwanem Zapustem na Kleparowie koło Lwowa w pa- rowach i kotlinach krzaczastych i zalesionych. Jawi się w stanie doskonałym przez całą zimę od X do początku IV. Okazy muze- alne zebrano 19/XII, 19/I, 21/1. Majewski (3) uważa ten gatunek za pospolity w całym kraju na śniegu, czas pojawu podaje „Od października do marca“. Z badaczy obcych cytują go Fr. Brauer i Fr. Lów (4); autorowie ci podają jako czas życia białawej larwy B. hiemalis okres od |— X; wedle nich żyje ona pod mchem, obrastającym kamienie, w lasach i „auf Alpen“, prze- poczwarczenie następuje w suchej ziemi. Owad dojrzały pojawia się od X—III na śniegu i w mchu. Fr. Brauer (5) podaje ten gatunek z Niemiec, Polski, Ślązka, Rosji, Szwecji, Laponii, Szwaj- carji i Styrii. Do fauny krajowej należy jeszcze inny, mniej znany, gatunek Pośnieżka — B. westwoodi Hag. podany po raz pierwszy przez Dziędzielewicza (2) z Karpat wschod. z dol. Foreszczynki pod Czarnohorą od 900— 1000 m., XH i I na śniegu; ze szczytu Breskula ok. 1400 m. w mchu 11/1X;ze szczytu Turkula ok. 1900 na śniegu 17/VI. W roku bieżącym otrzymałem jeden okaz samicy B. westwoodi od p. prof. Dr. W. Roszkowskiego, pochodzący z Tatr —dol. Koprowa— zbocze progu Niewcyrki ok. 1240 m. Ciekawym jest fakt znalezienia przezemnie 2 9 9 tego, znanego dotychczas tylko z gór, gatunku w wojew. lubelskiem w okolicy 3 : 203 ee ordynackiego, pow. zamojski, (Roztocze) d. 25/II na śniegu w lesie sosnowym podczas odwilży. Występowanie B. westwoodi poza obszarem Karpat pozwala przypuszczać, że gatunek ten zostanie odnaleziony i w innych częściach Polski o charakterze pagórkowatym, podobnym do Roztocza, np. w paśmie jury krakow.-wieluńskiej (Ojców) lub w górach Świę- to-Krzyskich. Z powyższych danych widać, że oba gatunki krajowe Pośnieżków zbierane były głównie na śniegu w zimie lub wczesną wiosną, tylko w dwu wypadkach schwytano B. west- woodi w jesieni w mchu; nic w tem niema dziwnego, albowiem łatwiej jest zoczyć drobne te owady na jasnem tle śniegu niż w mchu lub odpadkach roślin. Może ta notatka skłoni polskich zbieraczy do pilnego śledzenia Pośnieżków podczas ich letnich wycieczek lub do odbywania wycieczek entomologicznych zimowych w słoneczne dni odwilży; wycieczki te mogą przynieść wiele cie- kawych danych odnośnie do naszej fauny entomologicznej zimowej, tak: mało dotąd znanej. Do oznaczania krajowych gatunków Po- śnieżków służyć mogą SZ Dziędzielewicza (2) i Kla- palek’a (6). Z Muzeum Fizjograficznego Pol. Akad. Umiejętn. w Krakowie. Prace uwzględnione. 1) Dziędzielewicz J. Wykaz owadów siatkoskrzydłych (Neu- ptera). (Spraw. Komisji Fizjograf. c. k. Tow. Naukowego Krakowskiego T. I, Kraków 1867). 2) 5 „ Owady siatkoskrzydłowate ziem Polski (Insecta neuropteroidea Poloniae terrarum) (Rozp. i Wiadom. z Muz: im. Dziedu- szyekich, P-L z. 3/4, TR AV zz. 1/2 Lwów 1918). 3) Majewski Er. Owady żyłkoskrzydłe (Neuroptera polonica), Warszawa 1885. 4) Brauer Fr. i Löw Fr. Neuroptera austriaca Wien 1857. 5) Brauer Fr. Die Neuropteren Europas und insbesondere Oester- reichs (Festschrift zur Feier des 25-jahri- gen Bestehens der K. K. Zoolog. Botan. Gesellschaft in Wien, 1876). 204 6) Klapälek Fr. Uber neue und wenig bekannte Arten der « paläarktischen Neuropteroiden (Bullt. — Internat. de l’Acad. de Scienc. del’Em- … pereur Francois Joseph I. Anne VII - Prague 1903')). | Fauna owadow okolic Lwowa [Les insectes des environs de Lwow] COLYMBETINAE-DYTISTINAE. (Coleop.) podał MICHAŁ KŁAPACZ. Zestawiony poniżej wykaz pływakowatych z grup Colymbetini i Dytiscini, oparłem na materjale, zebranym przeważnie przezemnie w latach 1919—1923. Szereg stawków, a przeważnie śródleśne przejściowe bagienka najbliższej okolicy Lwowa, dostarczyły wiele nowych nabytków dla fauny koleopterologicznej Lwowa, zwiększając od czasu wydania przez prof. A. M. Łomnickiego: Fauna okolic Lwowa I. Chrząszcze (Coleoptera) [Spr. Kom. Fiz. Ak. Um. w Krakowie, T. XXV] ilość dotychczas poznanych gatunków o 10 i odmian o 7, tak iż ogólna ilość wynosi 47 gatunków i 10 odmian. Z wykazanych przez prof. A. M. Łomnickiego Agabus uliginosus L., fuscipennis Payk. i Dytiscus latissimus L. nie obser- wowałem dotychczas. Agabus guttatus Payk. Na Zniesieniu i w Krzywczycach ; rzadki. A. biguttatus Ol. v. nitidus F. Zwyczajny w źródłowiskach i potokach; Pohulanka, Kleparów, Lesienice i Krzywczyce. A. bipustulatus L. Najpospolitszy z ruczajników w całej oko- licy Lwowa od wczesnej wiosny do późnej jesieni tak w bagnach jak i stawkach. A. neglectus Er. Znany dotychczas z Śląska i Prus. Dwa okazy złapałem w śródleśnem bagnie w Biłohorszczu 11. VII. 1923. 1) W pracy Dziędzielewicza (2 p. 40) mylnie podany jest rok (1910) ukazania się pracy Klapalek'a. SZ 27" POLNE AL Pr Py AN 205 A. erichsoni Gemm. Jedyny okaz złapany w Zadwórzu 6. IV. znachodzi się w Muzeum im. Dzieduszyckich. A. subtilis Er. Znany z Bogdanówki i Lyczakowa, łapałem w towarzystwie A. bipustulatus L. w kilku okazach w GRAM śródleśnych rowach i w stawie Barana na Kleparowie. A. chalconołus Panz. Dość rzadki w śródleśnych bagnach: Biłohorszcze, Lesienice, Żobrza od maja do lipca. A. paludosus F. Dość częsty tak w czystych potokach jak i bagnach. Lesienice, Sokolniki, Pohulanka, Strychowalec. A. uliginosus L. Prof. A. M. Łomnicki podaje z samego Lwowa i Janowa. Gatunek bardzo rzadki. A. congener Payk. W okolicach Lwowa rzadszy. Zniesienie, śródleśne bagna Biłohorszcza, Kleparów (staw Barana). A. unguicularis Thoms. Łapałem go w śródleśnych rowach bagnistych, zarosłych obficie trawą, w dość płytkich miejscach w kilkunastu okazach od maja do lipca. Jeden okaz w śródleśnem bagnie w Lesienicach. A. affinis Payk. W okolicach Lwowa bardzo rzadki. Kilka okazów złapałem w Kozielnikach 25. XII. 1921 w czasie odwilży na lodzie, gdzie przebudzone z letargu zimowego dość raźno przesuwały się. A. sturmi Gyll. Nie rzadki w śródleśnym stawku i w stawie Barana na Kleparowie 26. VII. 1923; Strychowalec w rowach odplywowych 30. VI. 1920, Biłohorszcze i Janów (dr.. J. Kinel). A. fuscipennis Payk. Jedyny okaz złapany dotychczas w leśnym potoku w Krzywczycach (Prof. A. M. Łomnicki). A: undulatus Schrank. Pospolity tak w rowach bagnistych jak i stawkach najczęściej leśnych. Biłohorszcze, Sygniówka Mała, Lesienice, Kleparów. — var. interruptus Schilsky. Biłohorszcze razem z forma typową. U niektórych okazów brak zupełnie poprzecznej prze- paski na pokrywach z wyjątkiem małej plamki na zewnętrznej krawędzi pokryw lub przy samym szwie tychże. Platambus maculatus L. Dość liczny w przejrzystych wodach i potokach. Pohulanka, Sokolniki, wraz z odmianami: — ab. inaequalis Panz., u której czarne plamy na tarczy zlewają się razem. Rzadszy od typowego: Pohulanka 31. VIII. 1919 i Sokolniki 29. V. 1920; 27. VIII. 1921. Polskie Pismo Entomologiczne. T. II. Zeszyt 4. 4 ~ . 206 — ab. inornatus Schilsky. Nowa te aberacje dla Polski, - u której żółta plama obok tarczki została wyparta przez czarne _ zabarwienie, złapałem w potoku w Sokolnikach 27. VI. 1922 r. — Copelatus ruficollis Schall. Bardzo pospolity w stawkach : i bagnach bliższej i dalszej okolicy Lwowa od wczesnej wiosny — do późnej jesieni. llybius fenestratus F. Dosyć rzadki. Strychowalec, Kleparów (staw Barana). I. fuliginosus F. Bardzo pospolity w całej okolicy Lwowa tak w stojących jak i płynących wodach. l. subaeneus Er. Razem z poprzednim dość częsty w stawie Barana na Kleparowie, Lesienice, Sołyhy (jeziorko Dąbrówka). I. ater Deg. Zwyczajny w całej okolicy Lwowa. Biłohorszcze, Kleparów (staw Barana), Lesienice, Sygniówka Mała, jezioro Dą- brówka w Sołyhach. l. obscurus Marsh. Zwyczajny w bagnach i stawach. Biło- horszcze, staw Barana w Kleparowie, Lesienice. I. guttiger Gyll. Dość częsty w śródleśnych bagnach Bilo- horszcza, Lesienic i w płytkich stawkach, zarosłych bujnie trawą. Staw Barana, Kozielniki, Sołyhy obok Szkła (jezioro Dąbrówka), l. aenescens Thoms. Znachodziłem go w większej ilości tylko na stawie Barana w Kleparowie od maja do września, gdzie naj- chętniej przebywa wśród traw, zalanych wodą stawową. Rhantus grapei Gyll. Nierzadki w bagnach i stawkach. Znany z Biłohorszcza, Kleparowa (staw Barana) i Lesienic. R. punctatus Geoffr. Zwyczajny w całej okolicy. Biłohorszcze, Kleparów, Zubrza, Sokolniki, Sygniówka Mała, Sichów. R. notaticollis Aube. Razem z poprzednim. Kleparów (staw Barana). R. notatus F. Dość rzadki. Lapalem go na Kleparowie : w stawie Barana. — var. ? vermiculatus Motsch. Razem z typową formą na stawie Barana 7 okazów od lipca do września. Dotychczas po- dana ze Śląska. R. suturellus Harris. Jeden okaz: Janów, 16. VI. 1916 (leg. J. Kinel). R. bistrialus Bergstr. (adspersus F.) Dość częsty. Biłohorszcze, « Kleparów (staw Barana), Sygniówka Mała, Pohulanka, Nawarja. | 207 +44 tu KT. consputus Strm. Ze Lwowa znany dotychczas z dwóch okazów. Jeden złapany przez śp. Józefa Mazura w rowie obok ' pełczyńskiego stawu, a drugi znachodzi się w zbiorach Muzeum im. Dzieduszyckich. | R. exsoletus Forst. Forma typowa bez nasadowej czarnej przepaski na przedpleczu występuje dość rzadko (Biłohorszcze), natomiast bardzo licznie łapałem: — var. insolatus Aub. Biłohorszcze, Kleparów, Kozielniki, Zubrza, Sołyhy obok Szkła. Colymbetes fuscus L. Pospolity tak w stawkach jak i bagnach bliższej i dalszej okolicy Lwowa. C. paykulli Er. Bardzo rzadki. 5 okazów złapałem w stawie Barana na Kleparowie w lipcu i wrześniu 1923 r. C. striatus L. Znany z Snopkowa. Łapałem go w stawku Barana, skąd wyłowiłem w wrześniu 1923 r. 17 okazów. Hydaticus seminiger Deg. Dość zwyczajny tak w stawach jak i śródleśnych bagnach. Biłohorszcze, Kleparów (staw Barana), Pohulanka, Zubrza. H. stagnalis F. Rzadszy. Dotychczas łapałem go w stawku Barana. H. transversalis Pont. Zwyczajny razem z H. seminiger Deg. — var. interruptemaculatus Gerh. Dwa okazy złapałem w Biło- horszezu 14. VII. 1920 i 6. V. 1923. Podany ze Śląska. G. austriacus Strm. Zwyczajny w stawie Barana; Pohulanka, jezioro Dąbrówka w Sołyhach. Graphoderes bilineatus Deg. W okolicy Lwowa rzadki. Mam okazy ze stawu Barana 19. IX., 7. IX. 1923, 19. IX. 1921 i z je- ziora -„Dąbrówka* w Sołyhach 11. VI. 1923. G. cinereus L. Łapałem go w stawie Barana w kilku oka- zach i w jeziorze Dąbrówka. — var. intermedius Westh. Znany z Hołoska Wielkiego. — var. simulator Westh. Bogdanówka. Acilius sulcatus L. W stawach i ruczajach pospolity w całej okolicy. A. canaliculatus Nicol. Rzadszy od poprzedniego lecz wszę- dzie w wodach stojących. Staw Barana, Sołyhy obok Szkła. Dytiscus latissimus L. Dotychczas znany ze stawku Kisielki i z bagna na Zniesieniu. Przebywa w większych stawach. Janów. 4* 208 D. marginalis L. Wszędzie w stojących wodach wraz z odmianą: var. 9 conformis Kunze. D. dimidiatus Bergstr. Rzadszy. Pasieki, Biłohorszcze, Kle- parów (staw Barana). D. circumcinctus Ahr. Zniesienie, Kleparów (staw Barana). Należy do rzadszych pływaków. Cybister laterimarginalis Deg. W wodach Font i sta- wach nie czesty. Kleparöw, Sygniöwka Mala, Solyhy obok Szkla. Sprawozdania z zebrań miesięcznych P. Z. E. 1923 r. [Comptes-rendus des séances mensuelles de la Soc. Pol. des Entom. du 1923]. VIII. 5 listopada. Dr. Świątkiewicz — Motyle rzadsze zebrane w ubiegłym sezonie w Gołogórach i Zaleszczykach ; Stöckl — Wyniki karmienia gąsienic Angerona prunaria L. różnemi roślinami: W roku 1919 z końcem maja złowiłem w Hołosku samicę ab. sordiata Fuessl, która zniosła kilkadziesiąt jaj, wylęgłe gasie- niczki hodowałem aż do późnej jesieni liśćmiPrunus spinosa L. a po przezimowaniu liśćmi Corylus avellana L. — Z tego chowu otrzymałem w roku 1920 z końcem maja 50% ab. sordiata Fuessl. W tym samym czasie złowiłem znowu w Hołosku samicę ab. sordiata Fuessl. a wylęgłe gąsieniczki hodowałem do późnej jesieni i po przezimowaniu liśćmi Corylus avellana L. i otrzymałem z końcem maja 1921 — 30% ab. sordiata Fuessl. — Dnia 30 maja 1921 złowiłem w Hołosku typową samicę prunaria L. a wylęgłe gąsieniczki hodowałem do późnej jesieni liśćmi Pru- nus spinosa L. a po przezimowaniu liśćmi Corylus avellana L., później po 3 wylince także z przymieszką Vaccinium myrtillus L. — Z chowu tego otrzymałem w roku 1922 — 30% ab. sordiata Fuessl. Dalszych badań dla braku czasu musiałem zaniechać. Nadmienić tu muszę, że gąsienice Angerona prunaria L. ho- dowałem dawniej ex ovo tak przed jakoteż po przezimowaniu tylko liścmi Prunus padus L. i otrzymałem albo 5% ab. sordiata Fuessl. albo same typowe prunaria L. — Z gąsienic znalezionych 209 pojedyńczo na rozmaitych drzewach liściastych, otrzymałem pra- "wie wyłącznie typowe prunaria L. Z 5 gąsienic znalezionych w je- sieni na Clematis recta, które po przezimowaniu karmiłem liśćmi Corylus avellana L. otrzymałem 3 typowe motyle a 2 aberacje. Gąsienice pochodzące od samca i samicy typowych prunaria (in copula) jakoteż od ab. sordiata Fuessl. wydają motyle tak typowe jakoteż aberacje. Kuntze — Carabus hampei v. mendax Csiki z Czywczyna w Czarnohorze. | IX. 3 grudnia. Prof. J. Łomnicki — Przegląd krajowych gatunków Roz- pucza (Liparus Ol.); Ktapacz — Colymbetinae i Dytiscinae okolic Lwowa; Noskiewicz — Andrena paucisquama n. sp. z Opola i Podola; Kinel — Platyscelis melaena Fisch. i gages Fisch. w zbio- rach .Muzeum im. Dzieduszyckich. Dn. 7 stycznia br. odbylo sie II. Walne Zgromadzenie P. Z. E. w Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie, na ktörem m. i. do- konano wyboru Zarządu i Komisji Rewizyjnej na r. 1924 w nast. składzie: Zarząd — Prof. Z. Mokrzecki (przewodn.), prof. J. Łomnicki (I. zast. przew.), dr. M. Świątkiewicz (IL zast. przew.), dyr. J. Grollé (skarbnik), J. Noskiewicz (bibl.), J. Kinel (sekr.), R. Kuntze (zast. skarbn.); Kom. Rew. — Prof. A. Kozikowski, dr. E. Mazur, inż. J. Romaniszyn. Wysokość wkładki członkowskiej na r. bież. ustalono na 2 złp. Według uchwały W. Z. ma to być wkładka minimalna obowiązu- ąca każdego członka. Ze względu jednak na znaczne koszta wy- dawnicze uchwaliło W. Z. zwrócić się do zamożniejszych człon- ków z apelem o nadsyłanie dobrowolnych darów ponad obowia- zkową wkładkę na rzecz wydawnictwa P. Z. E. Prenumerata dla osób nie będących członkami Związku lub instytucyj wynosi wedle uchwały W. Z. w r. bież. 4 złp. Dla zagranicy: wkładka członkowska 4 fr. szw.; prenume- rata 5 fr. szw. Szczegółowe sprawozdanie z W. Z. pomieszczone będzie w zeszycie pierwszym tomu trzeciego. SEE PEACE! AOR MYR SPUR AG ERY NE ET 210 Referaty. Sprawozdanie z działalności Zakładów Ochrony lasu i Entomologji w Skierniewicach. R. I. 1922—23. Kierownik prof. Mokrzecki, Skierniewice. 1923. Publikacja pow. daje krótki obraz wszechstronnej i owocnej działalności w ub. dwuleciu nowo zorganizowanych przez prof. Mokrzeckiego przy Szk. Gł. Gosp. Wiejsk. Zakładów, mających pomieszczenie w historycznym pałacu skierniewickim. Praca szła w różnych kierunkach. Poza stroną dydaktyczną objęła urzą- dzanie samych Zakładów i Muzeum krajowego, badania fizjograficzne i biolo- giczne szkodników oraz walkę z niemi przy pomocy personalu, w skład którego wchodzili pp. Kéler i K. Strawiński (asystenci), B. Dixon (adjunkt) i jj Gundlauch (preparator). Na pierwszy plan wybija się badanie kornika w Puszczy Białowieskiej 1 walka z nim. Według obliczeń z r. 1922 było drzew zarażonych przez kornika 1,215.000 m°. Odpowiednio do składu dendrologicznego urozmaicony jest ma- terjał korników, zebrany w Puszczy przez Kelera. Masowo i szdodliwie wy- stąpiły 3 gatunki na świerku: /ps typographus L., Pityogenes chalcographus L, i Polygr. polygraphus L. Interesująca jest lista pasożytów i komensalów kornika zpośród owadów. M. i. zebrano: Piezosternus cursitans Fall., Clerus formicarius L., Pityophagus ferrugineus L., Medeterus signaticornis Lw., Bracon flavator F., Roptrocerus xylophagorum Ratz.: wszystkie są wybitnymi wrogami różnych ga- tunków kornika. Walkę z kornikami w Puszczy według ułożonego przez prof. Mokrzeckiego programu prowadził Keler. Rezultatem jej było stłumienie inwazji kornika i powstrzymanie rozszerzenia się jego w głąb Puszczy. Z prac naukowych prof. Mokrzeckiego i jego współpracowników za- sluguja na uwagę: Badania nad biologią Blyszczki gammy (P. Pismo Ent. T. II. Z. 2); dalej nieogłoszona jeszcze praca Kélera nad morfologją i anatomią po- równawczą korników. Strawiński poczynił szereg obserwacyj biologicznych i morfologicznych u Aradus cinnamomeus. Nad Ichneumonidami pracował też w Zakładzie, jako gość prof. R. Błędowski. Pokaźnie jak na początek prezentują się zbiory Muzeum krajowego, wśród których pierwsze miejsce zajmują owady, przeważnie chrząszcze; z tych ozna- czone dotychczas tylko Carabidae i Ipidae. Baczniejszą uwagę poświęcono ptakom ze względu na znaczenie ich w tępieniu owadów szkodliwych. Osobliwością naszych kresów wschodnich są: Sitta europaea sztolcmani Doman. i Picoides tridactylus stechowi Sachtl. Następuje spis owadów szkodliwych z różnych rzędów obserwowanych w r. 1922,w Polsce obejmujący prócz korników 24 gatunków. Szczegółowsze obserwacje przeprowadzono na nast.: Hylotrupes bajulus, którego larwa drąży słupy telegraficzne w wysokości do °/, m. n. ziemią i sprawia, że te po 2 do 3 latach łamią się; podano też środki zaradcze. Z pasożytów Panolis griseovarie- gata wychodowano muchówkę Panzeria rudis Fl, i gąsienicznikowate Ophion luteus L., Ichneumon bilunulatus Grav., Banchus femoralis Thoms., który znany AA (= PONT A DEL _ był do niedawna tylko z Szwecji i Turyngji; w ostatnich czasach dopiero poka- zało się, że jest to pospolity pasożyt Pan. griseovar.; samca opisał w r. 1914 (D. Ent. Z.) Pfankuch. U Carpocapsa pomonella skonstatowano w Skiernie- wicach częściowo drugą generację. Szczegółowe studja przeprowadzono nad Phytometra gamma, która masowo wystąpiła na wsch. kresach w r. 1922. Sprawozdanie illustrowane jest 11 oryginalnemi rysunkami i fotografjami. K. Nadesłane. Mszyca wełnista (Schizoneura lanigera Haus.) pojawiła się w ostatnich czasach w dużych ilościach w pd. wsch. Polsce, na którym to obszarze dotychczas nie była znana. Zagraża ona w po- ważny sposób sadom, a pomyślny rezultat zwalczania, zawisł w wielkiej mierze od dokładnego poznania jej rozprzestrzenienia, wpływu najrozmaitszych warunków na rozwój i t. p. — Dlatego też zwracam się do Sz. Panów Kolegów Entomologów z gorącą prośbą o nadsyłanie wszelkich spostrzeżeń i wiadomości o poja- wianiu się Mszycy w. na obszarze 4-ech województw południo- wych: krakowskiego, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopol- skiego, przedewszystkiem zaś tych 3 ostatnich, bądź pod adresem Stacji Ochrony Roślin, bądź też Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie. Mszycę wełnistą poznać można z łatwością po włosko- watych, wełnistych, białawo-błękitnych wydzielinach woskowych na ciele oraz po tem, iż żyje nie na liściach, lecz wyłącznie na korze gałązek, konarów i pni w zagłębieniach, szczelinach, ranach rakowatych i t. p. Pojawia się przedewszystkiem na jabłoniach, wyjątkowo tylko na gruszach, pigwach i głogach. Stacja Ochrony Roślin w Dublanach ob. Lwowa Adam Krasucki. +9 EE = ACC p NEW EM EHE 2 NO RENTREE SENT UM kę każ: Nowi członkowie: Prof. dr. Błędowski Ryszard, Warszawa, Śniadeckich 8, Prac. . Zool. i Anat. Por. W. W. P. (Ichneumonidae). Dąbrowska Zofja, Warszawa, Nowogrodzka 48. Inż. Dyrdoń Antoni, Lwów, Piotra Skargi 6 a (Lepid.). Falkowski Alfred, radca Województwa, Lwów, Potockiego 40. (Col.). Gąsowska Matylda, Warszawa, Marszałkowska 81 a. Dr. Gedroyć Michał, Lwów, Żulińskiego 11 a. Grabowska Zofja, Lwów, Mikołaja 4, Inst. Zool. U. J. K. Prof. Isaak Aleksander, Zawiercie, Blanowska 47. Prof. Kowalczuk Tadeusz, Lwów, Murarska 28. (Lep.). Koźmiński Zygmunt, Warszawa, Poznańska 16 m. 2. (Orthopt.). Kulwieciówna Zofja, asyst. Zakł. Ichtyobiol. Szk. Gł. Gosp. W. Warszawa, Miodowa 23. Dr. Mayerówna Zofja, Lwów, Mikołaja 4, Inst. Zool. U. J. K. Paszkiewiczówna Halina, Warszawa, Nowogrodzka 48. (Hymenopt.). Dr. Poluszyński Gustaw, adjunkt U. J. K., Lwów, Mikołaja 4, (Embr.). Słowikowska Stanisława, asyst. Uniw. J. K., Lwów, Pełczyńska 5. Prof. Sosnowski Jan, rektor Szk. Gł. Gosp. W., Warszawa, Mio- © dowa 23. de le and ae ZY" Z , chcąc umożliwić. wszystkim Polo Zwiazku Keane teki as wysylaé książki na zamówienie pod następującemi warunkami: ‘tonek pozyczajacy bierze całkowitą odpowiedzialność za uszkodzenie lub. ięcie książki pożyczonej; 2) książki pożycza się na przeciąg 4 tygodni; À s ten moze byé przedłużony dla większych prac do 8 tygodni na wyraźne zenie; 3) pożyczający ponosi koszta przesyłki i opakowania. — Zamówienia na- leży nadsyłać pod adresem: J. Noskiewicz, Lwów, Rutowskiego 18. Dary i kupno (k): NT Cz.: Motyle Ojcowa. Lwöw. Kosmos. 1923. ZURA _B rancsik C.: Orthoptera nova africana. Jhrb. d. naturwiss. Vereines d. Trón- 23% "34 JAG Comitates. 1892. ŻE — . Species nova generis Marmessoidea Necroscidarum. lb. ' — Beiträge zur Kenntnis Nossibes u. dessen Fauna etc. Ib. = Ber yk F.: Beitrage zur Biologie u. Morphologie einiger skandinawischen Rhopa- loceren. Ent. Tidskrift. 1921. ©” _ — Neue Parnassiiden. lb. _ — Zur Präsizierung des Puppenhabitus einiger Parnassiiden. Ib. — Neue Beiträge zur Variabilität schwedischer Lepidopteren. Ib. 1922. |. — ne, Beiträge zur Variabilität der Rippenkonfiguration d. Parnassiiden. p 1541919; _ — Entomologia Polonica. Ib. 1923. — Bibliographia Chr. Aurivilliana. Ib. — Parnassiana. V. Zur Synopsis d. asiat. Mnemosyne. Stuttgart. Soc. Ent. 8 1912—1919. _ — Parnassiana. VIII. Noch einmal über d. Linnéschen Apollo. Ib. Jhrg. 27. __ — Ueber die Radialgabel des Papilioniformiageäders. Ib. Jhrg. 33. : — Parnassiana. Eine neue spanische Apollorasse. Ib. Jhrg. 38. ne Fortsetzung zu meinem Aufsatze über neue Noktuiden. Inter. Ent. Zeitschr. | Guben. 1913. — Ueber die Zeichnungsverhältnisse von Eucosmia undulata L. Ib. 1921. | — Antwort auf Heinrichs teilweise nicht berechtigte Kritik meiner Eucosmia- E Formen. Ib. _ — Zur genaueren Festhaltung d. Flügeltracht v. Papilio Maacki Men. Ib. 1923. — Uber die Axillaris 2. — Eine Abwehr. Ztschr. d. Oest. Ent.-Vereines. Wien. 1923. — Ueber das Auftreten einer unbekannten Geäderform von Aporia crataegi L. | Ent. Zeitschr. Frankfurt a. M. Jhrg. 35. _ . — Neue Parnassier. Ib. Jhrg. 36. es Ueber d. bôhmischen Schwarzweissapollo. Prag. Lotos. 1914. Gieysztor M.: Sprawozdanie z pracy nad fauną motyli większych Puszczy 3 Bialowieskiej. Bialowieza. 1923. % Kałuba St.: Monografja kornika drukarza (Ips typographus). Las Polski. 1921. Kremky J.: Drobne notatki lepidopterologiczne. Prace zoolog. Polsk. Panstw. Muz. Przyr. Warszawa. 1924. Mokrzecki Z.: Sprawozdanie z działalności Zakładów Ochrony lasu i Ento- mologji w Skierniewicach. Skierniewice. 1923. Ostrejkówna M.: Plusia gamma L. ab. comma ab. nov. Prace Zakł. Zool. E Un. St. Bat. w Wilnie. 1923. Pagenstecher A.: Die geographische Verbreitung d. Schmetterlinge. Jena. 1909. Podręcznik do zbierania i konserwowania zwierząt należących do fauny pol- skiej. Z. V. Owady. Warszawa. 1923. Pon gracz A.: Beitrage zur Orthopterenfauna Polens. Prace zool. P. Państw. Muz. Przyr. 1922. Prüffer J.: Materjały do fauny motyli okolic Krakowa. Spr. Komisji Fizjogr. Kraków. 1923. Znamierowska M.: Wazki okolic Wilna. Prace Tow. Przyj. Nauk. w Wilnie. 1923. 4 . Schriften der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig. Neue Folge. T. VI z. 4, 4 Prüffer J.: Studja aaa Gre Tatr — Neuronia phalaenoides L. nowy gatunek ‘chr 1 skich. Prace zool. P. Państw. Muz. Przyr. 1922, = -- Uber neue Aberrationen von Satyrus briseis L. etc. Ib. à — Z badań nad wilenskiemi formami zalotek (Leucorrhinia). PRE) Przyj. Nauk. w Wilnie. 1923. Rousseau E.: Les larves et nymphes aquatiques des insectes d Europe. xelles. 1921. T. I. — k. Seitz A.: Die Großschmetterlinge der Erde. I Hptteil. Fauna Palacarctica. Stuttgart. 130 Lfg. — k. Weissberg St.: O kilku gatunkach europ. rodz. Dyschirius Bon. Don. tymez 4 Prace zool. P. Panstw. Muz. Przyr. Warszawa. 1924. £ Wize K. F.: Motyle okolic Jezewa. Roczn. Tow. Przyj. Nauk. T. 44. Port Zablocki J.: Materjaly do zoocecidjologji Polski. Kosmos. Lwöw. 1922. = Pisma perjodyczne: (kupno = k.; wymiana = w.). A Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien (Prace entomologiczne) od t. XXXIII (1919). w Berichte des Wan les Botan -Zoolog. Vereins. Gdansk. T. I— XLIII. ke Bjuleten postojannoho biura wserossijskich entomo-fytopat. sjezdow. Nr. i—7. w. Bjuleten wserossijskich entomo-fytopatologiezeskich sjezdow. Sjezd 3 i 4. w. Boletin de la Real Sociedad Espanola de Historia Natural. Od t. XXII. Z. 9.w. | Bulletin of Entomological Research. Londyn. Od t. XIII. w. 4 Casopis teskoslovenskć Spolecnosti Entomologicke. Praga. Od t. XII. (1915). w Deutsche Entomologische Zeitschrift. Berlin. Od r. 1912. k. Entomological News. Filadelfja. Od t. XXXIV, z. 8. w. Entomologische Blatter. Berlin. T. XI (1915) i od t. XIX. w. Entomologische Mitteilungen. Berlin-Dahlem. Od t. X. (1921). k. Entomologische Zeitschrift. Berlin. 1915 i 1916. k. Entomologiske Meddelelser. Kopenhaga. Od t. XIV. w. Entomologisk Tidskrift. Uppsala. Od t. XLIV. (1923). w Jahreshefte des Vereins fiir schlesische Insekt kn zu Breslau. Komplet. k. Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft. Bern. Od t. 2/2 2093 We Notulae Entomologicae. Helsingfors. Komplet. w. Proceedings of the Acadian Entomological Society. Od t. VII. w. er. Proceedings of the United States National Museum. Washington. Od t. 61, … r. 1922. (Prace entomologiczne). w & Revista de Fitopatologia. Madryt. Komp let. w. Revue Russe d’Entomologie. Połowrid Od t. XVIII. w. Rovartani Lapok. Budapeszt. Od t. XXVI. w. Bu Wiz 2,4 VE z. 1 5D>z ly ze 2: Supplementa Entomologica. Berlin-Dahlem. Komplet. w. Travaux de la Société Bulgare des Sciences Naturelles. Sofia. Od t. X. (1923). w. Zeitschrift des österreichischen Entomologen-Vereins. Wien. Od t Vil. (1922). są Zeitschrift fiir Entomologie. Komplet, bez roczników 1853/4. Breslau. k. x Cie Là ZY SAWA aid REDE GNT, POLSKIE PISMO ENTOMOLOGICZNE BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE WYDAJE POLSKI ZWIĄZEK ENTOMOLOGICZNY PUBLIÉ PAR LA SOCIÉTÉ POLONAISE DES, ENTOMOLOGISTES Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MIN. W. R. I O. P. T. Il, — ZESZYT 1—4. — 1924 LWÓW Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO TREŚĆ T. Ill-go (SOMMAIRE DU VOL. 3°). I. Prace i notatki. | Bieżanko C. M.: Nowe melanotyczne aberacje u Arctiidae. A. hebe ab. melaena Bież., A. caja ab. quasimonochromica Bież. Uber neue melanotische Aberrationen von Arctiidae Tafel I. . Bledowski R. i Krainska K.: Materjaly do fauny Ichneumonidéw Polski. Cz. I. Materials to the fauna of the Ichneumon-flies in Poland. Part: I. Subfamilies Ichneumoninae and Pimplinae : Eichler W.: Nouvelles espéces et variétés de coléoptéres du Caucase et de l’Asie-mineure — Wykaz chrząszczów, zebranych w sandżaku trapeznackimii Conso chane w Azji Mniejszej w l. 1916 i 1917. IV. Verzeichnis der in kleinasiatischen re ee u. Gümisch-chane in Jahren 1916—1917 gesammelten Coleopteren. IV.. Fudakowski J: “Waki (Odonata) rowu dunajeckiego. Les Odonates de la fosse du Dunajec (chaine de Carpathes) . État — Przyczynek do fauny Wazek Małopolski zachodniej. Beitrag zur Kenntnis der Odonaten-Fauna von Siid- West-Polen A Kaucki T.: Motyle t. zw. większe, rzadsze lub nowe dla Małopolski. Seltenere oder neue Macrolepidopteren fiir Kleinpolen . Kinel J.: O krajowych formach rodz. Niphetodes Mill. (Col., Staphyl.). ber die heimischen Formen von Niphetodes Mill. . Kozikowski A. i Nunberg M.: Z biologii kornika Phloeosinus thujae Perris. Biologisches über d. _Borkenkafer Phloesinus thujae Perris. Krainska K. v. Bledowski. A Łomnicki J.: Przegląd polskich gatunków rodz. mrówki (Formica Ey Übersicht d. poln. Arten d. Gattung Ameise (Formica L.). 4 Text- figuren : : Niesiolowski W.: Hemaris ueiformis E En films L. Kilka słów tyczących się nomenklatury. Einige Worte die Nomenklatur be- treffend L = : Noskiewicz J: Nomada ‘dzieduszyckii n. sp. Gee of — Colletes annulicornis Mor. d (Hym.) . 7 Be. — Nowe dla fauny Polski i rzadkie błonkówki ics Neue far Polens Fauna u. seltenere Hymenopteren. II. — i Poluszynski G.: Nowe gatunki wachlarzoskrzydiych 4 ródź. Halictoxenos Pierce. Neue Arten d. Fe dis Aa Halicto- xenos Pierce. Tafel IV. I Nunberg M. v. Kozikowski A. Ogloblin A.: New and little known Strepsiptera from ‚Poland. FEMI and Il. rade SM Hie fie s kV RO eh) ENT RER AIR EEE BE Sprawozdania z zebrań; Odpowiedzi red., Komunikaty Zarządu 56, 105, 112, 189, 190 IV. Referaty i Przegląd literatury. Prof. Mokrzecki Z., prof. Łomnicki J., prof. Kozikowski A. 105, 110, 188, 190. POLSKIE PISMO ENTOMOLOGICZNE BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE WYDAJE POLSKI ZWIAZEK ENTOMOLOGICZNY | PUBLIÉ PAR LA SOCIÉTÉ POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES "Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MIN. W.-R.-1-O. P. | Le ; : T. Il; — ZESZYT 1—4 — 1924" [9/4 \ A À + RC (SOMMEIRE) >> Sp. Juljan bar. Brunicki. (Wspom. pośm.), str. 1. — Schille Fr.: Rzadkie i aberatywne motyle mego zbioru, str. 2. — Trella T.: Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla (Necrophaga), str. 18. — Niesiołowski W.: Hemaris fuciformis L, i Hemaris tityus L., str. 23. — Noskiewicz J.: No- mada dzieduszyckii n. sp., str. 34. — Błędowski R. i Kraińska K.: Ma- terjały do fauny Ichneumoidéw Polski. Cz. I. (Ichneumoninae i Pimplinae), str, 37: — Sprawozdania z zebrań „miesięcznych P. Z, E. 1924, str, 56. — ' „LWÓW 1924 cz DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH p - «POD DR JÓZEFR: ZIEMBINSKIEGO r. we re. ee ee 4 ds Arts, à PRIE "M ET os ART 2 + Le ee (Każdy członek P. A E. i każdy prenumerator P. P. E. ma prawo do jednego OGŁOSZENIA. bezpłatnego ogłoszenia w ciągu roku do 10 wierszy). Carabus menetriesi, besseri, v. ex- cellens, Deltomerus carpathicus, Mi- croglossa nidicola, „Otiorrhynchus ko- tulae etc. — zamienię na brakujące mi Carabidae, Staphylinidae i Curcu- lionidae. August Stockl Lwow, L. Sapiehy 29, II p. Jako wspölpracownik Prof. E. Stran- 2 jdzie nto- da z Rygi, pod redakcja ktörego z druku wielotomowy „Słownik mologiczny“, obejmujący biografje en- tomologów i arachnologów wszystkich 4 krajów, uprzejmie proszę WPanow Kolegów entomologów i arachnologów … o łaskawe wczesne nadsyłanie pod mo- im adresem swych biografij (możliwie w języku niemieckim) i wykazu prac wzgl. odbitek, a także materjału, do- tyczącego działalności naukowej nie- żyjących już entomologów polskich. Inż. Czesław Bieżanko, Poznań, Szamarzewskiego 3, I p. adres w Warszawie: Smolna 40—8. Prenumerata roczna wynosi: (Abonnement d'un an:) w Polsce (Pologne) dla loków P. Z. E. (zarazem wkładka członk.) . . . 2 ala unnych: s wos s SA | zagranicą (Etranger) pour les membres de la Société des ent.. . . . . . . = DEBUIEES. =, LANCE W sprawach tyczacych Pisma i P. Z. E. nalezy adresowac: (En questions concernants le Bulletin ou la Société adresser): Dr. JAN KINEL, — LWOW, RUTOWSKIEGO 18. r e e e e e e e e e e 4 ” D'S Ver | e e U J) Tes oe PSS à 6-5 złp. . | af S. p. Juljan br. Bb (Wspomnienie pośmiertne). Dnia 9. kwietnia 1924 r. umarł o godz. 81/, rano w majątku 4 swoim w Podhorcach obok Stryja, członek Polskiego Związku Entomologicznego Juljan br. Brunicki. Urodzony we Lwo- wie w r. 1864 rozpoczyna już jako prywatysta V. i VI. klasy - gimnazjalnej zajmować się entomologią i posiada już w tym czasie | znaczny zbiör starannie preparowanych owadöw i kontynuuje owo ulubione studjum az do czasu na krótko przed Smiercia, kiedy 1 szybko rozwijajaca sie choroba serca na dalsze wycieczki i ko- p | sg à À = mik lekcjonowanie już nie pozwalała. W pałacu swoim w Podhorcach zawiesza na trzeciem piętrze lampe elektryczną, prawdziwe słońce elektryczne, i łowi niemal co noc, kiedy tylko stosunki gospodarcze i aura na to pozwalają, ćmy, osiągając rezultaty znakomite, bo odkrywa nowe i nieznane | dotąd gatunki ciem dla fauny krajowej, z których jako rzadkości | pierwszorzędne wymienić należy: Daphnis nerii L., Cossus te- ' rebra F., Pygaera timon Hb., Plusia zosimi Hb. i wiele, wiele _ innych. Połów taki przeciągał się nieraz do godz. 1 w nocy i nieraz mawiał, że najlepsze I najrzadsze rzeczy pojawiają się dopiero późno w nocy. Przy egzaminie, który składał jako student VI. klasy w gabinecie przyrodniczym ówczesnego gimnazjum Franciszka Jó- ) _zefa we Lwowie (dzis im. kröla Batorego) zaimponowal egzamina- » torowi Ś. p. J. Petelencowi swoją znajomością owadów, które były wystawione w gablotkach gabinetu. Ś. p. br. Brunicki nie poprzestaje jednak na kolekcjonowaniu motyli, lecz publikuje re- zultaty swoich prac, prawie wyłącznie w Sprawozdaniach Komisji Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 1 —2. 1 Fizjograficznej Akademji Umiejęt. jako członek tejże Komisji pod — tytułem: „Spis motyli zebranych w powiecie Stryjskim* Tom 42 (1908) — To samo część II Tom 44 (1910) 4 np US be 019) BR Sea (LZ babe SN LIT) W roku 1913 odkrywa nowy, dotąd nieznany gatunek ro- : dzaju Xystophora nazwany na Jego cześć Brunickii Rbl.; również # noszą inne jeszcze motyle nazwisko Jego, jak Sażyrus dryas ab. Brunickii Schille, Plusia zosimi ab. Brunickii Klem. : Również gruntownie jak nad fauna motyli, pracował nad fauną ptaków okolic Stryja i rezultaty złożył również w Spra- wozdaniach Komisji Fizjograficznej Akad. Umiejęt. w Krakowie, - opisując w Tom. 23 w r. 1889 „Ptaki spostrzegane w okolity Stryja”. Polska nauka traci w nim badacza i znawcę wytrawnego, sumiennego i niestrudzonego pracownika. Niech mu ziemia będzie lekką. Pa Sch. Rzadkie i aberatywne motyle mego zbioru | [Seltene und aberrative Lepidopteren meiner Sammlung] i | Podal FRYDERYK SCHILLE, Podhorce obok Stryja. Wojna Swiatowa pozbawila mnie juz w jej poczatkach a mia- nowicie w roku 1914 i 1915 mego z ogromnym wysilkiem pracy z: różnych okolic Małopolski zestawionego zbioru motyli a, ze uważałem okolicę Strzałkowa, w której i przed wojną przebywałem, za niedość zbadaną, wziąłem sie, wróciwszy w r. 1916 po ucieczce « na swoją siedzibę, na nowo do pracy kolektorskiej i doszedłem dziś już, nie żałując natężenia tak duchowego jak i fizycznego, do dość już pokaznego nowego zbioru, z którego dziś podaję tylko motyle rzadkie i aberacje różnych gatunków. Co do kolekcjonowania samego używałem w szczególności — lampy acetylenowej, korzystając z każdego możliwie sprzyjającego wieczoru, brałem ćmy na przynętę z jabłek preparowanych i ener- gicznie oddałem się hodowli gąsienic, co też doskonałe dało re- zultaty. | ‚ Dla orjentacji nadmieniam: < " Liczby przed gatunkami a umieszczone, są to liczby 3 katalogu Staudingera i Rebla: gwiazdka oznacza gatunek dla _ fauny Polski nowy, daty są oznaczone liczbami, to jest dnie arab- _skiemi, miesiące rzymskiemi; za niemi liczby stojące oznaczają rok połowu, np. 6. VII. 17 znaczy 6 lipca 1917 r. 4 Motyle tu podane pochodzą w przeważnej części z okolice _ Strzałkowa, Podhorzec, Łotatnik i Bereźnicy, nieco ze starego _ mego zbioru ze Sołotwiny, Rytra i Zurawna. i : ; - MACROLEPIDOPTERA. 38. Aporia crataegi L. trans. ab. alepica Cosmov. Lotatniki, u oso- bnika tego tylko skrzydla przednie zupelnie przezroczyste, gdy wlasciwa ab. ma przednie i tylne skrzydla przezroczyste. _ 45. Pieris brassicae L. gen. vern. chariclea Stph. Strzałków, 22. IV. 1 18 exl.; 21. V. 18, 2 okazy; 1. V.18, 1 okaz; 18. IV.18exp. . 48. Pieris rapae L. ab. flavescens Röber, Strzałków, 25. Ill. 29 ex L.: 29. VII., 18. VIII tapane. _ 52. Pieris napi L. gen. aest. napaeae Esp. Nowy Targ 23. VIL; 4 ab. impunctata Rober. Nowy Targ 29. IV.; Strzałków 19. IV. i ex p., 20. IV. 20, 19. IV. 18, 2 okazy. - _ “131. Apatura iris L. ab. 1omaniszyni Schille ab. nov. Strzałków 3. VII. 12. Aberacje tę opisałem w „Entomologische Zeit- schrift Frankfurt a/M. Nr. 49 z7. Ill. 1914. nie nazwawszy jej wówczas, co czynię dziś ku czci znanego i zasłużonego lepi- ‘dopterologa pana Jana Romaniszyna. Aberacja ta jest co do są białe; lecz wygląd jej jest od wyglądu osobników typo- wych zgoła różny, gdyż skrzydła we wszystkich możliwych pozycjach przepiękńie fioletowo-niebiesko się połyskują. Co do ubarwienia samego to skrzydła przednie odpowiadają ubarwieniu osobników typowych, zaś na skrzydłach tylnych przechodzi owo fioletowo-niebieskie ubarwienie przez oczko skrzydła aż do kąta tylnego i sięga od żeberka Il aż do IV, do brzegu zewnętrznego. Ów czarnobrunatny ton zasadni- czego ubarwienia osobników typowych, który widzimy wtedy, kiedy jedna strona skrzydeł niebesko się lśni, jest wtedy tylko widzialny, kiedy patrzymy na tego motyla pod bardzo ostrym kątem, i tu jeszcze ton niebieski przoduje. pie |... nakreśleń zupełnie normalna; plamy i wstęgi na skrzydłach — 5 2 HE a M IG IU PRZY RZN? N ŚWI ? ; M Ay ee PANOW ee eee A NANA, 5 ; BRS alah ICT i 4 daw A BS ja, 131. Apatura iris ab. jole Schiff. Strzałków 10. VIL 23. ex à se _ sienica na iwie (Salix capraea). . 132. Apatura ilia Schiff. ab. (et. v.) clytie Schiff. Od konca VI. do VII. w całej okolicy nierzadki; — ab. (et. v.) eos Ross. 1 Er Lotatniki w lipcu — odmiana rzadko spotykana. 136. Limenitis populi v. bucowinensis Horms. © Strzałków las 12. VI. 20, znana tez z Poznanskiego (Vide Dr. K. F. Wize, Zapiski Muzealne zeszyt Il. i III. 191711918 Poznan); — ab. diluta Spuler. d Łotatniki 14. VI. 23. 152. Pyrameis atalanta L. ab. fracta Tutt. Strzałków 24. VI. 16; 14. IX. 19; 30. VI. 20;. 9: VI. 20: ex’ 1: 156. Vanessa jo L. ab. dyophtalmica Garb. Strzalköw 4. X. 20. 1 okaz złapany; 19. VIII. 17. 4 okazy ex l.; — trans. ad ab. fischeri Stfs. Strzałków 19. VIII. 17. 1 okaz ex I. Sztucznie wyhodowane, poczwarki mrożone: Vanessa jo L. ab. exoculata Weym. Strzałków 5. i 6. VII. 1920, ex |.; — ab. jocaste Urich. Strzałków 6. VII. 1920 ex 1.; — ab. belisaria Oberth. Strzałków 5. i 6. VII. 1920 kilka okazów. 160. Vanessa xanthomelas Esp. Łotatniki ex p. 7. VII. 23. ga- tunek bardzo rzadki. 169. Araschnia levana ab. porima O. Strzałków ex 1. w VII. kilka okazów; — ab. intermedia Stich. Strzałków ex l. w VIL; — gen. aest. prorsa L. Strzałków ex |. w VII. ; — ab. obscura Fen- tor. 15., 19.i 20. VII. łapane; — ab. schulizi Pfitzner, Strzal- ków ex l..w- VII. | 180. Melitaea phoebe Knoch. ab. minor Frey. Lotatniki 9. VIL., 2. MIS ALA *191. M. athalia Rott. ab. latefasciata Fixs. Strzałków 21. VI. 22. Aberacja z przepaską na skrzydłach tylnych ze spodu, zna- cznie rozszerzoną, białawą ; ubarwienie to przebija na wierzch skrzydła, rozjaśnia go przy brzegu tylnym prawie na całą szerokość. Osobniki do grupy latefasciata należące są we- dług opisu Seitza największe z gatunku athalia, co o mej ab. powiedzieć nie można, gdyż okaz jest dość mały, jednak z całego wyglądu bezsprzecznie do grupy latefasciata należy. *202. Argynnis aphirape Hb. ab. triclaris Hb. 6. VI. 17. w lesie Strzałkowskim. Forma opisana w Seitzu z okolic Nikoła- jewska ze wsch. Syberji; mój okaz tak dokładnie zgadza PO an à + à 4 210. 230. 246. 3 się z opisem, że nie waham się formę moją pod tą nazwą podać. Argynnis pales Schiff. ab. arsilache Esp. Janów koło Lwowa 234 VI T5 "2" 0kazy:: A. aglaja L. ab. suffusa Tutt. Strzałków 25. VII. 17. Melanagria galathea L. ab. electra Meig. Lotatniki 28. VII. 16. ; 25. VII. * 402. Epinephele jurtina ab. testacea Schille, zlapana 26. VII. 18. 427. 446. 464. 476. 512. ap hot Strzałków. Opisałem w „Zeitschrift des österreich. Ento- mol. Vereines. 7. Jahrgang N. 5/6. S. 19.“ Wien 1/X. 1922. Skrzydła w rozpiętości 41 mm., a więc znacznie mniejsze niż u okazów typowych; ubarwienie skrzydeł przednich czekoladowo gniade, w górnej części koło komórki disco- idalnej ku oczku, które prawie niewidoczne, są skrzydła biało żółto (schalgelb) rozjasnione; rozjaśnienie przechodzi ku brzegowi tylnemu w: barwę zasadniczą skrzydła, łącząc się z takową; plama czarnogniada tu się znajdująca, tak zwana Duftfleck prześlicznie na tem tle odbija. Spód skrzy- del przednich brudno ochrowy z szerokiem szarogniadem obramieniem; oczka dobrze zaznaczone jasno centrowane. Z ubarwienia zasadniczego skrzydeł tylnych pozostała tylko szeroka obwódka, skrzydła są jaśniejsze od skrzydeł przed- nich i rozjaśnienie to rozchodzi się po całem skrzydle, tak że użyłkowanie doskonale widać, żeberka z wyjątkiem Ill, są zgrubiałe, gniado ubarwione, spód tychże szarobiały, a w środku między żeberkiem IV, i IV; ciemno gniady punkt, ochrowo- żółto obramiony. Do grupy ab. cinerascens Fuchs nie można mojej aberacji zaliczać, gdyż na niej nic popielato szarego niema. Coenonympha iphis Schiff: v. carpathica Hormus. Łotatniki ZG WI: C. tiphon Rott. trans. ad ab. philoxenus Esp. Bereźnica 18. VII. Thecla ilicis Esp. ab. cerri Hb. Zurawno 3. VIII. 2 okazy. Callophrys rubi L. ab. bipunctata Tutt. Łotatniki. Chrysophanus phlaeas L. ab. coeruleopunctata Stgr. Łotat- niki 11. VIIL; Bereźnica 29. VII.; Strzałków 10. VI. Ch. dorilis Hufn. forma brantsi 9 Ter Haar, Strzałków 10. VIII. 22. las. SIAECH. amphidamas Esp. gen. aest. Hire Rühl. Strzalköw na 4 łąkach podmokłych 26. VII. 18. nie rzadki. 563. Lycaena optilete Knoch, forma cyparissus Hb. Rzęsna Pol- ska 30. VI. 18. 604. Z. icarus Rott. ab. coerulescens Wheel. Łotatniki 4. VI. 20. : Strzałków 9. VI.; Bereźnica 31. VII. — Z. ic. ab. fusca-coeru- lescens Gillm. Wheel. Lotatniki 14. VI. 22. nazwa złożona, — gdyż w odmianie tej cechy dwóch aberacyj się połączyły. L. ic. ab. amethystina Gillm. Żurawno 15. VI. 650. Cyaniris argiolus L. Strzałków las 10. V.19.; Łotatniki 1. VI. C. arg. ab. argalus Brgstr. Lotatniki 26. VI. — C. arg. ab. thersanon Brgstr. Strzałków 9. VI. 775. Smerinthus populi L. ab. griseo-diluta Gillm. Strzałków 2. VI. 19. " Lotatniki 2 okazy. — Sm. p. ab. rufo-diluta Gillm. Rytro ex l. 4, Il. 730. Dilina tiliae L. ab. transversa-brunescens Tutt. Rytro ex |. 30. V. D. t. ab. transversa-pallida Tutt. Rytro. 6. III. 92. ex I. ; 4. II. 89. ex l., Nowy Targ lapany. — D.t. ab. bipuncta-pallida Clark. Putt. Rytro. 25. 11191. %er 0.5.23 VIL 88 exe - 765. Pterogon proserpina Pall. Rytro na kwitnących gozdzikach: Lychnis viscaria w zmroku i na kwitnacej Sirynga kilka oka- zów 4. i 6. VI. 02. i 05: lokalny i rzadki. 171. Hemaris fuciformis L. Rytro. 29. VI. 05; 1. VI. 05.; forma rzadka. 774. Fl. scabiosae Z. (tityus L., bombyliformis Esp.) Rytro. 11. VI. 94.; również forma bardzo rzadka. -835, Leucodonia bicoloria Schiff. Strzałków 2. VI. 17.; 27. VI. 21.; rzadka, lokalna. 837. Ochrostigma melagona Bkh. Łotatniki; bardzo rzadka. 839. Odontosia sieversi Men. Bereźnica, 7. IV. 17. 5 okazów z brzóz strzepanych; Strzałków ex o. 27. II. i 28. II. 18.; gatunek rzadki. d 866. Orgyia antiqua L. ab. dilutior Schultz. Rytro. 5. VIII. 03; O. a. ab. infernalis Rbl. Strzalköw ex |. 24. i 27. IX. 23.; gasienice na debie. 908. Dasychira pudibunda L. ab. juglandis Hb. 4 Strzalköw a —— ee Wr. w" ex o. w maju 1923. r. Kilkanaście okazów. Aberacja wybi- | tnie różniąca sie od gatunku typowego; SB vide Seitz tom II. p. 114. 2 ; Euproctis chrysorrhoea L. ab. punctella Strand. Strzalköw 15. VII. 18; lampa acetylenowa. 919. Porthesia similis Fuessl. ab. auriflua Hb. Strzałków lampa, PSN IE 0: _ 931. Lymantria monacha L. trans. ad ab. eremita. Strzałków lampa 26. VII. 13. 970. Lasiocampa quercus L. ab. basipuncta Tutt. Rytro ex |. L. q. trans. ad ab. spartii Hb. Rytro ex l. det. Rebel. _ 990. Cosmotriche potatoria L. ab. berolinensis Heyne. Strzalköw, 22. VII. 17. lampa. _ 999. Gastropacha populifolia Esp. Strzałków lampa 18: VIE A7 gatunek rzadki. 1014. Endromis versicolora L. ab. clara Tutt. Strzałków, 8. IV. 22.; z brzöz trzepana. 1020. Lemonia dumi L. Strzalköw ogröd, 15. X. 18, forma ta bardzo rzadka. 1091. Acronycta cuspis Hb. Strzałków ex |. 13. VI. 19, jedna z najrzadszych Acronyctów. 1127. Agrotis fimbria L. ab. virescens Tutt. Strzałków ex |. DST NI: 20: *1136. Agrotis augur F. ab. conjuncta Schille ab. n. Strzal- köw do lampy, 15. VII. 18. Plamka krazkowa z pierwsza przepaska polaczona, podlugowata, od brzegu ramiennego röwno Scieta, gniado centrownie wypelniona, plamka ner- kowa ciemno gniado wypełniona; z jej środka wychodzi równobieżnie z brzegiem ramiennym gruba czarna kresa, która dosięga drugiej przepaski i w 'miejscu największej wy- pukłości tejże z nią się łączy. Wszystko inne jak u formy typowej. 1152. Agrotis pronuba L. ab. brunnea Tutt. Strzałków 2. VIII. 1203. Agrotis dahlii Hb. Lotatniki 4. VIII. 18., ćma bardzo rzadka. 1400. A. segetum Schiff. ab. nigricornis Vill. Strzałków przynęta 18: IX. 17. — A. s. ab. leucostigma Esp. Strzałków 19. VII. 17.124. VII. 18. — A. s. ab. subatratus Haw. Strzałków przy- nęta 29. VIII. 18, licznie. * 1438. Chareas graminis L. ab. tricuspis Esp. i ab. albipuncta Lampa, 9. II. i 13. VIII. 17; Strzałków lampa. 1439. Epineuronia popularis F. v. (et ab.) hilaris Stgr. Strzałków lampa 24. VIII. 17., 29. VIII. 18, 2 okazy. 8 1467. Mamestra dissimilis Knoch. ab. laeta Reuter. Strzatkéw _ przyneta w sierpniu 1917, 7 okazow. 1487. Mamestra dentina Esp. ab. ochrea Tutt. Strzałków przy- neta 9. VIII. 17. — M. d. ab. hilaris Zett. Strzałków 13. VI. NASZYM, 17: 1547. Dianthoecia nana Rott. ab. fasciata Tutt. Strzalköw lampa, AW Acad Fo k 1580. Bryophila fraudatricula Hb. Strzalköw 4. VII. 18. lampa. - 1706. Hadena rurea F. ab. alopecurus Esp. Strzalköw 19. VI. 17. 1709. H. scolopacina Esp. ab. hammoniensis Sauber. Strzałków lampa, IS VIL 23.520, VAly25: 1715. A. secalis L. ab. oculea Guen. Strzałków przynęta, 14. VIII. 22., Łotatniki 24. VIII. 18. — H. s. ab. nictitans Esp. Strzałków 19. VII. 17.,,8. VE 17.,,13./MIIL 18., łampa. — 47 s abe ticulata Tutt. Strzałków 7. VI. 17. 1870. Mania maura L. ab. striata Tutt. Rytro przynęta. 15. VII. 2 okazy. 1876. Helotropha leucostigma Hb. ab. lunina Hw. i ab. albipuncta Tutt. Strzałków 8. i 13. VIII. po kilka okazów do lampy. Gatunek lokalny i rzadki. | 1877. Hydroecia nictitans Bkh. ab. erythrostigma Stw. Strzal- ków lampa, 25. VII. 17. 2 okazy. 1893. Nonagria sparganii Esp. Strzałków 22. VII. 17., 8. VIII. 17., 29. VIII. 18, lampa, ćma rzadka. 1894. Nonagria typhae Thnbg. Strzałków, 24. VIII. 17. lampa, również ćma bardzo rzadka. *1928. Calamia lutosa Hb. ab. rufovenosa Schille. Strzałków, 19. IX. 17., lampa, 6 okazów, odmianę tę opisałem w „Zeit- schrift für wissenschaftliche Insekten - Biologie 1918. p. 120. *2034. Petilampa arcuosa Hw. Strzałków lampa 8. VIII. 17., rzad- kość pierwszorzędna, ćma znana dotychczas tylko z Brytanii, Danji, Francji. Niemiec, Austrji i Szwajcarii. 2035. Acosmetia caliginosa Hb. Łotatniki 2. VI. 17., Żurawno 1. VI. 08, również rzadkość pierwszorzędna. 2067. Taeniocampa populi F. ab. atropunctała Geest. Bereźnica, 14. IV. 17. z dębów trzepana. Vide Berge-Rebel p. 238. 2070. 7. incerta Hufn. ab. fuscata Haw. Strzałków do lampy w domu, 22. IV. 20. LE Ariane I AE CE A BA a as ee FRE BRYZA Re ÿ H à 2 Ar m 2087. 7 Calymnia pyralina View. ab. corusca Esp. Strzalköw À 1 VE 20. ex 1. _ 2098. C. trapezina L. ab. rufa Tutt. Strzałków, 7. VII. ex 1. — C. t. | ab. ochrea Tutt. Strzałków, 30. VI. ex 1., 20. VI. ex 1.; ga- sienice na iwie (Salix caprea) i Evonymus. _ 2124. Orthosia circellaris Hufn. ab. ferruginea Esp. Strzałków, . De 17: X. 20: 2143. Xanthia citrago L. ab. aurantiago Tutt. Strzalköw, 25. VIII. 21. 2164. Orrhodia vaccinii L. ab. mixta Stgr. Strzałków przynęta, KDL: 2173. Xylina furcifera Hufn. Strzałków, 4. X. 18. bardzo rzadka. 2174. Xylina ingrica HS. Bereżnica, 7. IV. również rzadka. | 2358. Pyrrhia umbra Hufn. ab. marginata F. Strzałków, 18. VII. 17. *2453. Erastria argentula Hb. ab. nowickii Schille. Strzałków, 2. VII. 23. Opisana w „Polskiem Piśmie Etnomologicznem | EI. à "INP Pe ee PA EA PARACH it re Pa IA. la | a? UMA U, 27 du WR Ut api CA Z ACRE YZ YO que kde ‘ » NAA fie Sot aan A’ N $ 11 » 3535. Tephroclystia pusillati F. ab. piceata Prout. Bereźnica, D 71217, 270 Ne 22. p "3591. q. veratraria HS. ab. priifferi Schille. Mniejsza od formy typowej, zupełnie bez nakreśleń, jednakże z czarnym punk- tem diskalnym; w kącie tylnym skrzydeł przednich ledwo dostrzegalna biała plamka; ubarwienie skrzydeł formy typo- wej jasno oliwkowo-szare. Ex |. 19..VI. 22. z Veratrum album; ku czci pana Dra Jana Priiffera prof. Uniwersytetu w Wilnie nazwana. B | 3595. T. satyrata Hb. ab. transversata Dietz. Strzałków ex |. 12 Vy 21,114 VS 22. 3660. Chloroclystis rectangulata L. ab. nigrosericeata Haw. Strzał- ków ex L 20. V. 20. ex Prunus padus i 7. VI. 21. łapana. © 3700. Abraxas marginata L. ab. pollutaria Hb. Strzałków i Be- reznica w V., VI. i VI. 3726. Ennomos quercinaria Hufn. ab. carpinaria Hb. Strzałków exp. 10. IS: 3728. E. fuscantaria Hw. Rytro. 25; II. 05., bardzo rzadka. 3730. E. erosaria Hb. ab. unicoloria Esp. Rytro 2. IX. 88.i1. VII.89. 3733. Selenia bilunaria Esp. gen. aest. juliaria Hw. Rytro ex |. 20. VII. 91. — S. b. ab. deumbraria Klem. Rytro ex 1. 16. I. 89. 3734. S. lunaria Schiff. ab. delunaria Hb. Rytro przynęta 30. VII. 86., ex l. 12. VII. 89. i 28. VII. 91., Strzałków lampa 20. VII. 17., Łotatniki. | 3735. S. tetralunaria Hufn. gen. aest. aestiva Stgr. Rytro i Strzal- ków w VII. ex I. i do lampy. *3743. Gonodontis bidentata Cl. ab. edentula Krulik. Rytro 22. V. 95. — G. b. ab. nigra Prout. Strzałków 25. VI. 17. lampa. — G. b. ab. trapezoides Schille. ab. nov. Skrzydła je- dnostajnie gniadoszare, ciemniejsze niż u for. typowej; prze- paski bardzo słabo znaczone, białawo obrzeżone na brzegu tylnym, daleko od siebie oddalone, pierwsza na żeberku środkowem mocno złamana i odtąd z drugą przepaską ró- wnolegle ku brzegowi tylnemu bieżąca; u formy typowej i mocno zbieżnie idące (convergierend). *3749. Crocallis elinguaria L. ab. trapezaria B. Gen. Rytro 24. VII. | ex l, Nowy Targ 23. VII. — Cr. e. ab. juncta Schille. Lotatniki 18. VII. 17.; opisana przezemnie w „Zeitschrift für wissenschaft. Insekten - Biologie“ 1918 p. 121. MATĘ” (NAJ Fre ee NE AE N N ya DR TEE ; et rag sy 2 5 x 12 3754. Angerona prunaria L. ab. sordiata po Rytro i a q ex l. VI i VII czesto. 3765. Epione advenaria Hb. ab. fulva Gilmer. Rytro 9. VI. 93. 3769. Hypoplectis adspersaria Hb. ab. pallidaria Lambill. Strzal- Ä ków ex o. 10. IV. 18. — H. a. ab. irroraria Prout. Strzałków : exo.1, 14, 29. IV. — H. a. ab. sylvanaria HS. Strzałków 14. VII: ex-1., 22 VI 27: 3771. Caustoloma flavicaria Hb. Zurawno 5. VIII. 07 rzadkość pierwszorzedna, lokalna w Europie poludn. 3802. Hybernia defoliaria Cl. ab. obscura Helfer. Strzałków ex l. 19. X.— H. d. ab. brunescens Rbl. Strzałków ex. |. 26. X. H. d. ab. holmgreni Lampa. Rytro ex |. 23. X. 3807. Anisopteryx aceraria Schiff. Strzałków 15. IV. 22 i 10. XI. 17 z jaworöw strzepany, bardzo rzadki. 3814. Biston hispidaria F. Bereznica 17. IV. 16 bardzo rzadki. 3825. B. hirtaria Cl. ab. congeneraria Hb. (duplicaria Stgr.) Berez- nica 7. IV i 10. IV. 17, z brzöz strzepany. 3891. Boarmia repandata L. ab (et v.) conversaria Hb. Rytro lampa 19. VIII. 03. — B. maculata Stgr. (K. N. 3891 b) var. bastelbergeri Hirschke, Rytro w VII i VIII. ex l. i do lampy kilka okazów; gąsienica na paklonie Acer campestere w VI. 3894. Boarmia roboraria Schiff. ab. et v. infuscata Stgr. Rytro, Strzałków ex l. i do lampy dość często, ex o. VI, VII i VIII. 3903. B. crepuscularia Hb. ab. defessaria Frr. Rytro, Strzałków w I i VI. 3904. B. bistortata Goeze ab. fasciata Petersen. Strzałków 12. VII. 3908. B. luridata Bkh. ab. cornelseni Hoffm. Strzalköw 27. VI. 21 bardzo rzadka. 4000. Ematurga atomaria L. ab. ustaria Fuchs. Rytro 8. VIII. 99 i 21. V. 1900. — E. a. ab. unicoloraria Stgr. Zurawno 28 i 29 VII. 08. | 4018. Thamnonoma brunneata Thnbg. Rytro 31. VII. na górze Radziejowej 1200 m; rzadkość. 4037. Eubolia arenacearia Hb. Rytro 15. VI. 93; rzadkość pierwszo- rzędna. 4126. Sarrothripus revayana Sc. ab. degenerana Hb. Rytro, 12. VIII. 99. — S, r. ab. ilicana F. Rytro, 3. VIII. 91. — S. r. ab. ramo-, sana Hb. Żurawno 1. X. 07 ex 1. — S. r. ab. undulana Hb. SAS BRE nae EMEA rae vee De Len Ratio re EE a 7 RE SANT SE 13 Nowy Targ 7. IV.; Zurawno 28. IV i 1. X.; Rytro 9. VII Br 2113. IV. Sir. ab: obscurana Warren. ns 3: X. 4177. Parasemia plantaginis L. ab. hospita Schiff. Łotatniki 7. VI. z P. p. ab. bicolor Ratz. Strzałków w VI. — P. p. ab. borusia Schaw. Strzałków w VI. — P. p. ab. elegans Ratz. Strzałków, Łotatniki w VI. przez cały miesiąc. — P. p. ab. nigrociliata Schaw. Łotatniki, Strzałków przez cały miesiąc VI. 4186. Diacrisia sanio L. ab. pallida Stgr. Strzałków, 10. VI. 4201. Arctia caja L. ab. confluens Rebl. Strzałków 18. VII. 20 w ogrodzie znaleziona. 4241. Pericalia matronula L. trans. ad ab. haliciaca Sl Strzal- köw 14. VI. 22. las. 4327. Zygaena scabiosae Schaw trans. ad ab. divisa Se Lotat- niki 3 i 10. VII. 18. 3 okazy. 4388. Z. carniolica Sc. v. (et ab.) berolinensis Stgr. Złoczów-Krasne Toe V1R..1923. 4532. Trochilium apiformis Cl. Rytro, 8. VII. 4546. Sesia spheciformis Gerning. Lotatniki 14. VI. 23. 4551. S. cephiformis O. Rytro 7. VII. 05. 4552. S. tipuliformis Cl. Rytro kilka okazöw 9. VI. 96 czerpane z kwitnacych Euphorbia ciparissias. 4563. S. culiciformis L. Rytro 25. V. 05; Barcice kolo Rytra. 4587. S. empiformis Esp. Rytro w VI, VII i VIII; Zurawno VIII. 4713. Phragmatoecia castaneae Hb. v. cinerea Teich. Strzalkow lampa, 19. VI. 17: 4718. Zeuzera pyrina L. ab. octopunctata B. Lotatniki 26. VI. 17. 4743. Hepialus hecta L. ab. decorata Krul. Strzalköw lampa 12. VI. 17. MICROLEPIDOPTERA. 17. Crambus paludellus Hb. ab. nivellus Rbl. 18. VII. 17, 5. i 13. VII. 18, Strzałków lampa, na łąkach moczarowatych. 61. C. tristellus Man. ab. paleella Hb. Strzałków lampa w VIII. 17. |.» kilka okazów. — C. t. ab. fuscelinellus Stph. razem z poprzednią. _68. C. perlellus Sc. ab. et v. warringtonellus Stt. Strzałków lampa w VI i VII. 191. Donacaula mucronellus Schiff. Strzałków lampa w VI i VII. | na lakach podmoklych — rzadki. 253. Plodia interpunctella Hb. 18. VII. 18 w domu zlowiony, forma wiecej poludniowa, u nas bardzo rzadka. RN a LT PRES ET oy) 0a ZEE ae : 14 589. Selagia argyrella F. Man. Strzałków 13. VII. 17. również. forma rzadka. 731. Acrobasis zelleri Rag. Strzałków ex a. z deböw, Łotatniki, À forma również niepowszednia. 841. Pyralis regalis Schiff. Strzalköw, lampa 15. VII. 23. znany dla". Polski tylko z 2 okazów, pierwszy złowił Stóckl. 4. VIII. we Lwowie; rzadkość pierwszorzędna. *979. Scoparia pallida Stph. Strzałków lampa 28. VI., 9.120. VII. 17. forma dla Polski nowa, bardzo rzadka. 1251. Pyrausta purpuralis L. gen. aest. chermesinalis Gn. Strzałków — lampa w VI. i VII. — 2. p. v. et ab. ostrinalis Hb. Strzał- — ków 7. V. 21. 1406. Stenoptilia bipunctidactyla Hw. v. plagiodactyla Stt. Lotat- : niki 3. VII. rzadki. 1459. Acalla niveana F. Man. v. (et ab.) scotana Stph. Nowy Targ — 7. IV.; Rytro w IV.; Strzałków w IV. 1460. A. roscidana Hb. Strzałków 14. IV. 18. z osiki strzepana, bardzo rzadka. 1473. A. ferrugana Tr. v. selasana H. S. Strzałków 24. VI. ex L.,. 8. i 10. VII.; forma więcej południowa. 1507. Cacoecia podana Sc. v. sauberiana Sorh. Strzałków lampa 4. Vil. 18.; Zurawno w VIL * 1520. C. costana F. Man. ab. fuliginosana Schille. Strzałków lampa 20. VI. 17. Opisano w ,,Entomol. Zeitschrift F/a“ 27. X. 17. 1540. Pandemis ribeana Hb. v. (et ab.) cerasana Hb. Strzałków | 18. VI. 17. 1585. Toïtrix paleana Hb. v. icterana Froel. Strzałków i Bereźnica w VI. Gatunek ten występuje u nas przeważnie jako forma icterana. ; *1641. Exapate congelatella Cl. v. kenneli Schille g ab. nov. Strzałków ex 1. 31. X. 17. Gąsienice znalazłem na Sirynga vulgaris 5. VI. Forma ta opisana jest w Kennela „Die Pa- | liarctischen Tortriciden“ ale nienazwana jako varietas. Różni się od formy typowej brakiem białej, podłużnej, szerokiej i smugi w środku skrzydła przedniego. Vide wyż cytowane — dzieło tabl. XI, fig. 20. Nazwałem ja ku czci prof. Dra ° J. Kennela, autora znakomitego wyż wymienionego dzieła. 1646. Losopera francillana F. Strzałków lampa 12. VII. i 22. VI. 23.; jedna z rzadkich Tortricidów. 18. 7 ee ne à "AT \ eae eee a ae qe a dos 1706. Conchylis ambiguella Hb. Strzałków z dębów trzepana, | 23. V. 22.; Lotatniki złapana 24. VI. 22.; forma bardzo Ä rzadka. _ 1827. Euxanthis angustana Hb. Orawa w górach Skolskich 14.VI. 21.; 4 forma również bardzo rzadka. "1964. Cymolomia hartigiana Rtzb. W Podhorcach w szkółce drzew szpilkowych br. Brunickiego 15. i 17. VII. 18. 2043. Semasia metzneriana Tr. Strzałków lampa w VI, VII. i VIII. % co roku nierzadka; pisze o niej Nowicki, że złapał tylko jeden okaz; Żebrawski wspomina o niej z Chrobrza; ; jest to wiec forma lokalna nie wszedzie wystepujaca. _ *9061. Notocelia rosaecolana Dbld. Strzałków ex l. 22. VI. 17.: złapana 2. VII. 17.; jedna z rzadkich Tortricidów, dla fauny nowa. 2125. Epiblema solandriana L. v. (et ab.) sinuanæ Hb. Strzałków > RES NIE, 2259. Carpocapsa splendana Hb. Strzałków 8. VII. 21. z dębów płoszona, również forma dość rzadka. 2331. Glyphipteryx equitella Sc. Strzałków 23. V. 18. rzadka. 2360. Yponomeuta rorellus Hb. Strzałków lampa 12. VII. 18. i 8. VII. 20.; forma nieczęsta. 2466. Cerostoma radiatella Don. ab. nigrovitella Hander. Strzał- RON DSEV ie Vlas ex LS 7 [V.-19.. las: 2471. C. sylvella L. Strzałków 21. i 31. VIII. 22., z dębów trze- pana; forma rzadka. 2486. Orthotaelia sparganella Thnbg. Strzałków lampa 18. VII. 17.; rzadkość pierwszorzędna. . 2542. Gelechia cuneatella Dgl. Strzałków lampa 20. Vil. 17.; ró- wnież forma bardzo rzadka. 3050. Oegoconia quadripuncta Hw. Strzałków lampa 25. VII. 17.; forma rzadka. *3164. Psecadia lugubris Stgr. Łotatniki 14. VI. 22. Tę formę południową znaną tylko z Bułgarji i Górnej Austrji złapał na wspólnej wycieczce z inżynierem Romaniszynem i ze mną br. Brunicki i miał jako formę nową dla fauny ogło- sić w naszem Polskiem Piśmie Entomol. > “3191. Depressaria doronicella Wek. Strzałków ex |. i Bereźnica w VI. i z początkiem VII. Gatunek ten udało mi się wyho- dować, studjując biologję motyli znajdywanych na Doronicum 16 pardalianches. Gasienica sprzedza w koncu kwietnia i z po- czatkiem maja pedy koncowe tej rosliny i wydaje motylka w VI i VII. Gatunek dla fauny nowy. | 3322. Hypercalia citrinalis Sc. Łotatniki i Rytro w VII.; forma rzadka. *3592. Limnaecia phragmitella Stt. Strzałków lampa 20. VII. 17.; gatunek dla fauny nowy i bardzo rzadki. 3772. Coleophora ditella Z. Strzałków lampa 24. VI. 22., rzadka. *3850. C. nutantella Mihlig. Strzałków lampa 20. VI. 17.; forma dla fauny nowa i rzadka. 4076. Glacilaria imperialella Mn. Strzałków las 7. V. 21.; również forma bardzo rzadka. | *4223. Phyllobrostis hartmanni Stgr. Ze zbioru ś. p. Dra Kle- mensiewicza obecnie w posiadaniu br. Brunickiego w Podhoreach. Résumé. 131. Apatura iris L. ab. romaniszyni Schille ab. nov. Der Falter, ein 4, ist in Bezug auf Binden und Flecke vollkommen normal gezeichnet und gefärbt d. h. sie sind weiss. Doch ist der Totaleindruck, den der Falter macht, ein vom Nor- malen ganz verschiedener, indem alle Flügelflächen gleich- zeitig in allen Lagen, in die man den Falter bringt, prachtvoll violettblau schillern. Die Ausdehnung der blauen Färbung auf den Vorderflügeln ist der der normalen Falter gleich, er- streckt sich jedoch auf den Hinterflügeln über die Ocelle weg bis fast zum Apex und reicht von Ader II an bis Ader IV, fast bis zum Aussenrand. Die stumpf schwarzbraune Grund- farbung der Flügel, wie sie sich bei normalen Stücken dem Auge darbietet, während die eine Seite der Flügelflächen blau irisiert, ist nur dann zu ersehen, wenn man dem Falter eine aüsserst schiefe Lage gibt und dann noch herrscht das Blaue vor. 191. Melitaea athalia Rott. ab. latefasciata Fixs. Bei diesem Falter ist die Binde auf der Unterseite der Hinterflügel bedeutend erweitert, weisslich; diese Färbung wird an der Oberfläche des Flügels sichtbar, wodurch dieser hier bis an den Hin- terrand in seiner ganzen Breite aufgehellt wird. Die Indivi- | duen'zur Gruppe /atefasciata gehörig sind nach der Beschrei- * in nn ST NM RNA AT an ET, 4 2 A 17. _ bung Seitz’s die grössten der Athalien, was man von meiner ab. nicht sagen kann, da dieselbe kleiner ist als die normalen Falter, doch gehört diese unstreitig ihrem ganzen | . Habitus nach zur Gruppe Jatefasciata. _ 402. Epinephele jurtina L. ab. testacea Schille ab. nov. Expansion j -41 mm; das Tier ist im Verhältnis zu den normalen (4 & | von jurtina bedeutend kleiner, was sofort auffällt; die Farbe | der Vorderfliigel ein schónes Chocoladebraun, im oberen | Teil der Discoidalzelle und gegen die Ocelle zu, die kaum sichtbar ist, sind die Flügel in ein stark weissliches Schal- gelb aufgehellt, welche Aufhellung oberhalb des Duftfleckes und seitwärts von demselben verwaschen in die Grundfarbe übergeht. Der Duftfleck ist dunkel schwarzbraun und hebt sich prachtvoll von der Grundfarbe ab. Auf der Unterseite sind die Vordeflügel schmutzig ockergelb mit breitem grau- braunem Rande, die Ocelle gut ausgeprägt, licht gekernt. Die Hinterflügel sind in Grundfarbe, von der eigentlich nur der Aussenrand in breiter Binde übrig geblieben ist, etwas heller als die Vorderfliigel; die Aufhellung erstreckt sich über den ganzen Flügel, so dass Geäder hier vollstandig sichtbar ist und alle Adern mit Ausnahme von III; braun ver- dickt sind. Die Unterseite schmutzig grauweiss und mitten in der Zelle zwischen Ader IV, und IV: ein dunkelbrauner Punkt in ockergelber Umrahmung. In die Gruppe von ab. cinerascens Fuchs kann der Falter nicht gestellt werden, weil an ihm nichts aschgraues vor- kommt; ich benenne denselben als ab. Zestacea. 1136. Agrotis augur F. ab. conjuncta Schille. Die Ringmackel mit dem ersten Querstreifen verbunden, länglich, vom Vorder- rand gerade abgeschnitten, braun centriert, die Nierenmakel dunckelbraun ausgefüllt; aus ihrer Mitte entspringt parallel zum Vorderrande laufend ein starker, schwarzer gerader Strich, der den hinteren Querstreifen erlangt und sich hier in dessen äussersten Ausbuchtung mit diesem verbinde‘. Alles andere wie bei typischen Exemplaren. 3591. Tephroclystia veratraria HS. ab. prüfferi Schille ab. nov. Kleiner als die typische Form; vollkommen zeichnungslos nur mit schwarzem Discalpunkt ; im Hinterwinkel der Vor- derflügel ein kleiner kaum wahrnehmbarer weisser Fleck, die 2 Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt 1—2. D] = 18 3743. 1641. Farbung der Flügel ist ein lichtes Olivengrau. — Benannt zu Ehren des Univer. Professors Dr J. Prüffer. Gonodontis bidentata Cl. ab. trapezoides Schille ab. nov. Die Flügel sehr gleichmässig braungrau gefarbt; dunkler als bei der typischen Form, die Querstreifen schwarz, kaum mar- kiert, weiss gesäumt am Innenrand, weit von einander ent- fernt; der Erste an der Mediana stark gebrochen und von hier ab mit dem Zweiten parallel in den Innenrand lau- fend. (Bei der typischen Form convergierend). Exapate congelatella v. kenneli, Schille, 4 ab. nov. Diese Form ist in Kennels ,Die Paläarct. Tortriciden“ als Va- rietas beschrieben doch nicht benannt, unterscheidet sich von der typischen Form durch den vollstandigen Mangel der weissen in der Mitte der Vorderflügel verlaufenden breiten Längsstrieme. Vide das oben citierte Werk Tafel XI. fig. 20. Benannt zu Ehren des Verfassers des ausgezeichneten Werkes „Die Pal. Tortric.“. Dr. I. Kennel. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla (Verzeichnis der Kafer der Umgebung von Przemyśl) OMARLIŃCE — NECROPHAGA podał T. TRELLA. SCYDMAENIDAE. Euthia plicata Gyll. E. scydmaenoides Steph. Cephennium reitteri Bris. C. carpathicum Saulcy. Neuraphes rubicundus Schaum. N. minutus Chd. + N. nigrescens Reitt. (w wyk. Bor. or.). Stenichnus godarti Latr. S. scutellaris Müll. S. collars Müll. —s - À er 7 = TS. c. a. obscuripes Reitt. +S. c. a. rufescens Gerh. (w wyk. Sil.) 4S. pusillus Müll. S. exilis Er. Euconnus claviger Müll. E. wetterhali Gyll. E. nanus Schaum. _ E. denticornis Müll. HE. d. a. uredineus nov.!) E. rutilipennis Müll. E. fimetarius Chd. E. pubicollis Müll. Scydmaenus tarsatus Müll. S. hellwigi Hrbst. SILPHIDAE. Choleva spadicea Strm. Pralkowce. Ch. oblonga Latr. Ch. elongata Payk. Ch. cisteloides Froel. Ch. agilis Ill. Nargus wilkini Spence. N. anisotomoides Spence. 19 + Catops umbrinus Er. Brylince, Turnica (u stöp zeschlych PR w wyk. Sil.). C. fumatus Spence. . watsoni Spence. . alpinus Gyll. . picipes Fbr. . fuscus Pnz. . nigricans Spence. . fuliginosus Er. . nigrita Er. CEO Acer Cyc + C. n. a. nigriclavis Gerh. (w wyk. Sil.). + C. coracinus Kelln. (w wyk. Hal. or.). — dla fauny Polski nowe i niewyróżniane. (Neu für Fauna von Polen). -- podawane z kresów jak Sil. Bor. Lith. etc. ') Euconnus denticornis Müll. a. uredineus nov. rdzawo-żółtej. cały chrząszcz barwy 2* 20 C. morio F. + C. neglectus Kr. (w wyk. Sil. Bor.). Gr trıstis Pnz. Nemadus colonoides Kr. Ptomaphagus varücornis Rosenh. P. sericeus Pnz. (? subvillosus Goeze). P. sericatus Chd. Colon latum Kr. C. affine Strm. C. fuscicorne Kr. + C. zebei Kr. (w wyk. Bor.). C. brunneum Latr. C. fusculum Er. Necrophorus germanicus L. VII Zamek 1. ok. . humator Goeze. . interruptus Steph. vespilloides Hrbst. . vespillo L. . vestigator Hrsch. (1. okaz na lewej pokrywie a. inter- ee ruptus Brull. ). Necrodes littoralis L. Thanatophilus dispar Hrbst. Th. sinuatus F. Th. rugosus L. Oeceoptoma thoracicum L. Blitophaga opaca L. B. undata Mill. Xylodrepa 4-punctata Schrb. Silpha carinata Hrbst. S. obscura L. Phosphuga atrata L. Ph. at. a. brunnea Hrbst. Agyrtes castaneus F. IV. Wilcze. LIODIDAE. + Triarthron maerkeli Schmdt. Brylince, wysiany jesienia z grzybow; (w wyk. Sil. Bor.). Hydnobius punctatus Strm. Pralkowce, wysiany z grzybów.” | Liodes cinnamomea Pnz. VIII, XI. Bakończyce, Zamek. Oe ee NENA 21 L. picea HI. Brylince, Turnica. L. dubia Kug. a. consobrina Sahlb. L. calcarata Er. + L. c. a. nigrescens Fleisch. L. pallens Strm. L. badia Strm. L. carpathica Gnglb. Brylince. L. parvula Sahlb. L. flavicornis Er. Agaricophagus cephalotes Schmdt. X. Zamek, licznie w bulw- kach grzybowych na korzeniach świerków. Colenis immunda Strm. Anisotoma humeralis F. A. h. a. glabra Payk. + A. h. a. corticina nov!). A. axillaris Gyll. A. castanea Hrbst. A. glabra Kug. A. orbicularis Hrbst. + A. serricornis Gyll. XII. Budy Mł.; wysiana z mchu u stóp dębu; (w wyk. Lith. Bor.). Amphicyllis globus Fbr. A. g. a. ferruginea Strm. A. globiformis Sahlb. Agathidium nigripenne Kug. A. atrum Payk. . seminulum L. laevigatum Er. . badium Er. marginatum Strm. . varians Beck. . rotundatum Gyll. Brylińce, Turnica. . mandibulare Strm. + A. m. a. corallinum nov.?) EEE !) Anisotoma humeralis F. a. corticina nov. krwista plama barkowa prze- dłużona, w kształcie zwężającej się smugi, poza połowę czarnych pokryw. ?) Agathidium mandibulare Strm. a. corallinum nov. cały chrząszcz barwy rdzawo-czerwonej. 4 p be dd . A ; aj 22 + À. confusum Bris. (=piceum Thoms. = polenicum Wank.). A. plagiatum Gyll. Turnica. + A. nigrinum Strm. Turnica, (w wyk. Sil. Bor.). A. discoideum Er. Brylińce, Turnica. CLAMBIDAE. Clambus minutus Strm. C. punctulum Beck. C. armadillo Deg. C. pubescens Redtb. LEPTINIDAE. Leptinus testaceus Müll. CORYLOPHIDAE. Sericoderus lateralis Gyll. Corylophus cassidoides Mrsh. Orthoperus punctatus Wank. O. punctulatus Reitt. O. atomus Gyll. + O. coriaceus Muls. (w wyk. Sil.). Wielkie uböstwo form wydmowych takich, jak Liodes i Co- lon, pochodzi z braku w bliższej okolicy Przemyśla terenów pia- szczystych. Résumé. Es werden, unter den Kafern von der Gruppe Necrophaga, folgende neue Aberrationen unterschieden: 1. Euconnus denticornis Mill a. uredineus nov. der ganze Kafer rostgelb. 2. Anisotoma humeralis Fbr. a. corticina nov. die rote Hu- meralmakel weit nach hinten, bis über die Mitte der schwarzen Fliegeldecken, streifenartig verlangert. 3. Agathidium mandibulare Strm. a. corallinum nov. der ganze Kafer rost-rot. | | | | | ś : EZ 1,7 Be POLAR eer LJ Wi SL ae we wale te AT, WZ? T A ) ACE Tie Ne nt) 23 = Hemaris fuciformis L. i Hemaris tityus L. [Kilka słów tyczących się nomenklatury tych dwóch gatunków]. H. fuciformis L. und H. tityus L. Einige Worte die Nomenklatur betreffend. Napisał WITOLD NIESIOŁOWSKI. Dwa te z rodzaju Hemaris Dalm. w Europie występujące, a bardzo do siebie zewnętrznie podobne gatunki są prawdziwą bolączką entomologji. Przeglądając jakikolwiek podręcznik, nigdy czytający nie może wiedzieć z samej nazwy, bez poprzedniego dokładnego przeczytania opisu, którego z tych dwóch motyli ma autor na myśli. Gorzej jeszcze przedstawia się sprawa z pojedyń- czemi wykazami motyli jakiejś okolicy, zwłaszcza jeżeli tylko je- den z tych gatunków jest wymieniony; w tym wypadku, bez obejrzenia okazów jest zupełną niemożliwością dojście do przeko- nania, który z tych dwóch motyli w danej okolicy występuje. Tak jeden, jak i drugi gatunek ma cały szereg nazwisk, sy- nonimów (vide Seitz, Grosschm. d. Erde; Staudinger, Catalog 1901), a co gorsza, nazwy: „fucitormis' L.* 1 „tityus EŃ dają jedni autorowie temu, inni zaś tamtemu, Esper znowu na- zywa „bombyliformis“ jednego, podczas gdy Ochsenheimer daje tę nazwę drugiemu, słowem — kompletne zamieszanie. Caroli Linnaei: Systema naturae. Ed. X. pag. 493 zawiera następujący opis tych motyli. Sphinx. Tityus. 24. S. abdomine barbato, cingulo nigro, M. L. U.!) Habitat in calidis regionibus. Alarum margo niger est. fuciformis. 28. S. abdomine barbato nigro fascia flaves- cente, alis hyalinis margine nigro. Bradl. nat. 26.1: 1."B. Roes. ins. app. 231. t. 38. Habitat in Europa. W Ed. XII. pag. 803., opis ten jest nieco odmienny od po- przedniego, a mianowicie: Sphinx. fuciformis 28. S. abdomine barbato nigro: fascia flaven- cente, alis fenestratis, margine nigro atro-purpurascente. Scop. carn. 475. Bradl. nat. 26. f. I. B. ') M. L. U. = Museum Ludovicae Ulricae Holmiae. 24 Roes. ins. app. 231. t. 38. 5 » : » 4. te 34. f. 14. Sulz, ms 37.1341, 90: Poda: ins: E (251.70! Geoffr. paris. 2. p. 82. n. 4. 8 Sphinx Tityus abdomine barbato, cingulo nigro, Syst. nat. 10. p. 493. n. 24. Habitat in Lonicera. Barba abdominis in medio alba est. Jak widac z powyzszego, w wydaniu X. traktowane sa te dwa motyle, jako dwa osobne gatunki, zas w wyd. XII. prawdo- podobnie jako jeden gatunek „fuciformis“ z odmianą ,ti- tyus“— a może autor uważa je — za ¢ i 9, lecz nie będąc tego pewnym (vide Roesel ins. app. 231. Borkhausen Nat. Gesch. eur. Schmett.) rozdziela ten, według niego prawdopodobnie jeden ga- tunek na @ i 6. W X. wydaniu powiedziano o Sphinx tityus: ,,Habitat in calidis regionibus“; w wyd. XII. ustęp ten jest opuszczony. Jeżeli przypuścimy, że Linnć ustęp ten w X. wydaniu z całą świado- mością, na podstawie własnego doświadczenia napisał, to musie- libysmy gatunek ten ze spisów motyli europejskich wyłączyć, jako żyjący w krajach gorących. Do tego czasu żaden z autorów nie uważał tego za stosowne, ani potrzebne, czyli że wszyscy przyjmują motyla nazwanego przez Linneusza Sphinx tityus za motyla europejskiego. Motyl ten ma się znajdować w Muzeum Ludovicae Ulricae, Holmiae (Stockholm), była więc możliwość przekonania się naocznie, jak wygląda ów okaz. Widocznie zo- stał uznany za motyla europejskiego, skoro przeważna część auto- rów dawniejszych i wszyscy nowsi, w dziełach traktujących faunę europejską, wymieniają go. I słusznie, gdyż skoro w wydaniu XII. Syst. Nat. figuruje on juz pod jednym numerem ze Sphinx fuciformis, a o jego występowaniu w krajach gorących niema już i wzmianki, to wi- docznie autor przekonał się, że motyl ten żyje w Europie. Lin- neusz, wielki przyrodnik, ale specjalnie botanik, nie mógł znać wszystkich motyli, ich sposobu życia, a dzieło swoje Syst. Natu- rae pisał też na podstawie spostrzeżeń innych badaczy, to też siłą rzeczy musiał przyjąć niejeden błąd zrobiony przez innych. Tak np. Papilio (dziś Araschnia) levana i prorsa uważał on wi- Eh UDA Pee FL AE ty Se TAS ve MENT ni DOS ea a Bel | tm, 25 docznie za dwa osobne gatunki, gdyż przy pierwszym pisze on: „habitat in Urtica dioica Kuropae australioris, przy drugim zaś „in U. d. Germaniae“. Faktem jest, że dwie nazwy fuciformis i tityus nadane przez Linneusza dwom różnym motylom, wymieniane są w każdej po- ważniejszej pracy o motylach, temsamem autorowie ci przyznają tym dwom nazwom rację bytu, a tylko traktują je nierównomier- nie. I tak, nazwa fuciformis została uznaną przez wszystkich jako obowiązująca dla jednego gatunku, nazwy zaś liłyus używa tylko (ze znanych mi autorów) Spuler i Seitz jako głównej nazwy ga- tunkowej, inni przyjmują ją tylko jako synonim, przeważnie do nazwy bombyliformis Esp., a także scabiosae Zett. Ponieważ z rodzaju Hemaris żyją w Europie tylko dwa ga- tunki, obydwa te gatunki Linnć opisał i obydwom nadał nazwy, przeto według mego zdania nie ulega żadnej wątpliwości, że te dwie nazwy powinny być zatrzymane jako nazwy gatunków. Ktoś mógłby zrobić zarzut, że Linnć nie dał dokładnego opisu, więc prawo pierwszeństwa w nadaniu nazwy, przysługiwa- łoby autorowi, który dany gatunek pierwszy raz dokładnie opi- sał (w tym wypadku Esper, Ochsenheimer lub Zetterstedt). Gdy- byśmy chcieli tego się trzymać, to musielibyśmy może 9/10 nazw nadanych przez Linneusza usunąć, gdyż Linneusza opisy są prawie wszystkie ogromnie zwięzłe, krótkie, mało zrozumiałe. Stosownie do tego jest też tak Sph. fuciformis, jak i tityus bardzo nie- dokładnie opisany, tak że do dziś dnia są wątpliwości, któremu gatunkowi Linnć nadał tę, a któremu tamtą nazwę. Jeżeli weźmiemy pod uwagę Linneusza Systema Naturae, spostrzeżemy, że Linnć opisując Sphinx fuciformis, powołuje się na Roesela ins. app. 231. t. 38. Kto przeczyta dokładny opis podany w tem dziele i zobaczy rycinę na tabl. 38. nie może mieć wątpliwości, że Linnć powołując się na to dzieło, mógł mieć na myśli tylko motyle o szerokich, czerwono-brunatnych obwód- kach, z przedzieloną komórką diskoidalną przednich skrzydeł. Mo- tyl ten jest tam bardzo wyraźnie i dobrze opisany i namalowany, podczas gdy drugi, ze złożonemi skrzydłami jest nie dość wyraźny. Roesel opisując go krótko, dodatkowo do pierwszego, nie zna dokładnej różnicy między oboma, nie wie czy to inny gatunek, czy może samiczka pierwszego. 26 Opis Sph. fuciformis w XII. wyd. S. Nat. który brzmi: 4 „abdomine nigro, fascia flavescente, alis fenestratis, margine nigro — atro-purpurascente, może być zastosowanym tylko do motyli o obwódkach szerokich, czerwono brunatnych, gdyż drugi, o wąskich obwódkach, ma opaskę czarniawą, bez odcienia czer- wonego. Roesel w swoim opisie konstatuje to samo. Niema więc chyba wątpliwości, ze Linnć nadał nazwę fuci- formis motylowi o szerokich, czerwono brunatnych obwódkach, z przedzieloną komórką diskoidalną u przednich skrzydeł. Jak już wspomniałem, opis tak jednego, jak i drugiego gatunku jest u Linneusza niedokładny, skoro jednak mimo to wszyscy autorowie przyjmują nazwę użytą przez Linneusza fuci- formis, nie widzę zupełnie racji, dla której nazwa druga nie ma być używaną równorzędnie z pierwszą. W Europie żyją tylko dwa gatunki Hemaris, dwom gatunkom nadał Linné nazwy, jedna z nich odnosi się niezaprzeczenie do gatunku o szerokich, czerwono brunatnych obwódkach, druga więc musi bezsprzecznie przypaść gatunkowi o obwódkach wąskich, brunatno czarnych. Opis, mniej czy więcej dokładny jest tu zbyteczny, gdyż i bez tego nie może być wątpliwości, która nazwa do którego motyla się odnosi, przeto nazwy te powinny być według prawa pierwszeństwa za- trzymane. Jak Linnć, taksamo i inni badacze współcześni z Linneuszem i nieco późniejsi nie znali również dokładnej różnicy między jednym a drugim motylem, dlatego też opisywali oni przeważnie tylko jeden gatunek, dając mu za Linneuszem nazwę fuciformis, często bez względu na to czy to był gatunek o szerokiej czerwono bru- natnej obwódce, czy też drugi, a cytując w swych pracach innych autorów, zamieniają niejednokrotnie jeden gatunek z drugim. Prze- ważna jednak część uważa najwidoczniej motyla o czerwono bru- . natnej obwódce za fuciformis — i tak: Roesel /nsecten- Belustigung, str. 232. pisze: Der zur ersten Classe der Nacht-Vögel gehörige, kleine Papilion mit durchsichti- gen Flügeln. § 1... „am äussersten Rand ist ein breiter, purpur- rother, undurchsichtiger Saum; und am hinteren Rand fangt sich bey der Einlenkung ein breiter Flecken von gleicher Farbe an, der sich in eine Spitze endigt. Die etwas kleineren Unterfliigel sind fast von gleicher Beschaffenheit, wie die obern; doch fehlt ihnen der winkelfórmige Strich, und ihr rother Rand, der etwas PUP REN A D ASS WO LASY utr ay DESA RN ARNO EUR Re A teas 4 i i : - schmäler ist, hat einen schmalen, weissen Saum. (motyl ten przed- > stawiony jest na tabl. XXXVIIL fig. 2.). 3 $ 2. Die dritte Figur (powyższa tablica) stellt diesen Papi- lion in sitzender Stellung vor, und kommt iibrigens mit der vo- rigen Figur in allem überein, ausgenommen dass hier "diejenigen Teile, so an jener purpurroth sind, mehr ins schwarze fallen. | ..Ob der Unterschied der rothen Farbe allhier den Unter- schied von beyderley Geschlecht anzeige, kann ich nicht be- haupten dann der Hinterleib, der sonsten hierinnen zu einem Kennzeichen dienet, war an beeden von gleicher Dicke“. Ilustracje na tabl. XXXVIII. sa dobre, lecz w kolorze nie zupełnie trafione; fig. 2. (fuciformis L.) jest za czerwony, zaś fig. 3. odpowiada kolorem raczej H. fuciformis. W każdym jednak razie u pierwszego zaznaczona wyraźnie szeroka obwódka na obu parach skrzydeł, a także i plama diskoidalna, a nawet komórka diskoidalna jest tu przedzielona medianą, a skoro Linne powołuje się na Roesel'a nie może być wątpliwości, któremu gatunkowi nadał on nazwę fuciformis. Poda, Insecta Musei Graecensis, pag. 82, opisuje Sphinx fuciformis: „abdomine barbato nigro crasso et lato, fascia flaves- cente, alis hyalinis subauratis; margine obscuro, posticis minimis. Habitat in Scabiosa*. Opis niewyraźny, ale rysunek T. II. fig. 6. odpowiada w zupełności gatunkowi „fuciformis L.“. Scopoli, Ent. carn. opisuje na str. 188. nr. 475. Sphinx fu- ciformis podobnie jak Poda, więc niewyraźnie. Powołuje się jednak na: Roesel, Suppl. Pap. Noct. Cl. I. Tab. 38., fig. 3. i Poda Mus. ' Graec. p. 82. Widać z tego, ze Scopoli nie zna różnicy między jednym a drugim. Fabricius, Species insectorum str. 156.: „Sesia fuciformis, abdomine barbato nigro, fascia flavescente, alis fenestratis, margine nigro*. Opis nic nie mówi. Fabricius cytuje: Linnć, Syst. Nat. 2. 803. 28. i Fn. Sv. 1092. zatem fuciformis L.; dalej Geoffroy, Histoire abrégée des insectes, 2. 82., Sphinx elinguis, alis lanceolatis vitreis, venis nigris, superioribus macula limbaque nigris, fulvoque nebulosis. Cytat ten jest falszywym, gdyz wedle dalszego opisu Geoffroy’a jest to Sesia F. empiformis Esp. (patrz: Laspeyres, Ses. europ. pag. 29. fig. 18—22., 1801., Sesia tenthrediniformis). Dalej cytuje Fabricius: Roesel, Ins. 3. tab. 38. i 4. tab. 34. fig. 1—4., czyli obydwa ry- e Ss 28 7 sunki opisane powyzej; t. 34. przedstawia gasienice tego motyla. Powołuje się też na: Poda, tab. 2. fig. 6. a więc fuciformis; - Schaeffer, Icones insectorum, Tab. XVI. fig. 1., gdzie niema wcale. opisu, a tylko rysunek niewyrazny. Widać z tego wszystkiego, że Fabricius nie zna zupełnie różnicy między temi dwoma gatunkami. Geoffroy, Histoire abrégée des insectes, pag. 82. nr. 5. „Sphinx spirilinguis viridis, alis vitreis pellucidis; venis limboque fusco-ferrugineis*. Skrzydła tego motyla opisuje on tak: „Elles sont transparentes, comme une gase ou un verre, sans ècailles, si ce n’est sur les nervures ä leur bord, ou elles sont terminées - par une bande brune rougeatre assez large“. Opis wskazuje na gatunek o szerokiej, czerwono-brunatnej obwödce. Geoffroy cytuje: Linné, S. N. ed. 10. p. 493. N. 28. (Jak malo mozna wierzyé podobnym cytatom dowodzi, ze Geoffroy Ava cytuje ten sam punkt t. j.: Linné, S. N. ed. 10. i t. d. przy mo- - tylu opisanym u niego na str. 82., nr. 4., a to jest dzisiejsza Sesia F. empiformis Esp.). Panzer, Lepidoptera, str. 64. dla Sesia fuciformis daje opis: „fascia flavescente alis fenestratis: margine nigro“, zaś dla S. bombyliformis, str. 65: abdomine barbato, fulvo virescente fascia | nigra: alis fenestratis, margine fenuissimo nigro*. Opisy te, jak w szezegölnosci illustracje w atlasie str. 64. i 65. fig. 23. i 24. wskazują, że Panzer uważał gatunek o szero- kiej czerwono-brunatnej obwódce za fuciformis L., zaś drugi o wąskiej obwódce za bombyliformis Esp. Walckenaer, Faune parisienne, 1802, daje opis S. fuciforme niewyrazny ; cytuje Fabriciusa p. 381. 11. i Geoffroy Ins. 2. p. 82., 5. „Le sphinx vert, à ailes transparentes“. Schrank, Fauna boica, Ingolstadt, 1801 podaje: „Scabiosen- schwärmer, Sphinx fuciformis; die Flügel glasartig; der Hinter- rand undurchsichtig, sattolivenbraun; der pelzige Hinterleib schwarz mit einer in der Mitte getrübten gelben Binde“. Schweber, Sphinx bombyliformis, opisuje: „Die Flügel glasartig, der Hintersaum undurchsichtig, schwärzlich: die untern fast saumlos; der pelzige Hinterleib schwarz mit einer gelben, » in der Mitte durch einen eckigen Oranienfleck unterbrochenen Binde“. - Sph. fuciformis jest tu wyraźnie gatunek o szerokich obwódkach. | a 3 3 29 ; Borkhausen, Naturgesch. d. europ. Schmett. II. T. opisuje: „Sphinx fuciformis... Die Flügel sind durchsichtig, wie reines Ma- rienglas und ihre dünne Membrane spielt ins Violette, oft auch ins Purpurfarbige. Ein ziemlich breiter, dicht mit rothbraunen, fast bis ins Dunkelrothe getriebenen Schuppen bekleideter Saum umfasst sie und in der Mitte der Vorderflügel, nachst dem Vor- derrand, steht ein gleichfarbiger, schiefer Querstrich... i t. d.“. Borkhausen najwyraźniej daje motylowi o szerokiej, czerwono- brunatnej obwódce nazwę /uciformis. O Sphinx bombyliformis pisze on: „Ob gegenwartiger Schwar- mer nur Spielart des Vorhergehenden, oder wie Herr Esper be- hauptet, eine eigene Gattung sei, kann ich nicht entscheiden... Der Saum der durschsichtigen Fliigel ist lange nicht so breit, wie bei dem vorhergehenden, nicht rothbraun, ins dunkelrothe fallend, sondern schwarz“. Godart & Latreille, Histoire naturelle des Lepidopteres, 1822., dają dokładny opis jednego i drugiego t. j. fuciformis L, i bombyliformis Esp. i Hb. Podają tutaj tylko opis różnic między pierwszym a drugim. Sphinx bombyliformis: „Il différe du fuci- forme (1., 2., 3. i 4. punkt mniej ważne) 5° en ce que la bor- dure ou bande terminale des ailes est beaucoup plus ćtroit, et d'un noir-brun, ainsi que les nervures; 6” en ce que les premie- res ailes n'ont pas de tache pres du milieu de la cóte, et que la cellule de leur base n'est point divisće par une nervure, comme cela a lieu dans le fuciforme“. Zatem różnica między fuciformis i bombyliformis, że ten ostatni ma opaskę znacznie węższą, czarno-brunatną, że na przed- nich skrzydłach niema ciemnego znamienia na Zylce poprzecznej i że komora centralna przednich skrzydeł nie jest przedzielona żyłką tak, jak to jest u fuciformis. W atlasie na tabl. 19. są te motyle bardzo dokładnie przed- stawione. i Zetterstedt, Insecta lapponica, str. 918., Macroglossa fuci- formis: „alis hyalinis, macula costali media margineque posteriori latiori, atro-purpureis, corpore flavo-virescente, abdomine fascia media anique barba laterali brunneo-nigris, pedibus anticis palli- dis“. Zaś M. bombyliformis: alis hyalinis, margine posteriori an- ticarum mediocriter, posticarum tenuissime fusco, corpore flavo 30 virescente, abdomine flavo- ive fascia media anique barba late- rali, pedibusque anticis, nigris“. | Z nowszych i współczesnych autorów, takie powagi naukowe. jak Rebel, Staudinger, którzy w dawniejszych swoich pra- cach, idąc prawdopodobnie za Heinemannem i tegóż współcze- snymi, wymieniali gatunek o wąskich obwódkach jako fuciformis L., zmienili jednak później swe przekonanie i w ostatnich wydaniach nazywają już gatunek o szerokiej obwódce fuciformis. | Ze znanych mi nowych autoröw, tylko Hoffmann i Spu- ler nadaja gatunkowi o waskich obwödkach nazwe /uciformis, inni wszyscy dają tę właśnie nazwę gatunkowi o szerokich obwódkach. | Spuler motywuje swój pogląd tem, że wedle Linneusza gą- sienica 77. tityus ma żyć na Lonicera, co uważa za dowód, ze Linnć nadał nazwę tiłyus gatunkowi o szerokiej obwódce. Jest to zupełnie niesłuszne, gdyż po pierwsze, gąsienica drugiego gatunku . żyje także na Lonicera; główne jej pożywienie (gatunek o wąskich obwódkach) jest wprawdzie Scabiosa, ale tak fuciformis jak i ti- tyus żyją też na Lonicera, Galium i i. Po drugie, Linnć nie znając dokładnie różnicy między jednym a drugim, a podając po gatunku tityus „habitat in Lonicera* nie ma z pewnością na myśli tylko tego, lecz obydwa, względnie powtarza to zdanie za innym badaczem przyrody. Dowodem tego Sphinx porcellus i £) bombyliformis (?) gdzie po drugim po- daje: „habitat epilobio, impatiente‘‘; attacus (Saturnia) pavonia «) minor, 8) major (S. pavonia i S. pyri) pisze po ostatniej, więc dla obu: ,,rosa, rubo, ulmo, corylo, salice, pyro“. Zresztą niemożliwością też jest, aby Linné w czasie, kiedy entomologja i w ogóle nauki przyrodnicze zaczęły dopiero wyła- niać się z powijaczy, miał pewne, dokładne wiadomości i o gą- sienicach, by wiedział o każdej, na jakiej roślinie ona żyje; to też przy stosunkowo wielkiej ilości motyli nie podaje on wcale pożywienia gąsienicy, a podając je, podaje czasem, nawet przy bardzo pospolitych motylach błędnie. Tak np. pisze on o Papilio podalirius: „habitat in bras- sica“, Papilio (Apatura) iris: „in quercu“ i t. p. Dlaczegoż - Linnć miałby mieć lepsze wiadomości o swoich Sphinx fuciformis i tityus? | Nie lepiej byli też w tym względzie poinformowani i inni m. w. współcześni z Linneuszem badacze; jedni podają jako pokarm | PERO AU ER a ea N jw WR À E at R 31 " gąsienicy tego motyla Lonicera, drudzy Scabiosa, inni znów jedno i drugie. Scabiosenschwarmer Schranka jest bezsprzecznie Sph. fuciformis L., gatunek o szerokich obwódkach, widać więc, że i Schrank przekonany jest, że gąsienica tego motyla żywi sie scabiosą. Linnć znał i opisał zaledwie małą część motyli europejskich, nawet: pospolitych. Znał on np. tylko Apatura iris, zaś Ap. ilia nie była mu znaną, nie widział widocznie między niemi różnicy ; z rodzaju Melitaea F. wymienia on tylko dwa gatunki, z rodzaju Lycaena F. tylko trzy czy cztery. Widocznie nie zwracał on uwagi na różnice nie wpadające odrazu w oko i uważał motyle zewnętrznie bardzo do siebie podobne, chociaż morfologicznie zupełnie różne, za tensam gatunek. Przy Sphinx, względnie dzisiejszych Hemaris fuciformis i ti- łyus jest różnica zewnętrzna za wielka, aby jej był nie zauważył, dlatego też wymienia Linnć dwie nazwy. Jak z poprzedniego ze- stawienia różnych badaczy widać, prawie wszyscy oni różnicę tę w zewnętrznym wyglądzie tych dwóch motyli spostrzegli. Z powyższego wynika, że Linnć 1. znał obydwa w naszej strefie żyjące gatunki Hemaris, 2. że jak jeden, tak i drugi ga- tunek opisał, 3. że jednego nazwał fuciformis, drugiego tityus, 4. że nazwę fuciformis nadał gatunkowi o szerokich, czerwono- brunatnych obwódkach na przednich skrzydłach i z dużem zna- mieniem tegoż koloru na żyłce poprzecznej zamykającej komórkę diskoidalną, przeto nazwa ,,tityus“ pozostaje dla gatunku drugiego, o wąskich czarno-brunatnych obwódkach. Że moje zdanie nie jest odosobnione dowodem tego, że z najnowszych autorów Spuler i Seitz używają za Linneuszem dla tych dwóch gatunków nazw fuciformis i tityus, inne, przez późniejszych autorów nadane nazwy podają oni tylko jako sy- nonimy. Byłoby więc wskazanem, aby chcąc nareszcie uniknąć, czy usunąć wymienione na początku. tej pracy nieporozumienia i trud- ności, ustalić te dwie nazwy ostatecznie, pozostawić je takiemi, jak je nadał Linnć. Główne cechy tych dwóch gatunków są: Hemaris Dalm. fuciformis L. Skrzydła przeźroczyste; brzeg zewnętrzny tak przednich, jak i tylnych skrzydeł obwiedziony sze- roką, ciemno czerwono-brunatną opaską; tegoż koloru jest duża, ST) QE ea 1 A) Barto 32 wyraźna plama na żyłce poprzecznej, zamykająca komórkę disko- — idalną przednich skrzydeł; komórka diskoidalna przednich skrzy- — deł przedzielona jest przedłużeniem mediany. Hem. tityus L. Skrzydła przeźroczyste, opaska brzegu ze- : wnętrznego przednich skrzydeł znacznie węższa jak u poprzedniego, na tylnych bardzo wąska, brunatno-czarna, a nie czerwono-bru- natna; plama na żyłce poprzecznej, zamykającej komórkę diskoi- dalną przednich skrzydeł prawie niewidoczna ; komórka diskoidalna nie przedzielona przedłużeniem medjany. Résumé. In der X. Auflage des ,,Systema naturae“ führt Linné zwei Formen (der gegenw. Hemaris Dalm., Haemorrhagia) an u. zw.: Sphinx tityus 24. und Sphinx fuciformis 28. Beim ersten schreibt er: „habitat in calidis regionibus“, beim zweiten: „habitat in Europa“. In der XII. Auflage heisst es wieder: Sphinx fuciformis und 8. titgus. Habitat in lonicera. Aus diesem ist zu ersehen, dass die zwei Schmetterlinge in der X. Auflage als zwei ganz verschiedene Arten hehandelt wer- den, wogegen die XII. Auflage dieselben vereinigt, wahrschein- lich als eine Art fuciformis mit der ab. tityus. Wenn wir annehmen, dass Linnć bei der Beschreibung des Sph. tityus, den Passus „habitat in calidis regionibus* mit vollem Bewusstsein dieser Tatsache geschrieben habe, so miissten wir diese Art aus der europaeischen Schmetterlingsfauna, als einen in der heissen Zone vorkommenden Schmetterling ausschliessen. Das Exemplar, welches Linné als Sph. tityus beschrieben hat, sollte im Musaeum Ludovicae Ulricae in Stockholm sich befinden, es war daher die Möglichkeit vorhanden sich zu überzeugen, was dies für ein Schmetterling ist. Aus der Tatsache, dass alle neue- ren Autoren den Namen Zityus in ihren Werken entweder an er- ster Stelle (Seitz, Spuler), oder wenigstens als Synonym anführen geht es hervor, dass das obgenannte Exemplar als europaeischer Schmetterling anerkannt wurde. In der X. Auflage des Systema naturae beruft sich Linné bei Sph. fuciformis auf Roesels ins. app. 231. t. 38., in der XII. unter anderen auch auf Roesel und Poda. Dies ist ein genügender Beweis, dass Linn& die Art mit breitem, purpurrotem Saume und Wg 0 ae ee ee Se un Pe Re AN ARNO ee SACZ tn) pu TM ER ET sigs 0 A SZ) + oj: y \ 33 mit der durch den erhaltenen Längsstamm der Mediana geteilten Mittelzelle fuciformis benannt hat. Die Beschreibung bei Roesel und die Abbildung bei Poda schliessen, glaube ich, jeden Zweifel aus. Der Passus bei SpA. tityus: „habitat in lonicera* ist ganz belanglos, denn in den Zeiten Linné’s war die Lebensweise der Raupen noch sehr wenig bekannt, zweitens hat Linn& alle Be- schreibungen nicht nur auf Grund eigener Erfahrungen, aber auch aus den Werken anderer Forscher geschöpft, bei welchen selbst- redend viele Fehler vorkommen; drittens, gilt dieser Passus „ha- bitat in lonicera“ nicht nur dem Sph. tityus, aber auch dem SpA. fuciformis, ebenso, wie z. B. bei Attacus pavonia a. minor und ß. major (Saturnia pavonia u. S. pyri) zum Schluss, also für beide die Futterpflanzen angegeben erscheinen: rosa, rubus, ulmus, co- rylus, salix, pyrus“. Linne schreibt z. B.: Papilio podalirius „habitat in brassica*, Papilio (Apatura) iris „in quercu“ u. s. w. Musste denn Linne von der Lebensweise des Sph. fuciformis und Sph. tityus bessere Kenntnisse haben als von den zwei letztgenannten Schmetterlingen ? Linné’s Beschreibungen sind überhaupt sehr karg und unge- nau; wollten wir aus diesem Grunde an seiner Nomenclatur rütteln, so müssten wir den grösseren Teil der durch ihn gegebenen Be- nennungen eliminieren. Tatsache ist dass Linné beide in Europa vorkommenden Arten von Hemaris (Haemorrhagia) gekannt hat, die eine, d. i. A. fuciformis hat er nach seiner Art genau be- schrieben, es ist daher kein Zweifel, dass der zweite Name u. zw. tityus, der zweiten Art gilt. Ich glaube, es wäre nicht unpraktisch endlich einmal die Nomenklatur dieser zwei Arten zu fixieren und nach dem Priori- tatsrecht die Linné’ischen Benennungen als bindend einzuführen. Es bliebe daher der Name A. fuciformis L. für die Art mit breitem, rothbraunem Saume beider Flügelpaare, breit beschüpptem Querast der Vorderflügel, deren Mittelzelle durch den erhaltenen Längsstamm der Mediana geteilt ist. H. tityus L., für die Art mit schmaler, schwärzlich-brauner Saumbinde nur sehr schmal beschupptem Querast und mit un- geteilter Mittelzelle der Vorderflügel. Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt 1—2. 3 34 Nomada dzieduszyckii n. sp. (Apidae, Hymenoptera.) Podat JAN NOSKIEWICZ. Diese Art gehört in die Gruppe der N. ochrostoma u. ist der ochrostoma K. äusserst ähnlich, stimmt aber in der Behaarung, Grösse des Körpers u. in der Flugzeit mehr mit hillana k. überein. 9. 11:5— 12 mm. lang. Sculptur des Kopfes u. des Thorax wie bei ochrostoma. Stirn u. Mesonotum auf der Scheibe fast noch etwas gröber punktiert. Oberkiefer am Ende breit abge- stumpft, 2. Geiszelglied schief abgeschnitten, unten fast um ein Drittel, oben sehr wenig kürzer als das 3. Glied. Schildchen zwi- schen den groben Punkten mit + breiten, sehr deutlich glänzen- den Zwischenräumen. Seine Höcker sind gut ausgebildet, manch- mal aber nur schwach -angedeutet. Hinterleib in der Form u. Sculptur wie bei ochrostoma. Die niedergedrückten Endränder der Segmente 2—3 + ausgedehnt, zerstreut oder sehr zerstreut punktiert. Der Endrand des 4. Segments oft ganz glatt. Die etwas gróbere als bei ochrostoma Punktierung des Bauches nimmt von vorne nach hinten an Dichte zu. Die glatten Endränder der Segmente 2 — 4 in der Mitte stark bogenförmig nach vorne ver- breitert. Als Grundsculptur des Hinterleibs ist eine sehr feine Chagrinierung zu erwähnen. | Kopf u. Thorax, samt den Beinen, beinahe so dicht u. lang wie bei hillana K. behaart, was jedoch nur an ganz frischen Stü- cken deutlich zu sehen ist. Die lange, abstehende, gelbbraune Behaarung des Kopfes ist über der Einlenkung der Fühler u. am Scheitel am dichtesten. Die weissen Haarbüschel an den Seiten des Metathorax kräftig entwickelt u. auch an den abgeflogenen Exemplaren gut erkennbar. Auf der Oberseite der Hinterhüften befindet sich, wie bei hillana, eine dichte weisse Haarmakel. Die Bedornung der äusseren Spitze der Hinterschienen im Allgemeinen. wie bei hillana (es sind fast stets 3 kräftigere, ziemlich kurze, schwarze, u. 1 bis 3 längere u. dünnere Dörnchen vorhanden). Die Farbe des Kopfes u. des Thorax wie bei ochrostoma. Es fehlt somit bei keinem der untersuchten Exemplare der eckige Vorsprung des roten Augenstreifens am oberen Augenrande. 4 Längsstreifen des Mesonotums sind stets wenigstens so breit PR TĄ LPA da Dar ie | i 1 4 35 als die zwischen ihnen befindlichen schwarzen Streifen. Die roten Makeln der Mittelbrust sind gross u. verbinden sich hinten oft mit den Makeln der Hinterbrustseiten. Hinterleib reichlicher als bei ochrostoma hellgelb gezeichnet. Die unregelmässig ovalen Flecken des 2. Segments erscheinen so gross oder noch grösser wie bei _ hillana 9. Die des 3. Segments verlängern sich oft fast streifen- förmig. In der Regel sind sie kleiner als auf 2. Segmente, aber niemals punktförmig. 4. Segment mit einer breiten Querbinde in der Mitte u. je einem kleinen rundlichen, manchmal mit der Mittel- binde verschmolzenen, Mackelchen an den Seiten. Die Querbinde ist vorne in der Mitte ausgerandet oder schmal unterbrochen. Ebensolche kleine Seitenmakeln befinden sich fast stets auch jeder- seits des Mittelfleckens des 5. Segments. Bauch rot. Die Segment- rander 1—3 in der Mitte oder längs der ganzen Breite ange- dunkelt (infolge der darunter befindlichen durchscheinenden schwar- zen,Makeln oder Querstreifen an der Basis der folgenden Se- gmente). Die gelben, runden Seitenflecken, auf den mittleren Se- gmenten manchmal vorhanden. Beine rot. Hüften, Trochanteren u. Schenkel unten mehr oder weniger geschwärzt. Schenkel nicht selten fast ganz rot. Flügel etwas schwächer als bei ochrostoma getrübt. &. 105 — 11'5 mm. Sculptur des Kopfes u. des Thorax wie bei ochrostoma. Die Punktierung der Stirn u. des Mesonotums etwas gröber. Fühlergeissel merklich dicker, es sind somit nur die mittleren Glieder länger als breit, die beiden vorletzten aber fast so breit wie lang. Die Glieder 3—7 unten deutlicher beulig' vor- tretend. Thorax länger als breit. Mesonotum etwas gröber als bei ochrostoma punktiert, auf der Scheibe in der Mitte mit glänzen- den, leistenförmigen Punktzwischenräumen. Mittelfurche gut sicht- bar. Schildchen wie bei ochrostoma mit glänzenden Punktzwischen- räumen u. mässig stark entwickelten Höckern. Hinterleib oben dicht, mittelfein, an der Basis der niedergedrückten Endränder der Segmente zerstreuter punktiert. Punktlos bleibt nur ein schmaler Saum am Ende der einzelnen Ringe. Bauch etwas gröber u. viel _ zerstreuter punktiert. Die punktlosen, äusserst fein chagrinierten A Sz Endrander sind an den Ringen 2—5 breit, am 6. sehr schmal. Analsegment am Ende schwach dreieckig ausgeschnitten. _ Die Behaarung des Kopfes so lang u. dicht wie bei hillaną. Kopfschild mit langen, anliegenden weissen, Oberlippe mit eben- 3* 36 solchen, abstehenden Haaren dicht besetzt. Thorax sarat den Bei- nen u. Hinterleib wie bei hillana behaart. | Fühlerschaft vorne mit grossem hellgelbem, mehr oder we- niger breit rotgelb umrandetem Flecken, seltener fast ganz gelb oder rotgelb, hinten schwarz, an der Basis rotgelb gestreift. Geissel rot, einzelne Glieder oben mehr oder weniger geschwärzt. Die Färbung des Kopfes u. des Thorax sonst wie bei ochrostoma. Schildchen ganz rot oder mit roten oder gelben, rot umrandeten Höckern. Hinterschildchen oft rot gezeichnet. In der Färbung des Hinterleibs näher der hillana als der ochrostoma stehend. Die hellgelben Seitenflecken sind gross, am 2. Segmente queroval, am 3. spitzig nach innen verlängert, am 4. rücken sie noch mehr nach innen u. verschmelzen manchmal miteinander zu einer vorne breit ausgerandeter Binde oder sind in 4 Makeln aufgelöst. 5. u. 6. Se- gment mit breiten Querbinden, 5. ausserdem oft mit kleinen Sei- tenmakeln. 7. Segment mit gelber Basis. Bauch am 3—6. Segment gelb gefleckt. Die Seitenmakeln des 3. u. 4. Segments verschmel- zen oft miteinender zu Binden. Beine rotbraun. Die schwarze Fär- bung der Hüften, Trochanteren u. Schenkel etwas weniger als bei ochrostoma ausgedehnt. Flügel wie bei 9. Die Art, die ich schon seit einigen Jahren aus der Umge- bung von Lwöw kenne u. die ich vorher für ochrostoma v. hil- lana K. hielt, ist der ochrostoma K. sehr ‚ähnlich. Da sie jedoch einige konstante Unterschiede in der Grösse des Körpers, in der Behaarung u. Farbe sowohl bei ? wie bei 4 aufweist, habe ich mich entschlossen sie von ochrostoma abzutrennen. Die ersten Z erscheinen gewöhnlich in den letzten April- tagen u. sind auf Taraxacum, Senecio vernalis, Cytisus ruthenicus u. s. w. anzutreffen. Die 9 kommen einige Tage später zum Vor- schein. Sie besuchen vor allem die Blumen von Cytisus rutheni- cus. Gegen Mitte Mai sind sie gewöhnlich schon stark abgeflo- gen, fliegen aber noch bis in die ersten Juni-Tage. Die Art sammelte ich bis jetzt nur in Holosko Wielkie bei Lwöw. Wirts- tier: Andrena ratisbonensis Stöckkert. Die Art ist zu Ehren des jetzigen Besitzers des Graflich Dzieduszyckischen Familien-Fideikomisses, Grafen Wlodzimierz Dzieduszycki benannt. Die Type in den Sammlungen des Mu- zeum im. Dzieduszyckich in Lwöw. 37 Die Stücke der N. ochrostoma K. u. hillana K., die ich zum Vergleiche benutzte, stammen auch aus der Umgebung von Lwöw. Materjaly do fauny Ichneumonidow Polski [Cz. I. Podrodziny /chneumoninae i Pimplinae] Podali ‘ RYSZARD BLEDOWSKI i KAZIMIERA KRAINSKA. Fauna Ichneumonidöw Polski znana jest dotychczas tylko w swoich najdrobniejszych fragmentach. Prace Brieschkego _(2), Torki (18, 19) i Woldstedta (24) objęły pośrednio te- 'reny do Polski bądź przyległe bądź nawet częściowo do Rzeczy- pospolitej wcielone (części Poznańskiego, Pomorza t. j. dawniej- sze Prusy Zachodnie) jednak najczęściej brak w nich szczegółów rozmieszczenia gatunków. Dwie miejscowości polskie wymienia również Habermehl (6), któremu kilka egzemplarzy dostarczono przygodnie w czasie wojny. Wreszcie Sitowski (14, 15) otrzy- mał kilka gatunków drogą hodowli larw Bupalus piniarius i Pa- nolis flammea. Jak widać z powyższego jesteśmy bardzo daleko od możli- wości wytworzenia sobie nawet bardzo uproszczonego obrazu faunistycznego tej grupy owadów, która oddawna przyciąga uwagę badaczów nietylko przez wzgląd na swą doniosłość systematyczną (Ichneumonidae są przecież najliczniejszą rodziną rzędu Hymeno- ptera), ale i z powodu swych osobliwych właściwości rozwojo- wych. Nie należy również zapominać, że mamy tu do czynienia z rodziną owadów wybitnie pożytecznych w gospodarstwie wiej- skiem (nieliczne wyjątki stanowią pasorzyty drugiego stopnia) i że bez wiadomości — choćby pobieżnych — o składzie faunistycznym Polski w tej dziedzinie nie można pracować wydajnie na polu biologji tych zwierząt, a tembardziej byłoby ryzykowne wyciągać z obserwacyj przygodnych jakiekolwiek wnioski dla praktyki leśnej, rolnej czy ogrodniczej. Praca niniejsza nie jest opracowaniem ani nawet spisem gą- sieniczników w Polsce spotykanych. Ogrom materjału i trudności _ jego opracowania przy słabym stanie naszej muzeologji i brakach Pe aN N LTE Lt yo ’ e un u ye Bl pee = 38 literatury stwarzają pole do pracy dla wielu ludzi i na wiele lat. … Jednakże sądzimy, że zestawienie 170-ciu z górą gatunków obej- mujących tylko dwie (z pięciu) podrodziny Ichneumonidöw moze stanowić przyczynek pierwszy, który postaramy się pomnożyć « w miarę dalszych opracowań. Materjał opisany pochodzi z różnych okolic Polski, a prze- - dewszystkiem z okolic Warszawy (Łochów, Wilanów, Skolimów, Brwinów, Skierniewice), z Pomorza (Bory Tucholskie, Sarnia Góra, Tleń), z Zakopanego, Nałęczowa, Puszczy Białowieskiej, Duniło- wicz (woj. Wileńskie) i zbierany był przez nas głównie w latach 1921—1923. Hodowla licznych gąsienic w pracowni też dostarczyła pewnej liczby gatunków. Dla, uzupełnienia obrazu, osiągalnego z dotychczasowych badań, włączyliśmy do spisu naszego również i te gatunki, które wymienione są w pracach przytoczonych po- niżej autorów, o ile znajdowanie ich na terenach dzisiejszej Pol- ski nie pozostawiało żadnych wątpliwości. Gatunki te w spisie oznaczono gwiazdkami. Chcąc wreszcie ułatwić w przyszłości pracę nad biologją gą- sieniczników uważaliśmy już obecnie za wskazane podać prze- dewszystkiem gatunki żywicieli, które jednak znane są dotychczas tylko dla części wyliczonych tu pasorzytów. Rozwój i ekologja przytoczonych gatunków znane są również zresztą tylko dla kilku przedstawicieli i to najczęściej fragmentarycznie. W pracy tej nie podajemy żadnego nowego gatunku, jak- kolwiek w czasie opracowania nastręczała się niejedna sposobność do tworzenia nowych jednostek systematycznych. W szczególności niektóre odchylenia barwne i drobne cechy morfologiczne zda- wały się stwarzać nawet potrzebę nowych terminów. Trzymaliśmy się jednak poglądu, że przy dzisiejszym stanie systematyki lch- neumonidów, i tak już przeciążonej pojęciami i terminami nie dość krytycznie i zbyt pospiesznie wprowadzanemi do literatury, lepiej jest nawet na razie nie opisać nowego gatunku lub odmiany, niż wprowadzić jeszcze jeden nowy przyczynek do tego zamętu, jaki niewątpliwie w tym dziale systematyki odczuwać się daje ”). 1) W liście swym do jednego z autorów pracy niniejszej prof. Schmie- deknecht, jeden z najzasłużeńszych lchneumonologów dzisiejszych, wine tego stanu rzeczy przypisuje nawet autorom większych monograficznych opracowań tej rodziny. 39 Na zasadzie posiadanego przez nas materjału -dalby sie ra- czej wysnuć wniosek ogólny, że liczbę opisanych dotychczas ga- tunków możnaby bez trudności i przy powstrzymaniu dążności „gatunkotwórczych* znacznie zredukować ku pożytkowi i przej- rzystości systemu, w którym właściwości biologiczne poszczegól- nych jednostek stanowczo zbyt mało są brane pod uwagę. . Wydaje się zresztą, być rzeczą wysoce prawdopodobną, że przy tak słabej znajomości odnośnej faunistyki całego terenu Pol- ski, zajdzie w następstwie potrzeba ustalenia nowych jednostek systematycznych przedewszystkiem podgatunków i odmian (morpha i aberratio). Leży to w naturze terenu, w jego właściwościach geograficznych. Jednak zrobić to dziś, na podstawie niewielkiego materjału i wobec małej liczby zbadanych miejscowości, znaczy- łoby odrazu wejść na drogę fałszywą. To też wszystkie formy wątpliwe pozostały poza nawiasem niniejszej pracy i muszą ocze- kiwać przedewszystkiem na sprawdzenie swej trwałości w do- świadczeniu hodowlanem, względnie w rozmieszczeniu geogra- ficznem. Podobne nei wątpliwości nastreczaly się również i przy wyborze systemu. Wielka liczba rodzajów i podrodzajów, powstałych nieraz z potrzeby dorywczej i przejmowanych bezkry- tycznie, najczęściej z jednej publikacji do drugiej, opartych na ce- chach często bardzo wątpliwej natury wskazywała i tutaj potrzebę ostrożności i uproszczeń. To też za osnowę przyjęliśmy przede- wszystkiem cenną pracę analityczną Schmiedeknechta „Opu- scula Ichneumonologica“, unikając rozbicia rodzajów, najczęściej słabo uzasadnionego. Wyjątek zrobiono tylko dla rodzaju /chneu- : mon, którego rozrost gatunkowy zmusza już dziś do uwzględnie- nia cech podrodzajowych. Próba Thomsona, zastosowana w mo- nografji Berthoumieu (I) nie jest, niestety, zbyt szczęśliwa. Jego podrodzaje (Prot-, Coel-, Sten-, Eu-, Melan-, Crat- i Barich- neumon) nie mają niestety tej praktycznej wartości, jakąby mieć powinny. Dowodem tego są zmieszania widoczne w pracy Ha- bermehla (6), a nawet objekty determinowane, pochodzące z jego zbiorów. Materjały polskie nie dają na razie — rzecz pro- sta — możności rewizji tych pojęć, to też zachowaliśmy je tutaj tylko gwoli łatwiejszej orjentacji w tym obszernym rodzaju, któ- rego cechy gatunkowe też zresztą mogłyby nastręczyć wiele uwag krytycznych. 40 Gatunki przytoczone były jak najstaranniej sprawdzone, naj-- częściej według djagnoz oryginalnych. Do porównania posłużyły nam kolekcje oryginalne otrzymane od prof. Schmiedeknechta i Habermehla. Materjały zebrane weszły w skład zbiorów ento- mologicznych Pracowni Zoologicznej Wolnej Wszechnicy Polskiej: Serdeczne podziękowanie nasze należy się p. Szymonowi Tenenbaumowi za egzemplarze zebrane przezeń w Białowieży, p. Zofji Paschalskiej za materjały z Zakopanego oraz p. Zofji Grzeżułkównie za zbiory z Łochowa. SUBFAM. ICHNEUMONINAE ASHMEAD. Genus Ichneumon L. Protichneumon fusorius. L. 9 4. Gasienicznik rudy.) Sarnia Gora, Lochöw, 8. VII., 1. IX. W drugiej polowie sierpnia schwy- tano liczne osobniki na młodych lipach i Sambucus . nigra wśród lasu. Jako żywicieli Wolff i Krausse (25) podają Dendrolimus pini i Hyloicus pinastri. P. fusorius. L. var. mediofulva Berth.?) ? gf. Sarnia Góra. 26. VII. Rzadszy od poprzedniego. 1) Przy gatunkach pospolitszych pozwalamy sobie wprowadzić kilka nazw polskich. Przytaczamy również nazwy polskie wprowadzone przez Sitowskiego dla kilku gatunków, opatrując je znakiem (SUE): ?) Termin varietas używamy tutaj w sensie ogólnym stałego odchylenia od djagnozy gatunkowej (vid. Plate Prinzipien der Systematik etc. w „Kultur der Gegenwart“. Bd. Abstammungslehre. Systematik etc. Lipsk—Berlin 1914), zawsze stosownie do pojęć autorów owych odmian. Jakkolwiek nowsze prace z dziedziny faunistyki i systematyki starają się zupełnie „skreślić* pojęcie va- rietas z nauki (vid. Priiffer: Z badań nad wileńskiemi formami zalotek) Leucor- rhinia. (Prace T-wa Przyjaciół Nauk w Wilnie. T. I. 1923), to jednak w zasto- sowaniu do niektórych dziedzin systematyki, a w szczególności do systematyki omawianej tu rodziny błonkówek, byłoby to z pewnością mało pożyteczne, a „modernizm* ten mógłby narazie zwiększyć gmatwaninę, jaka tu często daje się dostrzegać. Nowsze ściślejsze pojęcia systematyczne, wypływające z „objek- tywnych kryterjow“ (vid. Siemionow Tian-Szanski, Taksonomiczeskija granicy wida i jewo podrazdielenij. Zapiski Imp. Akad. Nauk. Ser. VIII. Peters- burg, 1910.) wymagają uzupełnienia istniejących djagnoz systematycznych, a nie- kiedy szeregu dodatkowych danych geograficznych, hodowlanych i t. p. Wśród odmian (varietates) przytoczonych w naszej pracy znajdują się z pewnością ta- 41 / *P, pisorius L. Nakło, VIII—XI. (Torka, 18). Coelichneumon ferreus Grav. 9. Gasienicznik kreskowany. Tlen, Sarnia Cora. 25. VII. C. ferreus Grav. var serena Grav. ? 3. Sarnia Gora, Tleń. 4, VII.—26. VIII. Pospolity. Bardzo zblizony do C. microstictus Grav.; różnica oparta jest na istnieniu u odmiany naszej dwuch białych plam na końcu scutellum. Cecha to zresztą zawodna wo- bec zmienności fluktuacyjnej. Nasze osobniki bliższe są gatunkowi microstictus Grav. niż gatunkowi macierzystemu. C. microstictus Grav. ? 4. Zakopane, 7. — 18. VII. Po- spolity. C. comitator L. 9 &. Sarnia Góra, Tleń. 4. VII. — 1. IX. Po- spolity. Wyhodowany w pracowni z poczwarek Panolis flammea. Wolff i Krausse (25) podaja jeszcze jako zywiciela Bupalus piniarius. C. opulentus Taschb. (/chn. flaviger Brischke). 9 gd Sarnia Gora. 28. VIII. — 1. IX. Rzadki. C. fuscipes Gm. 9. Wyhodowany w pracowni z pomorskich poczwarek Panolis flammea. 14. IX. Jako zywiciela Wolff i Krausse podaja röwniez Bupalus piniarius. C. bilineatus Gm. $ 4. Zakopane. 7. VIII. Wyhodowany w pracowni z poczwarek Panolis 25. III. ® kie, które podpadają pod pojęcie subspecies i natio, jak również i te, które jako odmiany niegeograficzne należałoby zaliczyć do morpha i aberratio. Na zasadzie dotychczasowych danych faunistyki polskiej i krajów ościennych w dziedzinie ichneumonologii trudnoby się było kusić narazie o dokładne rozgraniczenie i ana- lizę geograficzną i genetyczną. Nawet odnośnie Odonata, których faunistyka jest w szczęśliwszem położeniu, mógł Prüffer (l. c.) stwierdzić wielką trudność rozróżnienia subspecies i aberratio (np. Leucorrhinia dubia Vand. var. tschugu- novi Bart. może być podgatunkiem lub też — jak w Polsce — aberacją). W obec- nym czasie więc „modernizacja“ terminologji mogłaby dać w naszej dziedzinie tylko pozory ścisłości, powodując w istocie pogmatwanie pojęć, które krytycznie i objektywnie zastosowane oddadzą faunistyce pierwszorzędne usługi. Względy wyłuszczone każą nam więc tymczasem stanąć w obronie ter- minu varietas, który nie przesądzając wartości geograficznej i genetycznej odmian, pozwala stwierdzić ich istnienie. Od nadużyć, na które istotnie można się zbyt często uskarżać uchronić może kategoryzacja jaką podaje Plate (l. c.). Prze- piękna koncepcja Siemionowa Tian-Szańskiego nie powinna być spa- czona przez mechaniczne stosowanie lub zamianę terminów starych na nowe, pod które jeszcze nie podłożono tej treści, jaka stanowi istotę reformy Sie- mionowa. 42 *C. lineator Grav. Gasienicznik granatowy.(Sit.). Przez nas nie znaleziony. Sitowski (15) wyhodowal go z Panolis flammea. *C. leucocerus Wesm. 9. Nad Notecią. (Torka, 18). *C. castaneiventris Grav. 9. Nad Notecią. (Torka, 18). *C. bistrigosus Holmgr. 9 4. 6. VII. (Torka. 19). Stenichneumon culpator Wesm. 9 4. Gasienicznik chci- wiec. Skolimów. 23. IX. Gravenhorst (5) dał tylko opis samicy i dopiero Wesmael (20) opisał samca. Określając gatunek ten według tablic Schmiedeknechta dla samców dochodzi się do cul- pator Wesm. Zaś według klucza dla samic do gatunku culpator Schrank. Nie mieliśmy oryginalnej djagnozy Schranka (z 1802 r.), który opisał tylko samca. Sądzimy jednak, że djagnoza Wesmaela jest pierwszą, która pozwala zidentyfikować ten trudny gatunek i dlatego zachowaliśmy nazwisko tego autora dla całego gatunku. Do trudności wymienionych tutaj dochodzi jeszcze trudność od- dzielenia tego gatunku od Amblyteles sputator F., ile że samicom tego gatunku brak niektórych charakterystycznych cech rodzajo- wych. Nawet egzemplarze kolekcji Schmiedeknechta nie pozwalają odróżnić samic Si. culpałor od Amb. sputator na za- sadzie ostrego względnie tępego zakończenia odwłoka. Cechą po- mocniczą może być tutaj w szczególności ostroga na ostatnich biodrach u samic St. culpator, o której zgodnie wspominają wszyst- kie djagnozy, traktując ją zresztą zawsze jako cechę podrzędną. Pomocą była nam również ta okoliczność, że A. sputator znale- ziony był w Zakopanem, zaś nasz St. culpator pochodzi z Pomo- rza. Dalla Torre (3) jako żywicieli wymienia: Melitaea athalia, Setina aurita, Trichiura crataegi. St. haesitałor Wesm. 9. Sarnia Góra. 6. VII.— 9. IX. Wy- hodowany również z poczwarek Panolis flammea. Euichneumon suturalis Holmgr. 9. Sarnia Góra, Tleń. 3. VII. — 1. IX. E. raptorius Grav. 9. Tleń. 30. VII. W okolicach Warszawy (Wilanów 31. X. pod mchem) znaleziono odmianę Graven- horsta, notowaną w tablicach Schmiedeknechta, a róż- niącą się tylko obecnością białej plamy na piątym segmencie od- włoka. Notowanie tej odmiany uznać jednak należy za niesłuszne, gdyż cecha ta ujawnia dużą chwiejność nawet na niewielkim ma- terjale. Obydwa zresztą ostatnie gatunki wykazują tak dużo po-. dobieństwa, a różnice między niemi, oparte na dwu — względnie | | l | abla MASONS Abies NAN call POWA 0 EL 09. PIO FE} Taa by BEN W Sar) ER TL h * ~ x ć w = * y | 43 - - trójbarwności rożków, mają tak problematyczną wartość taksono- miczną, że jest rzeczą prawdopodobną iż doświadczenia hodowlane umożliwią kiedyś połączenie tych dwóch gatunków w jeden, albo pozwolą jeden z nich uznać za odmianę drugiego. E. croceipes W esm. 9. S. Góra. 25. VIII. E. fulvicornis Grav. 9. Wilanów. 31. X. pod mchem. Nasz egzemplarz różni się od formy typowej swą wielkością (długość 10 mm zamiast 8 mm). E. gradarius W esm. 9. S. Góra. 30. VII. — 26. VIII. '"E. albicollis W esm. 9. S. Góra. 9. VIII. Białowieża 24. VII. E. analis Grav. 9. S. Góra. 25. VIII. E. latrator F. 9 4. Wilanów. 31. X. (Samica pod mchem). E. intricator Wesm. 2. Tleń. 15. VII. — 29. VIII. Różni się od djagnozy znacznie rozszerzoną barwą czerwoną na rożkach; zamiast na cztery pierwsze człony kolor czerwony rozciąga sią na 11 członów. E. sarcitorius L. 9. S. Góra, Tleń. 1. VIII. — 30. VIII. Rożki zarówno naszych jak i otrzymanych od Schmiedeknechta i Habermehla egzemplarzy są trójbarwne wbrew cechom po- danym w tablicy Schmiedeknechta dla tego gatunku. Cechę tę należy uznać za mało przydatną w odróżnianiu gatunków, wo- bec ogromnej fluktuacji, jaką w większości przypadków wykazują. . insidiosus Wesm. 9 4. Tleń. 29., 30. VIII. . crassitarsis Thoms. 4. S. Góra. 25. VIII. . stramentarius Grav. 4. Tleń. 27. VIII. . terminatorius Wesm. 4. Białowieża. 10—20. VII. . extensorius L. Białowieża. 9. 24. II. £. 11. VII. . confusorius Grav. d. S. Góra. 9. VIII. — 1. IX. Biało- wieża. 11. VII. Pospolity. Gatunek ten, nader zmienny, ma larwy wielozerne (polyphag). Według Fahringera (4) pasorzytuje w licznych Noctuidae: Cerura, Nonagria, Agrotis, Mamestra, Cu- . cullia. Większość naszych egzemplarzy pomorskich tworzy od- mianę barwną, dzięki czarnemu brzegowi trzeciego segmentu od- włokowego, całkowicie żółtej twarzy oraz żółtemu postscutellum. * KF. sculpturatus Holmgr. 4. Nakło. VIII. (Torka, 18). E. gagatipes Schmiedekn. (obscuripes Kriechb.) 9. Nad Notecią. VII. (Torka, 19). *F. balteatus Wesm. d. Bnin. 8. VIII. (Torka, 19). Melanichneumon saluratorius L.: 4. Skolimów 23. IX. Tarczka meee BE 44 (scutellum) nie jest całkowicie biała jak u osobników typowych; J biala plama tworzy tylko czworokat na wierzcholku tarczki. M. bimaculatorius Panz. &. Skierniewice. 20. VI. M. anator F. &. Skierniewice. 20. VI. M. albosignatus Grav. 9 &. Zakopane. 15. VIII. S. Góra. 25: VII. M. albipictus Grav. var. multipicta Berth. 4. Brwinów. — 27. VIII. | M. leucomelas Gm. 9. S. Góra. 1. IX. | * M. ochropis Gm. ?. Nad Notecia. 24. V. (Torka, 19). M. mesostilpnus Thoms. 9 &. Strzelno (Bydgoszcz). 14. VI. (Torka, 19). Cratichneumon pachymerus Rtzbg. 9 d. Gasienicznik pre- gowany (Sit.) S. Góra, Zakopane. 6. VII. — 1. IX. Wyhodowany również w pracowni z poczwarek Panolis flammea. Jest to-najpo- spolitszy pasorzyt sówki sosnowej, wylęgający się zarówno późną jesienią jak i wczesną wiosną. Sitowski wyhodował go również z Bupalus piniarius. Zmienność barw ogromna; dotyczy to szcze- gólnie czerwonej barwy odwłoka i białej barwy orbit. C. bilunulatus Grav. 9 &. Gasienicznik księżycowy (Sit.), Tleń, S. Góra. 8. VIII. — 3. IX. Sniatyn. Wyhodowany röw- nież z sówki (20—26. IX.) Liczne osobniki żyły w klatkach karmione cukrem aż do grudnia. Wylęga się również na wiosnę. Jest to podobnie jak C. pachymerus pospolity pasorzyt sówki so- snowej, z której otrzymali go Sitowski (15), Habermehl (6). Brischke (2), Wolff i Krausse (25). Ci ostatni wyhodo- wali go również z Bupalus piniarius. *C. rufipes Grav. Gąsienicznik krwisty. (Sit.). Przez nas nie schwytany. Sitowski (14) wyhodował go z Bupalus pinia- rius z Puszczy Sandomierskiej. ) *C. łergenus Grav. d. Nad Notecią. 7. VII. (Torka 19). *C. perversus Kriechb. 9. Nakło. 8. V. Z poczwarek Bu- palus piniarius. (Torka, 19). *C. angustatus Trent. 4. Nakło. 26. VIII. (Torka, 19). Barichneumon nigritarius Grav. ? 4. Gąsienicznik czarny. © (Sit.). S. Góra. 1—30. IX. Liczne osobniki wylęgły się również w jesieni i na wiosnę z poczwarek Panolis. Samce i samice wy- lęgały się jednocześnie. Sitowski (14.) wyhodował ten gatunek z sówki, zcetyniaka i z kosonia (Banchus femoralis). [en ostatni NOOO NOA na ae nt agp RE en A fy 0: poy we i i f Ë { we p | 000002008 _ żywiciel wskazywalby na to, że B. nigritarius może być czasami pasorzytem drugiego stopnia. Wolff i Krausse (25) podają ponadto jako żywicieli: Macaria liturata i Phytometra gamma. B. fabricator F. 3. Skolimów. 23. IX. Sitowski (15) otrzymał go z Panolis zaś Wolff i Krausse podają ponadto jako żywicieli Bupalus piniarius i Dasychira pudibunda. Poza po- staciami typowemi posiadamy również odmianę pozbawioną bia- łego rysunku na tułowiu. *B. albicinctus Grav. Gasienicznik białobrzeżek (Sit.). Wy- hodowany przez Sitowskiego z Bupalus piniarius. *B. pallidifrons Grav. Gasienicznik tyson (Sit.). Podana przez Sitowskiego (14) nazwa pallidifrons Grav. jest zapewne 'pomyłką drukarską. Gatunek Gravenhorsta (vid. Ichneumono- logia vol. I) ma bowiem nazwę pallifrons. Sitowski wyhodował go z Bupalus piniarius. B. corruscator Grav. var. alacer Grav. 3. Sierniewice 21. VI. B. melanopygus W esm. 9. Zakopane. 28. VII. B. semirufus Grav. var. nigroscutata Berth. 4. S. Góra. 30. VII — 7. VIII. Od odmiany typowej różni sie brakiem białych " wewnętrznych obrzeżeń oczu. B. altercator W e sm. ? Zakopane. 12. VII. *B. fugitivus Grav. ?. Nad Notecią. 8. VI. (Torka, 18). *B. lanius Grav. 9 4. Nad Notecią. V. (Torka, 19). *B. annulator F. 9 4. Nad Notecią. V, VI. (Torka, 19). Genus Eupalamus Wesm. *E. oscillator Wesm.? 4. Brudzyn. (Torka, 18). Genus Amblyteles Wesm. A. castigator F. 2. Skolimów 23. IX. Zywiciele: Vanessa ata- lanta, Phlyctaenodes verticalis. A. fossorius Müll. g. Brwinów. 22. VII. . subsericans Grav. 4. Duniłowicze 10. VII. . oratorius F.9. Skolimow 23. IX. . culpatorius Grav. ? S. Góra. 31. VII. . sputator F.? g. Zakopane, 18 — 23. VII. A. rubro-ater Rtzbg. 4 S. Góra. 4— 16. VII. Pospolity. Brischke oraz Wolff i Krausse podaja go jako pasorzyta Panolis flammea. BLA DD 46 A. melanocastanus Grav. ? 4.S. Góra. 8— 31. VII. Fahr- | inger jako zywicieli wymienia: Agrotis segetum, Mamestra bras- sicae, Cucullia chamomillae, Thais polyxena, ARA pulve- — rulenta, Dianthoecia cucubali. A. divisorius Grav. 9 4. S. Góra. 8. VII (9), 1. IX (8). . *A. laminatorius F. ? &. Nakło. 7. VIII. Z poczwarki Deile- phila elpenor. (Torka, 18). *A. funereus Grav. ? &. VII. (Torka, 18). *A. glaucatorius F. Nakło. (Torka, 18). *A. atratorius F. 9. Raj (Poznań), Międzyrzec. (Torka, 18). *Ą. amatorius Müll. 9 «. Nakło, Środa. V — VI. (Torka, 18). *A. fuscipennis W esm.? d4. Nakło, Noteć, VI, VII. (Torka, 18). *A. occissorius F. ? 4. Nakło, wiosną. (Torka, 18). *A. vadatorius Ill. ? ¢. Noteć, Nakło. VII, VIII. (Torka, 18). *A. negałorius F. Nakło, Brudzyń. VII, VIII. (Torka, 18). *A. nitens Christ. 9 3. Nakło. VIII. (Torka. 19). *A. devylderi Holmgr. &, Raj, Międzyrzec. VII. (Torka 19). Genus Dinotomus Fórst. (=Psilomastax Tischb.). D. coeruleator F. (= lapidator Grav.) £. Tleń. 3. VIII. Pa- sorzytuje w Papilio machaon. Genus Trogus Grav. T. exaltatorius Panz. 9. 31. VI. Wyhodowany z poczwarek Sphinx ligustri. *T. lutorius F. 9. Nakło. 11. VIII. (Torka, 19). Genus Hoplismenus Grav. H. armatorius Panz. 9 &. Tleń. 16—30. VIII. Genus Chasmias Ashm. *Ch. motatorius Grav. Nakło, Brudzyń. (Torka, 19). Ży- wiciele: Noctu& airae, Nonagria geminipuncta. Genus Exephanes Wesm. E. hilaris Grav. 9. S. Gora. 25. VIII. Pasorzytuje w: Tapi- nostola elymi i Miana arcuosa. 47 Genus Anisobas Wesm. *A. buccatus Kriechb. 9. Nad Notecia. 7. VII. (Torka, 19). Genus Hypomecus Wesm. *H. quadriannulatus Grav. Wirszyce. 21. VII. (Torka, 19). Zywiciele: Cidaria luctuosa, C. berberaria, Cabera trilinearia. Genus Hepiopelmus Wesm. *H. leucostigmus Grav. 3. Nakło. 3. VII. (Torka, 19). Zywiciele: Simyra albovenosa i Odonestris potatoria. Fl. sp. Gatunek znaleziony przez nas nie da się określić według tablic Shmiedeknechta i choé jest bliski gatunku aurosericeus Taschbg. 7, jednak różni sie od niego dość wybitnie czerwoną barwą tylnych nóg. Nie chcąc więc pomnażać liczby gatunków tego dość mało zanalizowanego rodzaju, ograniczamy się tylko do podania nazwy rodzajowej. Znaleziono 3 osobniki (4) w Tleniu SEN 29 DMU Genus Platylabus Wesm. P. rufiventris Wesm. 9, Duniłowicze, 19. VIII. *P. iridipennis Grav. 9. Slesin (Bydgoszcz). Z poczwarek Eupithecia. (Torka, 19). Genus Neotypus Fórst. *N. lapidator F. 2. Nakło. 31. Ill. (Torka, 19). Genus Colpognathus Wesm. C. celerator Grav. 9. Brwinów. VIII. Nałęczów. 1. VI. S. Góra. 1—22. VIII. Duniłowicze. 18. VIII. Pospolity we wszystkich tych okolicach, a więc zapewne na obszarze całej Polski. Według Brischkego SAGRA ERA w Sesia hylaeiformis. C. divisus Thoms. ?. Skolimöw 23. IX. C. jucundus Wesm. ne jucundus Wesm) 4. Tlen. 3. VIII. Genus Nematomicrus Wesm. N. tenellus Wesm. &.S. Góra. 7. VIII. 48 Genus Diadromus Wesm. D. intermedius Wesm. 9. S. Gora. 23. VIII. Genus Micrope Thoms. M. macilenta Wesm. 9. S. Góra. 21. VIII. Genus Proscus Holmgr. P. suspicax Wesm. 9. S. Göra. 1. IX. Genus.Phaeogenes Wesm. Ph. impiger Wesm. 9. S. Gora. 1. IX. Ph. planifrons Wesm. 4. S. Góra. 7 — 16. VIII. Ph. melanogonus Grav. 9. S. Góra, Tleń. 23 — 31. VIII. Pasorzytuje w Anecta pollinaria i Depressaria nervosa. Ph. nigridens Wesm. d. S$. Góra, Tleń. 21 — 26. VIII. Ph. ophtalmicus W esm. 9. S. Góra. 9. VIII. Ph. fuscicornis Wesm. 4. Duniłowicze. VII. SUBFAM. PIMPLINAE CRESSON. Genus Pimpla F. P. instigator F. 9. Skolimów. 19. V. Jeden z najpospolitszych pasorzytöw motyli; larwy polifagiczne pasorzytuja w nastepujacych gatunkach: Lymantria dispar, Dendrolimus pini, Phalera bucephala, Orgyia antiqua, Aporia crataegi, Malacosoma neustria, Dasychira pudibunda, Dicranura erminea, Lymantria monacha, Thaumeto- poea piocessionea, Panolis flammea, Phytometra gamma, Scoliopteryx libatrix, Euproctis similis, Stilpnotia salicis, Tortrix viridana, Pieris brassicae, Porthesia chrysorrhoea, Psyche viciella, Penthina salicana, Nematus perspicillatus, Pissodes notatus. P. examinator F. ? &. S. Góra, Tleń, Łochów, Brwinów, Skierniewice, Zakopane, Wilanów. 30. V — 1. IX. Jeszcze pospo- litsza od poprzedniej. Pasorzytuje głównie w larwach motyli: Ly- mantria dispar, L. monacha, Euproctis’ similis, Porthesia chry- sorrhoea, Cacoecia piceana, Tortrix viridana, Carpocapsa pomonella, Malacosoma neustria, Dioryctria splendidella, Ypsolophus junipe- rellus, Gelechia nebulea, Hyponomeuta padellus, Hyponomeuta ma- linellus, Penthina salicana, Nephopteryx vacciniella, Cucullia ar- — 49 gentea, Abraxas grossulariata, Psyche atra, Gnophria quadra, Gastropacha trifolü, Porthesia auriflua, Pyralis sp., Evetria buo- liana, Vanessa polychloros, Dicranura vinula, Psyche viciella, En- nomos quercinaria, wreszcie w chrząszczyku Anthonomus pomorum. P. turionellae L. 2? d. Brwinów, Łochów, Skolimów, Zako- pane, S. Góra. 20. VII - 23. IX. Jeden z najpospolitszych gatun- ków. Pasorzytuje w Lymantria monacha, Dendrolimus pini, Eve- tria buoliana. P. spuria Graw. 9. Tleń. 2. VIII. P. strigipleuris Thoms. 9. Tleń, Sarnia Góra. 4— 28. VII. Żywiciel Conchylis ambiguella (Stellwaag). P. brassicariae Poda 4. Skolimów. 23. IX. Pasorzy- tuje w: Lymantria dispar (Stellwaag, Ruschka), Aporia crataegi, Pieris brassicae, Limenitis camilla, Vanessa urticae, Po- lygonia c-album, Spinx ligustri, Stilpnotia salicis, Scolioptaeryx libatrix, Phlyctaenodes verticalis, Tortrix viridana, Tachyptilia populella, (Fahringer) Tischeria complanella, Lymantria mo- nacha (Wolff i Krausse). P. viduata Grav. 3. Brwinów. IX. Zywiciele: Psyche viciella, Sesia spheciformis, Tortrix sp. (Brischke). P. alternans Grav. d.Brwinöw. VII. Stellwaag podaje nastepujacy szereg zywicieli: Gelechia sp., Oenophyra pilleriana, Polychrosis botrula, Conchylis ambiguella, Lymantria monacha, Elachista saportella, Hyponomeuta padellus, H. cognatellus, Cole- ophora giraudi, Orchestes quercus, Saperda populnea, Caliosysphinga pumila, Lophyrus pini, Selandria bipunctata, Pontania viminalis, P. salicis, Ageniaspis fuscicollis. Pasorzytowanie w tym ostatnim gatunku z rodziny Chalcididae wskazywałoby na to, że P. alternans może być pasorzytem drugiego stopnia. Brischke podaje jako żywicieli: Abraxas grossulariata, Nematus valisneri, Larentia juni- perata. P. arundinator F. ?. Brwinöw. 27. VII. Tlen. 29. VIII. P. mussi Htg. 9. Tlen. 26. VIII. P. bernuthi Htg. ?. S. Góra. 26. VIII. Obydwa ostatnie ga- tunki pasorzytują w Dendrolimus pini (Brischke, Wolff i Krausse). Różnią się one od siebie tak nieznacznie, że stanowią zapewne tylko odmianę jednego gatunku. P. detriła Hlmgr. 9. S. Góra, Tleń, 13. VII — 25. VIII. Nasze egzemplarze różnią się od form typowych jasną stigmą przednich Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 1—2. 4 50 skrzydel oraz mniej intenzywnym ciemnym rysunkiem nog, co je zbliza do gatunku affinis Hbrm. Schmiedeknecht (10) po- daje jako zywicieli: Lipara lucens, Chilo fragmitellus. Brischke wyhodowal.ja z Sesia formicaeformis. P. triangularis Verhoef. 9. S. Göra, Tlen 26. VIII. P. brevicornis Grav. d.S. Góra, 15— 25. VIII. Larwy wielo- zerne pasorzytuja w licznych Tortricidach: Tischeria complanella, Conchylis posterana, Tortrix laevigana, Evetria resinella, Dioryctria abietella, (Brischke, Wolff i Krausse), ponadto w Pissodes notalus, Gymnetron campanulae, Selandria bipunctata, (Brisch- ke). Brischke wyhodowal ja réwniez z gniazd pajakow. P. mandibularis Grav. 9. Naleczow. 1. VI. *P. holmgreni Schmiedkn. 9. Nad Notecią. VI. (Torka 19). *P. padellae Torka. 9 &. Potulice (Bydgoszcz). VII. Z po- czwarek Hyponomeuta padellus. (T orka, 19). *P. melanocephala Grav. var. bicolor Boie = P. ephippium Brulle. 9. Wirszyce. 21. VII. (Torka, 19). © *P. angens Grav. ?. Nakło. 12. X. (Torka, 19). *P. inquisitor Scop. Nad Notecia. V— VI. (Torka, 19). Zywiciel — Pogonochaerus fasciculatus (Coleopt.). *P. sagax Ht g. 9. Potulice (Bydgoszcz). IV — V. (Torka, 19). Genus Ephialtes Schrank. E. manifestator L. 9. Tleń. 12 — 16. VII. W Sesia spheci- formis (Brischke). : *E. extensor Tschbg. 9. Nakło. 27. V. (Torka, 18). Pa- sorzyt Biorrhiza terminalis, Grapholita pactolana. *E. carbonarius Christ. 6. VI. (Torka, 19). Z Saperda, — Hammaticherus, Pissodes. *E. abbreviatus Thoms. ? 4. (Torka, 19). Zywiciele: Sa- perda populnea, Elampus auratus, Cemonus unicolor, Pemphredon lugubris (Hym). Genus Perithous Holmgr. P. mediator F. ?. Brwinów. VII. Białowieża. 12. V. Według Fahringera pasorzytuje w Aromia moschata, Trypoxylon figu- - lus, Cemonus unicolor, Stigmus pendulus, Psen atratus, Hoplome- — rus laevipes, Xiphydria camellus, Elampus auratus. 51 _ P. varius Grav. 2? &. Łochów. 23. VII. Brwinów. VII. Skier- niewice. 16. VI. Dunilowicze. 10. VIII. *P. divinator Rossi. ? d. Szubin. (Torka, 19.). Genus Rhyssa Grav. R. persuasoria L. © 4. S. Góra. 9. VII. — 26. VIII. Zako- pane. 26. VI — 24. VIII. Pasorzytuje w Sirex juvencus. Genus Thalessa Hlmgr. T. leucographa Grav. 9. Zakopane. 7. VIII. W Sirex sp. *T. citraria Ol. 9. Brudzyn. (Torka, 18.). W Tremex fusci- cornis i I. magus. Genus Theronia Hlmgr. *T. atalantae Poda. ? 4. Nakło, Brudzyn. VII — 16. VIII. (Torka, 19). Żywiciele: Eurycreon verticalis, Pionea forficalis, Malacosoma neustria, Abraxas grossulariata, Lymantria dispar, Dendrolimus pini, Euproctis chrysorrhoea, Totrix viridana, Evetria resinella, Agrotis fimbria, Cymatophora octogesima. Genus Polisphincta Grav. P. multicolor Grav. 4. S. Góra. 23. VIII. Nervellus tylnego skrzydla nie jest zalamany i nie wysyla nerwu podluznego, to tez użytkowanie tej cechy w tabeli analitycznej nadal nie wydaje sie być właściwe. Z gniazd pajęczaków. P. tuberosa Grav. 9. Skierniewice. 16. VI. P. carbonator Grav. 9. Duniłowicze. VII. Z Nematus ven- tricosus. P. discolor Hlmgr. 9. Brwinöw. VII. Genus Glypta Grav. G. flavolineata Grav. 9. S. Góra. 25. VII. Wolff i Krau- sse notują jako zywicieli: Cacoecia piceana, Tortrix viridana, Eve- tria buoliana. G. evanescens Rtzbg. 9. S. Gora. 27. VIII. Pasorzytuje w Halias quercana, H. prasina, Antithesia capreana. G. bifoveolata Grav. d. Tleń. 7. VII. — 28. VII. Według Schmiedeknechta (10.) pasorzytuje w Steatoda casteana. 4* 32 G. incisa Grav. 9. Brwinów. VIII. W Evetria resinella i E. - turionana (Schmiedeknecht, Wolff i Krausse). | G. longicauda Htg. 9. Tleń, Sarnia Góra. 17. VII.—28. VIII. Zgadza sie naogół z opisem Hartiga, bardzo zresztą niedosta- tecznym. Cechą wyróżniającą naszych egzemplarzy jest czerwony, wyraźnie odgraniczony clypeus. Pasorzyt Bupalus piniarius. G. vulnerator Grav. 9. Tleń. 27. VII. G. hesiłator Grav. ć' Skierniewice. 15. VI. Według Brisch- kego w Grapholita tenebrosana, Genus Conoblasta Fórst. C. xanthognatha Thoms. 9. Brwinów. 13. VIII. Z Grapholita mygindana. C. ceratites Grav. 9. Tleń. 3. VII. Zywiciele: Nephopteryx vacciniella, Penthina lacunana, Ephippiphora nigrocostana, Euchro- mia flammeana (Brischke, Schmiedeknecht). C. caudata Thoms. 9. Tleń. 31. VII. S. Gora 7. VIII.—I. IX. Genus Echthrodoca Schmiedkn. * E. conflagrata Grav. 9. Nakło, wczesną wiosną. (Torka, 18). Genus Phytodietus Grav. * Ph. segmentator Grav. 9. (Torka, 19.) Pasorzytuje w Gra- pholita roborana, Tortrix ribeana, T. laevigana, T. viridana, Ci- daria galiaria. Genus Meniscus Schiôdte. M. catenator Panz. 9. Białowieża. 8. VIII. Zakopane. 10. III. Pasorzytuje w rodzaju Hadena. M. agnathus Grav. 9. Skierniewice. 17. VI. * M. setosus Fourcr. ?. Brudzyń. (Torka, 19). Z Cossus ligniperda. Genus Lissonota Grav. L. parallela Grav. 2. Łochów. 27. VI. Tleń. 16—27. VIII. Nasze egzemplarze odbiegają nieco od djagnozy przez brak błysz- czącej smugi na zatułowiu (metathorax). L. parallela Grav. var. perspicillator Grav. 9. S. Góra. Tleń. 1. VIII.—1. IX. Zakopane. 12. VII. Habermehl (6) podaje 33 również miejscowość Fanisławice i Nowa Wieś w Polsce; nasze egzemplarze zupełnie zgodne z opisem odmiany typowej nie uspra- wiedliwiają potrzeby tworzenia nowej „forma polonica Haberm.“ L. commixta Holmgr. 2. Zakopane. 7.—11. VII. L. unicincta Holmgr. 9. Skierniewice. 15. VI. Brwinów. VII. S. Góra. 25. VIII.—1. I. W przeciwstawieniu do postaci typowej mają egzemplarze nasze ubarwienie czerwone również i na pierw- szym i trzecim odcinku odwłoka. Pas czerwony na drugim od- cinku jest szerszy i bardziej wyrazisty. *L. cylindrator Vill. 2. Nakło. 7. VII. (Torka, 18). Paso- rzytuje w Tapinostola elymi. *L. bellator Grav. 9. Nad kanałem Bydgoskim. 26. VIII. (Torka, 19). * L. rufipes Brischk. Nakło. 9. 5. IV. (Torka, 19). Genus Lampronota Hal. L. caligata Grav. 9. Tleń 28. VIII. * L. melancholica Grav. 9. Nakło. 31. VII. (Torka, 18). Genus Xylonomus Grav. X. gracilicornis Grav. d. Białowieża. 21. V. Genus Calliclisis Först. C. hectica Grav. 9. Zakopane. 16 — 18. VII. C. brachyura Holmgr. 9. Zakopane. 14—18. VII. S. Góra. 28. VIII. Genus Odontomerus Grav. O. punctulatus Thoms. 9. Duniłowicze. VIII. S. Góra. 24, VII. Genus Phaenolobus Fórst. * Ph. saltans Grav. g Ślesin, VI—VII. (Torka. 19). Genus Acoenitus Latr. * A. dubitator Panz. 9 4. Nakło. 26. V.— 1. VI. (Torka, 18). Genus Collyria Schiódte. *C. puncticeps Thoms. Nakło. VII. (Torka, 18). Paso- rzytuje w Cephus sp. Échos 1e 54 Literatura. 1, Berthoumieu, C. Subfam. Ichneumoninae (Hymenopt., Fam. Ichneu- | monidae). P. Wytsman, Genera Insectorum. Fasc. 18. Bruxelles, 1904. 4 2. Brischke, C. G. A Die Ichneumoniden der Provinzen West u. Ost- preussen. Schriften d. Danziger Naturforsch. Gesellschaft. Danzig, 1878 — 1882. 3. Dalla-Torre, de, C. G. Catalogus Hymenopterorum hucusque des- criptorum systematicus et synonimicus. Vol. 3. Lipsiae, 1901 —02, 4. Fahringer, J. Beitrage zur Kenntnis der Lebensweise einiger Schma- rotzerwespen unter besonderer Beriicksichtigung ihrer Bedeutung fiir biologische Bekampfung von Schadlingen. Ztschrft. f. angewandte Entomologie. Vol .8. 1922. 5. Gravenhorst, I. L. C. Ichneumonologia Europaea. Vol. 1—3. Vra- tislaviae. 1829. 6. Habermehl, P. Beitrige zur Kenntnis der palaarctischen Ichneumo- nidenfauna, Zeitschrift f. wischenschaftl. Insectenbiologie. Vol. 12. (1916), 13 (1917) 14 (1918—19). 7. Ruschka, F. u. Fulmek, L. Verzeichnis d. an der k. k. Pflanzen- schutzstation in Wien erzogenen parasitischen Hymenopteren. Ztschrft fiir an- gew. Entomologie. Vol. 2. 1915. 8. Schmiedeknecht, O. Die europaischen Gattungen der Schlupf- wespenfamilie Pimplariae. Zoolog. Jahrbiicher, Abt. f. System. vol. 3. 1888. 9. Schmiedeknecht, O. Monographische Bearbeitung der Gattung Pimpla. Ibid. Vol. 3. 1888. 10. Schmiedeknecht, O. Opuscula Ichneumonologica. vol. 1., 3. Blan- kenburg. 1902—08. 11. Schmiedeknecht, O. Hymenopteren Mitteleuropas. Jena. 1907. 12. „ Subfam. Pimplinae (Hymenoptera, Fam. Ichneu- monidae) P. Won) Genera Insectorum. Fasc. 62. Bruxelles, 1908. L 13. Schmiedeknecht, O. Die Ichneumonidengattung Pimpla F. Zeit- schrift f. angew. Entomologie. Vol. |. 1914. 14. Sitowski, L. Z biologii poprocha cetyniaka (Bupalus piniarius) w pusz- czy Sandomierskiej. Prace naukowe Uniw. Poznańskiego. Sekcja Rolniczo-Leśna, Nr»2.1922. 15. Sitowski, L. Strzygonia chomenks (Panolis flammea Schiff) i jej pasorzyty na ziemiach polskich. Roczniki Nauk Rolniczych. Vol. 10. 16. Stellwaag, F. Die Schmarotzerwespen (Schlupfwespen) als Para- siten. Monographien zur angew, Entomologie. Nr. 6. Berlin. 1921. 17. Thomson, C. G. Opuscula Entomologica. Vol. 8, 13, 19. Lundae. 1879—1894. 18. Torka, V. Ichneumoniden der Provinz Posen. Deutsche entomoiog. Ztschft. Jahrg. 1915. Berlin. 19. Torka, V. Ichneumoniden der Provinz Posen. Entomolog. Rund- schau. Jahrg. 35. Stuttgart. 1918. 20. Wesmael. C. Tentamen dispositionis methodicae [chneumonum Belgii. Mémoires de l’Academie Royale de Belgique. Vol. 18. 1844. 21. Wesmael, C. Mantissa Ichneumonum Belgii. Bulletin d. I Academie Royale de Belgique. Vol. 15. 1848. 53 22. Wesmael, C. Ichneumones Amblypygi Europaei. Bull. de l’Acad. Royale de Belgique. Annexe au Bull. 1853—54. 23. Wesmael, C. Adnotationes et descriptiones Ichneumonum Belgii. Bull. de l’Acad. Royale de Belgique. Vol. 16. 1849. 24. Woldstedt, F. W. Uber eine Sammlung Schlesischer Ichneumoni- den. Bulletin de FAcademie Imp. de St. Petersburg. Vol. 22. 1877. 25. Wolff, M. u. Krausse, A. Die forstlichen Lepidopteren. Jena. 1922. (Z Pracowni Zoologicznej Wolnej Wszechnicy Polskiej). SUMMARY. Materials to the fauna of the Ichneumon-flies in Poland. Part. I. Subfamilies Ichneumoninae and Pimplinae. The authors give a list of about 170 species of Ichneumon- flies, belonging to subfamilies Ichneumoninae and Pimplinae, col- lected in diffe ent Polish territories during the years 1921 —1923. Following places were noted: the environment of Warsaw (Wi- lanöw, Skolimöw, Brwinöw, Skierniewice, Lochöw), further Zako- pane (in the Tatra-Mountains in the South of Poland), forest- districts in the Lover Vistula country (Sarnia Gora, Tlen), in the old-forest of Bialowieza. (district of Grodno), Naleczöw (district of Lublin). Several species were obtained by breeding of moth- larvae. It was the aim of the authors not to disperse the existing genera into small and scarcely defined subgenera. Exception is made only for the old genus /chneumon, which is the most aboun- dant and greatly differentiated form of this family. The terms of Thomson (Prot-, Coel-, Eu-, Sten-, Crat-, Barichneumon) were used, following the partition and definition given in his mono- graphy by Berthumieu. We followed the tendency not to introduce new species or varietes, however some specimens, especialy collected in the East and South parts of the country give some opportunity to fixe special new geographic unities. More attention paid to the eastern border districts will in the future certainly allow to find some endemic species and subspecies. The systematic arrangement was made after Schmiede- knechts „Opuscula“. The species were determined in confor- mity with the original diagnoses of the authors and controlled 56 by comparison with specimens from the collections of Schmie- deknecht and Habermehl. (From the Zoological Laboratory of the Free Uniwersity of Poland). SPRAWOZDANIA Z WALNEGO ZGROMADZENIA I ZEBRAN MIESIĘCZNYCH P. Z. E. 1924 R. [COMPTES-RENDUS DES SEANCES MENSUELLES DE LA SOC. POL. DES ENTOMOLOGISTES DU 1924]. 7 stycznia. Il-gie Walne Zgromadzenie. Przewodniczy dr. M. Świątkiewicz w zastępstwie pre- zesa, prof. Z. Mokrzeckiego, który z powodu choroby na Walne Zgromadzenie nie mógł przyjechać. Na wstępie przewodni- czący poświęca wspomnienie zmarłemu członkowi Związku śp. J. Isaakowi, którego pamięć uczcili obecni przez powstanie. Nastąpiło sprawozdanie sekretarza z działalności Związku w r. 1923, dotyczące: likwidacji stosunku Związku do P. Tow. Przyr. im. Kopernika, ruchu naukowego, bibljoteki i wydawnictwa perjodycznego. Członków liczy Związek z końcem roku sprawo- zdawczego 125. Przegląd ruchu naukowego, stanu bibljoteki i wy- dawnictwa dają trzy w roku ubiegłym wydane zeszyty P. Pisma Entomologicznego. Wydawnictwo Pisma można było kontynuować dzięki zasiłkom Wydziału Nauki Minist. W. R. i O. P., któremu Zarząd Zwiążku na tem miejscu pozwala sobie złożyć należne podziękowanie. W dyskusji nad powyższem sprawozdaniem zwraca czł. Weiss- berg uwagę na nierównomierny poziom naukowy prac ukazujących się w Piśmie. Po wyjaśnieniach sekretarza uchwaliło Walne Zgro- madzenie na wniosek dra Mazura, że aprobuje stanowisko Za- rządu jako Komitetu Redakcyjnego w sprawie przyjmowania do druku napływających prac. Pozatem uchwalono wniosek prof. Łomnickiego w naste- pującej osnowie: Walne Zgromadzenie poleca Zarządowi P. Z. E. zwrócić uwagę specjalistów, że wskazanem jest opracowywanie monograficzne poszczególnych grup owadów krajowych (rodzin, większych rodzajów) w formie tablic analitycznych. = St ZESTAWIENIE RACHUNKÓW ZA ROK 1923. Przedstawione przez skarbnika czł. Grolle’ go. Dochody: 1. Pozostałość kasowa z roku 1922 . 5 à 93.143 Mk. 2. Zasiłki Minist. W. R. i O. P. : à . 15,000.000 „ 3. Wkładki i dary człoków . : à 3 46,483,135) w 4. Sprzedaz Pisma : à ; 633.200 5, 5. Dochód ze sprzedaży Bonów hotel h 1204330 725 Razem . . 63,434.008 Mk. Wydatki: 1. Druk Polskiego Pisma er . 56,048.750 Mk. 2. Zakupno książek . À 1,288 180% 3. Wydatki administracyjne i Eenec heine . >. 125440:600) 2%, Razem . . 59,777.530 Mk. Pozostałość kasowa na rok 1924 À ; . 3,656.478 Mk. Skarbnik wyjaśnia niewspółmierność poszczególnych pozycyj zestawienia spadkiem waluty markowej w ciągu roku ubiegłego. Na wniosek Komisji Rewizyjnej postawiony przez czł. Roma- niszyna udzielono ustępującemu Zarządowi absolutorjum. Nakoniec dokonano wyborów i uchwalono wysokość wkładek członkowskich i prenumeraty P. Pisma Entomologicznego w r. 1924; wyniki powyższych uchwał opublikowano w poprzednim zeszycie. I. 4 lutego. Prof. Łomnicki: Wypadek gynandromorfizmu u mrówki — Myrmica rugulosa ; Noskiewicz: Nowe i rzadsze owady fauny Polski; Schille: Rzadkie i aberatywne motyle mego zbioru (odcz. dr. Świątkiewicz); Skrzat: Orthotomicus longicollis Gyll. z powiatu niskiego w Małopolsce; Gedroyć: Wpływ limfy owadziej na zarazek wścieklizny. ll. 3 marca. Dr. Poluszynski: Polyembryonia u Halictostylops sp. (Strepsiptera) ; Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 1—2. 5 58 Kinel: Haliplidae i Dytiscidae z wycieczki pomorskiej Mu- zeum im. Dzieduszyckich w r. 1922; | Trella: Staphylinidae okolic Przemyśla (Staphylininae i Ta- « chyporinae) ; | Noskiewicz: Miscophus postumus Bischof i grupa — — Andrena rosae. II. 7 kwietnia. Romaniszyn: Lythria purpuraria ab. confluens nov.; Dr. R. Bledowski i K. Krainska: Materjaty do fauny lchneumonidów Polski. Cz. I. (Noskiewicz); Niesiołowski: Hemaris fuciformis L. i Hemaris tityus Lt, kilka slöw tyczacych sie nomenklatury tych dwöch gatunköw (dr. Swiatkiewicz). Na zebraniu tem uchwalono zredukować ilość bezpłatnych odbitek autorskich z P. Pisma Ent. z 50 egz. na 30, począwszy od rocznika Ill-go, ze względu na znaczne koszta druku oraz zaape- lować do zamożniejszych autorów, ażeby ewentualne tablice przej- mowali na swój koszt. IV. 5 maja. Przewodniczący poświęca wspomnienie pośmiertne zmarłemu członkowi Związku śp. J. bar. Brunickiemu, którego pamięć uczcili obecni przez powstanie. Stóck| demonstruje nowe dla Polski i rzadkie formy motyli i chrząszczy a mianowicie: Euzophera pinguis Hw. ze Lwowa; Gelechia elatella HS. z Tatr; Conchylis phaleratana HS. z Czar- nohory ; Tachyptilia timidella Wck. ze Lwowa. Tachyporus piceolus Rey ze Lwowa; 7. nitidulus F. ab. spaethi Luze z Janowa; Atheta setigera Sharp. z Czarnohory. | Fudakowski: Przyczynek do fauny Ważek zach. Mało- polski i Ważki rowu dunajeckiego (odcz. sekretarz). V. 2 czerwca. Alfken: Megachile pilidens n. sp. Hym. (odcz. Kinel); Noskiewicz: Nomada dzieduszyckii n. sp. Kinel demonstruje dwa gatunki Flisaków, nowe dla okolic Lwowa: Haliplus fulvicollis Er. i H. furcatus Seidl., które złowił w Suchowoli (przysiółek Zaziry) dn. 11. V. br. sam „dn na DRE glan) stopa 5-członkowa i pun niedorozwinięte. T 1 Imperial University, Fukuoka, Japonja (Rhynch.-Gerridae). Grodziński Zygmunt, Kraków. rpowicz Karol, poczta Nowogródek, maj. Czombrów. Dr. Simm Kazimierz, Cieszyn, Państw. Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego (Anat., __ morfol., szkodn. roln.). ZMIANY ADRESÓW: Dr. Dybczyński T.: Bodzentyn, pow. kielecki. aczewski T.: Warszawa, Polskie Państw. Muzeum Przyrodn., Krakowskie Przed- mieście 26/28. Keler St.: Bydgoszcz, Państw. Nauk. Inst. Rolniczy. Łotocki J.: Bydgoszcz, Pomorska 36. łoński Wł.: Lwów, Św. Marka 1. Schille Fr.: Podhorce k. Stryja. 01 er Az s m ” ENTOMOLOGICZNE _ BULLETIN ENTOMOLOGIQUE DE LA POLOGNE e | © WYDAJE : POLSKI ZWIĄZEK ENTOMOLOGICZNY = 3 PUBLIE PAR LA SOCIETE POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES ‘a : Z ZASIŁKU WYDZIALU NAUKI MIN. W. R. 1 ©. P. à UNIA Hesi Rep DA 5 \ M > z 3 =) A à THÉ — ZESZYE 3. — « NOV2 91924 R) N, ; . tdonal muses TRESC (SOMMAIRE): s Eichier W.: Nouvelles especes et variétés des coléoptéres du Caucase et FAsie-mineure, str. 61. — Biezanko C. M.: Nowe melanotyczne aberacje u Arctüdae, str. 68. — Fudakowski J.: Wazki (Odonata) rowu dunajec- 3 kiego, str. 75.°— Eichler W.: Wykaz chrząszczów, zebranych w Sandżaku f Trapezuntskim i Gümisch-chane w Azji Mniejszej w latach 1916 — 1917. IV. | str. 80. — Romaniszyn J.: Dwie ciekawe odmiany motyli, str. 87. — Kaucki T. F.: Motyle t. zw. większe rzadsze lub nowe dla Małopolski. str. 89. — Świątkiewicz M.: Motyle rzadsze i nowe dla Polski zebrane w ostatnich latach, str. 94. — Kinel J.: O krajowych formach rodz. Niphe- todes Mill, str. 100. — Noskiewicz J.: Colletes annulicornis Mor. d', str. 102. — Sprawozdania z zebrań miesięcznych P. Z. E. 1924, str. 105. — Referaty, str. 105. — Przegląd literatury, str. 110. — Odpowiedzi redakcji, str. 112. / "LWÓW 1924 Z DRUKARNI ZAKLADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLINSKICH POD ZARZADEM JOZEFA ZIEMBINSKIEGO Fr (Każdy członek P. Z. E. i każdy prenumerator P. P. E. aa prawo do jedn e o bezpłatnego ogłoszenia w ciągu roku do 10 wierszy). : 3 . „Jako współpracownik Prof. E. Stran- da z Rygi, pod redakcją którego wyjdzie "z druku wielotomowy „Słownik Ento- mologiczny *, obejmujący biografie en- tomologów i arachnologów wszystkich krajów, uprzejmie proszę WPanöw Kolegów entomologów i arachnologów o łaskawe wczesne nadsyłanie pod mo- im adresem swych biografij (możliwie w języku niemieckim) i wykazu prac wzgl. odbitek, a także materjału, do- tyczącego działalności naukowej nie- żyjących już entomologów polskich. Inż. Czesław Bieżanko, Poznań, Szamarzewskiego 3, I p. adres w Warszawie: Smolna 40—8. „Prenumerata roczna wynosi: (Abonnement d'un an:) aż w Polsce (Pologne) dla członków P. Z. E. (zarazem wkładka członk.) . . . 2 złp. dla innych . . zagranicą (Etranger) ‘pour les membres de la Société des ent. . » autres . . . . . . . W sprawach tyczących Pisma i P. Z. E. należy adresować: SE A mę 5 aes PŁ 6.25 (En questions concernants Je Bulletin ou la Société adresser): Dr. JAN KINEL, — LWOW, RUTOWSKIEGO 18. à x Nouvelles espèces et variétés de coléoptères du Caucase et de l’Asie-mineure par Dr WITOLD EICHLER de Pabjanice. En l'année 1914 au cours d’une excursion scientifique faite au Caucase en compagnie de Mr. J. Milicer et plus tard lors de la derniére guerre depuis le mois de septembre 1916 jusqu’en juillet 1918, j'ai eu l’occasion de séjourner en qualité de médecin militaire dans plusieurs endroits du Caucase et de l’Asie mineure d’ou j'ai rapporté une matière assez abondante touchant les co- léoptères de ces contrées, dont un certain nombre constitue des espèces et des variétés inconnues jusqu'ici. Une bonne partie de mes collections a malheureusement disparu au début de la révolution lors de leur expédition aux différents spécialistes russes. 1. Carabus (Lamprostus Motsch.) ee pee Chaud. v. n. trapesuntica m. Dans mon index des coléoptéres des Sandjaks de Trapezund et de Giimisch-chané (Polskie Pismo Entomologiczne T. I. Nr. 2, 1922) ce coléoptére figure faussement sous le nom de L. bou- plandi Men. a. violacea m., determiné par N. Lutschnik de Kief, mais non vérifié par moi jusqu'ici. Il se distingue de la forme typique par des points plus pro- noncés sur les élytres, quoique aussi plus clair-semés et moins accusés sur les parties supérieures, disposés en colonnes plus marquantes; par la forme plus oblongue de tout le corps, par ‘une plus grande taille et par la couleur du corps, qui est d’un violet pur. 6 Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 3. 62 A Un 4, capturé dans des buissons de coudrićrs près de la mer, Elléou, sandjak!) de Trapezund Asie-mineure. 21. VI. 1917, dans ma collection. Longueur 40 mm. 2. Car. (Trachycarabus Geh.) haeres Fisch. v. n. acutangu- lus m. Il se distingue nettement de la forme typique par les angles du prothorax plus prolongés et plus aigus, ainsi que par un sillon longitudinal sur le bord intérieur de ces angles. Morskaia près Rostow sur le Don. 1 4 8. V. 1914; se trouve dans ma collection; longueur 24 mm. Il serait 4 désirer pour plus de sûreté de le comparer 4 plu- sieurs autres exemplaires du méme type pour se convaincre, que l’on n’a pas affaire ici 4 un individu anormal. 3. Elaphrus riparius L. a. n. eichleri Lutschn. Ne diffère en rien selon moi de la forme typique, contrai- rement à ce, qu’en dit l'index des coléoptères des Sandjaks Gu- misch-chane et Trapezund. 4. Reicheia sp. n. caucasica Fleisch. 1 exempl. à Suchum Caucase occidental, recueilli parmi des feuilles mortes passées au tamis, 12. V. 1914; dans la collection de dr. A. Fleischer de Brno et décrite par lui dans le Journal Entomologique de Vienne, Tome 38, Nr. 4—8, 15. VI. 1921. 5. Bembidium (Pogonidium Gnglb.) quadricolle Motsch. v. n. gümischchanense m. Tout le corps complétement noir et mat, en quoi il se di- stingue au premier coup d’oeil de la forme typique, mais les tibias et le premier article des antennes sont brunatres tout, comme chez celle-ci. 4 exempl. trouvés à Kialkit-Czewtlik 3. VII. 1917 et 2 exempl. a Sadach 7. VII. 1917 à Sandjak de Gümisch-chane au bord d’un ruisseau; tous dans ma collection. Je n’ai rencontré nulle part la forme typique. 6. Tachys 4-signatus Dftschm. v. n. fortepunctatus m. Les sillons des élytres sont plus profonds et sont pointillés d’une — manière plus marquante; les taches jaunes sont en général plus foncées et se détachent plus nettement du fond sombre, les an- tennes sont tout à fait jaune-clair. ‘) Le mot „Sandjak“ désigne en langue turque une province. Pó 63 Environs d’Eczmiadzin, Caucase mérid. 2 exempl. 3. IV. et 12. IV. 1916, trouvés au bord d’une riviére sous des pierres, et aux environs de Tiflis, Caucase central (Betan, jardin botanique) 4 exempl. 20. IV. et 3. V. 1918, tous dans ma collection. 7. Thalassophilus longicornis Sturm., v. n. obscuripennis m. Diffère de la forme typique par les élytres foncées, brunes seulement, vers les angles supérieurs. Tiflis — 1 exempl. capturé sur le bord de la Kura sous une pierre 20. IV. 1918; se trouve dans ma collection. 8. Chlaenius decipiens Duft. v. laticollis Chd. f. viridis. m. Tous les exemplaires, que j’ai examiné au Musée de Tiflis et provenant de divers endroits du Caucase, sont d’un bleu foncé net, le mien est tout a fait vert. Trapezund Asie-Mineure, 1 exempl. capturé sur une élevation à l’occident de la ville 11. XI. 1916, sous une pierre. 9. Harpalus (Actephilus Steph.) sp. n. fleischeri m. Foncé, assez bombé, reluisant, plus grand, que les autres représentants de ce genre. Les différentes piéces buccales, les antennes, les pattes, le pourtour du prothorax, le bord des élytres ainsi que les épipleures sont bruns; la téte, le prothorax et les élytres ont des reflets brunâtres. Le prothorax est le plus large dans sa partie antérieure, incliné vers ses angles antérieurs et rétréci vers sa partie postérieure, marqué de points trés petits et clair-semés; la ligne mediane faiblement accusée; dans les parties concaves du bord postérieur, la ponctuation est plus prononcée et plus dense; pourvu d’un rebord plus marquant sur les côtes; tous les angles du prothorax sont arrondis. Chacune des élytres a huit stries nettement et également marquées, les interstries sont tout à fait planes et non ponctuées. Long. 7 mm. Eczmiadzin, Cauc. mérid. 1 ¢ V. 1916 sous une pierre (dans ma collection). Differe de |’ Acteph. picipennis Dft. par sa taille plus pe- tite, par la forme du prothorax qui chez celui là est plus large en son milieu et ne se rétrécit pas si fortement chez celui-ci en sa partie postérieure, par les angles antérieurs du prothorax, qui sont plus aigu et plus prolongés sur le devant, enfin par le sillon medial du prothorax, qui est chez ce dernier plus prononcé, quoique aussi court etc. Il diffère également de l’Acteph. pusillus Motsch. en ce, que ce dernier est encore plus petit et se rapproche par la forme du Es 64 prothorax de l’Act. picipennis Dft., en outre l’Act. fleischeri m. est d’une coloration plus claire et présente une ponctuation plus accusée dans les parties concaves du prothorax, qui fait presque totalement défaut chez l’Act. pusillus. A reçu son nom en l'honneur du Dr Antoine Fleischer de Brno, auquel je suis infinement obligé pour l’aide, qu'il a bien voulu me prêter dans la détermination des coléoptères de ma collection. 10. Amara (Triaena Lec.) fulvipes Serv. var. n. etschmia- dsina m. Se distingue de la forme typique par sa coloration complé- tement verte et par les pattes entièrement jaunes. Eczmiadzin, Cauc. merid. 2 4 et 1 9 capturés dans une prairie au S. E. de la ville. Un couple dans ma collection. 11. Olisthopus rotundatus Payk v. n. flavocinctus m. Le prothorax et les élytres ont un bord jaune très distinct. Tous les exemplaires sont en général un peu plus grands, que la forme typique. Environs de Trapezund Asie-Mineure sous des pierres 6. IX.—12. XI. 1916, Souk-su 4. V. 1917. (envir. de Tra- pezund), Platana, Sandjak de Trapezund au bord d'une rivière 3. VI. 1917, élévation à l'Ouest de la ville 18. VI. 1917; capturé en abondance. 12. Agonum marginatum L. a. n. eichleri Lutschn. Diffère de la forme typique par la coloration des pattes, qui sont d'un jaune clair et dont l’extremité des cuisses seule est foncée. Trapezund, Asiè-Mineure, 4 exempl. capturés dans la vallée de Piksit 22. Il. et 1. IV. 1917. 13. Apristus sp. n. zajtzewi m. Entièrement brun clair, n’a probablement pas encore acquis sa complète coloration. Prothorax cordiforme et non ponctué; angles antérieurs prolongés en avant et légèrement arrondis, for- tement echancré dans sa partie postérieure ou il présente des angles très aigus, dirigés vers l’exterieur; bord postérieur du prothorax en ligne droite. Le bord antérieur des élytres presque droit, celles-ci sont imponctuées et assez nettement rayées chacune ‘de huit stries, dont les deux interieures seulement atteignent le bord postérieur ou elles sont plus profondes, tandis que les autres, quoique toutes bien visibles, sont cependant moins marquantes. Les angles internes des élytres attenant à la suture ne sont pas 65 très aigus. Long. 3!/, mm. Eczmiadzin, Cauc. mérid. 1 exempl. capturé sur la chaussée, menant à Erivan, sous une pierre 5. IV. 1916; (dans ma collection). Se distingue au premier coup d’oeil de l’Apristus subaeneus Chaud., que j'ai capturé dans la même contrée, non seulement par sa coloration, mais encore par une taille de beaucoup plus pe- tites dimensions; les bords externes des élytres sont droits, le prothorax est très échancré, les angles postérieurs bien plus aigus et plus prolongés, les bords postérieurs du prothorax chez le subaeneus est quelque peu arqué et les angles antérieurs des élytres prolongés en avant, la strie externe des élytres est quelque peu plus marquante dans notre espèce. A reçu son nom en l'honneur de Mr Philipp Zajtzew, en- tomologiste du Musée de Tiflis, actuellement professeur à l’Insti- tut polytechnique de Tiflis et à la complaisance duquel je dois d’avoir pu travailler dans le Musée de Tyflis en 1918. 14. Lebia holomera Chaud. v. n. transcaucasica Lutschn. Ignorant si cette variété a déjà eté décrite par l’auteur, je crois bon d’en faire mention ici. Eczmiadzin, côté mérid., 1 exempl. saisi au vol dans un pa- turage 7. VI. 1916; Schirabad, environs d’Eczmiadzin — 1 exempl. capturé sur des plantes 29. VI. 1916. 15. Cymindis andreae Men. a. n. immaculata m. Le bord sombre des élytres bien moins accentué, que dans la forme typique, dont la tache sombre, qui marque chaque élytre en son milieu, fait ici complètement défaut. Erivan, Cauc. mé- rid., 1 exempl. 16. IV. 1916 (dans ma collection). 16. Brachynus crepitans L. v. n. flavosuturatus m. Diffère de la forme typique par la suture, qui est jaune sur toute la longueur des élytres, au lieu d’être noire. Alikotschak au Sud d’Eczmiadzin, sous des pierres 2. V. 1916, 2 exempl., Suchum, Cauc. occid. 10. V. 1914 — 1 exempl. 17. Paederus ruficollis F. v. n. ater m. Diffère de la forme typique par la coloration tout à fait noire des élytres et de l’abdomen, sans reflets bleus et plus mate. Dałtaban 29. VI, Krchły 30. VI., Kialkit-Czewtlik 4. VII, Kessa 2. VII. — 1917, Sandjak Giimisch-chane, Asie-Mineure, 1 exempl. dans chaque lieu au bord de l’eau; (tous dans ma col- lection). 66 18. Euplectus n. sp. eichleri Fleisch. 1 2 recueillie dans des feuilles passées au tamis, Gudauty — Cauc. occid. Wiener Entomolog. Zeitung 38 Bd. Heft 4—8 (15. VI. 1921). — L’exemplaire se trouve dans collection du Dr. A. Flei- scher. 19. Chilocorus bipustulatus L. v. meridionalis m. Ne différe de la forme typique, que par sa coloration rouge — ferrugineux. Nulle part au Caucase n’ai trouvé d'exemplaires sombres. Suchum, Cauc. occid. 12. V. 1914; Eczmiadzin Cauc. mérid. du 9. V. au 9. VI. 1916; environs de Trapezund, Asie-Mineure du 1. IV. au 18. VI. 1917 — capturé en abondance sur des buissons. 20. Nephus plagiatus Wse. v.n. transversalis Fleisch. e litteris. Eczmiadzin — 1 exempl. capturé dans un parc sur le tronc d'un peuplier fraîchement coupe. 6. Ill. 1916. 21. Zonabris calida Pall. v. n. interrupta m. La raie noire postérieure des élytres est interrompue. Dzulfa Cauc. mérid. 31. V. 1914, capturée en abondance conjointement avec la forme typique sur differéntes fleurs croissant dans une prairie. 22. Zonabris calida Pall. a. n. v. n. maculata m. Au lieu des stries postérieures une tache ronde sur chaque :élytre; 1 exempl. capturé avec la précédente. 23. Zonabris alienigera Heyd. a. n. eichleri Fleisch. Eczmiadzin — Cauc. mérid. 24. V., 5. VI. 1916; 2 exempl. sur Achillea. — Wiener Entomolog. Zeitung 38 Bd. Heft 4—8 (13.41.1921) 24. Stenodera caucasica Pall. a. n. immaculata Fleisch. Dżulfa, Cauc. mérid. 31. V. 1914. Décrite où la forme pré- cédente. 25. Cryptocephalus frenatus Laich. v. n. unicolor m. Tout entier jaune clair. Tiflis — 1 exempl. capturé dans un jardin d’acclimatation sous l’&corce pourrie d’un tremble. 6. V. 1918. 26. Aphodius (Colobopterus Muls.) erraticus L. v. n. zi- ghanica m. Les élytres d’un brun clair, la suture, le bord basilaire, les épaules, les épipleures et la tache, qui recouvre l’extremité des élytres à partir de la suture jusqu’à la V interstrie y conprise, sont presque noirs. R 67 Zighana - Korduni — Sandjak Gümisch-chane 5 exempl. re- tirés d’excréments frais de bestiaux 13. VII. 1917. 27. Aphodius (Nialus Muls.) varians Dftschm. a. n. purpu- rascens m. Differe de la forme typique par la coloration des ćlytres, qui au lieu d’être noires, ont des reflets rougeätres. Eczmiadzin — Cauc. mérid. 3 exempl. trouvés dans des ex- créments des bestiaux 17. IV. 1918. 28. Aphodius (Volinus Muls.) inquinatus Hrbst., a. n. stria- tulus m. La tache postérieure des élytres est ici remplacée par deux raies sur les III et IV interstries. Noworossyjsk, Cauc. occid. Ivezempl:: 9: V. 1914. 29. Aphodius (Melinopterus Muls.) prodromus Brahm. a. n. lunulatus m. Outre la grande tache sombre, qui couvre en partie les élytres elle est pourvue encore en arriére d’une seconde tache en forme de croissant. Eczmiadzin — Cauc. mérid. 11. IV. 1916. 30. Aphodius prodromus Brahm. a. n. abscurus m. Les. élytres sont entièrement sombres. Tiflis 21. IV. 1918, 1 exempl. 31. Glaphyrus sp. n. calvaster Zajtz. Selon l’auteur se rapproche vraisemblablement de Gl. turce- stanicus Sem. | Zwartnoe — environs d’Eczmiadzin, saisi au vol sur une col- line; 4 ¢ dont deux dans la collection du Musée de Tiflis, deux dans la mienne. Jusqu'ici tenu pour indigène. — Décrit par F. A. Zajtzew. ,Obzor kawkazskich widow zestokrylych iz trib. Hopliina i Glaphyrina“. Zapiski nauczno-prikł. Otd. Tifliskawo Botanicz. Sada. Wyp. Ill. Tiflis 1923. 32. Amphicoma (Eulasia Truq.) sp. n. eichleri Zajtz. Zwartnoe, environs d’Eczmiadzin, plus de 20 exempl. cap- turés sur des fleurs de Lepidium draba. Selon l’auteur se rap- proche de A. bicolor Waltl. Jusqu’ici ACRE comme indigene. Décrite dans le journal sus nommé. 33. Amphicoma arctos a. n. flavipilis m. Se rapproche le plus de À. chrysopyga Fald., ou davantage encore peut-être de À. faldermanni Reitt., que je ne connais, 68 que par description, car non seulement ses élytres ne sont pas pourvues de raies longitudinales Yarnies de poils jaune-clair, mais elle présente en outre cette différence, que les fémurs moyens et postérieurs sont garnis de poils longs et épais, qui au lieu d’être noirs, sont jaune- clair. Les poils, qui recouvrent le pygidium et le propygidium sont aussi jaune - clair. Mechet — gouv. de Tiflis, Caucase 21. V. 1914. 34. Amphicoma arctos a. n. sadachica m. Ressemble le plus à A. praeusta Reitt., sauf que les poils du propygidium et pygidium ne sont pas noirs, mais jaunes. Sadach As. m. Sandjak Trapesund 6. VII. 1917. Nowe melanotyczne aberacje u Arctiidae. Arctia hebe ab. melaena Biez. Arctia caja ab. quasimonochromica Bież. [Uber neue melanotische Aberrationen von Arctiidae.] Napisal CZESLAW MARJAN BIEZANKO. Zob tab]. (Mit. 1 Taf.): Jednym z bardziej charakterystycznych gatunków motyli dla okolic piaszczystych jest t. zw. niedzwiedziöwka-wdewa — Arctia hebe L. (tab. I. fig. 1). Gatunek ten daje bardzo wiele aberacyj. Ograniczę się do wyliczenia bardziej charakterystycznych odmian, a szczególniejszą zwrócę uwagą na te, które pod względem roz- kładu barw stoją bliżej nowej aberacji A. hebe ab. melaena ab. nova. Zmianom aberatywnym u A. hebe L. podlega najczęściej rysunek skrzydeł przednich. A. hebe ab. albescens Schultz ma skrzydła przednie prawie białe, jedynie na brzegach skrzydeł pozostają przerwane czarne paski - plamy. | À. hebe ab. wassi Aign.') ma skrzydła tylne, odwłok a także osadę skrzydeł od strony brzusznej barwy brunatno -żółtej, czasem skrzydła tylne i odwłok są barwy żółtej. t) Int. Ent. Zeit. Gub. XIX. De dż AA 69 A. hebe ab. semialba Masłowscy L. i M.') ma tło skrzydeł tylnych biało -żółtawe, osadę i brzeg pachowy blado - czerwone. A. hebe ab. bivittata Schultz ma na tylnych skrzydłach dwie ciemne pręgi, A. hebe ab. lugens Schultz?) ma ciemne miejsca na przed- nich skrzydłach złączone, skrzydła tylne są całkowicie czarne, odwłok także ściemniały. Willy Diemer®) z gąsienic znalezionych na swobodzie pod Poznaniem otrzymał prócz typowych A. hebe L. dwa bardzo wy- różniające się okazy. Jeden z nich czarny z dwoma żółto - białemi punktami (plamy wielkości ca 1 mm?) przy brzegu ramiennyra skrzydeł przednich. Punkty te są pozostałością po pierwszej i drugiej białych pręgach charakterystycznych dla okazów typo- wych. (Int. Ent. Zeit. Gub. 1913 Tab. 2). Diemer nazwał abe- rację tę A. hebe ab. fischeri Diemer. Druga aberacja ma tło skrzydeł tylnych białe, a nie czerwone jak u typowych i silnie zredukowaną barwę czarną na skrzydłach przednich, tak że okaz jest biały z czarnym, przyczem barwa biała przeważa. Czerwona barwa pozostała jedynie przy osadzie a> tylnych (Int. Ent. Zeit. Gub. 1913. Tab. 2). Z form geograficznych na uwagę zasługuje: A. hebe subsp. iliensis*), której 9 ? szczególnie wyróżniają się od A. hebe hebe L. tem, że są znacznie mniejsze, białe pręgi na skrzydłach przednich mają węższe, trzecia pręga biała (rachując od osady skrzydeł) jest w zaniku. Niektóre okazy mają w górnej części brzeżnego pola przednich skrzydeł rysunek biały przypominający literę X. Brzeżne plamy czarne na skrzydłach tylnych są znacznie większe niż u A. hebe hebe L. Według Wagnera jest to prawdopodobnie forma przejściowa do A. Aebe subsp. sartha Stgr. Arctia hebe ab. melaena ab. nova (Tab. I. fig. 2). Alae anticae nigrae, alae posticae quoque nigrae sed medio loco macula semilunarią rosea et basi rosea. ') L. i M. Masłowscy. Nowe odmiany motyli większych (Macrolepidop- tera) — Neue Formen der Großschmetterlinge. Polskie Pismo Ent. T. II. Z. 3. 1923, 2) Ent. Zeits. XXII. S. 183. 3) W. Diemer Etwas über Arctia hebe L. und eine neue Form dersel- ben. Int. Ent. Zeit. Gub. J. 7. 1913. 4) Fr. Wagner. Neue Heterocera aus Centralasien. Int. Ent. Zeitsch. Gus 147. 1913. | pds ee » że ą ey 70 Arctia hebe ab. melaena ab. nova. Siag skrzydet 21 mm. Czulki, glowa, zaglowie i kolnierz czarne. Zaglowie i kolnierz nie mają czerwonej obwódki właściwej okazom typowym. Odwłok czarny. Skrzydła przednie czarne z pięknym aksamitnym niebies- kawo-zielonym połyskiem. Tam gdzie u typowych barwa biała, u ab. melaena Bież. czarna, w miejscach gdzie u typowych czarne plamy u nowej aberacji aksamitno-czarne. Skrzydła tylne są czarne z tej samej barwy frendzlą. W polu środkowem tylnych skrzydeł znajdują się trzy różowe plamki ułożone łukowato, z których tworzy się na pozór jakby jedna plama księżycowata. Skrzydła przy osa- dzie różowawe. Odwrotna strona skrzydeł pod względem rozkładu barw zbliżona jest do strony grzbietowej. A. hebe ab. melaena Bież. została znaleziona przez p. J. Zim- nego, zamiłowanego zbieracza motyli, w stadjum dorosłej gąsie- nicy w kwietniu roku 1918 w Mosinie pod Poznaniem, wraz z bardzo wielu innemi gąsienicami A. hebe L.; hodowana była w takich samych warunkach, jak inne gąsienice, które wydały motyle typowe. W tej samej miejscowości znalazł również Willy Diemer gasie- nicę, z której otrzymał A. hebe ab. fischeri Diemer. Diemer nie wspomina, aby gąsienica melanotycznej aberacji A. hebe ab. fischeri Diemer hodowana była w odmiennych warunkach, niż wiele innych gąsienic, z których otrzymano A. hebe L. A. hebe L. należy do bardzo pospolitych motyli w okolicach Poznania i występuje szczególnie na gruntach piaszczystych. Z p. Zimnym zbieraliśmy jej gąsienice obficie na wilczomleczu (Euphorbia) i wielu innych roślinach wiosną w r. 1923. Od 4. hebe ab. lugens Schultz wyróżnia się więc A. hebe ab. melaena Bież. tem, że w polu środkowem tylnych skrzydeł ma różowe plamki ułożone w kształcie księżyca zwróconego stroną wypukłą do osady skrzydeł. Od A. hebe ab. fischeri Diemer różni się A. hebe ab. melaena Bież. tem, że nie posiada żółtawo-białych plamek przy brzegu ramiennym skrzydeł przednich, skrzydła przednie są całko- wicie czarne, zaś na skrzydłach tylnych posiada charakterystyczną plamę różową w polu środkowem j. w. i różową plamkę przy osadzie. 3 | 71 Do pospolitszych gatunków motyli należy u nas niedźwie- dziówka kaja (A. caja L.) nazywana także krasą kają lub niedź- wiedziem brunatnym. A. caja L. jest jednym z gatunków o nad- zwyczajnej zdolności do dawania aberacyj. Przytaczam tu z nich tylko niektóre. A. caja ab. lutescens Tutt o żółtem tle skrzydeł tylnych. (synonim A. caja ab. flava Aign.). A. caja ab. pallens Schultz ma tło skrzydeł przednich jasno brunatno-żółte. U A. caja ab. luneburgensis Machleidt et Steinwerth (A. caja ab. syltica Wernbrg.) na skrzydłach przednich prze- waża barwa biała, tło brunatne zredukowane do plam. A. caja ab. dealbata Schultz), ma skrzydła przednie prawie białe z nielicznemi plamami brunatnemi na brzegach, czarne plamy na tylnych skrzydłach są także zredukowane, skrzydła te są cyno- browo -czerwone. Często spotyka się okazy przejściowe do tej aberacji. A. caja ab. phanłasma Niepelt ma skrzydła przednie i tylne bez rysunku — przednie żółto-białe, tylne ceglaste. A. caja ab. clarki Tutt ma biały rysunek skrzydeł przednich zredukowany do krzyżujących się linji poprzecznych. A. caja ab. confluens Rbl. ma rysunek biały skrzydeł przed- nich silnie zredukowany a czarne plamy skrzydeł tylnych złączone. A. caja ab. rubrodorsalis Schultz ma odwłok pozbawiony czarnych plam na grzbiecie. A. caja ab. obscura Cock (A. caja ab. futura Fick, A. caja ab. glasseri Stich.) ma skrzydła przednie jednostajnie brunatne, skrzydła tylne czarne, także odwłok silnie zaciemniony; — hodo- wana i znajdywana na swobodzie (Fickert). W. Diemer załączył do notatki swej o Arclia hebe L. tablicę nowych aberacyj A. caja L., nie podał jednak opisu ani nie nazwał tych odmian. Jedna z nich wyróżnia się zanikiem trzeciej i czwartej plamy białej przy brzegu ramiennym przednich skrzydeł, dzięki czemu powstaje przy brzegu ramiennym duża kawowo-brunatna plama. Pozostałe białe pręgi są silnie rozszerzone. Skrzydła tylne mają silnie zredukowane czarne plamy; to samo dotyczy plam na 1) Uber die beiden extremen Aberrationsrichtungen von Arctia caja L. (ab. futura Fick. — ab. dealbata Schultz) Ent. Zeitsch. Gub. 1904. Nr. 26. 72 odwłoku. Drugi rysunek wyobraża aberację A. caja L., która znów wyróżnia się tem, że pręgi białe są tu wielokrotnie po- przerywane barwą brunatną, na skrzydłach tylnych silnie rozwi- nięta jest barwa czarna, plamy czarne nie mają kształtu mniej lub bardziej regularnych kół a łączą się ze sobą, tworząc nieregularną mozajkę; plamy te występują w znacznie większej liczbie niż u okazów typowych, a podobnie jak u okazu A. caja (Tab. I. fig. 3) na załączonej tablicy, którą to aberację nazywam 4. caja ab. iuncta Bież. Nigrae maculae alarum posticarum iunctae. A. caja L. jest jednym z ulubionych gatunków do badań eksperymentalnych. Według atlasu Hoffmana!) przez karmienie gąsienic A. caja L. liśćmi orzecha dochodzi się do ciemnych aberacyj motyli; podobne wyniki osiąga się także przez karmienie gąsienic A. caja L. roślinami, włożonemi do wody, w której roz- puszczono sól kuchenną. Rezultaty takie otrzymuje się jednak dopiero po kilku pokoleniach. Te aberacje mają skrzydła przednie jednostajnie bronzowe, kołnierz (collare) czerwony, odwłok jasno- bronzowy, skrzydła tylne szaro-czarne z trzema przybrzeżnemi czarnemi plamami ciemno obwiedzionemi i trzema żółto-białemi plamami wychodzącemi promienisto przy osadzie skrzydeł (por. u Hoffmana tab. 22, ryc. 1 b). E. Fischer?) 3) (1901/2) na poparcie dziedziczenia cech nabytych pod wpływem środowiska badał wpływ temperatury na poczwarki A. caja L., które umieszczał jakiś czas w temperaturze 8° C. Otrzymane z tych poczwarek motyle miały pewne stałe zmiany w barwach i ich rozkładzie, między innemi plamy brunatne na przednich i czarne na tylnych skrzydłach były szersze niż u typowych. Pomimo to, że poczwarki następnych pokoleń prze- trzymano w warunkach normalnych, pewna ilość osobników zdra- dzała pewne cechy melanotyczne nabyte na skutek niskiej tempe- ratury, a więc znów takie same zmiany barwy i rysunku. A. caja ab. obscura Cock wykazała w potomstwie około 10% osobników, 1) HoffmannE. Arnacp 6a604ekb EBponbi H OTHACTH pyCCKO-A3IATCKHXb BiaxbHiñ (tłóm. Chołodkowskij) Petersburg 1897. >) Fischer E. Experimentelle Untersuchungen über die Vererbung erwor- bener Eigenschaften (1901/2). 3) Fischer E. Weitere Untersuchungen über Vererbung erworbener Eigenschaften. Allg. Zeitsch. f. Ent. B. 7. 1902. 75 które można było zaliczyć do tej aberacji. Fischer otrzymał je drogą wpływu wilgoci. Arclia caja ab. quasimonochromica ab. nova (Tab. I. fig. 4), Alae anticae fuscae cum obscurioribus maculis, alae posticae prope nigrae; abdomen coloris aurantiae cum nigris maculis. A. caja ab. quasimonochromica ab. nova ?'). Sigg skrzydeł 31 mm. Czułki białe z brunatnym grzebieniem. Głowa, tułów i skrzy- dła przednie orzechowo-bronzowe, kołnierz szyjowy czerwony. Skrzy- dła przednie z ciemnemi plamami brunatnemi. Rysunek, który u ty- powych okazów jest biały, u A. caja ab. quasimonochromica Bież. jest brunatny, ciemniejszy niż orzechowo-bronzowe tło skrzydeł. Odwłok cynobrowo-czerwony z czarnemi poprzecznemi pręgami na grzbiecie. Skrzydła tylne są brunatno-czarne o czarnych pla- mach, które są mało widoczne. Spód skrzydeł prawie jednostajnie kawowo-bronzowy. Rozkład barwy ciemniejszej i jaśniejszej po- dobny do tegoż na stronie grzbietowej. Barwa odwrotnej strony skrzydeł tylnych jest taka jak przednich. Gąsienicę dorosłą znaleziono na swobodzie 5 klm. pod Poz- naniem w Kobylepolu w lipcu w r. 1916; gąsienicę i poczwarkę przetrzymywano w warunkach normalnych. A. caja ab. quasimonochromica Bież. wyróżnia się tem od A. caja ab. obscura Cock, że skrzydła przednie nie są jedno- stajnie brunatne, gdyż rysunek jest lekko widoczny, przyczem tło jest jaśniejsze a rysunek ciemniejszy. Skrzydła tylne nie są zupeł- nie czarne lecz brunatno-czarne, rysunek cokolwiek uwidacznia się, odwłok jest barwy cynobrowo-czerwonej z czarnemi poprzecz- nemi pręgami a nie ściemniały jak u A. caja ab. obscura Cock. ZUSAMMENFASSUNG. Arctia hebe ab. melaena ab. nova (Taf. I. fig. 2). Alae an- ticae nigrae, alae posticae quoque nigrae, sed in medio loco macula semilunaria rosea et basi rosea. A, hebe ab. melaena Biez. ab. nova. Flange 21 mm. Fiihler, Kopf, Halskragen schwarz. Halskragen ohne roten Saum. Vi gib 1) Okazy A. hebe ab. melaena Bież. i A. caja ab. quasimonochromica Biez. otrzymalem do opisu od p. J. Zimnego, za co skladam mu podzieko- wanie. 74. und Hleib schwarz, Vfl. schwarz mit schônem bläulichgrünem Sammetglanz. Dort, wo bei typischen die weisse Grundfarbe bei A. hebe ab. melaena Biez. die schwarze; wo bei typischen die schwarzen Flecken, bei der neuen Aberration die sammet- . schwarze. Hfl. schwarz mit Franzen derselben Farbe. Im Mittel- feld der Hfl. drei kleine rosa-Fleckchen bogenartig gelegt, welche wie ein halber Mondfleck erscheinen. Unterseite der Flügel ist der Oberseite ähnlich. A. hebe ab. melaena Biez. wurde als ausgewachsene Raupe von Herrn J. Zimny im April im Jahre 1918 in Mosina in der Umgegend von Posen mit vielen anderen Raupen von A. hebe L. gefunden und wurde in denselben Zuchtbedingungen, wie die- jenigen, welche typische Faltern gegeben haben, erzogen. Am selben Orte hat auch Willy Diemer’die Raupe gefunden, aus welcher er A. hebe ab. fischeri Diemer erhalten hat. Diemer sprach nicht davon, dass die Raupe der melanotischen Aberration A. hebe ab. fischeri Diemer in anderen Zuchtbedingungen, als die Raupen, die viele anderen normalen A. hebe L. gegeben haben, geziich- tet war. A. hebe L. gehôrt zu einem der häufigsten Falter in der Umgegend von Posen. Auf dem Sandboden haben wir zusammen mit Herrn Zimny zahlreiche Raupen auf Wolfsmilch - Arten (Eu- phorbia) und anderen Kräutern im Frühling 1923 gesammelt. Von A. hebe ab. lugens Schultz unterscheidet sich die neue Äberration A. hebe ab. melaena Biez, dass sie im Mittel- feld der Hfl. einen schönen rosa-Mondfleck hat; von A. hebe ab. fischeri Diemer unterscheidet sich A. hebe ab. melaena Biez., dass sie keine gelblichweisse Fleckchen am Vorderrande der Vfl. hat, die Vfl. sind völlig schwarz, die Hfl. besitzen im Mittelfeld und auf dem Ansatz der Flügel charakteristische rosa - Fleckchen w. ob. Meas caja ab. quasimonochromica ab. nova (Taf. 1. Fig. 4). Alae anticae fuscae cum obscurioribus maculis, alae posticae prope nigrae, abdomen coloris aurantiae cum nigris maculis. A. caja ab. quasimonochromica ab. nova. Die Lange der Flügel 31 mm. Fühler weiss, braunkammig. Kopf, Vleib und Flügel nussbraun, Halskragen rot. Die Vfl. mit dunklerer Zeich- nung. Die Zeichnung, die bei den typischen weiss ist, bei A. caja ab. quasimonochromica Biez. braun, dunkler aber, als die nuss- ae DR CE Sn TE EN | re e r P> YTL. RR AOR RURĄ AJ "1 h A 7 4 \ SepIMpAYy u alouioqe joue]jeul 3M0N : OĄUEZSIT ZI IRIAN | WO Pe OUEST cl ee PAR NANG eR RANE N, PES pig nn DAT nee APE AIRE : “ p zli N h : 75 braune Grundfarbe der Flügel. Hleib zinnoberrot mit schwarzen _ querstreifigen Flecken. Hfl. braun-schwarz mit schwarzen Flecken, welche fast unsichtbar sind. Unterseite beinahe einfarbig kaffee- braun. Die Einteilung der dunkleren und helleren Farben der Unter- seite der Flügel ist der Oberseite ähnlich. Die Farbe der Unter- seite der Vfl., wie die der Hfl. Die erwachsene Raupe wurde im Juli 1916 fünf Kilometer in der Nähe von Posen in Kobylepole gefunden, die Raupe und die Puppe wurden in normalen Zuchtbedingungen gehalten. A. caja ab. quasimonochromica Biez. unterscheidet sich von A. caja ab. obscura Cock dadurch, dass die erste nicht einfarbig braune Vfl. hat, die Zeichnung ist sichtbar, die Grundfarbe ist heller, die Querstreifen. sind dunkler. Die Hfl. sind nicht ganz schwarz, sondern braun-schwarz, die Zeichnung ist ein wenig sichtbar, der Hleib ist zinnoberrot mit schwarzen querstreifigen Flecken und nicht verdunkelt wie bei A. caja ab. obscura Cock. OBJASNIENIE TABLICY. ERLAUTERUNGEN DER TAFEL. 1) Arctia hebe L. 9 okaz typowy; typisch. 2) Arctia hebe ab. melaena Biez. ab. nova. 2) Arctia caja ab. iuncta Biez. ab. nova. 4) Arctia caja ab. quasimonochromica Biez. ab. nova. Wazki (Odonata) rowu dunajeckiego. Les Odonates de la fosse du Dunajec (chaine des Carpathes). Podał JÓZEF FUDAKOWSKI. W polskiej literaturze entomologicznej, odnoszącej się do fauny Ważek krajowych brak jest jakichkolwiek danych o faunie Ważek rowu dunajeckiego. Rów dunajecki oddzielony jest od Podhala pasmem Gu- bałowskiem, wznoszącem się do wysokości 1250 m. i stano- wiącem południową jego krawędź; od północy ogranicza go 76 4 Beskid Zachodni w postaci pasma Gorcow, siegajacych do 1311 m. (Turbacz) wysokosci. Granice zachodnia stanowi Magöra orawska, wschodnią zaś Magóra spiska. Prze- cietne wzniesienie dna rowu dunajeckiego wynosi 601'7 m. n. p. m.'). Pod względem budowy geologicznej podłoża różni się on znacznie od innych dolin Beskidu Zachodniego wiel- ‘kiemi przestrzeniami torfów. Prócz torfów trafiają się tu szutro- wiska rzeczne różnego wieku, przykryte warstwą dość jałowej gleby. Charakterystyczną cechą tego rowu są jednak jego torfo- wiska zajmujące znaczne przestrzenie; zwłaszcza w jego zachod- niej części, wśród których leży miejscowość Czarny Dunajec. Obecność torfowisk, których warstwa torfu sięga 4-ch m. gru- bości!), wskazuje na wielką obfitość wód; i rzeczywiście nawod- nienie rowu dunajeckiego jest bardzo bogate. Oprócz rzeki Czarny Dunajec znajduje się tu mnóstwo wód płynących w po- staci różnej wielkości strumyków, spływających ze stoków górskich lub z wyżej położonych torfowisk. Wody stojące stanowią liczne bajorka lub mokradła rozmieszczone wśród właściwych torfów. Wyżej wymienione cechy geograficzne rowu dunajeckiego spowodowały powstanie warunków bardzo dogodnych dla rozwoju ilościowo obfitej fauny Ważek. Na podstawie dotychczasowych zbiorów fauna ta nie przedstawia się zbyt bogato pod względem ilości gatunków, ponieważ jednakże zbiory dotychczasowe były raczej przygodne i że w rowie dunajeckim występują gatunki tra- fiające się na niżu, a nie występujące w pobliskich Tatrach, jak południowy gatunek Lestes viridis Vanderl. oraz Orthetrum coeru- lescens Fabr., sądzić należy, że fauna tej doliny będzie bogatszą od fauny tatrzańskiej. P. prof. Jan Stach podczas letnich wywczasów spędzonych w miejscowości Czarny Dunajec zebrał ilościowo wcale po- kaźny materjał Ważek, który mi łaskawie odstąpił do opracowania, za co składam Mu najserdeczniejsze podziękowanie. Do materjału zebranego przez p. prof. Stacha przybył z czasem materjał ze- brany przezemnie podczas wycieczek w okolicy Nowego Targu, odbytych w sierpniu 1921 i 1922 r. Ogółem posiadam 21 gatun- ków Ważek z rowu dunajeckiego; jest to ilość stosunkowo mala, niedająca możności wyprowadzenia ogólniejszych wniosków co 1) Według Rehman'a „Ziemie dawnej Polski I. t. Karpaty". Lwów 1895. 77 do charakteru fauny odonatologicznej tej doliny, ze wzgledu jednak na to, że brak było choć najszczuplejszych danych o faunie Ważek tego obszaru, postanowiłem wyniki dotychczasowych zbio- rów ogłosić. Gatunki Ważek pochodzące z Czarnego Dunajca chwytane były na torfowiskach i nad rowami biegnącemi wzdłuż toru kolejowego, które perjodycznie napełniają się wodą. W okolicy Nowego Targu zbierałem Ważki nad zale- wami Dunajca, w pobliżu mostu kolejowego położonemi, a ma- jącemi stałe lub perjodyczne połączenie ze wspomnianą rzeką, za- leżnie od stanu jej wód. Zalewy te porosłe są w znacznej części skrzypami, sitowiem i tatarakiem, tak że przestrzeń powierzchni wody wolna od roślin jest stosunkowo bardzo mała. Gliniasto-muliste, grząskie, dno zarasta Elodea canadensis i Myriophyllum spec., często trafia się Hydrocharis morsus ranae i Sagittaria sagittifolia. Zalewy te'w czasie, kiedy mają połączenie z rzeką są odwiedzane przez duże okazy jelca (Squalius leuciscus L.), a małe osobniki tego gatunku stale się w nich znajdują; z płazów licznie występuje tu Rana -esculenta, rzadziej spotyka się Bom- binator pachypus i Molge vulgaris. Nad zalewami występowały w sierpniu bardzo licznie gatunki z rodzaju Sympetrum, zwłaszcza S. danae i S. vulgatum; S. pedemontanum zauważyłem tylko raz jeden dnia 2. VIII. 1922, były to 2 9 świeżo wylęgłe, jeszcze zu- pełnie wiotkie, co wskazuje, że tu wiodły swój żywot jako larwy a nie zaleciały lub zostały wiatrem zagnane z innych miejsco- wości. Bardzo liczne okazy Lestes sponsa znajdowały się in copula 2. VIII. 1921. i 7. VIII. 1922. W tychże dniach spostrzegłem kilka par złączonych Aeschna juncea trzepoczących się pomiędzy roślin- nością przybrzeżną. Oprócz zalewów Dunajca zwiedziłem niewielkie bajorko leżące nieco dalej od rzeki, zarosłe częściowo skrzypami i sito- wiem o dnie lekko mulistem, zarosłem obficie przez Sagittaria sagittifolia i Potamogeton natans, w niektórych jego częściach, pomiędzy sitowiem, rosło obficie Hydrocharis; tu pojawiały sie nieliczne okazy Lib. quadrimaculata zupełnie niezlatane mimo późnej pory (7. VIII.), oraz kilka okazów Aesch. juncea; Lestinae i Agrioninae trafiały się tu znacznie rzadziej niż nad zalewami a gatunki z rodzaju Sympetrum rzadko się tu pojawiały. Po prze- ciwnej stronie nasypu kolejowego znajduje się mokradło, przez które przepływa malutki strumyczek, którego bieg jest miejscami Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 3. 7 78 | = prawie zupełnie zatamowany roślinnością, wśród której znajduje się dużo mięty; to mokradło zdaje się być głównym ośrodkiem rozwoju larwalnego Aesch. juncea, której larwy łapałem tu w wiel- kiej ilości w różnych stadjach rozwoju; larw tego gatunku nie zdołałem odszukać ani w zalewach ani w wyżej wspomnianem bajorku mimo usilnych poszukiwań. W tem mokradle łowiłem także larwy Sympetrum spec. ?, których przynależności gatunkowej z powodu braku odnośnej literatury nie zdołałem ustalić. Gatunki zebrane przez p. prof. Stacha w Czarnym Du- najcu oraz przezemnie koło Nowego Targu są następujące: 1. Calopteryx virgo L., Cz. Dunajec VII. © 4. 2. Lestes viridis Vanderl., Cz. Dunajec VII. 4, gatunek ten należy do fauny Europy środkowej i obszaru śródziemno-morskie- go, jego występowanie w paśmie Karpat nie było jeszcze notowane. 3. Lestes sponsa Hansemann, Cz. Dunajec VII., N. Targ. VIIL, bardzo liczny. 4. Platycnemis pennipes Pallas, Cz. Dunajec VIII. 4 9. 5. /schnura elegans Vanderl., N. Targ 7. VIII. nieliczny. 6. Agrion hastulatum Charp., N. Targ 7. VIII. 4. 7. Agrion puella L., Cz. Dunajec VII., N. Targ VIII. bardzo pospolity. 8. Pyrrhosoma nymphula Sulzer, Cz. Dunajec VII. & 9. 9. Onychogomphus forcipatus L., Cz. Dunajec 2 2 VII. 10. Aeschna juncea L., Cz. Dunajec VII., N. Targ VIII. 11. Aeschna cyanea Müll., Cz. Dunajec VII.; z pośród kilku okazów tego gatunku otrzymanych od p. prof. Stacha 2 4' różnią się znacznie swemi mniejszemi wymiarami od okazów normalnych, pochodzących z tej samej miejscowości. Wymiary te są znacznie mniejsze od wymiarów podanych dla 4' d tego gatunku przez F. Risa (w Brauer Siisswasserfauna Deutschlands, Heft 9, Odo- nata, Jena 1909). Wymiary okazów normalnych i skarlałych po- daję poniżej: Normal. sec. Ris. Anormal. Ę II. Longitudo abdominis + append. anal. super. 54 mm. 50 mm. 49 mm. 45 append. anal. super. 5 ,„ Ae 43 4°55 oy + alae posterioris 45 , 40 N 45 5 3 pterostigmatae ZS 215% 3 . 79 Jak widać różnice w wymiarach są dość znaczne; różnic w budowie anatomicznej narządów rozrodczych nie znalazłem, narządy te są tylko stosunkowo mniejsze od normalnych. W użył- kowaniu skrzydeł jak też w rozmieszczeniu barwika okazy te nie wykazują zmian. Różnicą najbardziej widoczną jest krótkość skrzydeł, zwłaszcza u okazu Nr. I. Przyczyną skarłowacenia tych okazów może być niedosta- teczna ilość pokarmu dla larw tych osobników w zbiorniku wo- dnym, w którym się one rozwijały. Nie wydaje mi się możliwem przypuszczenie, by warunki klimatyczne wywołały anormalny wzrost okazów omawianych !); okazy Aes. cyanea pochodzące z Tatr (Stawy Smereczynski i To- porowy) w wysokości powyżej 1000 m., które tam nie zalecialy lecz swój żywot larwalny tam wiodły, nie wykazują różnic w wy- miarach mimo, że klimat na tej wysokości jest bardziej surowy niż w rowie dunajeckim. Wspomnianych okazów nie można uważać za przedstawicieli pewnej rasy geograficznej, gdyż występują one w tej samej miej- scowości wspólnie z formą typową Ales. cyanea. 12. Orthetrum coerulescens Fabr., Cz. Dunajec 3 2, 3 4, VIII. 1920. 13. Libellula quadrimaculata L., Cz. Dunajec VII. N. Targ, 7. VIII. nieliczny. 14. Libellula depressa L., ah wraz z gatunkiem poprzednim. | ! 15. Sympetrum striolatum Charp., dość liczny w Cz. Du- najcu VII., VIII. 16. Sympetrum vulgatum L., Cz. Dunajec, N. Targ, bardzo pospolity. 17. Sympetrum flaveolum L., Cz. Dunajec, N. Targ, pospolity. 18. Sympetrum pedemontanum Allioni, N. Targ 2. VIII. 2 9 juv. 19. Le ee sanguineum Müll., Cz. Dunajec ¢ VIII. 20. Sympetrum danae Salzer, bardzo pospolity gatunek w Cz. Dunajcu i N. Targu VII, VIII. 21. Leucorrhinia dubia Vanderl., Cz. Dunajec VII. 2 £. 1) Praca Hagen'a „Anfrage betreffend die Gróssenverschiedenheit der Libellen je nach Klima* (Entomolog. Zeit. VII. Stettin. 1846) nie była mi dostępną. 7 80 Z powyzszego wykazu widaé, ze glöwnym czynnikiem skla- dowym fauny Wazek rowu dunajeckiego jest rodzina Libel- lulidae, fakt ten da sie łatwo wytłómaczyć dogodnemi warunkami bytu dla larw gatunków należących do tej rodziny w zbiornikach wodnych o podłożu torfiastem. O ile można sądzić z dotychcza- sowych badań fauna tej okolicy charakteru górskiego nie posiada. (Z Muzeum Fizjograficznego Pol. Akad. Um. w Krakowie, w kwietniu 1924). RESUME. L’auteur présente le rćsultat des récoltes des Odonates faites dans la fosse téctonique de la rivière de Dunajec (hauteur moyenne + 602 m.) Parmi les exemplaires normaux recueillis de / Aeschna cyanea’ Mill. se trouvent deux mâles de dimension beaucoup plus petites (cf. pag. 78., Nr. L., Il). Il ne m’a pas été possible de déterminer la cause de cette anormalité vu le petit nombre des exemplaires; peut-étre que la pénurie de nourriture en est la cause. La présence dans la chaine des Carpathes de Lestes viridis Vanderl. n’a pas été signalée. En somme la faune des Odonates de cette contrée ne semble pas être riche en espéces et ne posséde pas de caractère alpestre. Wykaz chrzaszczow, zebranych w Sandzaku Trapezuntskim i Gümisch-chane w Azji Mniejszej w latach 1916—1917. IV. (Verzeichnis der in kleinasiatischen Sandschaks Trapezunt und Gümisch -chane in J. 1916—1917 gesammelten Coleopteren. IV.) Podal Dr. W. EICHLER (Pabjanice). CANTHARIDAE. Luciola mingrelica Men. — Chamsikej, 1 egz. 13. VII. 1917, wieczorem w lot. Cantharis livida L. v. melanipes Muls. — Kialkit, 2 egz. 3. VII. 1917. Rhagonycha fulva Scop. — Souk-su, 4. VI, 10. VI. 1917, .z grabów obficie; Dżewizlik 1 egz. z leszczyny 26. VI. 1917; 81 Kialkit 2 egz. 3. VII. 1917. Rh. nigricollis Motsch. — Souk-su, 5 egz. 11. V. 1917 z leszczyny i kasztana jadalnego; wzg. zach. z krzewów 3 egz. 20. V. 1917. Malchinus nigrinus Schauf. — Trapez. wzg. płd. z jeżyn 3 egz. 6. VI. 1917; Boz-tepe, 1 egz. z krzewów 7. VI. 1917; tamże 2 egz. 16. VI. 1917; wzg. zach. 1 egz. 18. VI. 1917. Malthodes brevicollis Payk. — Elleu, 4 egz. z krzewów 22. VI. 1917. Drilus concolor Ahr. — Trapez. droga do Platany, 1 egz. żywy wypadkowo w wodzie 3. VI. 1917. Hypebaeus flavipes F. — Souk-su, 2 egz. z grabu 11. V. i 3 egz. 17. V. 1917; dol. Piksitu 1 egz. 18. V. 1917; wzg. płdn. Benz. 6. VI. 1917. Henicopus pilosus Scop. — Kessa, 1 egz. 30. VI. i 2 egz. 1. VII. 1917; Dałtaban 2 egz. 29. VI. 1917; Kessa-dagh 2 egz. 2. Vil. 1917 wszystkie z trawy. Dasytes flavipes Ol. —, Trapez. wzg. płdn. 1 egz. 16. VI. 1917 z roślin. Haplocnemus turcicus Schilsky — Trapez. wzg. zach. 1 egz. z jeżyn 3. VI. 1917; wzg. płdn. 1 egz. 16. VI. 1917 z krzewów; Elleu, 5 egz. 21. VI. 1917. A. tarsalis Sahlb. — Diewizlik 3 egz. z kwitnącej łąki 27. VI. 1917. Dasytiscus rufitarsis Luc. — Ardassa, 9. VII. 1917. 1 egz. z macierzanki. Danacaea valida Heyd. — Trapez. 20. VII. 1917. D. pal- lipes Panz. — Trapez. wzg. wsch. obficie z kwitn. głogu 20. IV. 1917; Souk-su 8. V. z głogu kwitn.; wzg. płdn. 27. V. 1917 10 egz. z dziewanny i pokrzywy. D. marginata Kiist. — Trapez. wzg. wsch. 1 egz. z głogu kwitn. 20. IV. 1917; Souk-su 1 egz. z krzewów kwitn. 17. V. 1917; wzg. płdn. 1 egz. 16. VI. 1917. D. nigritarsis Küst. — Zinana-Charłari 1 egz. z kwiatów 10. VII. 1917. CLERIDAE. Thanasimus formicarius L. — Ardassa 1 egz. 9. VII. 1917. Trichodes favarius lllig. v. insignis Stev. — Dałtaban 1 egz. 30. VI. 1917 z kwiatow. 7r. favarius v. punctatus Stev. — tamze 1 egz. Tr. apiarius L. — tamze 6 egz. Tr. 4-guttatus Adams. — Kialkit, 2 egz. 5. VII. 1917; Sadach, 1 egz. 6. VII 1917. Tr. ip a - 1 82 erratus Champ. — Kessa, 1 egz. 1. VII. 1917. Tr. frater Kryn. — Kialkit, 2 egz. 4. VII 1917. Necrobia ruficollis F. — Trapez. 1 egz. w mieszkaniu 26. X. 1916; szosa platanska, szkielet 6 egz. 27. X. 1916; wzg. zach. na kościach nad morzem 3 egz. 29. III. 1917 i 5 egz. 18. VI. 1917. N. violacea L. — Trapez. 1 egz. 28. V. 1917 nad morzem, szkielet konski; Elleu, 1 egz. 20. VI. 1917; Chamsikej 1 egz. 28. VI. 1917; Zinana-Charłari 3 egz. na kościach 10. VII. 1917. N. rufipes Deg. v. pilifera Reitt. — Trapez. szosa Platanska 4 egz. 27. X. 1916 na kosciach; tamze 12 egz. 29. Ill. 1917; ujscie Piksitu w osadach 1 egz. 1. IV. 1917. OSTOMIDAE. Temnochila coerulea Ol. — Ardassa, pod kora pnia sosno- wego 2 martwe egz. 9. VII. 1917. Thymalus aubei Lév. — Elleu, 1 egz. pod kora 21. VI. 1917. NITIDULIDAE. Brachypterus urticae F. — Elleu 2 egz. 23. VI. 1917. | Soronia grisea L. — Kessa, 2. VIL 1917. 2 egz. na lodydze dziewanny; Sadach 3 egz. 6. VII. 1917, tamże. Epuraea abietina J. Sahlb. — Trapez. wzg. płd. z kwitn. krzewów 2 egz. 16. VI. 1917. E. florea Er. — Kessa, 1 egz. 8. VII. 1917. Omosita discoidea F. — Trapez. wzg. płdn. na grzybie ka- peluszow. 5 egz. 23. X. 1916; tamże na trupie szczura 6 egz. 26. X. 1916; wzg. wsch. szkielet koński 1. IV. 1917. Nitidula flavomaculata Rossi. — Ujście Piksitu 1 egz. na trupie delfina 2. V. 1917. N. rufipes L. — tamże 1 egz. M. car- naria Schall. — Trapez. wzg. wsch. na szkielecie konskim 1 egz. 1. IV. 1917; strona zach. nad morzem na szkielecie rybim 1 egz. 10. VI. 1917; Kialkit, 2 egz. 4. VII. 1917 na padlinie suchej. Pria dulcamarae Scop. — Kessa, 2 egz. 1. VII. 1917 z Cru- ciferae. Meligethes coracinus Sturm. — Elleu. 23. VI. 1917, 2 egz. M. aeneus F. a. coeruleus Marsh. — Trapez. góra wsch. z kwitn. krzewów 2 egz. 25. III.i 1. IV. 1917; Boztepe z Cruciferae 3 egz. 6. V. 1917; wzg. płdn. z dziewanny 1 egz. 6. VI. 1917. M. sub- : 83 rugosus Gyll. — Kialkit, 4 egz. z kwiatöw 4. VII. 1917. M. umbro- sus Sturm. — Chamsikej 4 egz. z krzewöw kwitn. 28. VI. 1917; Ardassa, 1 egz. 9. VII. 1917 z macierzanki; Zigana-dagh, 2 egz. 13. VII. 1917 z kwiatów w lesie sosnowym. M. maurus Sturm. — Dałtaban, 1 egz. 29. VI. 1917. M. flavipes Sturm. — Elleu, 3 egz. 21. VI. 1917. z kwiatów; Dżewizlik 2 egz. 26. VI. 1917 z krzewów kwitn.; Kialkit, 1 egz. 3. VII. 1917; Sadach, 4 egz. 6. VII. 1917 z kwiatów. M. planiusculus Heer. — Boz-tepe z kwiatów 2 egz. 21. V. 1917; wzg. zach. z kwiatów. 1 egz. 18. VI. 1917; Dże- wizlik 1 egz. z krzewów kwitn. 26. VI. 1917. M. lugubris Sturm. — Trapez. 2 egz. 21. V. 1917. Cybocephalus politus Germ. — Sadach, 2 egz. 6. VII. 1917 z osiny. CUCUJIDAE. Monotoma picipes Hrbst. — Trapez. wzg. pldn. 2 egz. z krze- wow 16. VI. 1917. Silvanus surinamensis L. — Trapez. w ryżu 1 egz. 22. X. 1916; w mieszkaniu 2 egz. 8. III. 1917. Cathartus advena Waltl. — Elleu. 1 egz. 23. VI. 1917. CRYPTOPHAGIDAE. Cryptophagus dentatus Hrbst. — Trapez. z ostu kwitn. 1 egz. 24. X. 1916; Boz-tepe pod drzewem olszowem 21. II; Souk-su 1 egz. z glogu 21. IV., 27. V., 16. VI. 1917; Dzewizlik 1 egz. 26. VI. 1917. Cr. distinguendus Sturm. — Elleu, 1 egz. z pigwy 22. VI. 1917. Cr. lycoperdi Hrbst. — Boz-tepe w starych grzy- bach (Myelomycetes) 9 egz. 21. V. 1917. Atomaria peltata Kr. — Sadach 1 egz. 6. VII. 1917. z pig- . wy. A. turgida Er. — Dzewizlik, 1 egz. 26. VII. 1917. Ephistemus globulus Payk. — Trapez. ruiny zamku w zgni- łej słomie 1 egz. 20. XI. 1916. £. dilutus Reitt. — tamże 1 egz. EROTYLIDAE. Triplax melanocephala Latr. — Zinana-Charlari 5 egz. 10. VII. 1917. w grzybie kapeluszowym. 84 PHALACRIDAE. Phalacrus fimetarius F. — Trapez. wzg. pldn. z pola psze- nicy koszeniem 1 egz. 16. VI. 1917. Ph. fimet. v. humberti Rye — Daltaban 1 egz. 29. VI. 1917. Olibrus aeneus F. — Kessa, 1 egz. z krzewöw 2. VII. 1917. O. millefolii Payk. — Souk-su z jaskröw 1 egz. 8. V. 1917; tamże 1 egz. 17. V; szosa Platańska nad rzeką 1 egz. 3. VI. 1917. O. corticalis Panz. — Dałtaban 2 egz. 29. VI; Kessa 8 egz. z krzewów 2. VII. 1917; Kialkit 2 egz. 4. VII. z kwiatów; Sadach 6. VII. 3 egz. z wierzby; Kessa, 1 egz. 8. VII. 1917 z rumianku. O. bicołor F. — Elleu 2 egz. z krzewów 21. VI. 1917; Kialkit 12 egz. 5. VII. 1917 z kwiatów głogu. O. affinis Sturm. — Trapez. dol. Piksitu 1 egz. z roślin 12. VI; Boz-tepe 1 egz. 6. V; wzg. zach. 2 egz. z łąki 28. V. 1917; Trapez. 3 egz. 18. VII. 1917 z roślin kwitn. w dol. Piksitu. LATHRIDIIDAE. Lathridius pandellei Bris. — Trapez. wzg. zach. wysiany z prochna wierzbowego 1 egz. 12. XI. 1916; Boz-tepe pod ol- szyną 1 egz. 21. IL, 10. III.; Souk-su z grabu 3 egz. 17. V.; wzg. płdn. z pigwy 1 egz. 27. V., i z krzewów 16. VI. 1917; Dżewi- zlik 1 egz. z grabu 26. VI. 1917. E. constrictus Gyll. — Trapez. wzg. płdn. 1 egz. z olszyny 6. VI. 1917. L. nodifer Westw. — Trapez. wzg. płd. z'krzewów 1 egz. 16. VII. 1917. Enicmus minutus L. — Trapez. 5 egz. 12. XI. 1915. Corticaria obscura Bris. — Trapez. wzg. płd. 1 egz. z lesz- czyny 6. VI.; za Boz-tepe 6 egz. z krzewów 7. VI. 1917. À Melanophthalma transversalis Gyll. — Trapez. dol. Piksitu, z krzewöw 1 egz. 12. VI. 1917. M. distinguenda Comolli — Souk-su z morwy 1 egz. 8. V. 1917. M. similata Gyll. — Dzewi- zlik 3 egz. 26. VI. z czeresni; Elleu 2 egz. 22. VI. 1917 z krzewow. Migneauxia crassiuscula Aub. — Souk-su, wysiany 1 egz. z lisci 4. XI. 1916; wzg. wsch. las debowy wysiane 2 egz. 11. XI. 1916; wzg. zach. wysiany 1 egz. z pröchna wierzbowego 12. XI. 1916. Coluocera formicaria Motsch. — Trapez. wzg. pld. u mröwek masowo pod kamieniem 29. V. 1917. Rey (ST, 14 Nu is A a CH Tr A 4 | 85 MYCETOPHAGIDAE. Mycetophagus 4-guttatus Müll. — Trapez. wzg. zach. wy- siany z pröchna wierzbowego 1 egz. 12. XI. 1916. Typhaea stercorea L. — Souk - su, 1 egz. ze Swierku 9. VI. 1917. Berginus tamarisci Woll. — Frapez. wzg. zach. 1 egz. z lesz- czyny 24. IV. 1917. CISIDAE. Cis boleti Scop. — Souk-su, pod kora jabloni i w pröchnie 8 egz. 2. IV. 1917, Trapez. wzg. pldn. 1 egz. z leszczyny 1. VI. 1917. C. micans F. — Trapez. wawöz wschodni w hubie (Poly- porus) 2 egz. 29. XI. 1916. Octotemnus glabriculus Gyll. — tamze 5 egz. ENDOMYCHIDAE. Sphaerosoma circassicum Reitt. — Trapez. wzg. wsch. na grzybie kapelusz. w lesie debowym 11 egz. 25. X. 1916; Souk- su, 2 egz. 10. XI. 1916, 1 egz. wysiany z lisci 4. XI. 1916. Sph. lederi Reitt. — Souk-su wysiany z lisci 1 egz. 15. I. 1917. COCCINELLIDAE. Subcoccinella 24-punctata L. — Trapez. wzg. zach. 1 egz. w gliniance 23. III. 1917. Adonia variegata Goeze — Trapez. wzg. zach. 1 egz. z krze- wow 28. V. 1917. A. varieg. a. constellata Laich. — Trapez. dol. Piksitu 1 egz. 18. V., z roslin; wzg. zach. 1 egz. 18. VI. 1917. Semiadalia 11-notata Schneid. a. 9-punctata Fourer. — Trapez. wzg. zach. z ostu 28. V. 1917. Adalia bipuntata L. — Trapez. dol. Piksitu 13. XI. 1916 i 1. IV.—10. VI. 1917. Coccinella 7- punctata L. — Trapez. wzg. wsch. 25. X. 1916; Boz-tepe 21. Il. i 22. Ill. 1917 po 1 egz. z roślin; nie częsta. C. 10-punctata L. — Souk-su 2 egz. z leszczyny 17. V.; wzg. płdn. z krzewów 1 egz. 27. V. 1917. C. 10-punct. a. pellucida Wse. — Trapez. wzg. płdn. z olszyny 1 egz. 6. VI. 1917. C. 70- punct. a. subpunctata Schrank. — Souk-su z głogu 1 egz. 8. V. 1917. C. 10-punct. a. 6-punctata L. — Trapez. wzg. wsch. z leszczyny 1. egz. 12. V. 1917. C. /0-punct. a. guttatopunc- 86 tata L. — Trapez. wzg. pldn. 1 egz. z leszczyny 1. VI. 1917. C. 10-punct. a. bimaculata Pont. — Souk-su 1 egz. 4. VI. 1917. C. 10-punct. ab. nova semirubra m. — Souk-su, 1 egz. z głogu 8. V. 1917; (przednia połowa pokryw czerwona z drobnym ciem- | nym punkcikiem na barkach). C. /4-pustulata L. — Trapez. wzg. zach. z Chrysanthemum 2 egz. 24. IV.; Souk-su, 1 egz. 8. V.; dol. Piksitu 1 egz. 18. V., 18. VII. 1917. C. conglobata L. — Souk-su pod kam. 1 egz. 26. III. 1917. C. conglobata a. gemella Hbst. — Trapez. wzg. zach. z winorośli 28. V i 3. VI. 1917, 4 egz. Mysia oblongoguttata L. — Souk-su na ścieżce w lesie świer- kowym 1 egz. 26. III. 1917. Vibidia 12- guttata Poda — Trapez. wzg. zach. z krzewów 1 egz. 24. IV.; Souk-su z grabu 1 egz. 11. V.; wzg. płd. 1 egz. z krzewów 27. V. 1917. Thea 22-punctata L. — Souk-su z krzak. dębowych 2 egz. 21. IV.; wzg. zach. 1 egz. 10. VI. 1917. Th. 22-p. ab. 20-punctata F. — Elleu, 1 egz. 22. VI. 17. Propylaea 14-punctata L. a. fimbriata — Boz-tepe z po- krzywy 1 egz. 21. V. 1917. Chilocorus bipustulatus L. v. n. meridionalis m. — Trees 1. IV.—18. IV. 1917 wokoło, z rozmaitych krzewów, 14 egz. (wszystkie bez wyjątku egzemplarze ze wszystkich miejscowości Kaukazu, zwiedzanych przezemnie oraz z Azji Mniejszej przytem w różnej porze roku, nigdy nie są czarne, jak środk. europejskie, lecz zawsze czerwonawe). Exochomus 4-pustulatus L. — Trapez. wzg. zach. po 1 egz. 24. IV. i 18. VI. 1917.; Souk-su 8. V., 11. V., świerk, lesz- czyna, 4 egz; wzg. pldn. 1. VI. 1917, 1 egz. E. flavipes Thunbg. — Trapez. 20. VIII. —11. XI. 1916; 28. III. — 18. VIII. 1917, 7 egz. pod kamien., z ostu i innych roślin; Souk-su, 1 egz. 4. VI. 1917. Platynaspis luteorubra Goeze. — ujście Piksitu, 1 egz. z osa- dów 1. IV.; wzg. płdn. na kamieniu 1 egz. 27. V. 1917. Hyperaspis reppensis Hrbst. — dol. Piksitu, Trapez. 1 egz. pod kamien. 22. Ill. 1917. Pullus ferrugatus Moll. — Trapez. 1 egz. VI. 1917. P. au- ritus Thunb. — Sadach, 6. VII. 1917, 1 egz. z dębu. P. sub- villosus Goeze — Trapez. wzg. wsch. z głogu kwitn. 1 egz. 20. IV; Souk-su 2 egz. 18. V., wzg. wsch. 1 egz. 12. V.; Boz-tepe 2 egz, 21. V.; wzg. zach. 2 egz. 28. V. 1917 z. leszczyny, ere: Soc alk re xa of PO dies tai NN HR 87 resni, rözy. P. ater Kug. — Trapez. wzg. zach. 1 egz. pod kam. 23. IIL; wzg. wsch. 1 egz. 25. III.; wzg. zach. 1 egz. 10. VI. 1917. P. suturalis Thunb. — Sadach 1 egz. 7. VII.; za Boz- tepe z sosny 1 egz. 7. VI. 1917. Scymnus frontalis F. — Souk-su 21. IV., 8. V., 17. V.; Trapez. wzg. zach. 24. IV.; za Boz-tepe 7. VI. i 16. VI. 1917 pojedyńczo 6 egz. z różnych krzewów. S. apetzi Muls. — Trapez. wzg. wsch. 1 egz. 12. V.; wzg. zach. 4 egz. 28. V. i 2 egz. 10. VI.; za Boz-tepe 1 egz. 7. VI. 1917 z leszczyny i innych krzewów. S. apetzi a. 4-guttatus J. Müll. — Trapez. Góra wsch. 2 egz. pod kam. 25. III. 1917. Nephus bipunctatus Kug. — Trapez. wzg. wsch. 25. X., 1 egz.; dol. Piksitu 2 egz. 13. XI.; Boz-tepe 1 egz. 19. XI. 1916 pod kamieniem. Stethorus punctillum Wse. — Trapez. wzg. zach. 1 egz. 24. IV.; Souk-su 1 egz. ze świerka 9. VI. 1917. Lithophilus connatus Panz. — Kialkit, 1 egz. pod kamien. 4, VII. 1917: Corrigenda: Carabus bouplandi Men. ab. fioletowa = C. nordmanni Chd. var. n. trapesuntica m. Elaphrus riparius L. v. nova eichleri Lutsch. e litt. = E. ri- parius L. f. typ. Addenda: Olisthopus fuscatus Dej. — Trapezunt, 11. V. 1917, 1 egz. pod kamieniem. Dwie ciekawe odmiany motyli. (Deux intéressantes aberrations des Lépidoptères). Podał JAN ROMANISZYN. 1. Melitaea didyma O. ab. marginata Księżopolski. Jedną ? tej odmiany złowiłem 30. VII. 1923 w Hrebennem wsi położonej między Rawą Ruską a Bełzcem na północ od Lwowa. 88 Odmiana ta odznacza sie tem, iż trzy szeregi plam udziel- _ nych zlewają się w następujący sposób: plamy łukowe krańcowe wraz z drugim szeregiem plam kropkowych przedkrańcowych two- rzą jedną czarną od 2 do 3 mm szeroką przepaskę na wszystkich czterech skrzydłach po stronie wierzchniej, zaś plamy szeregu mniej więcej w pośrodku skrzydeł leżącego, są również z sobą połączone w nieregularnie powyginaną czarną przepaskę środkową, która i na tylnych skrzydłach bardzo wyraźnie się uwydatnia. Tylne skrzydła po stronie wierzchniej są prawie czarne z wyjąt- kiem czerwonobrunatnych plam księżycowatych przykrańcowych, środkowej przepaski pomiędzy wyż wspomnianemi czarnemi prze- paskami i kilku plam pomiędzyżyłkowych bliżej nasady skrzydła leżących. — Okaz taki czyni wrażenie silnie przyciemnionej, me- lanotycznej formy. Tło wszystkich skrzydeł nieco jaśniejsze niż — u typowych 9 9. Spód skrzydeł nie różni się znacznie co do ubar- wienia jakoteż i co do nakreśleń od typowych okazów. Odmiane tę odkrył na Wołyniu, krótko opisał i na tabl. II fig. 516. przedstawił A. W. Księżopolski. Patrz: — „Rhapalo- cera“ IÜro-Sanannoï Pocciu. Tpyxe O6mecrBa Uscabyzoparenett Bonsiim, sKbrromip5 1911 r. 2. Lythria purpuraria L. ab. communiarea (ab. nov.). — „Al. anter. area basali et area media confluentibus, coloris chermesini, area limbali ochracea; al. poster. ochraceis, subtus in area media fascia chermesina*. — Jednego & tej ciekawej odmiany złowiłem w Lubyczy Kró- lewskiej 28. VII. 1923 r. na wrzosowisku. Lythria purp. ab. communiarea. Na lewo odwrót, na prawo wierzch. A gauche le dessus, à droite le dessous. Na skrzydłach przednich po wierzchniej stronie pole nasadowe z polem środkowem są zupełnie ze sobą zlane, tworząc jedną ur. 89 trójkątną plamę koloru buraczkowego (amarantowego). Pole krań- cowe pozostało jak u typowych ochrowe. Strzępina amarantowa. Wierzch tylnych skrzydeł normalny. Na odwrocie skrzydeł przed- nich znajduje się na brzegu przednim bliżej wierzchołka skrzydła, trójkątna plama, od osady t. j. od brzegu przedniego skrzydła _ intenzywnie amarantowo zabarwiona, która w swem wydłużeniu ku środkowi skrzydła staje się stopniowo coraz słabszą, aż prze- chodzi w cień, który ostatecznie w tle ochrowem zupełnie zanika. Odwrót tylnych skrzydeł posiada w polu środkowem również szeroką przepaskę w formie odwróconego trójkąta o tępym wierz- chołku dotykającym prawie brzegu pachowego (tylnego), zaś pod- stawą swoją spoczywającą na brzegu przednim. Naprószenia drob- nemi kropeczkami na odwrocie skrzydeł mniej więcej normalne. Odmiana ta tworzy niejako przejście pomiędzy typowemi okazami, a odmianą skrajną t. j. ab. sarmatica Priiff.*), u której jak wiadomo, cały wierzch przednich skrzydeł jest jednostajnie amarantowo zabarwiony. Odmianie przezemnie złowionej proponuję nazwę „commu- niarea“ (mihi.). Motyle t. zw. Większe rzadsze lub nowe dla Małopolski. [Seltenere oder neue Macrolepidopteren für Kleinpolen]. Podat TYTUS F. KAUCKI. Oznaczenie tutaj podanych gatunköw i form uskutecznilem przewaznie na podstawie dziela Dra H. Rebela „Fr. Berge’s Schmetterlingsbuch*; formy dla fauny naszej nowe zaznaczone są gwiazdką. Papilio machaon L. ab. aurantiaca Spr. (Il gen.). Jeden okaz posiadam z okolicy Lwowa. Jest to wielka 9 koloru tła 1) Uber neue Aberrationen von Agrotis pronuba L. und Lythria purpu- raria L. und iiber neue Formen von Aphantopus hyperantus L., Coenonympha iphis Schiff. und Bupalus piniarius L. von Prüffer. — Extrait du Bulletin de l’Académie des Sciences de Cracovie 1914. 1 à NI RTS PT EN OU Ae TS 90 | | 3 "A f bardzo znacznie ciemno-żołtego, złapana w lipcu. Zdaje się, że … należy u nas do rzadkich form. | * Pyrameis cardui L. ab. pallida Schöy. Okazy, ktörych tło skrzydeł jest przeważnie różowe. Moje pochodzą z okolic Lwowa, wyhodowane z gąsienic. *Vanessa urticae L. ab. herrmanni Herrm. Jedyny okaz samicy tej rzadkiej aberacji wylągł mi się 10. VII. 1914. Gasie- nica pochodziła z okolicy Lwowa. Motyl posiada tło znacznie : bledsze to jest zöltawo-blado-rdzawe; rysunek skrzydeł normalny. * Polygonia c-album L. ab. jota-album Newn. Jeden okaz wyhodowany z gąsienicy z okolicy Lwowa; w lipcu. Spód skrzydeł prawie jednostajnie brunatny ; tylne oznaczone prawie prostą linijką, zamiast znakiem c. * Melitaea aurinia Rott. ab. artemis F. ? złapana 3. VI. 1923. w Rzęśnie Polskiej. Tło skrzydeł posiada jednobarwne rudo-czer- wone a tylko rysunek koloru czarnego dobrze uwydatniony. *M. aurinia Rott. ab. ochrea Tutt. Dwie ? © złowione w Rzęśnie Polskiej 3. VI. 1923. Posiądają tło przeważnie ochrowo- żółte. *M. aurinia Rott. ab. obscurata Krul. Jedną ? złowiłem w Rzęśnie Polskiej 12. VI. 1923. Część nasadowa wszystkich skrzydeł dość mocno czarna, zresztą inne nakreślenia prawie normalne. * M. aurinia Rott. ab. atricolor Schultz. Jedną 9 złapałem w Rzęśnie Polskiej 12. VI. 1923. Wszystkie skrzydła czarno przy- ciemnione, tylko brzegi skrzydeł kolor i rysunek normalny posiadają. *M. athalia Rott. ab. obsoleta Tutt. Okazy tej formy od- znaczają się wielką redukcją koloru czarnego. Łapane w czerwcu w kilku okolicach. * M. athalia Rott. var. (ab.) helvetica Riihl. 4 okazy zła- pane w okolicy Stryja z końcem czerwca. Odmiana ta odznacza się skrzydłami wydłużonemi a plamy rdzawe także w paski na- kreślone. Zdaje się należyć do rzadszych odmian gatunku athalia. *M. dictynna Esp. ab. seminigra Muschamp. Wierzch skrzydeł tylnych jednobarwnie czarny. Kilka okazów posiadam z Rzęsny Polskiej i Janowa; dość często się trafia. * Argynnis ino Rott. var. zinalensis Favre. Odznacza się znacznym melanizmem. Trzy okazy złapałem w Rześnie Polskiej w czerwcu. 91 *Chrysophanus alciphron Rott. ab. 9 intermedia Stef. Jeden okaz złapałem w Rześnie Polskiej 25. VI. 1923. Rzadka ta aberacja odznacza się smugami koloru żółto-czerwonego na wierzchu skrzydeł przednich. *Chr. hippothoć L. ab. © nigra Favre. Aberacja górska, wierzch skrzydeł prawie jednobarwny, czarno-brunatny, szereg plam czarnych na spodzie skrzydeł tylnych mocno wydatny. Zła- pana w okolicy Skolego w lipcu. * Lycaena euphemus Hb. ab. paula Schultz. Odznacza się małemi rozmiarami (14—15 mm.) i małemi plamkami czarnemi. Moje okazy łapałem w Rzęśnie Polskiej od 25. VI. — 28. VI. 1923. *L. euphemus Hb. ab. © obscura ab. nov. „alis omnibus fere totis obscuris*. Ponieważ w znanej mi literaturze nie znalazłem opisu tej aberacji, dlatego nadaję jej nową nazwę. Forma mela- notyczna, mocno ciemno-zielona. _ * Augiades comma L. ab. intermedia Tutt. Wyróżnia się tłem jaśniejszem, brzegiem ciemniejszym i słabo wyrażonemi plam- kami żółtemi. — Nie rzadka. ~ * Au. sylvanus Esp. ab. opposita Tutt. Żółte plamy od- bijają się od tła ciemnego. Jeden okaz 9 posiadam z okolicy Lwowa, złapany w lipcu. Deilephila euphorbiae L. ab. mediofasciata Mayer. Rzadsza ta aberacja odznacza się ciemną smugą przez środek jasnego pola skrzydeł przednich. Jedyny okaz wychowałem z gąsienicy z okolicy Lwowa. D. euphorbiae L. ab. suffusa Tutt. Przednie skrzydła mocno ciemno przyprószone. Jedyny okaz złowiłem w jednym z ogrodów kwiatowych we Lwowie. * Lymantria monacha L. ab. flavoabdominalis Schultz. Podana z okolicy Berlina: Supplementa Entomologica Nr. 6. 20. Juni 1917. Z gąsienicy, pochodzącej z okolicy Rzeszowa wy- legla mi się 9 (28. VI. 1923.), której abdomen jest żółty, zamiast normalnie różowy. Rzadka ta zapewne aberacja nie posiada żad- nych innych zmian. Barwa skrzydeł jest więc całkiem zwykła typowa. * Drepana falcataria L. ab. klemensiewiczi ab. nov. Hodując większą ilość gąsienic tego gatunku, otrzymałem kilka okazów znacznie ciemniejszych. Forma ta jest opisaną przez Klemensie- wicza w Sprawozd. Komisji fizjograf.. tom 46., dział Il na str. 8 02 4 | À u góry, ale nie nazwaną. Wobec tego nazwałem ją ku czci prof. Dr. Klemensiewicza, który tę formę pierwszy opisał. Panthea coenobita Esp. Jeden okaz 9 tego zdaje mi się mało dotąd łapanego, więc u nas bardzo rzadkiego gatunku, otrzymałem z gąsienicy, znalezionej w sierpniu 1908 w Jaremczu. Motyl wylągł się w marcu roku następnego. Agrotis c-nigrum L. ab. rosea Tutt. Nie rzadka ta zresztą forma posiada skrzydła przednie mniej lub więcej zaróżowione. Kilka okazów złapałem przy świetle elektr. we Lwowie. *A. exclamationis Schiff. ab. rufescens .Tutt. Skrzydła przednie koloru bardziej brunatno-czerwonawego, niż okazy zwy- czajne. Jeden okaz złapany we Lwowie. A. segetum Schiff. ab. catenatus Hw. Rzadsza ta aberacja wyróżnia się wybitnie kolorem skrzydeł przednich, które są dość jasno-popielato-bialawe. Jeden okaz © złowiłem we Lwowie przy świetle we wrześniu. *Hadena abjecta Hb. ab. fribolus B. Skrzydła przednie prawie jednobarwnie mocno brunatnawo-czarne, tylko linja falista nieco widoczniejsza. Posiadam 2 okazy tej u nas rzadkiej sówki; należą one bez wątpienia do wyżej podanej aberacji, złowione zaś zostały przez p. R. Kuntzego, jeden w Tarnopolu, drugi w okolicy Krzemieńca, oba w lipcu. *Herminia tentacularia L. ab. romaniszyni nov. ab. „alis omnibus et corpore toto supra subtusque unicoloribus, griseo- brunneo-suffumatis, tantum striga undulata alba distincte signatis atque alis posterioribus in parte basali supra magis dilutioribus, mas“. Melanotyczna ta aberacja, ktorej habitus zgadza sie z ty- powym tegoz gatunku, charakterem swym podobna jest najbardziej do var. modestalis Heyd., w dziele Dra Rebela na stronicy 298 opisanej. Kolorem jednak zasadniczo się od niej odróżnia. Jest bowiem mocno szaro-brunatno-dymowa, spód odpowiednio jeszcze ciemniejszy (analogicznie, jak u typu); wierzch skrzydeł tylnych od nasady dość jasny, białawy, a stopniowo ciemniejący aż do prążki falistej. Prążka zaś owa, która jest jedynem nakre- śleniem u tej aberacji, jest białawą, czem zasadniczo odróżnia się od typu, gdzie wszystkie nakreślenia są brunatno-czarne. Całe ciało, rożki i glaszczki tego koloru, co skrzydła. Złapałem ja 1. VII. 1923 w Zawadowie koło Lwowa, jako okaz całkiem świeży, tak że opis kolorów wyż podanych za prawdziwy uważanym być mak ; N x 3 musi. O ile ta aberacja byłaby dotychczas nieznaną nadaję jej na cześć p. inż. Jana Romaniszyna, znakomitego entomologa polskiego nazwę: ab. romaniszyni. * Arctia caja L. ab. rubrodorsalis Schultz. Posiada abdo- men jednobarwny czerwony, bez czarnych prążek. Jeden okaz 9 wyhodowałem z gąsienicy złapanej w Worochcie. *Zygaena achilleae Esp. ab. bellis Hb. Jeden okaz tej formy, odróżniającej się tylko wielkością od typowych, złapałem 20. VII. w Rzęśnie Polskiej. *Z. achilleae Esp. ab. cingulata Dziurz. Jedyny okaz tej formy, wyróżniającej się od typu tylko czerwonym pierścieniem na odwłoku, złapałem 3. VIII. 1919. w Rzęśnie Polskiej. *Z. trifolii Esp. ab. orobi Hb. Posiada plamy 3 i 4-tą roz- dzielone wyraźnie a nie, jak u typu zlewające się razem. Jedyny okaz złowiłem w lipcu 1910 w Rzęśnie Polskiej. Pachytelia villosella O. Jedyny okaz 4, tego u nas bardzo rzadkiego gatunku, złapałem przypadkowo 30. VI. 1913., w okolicy Brzuchowic w stanie dość zlatanym. RESUME. In dem vorliegenden Verzeichnisse gibt uns der Verfasser seltenere oder neue Aberrationen der Schmetterlinge, unter welchen 21 neu für Kleinpolen sind und zwei ganz neue: Herminia ten- tacularia L. ab. romaniszyni ab. nov. die am 1. VII. 1923. in Zawadów bei Lwów erbeutet wurde. Dieselbe ist eine stark me- lanotische Aberration. Charakteristisch fiir diese Form ist, dass sie fast ganz einfarbig dunkelbraun-rauchig auf dem ganzen Körper erscheint und dass die Hinterflügel auf der Oberseite an der Basis heller, gegen die Wellenlinie zu immer dunkler werden. Die Wellenlinie aber, welche das einzige Zeichnungselement dieser Aberration ist, stellt sich hier weisslich vor. Bei der typischen Form sind alle Zeichnungen schwarzbraun. Diese Aberration wurde zu Ehren des Herrn J. Romani- szyn, bekannten hiesigen Entomologen benannt. Zweite Aber- ration: Lycaena euphemus Hb. ab. ? obscura, eine melanotische Aberration ganz schwarzlich iibergossen. Gefangen im Juni in Rzesna Polska bei Lwow. Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 3. 94 Motyle rzadsze i nowe dla Polski zebrane w ostatnich | latach. ; [Seltenere und fiir Polenfauna neue Lepidopteren]. Podal Dr. M. SWIATKIEWICZ. W ubiegłych ostatnich 3 latach związany zajęciami zawodo- wemi nie mogłem sobie pozwolić na dłuższy wyjazd, wskutek tego nie zbierałem nigdzie motyli systematycznie lecz tylko dorywczo, podczas krótkich wycieczek bądź w okolicy Lwowa bądź nieco dalej na południowy wschód od niego. Mimo to udało mi się zebrać dość zajmujący materjał, który w niniejszym spisie przed- kładam. Rozpoczynam od najbliższej okolicy Lwowa. Melilaea didyma O. aberr. w jednym okazie złapałem 23. VI. b. r. w Janowie na Stawkach. Pominąwszy, że przednie prawe skrzydło jest u niego znacznie mniejsze od lewego, ma on barwy rdzawo żółtą i czarne nakreślenia jakby białą oponą. powleczone i to tak z wierzchu skrzydeł jak i na odwrocie. Wskutek tego wszystkie barwy są silnie przyćmione. Czarne plamy nadto są normalne liczebnie, znacznie jednak mniejsze w rozmiarach. Nie chcę rozstrzygać czy aberacja ta zasługuje na nazwę, 'sądzę jed- nak, że należy się jej zanotowanie. * Ephyra quercimontaria Bastelb. Jeszcze przed wojną udało mi się wychować tego motyla z 2 gąsienic czarnobrunatnych z białemi trójkątami po bokach, zbitych z początkiem września z gałęzi niskich krzaków dębowych na Jałowcu po Lwowem. Wr. „1921 znalazłem większą ilość takich gąsienic ale nieco jaśniej za- barwionych o tej samej porze w Rzęśnie Polskiej. Na wiosnę wy- lęgło się z przezimowanych poczwarek kilkanaście motyli mniej lub więcej typowych. Motyl ten był znany śp. Dr Klemensie- wiczowi lecz niewyróżniony gatunkowo, jakkolwiek różni się od E. punctaria, z którym go mięszano, tak krojem skrzydeł i ich barwą, jak — co rozstrzygające — budową narządów: płciowych męskich, co u moich okazów z łatwością dało się mikroskopowo stwierdzić. Acronycta menyanthidis View. W Janowie dnia 27. VII. zna- lazłem na pniu sosny kilka okazów drugiej generacji tego motyla, 95 które po moim powrocie z wycieczki zniosły przeszło 200 jaj, okrągłych, płaskich 1'/3 mm średnicy, blado żółtawych, promie- nisto żeberkowanych od szczytu ku obwodowi. Pojedyńcze żeberka są nadto poprzecznie bruzdkowane. Otoczka jaj chitynowa przed- stawia pod mikroskopem siatkę złożoną ze sześcioboków. Po 2 dniach wystąpiły na nich plamy rdzawe, po dalszych 2 całe jajo przybrało barwę rdzawo czerwoną w białe plamki, 4. VIII. były czarno-szare a 5. VIII. zaczęły się lęgnąć gąsienice. Po pią- tej wylince otrzymałem 3. IX. pierwsze oprzędy z gąsienic typo- wych (patrz atlas Dra Hoffmanna) żywionych liśćmi Salix vimi- nalis. Poczwarki 2 cm, czasem nieco więcej długie, czarne, o po- wierzchni pierścieni odwłoka nierównej, grudkowatej — zimują. Lobophora serłata Hb. aberr. Motyla tego wykrytego w oko- licy Lwowa przez p. Romaniszyna wychowałem z gąsienic znalezionych 18. V. w kilkunastu okazach wylęgłych we wrześniu. U połowy ich zauważyłem, że przepaska poprzeczna przed- nich skrzydeł jest w połowie „długości przewężona, co w tylnej części powtarza się jeszcze 2 i 3-krotnie. Czasem nawet po pierw- szem przewężeniu mamy tylko podłużną plamkę czarną łączącą przednią połowę przepaski z poprzewężaną tylną. | Stenoptilia bipunctidactyla Hw. Gąsienica dorosła na Gentiana, motyl wylągł się 3. VIII. Łąki między Rzęsną Polską a Brzucho- wicami. *Acalla logiana Schiff. forma źristana. Gąsienice tego mo- tylka znajdywałem bardzo licznie w sprzędzonych liściach karło- watych krzaczków Viburnum opulus w lasach Janowa w drugiej połowie lipca. Po miesiącu wylęgło mi się kilkadziesiąt motyli ze stopniowo coraz ciemniejszem zabarwieniem skrzydeł przednich od białawo żółtego do ciemno brunatnego. Pierwsze są rzadkie a formę tę wyróżnia Dr Kennel jako fristana, (dotąd u nas nie- była przez nikogo wymienioną). Nieco dalej na wschód od Lwowa położone wzgórza goło- górskie dostarczyły mi następujących gatunków. Brenthis euphresyne L. ab. melanot. Okaz złapany 7. VI. w Nowosiółkach k. Złoczowa. Wierzch wszystkich skrzydeł silnie czarno naprószony z rysunkiem zamazanym. Z barwy rdzawej tylko wyraźne ślady. Na odwrocie skrzydeł przednich lekkie czarne zaproszenie, czarnych nakreśleń przy krańcu zewnętrznym brak. 8* 96 Odwrót tylnych skrzydeł silniej zczerniony, komora nasadna oliw- kowo-żółta, wstęga krańcowa jednostajnie brudno rdzawa z jednem bi td he o" tylko czarnem oczkiem w komórce między 2. a 3. medjaną, pöl- księżyce srebrne zmienione w podłużne plamy. *Lycaena hylas Esp. a. metallica Fvre. 9, bardzo piękny okaz z żywo niebieskim, silnym nalotem u nasady górnych skrzydeł z wierzchu, czem przypomina Z. quercus L. 9. Lackie, Łysa Góra 16. VII. Hemaris fuciformis L. gąsienice liczne na Lonicera xylosteum w sierpniu, motyle po przezimowaniu poczwarek w maju. Nowosiółki. Drepana harpagula Esp. W marcu z poczwarek przezimo- wanych. Gąsienice we wrześniu na lipie, klonie i grabie. Jeden okaz złapany 2. VII. Nowosiółki. Ochrostigma melagona L. z Nowosiółek 20. VI. Ino globulariae Hb. 16— 24 czerwca. Lackie, Łysa Góra. Zygaena carniolica Sc. w odmianach hedysari Hb., vangeli Schultz i berolinensis Stgr. w połowie lipca, Lackie, Łysa Góra. Agrotis cinerea Hb. jeden ¢ latający w PU wśród kwia- „tów, 3. VI. Lackie, Łysa Góra. Agrotis exclamationis ab. picea Haw. w połowie lipca, No- wosiółki. Acronycta cuspis Hb. wychowana z gąsienicy z olchy; No- wosiółki 20. VI. Chesias rufata F. Lackie, Łysa Góra z końcem kwietnia. Larentia blomeri Curt. Lackie, Łysa Góra w połowie lipca. Phibalapteryx aquata Hb. w 2 generacjach (13. V. i 15. VII.). Motyle obu generacyj niczem się nie różnią. Z jaj okazu złapa- nego w lipcu wychowałem kilka motyli, które się lęgły z przezi- mowanych poczwarek w marcu. Gąsienice karmiłem liśćmi Clema- tis recta. Biston zonaria Schiff. W czerwcu 1923 znalazłem gasieńićć tego motyla na Salvia pratensis. Nie. opisuję jej, bo jest wiernie odtworzona w atlasie gąsienic Hoffmanna. Motyl 9 wylągł się 26. Ill. W bieżącym roku znalazłem ich kilkanaście o, tej samej porze na Salvia i Centaurea. Motyl znany z ziem polskich dotąd tylko ze Ślązka. Eubolia murinaria F. gen. vern. 3. VI., aest. w połowie sier- pnia w Lackiem na Łysej Górze. Gen. wiosenna większa, barwy popielatej, letnia mniejsza brunatnawo-zabarwiona. 97 _ Z motyli drobnych pochodzących z tych okolic zasługują na wzmiankę: Tortrix ochreana Hb. 2. VII. Nowosiółki na pniach i gałę- ziach buków. Epiblema asseclana Hb. 5. VI. Lackie na Łysej Górze po- krytej kwiecistą łąką. Rhinosia denisella F. 5. VI. Lackie, Łysa Góra. Nothris marginella F. Nowosiółki w poł. sierpnia. Carpocapsa grossana Hw. Nowosiółki na pniach buków z po- czątku lipca. Orneodes grammodactyla Z. Lackie, Łysa Góra w 2 a może 3 generacjach w maju, lipcu i wrzesniu. Heinemannia laspeyrella Hb. 3. VI. Lackie, Łysa Gora. Epermenia pontificella Hb. 16. VI. Lackie, Łysa Góra. Scythris seliniella Z. 5. VI. Lackie, Łysa Góra. W Worochcie byłem w tym czasie kilka razy i stamtąd mam z rzadszych gatunków następujące : Selenephera lunigera ab. lobulina Esp. z gąsienic zbitych ze zwieszających się gałęzi świerkowych w pierwszej połowie czerwca w 2 okazach. Pierwsza oprzędła się z końcem lipca, motyl wylągł się 2. VIII., druga w oprzędzie zrobionym z końcem września zimowala. Parasemia plantaginis L. 4 żółty a nie jak zwykły w Czarno- horze ab. hospita bialy. Xylocampa ramosa Esp. wychowalem dwukrotnie w wiekszej ilości z gąsienic zebranych w stanie prawie dorosłym na Lonicera nigra w połowie sierpnia. Motyle po przezimowaniu poczwarek lęgły się w kwietniu. Boarmia jubata Thnbg. z gąsienic typowych z porostów rosnących na świerkach w połowie czerwca. Motyle 23. VI. — 17 VII. Boarmia maculata v. bastelbergeri Hirschke. Gąsienice w czerwcu dość licznie wystepują na Spiraea i Lonicera. Bardzo często nakłóte. Lobophora polycemmata Schiff. Gąsienice zielone z żółtemi obrączkami w przegubach, walcowate, w połowie czerwca, dorosłe na Lonicera nigra. Poczwarki trudne do przechowania przez zimę w oprzędach na ziemi, często wśród sprzędzonych liści, dają motyle wczesną wiosną. 98 Phibalapteryx tersata Hb. i ab. tersulata Stgr. 15. VI. z ga- sienic znalezionych w połowie sierpnia na Atragene alpina. Z motyli drobnych do rzadszych zaliczam: Stenoptilia graphodactyla Tr. Gasienice w I polowie czerwca, na Gentiana asclepiadea, motyle 1 — 10 lipca. Stok Rebrowacza. Platyptilia zetterstedtii Z. 12. VI. stok Chomiaka. Argyroploce siderana Tr. poczwarki strzepane ze Spiraea. Motyle 15. VI. Epiblema hepaticana Tr. 12. VI. podnöze Chomiaka. Epinotia diniana Gn. 16. VIII. wypłoszona z gałęzi świerków. Foreszczenka. Laspeyresia strobilella L. Z gąsienic wylęgłe 7. IV. w szysz- kach świerkowych przezimowane. Simaethis diana Hb. Motyle dość licznie spotykałem w po- łowie sierpnia na kwiatostanach Achillea, Pyrethrum itp. w Ar- dżaluży. Następnego roku znalazłem gąsienice, na liściach brze- gami do góry sprzędzonych Alnus incana podobnie jak Sim. pariana na Aln. glutin. koło Lwowa. Spuler twierdzi, że gąsienica tego motylka nie znana, dla tego podaję jej opis. Gąsienica dorosła 12 mm długa, wrzecio- nowata, b. żywo naprzód i wstecz poruszająca się, żółtawo zielona z pasem grzbietowym blado-żółym. Głowa czarna z 2 podłużnemi prążkami żółtemi, tarczka czarna oddzielona od głowy paskiem poprzecznym żółtym, a drugim takim przedzielona podłużnie. Na każdym pierścieniu poniżej pasa grzbietowego po 2 czarne bro- daweczki tworzące linię wdłuż ciała, nadto po cztery w poprzek ku nogom. Na brodawkach delikatne szczecinki. Oprzęd bezpo- średnio otaczający poczwarkę wrzecionowaty, zbity, drugi wiotki otacza go. Anchinia daphnella Hb. gąsienice i poczwarki w połowie czerwca na Daphne mezer. na stoku Rebrowacza zbieraliśmy wspól- nie z p. A. Stoecklem. Poczwarki przyczepione podobnie jak Vanessa do kory krzewu, ciemno-brunatne, do spodu liści po- marańczowe. Ląg motyli z końcem czerwca. Scythris noricella Z. z gąsienic żyjących wśród sprzedzonych szczytowych liści Epilobium z początkiem czerwca. Motyle w lipcu. Ze Zaleszczyckiego mam najwięcej nowych dla Polski gatun- ków, co można tłumaczyć tem, że okolice te są bardzo słabo a | A 99 pod względem motyli zbadane, z drugiej zaś strony pobliżem fauny czarnomorskiej. Wymieniam najważniejsze: *Colias chrysotheme Esp. złapałem w jednym okazie # dnia 24. VIII. na ściankach Dniestru w Zaleszczykach. Acontia luctuosa Esp. często w lipcu i sierpniu w Zaleszczy- kach nad Dniestrem. *T'alpochares polygramma Dup. w jednym okazie 6. VII. Za- leszczyki nad Dniestrem — znana z okolic południowych Europy. “Cucullia santonici Hb. W lipcu i sierpniu znalazłem kilka- naście typowych gąsienic na Artemisia austriaca. Niestety jedna tylko przeobraziła się w poczwarkę, wszystkie inne były nakłóte. Jak poprzednia gatunek południowy. Zanclognatha tarsiplumalis Hb. 10. VII. Dobrowlany wśród krzaków poręby leśnej. Zygaena carniolica Sc. 10. VII. Dobrowlany w odmianach takich samych jak z Łysej Góry. Zygaena ephialtes ab. medusa Poll. 9. VII. Zaleszczyki nad Dniestrem. j | Lithosia unita v. palleola Hb. bardzo licznie wystepuje w sierp- niu. Wychowalem je z gasienic zebranych czerpakiem ze Salvia verticillata i Campanula sibirica. Gasienice niebieskawo popielate z czarnemi nakresleniami i pomaranczowemi owlosionemi brodaw- kami o głowie jąsno-żółtobrunatnej; chętnie się wygrzewaja w po- łudnie na suchych badylach różnych roślin. Zaleszczyki i Do- browlany. Acidalia marginepunctata Goez. w kilku okazach siedzących na wystających na ściance skałach ; 17. VIII. Zaleszczyki. Acidalia rufaria Hb. częsta w Zaleszczykach 9. VII., a także w Lackiem na Łys. Górze nie rzadka. Lythria purpuraria L. 17. VIIL w Zaleszczykach częsta na ściernisku, a niedawno wyróżniona od L. purpurata pospolitej koło Lwowa, różni się od niej i zabarwieniem i budową narządów płciowych samczych. Hypoptectis adspersaria Hb. gen. aest. Mój okaz d' zabarwie- niem skrzydeł zupełnie odpowiada ab. sylvanaria H. S., jednak wcale nie jest mniejszy od typowej formy. Cledeobia moldavica Esp. 6. VII. Zaleszczyki, ścianki nad Dniestrem. 100 Pyrausta trinalis Schiff. 9. VIl. w tem samem miejscu co . poprzednia, w Dobrowlanach, a trafia sie na RE Górze koło Bursztyna. Pleurota pyropella Schiff. 6. VII. Zaleszczyki nad Paice Gatunki nowe dla Polski oznaczone sa gwiazdka. ZUSAMMENFASSUMG. Es werden seltenere und fiir Polen neue Lepidopteren aufge- führt, welche in den letzten 3 Jahren wahrend der Excursionen in der Umgebung von Lwöw, auf den Gologöry-Hügeln, in Worochta (Karpathen) und Zaleszczyki a. Dniestr erbeutet wurden. Neu für Polen sind: 1) Colias chrysotheme Esp. 2) Lycaena hy- las Esp. ab. metallica Favre. 3) Cucullia santonici Hb. 4) Talpo- chares polygramma Dup. 5) Ephyra quercimontaria Bastelbg. 6) Biston zonaria Schiff. 7) Acalla logiana Schiff. forma tristana Hb. Ausserdem wird die Beschreibung der Raupe von Simaethis diana Hb. angegeben, deren Zucht mit den Blättern von Alnus incana, auf welchen sie gefunden wurde, gelungen ist. O krajowych formach rodz. Niphetodes Mill. (Col., Staph.). [Über die heimischen Formen von Niphetodes Mill.] Podat J. KINEL. W czasie tegorocznej wycieczki na Czarnohore znalazlem i. przy jeziorku Niesamowitem dn. 15.IX. 2 okazy Niphetodes redtenbacheri Mill. Korzystam ze sposobności, ażeby podać parę szczegółów zaczerpniętych z literatury o krajowych formach tego rodzaju, żyjącego u nas tylko w paśmie czarnohorskiem. Jedyny okaz Niphetodesa, znajdujący się w zbiorach Mu- zeum im. Dzieduszyckich, okazał się również przynależnym do powyższego gatunku. Okaz ten zebrany został przez Ry- bińskiego na Howerli 3. VII. Również z Howerli i tego sa- mego dnia pochodzi 1 okaz N. deubeli Gnglb. zebrany przez Ry- binskiego a znajdujący się w zbiorach Muzeum Zoolo- ie Fanner: re 4 o x à as s 101 gicznego Uniwersytetu J. K. we Lwowie. Ganglbauer (j. n. 1900) cytuje również i z Czarnohory opisanego przez siebie N. spaethi bez bliższego określenia miejscowości. Lokay zbierał nad jeziorkiem Niesamowitem (które mylnie nazywa jez. Samovite) N. redtenbacheri, eppelsheimi i deubeli, v. huppenthali. (Dvć cesty _ do vychodnich Karpat — na Czarnohoru — Casopis Ceské Spo- lećn. Entom. IX. 1912). Żyją zatem w Czarnohorze cztery gatunki i jedna odmiana rodz. Niphetodes i to występują one, jak z po- wyższego wynika, obok siebie na tychsamych stanowiskach. Cechy, po których łatwo je rozpoznać, pozwalam sobie ze- stawić pokrótce dla użytku naszych zbieraczy podług prac Gangl- bauera (Sammelreisen n. Siidungarn u. Siebenbiirgen. Ann. d. Naturh. Hofmus. Wien, XI, 1896 i druga z 1900 r. j. n.) i Lo- kaya (I. c.) Niphetodes (Hypsonothrus) deubeli Gnglb. Głowa znacznie szersza niż długa. Rożki smukłe; środkowe członki podłużne ; sze- 'rokość przedostatnich nie większa niż długość. Na przednim brzegu wargi górnej 5—8 stożkowatych dosyć długich zębów ; na każdym z nich równie długa szczecinka. Przedplecze kątowato rozsze- rzone w trzeciej części odległości od brzegu przedniego; nieco dłuższe niż szerokie. Pokrywy przysłaniają 3 pierwsze tergity od- włoka. Rdzawy; odwłok z wyjątkiem samego końca smołowo- czarny. Dł. 2:5—3 mm. : var. huppenthali Lokay jest większa od formy gatunkowej (3—3':4 mm). Szerokość głowy 0°66 mm, przedplecza 0'55 mm, odwłoka 1—1'04 mm. Rożki jeszcze smuklejsze i dłuższe niż u deu- beli. Przedplecze również znacznie dłuższe i dopiero poza trzecią częścią odległości od brzegu przedniego najszersze. Trzy pozostałe nasze gatunki należące po podrodz. Niphe- todes s. str. mają głowę nie wiele szerszą od przedplecza. Rożki krótsze ; członki środkowe kuliste, przedostatnie poprzeczne. Na przednim brzegu wargi górnej nadzwyczaj drobne, tylko przez mikroskop widoczne guzki z równie drobnemi szczecinkami. Przed- plecze po bokach zaokrąglone, nie kątowato rozszerzone. Niphetodes redtenbacheri Mill. Ciało wydłużone. Głowa po- łyskująca. Przedplecze dłuższe niż szerokie. Pokrywy przysłaniają tylko 2 pierwsze tergity odwłoka. Zupełnie ubarwione okazy są smołowo-czarne z czerwono -brunatną głową; rożki, żuwaczki, głaszczki i nogi czerwono-żółte. Dł. 2°2—2°8 mm. 102 N. spaethi Gnglb. (Drei neue mitteleurop. Coleopt. Verh, zol.-bot. Ges. Wien, L, 1900). Bardzo zblizony do poprzedniego tak, że w pracy z r. 1896 Ganglbauer nie wyróżnił go w swoim — materjale. Różni się ten gatunek od redtenbacheri nast. cechami: - Długość ciała większa; skronie silniej rozwinięte i więcej równo- miernie zaokrąglone; przedplecze dłuższe niż u redtenbacheri; pokrywy ku tyłowi silniej rozszerzone; odwłok ku tyłowi szerszy, nieco rzadziej i drobniej punktowany ; dłuższe i nieznacznie tylko zgrubiałe uda; piszczele dłuższe, ku końcowi mniej rozszerzone i stopy nieco smuklejsze. Ubarwienie podobne jak u poprzed- niego. Dł. 2:8—3 mm. Niphetodes eppelsheimi Gnglb. Ciało więcej krępe. Głowa przynajmniej z boków bardzo gęsto punktulowana i dlatego bez połysku. Przedplecze tak długie jak szerokie. Pokrywy przysła- niają 3 pierwsze tergity odwłoka. Ciało w całości czerwono-zölte. Dt. 2:3—2'5 mm. Na podstawie dotychczasowych danych (L. Miller zbierał N. redtenbacheri na szczytach przy Gadżynie. Eine ent. Reise in d. ostgal. Karp. Verh. d. zool. bot. Ges. Wien. 1868) przypusz- czać można, że rodzaj ten rozmieszczony jest wzdłuż całego łań- cucha Czarnohory, naturalnie w partjach szczytowych. o j 4 Ą Es werden die heimischen Formen von Miphetodes Mill. besprochen auf Grund der Publikationen von Miller, Gangl- bauer, Lokay und der in Lwów befindlichen entomologischen Sammlungen. Colletes annulicornis Mor. 4 (Hym.). Podał J. NOSKIEWICZ. In der Form u. Behaarung des Körpers dem 2!) sehr ähnlich, Körperfarbe etwas dunkler zimtbraun. Oberkiefer, Oberlippe, Wangen, Fühler, hintere Thoraxwand, eingeschnürte hintere Teile der Dorsalringe des Hinterteleibs u. Beine braunrot, vordere und 1) A. P. Fedczenko. S. Petersburg. Moskwa. 1875. S. 266—267. 103 _ mittlere Schienen vorne gebräunt, der übrige Kopf und Thorax _ braunschwarz, das 2. Geisselglied der Fühler u. die Basis des 3. geschwärzt. Kopf von vorne gesehen etwa so lang wie breit; zwischen den Augen nach unten stark verschmälert. Oberkiefer 2-zähnig ; _ Oberlippe glatt, glänzend, mit 4 mehr oder wenig deutlichen Längsleisten u. 3 Längsgrübchen zwischen denselben. Das mittlere Längsgrübchen so breit bis etwa 4-mal so breit wie die seitlichen. Kopfschild soweit unter der dichten Behaarung sichtbar fein und + dicht punktiert, ziemlich glänzend, vorne schmal quer eingedrückt, am Vorderrande schwach gerandet u. fast gerade abgeschnitten. Wangen quer (etwa so lang wie bei marginatus Sm. 4), fein gerunzelt. Stirn ziemlich grob fast dicht, die Umgebung der Punktaugen u. Scheitel feiner u. etwas dichter punktiert. Sculptur des Thorax durch die sehr dichte Behaarung ganz verdeckt. Me- sonotum u. Schildchen glänzend, so grob wie die Stirn, ziemlich zerstreut, Mesopleuren matt, sehr dicht punktiert. Schildchen in der Mitte an der Basis in der grösseren oder kleineren Aus- dehnung glatt. Das Mittelsegment an der kurzen, hinten geran- deten horizontalen Basalfläche mit einigen Längsleisten, im Be- reiche des abschüssigen dreieckigen Raumes (Area) fast glatt, beiderseits davon am Stutze zerstreut, ziemlich grob, an den Seiten viel feiner punktiert, glänzend. Hinterleib etwa 2-mal so lang wie breit, am Ende des 1. Segmentes am breitesten u. von -da an nach hinten zu fast gleichmässig verengt, am 1. Dorsalringe ziemlich grob u. dicht (ähnlich wie bei marginatus Sm. 4), an den folgenden nur wenig feiner u. dichter punktiert, ziemlich glänzend. Der letzte Dorsalring am Ende in der Mitte tief dreieckig ausgeschnitten u. beiderseits von dieser Ausrandung mit feinem Zähnchen versehen. Bauch ohne besondere Auszeichnungen, flach mittelfein punktiert, zwischen den Punkten sehr fein gerunzelt, seiden-schillernd. Der letzte Ventralring am Ende bogenförmig. Kopf vorne, Schläfen, Vorderseite des Scapus, Brust u. Brust- seiten sehr dicht anliegend kreideweiss, Scheitel u. Hinterschild- chen kurz abstehend schmutzig weiss-gelb behaart; Pro-, Meso- notum, Schildchen u. obere, vordere Teile der Mesopleuren äus- serst dicht schmutzig weiss-gelb beschuppt. Am Kopfe bleibt nur ein schmaler querer Streifen in der Höhe der Punktaugen 104 unbehaart. Die hintere Thoraxwand (Stutz) samt Area etwas lockerer als der übrige Thorax anliegend weisslich behaart. In der Mitte des Stutzes die Haare von unten nach oben, an den Seiten quer gerichtet. Mittelsegment langs der oberen Seitenwand mit je einer nach hinten gerichteter langer, weisser Haarpinsel. Die 5 ersten Dorsalringe des Hinterleibs an Endrandern mit sehr breiten, weissen Haarbinden, die sich an den Seiten stark ver- breitern u. daselbst fast die Basis der einzelnen Ringe erreichen. Erstes Segment an der Basis (fast bis zur Mitte) u. an den Seiten dicht anliegend weisslich, 6. u. 7. schief abstehend rôtlichbraun behaart. Die mittleren Ringe zwischen den Binden fast nackt. Die Endränder der 5 ersten Bauchringe mit sehr breiten, weissen Haarbinden eigefasst. Die Binden des 2. u. 3. Segments erweitern sich mitten stark nach vorne. Sonst Bauch nur spärlich rötlich- braun, nur am 2. Segmente reichlicher weisslich, anliegend beha- art. 6. Segment in der Mitte nackt. Fühler bis zur Basis des Schildchens reichend, die einzelnen Geisselglieder, mit Ausnahme des 1. u. 2. länger als breit. Flügel hyalin, Mal u. Adern rötlich-gelb, Subcosta braunrot, Nervulus vor der Gabel. Flügelschuppen gelbrot, glatt u. glänzend. Beine dicht u. ziemlich lang weisslich behaart. | Nach dem Baue des 7. Ventralringes u. des Kopulationsap- parates in die Gruppe des C. ventralis Per gehörend. Körperlänge 33 —95 mm; Dieses f ist dem, mir nur aus der Beschreibung Morawitz bekannten 4 des Colletes squamosus Mor. (Horae XIV. p. 97 u. 98) sehr ähnlich u. mit diesem durch ähnlichen Bau des letzten Dorsalringes des Hinterleibs sehr nahe verwandt. Colletes squa- mosus ist aber viel grósser u. unterscheidet sich auch durch dunk- lere Kórperfarbe, interstitiellen Nervulus, in der Mitte starker * verbreitete Binden des 2. u. 3. Bauchringes u. s. w. 5 4 aus Saraks (im südlichen Kara-Kum, an der russisch- persischen Grenze) in der Radoszkowskischen Sammlung der pol- nischen Akademie der Wissenschaften in Kraków. In derselben Sammlung befinden sich auch 2 9 desselben Fundortes. Ee Cas West aeRO le NTN PTC KAYE RE n 1057: Sprawozdania z zebrañ miesiecznych P. Z. E. 1924. [Comptes-rendus de séances mensuelles de la Soc. Pol. des Ent. du 1924.] VI. 1 wrzesnia. Dr. Swiatkiewicz: Komunikat z wycieczek lepidoptero- logicznych do Zaleszczyk ; Kinel demonstruje nowy dla fauny Polski gatunek stonki z Kasowej Góry koło Bursztyna; Romaniszyn pokazuje fotografję gąsienicy Deilephila eu- phorbiae, która prócz normalnego wyrostka nieparzystego na 11 segmencie posiada 2 nadliczbowe, podobne wyrostki na 10 seg- mencie, symetrycznie ułożone, VII. 6 października. Dr. Świątkiewicz: Nowe dla Polski formy motyli. Kaucki: Motyle t. z. większe nowe dla Małopolski (odcz. Romaniszyn); Kinel: Krajowe formy rodzaju Niphetodes Mill. Na temże posiedzeniu przewodniczący zawiadamia, że III. Walne Zgromadzenie P. Z. E. odbędzie się d. 5 stycznia 1925 r. o godz. 18 w Muzeum im. Dzieduszyckich z następ. porządkiem: . Odczytanie protokołu II. Waln. Zgromadzenia; . Sprawozdanie Zarządu z działalności w r. 1924; . Sprawozdanie kasowe; . Orzeczenie Komisji Rewizyjnej i wniosek tejże; Część referatowa ; Wybór Zarządu i Komisji Rewizyjnej na r. 1925; . Uchwalenie wysokości wkładki członkowskiej na r. 1925; . Wnioski zgłoszone (na 2 tygodnie przed W. Zgr.) ONANARWNH / Referaty. ( N. N. Bogdanow-Kat’kow. — Russkaja literaturu po priklale J entomołogji (Prieimuszczestwienno sielskochozjajsiwiennaja) / M dawnictwo państwowe. Leningrad. 1924. 224 str. w 2 tys. egempl. Niedawno wyszła z druku pod powyższym tytułem książka N. N. Bogdanowa-Kat’kowa, Pełnomocnka „Ozra«/(Oddzial | 106 Ochrony Roslin) Narodow. Komisarjatu Rolnictwa w Petersburgu 4 (Leningrodzie). Owo dzieło winno zainteresować nietylko rosyj- — skich entomologów lecz i specjalistów krajów pogranicznych z Rosją, ponieważ a wykaz prac, dotyczących owadów szkodliwych w Rosji, gdzie stosowana entomologja po P. A. Sta- nach Zjednoczonych jest najpraktyczniej i w największej mierze uprawiana. Przytem bardzo dużo gatunków owadów szkodliwych ma zasiąg i na zachód, a więc w pierwszym rzędzie interesują one Polskę. Po krótkim wstępie (I—XVII str.) następuje wykaz autorów - (1—108 str.) ułożony w porządku alfabetycznym, oraz tytuły ich prac, miejsce, oraz nazwa pisma i rok druku. Poza tem podany spis artykułów anonimowych lub napisanych pod pseudonimem, dotyczących owadów szkodliwych, zamieszczonych w różnych pismach (str. 108—200); nareszcie wymieniono spis pism i uży- wane przez autora skróty pism (551 pism; str. 201—224) w któ- rych były zamieszczone wymienione przez autora prace entomo- logiczne. Autor N. N. Bogdanow-Katkow w przedmowie wy- mienia źródła bibljograficzne, z jakich korzystał, nadmienia, iż omawiana bibljografja rosyjskiej entomologji zabrała mu sześć lat żmudnej pracy i pomimo to, jak autor sam przyznaje podany przez niego spis prac posiada duże luki. Autor głównie starał się równomiernie i wyczerpująco podać spis prac z dziedziny go- spodarczej entomologji; poza tem lasowej, na trzecim planie stoi literatura dotycząca jedwabnictwa i pszczelnictwa. Kiedy spis już był ułożony przez autora, zwrócił się on z listami do entomolo- gów z prośbą o przysłanie spisów przez nich wydanych prac. Na 300 listów autor otrzymał tylko 18 odpowiedzi... Nie zrażając się tem, Bogdanow-Katkow powtórnie rozesłał już same spisy ich prac z prośbą o poprawienie i uzupełnienie. Na to otrzymał tylko około 20 odpowiedzi. Wówczas autor zwrócił się do swych\kolegöw po raz trzeci i wysłał każdemu z nich korektę ‘go prac, tym razem próba autora miała większe powodzenie, ‘ociaz w większości wypadków odpowiedzi przyszły zapóźno, Ny odpowiednie arkusze druku były gotowe. Owe dopelyienia autor zamierza zamieścić w drugim tomie SWE] Lacy i dać systematyczny wykaz owadów z nazwami acińskiegi i odpowiedniemi cytatami. \ \ 107 ” = Autor przytacza od roku 1767 po 1922 r. — 1646 autorów, którzy pisali w dziedzinie entomologji stosowanej i wylicza 5671 prac. Największa ilość prac wyszła w,r. 1914 (685). Co do miast największa ilość wydana w Petersburgu (103) i w Petrogrodzie (531), w Moskwie 570; Kijowie 388; Odesie 343; Tyflisie 223; Symferopolu 143. Z polskich miast wymienione: Warszawa 30; Wilno 1; Nowo- Aleksandrja (Puławy) 2; Kraków 1; Piotrków 2 i Suwałki 4. Autorowie z maksymalną ilością prac wskazani w następu- jącym porządku: Porczyński J. A. — 187; prof. Mokrzecki Z. A. — 1461); ‘prof. Lindeman K, E. — 136; Szrejner J. T. — 114; Krasilszezyk J. M. — 166; prof. Chołod- kowski N. A. — 92; Wasiljew E. M. — 79; Szewyrew J. A. — 74; prof. Bogdanow-Kat’kow N. N. — 73; prof. Pospiełow W. P. — 7lit.d. Polskie prace entomologiczne zostały, samo przez się zrozu- miałe, nie uwzględnione, a nawet prace rosyjskie, pochodzące z te- rytorjum ziem polskich nie wszystkie zostały ujęte, wskutek zro- zumiałych trudności terytorjalnych i innych. Również dla tychże _ powodów są usterki w wyliczeniu prac entomologicznych doty- czących Rosji, a zamieszczonych w pismach zagranicznych. Po- mimo to dzieło prof. Bogdanowa-Kat’kowa jest to wielce cenna i ciekawa dla entomologa praca, szczególniej jak zazna- czyłem dla państw ościennych z Rosją. = Byłoby pożądanem, gdyby i nasz* „Polski Zw. Ent.“ zabrał się do podobnej pracy i do zestawienia polskiej entomologicznej literatury. Prof. Z. Mokrzecki. Dr. Kazimierz Simm. Æntomologja. Część |. Entomologja ogólna. Morfologja, anatomja, biologja, zwalczanie szkodników, zbiory entomologiczne. Z 151 rycinami w tekście. 8%. Cieszyn. Nakł. ksieg. ,,Kresy“, 1924. *) Wskutek warunków wojną i rewolucją wywołanych Krym, gdzie ja pra- cowałem, pózostawał odcięty od Petrogrodu, poza tem wyjazd mój zagranicę spowodował to, iż druki moje nie dochodziły do Petrogrodu i wskutek tego nie zostały wymienione. Liczba prac moich sięga nie mniej 242, z których kilka- naście prac botanicznych, oraz tyczących się innych działów wiedzy (sadownictwa, agronomji, leśnictwa i archeologii). 108 Jest to podrecznik przeznaczony dla mlodziezy studjujacej nauki biologiczne w uniwersytetach, oraz dla nauczycieli przy- rody, rolników, leśników i ogrodników. Składa się z przedmowy (str. 5—7), treści (8—10), wstępu (11—17), morfologji ogólnej (19 —48), anatomii i histologji (49—155), rozdziału o rozrodzie i ro- zwoju (156—185), o stosunkach owadów do otoczenia (186—201), o metodach zwalczania szkodników (202—220), filogenji owadów (221—225), rozdziału o zbiorach entomologicznych (226—253) i ze skorowidza abecadłowego (254—256). Życząc podręcznikowi, żeby spełnił zadanie, które mu Autor wytknął, t. j. żeby dał potrzebne pouczenie tym, którzy z niego mają korzystać, sądzę zarazem, że dojdzie on do rąk entomolo- gów specjalistów, którzy zaglądną nieraz do niego dla poradzenia się zwłaszcza w kwestjach mianownictwa. W tym kierunku po- czytuję Autorowi za zasługę to, że nie zrywając z tradycją poszedł o ile możności za mianownictwem, które znajdujemy u Nowic- kiego. Są pewne ulepszenia, np. ograniczenie nazwy gąsienic jedynie do larw motyli i do zbliżonych larw pewnych błonko- skrzydłych. To jest całkiem słuszne. Z drugiej strony gdzieniegdzie, gdzie trzeba było może zerwać z tradycją, Autor tego nie uczynił. Tak np. nazwy polskie dla epi- i hypopharynx przeszły od No- wickiego do tego podręcznika a naszem zdaniem lepiej je pozostawić w brzmieniu greckiem, niż polszczyć tak, jakby tak nazwane części już nie należały do pyszczka a to tembardziej, że nazwy: „nadgębie* i „podgębie* są potrzebne dla oznaczenia innych części ciała. Clypeus czyli epistom wolelibyśmy nazywać nadgębiem, nadustkiem i t. p. niż płytką czołową lub t. p. Ale to jest zresztą rzecz nadająca się do dyskusji. Z rzeczy, któreby trzeba poprawić w następnem wydaniu zwrócimy uwagę na następujące. W objaśnieniu ryc. 4 obydwa rożki i a i d są szczeciniaste, d przy tem zapewne pierzasty, b nitkowaty (lepiej niż sznurkowaty). Na str. 31 wiersz 3 od dołu ma być „utwör“ a nie „otwör“. Na str. 33 nazw „praescutum“ ani „tarczka szyjowa“ nie używalibyśmy — wystarczy: „pronotum* i „przedplecze*. Scutellum nazywalibysmy tarczką. Zamiast fergum wolimy nazwe notum i odpowiednio pronotum i t. d., möwimy i piszemy raczej prosternum niz praesternum. Na str. 36 nogi grzebne turkucia przedstawiono blednie, grzebna plyte z pote- żnemi cierniami stanowi piszczel. Na str. 42, 189, 195 uzyto 4 109 nazwy dla parasytezy czyli parasytyzmu: „pasorzytyzm“; oczy- wiście takich hybrydów językowych należałoby unikać. Na str. 52 mylnie przedstawiono stosunki na piersi sprężyków. Przy niektó- rych rycinach np. na str. 125 (ryc. 77) przydałyby się większe a przedewszystkiem wyraźniejsze literki objaśniające. Na str. 128 wiersz 13 z dołu ma być ,,podraznien“ a nie „wrażeń*. Str. 170 i 171: Przeobrażenie nazywa się po grecku metabolja a nie me- tabola; metabola są to istoty przeobrażające się. W objaśnieniach ryc. 125 należałoby albo wszystkie nazwy spolszczyć albo wszystkie podać po łacinie, nie zaś jedne tak a drugie inaczej. Na str. 192 „podano dla owadów żyjących w ciemności barwy „jednostajnie szare”, brak natomiast wzmianki o jasnobrunatnych chrząszczach jaskiniowych. Na str. 194 podano jakoby mrówki czerpały z rurek odwłokowych mszyc słodką ciecz, tymczasem dziś wiemy, że mrówki czerpią z odbytów mszyc ten pokarm. Str. 223. Autor wstawia w szereg przodków pterygotów jeszcze szczeciogony. Handlirsch dostatecznie, zdaje się, wy- kazał, że to ma za sobą mało prawdopodobieństwa. Zresztą Autor na następnej zaraz stronie podaje filogenetyczny schemat według Handlirscha, który się z przyjęciem takiego przypuszczenia kłóci. W rozprawie czysto naukowej byłoby jeszcze dopuszczalne takie kombinowanie dawnej teorji Compodei z poglądem nowszym, zwłaszcza gdy się małą wagę przywiązuje do dokumentów kopal- nych pochodu stworzenia i gdy się sądzi, że luki w przechowaniu tychże są wielkie, w podręczniku jednak takie przedstawienie rzeczy uważamy za dydaktyczne uchybienie. Str. 238. Przy pre- parowaniu noga środkowa ma mieć nietylko „stopową część” ale i piszczel zwrócony w tył. Str. 250 i 251. Numerowanie okazów w zbiorach jest wtedy szczególnie szkodliwe, gdy brak na szpil- kach okazów karteczek z najpotrzebniejszemi danemi, o które zbieraczowi chodzi, więc dla zoogeografa brak miejscowości, dla fenologa brak daty i t. d., mniej szkodliwe jest, gdy na okazie brak nazwy rodzajowej i gatunkowej, jednakże dążeniem entomo- loga powinno być, ażeby każdy okaz miał także karteczkę, ozna- czającą rodzaj i gatunek. Gdy okaz ma tylko liczbę, wtedy skoro przepadnie katalog z nazwami, to jest rzecz do odrobienia, skoro jednak przepadnie katalog z oznaczeniami miejscowości, dat i naj- ważniejszych zaobserwowanych danych biologicznych, wtedy strata jest już nie do powetowania i zbiór choćby najpiękniej utrzymany Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 3. -9 110 traci ze swej wartosci naukowej bardzo wiele, dla niektörych kie- runköw entomologii traci prawie całą wartość. Str. 253 wiersz 1 z góry i odpowiednio w skorowidzu ma być Anthrenus zamiast Antrax. Mimo wyliczonych wyżej usterek, sądzę, że z podręcznika omówionego będzie mógł wiele skorzystać chcący się zaznajomić z podstawami entomologii. + Łomnicki. Przegląd literatury. W zeszycie obecnym rozpoczyna Redakcja przegląd treści czasopism, napływających do bibljoteki Związku; współpracę w tym dziale przyrzekli też członkowie P. Z. E. z poza Lwowa na pod- stawie wydawnictw, które znajdują się w ich instytutach. Revista de Fitopalogia. Organo del Servicio de estudio y extinción de plagas forestales. Madrid. Ano I. M. Aullo: Resena fitopatologica forestal. pag. 8—11; id.: Estudio y extinción de la Lymantria dispar L. „Lagarta peluda* en Villanueva de Córdoba. pg. 45—52; id.: Cóccidos del olmo. Gossyparia spuria (Modeer), pg. 52—53 i 93—96. — R. G. Mer- cet: Los Calcididos paräsitos de orugas. pag. 12—19; id.: Cöccidos de la encina. Asterolecanium ilicicola Targioni. (Opis pasożyta: Aphycus asterolecanii nov. sp.) pg. 54—61; id.: Un pa- rasito de Tortrix viridana y una especie nueva de Zustelus; pg. 100—107. — C. Bolivar y Pieltain: Estudios sobre Cal- cididos de la familia de Eupélmidos. I. Sobre el, gén. Poly- moria Fórst. pg. 20—24; Il. Especies esp. de Calosota Curt. pg. 62—69; III. Los Anastatus de Espana. pg. 114—122. — G. Marina: Estudio y extincién de la Thaumatopoea pity- ocampa Schiff. pg. 25—32; id.: Dubitando ad veritatem perve- nimus. pg. 33—34. — A. Rebellön: Estudio y extinciön de Thaumotopoea pityocampa Schiff. „Processionaria del pino“ en Cuellar (Segovia). pg. 77—79. — B. Diaz: Paräsitos de Ly- mantria dispar L.-Apanteles vitripennis Hal. pg. 80—82; id.: Pa- räsitos de Tortrix viridana L. Macrocentrus thoracicus Nees. pg. 97—99; id.: Un bracönido paräsito de insecto perfecto (Pygostolus falcatus Nees. w ciele Polydrosus pilosolus Chevr.) pg. 108—110. — G. Ceballos: Paräsitos de Zygaena occitanica Vill. Listrogno- i dw Bi. SEEN AFR | thus hispanicus Szepl. pg. 83-90. — A. Riesgo: Inyeciones _ tóxicas en el arbolado, pg. 111—113. | Notulae entomologicae. Helsingfors. Vol. IV. 1924. E. E. Green: On the males of a species of Monophlebus from the Philippine Islands. (Coccidae). With one plate. pg. 1—3. E. Bergroth: On the Isometopidae (Hem. Het.) of North Ame- rica (With 4 text. figures) pg. 3-9. — W. Hellén: Ubersicht der finnlandischen Chalcidinen und Perilampinen (Hym.) pg. 9—14.— Th. Pleske: Etudes sur les Stratiomyinae (Diptera) de la re- gion palearctique. pag. 14—25. — H. Lindberg: Kaferfunde aus Nuckó und Wormsó an estlandischen Westkiiste. pg. 25—27; id.: Cicadinenfunde aus Schweden (Mit 6 Fig.) pg. 40—44. — J. D. Alfen: Beitrag zur Kenntnis einiger Bienen Finnlands. pg. 33—40. — R. Forsius: Uber eine Massenzucht von Hy- ponomeuta padi L. pg. 44—46. — R. Frey: Die nordpalaarkti- schen Tetanocera-Arten (Dipt., Sciomyzidae), Mit 12 Figuren pg. 47—53. | Zeitschrift d. österr. Ent.-Vereines. Wien. 9 Jhrg. H. 1—10. E. Hoffmann: Franz Hauder +. Nachruf (ze spisem prac), pg. 1—5; id.: Lepidopt. Sammelergebnisse aus Salzburg. Uber Parn. Apollo L. u. mnemosyne L. sowie iiber Colias pa- laeno L. (Forts.) pg. 21—23, 32—33, 39—41. — P. Ronnicke: Zur bryoniae-Frage, pg. 5—8. — Dr. M. Kitt: Colias edusa F. (48 aberacyj), pg. 8—20. — L. Habanec: Interessantes Er- gebnis einer Zucht von Colias edusa F. ab. helice Hb. aus d. Ei, pg. 20—21. — R. Züllich: Lycaena optilete Knoch var. cypa- rissus Hb. ab. obsoleta nov. ab. (z Grossglocknera ok. 1800 m. n. p. m.), pg. 25. — Dr. V. G. M. Schultz: Die ersten Stande von Hydrilla Kitti Rbl. pg. 26—29. — J. Thurner: Die Zucht von Boarmia maculata v. bastelbergeri Hirschke, pg. 30—32, 35—37; id.: Das Ei von Caradrina alsines Brahm. pg. 41 —42. — S. Shel- jushko (Kijöw): Eine verkannte Noctuide (Zrastria umbrivaga Krul.), pg. 38—39; id.: Neue Parnassius-Formen, pg. 56-60, 67-71. —.P. Lekic: Lycaena bellargus 9 ab. flavomaculata, pg. 42. — H. Skala: Beitrag zur Lepidopterenfauna Mährens - u. öst. Schlesien (Forts.), pg. 42 — 44, 53, 73 — 75, 81— 85, 93—95. — F. Gornick: Über unseren alpinen Pieris napi, pg. 45—49. — P. Erfurth: Zwei für Nieder- Österreich neue Micra -Formen, pg. 49—52. — J. F. Berger: Ludwig Schmiedinger +. Nach- 9* 112 ruf, pg. 54—55. — H.Reisser: Eine neue Form von Parnassius mnemosyne L. pg. 60—63. — Dr. A. Binder: Lepidopterologi- sches aus Böhmen, pg. 63 - 65, 71—73, 77— 80. — R. Gschwand- ner: Pergesa elpenor L. ab. scheiderbaueri, ab. nov. pg. 87. — Dr. K. Schawerda: Gnophos sheljushkoi sp. nova, (zarazem Hypoxystis mandli spec. nova i Aglia tau L. ab. nova hemitaenia), pg. 87—90. — Dr. L. Müller: Entomologisches aus Oberöster- reich, pg. 90—93. Bulletin de la Société Entomologique Suisse. Vol. XIII. 6. Dr. G. Jegen: Die Bedeutung d. Parasitismus, pg. 278—9. — Dr. Ch. Ferriére: Observations biologiques sur quelques ter- mites de Ceylan, pg. 270—80. — H. Pfahler-Ziegler: Fiinf Jahre Lichtfang (1916—1920) an d. Verandafenstern meiner Villa in Schaffhausen, pg. 280—2. — Dr. Reichensperger: Einige neue afrikaniscce Ameisen- u. Termitengäste, pg. 282—3; id.: Neue siidamerikanische Histeriden als Gaste von Wanderameisen u. Termiten, 313—336. — Dr. Thomann: Das Vorkommen von Psecadia flavitibiella Hb. (Microlep.) in Graubünden, pg. 283—4. — E. Bugnion: Les organs buccaux de la Scolie (Scolia bifasciata Rossi), pg. 285—313. Bulletin biologique (poprzednio Bulletin Sen EE) de la France et de la Belgique. T. 57, 1923 (Prof. R. Błędowski W. W. P.). Ito H.: Les tubes de Malpighi de Gnathocerus cornutus pendant la metamorphose (z 2 tablicami). — Picard F.: L’hiber- nation des chenilles de Pieris brassicae; id.: Recherches biolo- © giques et anatomiques sur Melittobia acasta W alk. (Hymenopteres chalcidiens). — Poisson R.: Accouplement, ponte et éclosion chez les Hemiptères aquatiques (z tablicą). — Rabaud E.: Recherches sur la variation chromatique et l’homochromie des Arthropodes terrestres. — Thompson W. R.: Recherches sur la biologie des Diptères parasites. Odpowiedzi Redakcji. P. M. Isaakowa, Zawiercie. „Fejletonu entomologicznego“ drukować nie będziemy; za mało w nim materjału entomologicznego dla naszego Pisma; nadawałby się raczej do Pisma popularnego. * NOWI CZLONKOWIE. ( dendekt. se nd. Rakowicka 4. (Lep.). | sim] - Blumhoff Karol, Łódź, Lutomierska 40. (Lep.). us _Isaakowa Michalina, Zawiercie, Biuro Tow. Akc. ,Zawiercie“. _ ; : Kowalewski Kazimierz, Warszawa, P. I, G. Pałac Staszica (Orthopt.). Kraińska Kazimiera, Warszawa, Śniadeckich 8, Prac. Zoolog. i Anat. Por. W. W. PR i (Hym. Ichneum.), “ee Odbitki nadeslane w Sees dla bibl. P. Z. E. Alfken J. D.: Przyczynek do znajomości kilku gatunków z grupy ee a X. x argentata. Rozpr. i Wiad. z Muz. Dzieduszyckich. T. | Fejfer F.: Nowe chrzaszeze (Coleoptera) dla Ziem Polskich. Kosmos, T. 49. Jaczewski T.: Zur Kenntnis der Gattung Actitocoris Reut. (Heteroptera, Miridae). Rusk. Entom. Obozr. XVIII. Kéler St.: Korniki (Ipidae) zbioröw Dzialu Entomologieznego dame Instytutu Naukowego w Puławach. Pam. Państw. Inst. nauk. gosp. wiejsk. w Puławach. T. III. cz. A. Kinel J.: Flisakowate i Pływakowate z wycieczki Muz. im. Dzied. na Pomorze © w r. 1922. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. IX. 1923. Kinel J.iNoskiewicz J.: Zapiski entomologiczne z Kasowej Góry. Kosmos, T. 49. Kiriczenko A. N.: Instrukcja dla sobiranja połużestkokryłych nasekomych (Hemiptera - Heteroptera). Petersburg 1923. Petrogr. selsk.-choz. inst. Entom. stancja. Ser. B. Nr. 4 Krasucki A.: Materjały do poznania Pluskwiaków wodnych (Rhynchota Hete- roptera- Aquatlia). Rozpr. i Wiad. z Muz. Dzied. T. IX. "gp" CRT 4 Pa: 00 PFERD. a Kuntze R.: Analiza genetyczna gatunku chrząszcza Rynnica olchowa Melon | aenea L.). Cz. Il. Arch. Tow. Nauk. we Lwowie C. III. 10 — O wystepowaniu Carabus hampei Küst. w pasmie Czarnohorskiem. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. IX. Łomnicki J.: Spis ryjkowców rodzaju rozpucza Muzeum im. Dzieduszyckich. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. IX. Mazur E. i Mazurowa G.: Formy rodzaju niestrudka nowe dla okolie Lwowa, z materjałów Muzeum im. Dzieduszyckich. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. +, 1X.*5 2 3 Noskiewicz j.: Dwie nowe pszczoły z Polski. Kosmos, T. 49. — Przyczynek do fauny żądłówek okolic Krakowa. Rozpr. i Wiad. z Muz. im. Dzied. T. IX. ‘Noskiewicz J. i Poluszyński G.: Un nouveau cas de polyembryonie chez les Insectes (Strepsipteres). Comp. rend. séances. Soc. Biol. T. XC. Prüffer J.: Zjawiska wabienia samców przez samice u Brudnicy nieparki -(Ly- mantria dispar L.). Prace Tow. Przyj Nauk. w Wilnie. Wydź. mat.-przy- rod. : — Observations et expériences sur les phénomènes de la vie sexuelle de Lymantria dispar L. Bull. Ac. Pol. Sciences et Lettres. Ser. B. 1923. Schille Fr.: Haufigkeit u. Schadlichkeit des Eichenspinners Lasiocampa quer- cus L. Zeitschr. wiss. Ins. Biol. XIX. Simm K. Entomologia. Cz. I. Entomologja ogélna. Cieszyn, 1924. Smulikowski K.: Przeglad krajowych gatunköw z rodzaju Oprzedzika (Sitona 4 Germ.). Rozpr. i Wiad. z Muz. Dzied. T. IX. Teyrowsky Wl.: Ceské Wodomérky (Gerroidea). Praga 1920. Nakł. Ceské à Spol. Entom. Woroniecka J.: Spostrzeżenia na występowaniem pryszczarka (Mayetiola de- structor Say) w Puławach i-okolicy w 1923 roku. Pam. Panstw. EE nauk. gosp. wiejsk. w Puławach. T. IV. cz. A. — Szkodniki pól, ogrodów i lasów, występujące na terenie Puław i okolice w 1923 r. Przegląd systematyczno - biologiczny. Pam. Państw. Inst. UE gosp. wiejsk. w Puławach. T. IV. cz. A. s à <4 14 ENTOMOLOGICZNE WYDAJE POLSKI ZWIĄZEK ENTOMOLOGICZNY PUBLIE PAR LA SOCIETE POLONAISE DES ENTOMOLOGISTES 3 Z ZASIŁKU WYDZIAŁU NAUKI MIN. W. R. I O. P. | a RE | | T. IL — ZESZYT 4/4 1924 | 15° FFR # 0.400 r . v . A ho 7 5 ; 5 4 % mn! ij [VI U EU 3 TRESC (SOMMAIRE): o ł Ogloblin A.: New and little known Strepsiptera from Poland, str. 113. — | Trella T.: Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla: Teredilia, Malacodernata, str. 122. — Fudakowski J.: Przyczynek do fauny Ważek Małopolski zach., str. 127. — Tenenbaum Sz.: Nowe dla Polski gatunki i odmiany chrząsz- czy, str. 132. — Kozikowski A. i Nunberg M.: Z biologji kornika Phloeosinus thujae Perris, str. 134. — Noskiewicz J.: Nowe dla fauny Polski tunków rodzaju mrówki (Formica L.), str. 151. — Noskiewicz J. i Polu- szyński G.: Nowe gatunki wachlarzoskrzydłych z rodz. Halictoxenos Pierce, str. 182 — Referaty, str. 188. — Sprawozdania z zebrań miesięcznych P. Z.E. - 1924, str. 189. — Komunikaty Zarządu, str. 190. — Przegląd literatury, str. 190. LWÓW 1925 "Z DRUKARNI ZAKŁADU NARODOWEGO IMIENIA OSSOLIŃSKICH POD ZARZĄDEM JÓZEFA ZIEMBIŃSKIEGO i rzadkie błonkówki II., str. 138. — Łomnicki J.: Przegląd polskich ga- J é » ys ee WODE Upraszam Pp. koleopterologéw o laskawe przyslanie mi wykazu miej- scowości, w których zbierali korniki (Ipidae) z podaniem gatunku, celem zestawienia ich zasiągu dla ziem Polski. Marjan Nunberg. Lwów, św. Marcina 17. Prenumerata roczna wynosi: (Abonnement d'un w Polsce (Pologne) — od r. 1925 dla członków P. Z. E. (zarazem wkładka członk.) . Se es 4 MAE zagranicą (Etranger) - pour les membres de la Société des ent. a SR AUIEKES ba. Go: CS ae ETS ee ieee lee oe TN REA CAE Male oa New and little known Strepsiptera from Poland Dr. A. OGLOBLIN. Through the kindness of Mr. J. Noskiewicz (Lwów) I have obtained some materials on Strepsiptera, though consisting of only two parasitized bees and of one wasp, it is highly interesting as it contains two news species and one species, which is unsuffi- ciently described and very littlé known. Genus Crawfordia Pierce. The new species of Crawfordia, which is described below, is the first representative of this genus in Europe, the remaining four species having been described by W. D. Pierce from N. America, as parasites of bees of the genus Panurginus Nyl. The present species of Crawfordia was discovered by my brother D. A. Ogloblin in 1914. at Poltava (Russia), but remained undescribed since that timc. It is a common parasite of Panur- ginus labiatus Eversm. The following description and drawings have been made from one female specimen forwarded by Mr. J. Noskiewicz. D. A. Ogloblin kindly sent me a table of measurements of 20 specimens taken by him at Poltava. (see below). Crawfordia labiata m. n. sp. PI. II. Fig. 1. One 2 specimen taken by Mr. J. Noskiewicz at Bedry- kowce (Poland) on 6. VII. 1922 parasitizing in the male of Pa- nurginus labiatus Eversm. Female. Larval cephalothorax yellow with black semicircular band on the base ventrally. The first abdominal segment ventrally Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 4. 10 PAT MST Sa OT IEEE NUE | VE oe NO UT ZNA 114 with square, strongly chitinized, black spot. Cephalothorax rather broader than long broadest behind the spiracles, after which suddenly constricted; spiracles large lateral, but not prominent; cephalothorax from the spiracles to apex straight, oblique, broadly rounded angled before the anterior margin, thence oblique to mandibles apex; truncate at apex. Immediately behind the mouth there is a curved chitinized line directed to spiracles; behind the head its ends are divided respectively in two small chitinous pieces, which caudaly reach the broadest part of the cephalothorax. The mandibles prominent, transverse, triangular; their anterior margin obtusely angled, with a sharp tooth at the apex internally. The mouth orifice leads in a short funnel- shaped chitinized tube. The abdomen consists of eight segments; there are only three median genital tubes opening in the brood canal. The male is unknovn. The triungulinid larvae have been collected by D. A. Ogloblin and shall be described as soon as | shall obtain that material. The following table have been made by my brother with Reichert binoculare microscope oc. IV and objective 30; with eyepiece micrometer; 1 space = 18 u. The 21°t measurement has been made by the author from a glycerin preparate of the female specimen from Bedrykowce. The measurements are given by number as follows: I. — The width of cephalothorax at base. Il. — The maximum breadth. Ill. — The distance between the spiracles. IV. — The distance between the mandibles. V. — The length from the front edge of the spiracle to the apex of the cephalothorax. VI. — The length from the base to apex of the cepha- lothorax. \ VII. — The width of the head at base. VII. — The width of the mandible. IX. — The length of the mandible. = dod Russ | 160:0| GeO 0126 a _SLT'O _S66'0 | uu 8950 | wu gg'0 | CGI IIA ‘9 - | *>moyfapog| 17. CE OT EL OO ET EO SA OT v'07 8'91 a R oz |, | si re [ost |94r lozı los |r8r | 80% 6'91 ; a 61 |2 Piel OWE OGG SZ For roo Son. hee NZ oT SL Pot [Ost ce | war Periz O'8I Geb IE 25 "RSE sayeiedoid - ; : ER le le - . = Sa SS bre 81 |rz | cet |ooc jor | se |rór | 0% Ar KE Sh eo.) SLE 1.065 18.012156 1.681 9°61 l'or Ź y SI «ir | śe lo6r Sol I 8er loc | Gz | cz 9'LI 3 ; ZI GE =| OC. FI IST |8ZI FOC | Cs |S6tr | “06 081 zer IA 0€ | : ZE iF 81 |9z | sor | ser | ost |o9 | oz | oc 841 761 IA ‘LZ > OL 4 01.215022 | Ser 88 Flo ter 1102201 OFI Ś a re PR Tr Ira ler est fog | tę | ust | sur: | Ów | Tel ta cr : 8 rt {oz | 9st |szr Jost [or | 091 Gig CY Ę ; AT) 3 fa Clerc WT POUT. BOGE eee oF Bene Sor | 8I6L IA LI SJ a N er 02 | vor | ssi sor cy |o9r | or | or : BAW KE 'uesjeq 'peuej | OT |ST | Sot | oot |OGI |ZS | ror] ost OST ÿ | Fr |ez [061 | oLt | Oc les Jost | s‘oz O'LT £ A 6 3 stzkczadceoo(w6n LS Lo 1 cal 07% S'8I 2 eaejloq |Z | sr |tz lost | ssi |821 log | ser co S'9I 161 IIA 62 | exaowxkq |1 | 116 Genus Halictoxenos Pierce. H. (Halictostylops) nitidiusculus m. n. sp. Described from two female specimens taken by Mr. J. No- skiewicz at Zloczöw (Lysa Gora) 13. VI. 1924 as parasites of Halictus nitidiusculus K. Both 99 were find in one female spe- cimen of the bee. This species had been already mentioned as a parasite of H. nitidiusculus K. but remained as yet undescribed. It was found in England (? Smith 1859), Czechoslowakia (Slany 15. VI. 1923 two females taken by Mr. S. Hrabé) and Russia (Poltava D. A. O globlin briefly communication). The only known European species of Halictoxenos is H. Nassonovi Pierce descri- bed by N. V. Nassonov in 1893 as parasite of H. minutus K. from Germany and the present new species may be compared with the decsription and drawings of that author. Female. PI. II. Fig. 2 A. Larval cephalothorax L. 0,43 and 0,39 mm. Maximum breadth at spiracles 0,46—0'43 mm. Breadth of head 0'25—0'27 mm; the distance from the spiracles to the apex of the cephalothorax 0,35—0,32 mm; the breadth of cepha- lothorax of the base 0,37—0,32 mm. Breadth between the man- dibles 0,064—0,057 mm. L. of mandibula 0,0275 mm. Br. of man- dibula 0,026 mm. Larval cephalothorax light yellowish with brownish spiracles and margins around of them; the base of cephalothorax narrow, a rectangular strongly chitinized band on the ‘first abdo- minal segment ventrally black, this band is emarginated on poste- rior angles. Cephalothorax constricted at the base, widest at spiracles thence oblique, slightly convex to mandibles, rounded at sides with rounded truncate apex. Spiracles lateral, but not prominent. Mandibles not reaching the lateral margin; bluntly bilobed at the apex with broad base. Fig. 2. B. The mouth orifice leads in a short chitinized tube slightly narrowed to internal end. The genital orifice like a curved slit with thickened margin laterally not reaching the edge of the cephalothorax (I think this may be a good generic character, as was already pointed out by N. Nassonov 1893 p. 96). ,This slit is situated on the border between the cephalic and thoracal parts of cephalothorax and is bow shaped as in the forms pre- viously investigated (Xenos, Stylops) pl. fig. 12, but to the con- trary of what is obserwed in those is does not reach the lateral SLT nan AA IN HI A AN Figt. À. Ogloblin: New Strepsiptera from Poland. ee ~~ i PARMA SALAS fe NICE fe R Linear Shadi NA Alls a gt (8 , ae NY \ i 118 edges of the cephalothorax“. This sentence seems to be in con- tradiction with the following lines: p. 95. ,The part of cepha- lothorax situated before the constriction corresponds probably to the head PI. I, fig. 11 a. and the part behind this constriction to the thorax. Pl. I, fig. 11 b.* The passage quoted probably de- termined Mr. W. D. Pierce to measure the breadth of head at. this constriction i. e. in front of the genital slit, and not at the ends of the curved line bordering this orifice, as he did in the other species of the genus Halictoxenos. This was the reason why the relation of the breadth of the head to the distance between the spiracles he obtained 4; while usually this ratio is about 4. This result suggests some doubts as to the value of the subgenus Halictostylops Pierce (formerly genus) and renders necessary to find for it new systematic characters. Triungulinid larva. Pl. Il, fig. 3. Light brownish. L. 0,15 to 0,16mm.; the maximum breadth 0,05 mm.; length of stylet 0,09 mm. Head transverse with brown eyepatches on sides. The mouth parts are indistinct. Fig. 3. Two ocelli; this seems to be a ge- neric character as A. Nassonovi Pierce has also two ocelli (errata to W. D. Pierce 09 p. 113 ,,Eye patches showing three small lenses“ — Two only in Nassonov’s description and illu- strations; see N. Nassonov 1893). It is curious to mention that Mr. A. Handlirsch (in Handbuch der Entomologie, Bd.. Ill. Lief. 11/12 p. 720) gives an illustration of a larva of Halictosty- lops Spencii Nass. Fig. 591 after Nassonov (=Halictoxenos Nassonovi Pierce); but being a diagrammatic reproduction of Nassonov’s fig. 9, pl. I. it is in reality a side view of a larva of Stylops melittae Nass. (not Kirby). Legs four jointed; coxae covered with. hairs; femora short, thickened at the base, distally armed with a long spine; four fore tarsi flattened, slightly ex- panded to the rounded end. The hind tarsi acute. The episternal sclerites with a few minute spines. Sternal sclerites ending with four long spines. Thoracal segments only dorsally, abdominal ones dorsally and ventrally with terminal fringe of spines. The long spines irregularly alternate with one or two small ones. The ninth segment ventrally with two rounded tubercles bearing stylets. The two European species of Halictoxenos known at present can be easily distinguished by means of the following key: Fe- males and triungulinid larvae. is o > vn 4 a „ODT! GK Fa 23 POW WET M JĄ Tuk das in SA DA LES ERA w 2 eke poste PY: 67577, aes a TS me , 7 taf Sey . 7 . 120 1. Head of larval cephalothorax with a constriction in front of the transverse genital slit. Mandibles marginal with one apical tooth. Spiracles ventral not visible on the lateral edge. The dark band on the first ventral abdominal segment is half circle shaped. All tarsi of the triungulinid larva acute. .... H. Nassonovi Pierce (Germany). 1°. Head without constriction in front of the transverse genital slit. Mandibles bilobate. Spiracles lateral. The black band on the first abdominal segment ventrally is square with two emarginations at posterior angles. The four fore tarsi of the triungulinids larva flattened and slightly expanded to the rounded end. .... H. nitidiusculus m. n. sp. . (England, Czechoslovakia, Poland, S$. W. Russia). Genus Pseudoxenos Saunders. Pseudoxenos shaumii Saunders. This species known as yet from one male specimen described by Saunders from Corcyra is a parasite of Odynerus (Ancistro- cerus) parietum L. | received one male of Ancistrocerus parietum L. taken by Mr. J. Noskiewicz at Mielnica 20. VIII. 1922, which contains four male puparia, one female adult larva (strongly da- maged) and one damaged skin of triungulinid larva. Male. L. 2,1 mm. The third and forth antennal joints densely covered with cylinder-shaped sensillae and among these with triungular scales, which are apically produced in a long spine. Pl. Ill. Fig. 6. A. B. C. D. Length of antennal joints respectivelly: 0,07 mm.; 0,04; 0,54; 0,54. Br. of antennal joints respectivelly: 0,09 mm.; 0,08; 0,1; 0,09. The second antennal joint, which is the shortest, is twice as broad as long. Third joint equal to fourth. Mandibles slightly curved, ensiform, flattened, brownish black at the base yellow and translucide at the apex. L. 0,23 mm. Br. at the base 0,058 mm. at the middle 0,029 mm. Fig. 5 C. Maxilla $ as long as the palpus; brownish, densely covered with minute hairs. L. 0,131 mm. Br. 0,058 mm. Palpus slender subcylindrical. L. 0,182 mm. Br. 0,043 mm. PI. III. Fig. 5 D. Head transverse produced in front, this production is divided in three CE a ee ln 12] parts; occiput broadly emarginated. Pl. II. Fig. 4. Head Br. 0,57 mm. Length 0,23 mm. The breadth of the forehead between the eyes _ 0,25 mm. ; the occiput between the eyes 0,46 mm. Pronotum L. 0,16. Br. 0,36 rounded in front and posteriorly. Mesonotum L. 0,13 mm. Br. 0,43 mm. Elytra L. 0,45 mm. Br. 0,1 mm. Metanotum. L. 1,22 mm. maximum Br. 0,51, with praescutum not completely separated from the scutum. Postlumbium L. 0,11 mm. Br. 0,35 mm. Postscutellum slightly constricted at the base rounded at the tip L. 0,6 mm. Br. 0,20 mm. The abdomen L. 1 mm. The last abdominal tergite transverse L. 0,1 mm. Br. 0,17 mm.; slightly carved at the apex, laterally broadly rounded PI. III. Fig. 5 A. Oedeagus short, stout, curved PI. Ill. Fig. 5 B; it differs from that of P. neomexicanus Pierce (the only species in which genitalia are known) in being much stouter and shorter; strongly bent, right angled at the inflated base with sharply reflexed apex, the inner angle is acute. The oedeagus of P. neomexicanus Pierce is much longer slender not as strongly bent as that of Shaumii Saunders its basal angle is obtuse, and the inner apical one is right. Unfortunately in all four male specimens, extracted from the puparia the wings are folded in such a manner that it is practically impossible to study the venation. Female. PI. III. Fig. 6E. Described from an adult female larva, wich was compressed among growing male puparia so that it was badly damaged. | was therefore unable to obtain the most important measurements viz. the distance between the spiracles and the breadth of cephalothorax at the base. The larval cepha- lothorax was yet white with brown spiracles, mandibles and patches on both sides of the head. L. 0,775 mm. L. from the spicale to the apex of the cephalathorax 0,68 mm. Breadth of the head 0,58 mm. Br. between the mandibles 0,16 mm. Mandibles Br. 0,027 mm. L. 0,046 mm. elongate with a tooth outwardly recurved at the apex. Pl. Ill. Fig. 6F. The transverse slit unconspicuous. The orifice of the mouth situated before the mandibles. Triungulinid larva. Described only from one larval skin found in the viscera of the wasp host. The larva was decapitated as occurs usually during the metamorphosis, when the second stage larva emerges from the triungulinid by casting off the head skin. Yet the head skin was been also found and the drawing below PL Ill. Fig. 7 A—C. represents a reconstruction of the whole larva. 122 The color is brown. L. 0,196 mm.; maximum br. 0,088 mm. Stylets 0,116 mm. (broken). Head transverse with four pairs dorsally situated ocelli and with six circle-shaped sensillae, the antennae and mouth parts are very indistinct. Thoracal segments large, dorsally with circle-like sensillae (4 on the pro-, 2 on the meso- and metanotum). Coxae large with internal spines. Femora, middle and hind tibiae basally and apically with a few spines. Four fore tarsi are pad-like with a peculiar structure inside PI. III. Fig. 7C. Hind tarsi one-jointed, terminated with two slender filaments. Each thoracal sternite ends with six spines; ventral abdominal segments 1—8 with a terminal fringe of spines. These spines are large in the middle and small on the sides of the segment. Ninth tergite dorsally with two bristles, its lateral pro- longations with teeth and spines. Ninth segment ventrally broadly emarginate with two long spines and a few small ones on the sides. Tenth segment apically with two contiguous lobes bearing stylets and dorsally with two long stout bristles. Wykaz chrząszczów okolic Przemyśla (Verzeichnis der Kafer der Umgebung von Przemyśl) WŻERKI — TEREDILIA MIĘKOPOKRYWE — MALACODERMATA | podał T. TRELLA. : CLERIDAE. Tillus : elongatus L. (same ?); unifasciatus Fbr. V—VIIl. Budy Wk., Pikulice. Opilo: mollis L. Bakończyce (tylko pokrywy). Thanasimus: formicarius L.; H f. a. laetipes') Reitt. Trichodes : apiarius L.; # ap. a. suturalis nov. *) + dla fauny Polski nowe lub niewyrözniane. (Neu für Fauna von Polen). + podawane z kresöw: Sil. Bor. i t. d. 1) posiadam okaz dochodzący zaledwie 8 mm. — wielkość podawana: 10—16 mm. ?) Trichodes apiarius L. a. suturalis nov. grzbietowy szew pokryw wzdłuż czarnej, środkowej przepaski — barwy czerwonej lub wzdłuż środkowego, czer- wonego, pola pokryw — barwy czarnej. (Normalnie powinien być szew grzbietowy pokryw zabarwiony tak, jak dane pole). 123 _. Enoplium: serraticorne!) Vill. | Corynetes : coeruleus Deg. Necrobia : violacea L. DERODONTIDAE. + Derodontus: macularis Fuss. IV. Brylince, Turnica (pod kora jodel, przerosnietych grzybem, w wyk. Boryslaw). LYMEXYLIDAE. Hylecoetus : dermestoides L.; + d. & a. marci L. (w wyk. Sil.); Lymexylon: navale L. VI. Brylince (1 9). BOSTRYCHIDAE. Bostrychus : capucinus L. V. Budy Wk. LYCTIDAE. Lyctus : linearis Goeze; pubescens Fbr. PTINIDAE. Gibium : psylloides Czemp. Przedm. Popielöwka 1 okaz. Niptus : hololeucus Fald.; unicolor Pill. Krasiczyn. Ptinus : rufipes Fald.; fur L.; HE 7. ? a. albicans?) nov.; bicinctus Strm.; latro Fbr.; brunneus Dft.; pilosus Mill; + p. a. nigrescens Gerh. (w wyk. Sil.); + raptor Strm. (w wyk. Sil. Bor.); bidens Ol. ANOBIIDAE. Hedobia : imperialis L.; # i. a. senex Kr. Dryophilus: pusillus Gyll. Xestobium: plumbeum Ill. Pralkowce, Pikulice; rufovillosum Deg. (też pod korą zeschlych jodeł). Ernobius : longicornis Strm.; mollis L. 1) Podany już poprzednio, prawdopodobnie zawleczony z południa w czasie wojny (1916), tak samo, jak np. Calandra oryzae L. znaleziony licznie w owsie, rozsypanym w czasie przemarszu wojsk węgierskich. ?) Ptinus fur L. ? a. albicans nov. całe pokrywy pokryte rozsypanemi łuseczkami białemi, same przepaski silnie rozszerzone, zwłaszcza tylna sięga prawie od połowy do końca pokryw. 124 Anobium : pertinax L.; striatum Ol.; rufipes Fbr.; fulvicorne Strm; + f. a. rufipenne Dft. (w wyk. Sil.). Oligomerus: brunneus Ol. Sitodrepa : panicea L. Trypopitys: carpini Hrbst. Ptilinus: pectinicornis L.; fuscus Geoffr.; + f. a. flavescens Lap. (w wyk. Sil.). Xyletinus: ater Pnz. V. Brylińce ; pectinatus Fbr. Dorcatoma: chrysomelina Strm. Brylince, Turnica; dres- densis!) Hrbst. Turnica; + d. a. luteola ?) nov. ; punctulata Muls. Brylińce, Turnica; FE p. a. ferrea*) nov.; serra Pnz. Turnica. + Anitys: rubens Hoffm. Brylińce (tylko pokrywy, w suchych, czerwono -zbutwiałych pniakach dębowych; w wyk. Sil.). © Caenocara : bovistae Hoffm. Prałkowce. HELODIDAE. Helodes : minuta L.; T m. a. testacea Schilsk.; m. a. laeta Pnz.; marginata Fbr. Turnica; + m. a. nigricans Schilsk. Turnica | (w wyk. Sil.). Microcara: testacea L. ~ Cyphon: variabilis Thunb.; v. a. nigriceps Kiesw.; padi L.; p. a. discolor Pnz.; +f p. a. gratiosus Kol.; coarctatus Payk.; c. a. palustris Thoms.; paykulli Guer. — Prionocyphon: serricornis Mill. Turnica. Scirtes: hemisphaericus L.; orbicularis Pnz. Eubria: palustris Grm. Turnica; + p. a. marchantiae Duv. Turnica. DASCILLIDAE. Dascillus: cervinus L. Turnica, Cisowa. CATHARIDAE?). Homalisus: fontisbellaquei Geoffr. a. + monochloros Torre (w wyk. Sil.). !) Moje okazy wahają się między 3 a 5'5mm.; podawana wielkość: 3—4 mm. 2) Dorcatoma dresdensis Hrbst. a. luteola nov. całe ciało barwy rdzawo-żółtej. 3) Dorcatoma punctulata Muls. a. ferrea nov. barwy rdzawej, w tylnej części pokryw czarna plama. 4) Bez rodz. Malthodes Kiesw. o A 125 Dictyopterus : aurora Hrbst.; rubens Gyll. Turnica; + fiedleri Reitt. Turnica, Chwaniöw, (w wyk. niezaznaczony; Tenenbaum 4 notuje: V. T. Reittera-Fauna Germ. Beskidy, Lysogöry -Lissa hora). ; Pyropterus : affinis Payk. Platycis: cosnardi Chevr.; minuta Fbr. Lygistopterus : sanguineus L. Lampyris : noctiluca L. g Phausis: splendidula L. Phosphaenus : hemipterus Goeze; h. v. brachypterus Motsch. Podabrus : alpinus Payk. Turnica; + alp. a. rubens Fbr. Turnica, Brylińce (w wyk. Tatr. m.); + alp. a. mocquerysi Reiche. Turnica, Brylince, Prałkowce; + alp. a. lateralis Er. z poprz.; + alp. a. ruficeps Gabr. Brylince, (w wyk. Sil.). Cantharis : violacea Payk. Budy Mł i Wk., Turnica; Et /on- gicollis Kiesw. V. Brylince (1 ok.); erichsoni Bach. VI. Chwaniöw ; fusca L.; + f. a. conjuncta Schilsk. (w wyk. Sil.); rustica Fall.; + r. a. asignała!) nov.; obscura’L. Lacka Wola; nigricans Müll. ; + n. a. immaculata Schilsk. (w wyk. Sil.); +4 n. a. pallidosignata Pic.; +t n. a. nigrescens”) nov.; livida L.; # Ll. a. eremita Rosenh. ; L a. rufipes Hrbst.; Hl. a. rufescens*) nov.; quadripunctata Mill. ; ft q. a. montana Strl. Turnica; rufa L.; pallida Goeze; + p. a. _ustulata Kiesw. (w wyk. Sil.); fulvicollis Fbr.; + f. a. maculata Schilsk. (w wyk. Sil. Bor.) ; bicolor Hrbst. ; b. a. suturalis Schilsk. ; paludosa Fall. Turnica; lateralis L.; l. a. nigronotata Pic. (w wyk. Sil.) ; discoidea Ahr. a. liturata Redtb. ; haemorrhoidalis Fbr. Absidia : pilosa Payk. Turnica; p. a. schönherri Mnnh. Rhagonycha: translucida Kryn. Brylince, Turnica; nigriceps Waitl. Turnica; /utea Müll.; fulva Scop.; testacea Lin.; limbata Thoms.; lignosa Müll.; elongata Fall. Silis: nitidula Fbr.; ruficollis Fbr. (1 3). Malthinus : biguttulus Payk. Brylińce, Turnica ; flaveolus Payk. ; ++ f. a. immunis Mrsh.; seriepunctatus Kiesw.; H s. a. pallidi- 1) Cantharis L. rustica Fall. a. asignata nov. Przedplecze bez czarnej plamy. *) Canth. nigricans Müll. a. nigriscens nov. Przedplecze czarne, blado- żółto obrzeżone podobnie jak u Canth. pulicaria Fbr. 3) Canth. livida L. a. rufescens nov. Tylna część pokryw szaro -rdzawa, zresztą jak a. rufipes Hrbst. 126 thorax Pic.; fasciatus Ol.; facialis Thoms. VI. Pratkowce; — +t f. a. luteolus') nov.; frontalis Mrsh. Brylince, Turnica. Drilus : concolor Ahr. VI. Zamek, Pralkowce. Troglops: albicans L. Charopus: flavipes Payk. Hypebaeus: flavipes Fbr. Ebaeus: pedicularius Schrnk. Axinotarsus : ruficollis Ol.; pulicarius Fbr.; marginalis Lap. Malachius: aeneus L.; argihellas Ol.; bipustulatus L.; viridis Fbr. Zamek, Winna Gora. Anthocomus: rufus Hrbst.; bipunctatus Harrer.; IH b. a. tripunctatus*) nov.; Hf b. a. unipunctatus*) nov.; fasciatus L. Dasytes: niger L. ; "coeruleus Deg.; HE c. a. virescens Westk. ; plumbeus Müll.; fusculus Ill. Dolichosoma: lineare Rossi, Grochowce. Haplocnemus: nigricornis Fbr. a. +¢ chalybaeus Germ. RESUME. t Es werden unter den in Przemysl und Umgebung gefun- denen Teredilien und Mala codenmen folgende neue Aberrationen unterschieden: 1. Trichodes apiarius L. a. suturalis nov. besitzt an der schwarzen, mittleren Querbinde rote Naht oder am roten, mittleren Felde schwarze Naht. (Bei der Stammform soll die Naht an schwarzen Binden schwarz, an roten rot sein.) 2. Ptinus fur L. a. ? albicans nov. ganze Fliegeldecken mit zerstreuten, weissen Schuppen bedeckt, die Binden sehr verbreitert, besonders die hintere, welche fast von der Mitte der Fliegelde- cken bis zur Spitze derselben sich erstreckt. 3. Dorcatoma dresdensis Hrbst. a. luteola nov. zeigt rost- gelbe Färbung. 1) Malthinus facialis Thoms a. luteolus nov. Przedplecze zölte, bez plamy. ?) Anthocomus Er. bipunctatus Harrer a. tripunctatus nov. czarno - zielona przepaska w tylnej części pokryw przerwana w trzy plamy: dwie na brzegach i jedna wspólna na szwie grzbietowym. 8) Anth. bipunctatus Harrer a. unipunctatus nov. posiada tylko drobną plamę na szwie grzbietowym. u Z 2 ù 127 4. Dorcatoma punctulata Müll. a. ferrea nov. rostgelb, im hinteren Teile der Fliegeldecken schwarze, gemeinsame Naht- _ mackel. 5. Cantharis rustica Fall. a. asignata nov. Halsschild ein- farbig gelbrot, ohne schwarze Mackel. 6. Canth. nigricans Mill. a. nigrescens nov. Halsschild schwarz, weissgelb gesäumt, ahnlich wie bei Canth. pulicaria Fbr. 7. Canth. livida L. a. rufescens nov. Fliegeldecken im hin- teren Teile grau-rostrot, sonst wie a. rufipes Hrbst. 8. Mathinus facialis Thoms a. luteolus nov. Halsschild ein- farbig gelb, ohne Mackel. 9. Anthocomus bipunctatus Harrer a. tripunctatus nov. schwarz- grüne Querbinde im hinteren Teile der Fliegeldecken in 3 Flecken aufgelôst: 2 an den Seitenrandern, 1 gemeinsame an der Naht. 10. Anth. bipunctatus Harrer a. unipunctatus nov. es bleibt von der Querbinde nur eine kleine Mackel an der Naht. , Przyczynek do fauny Ważek Małopolski zachodniej. (Beitrag zur Kenntnis der Odonaten-Fauna von Siid-West - Polen). podał JÓZEF FUDAKOWSKI, Kraków. Z całego obszaru Małopolski zachodniej posiadamy szcze- gółowe dane o faunie Ważek tylko z okolic Krakowa (4, 7.) i Tatr (1, 2, 3.), pozatem znanych jest kilkanaście gatunków z dol. Popradu (5.), Pienin (3.), Białej Góry (3.), okolicy Myślenic (3, 4.), Tatr i Podkarpacia (6.). Z powyższego przeglądu prac widać, że fauna Ważek Małopolski zachodniej była bardzo nierównomiernie badana, zwłaszcza Podkarpacie i Beskid nie były w pracach do- tychczasowych należycie uwzględniane. Z Karpat wschodnich znamy dzięki pracom Dziędzielewicza (2, 3.) sporą ilość gatunków Ważek, jednakże dane w tych pracach zawarte są zbyt ogólnikowe, naj- częściej ani miejscowości i ich wysokości n. p. m. ani pora pojawów tych gatunków nie jest podana. Te braki w znajomości fauny Ważek Małopolski zachodniej skłoniły mnie do gromadzenia odno- śnego materjału. Materjał, który z biegiem czasu zdołałem zgro- madzić, pochodzi ze zbiorów przyrodników krakowskich, którzy x 128 4 mi go na moją prośbę łaskawie dostarczyli oraz z mych własnych połowów. Z Niżu i Jury krakowskiej posiadam okazy Ważek z Lubasza (koło Szczucina), Ojcowa, Milówki (pow. Żywiec), lasu Dulowskiego (koło Trzebini) i Puszczy Niepołomickiej zebrane przez pułk. W. Niesiołowskiego, oraz zbioru własnego z Wa- licy i Latoszyna (koło Dębicy), Puszczy Niepołomickiej i Bierza- nowa. Z Podkarpacia i Beskidu zachodniego dostarczyła mi okazów. p. Dr. Z. Jackówna z Łodygowice (pow. Żywiec), Dr. Z. Gro- dziński z Jordanowa, Sidziny i Lubonia, Dr. St. Skowron z Piwnicznej oraz p. Wojtusiak ze Stryszowa, Osielca, Skawców i Dobczyc; sam zbierałem Ważki w Rabie Wyżnej. :Wszystkim wymienionym osobom składam serdeczne podziękowanie za ich względem mnie uczynność. Opracowany materjał pochodzi ze zbiorów w znacznej mierze przygodnych, prowadzonych w okolicach mało lub zupełnie pod względem fauny Ważek nie badanych i nie może dać poglądu na charakter tej fauny w tych miejscowościach. W niniejszym wykazie zwracam głównie uwagę na faunę Ważek Podkarpacia i Beskidu zachodniego; z tego też powodu włączam wszystkie gatunki podane z tego obszaru przez Dziędzielewicza (2, 3.) i Schillego (5.) celem dania jak najzupełniejszego całokształtu fauny Ważek tej części Polski. Fauna Tatr, jako obszaru już badanego nie została tu uwzglę- dniona. W opracowanym materjale znajdują się następujące gatunki: 1. Calopteryx virgo L.., Latoszyn nad Wisłoką, częsty, 19. V., Bierzanów nad strumykiem 4. VI., Dobczyce 15. VII. 2. C. splendens Harris, Latoszyn 19. V., Bierzanów 4. VI. Dobczyce VII. 3. Lestes fuscus Vanderl., Ojców 28. VIII., 10. IX., Żegiestów (Wieszejski 6.). 4. L. barbarus F., Jordanów koniec VII., gatunek ten w Karpa- tach wschodnich dochodzi do wysokości ponad 1300m. (Dzię- dzielewicz 3.). 5. L. sponsa Hansem., Kłaj stawek koło toru kolejowego 8. VII, Raba Wyżna 29. VIII. 6. Platycnemis pennipes Pal., Lubasz 2. VI., Jordanów 25. VII, 20. VIII. 7. Ischnura elegans Vanderl., Bierzanów 4. VI. 129 8. I. pumilio Charp., Kłaj 8. VIIL, 4 nad stawkiem koło toru kolejowego, gatunek dość rzadki, Schille (5.) podaje go z dol. Popradu - Wola Krogulecka 24. VI. 9. Enallagma cyathigerum Sel., Bierzanów 4. VI, Puszcza Niepołomicka 14. VI., Kłaj 8. VIIL, Raba Wyżna 29. VIIL, Rytro 5. VIII., (Schille 5.). 10. Agrion pulchellum Vanderl., Latoszyn 19. V., Kłaj 8. VIII... Puszcza Niepołomicka 14. VI. 11. A. hastulatum Charp., Latoszyn nad Wisłoką 19. V. 3 4. 12. A. puella L., Bierzanów, Kłaj, Puszcza Niepołomicka, Latoszyn, Wolica, Raba Wyżna; trafia się niekiedy o parę kilo- metrów od zbiorników wody. 13. Erythromma najas Hansem., Kłaj 8. VIII. nad stawkiem koło toru; parka in copula zanurza się wzdłuż łodygi rośliny wodnej n. p. Sagittaria pod powierzchnię wody celem złożenia jaj i pozostaje pod nią 1/,—2 minut, poczem, o ile łodyga jest pochylona, wydostaje się na powierzchnię nie wzdłuż niej lecz wprost przez wodę, unoszona przez powietrze zawarte pomiędzy złożonemi skrzydłami. 14. Pyrrhosoma nymphula Sulzer., Las Dulowski 25. V,, Bierzanów 4. VI., Zawoja pod Babią Górą (Dziędzielewicz 2, 3.). 15. Gomphus vulgatissimus L., Lubasz 4. VI., Skawce VII. 16. Ophiogomphus serpentinus Charp., Lubasz 2. VI., Ojców 28. VIII., wzgórze Oklejny (677 m.) koło Myślenic (Dziedziele- wicz 2, 3.). 17. Onychogomphus forcipatus L., Milówka 18. VII., Osielec 23. VII, Skawce VII, Jordanów konieć VII, Dobczyce VII, w okolicy Myślenic (Dziędzielewicz 2, 3, Priiffer 4), w Pie- ninach (Dziędzielewicz 2, 3.). 18. Cordulegaster bidentatus Sel., Piwniczna 18. VI., Jordanów połowa VIII, stoki Babiej Góry, w dol. Popradu VII. i VIII. nie- rzadki (Schille 5.), Żegiestów (Dziędzielewicz według Wie- rzejskiego 2.). 19. Brachytron hafniense Miiller, Latoszyn 19. V. 20. Aeschna juncea L., Stoki Lubonia w wysokości około 900 m. 28. VIII. 21. Ae. affinis Vanderl., Osielec 23. VII. 1923 1 Z, gatunek rzadki, z Małopolski zach. znany tylko ze stawków Dębnickich pod Krakowem (Zacwilichowski 7.). Polskie Plsmo Entomologiezne. T. III. Zeszyt 4. 11 130 22. Ae. cyanea Müller., Latoszyn 6. IX., dwie wylinki z nad malych stawköw tuz przy torze kolejowym w poblizu stacji Klaj 8. VIII, Dobczyce 24. VII., Jordanów 25. VII, Sidzina (koło Jor- danowa) 12. VIL, Stryszów VII., Raba Wyżna 29. VIII, Rytro 5. VII. i Facimiech 25. IX. (Schille 5). 23. Anax imperator Leach., Grodkowice 14. VI. 24. Somatochlora metallica Vanderl., Lubasz 2. VI., Bierzanéw 4. VI., Puszcza Niepolomicka kolo cegielni 14. VI. 25. S. flavomaculata Vanderl., Puszcza Niepolomicka nad rowem na skraju podmokłego lasu 14. VI. 1914 i 8. VII. 1923. W roku 1923 gatunek ten występował w Puszczy Niepołomickiej dość licznie ale tylko koło t. zw. Bagna, (c. f. mapa szt. jeneral. austr. 1: 75.000) latało wówczas kilkanaście osobników, ilość 4 d była znacznie większa niż ?9. 26. Cordula aenea L., Kłaj 25. VI. 27. Orthetrum coerulescens Fabr., Milówka 18. VII., wzgórze Olejny (677 m.) koło Myślenic (Dziędzielewicz 2, 3.). 28. O. brunneum Fonscolob., Skowronek - Kobierzyn pod Kra- kowem 30. VI. 1923 4, gatunek nowy dla Małopolski zachodniej. 29. Libellula quadrimaculata L., Latoszyn 19. V., Puszcza Niepołomicka VI. 30. L. depressa L., Lubasz 2. VI., Bierzanów 4. VI. bardzo licznie, Puszcza Niepołomicka 8. VII. licznie wraz z Somat. flavo- maculata, Dobczyce 20. VI. 31. Sympetrum striolatum Charp., Puszcza Niepołomicka 14. VI, Łodygowice VIII., Młodów, Dominików, Ryczanów VII, IX. (Schille 5.). 32. S. vulgałum L., Milówka, Osielec, Skawce, Stryszów, Jordanów, Raba Wyżna, Facimiech (Schille 5.). 33. S. flaveolum L., Puszcza Niepołomicka 8. VII., Jordanów 25. VII., Sidzina 12. VII., Dobczyce 15. VII. 34. S. pedemontanum All, Rytro, nierzadka 31. VII. (Schille 5.). 35. S. sanguineum Miiller., Sidzina 12. VII., Dominików 31. VII, (Schille 5.), Żegiestów (Wierzejski 6.). 36. S. danae Sulzer, Skawce VII, Sidzina 12. VII, Faci- miech 25. IX. (Schille 5.). 37. Leucorrhinia dubia Vanderl., Las Dulowski 25. V. d. 131 SB. pectoralis Charp., Puszcza Niepolomicka 14. VI., La- toszyn 19. V., Klaj 8. V., 25. VI., Lubasz 2. VI., Las Dulowski 25. V. Z Muzeum Fizjograficznego Pol. Akademji Umiejętności w Krakowie. PRACE CYTOWANE: 1. Dziędzielewicz J.: Zestawienie zapisków o owadach siatkoskrzydłych w Tatrach podczas pobytu w latach 1891 i 1892. (Spraw. Kom. Fizjograf. T. XXX. 1895). 2. — Ważki Galicyi i przyległych krajów polskich. (Muz. im. Dzieduszyckich, Lwów 1902). 3. — Owady siatkoskrzydłowate ziem Polski. (Rozpr. Wiadom. z Muz. im. Dzie- duszyckich. T. III. 1917). 4. Priiffer J.: Materjaly do fauny Wazek południowo - zachodniej Polski (Spra- wozdanie Kom. Fizjograf. T. LIII/LIV. 1920. , 5. Schille F.: Materjały do fauny owadów siatkoskrzydłych i szarańczaków doliny Popradu. (Sprawozd. Komisji Fizjograf. T. XXXVI. 1902). 6. Wierzejski A.: Dodatek do fauny sieciówek (Neuroptera) (Sprawozd. Kom. Fizjograf. T. XVII. 1883). ï 7. Zaćwilichowski J.: Materjaly do fauny owadów Polski. Cz. I. Wazki stawköw debnickich. (Sprawozd. Kom. Fizjograf. T. LV/LVI. 1922). RÉSUMÉ. In der vorliegenden Arbeit gibt der Verfasser neue Fundorte der im südwestlichen Polen vorkommenden Odonatenarten an. Im Bosonderen berücksichtigt er das Gebiet des nördlichen Vorge- birges der West-Beskiden, welches hinsichtlich dieser Fauna sehr wenig durchforscht wurde. Auf Grund bisheriger Forschungen kann man bezüglich der Charakteristik der Odonatenfauna dieses Raumes keine allgemeine Schlüsse ziehen. Man kann nur annehmen, dass die Zahl der Gebirgs- oder nordischen Formen in diesem Terrain verhältnismässig klein ist und aus diesem Grunde wird die Fauna dieses Gebietes von jener der anschliessenden Niederungen sehr wenig verschieden sein. Es wird betont, dass in der vorliegenden Arbeit die von J. Dziedzielewicz ziemlich genau durchforschte Odonatenfauna der Hohen Tatra nicht berücksichtigt wurde. it 132 Nowe dla Polski gatunki i odmiany chrzaszczy. (Coléoptères nouveaux pour la Pologne). Podal SZYMON TENENBAUM. [Haliplus transvolgensis Sem. Okolice Warszawy ; Wierzbno 27. V. 93 — jeden okaz ze zbioru L. Hildta (R. Scholz iA. Zimmermann det.). Okaz znajduje się w zbiorze Scholza w Lignicy. Do fauny krajowej, aż do znalezienia nowych okazów, nie włączam go, zbyt bowiem małe jest prawdopodobieństwo występowania tego gatunku u nas; możliwe, że Hildt obcemu owadowi dał kartkę: Wierzbno]. Agabus undulatus a. pictus Meier. Jeden okaz znalazłem w Chylicach pod Warszawą. Rhantus suturellus v. 9 subopacus Mannh. Białowieża 4% V.21. Anthobium minutum v. puncticolle Gredl. Samoistna od- miana a nie synonim formy typowej. Białowieża- Gródek 22. VII. 21. Stenus obscuripes Ganglb. Czarnohora, Howerla. Jeden okaz otrzymałem w darze od dyr. J. Roubala. Atheta georgiana Motsch. Samoistny gatunek, a nie synonim A. oblonga Er. Okolice Warszawy: Wawer 26. IX. 20. — jeden samiec. Ochthebius impressus v. lutescens Kuw. Województwo War- szawskie: Urle 12. VIII. 10. Podabrus alpinus v. lateralis Er. Pieniny: dolina potoku Pienińskiego 28. V. 12. Cantharis quadripunctata v. sulcicornis Reitt. Pieniny: Sro- mowce Niżne ; okolice Piwnicznej: dolina Czercze, dolina potoku Grobki. V. 12. C. rustica a. mimothorax Pic. Okolice Warszawy: Dąbrówka 26. V.. 23. C. nigricans a. luteipes Schilsky. Puszcza Niepołomicka 14. VI. 14. Dla gub. Kijowskiej podał go Fejfer. C. longicollis Kiesw. & i 9 in copula w Truskawcu 24. VI. 22. Rhagonycha rorida Kiesw. Truskawiec koło Borysławia 24. VI. 22, Tenczynek koło Krakowa 15. VI. 12 — po jednym okazie. 133 Dasytes plumbeus a. coerulescens Schilsky. Kilkanascie okazów w Młocinach pod Warszawą 28. V. 18. Propylaea 14-punctata a. lyra Walter. Okolice Warszawy: Marymont 6. VIII. 17 — jeden okaz. Athous haemorrhoidalis a. faeculentus Buyss. Okolice War- szawy, okolice Krakowa, Pomorze. A. vittatus a. stephensi Buyss. Mam go z Wilna; miejsce znalezienia nie jest ściślej określone. Adrastus limbatus a. turcicus Stierl. Truskawiec 24. VI. 22 — kilka okazów. Anthicus flavipes a. flavescens Pic. Występuje wraz z formą typową. : Hypophloeus longulus Gyll. Okolice Warszawy: Dembe Wielkie 18. IV. 16 — siedem okazów pod korą pnia sosnowego. Crioceris asparagi a. cruciata Schuster. Wilno, bez dokła- dniejszych danych. ; Chrysomela chalcites Germ. Notowany z Rosji poludn., Istrji, Dalmacji; nie występuje w Niemczech. Pięć okazów zna- lazłem w dolinie potoku Pienińskiego 28. V. 12. Ch. aurichalcea Mannh. Formę typową notują z wschodniej Rosji. Dwa okazy znalazlem w Kaczym Dole pod Warszawą 9. VIE-16. Ch. carpathica v. hopffgarteni W se. Między Piwniczną a Pie- ninami: dolina Czercze 23. V. 12 — jeden okaz. Phytodecta linneana a. kraatzi Westh. Ojców 25. VI. 09 — jeden okaz. Longitarsus luridus f. alata: Zamojszczyzna, okolice War- szawy. L. ganglbaueri Heik. (piciceps auct. part.). Rozpowszech- niony w całej niemal Europie, na Kaukazie, na Syberji; Włady- wostok, ? Japonia. — Okolice Warszawy: Saska Kępa 26. IV. 16. (Heikertinger det.). L. waterhousei Kutsch. (menthae Bedel). Rozpowszech- niony w Niemczech, Austrji, Francji, Anglji, Kroacji, ? Azji Mniej- szej. Ordynacja Zamojskich: Obrocz koło Zwierzyńca 22. VIII. 12 (Heikertinger det.). L. symphyti Heik. (aeruginosus W eise non F oudr.). Roz- powszechniony w Niemczech, Austrji, Francji. Znalazłem go w War- szawie w Łazienkach 25. VIII. 15. 134 Tychius jemoralis Bris. Gródek koło Białowieży 22. VII. 21. T. sorex Gyll. Piaseczno pod Warszawą 13. VI. 14. Sibinia signata a. variata Gyll. Okolice Warszawy: Pyry 15.005520. : Gymnetron squamicolle Reitt. Bialowieza 3. VII. 20 — jeden okaz. _Ceutorrhynchus pallidicornis Bris. Truskawiec 24. VI. 22 — jeden okaz (H. Scheuch det.). C. leprieuri Bris. Ordynacja Zamojskich: Smoryn 29. VII. 10— kilka okazöw (det. H. Scheuch w Wiedniu). Homorosoma validirostris Gyll. Występuje w poludn. Rosji i na Węgrzech, u nas zgoła niespodziewanie. Saska Kępa koło Warszawy 5. IV. 08. Okaz w zbiorze H. Scheucha w Wiedniu. Apion cerdo a. consanguineum Bach. Kilkanaście okazów w Białowieży 25. IV. i 24. V. 21. A. elongatulum Desbr. Okolice Nr Wawer IX. 20 i Drewnica. A. detritum catenulatum Wagner. Okolice Warszawy: Sko- limów 24. IX. 20. (Wagner det.). | Aphodius mixtus a. unicolor Schilsky. Tatry (zbiory Kom. Fizjogr. Akad. Umiejetn.). Z biologji kornika Phloeosinus thujae Perris. (Biologisches über den Borkenkafer Phloeosinus thujae Perris). Z 3-ma figurami. (Mit 3 Textfiguren). Napisali A. KOZIKOWSKI i M. NUNBERG. Wielu autorów podaje Europę połudn. jako jego ojczyznę, lecz stanowiska jego na Śląsku, w Poznańskiem, a nawet na Po- morzu wskazują na bardziej ku półn. rozszerzony zasiąg. Dla Mało- polski został znaleziony 14. IX. r. b. w okolicy Jordanowa na Przykcu (Nunberg), oraz 10. X. b. r. (Prof. Kozikowski) na tery- torjum gminy Wiszenka, na półn. od rewiru Wiszenka, przy krzyżu i kocie 382 (mapa geol.), gdzie jałowiec porasta bardzo gęsto kilkadziesiąt ha, tworząc charakterystyczne juniperetum. 23. X. b. r. (Prof. Kozikowski) zostało odnalezione stanowisko o 10 km. na wschód od poprzedniego, na t. zw. „Niedźwiedziej Górze”, kota EP CZEPEK PRIE SET JA 135 385 na poludn. od przysiółka Galany, również w charakterys- tycznem juniperetum. Bezskuteczne były poszukiwania na jałowcu w lesie starzyskim i wiszeńskim, można więc przypuszczać, że kornik ten jako gatunek więcej południowy u nas pojawia się tylko tam, gdzie jałowiec rośnie w otwartych słonecznych miejscach. Również bez rezultatu był poszukiwany na żywotnikach (Thuja) w ogrodzie na folwarku Ma- łatyn, choć dużo żywotników wyginęło tam w ostatnich latach. Poszukiwania w Kar- patach wsch. i środ. były też bezskuteczne, mimo że jałowiec rośnie tam dość obficie, zwłaszcza na pastwi- skach gminnych. » Samiczki zakładają chod- niki macierzyste lub koncza je we wrześniu, czasem juz są o tej porze rozwinięte chodniki larwowe znacznej długości. W chodnikach nie- ma nigdy więcej chrząszczy niż trzy (1¢', 299) i to zwy- kle samczyk w komórce go- . dowej, samiczki w chodni- kach macierzystych; jest więc dwużennym, a w ślad za tem żerowisko jest dwura- mienne, przebiegające w kie- runku osi gałęzi. (Ryc. c.). [Nie wszystkie jednak dwuramienne żerowiska należą do korników dwużennych n. p. Myelophilus minor, który jest jednożennym]. Opada strzałę i grubsze gałęzie. Chod- niki macierzyste i komórka godowa leżą dość głęboko w drewnie, są więc zupełnie wyraźne. Komórka godowa jest dość obszerna, zwłaszcza gdy wybiegają z niej króciutkie wypustki, co nadaje jej kształt gwiazdkowaty lub nieregularny. Długość chodników macierzystych waha się od 1—4 cm., szerokość około 1°5 mm; są zawsze z trocin oczyszczone co pozwala przypuszczać o możliwości kilkakrotnego zapłodnienia samiczek. Początki żerowiska przed- 136 stawiaja sie jako krötki chodnik jednakowej szerokosci (Ryc. a). Poniewaz juz jest oblozony nyzami jajowemi (w jednem takiem zerowisku byly juz rozwiniete chodniki larwowe), wiec zaplodnienie samiczki odbylo sie prawdopodobnie poza chodnikiem, co byloby o tyle ciekawem, ze zwyczaj ten obserwowano n. p. u Myelophilus piniperda, który właściwej komórki godowej nie wygryza; to samo obserwowano u Anisandrus dispar. Dziwnem jest dlaczego samczyk Phl. thujae wygryza komórkę godową po kopulacji. Na kilkanaście żerowisk w okolicy Jordanowa znalazły się dwa anormalne o trzech ramionach (Ryc. b) mimo to w żerowiskach tych były dwie samiczki, a nie trzy; w obu żerowiskach jedno ramię (górne) jest dłuższe, dwa (dolne) krótsze; prawdopodobnie dolne ramiona wygryza jedna samiczka. Po ukończeniu chodnika macierzystego opuszczają go samiczki przez otwór wlotowy, a nie wygryzają się u jego końca; nyże jajowe są dość gęste, czasem nawet stykają się Scia- nami ze sobą, to znowu odległość między niemi wzrasta do mniej więcej 3 mm. Ilość ich waha sie od kilku do około 70. Chodniki larwowe są długie, czasem w okolicy macierzystych tak gęsto poplątane, że żerowisko zaciera się zupełnie i wygląda jak jedno- lite, wspólne (Ryc. c. przy ramieniu dolnem), później dopiero wyszczególniają się pojedyńcze chodniki, biegnące wzdłuż gałęzi i kończące się kołyską wygryzioną głęboko, skośnie w drewnie. Na żerowiskach opuszczonych niema śladu żerowania chrząszczy po przeobrażeniu się z poczwarki, gdyż chrząszcze wprost z ko- łyski wygryzają się na wolność. Chodniki larwowe przebiegają trochę więcej w bielu niż w korze. | Zimuje jako larwa, a w południowych krajach może jako poczwarka; na kilku zaparafinowanych gałęziach obecnie (6. XI.) są tylko larwy, lecz już prawie dorosłe. Według Bugnion'a za- płodnienie następuje w lipcu, samiczki składają jaja aż do paździer- nika, ostatnie przeobrażenie przypada w czerwcu. Jest to więc kornik rojący się późno i wyprowadzający jedną generację w roku. Główną rośliną pożywną jest jałowiec ( Juniperus communis), a obserwowano go także na żywotniku (7huja) we Francji i na sekwoji (Sequoia). ZUSAMMENFASSUNG. Viele Verfasser geben Siideuropa als Vaterland von PA. thujae an, doch das Auftreten in Schlesien, Posen und selbst in 137 Pommern beweist, dass seine Verbreitung sich mehr nach Norden ausdehnt. In Kleinpolen wurde er am 14. IX. d. J. bei Jordanów gefunden (Nunberg) und eine Zeit spater hat ihn Prof. Kozikowski bei Jaworöw in der Gemeinde Kurniki gefunden. Dort bildet Ju- niperus communis ein charakteristisches Juniperetum. Das zweite Mal hat er ihn 10 km. östlich vom ersten Fundorte, auf dem Territorium der Gemeinde Wiszenka gefunden. Umsonst hat: er ihn gesucht auf dem Wacholder, welcher als Unterwuchs im Walde auftritt. Er vermutet, dass der Käfer nur die Straüche befällt, welche in einer sonnigen Lage wachsen. Umsonst hat er ihn auf der Thuja gesucht, obwohl er in Frankreich mehrmals auf ihr beobachtet wurde. Im September hatten die Weibchen die Muttergänge schon angelegt. In den Gängen sind nie mehr als 3 Käfer zu finden (1 4, 299), er ist also eine bigamische Art. Die Muttergänge verlaufen in der Richtung der Aeste (Fig. c.). Er lebt im Stangen- und dickerem Astholze. Das Frassbild ist vollkommen deutlich; die Rammelkammer ist sternförmig oder irregulär. Die Länge der Muttergänge schwankt zwischen 1-4 cm., die Breite beträgt 1:5 mm. Sie sind vom Bohrmehl immmer gereinigt, woraus zu ‘schliessen ist, dass die Weibchen mehrmals befruchtet werden. Ein angefangenes Frassbild stellt sich als ein kurzer, schon mit Eiergruben belegter Gang dar (Fig.a.); merkwürdig ist es, warum das Männchen in diesem Fall die Rammelkammer erst nach der Begattung verfertigt. Es gibt auch dreiärmige Frassbilder (Fig. b), jedoch auch -in diesen sind nur zwei 99 zu finden. Zwei Arme sind in diesem Fall kürzer, wahrscheinlich hat sie ein Weibchen verfertigt. Die Eiergrübchen stehen ziemlich dicht beisammen. Die Zahl schwankt von einigen bis zu 70. Die Larvengänge sind in der Nähe der Muttergänge manchmal so vervorren, dass das Frassbild wie ein gemeinsames aussieht, erst weiter treten einzelne Larvengänge deutlich hervor. Die Käfer überwintern als Larven, aber in mehr südlichen Ländern wahrscheinlich als Puppen. Nach Bugnion findet die Begattung im Juli statt, die Weibchen legen die Eier bis zum Oktober, die letzte Metamorphose erfolgt im - Juni. Der Käfer hat nur eine Generation im Jahre. 138 Nowe dla fauny Polski i rzadkie blonköwki. II. [Neue für Polens Fauna und seltenere Hymenopteren II.]. Podał J. NOSKIEWICZ. Niniejszy wykaz jest dalszym ciągiem notatki ogłoszonej pod tym samym tytułem w 4. z. II. t. Polsk. Pisma Entom. Gatunki tu wymienione zbierałem przeważnie w r. 1924 na Podolu, Litwie i w okolicach Lwowa, na wycieczkach subwencjonowanych przez Muzeum im. Dzieduszyckich i Sekcję zoolog. Oddz lwowskiego Współpracowników Kom. fizjogr. Polsk. Ak. Umiejętności. Nowe dla Polski zaznaczam jak zwykle gwiazdką. * Andrena sericata Imh. Dobrowlany ob. Zaleszczyk, dość licznie, ale tylko 9 na Taraxacum w dniach 14.—16. V. 24; poje- dyńcze okazy także na Viburnum lantana. Najbliższe stanowiska w okolicach Wiednia i w dolinie górnego Renu. * A. bicarinata Mor. Zaleszczyki 7.—9. VII. 23. 39. Gatunek eurazjatycki, znany do niedawna tylko z Turkiestanu. Pierwsze europejskie stanowisko odkrył w r. 1923 Dr. Enslin w okolicach Budapesztu. * A. nanaeformis n. sp. ?. Należy do grupy nana K., a zbliża się najbardziej do A. enslinella Stóckht. (Archiv. f. Naturg. A. 4. 1924). Jedyną samicę, jaką posiadam, schwytałem w Lesienicach ob. Lwowa w dniu 30. IV. 24. na Tussilago farfara, w towa- rzystwie A. parvula K. Stanowisko jej wśród pokrewnych gatunków uwidacznia załączona tabela samic środkowo- europejskich gatunków grupy nana K. ę. 1. Grzbietowe odcinki odwłoka bez żadnego punkcikowania, tylko b. gęsto i drobno poprzecznie zmarszczkowane. Tylne brzegi przednich odcinków (u gatunków dotychczas u nas wykazanych) nie wciśniete, leżą w równym poziomie z częścią nasadową tych odcinków. ..... parvula i pokrewne. Grzbietowe odcinki odwłoka przynajmniej w częściach nasa- dowych wyraźnie punkcikowane (choć czasem nadzwyczaj drobno i b. rzadko), a przytem gładkie lub poprzecznie zmarszczkowane ; ich brzegi tylne mniej lub więcej wyraźnie 139 na całej swej szerokości poprzecznie wciśnięte, leżą w poziomie nieco niższym niż nasadowe części odcinków. . Owłosienie tułowia i głowy b. gęste i długie, u świeżych okazów żółto lub brunatno-czerwone. Przepaska końcowa odwłoka (fimbria analis) z lekkim złocistym połyskiem żółto lub czerwono-brunatna, pokrywające ją od góry długie włoski tej samej barwy, lub tylko nieco bledsze. Głęboko poprzecznie wciśnięte tylne brzegi grzbietowych odcinków odwłokowych 2.—4. pośrodku silnie łukowato ku przodowi rozszerzone, dłuższe niż połowa widzialnej części odcinków. Części nasa- dowe odcinków b. gęsto i dość grubo punkcikowane. Nad- ustek dość gęsto i grubo punkcikowany, między punktami mniej lub więcej wyraźnie zmarszczkowany. ..... 3: Owłosienie tułowia i głowy mniej gęste, krótsze i nie tak jaskrawe. Przepaska końcowa odwłoka ciemniejsza i węzsza, pokrywające ją długie włoski najczęściej białe. Tylne brzegi odcinków 2.—4. mniej lub więcej głęboko poprzecznie wci- śnięte, pośrodku znacznie słabiej łukowato ku przodowi roz- szerzone, lub nie rozszerzone, krótsze niż połowa widzialnej części tych odcinków. Skulptura nadustka b. rozmaita. Ciało na ogół smuklejsze. . Tylny brzeg pierwszego grzbietowego odcinka odwłoka słabo poprzecznie wciśnięty, wyraźnie zmarszczkowany, prawie ma- towy. Część odcinka leżąca przed brzegiem tylnym dość gęsto punkcikowana. Śródplecze wyraźnie zmarszczkowane, matowe lub słabo błyszczące, z boków b. gęsto i drobno, w środku dość rzadko i nieco grubiej punkcikowane. Długość ciała 6:5—8'25 mm. Czas pojawu: kwiecień, maj. à WZ pas floricola Ev. Tylny brzeg pierwszego odcinka nie wciśnięty, gładki lub tylko b. słabo zmarszczkowany, błyszczący. Część odcinka przed tylnym brzegiem pośrodku rzadko, z boków b. rzadko punkcikowana. Śródplecze przynajmniej w środku gładkie, błyszczące, na całej powierzchni prawie jednostajnie gęsto, nieco grubiej i rzadziej niż u poprzedniego gatunku punkci- kowane. Długość ciała 7—8 mm. Czas pojawu: lipiec, sierpień. AES, ochropyga Alfk. 140 4, * Pierwszy grzbietowy odcinek odwłoka bez zmarszczkowania między punktami, gładki i błyszczący, lub tylko na brzegu tylnym zmarszkowany. Części nasadowe odcinków 2.—4. gęsto i dość grubo punkcikowane, między punktami gładkie, lub tylko na 2. odcinku z boków lekko zmarszkowane; brzegi tylne głęboko poprzecznie wciśnięte, gładkie lub zmarszczko- wane i zawsze wyraźnie punkcikowane. Punkcikowanie śród- plecza stosunkowo grube i gęste. §§= j= ..... SĘ Pierwszy odcinek odwłoka między punktami wyraźnie zmar- szczkowany, lub tylko na tylnym brzegu prawie gładki. Części nasadowe odcinków 2.—4. b. drobno i rzadko punkcikowane, między punktami przynajmniej na 2. i 3. odcinku wyraźnie zmarszczkowane ; brzegi tylne gładkie lub zmarszczkowane 1 bez punktów. | "ln Ir M RY Sina ARA 8. . Nadustek między punktami wyraźnie zmarszczkowany, mniej lub więcej matowy; przepaski włoskowe na końcach 2.—4. grzbiet. odc. odwłokowych słabo rozwinięte; członki biczyka rożków brunatno-ezarne lub czarne) 0 vu 0 oe ae 6. Nadustek błyszczący, między punktami zupełnie gładki ; boczne przepaski włoskowe odcinków 2.—4. silniej rozwinięte, dłuższe i gęstsze; członki biczyka od 5. począwszy z dołu żółto- lub brunatno>czerwone: 0. as. APR U ao See 2: . Pierwszy grzbietowy odcinek odwloka ku koncowi wyraznie zmarszczkowany. Czesci nasadowe odcinköw 2.—4. gesciej i drobniej punkcikowane, na 2. ponadto z boków słabo zmarszczkowane ; brzegi tylne wyraźnie zmarszczkowane, dość matowe. Śródplecze słabo błyszczące, drobniej i płyciej punkci=- kowane. Owłosienie głowy dłuższe, brunatno-szare, na czole i ciemieniu brunatne lub czarno-brunatne. Przepaska końcowa odwłoka ciemno- brunatna, tylko z boków pokryta dłuższymi, białymi włoskami. Długość ciała 8—9'5 mm. Czas pojawu: MATZEC >= MAJ URI R AO CAE nanoides Stóckht. Pierwszy odcinek odwłoka na końcu gładki lub prawie gładki. Części nasadowe odcinków 2.—4. nieco rzadziej i grubiej punkcikowane i na całej powierzchni między punktami gładkie ; brzegi tylne u nasady gładkie, ku tyłowi słabo zmarszczkowane. Punkcikowanie śródplecza grubsze i gęstsze, przestrzenie 141 międzypunkcikowe gładkie. Owłosienie głowy dość krótkie, szarawo- białe, na czole i ciemieniu brunatno -szare, przepaska końcowa odwłoka brunatna, pokryta na całej szerokości bia- łymi, długimi włoskami. Długość ciała 7 —8'5 mm. Czas pojawu: BISS Sri tht nettle AS YO TB nana K. . Brzeg tylny 1. odcinka grzbiet. odwłoka matowy, poprzecznie _zmarszczkowany i niepunkcikowany ; część nasadowa drobniej i rzadziej punkcikowana. Tylne brzegi odcinków 2. —3. słabiej poprzecznie wciśnięte, b. drobno punkcikowane i zmarszczko- wane, części nasadowe dość drobno punkcikowane. Skulptura odcinków brzusznych grubsza i gęstsza. Nadustek z gładką linją środkową. Przepaska końcowa odwłoka brunatno- żółta. Długość ciała 8 mm. Czas pojawu kwiecień. SHARE enslinella Stôckht. Brzeg tylny 1. odcinka punkcikowany, miedzy punktami gtadki i błyszczący; część nasadowa grubiej i gęściej punkcikowana. Tylne brzegi odcinków 2.—3. głębiej poprzecznie wciśnięte, grubiej, na odcinku 2. prawie tak grubo jak w części na- sadowej punkcikowane; punkcikowanie części nasadowych grubsze. Skulptura odcinków brzusznych słabsza. Nadustek bez podłużnej, gładkiej linji środkowej. Przepaska końcowa odwłoka czerwonawo-żółta. Długość ciała 6:5 mm. Czas po- wu kwieeien. ru TS nz nanaeformis n. sp. . Przepaski włoskowe grzbiet. odcinków odwł. 2.—4. b. silnie rozwinięte, gęste i długie, pierwsza pośrodku szeroko, druga wązko przerwana, trzecia cała. Brzegi tylne tych odcinków głęboko poprzecznie wciśnięte, matowe, lub tylko ostatni słabo błyszczący. Śródplecze prawie matowe, rzadko i bardzo drobno punkcikowane. Nadustek u nasady ćmawy, drobno, poniżej błyszczący, grubiej puncikowany. Biczyk rożków czarny, na końcu spodem czerwono-brunatny. Długość ciała 7—8'5 mm. “Gzasepajawu: czerwiec, 0609,10... niveata Friese. Przepaski włoskowe odc. 2.—4. słabo rozwinięte, krótsze i rzadsze, wszystkie pośrodku szeroko przerwane. Skośnie na zewnątrz skierowane ich włoski stoją prawie na końcach od- cinków i pokryte są dłuższymi włoskami wyrastającymi u na- sady brzegów tylnych. Te ostatnie albo głęboko wciśnięte i błyszczące albo słabo wciśnięte i matowe. = ..... 9. 142 9. Tylny brzeg 3. grzbiet. odc. odwłoka krótki, głęboko wciśnięty i silnie błyszczący, bez zmarszczkowania; drugiego słabo zmarszczkowany lub także gładki. Punkcikowanie nasadowych części tych odcinków b. drobne i rzadkie, wśród silnego zmarszczkowania trudno dostrzegalne. Przepaski włoskowe krótkie, ale wyraźne, szereg długich białych włosków wyrasta- jących u nasady tylnego brzegu 4. odc. dość gęsty (nie tworzy jednak wyrażnej jak niveata przepaski). Plamka skrzydeł przednich ciemno-czerwona. Ciało smukłe. Długość 7—8 mm. Czas: pojawi: czerwiec, Js 0026.30 saundersella Perk. Tylny brzeg 3. odc. dłuższy, słabo wciśnięty, wyraźnie zmarszczkowany, matowy lub prawie matowy. ..... 10. 10. Pierwszy grzbietowy odcinek odwłoka na całej prawie swej długości opada ku przodowi. Jego lekko zgrubiały, wypukły, błyszczący i prawie gładki brzeg tylny wznosi się wyraźnie nad poziomem nasadowej części odcinka drugiego. Brzegi tylne odc. 2.—3. b. słabo poprzecznie wciśnięte, dość silnie błyszczące, b. słabo zmarszczkowane; części nasadowe silniej zmarszczkowane, rzadko i drobno punkcikowane. Nadustek ze słabym tłustawym połyskiem, nadzwyczaj drobno zmarszcz- kowany, b. drobno i rzadko punkcikowąny, z szeroką, nie- punkcikowaną podłużną linią: środkową. Śródplecze brunat- nawo-żółto owłosione, prawie matowe, drobno lub b. drobno i rzadko punkcikowane. Przepaska końcowa odwłoka bru- natnawo-żółta, pokrywające ją dłuższe włoski pośrodku bru- natno-żółte, z boków białe. Długość ciała 5°5—7 mm. Czas pojawus;kwiecień, majs 040 SCAN: falsifica Perk. Pierwszy odcinek odwłoka normalnie zbudowany. Jego brzeg tylny płaski lub słabo poprzecznie wciśnięty jest zawsze wy- raźnie zmarszczkowany i nie wznosi się nad poziomem nasa- dowej części odcinka drugiego. Nadustek bez szerokiej nie- punkcikowanej podłużnej linji środkowej. «..... 11, 11. Czlonki biczyka z dolu od 5. poczawszy, ostatnie takze z gory czerwone. Odwlok jajowaty, b. słabo zmarszczkowany, dość silnie błyszczący. Nasadowe części odcinków grzbiet. odwł. 2.—4. b. drobno i rzadko punkcikowane, brzegi tylne b. słabo poprzecznie wciśnięte. Śródplecze głęboko rowkowato wpuk- lone, z podłużną listewką pośrodku. Śródplecze i tarczka 4 | 143 między punkcikami gładkie, błyszczące. Plamka skrzydeł przednieh ciemńę-Czerwona:| Nm 540.0. 12, Członki biczyka z dołu brunatno-czerwone lub brunatne, z góry czarne. Odwłok owalny, silniej zmarszczkowany, ma- towy. Nasadowe części odc. 2.—4. grubiej punkcikowane, brzegi tylne głębiej wciśnięte. Sródpiersie płyciej wgłębione bez listewki środkowej. Sródplecze między punkcikami wy- raźnie zmarszczkowane. Plamka skrzydeł przednich jasno- ZARY ST 2 RAR ARE A AR es Ep 13; 12. Część twarzowa głowy gęsto szaro-biało owłosiona, 2. i 3. odc. grzb. odwłoka na końcu z boków z wyraźną przepaską włoskową. Długość ciała 6 mm. Czas pojawu: lipiec, sierpień. Mae Wai nanula Nyl. Czesé twarzowa glowy rzadko szaro-biato owlosiona, 2. i 3. odc. z boköw na koncu z nielicznemi tylko rzeskami. Czas pojawu : lipiec, sierpien. OR EE nanula var. subnuda Alfk. 13. Poprzeczny szereg wlosköw wyrastajacych u nasady tylnego brzegu 4. odc. grzbiet. odwłoka biały. Punkcikowanie śród- plecza grubsze, gęstsze i równe; tarczka z przodu głęboko i gęsto punkcikowana, między punktami gładka i lśniąca. Przepaska końcowa odwłoka jaśniejsza, także i w środku pokryta białymi włoskami. Długość ciała 6°5—7°5 mm. Czas polawu: lipiec; Sierpień. 20 a 41. alfkenella Perk. Poprzeczny szereg włosków wyrastających u nasady tylnego brzegu 4. odc. grzbiet. żółtawy lub żółtawo-złoty. Punkciko- wanie śródplecza drobne i rzadkie, lub nierówne; tarczka płyciej lub rzadziej punkcikowana, między punktami często zmarszczkowana, słabo błyszcząca. Przepaska końcowa od- włoka brunatno-złota lub w środku brunatna, pokrywające ją od góry włoski tylko z boków odcinka białe. Czas pojawu: Pierrot MAZ WO ER RSR ee moricella Perk. Nomada eustalacta Gerst. (longiceps Schmiedkn). Gródek Jagielloński ob. Lwowa, 1 4, leg. Dr. Poluszyński 9. VI. 24. — Pomimo znacznego podobieństwa pomiędzy samcem a samicą Schmiedeknecht nie poznał samca tego gatunku i opisał go w „Apidae Europaeae“ jako N. longiceps. Nie uwzględnił on również 144 wzmianki Gersteckera pozwalającej przypuszczać, ze eustalacta zagniezdza sie u Eucera longicornis lub u ktörejs pokrewnej kor- nutki, a w „Hymenopteren Mitteleuropas“ nie wymienil wogöle tej koczownicy, chociaz opisowe okazy Gersteckera, zlozone w Muzeum berlinskim, pochodza z okolic Berlina. Dalla-torre w Catalogus Hymenopterorum“ uznał, mym zdaniem zupełnie słusznie, N. longiceps Schmiedkn. za samca N. eustalacta Gerst. Okaz Dra Poluszyńskiego jest drugim znalezionym do- tychczas w Polsce, pierwszy również z okolic Lwowa (Lesienice) znajduje się w zbiorach Muzeum Dzieduszyckich. * Halictus podolicus n. sp. 9, 4. Na Podolu pomiędzy Niz- niowem a ujściem Zbrucza pospolity. Samice generacji wiosennej zbierałem w Zaleszczykach, Czortkowie i Mielnicy na /satis tinc- toria, Alyssum Arduini, Veronica austriaca, Salvia pratensis, S. nutans i Jurinea arachnoidea, z koncem kwietnia i w maju; generacji letniej w lipcu i sierpniu w Nizniowie, Koropcu, Dolinie, Siekierczynie, Zaleszczykach, Czortkowie, Gródku, Sinkowie, Miel- nicy i Okopach na Migella, Myosotis, Eryngium i i. Samce ob- serwowałem już od pierwszych dni lipca na Convolvulus, Seseli hippomaratrum, Eryngium campestre i t. d. Od H. smeathmanellus, do którego jest b. podobny, różni się ten gatunek głównie krótszą, bardziej okrągłą głową i budową organu kopulacyjnego samca. Prawdziwy smeathmanellus na Podolu nie występuje, a wzmianka jaką o nim podałem z Zaleszczyk (Rozpr. i Wiad. z Muz. Dzied. V—VI. p. 56.) odnosi się do podolicus. * Eriades ventralis Schlett. Chomiec ob. Lwowa 25. VI. 20 à, 20. VI. 24 9. Najbliższe stanowisko: Ujhely. Megachile lapponica Thoms. Worochta 11. VIII. 21. Notatkę o występowaniu tego północnego gatunku w Karpatach Wscho- dnich podałem w P. P. Entom. T. I. str. 20. Obecnie zyskuje ona na znaczeniu, gdyż według najnowszej pracy Alfkena (Megachile centuncularis und ihre Verwandten. D. E. Z. 1924.) prawdziwy M. lapponica ma być ograniczony wyłącznie do Finlandji, a wszystkie stanowiska podane dla niego dotychczas z Alp i Niemiec odnoszą się do M. alpicola Alfk. Karpaty Wschodnie są zatem po za Finlandją jedynym obszarem pojawów M. lapponica w Europie. M. alpicola Alfk. Brasław na Litwie 11.—12. VIII. 24. 9 na Leontodon, okolice Lwowa 9, d. Do niedawna mieszany z lap- PT FR ZE Sar EBRO Neda ge | 145 ponica Thoms., pod ta tez nazwa podal go Torka wr. 1913 z Nakla n. Notecia, po raz pierwszy dla fauny Polski. *M. pilicrus Mor. Sinków 21. VIII. 24. 3 9. Najbliższe sta- nowiska w okolicach Budapesztu. Osmia tergestensis Ducke (wolhynica Nosk). Od J. D. Alf- kena z Bremy otrzymałem do zbadania parkę tego gatunku z okolic Tryjestu, oznaczoną przez Duckego. Przekonałem się przytem, że dotychczasowe opisy samca (Ducke ,,Osmia“ i Friese »Megachilinae“) są błędne i wykluczają możliwość poprawnego oznaczenia. Obaj wspomniani autorowie opisują żuwaczki samca jako na końcu dwuzębne, samicy jako trójzębne. Na okazach Duckego, które miałem sposobność widzieć, różnica taka jednak nie istnieje, gdyż zarówno samiec, jak i samica posiadają żuwaczki na końcu rozszerzone i trójzębne, a jedyną różnicą jest ta, że u samca, skutkiem długiego owłosienia nadustka, trudno przy zamkniętych żuwaczkach wszystkie ząbki zauważyć. W opisie 4 O. wolhynica (P. P. Entom. I. str. 9.) oparłem się głównie na różnicy w budowie żuwaczek między nim a O. tergestensis (u wolhynica trój- u ter- gestensis dwuzębne). Ponieważ jednak różnica ta istnieje tylko w literaturze jestem obecnie zmuszony O. wolhynica uznać za synonim O. tergestensis Ducke. Zasiąg jego w Polsce jest ude- rzająco podobny do zasiągu Dorcadion striatum Dalm. Naj- bardziej zachodnie stanowiska znam z ok. Jarosławia (Zarzecze) i Krasnego Stawu, a pozatem zbierałem go w Krzemieńcu, Zło- czowie, ok. Lwowa, Zaleszczykach, Czerwonogrodzie i Ostrowcu. Jest to zatem, podobnie jak Dorcadion striatum gatunek płdn.- wschodni, sięgający u nas ku zachodowi po doliny Sanu i Wieprza. Jeden okaz Dorc. striatum zebrałem na łąkach n. Wieprzem tuż obok Krasnego Stawu w maju 1920 r. Z Ordynacji Zamojskiej Tenenbaum go nie przytacza. * Sphex mocsdryi Kohl. Sinków 30. VIII. 24. 9. Drugi gatunek tego rodzaju, znaleziony w Polsce. Najbliższe stanowisko w Jeka- terynosławiu n. Dnieprem. Pozatem : Krym, Sarepta, Kaukaz, Brussa i Dalmacja. *Trypoxylon kolazyi Kohl. Niżniów 17. VII. 24. 9i £. Naj- bliższe stanowisko w Austrji Dolnej. * Cryptochilus costae Rad. Mielnica 28. VIII. 24. 9. Dotych- czas znany z Persji, Turkiestanu i połdn. Rosji. * Cleptes aerosus Fórst. Dobrowlany 13. VIII. 24. ¢. Sam- Polskie Pismo Entomologiezne. Zeszyt 4. 12 146 czyka tego schwytalem w tem samem miejscu (Scianka z Ephedra) na którem poprzedniego roku zebralem samicę Cl. chevrieri Frey- Gessner r. chyseri Mocs. Uwazam przeto za mozliwe, Ze r. chyseri Mocs. należy jako ? do Cl. aerosus Först. pomimo, ze Mocsäry swą samicę chyzerı połączył z d consimilis Buyss. w jeden ga- tunek. C/. aerosus Fórst. był dotąd znany tylko z Węgier. * CT. abeillei Buyss. Koropiec 18. VII. 24. 9. Najbliższe sta- nowiska w Szwajcarii. Parnopes grandior Pall. * var. caspicus Mocs. Sinków 31. VIII. 1924. &. Pozostałe, do rodziny Chalcididae należące gatunki, są no- wemi dla fauny Polski głównie z powodu braku jakichkolwiek opracowań polskich Chalcididów. Narazie wymieniam przedstawi- cieli rodzajów Leucospis, Chalcis i Perilampus. Leucospis dorsigera F. Mielnica 28. VIII. 24 9. Na Podolu osiąga u nas prawdopodobnie północną granicę swego rozmie- szczenia. W Europie płdn. jest b. pospolity. Jako żywicieli poznano kilka gatunków pszczół z rodzajów Osmia i Anthidium. Dr. En- slin wyhodował go z larw Lionotus delphinalis Gir. Chalcis vicina Walk. 9, 4. Znany mi tylko z Podola (Za- leszczyki, Mielnica) i gdzieindziej u nas prawdopodobnie nie wy- stępuje. Oprócz tego i wymienionych już w P. P. Entom. II. t. z. 4. str. 183. gatunków żyją u nas: Ch. intermedia Nees. i minuta L. Perilampus italicus F. Chomiec. ob. Lwowa 18. IX. 20. 9. Zamieszkuje prawie całą Europę pldn: i południowe części środ- kowej. P. auratus Pz. Hołosko Wk. ob. Lwowa 8. i 15. VII. 22. 9. Jako miejsca występowania wymienia Mayr: Sarepte, Spalatto, ok. Wiednia i Akwizgran. | P. violaceus F. Okolice Lwowa: Lesienice, Hodowica, Zubrza. IV—V. 9, g. W Europie środkowej dość częsty. P. laevifrons Dalm. Sinków 30. VII. 24. 9. ZUSAMMENFASSUMG. Andrena nanaeformis n. sp. 9. — 6°5 mm. lang. — Schwarz, - Fühlergeissel unten vom 5. Glied an bräunlich rotgelb, Oberkiefer — am Ende u. Endglieder der Tarsen rótlich - braun. Anhang der … Oberlippe wie bei enslinella Stöckht. Kopf rundlich ; Hinterhaupt — 147 in der Mitte stark ausgerandet, der Abstand des hinteren Punkt- auges vom Hinterhauptstrande kürzer als der grôsste Durchmesser der Punktauges. Kopfschild glatt, stark glanzend, auf der ganzen Oberfläche ziemlich zerstreut u. mässig grob punktiert, ohne un- punktierte Mittellinie. Stirn ziemlich grob u. dicht punktiert und längsgerunzelt. Augenstreifen gelbgrau, von vorne schwarz - braun schimmernd. Fiinkler ziemlich kurz, am Ende deutlich verdickt, 2. Geisselglied nur etwas länger als die 2 nächsten zusammen (im Verhältnisse wie 9:8), 3. u. 4. quer, 5. u. 6. subquadratisch, die folgenden mit Ausnahme des letzten quadratisch, das letzte linger als breit. Mesonotum glanzend, etwas feiner als bei nana- auf der Scheibe zerstreut, hinten sehr dicht punktiert, mit, in der Mitte glatten, ringsum fein gerunzelten Punktzwischenraumen. Schildchen gewólbt, ohne Langseindruck, zwischen den Punkten nur äusserst fein gerunzelt, stark glänzend. Brustseiten äusserst fein gerunzelt u. sehr zerstreut, flach, mittelgrob punktiert. Herz- förmiger Raum wie bei nana. Hinterleib eiförmig, oben stark ‘glänzend. Endrand des 1. Segments fast unmerklich, des 2.—4. so lang u. nur etwas flacher als bei nana quer eingedrückt. 1. Seg- ment so grob aber noch dichter als bei nana u. fast, bis an das Ende punktiert, so dass nur ein sehr schmaler, polierter, in der Mitte schwach nach vorne verbreiteter Endsaum punktlos bleibt; auf der Scheibe nicht, vor dem Ende sehr undeutlich gerunzelt. 2.—4. auf der Scheibe zerstreuter u. verhältnissmässig noch gröber als bei nana punktiert. Die Punktierung der niedergedrückten Endränder tritt wegen der sehr schwachen Runzelung deutlich hervor. Am 2. Segment ist diese ziemlich dicht u. beinahe so grob wie auf der Scheibe, am 3. feiner u. zerstreuter, am 4. äus- serst fein u. sehr zerstreut. 5. Segment glänzend, auf der Scheibe mit ziemlich groben, einzelnen, körnigen Punkten. Analplatte wie bei enslinella. Bauchsegmente fein gerunzelt, ziemlich zerstreut, mittelfein punktiert, mit schmalen punktlosen Endrändern u. breit punktloser Basis. Scheitel, Mesonotum u. Schildchen nicht dicht aber ziemlich lang gelbbraun, Gesicht, Brust u. Brustseiten grauweiss behaart. Endränder der Hinterleibsringe 2.—4. seitlich mit auffalend stark entwickelten, dichten u. langen weissen Haarfransen, deren schief nach aussen gerichtete Härchen nicht ganz am Ende, sondern mehr in der Mitte der Endränder stehen. An der Basis des End- 12% 148 randes der 4. Segments, wie bei den meisten Arten dieser Gruppe, eine völständige Querreihe langen weissen Wimperhärchen. Solche Härchen befinden sich auch an den Seiten des 2. u. 3. Ringes u. nehmen ähnlich wie bei niveata, in der Bildung der Haar- fransen teil, wodurch diese noch länger erscheinen. Endfranse kurz, rötlich braungelb, von oben durch längere, dicht beieinender stehende weisse Haare bedeckt. Bauchsegmente am Ende mit in der Mittte stark verkürzten, anliegenden, grauweissen Haarfransen. Beine grauweiss, Metatarsen innen weisslichgelb behaart. Schienensporen blassgelb. Klauen mit starkem Innenzahn. Pulvillus deutlich. Fliegelschuppen braunschwarz, Flügel schwach graulich ge- trübt, Mal u. Adern braungelb, Subcosta schwärzlich. Diese, d. A. enslinella Stöckht. durch nicht gerunzelten, stark glänzenden Kopfschild u. stark entwickelte Hinterleibsfransen sehr ähnliche Art unterscheidet sich: von enslinella durch kürzere Fühler, das Fehlen der unpunk- tierten Mittellienie des Kopfschildes, das Fehlen des Längsein- druckes am Schidchen, punktierten, glänzenden Endrand des 1. Hinterleibsringes, tiefer eingedrückte, gröber u. dichter punk- tierte Endränder der Ringe 2. u. 3., zerstreuter u. gröber punk- tierte Scheibe dieser Ringe, feinere Skulptur des Bauches u. hellere Endfranse. von nana K. u. nanoides Stóckht. durch die hellere Farbe der Fiihlergeissel, nicht gerunzelten Kopfschild, etwas zerstreutere Punktierung u. schwachere Runzelung der Riickensegmente des Hinterleibs, feinere u. zerstreutere Punktierung des Bauches, viel starker entwickelte Hinterleibsfransen, helleres Flügelgeäder und hellere Endfranse. von floricola Ev. u. ochropyga Alfk. vor allem durch bedeu- tend kiirzere, nicht so dichte u. blassere Thorax- u. Kopfbehaarung u. starkere Hinterleibsfransen. von niveata Fr., nanula Nyl., saundersella Perk., enslinella Perk., moricella Perk. u. falsifica Perk. durch ziemlich dicht und grob punktierte, aber nicht gerunzelte Scheiben u. sehr deutlich punktierte Endrander der vorderen Hinterleibstergiten. Ich besitze nur ein einziges Weibchen, dass ich am 30. April 1924 in Lesienice bei Lwów an Tussilago erbeutete. Die Type in der Sammlung des Muzeum Dzieduszyckich in Lwow. | | i 3 4 149 2. Halictus podolicus n. sp. Dem smeathmanellus K. sehr ähnlich. Die Unterschiede die ich bemerken konnte sind folgende : 9. Kopf kürzer u. breiter, rundlich-oval; im Scheitel verhält- nissmässig etwas breiter u. mehr abgeflacht, nach unten schwä- cher verschmälert, im Seitenumrisse der Augenfastkreis- förmig. Gesicht kürzer, rundlicher, der Abstand des Kopfschildes von dem unpaaren Punktauge so gross wie der kleinste Abstand der Augen auf dem Stirne (bei smeathmanellus fast um die Breite des Punktauges länger). Die basalen Filzflecken des 2. u. 3. Rücken- segments des Hinterleibs breiter, sehr oft bindenförmig. 4. Segment bis über die Mitte dicht weisslich befilzt. Die Endränder der Hin- terleibsringe breiter u. blasser, rötlichgelb entfärbt. Fühlergeissel unten gegen das Ende rötlich-braun bis bräunlich rotgelb, seltener braun. Beinbehaarung weisslichgrau, Flügelgeäder etwas heller. Körper etwas kleiner, 48—6'2 mm lang. d. Kopf kürzer u. breiter, rundlich-oval; Die Seitenumrisse der Augen bogenförmig; Scheitel etwas stärker gewölbt. Gesicht kürzer, der-Abstand des unpaaren Punktauges vom Kopfschilde gleich dem kleinsten Abstande der Augen auf dem Stirne (bei smeathmanellus fast um die -Breite des unpaaren Punktauges länger). Die inneren Augenrander nach unten stark konvergierend, ihr unterer Abstand um !/, kleiner als der obere. (Bei smeathma- nellus um :/;). Kopfschild schwächer vorgezogen. Äusserst kurze schwärzliche Grundbehaarung, die bei smeathmanellus eine deu- tliche Verdunkelung der blauen Farbe des Mittelteils der Stirn hervorruft u. die Skulptur ziemlich verdeckt, viel kürzer u. zer- streuter; die durch sie verursachte Verdunkelung sehr undeutlich, die Skulptur des Stirnes auch in der Mitte gut sichtbar. Knie u. Basis der Schienen aussen wie bei H. aeneidorsum Alfk. weiss- gelb. Endglied der Genitalien kleiner, seine Membran lang und schmal dreieckig, am Ende spitz ausgezogen u. mit einigen langen Wimperhaaren versehen, am Aussenrande spärlich u. äusserst kurz bewimpert (bei smeathmanellus oval, am Ende breit abgerundet, am Aussenrande u. am Ende lang u. dicht bewimpert). Fühler- geissel unten vom 2. Glied an rotgelb. Bei ebenfalls sehr ähnlichem A. aeneidorsum Alfk. ist der Kopf wie bei smeathmanellus K. gebaut, Mesonotum etwas dichter u. gleichmässiger punktiert, Körperfarbe des 4 erzgrün, Endglied der Genitalien zwar etwas kleiner als bei smeathmanellus, aber 150 seine Membran oval, am Aussenrande u. am breit ET Ende lang u. dicht bewimpert. Zum Vergleiche benutzte ich einige durch Blüthgen bestim- mte Stücke des smeathmanellus aus der Umgebung von Naumburg, u. 1. durch Alfken bestimmtes männliches Stück des aeneidorsum aus der Umgebung von Lwöw. H. podolicus ist im südwestlichen Podolien zwischen Nizniöw u. Zbruczmündung häufig. Die 9 der Frühjahrsgeneration sammelte ich Ende April u. im Mai in Zaleszczyki, Czortków u. Mielnica an den Blüten /satis tinctoria, Alyssum Arduini, Veronica austriaca, Salvia pratensis, Salvia nutans u. Jurinea arachnoidea ; der Som- mergeneration in Juli u. August im Dniestrtale in Nizniöw, Koropiec, Dolina, Siekierczyn, Zaleszczyki, Sinköw, Mielnica u. Okopy an Eryngium, Myosotis, Nigella, Seseli u. s. w. Die 4 beobachtete ich von ersten Juli-Tagen ab, an sehr verschiedenen Pflanzen. Die Nester werden in den Löss-Gyps- u. Kalkwänden angelegt. Ich begreife H. podolicus als eine geographische Art, die zu smeathmanellus in demselben Verhältnisse wie z. B. Megachile pilidens Alfk. zu argentata F. steht, d. i. die Anwesenheit der einen Art im gewissen Gelände schliesst die: Anwesenheit der anderen Art aus. Im Dniestrtale, wo podolicus recht häufig erscheint, kommt smeathmanellus sicher nicht vor. Meine frühere Angabe über smeathmanellus aus Zaleszczyki (Rozprawy i Wiadomości z Muzeum im. Dzieduszyckich. Bd. V—VI. p. 56) ist auf podolicus zu beziehen. 3. Osmia tergestensis Ducke. (wolhynica Nosk.). Dank der Liebenswirdigkeit des Herrn J. D. Alfken in Bremen konnte ich ein Parchen dieser Art aus Triest (Ducke leg.) untersuchen, wobei ich zur Ansicht gekommen bin, dass meine O. wolhynica 3 (Polskie Pismo Entomologiczne. Bd. I. S. 9.) mit dieser Art zusam- men fallen. Die Beschreibungen des 4 O. tergestensis in „Osmia* Ducke u. „Megachilinae* Friese sind irrefiihrend indem beide Autoren diesem d nur zwei Mandibelzähne zuerkennen. Das 4 aus Triest, das ich gesehen habe, hat aber am Ende stark ver- breiterte u. dreizahnige Mandibel (wie das Weibchen), so dass in dieser Hinsicht kein Unterschied zwischen wolhynica & und tergestensis d besteht, u. die erstgenannte Art muss als als Sy- nonym zu żergestensis Ducke eingereiht werden. Sie hat in Polen fast dieselbe Verbreitung wie Dorcadion striatum Dalm. u. ist 4% REPOS RAT ı 2 a" 4 oS Ce era, Ą | : 151 mir bisjetzt aus Jarosław a. San, Krasny Staw a. Wieprz, Krze- mieniec in Wolhynien, Lwöw, Zloczöw, Czortköw a. Seret, Czer- wonogröd a. Dżuryn, Zaleszczyki u. Czortowiec bei Horodenka bekannt geworden. Die 4 sammelte ich von Mitte Juni bis An- fang Juli, die 9 von Ende Juni bis Mitte August an verschiedenen Papilionaceaen. Przeglad polskich gatunköw rodzaju mrowki (Formica Linné). [Übersicht der polnischen Arten der Gattung Ameise (Formica L.)]. Z 4 rysunkami. Napisał JAROSŁAW ŁOMNICKI. WSTĘP. Mrówka należy w rzędzie owadów błonkoskrzydłych czyli krótko błonkówek (Hymenoptera) do podrzędu przewężonych (Apocrita) a między grupami rodzin, na które się ten podrzęd rozpada, do grupy żądłówek (Aculeata). W grupie rodzin żądłó- wek należy do rodziny mrówkowatych (Formicidae). Charaktery- styki rzędów, podrzędów i grup rodzin należą do podręczników zoologji systematycznej i tam ich szukać należy. Tu przystępujemy od razu do charakterystyki rodziny i jej podziału na podrodziny. RODZINA: MRÓWKOWATE (Fam.: Formicidae). Rys. 1—3. Rożki (u mrówkowatych fauny polskiej 10—13 członkowe) załamane, ich pierwszy członek (trzonek czyli rękojeść) zwykle najdłuższy. Odwłok u samców zawsze pozbawionych żądła z sied- miu obrączek złożony, u innych osobników zawsze z mniejszej ilości. Pierwsza ') obrączka odwłoka (pomostek) od reszty odwę- żona i z góry guzowata albo z łuską; często następna także obrączka odwężona i guzowata (zapomostek). Krętarze pojedyncze, 1) Jak ciało wszystkich owadów także i ciało mrówkowatych składa sie z trzech części: głowy, tułowia i odwłoka. Z tułowiem w jedną całość zrasta się pierwsza obrączka odwłoka. W opisach liczymy ze względów praktycznych do- piero następującą (oddzieloną wyraźnie od tułowia) a więc właściwie drugą obrączkę odwłoka zawsze jako pierwszą, trzecią jako drugą i t. d. 152 ; pierwszy członek stóp trzonkowaty. Skrzydła w spoczynku niesfał- dowane, mają cztery podłużne żyłki u nasady, jedną komórkę dyskoi- dalną albo nie mają żadnej i jedną lub dwie zamknięte kubitalne !). Społeczeństwa tych owadów składają się w pewnych porach roku z oskrzydlonych zazwyczaj samców (4) i samic (9), tudzież z bezskrzydłych robotnic (©) a czasem jeszcze żołnierzy (4). Rodzinę tę podzielono w nowszych czasach (34?) na 7 pod- rodzin, z których tylko cztery należą do naszej fauny, zatem po- dajemy przegląd tych tylko podrodzin. PRZEGLĄD PODRODZIN: 1. Dwie obrączki odwłoka przekształcone w węższe od reszty utwory: pomostek i zapomostek; żądło rozwinięte 2. — Tylko jedna obrączka odwłoka przekształcona w pomo- stek, łączący średnią część ciała z tylną; żądło zanikłe 3. 2. Zapomostek wielkością więcej zgodny z następnemi obrącz- kami odwłoka niż z pomostkiem I. Ponerinae. — Zapomostek wielkością więcej zgodny z pomostkiem niż z następnemi obrączkami odwłoka II. Myrmicinae. 3. Nadustek wkracza między listwami czołowemi poza miej- sca osadzenia rożków ; u © i 9 odwłok właściwy ma tylko cztery zewnętrznie widoczne obrączki ///. Dolichoderinae. — Nadustek nie wkracza między listwami czolowemi poza miejsca osadzenia rożków; u © i © odwłok właściwy ma pięć zewnętrznie widocznych obrączek /V. Formicinae. PODRODZINA: Formicinae. Ponieważ mrówka (Formica) należy do podrodziny Formi- cinae, zatem podajemy w następującej części przegląd rodzajów tej podrodziny, które należą do polskiej fauny; jedynie Myrme- - cocysłus Wesra. nie znaleziono w obszarze Polski w dzisiejszych granicach, żyje jednak bardzo niedaleko od dzisiejszej wschodniej granicy na Podolu *). 1) Zwracamy na to uwagę, że ile razy będzie w dalszym ciągu mowa o skrzydłach, będziemy mieli na myśli zawsze tak jak i obecnie pierwszą (przed- nią) parę. ?) Liczby w nawiasach odnoszą się do liczb porządkowych wykazu literatury. 3) Myrmecocystus cursor Fonsc. var. caspius Ruzsky = aenescens Nyl. zebrał p. Bayger w Jaryszowie. Okazy znajdują się w Muzeum im. Dzieduszyckich. coi di nie ES a RTE a A EM À rs ty W kluczu do rodzajów Formicinae osobno rozpatrzymy © i 4%, osobno © i znowu osobno f. UA oaz Rożki dwunastoczłonkowe osadzone w pewnej odległości od tylnych brzegów nadustka (Camponotii); brzegi _ boczne trapezowatego nadustka rozchodzą się ku przodowi; listwy czołowe esowato wygięte; pólko czołowe nieod- graniczone ostro, mniej więcej dwa razy tak szerokie jak długie; łuska pomostka pionowa z przodu i z tyłu pra- wie równomiernie słabo wypukła. Przyoczek brak Camponotus Mayr. Rozki osadzone u przednich koncöw listw czolowych tuz przy brzegach nadustka Rożki 11-członkowe (Plagiolepidii), przyoczek brak, tułów z góry bardzo słabo między śródpleczem a poza- pleczem ściągnięty, nieco nierówno łukowaty od przodu ku tyłowi; pozaplecze bez zębów ; pomostek z ukośnie ku górze i przodowi zwróconą wąską, u góry zaokrągloną łuską. Ciało drobne Plagiolepis Mayr. Rożki 12-członkowe (Formicii) Pólko czołowe nieodgraniczone wyraźnie, prawie dwa razy tak szerokie jak długie, członki biczyka 2—5 krótsze i mniejsze niż pozostałe ; pomostek z pionową lub prawie pionową czworoboczną wąską łuską, odwłok nieprzedłu- żony ku przodowi, przedni brzeg nadustka niewykrojony, przyoczka bardzo małe i niewyraźne Lasius Fabr. Pólko czołowe wyraźnie odgraniczone, przyoczka wyraźne Żuwaczki walcowate, zakrzywione, bardzo wąskie, na końcach zaostrzone, bez brzegu żującego; pozaplecze garbowato wystające, pomostek z grubą, owalną, wysoką i pionową łuską Polyergus Latr. Żuwaczki płaskie z uzębionemi brzegami żującemi Czwarty człon głaszczków szczękowych tylko nieco dłuż- szy od piątego; listwy czołowe ku tyłowi się rozchodzą, ich brzegi na zewnątrz są słabo wypukłe, pomostek z łuską wielką pionową Formica L. Czwarty człon głaszczków szczękowych jest prawie dwa razy tak długi jak piąty; listwy czołowe prawie równo- 153 O p A X a, = A, belie URACH zr AJ 154 | à - legte, ich brzegi na zewnątrz wklęsłe, pomostek z góry z kulistym guzem lub grubą łuską Myrmecocystus Wesm. ? 1. Rożki 12-członkowe osadzone w pewnej odległości od tylnych brzegów nadustka; brzegi boczne trapezowatego nadustka rozchodzą się mniej więcej ku przodowi ; listwy czołowe wygięte; łuska pomostka owalna, pionowa, naj- częściej słabo i równo wypukła na swoich dwóch po- wierzchniach ; skrzydła bez komórki dyskoidalnej Camponotus Mayr. — Rożki osadzone u przednich końców listw czołowych na brzegu tylnym nadustka lub bardzo blisko tego brzegu 2. 2. Rożki 11-członkowe; pomostek z łuską pochyloną bar- dzo silnie ku przodowi, klinowatą, z góry zaokrągloną, bezzębną, nakrytą częścią szeroką odwłoka, 2—5 człon biczyka rożków krótsze niż następujące jego człony, oczy przed środkiem głowy, skrzydła mają po jednej kubitalnej komórce Plagiolepis Mayr. — Rożki 12-członkowe; pomostek z pionową albo tylko mało ku przodowi nachyloną łuską 3. 3. Pólko czołowe nieodgraniczone wyraźnie; człony biczyka od drugiego do przedostatniego w długości równe, ostat- nie grubsze; oczy nieco poza środkiem głowy Lasius Fabr. — Pólko czołowe wyraźnie odgraniczone 4. 4. Żuwaczki walcowate, zakrzywione, bardzo wąskie, na koń- cach zaostrzone, bez brzegu żującego; łuska pomostka gruba, owalna, wysoka, skrzydła z jedną kubitalną i jedną dyskoidalną komórką Polyergus Latr. — Zuwaczki płaskie z uzębionemi brzegami żującemi sy 5. Czwarty człon głaszczków szczękowych jest nieco dłuż- szy niż piąty; brzegi listw czołowych zewnątrz wypukłe, pomostek ma z góry łuskę, skrzydła sięgają znacznie poza koniec odwłoka; komórka dyskoidalna jest wielka, nie brak jej prawie nigdy Formica Linné. — Czwarty człon głaszczków szczękowych jest dwa razy tak długi jak piąty; brzegi listw czołowych są zewnątrz wklęsłe; pomostek ma u góry kulisty guz albo grubą ii. x NW ds arts À N sercowata luske; skrzydla siegaja tylko do konca od- wloka, ich komörki dyskoidalne sa male albo brak ich zupelnie Myrmecocystus Wesm. d' Rozki 13-czionkowe osadzone w pewnej odleglosci od brzegu tylnego nadustka. Pölko czolowe zle odgrani- czone o wiele szersze od swej długości. Łuska pomostka gruba. Skrzydła bez komórek dyskoidalnych; nadustek trapezowaty o brzegach bocznych rozchodzących się ku przodowi, gdzie dosięgają przednich kątów głowy. Rożki długie z pierwszym członem biczyka mało większym od drugiego, listwy czołowe wygięte, słabo rozbieżne Camponotus Mayr. Rożki osadzone przy przednich końcach listw czołowych, na brzegu tylnym nadustka ‚lub bardzo blisko niego Rożki 12-członkowe, skrzydła zwykle bez komórki dys- koidalnej. Biczyk rożka stopniowo się rozszerza od po- czątku do końca, jego człony krótsze lub mało dłuższe od szerokości z wyjątkiem pierwszego i ostatniego ; pierw- A trochę dłuższy od dwu następnych razem wziętych Plagiolepis Mayr. Rożki 13-członkowe Pólko czołowe nieodgraniczone wyraźnie. Pierwszy człon biczyka grubszy i nie krótszy niż drugi. & znacznie mniej- szy niż 9. Lasius Fabr. Pólko czołowe ostro odgraniczone Żuwaczki walcowate, bardzo cienkie, na końcach zao- strzone, bez brzegu żującego. Nadustek trójkątny z tyłu silnie zaokrąglony wypukły; łuska pomostka pionowa, gruba, czworoboczna Polyergus Latr. Żuwaczki płaskie z brzegami żującemi Odwłok dość spłaszczony z góry. Skrzydła dłuższe od odwłoku, komórka dyskoidalna wielka, rzadko niewykształ- cona. Pierwszy człon biczyka o trzecią część krótszy od drugiego. Tułów niećo rozszerzony w środku boków, przedplecze nieco wypukłe poprzecznie Formica Linné. Odwłok walcowaty niespłaszczony z góry, skrzydła krót- kie nie sięgające poza odwłok, komórka dyskoidalna 155 156 = mała albo jej brak. Pierwszy człon biczyka tak długi jak następny. Tułów z boków ścieśniony szerokości dość jednostajnej, przedplecze nieco wklęsłe poprzecznie w swoim środku Myrmecocystus Wesm. KLUCZ DO GATUNKÓW RODZAJU MRÓWKI (Formica L.). UWAGI WSTĘPNE. W przeglądzie gatunków idziemy utartym przez Mayra (9) szlakiem ale przy tem przyjmujemy podrodzaje wyróżnione i na- zwane przez Forela (27), zaznaczając jednak w tem miejscu, że podrodzaje Raptiformica i Serviformica mają na razie jeszcze wartość prowizoryczną, gdyż nie zostały jeszcze przez myrmeko- logów ogólnie przyjęte (41). Dla dwu gatunków tworzymy osobny nowy podrodzaj Adformica. W pojmowaniu gatunków powracamy do stanowiska Mayra z r. 1861 a nie przyjmujemy stanowiska Forela, gdyż nie wydaje się nam, by gatunki pościągane w jeden przez tego myrmekologa usprawiedliwiały to przejściowemi formami. Systematyczny przegląd nasz mało się różni od Mayra (9); odstępstwa usprawiedliwiają późniejsze badania, jak np. resty- tucja Formica picea Nyl. przez Emeryego (23). WYKAZ LITERATURY. 6 1. P. A. Latreille. Histoire Naturelle des Fourmis. Paris 1802. 2. W. Nylander. Adnotationes in Monographiam formicarum borealium. Acta Soc. Scient. Fennicae 1846. 3: — Additamentum adnot. in Mon. form. bor., ibidem 1846. 4. — Additamentum alterum adnot. in Mon. form. bor., ibidem 1848. 5. A. Förster. Hymenopterologische Studien. 1. Heft. Formicariae. Aachen 1850. 6. Schenck. Beschreibung Nassauischer Ameisenarten. Jahrb. d. Ver. f. Naturk. im Herzogt. Nassau. VIII. Heft. 1. Abt. Wiesbaden 1852. 7. G. Mayr. Formicina austriaca. Wien 1855. 8. W. Nylander. Synopsis des Formicides de France et d'Algérie. Paris. 1856. Str. 60 --66. 9. G. Mayr. Die europäischen Formiciden. Wien 1861. 10. M. Nowicki. Przyczynek do owadniczej fauny Galicyi. Krakow 1864. 11. G. Belke. Notice sur l’histoire naturelle du district de Radomysl (gouv. de Kieff). Bull. de la Soc. imp. des naturalistes de Moscou. Anne 1866. T. XXXIX. 1. Partie. Pag. 491—526. 12. A. Wierzejski. Przyczynek do fauny owadów błonkoskrzydłych (Hymenoptera). Kom. fiz. T. II. Kraków 1868. p. 118—119. | 4 137 13. — Dodatek ‘do fauny blonkéwek (hymenoptera). Kom. fiz. VIII. Kra- köw 1874. str. 264—265. 14. A. Forel. Les fourmis de la Suisse. Bale-Geneve-Lyon 1874, 15. E. Andre. Les fourmis. Beaune 1881. 16. C. G. A. Brischke. Hymenoptera aculeata der Provinzen West- und Ostpreussen. Neu bearbeitet. Schriften d. Naturf. Gesell. in Danzig. N. F. VII. Bd. 1. Heft. 1888. -17. N. Nasonow. Entomologiczeskija izsliedowanija 1892 g. K faunie murawjew Rassiji. Izw. Warsz. I. Uniw. 1892. 18. C. G. de Dalla Torre. Catalogus Hymenopterorum. V. VII. Lipsiae -MDCCCXCIII. 19. N. Nasonow. Kołlekcji Zoołogiczeskawo Kabineta imp. Warszaw- skawo Uniw. III. Spisok i opisanije koll. po biologji nasiekomych. Warszawa 1894. 20. M. Ruzsky. Murawji Rassiji. Kazan 1905. 21. O. Schmiedeknecht. Die Hymenopteren Mitteleuropas. Jena 1907. str. 369—374. 22. M. Ruzsky. Spisok murawjew Minskoj gub., sobrannych ekspedicijej Moskowskawo stud. kruzka. K faunie murawjew Wilenskoj gub. Trudy Stud. Kruzk. izsl. Russ. Prir. Mosk. Un. 1907. - 23. C. Emery. Beitrage zu Monogr. d. Formiciden d. palaarkt. Faunengeb. Mes Vil BE. (Z. 1909: 24. E. Niezabitowski. Kopce ziemne sypane przez mrówki po pastwi- skach Galicji Wschodniej. Kosmos XXXV. Lwów 1911. str. 159— 168. 25. H. Stitz. Die Ameisen Mitteleuropas. Stuttgart 1914. 26. W. Bonner S. J. Formica fusca picea eine Moorameise. Biol. Centr. Bd. 34. 1914. p. 64—65. 27. A. Forel. Die Ameisen der Schweiz. Dübendorf 1915. 28. K. Escherich. Die Ameise. 2. Aufl. Braunschweig 1917. Anhang II. str. 321—338. von H. Viehmeyer durchgesehen und zum grofen Teil neu bearbeitet. _ 29. L. Bykowski. Litwa jako teren wycieczek szkolnych Muzeum. Lwów 1918. R. XXXIII. Nr. 1. i 2. str. 31 (wzmianka o potwornych mrowiskach w Bia- łowieży). 30. J. Łomnicki. Z fauny mrówek Litwy. Rozpr. i Wiad. Muz. Dzied. T. IV. Lwów. R. 1918. 31. E. Wasmann S. J. Die Gastpflege der Ameisen ihre biologischen und philosophischen Probleme [Nr. 234.] Berlin 1920. str. 23— 24, S. 24. Anm. 1. 32. W. Kulmatycki. Mrówki niektórych okolic Małopolski. Kom. fiz. Kraków 1920. 33. — Przyczynek do fauny myrmekologicznej b. Królestwa Polskiego, ibidem 1920. 34. H. Donisthorpe. The subfamilies of Formicidae, Proc. Ent. Soc. Lond. 1921. p. XL—XLVI. 35. J. Łomnicki. O mikrandrji u mrówki zböjnicy krwistej. Kosmos, Lwów 1921. 36. W. Kulmatycki. Przyczynek do fauny mrówek Wielkopolski i Po- morza. Spraw. Kom. fiz. LV i LVI. Kraków 1922. str. 71—86. 158 37. J. W. Szulczewski. Obecny stan badań nad fauną blonköwek Wielkopolski. Spraw. Kom. fiz. LV i LVI. Kraków 1922. str. 98—101. 38. J. Noskiewicz. Z wycieczek hymenopterologicznych na Podole, II. Rozpr. i Wiad. Muz. Dzied. T. V—VI. Lwów. R. 1922. str. 213—214. 39. — Stanowiska pierwomrówki mszarnicy w Małopolsce. Odb. z Rozpr. 3 i Wiad. Muz. Dzied. T. VII—VIII. Lwów. R. 1923. str. 3—5. | 40. — Nowe dla fauny Polski i rzadkie błonkówki. Pol. Pis. Ent. II. Lwów 1924. str. 183. | 41. H. Donisthorpe. Review. Repr. from „The Entom. Monthly Ma- gazine*, Vol. LX, 1924. p. 142. 42. J. Kinel i J. Noskiewicz. Zapiski entomologiczne z Kasowej Góry. Kosmos. Lwów 1924. str. 128—134. KRÓTKI ZARYS DZIEJÓW POZNANIA FAUNY POLSKICH MRÓWEK (Formica L.). Najdawniejszy spis faunistyczny pochodzący od Nowic- kiego (10) podaje dla b. Galicji 6 gatunków mrówek z rodzaju Formica, między niemi F. gagates Latr. z Tatr. Jaką mrówkę miał przed sobą autor trudno bez okazu rozstrzygnąć, Formica gagates Latr. dla Tatr jest zupełnie nieprawdopodobna. Belke (11) podaje z tego rodzaju dla obw. (district) Radomyśla jedynie F. rufa L. Wierzejski (12, 13) zna już z Galicji wszystkie gatunki pol- skie z wyjątkiem F. pressilabris Nyl. i picea Nyl., podaje jednak F. gagates Latr. zok. Krakowa co jest mało prawdopodobne, być może, że tak oznaczył niektóre okazy fusca L. W drugiej pracy podaje jeszcze F. gagates Latr. z różnych okolic Galicji; praw- dopodobnie jedynie okazy z południowego Podola do tego gatunku rzeczywiście należą. W tej pracy też podaje, że poprzednio z Po- dola podana exsecta Nyl. wymaga jeszcze sprawdzenia. Powyżej wymienione prace Nowickiego i Wierzej- skiego wyszły po znakomitem opracowaniu mrówek europejskich przez Mayra, nie ma też w nich żadnych wątpliwości co do przydzielenia podanych gatunków do przyjmowanych też przez nas obecnie. Nieco inaczej jest z pracami, które się później oka- zały po dziele Forela: „Les fourmis de la Suisse 1874*. Autor pościągał dobre gatunki poprzednio ustalone w ten sposób, że pressilabris Nyl. uznał tylko za rasę exsecta Nyl. podając nawet opis formy pośredniej, truncicola Nyl. i pratensis De Geer podał jako rasy rufa L., opisując nawet truncicolo-pralensis i rufo-pra- łensis a wreszcie z wyjątkiem sanguinea Latr. wszystkie pozostałe 159 wówczas wyróżniane, t.j. gagates Latr., rufibarbis Fabr. i cinerea Mayr ściągnął jako rasy fusca L., opisując formy przejściowe. Nadto w opisie fusca L. za przewodem Latreille’a (1, r. 1802) zmieszał fusca L. i rufibarbis Fabr. (zapewne okazy o słabem roz- winięciu okrycia ze szczecin). W następnych pracach dotyczących także fauny polskiej spotykamy więc np. takie nazwy, jak Formica rufa L. r. pratensis Retzius, F. rufa L. s. str. i t. p. zamiast: Formica pratensis Retzius, Formica rufa L. i t. d. Także i przej- Sciowe formy pojawiły się w pracach także tych, które się polską fauną zajmują, np. źruncicolo-pratensis For., cinereo-rufibarbis For. it. d. Co dotej sprawy, to musimy tu już oświadczyć, że nie prze- czymy możliwości rzadkiego występowania form przejściowych praw- dopodobnie mieszańców, że jednak sami nigdy się w tym rodzaju na takie przejściowe formy nie natknęliśmy. Swoją drogą izolowane osobniki trudno czasem do właściwego gatunku zaliczyć. Opisy, które podamy, tych form przejściowych uwzględniać nie będą. Brischke (16) w mrówkach Prus podaje m. i. À. polyctena Frst, którą należy uważać prawdopodobnie za mało znaczącą aberację rufa L.; jego glebaria Nyl. odpowiada prawdopodobnie prawdziwej glebaria Nyl., zatem jest fusca L.; gagates Latr. jest dla Prus naszem zdaniem mało prawdopodobną — może chodzi o picea Nyl., którą Nylander niesłusznie był z gagates Latr. ściągnął w jedno jako synonim w r. 1856 (8). W pracy Nasonowa (17) jest duża część zatytułowana „k faunie Priwislanskawo kraja*. Tam podano 7 gatunków z ro- dzaju nas obchodzącego dla b. Królestwa Polskiego. Podano jako odmianę F. pratensis De Geer: F. truncicolo-pratensis For. Także podano pröcz F. rufibarbis Fabr. forme F. fusca-rufibarbis For. jako odmianę F. fusca L.! Co sądzić o formach przejściowych, podalismy wyzej. Przydzielanie ciemniejszych okazöw rufibarbis F. do fusca L. jako fusco-rufibarbis For. ma być może swoje źródło jeszcze w dawnem przydzieleniu niesłusznem, jak myślimy, części rufib rbis F. do fusca L. przez Latreille'a(1). Jako rzadkie mrówki wykazane przez Nasonowa zasługują na uwagę: F. exsecta Nyl. znaleziona w Gałachach i F. pressilabris Ny}. w ok. Warszawy i w Gałachach. Ruzsky w swojej wielkiej pracy z r. 1905 (20) podaje z ziem dawnej Polski F. rufa L. s. str., var. meridionalis Nas. (gub. Wołyń- ska), F. rufa truncicola Nyl., F. rufa pratensis De Geer., F. ex- 160 secta Nyl. s. str., F. exsecta pressilabris Nyl., F. fusca L. s. str. F. fusca gagates Latr., F. rufibarbis Fabr., var. subpilosa Ruzsky, F. cinerea Mayr, var. imitans Ruzsky, F. sanguinea Latr. Opisowe dzielo Ruzsky’ego trzeba uwazaé za bardzo wazny nabytek dla literatury przedmiotu. Ciekawa jest rzecza, ze takze Ruzsky przyjmuje niektöre dobrze oddzielone gatunki jako podgatunki, co z samej juz podanej nomenklatury widoczne, a dalej, ze znaj- dujemy u niego opisane takze liczne formy przechodowe pod na- zwami: F. rufo-pratensis For., rufo-truncicola Ruzsky i truncicolo- pratensis For., ktöre przypisuje glöwnie hybrydyzacji i o ktérych pisze, że są dość pospolite. Nie zauważyliśmy, co prawda, żeby te formy podawał specjalnie z ziem polskich, mimoto pozwolimy sobie zauważyć przykładowo, że formę jego opisaną pod 1. Form. | rufo-pratensis For. I’) „barwa jak u pratensis, pozostałe jak u rufa it. d.“ oznaczylibyśmy jako rufa L. a co najwyżej jako przejściową od rufa L. do ab. piniphila Schenck, formę opisaną pod 2. Form. rufo-truncicola Ruzsky B) barwa i włosy jak u F. truncicola ale oczy bez włosków — oznaczylibyśmy jako truncicola Nyl. i t. p. Opisy tych wrzekomych- „form przejsciowych“ pouczają jednak, że w opisach i porównywaniu opisów z okazami trzeba brać pod uwagę więcej cech niż jedną i że przy zbieraniu trzeba brać do- stateczną ilość ile możności © 9 i 4 z jednego gniazda. Ruz- skyego Formica fusca gagates Latr., jak to z podanego opisu wynika i na co zwröcil juz Emery (23) po wyisciu dziela Ruz- skyego uwage, röwna sie picea Nyl., zatem miejscowosci po- dane dla gagates Latr. należałoby zapisać przy picea Nyl., mamy jednak wątpliwości, czy Ruzsky ściśle oddzielał te gatunki, a to po pierwsze dlatego, że warunki, w których żyje ta mróka według autora, nie odpowiadają warunkom życia picea Nyl., a powtóre dlatego, że gub. Podolska, z której swą mrówkę także wymienia, kazałaby raczej przypuszczać, że mowa tu o gagates Latr. Autor podaje swoją odmianę od rufibarbis F., mianowicie v. subpilosa Ruzsky także z ok. Żytomierza. Jego v. subpilosa ma jednak jak to i z rysunku okazu z ok. Aralskiego jez. widać, grubą łuskę. Otóż jest dla nas wątpliwe, czy także i inne okazy rufi- barbis F. pokryte szczecinami nie zaliczono tu do tej prawdopo- dobnie bardzo wschodniej odmiany. Emery (23) opisując później war. subpilosa Ruzsky pomija zupełnie łuskę. Otóż zwracamy na to uwagę, że okazy szczecinami z góry okryte rufibarbis Fab. - o i | 4 paige AS us ON W r "wte Ak WY 161 ale bez wybitnie grubszej łuski spotykają się u nas, tych jednak nie liczylibyśmy do dobrze grubą łuską scharakteryzowanej v. sub- pilosa Ruzskyego. Autor odnosi cinereo-rufibarbis For. do tej v. subpilosa na str. 398 a do cinerea var. imitans Ruzsky na str. 409. Z tego widać jak trudno tłómaczyć te wrzekome formy przechodowe. Z dziełka Forela nowego (27 z r. 1915) sądząc, myślelibyśmy, że ten drugi pogląd Ruzskyego jest prawdopodobniejszy. W dwa lata później ogłosił Ruzsky (22) spisy mrówek z gub. Mińskiej i Wileńskiej. W pierwszym spotykamy z form bardziej interesujących: v. imitans Ruzsky, v. subpilosa Ruzsky i ciekawą notatkę o takich okazach rufa L. z Widobora, które mają cienkie zmarszczkowanie na niższej części pólka czołowego, zbliżające je do wschodniej Formica uralensis Ruzsky. Niektóre okazy rufa L. zalicza autor do rufo-pratensis For. W spisie tym spotykamy też F. exsecta Nyl. W spisie drugim m. i. podano oprócz rufa L. także i rufopratensis For. Prawdopodobnie chodzi tu jak i w pierwszym spisie o ab. piniphila Schenck. W r. 1909 wyszła monografia Emery 'ego (23). Autor | pojmuje gatunki szeroko na wzör Forela, przy tem pisze tez o formach przejsciowych. W uwagach czesci opisowej bedziemy mieli sposobność jeszcze zajmować się tą monografją, której dużą zasługą było przedewszystkiem ścisłe odróżnienie picea Nyl. od gagates Latr. Natomiast ekshumacja Nylanderowskiej gleba- ria pogrzebanej przez samego autora w r. 1856 nie przyniosła naszem zdaniem korzyści postępowi pojęć o systematyce rodzaju. Prawdopodobnie opisane tu var. glebaria Nyl. i var. rubescens For. odnoszą sie do takich osobników rufibarbis F. jakie Lat- reille (1) a za nim Forel (14)i Andre (15) był swego czasu zaliczył do fusca L. Rok 1915 przyniósł nam pracę Forela o mrówkach Szwaj- carji (27), która podaje nam podział rodzaju na podrodzaje. Pracą tą będziemy się zajmować jeszcze w uwagach części szczegółowej. Postęp, gdyż nawrót do Mayra, w pojmowaniu gatunków wpraw- dzie widoczny, gdyż np. rozróżniono już jako oddzielne gatunki: picea Nyl., gagates Latr., fusca L., rufibarbis F. i cinerea Mayr, jednakże przydzielono do fusca L. jako rasę glebaria Nyl. a do tej jako varietas rubescens For. Otóż przedewszystkiem glebaria For. 1915 według opisu nie zgadza się z glebaria Nylandera, Polskie Pismo Entomologiczne Zeszyt 4. 13 162 opis zaś wskazuje na robotnice ciemniej ubarwione i mniejsze typowej rufibarbis F.; w. rubescens For. pokrywa się zupełnie z typową rufibarbis F. zawierając opisy i większych i mniejszych robotnic; v. fusco-rufibarbis For. jest formą przejściową od ciem- nych i małych robotnic typowej rufibarbis F. do odpowiednich osobników odmiany silniej pokrytej szczecinami gatunku rufibar- bis F. Autor uważa za typową rufibarbis F. właśnie formę silniej pokrytą szczecinami, a więc formę, którą Emery (23) był uważał za v. subpilosa Ruzsky, być może, niesłusznie. Tak więc forma. silniej szczecinami pokryta rufibarbis F. wymaga prawdopodobnie nowego nazwania, co rzeczywiście w kluczu czynimy. Bardzo dobry klucz do robotnic mieści się w dziele Esche- richa z r. 1917 (28). Klucz ten przeglądnął i w większej części na nowo opracował Viehmeyer. Mimo pojmowania gatunków zaszerokiego jest ten klucz zupełnie zdaniem naszem poprawny, zwłaszcza, że autor ustrzegł się od tak powszechnego od czasu pracy Forela z r. 1874 i André’go mieszania fusca L. i ru- fibarbis F., F. rufa dusmeti Em. należy jednak jako aberacja do rufa L. nie zaś jako podgatunek, o czem będzie jeszcze dalej mowa. Klucz ten, pominąwszy tę jedną rzecz, mógłby być, o ileby chodziło jedynie o robotnice i gdyby nie chodziło o odmiany, zupełnie zresztą prawie bez zmiany stosowany do oznaczania pol- skich mrówek. W r. 1918 J. Łomnicki podaje z Litwy (30) prócz ? rufa L. także robotnice jej aberacji a. piniphila Schenck. i przy tem pisze o gnieździe, w którem były osobniki formy typowej między osobnikami ab. piniphila Schenck; cinerea Mayer podaje tak z moreny jak i z piaszczystej gleby. W r. 1920 Wasmann w uwadze jednej z prac (31) wy- jaśnia, jak się zapatruje na mrówkę w nowszych czasach ozna- czaną jako „glebaria“ i przekonywająco dowodzi, ze ona należy do, rufibarbis F. Lata 1920 i 1922 przyniosły dla fauny Polski wykazy Kul- matyckiego z bylych wszystkich trzech zaboröw (32, 33, 36). Uprzejmości prof. Stacha zawdzięczamy możność przeglądnięcia jednego słoja materjałów z Krzemionek. Ten przegląd okazał, że autor brał wówczas, gdy oznaczał mrówki z Krzemionek kilka- krotnie rufibarbis F. za rufa L. a raz znowu cinerea Mayr var. imitans Ruzsky za rufibarbis F. Te fakty nie pozwalają nam nie- 163 stety opieraé sie na tych trzech pracach, jako na pewnych zrödlach do poznania fauny Polski a szkoda wielka, bo materjał o ‘ile można osądzić starannie zebrany i jak myślimy, dla celu poznania fauny cenny. Bardzoby się autor nauce przysłużył, gdyby przedsię- wziął sam rewizję prac wymienionych na podstawie tych materjałów. _ W międzyczasie ogłosił J. Łomnicki (35) rzecz o wyste- powaniu u nas mikroanerów F. sanguinea Latr. W r. 1922 podaje Noskiewicz (38) ciekawą wiadomość o stanowisku podolskiem F. pressilabris Nyl. w Oknianach w Tłu- mackiem. Prawdopodobnie obserwował polykalybiczne społeczeń- stwo. Tenże autor podaje w r. 1923 (39) pierwsze stanowiska picea Nyl. w Małopolsce, w r. zaś 1924 (40) na Polesiu. W osta- tniej pracy podaje też z wysokich torfowisk Polesia exsecta Nyl. W tym samym roku podaje Noskiewicz wiadomość o F. pres- silabris Nyl. nie tylko na zachodniej (Kasowa Góra) ale i północ- _nej (Żulicka Góra) krawędzi Podola (42). Poznanie fauny polskiej mrówek zawdzięcza autor tego prze- glądu głównie zbieraniu. mrówkowatych w rozmaitych okolicach kraju od r. 1909. Materjały gromadzi w Muzeum im. Dzieduszyc- kich. W poznaniu tej fauny pomógł autorowi wiele przez dostar- czanie Muzeum okazów swego zbierania kolega Jan Noskiewicz. Wszystkie gatunki mrówki (Formica L.) naszej fauny są w Muzeum zastąpione. Mrówka (Formica Linne). O 1. Nadustek po środku przedniego: brzegu wycięty, bez wy- raznej listwy pośrodkowej; pólko czołowe delikatnie zmarszczkowane, ćmawe. Ciało brunatnawo - czerwone, czoło i ciemię najczęściej brunatnawe, odwłok brunatno- czarny. Prawie bez szczecin prócz niewielu krótkich na odwłoku. Długość ciała: 6—9 mm. [U tego gatunku zdarzają się prócz robotnic pseu- dogyny ale rzadko. (Z Polski pochodzących okazów nie widzieliśmy). Od robotnic można je wyróżnić głównie silnie rozwiniętem i mocno garbowato wystającem śród- pleczem podobnie jak u pseudogyn innych gatunków]. subg. Raptiformica Forel (Zbójnica). sanguinea Latr. (krwista). 1 164 — Nadustek po środku przedniego brzegu nie wycięty > 2. Tylny brzeg glowy gleboko wykrojony subg. Adformica nov. (Ozdobnica). 3. — Tylny brzeg głowy niewykrojony lub płytko wykrojony 4. 3. Długie głaszczki szczękowe sięgają prawie do otworu potylicznego; przedni brzeg nadustka niepodgiety i poza przednim brzegiem nadustek nie ma zagłębienia; pólko czołowe gładkie i lśniące; łuska pomostka do ćwierci swej wysokości głęboko pölksiezycowato wykrojona. Ciało brunatno-czerwone, bez połysku, czoło i ciemię, często też nadustek i nogi brunatnawe; odwłok brunatno- czarny. Łuska u góry z ostrą krawędzią. Ciało prawie bez szczecin, miernie porosłe przylegającem, bardzo krót- kiem, białem omszeniem i bez jedwabistego połysku. Długość ciała: 5—7'5 mm. [Jako var. rubens For. odróżniono okazy o czerwo- nym tułowiu, łusce i przedniej połowie pierwszego pier- Ścienia właściwego odwłoka. Ponieważ ta odmiana żyje i w Szwajcarji i pd. wd. Rosji, możliwe jest jej odnale- zienie i u nas.]. exsecta Nyl. (większa). — Krótkie głaszczki szczękowe wysterczają tylko mało poza tylny brzeg ust; przedni brzeg nadustka podgięty i poza podgięciem z poprzecznem wgłębieniem; pólko czołowe bardzo delikatne poprzecznie zmarszczkowane i mało błyszczące lub ćmawe. Łuska dość słabo półksiężycowato wykrojona. Zresztą podobna do ozdobnicy większej. Długość ciała: 3:8—6'5. [Jako var. Foreli Em. ze Szwajcarji odróżniono okazy o grubszej rzeżbie, nieco dłuższem omszeniu i górnej po- wierzchni właściwego odwłoka u nasady całkiem ćmawej. Otóż czy nasze okazy zgadzają się z typem czy z tą od- mianą, nie możnaby orzec na podstawie samych robotnic; zdawałoby się raczej, że należą do tej ze Szwajcarji opi- sanej odmiany, jednakże łatwiejsze w tym wypadku do odróżnienia samice, które znamy z kraju, zgadzają się z typem a nie zgadzają się z var. Foreli Em.]. pressilabris Nyl. (mniejsza). 4. Ciało ogrubniejsze bez połysku; głowa najczęściej zale- dwie dłuższa od swej szerokości; trzeci i czwarty człon m W UNE ar Si Le RENTE RS hé Yor Le biczyka rożków o wiele smuklejsze niż 6—8. Pólko czo- łowe u polskich gatunków lśniące; głowa i tułów przy- najmniej po części czerwone subg. Formica i. sp. (Mrówka). Ciało wysmuklejsze; głowa ma długość wyraźnie większą od szerokości; 3 i 4 człon biczyka różków tylko, mało smuklejsze od 6—8. Pólko czołowe ćmawe a gdy lśniące, wtedy głowa i tułów nie mają części czerwono zabar- wionych subg. Serviformica Forel (Pierwomrówka) Cialo jasnordzawoczerwone, z obfitemi szczecinami takze i na oczach, biczyk rożków czarniawy, odwłok z wyja- tkiem przedniej połowy pierwszej obrączki brunatny, głowa ma rzadko brunatną plamę. Długość ciała : 4—9 mm. truncicola Nyl. (pniakowa). Cialo brunatno-czerwone, mniej lub wiecej szczecinami porosle, czolo, ciemie i odwlok prawie zawsze a najcze- Scie} też plama na przedpleczu a też często i na śród- pleczu czarno-brunatne Oczy nieuwlosione; przedplecze całe brunatno-czerwone albo z małą czarno-brunatną plamą, która zwykle tylnego brzegu nie dosięga, ale niekiedy łączy się z występującą czasem i na śródpleczu plamką. Od normalnego ubar- wienia są przejścia do ab. Dusmeti Em., która ma albo całą głowę itułów czerwone albo jedynie na czole ciem- niejszą posiada plamę. Głowa i tułów u formy typowej prawie bez szczecin, ze szczecinami obfitszemi u ab. pi- niphila Schenck. Pozaplecze ma część nasadową krótszą od spadzistej, ale u nieco jaśniejszej ab. polyctena Fórst. jest część nasadowa tak długa jak spadzista. Długość ciała: 6—9 mm. Do fauny ziem polskich należy jeszcze var. meridio- nalis Nasonow. Są to okazy robotnic żółte z brunatnem ciemieniem, tylnemi połówkami obrączek odwłoka, roż- kami, górnemi szczękami i końcami nóg. Wołyń. Czy to nie jest jakie zjawisko chorobowe, zmieniające zabar- wienie formy typowej, nie możemy osądzić. [Nie zmamy natomiast z Polski drugiej zagadkowej odmiany poznanej w Szwajcarji, mianowicie v. alpina Santschi (= Santschii Wheeler). Głowa u tej formy jest 165 166 dłuższa, mianowicie o !/, dłuższa od szerokości, trzonek rożków dłuższy, tułów nieco węższy z wypuklejszem przedpleczem. Forel podaje, że Santschi przypuszcza tu przypadek zwyrodnienia pod wpływem zakaźnego wystą- pienia pasorzytow]. Pseudogyny tego gatunku posiadamy z Polski ; róż- nią się od robotnic głównie garbowatym tułowiem po- dobnie jak u zbójnicy rufa L. (rudnica). Oczy uwłosione ; przedplecze z dużą do tylnego swego brzegu sięgającą plamą, zlewającą się z plamą śródplecza. Całe ciało odstającemi szczecinkami obficie porosłe. Dłu- gość ciała: 4—9 mm. [Jako południową formę z Alp nadmorskich, Hisz- panji i Apeninów wyróżniono var. nigricans Em. o barwie ciemniejszej, o czarnych plamach tułowia więcej rozsze- rzonych, nogach brunatno-czarnych z brunatno-czerwonemi biodrami i kolanami. Forel podaje tę odmianę szczegól- nie z Szwajcarji pd. i Tyrolu i zaznacza, że okazuje wszelkie przejścia do typowej formy]. pratensis Retzius (= congerens Nyl.) (łąkowa). Prawie całe ciało błyszczące najczęściej wraz z pólkiem czołowem ; smołowo-czarne, szczęki górne, rożki i nogi brunatne, przylegające omszenie ciała rzadkie nie pokry- wające połysku tła i nie wywoływające swoistego lśnienia, odwłok właściwy silnie błyszczący, bardzo delikatnie po- przecznie zmarszczkowany Ciało delikatnie zmarszczkowane i wraz z pólkiem czoło- wem ćmawe Pozaplecze z boku oglądane (w profilu) zaokrąglone bez wyraźnego kąta między nasadową a pochyłą powierzch- nią. Łuska szeroka z cienką krawędzią. Długość ciała: 4—7:5 mm. Ograniczona u nas, jak się zdaje, do cieplej- szych okolic Podola gagates Latr. (gagatka). Pozaplecze z boku oglądane (w profilu) przedstawia wprawdzie zaokrąglony, ale przecież wyraźny kąt między nasadową a pochyłą powierzchnią. Długość ciała najwy- żej 6:5 mm. picea Nyl. (mszarnica). Ciało z delikatnem, przylegającem, bardzo gęstem omsze- niem i przez to jedwabisto-lśniące ; głowa, najczęściej też MORTE ER Pp AOI U ,- h s] 4 LO tułów i łuska prostopadłemi a odwłok pochylonemi wstecz krótkiemi szczecinkami obficie porosłe; spód głowy ma długie szczeciny. Barwa ciała brunatno-czarna, szczęki górne, rożki, piszczele i stopy czerwonawe. U var. imitans Ruzsky (= cinereo-rufibarbis Forel 1915), połą- czonej przejściami z formą typowo ubarwioną, są głowa, tułów i pomostek z łuską żółto-czerwone albo jasno bru- natnawo-czerwone, na głowie i przedtułowiu są czarno- brunatne piętna. Długość ciała 4*7—6 mm. cinerea Mayr (zwirowa). Uwaga: war. imifans Ruzsky jest właściwie słabą barwną od- mianą, która niewątpliwie już Mayrowi była znana, jednakże osobno przez niego nie została wyróżniona. Opis Mayra gatunku cinerea obej- muje oprócz ciemnoubarwionych przez Ruzskyego za typ uznanych okazów nawet jeszcze jaśniejsze niż var. imitans Ruzsky, gdyż w opi- Sie cinerea Mayr podaje autor gatunku w r. 1861: „rzadko jest tułów rdzawo-czerwony“. Forela v. cinereo-rufibabris For. 1915 mając tułów „bardzo ćmawo-czerwony zwykle z ciemniejszemi plamami u góry na przed- i śródpleczu* obejmuje w sobie prawdopodobnie i te jasne okazy Mayra i Ruzskyego imitans. Według dotychczasowych spostrzeżeń wydaje nam się, że ty- powa (ciemna) forma przeważa u nas na piaskach oddalonych od gór, na morenach i nad morzem (Lwów, Mołczadź, brzegi Bałtyku) ‘a jasna forma (imitans Ruzsky) nad rzekami górskiemi (Kołomyja). Ciało miernie przylegająco omszone, nie lśniące jedwa- bisto, z rzadka szczecinami porosłe albo bez szczecinek, spód głowy bez odstających szczecinek; (do- starczają innym mrówkom niewolnic). Ciało bez połysku metalicznego, albo rdzawo-czerwone, czoło, ciemię i odwłok brunatno-czarne — albo brunatne ale policzki i brzegi przedplecza zawsze czerwonawe. Forma typowa bez odstających szczecinek albo z rzad- kiemi szczecinkami (rufibarbis Fabr. s. str. = cunicułaria Latr. Mayr 1861 = rubescens Forel 1915 = glebaria Em. 1909 nec Nyl!) jest połączona przejściami (v. fusco-rufi- barbis Forel 1915) z formą o obfitszem okryciu szczecin- kami: var. piligera nom. nov. (= rufibarbis Forel 1915). Tak forma typowa, jak i powyżej wymieniona odmiana mają przytem łuskę cieńszą lub grubszą o górnej kra- wędzi tępej i zwykle niewyciętej a szerokiej; natomiast 167 10. 168 var. subpilosa Ruzsky majac tak jak var. piligera odsta- jące szczecinki mniej lub więcej częste na górnej _po- wierzchni głowy, tułowia i odwłoka ma przytem łuskę dość grubą z tępym górnym brzegiem. Długość ciała: 5—7'5 mm. Odważna, w potrzebie broni gniazda zaciekle rufibarbis Fabr. (krasnolica). Uwaga: Ruzsky podał z ziem polskich (z ok. Żytomierza i Mińszczyzny) swoją odmianę v. subpilosa. Nie wiemy o ile do grubości łuski pomostka przywiązywał autor wagę. Jeżeli te okazy nie miały łuski wybitnie grubszej i tępszej niż okazy pospolicie u nas spotykane, wtedyby należało je zaliczyć raczej do v. piligera. Wartoby było okazy dowodowe z Żytomierza (9 d i ©) zachowane w rosyjskiem Zool, Muz. Akad. Nauk poddać powtórnemu rozpatrzeniu. Ciało okazuje stopnie w połysku metalicznym, mianowi- cie jest ono od dość ćmawego (matowego)do słabo błysz- czącego, barwę ma ciemną; głowa, tułów i odłok ciemno- brunatną do brunatno-czarnej, szczęki górne, rożki, pisz- czele i stopy są czerwonawe. Szczeciny bardzo rzadkie, omszenie nie gęste, odwłok właściwy omszeniem tylko oszroniony, bez jedwabistego połysku. Długość ciała: 3:5—7 mm. Łagodna fusca L. (= glebaria Nyl.) (łagodna). 9 (Rys. 4.). Nadustek po środku przedniego brzegu wy- cięty; tył głowy słabo wklęsły ; łuska pomostka szeroka, dość gruba, z dość ostrą zaokrągloną górną krawędzią. Ciało brunatno-czerwone, odwłok właściwy czarny, czoło i ciemię ciemnobrunatne, skrzydła brunatnawe. Całe ciało delikatnie zmarszczkowane i punktowane, ćmawe, pólko czołowe słabo błyszczące. Głowa i tułów bardzo z rzadka, odłok właściwy z góry miernie, spodem obfićie porosłe odstającemi szczecinkami ; przylegające omszenie tylko na odwłoku właściwym gęste. Długość ciała: 9—11 mm. subg. Raptiformica Forel sanguinea Latr. Nadustek po środku przedniego brzegu nie- wycięty ROWY. SB AR N PZ NER NN „ KDE iy L f , 169 2. Tylny brzeg glowy gleboko wykrojony subg. Adformica. 3. — Tylny brzeg głowy niewykrojony lub płytko wykrojony 4. 3. Miernie długie głaszczki szczękowe sięgają do środka między tylnym brzegiem gęby a otworem potylicznym głowy; nadustek nie podgięty do góry i niewcisniety; skrzydła brunatnawe, żyłki i znamię brunatne. Ciało mało błyszczące, brunatne, szczęki górne, policzki, trzonki roż- ków, przedni brzeg przedplecza, pozaplecze, łuska po- mostka i nogi żółtoczerwone lub czerwonożółte. Długość ciała: 7—9'5 mm exsecta Nyl. [Czy ? var. rubens For. różni się od formy typo- wej, nie wiadomo, gdyż nie jest znana]. — Krótkie głaszczki szczękowe zaledwie wystają poza tylny brzeg gęby; przedni brzeg nadustka nieco do góry pod- gięty a za tem podgięciem z poprzecznym wciskiem; skrzydła bezbarwne, żyłki i znamię brunatnawe. Ciało silnie błyszczące, czarne, głowa i tułów kasztanowato- brunatne, szczęki górne, przednie naroża nadustka i ko- niec odwłoka żółtoczerwone. Pomostek z wyjątkiem łuski i biodra żółtawe, nogi brunatne. Długość ciała: 6—7°5 mm. pressilabris Nyl. [9 var. Foreli Em. jest nieco więcej błyszcząca niż exsecła Nyl., ale daleko jej do połysku typowej pressi- labris Nyl. Tylko odwłok, biczyki rożków, ciemię, poty- lica i wierzch śródplecza ciemnobrunatne; wszystkie inne części ciała zöltawoczerwone]. 4. Pólko czołowe lśniące (u wszystkich polskich ga- tunków). Głowa i tułów po części czerwone. Długość ciała: 9—11 mm. subg. Formica i. sp. 5. — Pólko czołowe ćmawe albo lśniące ale w tym drugim razie są głowa i tułów całkiem czarne «subg. Serviformica Forel 7. 5. Odwtok nieuwlosiony i silnie blyszczacy, z deli- katnem rozrzuconem punktowaniem. Cialo rdzawoczer- wone, wierzch glowy i tulowia, z wyjatkiem pozaplecza, i odwłok czarnobrunatne. Odstających szczecin prawie całkiem brak rufa L ‘ 170 Ab. piniphila Schenck ma mieć tak silnie błysz- czącą tarczkę (scutellum) jak odwłok, silniej niż reszta tułowia, podczas gdy u typowej formy i ab. polyctena Först. nie wyróżnia się tarczka blaskiem; ab. polyctena Fórst. ma mieć oczy nagie, podczas gdy typowa forma ma mieć rzadko krótkiemi włoskami oczy porosłe. Co do tych dwóch aberacyj potrzebne są dalsze badania nad osobnikami 9 wziętych z gniazd razem z ro- botnicami. Dla nas wątpliwe jest, czy i typowa rufa L. nie miewa tarczki błyszczącej. Czy istnieją samice zbaczające w ubarwieniu w kie- runku ab. Dusmeti Em., nie wiadomo nam, Forel pisze (1915 r.), ze 9 v. Dusmeti i alpina nie są znane. Być moze, ze wcale nie istnieja, co zreszta jest prawdopo- dobne też i u v. meridionalis. Odwłok z obfitem przylegajacem omszeniem, Cmawy Tułów i wierzch odwłoka bez odstających szczecinek ale z obfitem przylegającem omszeniem. Rdzawo-czerwone . ciało ma wierzch głowy, tułowia, z wyjątkiem pozaplecza, i odwłok czarnobrunatne pratensis Retz. [O 9 v. nigricans Em. wiemy od Forela (1915) tyle, ze jest ciemniej ubarwiona niż 9]. Głowa, tułów i odwłok obficie porosłe odstającemi szcze- cinkami. Jasnordzawoczerwone ciało ma czoło i ciemię częściowo lub całkiem, rożki, trzy podłużne paski na śródpleczu albo całe śródplecze i tarczkę, odwłok bez przedniej połowy pierwszej obrączki i często też tylny brzeg przedplecza czarnobrunatne truncicola Nyl. Ciało smołowo-czarne, odwłok silnie błyszczący ze sła- bem omszeniem, górne szczęki, rożki, koniec odwłoka i nogi smołowobrunatne. Długość ciała: 9—11 mm. Ciało brunatno-czarne albo częściowo innych barw Głowa i tułów mało błyszczące, lekko omszone | gagates Latr. Śródplecze i tarczka tak samo silnie błyszczą jak odwłok picea Nyl. Odwłok gładki, tylko z bardzo rozrzuconemi punktami, błyszczący, z bardzo słabem przylegającem omszeniem > pp ta WERNER NONE WPA 9 | _ 10. i prawie bez odstajacych wlosköw. Cialo brunatno-czarne, górne szczęki, rożki i nogi czerwonobrunatne. Długość ciała: 9—10°5 mm. fusca L. Odwłok gęsto marszczysto punktowany i jak reszta ciała obficie przylegająco omszony, émawy i tylko skutkiem omszenia szaro lśniący Ciało brunatnoczarne, górne szczęki, rożki, koniec od- włoka i nogi, u var. imitans Ruzsky także policzki i brzegi przedplecza czerwonobrunatne. Całe ciało obficie, wierzch odwłoka rzadziej odstająco uwłosione. Głowa u spodu z ostającemi szczecinami. Długość ciała: 10—11 mm. cinerea Mayr. Znane nam okazy var. imitans Ruzsky mniej odbi- jają od typu niż robotnice. Barwa zmienna. Jasniej ubarwione osobniki są żółto- czerwone, biczyk rożków, czoło, ciemię, środkowa plama i obustronnie podłużny pas na śródpleczu i wierzch od- włoka brunatno-czarne ; najciemniejsze osobniki są bru- natno-czarne, szczęki górne, trzonki rożków, policzki, brzegi przedplecza, dolna połowa spadzistej powierzchni pozaplecza, pomostek z dolną częścią łuski i nogi czer- wonobrunatne. Ciało u formy typowej bardzo z rzadka odstająco uwłosione ; var. piligera słabo się różni od typu nieco większą ilością odstających włosków. Długość ciała: 8—11 mm. rufibarbis Fabr. Ruzsky pisze o swojej var. subpilosa, że samice mają częste odstające włoski na górnej stronie ciała. Z tego wiedzieć nie można, czy i o ile się różnią od samic war. piligera. d Przedni brzeg nadustka wycięty ; brzeg wewnętrzny szczęk górnych czworo- lub pięciozębny. Ciało brunatno-czarne z nogami i narzędziami rozrodczemi żółtoczerwonemi. Długość ciała: 8—11 mm. Raptiformica Forel. sanguinea Latr. Jako anomalję należy uważać bardzo rzadkie wy- stępowanie u tego gatunku karłowatych samców (mikroa- nerów) mających zaledwie 6—7 mm. długości. 171 10. 172 Przedni brzeg nadustka niewyciety; brzeg wewnetrzny szczek görnych z reguly wydluzony w jeden dosc tepy zab Tylny brzeg głowy i łuska pomostka silnie łukowato wykrojone. Ciało tylko bardzo z rzadka z odstającemi włoskami. Narzędzia rozrodcze żółte, nogi brunatne lub żółte. Długość ciała: 5—9 mm. Adformica. Tylny brzeg głowy słabo wycięty albo niewycięty; dłu- gość ciała: 9—11 mm. Głaszczki szczękowe sięgają prawie do otworu potylicz- nego, oczy z włoskami. Długość ciała: 6—9 mm. exsecta Nyl. d exsecta var. rubens For. nie jest nam znany ani z opisów, ani w naturze. Być może, że nie różni się od d formy typowej. Głaszczki szczękowe sięgają tylko nieco poza tylny brzeg gęby, oczy nagie; długość ciała: 5—7'5 mm. pressilabris Nyl. 3 pressilabris var. Foreli Em. jest mniej błyszczący niż typowej formy, gdyż ma znacznie silniejszą drobną rzeżbę. Budowa ciała silniejsza, odwłok szerszy, oczy z odstają- cemi włoskami. Formica i. spe. Budowa ciała smuklejsza, odwłok węższy Serviformica Forel Pólko czołowe silnie błyszczące. Ciało czarne, obficie odstającemi włoskami pokryte; końce górnych szczęk, nogi i narzędzia rozrodcze żółtoczerwone. Luska o połowę szersza niż wysoka, czworoboczna, górne jej naroża silnie zaokrąglone, górny, gruby i zaokrąglony brzeg słabo wycięty lub niewycięty. Długość ciała: 9—10 mm. truncicola Nyl. . Pólko czołowe słabiej błyszczące lub émawe, szczęki górne na samych końcach czerwonobrunatne lub całkiem czarne jak całe ciało z wyjątkiem żółtych narzędzi roz- rodczych i nóg. Długość ciała: 9—11 mm. Ciało, zwłaszcza głowa z tyłu i śródplecze, z rzadka odstającemi włoskami porosłe rufa L. d osobny rufa ab. Dusmeti Em. prawdopodobnie nie istnieje gdyż ta forma przedstawia tylko barwną od- mianę robotnicy. PR AO ELU MEME OWO SANG soi ne CR TA AUX Ay À Y z i 10. d' rufa ab. piniphila Schenck ma tarczkę mniej wie- cej błyszczącą, podczas gdy u typu nie jest błyszcząca. d rufa ab. polyctena Fórst. według Forela (1915) nie różni się od typu. d rufa var. meridionalis Nasonow ani Ei var. al- pina Santschi nie sa znane i watpliwe, czy istnieja. Ciało, zwłaszcza głowa z tyłu i śródplecze, obficiej od- stającemi włoskami porosłe pratensis. Retz. d' pratensis var. nigricans Em. nie różni sie od typu wedlug Forela (1915). Głowa i tułów obficie porosłe odstającemi włoskami, któ- rych jednak na oczach brak, także spodnia strona głowy ma odstające szczecinki Głowa i tułów prawie bez odstających włosków albo z rzadko stojącemi Ciało szersze, brunatno-czarne, skutkiem gęstego przyle- gającego omszenia szaro-lśniące. Śródplecze i tarczka ćmawe. Długość ciała: 10 mm. cinerea Mayr. Między ¢ cinerea Mayr a v. imitans Ruzsky róż- nic nie widzimy. Ciało wąskie o odwłoku walcowatym, czysto c czarne, mimo przylegającego omszenia silnie błyszczące. Śródplecze sła- bo, tarczka silniej błyszcząca. Odwłok ma połysk silniejszy niż śródplecze. Długość ciała: 9—10 mm. picea Nyl. Skrzydła przednie do połowy zadymione; ciało brunatno- czarne, końce górnych szczęk, narzędzia rozrodcze i nogi, często też trzonki rożków czerwonożółte. Przylegające omszenie bardzo delikatne i obfite, przeto górna po- wierzchnia ciała, szczególnie odwłoka, słabo jedwabiście lśniąca; odstające włosy prawie tylko na spodzie odwłoka. Łuska gruba, u góry mało albo szeroko wycięta. Dłu- gość ciała: 9—10 mm. gagates Latr. Skrzydła niezadymioae albo słabo zadymione Łuska szeroko wykrojona, ciało zwykle silniejsze, szersze ; czarne ; narzędzia rozrodcze a najczęściej też nogi i często końce szczęk górnych czerwono-żółte. Śródplecze ćmawe. Długość ciała: 9—10 mm. rufibarbis Fabr. d var. piligerai 4 var. subpilosa nie znamy i nie wiemy, czy można je od d' formy typowej odróżnić. 173 8. 9. 10. ad. PR PS WETO AC ae TOR 174 — Łuska niewycięta albo bardzo słabo wycięta; ciało wąskie, brunatno-czarne, narzędzia rozrodcze i nogi i prawie zawsze trzonek rożków czerwono-żółte. Odwłok nieco metalicznie lśniący. Śródplecze słabo lśniące. Długość ciała: 8—10 mm. fusca L. Rys. 1. Rys. 2. Rys. 3. _ Rys. 4. Rys. 1. Formica pratensis Retzius. Robotnica z boku. 1. Głowa. 2. Przed- pleeze. 3. Śródplecze. 4. Zaplecze. 5. Pozaplecze. 6. Pomostek z łuską u góry. 7. Odwłok właściwy ') (przedstawiona tylko nasada tej części ciała), — Biodra pierwszej, drugiej i trzeciej pary nóg z jednej strony ciała: a, a,, a,„. Pozostałe części nogi, t. j. krętarz (b), udo (c), piszczel (d) i stopę (e) przedstawiono jedy- nie na przedniej nodze. Rys. 2. Formica pratensis Retzius. Głowa robotnicy z przodu. 1. Pierwszy członek rożka stanowiący tak zwany trzonek czyli rękojeść, 2. pozostałe członki różka stanowiące tak zwany biczyk czyli prątek. 3. Głaszczek szczę- kowy, który jest częścią składową drugiej pary szczęk, zwanych także szczękami dolnemi czyli żuchwami. Z sześciu członków widać jedynie pięć końcowych, gdyż pierwszy jest ukryty pod zuwaczka.' 4. Jedno z trzech przyoczek. 5. Oko. 6. Listwa czołowa. 7. Pólko czołowe. 8. Nadustek. 9. Szczęka górna cz. żuwaczka. 1) W opisach przez odwłok należy rozumieć zwykle odwłok właściwy. ie I: s 4 "55 Okolicę głowy za nadustkiem między oczyma aż do przyoczek nazywamy czo- łem, za czołem następuje ciemię a dalej potylica. Boki głowy przed oczyma sta- ' nowią policzki, za oczyma skronie. Rys. 3. Serviformica fusca L. Skrzydło przednie samca. Odznaczono komórkę dyskoidalną (d), kubitalną (k) i znamię (ż). Rys. 4. Serviformica picea Nyl. Tułów samicy z góry. Odznaczono: a przedplecze, b śródplecze, d tarczkę i f pozaplecze. c BEMERKUNGEN ZUR UEBERSICHT POLNISCHER ARTEN DER GATTUNG AMEISE (Formica L.). In der vorliegenden Uebersicht werden 11 Arten der Formica L. der polnischen Fauna in vier Gruppen eingeteilt. Diese Grup- pen werden zugleich als besondere Untergattungen unterschieden. Es ist uns zwar bekannt, daß die Untergattungen Forels: Rap- tiformica und Serviformica noch nicht allgemein anerkannt worden sind (41 *), trotzdem schien uns doch zweckmässig nicht nur diese Untergattungen aus praktischen Griinden provisorisch gelten zu las- sen, sondern auch fiir die zwei Arten, die bei beiden Geschlech- tern stark konkaven Kopf haben und ziemlich monomorphe Ar- beiter besitzen, eine besondere Untergattung aufzustellen: - Adformica n. subg.: a Formica i. sp. occipite concavo in feminis (et operariis) atque in maribus differt. Operarias pene uni- formes habet. In der polnischen Fauna gibt es zwei Adformica-Arten: exsecta Nyl. und pressilabris Nyl. A. exsecta Nyl. hat der Verf. in der subkarpathischen Zone selten in Einzelnestern beobachtet, Noskiewicz (40) hat die- selbe als haufige Ameise in Polesie gefunden. Nach Forel (27) zuweilen polykalybisch! Die var. rubens For. ist uns aus Polen unbekannt. A. pressilabris Ny]. hat der Verf. in den Karpathen in Einzelne- stern beobachtet, Noskiewicz (38, 42) fand auf dem West- und Nord-Rande Podoliens Nester die unserer Ansicht nach polyka- lybischen Kolonien angehôhren dürften. Da diese Art in Europa *) Die Nummern beziehen sich auf entsprechende Nummern des Litteratur- 'verzeichnisses. 176 in zwei Formen erscheint, namentlich in der stärker sculptierten var. Foreli Em. und in der schwächer sculptierten pressilabris Nyl. s. str., wäre es vom grossen Interesse festzustellen, zu welcher Form unsere Tiere gehören. Wir können auf Grund der von Emery und Forel angegebenen Unterschiede für Arbeiterform dies nicht entscheiden, das Weibchen von dem Karpathengebirge aber ge- hört ohne Zweifel zur pressilabris Nyl. s. str. Für podolische Tiere ist és nicht ganz sicher festgestellt, da die Geschlechts- tiere in den Nestern daselbst bis jetzt nicht gefunden worden sind. Es ist vielleicht auch möglich, daß unsere Tiere in der Arbeiterform mit Foreli Em., in Weibchenform mit pressilabris s. str. übereinstimmen. Man müsste so wie Emery (23) zur Ent- scheidung nordisches Vergleichsmaterial benützen. Die drei Formica L. i. sp. sind in allen drei Formen (© 9 &) bei uns scharf geschieden und wir betrachten daher auch diesel- ben als besondere Arten nicht aber als Rassen. -Die Uebergangs- formen zwischen diesen Arten sind auch uns bekannt aber lediglich aus der Literatur (besonders vom 1874 J. angefangen), in der Natur haben wir dieselben bis jetzt noch nicht gefunden. Nur Formica rufa L. ist bei uns häufig, viel seltener kom- men Zruncicola Nyl. und pratensis Retz. vor, selten sind aber auch die zwei letztgenannten Arten nicht. : Formica rufa L. ist wie bekannt sehr veranderlich in der Arbeiterform sowohl in der Farbe wie auch in der jedenfalls schwachen Beborstung. Emery (23. p. 188.) beschreibt als Unterart eine Form, die er Dusmeti nennt auf Grund der drei © Individuen aus Spa- nien. Forel (27) betrachtet später diese Form nur als eine Va- rietat und gibt als Vaterland noch Norwegen an. Wir haben in der Sammlung des Dzieduszycki schen Museums 11 Individuen von Zarzecze bei Jarosław (im J. 1917 gesammelt) mit demselben Zeichen auf allen Zetteln, also offenbar aus einem Neste. Unter denselben sind 2 Ex. ganz mit den Beschreibungen von Dusmeti übereinstimmend. Von der gewöhnlichen rufa L. s. str. unter- scheidet sich eins dadurch, daß der Kopf und der Thorax rot sind mit Ausnahme eines dunkleren Fleckchens auf der Stirn zwischen den Nebenaugen. Schwach bemerkbar sind die Verdun- kelungen der Stirnleisten innen und die von denselben undeutlich sich fortziehenden Streifen zum Stirnfleckchen zwischen den Ne- VAN wee ee WY | UT: - st 177 benaugen. Da auch Fiihlerschafte in Basalteilen rot sind, ist das Tierchen ohne Zweifel Dusmeti Em. Das zweite Ex. unterschei- det sich vom ersten nur dadurch, daß alle dunklen Flecken der Stirn zusammengeschmolzen sind und dieses, obwohl vom ersten zur echten rufa einen Uebergang bildend, stimmt noch besser mit der Beschreibung Emery’s überein. Bei zwei folgenden Ex. greift der Stirnflecken über Hinterkopf und berührt Hinterränder der ‚Augen, zuletzt bei 4 folgenden Ex. verbreitert sich der Flecken "der Oberseite bis zu den Innenrändern der Augen und zugleich erscheinen die Fleckchen des Pro- und Mesonotums. Diese Ex. sind schon echte rufa L. s. str. Drei übrigen sind kleine 9, wel- che in der Farbe auch zwischen besonderen Arten sich nicht gut unterscheiden lassen. Aus dem oben Mitgeteilten folgt, daß Dusmeti Em. am besten als Arbeiterformaberration der rufa L. zu betrachten ist: Formica rufa L. a. 9 Dusmeti Em. Jedenfalls ist diese Aberration als sehr selten zu bezeichnen. Während a. Dusmeti Em. der Art éruncicola Nyl. in der Farbe gleicht, gibt es auch echte rufa L. Individuen, die in der Farbe ganz mit pratensis Retz. übereinstimmen. Wir halten es für überflüssig diese in der anderen Richtung abweichende Farben- aberration besonders zu benennen, wir teilen nur mit, daß solche zwei Exemplare sich im Dzieduszycki’schen Museum befinden, es sind zwei © aus der Umgebung von Kartuzy in der Pommerschen Wojewodschaft, sie haben fast ganz borstenlosen Kopf und Tho- rax, sie besitzen einen gemeinsamen schwarzen Flecken am Pro- und Mesonotum und dunklen oberen Schuppenrand. Die Formen polyctena Förster und piniphila Schenck be- trachtete schon Mayr als Synonyme der rufa L. (9). Die Form piniphila Schenck betrachten wir als Aberration, die gemeinsam mit der rufa L.s. str. in demselben Neste sich finden kann (30), dasselbe kommt bei polyctena Först. nach Forel (14) vor. Das Weibchen der ab. piniphila soll sich duch glänzendes Scutellum von rufa L. s. str. unterscheiden, das der ab. polyctena durch kahle Augen. Das der piniphila soll sich auch durch mehr weniger glänzendes Scutellum von rufa L. s. str. unterscheiden, das der polyctena unterscheidet sich nach Forel vom Typus nicht (27). Ob diese zu diesen zwei Arbeiteraberrationen gezählte Weib- chen und Männchen wirklich zu denselben gehöhren, wissen wir aus eigener Erfahrung noch nicht. Polskie Pismo Entomologiczne. Zeszyt 4. 14 / PRE 178 Die Varietät meridionalis Nasonow, die auch aus Volhynien angegeben wird, ist vielleicht eine pathologische Färbungsmodi- fication der Arbeiterform. Die Varietät alpina Santschi kennen wir aus Polen nicht. Pseudogynen der rufa L. kommen in Polen aber ziemlich selten vor. Als Unterscheidungsmerkmale der dé von rufa L. und pra- tensis Retz. heben wir die Beborstung des Hinterkopfes und des Mesonotums hervor. Wahrend bei rufa die Borsten dort sparsamer und kiirzer erscheinen, ist der Hinterkopf hinter den Ocellen lang und reichlich bei pratensis beborstet; auch auf dem Mesonotum ist dasselbe zu beobachten. Forel’s Schrift aus dem Jahre 1915 (27) befreit uns von der Pflicht der Bekampfung der Idee des Zusammenziehens aller Serviformica-Arten als fusca L.-Rassen, denn dort kehrt dieser verdiente Myrmekologe zur Mayr’s Ansicht (9) iiber die Selbst- standigkeit dieser Arten zuriick. Serviformica gagates Latr. ist in Polen wahrscheinlich nur an die warmere Gegenden des siidlichen Podoliens gebunden, picea Nyl. wurde in Polen von Noskiewicz auf Hochmooren an verschiedenen ziemlich weit voneinander entfernten Orten (Karpathen, Roztocze, Polesie) beobachtet (39, 40) und gesam- melt. Neuerdings hat Dr. Kinel diese Ameise im Bialowieza’er Urwalde gesammelt. | Die S. cinerea Mayr hat Ruzsky (20) in zwei Formen zer- legt, die eine dunkle betrachtet er als Typus, die zweite lichtere der rufibarbis F. in der Färbung ähnliche beschrieb er als var. imitans. Die Unterschiede, die ziemlich klar bei © auftretten, sind beim ? etwas abgeschwächt, 4 beiden Formen können wir nicht unterscheiden. Nach unserer Erfahrung kommt typische cinerea Mayr bei uns entfernt vom Gebirge (Lwów, Mołczadź, Ostseeufer), var. imitans Ruzsky an den Gebirgsflüssen (z. B. am Pruth in Kolomyja) vor. Mit var. imitans Ruzsky dürfte v. cinereo-rufibarbis Forel (27) synonym sein. Die frühere cinereo-rufibarbis Forel (14) wurde nicht beschreiben sondern nur genannt. Serviformica fusca L. und rufibarbis F. Latreille (1) hat unter fusca L. auch eine lichtere Varietät ohne besondere Benen- nung angegeben (p. 161—162). Ihm folgt Forel (14) und Andre (15). pti a edn M2] Gy ‘ Rent | AA ( - : ; i We « 127 + 179 In Emery’s Paläarktischen Formiciden (23) finden wir als Varietäten der „fusca fusca L.“ erstens: var. glebaria Nyl., zwei- tens var. rubescens For. Es scheint uns wahrscheinlich, daß unter diesen Varietäten die Latreille’s fusca L.- Varietät zu verstehen ist. Wenn wir die Beschreibungen von Emery (23) und Ny- ' lander (2) vergleichen, so finden wir, daß das 9 glebaria Nyl.: abdomen... nitidissimum, totum pubescentia cinereo- micante sub- tili densa aequaliter vestitum, während fusca L. bei demselben Verfasser: abdomen nitidissimum subaenescens ...; segmentis omni- bus subtilissime sparse adpresse cinereo-pubescentibus habe. Aus den hier wiedergegebenen Diagnosen folgt, daß glebaria Nyl. bei N y- lander das ? besitze mit der dichteren Pubescenz des Abdomens als fusca L.; käme also nur das Weibchen in Betracht, so könn- ten wir noch vielleicht die Deutung Emery’s annehmen und die in der Rede stehende Ameise als glebaria Nyl. betrachten. Aber in einem spateren Additamentum (4) gibt Nylander eine Be- schreibung der © fusca L., in welcher wir über dieselbe im Ver- gleiche mit glebaria Nyl. lesen (S. 30.): canescentia sericea paulo forsan ditiore. Daher inwieferne es sich um die Arbeiterform handelt, stimmt Nylander’s Beschreibung ganz sichtbar mit der Emery 's nicht überein. Arbeiter der glebaria Ny]. ist schwächer pubescent als fusca L., daher kann er nicht als identisch mit dem Emery 's stärker pubescenten gelten und daraus folgt, daß die von Emery unter dem Namen glebaria Nyl. beschriebene Ameise diesen Namen nicht behalten kann. Wir waren anfangs geneigt zu denken, daß Emery wirklich eine fusca L:- Varietät vorgelegen ist, die er unrichtig „glebaria“ gennant habe. Dennoch bewegte uns die weite Verbreitung, die seine „glebaria“ hat, zum Glauben, daß diese Form auch bei uns lebe. Wir sind jetzt der Ansicht, daß zu dieser „glebaria“ die Individuen der rufibabris F. gehören, die dunkelste Arbeiter besitzen. In dieser Ansicht sind wir verstärkt dadurch, was Emery über weitere „fusca L.- Varietät“ daselbst mitteilt, über rubescens Forel, die wir als synonym mit rufibarbis F. betrachten. Daraus, daß kleinere Arbeiter der var. rubescens For. sich von „var. gle- baria“ kaum unterscheiden lassen folgt, daß beide durch Ueber- gänge verbunden sind. 14* 180 Weitere Aufklarung verdanken wir Forel (27. s. 63.). Die daselbst als glebaria Nyl. beschriebene Ameise ist mit den dun- kelsten rufibarbis F.- Individuen identisch. Wir bemerken hier, daß Forel (27) zu grosses Gewicht auf die Beborstung des Kôrpers bei Einteilung der Serviformica legte und deshalb einen Teil der rufibarbis F.- Formen zu fusca L. verlegte, namentlich als Rasse die in der Rede stehende gle- baria mit den Varietaten rubescens For. und fusco-rufibarbis For. Deshalb wird daselbst als rufibarbis F. nur die starker beborstete rufibarbis F.- Form anerkannt. Nun was die Beborstung betrifft, so haben sowohl Mayr (9) als auch Emery (23) die unbeborsteten oder sparsam be- borsteten Formen als cunicularia Latr. (= rufibarbis F.) und ru- fibarbis F. betrachtet. Die früheren Beschreibungen der rufibarbis F. passen sowohl fiir Forel’s (27) glebaria wie fiir rubescens und noch für fuscorufibarbis, nicht so ganz sicher für seine rufi- barbis (27) und da wir Ruzskys (20) subpilosa nicht für ganz identisch mit diesen beborsteten Individuen halten, was aber Emery wahrscheinlich schien (23), so beschreiben wir diese Form als var. © © piligera; sie steht zu rufibarbis F. s. str. fast in demselben Verhältnis wie ab. piniphila zu rufa, scheint aber be- sondere Kolonien zu bilden und sich auch als Weibchen gut un- terscheiden. Das Mannchen ist uns unbekannt. Servijormica rufibarbis F. var. piligera nom. nov. a rufibarbi F. typica ditiore pilositate corporis apud operariam differt. Femina huius varietatis etiam a femina formae typicae sed paulo ditiore pilositate distinguitur. Mas nobis adhuc ignotum. Was nun weiter die Frage der Zugehörigkeit der als Va- rietaten der fusca L. von Forel betrachteten Ameisen betrifft, besitzen wir auch in der biologischen Literatur einen sehr wich- tigen Wegweiser. Wasmann schreibt im J. 1920 (31. S. 24. Adnotatio) bei der Besprechung des Verhältnisses der zwei Afe- meles- Arten zu den zwei Ameisen: fusca L. und rufibarbis F. wie folgt: „Für mich ist gerade die konstante Verschiedenheit des instinktiven Verhältnisses, in welchem diese beiden Ameisen- rassen zu jenen zwei Afemeles-Arten stehen, ein Hauptgrund, weshalb ich die neuerdings als Formica fusca subsp. glebaria Nyl. bezeichnete Ameise auch heute noch wie früher als bloße Varie- tät der Subspecies rufibarbis F. (als rufibarbis Var. fusco-rufibar- - Bu TS ; 181 bis For.), nicht aber als eigene Rasse betrachte. Denn bei ihr kommt wie bei rufibarbis stets nur Atemeles paradoxus vor, nie- mals emarginatus wie bei fusca in specie, ganz abgesehen davon, daß zwischen rufibarbis und fusco-rufibarbis auch morphologisch alle möglichen Übergänge vorkommen—manchmal sogar in einer Kolonie—, wähtend zwischen fusca und fusco-rufibarbis keine solche Übergänge zu finden sind“. Aus dem oben Mitgeteilten folgt, daß die sogenannte gle- bariaEmery’s und Forel's zu rufibarbis F. gehört. Die echte glebaria Nyl. ist am wahrscheinlichsten Synonym der fusca L., was auch vom Autor des Namens zugegeben wird (8. S. 65.). = Wir stellen uns die Synonymie der rufibarbis F. daher wie folgt vor: Formica rufibarbis F. s. str. = fusca var. Latr. = cunicularia Latr. = obsoleta Latr. = rubescens Forel; dun- klere Individuen = glebaria Em. = glebaria Forel (in rube- scens Forel auch enthalten) var. piligera nom. nov. = subpilosa Em. (nec Ruzsky) = rufibarbis Forel; dunklere Individuen in rufibarbis Forel ‚ enthalten. Forel’s fuscorufibarbis stellt wahrscheinlich eine Über- gangsform zwischen den dunkleren Individuen der rufibarbis s. str. und den dunkleren Individuen der var. piligera vor. Es ist zu bemerken, daß dunklere Individuen wahrscheinlich in der Regel zugleich kleinere Arbeiterform darstellen. Wir be- greifen überhaupt nicht, wie Forel die Untergattung Servifor- mica in der Arbeiterform als „kaum oder schwach dimorph“ oder sogar „fast ganz monomorph“ bezeichnen konnte. Aus den Gebieten, die vor Teilung Polens zu Polen ge- hörten wird noch von Ruzsky seine var. subpilosa angegeben. Es ist für uns nicht ganz sicher, ob Ruzsky gebührend auf die Dicke der Schuppe achtete; das abgebildete Ex. (20) von der Umg. des Aralsees hat eine von der rufibarbis F. und var. piligera dickere Schuppe und dürfte vielleicht nicht mit den beborsteten rufibarbis F., das ist mit var. piligera identisch sein, wenn keine Uebergänge in einem Neste vorkommen. Wenn dies der Fall wäre, damals solle man überhaupt die beborsteten Stücke — anstatt die- selben var. piligera nennen — der var. subpilosa Ruzsky zuteilen, wie es Emery wirklich (23) getan hat. Es wäre interessant die 182 Belegestücke (9, f u. ©) aus Zytomierz, die sich im Zool. Mus. der russischen Akad. d. Wiss. befinden, noch einmal untersuchen. Ob sich das 9 der var. subpilosa Ruzsky vom © der var. piligera unterscheidet, wissen wir nicht. Die ¢ der beiden Varietäten der rufibarbis F., das heisst var. subpilosa Ruzsky und var. piligera sind uns nicht bekannt. Zu den Unterscheidungsmerkmalen zwischen den 4 der fusca L. und rufibarbis F. gehört ausser den bisher schon be- kannten auch das mattschwarze bei rufibarbis F. und schwach- glänzende Mesonotum bei fusca L. Beide Arten (nicht aber Unterarten oder Rassen) fusca L. und rufibarbis F. sind bei uns sehr häufig und durch keine Ueber- gänge verbunden. Z pracowni Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie dnia 17. grudnia 1924 r. Nowe gatunki wachlarzoskrzydlych z rodzaju Halictoxenos Pierce. Neue Arten der Strepsipterengattung Halictoxenos Pierce. Podali J. NOSKIEWICZ i G. POLUSZYNSKI. Halictoxenos puncticollis n. sp. 9 Larwenformig. Körperlänge 2°7 — 2° 9 mm. Kopfbrust (Fig. 1.) hell braunlich-gelb, in der Mitte etwas dunkler. Ihre Breite etwas grosser, gleich, oder sogar kleiner als die Lange. In der Form ist die Kopfbrust mehr weniger dreieckig, an der Spitze ziemlich breit, in einem sehr sanften Bogen, fast flach abgeschnitten, an der Basis stark verengt. Oberkiefer (Fig. 7 c.) mit sehr kleinem apikalen Innenzahn, dicht am seitlichen Rande der Kopfbrust lie- gend, über diesen jedoch nicht hinausragend, 0°0314 mm. breit. Mundspalte, mit stark verdicktem Rande, 0°0549 mm. breit, führt in die trichterförmige Pharynx. Genitalspalte quer, in der Mitte leicht riickwarts gekriimmt; an den Seiten wendet sie sich bogen- förmig nach hinten und etwas nach aussen, und verläuft in dieser Richtung eine ziemlich lange Strecke, den Seitenrand der Kopf- brust jedoch nicht erreichend. Die nach hinten u. aussen laufen- BAR R > ad Wieza a vont OB). ER) "= > } SS co, ae aii HU RE ant aU eo 183 den Teile der Genitalspalte sind etwa halb so lang wie der quere, vordere Teil. Die an der Grenze des Kopfes und der Brust lie- gende, seitliche Vertiefung, deutlich, aber nicht sehr stark aus- gepragt. Stigmen klein, rundlich, dicht am Seitenrande der Bauch- seite der Kopfbrust, in ihrer breitesten Stelle, liegend. Hinter den Stigmen verschmälert sich die Kopfbrust bogenförmig der Basis zu. | Hinterleib aus 8 Segmenten bestehend. Die stark chitinisierte, schwarz-braune Partie des 1. Bauchsegments halbeliptisch oder halbkreisförmig. 5 Brutkanäle. | Ergebnisse der Messungen, die nach der bei Pierce (The comparativ Morphology of the Order Strepsiptera. Proceed. U. S. N. Muzeum. Vol. 54, 1919.) angegebenen Weise an 5 © ausgeführt wurden, sind in der folgenden Tabelle zu finden. Die Messungen sind mit Reicherts Obj. 3., Seitz Ok. 2., bei Tubuslange 160 mm. ausgeführt wobei 1 Masseinheit 0°0157 mm. beträgt. | I. fu [m |v.| v. [ve 1.|glie-Präp.]aı | 23 | 53 31 [28 | 39] Verhältnis [:Il=1-78 024465] 25 EN EU ee ek eee "880375 NB 17 1311985539 „PIE 4. jbals.Prap| 37 122 [68129127 | 35 Be: STA ET POI en EPS es) „oe [= die grösste Breite der Kopfbrust, II = die Breite des ‚Kopfes, III = der Abstand zwischen den Oberkiefern, IV = die Breite der Kopfbrust an der Basis, V = der Abstand zwischen den Stigmen und der Spitze des Kopfes, VI = die Lange der Kopfbrust. Exemplare 3 u. 5 sind wahrscheinlich etwas deformiert. Diese Art kommt in Mielnica a. Dniestr im Mai u. August als Parasit des Halictus puncticollis Mor. vor. In einem am 31. VIII. 24. erbeuteten puncticollis 4 befanden sich 4 Halictixenos 9. d unbekannt. Halictoxenos calceati n. sp. 9 Larwenfórmig. I = 48, II = 225, III = 5°8, IV = 35, V = 32, VI = 41 Masseinheiten. Kopfbrust (Fig. 2.) hell braunlich-gelb, mit einem dunkleren, schmalen, quer verlaufenden Streifen hinter der Genitalspalte, 184 zwei langlichen Streifen an den Seiten, u. einem grossen, braun- schwarzen, nach vorne heller werdenden, trapezförmigen Makel an der Basis; fast um den Abstand zwischen den Oberkiefern breiter als lang. Ihrer Form nach ist die Kopfbrust breit dreieckig, nach vorne stark verengt, an der auffalend kurzen Spitze stark bogenförmig abgerundet. Die Oberkiefer (Fig. 7 B.) über die Seiten des Kopfes etwas hinausragend, mit kleinem, apikalen Innenzahn, 0'03925 mm. breit. Die Mundspalte 0°0706 mm. breit, infolge der ausgiebigen Verengung des vorderen Teiles der Kopf- brust, den Innenrändern der Oberkiefern sehr genähert. Die Genitalspalte quer verlaufend, flach-bogenförmig nach vorne ge- krümmt, die Seiten der Kopfbrust nich erreichend. Stigmen an der Bauchseite, gross u. deutlich, kurz-oval, mit gebogenem Aussen — u. fast geradem Innenrande, von den seitlichen Rändern der Kopfbrust ziemlich weit abstehend. Seitliche Vertiefung an der Grenze des Kopfes u. der Brust gut ausgeprägt. Ihre grösste Breite erreicht die Kopfbrust in der Höhe der Stigmen u. verengt sich von da an plötzlich u. fast rechtwinklig der Basis zu. Ver- hältnis I:II=2'13. | Ein ? in einem männlichen Exemplare d. Halictus calceatus Scop. in Brastaw (Nord-Ostpolen) am 12. VIII. 24. von J. Noskie- wicz gefunden. Diese Art is schon aus England als Parasit d. Halictus calceatus Scop. erwähnt, aber bisjetzt noch nicht beschrieben worden. d unbekannt. Halictoxenos sajoi n. sp. 9 Larwenfórmig. I = 50, I = 31, Il = 7:3, IV = 33, V = 32, VI = 43 Masseinheiten. Körperlänge ungefähr 3 mm. Kopfbrust (Fig. 3.) hell braun- gelb, mit einem dunkleren Flecken hinter der Genitalspalte u. je einem, gleich dunklen, bis zur Basis reichenden Streifen längs der Seiten, dreieckig, von der breitesten Stelle bis zur Spitze fast gleichmässig verengt, an der Spitze breiter u. flacher als bei calceati abgerundet, an der Basis stark verengt. Ihre grösste Breite übertrifft die Länge um die Hälfte des Abstandes zwischen den Oberkiefern. Diese (Fig. 7 A.) dicht an dem seitlichen Rande des Kopfes, über welchen sie jedoch nicht hinausragen, liegend, mit einem starken apikalen Innenzahn bewaffnet, 0'0471 mm. breit. Mundspalte, wie üblich, in die trichterförmige Pharynx führend, 185 Tabl. IV P. Pismo Ent. III. 4. . 186 0‘0785 mm. breit. Genitalspalte stark bogenförmig nach vorne gekrümmt, an den Enden leicht erweitert: Seitliche Vertiefung an der Grenze des Kopfes u. der Brust fast unmerklich. Stigmen an den Seiten der Kopfbrust schwach hervorragend. Die grösste Breite der Kopfbrust etwas hinter den Stigmen; die basale Veren- gung erfolgt plötzlich und scharf, fast rechtwinklig. Verhältnis I:II=161. Hinterleib aus 8 Segmenten bestehend, schwarzbraune Partie des 1. Bauchsegments rechteckig. 5 Brutkanale. Ein 9 in einem mannlichen Exemplare d. Halictus sajoi Bliithg. in Aquileia (Italien) von dem bekannten deutschen Apidologe J. D. Alfken am 2. VIII. 1898 gefunden. d unbekannt. Halictoxenos rubicundi n. sp. 9. Larwenfórmig. I = 47, Il = 29, III = 95, IV = 33, V = 33, VI = 47 Masseinheiten. Körperlänge ungefähr 3'2 mm. Kopfbrust (Fig. 4.) hell-braun- lich-gelb, hinten heller als vorne, hinter der Genitalspalte mit einem dunkleren Streifen; um die Hälfte des Abstandes zwischen den Oberkiefern breiter als lang, an der Bauchseite gewölbt, in der Form beinahe dreieckig, an der Spitze ziemlich breit bogenförmig abgerundet, an der Basis schwach verengt. Oberkiefer (Fig. 7. D.) über den Seitenrand des Kopfes etwas hinausragend !), zweilap- pig, an der Basis aussen bis zum Seitenrande der Kopfbrust verlängert. Mundspalte in die trichterförmige Pharynx führend, 0'07065 mm. breit, von den Innenseiten der Oberkiefer ziemlich weit entfernt. Genitalspalte in fast regelmässigem Bogen nach vorne gekrümmt, die Seitenränder der Kopfbrust nich erreichend, Stigmen gross u. deutlich, an den Seiten der Kopfbrust gelegen. jedoch fast nicht hervorragend. Die basale Verengung hinter den Stigmen schwach u. bogenförmig. Verhältnis I:I=1'62. Hinterleib aus 8 Segmenten bestehend, die Chitinisierung des 1. Bauchsegments ziemlich schwach. 5 Brutkanäle. d. Es stand uns zur Verfügung ein sehr junges u. schlecht erhaltenes Puparium, wir können daher in der Beschreibung nur den Bau der Fühler u. der Tarsen berücksichtigen. 1) Die in der Figur 7 d abgebildete Oberkiefer ist geöffnet und ragt daher ziemlich stark hervor. 4 ; 4 | 5 187 Die Fiihler sind viergliedrig, das 3 Glied samt Flabellum ungefahr so lang wie das 4. Dieses weist keine Gliederung auf. (Fig. 5.). Tarsen viergliedrig, die einzelnen Glieder sind nur an ‘ihren distalen inneren Enden erweitert u. nur an der Innenseite bewimpert. (Fig. 6.). Lange des Pupariums 3'1 mm. | Nach dem oben erwahnten Bau der Fiihler u. der Tarsen gehört dieses 4 in die Unterordnung Xenoidea u. Familie Xenidae. Im Bereiche dieser Familie kann es in Bezug auf den Wirt u. auch auf die Zahl der Brutkanäle des © nur in die Gattung Halictoxenos Pierce einverleibt werden. Das oben beschriebene 9 u. das männliche Puparium hat J. Noskiewicz in einem männlichen Exemplare des Halictus rubicundus Christ in Zaleszczyki a. Dniestr (Südostpolen) am 30. IV. 24. gefunden. Diese Art ist schon aus England als Parasit d. Halictus - rubicundus bekannt aber bisjetzt noch nicht beschrieben worden. Das Verhältnis der grössten Breite der Kopfbrust zur Breite des Kopfes ist für die Systematik der Gattung Halictoxenos Pierce wichtig, weil es Pierce als Grundlage zur Einteilung dieser Gat- tung in drei (von Untergattung Augochlorophilus Pierce abgesehen) Untergattungen: Halictoxenos, Halictophilus u. Halictostylops ge- dient hat. Bei Halictoxenos beträgt dieses Verhältnis 1:9—23, bei Halictophilus 1°4, bei Halictostylops, seiner Angabe nach, ungefähr 3. Es ist aber ersichtlich, dass Pierce einen so hohen Wert für dieses Verhältnis bei Halictostylops nur deshalb erhalten hatte, weil er die Breite des Kopfes bei Halictostylops spencii Nass. nicht wie sonst an den hinteren Enden der Genitalspalte sondern mehr vorne, in der tiefsten Stelle der seitlichen Einbuchtung ge- messen hatte. Wenn man dieses Verhältnis nach der Breite des Kopfes am Ende der Genitalspalte (an der Hand der Nassonowschen Abbildung dieser Art, die auch Pierce zu den Messungen diente) berechnet, so beträgt es ungefähr 1°95, kommt also in den Bereich der Untergattung Halictoxenos Pierce zu liegen. Die Untergat- tung Halictostylops Pierce hat daher, da auch die von Pierce betonten Merkmale in der Form der Kopfbrust wenig wichtig u. massgebend sind, keine Berechtigung. Die von uns berechneten Verhältnisse für die 4 oben beschrie- benen Arten erreichen nur bei A. calceati den Wert 2°13, der diese Art in die Untergattung Hfalictoxenos Pierce einzureihen À FV aś BRAWA l LI 188 Ÿ erlaubt. Bei drei anderen Arten sind sie geringer u. schwanken in den Grenzen von 1°61—1°78, also zwischen den von Pierce ~ für Halictoxenos u. Halictophilus angegebenen Werten. Unsere drei Arten kônnten daher keiner von diesen zwei Untergattungen angehôren u. man müsste für sie eine neue Untergattung bilden. Es scheint uns aber ratsamer, da die von uns gefundenen Werte, die von Pierce zwischen Halictoxenos u. Halictophilus konsta- tierte Liicke ausfüllen, diese Einteilung der Gattung Halictoxenos Pierce fallen zu lassen u. alle bisjetzt beschriebenen in Halictus- Arten vorkommenden Strepsipteren der Untergattung Halictoxenos Pierce einzureihen. Nach dem obigen ware die Gattung Halictoxenos Pierce in die Untergattungen Halictoxenos Pierce (Parasiten der Halictus- Arten) u. Augochlorophilus (Parasiten der Augochlora-Arten) ein- zuteilen. Aus dem zoologischen Institute der Jan Kazimierz Universitat in Lwow. m Mao ee hr do ds Referaty. Michailo Gradojevié: Thecodiplosis brachyntera Schwaeg., sküdce borovYch lest na Slovensku. (Ze stätniho lesnickoho vyz- kumného üstavu v Praze. — Oddéleni pro ochranu lest). Theco- diplosis brachyntera Schwaeg. Cécidomyie nuisible aux foréts de pins en Tchécoslovaque. (De l’Institut des recherches scientifiques forestières de Prague. — Section de la Protection des forêts.) — Praha 1924. — 8°, str. 41. Pod powyzszym tytulem wydal autor odbitke swej pracy z Ill. rocznika „Lesnickä präce“ o biologji Thec. brachyntera, ko- marka szpilkowca. Po przegladzie historycznym prac, dotyczacych tego szkodnika, omawia autor rozsiedlenie jego, gdzie ku zdumieniu naszemu dowiadujemy sie, iz szkodnika tego nie znano w Czecho- stowacji dor. 1921, tj. do czasu, kiedy pojawil sie na pograniczu Moraw i Slowacji jako powazny szkodnik sosny. Autor badal komarka szpilkowca od jesieni 1923 do wiosny 1924 na miejscu w lesie i w pracowni instytutu i uzyskal bardzo ladne rezultaty. Opisuje on najprzöd jajo i pierwsze stadjum larwy i jej zycie, a nastepnie bardzo dokladnie morfologje dojrzalej larwy 189 ‘(barwa i segmentacja, pancerz chitynowy, głowa, przewód pokar- mowy, system trachealny i naczyniowy, ciałka tłuszczowe) poczem następuje dalsza biologja larwy. W rozdziale „Oprzęd i poczwarka“ mówi autor o powstawaniu oprzędu, opisuje dokładnie przeobra- żenie się larwy w poczwarkę i daje szczegółową morfologję tejże poczwarki. Po szczegółowym opisie owadu doskonałego (głowa, rożki, tułów, odwłok) przedstawia autor szczegółową biologię jego (wylęganie się, kopulacja, znoszenie jajek). Dalszy rozdział poświęcony jest naturalnym nieprzyjacielom komarka szpilkowca, wśród których daremnie szukał owadziarki Ceraphron brachynteri Schwaeg., znalazł atoli i zbadał biologję owadziarki Misocyclops pini Kieff. Jako dalszych sprzymierzeńców leśnika przytacza autor kilka pająków, jednego nicienia (Affracto- nema gibbosum R. Lkt. Giard.) i roślinę Cerastium semidecandrum L. z rodziny Alsineae, która włoskami wypacającemi lepki płyn chwyta znaczną ilość komarków. Wreszcie wyciąga autor praktyczne wnioski "ze swej pracy, daje francuski skrót pracy i zestawienie literatury. Praca zawiera 5 rycin w tekście i 5 tablic, ilustrujących doskonale życie komarka i owadziarki. Pracę tę uważać można wprost za wzorowe rozwiązanie za- dania z entomologji zastosowanej. A. Kozikowski. Sprawozdania z zebrań miesięcznych P. Z. E. 1924. [Comptes-rendus de sćances mensuelles de la Soc. Pol. des Ent. du 1924]. VII. 3 listopada. Prof. Łomnicki: O karteczkowaniu ; Kuntze: Nowe dla Polski i rzadsze chrząszcze ; Nunberg pokazuje egzemplarze kornika Phloeosinus thujae Perris z Małopolski; Tenenbaum: Nowe dla Polski gatunki i odmiany chrzą- szczy (odcz. sekretarz). IX. 1 grudnia. Prof. Łomnicki: O rodzaju Formica; Noskiewicz: Nowe dla fauny Polski i nowe zadiöwki; Ogloblin: Nowe i mało znane Stepsiptera z Polski (ref. Noskiewicz); 190 ć Kremky: Przyczynek do fauny: motyli Podlasia (ref. dr. Swiątkiewicz); Noskiewicz i Poluszyński: Nowe Strepsiptera. Komunikaty Zarzadu: Dnia 5 stycznia odbylo sie we Lwowie Ill. Walne Zgroma- dzenie P. Z. E. pod przewodnictwem prof. Z. Mokrzeckiego. Szczegółowe sprawozdanie pomieszczone będzie w następnym nu- merze. Dokonano wyborów Zarządu i Komisji Rewizyjnej w tym samym składzie, co w r. 1924, oraz podwyższono wkładkę człon- kowską na r. 1925 do 8 zł. a prenumeratę P. P. E. dla nieczłonków do 12 zł. | Zarząd P. Z.E.i poszczególni członkowie Związku otrzymali od p. dra W. Horna zawiadomienie tymczasowe, że w drugiej połowie lipca b. r. odbędzie się w Ziirichu III. Międzynarodowy Kongres Entomologów ; pożądany jest możliwie liczny udział ento- mologów całego świata. Zarząd zwrócił się w tej sprawie po szcze- gółowe informacje. Redakcja P. P. E. zawiadamia, że w r. b. I-y zeszyt Pisma ukaże się w marcu, Il gi w czerwcu, Ill-ci we wrześniu, IV-ty w grudniu; terminy nadsyłania rękopisów prac do poszczególnych zeszytów są nast.: 10 lutego (zesz. [.), 1 maja (zesz. Il), 1 sierpnia (zesz. Ill.) i 10 listopada (zesz. IV.). Przegląd literatury. Annales de la Socićte Entomologique de France. T. 92. 1923. (Prof. Błędowski, W. W. P.). Berland L.: Notes sur les Hyménoptéres fouisseur de France II. — id.: Notes sur les Hyménoptéres fouisseur de France IV. — Bertrand H.: Larve et nymphe d’Haliplus (ineaticollis Marsh. (Coleopt.). — id.: Anomalies chez des larves et nymphes de Co- léoptéres. — Boursin, Ch.: Notes sur quelques Lépidoptères des Alpes Maritimes et des Basses- Alpes. — Chopard, L.: Essai sur la faune des Orthoptères de la Corse. — id.: Note © rectificative sur deux Acridiens de Corse. — Denis J. R.: Notes sur les Aptérygotes. — Falcoz, L.: Description de la larve de 19 Coroebus sinuatus Creutzer. — Fleutiaux, E.: Remarques sur les espéces du genre Pterotarsus Guérin. (Coleopt. Melasidae). — Hervé-Bazin, j.: Notes sur les Syrphides de l'Inde (Dipt.). Remarques et notes synonimiques sur l'ouvrage de M. E. Bru- netti: The fauna of British India. Diptera III. Syrphidae. — Houstache, A.: Curculionidae Gallo-Rhénans : genre Otiorrhyn- chus. — Kieffer, J. J.: Chironomides de l’Afrique tropicale, 3 partie. — Séguy, E.: Remarques sur quelques moustiques. — Seyrig, A.: Accouplement des Ichneumons. — id.: Observa- tions sur la biologie des Ichneumons. Deutsche Entomologische Zeitschrift. Berlin. Jhg. 1924. Heft 1—4. Von H. Stauder: Teriolensia I, 1/29. — Künnemann: Vierter Beitrag zur Kaferfauna Ost-Holsteins, 30/32. — Voss E.: Die Gattung Euops Schh. (Col.), 33,64; id.: H. Sauters Formosa- Ausbeute. Curculionidae : Attelabinae (Col.) 278/284. — Friese H.: Uber die Arten der Bienengattung Allodape in Afrika (Hym.), 65/81. — Dr. Ruschka Fr.: Die europäisch-mediterranen Eucha- ridinae u. Perilampinae (Hym.), 82/96. — Clément E: Opuscula Hymenopterologica I. Die Ophioninen-Gattungen Pyracmon Hlgr. u. Rhimphoctona, 105/133. — Wagner H.: Ein neues Apion aus dem baltischen Bernstein (Col.), 134/136. — Stichel H.: Beitrage zur Kenntnis der Riodinidenfauna Siidamerikas (Lep.), 137 151. — Belling H.: Eine zweite Generation von Smerinthus ocellata L. (Lep.), 152; id.: Einiges vom Gletscherfalter Oeneis aello Hb. (Lep.), 322/328. — Dr. Neresheimer J. u. Wagner H.: Bei- trage zur Coleopterenfauna der Mark Brandenburg. XII, 153/161. — Moser J.: Neue Melolonthiden und eine neue Cetonide vom Congo belge (Col.), 162/171. — Dr. Wilke S.: Die graue Ger- stenminierfliege Hydrellia griseola Fall. (Dipt.), 172/179. — Blüthgen P.: Uber Andrena dobrowlanensis Nosk., A. freya Strand und einige andere Sandbienenarten (Hym.), 180/183. — Habermehl H.: Beitrag zur Kenntnis der primären und sekunda- ren Schmarotzerwespen der Kieferneule (Panolis flammea Schiff. = P. griseovariegata Goeze) (Hym.), 183,184. — Dr. Hedicke H- u. Dr. Hering M.: Vorschlage fiir eine Terminologie der Blatt- minen, 185,194. — Haupt H.: Die Gattung Huechys Am. et Serv. (Homopt.), 201/225. — Oldenberg L.: Die Empididen v. Rosers in Stuttgart. (Dipt.), 226/236. — Dr. Schilder F. A.: 6.16.7207. GT SES NUE 192 Rhipiphoridenstudien. VI. Revision des Genus Metoecus Dei. (1833), 237/244. — Alfken J. D.: Andrena rutila Spin. u. ihre Färbungs- formen (Hym.), 245,248; id.: Megachile centuncularis L. und ihre Verwandten (Hym.), 355 360. — Benick L.: H. Friebs Stenus- Ausbeute in sibirischer Kriegsgefangenschaft, 249/258. — Dela- hon Paul: Nachträge zu „Schilskys Systematischem Verzeichnis der Kafer Deutschlands“ von 1909 mit besonderer Beriicksichtigung der Formen der Mark Brandenburg, sowie einige sonstige Bemer- kungen tiber Kafer aus Deutschland. (Col.), 259/264. — Dr. He- ring M.: Beitrage zur Kenntnis der Zygaeniden (Lep.) II. Neue und wenig bekannte Zygaeniden von Amerika, 265/277. — R. Kriesche: Zur Kenntnis der Lamiinen (Col.) 285,290; — id.: Ein neuer Dorcadionine von Borneo (Col.), 291; — id.: Neue Niphoninen (Col.), 353/354. — Dr. Schmidt M.: Die ame- rikanischen Callichrominen (Col.), 297/321. — Schumacher F.: Auftreten der Bergzikade in der Mark Brandenburg und Übersicht über die deutschen Formen (Hem.), 329/334; — id.: Zwei über- sehene Hemipteren-Gattungen, 335/337 ; — id.: Sigara vs. Corixa (Rhynch.). 337/339. — Wendeler H.: Neue Staphyliniden (Col.) (4. Beitrag zur Kenntnis der Staphylniden), 340,344; — Bemer- kungen über Staphyliniden (Col.) (5. Beitrag zur Kenntnis der Staphyliniden), 344. — Kolbe H.: Zur Kenntnis der Paussiden Australiens: Untergattungen von Arthropterus (Col.), 345/353. — Rudolf Heinrich: Beitrag zur Großschmetterlingsfauna von Reichenhall, Eisenstein und Viechtach nebst biologischen Bemer- kungen über einige Arten. (Lep.), 261/271. Entomologisk Tidskrift. Uppsala. 1923. F. Bryk: Bibliographia Chr. Aurivilliana. 1/56. — id.: Neue Beiträge zur Variabilität schwed. Lepidopt. II. Neue skand. Formen. 107/116. — O. Lundblad: Anteckningar om vara vattenhe- mipterer. Med 6 textfig., 57/106. — O. Ringdahl: Oversikt av de i vart land hittils funna arterna av slaktet Phaonia R. D. (f. Muscidae), 117/140. — Dr. M. Bernhauer: Coleopterolog. Beiträge, 141/6. — G. R. Cedergren: Försök till en insekt- geografisk indelning av svenska skalbaggar, 147/57. — A. Ro- man: Ichneumonolog. Notizen, 169/74. — A. Jansson: Coleo- pterolog. Bidrag. 6—7, (6. Hylophilus 5-tomus Thoms. 7. Lim- nobaris pilistrata Steph. och L, t-album L. samt deras forekomst i Sverige), 175/9. NOWI CZŁONKOWIE. Inż. Nowicki Svetoslav, Praha, Vaclavskć namésti II. — 1700, Entom. Odd. Nar. Musea (biol. i syst. Microlepidopt). Ostrowski Bolesław, st. rewident kol. państw., Lwów, Marka 12 (Lepidopt.). Serafiński Tomasz, asystent Wydz. roln.-leśn., Poznań I., Sołacz, Sołacka 3. Zoll Tadeusz, asyst. Wydz. roln.-leśn., Poznań I., Sołacz, Sołacka 3. ś "W poprz. zeszycie wydrukowano mylnie nazwisko nowego członka: Blum- hoff; ma być Blumenhoff. Odbitki nadesłane w darze dla bibl. P. Z. E. Bieżanko M: Neue Aberrationen von Großschmetterlingen. Arch. Naturg. _ Berlin 1924. Calmbach W.: Praktische Anleitung zur Praparation, Fang u. Zucht der Mikrolepidopteren. Stuttgart 1923. Dar. Dr. M. Świątkiewicz. Sitowski L.: Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff) i jej pasorzyty na ziemiach polskich. Poznań 1924. Roczn. nauk. roln. XII. sayy a a u Br Ye ) i t à i . , ' te ti WL