This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying. We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at|http: //books. google .com/l
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde. Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch, das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin- nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen. Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein, sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen. Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|http: //books . google .coiril durchsuchen.
/,7i
Provenzalisches Liederbuch
Lieder der Troubadours
mit einer Auswahl biographischer Zeugoisse,
Nachdichtungen and Singweisen
zusammengeBtellt
Erhard Lommatzscli
PrWstdoEent an der Univergitat Berlin
Berlin
WeidmaunBche Buchhandlung
1917
PC33^2
Vorwort.
Ab joi mou lo vers e • / comens , . Berntrt de Yentadorn.
Ein Jahrhundert ist vergangen, seit Frangois- Just e- Marie Raynouard den ersten Band seines C%om; des pohies originales des traubadours erscheinen ließ und sich damit für alle Zeiten den Ruhm eines Begründers der provenzalischen Philologie sicherte. Was der geniale deutsche Romantiker Friedrich Schlegel als erster geplant hatte ; setzte der talentvolle und fleißige Süd- franzose in die befreiende Tat um: er entriß das kost- bare literarische Vermächtnis des Mittelalters unver- dienter Vergessenheit, er erweckte die Poesie der Trou- badours aus dem staubigen Schlummer der Handschriften zu neuem fröhlichen Leben, er schuf mit seiner Samm- lung provenzalischer Lieder im Urtext ein Werk, das jeder künftigen Betätigung auf diesem bisher vernach- lässigten, aber reiche ästhetische und wissenschaftliche Erträge verheißenden Gebiete eine solide Grundlage abzugeben versprach.
Freilich sah der ein wenig eitel veranlagte Verfasser des Choix einer weiteren Durchforschung des von ihm erschlossenen Arbeitsfeldes nur mit scheelen Augen zu. Der im Jahre 1824 in Paris weilende junge Friedrich Diez mußte erfahren, „daß Raynouard sein Werk wie die Muselmänner den Koran betrachte, als das, worin alles enthalten sei, und jede spätere verwandte Arbeit als eine Ilias post Homerum^^. Er, Raynouard, erklärte, „m den Handschriften sei nichts mehr zu suchen, er habe mitgeteilt, was mitzuteilen sei, und seine Sache überhaupt so eingerichtet, daß nach ihm nichts mehr
MS69782
IV
anzufangen wäre"^). Aber Friedrich Diez, den einst kein Geringerer als Goethe auf das Studium des Pro- venzalischen hingewiesen hatte, ließ sich nicht beirren. Er erkannte, daß Raynouards Leistung wohl einen An- fang, aber keinen Abschluß darstellte, und daß noch viel Mühe aufzuwenden war, um alle sprachgeschichtlichen, literargeschichtlichen, kulturgeschichtlichen Fragen, die sich jetzt dem besonnenen Leser der provenzalischen Texte aufdrängten, zu lösen oder auch nur erste be- scheidene Beiträge zu ihrer Lösung vorzubringen. So schrieb er seine Bücher über „Die Poesie der Trou- badours'^ (1826) und über „Leben und Werke der Troubadours^^ (IS 2 9); sie haben bis heute ihren klassi- schen Charakter gewahrt.
Seitdem sind rüstige Arbeiter mit Fleiß am Werke gewesen und haben dem jungen Bau der provenzalischen Philologie ein stattliches Aussehen verliehen. Die Namen eines C. A. Friedrich Mahn und eines Karl Bartsch werden in den Hallen dieses Baues stets einen guten Klang bebalten. Es trat Adolf Tobler auf den Plan, der zwar im Jahre 1867, als er mit einer „Einleitung in das Studium der provenzalischen Sprache und Lite- ratur'^ seine akademische Lehrtätigkeit an der Univer- sität Bern eröffnen wollte, noch keine Hörer fand, dessen spätere Berliner Vorlesungen aber, die diesem Forschungsgebiet galten, allen Teilnehmern in unver- gänglicher Erinnerung sind. Und mit den deutschen Forschern fanden sich französische und italienische Ge- lehrte zu friedlichem Wettstreit zusammen. Auch sie lockte die Liebe zur provenzalischen Wissenschaft, auch sie beseelte das Streben, immer tiefer und inniger in
^) Brief von Friedrich Diez an A. W. Schlegel vom 1. August 1824; mitgeteilt von Gertrud Kichert in Die Anfänge der romanischen Philologie und die deutsche Romantik, Halle 1914, S. 59 ff.
das Verständnis jener glänzenden Kultur des Minnesangs einzudringen. Wann wird die Stunde wiederkommen, da Deutsche und Romanen in freundschaftlichem Verein die lieblichen Gefilde der Provence durchqueren und mit gleichem Entzücken dem kunstvollen Sang des Troubadours lauschen?
Der Verfasser des vorliegenden „Liederbuchs^^ glaubt keine unnütze Arbeit geleistet zu haben. An trefflichen philologischen Hilfsmitteln, dem Studierenden eine Über- sicht über das gesamte altprovenzalische Schrifttum zu geben, fehlte es bisher nicht. Carl Appels durch meisterhafte Textkritik, durch vorbildliche Akribie aus- gezeichnete „Provenzalische Chrestomathie^' verpflichtet den Leser immer von neuem zu aufrichtiger Dankbar- keit. Daneben schien es mir aber wünschenswert, allen Freunden der mittelalterlichen Literatur ein der streng wissenschaftlichen Grundlage nicht entbehrendes Büch- lein von weniger gelehrtem Charakter an die Hand zu geben, das geeignet wäre, ihr freudiges Interesse am provenzalischen Minnesang und seiner Geschichte neu zu beleben. Eine Auswahl der schönsten und literar- geschichtlich merkwürdigsten Troubadourlieder sollte sich hier darbieten. Durch den Mund der alten Bio- graphen des 13. Jahrhunderts sollte der Leser vom Leben und Streben und Minnen der Sänger erfahren und in die kulturelle und gesellschaftliche Stimmung der Zeit sich einführen lassen. Die europäische Bedeutung jener frühesten persönlichen Liedkunst, deren Organ eine moderne Sprache war, das Fortleben der Trou- badours in den Literaturen der Folgezeit sollte an passenden Beispielen veranschaulicht werden. Um aber dem modernen Leser die ursprüngliche künstlerische Eigenart der provenzalischen Lieder zu lebendigem Be- wußtsein zu bringen, der Lieder^ die ja nicht zu gram- matischen Exerzitien bestimmt waren^ sondern zu musi-
VI
kaiischem Vortrag inmitten einer gUknzvollen^ von regen Eanstinteressen erfüllten höfischen Gesellschaft, durfte auch eine kleine Sammlung der alten Melodien nicht fehlen, schien des weiteren eine Auslese von wertvollen poetischen Übertragungen oder Nachdichtungen von Nutzen zu sein. Zu jenen mag der Musikverständige greifen und sein Ohr an den schönen Weisen erfreuen, die moderne Interpretationskunst den vergilbten Blättern der Handschriften zu entlocken verstanden hat. Mit den deutschen Nachdichtungen mag sich zumal ein der pro- venzalischen Sprache Unkundiger befreunden, dem auch die den Texten beigefügten Anmerkungen volle Hilfe nicht gewähren können. Er mag hier Lust und An- regung empfangen, dem gewissenhaften Studium der Originale erst recht mit unverdrossenem Bemühen nach- zugehen.
Gewiß sind diese Übertragungen nicht durchweg philo- logisch treu und verraten im einzelnen manch unrich- tige Auffassung. Aber eine poetisch empfundene Nach- dichtung, wie sie uns Friedrich Diez oder Paul Heyse bietet, vermag selbst bei geringerer Treue mehr zum Verständnis eines alten Liedes beizutragen als die text- lich korrekteste Wiedergabe in Prosa. Der harmonische Wechsel der Formen; der Wohlklang der Keime, der Schwung der Rhythmen ist unentbehrlich, um jene künstlerische Stimmung zu wecken^ aus der heraus die Lieder der provenzalischen Troubadours verstanden sein wollen. Sind doch diese feinen Gebilde von Künstlern geschaffen, denen die poetische und musikalische Formen- gebung weit mehr bedeutete als der Keichtum oder die Originalität des gedanklichen Gehalts.
Derartige Erwägungen haben den Verfasser beim Zusammenstellen des vorliegenden ,^Liederbuchs'' ge- leitet und dessen Gliederung in vier Teile ergeben
Im ersten Teil sollte ein Einblick in den Reich-
VII
tum und die Mannigfaltigkeit der Troubadourijrik von den uns überlieferten Anfängen an bis zu ihrem Ver- klingen im 13. Jahrhundert vermittelt werden. Die besten Sänger, ob fdrstlichen Geblüts^ ob ritterlicher Abkunft, ob kleinbürgerlicher Familie ^ sollten hervor- treten, die vorzüglichsten Liedgattungen zur Geltung kommen. Das Zarte, Sinnige, Liebliche sollte neben dem leidenschaftlich Bewegten, Strengen, Herben stehen. Bernarts von Ventadorn wonnevoller Sang, Gui- Ihems von Cabestanh süße Weise sollte ertönen, Marcabrus pathetisches Ereuzlied, Bertrans von Born kriegerisch klirrende Poesie daneben nicht fehlen. Die leichte, graziöse Dichtart eines Peire Vidal sollte das ernste, gediegene Können eines Guiraut de Bornelh oder die schwere, verschlossene Kunst eines Arnaut Daniel ablösen. Dem sonderbaren Heiligen mit der Fiedel, dem Mönch von Montaudon, durfte die Sorge für ein ausgelassenes Scherzlied füglich überlassen bleiben.
Für die Auswahl der einzelnen Lieder waren ästhe- tische und literargeschichtliche Gesichtspunkte maß- gebend. Auch hat sich die Rücksichtnahme auf das Vorhandensein reizvoller Nachdichtungen oder Singweisen geltend gemacht. Marcabrus Pastorela, Guirauts von Bornelh Tagelied, Arnaut Daniels Sestina, Gaucelm Faidits Klage durften schon um der Melodien willen nicht vernachlässigt werden, wenngleich diese und andere berühmte Stücke in kaum einem der bisherigen Lese- bücher fehlten. Ludwig Uhlands, Heinrich Heines, Giosu^ Carduccis Dichtungen lenkten den Blick auf die Lieder Jaufre Rudels (14; 15). Das eigenartige Poem des limousinischen Felibres Joseph Roux veran- laßte die Wahl des 51. Liedes, in welchem Bertran de Born sich zur Gefangennahme des Richard Löwen- herz äußert. Die Erzählung des NovelUno wies auf
VIII
Bicharts von Berbezilh Atreisi cum Tarifang (87). Um den eigentümlichen Znsammenhang darzntnn, der des öfteren zwischen Lied nnd Lebensnachricht {Rav>) besteht, ist der seiner angebeteten „Loba^^ geltende Sang des Peire Vidal aufgenommen (68). Von den uns überkommenen provenzalischen Biographien erhielten auch weiterhin die Stücke den Vorzug, die besonders geeignet schienen, die historische Unzuverlässigkeit, die anekdotenhafte Art oder die novellistische Färbung dieser frühesten romanischen Versuche literargeschicht- licher Darstellung zu beleuchten. Daß übrigens die von Arnaut Daniel berichtete Anekdote (57) in ganz anderer Umgebung bei unserm Fritz Beuter wieder- kehrt {^^Worüm Rudolph sone schöne Predigt un OoUlieb gor keine holten kann^^ [Ut mine Stromtid II 17]), scheint den Provenzalisten bisher entgangen zu sein.
Die provenzalischen Liedertexte sind fast durchweg den neuesten kritischen Ausgaben entnommen. Die litera- rischen Nachweise (S. 457 ff.) bezeichnen jedesmal an erster Stelle den Text, der für den vorliegenden Druck die Grundlage abgegeben hat, und vermerken des weiteren die Ausgaben, die bei seiner Wiedergabe gelegentliche Berücksichtigung erfahren haben. Eine kritiklose Her- übernahme der Texte hat nicht stattgefunden. Zu eigener Auffassung bot nicht nur Marcabru oder Guiraut de Bornelh Anlaß; die den einzelnen Gedichten beige- fügten, mit Absicht reichlich bemessenen Anmerkungen mögen dafür zeugen. Wieviel Dank der Verfasser der toxtkritischen Arbeit früherer Herausgeber schuldet, ist er sich deutlich bewußt. Ohne ihr entsagungsvolles Be- mühen wäre das ,;Liederbuch^' nicht so bald vollendet worden.
Die Aufnahme eines ausgedehnten gelehrten Vari- antenapparates verbot sich in seinem Bahmen von selbst. Nur die Bücksicht auf mitgeteilte poetische Cbertra-
IX
gungen verlangte bisweilen das Zulassen abweichender Lesarten. Wird das provenzalische Lied in der Form dargeboten, die ihm die moderne kritische Forschung gegeben hat, so zeigen die auf ältere Textausgaben ge- gründeten Übersetzungen von Friedrich Diez oder Paul Heyse mitunter abweichende Gestalt. Zu ihrem richtigen Verständnis ist in solchem Falle in den An- merkungen des provenzalischen Liedes das Nötige ver- merkt, einer veränderten Vers- oder Strophenfolge bei den Übertragungen selbst durch Hinweise Rechnung getragen.
Der zweite Teil bringt die berühmten Stücke aus Dantes Commedia und Petrarcas Trionfo d^Amore sowie einige Kapitel aus dem Proemio des Marques de Santillana. Es mochte nicht unpassend sein, zu zeigen, in welcher Weise der provenzalische Minne- sang sich in den Rahmen der ältesten Literaturgeschichte der Romania einfügt. Nicht zufällig erscheint bei dem kenntnisreichen Marques der Pro venzale ArnautDaniel wieder neben dem Bolognesen Guido Guinizelli, wie bei Dante. Guilhem de Berguedan, Auzias March, Messen Jordi de Sant Jordi und seine eancton de cpöntosj König DenisvonPortugal finden hier neben vielen anderen Erwähnung; sie werden uns im dritten Teil des „Liederbuchs^^ von neuem begegnen.
Unschwer hätte der zweite Teil eine noch reichere Ausstattung erfahren können, wäre nicht hier wie allenthalben ein Maßhalten von nöten gewesen. Dante und Petrarca, deren träumendes Dichterauge die Ge- stalten der großen provenzalischen Troubadours schaute, haben noch lange nachdem in Italien und in Kata- lonien merkwürdige Nachahmer gefunden. Der unbe- kannte Verfasser der Leandreide glaubt in seinem Poem den ,,weniger berühmten Arnaut'^, Arnaut de Mareuil, an einen hervorragenden Platz stellen zu sollen. Fra
Rocabertis Comedta de la gloria d^Ämw erneuert das Gedächtnis .an Janfre Rudel; an Gnilhem de Ca- bestanh nnd Raimbant de Yaqueiras nnd läßt Bernart de Yentadorn dem liebenden Spiel des Sonnenstrahls nnd der Lerche in schwermütigem Sinnen znschanen. Über diese katalanischen Poesien wie über das spätere Fortleben der Troubadours soll einmal an besonderer Stelle gehandelt werden. Hier wird auch ähnlichen Erinnerungen der neuprovenzalischen Felibres in weiteren Zusammenhängen nachzuspüren sein. Die schönen den Troubadours und ihrer Kunst gewidmeten Strophen aus Frederi Mistrals Epos CaUndau sollten aber auch schon den Lesern des ,,Proyenzalischen Lieder- buchs'' nicht vorenthalten bleiben und haben ihren Platz unter den literarischen Nachweisen (S. 48 6 ff.) eingenommen.
Der dritte Teil umfaßt die poetischen Übertragungen und Dichtungen verschiedener Art, die sämtlich in irgendwelcher Beziehung zu Liedern der Troubadours stehen. Die ihnen beigefügten Zahlen stimmen mit denen des ersten Teils überein [5. 5.* (5.*)].
Von den Übersetzern provenzalischer Lieder wird allezeit Friedrich Diez als der vorzüglichste zu gelten haben; da er philologische Treue, künstlerische Nach- empfindung, poetische Technik am ehesten harmonisch miteinander zu vereinigen wußte. Der Leser seiner Übertragungen wird an die schönen Worte erinnert, die der junge Gelehrte schon im Jahre 1819 über die Nachbildung fremder Geisteswerke niederschrieb: ^^Es ist dies eine heilige Arbeit: wie der Dichter will der Über- setzer berufen sein; auch sein Geist muß empfangen und hervorbilden. Genau bestimmt ist seine Aufgabe: das durch die Sprache des Dichters Gegebene so weit nachbildend wiederzugeben, als es die eigne Sprache verstattet: aber auch durchaus so weit; denn darin liegt
XI
eben alles. Eine zarte Hülle schmiegt sich die Sprache um den dichtenden Genius: der leiseste Zag; der feinste Umriß, die anmerklichste Falte des schönen Gewandes bezeichnet die Äußerung des innen wirkenden Geistes; reine Lebenskraft treibt gleicherweise beseelend in allen Zweigen und Sprossen, und benutzt jeden Raum zu ihrer vollsten Entfaltung. Wer uns daher ein treues Abbild von des Dichters geistiger Gestalt zu liefern in sein Heiligtum eintritt, der fasse das Sonnenbild mit scharfem Adlerauge . . ."^) Der kundige Leser wird vielleicht auch jener scharfsinnigen Betrachtungen ge- denken; die in späteren Jahren der Schweizer Schüler von Friedrich Diez, Adolf Tobler^ der Kunst des Obersetzens provenzalischer Lieder gewidmet hat^). An Toblers Urteil, das auch den Schöpfungen PaulHeyses und Kannegießers gilt, ist hier um so eher zu er- innerU; als die formvollendeten Nachbildungen einzelner Strophen^ die seine Studie über den Minnesänger Gaucelm Faidit zieren, in unserm ,;Liederbach^^ keine Aufnahme gefunden haben.
Zweck der mitgeteilten Nachdichtungen ist es^ zu zeigen, wie mannigfache künstlerische Anregungen die Literaturen der Nachbarvölker von der Poesie der pro- venzalischen Sänger empfangen haben. Der Provenzalist soll gelockt werden, seine ßlicke über die Grenzen der Provincia und der Romania hinaus schweifen zu lassen, der Freund des Mittelalters, sich auch mit den neu- zeitlichen Nachklängen der Troubadourdichtung vertraut zu machen. Im Interesse einer vergleichenden Literatur- betrachtung schien es mir lohnend, einem Minnelied der provenzalischen Frühzeit etwa ein Frauenlob des königlichen portugiesischen Sängers oder eine zarte
*) Friedrich Diez* kleinere Werke und Rezensionen hsg. von E. Breymann, München 1883, S. 27.
*) Vermischte Beiträge V, Leipzig 1912, S. 152 ff.
XII
loda d% donna Dantes an die Seite za stellen; zu der Romanze des Marcabru, dem JDeseort des Raimbaut de TaqneiraS; der Klage des Bertolome Zorzi, wie es schon der alte Galvani getan, französische nnd italienische Parallelen beizubringen; oder mit Hilfe eift> zelner erlesener Beispiele die Geschichte des romanischen Rätselliedes zu skizzieren. Neben Peire Yidals altem Sang von der Schönheit der provenzalischen Heimat mochte der Lobpreis der Provence im Mundo eines modernen Felibres sich nicht übel ausnehmen. Mar- cabrns anmutige vtlana hat schon früher eiumal die Nachbarschaft von Goethes „Schöner Müllerin'' wohl vertragen. Das literarische Schicksal von Jaufre Rudels Liebe ;,zn fernem Lande''; die Geschichte der „Herz- märe" ließ sich durch passende Stücke in Kürze an- deuten.
Natürlich galt es auch hier eine Auswahl zu treffen, und nicht jede gehaltvolle Nachdichtung konnte berück- sichtigt werden. Kenner werden den durch Petrarca ms^irierteji JSseandit des LorenzMallol oder die Enuigs des Jordi de Saut Jordi ungern missen. Dieser und anderer Stücke ist wenigstens in den literarischen Nach- weisen und im Register Erwähnung getan.
Noch hätte es nahegelegen, im besonderen die nord- französischen Vertreter verwandter Liedgattungen {Chan- son^ Pastourelle, Jeu-partt, Chanson de eroisade u. a.) in regelmäßiger Folge den provenzalischen Dichtungen gegenüberzustellen. Es durfte hierauf um so leichter verzichtet werden, als dem ,,Provenzalischen Liederbuch" ein ähnlich gearteter zweiter Band folgen soll, welcher der altfranzösischen Lyrik gewidmet ist. Ein dritter Band „Mittelfranzösische Lyrik" wird später die Reihe beschließen.
Im vierten Teil des „Liederbuchs'^ ist eine Anzahl handschriftlich überlieferter Singweisen in moderner
XIII
Notenschrift zusammengestellt. Noch ist Jean Becks großartiger Plan, sämtliche Troubadonrmelodien in einem Monnmentalwerke zu Yereinigen^ nicht verwirklicht. Und vielleicht mit Becht. Denn es stimmt nachdenklich, zu sehen, wie die Ansichten der Musikgelehrten hinsichtlich der Deutung der alten Zeichen noch immer auseinander- streben. Die vorliegende anspruchslose Auswahl läßt die einzelnen Interpreten, des öfteren bei ein und derselben Liedweise, nacheinander zu Worte kommen, von Charles Burney und A. W. Ambros an, die allein historisches Interesse beanspruchen, bis zu Antonio Bestori und Hugo Biemann, zum Pierre Aubry von 1904 und 1909 und zu Jean Beck. Der unbefangene moderne Freund der Musik wähle nach seinem Gefallen I
Die literarischen Nachweise waren zunächst noch umfänglicher geplant. Da aber die von berufener Seite versprochene „Bibliographie der Troubadours^' noch immer schmerzlich entbehrt wird, so mag auch das hier ge- botene Verzeichnis nicht unwillkommen sein. « Quar mats amaria seis denters en mon punh que mtl soltz al eel,» sagt schon Kaimbaut d'Aurenga^).
Ich schließe mit Worten des Dankes. Herr Prof.
^) Dem Anfänger sei zur Einführung in die Lyrik der Troubadours empfohlen: J. Anglade, Les Troubadours, Paris 1908. — H. J. Chaytor, The Troubadours, Cambridge 1912. — Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours*, Leipzig 1883. — Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ Leipzig 1882. — A. Restori, Letteratura provenzale, Milano 1891(3fanwaKiroe^?i). — H.Su Chi er und A.Bi roh -Hirsch- feld, Geschichte der französischen Literatur von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart^, Leipzig 1913, I, S. 57 ff. — J. Vi sing, Ben provensahka Trubadurdiktningen^ Göteborg 1904. — - Eine treffliche Einleitung in die provenzalische Sprache bietet 0. Schultz-Goras Ältprovenzalisches Ele- mentärbuch\ Heidelberg 1915. Das beste Handwörterbuch ist E. Levys Petit Bictionnaire provencal-francais, Heidel- berg 1909.
XIV
Adolf Kolsen und Herr Prof. Heinrich Morf haben mir während der Abfassung des Buchs wertvolle Winke erteilt, Herr Prof. Alois Brandl und Herr Dr. Kurt Lewent freundliche Auskünfte gewährt. Frau Helene Wittkowsky in Charlottenburg hat gütigst den Abdruck einiger Übersetzungen ihres yerstorbenen Gatten erlaubt^ der Gottasche Verlag sich in entgegenkommenderweise mit der Wiedergabe mehrerer Stücke aus £. Geibels und P. Hejses ;,Spanischem Liederbuch^' einverstanden erklärt. Mein Dank gilt auch dem bewährten Woidmann- schen Verlag und der trefflichen Leipziger Druckerei^ deren Fürsorge das Erscheinen dieses Buchs ; das in- mitten ernster Zeiten ein Buch der Freude sein will, ermöglicht hat.
Berlin, im März 1917.
Erhard Lommatzsch.
Inhalt.
Lieder der Troubadours,
Seite
Guilhem, comte de Peitieu (1071-^1127).
1. Biographie . 3
2. Gompanho, faray un vers tot covinen .... 3
3. Farai un vers de dreyt nien 4
4. Farai chansoneta nueva 6
5. Mout jauzens me prenc en amar 7
6. Ab la dolchor del temps novel 9
Cercamon (um 1137—1152).
7. Per fin' amor m'eBJauzira 10
Marcabru (um 1135—1150).
8. Biographie 12
9. Dirai vos senes doptansa 12
10. Pax in nomine Domini 15
11. A la fontana del vergier 18
12. L'autrier jost' una sebissa 19
Jaufre Rudel (vor 1147).
13. Biographie 22
14. Quan lo rius de la fontana 23
15. Lanqüan li jom son lonc en may 24
Bernart de Ventadorn (um 1150 — nach 1170).
16. Biographie 26
17. £ra*m cosselhatZ) senhor 27
18. Be m*an perdut lai enves Ventadorn .... 30
19. Ghantars no pot gaire valer 31
20. Lo rossinhols s'esbaudeya 33
21. Non es meravelha s'eu chan 36
22. Pel doutz chan que*! rossinhols fai .... 38
23. Can la frej' aura venta 39
24. Can Terba fresch* e'lh folha par 41
XVI
Seite
- 25. Tant ai mo cor ple de joya 44
26. Gan vei la lauzeta mover 46
Peire und Bernart de Ventadorn.
27. AmicB Bemartz de Ventadorn 49
Raimbaut d'Aurenga (reg. 1150—1173).
28. Escotatz, mas no sai que s^es . 51
La Gomtessa de Dia (um 1160).
29. A chantar m*er de so qu'eu no volria ... 53 Peire d'Alvernhe (um 1150—1180).
30. Biographie 54
31. Dejosta'ls breus jorns e*ls loncs sers .... 55 " 32. Rossinhol, el seu repaire 57
33. Ghantarai d*aquestz trobadors 61
Anonym.
34. En un vergier sotz fuella d*albespi ..... 65 Linhaure und Guiraut de Bornelh.
35. Era ' m platz, Giraut de Bornelh 66
Guiraut de Bornelh (um 1165—1200).
36. Biographie 68
37. Er* ai gran joi que ' m remembra Tamor ... 69
38. Aquest terminis clars e gens ....... 70
39. Un sonet fatz malvatz e bo .73
40. L'altrer, lo primer jom d*ao8t .75
41. Reis glorios, verais lums e clartatz .... 78
42. Per solatz revelhar 79
43. Gardalhac, per un sirventes ....... 82
Bertran de Born (vor 1180—1196).
44. Biographie 85
45. Lo coms m'a mandat e mogut 86
46. Rassa^ tan creis e monta e poia (mit Bazo) . . 88
47. leu m'escondisc, domna, que mal no mier . . 91
48. Ges de disnar no fora oimais matis {mit Baeo) 93
49. D*un sirventes no-m chal far lonhor guanda {mit Bazö) ' 95
xvn
Seite
50. Si tuit li dol e'IÜ plor e*1h marHmen ... 97
51. Be'm platz quar tregua ni fis (mit Bazo) . . 98 B«rtran de Born (?).
52. Bern platz lo gais temps de pascor . ' . . . 101 Guilhem de Berguedan (um 1170 — um 1195).
53. Biographie 103
54. Chansoneta leu e plana . . 104
Aimeric de Pegulhan und Guilhem de Berguedan.
55. De Berguedan, d'estas doas razos 105
Arnaut de Mareuil (um 1180).
56. Bei m*e8 quan lo vens m'alena 107
Arnaut Daniel (um 1180—1200).
57. Biographie {und Bazo) 108
58. En cest sonet coind' e leri 109
59. Lo fenn voler qu*el cor m*intra 111
Folquet de Marseilla (um 1180—1195).
60. Biographie 113
, 61« £n chantan m'aven a membrar ...... 113
62. Si cum cel q*e8 tan greuiatz 116
Peire Vidal (um 1180 — um 1205).
63. Biographie {und Razos) 118
64. Drogoman senher, s'agues bon destrier . . . 122 - — ;^ 65. Ab Talen tir vas me Taire 124
66. Po8 tornatz sui en Proensa 125
67. Mout m'es bon e bei 128
68. De chantar m*era laissatz 131
Pons de Gapduelh (um 1189).
69. Ar nos sia capdels e garen tia 133
Peirol (1180—1220).
70. Quant Amors trobet partit 13&
Lo Monge de Montaudon (um 1180—1200).
71. Biographie 138
72. Pois Peire d'Alvernh' a chantat 13»
73. Antra vetz fni a parlamen . 14S
74. Fort m'enoia, s'o auzes dire 145
XVIII
Seit« Gaucelm Faidit (am 1180 — um 1215).
75. Biogi'aphie {und Bazoe) , . . . . . . . 148
76. Lo rossinholet salvatge 158
77. Fortz chauza es que tot lo migor dan . . . 155 Guilhem de Gabestanh (um 1190—1212).
78. Biographie 158
79. Lo jom qu'ie'us vi, dompna, primeiramen 159
80. Lo dous coBsire 161
Baimbaut de Yaqueiras (um 1190 — 1207).
81. Biogi'aphie {und Bazos) 164
82. Domna, tant tos ai pregada 166
83. Eras quan vey verdeyar ........ 170
84. Ealenda maya {mit Bazo) 172
85. Truan, mala guerra 175
Uc de la Mataplana und Raimon de Miraval
(um 1206).
86. D*un sirventes m^es pres talens (mit Bazo) 181 Grans mestiers m*es razonamens 185
Bichart de Berbezilh (um 1210).
87. Atressi cum Torifans [mit Bazo) 187
Savarlc de Maüleoii, Gaucelm Faidit und Uc de la Bacalaria (um 1215).
88. Gaucelm, tres jocs enamoratz {mit Bazo) . . 192 Peire Cardenal (um 1210 — um 1230).
89. Biographie 196
90. Tartarassa ni voutor 197
91. ün sirventes novel vuelh comensar .... 198 Aimeric de Pegulhan (um 1195 — nach 1245).
92. Biographie 200
98. En aquel temps quel reis moric n'Amfos . . 202
Pistoleta (um 1220).
94. Ar agues eu mil marcs de fin argen. . . . 208 Guilhem Figueira (1215 r- um 1250).
95. D*un sirventes far en est son que m'agenssa . 205
XIX
Seite
Sordel (um 1225—1270).
: 96. Biographie .............. 211
.: 97. Planher vuelh en Blacatz en aquest leugier so 211 Guiraut de Salignac und Peironet.
96. D'una ra2on, Peironet, ai coratge . « . . . 213 Bertolome Zorzi (um 1268)«
99. Si'l monz fondes a maravilha gran .... 215
Guiraut Riquier (1254— 1292).
100. Ad un fin aman fon datz 219
Die Troubadours in Dantes Commedia (um
1310). Die Troubadours in Petrarcas Trionfo
d'Amore (um 1360). Aus dem Proemio des
Marques de Santillana (1449).
Die Troubadours in Dantes Commedia.
1. Bertran de Born 223
2. Sordel 224
3. Amaut Daniel ............ 231
4. Folquet de Marseilla 232
Die Troubadours inPetrarcasTrionfod'Amore.
Triumphus Cupidinis III 236
Aus dem Proemio des Marques de Santillana. Proemio ^ Qarta qu'el Marques de Santillana enviö al Gondestable de Portugal con las obras suyas . 238
Machdichtungen und Verwandtes.
Guilhem, comte de Peitieu.
5.* Gar fröhlidi wandt' ich meinen Sinn {P.Seyse) 245 (5.*) Quer' eu em maneira de proengal {Denis v.
Portugal) ... . ... . .. . . . . . 246
, . (5.*) Tanto gentile e tantp one^ta jpare {Da^te) . 247
XX
8eitd
Marcabru.
11.* Im Garten an der Quelle Rand (Fr. Diee) . 248
(11.*) Jlieru8alemygrantdamagemefai8(Cr.(2'^inaZ?) 249
(11.*) Giä mal non mi comfortto (22. d'Äquino) . . 250 12. * Jüngst begegn* ich bei der Linde {K, L, Kanne'
giesaer) 252
(12.*) Wohin ? wohin ? Schöne Müllerin (J. W. Goethe) 255 Jaufre Rudel.
(13.*) De Jaufred Rudel (J. de Nostredame) . . . 257
(13.*) In den Talen der Provence (JD. ühland) . . 260
(13.*) In dem Schlosse Blay erblickt man (H. Heine) 263
(13.*) Bei den Wassern Babels saßen (i7. Heine) . 265
(13.*) Dal Libano trema e rosseggia {G, Carducei) 272
15.* Im Maien, wenn die Tage lang (P. Heyse) . 275 Bernart de Ventadorn.
17.* Ratet, Herr, mir diesmal nur {Fr, Diez) . . 277
20.* Wenn die Nachtigall im Garten [Fr. Diez) . 279
21.* Es ist kein Wunder, wenn mit mir (Fr. Diez) 280
22.* So lieblich singt die Nachtigall (P. Heyse) . 282
23.* Die Lüfte lind sich schwangen (P. Heyse) . 284
24.* Wenn Laub und Gras sprießt überall (P. Heyse) 286
25.* Liebeswonne will mir gar {Fr, Diez) . . . 288
26.* Seh' ich die Lerche, die mit Lust {Fr, Diez) 289 Peire und Bernart de Ventadorn.
27. * Mein Freund Bernart von Ventadour (P. Heyse) 290 (27.*) Par Dieu, Sire de Champaigne et de Brie (Pä.
de Nanteuü und Hiibaut IV. de Champagne) 292 La Gomtessa de Dia.
29.* Ob ich nicht will, ich muß es dennoch singen
(H. Spanuth) 294
Peire d'Alvernhe.
32.* Zu der Kammer meiner Lieben (P. Heyse) . 295 Anonym.
34.* In einem Garten, unterm Weißdornzelt
{Fr. Diez) 299
XXI
Seite (34. '^) Leaye go my hands, let me catch breath and
See {A. Ch. Swinhurne) 300
Guiraut de Bornelh.
37.* Nun juble, treues Herz, in frohem Schlag
(C. Witikowsky) . 302
38.* Du Zeit des Lichts, der Blütenpracht (0. Witt-
Jcowsky) 804
(39.*) Pace non trovo, e non ho da far guerra
(Fr, Petrarea) 306
(89.*) Tots Jörns aprench e desaprench ensemps
(Joräi de Sant Jordt) 306
(39."^) Je meurs de seuf au pr6s de la fontaine
{Fr. Vülon) 807
40.* Durch die Provence in schwüler Sonnenglut
((7. WiUkowshy) 809
41.* Glorreicher König, Licht und Glanz der Welt
(Fr. Biez) . 311
(41.*) Gaite de la tor {Anonym) ....... 312
Bertran de Born.
(44."^) Droben auf dem schroffen Steine (JD. Üfdand) 314 (44.*) Ein edler Stolz in allen Zügen (J7. Meine) . 316 45.* Es ließ der Graf mich dringend flehn (P. Seyse) 317 46.* Rassa, so wächst in aller Munde (P. Heyse) 319 47.* Sä hör mig, sköna, det ej sanning är {J, Vising) 321 (47.*) S'i* '1 dissi mai, ch* i' venga in odio a quella
{Fr, Petrarca) 322
60.* Wenn alle Tr&nen, Klagen, Kümmernis
(P. Heyse) 324
(61.*) Me plai de metre ensems (J. Boux) . . . 326 Bertran de Born (?).
52.* Mich freut des süißen Lenzes Flor {Fr, Diez) 329 Guilhem de Berguedan.
(53.*) Qui conta bellissima novella di Guiglelmo di
BerghedMa di Proenza {Le cento naveUe
awtiehe) 330
Seite Aimeric d^F^gulhan^und GruiltLemdeBerifüed^iu 55.* Von Berguedan, a|]9 diesen. Fra;gen zwein
[K Bartsch) . , .331
Arnaut de Märeuil.
56.* Schön ist's, wenn sich Lüfte regen (H. Suchier) 333 Arnaiit Daniel.
(58.*) Beato in sogno, e di languir contento {Fr,
Petrßrcß) 334
. : (58.*.) Lo temps es tal que tot animai. brut> {^■'ueias
March) ...;.,.. 335
; 5.9.* Sehnsucht, die ins Her.z mir eingeht (Fn J>*c;?) 336 (59,*) AI ppco giorQOy.ed al graö cerchio d*ombja
{Dante) .. ... 337
(59.*) Amor, tu vedi ben, che questa. donta {Dante) 338 Folquet de Marseilla.
(60.*) Wie kam es, daß der frohe Troubadour
{tf. Lenau [Die Albigenser]) . . ... . . 340
(61. *j Si darf mich des zlhen niet {Fr. von Hasen) 351 (61.*) Mit sänge wände ich mine. sorge krenken ^ ;
{B. von Fenis) . , t 353
€12.* Wie, wenn Krankheit uns das Herz {Fr, Di^z) 354 Peire Vidal.
65.* Aus der Luft saug' ich Erquicken (Fr, Diez) 356 (65.*) Dei blänqueis Aup h la mar bluro (J. B. Gaut) 357 (66.*) Nun ist niht m^re min gedinge {B. tr. Fenis) 360 Pons. d.e Qapduelh.
69.* Nunmehr sei unser Hort und Zuversicht
{Fr, Diez) ............. 361
Peirpl.
70.* Als die Liebe meine Brust {Fr, Diez) , . . ,363 (70.*) Quant Amors vit qüe j e li aloignoie ( Thihaut I F.
de Champagne) 365
Lo Monge de Mo.ntäudon.
73.* Durch gutes. Glück hatt' ich einmal (P. Heyse) 366 (74.*) Fra l'altre cose non lievi a portare (5, BontcÄ*) 367
XXIII
, Seite
Gaucelm Faidit.
77.* Now Fate has filled the measure of my woes
(CA. Burney) 368
77.*" Hart isf b für mich, daß ich den größten Schlag
{Fr.Biez) 370
Guilhem de Gabestanh.
(78.*) Messer Guiglielmo Kossiglione da a mangiare alla moglie sua il euere di messer Guiglielmo Guardastagno ucciso da lui et amato da lei (ö^. Boccaccio [B Decamerone IV, 9]) . . , 372
> (78.*) H^las ! qui pourra jamais croire {Le Duc de
La VaUiere) 376
(78.*) Wie der Kastellan von Coucy (L, ÜMand) . 381 (78.*) Guillaume Toumemine ä la barbe vieillie
(P. Sebillot) . 385
(78.*) Ich hab gewacht ein winter lange nacht
{Anonym) 387
(78.*) Hertug Frydenborg taler til liden Eirstin
(Dänisches Volkslied) 389
79.* Als ich zuerst, o Hemn, Euch erblickt
(Fr. Hüffer) 391
80.* In süßem Sinnen (P. M^se) 392
( Baimbaut de Yaqueiras.
> (33.*) Quant voi lo douz tens repairier (Colin Muset) 395 f (83.*) AI fals ris! per qua traitz ayetz (Dante) . . 398
Richart de Berbezilh.
(87.*) D*una novella ch'avenne in Proenza, alla corte
del Po' (Le cento noveUe aniiche) .... 399
Savaric de Mauleon, Gaucelm Faidit und Uc de la Bacalaria. 88.* Gaucelm, drei Liebesspiele, seht (Fr, Diez) . 403 (88.*) lo righuardo chostui chol viso lieto (Anowym) 407
Peire Gardenal.
91.* Ich dicht' hiermit ein neuesRügelied (Fr.Diez) 407
XXIV
Seite
Pistoleta.
94."' Qätt* ich dodi tausend Mark fein Siibergeld
{Fr.Bxez) 409
(94.*) Et j e Bouhaide töus tamps avril et mai {Anonym) 410 Bertolome Zorzi.
(99.*) Da poi che la natura ha fine postp (Öino da > Pistoia) . .- • ... . . . . . . . 412
Guiraut Riquier.
100.* Einem Freund voll Zärtlichkeit {Fr, Diez) . 413
Singweisen.
Marcabru.
9.* Dirai yös senes doptansa (P. Aubry) . . . 417
9.* Dirai vos senes doptansa {H, Biemann) . . 417
10.* Pax in nomine domini (^. Restori) .... 418
10.* Pax in nomine domini (P. Aubry) .... 419
10.* Pax in nomine domini {H. Riemann) . . . 420
12.* L'autrier jost' una sebissa {A, Restoii) , . . 421
12.* L'autrier jost* una sebissa (P. Aubry 1904) . 422
12.* L'autrier jost' una sebissa (P. Aubry 1909) . 422
Jaufre Rudel.
15.* Lanquan li jorn son lonc en may {A. Restort) 423
15.* Lanquan li jorn son lonc en may (J. Beck) . 424
Bernart de Ventadorn.
18.* Be m'än perdtitlai enves Veiitadom {A. Restori) 425 18.* Be m'an perdut lai enves Ventadorn {H, Rie- mann) . ... . . . . . . . . . . 426
18.* Be m'an perdut lai enves Ventadorn (J. Beck) 427
26.* Can vei la lauzeta mover (^. Restori) . , . 423
La Gomtessa de Dia.
29.* A chantar m'er de so qu'eu no volria {A, Restori) 429
Peire d'Alvernhe.
31.* Dejosta'ls breus jorns e'ls. loncs sers
{A, Restori) 430
XXV
Seite
Gniraut de Bornelh.
41 .* Reis glorios, verais lums e clartatz {Ä, Restori) 481 41.* Reis glorios, verais lums e clartatz (E. Bohn) 482 41.* Reis glorios, yerais lums e clartatz (P. Äuhry) 488
Arnaut Daniel.
59.* Lo ferm voler qu*el cor m'intra (Ä. Bestari) 433 59.* Lo ferm voler qu'el cor m'intra (J. Beck) . . 484
Peire Vidal.
66.* Pos tomatz sui en Proensa (Ä. Bestori) . . 435
Peirol.
70.* Quant Amors trobet partit {A, Bestori) . . 486
Lo Monge de Montaudon.
74.* Fort m*enoia, 8*o auzes dire {J, Beck) . . . 487
Gaucelm Faidit.
77.* Now Fate has fill'd the measure of my woes
{Ch. Bmney) 438
77.* Fortz chauza es que tot lo m^jor dan (A, W,
Ämhros) 441
77.* Fort chose est que tot le maur dam {Ä, Bestori) 442 77.* Fortz chauza es que tot lo m%jor dan (Ä JBtc-
mann) . ." 444
77.* Fort chauza es que tot lo migor dan {J. Beck) 445
Raimbaut de Yaqueiras.
84.* Kalenda maya {A, Bestori) 447
84.* Kalenda maya (P. Aubry 1904) 449
84.* Kalenda maya {H. Biemann) 450
81.* Kalenda maya (P. Auhry 1909) 451
Peire Gardenal.
91.* ün sirventes novel vuelh comensar {J. Beck) 458
Literarische Nachweise 455
(Aus Frederi Mistrals Calendau . . . 486) Register 507
Lieder der Troubadours
o
w-l
Guilhem, comte de Peitieu.
(1071—1127)
1.
Lo coms de Peitieus si fo uns dels majore cortes del mon, e dels majors tricbadors^ de dompnas; e bons cayalliers d'armas, e larcs de dompneiar^ E saup ben trobar e cantar; et an et' lonc temps per lo mon per enganar las domnas. Et ac un 5 fill que ac per moiller la duquessa de Normandia, donc ac una fiUa que fo moiller del rei Enric d'Englaterra, maire del rei jove, e d'en Bichart, e del comte Jaufre de Bretaingna.
1 Betrfiger > im Frauendienst ^ ging
2.
I Companho, faray uu vers tot covinen:
Et aura'i mais de foudatz no'y a de sen, Et er totz mesclatz d^amor e de joy e de joven.
II E tenguatz lo per vilan qui no Tenteu 5 0 dins son cor voluntiers qui non Tapren; Greu partir si fa d'amor qui la trob^ a son talen.
III Dos cavalbs ai a ma selha ben e geu^; Bon son e adreg^ per armas e valen;
Mas no'ls puesc amdos teuer, que'^ l'us Tautre non cossen^.
IV Si'ls pogues adomesjar^ a mon talen,
Ja no volgra albors mudar mon guarnimen^; Que miels for' encavalguatz ^ de nuill autr' ome viven.
V Läuns® fo dels montanhiers lo plus corren;
Mas aitan fer' estranbez'^ ba longuameu; 15 Et es tan fers e salvatges que del bailar^^ si defen.
1*
VI L'autre fo noyritz sa jus, part^^ Cofolen, Et anc no'n vis^- bellazor, mon escien; Aquest non er ja camjatz ni per aur ni per argen.
VII Qu'ie'l doney a son senhor polin payssen^^; 20 Pero^^ si*m retinc ieu tan de covenen^^
Que s'el lo teni' un an qu'ieu lo tengues mais de cen.
VIII Cavallier, datz mi cosselh d*un pessamen^^; Anc mais no fuy issarratz^^ de cauzimen^®: Bes non sai^^ ab qaal mi tengua de n'Agnes o de n* Arsen.
IX De Gimel ai lo castel e'l mandamen^^, E per Niol fauc ergueill^^ a tota gen, C'ambedui me son jurat e plevit^^ pg^ sagramen.
1 trefiflich s geschickt ° denn * duldet <^ z&hmen ^ Ansstattung 7 beritten ^ das eine ^ Scheu lo striegeln ii jenseit ^ nie habt ihr gesehn ^ als weidendes FUlen ^ indessen ^ Vertrag ^^ Zweifel ^^ in Verlegenheit ^ Wahl ^ keineswegs weiss ich ^ Gebiet ^^ ich zeige mich stolz ^ y erpflichtet
3.
I Farai un vers de dreyt^ nien:
Non er de mi ni d'autra gen, Non er d'amor ni de joven, Ni de ren au 2, 5 Qu'enans fo trobatz en durmen
Sobre chevau.
II No sai en quäl hora'm fuy natz:
No suy alegres ni iratz^, No suy estrayns ni sui privatz,
10 Ni no'n puesc au,
Qu'enaissi^ fuy de nueitz fadatz ^ Sobr' un pueg au^
III No sai quora^'m suy endurmitz
Ni quora'm velh, s'om no m'o ditz.
sn
4
* 15 Per pauc no m'es lo cor partitz
D'un dol corau^; E no m'o pretz^ una soritz, Per sanh Marsau^^l
IV Malautz^^ suy e cre mi murir,
20 E ren non sai mas quan n'aug^^ dir;
Metge^^ querrai al mieu albir^*,
E no sai cau^^; Bos metges er, si*m pot guerir, Mas non, si amau^^.
y Amign^ ai ieu; no sai qui s'es,
Qu'anc non^"^ la vi, si m'ajut fes^^; Ni'm fes^^ que'm plassa ni que*m pes^^,
Ni no m'en cau^^, Qu'anc non ac^^ Norman ni Frances
30 Dins mon ostau^^
VI Anc non la vi et am la fort,
Anc no n'aic^* dreyt ni no'm fes tort; Quan non la vey, be m'en deport^^, No'm pretz un jau^^, 35 Qu'ie'n sai gensor^^ e bellazor,
^ E que mais vau.
VII Fag ai lo vers, no say de cuy;
E trametrai lo a selhuy Que lo'm trametra per autruy 40 Lay ves^® Anjau,
Que*m tramezes del sieu estuy^^ La contraclau^®.
1 rein ^ anderem ^ betrübt ^ so ^ gefeit ^ auf einem hohen Berg 7 wann ^ tödlichem Schmerz ^ ich achte wert "^^ Sankt Martial ^^ krank "^ ich hOre ^ einen Arzt ^^ Gefallen ^ welchen ^^ wenn ich zn Schaden komme (?) "^ nie "^ Glaube "^ sie hat getan ^ mich bedrücken konnte ^ liegt daran ^ es hat gegeben ^ Haus ^ ich habe gehabt ^ ich ent- rate ^ Hahn ^ eine hübschere ^ gen sb £tui «> Nachschlüssel
»»
h
4.
I Farai chansoneta nueva
Ans que^ vent* ni gel ni plueva; Ma dona m'assai' e*m prueva^, Qaossi^ de quäl guiza Tarn;
5 £ ja per plag^ qae m'en mueva
No'm solvera de son liam^.
II Qu'ans^ mi rent a lieys® e'm liure^,
Qu'en sa carta^^m pot escriure. £ no m^en tengatz per yure
10 S^ieu ma bona dompna am^
Quar senes^^ Heys non pnesc viure, Tant ai pres^^ ^q s'amor gran fam^^^
III Que plus es blanca qu'evori, Per qu'ieu antra uon azori^^
15 Si'm breu non ai ajntori,
Cum^^ ma bona dompna m'am, Morrai, pel cap^^ sanh Gregori, Si no*m bayz'en cambr' o sotz ram.
IV Qual pro^^'y auretz, dompna conja^^, 20 Si vostr' amors mi deslonja?
Par^^ que 'US vulhatz metre monja^^. £ sapchatz, quar tan vos am, Tem^o que la dolors me ponja^i, Si no'm faitz dreg dels tortz qu'ie'us clam^^.
V Qual pro^^'y auretz, s'ieu m'enclostre^^
E no'm retenetz per vostre?
Totz lo joys del mon^* es nostre,
Dompna, s'amduy nos amam.
Lay al mieu amic Daurostre 30 Die e man 25 que chan e no bram^^.
VI Per aquesta fri^^ e tremble,
Qoar de tan bon' amor Tarn; Qu'anc no cug^^ que*n nasques semble^^ En semblan^^ del gran linh^^ n'Adam.
1 bevor * es stürme ^ erprobt * wie ^ Streit ^ Band "^ yielmehr 8 ihr 0 ich liefere mich aus ^o Urkunde u ohne ^ ich leide — Hunger 18 anbete i« wie ^ bei dem Haupt lo Vorteil i? hflbsch ^ es scheint ^ Nonne ^o ich fürchte >i steche ss Uage >& mich im Kloster ein- schließe ^ Welt ^ ich entbiete ^6 schreie s? tch zittre (vor Verlangen) 9B ich glaube ^ eine fthnliche ^ Aussehen ^i Geschlecht
5.
I Mout jauzens me prenc^ en amar
Un joy don^ plus mi vuelh aizir^, E pus^ en joy vuelh revertir^, Ben dey, si puesc^ al mielhs anar^,
5 Quar mielhs onra'm^, estiers cujar^,
Qu'om puesca vezer ni auzir.
II leu, so sabetz, no'm dey gabar^
Ni de grans laus no'm say formir^, Mas si anc^^ nnlhs joys poc florir,
10 Aquest deu sobre totz granar^^
E part^2 los autres esmerar^^, Si cum soU^ brus^^ jorns esclarzir.
III Anc mais no poc hom faissonar^^ Co's^^, en voler ni en dezir
15 Ni en pensar ni en cossir^®;
Aitals joys no pot par^^ trobar, E qui be*l volria lauzar, D'un an no'y poiri' avenir.
IV Totz joys li deu humiliar^^, 20 Et tota ricors*^ obezir
Midons^^, per son belh aculhir^^ E per son belh plazent esguar^"^;
8
E deu hom mais cent ans durar Qui • 1 joy de s'amor pot sazir^s.
V Per son joy pot malautz^^ sanar^^,
E per sa ira sas^® morir E savis hom enfolezir^» E belhs hom sa beutat mudar E*l plus cortes vilaneiar^®
30 E totz vilas encortezir.
VI Pus* hom gensor^^ no*n pot trobar
Ni huelhs vezer ni boca dir, A mos ops^2 la vuelh retenir, Per lo cor dedins refrescar, E per la carn renovellar, Que DO puesca envellezir^^
35
VII Si'm vol midons22 s'amor donar,
Pres^ suy del penr' e del grazir^^ E del celar e del blandir^^ 40 E de SOS plazers dir e far
E de son pretz tener en car E de son laus^^ enavantir.
VIII Ren«8 per autruy non Taus mandar^^,
Tal paor ay qu'ades s'azir^<^, 45 Ni ieu mezeys^^, tan tem falhir,
No Taus m'amor fort assemblar*^; Mas elha-m deu mo mielhs triar*^, Pus^ sap qu'ab lieys*^ ai a guerir.
1 ich unternehme ^ der . . . mich hingeben ^ da, ^ zurQckkehren ^ den besten Weg gehn « sie ehrt mich 7 ohne Dünkel (?) (andere unsichere Lesart: mielhs or m'a mestier cigar) ^ pflege nicht zu prahlen ^ mich abzageben w wenn je " Frucht bringen ^ über — hinaus i» erglänzen 1* pflegt ^ dunkel i« sich vorstellen " wie sie ist (diese Freude) ^ Nach- denken 19 ihresgleichen «> sich demütigen si Adel S2 meiner Herrin 23 Empfang «4 Blick Sß in Besitz nehmen ^ Kranker ^ gesunden ^ Ge- sunder 89 Narr werden »o bäurisch werden »i eine Lieblichere ^ für mich
88 altem 84 bereit ^ Danken 86 Schmeicheln 87 Lob 88 irgend etwas
89 ich wage zu entbieten ^ sogleich sich erzürne ^^ selbst ^ zeigen 48 erwählen ^ durch sie
6. I Ab^ la dolchor del temps novel
Foillo li bosc, e li aucel
Chanton chascos en lor lati^
Segon lo vers del novel chan; 5 Adonc esta ben c'om s'aisi^
D^acho don hom a plus talan^.
II De lai^ don plus m'es bon e bei Non vei mesager ni sagel^,
Per que mos cors^ non dorm ni n% 10 Ni no m'aos^ traire adenan
Tro que^^ sacha ben de la fi^^ S^el* es aissi^^ com eu deman.
III La nostr' amor vai enaissi^^
Com 1^ branca de Talbespi^^
15 Qa'esta sobre Tarbre en treman^^,
La nuoit, a la ploia ez al gel^^; Tro^® l'endeman, que'l sols^® s'espan Per las faeillas verz e'l ramel.
rv Enquer^^ me menbra^® d'un mati
20 Qae nos fezem de guerra ü^\
E que'm donet nn don tan gran, Sa drudari*^^ e son anel: Enquer^^ me lais^o Dieas viure tan C'aia mas manz^^ soz so mantell
y Qu'eu non ai soing d'estraing lati^
Que'm parta22 de mon Bon-Vezi^^, Qu^eu sai de paraulas com van Ab^ un breu sermon que s'espeP^; Que tal se van^^ d'amor gaban^^, 30 Nos n'avem la pessa e*l coutel^^.
1 mit 3 Sprache, Bede ^ sich hingebe * Lust ^ dort » Siegelbrief ? Herz 8 lacht 0 ich wage ^o bis i^ Ausgang, Ende ^3 so u Weißdom ^* zitternd IB Frost ^ Sonne i? ooch ^ ich erinnere mich » Uebe » lasse » Hftnde M trenne » Guter Nachbar (Versteckname) »* sich verbreitet (?) «s prahlen ^ das Stück und das Messer (d. i. alles was wir brauchen)
10
Cercamon.
(um 1137—1152)
7.
I Per fin' amor m'esjauzira
Tant quant fai chaat ni s'esfrezis^; Toz tems serai vas lei aclis^ Mas non puosc saber enquera^
5 Si poirai ab^ joi remaner
E * m voldra per seo retener Cella coi mos cors^ dezira.
II Seignors e dompnas gaerpira^,
S*a lei plagues^ qu'eu li servis;
10 E qui'm diria m'en partis^
Faria'm morir des era®, Qu'en antra non ai mon esper Nuoit ni jorn ni matin ni ser, Ni d'als^ mos cors^ no consira®.
III Ges^® tant leu no^^ Tenquesira^^, S'eu sabes cant greu s'afranquis^'^. Anc res^^ no fo, no s'umelis Vas amor^ mas ili^* n'es fera;
E domna oon pot ren valer 20 Per riquesa ni per poder,
Se jois d'amor no Taspira^^
IV Ja de SOS pes^^ no'm partira^ Si'l plagues^ ni m'o consentis^ E sivals^^ d*aitant m'enrequis^®
25 Que disses que ma domna era^
£ del plus fos^^ al seu plazer. De la menzoDJa o del yer, C ab^ sol son dig m'enrequira.
11
V Entre joi remaing et ira^**
30 Ades^^ quant de leis mi partis;
Qu'anc pois no la vi qu'ela'm dis
Que, 8i Farnes, ilP* m'amera.
AI re^ no sai del seu voler;
Mas ben pot ma domna saber 35 Qu'eu morrai, si ganre*m tira^^.
TI Genser^ä domn' el mon^* no's mira,
Bell' e blancha plus c'as hermis,
Pias fresca que rosa ne lis;
Ren als^ no m'en desespera. 40 Dieus, si poirai Tora veder
Qa'eu puosca pres de lei jazer?
Eu non, quar vas^^ mi no's vira.
VII Toz mos talenz^ß m'ademplira
Ma domna, sol d'an bais m'aizis^^, 45 Qu'en guerreiera mos vezis^®
E fora larcs e donera^^^ E'm fera grazir^^ e temer E mos enemics bas chader E tengral meu e*l garnira^^
YIII E pot ben ma domna saber
Que ja nulz hom de mon poder De meillor cor ^ no * ill servira.
IX E si'm fezes tant de plazer
Que'm laisses pres de si jaser, 55 Ja d'aquest mal non morira.
1 es ist kalt > ihr ergeben ^ noch ^ mit ^ Herz ^ ich würde verlassen 7 gefiele ^ auf der Stelle ^ denkt an nichts anderes lo keineswegs 11 ich würde sie (um ihre Liebe) gebeten haben ^ sich frei macht "^ Wesen 14 sie 15 belebt ^ Füße i^ wenigstens ^ mochte sie mich bereichem 10 möchte es sein ^ Traurigkeit *^ sogleich ^ lange mich hinhalt ^ artigere ** Weit ^ zu ^ Wünsche ^ wenn sie mir nur einen Kuß schenkte ^ Nachbarn ^ ich würde schenken ^ lieben ^ ich würde es aasstatten
12
Marcabru.
(um 1135—1150)
8.
Marcabruns si fo gitatz a la porta d'un ric home, ni anc
no^'ii saup hom qui's fo ni don^ E n'Aldrics delVilar fetz
lo noirir*. Apres estet tant ab un trobador que avia nom
Cercamon, qu'el comenset a trobar; et adoncx el ayia nom
5 Fanperdut, mas d'aqui enan* ac nom Marcabrun. Et en aquel
temps non appellaya hom <can8on>, mas tot quant hom can-
tava eron <Yers>. E fo mout cridatz^ et auzitz pel mont, e
doptatz® per sa lenga; car el fo tant maldizens que a la fin
lo desfeiron' li castellan de Guiana, de cui avia dich mout
10 gran mal. —
Marcabruns si fo de Gascoingna, fils d'una paubra femna que ac nom Marcabruna, si com el dis en son chantar: Marcabruns, lo fills na Bruna, Fo engendratz en tal luna 15 Qu'el saup d'amor cum degruna^;
— Escoutatzl — Que anc no^ n'amet neguna, Ni d'autra no fo amatz. Trobaire fo dels premiers c'om se recort". De caitivetz*® 20 vers e de caitivetz^^ sirventes fez; e dis mal de las femnas e d'amor.
1 nie * woher * aufziehn ^ von da an ^ in Buf ^ gef&rchtet 7 töteten ^ zerbröckelt ^ deren man sich erinnert ^^ elende
9.
I Dirai vos senes doptansa^
D'aquest vers la comensansa; Li mot fan de ver^ semblansa; — Escoutatzl —
5 Qui ves^ proeza balansa^
Semblansa fai de malvatz^
13
II Jovens^ fraing e falh e brisa,
Et Amors es d'aital gnisa Que, pois al sant s'es emprisa^
10 — Escoutatzl —
Chascus en pren sa devisa^; Ja pois no'n sera cuitatz^
III Amors vai com la belluia^^
Que coa^^'l fuec en la suia^*,
15 Art lo fast^^ e la testuia^*,
— Escoutatzl —
E non sap vas^ quäl part fuia Seih qui del fuec es gastatz.
IV Dirai vos d'Amor com sinha^^; 20 De sai guarda, de lai guinha^^^
Sai baiza^ de lai rechinha^*^,
— Escoutatzl — Plus sera dreicha que linha^^ Quan ieu serai sos privatz^^.
y Amors soir esser drecha,
Mas er' 2® es torta e brecha^^ Et a coillida tal decha^^,
— Escoutatzl —
Lai on non pot mordre, lecha^^ 30 Plus aspramens no fai chatz.
VI Anc^* puois Amors non 2* fo vera
Pos 25 triet«^ del mel27 la cera, Anz^s sap si pelar la pera^®,
— Escoutatzl —
35 Doussa'us er^ com chans de lera^^,
Si soi^2 1^ coa'l troncatz.
14
VII Ab diables pren barata^^
Qui fals' Amor acoata^^, No'il caP^ c'autra verga'l bata; 40 — Escoutatz! —
Plus non sent que seih qai's grata Tro que^^ s'es vius escorjatz^^.
VIII Amors es mout de mal avi^^;
Mil homes a mortz^^ ses glavi^^, 45 Dieus non fetz tant fort gramavi*^
— Escoutatz! — Que tot nesci del plus savi Non fassa, si'l ten al latz^^
IX Amors a uzatge d'ega^^^
50 Que*^ tot jorn vol*^ c'om la sega^
E ditz que no'l dara trega*^,
— Escoutatz! —
Mas que pueg*^ de leg'en lega^^, Siatz dejus^.^ o disnatz.
X Cujatz*^ vos qu'ieu non conosca
D'Amor s'es orba^^ o losca^^? • Sos digz aplan' et entosca^^,
— Escoutatz! — Plus suau ponh^^ qu'una mosca^
60 Mas plus greu n'es hom sanatz.
XI Qui per sen^ de femna renha^^,
Dreitz es que mals li n'avenha, Si cum la letra*ns ensenha;
— Escoutatz! — 65 Mal'aventura • US en venha,
Si tuich no vos en gardatz!
15
XII Marcabrus, fills Marcabrana^
Fo engenratz en tal luna Qu'el sap d'Amor cum degruna^^, 70 — Escoutatz! —
Qaez anc no^^ n'amet negana, Ni d'aatra non fo amatz.
1 ohne Zögern ^ Wahrheit ^ nach — hin, gegen ^ schwankt ^ eines Schlechten ^ Jugend ^ nachdem sie zum Sprunge angesetzt, Anlauf ge- nommen hat (?) 8 Devise (?) »ledig lo Funke ii bratet i^ BuB i^ Stamm, Holz i* Strohhalm ^ macht Zeichen i^ schielt i? schneidet ein Gesicht 38 steifer als Holz (?) ^ Yertraater ^ jetzt ^ schartig S2 hat eine solche schlimme Gewohnheit angenommen ^ leckt ^ nie ^ seitdem ^ schied *7 Honig ^ vielmehr so sie weiß so die Birne zu schälen, zu putzen (d. h. das Unangenehme angenehm erscheinen zu lassen, die Pille zu versüßen (?) 80 wird euch sein ^ Name eines Singvogels (7) ^2 vrenn nur ^ geht einen Handel ein ^ ihm liegt daran, er hat es nötig 35 ^is ^ le^ndig ge- schunden, wund gekratzt ^ Ahnherr ^s getötet so ohne Schwert ^ Weisen ^ Schlinge ^ Stute ^ denn — will sie (die Liebe) ** folge ^ Ruhe ^ sondern daß er aufsteige ^"^ Meile ^ nüchtern ^ glaubt ^ blind fii einäugig ^ glättet ^ sticht ^ Sinn » verfahrt se zerbröckelt
10.
I Pax in noynine Domini!
Fetz Marcabrus lo vers e'l so^ Auiatz que di,
Cum nos a fait per sa doussor 5 Lo seingnorius^ celestiaus
Probet^ de nos un lavador*,
C'anc^ fors^ outra mar no^'n fon taus,
En de lai enyes^ Josaphas;
E d'aquest de sai vos conort^.
II Lavar de ser^ e de mati
Nos deuriam, segon razo: le'us 0 afii®.
Chascus a del lavar legor^^;
Domentre qu'el es sas^^ q g^ug^ 15 Deuria anar^^ al lavador^,
Que'ns es verais medicinaus^^;
Que^^ s'abans anam^^ a la mort,
D'aut desus aurem albere bas.
16
III Mas escarsedatz^^ e no-fes
20 Part^^ joven^® de son compaigno.
Ai! cals dols^^ es Que tuich volon^ lai li plusor^ Don lo gazaings^^ es enfernausl S'anz non correm al lavador^
25 G'aiam la boca ni'ls huoills claus,
Non i a un d'orguoill tant gras O'al morir non trob contrafort^^.
IV Que^^'l seigner que sap tot qaant es, E sap tot quant er e c'anc fo,
80 Nos i promes
Honor e^^ nom d'emperador. E'il beatatz sera, sabetz caas^^ De cels qu'iran al lavador^? Plus que Testela ganzignans^^;
35 Ab sol que yengem^^ Dieu del tort
Que'ill fan sai^ e lai yas^ Domas^^.
V Probet 3 del lignatge Cai,
Del primeiran home fello, A tans aissi^^
40 C'us^s a Dieu non 2» porta honor;
Veirem qui l'er amics coraus; C'ab la vertut del layador* Nos sera Jhesus comunaus^^; E tornem los garssos^^ atras^^
45 Qu'en agur crezon^^ qi en sort!
VI E'il luxuriös coma-yi^^,
Coita-disnar^, bufa-tizo*^, Crup-en-cami^^
Remanran inz el folpidor^^* 50 Dieus yol los arditz e*ls suaus
17
Asaiar a son lavador^,
E eil gaitaran^® los ostaus^^
E trobaran fort contrafort^^.
So per qu'ieu a lor anta^^'ls chas^^
YII En Espaigna e sai lo marques^^
E cill del temple Salamo Sofron lo pes^^ E'l fais** de Torguoill paganor*^, Per que jovens^^ cuoill avol*^ laus. 60 E"l critz^^ per aquest layador*
Versa sobre'ls plus rics captaus^^, Fraitz^ faillitz, de proeza las, Que non amon joi ui deport
VIII Desnaturat son li Frances,
65 Si de l'afar Dieu dizon no
Qu^ie • US ai comes^^. Antiocha, pretz e valor Sai plora^^ Guiana e Peitaus. Dieus^ seigner, al tieu lavador^ 70 L'arma^^ del comte^^ met en paus^^;
E sai gart Peitieus e Niort Lo seigner qui ressors del vas^^.
1 Weise * Herr »nahe * Stätte zum Waschen ß nie 6 außer 7 dort, nach (dem Tal Josaphat) hin » ich ermahne (tröste?) » Abend lo ver- edchere ii Gelegenheit ^ gesund ^ gehn ^^ Heilmittel ^^ denn lö Knanserei i^ trennt ^^ Jugend i» Schmerz ** fliegen ** Gewinn M starken (stärkeren) Widersacher aa in 24 welcher Art *5 Morgenstern Sö wofern wir nur rächen ^ Damaskus 28 es gibt soyiele hier, von denen nicht einer 38 gemein ^ Burschen ^^ zur&ck ^ glauben an Wahr- sagung 83 Tute -Wein ^ Dräng-zum-Essen ^ Blase-Brand ^e Hock-am- Weg ^ Stätte der Zerstörung, Verderbnis ^ werden hüten ^ Wohnungen ^ Schande *^ jage, treibe *^ Raimou Berengar IV. Ton Barcelona ^ Last ** Bürde ^ heidnisch ^ schlecht « Geschrei « Herren 49 anvertraut, anempfohlen «> beweint ^i Seele ^ Wilhelm Vni. von Poitou ö» Frieden A4 Grab
18
IL
I A la fontana del vergier,
On l'erb' es vertz josta*l gravier^, A l'ombra d^an fast domesgier^, En aiziment^ de blancas flors
5 £ de noyelh chant costnmier^,
Trobey sola^ ses^ companbier, Selba qne no vol mon solatz^.
II So fon^ donzelh' ab son cors belh,
Filha d'un senhor de castelh;
10 E quant ieu cugey^ que Tauzelh
Li fesson joy e la verdors, E peP dous termini^^ noyelh, E quez^i entendes mon favelh^^, Tost li fon^ SOS afars camjatz.
III Dels hnelhs ploret josta la fon^^ E del cor sospiret preon^*. «Jhesus», dis elha, «reys del mon, Per vos mi creys^^ ma grans dolors, Quar vostra anta^^ mi cofon^^
20 Qaar 11 mellor de tot est mon
Vos van seryir, mas a vos platz.
IV Ab vos s^en vai lo mens amicx,
Lo belhs e'l gens^^ e*l pros e'l ricx; Sai m'en reman lo grans destricx^^, 25 Lo deziriers^o soven e*l plors.
Ay, mala fos^^ reys Lozoicx! Que fai los mans^^ e los prezicx^^ Per que*l dols^* m'es en cor intratz.»
V Quant ieu Tauzi desconortar^s^
30 Ves^ö Heys vengui josta'l riu^^ clar.
19
«Belha», fi*m ieu, «per trop plorar Afolha^s cara^» e colors; E no vos qual^ dezesperar, Quo seih qui fai lo bosc falhar^ 35 Vos pot donar de joy a8satz.:i>
VI «Senher», dis elha, «ben o crey^^
Que Deus aya de mi mercey En Tautre segle, per jassey^^, Quon^^ assatz d^autres peccadors;
40 Mas say^ mi tolh aquelha rey^^
Don joys mi crec^^; mas pauc mi tey^^, Que trop s'es de mi alonbatz'*^^»
1 Eies 3 häuslich * in Besitz, Schmuck ^ gewohnt ^ ohne ^ Scherzen 7 wvr 8 wfthnte <» um ~ willen »> Jahreszeit u daß is Bede ^ Quelle 14 tief ^ erwachst ^^ Schmach i? yemichtet ^ artig, fein ^ Leid, Schaden *> Sehnsucht ^^ verwünscht sei ^ Aufgebot ^ Predigt ^ Schmerz ^ klagen, jammern M zu ^ Bach ^ verdirbt ^ Antlitz ^ ihr braucht nidit *i ich glaube w für immer, ewig ** wie ** hier ^ Sache, Wesen ^ erwuchs ^7 wenig hält sie (die Freude) mich (noch) fest , hat mich in Besitz ^ sie (die l^nde) hat sich von mir entfernt
12.
I L'autrier jost^ ana sebissa^
Trobei pastora mestissa^,
De joi e de sen massissa^,
Si cum iilha de vilana; 5 Cap' 0 gonel' e pelissa
Vest^ e camiza treslissa^,
Sotlars^ e caussas^ de lana.
II Ves® lieis vinc per la planissa^:
«Toza^®», fi'm ieu, «res faitissa^^
10 Dol ai gran del freg^^ que'us fissa^^»
«Senher:», so'm dis la vilana, «Merce Dieu e ma noirissa^^^ Pauc m'o pretz si'l vens m'erissa^^, Qu'alegreta sui e sana.»
2*
20
III «Toza^®», fi*m ieu, «cauza^® pia, Destontz^^ me sui de la via
Per far a vos companhia; Qaar aitals toza^^ vilana No deu ses^® plazen paria^^ 20 Pastargar tanta bestia
En aital terra soldana^.:»
IV «Don», fetz ela, «qui qne'm sia*^, Ben conosc sen e folia;
La Yostra parelharia^^^ 25 Senher», so'm dis la vilana,
«Lai on se tanh^^ si s'estia^^, Qae ,ta]s la cui'^ en bailia Tener, no n'a mas Tufana^^'.»
V «Toza*® de gentil afaire,
30 Cavaliers fon vostre paire
Que'ns engenret en la maire,
Car fon corteza vilana.
Con plus vos gart 2^, m'etz belaire^^,
E per vostre joi m'esclaire^^, 35 Si*m fossetz un pauc humana.)»
VI «Don, tot mon linh^» e mon aire^^
Vei revertir e retraire AI vezoig^^ et a Taraire, Senher», so'm dis la vilana;
40 «Mas tals se fai cavalgaire
C'atrestaF^ deuria faire
Los seis Jörns de la setmana.»
VII «Toza»^^, fi*m ieu, «gentils fada^^
Vos adastret^^, quan fos nada, 45 D'una beutat esmerada^^
21
Sobre tot' antra vilana; E seria'us ben doblada, Si'm vezia una vegada^^ Sobira^^ e vos sotrana^^.»
YIII «Senher^ tan m'avetz lauzada,
Tota'n seri' enveiada^^ Pub*® en pretz m'avetz levada, Senher»^ so'm dis la vilana, «Per so n'anretz per sondada^^ 55 AI partir: ,bada*^ fols, bada^ai^
E la muz'*^ a meliana^*.»
IX «Toza^^, estranh*^ cor e salvatge
Adomesg'^^ om per nzatge. Ben conosc al trespassatge^^
60 Qu'ab aital toza^^ vilana
Pot hom far ric companhatge
Ab amistat de coratge,
Qnan Tus l'aatre non engana^^.»
X «Don^ hom cochatz^^ de folatge
65 Jur' e pliu^ e promet gatge;
Si^^'m fariatz homenatge^^, Senher», so'm dis la vilana; «Mas ieu per un pauc d'intratge^^ No vaelh ges^ mon pinzelatge 70 Camjar per nom de putana.»
XI «Toza^®, ,tota creatnra
Revertis a sa natural Parelhar parelhadura^^ Devem ien e vos^ vilana^
75 A Tabric^^ lonc la pastura^^,
Que mielhs n'estaretz segura Per far la canza donssana^^»
22
XII «Don, oc; mas segon drechura
Cerca fols la folatura^^, 80 Cortes cortez' aventura,
E*,l yilas ab la vilana^; ,En tal loc fai^ sens fraitura^^^ On hom uon garda mezara', So ditz la gens anciana.»
XIII «Belha, de vostra figura
Non vi autra plus tafura^^
Ni de son cor plus trefana^^ »
XIV «Don, lo chavecs^^ vos ahura^,
Que ,tals bada^^ ©n ja penchura^^,
90 Qu'autre n'espera la mana®^^»
1 Hecke ^ von unedler, niedriger Herkunft ^ ganz voll * sie hat an fi aus Drillich » Schuhe ? StrQmpfe s zu » Ebene ^ Mädchen u schön 12 Kalte 18 sticht ^* Amme i^ zaust le Ding, Wesen i? abgelenkt ^ ohne ^ Qesellschaft ^ einsam >i wer auch immer ich sei ^ gehört hin, ziemt sich ^ sie stehe, bleibe ** glaubt ^ nur den leeren Schein 96 blicke an >7 schöner » ich erheitere mich » Geschlecht «> Familie si Hippe w dasselbe «» Fee «* begabte ^ lauter ^ Mal »^ oben » unten » be- neidet ( Var. Que tota * n sui enoiada) ^o da *i Lohn ** gaflfe ^ vergeb- liches Warten ** Mittagstunde ^ sprOde ^ zAhmt ^7 Yorbeigehn « be- tragt ^ getrieben ^ verbürgt ^i so ^ Huldigung ^ Eintrittsgeb&hr ^ keineswegs ^ ein Paar bilden ^ geschützter Ort ^ neben der Weide 68 BÜß » Torheit «> mangelt » spitzbübisch ea falsch ( Var. En tota gen crestiana) ^ Kauz (Eule) ^ prophezeit ^ Malerei ^ Manna (?)
Jaufre Rudel.
(vor 1147)
13.
Jaufres Rudels de Blaia si fo mout gentils cm, princes de Blaia; et enamoret se de la comtessa de Tripel, ses^ vezer, per lo ben qu'el n'auzi dire als pelegrins que venguen d'Antiocha; e fetz de 11 eis mains vers ab bons sons* ab 5 paubres' motz. E per voluntat de Ileis vezer el se crozet* e mes se en mar; e pres^ lo malautia en la nau' e fo condug
23
a Tripol en un albere per mort. E fo fait a saber a la com- tessa, et ella veno ad el, al sieu leit^, e pres lo entre sos bratz; et el saup qu'ella era la comtessa, si recobret Tauzir
10 e*l flairar^; e lauzet Dieu e'l gj*azi® que Tavia la vida sos- tenguda tro qu*'^ el Tagues vista. Et enaissi el mori entre SOS braz, et ella lo fez a gran honor sepellir en la maion del Temple. E pois en aquel dia ella se rendet morga ^^ per la dolor qu'ella ac de la mort de lui.
1 ohne > Weisen 8 schlicht (?) * er nahm das Kreuz & ergriff, befiehl 6 Schiff 7 Bett » Geruchginn » dankte »> bis u Nonne
14.
I Quan lo rius^ de la fontana
S'esclarzis^, si cum far sol^,
E par^ la flors aiglentina^,
E * 1 rossinholetz el ram 5 Volf^ e refranh^ ez aplana^
Son dous cbantar et afina,
Dreitz es qu'ieu lo mieu refranha'^.
11 Amors de terra lonhdana, Per Yos totz lo cors® mi dol;
10 E no'n puesc trobar mezina^^
Si non al vostre reclam^^ Ab atraich^^ d'amor doussana^^ Dinz yergier o sotz cortina Ab dezirada companha.
III Pus^* totz Jörns m'en falb aizina^^
No*m meravilh s'ieu n'aflam^^,
Quar anc genser^^ crestiana
Non fo, ni Dieus non la yo\^%
Juzeva^® ni Sarrazina; 20 Ben es seih pagutz^^ de mana^^
Qui ren^* de s'amor guazanha^^!
24
IV De dezir mos cors^ no fina
Vas^* selha ren qu'ieu pus^^ am; E cre^^ que volers m'enguana^^j
25 Si cobezeza^^ la*m toi;
Que pas^^ es ponhens qu'espina
La dolors que ab joi sana^^
Don ja non ynelh qu'om m'en planha.
V Senes^ breu^^ de parguamina
30 Tramet lo yers qae chantam
£n plana lengna romana^
A n'ügo Bru32 per FilhoP»;
Bo'm sap^ quar gens peitavina,
De Beiriu^^ e de Guiana 35 S'esgau^^ per lui e Bretanha.
1 Wasserlauf * klftrt sich & pflegt * erscheint ^ die Blüte der wilden Böse ^ wendet (wiederholt) ? bricht (moduliert) ^ glättet, mildert, dämpft ^ Herz 10 Arznei i^ Lockmf, Loekspeise ^ Lockung, Beiz is sQß ^* da ^ Gelegenheit ^^ entbrenne, Terzehre mich ^7 edlere, schönere ^ will 10 JQdin *> gespeist *^ Manna ss etwas ^ gewinnt ^ nach — hin ^ mehr (am meisten) ^ ich glaube ^ betrügt ^ Begierde ^ heilt 80 ohne ^i Brief ^ wahrsch. Hugo YII., Le Brun, von Lusignan ^ Name des Spielmanns ^ wohl gefiUlt es mir, daß ^ Berry ^ erfreut sich
15.
I / Lanquan^ li jorn son lonc en may,
M'es belhs^ doas chans d'aazelhs de lonh^ E quan mi suy partitz de lay, Bemembra*m d'un' amor de lonh.
5 Vau^ de talan* embroncx^ e clis^,
Si que chans ni flors d'albespis No * m platz plus qne ryTerns gelatz.
II . Be tenc lo senhor per veray'^
Per qu'ieu veirai^ Tamor de lonh;
10 Mas per nn ben que m'en eschay^
N'ai dos^^ mals^ quar tant m'es de lonh.
25
Ai! car me fos^^ lai pelegris, Si que mos fustz^^ q ^Qg tapis^^
Fos pels sieas belhs huelhs remiratz!
III Be'm parra^^ joyi?^ quan li querray,
Per amor Dieu, /i^alberc de lonh, E; s'a Heys pjüuz, alberguarai Pres de liey^si be^^*m suy de lonh; Adoncs parra^^'l parlamens fis^®,
20 Quan druw^^ lonhdas^^ er tan vezis
Qu'ab bels digz jauzira^^ solatz^o.
IV 3^ Iratz^i e gauzens m'en partray,
S'ieu ja 22 vey sest' amor de lonh; Mas non sai quoras^^ la veyrai,
25 Car trop son nostras terras lonh;
Assatz hi a pas^^ e camis, E per aisso no'n suy devis^^... Mas tot sia cum a DietP^ platz!
-* '■
V ^i/ Ja mais d'amor no'm jauziray^^,
30 Si no*m jau^^ d'est' amor de lonh,
Que gensor^^ ni melhor no*n sai Ves^s nulha part, ni pres ni lonh; Tant es sos pretz verais^ e fis Que lay el reng^^ dels Sarrazis
35 Fos hieu per lieys chaitius^^ clamatz!
VI Dieus que fetz tot quant ve^^ ni vai
E formet sest^ amor de lonh, Mi don32 poder, que cor^^ be n'ai, Qu'ieu veya sest' amor de lonh,
40 Verayamen^, en luecs aizis^,
Si que la cambra e'l jardis Mi resembles tos temps palatz.
26
VII *' Ver ditz qui m'apella lechay^^
Ni deziron^^ d'amor de lonh, 45 Car nulhs aatres joys tan no * m play
Cam jauzimens^^ d'amor de lonh. Mas so quleu yuelh m^es tant ahis^! Qu'enaissi * m fadet^^ mos pairis*® Qu'ien ames e no fos amatz.
VIII C Mas so q'ieu vuoill m'es tant ahis^®!
Totz sia mauditz lo pairis^^ Qe'm fadet^^ q'ieu non fos amatz!
1 wann * lieb ^ ich gehe * Sinn ^ gesenkten Hauptes, bekümmert 6 gebeugt 7 wahrhaft, wahrhaftig » ich werde sehn ^ fiUlt so lo zwei 11 wäre Ich doch ^ Stab » Mantel , Gewand (?) i« wird erscheinen ^ wenngleich i« das feine Plaudern " Freund, Liebhaber ^ fern ^ ge- nießen, sich fireuen (an) ^ Unterhaltung si traurig ^ Bds. no ^ wann ^ Wege ^ ich bin kein Seher (ich kann's nicht wissen) ^ 7ar. lieys ^ edlere, schönere ^ nach — hin ^ Beich ^ gefangen, dend ^ kommt as gebe "^ Lust, STerlangen ^ passend, geeignet, bequem ^ Ittstem M begierig ^ Genuß ^ gehfissig, abgeneigt, widrig ^ mit einem solchen Schicksal begabte mich ^ Pate :=: Schutzgeist
Bernart de Ventadorn.
(um 1150 — nach 1170)
16.
Bernartz de Ventedom si fo de Limozin, del castel de Ventedom. Hom fo de paubra generation, fills d'un sirven qu'era forniers*, q'escaudava* lo fern per cozer' lo pan del castel de Ventedom. E venc* bels hom et adreitz, e saup 5 ben trobar e cantar, et era cortes et enseignatz. E'l vescoms de Ventedom, lo sieus seigner, 8*abellic^ mout de lui e de son trobar e de son chantar, e fetz 11 grand' onor. E'l ves- coms de Ventedom si avia moiller bella e gaia e joven e gentil; et abellic se^ d'en Bemart e de las soas chanssos, et 10 enamoret se de lui et el de lieis, si q'el fetz sos vers e sas chanssos d*ella, de Tamor q'el avia ad ella, e de la valor de la dompna. Mout duret lonc temps lor amors anz qe^'l ves-
27
coms, maritz de la dompna, ni las gens s*en aperceubessen. E qan lo vescoms s'en fo aperceubutz, en estraigniet^ en
]5 Bernart de si, e pois fetz la moiller serrar ^ e gardar. Adoncs fetz la dompna dar comjat a'n Beniat, e fetz li dir qe'is partis e*is loignes^ d*aquella encontrada*^ Et el s'en partic et anet s'en^^ a la duqessa de Nonnandia, q'era joves e de gran valor, e s'entendia mout en pretz et en honor et eis
20 benditz^' de sa lauzor^'. E plazion li fort li vers e las chanssos d'en Bemart, don ^^ ella lo receup e Tonret e racuillic e*l fetz mout grans plazers. Lonc temps estet en la cort de la duqessa, et enamoret se d'ella, e la dompna s'enamoret de lui, don^^ en Bernartz en fetz maintas bonas chanssos.
25 Mas lo reis Enrics d'Englaterra la pres per moiller, e la trais de Normandia e menet la'n en Englaterra; e'n Bernartz remas adoncs de sai tristz e dolens. E partic se de Normandia e venc s'en al bön comte Raimon de Toloza, et estet ab lui en sa cort entro qe^^'l coms mori. E qan lo coms fo mortz, en
30 Bernartz abandonet lo mon ^^ e * 1 trobar e * 1 chantar e * 1 solatz ^^ del segle*', e pois se rendet a Torden*® deDalon, e lai el fenic '®. E tot so q'ieu yos ai dich de lui, si me comtet^^ e'm dis lo vescoms n'Ebles de Ventedom, que fo fiUs de la vescomtessa q*en Bernartz amet tant^^
1 Ofenheizer ^ heizte ^ backen ^ wurde ^ fand Wohlgefallen ^ bevor 7 entfremdete, entfernte ^ einschließen ^ sollte sich entfernen lo Gegend 11 begab sich ^ die schOnen Ausdrucksweisen ^ Lob ^^ weshalb i^ bis i<i Welt 17 Freude, Kurzweil ^ Mönchsorden ^ endete, starb » erzahlte '1 Fat*, des leitten Satzes: Et ieu, n'Ucs de Saint Circ, de lui so qu'ieu ai escrit, si me contet lo vescoms n'Ebles que fo fils della vescomtessa qu'en Bernartz amet.
17. I Era^'m cosselhatz, senhor^,
Vos, c'avetz saber e sen:
Una domna'm det s'amor,
C'ai amada lonjamen; 5 Mas eras^ sai de vertat
Qullh^ a autr' amic privat,
Ni anc^ de nul companho
Companha*^ tan greus no^'in fo.
28
II D'una re sui en error ^
10 £ n'estau^ en pensamen:
Que m'alonje ma dolor;
S^eu aqaest plaih^ li cossen^.
E s'aissi^^'l die mon pessat^^
Vei mo damnatge doblat. 15 Cal que*n fassa o cal que nO;
Re no posc far de mo pro ^2.
III £ s'eu Tarn a dezonor,
Esquerns^^ er a tota gen; E tenran m'en li pluzor
20 Per comut e per sofren^*.
E s'aissi^® pert s'amistat^^, Be'm tenh per dezeretat D'amor, e ja Dens no'm do^^ Mais faire yers ni chanso.
IV Pois^*^ voutz^^ sui en la folor,
Be serai fols, s'eu no pren D'aquestz dos^^ mals lo menor; Que mais val, mon essien^^, Qu'eu ay' en leis^^ la meitat
30 Que*l tot perda per foldat^^,
Gar anc^ a nul drut^» felo^^ D'amor no^ vi^s far son pro ^2.
V Pois^*^ Yol autre amador
Ma domn', eu no lo'lh defen;
35 E lais m'en^^ mais per paor
Que per autre chauzimen^^; E s'anc^^ om dec^^ aver grat De nul servizi forsat^^, Be dei aver guizerdo^^
40 Eu, que tan gran tort perdo^^^
29
VI Li seu belh olh traidor
Que m'esgardavon tan gen»», S'atressi gardon^ alhor, Mout i fan gran falhimen;
45 Mas d'aitan m'an moot onrat
Que, s'eron mil ajostat^^, Plus gardon lai on eu so^^, Ca totz aicels de viro^l
VII De Taiga que dels olhs plor
50 Escriu salutz mais de cen^^,
Que tramet a la gensor^^ Et a la plus avinen. Manhtas vetz^^ m'es pois membrat De so quem fetz al comjat: 55 Qu'e-lh vi^^ cobrir sa faisso^^
C'anc no^'m poc dir oc ni no.
VIII Domna, a prezen^^ amat
Autrui, e me a celat, Si qu'eu n'aya tot lo pro^^ 60 Et el la bela razo^l
IX Garsio^^, ara^*m chantat
Ma chanso, e la*m portat A mo Messager qu'i fo^^, Qu' e*lh quer^^ cosselh qu'el me do^^.
1 jetzt, nun ^ Ihr Herren ^ sie ^ nie, nimmer ^ Gesellschaft ^ Un- ruhe "^ stehe, bin » Handel ^ gestatte ^^ also, unter solchen Umständen 11 Meinung (Yar. son pessat, son peccat) i* Vorteil ^ Spott i* (allzu) geduldig. Schwachling ^ Yar. E s'aissi * 11 die mon pensat i^ gebe ^"^ da 18 gedreht, verstrickt ^ zwei ^ meines Wissens 21 ihr 2* Torheit *8 Liebender {Yar, dur) ** treubrüchig ^ ich sah 80 lasse davon ab, unterlasse es 27 Bücksicht *» je *» mußte «> gezwungen «1 Lohn 82 verzeihe ^ sanft, lieb ^ wenn sie ebenso schauen ( Yar. Arasi esguardon) 85 versammelt 86 bin ^ ringsum »* hundert ^ der Schönsten ^ Male 41 Antlitz ^ Öffentlich ^ Rede ^ Name desSpielmanns ^ der dort (bei de/ Geliebten) war ^ ich bitte ihn um
30
18.
I Be m'an perdut lai enves^ Ventadorn
Tuih^ mei amic, pois ma domna no m'ama; Et es be dreihz qae ja mais lai no torn, C'ades estai vas^ me sauvatj' e grama*.
5 Ve'us^ per que'm fai semblan^ irat^ e morn: Car® en s'amor me deleih e'm sojorn^! Ni de ren als^^ no's rancura^^ ni's clama^^
II Aissi co^^'l peis^^ qui s'eslaiss' el cadorn^^
E no'n sap mot^^ tro que^^ s'es pres en Tama^®,
10 M'eslaissei en vas^ trop amar un jorn,
C'anc no*m gardei tro^'^ fui en mei^^ la flama Qae m'art plas fort, no*m feira focs de forn; E ges^o per so no^^^'m posc partir un dorn^i; Aissi 'm te pres 22 s'amors e m'aliama^s.
III No*m meravilh si s'amors me te pres 22^
Que genser^* cors no crei qu'el mon^s se mire: Bels e blancs es, e frescs e gais e les^^ E totz aitals com en volh e dezire. No posc dir mal de leis, que non i es; 20 Qu' e'l n'agra dih de joi^'^, s'eu li saubes; Mas no li sai^ per so m'en lais de dire.
IV Totz tems volrai sa onor e sos bes E • Ih serai om 2» et amics e servire,
E Tamara!, be li plass' 0 belh pes^^, 25 Com no pot cor destrenher ses^^ aucire. No sai domna, yolgues 0 no volgues, Si*m volia^i, c'amar no la pogues. Mas totas res pot om en mal escrire^^,
y A las autras sui sai eschazegutz^^; 30 La cals se vol, me pot vas^ se atraire,
31
Per tal cove^^ que no'm sia vendatz L'onors ni*l bes que m'a en cor a faire; Qu' enoyos es preyars, pos^^ er perdutz; Per me*us o die, que mala m^en es vengutz, 35 Car trait m'a la bela de mal aire^^.
VI En ProenBa tramet jois e salutz
E mais de bes c'om no lor sap retraire^^;
E fatz esfortz^^, miracles e vertutz^^,
Car en lor man^^ de so don non ai gaire,
40 Qn'en non ai joi mas tan can m^en adutz^^ Mos Bels Vezers*^ e'n Fachura*^^ mos drutz^^, E'n Alvernhatz^^^ lo senher de Belcaire.
VII Mos Bels Vezers*2, per vos fai Deus vertutz^^
Tals c'om no'us ve^ que no si' ereubutz^^ 45 Dels bels plazers que sabetz dir e faire.
1 gen 2 alle ^ su, gegen (denn stets ist sie ^egen mich) * finster 5 Seht! ^ Miene "^ zornig ^ weil ^ ich ergötze und erquicke mich 10 anderes ^^ sie beschwert sich ^ sie führt Klage ^ so wie ^^ Fisch 15 stürzt sich auf den Köder i^ versieht sich dessen nicht i'' bis ^ Angel- haken ^ inmitten ^ gar nicht *^ Handbreit ^ hält gefaßt, gefangen SS bindet, fesselt ** edlerer, schönerer 85 welt ^6 giatt 2? denn ich hätte es gern yon ihr gesagt ^ Lehnsmann ^ oder mag es ihr leid sein so ohne si wenn ich es wollte S2 als Übel auslegen ss zugefallen, yer- fallen S4 Übereinkunft, Bedingung S5 wenn S6 Art S7 erzählen ss Helden- taten 89 Wunder *> entbiete, sende *i führt zu ** Versteckname ^ yer- trauter Freund ^ sieht ^ hingerissen, entzückt
19. I Chantars no^ pot gaire^ valer,
Si d^ins dal cor no mou^ lo chans;
Ni chans no pot dal cor mover^,
Si no'i es fin' amors coraus^. 5 Per so es mos chantars chabans^
Qu'en joi d'amor ai et enten^
La hoch' eis olhs e'l cor e'l sen.
II Ja Deus no'm don^ aquel poder^
Que d'amor no*m prenda talans^.
32
10 Si ja re no'n sabi' aver^,
Mas chascun jorn m'en vengues maus, Totz tems n'aurai bo cor^^ sivaus^^; E n'ai mout mais de jauzimen^^^ Car n'ai bo cor^® e m'i aten^^.
III Amor blasmen per no-saber
Fola gens; mas leis no n'es dans^^; C'amors no^^'n pot ges^^ dechazer^^, Si non es amors comunaus^^. Aisso non es amorS; aitaus 20 No n'a mas^® lo nom e*! parven^^,
Qae re non ama^ si no pren.
IV S'eu en volgues dire lo ver,
Eu sai be de cui mou^ Tenjans^O: D'aquelas c'amon per aver 25 E son merchadandas^^ venaus.
Messongers en fos'^^ eu e faus! Vertat en die vilanamen; E peza me^s car eu no*n meu^*.
V En agradar^ö et en voler
30 Es Tamors de dos fis amans.
Nula res no*i pot pro teuer 2*^, Si'lh Yoluntatz non es egaus. E cei es be fols naturaus^^ Que de so que vol la repren^^ 35 E'lh lauza so que no'lh es gen^^.
VI Mout ai be mes^® mo bon esper,
Cant cela'm mostra bels semblans^^ Qu'eu plus 32 dezir e volh vezer, Francha, doussa, fin* e leiaus,
40 En cui lo reis seria saus^^.
33
Bei' e conhd'^, ab cors covinen, M'a fiedh ric ome de nien.
VII Ee mais no n'am ni sai temer;
Ni ja res no'm seri' afans^^, 45 Sol midons vengues^^ a plazer;
C'aizel joms me sembla nadaus^"^ C'ab SOS bels olhs espiritans^^ M'esgarda; mas so fai tan len^^ C'us sols dias^ me dura cen.
VIII Lo vers es fis e naturaus*^
E bos celui^2 qui \^q Teilten;
E melher es^ qui'l joi aten.
IX Bemartz de Ventadorn l'enten
E'l di e*l fai e*l joi n'aten.
1 nicht viel, wenig ^ geht aus ^ Herzens- * überlegen, vorzQglich ^ habe gerichtet and richte (vod) ^ gebe "^ Können, Kraft ^ Verlangen * wenn ich auch gar nichts von ihr zu haben, zu erhalten wüßte lo einen edlen Mut, edle Herzensstimmung u wenigstens ^ Freude ^ befleißige mich dessen ^* ihr ist nicht Schaden dayon ^ gar nicht, nicht im geringsten 13 zu Fall kommen, in Verfall geraten ^"^ gemein, gewöhnlich ^ hat nur ^ Anschein so Trug ^i Händlerinnen 2S wäre ich doch ^ es bedrückt mich, tut mir leid, daß ^ lüge ^ gütig aufnehmen, gewähren ^ nützen ^ ein richtiger Narr ^ tadelt ^ ihr anempfiehlt (yon ihr yerlansct), was ihr nicht ansteht so habe gestellt, gesetzt (meine Hoflfhung) ^ Miene 82 am meisten ^ heil ^ anmutig, lieblich ^ Mühsal ^ wofern es nur meiner Fraue käme ^ Weihnachten ^ lebensvoll, geistsprühend ^ lässig, zögernd ^ Tag *^ wohlbeschaffen ^ demjenigen
20.
I Lo rossinhols s'esbandeya^
Josta^ la flor el verjan^, E pren m'en tan grans enveya^ Qu'eu no posc mndar^ no chan; 5 Mas no sai de qne ni de cui,
Car eu non am me ni autrui, E fatz esfortz^ car sai faire Bo vers, pois^ no sui amaire.
3
34
II Mais^ a d'Amor qui domneya^
10 Ab orgolh et ab enjan^
Que cel que tot jorn merceya^® Ni's vai trop umilian; Ca penas^^ vol Amors celui Qu'es francs e fis^^, si com en sni. 15 So m'a toat^^ tot mon afaire
G'anc no fui faus ni trichaire^*.
III C'aissi com lo rams si pleya
Lai 0*1 vens lo vai menan, Era^s vas lei^^ que*m guerreya
20 Aclis^^ per far so coman.
Per aisso m'afol'^^ e'm destrui, Don^® a mal linhatge redui^®; C'ams^^ los olhs li don^o a traire, S'autre tort me pot retraire^^.
IV Soven me rept'22 e'm plaideya^^
E*m vai ochaisos^^ troban,
E can ilh^s en re feuneya^^, Vas me versa tot lo dan^^. Gen 28 Joga de me e's desdui, 30 Que d'eus2» lo seu tort me conclui^^.
Mas ben es vertatz que laire^^ Cuida^^, tuih sion sei fraire.
V Om no la ve^^ que no creya
Sos bels olhs e so semblan^^ 35 E no cre qu'ilh^s aver deya
Felo cor ni mal talan^^; Mas Taiga 3^ que soau s'adui^^ Es peyer que cela que brui. Enjan^ fai qui de bon aire^^ 40 Sembla e non 0 es gaire.
35
VI De tot loc on ilh esteya^^
Me destolh e'm vau lonhaii; E per so que no la yeya Pas li*^ mos olhs claus denan*®.
45 Car cel sec Amors que • s n'esdui^^
E cel Tenchaussa qa'ela fui^^. Ben ai en cor d'el' estraire^^ Tro que vas midons repaire^^.
VII Ja non er, si tot me greya*^, •
50 Qu'enqner fin e plaih no'lh man^^;
Que greu m'es c'aissi*m recreya^^ Ni perda tan louc afan^^. A SOS ops^^ me gart e m!estui^®, E si non em^^ amic amdui, 55 D'autr* amor no m'es veyaire^^
Que ja mais mos cors^^ s'esclaire.
VIII Enaissi fos pres^ com eu sui
Mos Alvernhatz^^, e foram dui^^, Que plus no's pogues estraire^^ 60 D'en Bel-Vezer^^ de Belcaire.
IX Tristan ^^,si^^ no'us es veyaire^^^
Mais vos am que no solh^^ faire.
^ ergötzt sich * neben ^ Zweig * Begierde, Lust ^ Terrlchte eine Wundertat, indem « da 7 mehr ^ einJBi Frau dient ^ Trug ^o am Gnade bittet u schwerlich, kaum '^ treu ^ weggenommen ^* Betrüger ^ Var. Sui ieu (Fatz ieu . . . Per far totz Jörns) i^ zu ihr hin . . . geneigt ^ richtet zugrunde ^ wodurch sie . . sich zurückführt ^ beide ^ ich gebe ^^ yor- werfen ^ tadelt, schilt ^ fängt Streit an 24 Yorwftnde, Vorwürfe ^ sie ^ verfuhrt treulos, vergeht sich *^ Schaden ^ artig, uett ^ selbst «> spricht schuldig »i Dieb »2 ^^hnt ss gieht 84 Miene, Aussehn (Far. L'adreg cors ni * 1 bei semblan) ^ Neigung , Sinn ^ Wasser ^ daher- fließt ^ Art ^ wo sie sich befinde ^ gehe an ihr vorüber *^ dem folgt Liebe, der sich ihr entzieht {Yar. Cel sec amor que no'is n'eadui) ^ der verfolgt sie, den sie flieht ^ sie herauszuziehn, sie zu entfernen (d. h. mich von ihr zu entfernen, mich ihr zu entziehn) ^ bis sie zu meiner Fraue zurückkehre (einkehre) *^ wenn es mir auch schwerfällt ^ daß ich ihr nicht noch Frieden und Vergleich entbiete ^"^ Verzicht leiste ^ Mühsal ^ für sie ^ verwahre mich, bewahre mich auf ^ wir sind ^^ es scheint mir nicht ^ Herz ^ wäre doch erfaßt, ergriffen ^ Versteckname ^ wir wären zwei ^^ <irenn auch ^ ich pflegte
36
21.
I Non es meravelha s'eu chan
Melhs de nul autre chantador, Que plus me tra^'l cors vas^ amor E melhs sai faihz a^ so coman.
5 Cor e cors e saber e sen
E fors' e poder i ai mes^; Si'm tira vas^ amor lo fres^ Que vas^ autra part no m'aten^.
II Ben es mortz qui d'amor no sen^
10 AI cor cal que® dousa sabor;
E que vaP viure ses^^ valor Mas^^ per enoi^^ f^j. ^ la gen?
Ja Domnedeus no m'azir^^ tan Qu'eu ja pois viva jorn ni mes^^ 15 Pois que d'enoi^^ serai mespres^^
Ni d'amor non aurai talan^^.
III Per bona fe e ses^® enjan^^ Am la plus bei' e la melhor. Del cor sospir e dels olhs plor,
20 Car tan^® Tarn eu, per que i ai dan^^.
Eu que'n posc^o mais, s' Amors me pren E las charcers en que m'a mes^ No pot Claus 21 obrir mas^i merces, E de merce no'i trop^^ nien?
IV Aquest' amors me fer^^ tan gen^^ AI cor d'una dousa sabor:
Cen^^ vetz mor'^^ lo jorn de dolor E reviu de joi autras cen^^. Ben es mos mals^^ de bei semblan, 30 Que mais val^ mos mals qu 'autre bes^®;
E pois 29 mos mals aitan bos m'es, Bos er lo bes^® apres l'afan^^.
37
V Ai Deus! car se fosson trian^
D'entre'Is fans li fin amador, 35 E'lh laazenger^i elh trichador^^
Portesson corns el fron denan!
Tot Taur del mon^^ e tot Targen
I volgr' aver dat, s'eu Tagues,
Sol que^ ma domna conogues 40 Aissi com eu Tarn finamen.
VI Cant eu la vei, be m'es parven^^
Als olhs; al vis, a la color, Gar aissi tremble de paor Com fa la folha contra 'l ven^^.
45 Non ai de sen per un efan^^,
Aissi sui d'amor entrepres^^; E d'ome qu'es aissi conques^^ Pot domn' aver almoma^® gran.
YII Bona domna, re no * us deman
50 Mas 11 que*m prendatz per servidor,
Qu'e • US servirai com bo senhor, Cossi que del gazardo m'an^i. Ve*us*2 m'al vostre comandamen, Francs "^^ cors^^ umils, gais e cortes! 55 Ors ni leos non^^ etz vos ges^^
Que m'aucizatz, s'a vos me ren^^.
VIII A mo Cortes ^^, lai on ilh es,
Tramet lo vers, e ja no'lh pes^^ Car n'ai estat^^ tan lonjamen^^.
1 zieht * zu — hin » zu, für * (ein) gesetzt s Zügel 6 hinstrebe 7 empfindet s irgendwelchen » gilt, taugt lo ohne i* außer ^ Verdruß M hasse ^* Monat is schuldig, getadelt (Var. repres) i« Neigung, Lust 17 Trug 18 Var. trop i» Schaden «> kann, vermag ich 2J Schlüssel «2 finde 88 triflft 24 gchön , fein «» hundert 26 ich sterbe 27 Leid, Weh 28 Gut, Glück ^ d& ^ wären doch kenntlich »i Verleumder, Lügner 32 Betrüger «s Welt " wofern nur 35 sichtbar, anzusehn ^ Wind «^ Kind 38 ergriffen , befangen s» bezwungen ^ Erbarmen , Mitleid ^ wie auch immer hinsiditlich des Lohnes es mir ergehe ^ Seht mich hier ^s yar. Bei (Franch). .. gentil (humil), gßi ** Wesen *5 nicht, keineswegs ^ mich ergebe ^7 Versteckname ^ nicht mOge es ihr leid sein, daß ^ bin von ihr fem gewesen ^ lange Zelt
38
22.
I Pel^ doutz chan qucl rossinhols fai,
La noih can me sui adormitz^ Kevelh de joi totz esbaitz^, D'amor pensins e cossirans^;
5 G'aisso es mos melhers mesters,
Que tostems ai joi volunters^ Et ab joi comensa mos chans.
II Qui sabia^ lo joi qu'eu ai,
Que^ jois fos vezutz ni auzitz,
10 Totz autre jois fora petitz
Yas^ qu'ea tenc, qae*l meus jois es grans. Tals se fai conhdes^ e parlers Quen cuid'^ esser rics e sobrers^ De fin' amor, qu'eu n'ai dos tans^^
III Can eu remire^^ so cors gai Com es be faihz a totz chauzitz^^, Sa cortezi^ e sos bels ditz,
Ja mos lanzars no m'er avans^^; C'obs m'i auri'^* us ans enters, 20 Sin voli' esser vertaders^^,
Tan es cortez' e ben estans.
IV Cil que cuidon® qu'eu sia sai^^, No^^ sabon ges^^ com Tesperitz Es de leis privatz et aizitz^^,
25 Si tot^^ lo cors s'en es lonhans.
Sapchatz, lo melher messatgers C'ai de leis, es mos cossirers^ Qne'm recorda sos bels semblans^^.
V Domna, vostre sui e serai,
30 Del vostre servizi garnitz^^.
Vostr' om22 sui juratz e plevitz^^,
E vostre m'era des abans^*.
39
E vos etz lo meus jois primers, E si seretz vos lo derrers^^, 35 Tan com la vida m'er durans.
VI No sai coras^^ mais vos veirai;
Mas vau m'en^'' iratz^® e maritz^«.
Per vos me sui del rei partitz,
E prec vos que no*m sia dans^, 40 Qu'e'us^ serai en cort prezenters^^
Entre domnas e chavalers,
Francs e dontz e umilians.
VII Huguet^^, mos cortes messatgers,
Ghantatz ma chanso volonters 45 A la reina dels Normans.
1 dorch den ^ verdutzt, yerwirrt ^ sinnend * wer (= wenn man) kennen würde ^ in Voraussetzung daß ^ gegenüber derjenigen ? so mancher macht sich lieblich, spreizt sich ^ wShnt ^ überlegen ^^ zweimal soyiel ^^ Var. Soyen li remir ^ für Jede Wahl ; jeder Wahl , allen Wünschen gemäß (?) ( Var. e gent chauzitz [und fein erlesen] De cortezi' e dei ^ Vorteil ( Var. E si de plus ml pren talans, Obs) ^* denn nötig wftre mir ^ wahrhaftig 16 hier w nicht i8 nahe i^ wenn auch *o Gesichtszüge *i bereit zu ^ Lehnsmann 's yerpflichtet ^ yon Zeiten her ^ letzte ^ wann ^ ich gehe davon {Var. Pus m'en vau) ^ bekümmert, traurig ^ Schaden *> Var. Qu'ieu 81 dienstbereit sa yar. Ugonet, cortes
23.
I Can la frej' aura^ venia
Deves^ vostre^ pais,
Vejaire m'es* qu'eu senta
Un ven^ de paradis 5 Per amor de la genta ^
Vas cui eu sui aclis^,
On ai meza^ m^ententa
E mo coratg'^ assis,
Gar de totas partis^^
10 Per leis, tan m'atalenta^^
11 Sol lo be que*m prezenta
Sos bels olhs e'l francs^^ vis,
40
Que^^ ja plus nom cossenta^*, Me deu^^ aver conquis.
15 No sai per qae*ns en menta,
Car de re^^ ncn sui fis^^; Mas greu^^ m'es^^ que'm repenta, Qued una vetz^o me dis Que pros^i om s'afortis
20 E malvatz s'espaventa.
m De domnas m'es veyaire*
Que gran falhimen fan Per so car 22 ^q gon gaire
Amat li fin aman. 25 Eu no'ii dei^ä ges retraire^^
Mas 25 so qu'elas volran,
Mas greu^^ m'es c'us trichaire^'^
A d'amor ab enjan^^ .
0 plus 0 atretan^s 30 Com cel qu'es fis amaire.
IV Domna, que cujatz^^ faire
De me que vos am tan, C'aissi'm vezetz^® mal traire^^ E morir de talan?
35 Ai! francha de bon aire,
Fezetz m'un bei semblan^^ Tal don mos cors^^ s'esclaire! Que mout trac^^ gran afan^*, E noi dei23 ^ver dan^^,
40 Car no m'en posc estraire.
Y Si no fos gens vilana
E lauzenger savai^^, Eu agr'^^ amor certana; Mas so en reire'm trai^^
45 De solatz^^ m'es umana
41
Can locs es ni s'eschai*®, Per qu'eu sai^^ c'a sotzmana*^ N'aurai encara mai^^, C ,astrucs^ sojorn' e jai^^ 50 E malastrucs s'afana^^/
VI Gel sui qüe no soana^^
Lo be que Deus li^^ fai,
Qu'en aqaella setmana
Can en parti de lai^ 55 Me dis en razo^^ plana
Que mos chantars li plai.
Tot' arma^^ crestiana
Yolgra, agues tal jai^^
Com eu agui et ai 60 Car^^ sol d'aitan se vana^^,
VII Si d'aisso m'essertana^^,
D'autra vetz^o ig-j^ creirai; 0 si qae no, ja mal No creirai crestiana.
1 die kalte Luft (Var. douss' auia) * von — her » Var. nostre * es scheint mir s Wmd, Wehen ß der SdiOnen ' geneigt, ergeben s Var. En cui ai mes » Herz, Sinn lo ich scheide ^^ ge&IIt ^ Var. dars 18 wofern, wenn auch " zugestehe "^ muß ( Var. Cre dieu) w irgend etwas 17 gewiß, sicher i« schwer 10 Var. er «> Mal 21 tüchtig 22 insofern als 23 soll, darf 21 sagen, erzählen 25 außer 26 Betrüger 27 mit Trug 28 ebensoviel 29 -^as denkt ihr so Var. Per quem faitz tan 8I leiden, erdulden »2 Miene s» Herz s* Qual, Not ^ Schaden ^ schlechte Ver- leumder 37 hätte ^ zieht mich rückwärts {Var. Mas no m'en recreirai) 89 Freundlichkeit, Huld <o es paßt, schickt sich *i Var. cre ^2 heimlich -^ noch mehr ^ unter einem Glücksstern geboren ^ verweilt und liegt 46 mißachtet, verschmäht 47 Var. me ^ Rede *» Seele «> Freude 01 dar- über, daß 62 Var. Tota gen crestiana Que es desotz lo rai Volgr' ages tan de iay Com ieu, ses fencha vana (ohne eitle Verstellung) ^ verge- wissert
24.
I Can Terba fresch' e*lh folha par^
E la flors boten' el verjan^, E'l rossinhols autet^ e dar Leva sa votz* e mou^ so chan,
42
5 Joi ai de lui, e joi ai de la flor
E joi de me e de midons^ major; Dans'' totas partz sai de joi claas e sens^, Mas seP es jois qne totz aatres jois vens^®.
II Ai las! com mor de cossirar^^!
10 Que manhtas vetz^^ en cossir^^ tan,
Lairo.i^ m'en poirian portar, Que re no sabria que* s fanK Per Deu, Amors! be'm trobas vensedor^^ Ab paucs d'amics e ses autre senhor^^. 15 Car^^ una vetz^^ tan midons^ no destrens^®
Abans qu'eu fos del dezirer estens^^?
III Meravilh me com posc durar*® Que no'lh demostre mo talan^i. Can eu vei midons*' ni Tesgar^^,
20 Li seu bei olh tan be Testan,
Per pauc me tenh car^^ eu vas^* leis no cor; Si feira^ö eu, si no fos per paor, G^anc no vi, cors melhs talhatz ni depens^^ Ad ops d'amar^^ sia tan grens ni lens^^.
IV Tan am midons® e la tenh char, E tan la dopt'29 e la reblan^o C'anc de me no'lh auzei^^ parlar,
Ni re no'lh quer^^ nj ^e no*lh man^^. Pero ilh sap^ mo mal e ma dolor, 30 E can li plai, mi fai^^ ben et onor,
E can li plai, eu m'en sofert ab mens^^. Per so c'a leis no n'avenha^^ blastens^^.
V S'eu saubes la gen enchantar^^,
Mei enemic foran efan*®, 35 Que ja us no saubra triar^^
Ni dir re que*ns tomes a dan*^.
43
Adoncs sai eu qae vira*^ la gensor^ E SOS bels olhs e sa frescha color^ E baizera'lh la bocha en totz sens^^, 40 Si que d'un mes^^ i paregra lo sens^^.
VI Be la volgra^® sola trobar,
Que dormiSy o'n fezes semblan, Per qu' clh embles*^ un doutz baizar, Pus^^ no valh taa^^ qu'eu lo'lh deman. 45 Per Deu, domna, pauc esplecham^^ d'amor!
Vai s'en lo tems, e perdem lo melhor! Parlar degram ^^ ab cubertz entresens^, E, pus^ no'ns val arditz^^, valgues nos gens^^l
VII Be deuri' om domna blasmar,
50 Can trop vai^^ son amic tarzan^^,
Qae loDJa paraala d'amar Es grans enois e par^^ d'enjan^^, C'amar pot om e far semblan albor^ E gen^® mentir lai on non a autor®^. 55 Bona domna, ab sol c'^^ amar mi dens^^,
Ja per mentir eu no serai atens^.
VIII Messatger, vai, e no m'en prezes^^ mens^^,
S'eu de l'anar vas^^ midons^ sui temens.
1 erscheint * Zweig ^ laut * Stimme ^ erhebt ^ meine Herrin (Fraue)
7 von — her « umgQrtet ö Var. 11h lo besiegt ii Sehnen , Sinnen (des Liebenden) ^ Mal i» Diebe i* was sie tun ^^ besiegbar lö Var. e ses (ohne) ajudador ^"^ warum ^ umstrickst, bedrängst ( Var. no ' m destreinhz) ^ erloschen ^ ertragen si Verlangen ^ sie anschaue ( Var. vas mldons vir Tesgar [ver m. niSll esgar]) ^ daß ** zu — hin *5 jch täte ^ gemalt S7 für das Lieben % langsam ^ fürchte ^ diene, huldige ^i ich wagte ^ begehre ^ lasse sagen, entbiete (Var. ni nclh deman) ^ jedoch weiß sie {Var. Pero ben sap) ^ erwdst ^ ich gedulde, bescheide mich mit Wenigerem (Var. hien sai esser sufreinhs) ^7 yar, paresca ^ Tadel ^ yerzaubem ^ Kinder *i erkennen ** Schaden ^ Var. Adoncs vir'ieu (würde ich sehen) per lezer ** die Schönste ^ nach allen Richtungen ^ Monat «7 Zeichen «8 ich würde wollen ^ ich ihr stehlen könnte «> da 51 Var. tant no ' m val ^ wir rerrichten ^ wir sollten ß* Zeichen 05 Kühnheit 5» List ^ hinhält se scheint s» Trug «> schön ei Zeuge
08 wofern nur ^ geruhst ö4 erreicht ös schätzen
44
25.
I Tant ai mo cor ple de joya,
Tot me desnatura. Flor blancha, vermelh' e groya^ Me par^ la frejura^, 5 C'ab lo ven et ab la ploya
Me creis^ Taventura^, Per que mos pretz^ mont' e poya^ E mos chans^ melhura. Tan ai al cor d^amor^
10 De joi e de doussor,
Per que'l gels^ me sembla flor E la neus^® verdura.
11 Anar^^ posc ses^^ vestidura,
Nutz en ma chamiza, 15 Car fin^ amors m'asegnra
De la freja biza^^. Mas^^ es fols qui's desmezura E no's te de guiza^^; Per qu'eu ai pres de me cura 20 Deis c'agui enquiza^^
La plus bela d'amor^ Don aten tan^^ d'onor, Car en loc de sa ricor
No Yolh aver Piza^®.
III De s'amistat me reciza^^,
Mas be n'ai fiansa^®, Que 21 sivals^^ eu n'ai conquiza
La bela semblansa^^; Et ai ne a ma deviza^^ 30 Tan de benanansa^^
Que ja*l jorn que Taurai viza, Non aurai pezansa^^.
45
Mo cor ai pres^^ d'Amor, Que^i Tesperitz lai cot^% 35 Mas lo cors es sai, alhor,
Lonh de leis^, en Fransa.
IV Ea n'ai la bon' esperansa,
Mas petit m'aonda^^, C'^^ atressi^^'m ten en balansa 40 Com ]a naus^^ en Tonda.
Del mal pes^^ que'm desenansa^*
No sai on m'esconda^^. Tota noih me vir' e'm lansa Desobre Tesponda^^: 45 Plus trac pena d'amor
De Tristan Famador Que'n sofri manhta dolor ^^ Per Izeut la blonda.
V Ai Dens! car no sui^^ ironda^^j
50 Que voles per Faire
E vengues de noih prionda*^ Lai dins so repaire^^? Bona domna jauzionda^^,
Mor se^^'l vostr' amaire! 55 Paor ai que'l cors me fonda,
S'aissi'm dura^* gaire^^ Domna, per yostr' amor Jonh^^ las mas et ador. Gens cors^^ ab frescha color, 60 * Gran mal me faitz traire^^.
VI Qu'el mon non a^^ nul afaire
Don eu tan cossire^^, Can de leis au^^ re retraire^^, Que mo cor no'i vire
46
65 E mo semblan^^ no'm n'esclaire,
Qae quem n'auiatz dire^ Si c'ades^^ vos er veiaire^ C'ai talan^^ de rire. Tan Tarn de bon' amor 70 Que manhtas vetz^® en plor
Per 0 que melbor sabor M^en au li sospire.
YII Messatgers, vai e cor,
E di*m a la geusor^^ 75 La peua e la dolor
Que'n trac^'^, e*l martire.
1 gelb 8 scheint ^Kaite ^ wächst & GlOck ^ Var. chans 7 erhebt sich 8 Var. pretr » Frost w Schnee " gehn i« ohne *» kalter (Nord)- wind 1^ Var. Et "^ nicht sich hftlt in rechter Weise ^^ seitdem ich gebeten habe ^'^ Var. gran honor ^ Var. Frisa ^ schneide sie mich ab ^ Ver- trauen *i denn 22 wenigstens *» Anschein ** WiUe, Wunsch ^ Wohl- ergehn ^ Beschwerde , Kummer S7 nahe as i^uft S9 Var. lui »> hilft 81 ebenso ^ Schiff »s Denken {Var maltrach [lieid]) ^ bringt zurack, sch&digt ^ wo ich mich verberge ^ Bettrand ^ Var. Tant trac (erdulde ich) . . . Ca Tristan . . . Non avenc tant de dolor ^ Var. car sembles ; car me fos » Schwalbe «> tief ^i Wohnung *« freudevoll *» stirbt ** wfthrt ^ noch lange, noch eine Weile ( Var. Vostre fis amaire A paor que * 1 cors U fonda, S'aissi * 1 dura gaire) ^ ich falte ^^ schöner Leib ^ denn in der Welt gibt es nicht ^ grüble, denke mit Sorgen ^ ich h5re ^1 erzählen ^ Miene ^ immer ^ es wird scheinen ^ Neigung, Lust ^ Male B'' der Schönsten
26.
I Cau vei la lauzeta mover
De joi sas^ alas coptra*! rai^, Que^ s'oblid' e's laissa cbazer Per la doussor c'al cor li vai,
5 Ai! tan grans^ enveya^ m'en ve^
De cui qu'eu veya jauzion^, Meravilbas ai car desse^ Lo cor de dezirer no'm fon^.
II Ai, las! tan*® cuidava^^ saber
10 D'amor, e tan*® petit en sai!
•47
Gar ea d^amar no'm posc tener Celeis don^^ ja pro^^ Don aurai. Tout^* m'a mo cor, e tout^* m'a me, E se mezeis ^^ e tot lo mon^^; 15 E can sc * m tolc ^'^, no ' m laisset re
Mas^® dezirer e cor volon^^.
III Anc non agui^« de me poder Ni no fui meus de Tor'^i en sai Que'm laisset en sos oihs yezer
20 En an miralh^^ que mout me plai.
Miralhs^^, pus^» me mirei en te, M'an mort li sospir de preon^^ O'aissi'm perdei com perdet se Lo bels Narcisus en la fon^^.
IV De las domnas me dezesper; Ja mais en lor no'm Sarai; G'aissi com las solh chaptener^^, Enaissi las deschaptenrai ^"^^
Pols 2® vei c'una pro^^ no m'en te'^^ 30 Vas leis^® quem destrui e'm cofon^^,
Totas las dopt'^^ q j^g mescre^^, Gar be sai c*atretals^ se son.
V D^aisso's fa be femna parer^^
Ma domna, per qu'e • Ih o retrai^^,
35 Gar no vol so c'om deu^^ voler,
E so c'ora li deveda^^, fai. Gbazatz sui en mala merce^ Et ai be faih co'l fols en pon^^; E no sai per que m'esdeve^®,
40 Mas^® car trop puyei contra mon^^.
VI Merces es perduda, per ver,
Et en non o saubi^^ anc mai^^,
48
Car cilh*^ qui plus en degr'^ aver, No*^ n'a ges^^, et on la querrai? 45 A! can mal sembla, qui la ve^^,
Qued aquest chaitiu*^ deziron*^ Que ja ses^^ leis non aura be^ Laisse morir, que no raon^^!
VII Pus^s ab midons^i no'm pot valer
50 Precs ni merces ni'l dreihz qu'eu ai;
Ni a leis no ven a plazer
Qu^en Tarn, ja mais no'lh o dirai.
Aissi'm part de leis e*m recre^^.
Mort m'a, e per mort li respoo, 55 E vau m'en^^, pus^^ ilh no*m rete,
Chäitius^^; en issilh, no sai on.
VIII Tristans^, ges^^ no n'auretz de me,
Qu'eu m'en vau^^, chaitius^'^, no sai on. De chantar me gic^^ e'ra recre^^, 60 E de joi e d'amor m'escon^^.
1 Var. las « Sonnenstrahl s Var. Pols *■ Var. AI, las! cals s Neid 6 kommt (an) ? fröhlich ^ sogleich ^ schmilzt, yerKeht lo Var. quant 11 ich wähnte "^ diejenige, von der i> Nutzen, Vorteil ^^ genommen ^ selbst ^ Welt ^^ nahm ^ außer ^ verlangend, sehnend ^ nicht (nimmer) habe ich gehabt ^% Stunde 22 Spiegel ss seitdem S4 tief ^ Quelle ^ wie ich sie zu stützen, ihnen beizustehn pflegte {Var. man- teuer) ^7 fcillen lassen ( Var. desmantenrai) ^ da ^ nützt ^ ihr Regen- über 31 richtet zugrunde ^a ich fürchte ^ mißiraue {Var. Totas las autras en mescre) ^4 ebenso beschaffen ^ als Weib erscheinen ^ yor- werfe, vorhalte S7 goU 88 verbietet ^9 Brücke ** weshalb es mir gesdiieht 41 ich stieg aufw&rts ^ habe gewußt «^ die ^ sollte ^ nicht ^ sieht •17 elend ^ verlangend, sehnsuchtsvoll ^ ohne ^ helfe ^1 meine Herrin ^ sage mich los, lasse ab ^ ich gehe fort ^ Yersteckname ^ ich höre auf sö verberge mich
49
Peire und Bernart de Ventadom.
27.
I «Amics Bernartz de Yentadom,
Com Yos^ podetz de chant sofrir^, Gan aissi auzetz^ esbandir^ Lo rossinholet noih e jorn? 5 Auyatz lo joi que demena!
Tota noih chanta sotz la flor. I Melhs s'euteu que vos en amor.»
II «Peire, lo dormir e'l sojom^
Am mais qae*l rossinhol anvir^; I 10 Ni ja tan no ' m sabriatz dir
I Que mais en la folia torn.
Deu lau^, fors^ sui de chadena, E vos e tuih'^ Tautr' amador I Etz remazut en la folor.»
III «Bernartz, greu^ er pros^ ni cortes
Qui ab amor no's sap teuer;
Ni ja tan no'us fara doler Que mais no valha c'autre bes^^, Car, si fai mal, pois abena^^. 20 Greu® a om grau be^^ ses^^ dolor;
Mas ades^^ vens^^ lo jois lo plor.»
IV «Peire, si fos dos ans o tres
Lo segles^^ faihz al meu plazer^^. De domnas vos die eu lo ver^'^: 25 Non^^ foran mais preyadas ges^^,
Ans^^ sostengran'^^ tan greu pena Qu'elas nos feiran^^ tan d'onor C ans^^ nos preyaran que nos lor.»
4
50
V «Bernartz, so non es d'avinen^^
30 Que domnas preyon; ans^^ cove^^
Com las prec e lor clam merce;
Et es plus fols, moD escien,
Qae cel qui semn' eu Tarena,
Qui las blasma ni lor valor; 35 E mou^* de mal ensenhador^^»
VI «Peire, mout ai lo cor dolen,
Can d^una faussa me sove^^
Qae m^a mort, e no sai per que,
Mas car^^ Tamava finamen. 40 Faih ai lonja carantena^»,
E sai^ si la fezes lonhor,
Ades^^ la trobara^^ pejor.»
VII «Bernartz, foudatz^ vos amena,
Car^i aissi vos partetz d'amor, 45 Per cui a om pretz e valor.»
VIII «Peire, qui ama, desena^^,
Car las trichairitz^^ entre lor An tout^ joi e pretz e valor.»
1 euch enthalten ^ ihr hört 3 fröhlich sein, sich erfreuen * das Feiern , Buhe 5 ich lobe « heraus ' alle s schwer, schwerlich 9 tüchtig lo Gutes, Gut u erweist Gutes, tut Genüge ^^ ohne ^ alsbald, immer ^^ besiegt ^ Welt 13 I/dss. Peire, si fos al mieu plazer Lo segles faihz dos ans o tres 17 die Wahrheit ^ nicht, mit nichten ( Var. Non foron [würden sein] per nos pregadas ges) ^ eher, vielmehr *> würden erdulden 2i (an)täten ^ schicklich 28 es geziemt sich ^ geht aus, kommt her ^ Lehrer ^ ich erinnere mich 27 außer daß, außer weil (Var. Quar eu) 28 Fastenzeit 2ö ich würde finden «> Torheit si da 32 verliert den Verstand , ist von Sinnen ss Betrügerinnen ^ haben weggenommen
51
Raimbaut d'Aurenga,
(reg. 1150—1173)
28.
I Escotatz, mas no sai que s'es,
Senhor, so que vuelh comensar; Vers^, estribotz^ ni sirventes^ Non es, ni nom^ no'l sai trobar,
5 Ni ges^ no sai co^'l me fezes,
S'aital no'l podi' acabar^,
que hom mais no vis^ fach aital per home ni per femna en est seglet ni en l'autre qu'es passatz.
n Si tot^ m'o tenetz a foles^,
10 Per tan no*m poiria laissar
Que ien mon talan^^ non disses;
No m'en poiria hom castiar^^;
Tot quant er no pretz un pogues^^
Mas so qu'ades^^ vei et esguar.
15 E dir-vos-ai per que: quar s'ieu vos o avia mogut" e no'us o trazia a cap^*^, tenriatz m'en per folh; quar mais amaria seis deniers en mon punh*^ que mil soltz'^ al cel^^
in Ja no'm tema^^ ren far que'm pes^o
Mos amicx, aquo^^'l vuelh preguar,
20 S'als ops22 no'm vol valer^» manes^^,
Pus^s m'o profer^^ ab lonc tarzar^^. Pub leu^^ que seih que m'a conques Nom pot nulh autre gualiar^^.
Tot aisso die per una dona que-m fai languir ab belhas 25 paraulas et ab loncx respiegz *% no sai per que. Pot mi bon esser, senhor?
4*
52
IV Que ben a passat quatre mes^^,
Oc^'*, e mais de mil ans, so'm par^^,
Que m^a autreiat^ e promes 30 Que'm dara so que m^es pus car.
Domna, pus^^ mon cor tenetz pres,
Adoussatz mi ab dous Tamar^^.
Dieus, ajuda, in nomine Patris et Füii et Spiritus sancti! Dieus, aisso que sera?
V Qu'ieu sui per vos guais d'ira ples^^,
Iratz jauzens mi faitz^^ trobar;
E sui m'en partitz de tals tres
Qu'el mon^® non a, mas vos, lur par^^;
E sni folhs chantaire cortes 40 Tan qu'om m'en apela joglar^®.
Domna, far ne podetz a vostra guiza, quo^ fetz n'Aima de l'espatla**, que Testuget** lai on 11 plac.
VI Er ^3 fenisc mon non-sai-que-s'es,
Qu' aissi Tai volgut bateiar*^; 45 Pus 25 mais d'aital non^ auzi ges^,
Be*l dey enaissi apellar;
E diga'l, quan Taura apres,
Qui que s'en vuelba azautar^^;
e si hom li demanda qui Ta fach, pot dire que cel que sap 50 ben far tota fazenda*®, quan se vol*^
1 Name einer Liedgattung ^ Name ^ gar nicht ^ wie ^ ausfQhren, vollenden ^ würde sehen (kOnnen) ? 2eit ^ wenn auch ^ Narrheit 10 was ich will ii (durch Tadel) davon abbringen ^ Heller (geringe MQnze aus Le Puy) ^ alsbald, immer ^* begonnen ^ fühi'te zu Ende 18 Faust, Hand i? gous ^ Himmel i» fürchte ^ beschwere si das ^2 {q der Not «» helfen »* sofort 26 da «6 darbietet «^ Zögern «s leichter ^ betrügen ^ Aufschub ^ Monat sa ja ss scheint ^ hat zugestanden 85 das Bittere » fröhlich voller Traurigkeit »^ ihr macht »Welt »ihres- gleichen 40 Spielmann *^ Schulter (dunkle Anspielung) ^ schloß ein 43 jetzt 4* taufen *^ Geschmack, Geftillen finden ^ GeschÄft « ^ar. Vai, ses-nom, e qui * t demanda qui t'a fag, digas li d'en Bambaat que sap ben far una balla (Ballen, Pack) de foudat (Narrheit) quan si vol
53
La Comtessa de Dia.
(um 1160)
29.
I A chantar m'er^ de so qu'eu no volria,
Tant me rancur^ de lui cni sui amia, Car eu l'am mais qne nuilla ren que sia: Vas^ lui no'm val merces ni cortezia
5 Ni ma beltatz ni mos pretz ni mos sens,
C'atressi^'m sui enganad'^ e trahia^ Com degr'*^ esser, s'eu fos dezavinens^.
II D'aisso'm conort^ car anc^^ non fi faillensa,
Amics, vas^ vos per nuilla captenensa^^,
10 Ans ^2 vos am mais non fetz Seguis Valensa^^,
E platz mi mout que eu d'amar vos vensa^^^ Lo meus amicS; car etz lo plus valens; Mi faitz^^ orgoil en digz et en parvensa^^, E si etz francs vas^ totas autras gens.
III Meraveill me cum vostre cors s'orgoilla, Amics, vas^ me, per qu'ai razon quem doilla^^; Non es ges^^ dreitz c'autr' amors vos mi toiUa^^ Per nuilla ren que'us diga ni'us acoilla^;
E membre vos^^ cals fo*l comensamens 20 De nostr' amor! ja Dompnedeus non voilla
Qa'en ma colpa sia'l departimens.
IV Proeza^^ grans qu'el vostre cors s'aizina^^ E lo rics pretz qu'avetz m'en ataina^^, C'una non sai, loindana ni vezina,
25 Si vol amar, vas^ vos no si' aclina^^;
Mas vos, amics, etz ben tant conoissens Que ben devetz conoisser la plus fina^ß; ' E membre vos^i de nostres covinens^'^.
54
V Valer^s mi deu^ mos pretz e mos paratges^® 30 E ma beatatz e plus mos fins^^ coratges^^^
Per qu'eu vos man^^ lai on es vostr' estatges^* Esta chanson qne me sia messatges. E Yoill saber, lo mens bels amics gens^, Per qne vos m'etz tant fers ni tant salvatges; 35 No sai si s'es orgoills ni mals talens^^
VI Mas aitan plus voill li digas, messatges,
Qu'en trop d'orgoill ant gran dan^^ maintas gens.
1 ich werde singen mUssen ^ ich beklage, grftme mich ^ gegea(Qber} * ebenso ^ betrogen ^ verraten 7 sollte, müßte ^ mißfallend, mißliebig ^ ich tröste mich lo nie ^^ Benehmen ^ vielmehr ^ Anspielung aaf eine uns unbekannte Liebesgeschichte von Seguin und Valensa ^* besiege ^5 ihr macht (erzeigt) ^^ Erscheinung, Miene ^^ mich betrObe >^ gar nicht 1* entwende *> erlaube » erinnert euch 22 Trefflichkeit >8 wohnt M beunruhigt, ängstigt ^ geneigt ^ treu ^ Verträge ^ helfen ^ muß » adelige Abkunft n Sinn « sende » AufenthalUort m hold » Wüle •8 Schaden
Peire d'Alvernhe.
(um 1150—1180)
30. Peire d'Alvernhe si fo de Tevesquat de Clarmon. Savis* om fo e ben letratz, e fo filhs d'un borges. Bels e ayinens' fo de la persona, e trobet' ben e cantet ben. E fo lo primiers bona trobaire que fo outra mon*, et aquel que fetz los melhors 5 sons* de vers que anc fosson faich, e-1 vers que ditz: Dejosta^'ls breus jorns e'ls loncs sers^ Ganson no fetz neguna, que non era adoncs negus chantars apellatz cansos, mas vers; mas puois en Guirautz de Bornelh fetz la primieira canson que anc fos faita. Mout fo onratz 10 e grasitz® per totz los valens barons que adoncs eran e per totas las Valens dompnas. Et era tengutz per lo melhor tro- bador del mon tro que* veno Guirautz de Bornelh. Mout se lauzava en sos chantars e blasmava los autres trobadors, si qu'el dis de si^^:
55
15 Peire d'Alvemhe a tal votz*^
Que canta desobr' e desotz,
E sei 80^ 8on dous e plazen;
E pois es maestre de totz,
Ab qu'^^ un pauc esclarzis^^ sos motz, 20 Qu'a penas nuUs om los enten.
Longamen estet e yisquet ^' el mon con la bona gen, segon que*m dis lo Dalfins d*Alyernhe^^ que nasquet en son temps, e puois el fetz penedensa e mori.
1 klng s anmuüg * erfand (dichtete, komponierte) * Berg (Pyrenäen) ^ Singweisen ' ^ während 7 Abende ^ gern gesehen, freadig aufgenommen 9 bis 10 sich 11 Stimme ^ wofern — er klar machte ^ lebte i« Robert I. (reg. 1169-1234)
31.
I Dejosta^'ls breus jorns e'ls loncs sers^,
Qaan la blaue' aura branezis^, Vuelh que braue ^ e bruelh^ mos sabers D'un nou^ joi quem fruch''^ e'm floris; 5 Car del doutz fuelh vei elarzir® los garries^, Per ques retrai entre las neus^® e'ls freis^^ Lo rossinhols e'l tortz^^ e*l gais^^ e*l pics.
II Coutr' aisso^^ m'agrada'l parers^^
D'amor louhdau', e devezis^^ 10 Quar paue val levars ni jazers
A lui ses lieis^'^ eui es aelis^^; Qu'amors vol gaug^^ e guerpis^^^ los euics^i, E qui s'esjau22 a Tora qu'es destreis^^, Bein par^^ qu'a dreit li vol esser amies.
III leu vei e erei e sai qu'es vers
Qu'amors eugraiss' e magrezis^^ L'un ab trichar^^, l'autr' ab plazers, E Tun ab plor e l'autr' ab ris^^; Lo eals que 's vol n'es manens-® o mendies^,
56
20 Per qu'ieu n'am mais so qn'en ai^ qn'esser reis Assatz non-re^ d'Escotz^^ ni de Galics*^.
IV Ges^^ ieu no^ sai los capteners^,
Mas sofre^^, qu'ana m'a conquis Don reviu*^ jois e nais valers, 25 Tals que denant li'm trassalhis;
Quar^^ no m'enquier^^ de dir, m'en ven destrics^®, Tan tem qne'l mielbs lais e prenda'l sordeis^^; On plus n'ai cor*^, mi pens: car non t'en gics*^?
V A! car si fos*^ dels mieus volers
30 Lo siens rics coratges^ devis^^,
Des que^^ ma dompna'm toH^ poders De so de qu'ieu plus l'ai requis*^! Mas no'il sai dir lansengas^^ ni prezics^^, Mas melhor cor Tai trop que non pareis^^; 35 S'ella no'l sap, morrai m'en totz antics.
VI Tant m'es dontz e fis^^ sos vezers^^
Pel joi que'm n'es al cor assis, E sobre tot lo bons espers Qu'ieu n'ai, per que m'en enriquis^, 40 Qu'anc tant no fui mais coartz ni mendics^. Ab qu'^^ ieu la vis alques^®, aqui mezeis ^"^ No'm saubes far de gran paubretat rics 2®.
VII So es gaugz^^ e jois e plazers
Que a moutas gens abelhis^^ 45 E SOS pretz mont' a grans poders
E SOS jois sobresenhoris^^; Qu'ensenhamens^^ e beutatz l'es abrics^^, Dompneis d'amor^^ qu'en lieis s'espan e creis^^, Plens de doussor, yertz e blancs cum es nics^^;
57
VIII Per qu'ieu mi pens: ja no t'en desrazics^,
Quan mi conquis, en laec ont ilh mjateis^^; Plus, que se • m des^^ Fransa lo reis Loics.
IX En aquest vers sapchan vilan, Audrics,
Que D'Alvernhe manda qu'om ses^^ dompneis^^ 55 No val ren plus que bels malvatz espics^'^.
1 während * Abende ^ wird dunkel ^ sprosse ^ sprieße ^ neu 7 trägt Früchte » licht werden » (£ichen)wfilder lo Schnee u Kälte ^ Drossel ^ Häher " demgegenüber ^ das Erscheinen i« ich erkläre, daß 17 ohne sie ^8 zugetan ^ Freude *> verläßt « yerdrossen ^ sich freut ^ bedrängt ^ scheint ^ macht mager ^ Betrügen ^7 Lachen *8 reich ^ bettelarm «> in keiner Weise (irgendwie) ; auch nicht (?) 81 Schotten ^ Walliser ^ gar nicht ^ Benehmen ss ich halte aus « wieder auflebt ^ weil, daß ^ bittet, auffordert » Verlegenheit, Pein ^ das Schlechtere ^ Lust ^ warum lassest du nicht davon ab ^ wäre doch ^ Sinn 45 erratend ^ da *7 (weg)nimmt ^ habe sie angegangen 48 Schmeichelei so Predigt si kommt zur Erscheinung s* fein ss Anblick 54 mich bereichere *»5 wofern ^ etwas, ein wenig 57 auf der Stelle ^ gefällt 50 hat die Oberherrschaft ^o Bildung «i Schutz ^ Minnedienst ^ wächst M nicht mögest du dich von ihr losreißen ^ mich erreichte ( Var. mi seys ; meseis, /. me seis oder m'aseis [mich setzte, steUte]?) ^ hätte gegeben « Ähre
32.
a)
I «Rossinhol, el seu repaire ^
M'iras ma domna vezer, E digas li'l meu afaire Et ilh 2 diga't del seu ver^, 5 E man* sai
Com Testai^; Mas de mi'l sovenha; Que ges^ lai Per nul plai*^
10 Ab si no^'t retenha,
11 Qu'ades^ no'm tornes retraire^
So 'star e son captener^®, Qu'ieu non ai paren ni fraire Don tant o vnelha saber.»
58
15 Ar^^ s'en vai
L'aazels gai Dreit vas on ilh^ renha^^, Ab essai^^, Ses^* esglai^s,
20 Tro qu'i^ en trob rensenha.
in Qnan Tauzeletz de hon aire
Vi sa bentat aparer, Doas cant comenset a braire^^, Si com soU® far contra '1 ser^^ 25 Pols se tai,
Qne non brai^^, Mas de lei s'engenha^o Co 21-1 retrai» Sesi* pantai22 30 So qu' ilh^ auzir denha^^
IV «Gel qne 'US es fizels amaire,
Volc^* qu'en en vostre poder^^ Vengnes sai esser cantaire, Per so que ' us fos a plazer. 35 E sabrai,
Qnan veirai, Per qn'er l'entresenha^^; Que*il diraiy Si ren^'^ sai, 40 Per qn'el lai s'en fenha^^.
V E si'l port per que 's n'esclaire 2»,
Gran gaug^® en devetz aver, Qn'anc om no nasquet de maire, Tan de be'us posca voler.
45 lern n'irai
E'm mourai
59
Ab joi, on que^^'m venha; — No farai, Quar non ai 50 Dig^2 quai plag 33 en prenha.
VI D'aisso'm farai plaideiaire**:
Qui 'ü amor a son esper, No's deuria tardar gaire, Tan com l'amors n'a lezer^^; 55 Que tost cai^^
Blancs en bai^^, Com flors sobre lenha^^; E yal mai Qui'ls fagz fai 60 Ans qu'als^» la*n destrenha*^.»
b)
I Ben a tengut dreg viatge
L'auzels lai on e'l tramis, Et iP envia^^'m messatge Segon que de mi formis^^ 5 «Molt mi platz,
So sapchatz, Yostra parladura-, Et aniatz Qae*il digatz
10 So don mi pren cnra*^^
11 Fort mi pot esser salvatge**
Quar s'es lonhatz mos amis^ Qu'anc joi de negun linhatge^^ No vi que tan m'abelis*^;
15 Trop viatz*^
Fol comjatz;
60
Mas si*m fos segura, Mais bontatz N'agr'*^ assatz, 20 Per que n'ai rancura^^.
III Que tan Tarn de bon coratge
Qu'ades^, si entredormis^^,
Ab lui ai en guidonatge ^^
Joe e joi e gaug^^ e ris. 25 E-1 solatz52
Qu'ai em patz^^ No sap creatura, Tan quan jatz E^ mos bratz, 30 Tro que ^^ 's trasfigura^^
IV Tostemps mi fo d'agradatge,
Pos^^ lo vi et ans que*l vis, E ges® de plus ric linhatge*^ No® vuelh autr' aver conquis.
35 Mos cuidatz^^
Es bos fatz; No'm pot far tortura Yens ni glatz Ni estatz^
40 Ni cautz ni freidura.
V Bon' amors a un uzatge
Co 21-1 bos aurs^^, quan ben es fis, Que s'esmera^® de bontatge, Qui®^ ab bon tat li servis. 45 E crezatz
Qu'amistatz Cascun jorn melhura.
61
Melhuratz Et amatz 50 Es cui jois s'aura^^,
VI Dous auzelS; vas son estatge^
M'iretz^ quan venra'l matis, E digatz Ten dreg lengatge De quäl guiza l'obedis.» 55 Abrivatz^
N'es tornatz, Trop per gran mesura, DoctrinatZ; Emparlatz^ 60 De bon' aventura.
1 Wohnimg 2 gie s Wahrheit * sie melde * wie es ihr geht « ja nicht 7 unter keiner Bedingung ^ sogleich ^ berichten ^^ ihr Treiben 11 jetzt, nun i* weilt i* Unternehmungslust i* ohne ^ Furcht i« bis 17 singen i» pflegt i^ Abend *> fiberlegt sich *i wie ** Verwirrung 28 geruht ** wollte ^ Besitztum «ß Zeichen 27 etwas 28 gich verstelle, sich (heimlich) bemfihe (?) 29 gich erheitere ^ Freude ^i wohin auch immer »2 gesagt ^ Beschluß s* Anwalt sß Möglichkeit, Muße ^ fällt ^ blond, braun 88 Holz (Zweig) 89 anderes *> bedränge, zwinge ■*! schickt ^ was er — ausrichtet ^ was mir am Herzen liegt ** unlieb ^ Her- kunft, Art ^ hätte mir gefallen ^7 schnell ^ hätte gehabt *» Kummer ^ bin halb im Schlafe 6i Geleit, Gesellschaft si Kurzweil » in Frieden, im Stillen 54 in » verwandelt sich » seitdem Q^ ginn ^ Sommer «® Gold öo läutert sich öi wer (= wenn man) ** wird verheißen «8 schnell 8* beredt
33.
I Chantarai d'aquestz trobadors
Qae cbantan de manhtas colors^, E'l pieier^ cuida^ dir mout gen*; Mas a chantar lor er^ alhors,
5 Qu'entremetre^ n'aug^ 'C* pastors,
Qu'us no sap que's monta o*s dissen^.
II D'aisso mer mal* Peire Rogiers
Per que n'er encolpatz premiers, Quar chanta d'amor a prezen^^:
62
10 E valgra^^ li mais us. sautiers^^
En la gleir'13 oz^^ us candeliers Portar ab gran candel' arden.
III E'l segonz: Guirautz de Bornelh^ Que sembl'^^ odre^^ sec al solelh
15 Ab son cantar magre ^^ dolen^^,
Qu'es cans de vielha porta-selh^^; E si's vezia en espelh^®, No's prezaria un aguilen^i.
IV E'l ters: Bernartz de Ventadorn, 20 Qu'es menre822 de Bornel un dorn^»;
En son paire ac^* bon sirven Per trair' ab arc manaP^ d'alborn^^, E sa maire calfava^^l forn Et amassava Tissermen^®.
V E'l quartz: de Briva'l Lemozis,
Us joglars qu'es pus querentis^® Que sia tro qu'^® en Benaven; E semblaria*^ us pelegris Malautes, quan cantal mesquis,
30 Qu'a pauc pietatz no m'en pren.
VI E'n Guillems de Ribas lo quins^
Qu'es maWatz defors e dedins, E ditz totz SOS vers raucamen^^, Per que es avols^^ sos retins^,
35 Qu'atrestan^^ se*n faria us pins^^;
E l'uelh semblan^^ de vout^^ d'argen.
VII E'l seizes^^: Grimoartz Gausmars,
Qu'es cavayers e vai^^ joglars; E fai 0 mal qui loi cossen*®
63
40 Ni'l dona vestirs^^ vertz ni vars*^,
Que tals er adobatz*^ sem pars*^ Qu'eDJoglarit s'en seran cen*^
VIII E Peire Bremon se baisset*^,
Pus que'l coms de Toloza*! det 45 Qu'anc no soanet*^ d'avinen*®;
Per que fon*^ cortes qui'l raubet ^^, E fe ^^ 0 mal quar no • 1 talhet Aquo que om porta penden.
IX E l'oches: Bernartz de Sayssac,
50 Que anc un bon mestier non ac
Mas ^2 d'anar^^ menutz dos^ queren ^^; Et anc pueis no*l prezei un brac^^ Pus^^ a'n Bertran de Cardalhac Ques^^ un vielh mantelh suzolen^^.
X E'l noves es en Raimbautz^^,
Que 'S fai de son trobar trop bauz^'^; Mas ieu lo torne a nien, Qu'el non es alegres ni cautz^^; Per so pretz aitan los pipautz^^
60 Que van^^ las almomas queren ^^
XI E'n Ebles de Sagna^^-l dezes,
A cui anc d'amor non venc bes^, Si tot^^ se canta de coiden^^; Us vilanetz enflatz plages^^,
65 Que dizon que per dos poges^
Lai se loga^^ e sai se ven'^^.
XII E Ponzes: Guossalbo^^ Roitz,
Que 'S fai de son trobar formitz^^^ Per qu'en cavallairia • s fen*^^;
64
70 Et anc per lui non fo feritz
£os colps, tant ben no fon^^ garnitz, Si doncs no^^l trobet en fugen.
XIII E'l dozes es us vielhs Lombartz,
Que clama sos vezis coartz,
75 Et elh eis*^^ sent de Tespaven^*^;
Pero'^'^ US sonetz fai galhartz Ab motz marabotz^^ e bastartz; E lui aper om Cossezen^^.
XIV Peire d'Alvernhe a tal votz®^ 80 Que canta desobre e desotz
E sei so^^ son dous e plazen^^; Pero maiestres es de totz, Ab qu'^^ un pauc esciarzis sos motz^ Qu'a penas nulhs om los enten.
XV Lo vers fo faitz als enflabotz®^
A Puoich-vert®^ tot jogan rizen.
1 Farbe, Art s der schlechteste ^ wähnt * hfibsch, anmatig ^ sie werden singen müssen ^ sich damit abgeben ? ich höre b herabsteigt (von der Melodie) » verdient Übel, lädt Schuld auf sich lo öffentlich 11 wäre forderlich 12 Psalter 1» Kirche 1* oder »* gleicht i« Schlauch 17 mager ^ kläglich ^ Eimerträgerin ^ Spiegel ai Hagebutte ^ kleiner 2s Handbreit ^ es hatte, gab 25 Handbogen ^6 Alpenebenholz » heizte 28 Reisig 29 bettelhaft so bis si wtirde (könnte) scheinen S2 rauh 88 schlecht » Getön, Gesinge ^ ebensoviel ^ Fink (Far. chins) «" Heiligenbild ** der sechste ^9 geht als *o ^er es ihm Rcstattet *i Kleider *2 buntfarbig ^ ausgestattet ^ ohnegleichen (7) ^ daß hundert sich darob zu Jogiars gemacht haben werden ^ erniedrigte sich {Häs. E Peire Berraon; Var. Ab Peire de Monzo so set) ^^ verschmähte, wies zuriück ^ in ange- messener Weise ^ ist gewesen so beraubte si tat ^ außer ® gehn ß* Gaben ^ heischen ^ Schlamm, Dreck s^ seitdem ^8 schweißig, schmierig ^ Baimbaut d'Aurenga ^ stolz ^1 warm (?) ^ fahrender Musi- kant, Bläser (1) «8 Eble de Saignes (= Eble d'üisel?) «* Gutes «s wenn- gleich M Zahnweh (?) ^ Händelsucher ^b kleine Münze aus Le Puy ^ sich vermietet 'o sich verkauft "^ Var. Gonzalgo ^ vollendet, groß ; versorgt (?) w sich verstellt; sich verlegt auf, sich bemüht (?) "^^ wenn nicht etwa 75 selbst 76 Schrecken '- indessen 78 marabotisch (d. i. weder christlich noch jüdisch noch mohammedanisch,, hier = weder provenzallsch noch italienisch) 79 ironischer Beiname ,,der Manierliche, Anmutige" ^o Stimme ^ Weisen ^2 ffdss. Que canta cum granolh' (Frosch) em potz 'Brunnen), E lauza's mout a tota gen ^ wofern ^ Schlaucbaufbläser (Dudelsack- pfeifer; Schlemmer?; ^ Pulvert
l^t. > '- ^.
65
Anonym.
34.
I En un yergier sotz fnella d'albespi^
Teno la dompna son amic costa^ si, Tro^ la gayta* crida que Talba vi. Oy Dieas, oy Diens, de l'alba! tan tost ve.
II «Plagues^ a Dieu; ja la naeitz non falhis^
Ni'l mieus amicx lonc de mi no's partis Ni la gayta^ jorn ni alba no yis^! Oy Dieas, oy Diens, de Talba! tan tost ve.
III Bels dons amicX; baizem nos yen e yos 10 Aval eis pratz, on chanto'ls anzellos^,
Tot 0 fassam en despieg^ del gilos^^.
Oy Diens, oy Diens, de l'alba! tan tost ve,
IV Bels dous amicx, fassam un joc novel Yns el jardiy on chanton li auzel,
15 Tro la gaita* toqne^^ son caramelh^^.
Oy Diens, oy Diens, ^e l'alba! tan tost ve.
V Per la doss'anra qu'es venguda de lay,
Del mien amic belb e cortes e gay, Del sieu alen^^ ai begut^* un dous ray^^.»
20 Oy Diens, oy. Dieus, de l'alba! tan tost ve.
VI La dompna es agradans e plazens.
Per sa beutat la gardon mantas^^ gens,
Et a son cor^^ en amar leyalmens.
Oy Dieus, oy Diens,- de l'alba! tan tost ve.
1 Weißdom * neben « bis * Wache, Wächter ß gefiele es « schwinde 7 sähe » Vöglein 9 Mißachtung, Trotz lo eifersfichtig " spiele i^ Schalmei 18 Atem 1* getrunken '^ Strahl ^ manche " hat ihr Herz (Lust)
5
66
Linhaure' und Guiraut de Bornelh
35.
I «Era^'m platz, Girant de Bornelh,
Qne sapcha per c'anatz blasman^ Trobar eins* ni per cal semblan^ Aisso'm dignatz
5 Si^ tan prezatz
So qne vas^ totz e» comnnal; Gar adonc tnch^ seran egal.^^
II «Senher Linhanre, no'm corelh^,
Si qnecs^^ se trob' a so talan^^; 10 Mas me eis^^ volh jntjar d'aitan
Qn'es mais amatz Chans e prezatz, Qni^^'l fai levet^* e venansal^^, E Yos no m'o tornetz a mal.»
III «Girant, no volh qu'en tal trepelh^^ Torn mos trobar s quez om am'^^ tan L'avol^® 00^^*1 bon e'l panc co^^'l gran.
Ja per los fatz^o Non er lanzatz, 20 Car no conoisson, ni lor chaF^,
So qne plns char^^ es ni mais yal.»
IV «Linhanre, si per aisso velh^^ Ni mo sojorn^* torn en afan^^^ Sembla qne*m dopte ^^ de mazan^^.
25 A qne trobatz,
Si no vos platz C'ades^® o sapchon tal e cal 2^? Qne chans no port' altre chaptal^.»
67
V «Giraut; sol que^^'l melhs apareih ^^
30 E digu' ades^s e tragu' enau^^,
Me no chaP^; si tan no s'eapan^^; C'anc grans yiltatz No fo denhtatz^^; Per 80 prez'om mais aur qae sal^^; 35 E de chan es tot atretaF^.»
VI «Linhaure, fort de bo conselh
Es fis amans contrarian^; E per 0 si'm val mais d'afan^o Mos SOS levatz^^,
40 C'us enraumatz^^
Lo*m deissazec^^ e*i digua mal, Qae no*l deig a home sesal^^.»
VII «Girant, per cel*^ ni per solelh
Ni per la clardat qae resplan, 45 No sai de qae'DS anem parlan^
Ni don fui natz; Si sui torbatz*^, Tan pres*^ d'un fi joi natural; Can d'als*^ consir^^, no m'es coral*^.»
VIII «Linhaure, si'm viral vermelh
De l'escut^ cela cui reblan^^, Qae volh dir: «A Deu me coman.»
Gals fols pensatz
01tracudatz52
55 Me trais^^ doptansa^ desleial?
No'm sove^^ com me fetz comtaP^?»
IX «Girant, greu^^ m'es, per Sanh Marsal
Gar vos n'anatz^^ de sai nadal^^.»
5*
68
X «Linhaure, qae vas^ cort reial
60 M'en vauc^ ades^s rieh' e chabal^.»
1 =s Balmbaut d'Aurenga (?) 3 jetzt * ihr tadelt * yerschlossenes, dunkles Dichten ^ Anschein ^ ob ? zu — hin, für ^ alle ^ ich beklage mich nicht ^^ jeder ^^ Neigung ^^ selbst i> wer (^ wenn man) i* leicht 1^ gewöhnlich ^^ Verwirrung i'' daß man liebe ^ das Schlechte ^^ wie 20 die Toren *^ es Hegt ihnen daran ** wertvoll *8 ich wache ** Kurzweil, Vergnfigen ^ Mfühsal ^ ich fOrchte mich » (Beifall8)Larm » alsbald, immer 29 diese und Jene ^ Kapital, Gewinn ^^ wenn nur >> ich be- reite » f5rdere ^ sich verbreitet as Kostbarkeit, Leckerbissen m gaiz 87 ebenso ^ widerstrebend , widersprechend (?) ^ m^n erhobener Sang M heiser ^ verrenke ihn mir *^ denn ich schulde ihn niemandem als zinsbar {Var. A cui no'l deia hom sensal; A cui hom non deya Sensal) *8 Himmel ** wir sprechen *ß verwirrt ^ ergriffen *7 anderes ** ich denke ^ so ist es mir nicht von Herzen '^ so wendet mir das Bote (die Vorderseite) des Schildes (feindlich) zu ''^ ich huldige, diene ^^ vermessen ^ hat mir entlockt ^ Zweifel ^ erinnere ich mich nicht ^ gräflich 57 schwer » ihr geht fort » Weihnachten <» trefflich
Guiraut de Bornelh.
(um 1165—1200)
36.
Girautz de Bomeill si fo de Lemozi, de Tencontrada^ d'Esidueill ', d*un ric castel del vescomte de Lemoges. £ fo hom de bas afar, mas savis^ hom de letras e de sen natural. £ fo meiller trobaire que negus d*aquels qu'eron estat denan
5 ni foron apres lui; per que fo appellatz maestre dels tro- badors, et es ancar^ per totz aquels que ben entendon subtils ditz ni ben pauzatz^ d*amor e de sen. Fort fo honratz per los Valens homes e per los entendens, e per las dompnas qu'entendian los sieus maestrals ditz de las soas cansos. £ la
10 soa vida si era aitals que tot Tivem estava a *scola et aprendia, e tota la estat anava^ per cortz e menava ab se dos cantadors que cantavan las soas cansos. Non volc' mais moiller; e tot so qu'el gazaingnava^ dava a sos paubres parens et a la gleisa^ de la vila on el nasquet; la quäl gleisa^ avia nom
15 et a encaras^ Saint Gervasi.
1 Gegend ^ ExddeuU ^ i^iag 4 noch ^ gesetzt ^ er ging 7 er wollte 8 verdiente ^ Kirche
69
37.
I Er'^ ai gran joi que*m remembra^ Tamor
Que'm te^ mo cor salf en sa fezeltat; Que Taltrer* vinc en un verger, de flor Tot gen^ coberty ab cbau d'auzels mesclat^
5 E can estav' en aquels bels jardis^
Lai m'aparec ia bela flors de lis E pres^ mos olhs e sazic^ mo coratge^ Si qaez^ anc pois remembransa ni sen^^ Non aic^^ mas can^^ ^q i^is en cui m'enten^^,
n IIb es cela per cui en chan e plor,
Tan mes^* en me fi talan^^ esmerat^^. Soven sospir e soplei^^ et azor^® Vas^® lai on^o vi resplandir sa beitat. Flors de domnas cni aclin e grazis^^,
15 Es aicela que tan gen^ m'a conqais^
Dolz' e bona, umils^ de gran paratge^^, En fachs gentils, ab solatz^^ avinen^^, Agradiva^^ vas^^ me a^^ tota gen.
III Be^^ fora rics, s'auzes^» dir sa lauzor,
20 Ca tota gen vengra Tauzirs en grat;
Mas paor ai qae fals lauzenjador^^ Fei et esquiu^, sobredesmezurat^^, M'entendesson et — a^^.j trops d'ennemis A cui no platz — c'om se fassa devis^^. 25 Mas can veirai ome de so linbatge^
Baizar l'ai^ tan, tro^^ la bocha m'i fen^^; Tan d'amor port al seu bei cors jauzeu.
lY Ja no laissetz per me' ni per Amor,
Fals lanzenger ^^ complit de malvestat,
30 E demandatz, cui ni cals es ni or^,
S'es lonh o pres, c'aisso'us ai ben emblat^l
70
C'ans^^ fos ea mortz qu'en aital mot falhis, G'amic non ai, be^^ d'aisso no trais; Gar om non es, non aia per nzatge 35 Un fol vezi^^ que*l vai^^ mal enqueren*^,
Per c'us no's fiz*^ en filh ni en paren*^,
V Era^ diran de me eschamidor^^:
«A! enfantils com te^ sos olhs en fat^^ E s'achambra*^ d'orgolh e de ricor*^!»
40 Qu'eo no consir^^, s'er' en un gran merchat, ^
Mas can^^ ^q jeis on^o mo cor s'es assis, E tenh los olhs viratz vas^^ cel pais On^ ilh estai, e pari en mo coratge Ades*® de leis on mo fi cor s'aten^^;
45 Que non ama qui non o fai parven*^.
1 jetzt i bringt In Erinnerung s hält ^ nenüch s lieblich ^ ge- mischt (vielstimmig) ^ nahm gefangen ^ ergriff ^ daß ^^ Sinn ^^ Ich hatte ^ außer ^ richte mein Sehnen i« sie legte ^^ Neigung ^^ lauter 17 neige mich ^ bete an ^ nach — hin, zu ^ wo *! ich preise 22 Ge- schlecht, Adel ^ Unterhaltung, Fröhlichkeit ^ anmutig ^ liebenswürdig *8 bei, vor ^ wohl (wÄre ich) ^ wenn ich wagte 29 Verleumder so feind- selig ; widerwärtig s^ allzu maßlos, vermessen ^ es gibt ^ Spfiher ^i ich werde ihn k&ssen ^ bis ^ zerspringt ^ entzogen, verborgen ^ eher 80 Nachbar *o sucht *i verlasse sich, vertraue ** Vater *• Spötter ^ nach Art eines Narren ^ wendet, schließt sich ab ^ Dünkel ^^ ich denke ^ immerzu ^ sichtbar
38.
I Aqaest terminis^ clars e gens^
Qa'es tan deziratz e volgutz^, Deu esser ab joi recenbatz, E chascas en sia jauzens 5 Gar ven* estatz^
Ab sas clartatz. A cui no platz Jois ni solatz^; Non es amatz 10 Ni amaire.
71
II A me melhura^ mos talens^
Pel joi car issem^ a la latz; Que totz lo deportz^ e*l desdutz^^^ Conve^^ qu'esta sazo^ comens. 15 Pos ^2 vei los pratz
E'ls bois folhatz, Eu YOlh sapchatz, Per amistatz Sui envezatz^^ 20 E chantaire.
III Mo cor es plus gais e salhens^^^ Car m'es us messatgers vengutz Que'm retrai^^ d'un' amor salutz, Don me ve* jois e jauzimens.
25 Si'm sui estatz
Lonc tems iratz^^,
Dezacordatz,
D'amor sebratz^^,
Er^^ posc assatz 30 De joi faire.
IV Molt es grans la proez'^^ e'l sens Qa'el'a*, tan bos sabers adutz^^ C'anc no fo per leis mentagutz^i Orgolhs ni nolh passet las dens;
35 C' nmilitatz
Don es cbargatz
Sos cors prezatz,
La ten en patz
E-lh ditz: Pariatz 40 E — no gaire22!
V Sobre totz bos ensenhamens,
Aitan fort es sos pretz cregutz^^^
72
Es lo seus^* per melhor tengatz Ni ja no Ten er fachs contens^^; 45 Ans a poiatz ^
Los aassors gratz^^ C'als plus 8enatz27 Es, so sapchatZy Greus^^ la meitatz 60 A retraire^^
VI Tan es rieh' e pros^^ e valens
Cela de cni eu sui rendutz^ Per qu'eu no dei esser crezutz^ C amors me des^^ tans d'ardimens^^^ 55 Que sui forsatz.
De leis privatz^^, Vos diriatz So, s'ab leis jatz, Qu'i for' onratz 60 L'emperaire.
VII Domna, mos pens^ e mos entens
E totz mos respechs^^ e mos cutz^ Es en vostra merce chazutz^^; E prenda'us de me chauzimens^^, 65 Qu'eu -m sui d'un latz^^
Pel col lassatz ^^ A vos donatz Et autreiatz*^ Car tan eratz 70 De bon aire.
VIII Domna, volhatz
Que mos pensatz Sia vertatz
73
E, s'a Yos platz 75 Ma volontatz^
Me n'esclaire*^!
IX Domna, sins platz,
Merce n'aiatz
E no'in fassatz 80 Lonc mal traire!
1 Jahreszeit > lieblich ^ begehrt ^ daß kommt ^ Sommer ^ Eorzweil 7 bessert sich » Sinn, Stimmnng ^ daß wir heranskommen ^o Unterhaltung, Freude ^^ es ziemt sich ^ wenn, da is fröhlich ^* hüpfend ^ berichtet M betrübt i7 getrennt ^ jetzt i» Trefflichkeit «0 führt herbei, bringt mit sich ^^ gedacht ^ nicht (zu) yiel ^ gewachsen ^4 ^je ihrige (BU- dung) % Streit ^, vielmehr hat sie die höchsten Stufen erstiegen ^ yer- standig % schwierig so trefflich »> geglaubt si g^be, hütte gegeben 82 Kflhjihelt 83 yerteaut 84 Denken 85 Hoffnung, Erwartung 86 (anheim) gefallen 8? Erbarmen 88 Schlinge 89 geschnürt ^ überantwortet ^ daß ich mich darob erfreue
39.
I Un sonet fatz malvatz e bo^
E re no sai de cal razo^
Ni de cai ni com ni per que,
Ni re no sai don me sove^, 5 E farai lo, pos^ no'l sai far,
E chan^ lo qai no*l sap chantar.
II Mal ai c'anc om plus sas^ no fo,
E tenh malvatz ome per pro^^
E don^ assatz, can non ai re, 10 E volh mal celui^ quem vol be;
Tan sui fis amics ses^ amar
C'ancse^^'m pert qui'm vol gazanhar^^
III Ab celui vauc^^ que no*m somo^^,
E quer^* li, can non a que*m do^^
15 Per benestar^^ sui ab Jaufre^^,
C'aissi sai far so que'm conve^^ Qu'eu'm leu^^, can me degra^^ colgar, £ cban d'aco don dei plorar.
74
IV De torn^^ me vai e de viro^^
20 Foldatz^^, que mais sai de Cato.
Devas^s la coa^^'lh vir lo ire^^, S'altre plus folhs no m'en rete^ß; C'aital sen27 j^g g ensenhar AI prim, qu'era^s-m fai foleiar^^.
V Drutz^^ ai estat una sazo
Senes^ engan^^ ab traizo. Ab orgolh ai clamat merce A l'altrui obs^^ si com per rae, Qu'estra mo grat^^ cut^ achabar^^,
30 E quer so que no volh trobar^^
VI Domna sai, ja no volh que*m so^^,
Ni, si'm fai mal, que lo'm perdo^®. Si'm volia colgar ab se, A pauc no vos jur per ma fe
35 Que pro^^ m'en faria preiar;
Mas no"n deu om trop soanar^^.
VII Si'm fezes ben, en gazardo^^
Eu sai be trobar ochaizo Per que • I servizis s'i recre^^, 40 Mas so d'aquels derrers*^ s'emple^,
Per malvestat cudan^ levar^^ E mais valer per sordeiar*^.
VIII No sai de que m'ai fach chanso
Ni com, s'altre no m'o despo^^; 45 Qu'aitals foudatz-sabers*^ m'ave*®,
ße no conosc que m'aperte*^. Cela m'a fach oltracudar^ Que no'm vol amic apelar.
IX Eu cut^ chauzidamen^^ parlar
50 E die so que*m fai agachar^^.
75
X Ela'm pot en mo sen^^ tornar,
Si'm denhava^^ tener en car.
1 Gegenstand ^ woran ich mich erinnere ^ da ^ singe ^ gesünder ö treffli^ ' ich gebe ^ demjenigen, der 0 ohne 10 immer n gewinnen 12 ich gehe ^ auffordert i* ich bitte, verlange ^ was er mir gebe 18 Anstand " Gottfried i« ziemt » ich erhebe mich «> ich sollte 21 ringsherttfh 22 Torheit 23 nach — hin 24 Schwanz 25 ich wende den Zügel 28 hält zurück 27 Verstand 28 jetzt 29 Torheit begehen «> Liebhaber 31 Trug 82 Nutzen ^ gegen mein Gefallen ^ ich glaube 35 aug ziel kommen, Erfolg haben 38 yiar. que no*m Tolh donar ^ mich anrede 88 es mir schenke (dayon ablasse) 89 viel, sehr ^ zurückweisen, yerschmähen *i- zum Lohn *^ hört auf, wird abgebrochen ^ Letzten (Schlechtesten) ^ erfülle, vollziehe sich ^ schlechter werden ^ erklärt ^"^ närrisches Wissen ( Vdr. Que tan fol a saber) ^ kommt mir an ^ gehört, zukommt 50 den Verstand verlieren si klug sa bewachen, beobachten ss wenn sie geruhte
40. I L'altrer^, lo primer jorn d'aost,
Vinc en Proensa part Alest^ E chavalchav' ab semblan mest^, Qa'ira^'m tenia sobrera*, 5 Can atizi d'una bergera
Lo chan jost' un plaissaditz^; E car^ fo suaus^ lo critz Don retenti la ribera^, Volsi'm lai totz esbaitz^
10 On^<^ amassava falguera^^.
11 E si tot ^2 s'avia pel brost^^ Estrecba^^.'lh gonela*^ que vest, Ans qae li demandes: «Don^^ est?»,
Ela'm tenc a Testribera^^. 15 Pols me dis: «Per cal dressera^®
Vengaetz ni don^^ etz issitz?
Jam sembla siatz marritz^^.
No m'aiatz per trop parlera^^^,
Qae, car^ etz sols escharitz^i, 20 Ai be drech que vos enquera^^.»
III «Toza^^, be'us dirai, can que cost^^
Pos 2^ tan gen 2® m'en avetz enquist^^^ Cals aventura-m mena trist:
76
De bon'ami' ai nescera^^ 25 Qae fos fin' e vertadera;
Qu'era^s me sui departitz
D'una fals' abetairitz^»
Que'm fa chamjar ma charrera^;
E fora'm chabdels^^ e guitz^*, 30 Si no fos tan volatera^^.»
IV «Senher francs, ja, qui que s'ajost^
Ab rich'^^ amor, non er, per Crist, Si tot ^2 s'a pron^^ auzit ni vist,
Ses clam^^; c'una chavalera^^ 35 Vol be^^ c'om en fachs li mera^
Sos bes e*l mals si' oblitz.
C'*^ ades^^ no'h siatz garnitz*^;
Tornara'us d'altra manera;
Qu'estas altras chamjairitz^ 40 Segon^^ tost altra charrera*^.»
V «Toza23, Dens volha qu'er angost^^
Del mal que tanta pena*m bast^^ E perdal dormir e'l depast*^; Mas vos ab la tencha*^ nera 45 No crezatz qu'eu plus vos quera^^.
Per so car^^ gen^^ m'acolhitz, Vos serai francs e chauzitz^^^ Car conve^^ qu'e'us en refera Merces^ car^^ no'us en fugitz; 50 Ca lonh^^ m'avizetz^^ primera »
VI «Senher, be^^ m'agr' obs^^ drutz^^ que*m s'ost^^
Del fach, qu'enquer'^^ a loc^^ no"n tast^^^ Quel cors ai pauc^^ e de sen^ chast, Si be^^us me fatz prezentera^^, 55 Pos^ö cut^^ segon ma paubrera^^
Que'm sia datz bos maritz. Mas car^ tan pauc m'enqueritz^^,
77
Farai d'aitan que leagera^^ C'ab fis sagramens plevitz^^ 60 Anreiz m'amistat entera.»
VTI
65
«Toza^s, be^^'n fora garitz'^\ Mas tan es ferma*lh razitz^^ Qne mon"^^ d'eslais^* part^ Lobera^^; Qne'l mals, pos^^ s'es endormitz, Ai paor qne peitz^^ me fera.»
VIII «Senher, ges non^^ etz arditz,
Car^^ del mal qne*ns es fngitz Temetz que pois vos enquera^^. Mas pos^^ tan m'etz abelitz^^, 70 Sojornem en est' ombrera®®.»
IX «Toza23, n' Escharonh'^i es gnitz^^
De pretz qne*m det®^, companhera®^ Cortez' e fin' amairitz®^, Per qne'l mals me fug a tera^^»
X «Senher^ nn pauc etz falhitz^
Qu'era*® d'altra companhera®^ Parletz qne fossetz aizitz®^, Si tot ^2 s'es plus ufanera®^.»
1 neulich 2 Qber Alais hinaus ^ mit betrübter Miene *■ sehr großer Kummer * Hecke, Gehege « weil ' lieblich » Ufer » erstaunt lo wo ^ Famkraut ^^ wenngleich ^ Junge Zweige ^* susammengeschnürt ^ Bock lö woher " Steigbügelfriemen) ^ Richtung, Weg i» bekümmert 20 schwatz- haft ^ ganz allein ^ ich frage ^ M&dchen ^ es koste ^ nachdem, da »artig «Mangel »jetzt »Betrügerin a>Weg »i Leiter(in) m Führer(in) » flatterhaft ** sich verbinde ^ vornehm ^e genug ^ ohne Beschwerde, Klage » vornehme, adlige Dame ^ wohl *o in Taten ihr vergelte *i an- genommen, daß ^ sogleich ^ bereit ** unstet, wandelbar ^"^ folgen ^ empfinde Beklemmung ^7 schafft ^ Appetit ^ Hautfarbe ^ bitte, verlange *i daß ^ höflich s» es ziemt sich " Dank abstatte ^ in der Feme ^ ihr erblicktet mich ^^ täte mir not « ein Liebhaber ^ sich fem halte, enthalte <» noch ^i auf der Stelle; bei Gelegenheit (7) ^ koste, probiere ^ gering (jung) ^ Sinn ^ geneigt, zugänglich ^ ich glaube ö7 Armut «8 ihr habt verlangt 0» als leichtfertige ^o versichert ^i geheilt 78 Wurzel 78 ich breche auf 74 eiligst 76 La Louvidre 76 (noch) schlimmer 77 gar nicht 78 aufsuche, heimsuche 79 ihr habt mir gefallen ^ schattiger Ort 81 Frau Escharonha «» sie gab 83 Gefährün 84 Liebende 85 gftnz- lich 86 versehen mit, im Besitz von 87 prunkliebend
78
41.
I «cReis glorioS; verais lams e clartatz,
Dens poderos, senher, si a vos platz, AI meu companh siatz fizels ajuda\ Qu'ea no lo vi, pos^ la nochs fo vengada;
5 Et ades^ sera l'alba.»
II «Bei companho, si dormetz o velhatz^?
No dormatz plus, suau^ vos ressidatz^, Qa'en orien vei l'estela creguda^ C'amena * 1 jorn, qu'eu Tai be conogada;
10 Et ades sera Talba.»
III «Bei companho, en chantan vos apel;
No donnatz plus, qu'eu auch^ chantar l'auzel Que vai queren® lo jorn per lo boschatge; Et ai paor que'l gilos^^ vos assatge^^; I& Et ades sera l'alba.»
IV «Bei companho, issetz^^ ^1 fenestrel E regardatz las estelas ^^ del cel; Conoisseretz si*us sui fizels messatge.
Si non o faitz, vostres n'er lo damnatge; 20 Et ades sera l'alba.:»
V «Bei companho, pos* me parti de vos,
Eu no'm dormi ni'm moc^^ de genolhos^^, Ans^^ preiei^^ Deu, lo filh Santa Maria, Que US me rendes per leial companhia;
25 Et ades sera l'alba.»
VI «Bei companho, la foras^^ als peiros^®
Me preiavatz^^ qu'eu no fos dormilhos^^,
79
Enans^^ velhes^ tota noch tro^^ al dia^^. Era^^ no'us platz mos chans ni ma paria^; 30 Et ades sera l'alba.»
YII «cBel doas companh, tan sai en ric sojom^^
Qu'ea no volgra^^ mais fos alba ni jorn, Car la gensor^^ qae anc nasques de maire, Tenc et abras, per qu'eu non prezi^» gaire 35 Lo fol gilos^^ ni l'alba.»»
1 Hilfe, Helfer > seitdem ^ sogleich ^ wacht ihr ^ sacht ^ ermantert euch, erwacht ? aa^estieffen ^ ich höre ^ sacht ^^ der Eifersüchtige 11 yersuche ; überfiaUe (7) "^ kommt heraus "^ Var. ensenhas i^ ich rührte mich "^ knieende Stellung i^ Tielmehr 17 ich bat "^ draußen "^ Frei- treppe, Terrasse ^ schlftfrig ^i bis ^ Tag ^s jetzt ^ G^esellschaft 25 Lust ^ möchte ^ die Siäönste ^ (be)achte
42.
I Per solatz^ revelhar
Que s'es trop endormitz,
E per pretz qu'es faiditz^
Acolhir e tornar^ 5 Me cuidei* trebalhar*^;
Mas er^ m'en sui gequitz'.
Per so m'en sui falhitz
Car^ non es d'achabar^; C'on plus^® m'en ve ^^ volontatz e talans^^,
10 Plus creis^^ de lai lo dest orbers ^* e-1 dans^^
11 Greu es de sofertar;
A vos 0 die c'auzitz Com era jois grazitz^^ E tuch li benestar^^
15 Oimais^^ podetz jurar
Qu'egas de fust no vitz
Ni vilas velhs, fronitz,
Esters grat chavalgar^^. Lacbs^ es l'afars e fers^^ e malestans, 20 Don om pert Deu e rema^^ malanans^^.
80
UI Yos vitz torneis mandar
E segre^^'ls gen*^ garnitz, £ pois dels melhs feritz Una sazo^^ parlar;
25 Er'^ es pretz de raubar^^
E d'enbranchar*® berbitz. Ghavalers si' aunitz^ Que's met en domneiar^,
Pos que tocha^^ dels mas^^ moltos belans^^, 30 Ni qae rauba^^ gleizas^ ni viandans!
IV E vitz per cortz anar^^
De joglaretz fonnitz^^,
Oen^^ cbaussatz e vestitz,
Sol per domnas lauzar; 35 Er^ no n'auzem^^ parlar,
Tan es lor pretz delitz^®.
DoQ^^ es lo tortz issitz
D'elas malrazonar^?
Digatz de cals: d'elas o dels amans? 40 Eu die de totz, que'l pretz n'a trach^^ l'engans^^.
V On*^ son gandit^^ joglar
Qae vitz gen^^ acolhitz? C'a tal a mester^^ gaitz*^ Que solia guidar;
45 E 'mpero, ses reptar*'',
Vai er^ tals escharitz^^, Pos*^ fo bos pretz falhitz, Qae solia *n menar
De companhos, e no sai dire cans, 50 Gen^^ en arnes^ e bels e benestans.
81
VI Qa'eu eis^^ que solh^^ sonar^^
Totz pros^, om eissernitz^^, Estauc^^ tan esbaitz^^ Qoe no'm sai conselhar;
55 Qa'en loc de solassar^
Auch^*^ er'^ en cortz los critz^®, C'aitan leu^^ s'er grazitz^^ De l'aucha de Bretmar
Lo comtes^^ entre lor com us bos chans 60 Dels rics^^ afars e dels tems e dels ans.
VII Mas a cor afranchar
Qae s'es trop endarzitz, No den om los oblitz^^
Ni'ls velhs fachs remembrar; 65 Qae mal es a laissar^^
Afars, pos*^ es plevitz^, E'l mal don sui garitz^^, No*m chal^^ ja mezinar.
Mas so c'om ve^^, volv' e vir^^ e balans^**^ 70 E prend' e lais e forse^^ d'ams los pans^^.
YIII D aitan me posc vanar
C'anc mos ostals^^ petitz No fo d'els envazitz^ Qu'e'l vei per totz doptar^^; 75 Ni no'm fetz mas^^ onrar
Lo volpils"^^ ni Tarditz, Don"^^ Mos-Senher chauzitz" Se deuria pensar
Qae no^® l'es ges^® pretz ni laas ni bobans^^ 80 Qa'ea, qae*m laus®^ d'els, sia de lui clamans®^.
6
82
IX Era^ no m'ais®^. Per que? No m'o demans; Car planchs®^ sera, s'aissi rema^^^ mos chans.
X So di^'l Datfis^^ qae conois los bos chans.
1 Kurzweil, Freude > verbannt > zurQcklQhren ^ ich gedachte, nahm mir Tor & mich (be)mQhen ^ Jetzt ? habe damit aufgehört, habe es auf- gegeben 8 ifoii 9 vollbringen , durchfahren lo Je mehr ^ (an)kommt ^3 Neigung ^ wachst ^* Verwirrung ^ Schaden ^^ gern gesehen ^^ alle artigen Sitten ^ nunmehr , Jetzt ( Far. Mais no) ^ daß ihr Stuten aus Holz (FolterroBse) und alte, gebrochene (hlnfiüllge?) Bauern wider Ge- Ikllen (darauf) reiten nicht gesehen habt ^ hi^lich st roh, grausam 22 bleibt zurück; endigt » unglücUich m folgen a^^ habsch, stattlich, artig 28 Zeit 27 stehlen, berauben 2b in Zweige schlagen, mit Zweigen binden (zum Fortschaffen)? {yär. de brancar, desbrancar, dembra^ar) 20 mit Schande bedeckt «> Minnedienst s^ rQhrt an ss Uftnde «< blökende Hammel ^ Kirchen ^ gehn ^ Junge, flinke Spielleute ^ wir hören ^ Temichtet ^ von wo ^ schmähen *^ hat genommen, entzogen ^ Trug ^ wo, wohin ^ entflohen ^ tut not ^ FQhrer ^^ ohne Tadel ^ vereinsamt, allein ^ seitdem, nachdem, da ^ Kleid, Ausstattung ^^ selbst ^ pflegte ^ im Liede feiern ^ trefflich ^ als ein erlesener, ausgezeichneter, be- Torzugter Mann ^ stehe, bin ^ erstaunt, bestürzt ^ Geschrei ^ leicht ^ die Erzählung von der Gta.n8 des Bretmar {Hdss. Bertmar, Bremar) [uns unbekannter Schwank] ^^ edel ^ vergessen ^ lassen, aufgeben ^ ver- bürgt, eingerichtet, festgesetzt ^ geheilt ^ mir liegt daran,, ich brauche 37 sieht ^ (man) drehe ^ (man) w&ge ^^^ (man) zwänge, presse ^^ von beiden Seiten ^a Haus ^^ fürchten, scheuen 74 außer 7^ der Feige ^s ^^es- hidb 77 mein ausgezeichneter Gebieter (Yersteckname) ts keineswegs 70 Ruhm ^ bin zufrieden ^^ ich beklage mich ^2 ich gräme mich nicht, klage nicht ^ Klage ^ sagt ^ der Delphin von Auvergne, Robert I. (1169-1284)
43.
I Cardalhac, per un sirventes
M'es dich qu'en venretz soldaders^; Mas enans queus obra^'l porters ^, Volh qae m'ofratz de lonh merces, 5 C'un petit vos flaira Tales ^
E car^ vos faitz trop prezenters^; Per qu'es melhs c'un pauc de deners'^ Om vos envi^, c'om. plus pres vos atenda; C'afans^ es grans, qui no's vir'^^ o no's benda.
II
No sai, mas ara^^ ai apres ^^ Cals se fo ja vostre mesters; Auch^^ dir que fotz^* arbalesters,
83
C'anc no'us plagron^^ colp demanes^^.
Mas pero si^^ fotz entrepres^®, 15 Ja^^ fossetz lonh entre'ls derrers;
E cui creis^o aitals encombrers^i, Li val trop melhs que'l pe^^ O'l ponh^s lor tenda, Que'lh fass' om peitz^* ni l'esglaie^^ ni'l penda.
III Era^^'us faitz galhartz e cortes, 20 Cais c'*^ aissi'us fotz de chavalers,
E comtatz^^ novas^» volonters E'us faitz privatz et entremes^^ Mas de nom vos es fort be pres^^, Que no foratz bos pelicers^^ 25 Ni viure no pogratz^^ esters^^,
C'adrechs^ non etz en neguna fazenda,
Mas^^ paucs perchatz^^ vos valh' un' avol renda^^.
IV Altre conselh no^^'us der'^^ eu ges^®, Qae no foratz bos escuders,
30 Ni no'us seguir' altrui destrers^®,
S'al croc^^ no s'afermes lo fres*^; E car^ voletz tan bos conres*^ E car^ etz glotz ^ e lechaders*^, No cre qae*as recolba mosters
35 Ni ja vos do^^ charitat ni prevenda, Car mal etz facbs per escriure legenda.
V Eras^^ oimais^^, pos*^ aissi es
Que no foratz bos fazenders^^, AibergatZy can poiretz, primers^
40 Ans qae l'ostals sia trop ples^^;
Car be sai c'aitan avols res^\ Can lo mena sos chaitivers^^, Pensa com sia matiners^^.
84
Passatz ^^ enans c'om un paac de merenda^^, 45 C'om per engan^^ lo col vos per-estenda^^.
VI Per so no^ volh gea^ que m'ades^^
Nim si' a taula^^ parsoners^®, C'ades^^ seria seas sabrers^^ Can i auri' un dels detz^^ mes; 50 E cel que fai coma per ces^
Totz SOS afars mancs senestrers^^ — Ni no veiria^^ volonters Com vai treschan^^ — da'l dos^® a la garenda^^ Que • 1 ven a far manta lach' oferenda ^^
VII Oimais*^, depos qu'*® enaissi es
C'apelatz etz joglars laners^^, Gardatz que no fassatz paners^^ Als ostes^^ ni re que lor pes"^^; Car pro^^ auretz lo jorn conques 60 Que • US meisser' ^^ altrui botelhers "^^j
E siatz lor, lauzi"^®, maners^^ E volhatz mais pauc be c'om no vos venda^ Que perchassar^ rics dos^^ ni rieh' esmenda^^^
VIII Sapchatz qu'e'us dera^^, si pogues,
65 Que'lh coch'®^ es grans e l'obs^ sobrers^^
Per so crezetz mos chastiers^^, Ca maus altres n'es vengutz bes^^; E si anatz^^ lai vas Kodes Ni passatz entre'ls montanhers^^, 70 Lachs frechs^ no'us tenha ni tempers ^^
Quez al Dalfi^^ no siatz la kalenda^^, E no • US chalra^* preiar qu'el vos entenda.
IX Mo Be-Conve^^ preiatz qu'el vos entenda
E pens^^ ades^^ com mais don*^ e despenda.
85
X £*ls rics malvatz preiatz qae Dens dissenda^^^ Qu'ilh non amon pretz ni do^^ ni kalenda^^.
1 als ein Besoldeter; als einer, der Sold zu Terdienen wünscht > öflbe 8 Pförtner ^ Atem ^ weil ^ zudringlich ? Qeid » schicke ^ Pein 10 wendet sich ab ^^ jetzt ^ habe erfahren ^ ich höre ^* ihr seid ge- wesen ^ gefielen i^ auf der Stelle (im Nahkampf) i? aber dennoch ^ ergriffen ^ obwohl ao (er)wäch8t si Mißgeschick ^ Fuß ss paust ** Sdhlimmeres ^ ersteche *« als ob *^ ihr erzählt *» Geschichten 80 dienstfertig ^ aber hinsichtlich des Namens (Cardalhac ! [„Wollkratcer" 7J) ist es euch sehr gut ergangen ^i Kürschner S2 ihr würdet können ^s anders M geschickt ^ außer daß, als daß ^ Erwerb, Verdienst ^ elendes Ein- koromen 3» nicht ae ich würde (könnte) geben ^ Boß ^i Haken (Sattel- haken r) ^ Zügel ^ Ausstattung ** Vielfraß ^ Leckermaul ^ gebe ■*7 nunmehr ** nachdem, da ^ (.Kloster) -Verwalter ^o voll s' solch ein Taugenichts ^ Misere ^ Frühaufsteher ** begnügt euch, duldet ^ Vesper- brot ^ Trug 57 ausbreite; ausrecke « anrühre '^ Tisch «> Teihaber ^1 sogleich, immer ^ wäre die firühe sein ^ Finger ^ gleichsam zins- mftßig d. i. pflichtm&ßig, regelmäßig ^ als verstümmelter Linkser, Links- händiger (Hdss. maus, manz, mas) ^ ich würde sehen ^ wie er tanzt es f OB 7 70 manch schlimme Gabe ^i gemeiner Spielmann « daß ihr nicht betrügt ^s win 74 leid sei 76 genug, viel 76 einschenken 77 Keller- meister 78 ich empfehle 79 jsahm ^ zu erlangen sudben ^^ Gaben 82 Entgelt 88 BedrftngDis 84 Bedürfnis, Not 85 sehr groß 86 Weisungen 87 Gutes 88 ifeun ihr geht 8e Bergbewohner öo schlimme Kälte ^ Un- wetter 92 der Delphin von Auvergne, Robert I. (1169—1234) ^ erster Tag des Monats (an dem Feste gefeiert werden) ^ Ihr werdet nicht brauchen ^ Versteckname ^ er denke daran ^ erniedrige
Bertran de Born.
(vor 1180—1196)
44.
Bertrans de Born si fo de Lemozi, vescoms^ d'Autafort,
que i ayia prop de* mil homes. Et avia fraires e cujaya'*lB
deseretar, si no fos lo reis d'Englaterra. Mout fo bos trobaire
de sirventes et anc no fetz chanzos f ors doas. E * 1 reis d' Arago
5 donet per molhers las chanzos d*en Guiraut de Bomelh a sos
sinrentes. Et aquel que chantaya per el ayia nom Papiol. Et
era azautz'^ hom e cortes. E clamaya «Rassa» lo comte de
Bretanha, e lo rei d'Englaterra «Oc e No», e-1 rei joye, so
filh, «Marinier». Et ayia aital usatge qu'ades*^ fazia mesclar
10 guerra® entre-ls baros. E fetz mesclar^ lo paire e*l filh
d'Englaterra tan entro^'l joyes reis fo mortz d'un quaireP
en un chastel d'en Bertran de Born. E'n Bertrans de Born
si's yanaya" qu'el cigaya' tan yaler que ja no cujaya" que
86
totz soB Bens Pagues mestier ^^. E puois lo reis lo pres, e quan 15 Tac pres, el li dis: «Bertrans, aura*us encara^' mestier ^^ totz vostre sens?» Et el respos qu'el avia tot so sen^' perdut quan lo reis joves morit Adoncs si ploret lo reis de so filh, e perdonet li e-l yestit e*lh det terras et honors. E yisquet^^ longamen el segle, e puois rendet si a Torde de GisteP^. Et 20 aqui trobaretz de sos sirventes.
1 yi2graf 3 nahe an ^ glaubte, gedachte ^ geschickt ^ immer ^ Erleg begimien ^ sich entzweien ^ so lange bis ^ Bolzen ^o rOhmte sich 11 sei ihm nötig ^ noch ^ Verstand " er lebte ^ Zisterzienserorden
45. I Lo coms^ m'a mandat e mogat^
Per n'Aramon Luc d'Esparro^
Qa'iea fassa per lui tal chanzo
On^ sian trenchat mil cscat, 5 Elm et ausberc et alcoto^,
E perponh^ falsat^ e rompat.
II Et er ops^ que sia atendut^,
Puois ^® comtar mi fai sa razo^^, E que ges^2 no diga de no,
10 Depuois que^^ m'o a convengut^^;
Que blastimaran^^ m'en Guasco^ Quan^^ de lor mi tenh per tengut^^.
III A Tolosa, part^^ Montagut, Fermara'l coms son gonfano^®
15 AI prat comtal^^ josta'l peiro^^^
E quan aura son trap^^ tendut^ E nos lor trairem^^ de viro^^, Tan que tres nocbs i jairem nut^*.
IV E seran i ab'^^ nos vengut 20 Las poestatz^^ e li baro
E li plus 27 honrat companbo Del mon e li plus mentaugut^^; Que 29 per aver, que^^ per somo^, Que 29 per precs^^ i seran vengut ^^^
87
y £ desse qae^^ serem vengat,
Mesclar s'a^'l torneis pel chambo^^, E'lh Gatala 6*lh d'Arago Tombaran soven e menut^^, Qae ja no'ls sostenran arzo^^;
30 Tan grans colps los ferrem nos drut^^.
VI E no pot esser remasut^^,
Contra cel^ no volen tronzo*^
E que samit*^ e cisclato^^
E cendat** no*i sian romput, 35 Gordas, tendas*^, bechas*^, pais80*^
E trap^^ e pavilho tendut.
VII Lo reis qu'a Tarasco perdat*®
E'l senher de Mon Albeo^^, Rotgiers^o e-1 filhs Bernart Otho^^ 40 E lo coms Peire*^ jor n'ajut
E*l coms de Fois^^ ab*^^ Bernardo^ E'n Sanso^^, frair del rei vencut
VIII De lai pensen^ de gnarnizo,
Qne de sai lor er atendut^.
IX Totz temps vuolh qae li ant^^ baro
Sian entre lor irascut.
1 Graf Baimund V. von Toulouse (1148—1194) » aufgefordert » Herr Bamon Luc yon Esparron (Var. Uc) ^ wodurch ^ Panzerhemd, Waffenrock 0 Wamms ^ zerrissen ^ es wird nötig sein ^ entsprochen, Bescheid getan 10 nachdem, da ^^ Grund, Meinung, (Streit)saehe ^ nicht ^^ yereinbart, fibertragen {yiar. E qn'enans de la roazo O aia * 1 coms aperceubut) ^^ würden tadehi ^ Var. Que i« gebunden, yerpflichtet »^ jenseit "^ Banner iö gräflich w Steintreppe, Terrasse ^ Lagerhütte ^ wir werden cu ihnen ziehn iVar. nos alogerem) ^ ringsum ^^ wir werden ohne Obdach lagern «5 mit M Machthaber ^ Var. tug li » gefeiert {Var. elegut) » teüs — teils - teils «> Aufi*nf »i Bitten {Var. pretz) »* Var. mogut^ ss go. bald als ^ wird sich mengen (wird anheben) 85 peld ^ dicht, zahlreich ^ Sattelbogen {Var. Que non lur tenran pro arzo) » dicht » unter- bleiben M Himmel «i Splitter ^ Samtstoff ^Seidenstoff ^ Zindelstoff, Taffet «5 Zeltbahn *» Haken «? Pfähle «^ Aifons II. von Aragon (1162 —1196) ^ Var. arbezo (Montarbezo) «> Boger II. , Viz^raf von Beziers fii Bemard Atho VI., Yizgnif yon Nlmes ( Var. bematado) ^ Peter yon Lara, Erbe der Vizgrafin yon Narbonne ^ Boger Bernard I., Graf yon Foix M Bemard IV. yon Ck)mminges (Gascogne) ^ Sancho, Bruder des Königs Aifons II. 60 sie mögen denken ^"^ hoch
88
46.
Bertrans de Born si s'apelava «Rassa» ab lo comte Jaufre
de Bretanha qu'era fraire del rei joye e d*en Richart qu*era
coms de Feitau. E*n Richartz e*n Jaufres si B*entendiah*
en la domna d*en Bertran de Born, na Maent* de Mon-
5 tanhaCy e'l reis n'Anfos' d^Arago e*n Baimons, lo coms
de Tolosa. Et ela los refudava totz per en Bertran de Born
que avia pres per entendedor* e per chastiador^ E per so
que ilh remasessen' dels precs^ d*ela, el volc mostrar al comte
Jaufre quals era la domna en cui el s'entendia ^, e si la lauzet
10 en tal manieira que par^ qu'el Tagues yista nuda e tenguda.
E volc be qu'om saubes que na Maeuz' era la soa domna,
aquela que refudava Peitau, so era en Richartz qu'era coms
de Peitau^ e*n Jaufre qu^era coms de Bretanha , e*! rei
d'Arago qu'era senher de Saragosa, e*l comte Raimon qu'era
15 senher de Tolosa, e per so dis en Bertrans:
Rassa, als rics es orgolhosa E fai gran sen' a lei*® de tosa*^ Que no vol Peitau ni Tolosa Ni Bretanha ni Saragosa, 20 Anz^* es de pretz tant enveiosa*^
Qu'als pros'^ paubres es amorosa.
E d'aquesta razo^'^ que 'us ai dicha el fetz so sirventes e de
blasmar los rics que re no donan e que mal acolhon e sonan '®
e que senes*' tort ochaisonan^^ e, qui lor quier*® merce, que
25 no perdonan ni servizi no guizerdonan'^; et aquels que mais
no parlan si no de volada^^ d^austor'^, ni mais d'amor ni
d'armas non ausan" parlar entre lor. E volia que*l coms
Richartz guerreies lo vescomte*^ de Lemotges e quo"! ves-
coms** si defendes proosamen**. — E d*aquestas razos** si
30 fetz lo sirventes que ditz: «Rassa, tan creis** e mont' e poia*'
Cela qu'es de totz enjans*® voia*®.»
1 richteten ihr Augenmerk auf, warben um ^ Mathilde ^ Alfons ^ Lieh- haber '^ Ratgeber ^ ablassen ? Bitte, Huldigung ^ es scheint ^ sie handelt sehr verständig ^^ Art ^^ Mädchen ^ vielmehr ^ begierig ^* trefflich, wacker ^ Gegenstand ^^ anreden ^^ ohne ^ anklagen 19 bittet um 20 belohnen 21 piug 22 Habicht 28 sie wagen »* Viagwif 25 tapfer ^ wächst 27 erhebt sich 28 Trug 2» leer
89
I Rassa^, tan creis^ e monta e poia^
Cela qu'es de totz enjans* voia^, Sos pretz a las aatras enoia^, Qu'una noi a que ren'' i noia®,
5 Qae'l vezers de sa beutat loia^
Los pros^^ a sos ops^, cui que coia^^; Qae'lh plus conoissen e*lh melhor Mantenon ades^^ sa lauzor E la tenon per la genzor^^, 10 Qu'ilh^* sap far tan entieir' onor,
No vol mas^^ un sol pregador.
II Rassa, domn'ai qu'es frescha e fina,
Coinda^^ e gaia e mesquina^^, Pel^® saur^^ ab^o color de robina^^,
15 Blancha pel cors com flors d'espina,
Coude mol ab dura tetina, E sembla coniP^ de Tesquina. A la fina frescha color, AI bo pretz et a la lauzor
20 Lieu23 podon triar^* la melhor
Cilh que si fan conoissedor^^ De me ves^^ quäl part ieu azor^^.
III Rassa; als rics es orgolhosa
E fai grau seu^» a lei^^ de tosa^^
25 Que no vol Peitau ni Tolosa
Ni Bretanha ni Saragosa, Anz es de pretz tan enveiosa^^ Qu'als pros^^ paubres es amorosa. Puois^^ m'a pres per chastiador^^,
30 Prec li que tenha char^ s'amor
Et am mais un pro^^ yasvassor
90
Qa'an comte o dac gualiador^^ Que la teogues a desonor^^.
IV Rassa', rics hom qae re no dona
35 Ni acnolh oi met^*^ ni no sona^,
E qae senes^^ tort ochaisona^ E, qui merce'lh quier*^, no perdona, M'enoia^, e tota persona Qae servizi no gaizerdona^^; 40 E li ric home chassador^^
M'enoian^ e'lh bazacador^ Gaban*^ de volada*^ d'aastor*^, Ni ja mais d'armas ni d'amor No parlaran mot entre lor^^.
y Rassa; aisso'as prec qae vos plassa:
Rics hom qae de gaerra no*s lassa^^ Ni no s'en recre^ per menassa Tro qa'^^ om si lais^^ qae mal^ no'lh fassa^ Val mais^ que ribieira^^ ni chassa^,
50 Qae bo pretz n'acuolh e n'abrassa^^;
Maarin ab^ n'Aigar, so senhor, Te^ hom per bo envazidor^^, E'l vescoms^ defenda s'onor*^, E'l coms^^ deman la'lh per vigor,
55 E veiam l'ades^ al pascor^.
VI Marinierst, vos avetz honor,
E nos avem chamjat senhor Bo gaerrier per tomeiador, E prec a'n Golfier de la Tor^^,
60 Mos chantars no'lh fassa paor.
91
VII Papiols^^, mon chantar recor^^
En la cort mo mal Bel-Senhor^^.
1 Yerstecknsme , cf. Biogr. ^ wftchst ^ erhebt sich ^ Trug ^ leer ^ ist ärgerlich ^ etwas (ir^ndwie) ^ schade ^ gewinnt ihr ^^ die Treff- lichen 11 ärgere ^ sogleich, immer i> die Edelste i^ sie i^ aaßer 16 anmutig 17 jung, zart i» Haar i» goldblond ao mit 21 Rabin ^ Kaninchen ^s leidit 24 herausfinden, erkennen ^ die in Erfiihrung bringen (wollen) ^6 nach — hin s? ich bete an, huldige ( Var. y. 18—22 : Sai ab un sol entendedor, Per que m'a sos lauzars sabor. Et am mais usw. y. 81—83) » sie handelt sehr yerstftndig » Art «> Mädchen >i begierig ** da 88 Batgeber «* teuer, wert ^ betrügerisch ^ Vor. y. 81—83: Que ges tnit siei corteiador No's £assan de lids fenhedor, Mas retenha un sol amador. — Zwischen sir. III und IV Interpol, str,: Bassa, la genseri^ qu'anc fos nada E la melher del mon m'agrada, Tals qu'anc de mala re nomnada Ni d'enjan^ non fo apellada. E pesa'm quar la'us ai nomnada, Qu'era la tob ai ensenhada. A la Ana usw. y. 18 22 — ^ macht Ausgaben » redet an »ohne ^ klagt an «1 bittet ^belohnt ^ jagd- liebend *^ mit Bussarden jagend ^ priüilend {Var. parlan) ^ Flug *7 Habicht ^ Var. E ja mais hom de yiro lor No parle d'armas ni d'amor ^ wird müde {Var. Qe flacs es qi de guerra * s lassa Ni qui) ^ läßt dayon ab &i bis tt davon abstehe ^ Var. tort ^ Var. Mais yal ; Mais am » Flußjagd ^ Wald^agd ^ erwirbt (Var. Que ricx hom m'acuelh ni m'abrassa) ^ hält ^ Angreifer, Störenfried (Var. Mauris... Pren guerra ab pretz yaledor) ^ Vizgraf Ademar y. von Limoges (Var. £'1 coms a cor d'envaidor [d'es- yazidor]) 01 Lehn ^ Bichard Löwenherz (Var. E * 1 vescoms de defendedor) ^ Flrühling (Var. E yeiam los lai a. p.) ^ Yersteckname , cf. Biogr. ^ Golfier de las Tors, Lehnsherr des Bertran de Born ^ Name des Spiel- manns, cf. Biogr. 07 bringe ^ Yersteckname einer Dame (Maeut)
47.
I lea m'escondisc^y domna, que mal no mier^ De so qae'us an de me dich laazengier^;
Per merce'us prec qa'om no puoscha mesclar^ Lo Yostre cors fi, leial, vertadier, ö Humil e franC; cortes e plazentier,
Ab me^ domna, per menzonjas comtar.
II AI primier get^ perd'ieu mon esparvier, Que'l m'aucian el ponh^ falco lanier' E porten Ten, qu'ieu'l lor veia plumar,
10 S'iea non am mais de vos lo consirier^ Que de nul' antra aver lo desirier, Qae'm do^ s'amor ni'm retenha al colgar^^.
92
III Autr' escondich^^ vos farai plus sobrier^^, E no mi paosc orar plus d'encombrier^^:
15 S'ieu anc falhi ves^* vos neis^^ del pensar, Quan serem sol en chambra o dintz vergier, Falha'm poders deves^* mon companhier^^ De tal guisa que no'm paoscba ajadar.
IV S'ieu per jogar m'asset^^ pres del taulier^^, 20 Ja no ' i puoscha baratar '^ un denier
Ni ab taula^® presa no puoscha entrar ^i, Anz22 get ades^^ lo reirazar^* derier, S'iea antra domna deman ni enqnier^^ Mas 2^ vos, cui am e desir e tenh char^^.
V Senber sia ieu de chastel parzonier^^ Et en la tor siam qaatre parier^, E ja l'us l'antre no*ns poscham amar, Anz22 m'aian ops^^ totz temps arbalestier, Metg'^^ e sirven e guachas^^ e portier,
30 S'ien anc aic cor^^ d'autra domna amar.
VI Ma domna 'm lais^* per autre chavalier
E puois, no sai a que, m'aia mestier^^;
E falha'm vens, quan serai sobre mar;
En cort de rei mi batan li portier; 85 Et en cocha^^ fassa'l fugir primier,
Si no mentit cel que'us anet^^ comtar.
VII Domna, s'ieu ai mon austor anedier ^^
Bei e mudat^^, be prenden e maisnier^^, Que tot auzel puoscha apoderar^^, 40 Cinh'*^ e grua et aigro*^ blanc e nier^^, Volrai lo donc mal mudat^^, galinier^, Gras, debaten ^^, que no puoscha volar?
93
VIII Fals, enveioS; fementit*^ lauzengier^,
Puois^^ ab midons*^ m'avetz mes destorbier*^, 45 Be lauzera^ qae*m laissassetz estar.
1 spreche mich frei ^ ich verdiene nicht Übel, bin nicht schuldig ^ yer- lenmder ^ entzwein ^ Wurf ^ Faust ? gemein » Sehnsucht ^ mir schenke 10 zum Schlafengebn ^^ Unschuldsbetenerung ^ groß, stark ^ Ungemach 1« nach — hin ^ auch nur i« GefEhrtin " mich setze i» Spielbrett ^ er- listen, gewinnen ^ Brettstein *^ eindringen (in das Spiel des Partners, ins Ziel) ** vielmehr *» sogleich, immer ** Rfickwurf, Unglfickswurf *6 bitte (um Liebe) *« außer, als ^ wert » einen Teil besitzend oder in geteiltem Besitz befindlich 28 Teilhaber «> möchten mir nötig sein si Ärzte 82 Wachen ^ wenn ich je Lust hatte ^ verlasse ^ Bedrängnis, Gefecht 86 ging 87 Entenhabicht s« gemausert » zahm **> überwältigen ** Schwan ^ Beiher *» schwarz ** Hühner jagend ^ zappelig ^ treulos <7 nach- dem, da ^ mit meiner Fraue ^ Verdruß, Zwist <^ ich möchte raten
48.
Bertrans de Born si era anatz^ vezer una seror del rei Richart, que fo maire de l'emperador Ot, la quals avia nom ma domna Eleina, que fo molher del duc de Sansonha. Bela domna era e mout cortesa et ensenhada' e faziagran honor 5 en Bon acolhimen' et en son gen^ parlar. E'n Bichartz qu'era adoncs coms de Peitau, si l'assis'^ lonc^ sa seror, e si'lli comandet qu'ela'lh disses e'lh fezes plazer e gran honor; et ela, per la gran volontat qu'ela avia de pretz e d'onor, e per so qu'ela sabia^ qu'en Bertrans era tan fort
10 prezatz hom e valens e qu'el la podia fort enanzar^, si'lh fetz tan d'onor qu'el s*en tenc fort per pagatz et enamoret si fort de lieis, si qu'el la comenzet lauzar e grazir^ — En aquela sazo " qu'el Tavia vista, el era ab " lo corate Richart en una host*' el temps d'invem, et en aquela host*^ avia
15 gran desaise*'. E quan veno un dia'^ d'una domenga*^ era be mieis'^ dia*^ passatz, que non avian manjat ni begut*^ E la fams lo destrenhia mout, et adoncs fetz aquest sirventes que dis: «Ges" de disnar no'® fora oimais'* matis'^»
1 war gegangen * unterrichtet ^ Empfang * artig ^ ließ sitzen ^ neben ' wußte 8 fördern » preisen «> Zeit n mit ^ Heerlager i» Verlegen- heit, Mangel i* Tag ^ Sonntag ^ö halb i^ getrunken ^ nicht ^ nim- mehr so Morgen, firüh
94
I Ges^ de disnar no^ fora oimais^ matis^, Qui agues pres bo hostau^, E fos dedintz la charns e'l pas^ e*l vis^, E'l fuocs fos clars com de fau^. 5 Lo plus rics jorna es haoi^ de la setmana, E degra^ m'estar soau'^, Qu'aitan volgra^^ volgues mon pro^* na Lana'^ Com lo senher de Peitau**.
II Per saludar torn*^ entre'ls Lemozis 10 Celas qae an pretz chabau^^.
Mos Belö-Senher *^ e mos Bels-Cembelis ^^
Quieiran'^ oimais^ qui las lau*^, Qu'ieu ai trobat del mon la plus certana^ E la genzor^^ qu'om mentau^^; 15 Per que s'amors m'es tan quotidiana^^ Qu'a las autras mi fai brau^^.
III Gens 2^, joves cors, francs e verais e fis,
D'aut^^ paratge^ß e de reiau, Per Yos serai estranhs de mon pais 20 Em mudarai^^ partes Anjau.
E quar^^ etz tan sobr' autras sobeirana^^,
Vostra valors n'es plus au^^^ Qu'onrada n'er la corona romana,
Si'l vostre chaps^^ s'i enclau^^
IV Ab^^ doutz esguar que-m fetz et ab^^ dar vis^
Mi fetz Amors son esclau^^ E mos senher** m'ac pres de lieis assis^^
Sobr' un feutre^^ emperiau, E la paraula fo doussa et humana 30 E'lh dich cortes e soau*®,
E de solatz^ mi sembiet Catalana
E d'acolhir^ö de Fanjau^o.
V AI gen** parlar que*m fetz et al bei ris*^ Quan yi las dens de cristau^
95
35 E'l cors graile*^, delgat^^^ e fresc e lis*^, Trop ben estan en bliau^^, E la colors fo frescha e rosana^^,
Retenc mon cor dintz sa clau^^; Mais aic de joi que qai'm des^^ Corrozana^, 40 Qaar a son grat m'en esjau^^
VI De totas es na Maier ^^ sobeirana^ De quan mars e terra clau^^.
1 nicht > nunmehr ' Morgen, früh ^ Herberge ^ Brot ^ Wein 7 Buchenholx » heute » ich sollte ^o sanft, ruhig ii ich mochte ^ Nutzen 18 Frau Helena (= Herzogin Mathilde) i« Richard Löwenherz i^ ich kehre zurück 1^ heryorrogend, überlegen ^^ Versteckname ^ mOgen suchen ^ wer sie preise «> vollkommen ^ die SchOnste ** nennt, rühmt » vertraut ** hart 8s hoch ^ Abkunft, Geschlecht ^ werde fortgehn » über — hinaus, jenselt ^ weil ^o eihaben »^ Haupt ^ sich einschließt ^ mit 8* Antlitz 86 Sklave 86 hat mich — sitzen lassen 87 Polster 88 (liebens- würdige) UnterhaltuDg 8e gastliche Aufhahme ^ Fanjaux (Languedoc) 41 artig ^Lachen «> schlank "fein, zart *» glatt, weich *« Ober- gcwand ^^ rosig ^ Schlüssel ; Gefibignis, Gewalt ^ gäbe, hätte gegeben ^ persische Provinz Korasan ^i ich erfreue mich ^a einschließt
49.
En la sazo^ que*l reis joves ac facha la patz ab so fraire
Richart e l'ac fenida la demanda* que'lh fazia de la terra,
si com fo la volontatz del rei Henric, lor paire; e*l paire li
dava certa liurazo' de deniers per vianda^ e per so que
5 besonhB Tora; e neguna terra no tenia ni possezia, ni negus
hom a lui no venia per mantenemen'^ ni per socors deguerra:
en Bertrans de Born e tuit 11 autre baro que Tavian mantengut
contra^n Richart foron mout dolen. E'l reis joves si s'en
anet^ en Lombardia tomeiar e solazar^ e laisset totz aquestz
10 baros en la guerra ab en Richart E'n Richartz assetja^ borcs
e chastels e pres terras e derocha' et ars^^ et abrasa^^. E*l
reis joves si tomeiava e dormia e solazava^ Don** en Bertrans
si fetz aquest sirventes que comenza: «D'un sirventes no'm
chal** far lonhor guanda'^.»
1 Zeit ' hat den Anspruch aufgegeben 8 Lieferung * Lebensunterhalt 5 Unterstützung ^ ging fort ^ Kurzweil treiben 8 belagert ^ stürzt um, zerstört ^^ verbrannte ^^ setzt in Flammen ^^ weshalb i8 es liegt mir nicht daran ^^ Ausflucht
96
I D'un siryentes no*m chal^ far lonhor gaanda^ Tal talan^ ai qae'l diga e qae Tespanda^, Qaar n'ai razo^ tan novela e tan granda Del jove rei qu'a fenit^ sa demanda^ 5 So frair Richart, paois^ sos pairs^ lo comanda;
Tan es forzatz^<>! Puois^ n'Aenrics terra no te^* ni manda^^^ Sia reis dels malvatz^^!
II Qne malvatz^^ fai qaar aissi vin^^ a randa^^ 10 De liurazo^^ a comte*^ et a gnarandaH Reis coronatz qne d'antrni pren liuranda^^^ Mal sembla^^ Arnaut, lo marqnes de Bellanda^^^ Ni'l pro** Gnilhelm que conqais Tor Mirmanda^;
Tan fo prezatz! 15 Puois® en Peitan lor men*^ e los truanda*^,
No'i er mais tan amatz.
in Ja per dormir non er de Coberlanda*^ Reis dels Engles ni conquerra Yrlanda Ni tenra Anjan ni MonsaureP^ ni Canda*^ 20 Ni de Peitau non anra la miranda*^ Ni dncs clamatz de la terra normanda
Ni coms palatz 2» Sai de Bordel ni dels Gnascos part^ Landa^* Senher ni de Basatz ^*.
IV Conselh vnolh dar el so^ de n'Alamanda^ Lai a'n Richart, si tot^ no lo*m demanda: Ja per so frair mais sos homes no blanda^^. Nonca^^s fai el, anz assatja^ e*ls aranda^, Tol*^ lor chastels e derocha*^ et abranda^*
30 Deves totz latz*^;
E"l reis^ tomei lai ab cels de Garlanda^^ E l'autre, sos conhatz*^.
97
V Lo coms Jaafres^^ cui es Bresilianda,
Volgra fos primiers natz^
VI Qaar es cortes, e fos en sa comanda
Beiesmes^^ e duchatz.
1 es liegt mir nicht daran * Ausflucht ^ Lust * verbreite ^ Gegenstand ^ hat aufgegeben ? Anspruch ^ da * Vater ^^ gezwungen ; unselbständig 11 hält 12 beherrscht i» Lump, Memme i« lebt ^ Tollst&ndig i« Liefe- rung 17 Bechnung ^ Maß i» ist ähnlich ^ Amaut de Beaulande, Sohn des Garin de Montglane ^ wacker ^ Feste bei Orange ^ IQgt S4 lampig behandelt (?) 25 Cumberland ^6 Montsoreau an der Loire fAnjou) s^Candes an der Loire ^^ Wartturm 28 pfalzgraf ^ Ober — hinaus si i^g Landes 82 Bazas (Oasoogne) ^ Singweise ^ Frau Alamanda (Tenzone des Guiraut de Bomelh) ^ wenngleich ^ behandle freundlich, willfahre ^7 keines- wegs ^ belagert ^ sdiwftcht, bringt ins Verderben ^ nimmt ^ stürzt um, zerstört ^ setzt in Flammen ^ nach allen Seiten hin ^ der junge König Heinrich ^ Die von Garlande d. 1. die Franzosen ^ sein Schwager (Philippe-Auguste) ^^ Gottfried von der Bretagne ^ Königreich
50.
I Si tuit li doP e*lh plor e*lh marrimen^
£ las dolors e'lh dan^ e'lh chaitivier^ Que om anc aazis en est segle dolen, Fossen ensems^; sembleran tot leagier
5 Contra la mort del jove rei engles,
Don^ rema^ pretz e jovens dolores E*l mons^ oscnrs e teintz^ e tenebros, Sems*® de tot joi, ples** de tristor e d'ira^^^
II Dolen e trist e ple^^ de marrimen^
10 Son remasut^ li cortes soadadier*^
E'lh trobador e'lh joglar** avinen^^ Trop an agut en Mort mortal gaerrier; Que tont^^ lor a lo jove rei engles Ves*^ cui eran li plus larc^^ cobeitos^^; 15 Ja non er mais, ni no crezatz que fos,
Ves*^ aquest dan^ el segle plors ni ira'^.
III Estouta^ Mortz, plena^^ de marrimen^,
Vanar^i ti potz que'l melhor chavalier As tout*^ al mon® qu'anc fos de nula gen,
7
98
20 Qaar non es res qu'a pretz aia mestier^^,
Qae tot no fos el jove rei engles; E fora mielhs, s'a Dien plagaes razos^^, Qae yisques^^ el qae maint aatre enoios Qa'anc no feiron als pros^^ mas^^ doP et ira^^^
IV D'aqaest segle flac^^, ple^* de marrimeD^,
S'amors s'ea vai, sou joi tenh menzongier; Qae re DO*i a qae no torn en cozen^^, Totz Jörns veuzis^ e val mens^^ haoi^* qae hier; Chascas si mir el jove rei engles
30 Qa'era del mon® lo plas Valens dels pros^^;
Ar'^^ es anatz^^ sos gens^ cors amoros, Don^ es dolors e desconortz et ira*^,
V Celui qae plac^^ pel nostre marrimen^
Venir el mou^ nos traire d'encombrier^^
35 E receap mort a nostre salvamen,
Com a senhor hamil e drecharier^^ Clamem merce, qa'al jove rei engles Perdo^^, si"lh platz, si com es vers perdos ^^, E*l fassa estar ab honratz companhos
40 Lai on anc doP non ac^ ni aara ira^^.
1 Schmerz ^ Efimmemis ^ Schaden * Unglück ^ zusammen ^ wovon, worfiher ? zurQckbleibt »Welt & düster »> entblößt ii voll is Kummer 1* Söldner i* Spielleute ^ artig iö genommen " gegenüber ^ frei- gebig ^ habgierig ^ hart, unerbittlich (//ds. estenta) ^^ rühmen ^ nötig sei ^ Vernunft ^ lebte 25 den Trefflichen ^ außer (nur) ^7 schlaff 28 Schmerz *» wird schlechter »o weniger ^ heute 8* jetzt ss dahin- gegangen 84 edel, schön ^ es gefiel ^6 Ungemach ^ gerecht ss vergebe 88 wahre Vergebung *o es hatte, gab
51.
Quan Bichartz ac facba la patz ab ^ Bertran de Born e Fac
rendut son cbastel d'Autafort, el si crozet^ lo reis Bichartz,
e passet outra mar. E Bertrans remas guerreian ab ^ n'Aimar,
lo vescomte de Lemotges, et ab^ lo comte de Peiregorc et
5 ab^ totz los autres baros de viro'. E, si com avetz entendut,
99
quan Richartz s'en tornava, el fo pres en Alamanha e si estet en preiso^ dos ans e si si rezemet^ per aver. E quan Bertrans de Born saup que'l reis devia eissir de preise^, mout fo alegres per lo gran be qu*el sabia qu'el auria del rei e per lo dan ^ 10 que seria a sos enemics. E sapchatz qu'en Bertrans avia escriut en son cor totz los mals e'ls dans^ que aquist guerreiador avian facbs en Lemozi et en las terras del rei Richart, e'n fetz so sirventes.
1 mit 2 er nahm das Kreu2 ^ ringsum * Gre^Dgiüs ^ kaufte sich los 0 Schaden
I Be'm platz quar tregua* ni fis^
No rema^ entre*ls baros, Qa'ades^ plantavan boissos^, Tan aman hortz e jardis,
5 Aise^ ab'' pauc de companha^;
Semblas guarden d'ansessis^, Que ja lai on^^ us d'els fos, Non entreratz ses^^ mesclanha'2
II Ancaras^^ i aura ris^*,
10 E be lieu^^ amaran nos
Et acolhiran los pros^^ E daran dels barbaris^^, Si Volon qu'ab'' lor remanha^; Que ja per eridar «Paris!» 15 Senes^^ autras messios^^
No conquerran gen^^ estranha.
III Ja no crezatz qu'om ressis^o
Puoi^i de pretz dos eschalos^^, Mas al soteira^^ dejos^^
20 Pot ben estar quetz^^ e clis^^,
Et en aquel que remauha^;
100
Que per mil marcs d'esterlis
No'n poiria poiar^i dos,
Tan tem27 qu'avers li sofranha^^
IV Be volgra29-l reis^o fos devis^i
£ qae passes sai mest^^ nos E que saubes dels baros Quais l'es fals ni quals l'es üs^% £ conogues la malanha^
30 De que clocha^^ Lemozis
Qu'era sieus e foralh bos^^, Mas US sobros^^ lolh gavanha^^.
V Be volgra^ö, en ma^^'l chausis^°
Coras que^^'n fos lezeros^^^
35 E que*n passes dos sedos^^
Anz que** trop li endurzis, Puois*^ vengutz es d'Alamanha; E vuolh, n'Aimars*^, lo mesquis*^, E'n Guis*^ fassas partizos*^
40 Tan engals qu'us no s'en planba.
VI Marinierst, ges^^ pels Chanzis^^^
Si'ls alb^rga'n Malmiros ^^^ No^^'m fassatz mal a rescos^, No'us en serai plus aclis^*;
45 Ni pe'n Peiro La Cassanha^^,
De que s'es mal menatz Guis*^ Ves^^ me de doas preisos^^ En amor et en companha^.
VII Papiols^s, ja'n Frederis^»
50 No feira aital barganba^
Com fetz SOS filhs n'Aenris^^
101
Quan pres romieus^^ ab^ bordos ^^, Don^ pert Polha^^ e Romanha.
1 Waffenstillstand s Friede ^ verbleibt, anhftlt « immer i^ Bfische 0 Bequemlichkeit; Wohnung ? mit s Gesellschaft »MOrder ^^wo u ohne ^ Handgemenge ^^ noch i^ Lachen, Heiterkeit ^ leicht ^^ die Wackeren 17 kleine Geldmfinzen der Vizgrafen von Limoges ^ Einsatz, Wagnis 1^ Leute ^ energielos, feige ^ ^^^f? ^ Sprosse, Stufe ^ untere, tiefere ^ unten S5 still » gebOckt ^ ich fOrchte ss mangle, ausgehe a& ich möchte so Bichard Löwenherz ^ Seher ^ zwischen as treu 8A Übel 8(i hinkt se gut, zugetan ^ Geschwulst » verdirbt » in (seiner) Hand, Gewalt (7) [//ds. len ma (mas)] ^ s&he ^^ wann immer ^ Muße, Gelegenheit habend; imstande ^ Haarseile ^ bevor ^ nachdem, da ^ Ademar, Graf von Angouldme oder Ademar von Limoges, Sohn des Yizgrafen Ademar Y. von Limoges ^^ der junge (oder elende, Knauser?) ^ wahrsch. Guido von Limoges, Sohn des Yizgrafen Ademar Y. von Limoges ^ Teilung 6» Yersteckname, cf. Biogr. (I) ^^ ja nicht ^ Familie in der Nahe von Autafort ^ heimlich ^ geneigt ^ limousinischer Adliger ^ gegenüber ^ Eroberung ^ Name des Spielmanns, cf. Biogr. ^ Friedrich Barbarossa, Vater Heinrichs YI. ^ Handel ^^ Kaiser Heinrich YI. ^ PUger öS Pilgerstab «* weswegen «5 Apulien
Bertran de Born. (?)
52.
I Be'm platz lo gais temps de pascor^
Qae fai faolhas e flors venir;
E platz mi quan auch^ la baudor^
Dels aazels qae fan retentir 5 Lor chan per lo boschatge,
E platz mi quan vei sobre*ls pratz
Tendas* e pavühos fermatz, Et ai gran alegratge
Quan vei per champanha rengatz^
10 Chavaliers e cbavals armatz.
11 E platz mi quan li corredor^ Fan las gens e Taver^ fugir, E platz mi quan vei apres lor Granre® d 'armatz ensems^ venir,
15 E platz mi eu mon coratge
Quan vei fortz cbastels assetjatz
102
Eis barris^^ rotz^^ et esfondratz ^^^
E vei Tost^^ el ribatge Qu 'es tot entorn claus^^ de fossatz 20 Ab ^^ lissas ^^ de fortz pals *^ serratz.
III Et autresi^^'m platz de senhor Quan es primiers a renvazir*^ En chaval; armatz^ ses^ temor, Qu'aissi fai los sieas enardir
25 Ab'^ valen vassalatge;
E puois que Testorns^^ es mesclatz, Chascus den esser acesmatz^^ E segre^^-l d'agradatge^^, Qae nals hom non es re prezatz
30 Tro qu'^^ a maintz colps pres e donatz.
IV Massas^^ e brans^^, elms de color, Escatz traachar^^ e desgaarnir Veirem^ö a l'entrar de l'estor*^
E maintz yassals ensems^ ferir, 35 Don^ anaran arratge^^
Chaval dels mortz e dels nafratz^^;
E quan er en l'estorn^^ entratz^^, Chascus hom de paratge^
No pens mas^^ d'asclar^^ chaps e bratz^ 40 Que mais val mortz que vius sobratz^^.
V le'us die que tan no m'a sabor^^
Manjar ni beure ni dormir Com a quan auch^ cridar: «A lor!» D'ambas las partz, et auch^ ennir^^
45 Chavals vochs*® per Tombratge,
Et auch^ cridar: «Aidatz! Aidatz!», E vei chazer per los fossatz Paucs e grans per l'erbatge,
103
E vei los mortz qae pels costatz 50 An los tronzos^^ ab^^ los cendatz*^^
VI Baro, metetz en guatge^^
Chastels e yilas e ciatatz Enanz qu'usquecs^^ no • us guerreiatz.
1 FrflbliDg a ich höre » Lustigkeit « Zelte ^ aufgereiht o Plftnkler 7 Hahe ^ viel ^ zusammen ^^ Schutzwehr ^^ zerbrochen ^^ eingeschlagen ^ Heer, Lager ^^ eingeschlossen ^ mit ^^ Palissade ^^ Pfähle ^ ebenso 19 angreifen ^ ohne ^^ Kampf ( Var. E quant es e l'estom [en lo camp] intratz , cf. V. 37) »« bereit (Far. afermatz) »»folgen 2* gern »5 bis 2« Streitkolben {Var. lansas) *^ Schwerter ^ durchlöchern » ^^ werden sehn 80 ^on wo, weswegen »i werden umherirren ^ verwundet (Var. desrocatz; derrocatz) ^ Var. E can l'estortz sera mesclatz; E pueis qe I'estorms er mesclatz, cf. v. 26 ^ Adel ^ außer >o spalten ^ tiber- wunden K Reiz, Genuß ^ wiehern ^ leer, herrenlos ^i Lanzenstück ^3 F&hnchen ^ verpßmdet ^ ein jeder
Guilhem de Berguedan.
(um 1170 — um 1195)
53. Guillems de Berguedan si fo uns gentils bars^ de Gata- loingna, vescoms de Berguedan, seingner de Madorna e de Kiechs, bons cavalliers e bons guerriers. Et ac gran guerra com Raimon Folc de Cardona qu'era plus rics et plus grans 5 qu'el. Et avenc se que un dia' se trobet com Kaimon Folc et ausis' lo malamen; e per la mort d'en Eaimon Folc el fo deseretatz^. Longa saison'^ lo mantenguen^ siei paren e siei amic, mas tuit Tabandoneren per so que totz los escogosset ^ 0 de las moillers o de las fillas o de las serors; que anc no
10 f 0 negus que lo mantengues ^ mas d' ^ en Amaut de Castelbon qu'era un valenz hom gentils e grans d'aquela encontrada®. Bons sirventes fetz on^° disia mals als uns e bens als altres; e se yanava*^ de totas las domnas que'ill soffrian amor. Mout li yengron grans ayenturas d'armas e de domnas, e de grans
15 desayenturas^*. Pois Taucis* uns peons**.
1 Baron a Tag ^ tötete « seines Lehns beraubt '^ Zeit ^ (unter)- stQtzten ? machte zu Hahnrein ^ außer ? Gegend ^^ wo ^^ rQhmte sich IS Unglück 13 Kriegsknecht
104
54.
I Ghansoneta leu^ e plana ^,
Leugereta S ses^ nfana^, Farai eu de mo marques, Del trachor^ de Mataplana,
5 Qu'es d'engan® farsitz e ples^.
A, marques, marques, marques, D'engans etz farsitz e ples.
II Marques, ben aion^ las peiras^
A Melgurs depres Someiras ^^
10 On^^ perdetz de las denz tres;
Ni ten dan'^ que las primeiras I son e no^^'i paron^* ges*^. A, marques, marques, marques^ D'engans etz farsitz e ples.
III Delbratz^^ no'us pretz una figa,
Que cabrella^^ par^^ de biga*^
E portatz lo mal estes*^; Obs i auria2<> ortiga^^ Que'l nervi 22 vos estendes. 20 A, marques, marques, marques,
D'engans etz farsitz e ples.
IV Marques, qui en vos se fia,
N'i a amor ni paria^^, Gardar se deu totas ves^^;
25 Com que 25 s'en a.n^^ de clar dia27j
De noit ab28 vos non*^ q,tl^^ ges*^. A, marques, marques, marques, D'engans etz farsitz e ples.
V Marques, ben es fols qui 's vana2^
30 C' ab 28 vos tenga meliana^
Meins de^^ braias^2 ^q cortves^^;
Et anc üls de cristiana
105
Pejor costuma no mes^^. A, marqaes, marques^ marqnes, 35 D'engans etz farsitz e ples.
1 leicht, flott 2 glatt « ohne * Prahlerei 5 Verrater e Trug 7 voll 8 gesegnet seien ^ Steine ^^ Somidres i^ wo ^ und es schadet nichts 13 nicht 1^ sind sichtbar ^ Arm i^ Sparren, Speiche ^^ scheint ^ Wagen 10 schlecht gestreckt <o es wäre nötig 21 Brennessel '^ Nerf ^ Freund- schaft 2« alle Male, immer ^ wie aach s« gehe 37 Tag ^ mit ^ sich anheischig macht ^ Mittagsruhe ^^ ohne ^2 Hosen ^ JLieder (aus Cordova) 8A brachte auf
Aimeric de Pegulhan und Guilhem de Berguedao.
55.
I «De Berguedau; d'estas doas razos^ A vostre sen^ chauzetz^ en la melhor^ Qa'ieu mantendray tan ben la sordeyor^ Qa'ie'us cug° venser, qui^ dreg^ m'en vol jutgar:
5 Si volriatz mais desamatz^ amar 0 desamar^ e que fossetz amatz? Chauzetz^ viatz^^ selha que mays yos platz.»
II «N'Aymeric, doncx auri'eu sen^ de tos^^, Si yeu del mieihs non chauzia^ d'amor.
10 Tostemps, sapchatz, vuelh mais esser senhor E que desam^ e qu'om mi tenha en car^^; Qu'anc en amor no vengui per muzar^^ Ni anc no fui d'aquels desfazendatz ^^^ Que guazanh^^ vuelh de donas e de datz^^.»
lU «De Bergnedan, nulhs hom desamoros^ A mon semblau; non a gaug^^ ni honor; Qn'aissi com sens^ val mais sobre follor, Val mais qui sierv e fai mais ad honrar Qu'aicel qui penre^^ vol e no donar;
20 Per qu'ieu vuelh mais esser paubres houratz Qtt'avols'^ manens^ö e desenamoratz.»
106
IV «N'Aymeric, tot enaissi^^ o faitz vos
Cum fetz Raiuartz quant ac del frag 22 sabor^^^ Que s'en laysset non per autra temor^*
25 Mas 2^ quar non poc aus el serier^^ montar, E blasma'l frag^^, quant aver ni manjar No'n poc; e vos n'etz ab^^ luy acordatz^^ Qa'aisso que no podetz aver blasmatz.»
V «De Berguedan, quar^^ vos etz mal ginhos ^,
30 Cujatz^ que yeu sia d'aital^^ color.
Non suy, qu'en luec de gaug^*^ prenc la dolor, Mas bos respiegz^^ m'ajud' a sofertar^^; Per qn'ieu vuelh mais ses^^ cossegr'^^ encaussar^^ Que cosseguir^^ so don no fos pagatz^^,
35 Quar mil d'autres val ns bes^^ deziratz.»
VI «N'Aymeric, mais de galhartz e de pros^^ N'ai vistz falhir tot per aital error; Que'l cors*^ d'en Ot del cavalh milsoudor^^ En fon vencutz*2 quar^» no*l laisset brocar*^; ' 40 Que si de prim lo laisses enansar,
Seih que'l venquet fora per elh sobratz^; Per qu'om deu far, quan pot, sas voluntatz.»
VII «De Berguedan, selha qu'ieu plus tenc car*^
Vuelh mil aitans^^ mais amar desamatz^ 45 Qu'ab27 antra far totas mas voluntatz.»
VIII «Bar n'Aymeric, ja nous cugetz^ guabar^^, Que s'amessetz tant cum aissius vanatz^^^ No'us foratz tant de Toloza lunhatz^.»
1 Gegenstände (der Rede) 3 sinn, Ventand » ^shlt * schlechter 5 glaube, (ge)denke ^ wer (= wenn man) ? richtig , gerecht ^ ungeliebt ^ nicht lieben lo schnell ^^ Knabe ^^ halte wert ^ gaffen, vergeblich warten i* müßig; der sich mit müßigem Zuschauen begnügt '^ Qewinn 16 Würfel " Freude »s nehmen iö schlecht «> reich a^ ebenso ** Frucht » hatte Appetit auf, begehrte «* Furcht ^ außer, als » Kirschbaum 27 mit >» in Übereinstimmung *» weil «> listig, betrügerisch «i eben solch 8* Erwartung, Hoffnung ^ dulden w ohne ^ erreichen '^ nach- gehn, verfolgen w befriedigt 88 Gut «9 wacker *o Wettlauf « 1000 Sous wert; wertvoll *ä wurde gewonnen, siegreich bestanden ** ausgreifen, rennen ** überwunden, geschlagen *5 tausendmal (soviel) ^ prahlen " ihr rühmt euch « ihr hättet euch nicht entfernt
107
Arnaut de Mareuil.
(um 1180)
56.
I Bei m'es^ quan lo vens m'alena^
En abril, ans qu'^ intre mais^ £ tota la noit serena Chanta'l rossinhols e*l jais^
5 Qaecs^ auzels en son lengaatge
Per la frescor^ del mati Ya'n menan^ joi d'agradatge^, Com^^ quecs® ab^^ sa par^^ s'aizi*^.
II E pos^® tota res^^ terrena
10 S'alegra, quan folha nais^^,
Non posc mudar no'm sovena^^ D'un' amor per qu'eu sui jais*^. Per natur' e per nzatge M'ave'® qu'eu vas'^ joi m'acli^ 15 Lai quan 2^ fai^^ lo dous auratge^^
Que'm reve^* lo cor aissi.
III Plus blanca es qae Elena,
Belazors*^ que flors que nais'^, E de cortezia plena^
20 Biancas dens ab^^ motz verais^^;
Ab*^ cor franc, ses^^ vilanatge, Color fresc' ab^^ saura^^ cri^» — Dens que*l det^ lo senhoratge^^ La sal^^^ qu'anc gensor^^ no'n vi!
lY Merce fara, si no*m mena
D'aissl enan^ per loncs plais^^, E don^^ m'en un bais^^ d'estrena^
108
E segon^^ servizi mais*®. E pois farem breu^^ viatge 30 Sovendet*2 q breu^i cami^^^
Que • 1 seus bels cors d'alegratge^ Me a mes*^ en est trahi^^.
i es gefällt mir « weht « bevor * Mal » Häher « jeder ^ Frische 8 (TQll)fahrt 0 gern »> nachdem, da ^^ mit 13 Weibchen ^ hat sich ein- gerichtet ^* Wesen ^ entsteht, wSchst i« daß ich mich nicht erinnere 17 fröhlich 38 es kommt mir zu ^nach — hin, zu ^Omichndge ^^dann, wann «* es macht 2» Wehen ** neu belebt, erquickt ** schöner m wahr- haft S7 ohne ss goldblond » Haar «> gab »^ Herrschaft, HerrUchkeit ^ behfite ^s eine Lieblichere ^a von nun an ^ Streit ^ sie schenke 87 Kuß 88 Geschenk » nach, gemäß *o noch mehr " kurz « oft *» Weg ** Freude *5 gestellt, gebracht *« Zug, Schritt, Weg
Arnaut Daniel.
(um 1180—1200)
57.
Arnautz Daniels si fo d'aquella encontrada^ don* fo n'Ar-
nautz de Marueill, de Tevescat de Peiregorc, d'un chastel
que a nom Ribairac; e fo gentils hom. Et amparet' ben
letras e fetz se joglars^ e deleitet se^ en trobar en ciras^
5 rimas; per que las soas chanssos non son leus' ad entendre
ni ad aprendre. Et amet una auta^ dompna de Guascoigna,
moiller d'en Guillem de Bouvila mas non fo crezut* que anc
la dompna li fezes plazer endreg ^** d'amor; per que el ditz:
Eu sui Arnautz qu'amas^* Taura*'
10 E catz*« la lebre'* ab" lo bou^«
E nadi'^ contra subema*®. Lonc temps estet en aquela amor en fetz motas bonas chansos; et el era mot avinens^' hom e cortes.
E fon aventura*^ qu'el fon** en la cort del rey lüchart
15 d'Englaterra, et estant en la cort, us autres joglars* escomes**
lo com el trobava en pus caras^ rimas que el. Arnautz tenc
s'o ad esquern **, e f eron messios ^ cascuns de son palafre **
que non fera, en poder*^ del rey. E-1 reys enclaus*^ cascu
109
en una cambra. E n'Amautz de fasti '^ que n'ac non ac poder
20 que lasses^^ an mot ab''^ aütre. Lo joglars fes son cantar leu^ e tost; et eis non*° avian mas'** 'X* jorns d'espazi***, e devia's jutgar per lo rey a cap^^ de 'V* jorns. Lo joglars demandet a n*Arnaat si ayia fag, e n'Amautz respos que oc'^, passat a 'III* jorns; e no n'avia pessat'*. E'l joglars cantava
25 tota nueg'^ sa canso^ per so que be la saubes. E n'Amautz pes- . set'* co'l traysses*® isquern"; tan que veno una nueg^^ e'l joglars la cantava, e n'Amautz la va tota arretener*^ e'l so'®. E can foro denan lo rey, n'Amautz dis que volia retraire *® sa chanso, e comenset mot be la chanso que 1 joglars avia facba.
30 E'l joglars, can l'auzic, gardet lo en la cara^^, e dis qu'el l'avia facha E'l reys dis** co's podiafar. E*l joglars preguet al rey qu'el ne saubes** lo ver, e-l reys demandet a n'Arnaut com era estat. E n'Amautz comtet li tot com era estat; e*l reys ac ne gran gaug*' e tenc s'o tot a gran esquern", e
35 foro aquitiat** li gatge, et a cascu fes donar bels dos**; e fo donatz lo cantars a n'Amaut Daniel, que ditz:
Anc yeu non l'ac, mas ela m'a.
1 Gegend ^ wober ^ lernte ^ Spielmann ^ ergötzte sich, gefiel sich ® selten, schwer ? leicht ^ hochgestellt » g^laubt lo angehend ^^ raffe zusammen, balle ^^ Luft "jage "Hase is mit löochse i? schwimme ^» Flut, Strömung ^^ artig <<> Qeschiok, Zufinll (es geschah) si ^ar SS forderte heraus ss Spott, Scherss ^ Einsatz as Zelter s« VoH. macht S7 schloß ein ss Unlust S9 verknüpfte, reimte ^ nur ^ Frist »4 am Ende, nach Verlauf s» ja »* (nach)gedacht s» Nacht »e wie er ihm antun könnte ^ (im Gedächtnis) behalten ^ Melodie ^ Tortragen ^ Gesicht ^ fragte ^ brächte in Erfahrung ^ Freude ^ £rei gegeben 45 Geschenke
58.
I En cest sonet^ coind'^ e leri^
Fauc^ motz e capuig^ e doli®,
E serant verai e cert,
Qaan n'aurai passat la lima'^; 5 Qu' Amors marves® plan'^ e daura^^
Mon chantar que de liei mou^^
Qui pretz manten e governa. *
110
II Tot jorn meillur*^ et esmeri*^,
Car la gensor^^ serv e coli*^
10 Del moD, so * ns die en apert.
Sieus sui del pe tro qu'^^en cima^^; E si tot 18 ventaill freid' aura^», L'amors qu'inz el cor mi plou^ Mi ten chaut on plus^^ ivorna^*.
III Mil messas^^ n'aug^* e'n proferi^^ E n'art*^ lum de cera e d'oli^^ Qae Dieus m'en don bon issert^^ De lieis on^^ no*m val escrima*^; E quan remir sa erin saura^^
20 E'l cors gai, grailet^^ o nou^^,
Mais Tarn que qai*m des^ Luserna.
IV Tant Tarn de cor e la queri^^ C'ab^^ trop voler cug^^ la*in toli, S'om ren per ben amar pert
25 Que ' 1 sieus cors sobretracima^^
Lo mieu tot e non s'eisaura^^; Tant a de ver*® fait renou*^ C'obrador^2 u»a e taverna.
V No vuoill de Roma l'emperi
30 Ni c'om m'en fassa apostoli^^,
Qu'en lieis non aia revert** Per cui m'art lo cors e*m rima^^; E si'l maltraich*^ no'm restaura*^ Ab^^ un baisar anz d'annou*^, 35 Mi auci^^ e si enferna.
VI Ges^^ pel maltraich^^ qu'ieu soferi
De ben amar no^^'m destoli, Si tot^* me ten en desert^^
111
C'aissin fatz* los motz en rima^^ 40 Pieitz trac^^ aman c'om que laara^^,
C'anc plus non amet un ou^^ Gel do Moncli n'Audierna.
VII leu sui Arnautz qu'amas^*^ Taura^^
E chatz^^ la lebre^^ ab^^ lo bou^^ 45 E nadi^ contra suberna^^.
1 Siogweise ^ anmatig, artig ^ munter, fröhlich * ich mache ^ ich simmere zarecht, hoble ^ ich hoble (ab), bohne ^ Feile ^ sogleich ^ gl&ttet 10 vergoldet ii geht aus ^ ich (Ter)be88ere mich is jc^ iftutere mich 1* die Schönste, Lieblichste ^ ich verehre ^^ bis ^^ Scheitel as wenngleich '» Luft *> regnet ^ wenn noch so sehr äa es wintert 38 Messen ^ ich höre ^ ich bringe dar ^ ich brenne s? öl ss Gelingen {yar, acert [Sicherheit, Erfolg]) » wo (der gegenüber) «> Fechten, Ver- teidigung 81 goldblond ^ schlank ^ jung ^ gäbe 85 ]ch suche 86 mit 87 ich glaube 88 übersteigt; überflutet 89 steigtauf; verfliegt, verflüchtigt sich «wahrhaftig «Wucher «Werkstatt *8papgt ** Rückkehr *5 (zer)- springt *8 Pein, Qual « wiedergutmacht, heilt *» vor Neujahr « tötet so nicht 5t Einöde, Einsamkeit <» Beim ^ ich erdulde Schlimmeres '^ ackert ^ nicht ein Ei mehr ^ raffe zusammen, balle ^^ jage ^ Hase w Ochse 80 schwimme 8i Flut, Strömung
59.
I Lo ferm voler qu'el cor m'intra
No^m pot jes^ becs escoissendre* ni ongla De laasengier^ qai pert per mal dir s'arma^; E car^ non Taus^ batr' ab^ ram ni ab^ verga^,
5 Sivals^ a frau^^, lai on^^ non aurai oncle, Jauzirai^2 jqJ^ ^n vergier o dinz cambra.
II Quan mi soven^^ de la cambra
On^^ a mon dan^^ sai^^ que nuills hom non intra,
Anz^^ me son tuich^^ plus que fraire ni oncle, 10 Non ai membre no*m fremisca, neis^® Tongla,
Aissi cum fai^^ l'enfas^o denant la verga;
Tal paor ai que'ill sia trop de m'arma^i.
III Del cors li fos, non de Tarma,
E cossentis^^ m'a celat^^ dins sa cambra! 15 Que plus mi nafra^^-l cor que colps de verga
112
Car^s lo sieus sers^^ lai on^^ ill es non intra. Totz temps serai ab lieis^^ cum carns et ODgla, E non creirai chastic^^ d'amic ni d'oncle.
IV Anc la seror de mon oncle
20 Non amei plus ni tant, per aquest' arma! G'aitant vezis cum es lo detz^^ de l'ongla, S'a lei plagues, volgr'esser de sa cambra. De mi pot far l'amors qu'inz el cor m'intra Mieills a son vol^^ c'om fortz de frevol^^ verga.
V Pols ^2 flQpi la seca verga
Ni d'en Adam mogron^^ nebot ni oncle, Tant fina amors cum cella qu'el cor m'intra Non cuig^ qu'anc fos en cors, ni eis^^ en arma. On qn'^^ill estei, fors^^ en plaza o dinz cambra,
30 Mos cors nois part de lieis tant cum ten^^ l'ongla.
VI C'aissi s'enpren^^ e s'enongla^
Mos cors en lei cum l'escorssa en la verga, Qu'ill m'es de joi tors e palaitz e cambra, E non am tant fraire, paren ni oncle ^^,
35 Qn'en paradis n'aura doble joi m'arma, Si ja nuills hom per ben amar lai intra.
VII Arnautz tramet sa chansson d'ongla e d'oncle A grat^2 de lieis que de sa verg' a l'arma, Son Desirat*^, cui pretz en cambra intra *^.
1 nicht 2 heraasreißen ^ Lügner, Verleumder *■ Seele ^ indem, weil 6 ich wage ^ mit ^ Rute ^ wenigstens ^^ verstohlen ^^ dort, wo 12 werde genießen is ich gedenke i* Schaden ^ ich weiß *ö vielmehr 17 alle 1» nicht einmal, sogar i» tut »> Kind >i Var. no'lsia trop de l'arma; que sia prop de s'arma (prop de m'arma) ^ duldete sie {Var. Mas cossentis; Que'm cossentis a) ^ im Verborgenen ^ verwundet ^5 ^^ß ^ Knecht ^ Var. De lieis serai aissi ^ Vorstellung, Zurechtweisung » Finger *> Willen •! schwach *^ seitdem ^s gingen aus ** ich glaube ^ selbst ^ wo auch immer ^ draußen ss reicht, sich erstreckt ^ heftet sich ^ klammert sich an ^^ Var. E am la mais no faz cosin ni onde *'^ Gefallen {Var. Ab grat) ^ Versteckname ^ Var. q'ab pretz dinz cambra intra
113
Folquet de Marseilla.
(um 1180—1195) 60.
Folquetz de Marseilla si fo de Marseilla, fills d'un mer- cadier que fo de Genoa et ac nom ser Amfos. E qand lo paire moric, si'l laisset molt ric d*ayer. Et el entendet ^ en pretz et en valor; e mes se a servir als valens homes et 5 a briguar* ab* lor et a dar et a servir et a venir et anar*. E fort fo grasitz^ et honratz per lo rei Richart', e per lo bon comte Raimon de Tolosa, e per en Barral, lo sieu seignor de Marseilla. Mout trobava e mout chantaya be e mout fo avinens^ hom de la persona. Et entendia se^ en la moiller
10 del sieu seignor en Barral; e pregava la e fazia sas chansos d'ella; mas anc per precs' ni per chanssos no'i poc trobar merce per qu'ela 11 fezes nuill ben endreich*** d'amor; per que totz temps se plaing d'amor en sas chanssos. Et avenc si qe la dompna moric, et en Barrals, lo maritz d'ella e
15 seigner de lui, e*l bons reis Richartz ^, e*l bons coms Baimons de Tolosa, e*l bos reis n' Amfos ^^ Don*^ el, per tristessa de la dompna e dels princes qe vos ai ditz, abandonet lo mon'*. E rendet se a l'orden de Cistel" ab' sa moiller et ab dos fills qu'el avia. E «i fo faitz abas d'una rica abadia
20 qu'es en Proenssa que a nom Lo Torondet. E pois el fo faitz evesches de Tolosa. E lai el moric.
1 richtete sein Augenmerk , strebte ^ TerkehreOi sich vertraut machen s mit ^ gebn ^ gern gesehen ^ Richard Löwenherz 7 anmutig, artig 8 verliebte sich , warb ^ Bitten lo angehend u Alfons II. , König von Aragon (1162—1196) ^ weshalb u Welt >* Zisterzienserorden
61.
I En chantan m'ayen^ a membrar^
So qu'ieu cug^ chantan oblidar, Mas^ per so chant qu'oblides la dolor E * 1 mal d'amor;
8
t
114
5 Et on plus^ chan, plas^ m'en sove^
Que^ la boca en al re non ave^ Mas^ en: merce! Per qu'es vertatz e sembla be^ Qn'ins el cor port, doDa, yostra faisso^^
10 Qaem chastia^^ qnHeu no vir^^ ma razo^^
11 E pos^* Amors mi vol honrar Tant qu'el cor vos mi fai portar^
Per merce 'US prec que'l gardetz de l'ardor, Qa'ien ai paor 15 De Yos mont major qne de me;
E pos^^ mos cor, dona, vos a dinz se, Si mals li'n ve\ Pos^* dinz etz, sufrir lo'us cove^^; Empero^^ faitz del cors so que'us er bo^^ 20 E'l cor gardatz si qom yostra maizo.
III Qu'el guarda vos e'us ten tan car^* Que*l cors en fai nesci^^ semblar,
Que-1 sen^o hi met, Tengienh^i e la valor, Si qu'en error 25 Laissa*! cors pel sen^o qu'el rete^^;
Qu'om mi parla, manhtas vetz^» s'esdeve^, Qu'2*ieu no2* sai que, E'm salnda qu'^*ieu no^ n'aug^^ re; E ja per so nuls hom no m'ochaizo^^ 80 Si*m saluda et iea mot non li so^^.
IV Pero^^ lo cors no's den blasmar^^ Del cor per mal que'il sapcha far^
Que tornat l'a al plus honrat senhor
E tolt«> d'alhor' 35 On^^ trobav' enjan^^ e no-fe^^;
Mas dregz^* torna^^ vas^^ so senhor ancse^^;
Pero^^ no cre^^
115
Que*m denh^^, si merces no'm mante*^, Que rintr'^2 gj ^or tan qu'en luec d'un ric do*^ 40 Denh^ escoutar ma veraia chanso.
V E si la denhatz^^ escoutar^
Dona^, merce'i deurai trobar; Pero^® ops m'es*^ qu'oblides sa ricor E la lauzor 45 Qa'ieu n'ai dig e dirai jasse^^;
Mas autre pro^^ mos lauzars noca^^'m te*^, Com que^^m malme *^-, Que l'ardors mi creis^ e'm reve^^, E*l fuex, qui^^l mou^^, sai que creis^ a bando^, 50 E qui^2 no*l mou^^, mor^^ en panc de sazo^^.
VI Morir puesc be^,
N'Azimanz^^, qu'ieu no*m planh de re, Neis^® si'm doblava^^'l mals d'aital faisso^ Com dobla^^'l pointz^^ del taulier^^ pej. razo^^
VII Chansos, desse^
Vas^^ Monpeslier vai de part me A dou Guillem dir, si tot^^ no'il sap bo^^, Sos pretz, car creis^^, li'm fai quarre perdo^l
1 es geschieht ^ ins Ged&chtnis rufen ^ (geldenke, nehme mir Tor ^ da doch ( Yar. E) ^ je mehr — desto mehr ^ ich erinnere mich daran 7 denn 8 kommt nicht zu anderem als (es gelingt ihm nicht, anderes zu sagen als) ^ wohl ^o Bild ^^ ermahnt, weist zurecht ^^ wende, wechsle 18 Sinn 1* da i« ihr müßt « deshalb " gut i8 teuer, wert ^ un- wissend, einfältig ^ Verstand »^ Scharfsinn, Talent ^ hält zurück 38 Male 8« ohne daß 25 ich höre ^ klage an ^ kein Wort zu ihm spreche iB indessen ^ sich beklagen ^ genommen ^i ^o ^^ Trug s» Treulosig- keit 8* gerades wegs (?) ^ kehrt (zurUck) «» zu, nach «r immer *» Var. Per q'ieu 89 ich glaube ^ halte fQr würdig, nehme an ^^ stützt ^ möge eintreten ^ Geschenk ^ Var. si la m deigna escoutar Midonz ^ ich muß *^ hat Nutzen ^^ durchaus nicht {Yar. Pero ben sai mos lauzars pro no'm te) ^ wie auch ^ übel zurichte, quäle ^ wSchst ^^ kommt zurück ^ wer (s» wenn man) &> rührt ^ rückhaltslos, hefüg ^ (er)8tirbt fi6 Zeit ^ Versteckname * selbst ^9 doppelte, yermehrte sich * ^^t «1 Feld «* 8piel-(Schach-)brett «8 naturgemäß (?) « sogleich «5 wenn^ ^eich 86 es sagt zu, gefiUlt 87 VerzeihuDg
8*
116
62.
I Si cum cel q'es tan greaiatz^
Del mal que non sen^ dolor, Non sen^ ira* ni tristor, De guisa^'m sui oblidatz;
5 Car tant sobrepoia^'l dans^
Que mos cors no * 1 pot penssar, Ni nuills hom tro^ al proar^ No pot saber cum s'es grans d'en Barral, lo mieu bon seignor;
10 Per que, s'er^^ chant o ri^^ o plor, No m'o pretz plus cum fer'^^ enans.
11 Qu'ie*m peus^^ si soi enchantatz
0 sui cazutz en error,
Qan no trop sa gran valor; 15 G'aissi nos teni' onratz
Q'eissamens^* cum Tazimans^^ Tira'l fer e'l fai levar Fazi' el mains cors^^ dreissar Vas^^ pretz, forssatz^^ e pesans^^; 20 E qui pretz e gaug^^ et honor,
Sen^^, larguesa, astr'22 e ricor Nos a tout*-^^, pauc vol nostr' enans 2*.
III Ai! qans^^ n'a deseretatz
Q'eron tuich ric en s'amor,
25 E qant^ö en moriro'l jor
Q'el fo mortz e soterratz^^! Q'en un soP^ non vitz^» mortz tans. Neis^^ qui l'auzion nomnar N'entendion^ achaptar^i,
30 Tant era sos pretz prezans^^.
Qu'aissi saup^^ so nom far ausser^*, De pauc gran e de gran major, Tro^ no'l poc enclaure garans^^
117
IV Ai! seigner doutz*^ e privatz,
35 Cum pnosc dir vostra lauzor?
Q'a lei*'^ de riu sorzedor^ Qu'ieis^^ mais on plus^ es voiatz^^, Greis ^2 vostre laus en pensans**^, E • 1 trob^ ades*^ mais que far, 40 E sembla*^*! vostre donar
Don vos creissia^^.] talans^^
On mais*® venion queridor*^; Mas Dieus, cum a bon donador, Vos donav' ades*^ mil aitans*^.
V Et er^® qan foz plus poiatz^,
Faillitz^i a guisa^^ de flor Que, qand hom la ve^^ genssor^^, Adoncs ill chai^^ plus viatz^; Mas Dieus nos mostr' ab semblans^^
50 Que sol27 l^| devem amar
El chaitiu^^ segl'^^ azirar^*^ On pass' om com yianans^^, Qu'autre pretz torn' en desonor E totz autre sens^^ en folor
55 Mas^ de cels que fan sos comaus.
VI Bei Seigner Dieus, cui non platz
Mortz de negnn pechador, Anz^^ per aucire^^ la lor Sofritz vos la vostr' en patz,
60 Faitz lo lai viur'^^ ab los sans^*,
Pos^^ sai no'l volguetz laissar! E deignatz^^ Ton vos preiar, Verges^^, que preiatz per mans^'*^ Vostre Fill, per q'el los socor,
65 Q'esperans' an tuich^^ li meillor
Eis vostres cars precs^® merceians^^
118
YII Seigner, meravillas grans!
Gar eu de vos puosc chantar Ar^^ qan mieils degra^^ piorar; 70 Pero''* tant plor en penssans*^
Per qe ben leu maint trobador^* Diran de vos mais de lauzor Quez'''^ ieu que'n degra'^^ dir mil tan*^.
^ beschwert, gequält ^ er fühlt s ich fQhle *■ Schmerz, Kummer ^ derart ^ Qbersteigt, erhebt sich gewaltig ? Schaden, Leid *^ bis ^ er- proben, erleiden lo jetzt ^^ ich lache ^* wie ich getan hatte is Var. Non say si' m soy i* ebenso ^ Magnet ^^ manche Leute ^^ nach — hin '& be- zwungen, niedergeschlagen ^ beladen, bekümmert 3o Freude ^ Sinn, Verstand « Glück *» genommen ä* Vorteil » wie viele » bestattet ^ einzig ^ ihr habt gesehn S9 gelbst ^ gedachten ^i gewinnen ^ von Wert, hervorragend » er wußte m höher ^ Umgrenzung, Krefs, Maß M süß» lieb w nach Art i» Quellgewftsser »» entquillt ^ je mehr " geleert ^ wachst ^ beim Nachdenken ^ ich finde ^ sogleich, immer *^ ist ahn- lich «7 Lust ^ Bittsteller (^ tau sendmalso viel ^ gestiegen ^^^ ihr seid zu Fall gekommen öi gieht ™ als lieblichste, schönste ^ schnell ^ Bilder, Oleichnisse «« elend ^ Welt » hassen ( Var mon desprezar) » Wanderer, Pilger <» außer, als ^^ vielmehr 6' töten ^ leben e* Heilige «^ da flo wollet gnadig w Jungfrau « manche, viele « alle »o Bitten '» gnade- heischend; gnadevoll ^u ich sollte ^s indessen 74 Far. Per qe'il avinen trobador 75 ^Is
Peire Vidal.
(um 1180 — um 1205)
63.
Peire Vidals si fo de Toloza, filz d'un pelissier^ E can-
tava mielhs d*ome del mon*, e fo bos trobaire; e fo dels
plus fols homes que mai fossen, qu'el crezia que tot fos vers^
so que a lui plazia ni q*el volia. E plus leu^ li avenia tro-
5 bars que a nulh home del mon', e fo aquel que pus rics
Bons^ fetz, e majors folias d^armas e d'amors. E dis grans
mals d'autrui; E fo vers' que us cavaliers de San Gili li fetz
talhar la lengua per so qu'el dava ad entendre qu'el era drutz ^
de sa molher; e n'üc del Bauz si '1 fetz garir^ e metgar ^ E cant
10 el fo garitz ^, el s'en anet' outra mar, e de lai menet una grega'^
que'il fon donada per moiller en Gipri. E'il fon donat a
entendre qu'ela era netsa" de Temperador de Gonstantinople,
119
e qu'el per lieis ** devia aver Temperi *• per razon. Don '* el mes" tot can poc guazanhar*** a far navili*^, qu'el crezia
15 anar^ conquistar remperi^'; e portava armas emperials, e's fazia apelar emperaire e sa molher emperairitz. Et entendia'^ en totas las bonas donas que vezia^', e totas las pregava d'amor; e totas li dizian de far e dir so qu*el Tolgues; don el se crezia drutz* de totas, e que cascuna moris per el; e
20 totas l'enganayan ^^. E totas vets'^ menava rics destriers e portaya ricas armas, e cadieira^' e campolieit*' emperial; e crezia esser lo melher cavaliers del mon' per armas e-l plus amatz per domnas.
Peire Vidals, si com ieu vos ai dit, s*entendia^^ en totas
25 las bonas donas, e crezia que totas li volguesson ben per amor. E si s'entendia^" en madomna n'Alazais de Roca Martina qu'era molher d'en Barral, lo senhor de Marseilla, lo quals volia meils** a Peire Vidal qu*a home del mon' per lo ric trobar e per las belas folias que dizia e fazia; e
30 clamavan*^ se abdui-* Raynier. E Peire Vidals si era privatz de cort e de cambra d*en Barral plus que om del mon*. E'n Barrals si sabia be que Peire Vidals se en^tendia^" en sa molher, e tenia loi a solatz'^, e tug^^ aquilh que o sabion; e si s'alegrava de las folias qu'el fazia ni dizia; e la dona
35 0 prendia en solatz '^, aissi com fazian totas las autras donas en cui Peire Vidals s*entendia^^; e cascuna li dizia plazer'^ e'ill prometia tot so que'ill plagues e qu'el demandava; et el era si savis'® que tot o crezia. E quan Peire Vidals se corrossaya'^ ab ela, en Barrals fazia ades'^' lapatz e*l fazia
40 prometre tot so que demandaya. E quan veno un dia", Peire Vidals saup qu' en Barrals se era levatz e que la domna era tota sola en sa cambra; e veno s'en al leit*^ de madona n'Alazais, et atroba la dormen, et aginoilla se davan ella e baiza li la boca. Et ella sentit lo baizar e crezet que fos en
45 Barrals sos maritz, e rizen ella se levet; e garda, e yi qu'era lo fols de Peire Vidal, e comenset a cridar et a far gran rumor. E yengron las donzelas de lains, quant ho auziron.
120
e demanderon: «Qu'es aisso?» E Peire Vidals s'en issit fugen. E la domna mandet per en Barral, e fetz li gran reclam'^ 50 de Peire Vidal que Tavia baizada; e ploran Ten preguet qu'el en degues'^ penre venjansa. Et en Barrals, aissi com valens hom et adregz'^, si pres lo fag a solatz*^ e comenset a rire et a reprendre sa molher, car ela avia faita rumor d'aisso que'l fols avia fait. Mas el no la'n poc castiar'^ qu*ela no 55 mezes*' gran rumor per lo fait, e sercan*® et enqueren lo mal de Peire Vidal; e grans menassas fazia de lui. Peire Vidals, per paor d'aquest fait, montet en una nau^^ et anet s'en' a Genova; e lai estet tro que^^ passet outra mar ab lo rei Richart, que'ill fo mes en paor que madona n'Alazais 60 li volia far tolre la persona. Lai estet longa sazo, e lai fetz maintas bonas cansos, recordan lo baizar qu'el avia emblat^'^. E dis en una canso que dis: Ajostar^* e lassar*'^, que de leis non avia agut negun guizardo^^
Mas*' un petit cordo*^; 65 Si aigui*® qu'un mati
Intrei dins sa maiso E-il baisei a lairo*^® La boca e'l mento. Et en un autre loc dis: 70 Pus** onratz fora c'om natz,
Si'l bais emblatz*' mi fos datz E gent*^^ aquitatz*'. Et en antra chanso la quals comensa: Pitts que'l paubres que jatz en ric ostal^, el dis: 75 Be'm bat Amors ab las vergas** qu'ieu cuelh,
Quar una vetz** en son reial capduelh*' L'emblei** un bais don tan fort me sove". Ai! tan maltrai*' qui so qu'ama no ve*®! Aissi estet longa sazo outra mar, que non auzava^^ tornar 80 en Proensa. E'n Barrals que li yolia aitan de be'* com avetz auzit, si preguet tan sa molher qu'ela li perdonet lo fait del baisar e loi autreiet en do*^. E'n Barrals si mandet a Peire
121
Vidal grassia e bona voluntat de sa molher, e que vengues. Et el venc ab gran alegrier a Marseilla, e fo fort be aculbitz 85 per en Barral e per madona n'Alazais, et autreiet li lo baizar en do®* qu'el li avia emblat**; don** Peire Vidals fetz aquesta chanso que ditz:
Pos tomatz soi en Proensa. —
Peire Vidals^ per la mort del bon comte Raimon de Tolosa^^
90 si se marri ^ molt e det se gran tristessa ; e vestit se de negre ^,
e talbet las coas^ e las aurelhas a totz los sieus cavals; et
a si et a totz los sieus servidors fetz raire*^ los cabelhs^^
de la testa; mas las barbas ni las onglas non se feiron taillar.
Molt anet' longa sazo a lei^^ de fol home e de dolen. Et
95 avenc se que en aquela sazo qu'el anava' enaissi dolens,
que'l reis n'Anfos d'Arago®' venc en Proensa; e vengro ab
lui Blascols Romieus, en Garsias Romieus, en Martis del
Canet, en Miquels de Luzia, en Sans d'Antilon, en Guillems
d*Alcalla, en Albertz de Castelvieil, en Raimons Gausserans
100 de Pinos, en Guillems Raimons de Moncada, en Amautz de Castelbon, en Raimons de Cerveira; e troberon Peire Vidal enaissi trist, dolen et enaissi apareillat a lei^^ de fol. E lo reis lo comenset a pregar e tug'^ li autre sei baro e Blascols Romieus e'n Guillems d'Alcalla qu'eron sei amic especial,
105 qu'el degues*^ laissar aquel dol'® e que degues'® cantar e
se alegrar e que feses una chanso que ill portesson en Arago.
Tan lo preguet lo reis e*ill siei baro qu'el dis que sealegraria
e laissaria lo doP®, e faria chanso e tot so que*il plagues.
Et el si amava la Loba de Puegnautier^^, e madona
110 Estefania de Son^* que era de Sardanha'^; et aras^* de novel era*s enamoratz de na Raymbauda de Biolh^*^, molher d' en Guillem Rostanh qu'era senher de Biolh. Biolhs si es en Proensa, en la montanha que part Lombardia e Proensa. La Loba si era de Garcasses; e'n Peire Vidals si se fazia apelar
115 lops^^ per ela, e portava armas de lop. Et en la montanha de Cabaret el se fetz cassar^^ als pastors ab cas^^ et ab mastis et ab lebriers, si com om fai lop; e vesti una pel de lop^^
122
per donar a entendre als pastors et als cans qu*el fos lops. E li pastor ab lor cas lo cassero^^ e*! baratero^® si malamen
120 qu'el en fo portatz per mort a P albere de la Loba de Pue- gnautier. Et cant ela saup que aquest era Peire Vidals, ela comenset a far gran alegreza de la folia que Peire Vidals avia faita, et a rire molt, e*! maritz de leis atressi^^; e receu- bron*' lo ab gran alegreza. E*l maritz de ela lo fetz penre**
125 e fetz lo metre en luec rescos^ al miels qu*el poc ni saup; e fetz
mandar pel metge^^ e fetz lo metgar '^ entro que^' fo garitz^.
Et aissi com vos ai comensat a dire de Peire Vidal qu*el
avia promes al rei et a sos baros de far chansos, can fon
garitz ^, lo reis fetz far armas e yestirs a se et a lui ; e vestit
130 se en Peire Vidals et agenset^® se fort; e fetz adoncs aquesta canso que ditz:
De chantar m'era laissatz Per ira'® e per dolor.
1 Kflrschner 3 Welt ^ wahr * leicht <( die reichsten (Sing^Weisen 3 Geliebter ^ heilen ^ ärztlich behandeln ^ ging davon ^^ eine Griechin 11 Nichte 1^ durch sie ^ Kaiserreich ^* weshalb ^^ wendete an, gab ans 14 yerdienen i^ Schiff, Flotte ^ verliebte sich, war verliebt ^ er sah ^ betrogen ^ immer *^ Stuhl ss 2elt s« hegte größeres Wohlwollen S5 sie nannten ^ beide ^ Scherz. Kurzweil ^ alle^ ^ Angenehmes *> weise M erzQmte sich ^a sogleich, immer »s Tag '84 Bett ^ Klage >ö sollte ^ geschickt ss zurechtweisen se erregte, verursachte *^ suchend *i Schiff ^3 bis ^ gestohlen ^ zusammenbringen, verbinden ^ ver- kntkpfen ^ Lohn ^^ außer ^ Band *^ und doch hatte ich ^ verstohlen <(i mehr ^^ htkbsch, freundlich ^ freigegeben m Haus 5& -R^te '^ Mal ^ Schloß(turm) ^ ich gedenke ^ leidet Pein ^o ^agte ^^ gestand ihn ihm zu als Geschenk ^ Raimon Y. (gest. 1194) ^ betrübte sich ^ schwarz ^ Schwänze ^ schneiden, rasieren ^ Haare ^ nach Art ^ Alfons II. (n62--1196) 70 Trauer 7i Penantier (Aude) 7« üsson (Ariögel '8 La Cerdagne ?« jetzt 76 Beuil (AIpes-Maritimes) 7« Wolf ?? jagen 7» Hunde 70 Wolfsfell ^ prellten, richteten zu ^^ ebenso ^^ nahmen auf ^ nehmen *** verborgen «5 Arzt «ö putzte sich heraus (gefiel sich?)
64.
I Drogoman ^ senher, s^agaes bon destrier^,
En fol plag^ foran intrat mei guerrier^; C^aqoi mezeis cant^ hom lor me montan^, Mi temon^ plus qae caillas^ esparvier^
5 E non preson^ lor vida un denier,
Tan mi sabon fer^^ e salvatg' e brau^^.
123
II Cant ai vestit mon fort ausberc^^ doblier^^
E cent^* lo bran^^ que*m det en Gui Tautrier^^, La terra crola^^ per aqui on vau^^;
10 E non ai enemic tant sobrancier^^
Qae tost no'm lais^^ las vias e'l sentier, Tan me dopton ^ can senton mon esclau^^
III D'ardimen yail Rollan et Olivier,
E de domnei^^ Berart de Mondesdier^^; 15 Car sei tan pros^*, per aco n'ai bon lau 2^, Qae sovendet^^ m'en venon messatgier Ab 27 anel d'aur, ab^^ cordo^® blanc e nier^, Ab 27 tals salutz don^^ totz mos cors s'eBJau^^.
IV En totas res semble ben cavalier;
20 Sim soiy e sai d'amor tot son mestier E tot aisso c'a dradari'32 aban^^,
C^anc en cambra non vitz^ tan plazentier^^
Ni ab 27 armas tan maP^ ni tan sobrier^^;
Don 3® m'ama e'm tem^ tals que no*m ve^^ ni m'au^^^
V E s'eu agnes caval adreit^® corsier,
Saau^^ s'estes*^ lo reis*^ part*^ Balagaier^^
E dermis se planamen^^ e snau^^;
Qu'eu'l tengra** en patz Proens' e Monpeslier,
Que raubador*^ ni malvatz rocinier^^ 30 No'l ranberan mais Antaves^^^ni Cran^®.
VI E si'l reis^i torn' a Tolosa el gravier*^
E n'eis^^ lo coms^^ e siei caitiu^^ dardier^^ Que tot jorn cridon^: «Aspa! et Orsau^^!», B'aitan me van*® qu'eu n'anrai'l colp premier, -
35 E'i ferraiö7 tan que'is n'intraran doblier^®, Et eu ab 27 lor, qui^^ la porta no'm clau®^
124
VII E s'eu consec®^ gelos ni lanzengier^^
G^ ab^^ fals conselh gaston l'aatrai sabrier^^ E baisson joi a presen^ et a frau^^, 40 Per ver sabran cal son li colp qu^ea fier, Que, s'ayian cors de fer o d'acier, /
No lor valra una pluma de pau^^.
VIII Na Vierna*, merce de^^ Monpeslier^ E'n Rainiers^, ar^^ amaretz cavalier; 45 Don^® jois m'es mais cregutz^^ per vos, Deu lau^®.
1 Verateckname > Streitroß » streit ^ Feinde ^ sol>ald nur ^ er- wfthnt, nennt ^ sie fQrchten ^ Wachteln ^ erachten wert lo wild, grimmig 11 hart, streng is Panzer ^ doppelt i^ nmgQrtet ^ Schwert i^ neulich 17 erhebt ^ dort, wo ich gehe ^ überlegen, stolz » lasse >i Schritt aa Minnedienst, Artigkeit ^s Held der Chansons de geste ^ trefTlich S5 Loh » oft ^ mit » Band » schwarz ao woher, weshalb >i erfreut sich 8> Liehschaft ss kommt zu, gehört ^ ihr habt gesehn ^ gefällig, liebenswürdig ^ sieht ^ hört ss richtig, geschickt » ruhig, sanft 40 würde stehen (sein, leben) <i Alfons n. yon Aragon ^ jenselt ^ Stadt in Catalonien **■ ich würde ihm halten ^ Räuber ^ Buschritter «^ Ge- biet östlich Tarascon *» La Crau (Arles) ^ Eies, Sand(platz) «> zieht aus si Baimon V. , Graf von Toulouse 02 elend ^ Speerwerfer ** rufen ^ Namen zweier Pyrenäen täler ^ ich rühme mich ^ werde zuschlagen ^ doppelt d. h. in Scharen, dicht gedrängt (?) ^ wer (= wenn man) M schließt ^1 erreiche ^ Schmeichler, Lügner ^ Geschmack, Freude ö* öffentlich 65 heimlich «« Pfau w dank, wegen (?) <» jetzt (-^ä. En raina sai) ^b gewachsen, erwachsen ^o ich lobe, preise
65.
I Ab Talen ^ tir vas^ me Taire^
Qu'ea sen* venir de Proensa; Tot quant es de lai m'agensa^, Si que, qoan n'aug^ ben retraire^,
5 En m'o escout en rizen^
E'u deman per un mot cen^:
Tan m'es bei quan n'ang^ ben dire.
II Qu'om no sap tan dous repaire^^
Com de Rozer^^ tro qu'^^ a Vensa^^,
10 Si com clau^* mars^^ e Darensa,
Ni on^^ tan fis jois s'esclaire;
125
Per qu^entre la franca gen
Ai laissat mon cor jauzen
Ab leis^^ que fa'ls iratz^® rire.
III Qu'om no pot lo jorn maltraire^^
Qu'aia de leis sovinensa^^ Qa'en leis nais^^ jois e comensa; E qui qae*n sia lauzaire^^^
De ben que'n diga no'i men^^, 20 Qne'l melher es, ses conten^*,
E'l genser^ö qu'el mon^^ se mire.
IV E s'eu sai ren^^ dir ni faire, Ilh^^ n'aia'l grat^^, que sciensa M'a donat e conoisseusa,
25 Per qu'eu sui^® gais e chantaire.
E tot quan fauc^^ d'avinen^^ Ai del seu bei cors plazen, Neis^^ quan de bon cor consire^.
1 Atem 8 zu, nach — hin » Luft « ich fühle & gefftllt e ich hdre 7 erzählen s lachend ^ hundert ^o Wohnst&tte i^ Bhone ^ bis ^ Yence (Seealpen) ^* umschließt ^ Meer 10 wo ^^ bei ihr ^ die Bekümmerten ^ Leid erfahren ^ Erinnerung Bi entsteht ^ Lobieduer ^ lügt M ohne Streit, unbestritten ^ die Schönste ^e ^elt « (irgend) etwas ^ sie s) Dank *> Var. sia gais chantaire ^ ich tue ® Artiges, Anmutiges SB selbst, sogar m ich sinne, denke
66.
I Pos^ tornatz sui en Proensa
Et a ma domna sap bo^,
Ben dei far gaia chanso,
Sivals^ per reconoissensa* 5 Qu' ab** servir et ab*^ honrar
Conquier^ hom de bon seuhor
Don^ e benfait et honor,
Qui be'l sap tener en car^;
Per qu'en m'en dei esforsar.
126
II Ses^ peccat pris penedensa
E ses^ tort fait quis^® perdo, E trais^i de nien gen^^ ^qI Et ai dHra benvolensa E gaugi^ entier de plorar
15 E d'amar^^ doussa sabor^
E sui arditz per paor E sai perden gazanhar^^ E, qoan sui yencatz, sobrar^^
III E qnar^^ anc no^^ fis falhensa, 20 Sai en bona sospeisso^^
Que'l maltraitz^ me torn en pro*^, Pos^ lo bes^^ tan gen^^ comensa. E poiran s'en conortar^^ En mi tait Tautr' amador, 25 Qu' ab^ sobresforsiu ^^ labor
Tracks de neu^^ freida foc^^ dar Et aigaa donssa de mar'"^^.
IV Estiers^ö non agra^® garensa^^^ Mas qaar^^ sap qae vencntz so^^^
30 Sec^^ ma clpmn' aital razo^
Que Yol que vencutz la vensa; Qu' aissi deu apoderar^^ Franc' umilitatz ricor^^, E quar^^ no trob valedor^^
35 Qu' ab leis^ me posc' ajudar,
Mas^^ precs*^ e merce clamar.
V E pos^ en sa mantenensa^^
Aissi del tot m'abando^^, Ja no*m deu dire de no; 40 Que ses® tota retenensa*^
Sui seus^^ per vendr' e per dar.
127
E totz hom fai gran folor Que ditz qu^eu me vir alhor; Mais am ab leis^ mescabar^^ 45 Qa'ab antra joi conquistar.
VI E cel que long' atendensa
Blasma, fai gran falhizo;
Qu'er^^ an^^ Artus li Breto,
On avian lor plevensa^^ 50 Et en per lonc esperar
Ai conqnist ab^ gran doussor
Lo bais^^ que forsa d'amor
Me fetz a midons^ emblar^^,
Qu'eras*^ lo*m denh'^* autreiar^^.
VII Bels Rainiers^, per ma crezensa^^,
No'us sai par^^ ni companho, Quar tuit li valen baro Valon sotz vostra valensa. E pos^ Dens vos fetz ses^ par^^ 60 E'us det mi per servidor,
Servirai vos de lauzor^^ E d'als^^, qnant o poirai far, Bels Rainiors, qi'us etz ses^ par^^.
1 da > es gefMlt > wenigstens ^ Erkenntois ^ mit ^ erwirbt ? Gabe ^ werthalten ^ ohne lo ich bat um ^^ ich zog ^* artig, hübsch is Freude ^* Bitterkeit i& gewinnen i^ Oberwinden i? ^eil, indem ^ nie ^^ Er- wartung, Hoffnung » Leid, Fein >i Vorteil » das Gute ^s sich trösten M übermäßig, gewaltig ^ ich ziehe ^ Schnee *^ Feuer » Meer » auf andere Weise ao ich würde haben si Heil(ung), Hilfe ss ich bin ^ folgt M Überlegung, Grundsatz ^ überwältigen » Stolz »7 Helfer » bei ihr ae außer «> Bitten *^ Schutz, Macht ^ ich gebe mich hin ^ Rückhalt, Vorbehalt ^ der ihrige «» scheitern, fehlgehn ^ jetzt «7 haben ^ Zu- ▼ersicMt, Vertrauen ^ Kuß ^ meiner Fraue ^^ stehlen ^2 sie geruht ^ zugestehn ^ Versteckname, cf. Biogr. ^ Glaube ^ gleich (geartet), GelUirte ^ Lob, Preis » mit anderem
128
67.
I Mout m'es bon e bei,
Qoan vei de novel La folh' el ramel E la fresca floF;
5 E chanton l'aozel
Sobre la verdor, E * 1 fin amador Son gai per amor. Amaires e drutz^ sui eo,
10 Mas tan son li maltrag ^ greu^ Qu'eu n'ai sofertz lonjamen, Qu'nn pauc n'ai camjat* mon sen^
11 Pero^ de bon sen^
Am^ de bon talen^
15 Amor e joven^
£ tot qoan m'es bei; Qn'ab joi loujamen Viu^® e renovel^i Co ^2*1 fruitz el ramel, 20 Qoan chanton l'aozel;
Qu'e^^ mon cor ai folh' e flor Que*m ten^^ tot l'an en verdor Et en gang^^ entier, per qu'en No sen^^ re que'm sia greu^
III Qnora qne^^'lh fos greu^,
Ara^^'m te^^ per sen La genser^^ setz Den 20 E del melhor sen^ Car conois^^ que en
30 L'am*^ de bon talen®,
Si qu'en mon joven^ E pois lonjamen
129
Seryirai lo seu cors bel^ Gai et adreg^ e novel, 35 A lei^^ de fin amador
Qu' a tot son cor en amor.
IV Ben aarai d'amor
Folh' e fruit e flor E ram e verdor^ 40 S'anc^* res m'en fo greu^,
Que per amador Mi ten^* com lo seu; E prec la per Deu Qu'ilh esgart com eu 45 L'aurai estat de bon sen^,
Qu'anc^ non camjei^ mon talen^, Ni non am^ flor ni ramel Mas^^ per leiS; ni chan d'auzel.
y Plus gais que Tauzel
50 Serai^ si l'es bei
Qu' un dous bais^^ novel Me do27 per amor^ Qu'anc^ d'autre ramel No volc^s colhir flor 55 Ni fruit ni verdor,
Ni anc^^ amador No vitz^ö qui's camjes^ plus greu^; E pos^ ela*m te^* per seu, Servirai'l en mon joven^, 60 Pols velhs^S s'©^ viu^^ lonjamen.
VI Mes^2 ai lonjamen
Mon cor e mon sen^ En far son talen^ Plus qu^en chan d'auzel.
130
65 Per leis am^ joven^
£ tot qaan m'es^^ bei; Qu'aissi'm renovel^^ Co ^2*1 fruitz el ramel. Qnan posc re far per s'amor^ 70 Eu Don desir autra flor,
Mas qu'a leis plassa per Den Qu^ensems siam ilh^ et eu.
VII Quar^^ sos hom sai en,
No'l deu esser greu', 75 Si fai ben al seu^^,
Qae moat lonjamen Ai estat, per Dea^ De tot al seu sen^ £ si per talen^ 80 Pert^^ tot mon joven^,
Panc mi valran chan d^auzeL Mas s'a ma domna fos bei, Tener me pogr'^ en verdor Com son leial amador.
VIII Sobr' autr' amador
M'anet^^. be d'amor, Qaan Temblei*^ la flor Qa'anc^^ plus non aic*^ eo; So*m ten^* en- verdor, 90 Qaan tot l'als^^ m'es greu^
E s'alberga'l seu^^ Per amor de Deu, Tener me pot lonjamen En valor et en bon sen^, 95 Gai e cortes e novel
Com bela flor en ramel.
131
IX Na Vierna*^, lonjamea
Vos ai estat de bon sen^,
Mas era^® mi renovel^^ 100 Com bela flors en ramel.
1 Geliebter * Leiden, Qnalen ^ schwer * Ter&ndert ^ Sion, Verstand ^ indessen ? ich liebe ^ Neigang, Wille, Lust ^ Jugend lo ich lebe 11 ich emene mich ^ wie ^ in ^* hfllt ^ Freude i^ ich empfinde 17 wann auch immer i^ jetzt ^ die Schönste ^ unter dem Himmel ^ sie erkennt ^ geschickt ^ nach Art '^ jemals ^ außer ^6 Kuß » sie gebe ^ Var. vueilh 39 ihr habt gesehn «> da »i alt 82 gestellt, gesetzt ** Var. Pes 8* sie ^ weil ^e dem ihrigen 87 ich verliere ^ sie würde können 89 es erging mir ^ ich stahl ^ ich habe gehabt *'^ das andere ^ Versteckname
68.
I De chantar m'era laissatz
Per ira^ e per dolor Qu'ai del comte^, mon senhor; Mas pos^ vei qu'al bon rei^ platz,
5 Farai tost una chansO;
Qae porten en Arago Gailhems e'n Blascols Romeus^, Si'l sos^ lor par^ bos e leus®.
II E s'eu chan com hom forsatz^,
10 Pos^ mon senhor n'a sabor^®,
No tengatz per sordeior^^ Mon chan 12^ que*l cors m'es viratz^^ De leis on anc non^^ aic pro^^, Que'm gita^^ de sospeisso^^;
15 E ' 1 partirs es mi tan greus^^
Que res non^^ o sap mas'^^ Dens.
Ill Traitz sui et enganatz^i
A lei22 de bon servidor,
Qaar hom mi^^ ten a folor 20 So don degr'24 egg^j honratz;
E n'aten tal gazardo^^
132
Com cel que ser^® a felo; Mas s'eu derenan^^ sui seus^^, A meins^ me tenh que juzeus^.
IV A tal domna*m sui donatz
Qae viu^^ de joi e d'amor E de pretz e de valor, On s'afina si beatatz Com Taurs^^ en Tarden carbo;
30 E quar^^ mos precs^ li sap bo^^,
Be'm par^ qne*l segles^^ es meus E que'l reis ten de mi feus^'^.
y De fin joi sui coronatz
Sobre tot emperador,
35 Quar de filha de comtor^^
Me sui tant enamoratz, Et ai mais d'un pauc cordo^^ Que na Raimbauda^^'m do*^, Que-l reis Richartz ab*» Peiteus^^
40 Ni ab Tors ni ab Angeus^.
VI E si tot^ö lop*6 m'appellatz,
No m'o tenh a dezonor^ Ni si'm cridan*^ li pastor Ni si'm sui per lor cassatz*^;
45 Et am raais bosc*^ e boisso^^
No fauc^^ palaitz ni maizo, Et ab*2 JQi li QY mos treus^»
Entre gel^^ e vent e neus^.
VII La Loba^^ ditz que seus so^^,
50 Et a*n be dreg^^ e razo,
Que^ per ma fe, melhs sui seus Que no sui d'autrui ni meus.
I
133
VIII Bels Sembelis^^^ Saut^ et So^
Am per vos et Alio^; 55 E quar^^ la vista'm fo breus®\
En sui sai marritz^^ e grens^^.
1 Kummer ^ Graf Btimon V. Ton Totdoiue, cf. Biogr. * dm ^ König Alfons II. Ton Aragon, cf. Biogr. ^ aragoneBiseher Ritter, cf. Biogr. ^ Smgwdse ^ scheint » leicht ^ geswungen ^ Qefiülra ^ schlechter 18 Sang u (ah)gewendet i*nie *» Vorteil »wirft i? Hoffnung i» schwer, traurig ^ niemand ^ außer ^i betrogen ^ nach Art ^ Vdr. Qnand hom li 84 sollte ^ Lohn » dient » von nun an >b bin ihr (der ihrige) » weniger »> Jude « lebt » Qold » weU m Bitte » geflOlt » welt 87 I^en >B Comtor (Adliger, im Range dem Yixgrafen folgend) ^ Band ^ Baimbauda de Biolh, cf. Biogr. «i gebe ^ mit ^ Poltiers ^ Angers ^ wenngleich ^ Wolf «? nachschreien «b gejagt « Wald «> Busch 51 ich tue (Hebe) « Weg « EU ß* Schnee » La Loba („Wölfin';) de PuM^antier , cf. Biogr. »^ Recht ^ Yersteckname ^ I andschaft £iault ^ ifsson (Aridge) ^ Landschaft Alion <» kurz <» betrQbt
Pons de Capduelh.
(um 1189)
69.
I Ar^ nos sia capdels^ e garentia^
Gel qui gnidet tres reis en Bethleem, Que sa merces^ nos a mostrat tal via Per qe*il pejor vendran a salvamen,
5 Qui lo segran^ de bon cor leialmen.
E qui per terra ni per manentia^ Remanclra chai^^ molt fara grant folia, Q'ea non^ teing ges^ lo plus ric per manen^ Qui pert vergonh' e Deu per avol^® sen^^
II Gardaz^ si^^ fai qui reman gran folia^
Q'als apostols dis Jesus veramen Q'om lo seguis^ e laisses qi*l segria Totz SOS amics e son ric chasamen^^. Ar^ es sazos^^ facham son mandamen^^
134
15 Car qui lai mor, mais a que si vivia,
E qui chai^ via^^ peiz^^ a que se moria; Q'avols^^ vida val pauc, e qui mor gen^®, Auci^^ 8a mort e pois viu^* ses^ tormen.
in Qui ves^^ la croz^* de bon cor s^omelia^
20 Perdon aura per la croz humilmen;
Et ab la croz deli^^ torz e feunia^^ Nostre seigner que ac franc chausimen^^ Del bon lairo^^ e*l felon fez dolen^^, E perdonet Longis^^ qi*s repentia, 25 Et en la croz cobret^^ cels qe perdia,
E suferc mort per nostre salvamen: Malastrucs^^ er qui guierdon^^ no'ill ren.
IV Qui tot quant es de sai^* mar^^ conquerria,
No'ill ten nuill pro^, si falh^^ a Deu ni*l men^^,
30 Q' Alixandres qi tot lo mon^^ avia,
No*n portet ren mas^^ un drap^® solamen. Dune ben es folz, qui'l ben ye^^ e*I mal pren Ni laissa'l joi qui no failP^ nuoit ni dia Per cho qe pert, don non a mais baillia^^;
35 Cho Bon li fals cobe*^ desconoissen^^,
Cui cobeitaz^* engana*^ per neien^^.
V Ja mais no's gab*^ negus bars^® qe pros*^ sia,
S'ar^ no socor la crotz e'l monumen^; C'ab gent^® garnir, ab pretz, ab cortezia
40 Et ab tot cho q'es bei et avinen^^
Podem aver honor e jauzimen^^ En paradis; gardaz dune que querria^^ Plus coms^^ ni reis^ s'ab honraz falz podia Fogir enfem e*l putnais^^ fuoc arden,
45 On maint chaitiu^^ viuran toztems dolen^^.
135
VI Toz hom cui fai velhez'^^ o malautia^®
Remaner chai^, den donar son argen A cels q'irao, qe ben fai qui envia^, Sol^® non remanha per cor negligen^^
50 Ha! qe diran al jor del jazamen^^
Ceill qu'estaran^^ per cho que ren non tria^, Qnant Dieus dira: «Fals, ple^^ de coardia, Per vos fui morz e batuz malamen»? Adunc aara lo plas justs espaven^^.
1 Jetzt 2 Führer & Schutz ^ Var. Qu'e sa merce ^ werden folgen 0 Reichtum 7 hier & nicht » reich lo schlecht i^ Sinn i> oh nicht u Besitzung, Lehen m (rechte) Zeit ^ Qebot i« lebt i? Schlimmeres ^ schön, edel ^ tötet, überwindet ^ ohne *^ getren, nach — hin » Kreuz M yemichtete ^ Bosheit ^ Erbarmen 36 Rftuber, Übeltftter >? traurig, unglOcklich >8 Longinus ^ gewann ( P^ar. salvet) so ungiQcklich >i Lohn »diesseit ^ Meer m «s hat für ihn keinen Nutzen ^ fehlt, laßt im Stich » lügt 37 Welt » außer » CLeichen)tuch «> sieht «i Herrschaft, Verfügung ^ habgierig ^ unwissend, töricht ^ Habgier ^ betrügt ^ nichts ^ prahle ^ Baron ^ wacker ^ das hig. Grab ^ anmutig, angenehm &> Freude ^ was würde (sollte) suchen , yerlangen ^ Graf » stinkend w elend s? Alter ^ Krankheit <» schickt, beiträgt ^ wo- fern nur ^ Far. recregen ^ (jüngstes) Gericht ^ die stehen bleiben, zurückbleiben werden ^ was nichts abwirft (ausliest), keinen Gewinn bringt *5 voll ^ Schrecken
PeiroL
(1180—1220)
70.
Quant Amors trobet partit Mon cor de son pessamen^^ D'una tenson^ m'asalhit, E podetz aazir comen^: «Amix Peirols, malamen Vos anatz^ de mi lanhan^; E pns^ e mi ni eji chan Non er yostr^ entencios, Diguatz: pneys que valretz yos?:s>
136
II «AmorS) tan tos ai seryit,
E nulhs pechatz ^ no'ns en pren^ E Yos sabetz qnan petit N'ai avat de janzimen^. No'us ochaizo^ de nieo;
15 Sol que^'m fassatz derenan^^
Bona patz, qa'als^^ no*as deman; Qae nulhs aatres gaazardos^^ No m*en pot esser tant bos.»
III «Peirols, metetz en oblit 20 La bona domna valen
Qae tan gent^^ vos aculhit E tan amorozamen; Tot per mon comandamen? Trop avetz leugier talan^^! 25 E no'us era ges semblan^^;
Tan gnays e tan amoros Eratz en vostras chansos^^.»
IV «Amors, anc mais no falhit^^,
Mas ar^^ falh forsadamen;
30 E prec Dien Jhesu que'm guit^^,
E que trameta breumen*^ Entre'ls reys^^ acordameu; Que'l socors vai22 trop tarzan^^, Et auria mestier gran^^
35 Que'l marques^* yalens e pros^^
N'agnes mais de companhos.»
V «Peirols, Türe ni Arabit««
Ges^^ per vostr' envazimen^^ No^^ laissaran Tor Davit 2».
40 Bon cosselh vos don^^ e gen^^:
Amatz e chantatz soven.
137
Iretz vos; e*l rey^^ no'i van? Veiatz las guerras que fan; Et esgnardatz dels baros 45 Cossi^ trobon ochaizos^.»
VI «Amors, si li rey^^ no'i van,
Del Dalfi^^ tos die aitan: Ja per guerra ni per vos No remanra, tant es pros^^.»
YII «Peirols; maint amic partran
De lars amigaas ploran, Qne, si Saladis no fos, Sa! remazeran^2 joios.»
1 aedanke > Strelt(gedlcht) »wie ^ ihr eDtfernt euch s da ^ Mit- leid 7 Freude ^ ich klage an ^ wofern nur lo von nun an ^^ anderes ^ Lohn 18 artig i« Sinnesart ^ ihr gabt euch gar nicht den Anschein dayon i« Zwischen atr. III und str. V interpoL sir. :
«Amors, midonz, pois la yit, Ai amada longamen; Enqer l'am, tan m'abellit E'm plac al comenssamen. Mas foillla no'i enten; Pero maint amlc partran De lor amigas ploran, Que, si Saladins non fos, Sai remaseran joios.» •
17 ich habe gefehlt ^ jetzt ^ führe »> binnen kurzem >i Philipp August Ton Frankreich und Heinrich II. Ton England ^ s&umt, laßt auf sich warten ^ es wStc sehr nötig ^ C!onrad von Monferrat ^ wacker >6 Araber » Angriff 38 Bollwerk Jerusalems » ich gebe «o yorwände 81 Sobert I., Delphin yon Auyergne ^2 würden zur&ckbleiben
138
Lo Monge de Montaudon.
(um 1180—1200)
71.
Lo Monges de Montaudo si fo d'Alvemhe, d*un castel que a nom Vic*, qu'es pres d'Orlac*. Gentils hom fo; e fo faitz morgues' de Tabaia d'Orlac, e Tabas si'l det lo priorat de Montaudon. E lai el se portet ben de far lo ben de la mai- 5 son. E fazia coblas^ estan en la morgia^ e sirventes de las razons® que corion en aquela encontrada'. E'ill cavalier e'ill baron si'l traisseren" de la morgia*^ e feiron li gran honor e deiron® li tot so que*il plac e qu'el volc ni lor demandet; et el portava tot a Montaudon al sieu priorat.
10 Mout crec^® e melhuret la soa gleisa*', portan tota via los draps mongils*'. E tornet s'en ad Orlac al sieu abat, mostran lo melhuramen qu*el avia fach al priorat de Mon- taudon, e preguet li que*ill des gracia" ques degues regir" al sen'^ del rei n*Anfos d* Aragon; e l'abas la'ill det. E'l
15 reis li comandet qu*el manges carn e domneies^' e cantes e trobes; et el si fetz. E fo faitz seigner de la cort del Puoi Sainta Maria ^^ e de dar Pesparvier ^^ Lonc temps ac laseigno- ria de la cort del Puoi, tro que*' la cortz se perdet. E pois el se parti d'aqui e s*en anet^° en Espaingna, e fo li
20 faitz grans honors e grans plazers per totz los reis e per totz los baros e'ls valens homes d*Espaingna. Et anet s'en*' a un priorat en Espaigna que a nom Yiilafranca, qu*es de Tabaia d'Orlac; e l'abas lo'ill donet, et el lo crec*® e l'enrequi** e'l meilloret. E lai el mori e definet.
1 Vic-8ur-CÖre « Aurillac » Mönch * Strophen s Kloster « Stoffe, Oegenstände (der Bede) ^ Gegend ^ zogen ^ gaben lo er machte wachsen, forderte ^i Kirche ^* inönchUch i» daß er ihm die Gunst gewfthrte ^* daß er sich führen (benehmen) dürfte ^ Sinn ^^ den Frauen huldigte ^^ Le Puy-Notre-Dame ^ Sperber ^ bis *> er begab sich *^ bereicherte
139
72.
I Pois^ Peire d'Alveruh' a chantat
Dels trobadors qni son passat, Gantarai al mieu escien^ D'aquels qne pois se son levat;
5 E ja no m^aian cor irat^,
S'eu lor malvatz* faitz lor repreu^
II Lo Premiers es de San Disdier
Gnillems qne chanta volontier;
Et a chantar^ molt avinen^. 10 Mas car® son desirier^ no quier^^,
No pot aver nuill bo mestier,
Et es d'avoP^ acuillimen^^^
III Lo segonz: de Saint Antoni Vescoms^^ qu'anc^^ d'amor no^^'s jauzi^^
15 Ni no fes bo comensamen,
Que la premeira^^ s'eretgi^^, Et anc^* pois alre^® no^* queri^^ Siei oill nuoit e jorn pIoroD s'en.
IV E lo tertz es de Garcases
20 Miravals^^ qne's fai molt cortes^
Que dona son castel soven. E no^^^i esta ges^ Tan u mes^i Ni anc^* mais calendas^^ no^^'i pres^^, Per que no'il te dan^* qui'l se pren.
V Lo quarz: Peirols, us Alvergnatz,
Qu' a trent' ans us vestirs^^ portatz, Et es plus secs de leign'^^arden E totz SOS chantars^ pejoratz. Qu'anc^^, pois^ se fo enbagassatz^^
30 A Clarmon, non^* fes chan^ valen.
110
E'l cinques ea OanselmB Faiditz Qae de drat^ s'ea tornatz maritz>^ De leis^ qae sol'^ anar Begnen'^ Non aazim^ pois vontaa^ ni critz, Ni anc" sos chanz^ no^* fo anzitz Mas^^ d'ÜBerqoa^* entro qu'^' Ajen*".
El eeises: Gnillems Ademara, Qn'aDC no" fo plus malvatz^ joglars*^. Et a pres maiat veill vestimen^^ E fai de tal loc*** bob chantars" Don" non es soIb" ab treota pars", E Teil ades*' panbr' e safren.
Ab Arnant Daniel Bon set^^ Qd's sa vida be no chantet Mas^^ na fols motz c'om non enten. Poib' ,Ia lebre^^ ab lo bon^^ chaaset' E ,contra snberna'^ nadet**', No val BOB chftDS^ un aguUlen ''*'.
E'n Tremoletal Catalas Qae fai Bonez"' levoz** e plaa*^, E Bos chantars^ es de nien. E tenh" bod cap con fai aaras^; Ben a trent' ans qne for* albas^, Si no fos pel negre ongnimen^'.
E-I noves: Arnaatz de Marnoill, Qn'ades" lo vei d'avoU' OBCuoill^, E sidonz"^ no n'a chanBimen^; £ fai 0 mal car" no Tacnoill, Qn'ades** clamon merce sei oill; On plus^* cfaanta, l'aiga™ en deissen**.
141
XI Sail d'Escola es lo deses,
Qae de joglar^^ s'es faitz borges A Brajairac®^ on*^ compr'^^ e ven^^; E quant a vendatz sos conres^,
65 El 8*en yai pois en Narbones
Ab Q fals cantar^ per presen^^.
XII E Tonzes es Giraaz lo Ros
Qae sol^^ viare d'aatrui cansoS; Qa*es enoios a tota gen^^. 70 Mas car® cujava^^ esser pros^^
Si se parti del fil n'Anfos^^ Qae Tavia fait de nien.
XIII E lo dozes sera Folqaetz
De Marseilla^ us mercadairetz ^^, 75 Qae a fait a fol sagramen^^
Quan jaret qae chänsos no fes^^; Et anz^^ dison que fo per ves^^ Qae's perjaret son escien^.
XIV E lo trezes es mos vezis^^
80 Gaillems Moyses, mos cosis^;
E no Toill dire mo talen^^; Mas ab sos chantarez®^ frairis^^
S'es totz pejaratz lo mesquis^^ Danzels^ vielz, barbaz, ab lonc gren®^
XV Peire Vidals es dels derriers®^
Qae non a sos membres entiers; Et agra'il ops^^ lenga^® d'argen AI vila^^ qa'era pelliciers^®, Qae anc^^; pois^ se fetz cavalliers, 90 Non^* ac pois membransa^^ ni sen^^.
142
XVI
96
Peires Laroq' es lo qain^es; Us cavalliers de Cardenes^^, Qae chanta mout nesciamen^^; E quan di^^ vers ni serventes, Diriatz que febres^^ Ta pres, Aissi vai^^ son cap secoden^^.
XVII
100
Ab lo sezesme i agra pro^^ Lo fals morges^^ de Montaudo C'ab totz tensona^^ e conten^^; Et a laisat Dieu per baco^^^; E car^ anc fes vers ni canso, Degra'l om^®^ tost levar al ven^®^.
XVIII Lo vers fe*l monges^^ e dis lo
A Gaussada^^ primeiramen,
XIX E trames lo parti<>5 Lobeo^^
A'n Bernart; son cors^®^, per prezen^^.
^ da ; seitdem > Wissen > erzfimt ^ schlecht ^ tadeln ^ Sang ^ an« mutig 8 iHreil ^ Gegenstand seines Verlangens, seiner Sehnsucht ^o sucht, .aufsucht u schlecht, elend ^* Empfang, Ent«;egenkommen ^ Raimon Jordan i^ nie ^^ erfreute sich ^^ die Visgräfin yon Penne d'Alhigeois (cant. Vaour) i? wurde Ketzerin ^ anderes (Far. antrat ^ Raimon de Miraval ^ nicht ^^ einen Monat ^ Eal enden. Feste '' nahm (verhrachte, feierte) ^ schadet ^ Kleid ^ Holz ^ liederlich, Zuhälter 2» Geliebter » Gatte 80 Guilhelma Mooja, cf. Biogr nr. 75 si pflegt ss (Dach)folgen ^ wir hörten 84 Wendungen (Lieder, Koloraturen) ^ außer ^e Uzerche (Limousln) »^ bis » Agen » Spielmann ^ Platz, Ort « wo ** allein ^ Gefährten ** immer ^ sieben ^ Hase «? Qcbse (s. oben 68, 44) ^ Flut, Strömung ^schwamm (s. oben 68, 45) ^Hagebutte si sing- wcisen ^leicht ^ ebenmäßig, einfach <^ färbt ^ Narr ^ welß(haarig) ^ Salbe ^ Haltung, Benehmen ^ seine Fraue ^ Nachsicht, Erbarmen 61 daß ^ je mehr ^ Wasser ^ steigt (fkllt) herab ^ Bergerac (Dordogne) ee kauft «^ verkauft es Ware « Geschenk 70 Leute ^i er wähnte 72 wacker, trefflich 78 Alfons von Toulouse, Bruder Baimons V. ^4 kleiner Kaufmann ^5 qj^ 76 er würde machen ?? vielmehr ts manchesmal 7» Nachbar so Vetter »i Ansicht, Meinung &> Liedchen s» elend, kläg- lich 64 Knabe, Herrchen &^ Schnurrbart 66 letzter 67 er hStte nötig 66 Zunge (cf. Biogr. nr 68) ^ niedrig geboren ^ Kfirschner ^^ Verstand 98 Sinn 93 ? 94 albern, töricht 95 sagt, träjrt vor «» Fieber 97 «r schüttelt 96 würde (möchte, dürfte) genug haben 99 Mönch loo streitet, hadert 101 Speckseite lo^ man sollte ihn ^^ in den Wind hängen lo« wahrsch. Caussade (Montauban) i^s Jenseit i<^ in seinem Laufe d. h. eilends (?) (/. lo cors?)
143
73.
I Antra vetz^ fai a parlamen
El ceP, per bon' aventura; E feiron li vout^ rancura* De las dompnas que's van peignen^;
5 Qa'eu los en vi a Dien clamar
D'ellas qa'an faich lo teing^ carzir*^,
Ab que®*8 fan la cara^ luzir^^
Del teing^ qa'om degr'^^ en eis panzar^*.
II Pero dis Diens mont franchamen:
10 «Monges ^^, ben auch^^ qu'a tortura^^
Perdon li vout^ lor dreitura; E vai lai per m'amor corren, E fai m'en las dompnas laissar, Que ieu no^^n vuoill ges^^ clam* anzir, 15 E si no s'en volon giquir^^,
En las anarai^^ esfassar^^»
III «Seigner Diens », fi*m ien, «chansimen^^ Devetz aver e mesnra
De las dompnas, cni natura 20 Es que lor caras® teingan'^^ gen^^^
Et a TOS no den enoiar; Nil vout^ no'ns o degran^^ ja dir, Que ja mais no'n volran ufrir^s Las dompnas denan lor, som par^^.»
IV «Monges ^^», dis Dieus, «grau faillimen Razonatz^^ e grau falsnra,
Que la mia creatura Se genssa^^ ses^^ mo mandamen^«. Doncs serion cellas mieu par^^ 30 Qu'eu fatz totz jorns enveillezir^^,
Si per peigner^ ni per forbir^^ Podion plus joves tornar^*^!»
144
V «Seigner, trop pariatz ricamen^^,
Car V08 sentetz^ en Tautura®^;
35 Ni ja per so la peingtara^^
No remanra ses^'' u coven^^* Qae fassatz lor beutatz durar A las dompnas tro^ al morir, 0 qae fassatz lo teing^ perir,
40 Qu'oin no^**n puosc' el mon^^ ges^® trobar.»
VI «MoDges^^; ges^^ non^^ es covinen*®
Qae dompna's genz'^^ ab penchara^^^ £ ta fas gran desmesara Car lor fas tal razonamen^^.
45 Si tu 0 volgaesses laasar^^,
Ellas non o degran^^ sofrir Aitals beatatz qae*l cuer^^ lor tir^^ Qae perdon per an sol pissar.»
VII «Seigner Dieas, qui be peing^ be ven^^;
50 Per qa'ellas se donon cara
E fan Tobra espessa e dara, Qae per pissar no's moa*^ leumen*^ Pols*® vos no las voletz genssar^«, S'ellas se genson^^, no vos tir*^,
55 Abanz^^ lor o devetz grazir^^,
Si's podon ses^^ vos beilas far.»
VIII «Monges ^^, penhers^ ab afachar^^
Lor fai manhs colps dWal sofrir^ E no^^'ns pessetz^^ ges^^ qae lar tir*^ 60 Qaan hom las fai corbas estar.»
IX «Senher, faecs las paesca cremar!
Qa'iea non lar paesc lur traacs omplir, Ans^, qaan cag^ a riba venir, Adoncs me cove^^ a nadar.»
145
X «Monges ^^; tot las n'er a laissar^^,
Pos*® pissars pot lo tenh^ delir^^; Qu'ieu lar farai tal mal venir Qu'una non fara mais^® pissar.»
XI cSeigner, cay que fassatz pissar,
70 A na Elys devetz grazir^^
De Montfort, qu'anc no's volc forbir^^, Ni n'ac clam* de vout^ ni d'autar^^.»
1 Mal 2 Himmel ^ Heiligenbilder * Klage ^ malen, schminken sich ^ Farbe ^ teuer(er) werden ^ wofern, insofern als ^ Gesicht lo leachten 11 man sollte ^ (auf)legen ( yar. com lo degran laissar) u Mönch ^ ich hOre ^ Unrecht ^^ nicht 17 abstehn, ablassen ^ ich werde gehen 1^ auswischen, auslöschen *> Nachsicht >i iSrben ^ artig, hübsch ^ Opfergaben darbringen ( yar. Car ja mais no ' Is volrant soffrir) ^ scheint 23 ihr yerteidigt 96 schmückt, verschönt sich stöhne ^ Gebot, Wille ^ mir gleich ^ altern ^i blank putzen ^a gich verjüngen ^ stolz M fühlt, empfindet ^ Höhe ^ Malerei, Schminken ^ Abmachung, Über- einkunft ^ bis ^ Welt 4<^ geziemend *^ Verteidigung, Entschuldigung ** loben, billigen ^ Haut ** ziehe, spanne *^ verkauft ^^ geht w^, schwindet «? leicht ^s da ^ sei euch nicht leid f^ vielmehr » Dank wissen ^ zubereiten, schminken ^ ihr mögt denken ^ ich glaube ^ ich muß ^ man wird lassen müssen ^^ zerstören, vernichten ^ außer ^^ Altar
74.
I Fort m'enoia, s'o auzes^ dire,
Parliers^ quant es avols»*^ servire^;
Et hom qae trop vol autr' aucire^
M'enoia, e cayals qne tire; 5 Et enoia'm, si Dieus m'ajat,
Joves hom quan trop port' escnt
Qne negun colp no*i a avut,
Capellan^ e monge^ barbut
E laasengier^ bec esmolat^
11 E tenc dona' per enoiosa
Quant es paubra et orgoillosa, E marit qu^ama trop sa 'sposa^ Neus^^ s'era domna de Tolosa; Et enoia'm de cavallier
10
146
15 Fors de son pais nfanier^^,
Quant en lo sieu non a mestier Mas^^ sol de pizar^^ el mortier Pebre^* o d'estar al foguier^^.
III Et enaeia'm de fort maneira
20 Hom volpilz^^ quan porta baneira^^,
E avols^ austors^® en ribeira^^, E panca carns en gran caudeira^^; Et enoia'm, per Saint Marti, Trop d'aiga^i en petit de vi^^;
26 E quan trob^» escassier^* mati^^
M'enoia, e d'orp^^ atressi^'', Car no m'azaut^^ de lor cami.
IV Enoia*m longa tempradura^^,
E carns quant es mal coita^^ e dura, 30 E prestre qui men^^ ni's perjura,
E vielha puta'^^ que trop dura; Et enoia'm, per Saint Dalmatz, Avols^ hom en trop gran solatz^^, E corre^ quan per via a glatz^^; 35 E fugir ab cavalh armatz
M'enoia, e maldir de datz^^.
V Et enoia'm, per vita eterna,
Manjar ses^^ foc, quan Jort iverna, E jaser ab veill'^® a galerna*®,
40 Quan m'en ven flairors^^ de taverna;
Et enoia'm e m'es trop fer^^ Quan seih que lav' olla^^ enquer^^; Et enueia'm de marit fer, Quan eu li vey belha molher,
45 E qui no'm dona ni'm profer^^.
147
VI Et enaeia'm^ per Saint SaWaire,
En bona cort avols^ violaire**, Et a pauca terra trop fraire^^, Et a bon joc paabres prestaire*^;
50 Et enoia*m, per Saint Marse],
Doas peoas^^ en nn mantel, E trop parier*^ en un castel, E rics hom ab pauc de revel^®, Et en tornei dart^^ e quaireP^
VII Et enueia'm, si Dieus mi vailla^,
Longa taula^ ab breu toailla^^, Et hom qu'ap mas ronhozas^^ tailla, Et ausbercs^*^ pesanz d'avol^ mailla; Et enoia'm estar a port, 60 Quan trop fa greu temps e plou^® fort;
E entre amics dezacort M'enueia, e'm fai piegz^^ de raort, Qaan sai que tenson^ a lor tort.
VIII E dirai vos que fort me tira*^:
65 Veilla gazals^^ quan trops atira^^
E paubra soudadeir'^^ aira^^, E donzels^ qui sas cambas^^ mira^^; Et enoiam, per Saint Aon^^, Dompna grassa ab magre con, 70 E senhoratz^® que trop mal ton®^;
Qui no pot dormir, quant a son''^, Major enoi no'n sai el mon^^
IX Ancar^^ i a mais que m'enoia:
Gavalcar ses^^ capa, de ploia^^,
75 E quan trob^^ ab mon caval troia^*
Qui sa manjadoira^^ li voia^^; Et enoia ' m e no * m sab bo ^"^
10*
148
De sellä^® quan croir^^ a Tar^o^®, E fivellasi ses»^ ardaillo^a, 80 £ malvaitz^ hom dinz sa maiso
Que no fa lii ditz si^^ mal no^^.
^ wenn ich wagte ^ Schwätzer ^ schlecht ^ Diener ^ töten ^ Kaplane '7 Mönche ^ IDgnerisch ^ gewetzt ^o selbst ^^ prahlerisch ^^ außer 18 zerstoßen >* Pfeffer ^ Herd w feige i7 Banner m Habicht i» P'luß- jagd so Kessel ^i Wasser >' Wein ss ich finde a« Krüppel >» am Morgen 80 Blinder ^^ desgleichen ss ich finde keinen Gefallen ^ Mäßigung, Hinhalten (?); Stimmen von Instrumenten (?) so gekocht ^i it^gt ^2 öffent- liche Dirne ^ Kurzweil , Freude si laufen i» Eis »* Wfirfel ^ ohne 88 Wache 89 Nordwestwind *<> Geruch «i zuwider ** Topf " wirbt, bittet um Liebe ** bietet dar ^ Fiedler « Brüder « Leiher (?) ; Setzer (?) *8 Pelzfutter <» Teilhaber «> Lustbarkelt s» Wurfspieß 6=» Bolzen s& helfe M Tisch <^''> Tischtuch ^ mit krätdgen Händen ^^ Panzer ^ es regnet ^ Schlimmeres ^^^ gie streiten ^^ verdrießt ^^ K^atr. qu'a trops se gira ^ kränkt ^ Junker ^ Beine ^ betrachtet o? Abundus <» schlechter Herr e» scheert 70 Schlaf 7i Welt '« noch 73 im Regen 7* Sau 75 preß- trog 76 leert 77 es gefällt mir nicht 78 »attel 79 wackelt ^ Sattelbogen »1 Schnalle ^ Nadel, Dom (der Schnalle)
Gaucelm Faidit.
(um 1180 — um 1215)
75. Gaucelms Faiditz si fo d'un bore' que a nom Usercha', qu'es en l'avescat de Lemozi. Fils fo d'un borzes^, e chantava pieitz^ d'ome del mon^ E fetz mot bos sos^ e bonas cbansos. E fetz se joglar' per ochaison qu'® el perdet tot son aver a 5 Joe de datz*. Hom fo larcs** e mot glotz** de manjar e de beure'^; per que endevenc** gros otra mesura. Mot fo lonc temps desastrucs** de dos e d'onor a penre**, que plus de • XX- anz anet'** per lo mon^ qu*el ni sas eansos no foro grazidas*' ni volgudas*®. E pres per molher una soudadeira**
10 que menet ab si lonc temps per cortz *°, que avia nom Guilhel- ma Monja®*. Fort fo bella et ensenhada; et esdevenc** si grossa e grassa com era el. Ella fo d^un ric bore* que a nom Alesf , de la marea de Proensa, de la seignoria d*en Bernart d'Anduza. E messier lo marques Bonifacis de Mon-
15 f errat lo mes en aver'* et en raubas** et en ames**, et en gran pretz*' lui e sas chansos. —
149
Yos avetz auzit qui fo Gaucelms Faiditz ni com veno ni estet*^. Mas el ac tan de cor^^ que se enamoret de madona Maria deVentadorn^^de la meillor domna e de la plus ayinen"^
20 que fos en aquela 8azo'^ E d*ela fazia sas cansos, e la pre- gava en cantan; et en cantan prezicava** e lauzava sa gran valor. Et ela Vo sofria per lo pretz ^^ que li donava. Et enaissi duret lur amors be set ans que anc non" ac plazer endreg ^* d*amor. £ si venc un dia en Gaucelms denan sa dona e dis
25 li, 0 ela-1 faria plazer endreg '^ d*amor, o ela lo perdria, e sercaria*' dona don li venria grans bes d*amor. E pres comjat d'ela iradamen'^ E madona na Maria mandet per una dona que avia nom madona Audiart de Malamort*^, que era bela e gentils, e dis li tot lo fag'^ d'en Gaucelm e de
30 si» e que la degues*' coselhar co*^ respondera a*n Gaucelm ni co*®'l poiria retener, ses** far amor a lui. Et ela dis que no la cosselhara del laissar ni del retener, mas ela*l faria partir de s'amor, si que no &*en rancuraria*' ni seria SOS enemicx. E madona na Maria fo molt alegra, cant auzi
35 aisso, e preguet li molt que o complis*'. Madona n'^^diartz s'en anet^^j e pres un cortes messatge e mandet dizen a*n Gaucelm que ames mais^* un peilt auzel*^ el punh*^ que una grua Yolan el cel^^ Gaucelms, cant auzi aquel man*^ montet a caval et anet^^ s'en a madona n' Audiart; et ela*l receup^^
40 amorozamen. Et el li demandet per que ela li avia mandat del pauc auzel^' e de la grua. Et ela-l dis que mot avia gran pietat de lui, car savia que el amava e non^^ era amatz «mas car*® Tavetz montat" son pretz ^^ E sapjatz qu'ela es la grua, et ieu soi lo petitz auzels^* que vos tenetz el punh^^,
45 per far e per dir totz vostres comans. E sabetz be que ieu soi gentils et auta de riqueza'^* e joves d*ans, e si ditz hom que ieu soi fort bella. Et anc mais no dei'^' ni promis ni enganiei^ ni fui enganada, et ai gran volontat de valer e d'esser amada per tal que ieu gazanh^ pretz *^ e lauzor. E
50 sai que vos etz cel per cui o puesc tot aver, e ieu soi cela que 0 puesc tot gazardonar*^^. E vuelh vos per amador, e fatz
150
vos don^^ de mi e de m*amor ab tals covens*^ que yob pren- gatz coi^jat de madona Maria e que fassatz una canso ran- curan^* d*ela cortezamen, e digatz que, pus*' no vol segre*^
55 autra via, que vos avetz trobada autra dona franca e gentil que Y08 amara.» E cant auzi los plazers plazeus*^ que'l dizia e vi los amoros semblans que'l mostrava e'ls precs*' que'l fazia, e car*' era tan bela, fo sobrepres^ d'amor que no saup^* on'* se fo. E can fo reconogutz '^j et el li redet grans
60 gracias, aitan com poc ni saup^', com fera tot so qu*ela li comandaria, e's partiria de s'amor de madona Maria e metria tot son cor en ela. Et aquesta promessio fetz läus*^ a l'autre. Gaucelms s'en anet^^ ples^' de joia, e penset de far canso que fos entenduda que partitz se era de madona Maria e que
65 autra ne avia atrobada que Favia retengut. E la cansos dis:
Tant ai sufert longamen greu^^ afan^^.
Aquesta canso saup na Maria et alegret s'en mot, e madona
n'Audiartz atressi^^ car conoc qu'el avia partit son cor e son
chant de madona Maria, car avia crezudas^* las falsas pro-
70 messas de lieis, per aquesta canso. Et a cap^* d*una sazo'^. Gaucelms Faiditz anet^^ vezer madona n* Audiart ab gran alegrier^^y com cel que esperava intrar en cambra mantenen*^. Et ela'l receup*' forf , e'n Gaucelms fo a sos pes" e dis qu'el avia fag son comandamen, e com el avia mudat^' son
75 cor en ela, e qu'ela li fezes los plazers qu'ela li avia promes, e que fos meritz^* de so que avia fag per ela. Madona n'Audiartz li dis que «vos etz trop Valens e trop prezatz*^» e que non es dona el mon^ que no's degues"^ teuer per pagada*^ de s'amor, «car vos etz paire de valor. Et ayso que
80 vos promezi non o fi per voluntat de vos amar per amor, mas per vos traire de preso"* on^^ vos eratz, e de aquela fola esperansa que vos a tengut pus" de -Vli. ans, e car®' sabia la voluntat de madona na Maria; car sabia que res^* de vostres volers no vos atendera^^. Gar ieu serai vos amiga
85 e bevolens en tot can comandaretz, ses^^ malestar*®.» Gaucelms auzi aisso e fo tristz e maritz"^; e comenset clamar merce
151
a la dona qu'ela no Taucizes^^ ni*l trais ni l'enganes'*. £la*l dis qu'ela no lo auciria®* ni enganaria**, «ans®* vos ay trag^*^ d'engan'* e de mort.» Can vi que no valia*'* clamar merce,
90 anet *• s'en com hom marritz®^, car vi qu'enaissi era enganatz^, car 86 era partitz de madona Maria, e so que Tavia promes 0 avia fag per engan'^ E pessef que tornes merce clamar a madona Maria, e fetz aquesta canso que ditz: No m'alegra chans ni eritz
95 D'auzelh** mon fei'* cor engres*'.
Mas per chansos ni per re^* del mon'^ non poc trobar perdo, ni foro auzit siei prec®^
Can Gaucelms fo partitz de madona Maria de Ventadorn per lo sen'" de madona Audiart, ayssi com vos avetz auzit,
100 el estet*' lonc temps marritz®^ per Tengan'* que ac pres. Mas madona Margarida d'Albusso, molher d'en Raynaut, ves- comte d'Albusso'^, lo fetz alegrar e chantar, que'l dis tans de plazers^^ e'ill mostret tan d*amoros semblans per qu*el s*enamoret d'ela e la preguet d'amor. Et ela per so qu'el la
105 mezes®^ en pretz" et en valor, si receup*' sos precs '^ e • ill promes de far plazer d*amor. Longamen durero li prec^* d'en Gaucelm; mot la lauzet a son poder; et ela, com'^ so fos cauza qu'ela s'alegres de las lauzors qu*el fazia d'ela, no Favia nulh amor ni nulh semblan no li fez. Mas una vetz ^^,
110 can prenia comjat d*ela, el li bayzet lo col, et ela loi sofri amorozamen; don el visquet"^ ab gran alegrier^* per aquel plazer. Mas ela amava n'Üc de Lesigna qu'era fils d*en Uc lo Brun, comte de la Marcha, et era mot amics de Gaucelm. La dona si estava al castel d'Albusso, on ^* ela no podia vezer
115 n'Üc de Lesigna ni'l far negun plazer; per que ela se fetz malauta de mort^°' e vodet se"' ad anar^® a Nostra Dona de Rocamador e mandet dire a n'Ugo de Lesigna que vengues a Uzercha, en un bore* on*® estava en Gaucelms Faiditz, e que vengues a furt^°* e que descavalgues ^°* a Talberc d'en
120 Graucelm, et ela venria aqui e'l faria plazer d*amor; etassignet li lo jorn que vengues. Can n'üc o auzi, fo molt alegres';
152
e yenc 8*en lai al dia mandat e desmontet *^^ en Talberc d'en Gaucelm, e la molher d*en Gaucelm, can lo vi, lo receup^* fort^' e Tonret, mas en gran cresenza^®^ si com el comandet,
125 lo tenc. £ la dona veno e desmontet'®' en Falbere, e trobet n'ügo rescost*®^ en la cambra on®* ela devia jazer. Et ela, can Fac trobat, fo molt alegra, et estec'^ dos jorns aqui; e pueys s'en anet'^ a Rocamador. Et el atendet la aqui tro q^ßios yenc; e pueys estero*^ aqui autres dos joms, can fo
130 venguda. E cada nueg"' jazian ensems^'^ab grau joi. E non tardet gayre^**, can s'en foro tornat, qu'en Gaucelms veno; e sa molher contet li tot lo fag'^. Can Gaucelms o auzit, per pauc no mori de doP'^, car crezia^* que non ames autre mais*" lui; e car*' Favia colgat en son lieg*", fo ne plus
135 dolens. Don fetz per aquesta razo '*' una mala canso que ditz :
S'anc negus hom per aver fin coratge**'. . .
E fetz la per so qu*ancaras**^ volia retornar a Famor de
madona Maria de Yentadorn; mas non li valia®^ re^ qu*ela*l
Yolgues receubre*'. Et aquesta fo la derreira "** cansos qu'el fetz.
1 Flecken 2 Uzerche (Corrtee) » Bürger * schlechter ^ Welt e Sing- treisen ^ Spielmann, fahrender Sänger ^ (aus dem Grunde) weil ^ WQrlel w verschwenderisch n unmäßig, gefräßig ^ trinken ^ wurde ** un- glücklich 1^ im Gewinnen von Gaben und Ehre ^^ ging ^^ gern gesehen 1» gewünscht, willkommen i9 öffentliche Dirne 20 an den Höfen 21 iJonne 22 Alais (Gard) 23 brachte ibn zu Besitz 2i Habseligkeiten , Kleider 25 Ausrüstung 26 preis, Ehre 27 stand, lebte, blieb ^ war so kühn 29 Gattin des Vizgrafen Eble V. von Yentadour »> anmutig, liebenswürdig 81 Zeit 82 verkündete ^ ohne daß je »* angehend ^ er würde suchen 8ö erzürnt ^ Malemort (Corrfize) 38 Vorfiül, Geschehnis ^ sie sollte, möchte *o wie *i ohne ^* er würde grollen, sich beklagen ^ sie möchte es ausflUiren ^* er solle mehr lieben (vorziehn) ^ Vogel ^ Faust, Hand 47 Himmel ^ Botschaft ^ empfing ^ und insofern — als ^i erhöht ^ hoch von Stande ^ ich gab ^ ich betrog ^ auf daß ich gewinne 56 belohnen ^7 schenke euch ^ Übereinkunft, Bedingung so da eo folgen «1 die sehr freundlichen Reden «2 Bitten e» weil «* überwältigt *» er wußte 06 ^o 67 als er wieder zu Sinnen gekommen war ö» der eine 69 voll 70 schwer ^i Leid, Pein ^2 ebenso ^s geglaubt '* Ende, Ablauf ^s Freude 76 sogleich 77 herzlich 78 püße 79 verlegt, versetzt «> geschfttzt, geehrt 81 befriedigt, zufrieden ^ Haft, Gefängnis »s mehr 84 irgend etwas «* sie würde erfüllen ^6 Unschicklichkeit ^ betrübt ^ töten, zu gründe richten 89 vielmehr 9o gezogen, errettet 9i Trug 92 half 98 (ge)dachte ** zornig, bekümmert 96 erzürnt 96 witz, Klugheit ^ Aubusson (Cieuse) ^ damit er sie setzte, brächte »9 ^ie auch, obgleich «» Mal 101 lebte i«2 stellte sich tödlich krank 10s gelobte 104 heimlich los er sollte absteigen 106 Ver- borgenheit 197 verborgen 108 bis it» jede Nacht **" zusammen m es währte nicht lange ^^ Schmerz i^s außer, als ^^* Bett ^^ Gegenstand 116 treuen Sinn ii7 noch "8 letzte
153
76.
I Lo rossinholet salvatge
Ai aazit qae s'esbaadeia ^ Per amor en son lengatge, E*m fai si morir d'enveia^, 5 Car leis coi dezir
No vei ni remir, Ni no*m volgr' ogan^ aozir. Pero* pel doos chan^ Qu'el e sa par^ fan,
10 Esfortz^ nn pauc mon coratge^
E"m Vau conortan^ Mon cor en chantan, So qu'eu no cuidiei^ far ogan^.
11 Empero^ nul alegratge^^
15 No*m don' al cor res qu'eu veia,
Per qu'eu cono8C mon folatge*^ Ben es dreitz qu'aissim n'esteia'^ E deu^^ m'avenir, Car per fol consir^* 20 Laissei^^ mon cor a jauzir^^;
Don sui en afan^^ E n'ai ir'^» e dan^» E conosc en mon coratge Qu'ai perdut est an, 25 Qu'anc non^o aic joi gran
Ni re quem vengues a talan^^
III E si tot 22 planh mon damnatge^^,
Mos cors aclin'23 e sopleia^» Vas2* leis que a senhoratge 30 En mi, e tanh qu*esser deia^^,
Qu'anc no^o-m poc^« plus dir, Quan venc al partir,
154
Mas sa cara^^'lh vi cobrir, E'm dis sospiran: 35 «A Deu vos coman!»
E quan pens^^ en mon coratge L'amoros semblan^, A paac en ploran No m'auci^^ car no*lh sai denan.
IV Midons^^ que te mon cor gatge^^
Prec^^, si com cel que merceia^*, Que no m'aia cor volatge, Ni fals laazengiers^^ no creia De mi, ni s'albir^^ 45 Qu'ea vas^* antra 'ra vir%
Que per bona fe sospir E l'am ses^ eojan^^ E ses^ cor truan^^; Qu'eu non^^ ai ges*^ tal coratge 50 Com li fals drut^^ an
Que van galian^^, Per qu'amors torna en soan^.
V Anc no^o falsei mon viatge
Vas^* leis cui mos cors s'autreia^^, 55 Pos^^ l'aigui fait homenatge,
E non ai cor que-m recreia^^ Ja del seu servir. Cui qu'enoi^^ ni tir^^, Seus sui e nom posc giquir^^ 60 De leis tan ni quan,
Qu 'antra no deman^^, Ni non es en mon coratge Res qu'eu volha tan; Per que la reblan^^, 65 Mas mas^^ jontas^, humilian.
155
VI ChansoSy de te fatz messatge^
E vai ades^^ e despleia^ Lai on^^ jois a son estatge, A midons^^ qae tan mi greia^; 70 E pos^» l'aitaE dir
Qa'eu mor de desir. E s'ilh te denha^ acolhir, Vai li remembran — E no t'ans tarzan^^ — 75 Lo coasirier** e"l coratge,
E I'amor tan gran Don mor deziran, Car no la remir^^ en baizan.
YII Na Maria, tan
80 Avetz de pretz gran,
Per qne son tuit d'agradatge^^ Mei dich e mei chan^ Per la lauzor gran Que eu die de yos en chantan.
1 erAreat sich s Neid, Sehnsucht ^ in diesem Jahre * indessen ^ Sang ^ Weibchen 7 jch starke; zwinge ^ ich tröste » ich glaubte ^^ Freude ^ Torheit ^ stehe (daß es mir so ergehe) ^ muß ^* Denken , Sinnen ^ ich unterließ ^ crAreuen, glQcklich machen ^7 Leid, Pein ^ Kummer 10 Schaden ^ niemals ^ Wille, Wunsch ^ wenngleich 28 neigt sich >* nach — bin, zu ^ es ziemt sich, daß dem so sei, es muß so sein ^ sie konnte ^ Antlitz ^ ich denke, stelle mir vor ^ Erscheinung, Miene 80 ich töte mich (darob daß) »i meine Franc ^2 Pfand ss ich bitte SA fleht um Gnade ^ Lflgner, Verleumder ^e bilde sich ein ^ ich wende mich 88 ohne 80 Trug ^ gemein, lumpenhaft ^^ nicht ^ Liebhaber *8 betrogen **■ Geringschätzung, Verachtung « gibt si h hin *« seitdem ^7 daß ich ablasse ^ sei zuwider ^ sei leid ^ ablassen ^^ ich begehre ^ ich huldige, diene ^ Hände ^* gefaltet ^ sogleich ^ setze auseinander ^ dort, wo M bedrückt, quält » du kannst «o sie geruht «^ und nicht mögest zu zögern ^^ ich schaue an ^ gefällig
77.
I Fortz^ chauza es que tot lo major dan^
E*l major dol^, las! qu'ieu anc mais agues, E SO don dei^ tostemps planher ploran, M'aven^ a dir en chantan e retraire^;
156
5 Car seih qu'era de valor caps^ e paire, Lo rics Valens Richartz, reys dels Engles, Es mortz; ai Dieos! quals perd'^ e quals dans^ es! Qaant estrangz^ motz, quan salvatge^^ a auzir! Ben a dar cor totz bom qu'o pot suffrir.
II Mortz es lo reys, e son passat mil an
Qu'anc tan pros^^ hom no fo ni no^^'l vi res ^2, Ki mais non er nulhs hom del sieu semblan^^; Tan larcs^*, tan pros^^, tan arditz, tals donaire^^; Qu' Alichandres, lo reys qui venquet Daire,
15 No cre^'' que tan dones ni tan mezes^^ Ni anc Charles ni Artus tan^^ valgues, Qu'a tot lo mon'^^ se fes, qui*n vol ver^^dir, Als us^^ duptar^^ et als autres grazir^^.
III Meravil me del fals secgle^o tnian^^ 20 Co^^'i pot estar savis^^ hom ni cortes,
Pus^^ ren no^^'i val belh ditz ni fait prezan^^; E donc, per que s'esfors'^^ om pauc ni guayre^^? Qu'era^^ nos a mostrat Mortz que pot faire, Qu'a un sol colp a lo mielhs del mon^ pres, 25 Tota Toner, totz los gaugz^^, totz los bes^; E pus^s vezem que res no'i pot guandir^^, Ben deuri' om meins duptar^^ a murir.
IV Ai! senher reys valens, e que faran Hueimais^^ armas ni fort tornei espes^^
30 Ni ricas cortz ni belh don^^ aut^^ e gran, Pus^^ vos no'i etz, qui n'eratz capdelaire*^? Ni que faran li liurat^^ a maltraire*^, Silh qui s'eran el vostre servir mes, Qu'atendion que*l guazardos^^ vengues?
35 Ni que faran cilh que 's degran^ aucir^^ Qu'aviatz faitz en gran ricor venir?
157
V Longa ira^^ e avoH^ vida auran
E tostemps dol^ qu'enaissi lor es pres'***; E Sarrazi, Türe, Payan'*^ e Persan
40 Qae*us duptavon^^ mais qu'ome nat de maire, Creisseran^ tan d'ergaelh e*^ lur afaire Qoe plus tart^2 n'^r lo sepulcres conqaes; Mas Dieus o vol, que, s'il non o volgoes E vos, senher, visquessetz^^, ses falhir^
45 De Saria los avengr'^ a fagir.
VI Hueimais^^ non ai esperansa que'i an^^ Reys ni princeps que cobrar^^ lo saubes; Pero^^ tug silh qu'el vostre loc seran, Devon gardar cum fos^ de pretz aroaire
50 E quäl foron vostre dui valen fraire, Lo joves reys e*l cortes coms Gaufres; E qui en loc remanra de vos tres, Ben deu aver aut^^ cor e ferm cossir*^ De far bos faitz e de socors chauzir^*.
VII Ai! senher Dieus, vos qu'etz vers^^ perdonaire, Vers dieus, vers hora, vera vida, merces, Perdonatz li, que ops e cocha Tes^^, E non gardetz, senher, al sieu falhir^^, E membre vos^ com vos anet^^ servir.
1 schwer, hart 2 Schaden, Verlust s Schmerz * ich muß s es kommt mir zu, ich muß ^ darstellen, berichten ' Haupt ^ Verlust ^ befremd- lich 10 schrecklich i^ trefflich ^2 niemand i^ ihm ähnlich, seinesgleichen " freigebig i^ yar, rics iß Spender " ich glaube ^^ aufwandte ^ Var. lo 20 Welt 21 wahr 22 den einen 28 fQrchten 2 i preisen, lieben 25 gemein, trOgerlsch 26 ^fe 27 weise 28 ^la 29 gar nichts «> müht sich »i etwas, viel 82 jetzt ^ Freuden ( Far, tot lo pretz) »* Güter *» entgehen, ent- rinnen 86 nunmehr 87 dicht gedrängt »* Spenden s» hoch ^ Führer *^ überliefert, preisgegeben *2 Leiden, Elend *» Lohn ** sollten *6 töten ^ Kummer ^"^ schlimm, elend (yar. AtoI vida e piez de mort auran) ^ daß es ihnen so ergangen ist *^ Heiden ^ werden wachsen, zunehmen 61 in ( Far. Cfeisseran tant en fab] orguoill lor afaire) ^2 yar. greu ^ und wenn ihr — lebtet 54 ohne Fehl, sicherlich 55 gehe ^ erobere ^7 indessen » ihr wäret ^ Var. fin «> Denken, Sinn «1 ersehen ( Var. De totz bos aips [Eigenschaften, Sitten] enansar e grandir) 02 denn es tut ihm sehr not 08 Fehlen o* ihr mögt euch erinnern
158
Guilhem de Cabestanh.
(um 1190—1212)
78. Guillems de Gabestaing ^ si fo us cavalliers de l'encontrada de Rossillon que confina* ab Gataloigna e ab Narbones. Mout fo avinens^ hom de la persona e mout presatz* d'armas e de cortesia e de servir. Et avia en la soa encontrada una 5 dompna que avia nom madona Soremonda, moiller d'en Raimon de Gastel Rossillon, que era mout gentils e rics e mals e braus' e fers et orgoillos. E'n Guillems de Gabestaing si amava la dompna per amor, e chantava de lieis e'n fazia sas chanssos. E la dompna qu'era joves e gaia e gentils e bella,
10 si'l Yolia ben mais qe a ren del mon^ E fon dich so a*n Raimon de Gastel Rossillon; et el, cum hom iratz^ e gelos, enqeric® tot lo faich e saup® que vers*® era, e fetz gardar la moiller. E qan venc un dia, Raimons de Gastel Rossillon trobet passan Guillem de Gabestaing ses*^ gran compaignia
15 et aucis lo; e fetz li traire lo cor del cors e fetz 11 taillar la testa, e>l cor fetz portar a son albere; e la testa atressi ^^ E fetz lo cor raustir** e f ar a pebrada**, e fetz lo dar a manjar a la moiller. E qan la dompna Tac manjat, Raimons de Gastel Rossillon li dis: «Sabetz vos so que vos avetz manjat?» Et
20 ella dis: «Non, si non que mout es estada bona yianda e saborida.» Et el li dis qu*el era lo cors d*en Guillem de Gabestaing so que ella avia manjat; et a so qu'ella*l crezes mieils, si fetz aportar la testa denan lieis. E quan la dompna vic so et auzic, ella perdet lo vezer e l'auzir. E qand ella
25 revenc^^ si dis: «Seigner ben m' avetz dat si bon manjar que Jamals non manjarai d'autro E qand el auzic so, elcors'^ ab s'espaza^^ e volc li dar sus en la testa. Et ella cors^^ ad un balcon e laisset se cazer jos^^ Et enaissi^® moric.
E la novella cors^^ per Rossillon e per tota Gataloigna
30 q'en Guillems de Gabestaing e la dompna eran enaissi^^
159
malamen mort, e q'en Raimons del Gastel Rossillon avia donat lo cor d*en Guillem a mai^'ar a la dompna. Moat en fo grans tristesa per totas las encontradas; e*l reclams*^ yenc denan lo rei d' Aragon, quo era seigner d'enRaimon de Gastel Rossillon
35 e d'en Guillem de Gabestang. £ veno s'en a Perpignan en Rossillon, e fetz venir Raimon de Gastel Rossillon denan si. E qand fo vengutz, si'l fetz prendre, e tolc*^ li totz sos chastels e*ls fetz desfar**, e tolc'^ li tot qant ayia, e lui en menet en preisen. E pois fetz penre" Guillem de Gabestaing e la
40 dompna e fetz los portar a Perpignan e metre en un monumen denan l'uis de la gleisa''^, e fetz desseignar^^ desobre '1 mo- numen cum 111 eron estat mort, et ordenet per tot lo comtat de Rossillon que tuich li cavallier e las dompnas lor ven- guesson far anoaP^ chascun an. E'n Raimons de Gastel
45 Rossillon moric en la preison del rei.
1 CabestaDy (Perpignan) s grenzt * anmutig *■ geschätzt '^ roh, hart, grrimmig ^ Welt ^ zornig ^ untersuchte ^ erfuhr lo wahr ^^ ohne ^ dengleichen ^ rösten i^ (Pfeffer)- Ragout ^ kam wieder zu sich lo lief 17 Schwert ^ hinabfallen 19 so ^ Klage ^ er nahm fort ^ zerstören 28 nehmen ^4 Kirche ^ darstellen ^ Jahrestag, Jahresfest
79.
I Lo jorn quie * us vi, dompna, primeiramen, Qaan a vos plac qae'us mi laissetz vezer, Parti mon cor tot d'aatre pessamen^ E foron ferm en vos tug mey volar;
5 Qu'aissi'm pauzetz^, dompna, el cor l'enveya^ Ab un dous ris^ et ab an simpl* esguar, Mi 6 quant es mi fezes oblidar.
n Que'l grans beutatz e'l solas^ d'avinen^
£*1 cortes dig e l'amoros plazer 10 Qae'm saubetz^ far, m'embleron^ si mon sen^
Qu'anc^^ pueys hora, dompna, no^^'l puec^^ aver;
A vos rautreyi2 c^y ^os fis^^ cors merceya^,
Per enantir^^ vostre pretz et honrar;
A vos mi ren^^, cW miels no*n pot amar.
160
III £ car^^ vos am, dompna, tan finamen
Que d'autr' amar no • m don' Amors poder — Mas aize^^'m da c'ab antra cortey^^ gen*^, Don eng 2^ de me la gren^^ dolor mover; Pueis quan cossir^^ de vos cuy jois^ sopleya^^ 20 Tot' autr' amor oblit e dezampar^^ — Ab vos remanc cuy tenc al cor pus car.
IV E membre vos^^^ si'ns plai, del bon coven*® Que me fezetz al departir saber,
Don aic^^ mon cor adoncs guay e jauzen 25 Pel bon respieit^^ en quem mandetz^^ teuer;
Mout n'aic^^ gran joy, s'era^^ iq jj^^As s'en greya^^, Et aurai lO; quan vos plaira, encar^, Bona dompna, quleu suy en Tesperar.
V E ges^^ maltraitz^^ no^^ m'en fai espaven^^, 30 Sol qu'^^ieu en cug^i e ma vida aver De vos, dompna, calacom^^ jauzimen^; Anz*i li maltrag ^^ mi son joy e plazer Sol per aisso quar^^ sai qu'Amors autreya*^ Que fis^^ amans deu granz torz perdonar 35 E gen 20 sufrir maltrait^^ per guazanh^^ far.
VI Ai! si er ja^*, donna, Tora qu'ieu veya^ Que per merce me vulhatz tant honrar Que sol amic me denhetz^^ apelhar?
1 Denken ( Var. Parti dal cor tot autre p.) * ihr legtet « Begehren, Sehnen
* Lachen ^ Unterhaltung, Kurzweil, Scherz ^ anmutig ^ ihr wußtet « stahlen » Sinn, Geist ^^ Qie ii ich konnte ^ ich gab hin, gestand zu 13 treu 1* bittet um Gnade is fördern iö ich ergebe mich {Viar. Tan finamen) i? indem, weil ^^ Gel^enheit, Genehmigung ^ daß ich andern (Frauen) den Hof mache, huldige 20 artig ^^ ich glaube *« schwer 23 ich denke, sinne nach 24 y^r. pretz 25 oelgt sich, ist unterworfen 26 ich lasse fahren 27 iiu> mögt gedenken ^ Übereinkunft, Versprechen 29 ich hatte «»Hoffnung »i ihr gebotet »2 jetzt «» wird schlimmer (Far. si'm greya) ** noch ^ nicht «ß Leid, Pein ^ Schrecken ^ wofern nur
* irgend welch ^ Freude *i vielmehr *2 gesteht zu, sichert zu *^ (Ge- winn ** Far. Ai, quan sera *» ihr konntet geruhen
161
80.
I Lo doQS cossire^
Qae * m don' amors soven,
Dona, -m fai dire De vos maynh ver^ plazen. 5 Pessan remire^
Vostre cors car e gen*
Coy ieu dezire Mais qne no fas parven^ E si tot^ me desley^
10 Per vos, ges no^'us abney^,
Qa'ades^® vas^^ vos sopley^^ Ab fina benvolensa.
Dompn' en coy bentatz gensa^^, Mayntas vetz^* oblit^^ mey 15 Qu'ieu lau^^ vos e mercey^l
11 Totz temps m'azire^^
L'amors qne * ns mi defen ^^,
S'ieu ja'l cor vire^ Ves*^ autr' entendemen. 20 Tout^i m'avetz rire
E donat pessamen^^,
Pus greu23 martire Nulhs hom de mi no sen^*; Quar vos qu'ieu plus envey^^ 25 D'autra qu'el mon^^ estey,
Desautorc^^ e mescrey^s
E dezam^^ en parvensa^®: Tot quan fas per temensa Devetz em bona fey 30 Penre^^, neus^^ quan no'us vey.
III En sovinensa
Teno la car'^^ e*l dous ris^,
11
162
Vostra yalensa E*l beih cors blanc e lis^^;
36 S'ieu per crezensa^*
Estes vas^^ Dieu tan fis^^,
Vias^, ses falhensa^^^ Intrer' em päradis; Qa'ayssi'm soy, ses*® totz cutz*i,
40 De cor a vos rendntz
Qa'autra joy no m'adutz: Q'una non porta benda*^ Qa'ieu'n prezes*^ per esmenda^ Jazer*^ ni fos sos drutz**
46 Per las vostras salutz*^.
IV Tot jorn m'agensa** •
L desirs, tan m'abelhis^ La captenensa*^
De TOS cuy suy aclis^. 50 Be*m par^^ qae'm vensa^*
Vostr' amorSy qa'ans qu'^^ie'us Tis Fo m'enteudensa
Qae 'US am es e ' os servis;
Qu'ayssi suy remazntz^ 55 Sols^^, senes*® totz ajutz,
Ab TOS, e n'ai perdutz
Mayns dos^^: qui's Taelha,*ls prenda!
Qu'a mi platz mais qu'atenda,
Ses^o iQl^ covens^^ saubutz^®, 60 Vos, don m'es jois vengatz.
Ans que^^ s'ensenda^^ Sobre'l cor^® la dolor s, Merces dissenda^^
163
En Yos, don', et amors.
65 Joys vo8^2 nji renda
E'm luenh^^ sospirs e plors, No'08 mi^ defenda^^ Paratges®^ ni ricors; Qu'oblidatz *^ m'es totz bes®^,
70 S'ab V08 no'in val^^ merces.
Ai; bella donssa res^^, Molt fora^^ grans franqueza, S'al prim que'as ayc enqaeza^^ M'amessetz, o non ges^,
75 Qa'eras*^^ no sai cam s'es.
VI Non truep^^ contenda^^
Contra vostras valors;
Merces vo'n prenda Tals qa*a vos si' onors.
80 Ja no m'entenda''*
Diens mesf^^ sos preyadors, S'iea Tuelh la renda ^^ Dels quatre reys majors; Per qu'"ab vos no*m valgues^^
85 Merces e bona fes;
Qoar partir no^'m pnesc ges^ De Yos, en cny s'es meza M'amors, e si fos preza Em baizan, nius plagues ^^,
90 Ja no volgra^^'m solses^.
VII Anc res qu'a vos plagues,
Franca dompn' e corteza, No m^estet tan defeza^^ Qu'ieu ans^^ non la fezes 95 Que^^ d'als^^ me sovengnes.
11*
164
VIII En Baimon, la belheza
E'l bes^^ qu'en midons^^ es M^a gen^ lassat^^ e pres.
1 Binnen > Lied ' Ich schaue an * Ifeblioli '^ ich lasse Erscheinen, zeige 0 wenngleich ^ ich vergehe mich, Terletxe meine Pflicht ^ (gar> nicht ' ich entsage euch, lasse Ton euch ( l^ar. Ges per so no * us abnei^ ><> immer 11 SU, nach — hin ^ ich neige mich i^ glänzt, strahlt >« Male ^ ich rergesse i^ ich preise ^"^ flehe um Gnade ^ möge hassen ^ verbietet M ich wende ^ genommen ** Sorge, Kummer ^ schwerer ^ fDhlt ^ be- gehre M Welt 27 ich erkenne nicht ao, verleugne ^ ich verleugne, will nicht kennen ^e ich liebe nicht ^ dem Scheine nach ^ (hin)nehmen » selbst 88 Antlitz m Lachen ^ glatt 36 Glaube »^ ireu » lebendig SB ohne Fehl , sicherlich ^ ohne ^i Gedanken , Zweifel , Zögern ( Vor. Qu'ayssi suy remazutz usw. t. 54—60) ^ Binde ^ daß ich nehmen sollte 4« Entschädigung, Vergütung ^ Beiliegen «^ Geliebter «? (Liebes Grüße -tti gefällt {Var. Quec jorn comensa L'amors, Tan m'abellis) ^ Betragen ^ geneigt ß* scheint ^ besiege ** beTor. eher als daß ^ Var. Qu'ayHsi'm suy ses totz cutz ustv. v. 89-45 '^ allein Far. Sai) ^ Gabe, Gunst ( Var. bes) <^7 tJbereinkommen, Yeisprechen ^ gewußt ^ sich entflamme ( Far. s'estenda) ^ J'ar. Jnz el cor ö* steige herab ^ Far. Qe joi ös entferne ö* Far. o 05 hohe Abkunft , Adel ^ Gut , Gutes « hilft . Kar ß»a tos no ' n pren) ^ Wesen ^ wftre gewesen ( Var feratz gran) 70 habe um Liebe gebeten 7i Jetzt 72 ich finde ^s streit, Widerspruch ?* erhOre 7ö zwischen w Bente ^^ wofern ^s gefiele ^^ ich möchte nicht 80 los- löste 81 anderes ( yar. Ab que far o saupes) 82 meine Fraue 88 gefesselt Var, Me ten gai e cortes)
Raimbaut de Vaqueiras.
(um 1190—1207)
81.
Rambautz de Vaqueras si fo d'un chastel c*avia nom Yacheras^ e fo filli d'un paubre chavalier c'avia nom Peirols q'era tengut per mat^ Et Rambautz si fetz joglar' et estet longa sason^ con lo prince d'Aurenga c*avia nom en Guillelm 5 del Baus^ Ben sabia cantar e far coblas^ et serventes. E*l prence d'Aurenga si li f«tz gran ben e grant honor e Tenanset^ e'l fetz conoiser et prezar^ a la bona gen'. Et veno s'en a Monferrat al marques Bonifaci^°, e 'stet lonc temps con el e crec^^ si e d'armas e de trobar q'el ac grant pretz en 10 la cort. E'l marqes, per Ja gran valor q'el conoc en el, si"l fes cavalier et son compagnon d*armas e de vestimenz. Don
165
eil s'enamoret de la seror del marqes %ue avia nom madompna Biatritz, qe fo molher d'en Enric del Garret ^', et troba de lei mantas bonas chansos.
15 Et apellava la «Bel-Gavalier». Et per also Tapellava enaisi que a en Rambaut segi ^' aital aventura que podia vezer ma- dompna Biatritz qant el volia, sol q* ^^ ella fos en sa chambra, per un espiraill*^ den neguns non 8*apercebia^^ Et un jom veno Ig marqes de cassar*^, et entret en la chambra e mes
20 la 8oa 'spaza'® a costa d'un leit^' e tomet s*en foras. Et madompna Biatritz remas en chambra e despoillet se son sobrecot*® e remaa en gonella**. E tolc** la 'spaza*® e se la ceins*" a lei** de cavalier, et trasia la for del fuer'** e geta la en alt, e pres la en sa ma'^ e menet se Tal bratz'^
25 d*una part e d*autra de la 'spasa*^ e tomet la em fuer'** e se la desceins*^, e tomet la a costa del leit*^ Et en Ram- bautz de Yaqueras vezia tot so qe vos ai dich per lo 'spiraill ^. Don per aiso Tappellet pois totas vez'^ c Bel-Gavalier» en sas chansos, si com el dis en la premeira cobla*^ d'aqesta chan-
30 son que cdmensa aisi:
Ja non cugei*° vezer Qu'amors me destreinses**. E fo crezut" q*ella li volgues ben per amor. Et aisi demoret longa sason^ col marques, et ac gran bon'aventura con el.
35 Quant lo mai*qes passet en Romania'', si se menet ab se en Rambaut de Yaqeras; don eil n'ac gran tristessa per l'amor de Boa dompna qe remania de sai entre nos. Et volentiers seria remas, mas per lo gran ben q'el volia al marques del gran honor q*avia receubut** de lui, no li ausa^** dir de no,
40 et aisi anet'^ con el. Mas totas vetz'® s'esforcet de valer d'armas e de guerra e de totz bons faitz de lausor'^, et aquistet grant honor e gran manentia'^. Mas per tot aiso non oblidava la soa tristessa, si com el dis en la quarta cobla' d*aqesta chanson qe comensa:
45 No'm platz ni iverns ni pascors*^.
E la cobla^ dis:
166
Donc qe'm val*^ conqis** ni ricors*®?
Q'eu ja'm tenia per plus rics,
Qant era amatz e fins anaics 50 E*m paissia^' cortes' amors;
N*amava mais un sol plaser
Qe sai grant terr* et grant aver**;
Cades** on plus** mes poders creis**,
N*ai major ir'** ab mi meseis*^, 55 Pols*® mos Bels-Cavaliers grasitz*^
Et jois m'es lonbatz*^ e fugitz;
Don mais no*m naisera*' conortz",
Per q'es mager" Tir'*® et plus fortz.
Et enaissi vivia Rambautz de Vaqueras con vos avetz auzit, 60 e monstrava plus bei semblan** qe*] cor no li dava. Et si ac gran seignoria qe*l marqes li avia dat en lo regisme'* de Salonic, e lai mori.
1 Yaqueiras (Yauduse) ^ närrisch ^ Spielmann * Zeit ^ Guillaome IV. da Bauz (gest. 1218) ^ Strophen ^ er förderte, erhob ihn ^ schfttsen 9 Leute 10 Bonifaz II. (1192-1207) " er wuchs " Herr von Savona 18 folgte, geschah i^ wofern nur i^ Luftloch i^ wurde gewahr i^ ji^en 18 Schwert ^ Bett ^ Obergewand ^i Untergewand ^ sie nahm ^ gürtete sich um M Art 25 Scheide ^ Hand s? Arm ^ legte es ab 29 alle Male, immer ^ ich glaubte ^i könnte bedrängen, beherrschen sa geglaubt 38 das byzantinische Reich 84 empfangen 85 er wagt 86 er ging 87 Lob 88 Reichtum 89 FrühUng « hilft « Erwerb « nährte, speiste ^ Habe, Besitz ^ immer ^ je mehr ^ Unmut, Gram *^ selbst «s da ^ geliebt ^ hat sich entfernt, ist fem ^i wird geboren werden, wird entstehen 52 Trost »8 größer s* Miene ^ Königreich
82.
I «Domna, tant yos ai pregada^
Si'us platz, qu'amar me Yoillatz, Qu'eu sui vostr' endomeojatz^; Quar es^ pros^ et enseingnada
5 E totz bos pretz aatreiatz^^
Per que'm plai yostr' amistatz. Quar 68^ en totz faitz corteza, S'es mos cors^ en vos fermatz Plus qu'en nuilla Genoesa^,
167
10 Per qu'er merces, si m'amatz;
E pois serai meills pagatz Que s'era mia*! ciutatz^
Ab l'aver^ qu'es ajostatz^ Dels Genoes.:»
11 «Juiar^®, voi no se' corteso
Qi me chaideiai^^ de zö, Que negota^2 no'n farö;
Auce^^ fossi voi apesso^*,
Vostr'amia non serö. 20 Certo, ja ve scanerö^^,
Proenzal malaurao^^!
Tal enoio^^ ve dirö:
Sozo^^, mozo^^, escalvao^oi
Ni ja voi non amero, 25 Qu'eu chü bello mari 6 21
Que voi no se', ben lo so 22.
Andai via 23, frar'24, tem p6 Millor adö25!»
III «Domna genta 2^ et e88emida27^
30 Gaia e pros^ e conoi88en8 28,
Vailia29m vostr' enseingnamenz^, Quar jois e jovens^^ vos guida, Cortesia e pretz e 8en832 E totz bos captenemenz^^;
35 Per que*us 8ui fidels amaire
Sene8^ totz retenemenz, Francs, humils e merceiaire^^, Tant fort me destreing^^ e'm venz^^ Yostr' amors que m'es plazens;
40 Per que sera chauzimenz^^,
S'ieu 8ui vostre benvolenz^^ E vostr'amics.»
168
IV «Juiar^^, voi semellai*® mato*^
Qi cotal rason*2 tegnei*^;
45 Mal vignai** e mal andei^^I
Non avei sen^*^ per un gato*^ Per quo trop me deschasei^^, Qae mala cosa parei^^; Ni no volio questa cosa*®,
50 Si fossi fillol de rei.
Credi voi qu'e' sia mosa^? Mia {^^\ no m'averei! Si per m'amor ve chevei^^^ Oguano^^ morrei^ de frei^^;
55 Tropo son de mala lei^^
Li Proensal.»
V «Domna, no*m siatz tant fera^^,
Que no's cove^ ni s'eschai^^; Anz^^ taing^® ben, si a vos plai,
60 Que de mo sen^^ yQg enquera^
E que* US am ab cor yerai, £ vos que*m gitetz d'osmai^^, Qu^eu vos sui hom^^ ^ servire, Quar vei e conosc e sai,
65 Quant vostra beutat remire^^
Fresca cum rosa en mai, Qu'el mont^* plus bella no*n sai, Per qu'ie'us am e'us amarai; E si bona fes^^ mi trai^^,
70 Sera peccatz.»
VI «Juiar^®, to proensalesco ®^,
S^ea aia gauzo^^ de mi, Non preso^® un genoi^^. No t'entend plui^® d*un Toesco^^
75 0 Sardo o Barbari ^^
Ni non ö cura de ti.
169
Voi t'acavillar'^^ co mego^*? Si'l saverä me maii^^, Mal plait^^ ayerai con sego^'^ 80 Bei messer, ver^® e' ve di.
No volo qaesto lati*2, Fraello^*, zo ve afi^». Proenzal, va, mal vesti*^, Largaime^^ star!»
YII «Domna, en estraing cossire^^
M'avetz mes et en esmai^^^ Mas enquera®^ • as preiarai Que Yoillatz qa^eu vos essai, Si com Proyenzah o fai, 90 Qaant es poiatz^.»
VIII «Juiar^o, ^q ^qj^ ^q^ ^ggQ^
Poss'^ö asi te cal^^ de mi; Mein varä,®^, per Sant Marti, S'andai a ser Opeti®^, 95 Que dar-v'ä®^ fors' un ronci^,
Car sei juiar^®.»
1 Höriger oder Vasall ^ Ihr seid » trefflich * ihr gewährt, sichert zu ^ Herz 0 Genueserin ? Stadt » Habe, Besitz » gesammelt, zusammen- gebracht 10 Spielmann, Gaukler ii ihr sprecht, Terbandelt ^ nichts ( Var. niente^ ^ eher ^* gehängt ^ ich werde euch umbringen ^^ elend, verflucht " Verdruß, Schimpf ^ Schmutzfink » (dummer) Bursche ^ kahlkopfig ai denn ich habe einen schöneren Gatten ^ ich weiß '^ geht hinweg ^ Bruder ^ ich fürchte (scheue) wenig einen besseren Galanten (Adonis) [als ihr seid] {Hdss. fraren tempo millorado ; faren tempo meilliirado ; üture meo en tempo miello) ^ edel, schön >? erlesen ^ klug ^ helfe ^ (feine) Bildung si Jugend ^ Sinn , Verstand <» Benehmen si ohne ^ um Gnade flehend ^ bedrängt, beheiTscht ^ besiegt » Einsicht » Liebhaber «o ihr gleicht «^ Narr ^ Bede ^ ihr haltet ^ ihr möget kommen ^ ihr möget gehen ^ Katze ^^ ihr mißfallt ^ ihr scheint *® 7ar, Nd no faria tal cosa ^ (dummes) Mftdchen <^i meiner Treu &> wenn ihr... euch Terpflichtet ^ (noch) in diesem Jahre ^ ihr werdet sterben ^ Kälte '^ Art ^ grausam '^ es ist angemessen, ziemt sich ^ vielmehr ^ daß ... ich umwerbe ^^ Unruhe, Ang»t ^* Lehnsmann ^ ich schaue an •* Welt <K yerrfit ^ Provenzalisch ^ Freude i Var. gauza) «^ ich schätze eB Genueser (MQnze) ?<> mehr ^^ Deutscher 7* Berber 78 willst du dich raufen t< mit mir "^^ Var. Si lo sa lo meu mari 76 Handel, Streit 77 mit ihm 78 Wahres 79 ich versichere ^ gekleidet ^^ laßt mich «a Sinnen 83 noch M aufgestiegen 8& da ^ es liegt dir (an) ^ es wird besser sein ^ Oblzzo 11. Malaspina {Var, Opezin) ^ er wird euch geben ^ Pferd
170
83.
I Eras^ quan vey verdeyar^
Pratz e yergiers e boscatges, Vuelh un descort* comensar D'amor, per qu'ieu vauc aratges*;
5 Qaar ma domna*m sol^ amar,
Mas camjatz^ Tes sos coratges^ Per qu'ieu vuelh dezacordar^ Los motz e * Is sos^ e * Is lenguatges.
II £u Bon quel qe ben non aio^
10 Ni ja mai non l'averö,
Ni per abril ni per maio, Si per ma donna no Tö; Certo qe 'n nisun lengaio^® Sa gran beutä^^ dir non sö^^,
15 Qhu fresca^ä qe flor de glaio^^
Per qe no me*n partirö.
III Bele douce dame chiere^^, , A vos mi doin*^ e m'otroi^^; Ja n'avrai mes^^ joi' entiere,
20 Si je n'ai vos e vos moi.
Mout estes male guerriere^^, Si je muer par bone foi; Mes ja par nule maniere Ne'm partrai de vostre loi^.
IV Dauna^i, io mi rend a bos^^, Coar^ä sotz^* la mes bon' e bera^s Q'anc hos 2^, e gailhard' e pros^^, Ab qe^^ no*m hossetz ^^ tan hera^. Mout abetz beras^^ haisos^^
30 E color hresc'^2 e nabera^^.
171
Boste so^, e si'bs agos^^, No'm sofraisera hiera^^.
V Mas tan temo^^ vostro preito^^,
Todo'n son escarmentado^^. 35 Por V08 ei*® pen' e maltreito*^
£ meo corpo lazerado*^.
La noit quant jaz' en mo leito^^^
So moitas vezes^ penado;
E car*^ nonca m'a profeito*^, 40 Falid' ei*^ en mo cuidado*®
Mais*^ qe faillir non caid6 io^.
VI Bels-Cayaliers, tant es cars'^
Lo Yostr' onratz senhoratges
Que cada^^ jorno m'esglaio^^. 45 Oimi!^3 lasso^, que farö, ,
Si cele que j'ai plus chiere^^
Me tue; ne sai por quoi?
Ma dauna^i, he^^ que dei bos^^
Ni peu cap^^ Santa Quitera^^, 50 Mon corasso^® m'avetz treito^^
E mot gen^ favlan®^ furtado^^^
1 jetzt s grUnen ^ Desoort (Dichtart) ^ ich irre umher , yerzweifele '^ pflegte ( Var. G'una domna * m sol) ^ Terändert * unstimmig machen ( Far. fiiuc decacordar) » Singweisen » habe ^o Sprache ^ SchÖDheit ^^ ich weiß u frischer i« SchwertlUie ^ teuer, lieb ^ ich gebe mich ^ ich flber- antworte mich ^ mehr, femer ^^ Feindin ^ Gesetz, Herrschaft >' Herrin a« euch as denn a« ihr seid 2S schon ^ die je war » trefP- lich K wofern nur ^ ihr wäret ^o grausam >^ Gesichtszüge *> frisch
88 neu 84 euer bin ich (Var. Bos m'abetz) ^ wenn ich euch h&tte
89 es wtirde mir nicht eine Spange (d. h. nichts) fehlen (Var. softanhera, sobranc^, destregora, strencora; fiera, gihera, si uera) 87 ich fOrchte 88 Handel, Streit (Var. plelto) 88 yerschQchtert ^ ich habe ^ UnbiU, Leid *3 zerrissen ^ Bett ^* viele Male «5 da ^ Nutzen (Var. E can no'7 trob nuyl profeyto) ^ ich bin «fehlgegangen ^ Gedanke ^ mehr ^ ich dachte '^^ Jeder ^ ich erschrecke & weh mir ^ ich UnglQcklicher » (bei der) Treue ^ bei dem Haupt ^ gaskognische Heilige ^ Herz ^ berausgesogen, entzogen 8o artig, schön 8i sprechend 8i gestohlen
172
84. Ben avetz auzit de Raimbaut qui el fo ni don\ e si com el fo faitz cavaliers del marques de Monf errat, e com el s'entendia^ en madomna Biatritz e vivia jauzens per la soa amor. Et auiatz com el ac un pauc de temps gran tristessa. 5 Et also fon per la falsa gent enveiosa a cui non plasia amors ni domneis', que dizion paraulas a madomna Biatritz et en- contra las autras domnas, disen aisi: «Qu! es aquest Baimbautz de Yaqueiras? Si tot^ lo marques l'a fait cavalier et si va entendre^ en tan auta'^ domna com vos etz, sapchatz que non
10 vos es onors, ni a vos ni al marques. > E tan disseron mal que d'una part que d'autra, si con fan las avols^ gens, que madomna Biatritz s*en corocet contra Raimbaut de Yaqueiras ; que quant Raimbautz la pregava d*amor e*l clamava merce, ella non entendia sos precs^, ans^ li dis qu'el se degues^ en-
15 tendre' en antra domna que fos per ell^ et als^^ non en- tendria ni auziria d'ella. Et aquesta es la tristessa que Raim- bautz ac un pauc de temps, si com eu dis al comensamen d*aquesta razon^^. Dont el se laisset^' de chantar ^ de rire e de totz autres faitz que*l deguesson^ plazer; et aiso era
20 gi'ans danz^'. E tot aquest ac per la lenga dels lausengiers^,
si com el dis en una cobla^^ de la *stampida^^ que vos ausiretz.
En aquest temps vengron dui joglar^^ de Fransa en la
cort del marques que sabion ben violar ^^ Et un jom violaven^^
una *stampida^^ que plazia fort al marques et als cavaliers et
25 a las domnas. Et en Raimbautz non s*allegrava nien, si que'l marques s'en perceupet^^ e dis: «Senher Raimbautz, que es aiso que vos non chantatz ni*us allegratz, c*auzetz aisi bei son'^ de viola e vezetz aqui tan bella domna com es ma seror que vos a retengut per servidor et es la plus
30 Valens domna del mon'^?^ Et en Raimbautz respondi que no'n faria ren. E*l marques sabia ben Tocaison'* e dis a sa seror: «Madomna Biatritz, per amor de mi e de totas aquestas gens voil que vos deignatz'' pregar Raimbaut qu*el per la vostr'amor e per la vostra gracia se degues^ alegrar
173
35 e chantar e 'star alegres, si com el fazia denan*^.» E madomna Biatritz fo tan cortesa e de bona merce qu*ella lo preguet e*l conf ortet qu'el se degues^ per la soa amor rallegrar, e qu'el feses de nou*'^ nna chanson. Dont Raim'bautz per aqnesta razon qne vos avetz ausit fetz la 'stampida^^ e dis aisi:
40 Ealenda maia'^
Ni folh de faia*' - Ki cant d'ausell . . .
Aqnesta *stampida^^ fo facha a las notas*^ de la 'stampida^^ que'l joglar fasion en las yiolas.
1 woher > wai' rerllebt, warb ^ Minnedlenst * wenngleich ^ hoch- gestellt ^ schlecht 7 Bitten 8 yielmehr » sollte lo anderes ^^ Bede, Erzählung, Kommentar " ließ ab ^ Schaden i* Verleumder >b Strophe ^ Estampida (Dichtart) i? Spielleute ^ Viola spielen ^^ wurde dessen gewahr ^ Weise, Melodie ai Welt 2S Ursache » geruht m Torher » Ton neuem ^ Fest des 1. Mai ^ Buche ^ Noten, Musik
I Ealenda maya^
Ni fuelhs de faya^ Ni chanz d'anzelh ni flors de glaya^ Non es que'm playa*, 5 Pros^ doDina gaaya^
Tro qu'^ an ysnelh messatgier aya Del vostre belh cors^ qae*m retraya^ Plazer novelh qu'amors m'atraya^,
E jaya^o 10 E*m traya
Vas ^^ vos, domna veraya, E chayai2
De playa^^ • L gelos ans que^^'m n'estraya"^.
n Ma belh' amia^
Per Dien no sia Qne ja*l gelos de mon dan^^ ria^^,
174
Qae car^® vendria Sa gelozia, 20 Si aitals dos^^ amans partia^^;
Qa'iea ja joyos mais no seria, Ni joys ^es^^ vos pro no'm tenria**;
Tal via Faria 25 Qa'om ja mais no*m veiria;
Seih dia«» Morrid; Donna pros^, qn'ie'us perdria.
III Quom er perdada 80 Ni m'er rondada
Dona^ s'enans^* non Tai aguda^^? Qae dratz^^ ni drada Non es per cuda*^; Mas quant amans en drnt^^ se mada, 35 L'onors es grans que'ylh n'es creguda^®.
E'l belhs semblans^^ fai far tal brnda^^;
Qae nada Tengada No • as ai ni d'als^^ vencada; 40 Volgada32,
Crezuda^*^ Vos ai, ses^^ aatr' ajada.
IV Tart»* m'esjaazira»^
Pas^^ ja*m partira,
45 Belhs-Cavaliers'^, de vos ab ira^®;
Qu'alhor no's vira^^ Mos cors*^, ni-m tira Mos deziriers*^, qa'als^^ non dezira; Qa'a laazengiers^^ sai qa'abelhira^^, 50 Donna, qa'estiers** non lur garira*^
175
Tals vira*^,
Sentira Mos dans*^ qui'ls vos grazira*^,
Qae'us mira*^ 55 Consira*^
Cuidans^, don^^ cors*^ sospira.
V Dona grazida^^,
Quecx^^ lauz' e crida^ Vostra valor qu'es abelhida*^^; 60 £ qni'as oblida,
Pauc li val^^ vida, Per qa'ie'us azor^^, don' eyssernida^; Qaar per gensor^^ vos ai cbaazida^^ E per melhor^ de pretz complida^^, 65 Blandida ^^
Servida Genses®^ qu' Erecx Enida. Bastida Fenida, 70 N'Engles^, ai Testampida^^
1 Fest des 1. Mai > Buche ^ Schwertlilie * gefalle ^ trefflich, wacker 0 bis 7 Leib » berichte » herbelfDhre lo ich liege ii nach — hin , zu 13 falle ^ Wunde ^* bevor ^ mich entziehe i^ Schaden i? lache tt teuer ^^ zwei ^ trennte ^ ohne ^ wQrde mir nicht nnuen ^ Tag s« zuvor ^"i gehabt ^ Geliebter » (bloßer) Glaube, Einbildung » er- wachsen ® Miene ^ Gerücht, Gerede ^ anderes ^ begehrt ^ gehorcht ** spät, schwerlich ** ich wfirde mich erfreuen ^ nachdem, wenn ^ Ver- steckname der Dame, of. Biogr. ^ Groll ^ wendet sich ^ Herz *i Sehnen ^ Verleumder *» es würde gefalleo ■** auf andere Weise ^ ich würde ihnen nicht entgehen *^ wüide sehen *? würde danken ^ schaut an ^ sinnt, grübelt ^ glaubend, sich einbildend ^i in Beziehung worauf, weshalb ^ gern gesehen ^ Jeder ^ verkündet ^ wohlgefkllig ^ nützt <^7 bete au, huldige <^ erlesen ^ als die Schönste, Edelste ^ erkannt ^^ voll- kommen 03 ge!*chmeichelt, gehuldigt ^ schöner, besser ^ Verstedename <» Estampida (Dichtart)
85. I Truan^y mala gaerra
Sai Volon comensar
Domnas d'esta terra E vilas^ contrafar:
176
5 £n plan o en serra^
Cuidan^ ciutat^ levar^ Ab tora^; Qaar tan paeia^ l'oDors
De ]ieis qae sotzterra^
10 Lor pretz, e"l siou ten car*^,
Qa'es flors De totas las melhors^ Na Biatritz; car tan lor es sobreira^^ Qa'encontra lieis faran totas senheira^^ 15 E guerr' e fuec e fum^^ o polvereira^*.
11 La ciutatz^ s'ajosta*^
E fan mars e fossatz.
Domnas, ses^^ semosta^^, I venon daus^^ totz latz, 20 Si que pretz lor costa^^
E jovens^o e beatatz.
E'm pes'-*^ Que'l lilha del marques N'aura dura josta^^, 25 Car a conqaes^^ en patz
Totz bes24 E totz bos aibs^^ cortes; E car 26 es pros^^ e franch' e de bon aire^^ Non estara plus en patz que sos paire 30 Que tornatz es a lansar^^ et a traire^^.
III Domnas de Versilha^^
Volon venir en l'ost^^^ Sebeli e Guilha E na Riqueta tost; 35 La mair' e la filba
D'Amsiza^^, can que cost^^; Apres
177
Ven de Lenta^ n'Agnes
E de Ventamilha^ö
40 Na Gailhelm' a rescoBt^^.
Empres^^ Er^® la ciutatz^ en pes^^ De Canaves^^ i yen molt grans companha, De Toscana, e domnas de Romanha, 45 Na Tomazin' e*l domna de Soranha^^.
IV Engles*^ e Garsenda
E Falmeir' e n'Auditz,
N'Aud' e na Berleuda^ N'Agnes e n'Eloitz 50 Volon que lor renda
Joven^o na Biatritz;
Si no, Las domnas de Ponso^^
Li'n querran*^ esmenda^; 55 E lai partes Mon Senitz^^
Somo^^ La ciutatz^ Contesso*^ Qu'ades*^ guerrei*^ leis qu'es tan bon' e bella, Que 808 gens^ cors tol^^ a la Damizella^^ 60 E a totas color fresqn' e novella.
V Maria la Sarda
E'l domna de San Jortz^^,
Herta e*l Bastarda Mandon*^ tot lor esfortz^, 65 Qae joyes^ Lombarda
No rest de sai los portz^^ E sai 57
Qu'a na Biatritz plai,
Quar lors reiregarda^® 70 Non pot esser tan fortz
12
178
Qu'esglai^^ Lo sieu fin pretz yerai. Donan lor senh^, cavalcon ab gran joia; Fag an ciatat ^ et an li mes^^ nom Troia; 75 Poestat ^^fan de midons^^ de Sayoia.
VI La ciutatz^^ se vana^^
De far ost^^ en arrenc^^,
E sona'l campana^^, E lo vielhz com uns ^^ venc 80 E ditz per ufana^»
Que chascan' ades^^ renc^^
Paeis ditz Que ' 1 bella Biatritz Estai sobeirana^^ 85 De so que'l comuns tenc^
C'aunitz72
N'es totz e desconfitz^^. Trompas sonon e la poestatz cria: «Demandem li beatat e cortezia, 90 Pretz e joven^^!» E totas cridon: «Sia!»
VII La eiatatz^ si vaeia^^,
E movon lor carros^^,
E*l vielbs comuns ^^ pueia^, E gieton en lor dos^^ 95 Coirassas de trueia^^
Ab que cobron^® lor os^^;
Gambais*® An e arcs e carcais*^,
E non temon plucia*^ 100 Ni mals temps no lor nos*^.
Üeimais^ Veirem*^ de grans assais®^,
179
De totas partz comenson a combatre; Na Biatritz cuidan^ de pretz abatre^ 105 Mas non lur val^^y s'eran per una quatre.
VIII Per los murs a fendre,
Fan engenhs®^ e castels®^ E calabres^® tendre, Gossas^^ e manganels®^^ 110 Fuec grezesc^^ acendre,
E fan volar cairels^^;
De Jos»* Traucan»^ murs ab bossos»^. Per tal no*s vol rendre 115 Lo sieus gentills cors bels
Joios; Fatz®^ de bellas faissos»^. Totas cridan: «Ajuda, tras»» Tesponda*®^!», L'un' a Tautra; la tersa^®^ ten la fronda^^^, 120 E trazon^® tuit li genh^^ a la redonda.
IX Na Biatritz montai^s,
E va*s de pretz garnir,
Ausberc^^ ni porponta^
Non vol, e vai ferir.
125 Ceir ab cui s'afronta
Es serta de morir;
E jonhios
Et abat prop e lonh.
Fait ha mainta jonta^^®, 130 Si que Tost 3« fai partir.
Pols ponh*®^ Tant que*l carros'^^ desjonh^®^. Tanta n'a prez' e derrocad'^^» e morta Que*l viellz comuns^^ s'esmai'^^® e's desconorta^^^, 135 Si qu'a Troia Tenclaus dedinz la porta.
12*
180
X Na Biatritz^ be*m plai quar es estorta^^^
A las vielbas, que'l vostres gens^ cors porta Pretz e joven^ c'a lor proeza^^^ morta.
XI Bels-Cavalhiers^^*, vostr'amors mi conorta^*^
140 E-m dona joi e m'alegr' cm deporta^^^
Qaant autra genz s^esmai'^^^ e*s descoDorta^^^.
1 Landstreicher, Lumpen > Bauern ^ Hfigel, Berg ^ (ge)denken 5 Stadt e errichten 7 TQrme « steigt (auf) e begräbt lo hält wert ^^ Überlegen ^^ werden das Banner erheben ^ Rauch '^ Staub '^ ver- sammelt sich 1^ ohne ^"^ Einladung, Aufforderung i^ von — her ^ kostet Anstrengung, Mühe (?) ^ Jugend *^ ich denke mir, glaube ^ Streit, Kampt 23 erworben ** Güter ^ Eigenschaften » weil ^7 wacker ^ Herkunft, Art se werfen, schleudern ^ schießen >i Versilia .Lunigiana) ^2 Heer 88 Incisa (Alessandria) ^ Lenta (Noyara) ^ Ventimigla ^a heimlich
87 bald nachher 88 wird auf Füi^n stehen 89 Ldsch. Canavese (Ivrea) ^ Soragna (Parma) ^^ Name einer Dame ^ Ponzone (Alessandria) ^ werden verlangen ^ Entschädigung, Ersatz ^ jenseit ^ Mont Cenis *7 ruft auf, entbietet ^ sogleich ^ bekriege ^ edel, schön ^i nimmt 52 dem Edelfrftulein von incisa ^ San Giorgio (Monferrato) ^ Streit- macht ^ jung '^ die BergpSsse (der Alpen); die Alpen ^7 ich weiß ^ Nachhut ^^ töte ^ Zeichen ^^ gegeben 8a Befehlshaber, Podesta
88 (meine) Herrin 84 yiar. La poestat 86 rühmt sich, macht sich an- heischig 86 in Linie , in (Schlacht^ordnung 8? Glocke 8b die Gemeinde der Alten 80 Prahlerei, Anmaßung ?<> trete in Reih und Glied 7i Herrscherin 72 beschimpft 78 besiegt 74 leert sich 75 Streitwagen 76 Rücken 77 gau 78 bedecken 70 Knochen, Gebein 8o wams 8i Köcher sa Regen 88 g^hade 8* nunmehr 8» wir werden sehn 86 Versuche, Angriffe 87 es hUft 88 Kriegs- maschine 88 Belagerungstürme 8o Steinschleudermaschinen ^ Hündin (Kriegsmaschine) 82 griechisches Feuer 88 Bolzen 84 (yon) unten 85 durch- löchern 86 Widder (Kriegsmaschine' 87 gemacht, gebildet 88 Formen, Züge 80 hinter k» Schranke loi die dritte ^82 Schleuder los gteigt zu Pferde i«* Panzer i«» erreicht, trilTt ^08 Kampf i«" gibt die Sporen 106 reißt aus den Fugen, zerbricht ^89 ^u Boden geschlagen ii8 entsetzt sich 111 verliert den Mut iia entronnen "8 Tüchtigkeit "* Yersteck- name, cfr. Biogr. "^ stärkt, tröstet ii8 erfreut
181
Uc de la Mataplana und Raimon de Miraval.
(um 1206)
86.
Dig vos ai de n'Alazais de Boissazo^ com engannet' Miraval* e trai* et aucis* se meteissa®; ara^ vos vuelh dir com na Esmengarda de Castras^, la quals era dicha la bela d'Albeges, si com eu vos ai dig de sobra, renganet' e*l trai*. 5 N'Esmengarda de Castras saup^ que n'Alazais Tavia escarnit^**; si mandet per en Miraval, et el venc; et ela*l dis que mot era dolenta de so que se dizia de n'Alazais, e de Tira qu^avia del faillimen^^ d*ela; don ela avia cor^* e voluntat de far esmenda^* a lui de se mezeissa^ del mal que li avia fag
10 n'Alazais. Et el fon leus^* per enganar', can vi los bels semblans^^ e-ls bos ditz ab qu'ela li presentava Pesmenda^* del dan^^ qu'el avia pres; e dis li que voluntiers voldria prendre de lieis la esmenda^^. Et ela pres lo per cavalier e per servidor, e Miravals la comenset a lauzar et a grazir^^
15 et a enansar^® son pretz e sa valor. E la dona avia sen^^ e saber e cortezia e saup gasanhar '^ amics et amigas. E n'Oliviers de Saissac que era un gran bar*^ de la terra, si entendia** en ela e la pregava de penre per molher.
E'n Miravals, can vi que l'avia tan montada^^ en pretz
20 et en onor, volc gazardo^*, e si la preget que li.fezes plazer endreg ^ d'amor. Et ela li dis que ela no'il faria plazer d*amor per nom de drudaria*^ qu'enans lo pendria per marit, per so que lur amors no's pogues partir ni's rompre; e qu'el degues'^ partir ^^ sa molher de se, la quals avia nom madona
25 Gaudairenca. Don Miravals fon fort alegres e jauzens, cant auzit que per marit lo volia; et anet s'en'^ al sieu castel, e dis a sa molher que no volia molher que saupes trobar'^,
182
que assatz avia en un albere d'un trobador; e que se aparelhes d'anar'^ vers Talberc de son paire, qu'el no la tenria plus
30 per molher. Et ela entendia*^ en un cavayer que avia nom Guilhem Bremen, den ela fazia sas dansas"^ Gant ela auzi so que en Miravals li dis, feis se fort irada^S e dis que mandaria per sos parens et per sos amicx. E mandet per en Guilhem Bremon que vengues, que ela lo pendria per marit
35 e * s n*iria ab el. Guilhems Bremens, cant auzi las novelas, f o molt alegres; e pres cavaliers e veno s*en al castel d'en Miraval e desmontet^^ a la porta. E na Gaudairenca o apres ^% e dis a *n Miraval que siei paren e siei amic eron vengut per lieis, e qu'ela s'en volia anar*® ab lor. Miravals fo molt
40 alegres e la dona plus. La dona fo aparelhada d^anar^^; e'n Miravals la menet fora e trobet en Guilhem Bremon e sa companha e receup^ los fort*^ Can la dona volc montar el caval, ela dis a'n Miraval que pus qu*el se volia partir de liei, que la des^^ a'n Guilhem Bremon per molher. Miravals
45 dis que voluntiers, si ela o volia. E *n Guilhems se trais enan^^ e pres Tanel per espozar; e 'n Miravals la*l det per molher, e menet la'n.
Can Miravals ac partida*^ sa molher de se, anet s'en*® a madona na Esmengarda; e dis li qu^el avia fag son coman-
50 damen de sa molher, e qu^ela degues ^^ faire e dir so que li avia promes. E la dona li dis que ben avia fag, e que s'en tomes a son castel e que fezes son aparelhamen de far grans nossas^^ e de recebre^^ lieis per molher, car ela mandaria tost per el. Miravals s'en anet^® et fetz gran aparelhamen per
55 far nossas^^ Et ela mandet per n'Olivier de Saissac, et el venc tost; e ela*l dis co^® ela faria tot so qu'el voldria, e*l penria per marit. Et el fo lo plus alegres hom del mon*^ et acorderon aissi lur fag*^ que*l ser** la'n menet al sieu castel, e l'endeman Pespozet e fetz grans nossas^® e gran cort.
60 Las novelas vengro a 'n Miraval que la dona avia pres n'Olivier de Saissac per marit. Fort fo dolens e trist, car Tavia fag sa molher laissar e que Tavia promes que ' 1 prendria
183
per marit e que n^avia fag son aparelhamen de nossas^^, e dolens de n'Alazais del mal qu*ela avia fag ab lo rei d'Arago;
65 e si perdet tot joi e tot alegrier** e tot solatz** e cantar e trobar'^, e estet com hom esperdutz ben dos ans. Aquellas novellas foron auzidas per totas aquelas contradas*" loing et pres; et avenc a saber a un valen baron de Gataloigna que avia nom n'üguet de Mataplana*®, qu'era mout amics de
70 Miraval, e si en fetz aquest sirventes que ditz:
D^un sirventes m'es pres talens^^. E mant cavalier trobador se trufavon*^ de lui per los esquerns*® que-n fazian . . .
^ Boissezon (Tarn) ^ sie betrog ^ Baimon de Miraval (Miraval-Cabardds [Aude]» * verriet » tötete « selbst ^ jetzt s Castres (Albii » erfahr 10 verspottet, betrogen ^^ Vergehen ^ Lust ^ Entschädigung, Ersatz 14 leicht 15 Miene i« Schaden " preisen ^ fördern , erheben w Ver- stand ^ gewinnen ^i Baron ^2 -^gr y erliebt, warb 23 Lohn ^ in bezog auf 25 Liebschaft, Buhlschaft ^ sollte, mQßte ^ scheiden ^s ging, b«. gab sich ^ dichten «> Tanzlieder si erzürnt 82 gtieg ab ^ erfuhr 3* empfing ^ freundlich w er möchte geben ^ trat vor •» Hochzeit 39 wie, daß 40 welt « Sache, Handel *^ Abend « Fröhlichkeit ** Lust, Freude ^ Gegenden ^ Uc de la Mataplana (gest. 1213) *? machten sich lustig ^ Spottlieder
Uc de la Mataplana:
I D'un sirventes m'es pres taleus^,
Qe razos^ m'o mostra e m'o di^ E qand er faiz^ tendra*! cami^ A Miraval tot dreich^ correns, 5 A'n RaimoD, don ai pesanssa^,
Gar fetz tan gran malestanssa^ Contra dompnei*^, don totz temps s^es vanatz^;
E s'anc^ tenc dreig* viatge^ De drut^® cortes^ ar^^ camja^^ son coratge.
II En lui es era^^ conoissens^^
Lo reproviers** qel savis'^ di:
184
Com non conois tan ben en si Cum en altrui los faillimens^^; Q'el soP^ aver s'esperanssa 15 En joi et en alegranssa^
Mas aras^^ n'es malamens cambiatz^^^
Qae mes'^ a tal usatge Don no^^'is pot ges^^ esdir^® de vilanatge^i.
III Car per sos bels captenemens^^ 20 E per son bei trobar^^ parti
Sa cortesa moiller de si; Ben par2* qe*l consseilhes^^ sirvens^^. Issutz^^ es de l'esperanssa D'esser drutz^®, a ma semblanssa^»^ 25 Car si'l plagues mais dompneis^ ni solatz^^,
Non feira^^ tal outratge^^ Don tuich^^ cortes volguesson son dampnatge^^
IV Car maritz a cui platz jovens^^ Den sofrir^^, per so c'atressi^^
30 Sofran lui siei autre vezi^^,
Mas aissi l'es camjatz^^ gog sens; E car 3^ fetz tal malestanssa^, Poing^^ c' ab lieis ai' acordanssa; E si 'la*l vol ni sos cobrars*^ li platz, 35 Fassa'il tant d'avantatge
Qe-ill sofr' un drut*^ que trob a son coratge.
y E pois er sos albercs jauzens
Qand ab lieis aura faita fi^^, Ab que*2 ja mais non la chasti*^ 40 De trobar23 ni de motz plazens,
Ni de lieis no'is don doptanssa^ Ni non s'o teign' a grevanssa*^,
185
Si SOS albercs es soven corteiatz^^; G'aissi er d^agradatge^^ 45 A nos cortes et als gelos salvatge^^.
VI Na Caudairenga, dompna, ben sapchatz
Qu'iratz^^ sui del viatge^ Que avetz pres en vostre hon coratge.
1 Lust > Recht, Vernunft * Weg * gerade * Verdruß ö Unziem- lichkeit 7 (höfischer^ Frauendienst, Höflichkeit « hat sich gerühmt ^ je 10 Liebhaber ii jetzt ^ wechselt , ftndert is kenntlich i« Sprichwort ^ der Weise ^^ Fehler i? pflegte ^ aufgebracht, eingerichtet ^ nicht 90 sich freisprechen *^ Gemeinheit *> Benehmen ^ Dichten ^ es scheint 25 daß ihn beriet ^ Knecht, Bediensteter ^ herausgegangen ^ Meinung » Kurzweil, Freude ^ würde tun, hätte getan »^ Frerel ^ alle ^ Schaden M Jugend, lust) 85 Kachsicht haben, geduldig leiden ^ ebenso ^7 Nach- barn ^ weil ^ er strebe, bemühe sich ^ ihn wiederzuhaben ^^ Fneden ^ wofern ^ schelte ^ hege Zweifel ^ Last, Beschwerde ^ besucht ^7 angenehm ^ zuidder ^ bekümmert
Raimon de Miraval:
I Grans m^stiers m'es^ razonamens^
Qu'iea a Mataplana envi^, Pols* n'üguetz m'a mes el cami^ De dire motz braus ^ e cozens*^^ 5 E car^ m'a ses^ desfianssa^®,
Cantan sol per devinanssa^^, D'aisso don ea non sui gaire encolpatz;
Mas trop n^a pres gran gatge ^^, Segon q'^^ieu ai faich petit de follatge*^
II Anc trobars^^ no*m fon desplazens,
Ni chan ni solatz^^ non desfi^^, Ni moiller non longiei^^ de mi Per conseilh de menudas^^ gens; Q'ieu non ai d'als^ esperanssa
15 Mas^^ d'amor et alegranssa^
186
Et en dompnei^^ ai mes tans beis percatz^^
E tant cortes usatge Qe'il drut^^ de sai m^en porton seignoratge^^
III Ja nuills Catalans avinens^^
20 No*m taing^^ per aisso m'atahi^»,
Que cavalliers q'en pretz se fi^* Deu laissar — so 'na mostra jovens*^ — Moiller qae pren per enfanssa^^; Mas si sa dompna l'enanssa^^ 25 Tant qe*l prenda^ estre den estacatz^^
D'un certan^* homenatge^^, Que ja nuill temps non seg'^^ autre viatge^
IV Ja'l reproviers^^ non Ter garens^ A n^üguet qe'm dis en lati^^,
30 Qe de lui dizon siei vezi^^
Q'en aisso es desconoissens^^ Qe per amor de na Sanssa Estai c'aillors no'is bobanssa^^; E puois q'el vol*^ estre totz moilleratz^, 35 Ja no'i aiam dampnatge^^
Nos autre drut^* que segrem^^ dreich*® viatge^
V La dompna q'es bell' e plazens
Lais^^ Dieus venir lai on*^ hom ri*^, Et el nostr' albere atressi^ 40 Nos don^^ corteiadors ^^^ plazens
Ab moiller qe*ns fass' onranssa; Et ieu non ai d'als^® fianssa^* Mas 2^ dels bels digz^ ab avinen^^ solatz^^ E Tamoros visatge, 45 Qe son dels huoils al cor privat messatge^^
187
VI Na Sanssa, dompna, prec^^ que castiatz^^
N'üget de dir follatgei*, Q'ieu'm lais^® per vos que plus fort no l'^ngatge^^.
- 1 sehr DOtig ist mir 2 Yerteidigusg ^ schicke *■ nachdem, da ^ Weg 0 hart 7 brennend, beißend ^ weil ^ ohne ^^ Herausforderung u Ver- mutung ^ Pfand 18 in Anbetracht des Umstandes, daß ^^ Torheit ^ Dichten 1* Kurzweil, Unterhaltung, Freude " fordere heraus; ver- leugne, verschmähe ^ ich entfernte ^ klein, niedrig stehend ^<> anderes 21 außer, als ^ Minnedienst ^ Bemühung, Streben ^ die Liebenden ^ als Herrn anerkennen ^ artig, liebenswürdig 27 kommt mir zu ^ be- hellige, reize ^ vertraue (auf) ^ JugendClust") si Kinderei, Torheit 88 fördert, erhebt ^ fest gemacht, gefesselt »* sicher, zuverlässig «* Huldi- gung, Unterwürfigkeit »6 folge »' Sprichwort 1» Bürge, Zeuge «» Gelehr- samkeit, Wissen ^ Nachbarn ^1 unverständig ^^ er unterlftßt es, anderswo (im Dienste der Minne) sich zu rühmen ^ er will ** verheiratet ^ Schaden *® gerade, recht *7 lasse ^ dahin, wo ^ lacht ^ ebensowohl si er gebe ^ galante Herren «»Vertrauen ^ Beden 00 Boten «ich bitte stacheltet, weist zurecht <^ ich stehe davon ab ^ verpflichte (herausfordere)
Richart de Berbezilh.
(um 1210)
87.
Ben avetz entendut qi fo Ricchautz de Berbesiu^ e com s'enamoret de la molher de Jaufre de Tonay', q*era bella e gentils e joves, e volia li ben outra mesura et apellava la -MiftlTi-dft-doTnpTia-; '^i ftll1^-H^•TfrHf^-^9n rnrtonmfin Et 5 Bicchautz la pregaya q^ella li degues far plazer d*amor, e clamava li merce. Et la dompna li respondet q'ella volia Yolentier far li plazer d*aitan qe li fos onor, et dis a Ricchaut qe, s'el li volges lo ben q*el dixia, q*el non deuria voler q^ella Ten dixes plus ne plus li fezes con ella li fazia
10 ni dizia. Et aisi 'stan e duran la lor amor, una dompna d'aqella encontrada^, castellana d'un ric castel, si mandet per Ricchaut. ^£t~Riccbäutz si s^en anet^ ad «Ua. Et la dompna li comencet a dir con illa se fasia gran meravilla de so q*el fasia, qe tan lonjamen avia amada la soa dompna, et ella no
15 Tavia fait null plaser endreit" d*amor; e dis q*en Ricchautz era tals hom de la soa persona e si valentz qe totas las bonas
188
dompnas li deurion far volentier plazer, et qe, se Ricchautz se Yolia partir de la soa dompna, q*ella li faria plaser d'aitan com el Yolgues comandar, disen autresi^ q*ella era plus bei la
20 dorapna e plus alta qe non era aqella en qi el s^entendia*. Et avenc aissi qe Ricchautz per las granz promessas q'ella li fazia, qe'll dis q*el s^em partria. Et la dompna li com- manda q*el anes^ penre^ comjat d*ella, e dis qe nul plazer li faria, s'ella non sabes q*el s*en fos partiz. E Ricchautz
25 se parti e veno se a sa dompna en q'el s'entendia^; et comenset li a dir com eil Tavia amada sobre totas las autras dompnas del mon^ e mais qe si meseis'^ e com ella no li volia aver fach nul plazer d*amor, q*el s'en volia partir de leis. Et ella en fo trista e marrida^^, e comenset a pregar Ricebaut qe
30 non se degues partir d'ella, et, se ella per temps passat non li avia fach plazer, q' ella li volia far ara^^ Et Ricchautz respondet q'el si volia partir al pus tost; et enaisi s'en parti d'ella. Et pois, qant el ne fo partiz, el se veno a la donna qe'l n'avia fait partir, e dis li com el avia fait lo sieu coman-
35 damen e com li clamava merce q'ella li degues complir tot so q*ella li ac promes. Et la dompna li respondet q'el non era hom qe neguna dompna li degues ni far ni dir plazer, q'el era lo plus fals hom del mon°, qant el era partiz de sa dompna q'era si bella e si gaia e qe*l volia tant de be, per
40 ditz d'aucuna antra dompna; et si com era partiz d'ella, si ssi partria d'autra. Et Ricchautz, qant auzi so q*ella dizia, si fo lo plus trist hom del mon^ e-l plus dolenz qe mais fos; et parti se e völc tornar a merce de Tautra dompna de prima; ne aqella nol volc retener, don eil, per tristessa q'el
45 ac, si s'en anet^ en un boschage^^ e fez se faire una maison e reclus se dinz, disen q'el non eisseria^^ mais de laienz tro qu'^^el non trobes merce de sa dompna, per q'el dis en una soa chanson:
Mielz-de-dompna, don soi fugitz dos anz.
50 Et pois las bonas dompnas e'ill cavalier d'aqellas en- contradas^, vezen^® lo gran dampnage^^ de Ricchaut qe fu
189
aisi perduz, si venguen la on^^ Ricchautz era recluz, e pregerollo q'el s'en deges partir e issir^ fora; et Ricchautz diäia q'el non se partria mais tro qe^^ sa dompna li perdones.
55 Et las dompnas e*! cavalier is'en venguen a la donna e pregerolla q'ella li degues perdcnar ; et la dompna lor respondet q'ella no*n faria ren tro que^^ 'C* dompnas e 'C* chavalier, li quäl s'amesson tuit^^ per amor, non venguesson tuith^^ denant leis, mans jontas'^, de genolhos, clamar ii merce q'ella
60 li degues perdonar; e pois ella li perdonaria, se il aqest faisian. La novella veno a Ricchaut, don eil fetz aqesta chanson que ditz:
Aisi co'^ IPolifanz ** . . . Et qant las dompnas e li cavalier ausiren'^ qe podia trobar
65 merce ab sa dompna, se *C' dompnas e 'G* chavalier qe s'amesson per amor, anassen ^ clamar merce a la dompna de Ricchaut q' ella li perdones, e ella li perdonaria, las dompnas e'l chavalier s*asembleron tuit*^ et anneron^ e clameron merce as ella per Ricchaut; et la dompna li perdonet.
1 Barbezieux (Charente) ^ Tonnay-Chareiite * Gegend * gingi begab sich ^ hiDsichUich ^ auch ? auf die er seinen Sinn richtete, die er liebte 8 nehmen e Welt ^o sich selbst ^^ bekfirauiert ^ jetzt ^ Wald i* er wQrde nicht herausgehen ^ bis ^^ sehend, angesichts ^^ Schaden, Verlust 16 vo 10 alle so mit gefalteten Händen 21 wie ^ Elefant ^8 hörten
I Atressi^ cum Torifans^
Que, quan chai^^ nos pot levar Tro^ Tautre ab lor eridar De lor votz^o levon eus,^ 5 Et ieu vuelh segre^ aquel us^,
Quar mos mesfagz es tan greus^ e pezans Que, si la/cortz del Puey^ ejo bobajjs^® E Tadregz^^ pretz dels leials amadors No m relevon, ja^mais no serai sors^^, 10 Que denhesson^^ per me clamar merce
Lai on^^ preiars ni razos^^ nom val^^ re.
190
II E s^ieu per los fis amMis
Non puosc en joy retornar, Per tostemps lays. mon chantar^ 15 Qae de mi no'y a rcn plas;
Ans^^ viurai cum lo reclus^^, Sols^ ses^^ solatz^^, qu'aitals es mos talans^^, Quar ma vida m'es enuegz^ et afans^^, E gaugz^^ m^es dols^^ e plazers m'es dolors, 20 Qu'iea no^^ suy ges^® de la maneira d'ors^^
Que, qui be'l bat ni'l te^^ jil-ses^^ merce, Adoncs engrayssa e melfiiiyra'^^ e reve^r
III Be W qo'amors es tan grans
Que lep^^ me pot perdonar,
25 S'ieu fälhi^^ per sobramar^^
Ni renhey^^ cum Dedalus Que dis qu!elh era Jhezus E volc volar al celNoutracujans^^, Mas Dieus baisset Tofguel e lo sobrans^^; 30 E mos orguelhs non es res mas^^ amors^
Per que merces mi.deu jÄlrfiL-äOcors, Que maint luec son .önf* raj.oa vpis^ merce, E luec on** dregz^^ ni razos no a^&Ye^: ~
IV A tot lo mon*® suy clamans*^ 35 J)e mi e de trop parlar;
E s^ieu pogues contrafar Fenix,.jipn non^j'S mas^^ uSj, Que s'art^^ q pueysresortz*^ sus, leu m'arsera*^, quar suy tant malanans^^^ 40 E mos fals digz*^ mensongiiTS e truans*^
Eesorsera^^ en sospirs et en plors Lai on '* beutatz e jovens e valors Es, que noy falb^^ mas^^ un pauc de merce* Que no*y sion assemblat tug*^ li be.
191
V Ma chansos er drogomans^^
Lai on^* ieu non aus^^ anar^^ Ni ab dregz huelhs regardar, Tan sui forfagz^^ et aclus^^; E ja hom no m'en escus.
50 Mielhs-de-dona^3, que fugit ai dos ans^^,
Er^^ torn a vos doloiros e plorans. Aissi quo'l sers^^ que, quant a fag son cors, Torna morir al crit^'^ dels cassadors^®, Aissi torn ieo, domna, en vöstra merce;
55 Mas vos no'n cal^^, si d'amor no'us sove^^.
VI Tal senhor ai, en cui a tan de be
Que'l jorn'que*! vei non puosc faillir^^ e^ jg^
VII Belh-Bericle^^, joys e pretz vos mante^^;
Tot quan vuelh ai, quan de vos me sove^^.
1 ebenso 2 Elefant » f£llt «bis s Stimme « folgen ? Brauch 8 schwer » Puy en Velay lo Pracht i^ recht, geeignet i* erhoben, auf- gerichtet IS sodaß sie geruhen möchten ^* dort wo ^^ Recht ^^ hilft " vielmehr ^ Klausner «ö ohne 20 Freude, Kurzweil «i Wille «« Ver- druß M Pein , Qual ** Freude ^ Schmerz ^ nicht »^ ßär » halt a> verbessert sich , gedeiht »> gedeiht « leicht ^ fehlte ^ übermäßig lieben ^ verfuhr ^ sich überhebend ^ Vermessenheit, Anmaßung 87 außer - « besiegt, überwindet » kommt zu , steht an «> Welt *i ich beklage mich ^^ verbrennt sich ^ wiederaufersteht ^ unglücklich, elend ^ Bede ^ spitzbübisch, trügerisch ^7 alle ^ Dolmetsch ^ ich wage fio gehn ßi schuldig {Var. conques) ^ beklommen ® Yersteckoanie 5* Var. don sui fugitz dos ans ^ jetzt j* Hirsch ö^ Geschrei ^ Jäger ^ euch kümmert es nicht ^ wenn ihr euch nicht erinnert ^1 erhält, unterstützt
192
Savaric de Mauleon, Gaucelm Faidit und Uc de la Bacalaria.
(um 1215)
88.
En Savarics de Malleo ^ fo vengutz a Benaujas* per vezer la vescomtessa madona Guillenna, et el entendia^ en ela; e trais^ ab lui n'Elias Rudel, senhor de Bragairac^ e Jaufre Rudelh de Blaya. Tug^ tres la pregavan d*amor, et enans 5 qu'aysso fos, eV avia cascun tengut per son cavayer; e Tub non 0 sabia de Tautre. Tug® tres foron assetat^ pres d'ela, l'us d*una part, Tautre d*aatra, lo ters denan ela. Cascus d'els la esgardava amorozamen. Et ela com la plus ardida dona c*om anc vis, comenset ad esgardar en Jaufre Rudelh de Blaya
10 amorozamen, car el sezia denan, et a n'Elias Rudelh de Bragairac pres la man^ et estreis^ la fort amorozamen, e de mo senhor en Savaric causiget^** lo pe*^ rizen e sospiran. Negus no conoc lo plazer Tun de Tautre entro que^*n foron partit, qu'en Jaufre Rudelh o dis a'n Savaric com la dona
15 Tavia esgardat; e n'Elias dis To del ma^ E'n Savarics, cant auzi que a cascun avia fag aital plazer, fo'n dolens; e de so que fon ad el fag non parlet, mas apelet Gaucelm Faydit e n'ügo de la Bacalayria, e si lur dis^' en una cobla^*, al cal avia fag may^^ de plazer ni d'amor. E la cobla^* del
20 deman^^ comensa:
Gaucelm, tres jocs enamoratz.
1 Mauleon, beute Ghfttillon-sur-SöyTe (Deox-Sdyres) ^ BeDauges(6iroDde) 3 er warb, war y erliebt ^ oabm, brachte mit ^ Bergerac (^DordogDO) * alle 7 saßen « Hand » drückte i» trat " Fuß ö bis » fragte " Strophe 15 mehr (.am meisten) ^^ Frage
193
Savaric de Mauleon:
I «Gaucelm^ tres jocs enamoratz
Partisc* a vos et a n'ügo, E chascus prendetz lo plus bo E laissatz mo qoal qaeus volbatz:
5 Una domn' a tres preiadors^,
E destrenh^ la tan lor amors Qae, quan tait^ trei h son denan, A chascun fai d'amor semblan: L'un esgard' amorozamen,
10 L'autr' estrenb^ la man^ doussamen, AI tertz caassiga^'l pe^ rizen. Digatz^ al quäl, pos^ aissi es^
Fai major amor de totz tres?»
' Gaucelm Faidit:
11 «Senh' en Savaric, ben sapchatz 15 Que Tamics recep plus gen^® do^^
Qu'es francamen, ses^^ cor felo, Dels bels olbs plazeos esgacdatz. Del cor mou^^ aquela doussors^ Per qu'es cen tans^* maier honors.
20 E del man^ teuer die aitan,
Que non li ten ni pro ni dan^^, Qu'aital plazer comunalmen Fan domnas^^ per acolbimen^^. E del caussigar^ non enteu^^
25 Que la domn' amor li fezes,
Ni deu per amor esser pres.»
Uc de la Bacalaria:
III «Gaucelm, vos dizetz so que'us platz,
For que^^ non mantenetz razo^^, Qu'en Tesgardar non conosc pro^^
13
194
30 A TamiC; qae vos razonatz^^;
E s'el i enten^ä, es folors^*, Qu'olh esgardan lui et albors E nulh autre poder non an^^. Mas quan la blanca mas^ ses^^ gan'^^
35 Estrenh^ son amic doussamen,
L'araors mou^^ del cor e del sen^^ E'n Savarics, car^» part* tan gen^®, Mantenga'l caussigar^ cortes De pe®, qu'eu no^l mautenrai ges^.»
Savaric de Mauleon:
IV «Senher^®, pos^ lo meihs mi laissatz,
Mantenrai'l eu, ses^^ dir de no^^; Don^^ die que*] caussigars^ que fo Faitz del pe* fo^^ fi ii' am istatz, Celada de^ lauzenjadors^^,
45 E par^^ be, pos^ aital socors
Pres^^ Tamics rizen caussigan^, Que Tamors es ses^^ tot enjau^^ E qui * 1 tener de la man ^* pren Per major amor, fai nonsen^^.
50 E d'en Gaucelm no m'es parven^^
Que l'esgart^*^ per melbor prezes^ Si tau com ditz d'amor saubes.»
Gaucelm Faidit:
V «Senher, vos que l'esgart*® blasmatz
Dels o)lis e lor plazen faisso^^^
55 ^0 sabetz que messatgier so
Del cor que'ls i a enviatz; Qu'olh descobron als amadors So que reten ei cor paors*^, Don ^2 totz los plazers d'amor fan.
195
60 E maintas vetz^*"^ rizen gaban**
Caussiga^l pe^ a mainta gen^^ Domna ses^^ autr' entendemen. E n'ügo mante falhimeii^®, Qae*l teners de man^ non es res,
65 Ni non cre qu'anc d'amor mogues^^»
Uc de la Bacalaria:
VI «Gaucelm, encontr' amor pariatz,
Vos e • 1 scnher do Malleo^^, E pareis^^ ben a la tenso*^ Que'ls olhs que vos avetz triatz^^
70 E que razonatz^z pels melhors
An trabitz mains entendedors^. E de la domn' ab cor truan^^, Sim caussigava ^ • 1 pe® un an, Non auria mon cor jauzen.
75 E de la man^ es ses^^ conten*®
Que l'estrenhers^ val per un cen^^, Car ja, si al cor non plagues, L'amors no l'agr' al man® traraes^^,»
Savaric de Mauleon:
VII «Gaucelm, vencutz etz el conten^^
80 Vos e n'ügo, certanamen,
E yo)h que ' n fassa * 1 jutjamen Mos Gardacors^^ que m'a conques, E na Mari'^^, on bos pretz es.»
Gaucelm Faidit:
VIII «Senher, vencutz no sui nien,
85 Et al jutgar er ben parven^^,
Per qu'eu volh que'i si' eissamen ^®
13*
196
Na Guilhelma de Benaugaes Ab 80S ditz amoros cortes.)»
Uc de la Bacalaria:
IX «Gaucelm, tant ai razo^^ valen
90 Qu'amdos vos fortz^ e mi defen;
E sai un' ab gai cors plazen En que * 1 jutjamens fora mes, Mas pro 21, vei, n'i a mais^^ de tres.»
1 ich teile, schlage vor > Bewerber > (be)draagt ^ alle ^ drückt » Hand 7 tritt » Faß » da lo artig, schAn » Gabe ^ ohne ^ geht aus ^* hundertmal ^ ntttzt ihm nicht noch schadet i^ Var. Fai domna 1'' Empfang i^ ich meine ^ außer daß, nur daß ^ Vernunft ^^ Nutsen, Torteil ^ den ihr yertefdigt ^ wenn er darauf achtet ; wenn er Gewicht darauf legt ^ Torheit ^ sie haben » Handschuh ^ Sinn , Verstand ( yar. e deissen) * weil ^ nicht «> Var. N'ügo ** nein ** weshalb 8» Var. es •* Var. dels ^ Verleumder ^ es scheint ^ nahm, erhielt w Trug » Unverstand « Blick *i Art « Furcht « Male ** scherzend *8 Leute « Fehler, Irrtum « Mauleon *8 Streit « erwÄhlt «> spitz- bübisch, treulos si hundert ^ gesandt, übermittelt ^ Versteckname einer Dame ^ Maria von Ventadorn ^ es wird sich zeigen ^ ebenso ^ Beweisgrund ^ ich ibe)zwinge ^ außer
Peire Cardenal.
(um 1210 — um 1230)
89.
Peire Cardinal si fo de Veillac^, de la ciutat* del Puei
Nostra Domna; e fo d'onradas gens de paratge^, e fo filz de
cavalier e de domna. E cant era petitz, sos paires lo mes
per quanorgue^ en la quanorguia major del Puei; et apres ^
5 letras, e saup ben lezer^ e chantar. E quant fo vengutz en etat d'ome, el s'azautet^ de la vanetat d'aquest mon^, quar el se sentit gais e bels e joves. E molt trobet de belas razos^ e de bels chantz; e fetz cansos, mas paucas; e fes mans sir- yentes, e trobet los molt bels e bons. En los cals sirventes
10 demostrava molt de beilas razons^ e de bels exemples, qai ben los enten, quar molt castiava^^ la foUia d'aqaest mon^;
197
e los fals clergues^^ reprendia molt, segon qae demostron li siea sirventes. Et anava^^ per cortz de reis e de gentils barons, menan ab si son joglar^^ que cantava sos sirventes.
15 E molt fo onratz e grazitz^^ per mon seignor lo bon rei Jacme d' Aragon e per onratz barons. Et ieu, maistre Miqael de ia Tor, escrivan^^, fauc a saber^^ qu'en Peire Cardinais, quan passet d'aquesta vida, qu*el avia ben entern sent^^ ans. Et ieu, sobredig Miquel, ai aquestz sirventes escritz en la
20 ciutat de Nemze^®.
1 Velay ^ Stadt ^ gute Abkunft ^ Kanonikus ^erlernte diesen "^ er fand Gefallen ^ welt ^ Gegenstand (der Bede), Sache lo er geißelte 11 Geistliche ^ er ging 13 Spielmann i^ gern gesehn ^ Schreiber 16 lasse wissen i? bund^ ^^ Mmes
90.
I Tartarassa^ ni voutor^
No sent^ plus lau* carn puden^ Com clerc e prezicador Senton ont^ es lo manen^;
5 Mantenen^ son sei privat,
E quan malautia * 1 bat, Fan li far donatio Tal quel paren noi an pro^.
II Frances e clerc an lauzor^^
10 De mal, car ben lor en pren^^,
E renovier ^2 e trachor^^
An tot lo segr^^ eissamen ^^;
Qu'ab mentir et ab barat^®
An si tot lo mon^* torbat 15 Que no • i a religio ^^
Que no sapcha sa leisso^^.
III Saps qu'endeven^^ la ricor
De cels que Tan malamen? Venra un fort raubador^^^
198
20 Que non lor laissara ren:
So es la mortz que * Is abat, Qu'ab quatr' aunas^^ de filat Los tramet cn tal maizo Ont^ atrobon^^ ^^ mal pro^^
IV Hom, per que fas tal folor^*
Que passas^s lo mandamen^®
De Deu quez es ton senhor
E t'a forinat de nien?
La trueia ten el mercat^^ 30 Gel quez ab Den si combat,
Qu'el n'aura tal guizardo^^
Cum ac Judas lo felo.
V Dens verais, plens de doussor^
Senher, sias nos guiren^^, 35 Gardatz d'euferual dolor
Peccadors, e de türmen;
E solyetz los del peccat
En que son pres e liat^^,
E faitz lor verai perdo 40 Ab vera confessio.
1 Weihe 2 Geier » wittert * leicht » stinkend, faulend a wo 7 der Reiche « sogleich » Vorteil , Nutzen w Lob ^ es erijeht ihnen . . . gut 12 Wucherer ^ Verrater " Welt ^ ebenso *« Betrug 17 Orden ^ Lehre, Lektion i» was wird »> Käuber ai Elle 22 sie finden ^ genug, reich- lich 24 Torheit 25 Qberschreitest 26 Gebot 27 die Sau hält auf dem Markte der, welcher . . . (Sinn?) 28 Lohn 29 Beschützer «> gebunden
91.
I Un sirventes novel vuelh comensar
Que retrairai* al jorn del jutjamen A seih que • m fetz e ' m formet de nien, S'il me cuja^ de ren ochaizonar^;
5 E s'il me vol metr' en la diablia,
leu li diray: «Senher, merce, no sia!
y
199
Que'l mal segle ^ tormentei totz mos ans, E gaardatz mi, si*us plai, dels turmentans.»
II Tota sa cort farai moravillar
10 Quant auziran lo mieu plaideyamen,
Qu'iea die qu'el fai yes los sieus fallimen^^ S'il los cuja^ delir^ ni enfernar^; Quar qui pert so que guazanhar® poiria. Per bon dreg^ a de viutat^*^ carestia^^, 15 Qa'elh den esser dous e multiplicans
De retener sas armas^^ trespassans.
III Ja sa porta non si degra^^ vedar,
Que Sayns Peire hi pren trop d*aanimen^^ Qao n'es portiers, mas que intres rizen^^ 20 Tota arma^'-^ que lai volgues intrar;
Quar nulla cortz non er ja ben complia^^ Que Tuns en plor e que Tautres en ria^^; E si tot^^ s'es sobeirans^® reys poyssans, Si no'ns obre^^, sera li'n faitz demans^.
IV Los diables degra*^ dezeretar
Et agra mais d'armas'^ e pus soven^^, E'l dezeretz^^ plagra a tota gen, Et elh mezeus^s pogra s'en perdonar. Tot per mon grat^^ trastotz los destruiria, 30 Pus 2^ tug26 sabem qu'absolver s'en poiria.
Belh senher Dieus, siatz dezeretans Dels enemicx enoios e pezans^^!
Y leu no mi vuelh de vos dezesperar,
Ans'^ ai en vos mon bon esperamen 35 Que me vallatz^ a mon trespassamen^^,
Per que devetz m'arm'^^ e mon cors salvar^^; E vos farai una bella partia^^:
200
Qae*m tornetz lai don muec^^ lo premier din, 0 qae*m siatz de mos tortz perdonanS; 40 Qu'ieu no'Is feira^ si no fos natz enans.
VI S'ieu ai sai^^ mal et en yfern ardia^^,
Segon ma fe^^, tortz e peccatz seria; Qa' ieu yos paesc be esser recastiDans^^ Que per un ben ai de mal mil aitans^^.
YII Per merceus prec, dona Santa Maria,
Qa'ab vostre filh nos siatz bona guia^^, Si que prendatz los paires eis enfans E*ls metatz lay on esta Sanhs Johans.
1 ich werde vortragen 3 denkt, gedenkt ^ anklagen (Var. arazonar) * Welt '^ er fehlt den Seinen gegenüber ^ vernichten ? in die Hölle stoßen 8 gewinnen ^ Becbt lo Üt>erfluß ii Mangel ^ Seele ( Var. las armas) 18 sollte 1^ Schande, Schimpf ^ lachend ^^ vollständig, vollkommen 17 wenngleich ^ souverän ^ Offnet ^ Einspruch, Beschwerde ^^ öfter 38 Enterbung ^ selbst ^ Gefallen » da ^6 alle » ärgerlich , leidig 88 vielmehr » helft «> Hinscheiden, Tod »i Fa»-. v. 35-86: Per que devetz m'arm' e mon cors salvar £ que'm vallatz a mon trespaasamen 83 Doppelvorschlag ^s von wo ich kam ^4 iij^r ^^xit Erden) 85 brennte 86 meiner Treu 87 vorwerfen 88 tausendmalsoviel 8b Ffihrerin
Aimeric de Pegulhan.
(um 1195 — nach 1245)
92.
N*Aimerics de Peguilha ^ si f on de Tolosa, fils d'un borges qu*era mercadiers' que tenia draps a vendre. Et apres' cansos e sirventes, mas molt mal cantava. Et enamoret se d'una borgeza sa vezina, et aquela amors li mostret trobar^, e si 5 fetz de leis mantas bonas cansos. Mas lo maritz se mesclet^ ab lui e fetz li desonor; e n'Aimericx s'en venget, qu*el lo ferit d'una espaza^ per la testa, per qae-l covenc^ a issir de Tolosa e faidir^. Et anet s*en^ en Gataluenha, e*n Guillems de Berguedan si Taculhit; et el enanset^^ lui e son trobar^ 10 en la premeira chanso qa'el avia faita tan qu'el li donet son palafre** e son vestir^*. E presentet lo al rei n'Anfos
201
de Castella^ä que'l crec^* d'aver*'^ e d'arraas e d'onor. Et estet en aquelas encontradas^^lonc temps; pueis s'en veno en Lombardia, on tug^^ li bon home li feiron gran honor;
1b e lai definet en eretgia^^, segon c*om ditz. —
E fon aventura^^ que*l maritz de la dona guerit de la nafra*° e anet* a San Jacme^^. E n'Aimerics saup** o et ac Yoluntat d'entrar en Toloza. E venc s'en al rei e dis li qae si'l plazia, volria anar^ vezer lo marques de Montf errat; e*l
20 reis si'l det bando*'* d^anar^, e mes lo en ames" de totas res. E n'Aimerics dis al rei que passar volia a Tolosa, mas regart ^^ avia de so qu'el sabia, que*l reis sabia tot lo fag'^; e vi que la amors de sa dona lo tirava, e det li companha tro *'' Mon- peslier. Et el det a entendre tot lo fag'^ als companhos e
25 qu'ill li ajudesso, qu^el volia vezer sa dona en forma de malaute^^; et ill responderon qu'ill feran tot so que coman- daria. E quan foron a Toloza, 11 companho demanderon Talberc del borzes*^ e fon lor ensenhatz. E troberon la dona, e disseron li que us cozis^^ del rei de Castella era
30 malautes^^ que anava^ en pelerinatge, e que*l plagues que lainz pogues venir. Ella respos que lainz seria servitz et onratz. En'Aimerics vencdenueg^S e'ill companho colgueron lo en un bei lieg^^. E Tendema n'Aimerics mandet per la dona; e la dona venc en la cambra e conoc n*Aimeric, e det
35 se grans maravilhas e demandet li com era pogutz intrar^' en Tolosa. Et el li dis que per 8*amor; e contet li tot lo fag'^ E la dona fes parvent** que*l cubris dels draps e baizet lo. D'aqui enans^^ no sai co'® fo, mas tan que »x» jorns lai estec n'Aimerics per occaizo^^ d'esser malautes'^ E cant
40 s*en parti d'aqui, an et s'en^ al marques, on fon ben aculhitz.
1 P6guilban (Haute-Garonne) ^ KaofmaDn ^ er lernte ^ dichten ^ begann Streit, überwarf sich ^ Schwert t er mußte ^ in die Verban- nunR gehen ^ ging» begab sich lo erhob, hob hervor ii Zelter ^ Kleid 18 Alfoos Vm. (1168—1214) i« ließ wachsen, förderte ^ Habe, Besitz 1^ Gegend i? alle ^^ Ketzerei *» es geschah ^ Wunde '^ Santiago de Compostela ^ erfuhr ^ Erlaubnis ^ Ausstattung ^ Furcht, Grund zur Furcht » Geschehnis «^ bis « krank » Büi-ger «> Vetter, Ver- wandter 81 nachts 8a Bett 83 ^e er hätte eintreten (kommen) können 8* tat so als ob 85 yon hier an weiter 86 y^^ m Vor wand
202
93.
1 Ed aqael temps qae'l reis moric n'Amfos^,
E SOS bels fiUs q'era plazens e bos^ El reis Peire^ de cui fo Aragos, E en Diego ^ qu'era savis* e pros^,
5 E*l marqaes d*Est^, el valens Salados,
Adoncs cuidiei^ qae fos mortz pretz e dos^, Si q'ieu fui pres de laissar mas chanssos; Mas ar^ los vei restaaratz ambedos.
II Pretz es estortz^*^ q'era gastz^^ e malmes^'^,
10 E dos^ garitz del mal c'avia pres,
' C un bon metge^^ dos a Dieus sai trames^^ Devas^^ Salern, savi^ e ben apres ^^, Qae coDois totz los mals e totz los bes E meizina chascan segon que s'es; 15 Et anc logaier^^ no*n demandet ni ques^^
Anz^^ los loga''^^; tant es francs e cortes.
III Anc hom non vi metge^^ de son joven^^, Tant larc^^, tant bei; tant bon, tant conoissen, Tant coratgos, tant ferm, tant conqueren^
20 Tant ben parlan ni tant ben entenden,
Que ' 1 ben sap tot e tot lo mal enten, Per que sap mieills meizinar e plus gen^^ E fai de Dieu cap^^ e comenssamen Qe Tenseigna gardar^^ de faillimen^^.
IV Aqest metges^^ sap de metgia'^*^ tan
Et a l'engeing^s e'l sen^^ e*l saber gran, Qu^el sap ensems^^ gazaignar^^ meizinan Dieu e*l segle ^^ (gardatz valor d'enfanl); Que*l sieu perden venc, meten^^ e donan^ 30 Sai conquerir Temperi alaman.
203
Oimais^ crei ben, cor que*i anes doptan^^, Los faitz c^oin ditz d'Alixandre comtan.
« V Aquest metges^^ savis* de q'ieu vos die
Fo fills del bon emperador Enric, 35 Et a lo nom del metge^^ Frederic
E'l cor e'l sen^^ el saber e l'afic^^;
Don serant ben meizinat siei amic
Ei trobaran consseill e bon abric^^.
De lonc sermon den hom far brea prezic^^, 40 Que ben cobram^^ lo gran^^ segon Tespic^^
VI Ben pot aver lo nom de Frederic,
Qe * il dich son bon e ' il faich son aut^^ e ric.
VII AI bon raetge^^ maestre Frederic
Di, metgia^^, que de metgar no'is tric*^!
1 AlfoQB YIII. TOD Kastilien (geet. 1214), Vater des Infanten Ferdinand (gest. 1211) 2 Pedro II Ton Aragon, gest. 1213 ^ spanischer Großer * weise <i trefflich, wacker ^ Axxo VI. too Este, gest. 1212 ? ich glaubte ' » Freigebigkeit ^ jetzt lo gerettet ii verdorben ^ mißbandelt i^ Arzt u gesandt ^ von — her ^^ unterrichtet w Lohn ^ verlangte i® viel- mehr » lohnt 21 Jugend *^ freigebig ^ fein, schOn ^ Haupt ^ sich zu hüten ^ Fehler >? Heilkunde ^ Talent 29 Verstand ^ zusammen, zugleich 81 gewinnen ^ Welt ^ ausgebend, spendend ^ nunmehr ^ wann auch immer ich daran zweifelte ^ Bemühung, Bestreben ^ Schutz 88 Predigt 89 vir bekommen ^ Korn (Frucht) ^i Ähre *^ hoch, er- haben ^ Blume
Pistoleta.
(um 1220)
94.
I Ar^ agnes en mil marcs de fin argen
Et atrestan^ de bon aar e de ros^, Et agnes pro^ civada^ e formen^; Bos^ e vacas e fedas^ e moutos,
5 E cascnn jorn 'G* linras^ per despendre,
204
E fort cbastel en qae'm pogues defendre, Tal qiie nuls bom do m'en pognes forsar, Et agues port^^ d'aiga^^ doussa e,de mar.
II Et eu agues atrestan^ de bon sen^^
10 Et de mesura com ac Salamos,
E no*m pogues far ni dir faillimen ^^, Em trobes bom leial totas sasos^^, Larc^^ e meten^®, prometen ab atendre^^, Gent^® acesmat^^ d^esmendar e de rendre,
15 Et que de mi no's poguesson blasmar^
E ma colpa cavallier ni joglar^^.
III Et ea agues bella domna plazen, Coinda22 e gaia, ab avinens^^ faissos^^ E cascun jorn 'G' cavallier valea
20 Que'm seguisson on qu^eu anes^^ ni fos,
Ben arnescat^^^ si com eu sai entendre; E trobes bora^^ a comprar^^ et a vendre, E grans avers^^ no me pogues sobrar^® Ni res faillir^^ qu'om saubes a triar^^
IV Gar enueis^^ es, qui tot an vai queren Menutz percatz^^, paubres ni vergoinos, Perqu' eu voigra estar suau^ e gen^® Dinz mon ostal^^ et acuillir los pros^® Et albergar cui que volgues deissendre^^,
30 E voigra lor douar senes^^ car^^ vendre.
Aissi fera^^ eU; si pogues^ mon afar, E car non poiS; no m'en deu bom blasmar.
V Domna, mon cor e mon castel vos ren*^
E tot quant ai^ car etz bella e pros^^;
35 E s'agues mais de quens fezes presen^^.
De tot lo mou*^ o fera*^ si mieus fos, Qu'en totas cortz pois gabar^*, ses contendre*^ Qu'il genser^^ etz en qu'en pogues entendre.
205
Aissi'us fe8 Dieus avineBt*^^ ^ ges par*^ 40 Que res no • us faill ^ que * us deia ben estar.
1 jetzt, nan (doch) s ebensoyiel ^ rot * genug, reichlich ^ Hafei « Weizen ' Ochsen » Schafe » Pfund lo Hafen n Wasser >» Verstand 18 Fehler ^* allezeit is freigebig ^^ ausgebend, spendend ^"^ Versprechen halten ^^ schon , edel ^ bereit ^ sich beklagen ^^ Spiel leute ^ an- mutig 28 Gesichtszüge ^^ wo auch immer ich ginge ^ ausgerüsiet 88 K«r. que trobes *^ kaufen ^ Habe, Reichtum 29 nberwältisen, unter- jochen w fehlen ^i aaslesen ( l^ar Ni sofranher res qu'ieu volgues donar) 8* Verdruß «» Gewinn, -Erwerb »* ruhig «5 Haus »e trefflich »^ ab- steigen «8 ohne 89 teuer *^ ich wOrde tun '*i Ich tkbergebe ** Geschenk ^ Welt ^ rühmen ^ unbestritten <ö ohnegleichen
Guilhem Figueira.
(1215 — um 1250)
95.
I D'un sirventes far en est son ^ que m'agenssa^ No'm vuolh plus tarzar^ ni far longa bistenssa*, E sai ses^ doptar^ qu'ieu n'aurai malvolenssa, Si faa sirventes
5 Dels fals, d'enjans^ ples^,
De Borna, que es caps^ de la dechasenssa^^^ On dechai^^ totz bes.
II No^?'m meravilh ges^*, Roma, si la gens erra,
Que*] segle ^^ avotz mes en trebalh^* et en guerra, 10 E pretz e merces^^ mor per vos e sosterra^^,
Roma enganairitz^^,
Qn'etz de totz mals guitz^^
E cima e razitz, que'l bons reis d'Englaterra^^
Fon per vos trahitz.
III Roma trichairitz *^, cobeitatz^o vos engana^^ Ca vostras berbitz tondetz trop de la lana. Lo sains esperitz que recenp^^ carn humana Entenda mos precs^^ E franha2* tos becs^^.
206
20 Roma; no m'entrecs^^, car es falsa e trafana^^ Vas^^ nos e vas^® Grecs.
IV Koma; als homes pecs^ rozetz^ la carn e Tossa^ £ gaidatz los secs^^ ab vos inz en la fossa, E passatz los decs^^ de Dien, car trop es grossa
25 Vostra cobeitatz^o, Car Yos perdoDatz
Per deniers pechatz. Roma, de gran trasdossa^ De mal vos cargatz^.
V Roma, ben sapchatz qae vOstra avols^^ barata*^ 30 £ Yostra foudatz^^ fetz perdre Damiata^^.
Malamen renhatz^^ Roma. Dieus vos abata
En dechazemen^^,
Car trop falsamen
Renhatz^ per argen, Roma de mal' esclata^ 35 £ de mal coven^^!
VI Roma, veramcn sai ea scnes^ doptanssa^ C'ab galiamen^ de falsa perdonanssa Liuretz^^ a türmen lo baroatge de Franssa Lonh de paradis,
40 E-1 bon rei Lois^«,
Rom% avetz aacis^^, c'ab falsa predicanssa * L traissetz de Paris.
YII Roma^ als Sarrazis fazetz panc de dampnatge,
Mas Grecs e Latis liuratz^^ a carnalatge^. 45 Inz el foc d'abis^^, Roma, faitz vostre estatge*^ En perdicion.
Ja Dieus part no*m don^^, Roma, del perdon ni del pelegrinatge Que fetz^^ d'Avinhon!
VIII Roma, ses^ razou avetz mainta gen^^ morta,
£ jes^^ no^^'m sab bou^ car tenetz via torta,
i
207
Qa'a salvacion, Roma, serratz la porta; Per qu' a mal govern^ D'estiu^^ e d'invem 55 Qui sec^^ vostr' estern^, car diables Ten porta Inz el fuoc d'enfern*^
IX Koma, be'is decern^ lo mala c^om vos den dirc, Quar faitz per esquern^^ dels crestians martire^^. Mas en cal quadern^ trobatz c'om deia aacire^^
60 Roma^ 'Is crestians?
Dieus, qu'es verais pans*^
E cotidians, me don^^ so qu'cu desire
Yezer dels Romans!
X Roma, vers es plans^® que trop etz angoissosa 65 Dels perdons trafaus^^ que fetz^^ sobre Tolosa.
Trop rozetz^ las mans a lei^^ de rabiosa,
Roma descordans.
Mas si'I coms^^ prezans®^
Viu^2 ancar^^ dos ans, Fransa n'er dolorosa 70 Dels vostres engaus^.
XI Roma, tant es grans la vostra forfaitara^ Que Dieu e sos sans^^ en gitatz a non-cura, Tant etz mal renhans^®, Roma falsa e tafura^^; Per qu'en vos s'escon^^
75 Eis magra®® e*is cofon^^
Lo jois d^aquest mon^^. E faitz gran desmesura Del comte Raimon^.
XII Roma, Dieus Taon^^ e'Ih don^^ poder e forsa AI comte que ton^^ los Frances e*ls escorsa^^ 80 E fa'n planca e pon^^ quand ab eis se comorsa^*; Et a mi platz fort. Roma, a Dieu recort^^
Del vostre gran tort, si*l platz, e'l comte estorsa^^ De vos e de mort!
208
XIII Roma, be*m conort^^ quez en abans de gaire^^ Venretz a mal port, si Tadreitz^^ empcraire Mcna adreich sa sort ni fai so qae dea faire. Roma, eu die ver,
Que * 1 vostre poder 90 Veirem dechazer^^. Roma, lo vers salvaire M'o lais^^ tost vezer!
XIV Roma, per aver faitz mainta vilania E maiat desplazer e mainta fellonia Tant Yoletz aver del mon^^ la senhoria
95 Que ren^2 ^qq temetz
Dieu ni sos devetz^^;
Anz®^ vei que fazetz mais qu^ea dir non poiria
De mal, per un detz^^.
XV Roma, tan tenetz estreg^ la vostra grapa^^ 100 Que so que podetz tencr, greu^^ vos escapa.
Si 'n breu non perdetz poder, a mala trapa^^
Es lo mons^^ cazutz
E mortz e vencutz
E'l pretz confondutz^^. Roma, la vostra papa 105 Fai aitals vertutz^^
XVI Romay cel qu'es lutz^^ del mon^^ o vera vida E vera salutz, vos don*^ mal' escarida^^, Car tans mals saubutz fazetz, don lo mons^^ crida. Roma desleials, 110 Razitz^^ de totz mals,
Eis focs enfernals*^ ardretz, senes falhida^^^ Si non penssatz d'als^^.
XVII Roma, als eardenals vos pot hom sobreprendre^* Per los criminals pecatz que fan entendre, 115 Que non pensan d'als^^ mas^^.cum puoscan revendre
209
Dien et sos amics,
E no'i val castics^^
Borna, grans fastics^^ es d'auzir e d'entendre
Los vostres prezicx®^.
XVIII Borna, eu sui enics^^ car vostre poders monta
E car grans destrics^^ totz ab vos nos afronta^^ Car vos etz abrics^®^ q caps® d'engan^ e d'onta E de deshonor; E'il vostre pastor 125 Son fals trichador^^, Borna, e qui'ls aconta^^^ Fai trop gran follor^^.
XIX Borna, mal labor^ fa*l papa^ quan tensona^^^ Ab Temperador pel dreich de la Corona Ni'l met en error ^^^ niis sieus guerriers^^^perdona; 130 Gar aitals perdos
Que non sec^^ razos,
Borna, non es bos; enans®^ qui Ten razona^®^,
Beman vergonhos.
XX Borna, *1 glorios que sofri mortal pena
135 En la crotz^®^ per nos, vos done^^ mal' estrena^^^;
Car totas sazos^^^ portatz la borsa plena,
Boma, de mal for^^^,
Que tot vostre cor
Avetz en tresor; don cobeitatz^^^ vos mena 140 El faoc^^ que no mor.
XXI Boma^ del malcor^^^ que portatz en la gola
Nais^^^ lo sucx^i* don mor lo mals e s'estrangola Ab doussor^^^ del cor-, per quel savis^^^ tremola, Quan couois e ve^^*^ 145 Lo mortal vere^^^
E de lai on^^^ ve^^o (Roma, del cor vos cola), Don li pieitz^^i gQ^ ^{qS
14
210
XXII Roma, ben ancse^*^ a hom auzit retraire^^^ Qae'l cap sem vos te, per que'l faitz soven raire^^^;
150 Per que cug^'^ e crc qu' ops vos auria^*® traire^^^, Roma, del cervel; Qaar de mal capeU-^
Etz vos e Ci8teli29^ qa'a Bezer8i»<> fezetz faire Mout estranh mazel^.
XXIII Rom', ab fals sembel'^^ tendetz vostra tezura^^*,
£ man^^^ mal morsel maigatz, qui quc l'endara^^. Car' ^35 avotz d'anhel ab simpla gardadura, Dedins lops^^^ rabatz^^^, Serpens coronatz 160 De vibr'^^ engenratz, per que*l diable'us cura^*^ Coma ' Is sieus privatz.
1 SiDgweise s gefällt ' mich aufhalten, z(^em ^ Zögern, Aafischub fi ohne 0 Eweifelo ? Trug, Betrug <> voll > Haupt ^ Verfall ^i verfUlt 19 gar nicht u Welt i« Not ^ Verdienst ^ ^^rd begraben '7 betrQgolflCh, argliotig ^ Fahrerin i^ Johann ohne Land >»> Habger >i betrügt, be- rückt ^ nahm an 28 Bitten ^ breche ^ Schnabel ^ du mögest keinen Waffenstillstand mit mir schließen ^?) ^ treulos ^ au, gegen ^ einfältig
80 ihr nagt ^^ blind « Gebot ^ Bürde, Last ^ ihr belastet euch 85 schlecht, elend ^ Tollheit, Torheit ^ Damiette (verloren 1221) » ihr herrscht, handelt ^8 Geschlecht, Art ^ Vertrag, Versprechen *^ über- liefern «> Ludwig VIIL Ton Frankreich (gest. 1226) ^ löten ^ Geiuetsel ^ im Feuer des Höllenscblundes ^ Aufenthalt, Sitz ^ gebe ^ ihr machtet ^ Volk, Leute ^ Bicbtschnur, Führung ^i Sommer ^ folgt <» Spur, Weg ^ lilßt sich erkennen ^ Spott, Hohn ^ Heft, Schrift «^ Brot ^ offene Wahrheit ist es ^ nach Art ^o Raimon VII. von Toulouse
81 rühmlich, trefllich «a lebt ^ noch M Pflichtvt^rgessenheit , Vergehen ^ Heilige ^ spitzbübisch ^ verbirgt sich ^ verringert sich ^e geht zugrunde ^^ helfe ^i schert ^^ schindet ^^ Brücke ^^ wird handgemein 75 Gott erinnere sich 76 er entwinde, rette ^ ich tröste mich '^ binnen kurzem ™ rechtHcbaffen so lasse s* Verbote s* vielmehr «8 zehn s* fest geschlossen <i'^ Kralle, Klaue ^ schwer s? Falle » Wunder (» Licht 00 Los, Geschick ^ Wurzel ^ ohue Fehl, sicherlich ^ anderes ^ über- raschen, packen, ergreifen ^ außer, als ^ Zurechtweisung ^ Ekel, Ver- druß <« Predigt <» erzürnt (darüber, daßi i«> Schaden, Unheil loi bietet die Stime, droht i^s Schutz ^^ macht sich vertraut (mit), nimmt auf 104 streitet lOs BedräuKuis loe Feinde 107 entschuldigt i« Kreua 100 (Neujahrs)geschenk "O allezeit m Ari, Welse ii> Zorn, Grimm lu entsteht "* Saft u* Freude "« der v\ eise i" sieht iisGift i» woher t» kommt i>i Brust is> immer i^ erzählen i^ daß der UiusUnd. daß ihr euch oft scheren laßt, euch den Kopf mangelhalt sein läßt i^ ich glaube iK euch wäre nötig is' •herau8)ziehen, wegnehmen '^ ihr steht in schlechtem Ruf i» Clteauz i«> Bteiers i^i Köder i» Netz i» manch 1« entbehrt i» Gesicht, Ansehn u» Wolf «" raubgierig m« Viper 1» ti^t Sorge (für euch)
J
211
Sordel.
(um 1225—1270)
96.
Sordels fo de Mantoana, d'un castel que a nom Got^,
gentils catanis', e fo avinens' hom de la persona, e fo bons
chantaire e bons trobaire e grans amaire; mas mout fo
truans* e fals vas^ dompnas e vas^ los barons ab cui el
5 estava. Et entendet se^ en madompna Gonissa^ sor^ de ser Aicelin e de ser Albric da Romans, q'era moiller del comte de Saint Bonifaci ab cui el estava. E per voluntat de miser Aicelin el emblet^ madompna Gonissa e menet la*n via. E pauc apres et el s'en anet*® en Onedes^^ ad un castel d*aquels
10 d*E8tras*S de ser Henric e de ser Guillem e d*en Valpertin, qu^eron mout siei amic. Et esposet una soa seror celadamens *' que avia nom Otha, e venc s'en puois a Trevis. E qand aqel d'Estras^* lo saup^^ si li yolia ofifendre^^ de la persona, e*il amic del comte de Sain Bonifaci eissamens^°; don el estava
15 armatz sus en la casa de miser Aicelin, e qand el anava^® per la terra, el cavalgava en bos destriers ab granda com- paignia de cavalliers. E per paor d'aicels qe'il volion offendre^^, el se partic et anet s'en^^ en Proenssa, et estet ab lo comte de Proenssa. Et amet una gentil dompna e bella de Proenssa,
20 et apellava la en los sieus chantars que el fazia per lieis «Doussa-Enemia»; per la cal dompna el fetz maintas bonas chanssos.
1 Ooito > Schloßhauptmann * liebenswfirdig * spitzbübisch, treulos B zu , {^egenQber ^ er verliebte sich ^ Gunizza da Romano ^ Schwester » raubte, entführte «> er begab sich i* Gebiet von Onedo (Vicenza) (?); /. Oneges oder Genedes? ^ Strasso ^ heimlich ^^ erfuhr ^ schaden 10 ebenso
97.
I Planher yuelh en Blacatz en aqnest leugier^ so^ Ab cor trist e marrit^, et ai en be razo*, Qu'exi luy ai mescabat^ senhor et amic bo, £ quar tug^ l'ayp^ valent en sa mort perdat so.
14*
212
5 Tant es mortals lo dans^ quHeu xio'y ai sospeisso^ Que ja mais si revenha^^ s'en aital guiza^^ no Qa'om li traga^^ \q ^qj.^ q que'n manjo'l baro Qae vivon descorat^^: pueys au ran de cor pro^^.
II Premiers manje del cor, per so que grans ops Tes^^, 10 L'emperaire de Roma^®, s'elh vol los Milanes Per forsa conquistar, quar luy tenon conques^^, E viu^® deseretatz, malgrat de sos Ties^^ E deseguentre^^ lui maiije*n lo reys frances^^, Pueys cobrara22 Castella que pert per nescies^»; 15 Mas, si pez'2* a sa maire, elh no^^'n raaujara ges^^, Quar ben par^^ a son pretz qu'elh non fai ren quel pes^*.
III Del rey engl es ^^ me platz, quar es pauc coratjos, Que manje pro^^ del cor; pueys er valens e bos,
E cobrara^^ i^ terra, per que viu^^ de pretz blos^^, 20 Que'l toi 2^ lo reys de Fransa, quar lo sap nualhos^®. E lo reys castelas^^ tanh^^ que*n manjo per dos, Quar dos regisraes ten e per Tun non es pros^^; Mas, s'elh en vol manjar, tanh^^ que'n manj' a rescos^, Que, si * 1 mair' o sabia, batria * 1 ab bastos.
IV Del rey d'Arago^^ vuel del cor deia manjar ^^, Que aisso lo fara^^ de Tanta^® descarguar^'^ Que pren sai de Marcella e d'Amilau^^, qu'onrar No's pot estiers^® per ren que puesca dir ni far. Et apres vuelh del cor don hom^^ al rey navar*^
30 Que valia mais coms que reys, so aug^^ comtar; Tortz es quan Dieus fai home en gran ricor^ poiar*^, Pus*^ sofracha^^ de cor lo fai de pretz bayssar.
V AI comte de Toloza^^ a ops^^ que*n manje be, Si • 1 membra^^ so que sei ^^ tener ni so que te, 35 Quar, si ab autre cor sa perda^^ non reve^^,
No*m par^ß que la revenha^^ ab aquel qu'a en se.
213
E • 1 coms proensals^^ tanh^^ que • n manje, si * 1 sove^^ C'oms que deseretatz viu^^ guaire non val re; E, ßi tot^^ ab esfors si defen ni's chapte^, 40 Ops^^ l'es mange del cor pel greu^^ fais^^ qu'el soste.
VI Li baro'm volran mal de so que ieu die be,
Mas ben sapcban qu'iels pretz aitan pauc quon^^ ylh me.
VII Belh-Restaur^, sol qu'^ ab vos puesca trobar merce, A mon dan met^ quascun que per amic ncm te.
1 leicht 8 Singwelse ^ bekOmmert ^ Ursache ^ verloren ^ alle 7 Eigenschaften, Sitten 8 Schaden ^ Erwartung, Hoffnung lo werde wiederhergestellt ^^ Weise ^^ herausnehme ^ ohne Herz ^^ zur G«nfige, reichlich ^ e» tut ihm (sehr) not ^^ Friedrich [I. i? bezwungen ^ lebt 1» Deutsche *> nach *i Ludwig IX. *> wird sich bemftchtigen ** Torheit M ist leid 26 nicht ^ (ermchrlnt ^ H* inrich III , Sohn des Johann ohne Land » entblößt » nimmt (fort', so trage, nachlässig si Ferdinand III., König von Kastilien und Oalizien-Leon ^ es ist angebracht {er muß) 88 tOchtig 84 im Verborgenen 85 jakob I. ^ ich will, daß er esse 87 wird ihn ledig machen befreien 88 Schande 88 Mdhau (D6p Aveyron) ^ auf andere Weise ^^ man gebe ^ Thibaut I., Graf von Champagne ^ ich höre ^ Macht ^ steigen ^ wenn «? Mangel ^ Raimund Vll. ^ wenn er sich erinnert an ^ pflegte <^^ Verlust ^ Raimund Berengar lY. ö8 wenngleich ** behauptet sich ßö schwer ^e Bürde, I-Ast 07 ^le ä Ver- steckname einer Dame ^ wofern nur 80 ich achte gering
Guiraut de Salignac und Peironet.
98.
I «D'una razon^y Peironet, ai coratge Q'ieu vos deman, et es de drudaria^, £ si d^amor conoissetz son U3atge, Digatz m'en ver, e gara'us^ de foillia:
5 Ga]s manten^ mieills amor^ al vostre sen^: Li huoill 0*1 cor de cel que leialmen Ama sidoDz^? e cals qe'us n^atalen'^, Vencerai vos, sol^ la cortz^ leials sia.»
II «Seign' en Girant, el mon^^ non a gramatge^^ 10 Q'ieu non vences en plaich*^ de drudaria^,
Gar li huoill son totz temps del cor messatge^^
214
£ fan amar cel que non amaria; C'amors non a nnilla ren tant plazen Garn son li huoill vas^^ lieis on ant cnten^^; 15 E*l cor non met aillors son pessameu^^
Mas^'^ lai on Toill li mostron que droit sia.»
III «En Peironet, vos mantenetz^ foUatge^
Car cel non^® es ges^® bons ad ops d'^^amia Qne, qan la ve^, es d'amoros estatge, 20 E pois de lieis no'il soven^^ nuoich ni dia; Per que lo cor manten^ mout mieils joveu^^, Qu'el ve*® de loiug, e Toill pres^^ solamen. Per mius o die, que cilh qe'm ten ganzen Am ab fin cor, loing e pres^^, on que 2* sia.»
IV «Seign' en Giraut, tuich^s 11 ben e*il dampnatge*^ Mövon^^ per huoills d'amor, que c'om vos dia^^, Q'az Andriuet^® meiron^ al cor tal rage
Qe*n pres la mort per lieis^ cui Dieus maudia! Que s'ab los huoills no la gardes tant gen^^, 30 Ja per son cor non Tamera nien^^;
Qe'l cor non a nuill autre afortimen^^
Que am en loc** tro^^ Tuoill mostron la via.»
V «En Peironet, totz hom d'onrat lignatge
Conois qe*l pieitz^® chausetz^^ en la partia,
35 Que tuich^^ sabon qe*l cor a seignoratge Sobre los huoills, et auiatz en cal guia^^: C'amors dels huoills no'i vai, si*l cor no*i sen^®, E ses^® los huoills pot lo cor francamen Amar cellui q'anc non vic*^ a presen,
40 Si cum Jaufres Rudels fetz de s'amia.»
VI «Seign* en Girant, si Tuoill me son salvatge*^ De ma dompna, ja'l cor pro no m'en sia^^; E si'm mostra un semblan** d'agradatge^^, Pren mi lo cor e*l met en sa baillia*^
215
45 Veus^^ lo poder del cor e rardimen!
Gar per los haoills amors el cor deissen^, £ Tuoill dizoQ ab semblan aviuen^^ So quo lo cor non pot ni ausaria*^.»
VII «A Peirafaoc^ tramet mon partimen^^, 50 On la bella fai cort^ d'enseignamen ^^^ Gar beut atz a triat^^ son gai cors gen^^; Lo meillor tenc per bon, que qu'ela'n dia^®.»
VIII «Et ieu volrai per mi al jutjamen L'onrat castel de Signa^^ e'l valen, 55 Gar i estai eil que manten^ joven22^ £ sabra dir qals razos^ mais valria.»
1 Oegenstand, Sache > Liebe > hütet each *• erhält (aufrecht) ^ Sinn, MelDung 8 seine Herrin (Fraue') ^ gefalle ^ wofern nur ^ (Gerichts 'hof 10 Welt 11 Gelehrter; Advokat (?) n Streit i» Boten i* nach — hin . ifi wohin sie gerichtet sind i^ Denken i7 außer, als ^ nicht i9 für so sieht 21 er erinnert sich ^ Jugend frische'^ ^ in der Nähe ^ wo auch immer 25 iiiie S6 Schäden *^ gehen aus, entstehen ^ sage ^ Andreas von Paris, ppischer Held, den seine Liebe zur Königin von Frankreich in den Tod trieb w legten si hold ^ er wfirde . sie mit nichten geliebt haben 88 Stärkung, Unterstfit/ung •* Irgendwo ss bis «6 cias Schlechtere 87 ihr wählt 88 Weise » fühlt «o ohne «i sah *^ feindlich ^ könnte nicht nützen ^ Miene ^ wohlgefällig ^ Gewalt «7 Seht ! ^ steigt herab ^ würde wagen «> Plerrefeu Var) si Parti men (Streitgedicht) ^ (höfische) Bildung ^ erwählt, ausgezeichnet ^ Signes (Var)
Bertolome Zorzi.
(um 1268)
99.
I Si'l monz^ fondes^ a maravilha gran, Non^ Tauria ges^ a descovinenza^ S^escnrzis^ tot sivals^ so quo resplaD^ Puois^ Quonratz^ reis, per cui renbet valhenza 5 E valc jovenz
£ rics pretz e totz bes, . £ d'Austorica l'auz^ ducs Federics^ Qai d'onrat pretz e de valor fon rics,
216
Tan malaroenz 10 Son mort.
Hai, quals dans^^ n'es! Mas car^ pres^^ al segle ^ tan de dampnatge^
Tanhi3 qu'om Tazir^^ E car^i ergolhs a pres 15 Forz' e consir^^
D'aunir^^ pretz e paratge^^.
II Mas ieu me vauc^^ trop fort meravilhan^^
Com bai esfortz^^ que'n diga'lh nieschaenza2<> Ni'l cozen^i dop2 ni*l sobremortal dan^®, 20 Quar dregz^^ fora, segon ma conoissenza,
Que'l membramenz^^ Ses^s retrar 2^ m'aucies^^ E tot bome qu'es de valor abrics^^, Qaar anc non fon hom joves ni anticS; 25 Que • 1 menh ^9 valenz
Tr.op3<> fort No 'Ih sobrandes^^; Qu'il e lur faig eron tan d'agradatge ^^
Que per l'auzir 30 Ben qu'^^om no'ls conogues,
L'irat^^ sentir Fazion alegratge.
III Que*l reis, en cui non eron anc vint an,
Amava Den, dreg^^^ mesur' e sienza, 35 De que Tanet^^ pauc Salemos enan^^,
E Lamorat^^ valc per armas, ses^^ tenza^"^;
E larjamenz^^ A poder det e mes^^ Tan que'l plus larcs^^ senblav' ab lui mendics^, 40 E fon amics als pros^^ et enemics
Als desplazenz Ses25 tort
217
Qa'anc lar fezes; Ni no n'ac melh Anzalos^^ Teritatge 45 D*aut» abellir^s,
Tan fon beiz e cortes, E, 86825 faihir^, Fon del plus aut^ linhatge.
IV Et el pro*^ duc eron tant aib*^ prezan^^ 50 Qu'el ac de mout la reial chaptenenza*^, Quadreg^® foron sei dig e sei semblan*^, E Tafars ac daus^^ totas partz plazenza,
Si qa'anc formenz^i Non falbic ni mespres; 55 Don cuig52 qu'^ Den fon lurs mortz grans fastics^^, Mas car^^ sofric qu'avengues tals destrics^^,
Tot fermamenz M'acort^ö
Que'lb remembres^ß 60 Qu'el mon^ per eis non avi' aut^ estatge^^,
E que grazir^s Deuri' om per un tres^^
L'entier jauzir^^ Per lur bei companhatge.
V Hai! com vivon Tyes et Aleman,
S'inz el cor an d'aquest dan^® sovinenza^*? Quar tot lur mielb en estz dos perdut an, E gazanhat^^ an gran desconoissenza^^.
Que si plazenz^^ 70 No*s venjon^ demanes^^
Aunit^^ viuran^^, tan fon Karies enics^^, Qu'el s'agradet^^ que visques^^ don Henrics^^
E Mortz cozenz^i A port 75 D'ant^o alberges
Estz bars'^i, quar sap Espanhols d'aut^ coratge,
218
E per far dir Qu'el no^ si dupta^^ ges^ Ell far aunir^^ 60 Tant honrat senhoratge.
VI Hei, franca genz,
Lur mort Pensatz ades^^ E que's dira, se'us sofretz tal outratge; 85 Es ar' albir^*
N'Anfos*^, qa'onratz reis es,
Si laiss' annir^^ Son frair' en tal estatge^^!
VII Als avinenz'^^
90 Recort"
Qae'l planhs*^^ faigz es Ab gai sonet^^, coindet®^ e d'agradatg^^*;
Qu'estiers^^ m'albir^* Qa^om chantar no'I pogues 95 Ni neis^2 auzir,
Tan mou^^ de gran dampnatge^^.
1 Welt > zusammenstOnte, unterginge * nicht ^ Unschicklichkeit ^ wenn sich (auch) Terdunkelte ^ wenigstens 7 nachdem, da ^ Konradin (hin- gerichtet 1268 1 e hochf gestellt), erhaben »> Schaden, Verlust ii weil ^^ igt entstanden, hat betroffen i^ es ziemt sich, man muß ^^ hasse ^ Denken, Gedanke ^^ beschimpfen i? Adel, hohe Geburt ^ ich wundere mich 10 Kraft «> Unglück n brennend ^a Schmerz » Becht >« Erinnerung ^ ohne ^ erzählen » mich tötete » Schutz » weniger » Hdss. truep, trueb 81 ^2re fiberlegen gewesen ^ wohlgefällig ^ obgleich ** den Be- trfibten «» ging voran «e epischer Held (Prosa-Tristan) w Streit » frei- gebig 80 gab aus ^ bettelarm *^ wacker ^ Absalon ^ Gefallen, Anmut ^ Fehl (ohne Fehl = sicherlich) ^ Eigenschaften «6 yon Wert, treffUch *7 fienehmen, Auftreten ^ gerad, rechtbeschaffeu ^ Ansichten ^ von — her öl sehr, ernstlich ö* ich glaube ß» Verdruß ** Leid , Schaden ^ ich stimme zu, bin überzeugt ^ daß er daran gedacht habe ^ Stätte, Aufenthaltsort ^ willkommen heißen ^ f&r eine drei d. i. dreifach 80 Freude 8i gewonnen 8S Unverstand, Mangel an Verstand; geistiger, moralischer Schaden ^ in gefälliger Weise 84 gich r&chen 86 gogläch 88 sie werden leben 87 unbillig, schlrcht 88 fand Gefallen 89 Heinrich, Bruder des Königs Alfons von Kastilien ^o Schimpf, Schande ^i Barone, Herren 72 furchtet sich 78 immer 7«und jetzt erwftge <? //ie&5. Esatal bir; /. E oai albir?) 75 stand, Stellung 76 HebenswOrdig 77 ich rufe ins Ge- dächtnis 78 Klage(lied) 79 Singweise 80 anmutig 8i in anderer Weise, sonst 89 und nicht einmal 88 geht aus (von)
219
Guiraut Riquier.
(1254—1292)
100.
I Ad un fin aman fon datz
Per sidons^ respiegz* d'amor, E ' 1 sazos^ e * 1 luecx mandatz. E*l jorn que'l ser* dec^ Tonor
6 Penre^, anava^ pessias^
£ dizia sospiran: «Jörns, ben creyssetz a mon dan^;
E*l 8er8* Auci^^'m e sos loncx espers ^^»
II Taut era l'araans cochatz^*
De la deziran ardor Del joy que Ter' autreyatz^^, Qu'elh se daya gran temor^^ Quel ser* non atendes vius^^
15 E dizia sospiran:
«Jörns, ben creyssetz a mon dan^;
E'l sers* Auci^^'m e sos loncx espers ^^.»
III Nnlhs bom non era de latz^^
20 A Taman que sa dolor
No conoguep, tant torbatz
Era ab semblan^^ de plor;
Tant li era'l jorns equius^^.
E dizia sospiran: 25 «Jorns^ ben creyssetz a mon dan^,
E-1 sers*
Auci^^'m e sos loncx espers ^^»
220
IV Mout es greus^^ turmens astratz ^
A seih qu'ab nulh valedor^^ 30 No 8 pot valer22; donc gardatz
D^est aman, en quäl lan^or
Era'l jorn d'afan^^ aizius^.
E dizia sospiran:
«Jorus, ben creyssetz a mon dan^, 35 E-I sers^
Auci^^'m e sos loncx espers ^^»
1 seine Herrin <Fraue) > HolTnung > Zeit « Abend ^ er sollte * nehmen ' er ging » gedankenvoll • Schaden w tötet ^* Warten ^ bedrängt, geq* ftit ^ zugestanden ^^ Furcht ^ lebend ^ zur Seite 17 Anschein, AuHsehn ^ zuwider ^ schwer ^ vom Schicksal beschieden M Helfer 22 helfen a« Pein, Qual 2* erfüllt, voll (von)
Die Troubadours in Dantes Commedia (um 1310)
Die Troubadours in Petrarcas Trionfo d'Amore (um 1360)
Aus dem Proemio des Marques de Santillana (1449)
223
Die Troubadours in Dantes Commedia,
1. Bertran de Born.
(Inferno XXVIII, 112—142)
112 Ma io rimasi a riguardar lo staolo,
E vidi cosa, ch'io avrei paara, Senza piü prova, di contarla solo;
115 Se noxi che coscienza mi assicara,
La baona compagniar che Tuom francheggia Sotto Tosbergo del sentirsi para.
118 Io vidi certo, ed ancor par ch'io'l veggia,
Un busto senza capo andar si come Andavan gli altri della trista greggia.
121 £ il capo tronco tenea per le chiome^
P6sol con mano, a guisa di lanterna, £ qael mirava noi; e diceva: «0 me!»
124 Di 8^ faceva a 8^ stesso lucerna,
£d eran dae in nno, e nno in dne; Com' esser pu6, Quei sa che si govema.
127 Qaando diritto al pi^ del ponte fne,
Levö il braccio alto con tutta la testa, Per appressame le parole sue,
130 Che fnro: <0r vedi la pena molesta
Tu che, spirando, vai veggendo i mortil Vedi se alcana h grande come qnestal
133 £ perch^ ta di me novella porti,
Sappi ch'io son Bertram dal Bornio, qaelli Che diedi al re Giovanni i mai conforti.
136 Io feci il padre e il figlio in s^ ribelli:
Achitofel non fe' piü d'Ansalone £ di David co' malvagi pungelli.
224
139 Pereh' io partii cosi giunte persone,
Partito porto il mio cerebro, lassol,
Dal 8U0 ^principio, ch^ h in questo troiicoiie.
142 Cosi s'osserya in me lo cöatrapasso.»
2. Sordel.
(Purgatorio VI, 58—151; VII, 1—136)
58 <s: . . . Ma vedi \k un' anima, ehe, posta
Sola soletta, verso noi riguarda: Quella ne iusegnerä la via piü tosta.»
61 Venimmo a lei. 0 anima lombarda,
Come ti stavi altera e disdegnosaj E nel maover degli occhi onesta e tarda!
64 Ella non ci diceva alcuna cosa;
Ma lasciavane gir, solo sgaardando A gaisa di leou qaando si posa.
67 Pur Virgilio si trasse a lei, pregando
Che ne mostrasse la miglior salita; E quella non rispose al suo dimando;
70 Ma di nostro paese e della vita
C'inchiese; e il dolce duca incominciava: «Mantova.. . »; e l'ombra, tutta in s^ romita,
73 Surse v^r lui del loco ove pria stava,
Dicendo: «0 mautovano, io son Sordello Della tua terra!»; e Tun l'altro abbracciava.
76 Ahi^ serva Italia^ di dolore ostello,
Nave senza nocchiere in gran tempesta^ "Kon donna di provincie, ma bordello!
79 Queir anima gentil fu cosi presta,
Sol per lo dolce suon della sua terra^ Di fare al cittadin suo quivi festa;
S2 Ed ora in te non stanno senza gnerra
Li vivi tuoi, e Tun Taltro si rode Di quei che un muro ed una fossa aerra.
225
86 Cerca, misera^ intorno dalle prode
Le tue marine^ e poi ti guarda in seno, S'alcuna parte in te di pace gode.
88 Che val perch^ ti racconciasse il freno
GiustinianO; se la sella h vota? Senz' esso fora la vergogna meno.
91 Ahi^ gente che dovresti esser devota^
E lasciar seder Cesare in la sella^ Se bene intendi ciö che Dio ti nota, 94 Guarda com' esta fiera ^ fatta fella,
Per non esser corretta dagli sproni, Poi che ponesti mano alla predellal 97 0 Alberto tedesco, che abbandoni
Costei; ch' ^ fatta indomila e selvaggia, E dovresti inforcar li saoi arcioni,
100 Giusto giadicio dalle stelle caggia
Sopra '1 tuo sangue, e sia naovo ed aperto, Tal che il tuo successor temenza n'aggial
103 Ch^ avete tu e il tao padre sofifertO;
Per cnpidigia di costä distretti, Che il giardin dello imperio sia diserto.
106 - Vieni a veder Montecchi e Cappelletti,
Monaldi e Filippeschi, uom senza cura; Color giä tristi, e questi con sospettil
109 Vien, crudel; vieni, e vedi la pressura
De' tuoi gentili; e cura lor magagne; E vedrai Santafior com' h sicura!
112 Vieni a veder la taa Roma che plague,
Vedova e sola^ e di e notte chiama: «Cesare mio, perch^ non m'accompagne?»
115 Vieni a veder la gente qaanto s'ama!
E se nulla di noi pietä ti muove, A vergognar ti vien della tua fama!
118 E, se licito m'^, o sommo Giove
15
226
Che fosti in terra per noi crocifisso, Son li giusti occhi taoi rivolti altrove?
121 0 ^ preparazion, che nell' abisso
Del tao consiglio fai, per alcan bene In tutto dair accorger nostro scisso?
124 Ch^ le cittä, d'Italia tatte piene
Son di tiranni, ed un Marcel diventa Ogni villan che parteggiando vieue.
127 Fiorenza mia^ ben puoi esser contenta
Di questa digression che non ti tocca, Merc^ del popol tuo che s'argomenta!
130 Molti han giustizia in cor^ ma tardi scocca.
Per non venir senza consiglio all' arco; Ma il popol tno Tha in sommo della bocca!
133 Molti rifiutan lo comune incarco;
Ma il popol tuo sollecito risponde
Senza chiamare, e grida: «lo mi sobbarco!»
136 Or ti fa' lieta^ ch^ tu hai ben onde:
Tu ricca, tu con pace, tu con sennol S'io dico ver, l'efifetto nol nasconde.
139 Ateno e Lacedemona, che fenno
L'antiche leggi e furon si civili, Fecero al vi ver bene un piccol cenno
142 Verso di te, che fai tanto sottili
Provvedimenti, ch' a mezzo novembre Non giugae quel che tu d'ottobre fili!
145 Quante volte^ del terapo che rimembre,
Legge, monota, officio e costume Hai tu mutato, e rinnovato membre!
148 E se ben ti ricordi e vedi lume,
Yedrai te simigliante a quella inferma^ Che non pu6 trovar posa in su le piume,
161 Ma con dar volta suo dolore schorma.
227
Canto settimo.
1 Poscia che raccoglienze oneste e liete
Furo iterate tre e quattro volte, Sordel si trasse, e disse: «Voi, chi siete?» 4 «Prima ch'a qaesto monte fosser völte
L'anime degne di salire a Dio, Für l'ossa mie per Ottavian sepolte. 7 lo 8on Virgilio; e per null' altro rio
Lo ciel perdei, che per non aver fö.» Cosi rispose allora il duca mio.
10 Qual ^ colui che cosa innanzi sd
Subita vede, oad'ei si maraviglia,
Che crede e no, dicendo: «Ell* ö... Non ^...»;
13 Tal parve quegli; e poi chinö le ciglia^
£d umilmente ritoruö v^r lui, £d abbraccioUo ove il minor s'appiglia.
16 «0 gloria de' Latin», disse, «per cui
Moströ cio che potea la lingua nostra, 0 pregio eterno del loco ond' io fui,
19- Qual merito o quäl grazia mi ti mostra? S'io son d'udir le tue parole degno, Dimmi se vien d'Inferno e di quäl chiostra.»
22 «Per tutti i cerchi del dolente regno»,
Rispose lui, «son io di qua venuto: Yirtü del ciel mi messe, e con lei vegno.
25 Non per far, ma per non far ho perdutö
Di veder Talto Sol che tu desiri, E che fu tardi da me conosciuto.
28 Loco ^ laggiü non triste da martiri,
Ma di tenebre solo, ove i lamenti Non suonan come guai, ma son sospiri.
31 Quivi sto io coi parvoli innocenti,
Da' denti morsi della morte, avante Che fosser dair umana colpa esenti;
15*
228
34 Quivi sto io con quei che le tre sante
Virtü noQ si vestiro, e senza vizio Conobber l'altre e seguir totte quante.
37 Ma 86 tu sai e puoi, alcono iodizio
Da' noi, perch^ venir possiam piü tosto La dove Purgatorio ha dritto inizio.»
40 Bispose: «Loco certo non c'^ posto:
Licito m'h andar suso ed intorno; Per quanto ir posso, a gaida mi t'accosto.
43 Ma vedi giä come dichina il giorno^
Ed andar su di notte non si paote; Perö h buon peiisar di bei soggiorno.
46 Anime sono a destra qua rimote:
Se mi coDsenti, io ti merrö ad esse, £ noa senza diletto ti fien DOte.»
49 «Com* ^ ciö?», fu risposto: «Chi volesse
Salir di notte, fora egii impedito D'altrui? 0 non sarria, cb^ non potesse?»
52 £ il buon Sordello in terra frego il dito^
Dicendo: «Vedi? Sola questa riga Non yarcheresti dopo il sol partito;
55 Non perö che altra cosa desse briga^
Che la notturna tenebra, ad ir suso: Quella col non poter la voglia intriga.
58 Ben si poria con lei tornaro in giuso
E passeggiar la costa intorno errando, Mentre che l'orizzonte il di tien chiuso.»
61 Allora il mio signor, quasi ammirando,
«Menane dunque», disse, « lä 've dici Che aver si pu6 diletto dimoraudo.»
64 Poco allungati c'eravam di lici,
Quand' io mi accorsi che il monte era scemo^ A guisa che i valloni sceman quici.
67 «Colä»^ disse quell' ombra, «n'anderemo,
229
Dove la costa face di s^ grembo;
£ qaivi il naovo giorno attenderemo.»
70 Tra erto e piano era an sentiero sghembo,
Che ne condusse in fianco della lacca, La dove piü ch'a mezzo muore il lembo.
73 Oro ed argento fine, cocco e biacca,
Indico, legno lucido e sereno, Fresco smeraldo in Tora che si fiacca,
76 Dali^erba e dalli fior, dentro a quel seno
Posti, ciascun saiia di color vinto, Come dal suo maggiore h vinto il meno.
79 Non avea pur natura ivi dipinto,
Ma di soavitä di mille odori Vi facea un incognito indistinto.
82 ni Salve, Reginai^^ in sul verde e in su i fiori^
Qaivi seder cantando anime vidi, Che per la valle non parean di faori.
85 «Prima che il poco sole omai s'annidi,)^
Cominciö il Mantovan che ci avea völti, «Tra color non vogliate ch' io vi gaidi.
88 Di qaesto balzo meglio gli atti e i volti
Conoscerete voi di tutti qaanti, Che nella lama giü tra essi accolti.
91 Colui che piü sied' alto, e fa sembianti
D'aver negletto ciö che far dovea, £ che non möve bocca agli altrai canti,
94 Bidolfo imperador fa, che potea
Sanar le piaghe c' hanno Italia morta, Si che tardi per altri si ricrea.
97 L'altro che nella vista lui conforta,
Bosse la terra dove Tacqaa nasce, Che Molta in Albia ed Albia in mar ne porta: 100 , Ottäcchero ebbe nome, e nelle fasce
Fa meglio assai che YincislaO; sao figliO; Barbuto, cai lassuria ed ozio pasce.
230
103 E quel NasettO; che stretto a consiglio
Par con colui c* ha si benigno aspetto, Mori fuggendo e disfiorando il giglio:
106 Guardate lä, come si hatte il petto I
L'altro vedete^ c' ha fatto alla guancia Della sua palma, sospirando, letto.
109 Padre e suocero son del mal di Francia:
Sanno la vita sua viziata e lorda, £ quindi viene il daol che si li lancia.
112 Qael che par si membruto e che s'accorda^
Cantando^ con colui dal maschio naso, D'ogai valor portö cinta la corda;
115 E se re dopo lui fosse rimaso
Lo giovinetto che retro a lui siede, Bene andava il valor di vaso in vaso;
118 Che non si puote dir dell' altre rede:
lacomo e Federigo hanno i reami; Del retaggio miglior nessun possiede.
121 Bade volte risurge per li rami
L'umana probitate; e questo vuole
Quei che la da, perch^ da lui si chiami.
124 Anche al Nasuto vanno mie parole,
Non men ch' all' altrO; Pier, che con lui canta, Onde Puglia e Provenza giä si duole.
127 Tant' h del seme suo minor la pianta,
Quauto piü che Beatrice e Margherita, Gostanza di marito ancor si vanta.
130 Vedete il re della semplice vita
Seder lä solo, Arrigo d'Inghilterra: Questi ha ne' rami suoi migliore uscita.
133 Quel che piü basso tra costor s'atterra,
Guardando in suso, ^ Guglielmo marchese, Per cui ed Alessandria e la sua guerra
136 Fa pianger Mouferrato e Canavese.»
231
3. Arnaut Daniel.
(Purgatorio XXVI, 91—148)
91 «...Farotti ben di me volere scemo:
Son Guido Guinizelli; e giä mi purgo Per ben dolermi prima ch'allo stremo.» 94 Quali nella tristizia di Licorgo
Si f^r due figli a riveder Ja madre, Tal mi fec' io, ma non a tanto insargo, 97 Quand' i' odo nomar s^ stesso il padre
Mio e degli altri miei miglior, che mai Rime d'amore usär dolci e leggiadre:
100 E^ senza udire e dir, pensoso andai
LoDga fiata rimirando lui, ]N^, per lo foco, in lä piü m'appressai.
103 Poi che di riguardar pasciuto fai,
Totto m'offersi pronto al suo servigio Con l'affermar che fa credere altrui.
106 Ed egli a me: «Tu lasci tal vestigio,
Per quel ch' i' odo^ in me, e tanto chiaro, Che Let^ nol puö törre n^ far bigio.
109 Ma, se le tue parole or ver giuraro,
Dimmi: che h cagion per che dimostri Nel dire e nel guardare avermi caro?»
112 Ed io a lui: «Li dolci detti vostri^
Che, quanto durerä l'uso moderno, Faranno cari ancora i loro inchiostri.»
115 «0 frate»; disse, «questi ch' io ti scemo
Col ditO)> (ed additö un spirto innanzi) «Fu miglior fabbro del parlar matemo.
118 Yersi d'amore e prose di romanzi
Soverchiö tutti; e lascia dir gli stolti, Che quel di Lemosi credon ch' avanzi.
121 A voce piü ch' al ver drizzan li volti,
232
£ cosi ferman sua opinione
Prima ch' arte o ragion per lor s'ascolti.
124 Cosi för molti anticlii di Guittone,
Di grido in grido pur lui dando pregio, Fin che l'ha vinto il ver con piü persone.
127 Or^ se tn hai si ampio privilegio,
Che licito ti sia l'andare al chiostro Nel quäle h Cristo abate del collegio,
130 Fagli per me an dir di an paternostro,
Qaanto bisogna a noi di qaesto mondo, Dove poter peccar non h piü nostro.»
133 Poi, ferse per dar loco altrai secondo
Che presse avea, disparve per lo faoco, Come per l'acqaa pesce andando al fondo.
136 lo mi feci al mostrato innanzi an poco,
£ dissi ch' al sao nome il mio disire Apparecchiava grazioso loco.
139 £i cominciö liberamente a dire:
üTan m'abellü voatre eortes deman,
QiCieu no me puesCy m * m voül a vos cohrtre.
142 leu am Arn au t, que plor e vau eantan'^
Conairos vei la paaaada folar, E vei jausen lo jorn, qu^eaper^ denan.
145 Ära ua preo, per aquella valor
Que voa guida al aom d^esta eaealina^ Savenha voa a tempa de ma dolor h
148 Poi s'ascose nel faoco che gli affina.
4. Folquet de Marseilla.
(Paradiso IX, 22—45; 67—142)
22 ...Onde la lace che m'era ancor nacva,
Del sao profondo^ ond' ella pria cantava, Segaette^ come a cai di ben far giova:
25 «In qaella parte della terra prava
233
Italica che siede tra Rialto
£ le foDtane di Brenta e di Piava,
28 Si leva un colle^ e non snrge molt' alto,
La onde scese giä una facella Che fece alla contrada un grande assalto.
31 D^una radice nacqui ed io ed ella;
Cuoizza fui chiamata, e qui rifalgo, Perch^ mi vinse il lume d'esta Stella.
34 Ma lietamente a me medesma indalgo
La cagion di mia sorte, e non ml noia; Che parria forse forte al vostro vulgo.
37 Di questa luculenta e cara gioia
Del nostro cielo che piü m' h propinqaa, Grande fama rimase; e, pria che moia,
40 Questo centesim' anno ancor s'incinqna:
Yedi se far si dee Tuomo eccellente, Si ch' altra vita la prima relinqual
43 A cid non pensa la turba presente
Che Tagliamento ed Adice rlchiude; N^, per esser battuta, ancor si pente ...
67 L'altra letizia, che m'era gia nota
Preclara cosa, mi si fece in vista Qaal fin balascio in che lo sol percota.
70 Per letiziar lassü fulgor s'acqaista,
Si come riso qai; ma giü s*abbuia L'ombra di fuor, come la mente h trista.
73 «Dio vede tntto, e tuo voler s'inluia,:»
Diss' io, «beato spirto, si, che nulla Yoglia di sh a te pnote esser fuia.
76 Dnnqoe la voce tua, che il ciel trastuUa
Sempre col canto di quei faochi pii Che di sei all fannosi cucalla^
79 Perch^ non satisface ai miei disii?
234
6iä non attenderei io tua domanda, S'io m^intuassi, come tu t'immii.» 82 «La*maggior valle in che Tacqaa si spanda»,
Incominciaro allor le sue parole, «Faor di quel mar che la terra inghirlanda, 85 Tra discordanti liti, contra il sole
Tauto sen va, che fa meridiano La dove Torizzonte pria far suole. 88 Di quella valle fu' io littorano
Tra Ebro e Magra, che, per cammin corto, Lo Genovese parte dal Toscano. 91 Ad an occaso quasi e ad un orto
Büggea siede e la terra ond' io fui, Che fe' del sangue suo giä caldo il porto. 94 Folco mi disse quella gente a cui
Fn noto il nome mio; e questo cielo Di me s'imprenta, com* io fei di lui; 97 Ch^ piü non arse la figlia di Belo,
Noiando ed a Sicheo ed a Creusa, Di me, infin che si convenne al pelo;
100 N^ quella Rodopeia che delusa
Fu da Demofoonte, n^ Aleide, Quando lole nel cor ebbe rinchiusa.
103 Non perö qui si pente, ma si ride,
Non della colpa, ch' a mente non torna, Ma del Valore ch'ordinö e provvide.
106 Qui si rimira nell' arte che adorna
Con tanto affetto^ e discernesi il bene Per che al mondo di su quel di giü torna.
109 Ma perch^ le tue voglie tutte piene
Ten porti, che son nate in questa spera, Procedere ancor oltre mi conviene.
112 Tu vuoi saper chi h in questa lumiera.
Che qui appresso me cosi scintilla, Come raggio di sole in acqua mera.
235
115 Or sappi che 1^ entro si tranqailla
Raab; ed a nostr' ordiue congiunta, Di lei nel sommo grado si sigilla.
118 Da questo cielo, in cui l'ombra s^appanta
Che il vostro mondo face, pria ch'altr'alma Del trionfo di Cristo fu assonta.
121 Ben si convenne lei lasciar per palma
In alcun cielo dell' alta vittoria, Che s'acquistö con Tuna e l'altra palma,
124 Perch' ella favorö la prima gloria
Di Giosu^ in su la Terra Santa, Che poco tocca al papa la memoria.
127 La tua cittä^ che di colui ^ pianta
Che pria volse le spalle al suo Fattore E di cui ^ la invidia tanto pianta^
130 Produce e spande il maladetto fiore
C ha disviate le pecore e gli agni, Perö che fatto ha lupo del pastore.
133 Per questo r£vangeIio e i Dottor magni
Son derelitti; e solo ai Decfetali Si studia, si che pare ai lor vivagni.
136 A questo intende il papa e i cardinali:
Non yanno i lor pensier a Nazzarette, La dove Gabriello aperse l'ali.
139 Ma Vaticano e Taltre parti elette
Di Roma che son State cimiterio Alla milizia che Pietro seguette,
142 Tosto libere fien dell' adulterio.»
236
Die Troubadours in Petrarcas Trionfo d'Amore,
Triumphus Cupidinis IIL
1 Poscia che mia fortuna in forza altrai
M'ebbe sospinto, e tntti incisi i nervi Di libertate ov' alcnn tempo fai, 4 lo, ch'era piü salvatico che i cervi,
Ratio domesticato fai, con tutti I miei infelici e miseri conservi; 7 E le fatiche lor vidi, e i lor frutti.
Per che torti sentieri; e con quäl arte Air amorosa greggia eran condatti. 10 Mentre io volgeva gli occhi in ogni parte
S' i' ne vedessi alcun di chiara fama, 0 per antiche, o per moderne carte,
18 Vidi colui che sola Earidice ama,
E lei segne all' inferno, e, per lei morto, Con la Jingua giä fredda anco la chiama. 16 Alceo couobbi, a dir d^Amor si scorto,
Pindaro, AnacreontC; che rimesse Ha le sue muse sol d'Amore in porte.
19 Virgilio vidi; e parmi ch'egli avesse
Compagni d'alto ingegno e da trastnllo^ Di qaei che volontier giä il mondo lesse:
22 L'un era Ovidio, e Taltr* era Catullo,
L'altro Properzio^ che d'amor cantaro Fervidamente, e Taltr' era Tibnllo.
25 Una giovene greca a paro a paro
Coi nobili poeti iva cantando, Ed avea un suo Stil soave e raro.
28 CosI, or quinci or quindi rimirando,
237
Vidi gente ir per una verde piaggia Pur d*amor volgarmente ragionando:
31 Ecco Dant' e Beatrice, ecco Selvaggia^
Ecco Cin da Pistoia, Goitton d'Arezzo, Che di noQ esser primo par ch' ira aggia;
34 Ecco i duo Guidi che giä furo in prezzo, Onesto Bolognese^ e i Siciliani, Che fnr giä primi, e quivi eran da sezzo;
37 Sennaccio e Franceschin, che für si umani^
Com' ogni uom vide; e poi v'era an drappello Di portamenti e di volgari strani:
40 Fra tutti il primo Arnaldo Daniello,
Gran maestro d^amor, ch' alla saa terra Ancor fa onor col sno dir strano e hello.
43 Eranvi qaei ch' Amor si leve afferra:
L'un Piero e l'aitro^e'l men famoso Arnaldo; E quei che für conquisi con piü gaerra:
46 r dico Tuno^ e l'altro Raimbaldo
Che canto pur Beatrice e Monferrato,
E'l vecchio Pier d'Alvernia, con Giraldo,
49 Folco, que' ch' a Marsiglia il nome ha dato £d a Genova tolto, ed all' estremo Cangiö per miglior patria abito e stato;
52 Giaufr^ Rudel, ch' us6 la vela e '1 remo
A cercar la sua morte, e quel Guiglielmo Che per cantare ha'l fior de' suoi di scemo;
55 Amerigo, BernardO; Ugo e Gauselmo, E molti altri ne vidi, a cui la lipgaa Lancia e spada fu sempre, e targia ed elmo . . .
238
Aus dem Proemio des Marques de Santillana.
Proemio 6 Carta qu'el Marqu6s de Santillana enviö al Condestable de Portugal con las obras
suyas.
. . . Mas dexemos ya las estorias antiguas^ para alle- garnos mas ^erca de nuestros tiempos. El Rey Roberto de Napol, claro 6 virtooso pringipe, tanto esta sgiengia le plugo, que como en esta mesma sagon miger Fran- 5 cisco Petrarcha, poeta laureado, floresgiesse, es Qierto grand tiempo lo tovo coDsigo ea cl Castil-Novo, de Näpol, con quien ^1 may ä, menudo couferia ^ plati- caba d^estas artes; en tal manera, que mucho fu6 avido por acepto d 61 ^ gran privado suyo. E alli se dige
10 aver 61 fecho machas de las aus obras, asy latinas como vulgares; 6 eutre las otras el libro de Rerum memorandarum^ 6 las sus 6glogas, 6 muchos sonetos, en espegial aquel que figo ä la muerte d'este mesmo rey que comienga:
15 Rota ä Talta colupna 6 el verde lauro.
Johan Bocagio, poeta excellente 6 orador insine^ afirma el rey Johan de Chipre averse dado roäs k los estudios d^esta graciosa sgiengia que d ningunas otras, 6 assy paresge que ' lo aniuestra en la entrada prohemial
20 de SU libro de la Genealogia, ö Image de los Dieses Gentiles; fablando con el Sefior de Parma, mensajero 6 embaxador suyo.
Como, pues 6 por quäl manera, Sefior muy virtuose, estas sgiengias ayan primeramente venido en manos de
25 los romangistas vulgares, creo seria dificil iuquisicion 6 uua trabajosa pesquisa. Pero dexadas agora las regiones.
239
tierras 6 comarcas mas longicas 6 mas separadas de nos, iion es de dubdar que universalmente en todas de siempre estas SQiencias se ayan acostumbrado ^ acostumbran; ^
30 aun en muchas d^ellas en estos tres grados, es d saber: Sublime, Medioere, Inßmo. Sublime se podria decir por aquellos que las sus obras escrivieron en lengua griega 6 latina, digo metrificando. Medioere usaron aquellos que en vulgär escrivieron, asi comoGuydo Janungello,
85 bolofi^s ^ Arnaldo Daniel, proen^al. E como quier que dWos yo non he visto obra alguna; pero quiereu algunos haber ellos seydo los primeros que escrivieron tergio rimo 6 sonetos en romance. E asy como di^e el philösofo, de los primeros, primera es la especulagion.
40 Infimos son aquellos que sin ningun orden, regia nin cuento fagen estos romanges 6 cantares, de que las gentes de baxa 6 servil condicion se alegran. Despues de Guydo 6 Arnaldo Daniel, Dante escriviö en tergio rimo elegantemente las sus tres comedias «Ifierno,
45 Purgatorio, Paray80»;MiQer Francisco Petrarcha sus
«Triunphos»; Checo Descoli el libro De proprietatibus
• rerunt'^ Johan Bocagio el libro que «Ninfal» se inti-
tula, aunque ayuntö k el prosas de grande eloqüengia
ä la manera del «Boegio consolatorio». Estos 6 muchos
50 otros escrivieron en otra forma de metros en lengua itälica, que sonetos 6 cangiones se llaman.
Extendi^ronse creo d^aquellas tierras 6 comarcas de los lemosines estas artes ä los gällicos 6 frangeses que escrivieron en diversas maueras rimos 6 versos, que en
55 el cuento de los pi6s ^ bordones discrepan; pero el pesso i cuento de las sillabas del tergio rimo, 6 de los sonetos 6 de las cangiones morales, eguales son de las baladas; aunque en algunas, asy de las unas como de las otras, hay alguDOs pies truncados que nosotros llamamos medios
60 pi6s, ^ los lemosis, frangeses 6 aun catalanes, boqs. De entre estos ovo omes muy doctos 6 sefialados iBn
1
242
enamorado Marias del quäl non se fallan si dod quatro can^iones; pero ciertamente amorosas et de muy fer- mosas sentengias; conviene i saber*.
135 ^ I. Cativo de miSa tristura:
i ••:. IL Amor cruel 6 brioso:
• III. Senora, en quien fianya:
[ IV. Provey de buscar mesura.
£n este reino de Castilla diso bien el Rey D. Al-
140 fonso el Sabio, 6 yo vi quien viö degires suyos, 6
aun se di^e metrificava altamente en lengua latina.
Vinieron despu^s d'estos don Johan de la Qerda 6
Pero Gonzalez de Mendo^a mi abuelo usw . . .
Pero de todos estos, muy magnifico Sefior, asy itdlicos
145 como proven^alesy lemosis, catalanes, castellanos, por- tugueseSy 6 gallegos, 6 aun de qualesquier otras nas- gioneSy se adelantaron 6 antepusieron los gallicos cesal- pinos 6 de la provincia de Equitania en el solepnigar 6 dar honor d estas artes. La forma ^ manera como,
150 dexo ahora de recontar, por quanto ya en el prölogo de los mios Proverhios se ba mencionado. Por las quales cosas, 6 aun por otras muchas, que por mi, 6 mäs por quien mds sopiese^ so podrian ampliar e degir, podrä. sentir 6 conos^er la Yuestra manifi^engia en quanta
155 reputa^ion, estima i eomendafton estas sgiengias averse deven; 6 quanto vos, Sefior virtuoso, devedes estimar que aquellas duefias que en torno de la fuente de Elicon in^essantemente dan^an, en tan nueva edat non inm6ri- tamente ä. la sn compafiia vos ayan re^ebido . . .
Nachdichtungen und Verwandtes
245
Guilhem, comte de Peitieu.
5.*
I Gar fröhlich wandt' ich meinen Sinn
Auf eine Lust, die steht mir an, Und seit mein Frohsinn neu begann^ 0 wie ich wohl beraten bin!
5 Nur das zu denken ist Gewinn,
Wie ich sie schaun und sprechen kann.
n Ihr wißt, ich prahlte nie zuvor,
Ruhmreden war mir nicht bekannt, Doch wenn je Lust in BMte stand,
10 Sproß diese wundersam empor^
Prangt tlber aller Blumen Flor, Wie Sonnenglanz die Trübe bannt.
III Wer auf der weiten Erde weiß
Ein Glück, so reich an Wünschen bang, 15 An aller Sehnsucht Überschwang,
Wie dieses so verlangend heiß; Und wer erschöpfte seinen Preis, Ob er ihn Jahr und Tag besang?
IV Jedwede Wonne neigt sich ihr, 20 Ihr eignet alle Herrschgewalt
Um ihre liebliche Gestalt Und ihres süßen Blickes Zier. Ihr Wert ist unergründlich mir. Und würd' ich hundert Jahre alt.
V Gesund wird, wen sie angelacht,
Ihr Zorn bringt frischen Leib zu Tod; Es welkt des Schönsten Wangenrot,
246
Der Weise wird zam Narm gemacht. Wer fein, wird täppisch über Nacht; 80 Wer täppisch, fein vor Liebesnot
VI Da holder nichts als dieses Weib
Zu sehn, za preisen Oott verlieh. So heg' ich wie mein Kleinod sie Zu meines Herzens Gramvertreib,
85 Zu süßem Labsal meinem Leib,
Daß dieses Haar ergreise nie.
VII Ich bin, will sie mir Gunst verleihn,
Froh zu Empfang und Dank bereit, Zum Kosen und zur Heimlichkeit, 40 Zu tun nach ihrem Wunsch allein,
Zu hüten ihrer Ehre Schein, Und sie zu rühmen weit und breit
VIII Ich send* ihr keinen Boten zu.
So furcht' ich, daß sie Zorn beföngt, 45 Noch wag* ich selbst, von Scheu beengt,
Daß ich mein Lieben kund ihr tu*. Sie selbst bedenke meine Ruh, Die ganz an ihren Gnaden hängt!
Paid Hefse (1852).
(5*.)
I Quer' eu em maneira de proen^al
Fazer agora um cantar d*amor, E querrei muit* i loar mha senhor A que prez nem fremosura nom fal,
5 Nem bondade; e mais vos direi em:
Tanto a fez Dens comprida de bem Que mais que todas las do mundo val.
247
II Ca mha senhor qaiso Deas fazer ta],
Qaando a fez, qae a fez sabedor
10 De todo bem e de mui gram valor, •
E com tod^ esto ^ mai comunal Ali u deve; er deu-Ihi bom sem, E desi nom Ihi fez pouco de bem Quando nom qnis que W outra foss' igual.
III Ca em mha senhor nunca Dens pos mal,
Hais pos i prez e beldad' e loor E falar mai bem, e riir melhor Qae oatra molher; desi 6 leal Muit', e por esto nom sei oj' eu qaem
20 Possa compridamente no sen bem
Falar, ca nom a, tra-lo seu bem, al.
KQnlg Denis ron Portngml (reg. 1979—1396).
(5.*)
Tanto gentile e tanto onesta pare
La donna mia, quand^ ella altrai salata, Gh^ ogni lingaa divien tremando mata E gli occhi non Tardiscon di gaardare. 5 Ella sen va, sentendosi laudare,
Benignamente d'amiltä vestata; E par che sia nna cosa yenuta Di cielo in terra a miracol mostrare.
Mostrasi si piacente a chi la mira^ 10 Che da per gli occhi nna dolcezza al core,
Che 'ntender non la puö chi non la prova.
£ par che della sna labbia si mnova Un spirito soave pien d^amore, Che va dicendo air anima: sospira.
Dante Alighieri, La Tita Nuova (um 1290).
248
Marcabru.
11.*
I Im Garten an der Qaelle Rand,
Wo Rasen grünte dicht am Sand, Am Fruchtbaum, wo man Kühlung fand, Der, voll Yon neu erwachtem Sang,
5 Im Schmuck der weißen Blüten stand,
Da war\ wo einsam sich befand Sie^ die mein Kosen nicht begehrt.
n Ein Fräulein in der Schönheit Zier,
Des Bnrgherrn Tochter, traf ich hier;
10 Sie freut sich wohl, so dacht^ ich mir^
Am frischen Lenz und Liederklang Und an dem grünen Lustrevier, Und reden wollt' ich schon zu ihr. Da, merkt' ich, war es umgekehrt
III Vom Weinen war ihr Aug' entstellt^ Yon Seufzern ihre Brust geschwellt:
,,0 Jesus, — sprach sie — Herr der Welt, Du bist an meinem Jammer schuld. Dein Schimpf hat mir mein Glück vergällt: 20 Denn all die Besten dieser Welt
Ziehn aus für dich^ da du's verlangst.
IV Dir hat sich auch mein Freund geweiht, Den Anmut ziert und Tapferkeit, Nichts bleibt mir hier, als bittres Leid;
25 Als Tränen nur und Ungeduld.
Dem König Ludwig werd' es leid,
Der alles aufruft weit und breit,
Und mir nichts schafft als Herzensangst!^^
249
y Kaum merkt' ich^ wie betrübt sie war,
30 So kam ich zn der Quelle dar.
,,0 Schöne, — hub ich an — fttrwahr, Vom Weinen wird die Haat getrübt. Und Gram ist unnütz offenbar, Denn wer es blühn läßt Jahr für Jahr,
35 Erfreut auch ein bedrängt Gemüt/'
VI ??B[err, — sprach sie drauf — das mag wohl sein.
Daß Gott von aller Not und Pein In jener Welt mich will befrein, Er, der den Sündern oft vergibt;
40 Doch hier büß' ich den Liebsten ein;
Auch ihn muß ich der Kälte zeihn, Da er so weit von dannen zieht/'
I
Friedrich Diez (1826).
(11.*)
II Jherusalem, graut damage me fais,
Qui m'as tolu ce que je plus amoie.
10 Sachiez de voir ne vos amerai malz,
Quar c'est la rienz dont j'ai plus male joie, Et bien sovent en souspir et pantais, Si qu'a bleu pou que vers Den ne m'irais, Qui m'a ost6 de graut joie ou j'estoie.
III Biauz dous amis, con porroiz endurer
La graut painne por moi en mer salee, Quant rienz qui soit ne porroit deviser La graut dolor qui m'est el euer entree? Quant me membre del douz viaire der
20 Que soloie baisier et acoler,
Granz merveille est que je ne sui dervee.
250
IV Si m'alst Dex, ne puis pas escbaper;
Morir m^estaet, teus est ma destinee, Si sai de yoir que qui muert por amer
26 Trusques a Dea n'a pas c^nne jornee.
Lasse/ mieuz vaeii en tel jornee entrer Que je puisse mon douz ami trover, Qae je ne vneill ci remaindre esgaaree.
V~VI
OftKtler d'^plnal (f) (um 1190).
(11.*)
I Giä mai non mi comfortto
N^ mi Yolglio ralegrare, Le navi sodo ginnte al portto E Yolgliono colare,
5 Yassene lo piü giente
In terra d^oltra mare, Ed io, oi me iassa, dolente, Como degio fare?
II Yassene in altra contrata
10 E no Io mi manda a dire,
Ed io rimangno ingannata;
Tanti sodo li sospire,
Che mi ffanno grande gnerra
La notte co la dia! 15 N^ *n cielo ned in terra
Non mi pare ch' io sia.
III Santas, santus Deo
Che ne la Vergine venisti. Tu salva e guarda Tamor meo,
20 Poi che da me lo dipartisti.
Oit alta potestade
251
Temuta e dottata, II dolze mi' amore Ti sia raccomandata.
IV La crocie salva la giente
E me facie disviare, La crocie mi fa dolente E non mi vale Dio pregare. Oi me, crocie pellegrina,
80 Perch6 m' ki cosi distratta?
Oi me, lassa tapina^ Ch^ io ardo e *nciendo tata.
V Lo 'mperadore com pacie
Tuto ^1 mondo mantene
35 ^ Ed a me gnera facie,
Che m' ä tolta la mia spene. Oit alta potestate Temuta e dottata, Lo mio dolze amore
40 Vi sia racomandata.
VI Quando la crocie pilgliao
Gierte no lo mi penssai, Qaelli che taDto m^amao^ Ed i^ llui tanto amail
45 Ch' i' iie fai batuta
£ messa in presgionia Ed in cielata tenuta Per la vita mia.
VII Le navi sono a le colle,
50 Im bon^ ora possan andare,
E lo mio amore con eile E la giente che v* k andare.
252
Padre criatore, A Santo portto le conducie, 55 Che vanno a servidore
De la Santa crocie.
VIII Perö ti priego, dolcietto,
Che ssai la pena mia. Che me ne facie nn sonetto 60 E mandilo in Soria,
Ch' io nom posso abentare Notte nh dia: In terra d'oltre mare Istä, la vita mia.
Binaldo d'Aqnlno (um 1228 oder 1840).
12.*
I Jtlngst begegn' ich bei der Linde
Einem muntern, kecken EindO;
Einer Schäferin Dorinde,
Einer rechten Maid vom Lande, 5 Wie an Hemd und Latz und Binde,
Grobem Strumpf und Schuh ich finde,
Und am drillichnen Gewände.
II Näher tret' ich ihr geschwinde:
^,Mädchen, — sprach ich — wohl nicht liade
10 Wird dein Haar zerzaust vom Windel"
y^Junker, — spricht die Maid vom Lande — Gott sei Dank, daß ich empfinde Wenig von dem rauhen Winde, Ich bin nicht von Zuckerkande."
III „Mädchen, holde Mirabelle,
Sieh, ich komme hier zur Stelle,
253
Daß ich werde dein Geselle, Da, 0 schöne Maid vom Lande! Nicht darfst da auf alle Fälle 20 Schafe weiden fern am Quelle
So allein im ledgen Stande/'
IV „Was bedeute ein Geselle,
So wie ihr, wird mir in Schnelle Klar und offenbar und helle,
25 Junker, — spricht die Maid vom Lande. -
Wer nicht bleibt an seiner Stelle, Trägt als Narre Kapp' und Schelle^ Nehmt, o Herr, mein Wort zum Pfände!"
V „Maid, von einem Kavaliere
30 Stammst du, der im Dorfreviere
Augen schuf dir von Saphire,
Du, 0 holde Maid vom Lande!
Doch, daß dich nur nicht regiere
Falsches Sprödigkeitsgeziere, 35 Denn das zeugt nicht von Verstände!^'
VI „Nie in städtischem Quartiere
Lebte mein Geschlecht; beim Stiere
Nur und Schaf im Dorfreviere,
Junker, — spricht die Maid vom Lande. -
40 Und daß Baur und Hirt hantiere.
Statt zu gehen zum Turniere, Dient auch ihnen nicht zur Schande."
VII „Eine Fee hat dir gegeben
Schönheit, die mich macht erbeben, 45 Mädchen, als du tratst ins Leben,
Mehr als sonstger Maid vom Lande. Doppelt wttrd' ich dich erheben,
254
Dürfte ich innig dir umweben Meiner Arme Liebesbande.'^
VIII „Dank, Herr, earem Lobbestreben!
Doch ich sag' each auch daneben. Daß es mich gelangweilt eben^ Janker, — spricht die Maid vom Lande. Eiy so muß ich das erleben, 56 Daß man führt au Hirtehstäben
Junker, und am Oängelbande/^
IX „Mädchen, solch ein Herz von Steine
Trägst du, hofif' ich, nur zum Scheine.
Unterwegs, wie ich vermeine, 60 Bringt man eine Maid vom Lande
Wohl zu lieblichem Vereine.
Du wirst mein und ich der deine !
Das heißt handeln mit Verstände/*
X «Herr, ich seh', ihr sparet keine
65 Huldigung, so grob' als feine,
Um zu lenken an der Leine Eine solche Maid vom Lande. Eurer Reden doch nicht eine Lockt mich zu verkaufen meine 70 Reine Mädchenschaft der Schande.^'
XI „Die Geschöpfe allerwegen
Siehst du süße Liebe hegen; Laß drum uns auch ihrer pflegen. Mich und dich, du Maid vom Lande!
75 Sei nicht länger mir entgegen I
Komm, wir sind in Hains Gehegen Sicher dort an Baches Rande/'
255
XII „Ja^ doch komme sich entgegen
Gleich und gleich l Das wollt erwägenl 80 Herr und Dame, das bringt Segen,
Bauer aach und Maid vom Lande. Hack* und Karst paßt nicht zum Degen, Heller Himmel nicht zum Regen, Weizen wächst nicht auf dem Sande/'
XIII „Schöne Maid, nicht zu bewegen Bist du denn, und mir entgegen. Wie ich's traf in keinem Lande/'
XIV «Herr, lebt wohll Ihr wart verwegen. Säumt nicht länger meinetwegen,
90 Und Gott helf euch zu Verstände!''
Karl Ladwls KAnneglesser (1862).
(12.*) Der Edelknabe und die Müllerin.
Edelknabe.
Wohin? wohin? Schöne Müllerin! Wie heißt du?
Müllerin. Lise.
Edelknabe.
5> Wohin denn? wohin.
Mit dem Rechen in der Hand?
Müllerin.
Auf des Vaters Land, Auf des Vaters Wiese.
Edelknabe. Und gehst so allein?
256
Müllerin.
10 Das Heu soll herein,
Das bedeutet der Rechen; Und im Garten daran Fangen die Birnen zu reifen an, Die will ich brechen.
Edelknabe. 15 Ist nicht eine stille Laube dabei?
Müllerin. Sogar ihrer zwei, An beiden Ecken.
Edelknabe.
Ich komme dir nach. Und am heißen Mittag 20 Wollen wir uns drein verstecken.
Nicht wahr, im grünen vertraulichen Haus —
Müllerin. Das gäbe Geschichten.
Edelknabe. Ruhst du in meinen Armen aus?
Müllerin.
Mit nichtenl 25 Denn wer die artige Müllerin küßt,
Auf der Stelle verraten ist.
Euer schönes dunkles Eleid
Tat' mir leid
So weiß zu färben. 30 Gleich und gleich I so allein ist's recht!
Darauf will ich leben und sterben.
Ich liebe mir den Müllerknecht;
An dem ist nichts zu verderben.
J. W. Goethe, Balladen (1799).
257
Jaufre Rudel.
(13.*)
De Jaufred Rudel.
Jaufred Budel, gentilhomme^ fut sieur de Blieux en Provence, bon poete proveDsal, facille en sa romanserie. En sa jeunesse se retira k Agoult, sieur de Sault, qui Ten tretint longnement. Le comte Geoffroy, fröre de 5 Richard, roi d'Ang]eterre, passant par la Provence, en visitant Agoult, fut amoreux des vertns de ce poete, pour ]e8 belles et plaisantes chansons qu^l chantoit en sa presence et k la louange de son maistre. Agoult, voyant Taffection du comte, le pria retenir le pogte
10 k son Service, lequel il accepta et receut fort humaine- ment; et se tint avec luy un long temps, chantant k Thonneur de ses deux seigneurs et maistres. Le poete, aiant oyu parier des vertus de la comtesse de Tryppoly et de sa doctrine par quelques pelerins qui venoyent
15 de la Terre Saincte, en devint amoreux, k la louange de laquelle feist de fort belles chansons. Ayant est6 poinct au(t) coeur de la voir, priut congö du comte Geoffroy, jasoit qu'il s'essayast de tout son pouvoir le desister de ceste peregrination , se meist sur mer en
20 habit de pelerin, durant son voyage fut saisi de griefve maladie, tellement que ceux de la nef, cuydans qu*il fut mort, le vouloyent getter en mer. Et en cest estat fut conduit au(t) port de Tryppoly, et la arrivö, son compagnon feist entendre k la comtesse la venue du
25 pelerin malade; la comtesse estant venue en la nef,.print le poäte par la main, et luy, sachant que c^estoit la com- tesse, incontineut apres le doulx et gracieux acueil, recouvra ses esprits, la remercia de ce que eile lui avoit recouvr6 la vie, et luy dict: Tres illustre et ver-
17
258
30 taeuse princesse, je ne plaindray point la mort ores que .... Et, ne poavant achevcr son propos, sa maladie s'aygrissant et augmentant^ rendit Tesprit entre les mains de la comtesse, qui le feist mettre en riebe et honorable sepulture de porphire, et loy feist engraver quelques vers
35 en langue arabesque, que fut en Tan 1562 (/. 1162), auquel temps il florissoit. La comtesse, estant troubl6e de la mort si soubdayne, ne fut jamais veue faire bonne chere. Son compagnon, nonim6 Bertrand de Allamanon, qui fut cbanoyne de Sylvecane, luy recita les vertus du
40 poete et la cause de sa venue : k laquelle il feist present de toute la poesie et romanserie quHl avoit faicte k sa louange, qu'elle feist transcrire en belle lettre d'or. On dict qu'elle avoit espous6 le comte de Tryppoly, que fut cause de la perte de Hierusalem, que Saladin
45 gaigna sur les Cbrestiens. En Tune de ses cbansons, il demonstre bien que ses amours estoyent loingteines: car en faisant son voyage, craignant de ne pouvoir parier k la comtesse de Tryppoly, quand il y seroit arriv^, et que ce luy seroit une extreme douleur s^en
50 retourner d'un si long et p6rilleux voyage, dict ainsi:
Irat et dolent m'en partray, S'yeu non vey est' amour de luencb. E non say qu'ouras la veyray, Car son trop nostras terras luencb.
55 Dieu que fes tout quant van (/. ven), e vay,
E form' aquest' Amour luencb, My don poder al cor, car Lay Esper, vezer TAmour de luench.
Segnour, tenes my per veray 60 L'Amour qu'ay vers ella de luencb.
Car, per un ben que m'en esbay (/. escbay), Hay mille mals, tant soy de luench.
259
Ja d'autr' Amours non jauziray S'yeu non jau d'est' Amour de luench, 65 Qu^na plas bella non en say
En luec que sia, ny pres ny luench.
Le Monge des Ysles d'Or, au Catalogae quUl a faict des poetes provengaux, faict mention d^an dialogae d'entre Gerard et Peyronet, entreparlans ensemble, par
70 lequel est meue une question, assavoir mon, qai ayme plus sa dame ou absente, ou presente^ et qui induict plus fort ä aymer, ou les yeux ou le coeur. Et apres avoir amen^ plusieurs bonnes raysons et exemples, et mesmes la piteuse hystoire de ce Jaufred Rudel, disant
75 en Tune des coupples en teile substance: Tout homme de bon jugement cognoit bieil quo le coeur a seigneurie sur les yeulx, et que les yculx ne servent rien en amours si le coeur ne le seut, et sans les yeulx le coeur peult franchement aymer 1a chose qu'il n'a jamais veue,
80 ainsi que feist Jaufred Rudel de Savoye (/. de sa mye), 11 araeyue aussi un autre exemple de Andre de France, qui morut par trop aymer: fioaleraent, voyant que ceste question estoit haulte et difficilO; ilz Tenvoyerent aux dames illustres tenans Cour d'Amour ä Pierrefeu et ä
85 Signe, qu'estoit cour planiere et ouverte, pleine d'im- mortelles louanges, aorn^e de nobles dames et de Chevaliers du pays, pour avoir determination dUcelle question. Les dames qui presidoient a la Cour d'Amour de ce temps estoient Celles cy:
DO Stephanette, dame des Baulx, fille du comte de Provence,
Adalazie, vicomtesse d'Avignon,
Adalete, dame d'Ongle,
Hermyssende, dame de Posquieres,
Bertrane, dame d'ürgon, D5 Mabille, dame dTeres,
La comtesse de Dye,
17*
260
Rostangue, dame de Pierrefeu, Bertrane, dame de Signe, Jausserande, de Claustral.
100 Ce poäte a mis par escript la Guerra de Tressin, prince dels Sarrazins, contra lous reis d^Arles. Hngaes de Sainct Cesari, qa^a faict aussi le cathalogue des poätes provensanixy qui yint longtemps apres le Monge des Isles d'Or, lequel j'ay suyvi presque de mot a mot,
105 recite aussi ceste piteuse bystoire. Et le Monge de Montmajoar, qu^a faict une chanson contre tous les poetes provensaulx, surnomm^ le fleau des poetes provensaulx, dict qae ce Rudel poäte estoit ung homme rüde, ung gavot des montagnes, ennemy de toutes les dames, et
110 amoureux de lentes (/. toutes). Quant au romant de cest Andrd de France, il n*est*encores parvenu en nos mains.
Jehan de Kostredame,
Les viea des plus cet ihres ei ancietts poetes provetisaux (1575).
(13.*) Rudello.
In den Talen der Provence Ist der Minnesang entsprossen, Kind des Frühlings und der Minne, Holder inniger Genossen. 5 Blütenglanz und süße Stimme
Könnt' an ihm den Vater zeigen, Herzensglut und tiefes Schmachten War ihm von der Mutter eigen.
Selifjfe Provencer Tale, 10 Üppig blühend wart ihr immer^
Aber eure reichste Blüte War des Minneliedes Schimmer.
Jene tapfern, schmucken Ritter, Welch^ ein edler Sängerorden!
261
15 Jene hochbeglückten Damen,
Wie sie schön gefeiert worden! Vielgeehrt im Sängerchore War Rudellos werter Name, Vielgepriesen, vielbeneidet
20 Die von ihm besungne Dame.
Aber niemand mocht' erkunden. Wie sie hieße, wo sie lebte, Die so herrlich, tiberirdisch In Rndellos Liedern schwebte;
25 Denn nur in geheimen Nächten
Nahte sie dem Sänger leise, Selbst den Boden nie berührend, Spurlos, schwank, in Traumesweise. Wollt' er sie mit Armen fassen,
30 Schwand sie in die Wolken wieder,
Und ans Seufzern und aus Tränen Wurden dann ihm süße Lieder. Schiffer, Pilger, Kreuzesritter Brachten dazumal die Märe,
35 Daß von Tripolis die Gräfin
Aller Frauen Krone wäre; Und so oft Rudell es hörte,
Fühlt' er sich 's im Busen schlagen. Und es trieb ihn nach dem Strande,
40 Wo die Schiffe fertig lagen.
Meer, unsichres, vielbewegtes,
Ohne Grund und ohne Schranken! Wohl auf deiner regen Wtiste Mag die irre Sehnsucht schwanken.
45 Fern von Tripolis verschlagen,
Irrt die Barke mit dem Sänger; Äußrem Sturm und innrem Drängen Widersteht Rudell nicht länger. Schwer erkranket liegt er nieder.
262
50 Aber ostwärts schaut er immer,
Bis sich hebt am letzten Rand
£in Palast im Morgenschimmer. Und der Himmel hat Erbarmen
Mit des kranken Sängers Flehen; 55 In den Port von Tripolis
Fliegt das Schiff mit günstigem Wehen. Kaum vernimmt die schöne Gräfin,
Daß so edler Gast gekommen,
Der allein um ihretwillen 60 Übers weite Meer geschwommen:
Alsobald mit ihren Frauen
Steigt sie nieder unerbeten,
Als Rudello schwanken Ganges
Eben das Gestad betreten. 65 Schon will sie die Hand ihm reichen,
Doch ihm dünkt, der Boden schwinde;
In des Führers Arme sinkt er,
Haucht sein Leben in die Winde. Ihren Sänger ehrt die Herrin 70 Durch ein prächtiges Begängnis,
Und ein Grabmal von Porphyr
Lehrt sein trauriges Verhängnis. Seine Lieder läßt sie schreiben
Allesamt mit goldnen Lettern, 75 Köstlich ausgezierte Decken
Gibt sie diesen teuren Blättern; Liest darin so manche Stunde,
Ach, und oft mit heißen Tränen,
Bis auch sie ergriffen ist 80 Von dem unnennbaren Sehnen.
Von des Hofes lust'gem Glanz,
Aus der Freunde Kreis geschieden.
Suchet sie in Klostermauern
Ihrer armen Seele Frieden.
Ludwig Uhland, Sängerliehe (1812—1814).
263
(13.*)
Geoffroy Rudöl und Melisande von Tl'ipoli.
I In dem Schlosse Blay erblickt man
Die Tapete an den Wänden, So die Gräfin Tripolis Einst gestickt mit klagen Händen.
II Ihre ganze Seele stickte
Sie hinein, und Liebosträne Hat gefeit das seidne Bildwerk, Welches darstellt jene Szene:
III Wie die Gräfin den Rud^l
10 Sterbend sah am Strande liegen.
Und das Urbild ihrer Sehnsucht Gleich erkannt' in seinen Zügen.
lY Auch Bud^l hat hier zum ersten-
Und zum letztenmal erblicket
15 In der Wirklichkeit die Dame,
Die ihn oft im Traum entzücket.
V Über ihn beugt sich die Gräfin,
Hält ihn liebevoll umschlangen, Küßt den todesbleichen Mund,
20 Der so schön ihr Lob gesungen!
VI Ach! der Kuß des Willkomms wurde
Auch zugleich der Kuß des Scheidens, Und so leerten sie den Kelch Höchster Lust und tiefsten Leidens.
264
VII In dem Schlosse filay allnächtlich
Giebt's ein Rauschen, Knistern, Beben, Die Figuren der Tapete Fangen plötzlich an zu leben.
VIII Troubadour und Dame schütteln
30 Die verschlafnen Schattenglieder,
Treten aus der Wand und wandeln Durch die Säle auf und nieder.
IX Trautes Flüstern, sanftes Tändeln,
Wehmutsüße Heimlichkeiten,
35 Und posthume Galantrie
Aus des Minnesanges Zeiten:
X „Geoffroy! Mein totes Herz
Wird erwärmt von deiner Stimme, In den längst erloschnen Kohlen
40 Fühl' ich wieder ein Geglimme!"
XI „„Melisande! Glück und Blume!
Wenn ich dir ins Auge sehe, Leb' ich auf — gestorben ist Nur mein Erdenleid und -Wehe.""
XII „Geoffroy! Wir liebten uns
Einst im Traume, und jetznnder Lieben wir uns gar im Tode — Gott Amur tat dieses Wunder!"
XIII „„Melisande! Was ist Traum?
50 Was ist Tod? Nur eitel Töne.
In der Liebe nur ist Wahrheit, Und dich lieb' ich, ewig Schöne.""
1
Ll.
265
XIV „Geoffroy! Wie tranlich ist es
Hier im stillen Mondscheinsaale, 55 Möchte nicht mehr draußen wandeln
In des Tages Sonnenstrahle/'
XV „,,Melisande! Tenre Närrin,
Da bist selber Licht und Sonne, Wo da wandelst, blüht der Frühling, 60 Sprossen Lieb' und Maien wonne!""
XVI Also kosen, also wandeln
Jene zärtlichen Gespenster Auf und ab, derweil das Mondlicht Lauschet durch die Bogenfenster.
XVII Doch den holden Spuk vertreibend
Kommt am End' die Morgenröte — Jene huschen scheu zurück In die Wand, in die Tapete.
Heinrieh Heine, Bomanier^ \ Historien] (1846).
(13.*) Jehuda ben Halevy.
II.
I Bei den Wassern Babels saßen
Wir und weinten, unsre Harfen Lehnten an den Trauerweiden — Kennst du noch das alte Lied?
II Kennst du noch die alte Weise,
Die im Anfang so elegisch Greint und sumset, wie ein Kessel^ Welcher auf dem Herde kocht?
266
III Lange schon^ jahrtauseudlange
10 Kocht's in mir. Ein dunkles Wehe!
Und die Zeit leckt meine Wände, Wie der Hand die Schwären Hiobs.
rv Dank dir, Hund, für deinen Speichel —
Doch das kann nur kühlend lindern —
15 Heilen kann mich nur der Tod,
Aber, ach, ich bin unsterblich!
V Jahre kommen und vergehen —
In dem Webstuhl läuft geschäftig Schnurrend hin und her die Spule —
20 Was er webt, das weiß kein Weber.
VI Jahre kommen und vergehen,
Menschen tränen träufeln, rinnen Auf die Erde, und die Erde Saugt sie ein mit stiller Gier —
Vn Tolle Sud! Der Deckel springt —
Heil dem Manne, dessen Hand Deine junge Brut ergreifet Und zerschmettert an der Felswand.
YIII Gott sei Dank! die Sud verdampfet
30 In dem Kessel, der allmählich
Ganz verstummt. Es weicht mein Spleen, Mein westöstlich dunkler Spleen —
IX Auch mein Flügelrößlein wiehert
Wieder heiter, scheint den bösen
35 Nachtalp von sich abzuschütteln.
Und die klugen Augen fragen:
267
X Reiten wir zurück nach Spanien
Zu dem kleinen Talmudisten, • Der ein großer Dichter worden,
40 Zu Jehuda ben Halevy?
XI Ja, er ward ein großer Dichter,
Absoluter Traum weltsherrsch er Mit der Geisterkönigskrone, Ein Poet von Gottes Gnade,
XII Der in heiligen Sirventen,
Madrigalen und Terzinen, Eanzonetten und Ghaselen Ausgegossen alle Flammen
XIII Seiner gottgeküßten Seele! 50 Wahrlich, ebenbürtig war
Dieser Troubadour den besten Lautcnschlägorn der Provence,
XIV Poitous und der Guienne,
Boussillons und aller andern
65 Süßen Pomeranzenlande
Der galanten Christenheit.
XV Der galanten Christenheit
Süße Pomeranzenlande I W^ie sie duften, glänzen, klingen 60 In dem Zwielicht der Erinorung!
XVI Schöne Nachtigallenwelt 1
V^o man statt des wahren Gottes Nur den falschen Gott der Liebe Und der Musen angebeten.
268
XYII Clerici mit Bosenkränzcn
Auf der Glatze, sangen Psalmen In der heitern Sprache d'oc; Und die Laien, edle Ritter,
XYIII Stolz auf hohen Rossen trabend,
70 Spintisierten Vers und Reime
Zur Verherrlichung der Dame, Der ihr Herze fröhlich diente.
XIX Ohne Dame keine Minne,
Und es ward dem Minnesänger 75 Unentbehrlich eine Dame,
Wie dem Butterbrot die Butter.
XX Auch der Held, den wir besingen,
Auch Jehuda ben Haleyy Hatte seine Herzensdame; 80 Doch sie war besondrer Art.
XXI Sie war keine Laura, deren
Augen, sterbliche Gestirne, In dem Dome am Karfreitag Den berühmten Brand gestiftet —
XXII Sie war keine Chatelaine,
Die im Blütenschmuck der Jugend
Bei Turnieren präsidierte
Und den Lorbeerkranz erteilte —
XXIII Keine Kußrechtskasuistin
90 War sie, keine Doktrinärrin,
Die im Spruchkollegium Eines Minnehofs dozierte —
269
XXIV 95
Jene, die der Rabbi liebte, War ein traurig armes Liebchen, Der Zerstörung Jammerbildnis, Und sie hieß Jerusalem.
XXV
100 XXVI
XXVII
xxvm
HO
XXIX 115
XXX
120
Schon in frühen Eindestagen War sie seine ganze Liebe; Sein Gemüte machte beben Schon das Wort Jerusalem.
Purpurflamme auf der Wange Stand der Knabe, und er horchte. Wenn ein Pilger nach Toledo Kam aus fernem Morgenlande
Und erzählte, wie verödet Und verunreint jetzt die Stätte, Wo am Boden noch die Lichtspur Von dem Fuße der Propheten —
Wo die Luft noch balsamieret Von dem ew'gen Odem Gottes — 0 des Jammeranblicks! rief Einst ein Pilger, dessen Bart
Silberweiß hinabfloß, während Sich das Barthaar an der Spitze Wieder schwärzte und es aussah. Als ob sich der Bart verjünge —
Ein gar wunderlicher Pilger Mocht* es sein, die Augen lugten Wie aus tausendjährigem Trübsinn Und er seufzt^: „Jerusalem I
270
XXXI
;,Sie, die volkreich heil'ge Stadt Ist zur Wüstenei geworden, Wo Waldteufel, Wehrwolf, Schakal Ihr verruchtes Wesen treiben —
XXXII
„Schlangen, Nachtgevögel nisten Im verwitterten Gemäuer; Aus des Fensters luft'gem Bogen Schaut der Fuchs mit Wohlbehagen.
XXXIII 130
„Hier und da taucht auf zuweilen Ein zerlumpter Knecht der Wüste, Der sein höckriges Kamel In dem hohen Grase weidet.
XXXIV 135
„Auf der edlen Höhe Zions, Wo die goldne Feste ragte, Deren Herrlichkeiten zeugten Von der Pracht des großen Königs:
XXXY
140 XXXVI
XXXVII
„Dort, von Unkraut überwuchert, Liegen nur noch graue Trümmer, Die uns ansehn schmerzhaft traurig, Daß man glauben muß, sie weinten.
„Und es heißt, sie weinten wirklich Einmal in dem Jahr, an jenem Neunten Tag des Monats Ab — Und mit tränend eignen Augen
„Schaute ich die dicken Tropfen Aus den großen Steinen sickern. Und ich hörte weheklagen Die gebrochnen Tempelsäulen."
271
XXXVIII 150
Solche fromme Pilgersagen Weckten in der jungen Brust Des Jehuda ben Halevy Sehnsucht nach Jerusalem.
XXXIX 155
Dichtersehnsucht! ahnend, träumend Und fatal war sie, wie jene, Die auf seinem Schloß zu Blaye Einst empfand der edle Vidam,
XL
160 XLI
Messer Geoffroi Rudello,, Als die Ritter, die zurück Aus dem Morgenlande kehrten, Laut beim Becherklang beteuert:
Aasbund aller Huld und Züchten, Perl* und Blume aller Frauen, Sei die schöne Melisande, Markgräfin von Tripolis.
XLII
Jeder weiß, für diese Dame Schwärmte jetzt der Troubadour; Er besang sie, und es wurde Ihm zu eng im Schlosse Blaye.
XLIII 170
XLIV 175
Und es trieb ihn fort. Zu Cette Schiffte er sich ein, erkrankte Aber auf dem Meer, und sterbend Kam er an zu Tripolis.
Hier erblickt' er Melisanden Endlich auch mit Leibesaugen, Die jedoch des Todes Schatten In derselben Stunde deckten.
272
XLV Seinen letzten Liebessang
Singend, starb er zu den Füßen Seiner Dame Melisande, 180 Markgräfin von Tripolis.
XLVI Wunderbare Ähnlichkeit
In dem Schicksal beider Dichter! Nur daß jener erst im Alter Seine große Wallfahrt antrat.
XLVII Auch Jehuda ben Halevy
Starb zu Füßen seiner Liebsten; Und sein sterbend Haupt, es ruhte Auf den Knien Jerusalems.
Helnrlcli Heine,
Romantero [Eebräische Melodien] (1861).
(13.*)
Jaufre Rudel.
I Dal Libano trema e rosseggia
Su '1 mare la fresca roattina: Da Cipri avanzando veleggia La Dave crociata latina.
5 A poppa di febbre anelante
Sta il prence di Blaia, Rudello, E cerca co '1 guardo natante Di Tripoli in alto il castello.
II In vista a la spiaggia as'iana
10 Risuona la nota canzone:
'^Amore di terra lontana,
Per 7oi tutto il core ml duol." II Yolo d'un grigio alclone
Prosegue la dolce querela, 15 E sovra la Candida vela
S'affligge di nuvoli il sol.
273
III La nave ammaina, posando
Nel placido porto. Disceude
Soletto e pensoso Bertrando^ 20 La via per al colle egli prende.
Velato di fanebre benda
Lo scudo di Blaia ha con s6:
Affretta al castel: — Melisenda
Contessa di Tripoli ov' ^?
ly lo yengo messaggio d'amorO;
10 yengo messaggio di morte: Messaggio vengo io del signore Di Blaia. Giaafredo Rudel.
Notizie di voi gli für porte, 30 Vamö vi cantö non veduta:
Ei viene e si mnor. Vi salata, Signora, il poeta fedel. — .
Y La dama guardö lo scndiero
A lungO; pensosa in sembianti:
35 Poi surse, adombrö d'nn yel nero
La faccia con gli occhi stellanti:
— Sondier, — disse rapida — andiamo. Ov' ä che Giaufredo si muore?
11 primo al fedele rechiamo 40 E Tultimo motte d'amore. —
VI Giacea sotto un bei padiglione
Giaufredo al conspetto del mare: In nota gentil di canzone Levava il supremo desir.
45 — Signor che volesti creare
Per me questo amore lontano, Deh fa che a la dolce sua mano Commetta Testremo respirl —
18
274
VII Intanto co '1 fido Bertrando
50 Veniva la donna inYOcata;
E rultima nota ascoltando Pietosa riste sa Fentrata:
Ma presto, con mano tremante 11 velo gittando, scopri 55 La faccia; ed al misero amante
— Gianfredo, — ella disse — son qui. —
VIII Voltossi, levossi co '1 petto
Sa i folti tappeti il signore, £ fiso al bellissimo aspetto 60 Con Inngo sospiro gnardö.
— Son questi i begli occhi che amore Pensando promisemi nn giomo? fe questa la fronte ove intomo II vago mio sogno volö? —
IX Si come a la notte di maggio
La lana da i nnvoli faora Diffonde il sao candido raggio Sa '1 mondo che yegeta e odora, Tal qaella serena bellezza
70 Apparve al rapito amatore,
Un' alta divina dolcezza Stillando al morente nel cnore.
X — Contessa, che h mai la vita?
£ l'ombra d'un sogno faggente. 75 La favola breve 6 finita,
II vero immortale ^ l'amor.
Aprite le braccia al dolente.
Vi aspetto al novissimo bando.
Ed or, Melisenda, accomando 80 A un bacio lo spirto che muor. —
275
XI La donna su 1 pallido amante
Chinossi recandolo al seno, Tre Yolte la bocca tremante Go '1 bacio d'amore bacio,
85 E il solo da *1 cielo sereno
Calando ridente ne l'onda L'effusa di lei chioma bionda Su '1 morto poeta irraggiö.
Olosa^ Cardacci, Rime e Riimi (1899). 15.*
I Im Maien, wenn die Tage lang,
Ergötzt mich Yogelsang von fern; Und sagt* ich Lebewohl dem Sang, Kommt Liebe mir ins Herz von fern.
5 Ich wank' nmher in düsterm Traum;
Ein Lied; ein blühender Bosenbanm Gilt mir nicht mehr als Winter nun.
II Das ist wohl der wahrhaftige Gott,
Der diese Liebe schuf von fern.
10 Um Eine Lust zwiefache Not
Erwuchs mir, da ich ihr so fern. Ein rechter Pilger würd' ich sein, Ließ' sie der schönen Augen Schein Auf meinem Stab und Mantel ruhn.
III 0 Glttck, wenn ich sie flehentlich
Um Herberg bitten darf von fern, Und sie mich aufnimmt nah bei sich, Komm' ich auch unbekannt von fern. Denn zierlich Plaudern da beginnt,
20 Wo ferne Liebsten nahe sind,
Mit süßem Trost und holdem Wort.
18*
276
IV Bekümmert ich von hinnen schied';
Erschaut' ich nicht mein Lieb von fem.
Ich weiß nicht, wann es je geschieht, 25 Denn nnsre Lande sind so fem;
Dazwischen manche Straß' and Bahn.
Doch dessen klag' ich sie nicht au;
Gescbeh' ihr Wille fort und fort!
Y Die süße Minne kost' ich nie,
SO Beglückt mich nicht mein Lieb von fem^
Denn holder, lieblicher als sie Sah ich kein Weib, nicht nah noch fern. So wahrhaft ist ihr Wert, so rein. Um sie möcht^ ich gefangen sein 35 Dort in der Sarazenen Reich.
VI Gott, der da schuf was lebt und webt
Und schuf auch diese Glut von fem. Erfülle^ was ich lang erstrebt, Daß ich dies holde Lieb von fern
40 An günst'ger Stätte schauen kann,
Und Kammer oder Garten dann Wird zum Palaste mir sogleich.
YII Man nenne mich nur leckerhaft.
Da mich entflammt eir. Weib von fern. 45 Kein ander Glück hat solche Kraft,
Als dieses Liebesglück von fern. Doch was ich will, wird nimmer mein; Das banden mir die Paten ein, Daß ich nun liebe ungeliebt.
VIII Ach, was ich will, wird nimmer mein.
Verwünscht soH'n meine Paten sein! Um sie bin ich nun ungeliebt.
Panl Heyse (1862).
277
Bernart de Ventadorn.
17.*
I Ratet; Herr, mir diesmal nur,
Da ihr klag and weise seid: Eine, die mir Liebe schwur. Liebt' ich redlich lange Zeit;
5 Doch nun hab' ich eingesehn.
Heimlich hegt sie anderswen, Und nie gab's ein Frenndschaftsband; Das ein Freund so lästig fand.
(V) II Doch wen sie zum Buhlen wählt,
10 Nicht verwehr' ich ihr den Bund,
Mehr jedoch, weil Furcht mich quält Als aus einem andern Grund. Und sind Dienste dankeswert. Die man uns mit Zwang gewährt, 15 Ziemt's, daß sie auch mich belohnt,
Der sie mit Verweisen schont.
(II) III Eins bringt mich in Zweifelsnot,
Geht mir immer durch den Sinn, Daß mir langes Leiden droht, 20 Wenn ich zu voll Nachsicht bin;
Rüg' ich aber ihre Schuld, Büß' ich ein der Liebe Huld, (23) Und zu dichten ohne sie
Das erlaube Gott mir nie!
(III) lY Lieb' ich sie zu meinem Schimpf,
So verargt es mir die Welt, Und ich werd' ohn allen Glimpf Als ein Gimpel dargestellt.
278
r
•I
I Scheit' ieh sie nach Herzenslast;
30 Komm' ich doppelt in Verlust.
(15) \ Was ich meide, was ich tu,
/^ vAlles fügt mir Schaden zu.
(VI) V Schöne Augen voll Verrat,
Die so sanft mich angesehn,
36 Können, o der Freveltat!
Nun nach einem andern spähn. Doch mir tun sie das zur Ehr': Stünden tausend auch umher, Sehn sie mehr nach mir sich um
40 Als nach allen rings herum.
(IV) VI So in Torheit schon verstrickt
War' ich erst ein rechter Tor, Zog' ich, wenn man zwei mir schickt, Nicht das kleinste Übel vor: 45 Besser nenn ich halb sie mein,
Eh' ich ganz sie büße ein; Und ich weiß, ein harter Sinn Bringt im Lieben nie Gewinn.
VII Oft wohl mit der Augen Tau
50 Schreib' ich Grüße, ohne Ruh,
Die ich ihr, der holden Frau
Und der schönen sende zu;
Denk' an ihren zarten Gram
Neulich, als ich Abschied nahm, 55 Wie sie barg ihr Antlitz klar.
Keiner Antwort mächtig war.
VIII Edle Frau, liebt öffentlich.
Wen ihr wollt — im Stillen mich. Dann ist aller Vorteil meiü, 60 Nichts als schöne Worte sein...
Friedrich Dlex (nach 1829).
279
20.*
I Wenn die Nachtigall im Garten
Lustig unter Blflten singt, Kann auch ich nicht länger warten, Da mich mächt'ge Sehnsucht zwingt.
5 Doch wem sei dieses Lied gezollt?
Bin niemand, ja mir selbst nicht hold, Und welch Wunder, ich ersinne Schöne Lieder ohne Minne.
II Wer voll Trug und stolzer Sitten
10 Wirbt, der hat von Liebe mehr
Als wer stets mit Gnadebitten Sich demütigt allzusehr. Denn schwer wird Liebe dem geneigt, Der sich ihr treu ergeben zeigt: 15 Das hat mir mein Glück verdorben.
Daß ich nie mit Trug geworben.
III Also wie der Zweig sich bieget Da wohin der Wind ihn fahrt. Bin ich ihr, die mich bekrieget,
20 Treu und folgsam, wie 's gebührt.
Und darum drückt und quält sie mich;
Von bösem Ursprung zeigt sie sich! Mag sie mir die Augen blenden, Hat sie sonst was einzuwenden.
IV Oft wohl sucht sie Streit und schmählet. Hadert mit mir ohne Ruh',
Und hat sie worin gefehlet, Schiebt sie mir die Buße zu. Mit mir verfährt und spielt sie frei, 30 Mißt mir ihr eignes Unrecht bei;
Ja der Dieb, das ist ihm eigen. Hält uns all für seinesgleichen.
280
V Wer den schlanken Leib mag schauen
Und der Züge Freundlichkeit, 35 Wagt ihr nimmer zuzutrauen
Bösen Sinn und Grausamkeit; Doch Wasser, das sich sacht ergieß t, Ist schlimmer, als das brausend fließt; Falschheit ist es, gut zu scheinen, 40 Aber es nicht so zu meinen.
VI Nimmer mag in ihrer Nähe
Ich ein Weilchen nur bestehn; Ja, damit ich sie nicht sehe, Blinz' ich im Vorübergehn.
45 Denn der jagt Liebe, wer sie flieht,
Und folgt ihr, wer sich nicht entzieht. Traun ich wollte mich entwinden, Müßt' ich Sie nicht wiederfinden.
YII Sie um meine Ruh zu bitten
50 Denk' ich wohl, wenn auch mit Pein;
Denn daß ich umsonst gelitten, Muß fQrwahr mir peinlich sein; Doch bleib ich stets bewahrt für Sie, Und werden wir auch Freunde nie, 55 Wird von andrer Liebe Gaben
Nimmer doch mein Herz sich laben . . .
FrleArlch DIez (nach 1829). 21.*
I Es ist kein Wunder, wenn mit mir
Kein Sänger sich vergleichen kann: Denn Liebe zieht mich mächt'ger an Und weit ergeb'ner bin ich ihr,
5 Und Leib und Geist, Herz und Verstand
Und Mut und Kraft sind ihr geschenkt:
281
So ganz bin ich ihr zugelenkt, Daß mir kein andres Ziel bekannt.
II Tot ist der Mensch, dem der Genuß
10 Der Liebe nicht das Herz beseelt,
Ein Leben, dem die Liebe fehlt, Gereicht der Welt nur zum Verdruß. Nie sei ich Gott so sehr verhaßt, Daß er mir läng're Frist verleiht, 15 Wenn ich mit Liebe mich entzweit
Und aller Welt nur bin zur Last!
III Ich liebe Sie, der Frauen Zier,
Und hab' es redlich stets gemeint; Mein Busen seufzt, mein Auge weint,
20 Denn ach, nur zu lieb ist sie mir!
Und ist das nicht der Liebe Kunst? Sie schloß mich in den Kerker ein. Und nur die Gunst kann mich befrein. Doch find' ich nicht die kleinste Gunst.
(VI) IV Schau ich Sie an, man merkt's geschwind
An Auge, Färb' und Angesicht, Ich fasse mich vor Schrecken nicht Und zittre wie das Blatt im Wind. Ich bin nicht wie ein Kind so klug, 30 So sehr nahm mich die Liebe ein;
Wohl sollte Sie auch gnädig sein Dem Mann, den solche Liebe schlug.
(VII) V Mehr, edle Frau, verlang' ich nicht.
Als daß ihr duldet meinen Dienst; 35 Ich werde, was auch mein Gewinnst,
Euch dienen mit Vasallenpflicht. Seht her, ich steh' euch zu Gebot
284
VII Geh, Ugonet, mein Bote gut,
Und sing' dies Lied mit frohem Mut 45 Der Königin der Normandie!
Paul Hejse (1852).
23.*
I Die Lüfte lind sich schwangen
Zu mir aus Enerm Land, Als kam* ein Duft gegangen Vom Paradies gesandt.
5 Ist mir doch Herzensbangen
Um Eine nur bekannt, Zu der irrt mein Verlangen, Für die bin ich entbrannt, Von allen abgewandt, ^
10 Um nur an ihr zu hangen.
11 Ach, wenn mich nur beseelen Die Augen süß und klar,
Soll größ're Gunst auch fehlen. Bin ich ein Gott fürwahr.-
15 V7as sollt' ich das verhehlen,
Der stets so offen war! Nur wird ihr Wort mich quälen. Des denk' ich immerdar: Den Feigen schreckt Gefahr,
20 Mut soll den W^ackern stählen.
(IV) III Könnt Ihr ein Herz versehren.
Das stets nur Liebe sann? In Sehnsucht mich verzehren. Verschmachten muß ich dann. 25 Ach wollt Ihr das gewähren
Und seht mich freundlich an. So muß mein Herz sich klären,
285
Denn aller Gram zerrann. Noch preßt er mich; ich kann 30 Mich nimmer sein erwehren!
(III) IV Es kommt mir oft zu Sinne^
Wie schlimm der Frauen Art, Da selten ihre Minne Dem treuen Liehsten ward.
35 Nicht, daß ich Schimpf ersinne!
Den wüßt' ich gern erspart, Doch daß ein Schelm gewinne Mit Trug die Liebe zart, Dttnkt mich unbillig hart,
40 Da ich so glücklos miune.
V War' nimmer auf der Erden
Die schnöde Elätscherbrut, Glückselig könnt' ich werden; Doch sinkt mir nicht der Mut.
45 Mit freundlichen Geberden
Getröstet sie mich gut, Und, kann sie's nicht gefährden, Sie wohl noch Süßres tut. Ach, wer beglückt ist, ruht,
50 Wer glücklos, trägt Beschwerden!
VI Ist Gott mir wohlgewogen.
Mein Glück verschmäh' ich nicht;
Und eh ich weggezogen,
Sprach sie nicht klar und schlicht,
55 Sie habe Lust gesogen
Aus jeglichem Gedicht? Daß unterm Himmelsbogen So manchem doch gebricht Das helle Freudenlicht,
60 Das damals mich umflogen!
286
VII Hat sie mich nicht hetrogen,
Bin ich voll Zuversicht; Sonst acht' ich für erlogen, Was je ein Weib verspricht.
Paul Hejse (1852).
24.*
I Wenn Laub und Gras sprießt überall,
Die Gärten voller Knospen sind, Und hell und klar die Nachtigall Ihr Stimmlein hebt, ihr Lied beginnt, 5 Froh grüß' ich sie, froh jeden grünen Trieb, Froh meiner selbst, am frohsten durch mein Lieb. Wohin ich schau', bin ich von Lust umringt. Doch sie ist Lust, die süß vor allen winkt.
<VII)II Wohl schilt man eine Frau mit Fug,
10 Hält sie zu lang den Liebsten hin;
Denn voller Langweil und Betrug Ist langes Flehn um Gunstgewinn. Wohl Mancher liebt und stellt doch fremd sich an. Und lügt gar fein, wo Keiner zeugen kann. 15 Doch wenn bei Euch mein Werben Lohn erringt, 0 wie mir Lug und Trug dann schlecht gelingt!
III Wie ich's vermag, mich wundert's schier,
Ihr nicht zu zeigen meine Qual, Und wegzusehn, begegn' ich ihr, 20 Da doch so hold ihr Augenstrahl.
Ich stürzte fast zu ihren Füßen hin, Doch zähm' ich mich, da ich voll Bangen bin. Denn dieser Leib, den höchster Reiz umschlingt, Ist spröd und fremd dem, was die Liebe bringt.
(V)IV Verstand' ich Künste zaubervoll,
Die Feinde macht' ich kindisch dann,
287
Auf daß kein Manu ersinnen soll Noch sagen, was uns schaden kann. Dann könnt' ich schaun die Schönste immerdar, 30 Der Farben Glanz, die Augen wunderbar, Küssen den Mund, davon man Wonne trinkt, Daß lang er noch vom Kuß gerötet blinkt.
(II) V Nun sterb' ich meinem Gram zu Lieb.
So sehr versunken war ich schon — 35 Und hätte mich geraubt ein Dieb,
Ich hätte nichts verspürt davon. Leicht überwand die Liebe mich fürwahr An Freunden arm und aller Hilfe bar. 0 daß Ihr mich ein einzig Mal umfingt, 40 Bevor das Herz vor Sehnsucht mir zerspringt!
(IV) VI Ich halte sie so lieb und wert.
In meiner Huldigung so verzagt, Daß ich noch nichts fUr mich begehrt Und weder Wort noch Wunsch gewagt. 45 Doch weiß sie wohl mein Leid und meine Pein, Und freut es sie, soll mir's zur Ehre sein. Und freut es sie, — mein Mund sich wohl bezwingt. Auf daß mein Seufzen nicht wie Tadel klingt.
(VI) VII 0 traf ich sie doch einsam an
50 Im Schlaf, wär's auch verstelltes Spiel,
Daß ich ein Küßchen stehlen kann ! Erbeten gilt mir's nicht so viel Vom Lieben, traun, ist karg uns der Gewinn;^ Es eilt die Zeit, die schönste geht dabin. 55 Manch Zeichen gibt's, des Sinn kein Mensch durchdringt; So geh' uns List, was Mut uns nicht erschwingt!
VIII Geh, Bote! Sorg', daß dir mein Wert nicht sinkt. Wenn mich auch Scheu, ihr fern zu bleiben, zwingt.
Panl Herse (1852).
288
25.*
I Liebeswonne will mir gar
Noch den Sinn yerrflcken: Blumen seh' ich bunt und klar Selbst den Winter schmücken, 5 Sturm und Begen wunderbar
Mehrt nur mein Entzücken, Und mein Sang, er steigt fürwahr, Alles will mir glücken!
So fühlt mein Herz sich kühn
10 Vor Lieb' und Wonne glühn: Eält' und Schnee wird Blut' und Grün
Vor den sel'gen Blicken.
11 Ohne Kleid, im Hemd zu gehn^
Sollt' mich nicht verdrießen; 15 Liebe läßt yor Nordwinds Wehn
Mich ja Schutz genießen! Toll ist's, sich nicht yorzusehn,
Nur die Lust zu büßen; Wahrt' ich drum mich vor Vergehn, 20 Seit ich bei der Süßen
Mich gab in Liebespflicht, Die hohen Lohn verspricht: Diesen Schatz, ich tauscht' ihn nicht Mit dem Land der Friesen . . .
IV Macht sie mir auch wenig Mut,
Hoffnung will nicht wanken: Wie das Schifflein auf der Flut 40 Hält sie mich im Schwanken.
Ach das Leid, das sie mir tut.
Findet keine Schranken: Winde mich, wenn alles ruht, Noch in Liebsgedanken.
289
45 Solch Weh verzehrte nie
Den Tristan selbst um Sie^ Seine blonde Freundin, wie
Mich vor Sehnsucht Kranken.
V Gott, dürft' ich 'ne Schwalbe seiD,
50 Durch die Lüfte schweben,
Wollt' mich in ihr Kämmerlein
Mitternachts begeben! Holdes Weib, wer euch allein Liebt in diesem Leben, 55 Dem zerrinnt das Herz vor Pein
Und verlornem Streben; An eure Huld ergeht Mein brünstiges Gebet, Schönes frisches Lieb, o seht 60 Endlich auf mein Beben . . .
Frledrleh Dlez (1829). 26.*
I Seh' ich die Lerche, die mit Lust
Die Flügel auf zur Sonne schwingt, Und dann herab schwebt unbewußt Vor Wonne, die ihr Herz durchdringt;
5 Ach, welche Wehmut faßt mich an,
Wenn ich ein Wesen fröhlich seh', Es nimmt mich Wunder, daß mir dann Das Herz nicht schmilzt vor Sehnsuchtsweh!
II Ach, wie viel glaubt' ich zu verstehn
10 Von Lieb' — und was versteh' ich nun?
Denn sie, die ich nie werd' erflehn. Kann ich zu lieben nimmer ruhn; Sie stahl mein Herz, mein ganzes Ich Und sich und alles ird'sche Glück,
19
290
15 Und als auch sie mir noch entwich,
Bleibt nichts ab Sehnsocht mir zarfick.
ni Wahr ist; daß ich mich selbst vergaß
Und nicht mehr znr Besinnung kam. Seit sie mich in ein Spiegelglas
20 Ließ sehn, das mir das Herze nahm.
Da Spiegel; seit ich in dich sah. Verzehrte mich der Seufzer Glut: Geschieht mir dmm, was einst geschah Narziß dem schönen an der Flut
IV Den Frann entsag' ich ganz und gar.
Auf sie vertrau' ich nimmermehr; Wie sehr ich stets ihr Beistand war. So bin ich es doch nun nicht mehr. Will keine mir behilflich sein
80 Bei ihr, die mir das Leben nimmt,
Mißtrau' ich ihnen insgemein. Denn alle sind sie gleichgestimmt...
Friedrieh Dies (1829).
Peire und Bemart de Ventadorn.
27.*
I Mein Freund Bernart von Ventadour,
Wie könnt Ihr leben ohne Sang,
Hört Ihr doch Tag' und Nächte lang
Die Nachtigall auf jeder Flur! 5 Lauschet, wie sie schlägt in Wonnen
Zur Nacht im blüh'nden Waldrevier;
Sie weiß von Liebe mehr als Ihr.
II „Peire, die Nachtruh gilt mir mehr,
Als Nachtigall im Bltttenstrauch;
291
10 Denn ich verschwur — und schmäht Ihr auch
Zur Torheit jede Wiederkehr.
Bin Gottloh! der Haft entronnen, Da Ihr und manch verliebter Mann Noch schmachtet in der Torheit Bann."
III Wer alle Liebe von sich tut,
Bernart, kann der ein Edler sein? Und schafft sie auch gar herbe Pein, Die wiegt doch auf manch hohes Gut. Selbst versüßt sie ihre Plagen;
20 Ein leidlos Glück, wem kam es je?
Doch bald obsiegt die Lust dem Weh.
lY ,yEönnt' es nach meinem Sinn geschehn.
Mein Peire, ein Jahr oder zwei, Nicht würden wir, ich sag' es frei,
25 Hinfort bei Damen betteln gehn.
Leiden hätten sie zu tragen. Und täten uns viel Ehren an Um unsre Gunst, wie wir getan."
V Bemart, fürwahr es war' nicht fein,
30 Daß Damen werben! Nein, der Mann
Geh' immer sie mit Bitten an.
Der, mein' ich, müßt' im Wahnsinn sein, Mehr, als wer in Sand will säen,
Wer ihren Preis zu schmälern sucht; 35 Das rühret her von schlechter Zucht.
VI „Peire, mein Herz ist schwer betrübt.
Kommt mir ein falsches Weib zu Sinn, Um die ich, ach, gestorben bin. Und habe sie so treu geliebt!
40 Fasten mußt' ich lang bestehen,
19*
292
Und hält es länger an, fürwahr^ Verhaßter wird mir's immerdar."
YII Bemart, Wahn habt Ihr im Sinne,
Daß Ihr der Lieb' Euch so verschließt, 45 Darans nns Ehr' und Wonne sprießt.
VIII „Peire, Wahn ist alle Minne,
Weil, ach, durch falscher Frauen List Die Wonn' und Ehr' vergangen ist."
Pftvl Heyse (1852). (27.*)
I «Par Dieu, Sire de Ohampaigne et de Brie,
Je me sui molt d'une rien merveillez, Que je voi bien que vous ne chantez mie, Ains estes pou jolis et envolsiez.
5 Car me dites: pour quoi vous le laissiez?
Est^ revient et la saison florie, Que tous 11 mens doit estre bans et Ms; Et bien sachiez que mains en vaudri^s, S' Amors s'estoit si tost de vous partie.^
II «Philippe, n'ai de changon faire envie,
Que d'Amour sui partis et esloigniez;
Je Tai lonctemps honouree et servie,
Si ne voll plus estre de li chargiez;
N'oncques par li ne fui jor avanciez. 15 Par tout la voi et remese et faillie,
Molt est ses noms et ses pris abaissi6s;
Dou tout m'en part, et vous alsi fer^s,
Se ne vol^s demorer en folie.»
III «Sire, a grand tort m'avez Amor blasmee
20 Et dou partir fol conseil me donnez;
293
S'Amor avez mal servie et guillee, Por ce n'est pas ses noms deshonorez. Que d'Amour vient toute honors et bontes; Qui bien la sert en fais et en pensee, 25 Ne puet faillir ue remaigne honoris;
Qne Sans Amor n'est nus a droit lo^s, Et eil puet bien pou yaloir qni n^i bee.)>
IV «Philippe, Amors est chose forsenee,
Ne nns ne doit sivre ses volent^s;
30 Tant la conois tricheresse provee
Que je pris pou li et ses fausset^s. Ains me sui si de li servir lass^s Que j'en he ceaus par qui ele est loee. Pour ce Yous pri que ja mais n^en chantes,
35 Qne yous serez toujours par li guill^s,
Si com je fui, qui ains n*en eu soudee.»
V «Sire, trop est Amors et douce et chiere,
Trop bien me piaist li servirs et li noms; Seryirai la, sans moi retraire arriere,
40 D'neyre, de euer et de faire changons.
Quant li plaira, j'en ayrai guerredons, Que je la sai leale et droituriere. Cele tost est blasmee des felons, Des desloiaus, qni quierent ochoisons;
45 Et moult m'est bei, quant il la troyent fiere.:
VI «Philippe, Amors est fausse et trop legiere,
Encor dir^s que yoire est ma raisons. Quant yous sayr6s conoistre sa maniere^ Ne tendrois pas les partis a bricons.
50 Trop conois bien Amor et ses fagons:
A l'encontrer yous iert de belle chiere, Puis troyer^s guiles et traisons,
294
Et en la fin ne vaut noient li dons;
Trop le convient conquerre a grand proiere.»
VII «Sire, dehait qui croira vos sermons! A iine Amor m'otroi qui m'a semons, Et maintendrai ma penseo preraiere.»
VIII «Philippe, encor venra autre Saisons ;
Ains qn'en ai^s conquis les bons respons, 60 Me dir^s vous qu'Amours n'est pas entiere.»
Philippe de Naiiteall und Thlbtnt IT« de Chraiptfne^ Boi de VATurre (1201—1263).
La Comtessa de Dia.
29.*
I Ob ich nicht will, ich muß es dennoch singen, Ihn klag' ich an, dem all mein Sinnen eigen; Das Herz, um das ich muß in Liebe ringen, Will sich in Gnade nicht noch Güte neigen.
5 Was blüht mein Leib, was frommt des Geistes Flug, Wenn Geist und Schönheit mich verraten zeigen, Der Häßlichen zur Kränkung noch genug?
II Das ist mein Trost, daß meine Treu' geblieben, Wie einz'ger Lieb' sie jemals nur entstiegen,
10 — Nicht mocht' Seguin Valensa treuer lieben — Fast freu' ich mich, in Lieb' dich zu besiegen. Der Liebste doch, der Beste bleibst ipir du. Du willst nur mir erzwungne Kälte lügen Und neigst dich allen andern gütig zu.
III Mir diesen Stolz! ich kann es nimmer fassen, Und billig geht mein Herz darum in Klagen,
295
Wie du um fremde Liebe mich yerlassen^ Was immer sie auch bieten mocht' und sagen. Gedenk' der Zeit, da deine Lieb^ und Huld 20 Noch mein begehrte, Gott magst du befragen, Da es nun anders, ob das meine Schuld.
IV Dein adlig Herz, so reich an milder Güte Und hohem Wert, hält bannend mich gefangen. Wenn nah', wenn fern in Lieb' ein Herz erglühte,
25 Ich zweifle nicht, um deines müßt' es bangen. Doch kennst du wohl — der Frauen bist du kund Der AUertreusten Sehnen und Verlangen: Es ruft dir süß der alten Liebe Bund.
V Stolz ist mein Stamm, und adlig ist mein Sinnen, 30 Schön ist mein Leib, und mehr als Leibesschöne Ist meine Treu'; mein Bote trägt mein Minnen Im Lied zu dir, daß es dein Herz versöhne^ Zu fragen dich, warum, Geliebter mein. Ich dich verlor, ob Übermut mich höhne, 35 Ob ich auf immer soll verlassen sein.
VI Und nun, mein Lied, ins Herz ihm sorglich töne: Der Hochmut trügt, und manchem bracht' er Pein.
Hemiaiiii Spannth (1900).
Peire d'Alvernhe.
32.*
a)
„Zu der Kammer meiner Lieben Schwing dich hin, Frau Nachtigall. Sag ihr, daß ich treu geblieben; Dann von ihren Worten all.
296
5 Die sie spricht,
Bring Bericht; Mahne drom sie leise Deiner Pflicht, Daß sie nicht
10 Hindre deine Reise.
11 ,,Eehre bald zurück und künde. Ob sie trüb ist oder froh.
Nicht vom Freund und Bruder stünde Je mein Sinn auf Kunde so/* — 15 Flügel schlug
Froh genug Nachtigall im Winde, Forscht' im Flug Treu und klug, 20 Wo das Haus sie finde.
III Und sobald die Botin schaute
Meiner Herrin Lieblichkeit, Bricht sie aus in süße Laute, Wie sie pflegt zur Abendzeit. 25 Dann verklang
Ihr Gesang, Und in klaren Tönen, Süß und bang. Sprach sie lang 30 So zu meiner Schönen:
rv „Der Euch liebt mit treuer Seele,
Hieß mich gehn in Eure Haft, Daß ich singend Euch erzähle, Was Verliebten Freude schafft.
35 Er gebot,
Daß als Bot'
297
Ich ihm wiedersage, Ob Euch Not Hier bedroht, 40 Die er dort beklage.
V „Macht ihn meine Botschaft heiter,
Habt auch Ihr wohl Freude dran, Denn auf Erden ist kein Zweiter Inniger Euch zugetan. 45 Dann sofort
Flieg' ich fort, Plaudr' es aus ins Weite, Daß mein Wort Allerort 50 , Allen Lust bereite.
VI „Pred'gen will ich's auf den Gassen:
Wessen Sinn auf Liebe steht, Nimmer soll er Zeit verpassen. Denn der Liebe Zeit vergeht. 55 Wangenschein
Weiß und rein Bräunt sich gleich dem Laube; Drum soll kein Zaudern sein, 60 Nichts der Zeit zum Raube."
Wohl befliß sich grader Straßen Nachtigall zu meinem Lieb. Die beschied sie solchermaßen. Da sie mein gedenk verblieb:
„Deine Mär
Hab' ich sehr Freudenvoll vernommen.
298
Horch nunmehr^ Um nicht leer
10 Wieder heim zu kommen.
11 ??Ach, wohl leid* ich viel Beschwerden, Daß 60 fern ist, der mich liebt; Nichts aof Erden kann mir werden, Was mir gleiche Wonne gibt.
15 Als er kam^
Abschied nahm, Hab' ich zagen müssen.
Angst und Scham
Ließ den Gram 20 Lindem nur mit Küssen.
III „Liebende Gedanken send' ich
Zu dem Lager, wo er ruht. Mein Geleit ist er beständig. Fröhlich macht er meinen Mut. 25 Was mich engt.
Wird verdrängt. Wenn mein Arm in Wonnen Ihn umfängt, An ihm hängt, 30 Bis der Traum zerronnen.
lY „Immer liegt er mir im Sinne,
Kommt er, geht er, ist er weit. Nicht um eines Fürsten Minne Tauscht' ich seine Zärtlichkeit. 35 Wohlgemut
Ist mein Blut, Und mich macht frohlocken Sturmeswut, Sommerglut, 40 Winterliche Flocken.
299
V „Echtes Gold und echtes Minnen
Sind einander nah verwandt, Weil sie höhern Wert gewinnen, Pflegt man sie mit treuer Hand. 45 Schöner hlüht
Still bemüht Freundschaft alle Stunden. Reiner glüht Ein Gemüt, 50 Das sein Glück gefunden.
VI „Süßer Vogel, früh am Tage
Flieg zu seiner Wohnung hin, Daß dein Lied ihm treulich sage, Wie ich ganz sein eigen bin!" 55 Und er bringt
Leichtbeschwingt, Doch zu trag, die Kunde; — Ach, wie dringt, Was er singt, 60 Hold zum Herzensgrunde!
Panl Hejse (1872).
Anonym.
34.*
I In einem Garten, unterm Weißdornzelt Ist die Geliebte mit dem Freund gesellt. Bis daß des Wächters Warnungszeichan gellt. ,Ach Gott, ach Gott, wie kommt der Tag so früh/
■
II ,Blieb' es doch Nacht, o Gott, wenn das geschah', Der traute Freund nicht sagen dürft*: Ade! Der Wächter auch nicht Tag noch Morgen sah'. Ach Gott, ach Gott, wie kommt der Tag so früh.'
1 |
t |
1 |
• |
:v£ |
/ |
u' |
'' |
/. |
|
r^' |
• \ 1 |
300 fe:. |
/ |
i (
H 1-
III ,8chön süßer Freund, gehn wir die Wies' entlang,
10 Uns dort zu küssen bei der Yöglein Sang; Der Eifersüchtige mach' uns nimmer bang.
Ach Gott, ach Gott, wie kommt der Tag so früh.^
IV v^ehön süßer Freund, /ein-, neues Spiel uns «iatet . Im Garten dort^ wo^-^teh ^iii Vöglein «ngÜ'^ " '^
15 Wohiattf ^tenn^ -eh' deb^ Wächters PfeüMrfingl;;'" '^ Ach Gott, ach Gott, wie kommt der Tag so früh.^
V ^in sanfba^ Luftzug, der sich eben rührt.
Hat dort vom Freund, den Lust und Anmut ziert, Des Odems süßen. Trank mir zugeführt.
20 Ach Gott, ach Gott,^^e kommt der Tag so früh.^
VI Hold ist die Frau, mit jedem Reiz geschmückt; Von ihrer Schönheit ist die Welt entzückt; Sie fühlt sich nur durch treue Lieb' beglückt. ,Ach Gott, ach Gott, wie kommt der Tag so früh.'
Friedrieh DIez (1826).
(34.*)
In the orchard. (Provengal bürden)
I Leave go my hands, let me catch breath and see;
Lef the dew-fall drench either side of me; Olear apple-leaves are soft upon that moon
Seen sidelong like a blossem in the tree; 5 Ah God, ah God, that day should be so soon.
11 The grass is thick and cool, it lets us lie. Kissed upon either cheek and either eye,
I turn to thee as some green afternoon Turns toward sunset, and is loth to die; 10 Ah God, ah God, that day should be so soon.
301
III Lie closer, lean yo^ face upon my side, Feel where the d^ feil that has hardly dried,
Hear how the blood beats that went nigh to swoon; The pleasure/lives there wben the sense has died; 15 Ah God, yah God, that day should be so soon.
IV 0 my fair lord, I Charge you leave me this: Is it not sweeter than a foolish kiss?—
Nay take it then, my flower, my first in June, My rose, so like. a tender mouth it is: 20 Ah God, ah God, that day shonld be so soon.
y Love, til/dawn sunder night from day with fire, DividinflT my delight and my desire,
The crescent life and loye the plenilane, Love me thongh dusk begin and dark retire; 25 Ah God, ah God, that day sboold be so soon.
'/
VI Ab, my^eart fails, my blood draws back; I know, When Me rons over, life is near to go;
Andr with the slain of love love's ways are strewn, And ^ith their blood, if love will have it so;
30 ^ God, ah God, that day should be so soon.
i
VII Ah, do thy will now; slay me if thou wilt; There is no building now the walls are built,* No quarrying now the corner-stone is hewn, No drinking now the yine's whole blood is spilt; 35 Ah God, ah God, that day should be so soon.
VIII Nay, slay me now; nay, for I will be slain;
Pluck thy red pleasure from the teeth of pain,
Break down thy vine ere yet grape-gatherers prune, Slay me ere day can slay desire again; 40 Ah God, ah God, that day should be so soon.
302
IX Yea, with thy sweet Ups, with thy sweet sword; yea, Take life and all, for I will die, I say;
Love, I gave love, is life a better boon? * For sweet night's sake I will not live tili day;
45 Ah God, ah God, that day should be so soon.
X Nay, I will sleep then only; nay, but go.
Ah sweet, too sweet to me, my sweet, I know Love, sleep, and death go to the sweet same tane;
Hold my hair fast, and kiss me through it so. 50 Ah God, ah God, that day should be so soon.
A. Ch. Swinbnrne, Foema and Ballada (1866).
Guiraut de Bornelh.
37.* Nun juble, treues Herz!
I Nun juble, treues Herz, in frohem Schlag,
Da dich der Liebe hehres Glück umfiingen! — Wie kam es nur?! — Im duftigen Blumenhag, Wo tausend Yöglein süße Lieder sangen,
5 Da fand ich sie, der Blumen Königin, Da gab ich mich der holden Lilie hin. Was ich erblickt, was mir das Herz erquickt, Nun zu umwerben, liebend zu gewinnen, Ist fürder all mein Fühlen, Denken, Sinnen.
11 Ihr gelten meine Tränen, mein Gesang,
Nur ihr möcht' ich in reinster Demut dienen; Ach, dorthin schwebt mein Seufzer sehnend bang, Wo ihre Schönheit mir zuerst erschienen. Wie ist sie doch die Blüte aller Frauen,
15 Wie gütig, mild, wie lieblich anzuschauen!
303
So von Geschlecht wie Taten edel, echt; Ihr Wort voll Demut, huldreich ihre Art, Und Sonnenschein ist ihre Gegenwart.
III 0 dürft ich nur, ich träte frei hervor,
20 Um ihren Kuhm vor allem Volk zu singen. Doch ach, vor des Verleumders frechem Ohr Muß ich mein Liebeslied zum Schweigen zwingen. Denn Falschheit, Neid erhebt sich haßerfüllt Dort, wo es reines Glück zu stören gilt.
25 Doch darf ich singen nicht, mit frohem Mund, So küß ich jeden, der ihr lieb und teuer. Denn schier unbändig brennt mein Liebesfeuer.
IV Versuchet nur zu forschen, list'ge Späher, Wer meine Holde ist, wie Nam' und Art,
30 Ob fern von hier sie weilen mag, ob näher, Umsonst! mein süß Geheimnis bleibt gewahrt. Eh ich's verriete, weiht' ich mich dem Tod, Und selbst den Freund belog' ich in der Not. Denn Liebeskund geht rasch von Mund zu Mund.
35 Soll mich geschwätz'ge Neugier nicht verdrießen. Muß ich mein Glück im Herzensschrein verschließen.
V Sie mögen schelten, spotten: „Seht den Fant, Wie selbstgefällig geht er seiner Wegel Hat sich voll Hochmut gar von uns gewandt!" —
40 Was frommt's, daß ich die Narren widerlege! Wo ich auch geh' und steh', in Hauses Enge, In offnen Marktes rauschendem Gedränge Seh ich nur dich so hold und minniglich! Mein Blick, mein Sinn wird dir nur zugetrieben,
45 Im Deingedenken fühl' ich Leben, Lieben!
Carl Wittkowsky, Vom andern Ufer (1918).
\
304
38.*
Liebeslenz.
Da Zeit des Lichts, der Blütenpracht^ Ersehnt mit Hoffen and Verlangen^ Da Sommerzeit toII Last and Prangen^ Sei mir gegrüß t, du hist erwacht! 5 In Flar and Hain
Hebt Jubel an! Wer jetzt allein Noch trauert, kann Geliebt nicht sein,
10 Noch lieben.
11 Wie froh veijüngt sich nun mein Herz Im Sonnenschein und Morgentaue, Wie ladet hold die grüne Aue Hinaus zu Tanz und Spiel und Scherz.
15 Wenn's Vöglein singt
In Gartenpracht,
Wenn's Bächlein springt
In Waldesnacht,
Dann, Liebeslied, 20 Erklinge!
III Und wahrlich, Herz, dir ziemt die Lust:
Denn sie, die Heißgeliebte, Süße, Schickt holde Botschaft, zarte Grüße Und füllt mit Liebeslenz die Brust. 25 Wie hab ich lang
Die Lieb' entbehrt. Wie mich so bang In Lieb verzehrt. Nun darf sie neu 30 Erblühen . . .
305
VI Wie Sternenhoch steht über mir
Ihr hehres Wesen! — Sie zu minnen War tollkühn, frevelhaft Beginnen, Zog mich nicht Zaubermacht zu ihr. 53 Nicht bin ich wert
Mich ihr zu weihn; Wer sie begehrt, Müßt Kaiser sein^ Und doch, ich muß 60 Sie lieben.
VII— IX Dir, Herrliche, gehör ich an;
Du bist des Sehnens Heimatsstätte! Gefesselt durch der Liebe Kette Schmacht ich in deines Zaubers Bann. 65 Genug der Pein,
Erhöre mich! — Im Herzen mein Blüht wonniglich Der holde Lenz 70 Der Liebe!
Carl Wittkowsky, Tom ündem Ufer (1913). (39.*)
Face non trovo, e non ho da far guerra; E temo e spero, ed ardo, e son un ghiaccio; E Yolo sopra *1 cielo, e giaccio in terra; E nulla stringo, e tutto *1 mondo abbraccio. 5 Tal m'ha in prigion che non m*apre n^ serra, N^ per suo mi ritien n^ scioglie. il laccio; E non m'ancide Amor e non mi sferra, N^ mi Yuol vivo ne mi trae d'impaccio. Veggio senz' occhi; e non ho lingua, e grido: 10 E bramo di perir, e cheggio aita;
Ed ho in odio me stessO; ed amo altrui:
20
306
Pascomi di dolor, piangendo rido; Egaalmente mi spiace morte e vita. Iq qaesto stato son, Donna, per vai.
Francesco Petrarca (um 1830-1840).
(39.*)
I Tots Jörns aprench e desaprench ensemps,
E visch 6 muyr e fas d^enuig plaher, Axi mateix fas de l'avol bon temps E veig sens ulls e se menys de saber;
5 E no strench res e tot lo mon abras,
Vol sobre • 1 cel e no • m movi de terra, E qo que * m fuig incessautment accas, E'm fuig a^o que'm segueix e m'aferra.
II Lo mal no * m plats e soven lo * m percas,
10 Am sens amor e no crech qo que se,
Par que somij tot quant veig pres ma fas, Oy he de mi e vuU a 'Itre gran be; E perlant call e avis menys d'oyr. De Tboc cuyt no, lo ver me par falsia, 15 E menjs sens fam e grat me sens pruhir,
E sens mans palp e fas de seny follia.
III Com vuU muntar, devall sens que no*m gir, E devallant puig corrent en alt loch,
E rient plor e vellar m'es dormir, 20 E quant so fret, pus calt me sent que foch;
E a dret seny jo fas 90 que no vull, E perdent guany, e * 1 temps cuytat m'es tarda, E sens dolor mantes de vets me duU, E • 1 simpl' anyell tinch per falsa guinarda.
IV Colguant me leu e vestint me despull, E trop leuger tot fexuch e gran careb,
307
E quant me bany^ me pens qae no*m remull; E Sucre dolg me semble fei amarch; Lo jorn m'es nuyt, e fas dar de l'escur, 30 Lo temps passat m'es present cascan* hora^
E*l fort m'es flach; e*l blan tinch molt per dur^ E sens fallir me fall qo que'm demora.
V No*m part d'un loch e ja mes no m'atur,
Lo qae no cerch ivargosament trop;
35 Del qui no-m flu me tinch molt per sogar,
E*l baix m'es alt^ e l'alt me semble prop; E vaig cercant qo qüe no's pot trobar^ E forma veig la causa somoguda^ E lo fons gorch aygua sas prat me par,
40 E ma virtut no*m te prou ne m'ajuda.
VI Quant chant^ me par de que*m prench udular,
E lo molt bell me semble fer e leig^ Abans me*n toru que'n loch no vull anar, E no he pau e no tinch qui'm garreig;
45 A(jo ' m 70 tot per tal com veig ences
De reves fets aquiBst mon e natura, E sent qui ' m so en lurs fets tant empcs, Quo m'es forgat de viure sens mesura.
VII Prenga cascü qo que millor li es
50 De mon dit vers revercjat d'escriptura,
E si'l mirats al dret e al reves Traure porets de Tavol cas dretura.
Mossen Jordi de Sant Jordl (um 1420).
(39.*)
Ballade du Concours de Bleis.
I Je meurs de seuf au pr^s de la fontaine,
Chault comme feu; et tremble dent a dent; En mon pa'is suis en terre loingtaine;
20*
308
Lez ung brasier frissonne tout ardent: 5 Nu comme ung ver, vestu en president; Je riz en pleurs, et attens sans espoir; Confort reprens en triste desespoir; Je m'esjouys et n'ay plaisir aucun; Puissant je suis sans force et sans povoir;
10 Dien recueuUy, debout^ de chascun.
11 Rien ne m'est seur que la cbose incertainej Obscur, fors ce qui est tout evident; Doubte ne fais, fors en cbose certaine; Science tiens ä soudain accident;
15 Je gaigne tout, et demeure perdent;
Au point du jour^ diz: «Dieu vous doint bon soir!»
Gisant envers, j'ay grand paour de cheoir;
J'ay bien de quoy, et si n'en ay pas ung;
Escboicte attens, et d'omme ne suis boir; 20 Bien recueuUy, debout6 de chascun.
III De riens n^ay soing; si mectz toute ma paine D'acquerir biens, et n'y suis pretendent;
Qui mieulx me dit, c'est eil qui plus m'attaine,
Et qui plus vray, lors plus me va bourdent; 25 Mon amy est, qui me fait entendent
D^ung eigne blanc que c^est ung corbeau noir;
Et qui me nuyst, croy qu'il m'ayde a povoir;
Bourde, vert6 au jour d'uy m'est tout un;
Je retiens tout; rien ne sQay concepvoir; 30 Bien recueuUy, debout^ de chascun.
IV Prince dement, or vous plaise sQavoir
Que j'entens moult, et n'ay sens ne sgavoir: Parcial suis, ä toutes loys commun. Que fais je plus? Quoy? Los gaiges ravoir, 35 Bien recueully, debout^ de chascun.
Fran^ois Vmon (1457).
309
40.*
Das Hirtenmädchen.
I Darch die Provence in schwüler Sonnenglat Ritt Yon Alais ich einsam still dahin, Unlust im Herzen, Kümmernis im SiDn; Da plötzlich her vom Ufer klang 5 Ein lieblich lustger Fraungesang.
Ihm folgt' ich and erblickte Ein Hirtenmädchen schön nnd schlank; Das singend Kräuter pflückte.
II Im tiefen Gras, das Kleidchen hochgeschürzt, 10 Nacktfüßig kam sie ohne Sehen herbei;
Half mir vom Pferd und frug, woher ich sei. Sie sah mir forschend ins Gesicht: Herr, sprach sie^ sagt, woran's gebricht: Wohl mögt Ihr Kummer tragen, 15 Da taugt ein einsam Schweigen nicht,
Drum laßt mich Euch befragen.
III Ja, Mädcheu; das zu künden wird mir schwer. Doch Euer freundlich Fragen macht mich weich. Vernehmt mein Leid, so groß und schwer zugleich: 20 Nach einer Freundin treu und gut
Sehn ich mich, deun ich schied in Wut Von einem falschen Weibe, Das mich gequält, des Wankelmut Mir frißt an Seel' und Leibe.
IV Herr, Edelfraun sind grausam wandelbar,
Das wußtet Ihr, drum dürft Ihr auch nicht klagen. Geliebt von ihnen sein, heißt Launen tragen!
310
Wenn Ihr nicht tut nach ihrem Sinn, Dann fliegt ihr Lieben gleich dahin 30 Zu andrem Abenteuer.
£in einfach Mädchen wie ich bin, Liebt grad' so gut, doch treuer.
V Ja, Mädchen, das ist wahr, und wollte Gott, Daß sie erlitte all die bittren Qualen^
35 Die nun mein Herz für treue Lieb' muß zahlen.
Doch Ihr, mein braunes Mägdelein,
Könnt mich nicht retten aus der Pein,
Da schwer mein Sinn sich wendet.
Wohl aber will ich dankbar sein,
(VIII) VI Daß Ihr mir Mut gespendet.
40
Herr, ich auch wünsche mir 'nen Freund, der keusch Mich, armes Ding, zum Eheweib begehre. Denn glaubt, ich halt auf meine Mädchenehre.
Doch Euch zum Trost in Eurem Löid, 45 Und da Ihr lieb und freundlich seid;
Will ich nicht spröde bleiben.
Kommt her ins Kühle, laßt uns Beid'
Mit Kosen Kurzweil treiben.
(IX) VII Ach, Mädchen, laßt mich ziehn! All andres Tun 50 Weckt nur mein schlafend Leid, um neu zu wühlen:
Frau Escarofia gilt allein mein Fühlen! — (X) jjßerr, liebt die andre Ihr so sehr,
Dann geht! Ihr tauget nimmermehr Für Lust im Linnenkleide. 55 Tragt weiter denn nach Schmerz Begehr
Und schmachtet nach der Seide!"
Carl Wittkowsky, Vom andern Ufer (1913).
311
41.*
I jGlorreicher König,, Liebt und Glanz der Welt, Allmächt'ger Gott und Herr, wenn dir's gefällt, Sei meinem Freund ein schützender Begleiter: Seitdem die Nacht kam, sah ich ihn nicht weiter,
5 Und gleich erscheint der Morgen/
II ,Geliebter Freund, wachst oder schläfst du noch, Schlaf itzt nicht mehr, der Morgen stört dich doch; Ich' seh' den Stern schon groß im Osten stehen. Der uns den Tag bringt, klar ist er zu sehen,
10 Und gleich erscheint der Morgen/
III ,Geliebter Freund, ich warne mit Gesang:
Schlaf itzt nicht mehr, das Yöglein singt schon lang. Das im Gebüsch sich sehnt nach Tageshelle; Der Eifersüchtige, furcht' ich, kommt zur Stelle, 15 Und gleich erscheint der Morgen/
IV ,Geliebter Freund, tritt an das Fenster nur, Betrachte selbst den Schein der Himmelsflur, Daß ich ein treuer Bote, wirst du sagen.
Doch folgst du nicht, mußt du den Schaden tragen, 20 Und gleich erscheint der Morgen/
V ,Geliebter Freund, seitdem ich von dir schied, Schlief ich nicht ein, nein harrte stets gekniet, Zu Gott, dem Sohn Marias, stieg mein Flehen, Dich woir er mir zum treuen Freund ersehen,
25 Und gleich erscheint der Morgen/
VI ,Geliebter Freund, da draußen auf dem Stein Hast du gebeten, daß ich nicht schlief ein. Vielmehr dort wachte, bis es würde tagen; Jetzt will mein Sang und ich dir nicht behagen,
30 Und gleich erscheint der Morgen/ —
312
VII jLieb süßer Freund, so selig ruh' ich traun, Ich möchte Tag und Morgen nimmer schaun, Im Arm der Schönsten, die ein Weib geboren, Drum sollen mich die eifersücht'gen Toren
35 Nicht kümmern noch der Morgen/
Friedrieh DIez (1829).
(41.*)
I «Gaite de la tor,
Gardez entor Les murs, se Deus vos voie! Cor sont a sejor 5 Dame et seignor,
Et larron vont en proie.» Hu et hu et hu et hu! «Je l'ai veu La jus soz la coudroie.
10 Hu et hu et hu et hu !
A bien pres l'ocirroie.»
11 «D'un douz lai d'amor
De Blancheflor, Compains, vos chanteroie, 15 Ne fust la poor
Del träitor Cui je redotteroie.» Hu et hu et hu et hu! «Je l'ai veu 20 La jus soz la coudroie.
Hu et hu et hu et hu! A bien pres Tocirroie.»
III «Compainz, en error
Sui, k'a cest tor 25 Volentiers dormiroie.
313
N'aiez pas paor! Voist a loisor, Qai aler vuet par voie.» Hu et ha et ha et hu! 30 «Or soit teu,
Compainz, a ceste Toie. Hu et hu! bien ai seu^
Que nous en avrons joie.»
IV «Ne sont pas plusor
35 Li robeor;
N'i a c'ui), que je voie, Qui gist en la flor Soz covertor, Cui nomer n'oseroie.» 40 Hu et hu et hu et hu!
«Or soit teu, CoDipainz, a ceste voie. Hu et hu! bien ai seu,
Que nous en avrons joie.»
V «Cortois araeor,
Qui a sejor Gisez en chambre coie, N'aiez pas freor, Que tresq'a jor 50 Pöez demener joie.»
Hu et hu et hu et hu! «Or soit teu, Compainz, a ceste voie. Hu et hu! bien ai seu, 55 Que nous en avrons joie.»
VI ««Gaite de la tor,
Vez mon retor De la, ou vos ooie;
314
D'amie et d'amor 60 A cestui tor
Ai ceu, qae plus amoie.»» Ha et ha et hu et hu! ««Pou ai gea En la chambre de joie. 65 Hu et hu! trop m'a näu
L'aube, qui me guerroie.
vn Se salve l'onor
Au criator Estoit, tot tens voudroie, 70 Nuit föist del jor;
Ja mais dolor Ne pesance n'avroie.»» Hu et hu et hu et hu! ««Bien ai veu 75 r>e biaut^ la monjoie.
Hu et hu! c'est bien seu. Gaite, a Deu tote voie!»»
knonjm (12. Jahrb.).
Bertraii de Born,
(44.*) Bertran de Born.
I Droben auf dem schroffen Steine
Raucht in Trümmern Autafort, Und der Burgherr steht gefesselt Vor des Königs Zelte dort:
5 „Kamst du, der mit Schwert und Liedern
Aufruhr trug von Ort zu Ort, Der die Kinder aufgewiegelt Gegen ihres Vaters Wort?
315
II „Steht vor mir, der sich gerühmet
10 In vermessner Prahlerei,
Daß ihm nie mehr als die Hälfte Seines Geistes nötig sei? Nun der halbe dich nicht rettet. Ruf den ganzen doch herbei, 15 Daß er neu dein Schloß dir baue,
Deine Ketten brech' entzwei!"
in ,?Wie du sagst, mein Herr und König,
Steht vor dir Bertran de Born, Der mit einem Lied entflammte
20 Perigord und Ventadorn,
Der dem mächtigen Gebieter Stets im Auge war ein Dorn, Dem zuliebe Königskinder Trugen ihres Vaters Zorn.
IV „Deine Tochter saß im Saale,
Festlich, eines Herzogs Braut, Und da sang vor ihr mein Bote, Dem ein Lied ich anvertraut. Sang, was einst ibr Stolz gewesen,
30 Ihres Dichters Sehnsuchtlaut,
Bis ihr leuchtend Brautgeschmeide Ganz von Tränen war betaut.
V „Aus des Ölbaums Schlummerschatten
Fuhr dein bester Sohn empor,
35 Als mit zorn'gen Schlachtgesängen
Ich bestürmen ließ sein Ohr. Schnell war ihm das Roß gegürtet, Und ich trug das Banner vor. Jenem Todespfeil entgegen,
40 Der ihn traf vor Montforts Tor.
316
VI „Blutend lag er mir im Arme;
Nicht der scharfe, kalte Stahl — Daß er sterb* in deinem Fluche, Das war seines Sterbens Qual.
45 Strecken wollt' er dir die Rechte
Über Meer, Gebirg und Tal; Als er deine nicht erreichet, Drückt' er meine noch einmal.
VII „Da, wie Autafort dort oben,
50 Ward gebrochen meine Kraft;
Nicht die ganze, nicht die halbe Blieb mir, Saite nicht, noch Schaft. Leicht hast du den Arm gebunden, Seit der Geist mir liegt in Haft; 55 Nur zu einem Trauerliede
Hat er sich noch aufgerafit."
VIII Und der König senkt die Stirne:
„Meinen Sohn hast du verführt. Hast der Tochter Herz verzaubert, 60 Hast auch meines nun gerührt.
Nimm die Hand, du Freund des Toten, Die verzeihend ihm gebührt! Weg die Fesseln! Deines Geistes Hab' ich einen Hauch verspürt."
Ludwig Uhland (1829).
(44.*)
Bertrand de Born.
I Ein edler Stolz in allen Zügen,
Auf seiner Stirn Gedankenspur, Er konnte jedes Herz besiegen, Bertrand de Born, der Troubadour.
317
II Es kirrten seine süßen Töne
Die Löwin des Plantagenets; Die Tochter auch, die beiden Söhne, Er sang sie alle in sein Netz.
III Wie er den Vater selbst betörte!
10 In Tränen schmolz des Königs Zorn Als er ihn lieblich reden hörte, Den Troubadour, Bertrand de Born.
Heinrieh Heine, Romanzen (1889).
45.*
I Es ließ der Graf mich dringend flehn
Durch Raimund Hugo d'Esparron, Zu singen jetzt in solchem Ton, Daß tausend Schild' in Splitter gehn,
5 Halsberg' und Helmzier bricht davon
Und manch zerfetztes Wamms zu sehn.
11 Ich tu' ihm auch den Willen sein, Da mir sein Sinn eröffnet ward. So soll denn auch vor Himmelfahrt
10 Der Graf davon berichtet sein.
Vor Tadel bin ich gern bewahrt Bei denen, die mir Gunst verleihn.
III Der Graf führt jenseit Montagut
Sein Banner nach Toulous' heran.
15 Dort am Perron im Grafenplan
Da wird er zelten kühngemut. Wir lagern in der Runde dann. Sind wohl drei Nachtlang auf der Hut.
(V) IV Sind alle nun zur Stelle, drauf
20 Erhebt sich Kampfgewühl im Feld
318
Und mancher Catalane fällt
Und die von Aragon zuhauf.
Vor unsern mächt'gen Streichen hält
Kein hocbgewölbter Sattelknauf.
(VI) y Da fliegt gen Himmel in die Kund
Manch Splitterstück und Lanzenschaft^ Und Goldbrokat und Zindeltafft Und edler Sammet gehn zu Qrund; In Kissen Zelt und Hütte klafft, 30 Zerstreut liegt Seil- und Pfahlwerk bunt.
(IV) VI Denn mit uns werden ziehn zu Feld
Die Fürsten und Baronen all, Von wackern Kämpen großer Schwall^ Erles'ne Schar aus aller Welt. 35 Sie ziehn heran mit Waffenschall
Um Lehnspflicht oder Kuhm und Geld.
VII RogierS; der Herr von Montauban,
Der Fürst, der einbüßt' Tarascon, Dazu des Bernart Otho Sohn 40 Und Graf Don Peire helfe dann!
Herr Graf von Foix, Herr Bernadon Und auch Prinz Sancho rück' heran!
VIH Dort mag man rüsten alle Kraft!
Hier sind wir zu Empfang bereit.
IX Ich will, die reiche Ritterschaft
Soll Hader nähren allezeit!
Panl Heyse (1852).
319
10
II
15
Var, interpol. (SIJTJ 20
III
25
30
Tar, interpol.
46.*
Eassa^ so wächst ia aller Munde
Der Buhm der Frau, die keine Stunde
Von Falsch gewußt^ daß in der Runde
Kein Weib ist, die nicht Neid verwunde,
Hört sie so vieler Anmut Kunde.
So hold ist Seel' und Leib im Bunde,
Daß alle Kenner weit und breit
Nur rühmen ihre Lieblichkeit.
Der Preis gebührt ihr allezeit;
Doch sie ist so voll Züchtigkeit,
Nur Einem ist ihr Herz geweiht.
Bassa, wie ist sie frisch und fein, Schmuck, zart und fröhlich im Verein! Ihr Blondhaar hat Bubinenschein; Die Haut — wie Weißdornblüte rein; Die Brüste fest, die Gliederlein — Kaninchen sind so weich allein. Hat mich ein Kund'ger nicht belogen. Wie freut mich 's, daß sie mir gewogen! Sie hat den Dienstmann vorgezogen. Ob auch viel Grafen Knie gebogen; Die hätten sie nur schnöd' betrogen.
Bassa, stolz ist sie zu den Beichen, Jungfräulich spröde sonder gleichen, Gibt keinem Mächt'gen Liebeszeichen, Und war' er Fürst von großen Reichen. Nur echter Wert kann sie erweichen, Nur edle Armut Gunst erreichen. Mich nahm zu ihrem Bat sie an; Ach, sei sie auf der Hut fortan, Daß von den Gecken keiner dann Sich brüste, daß er Gunst gewann. Weil sie erhört nur Einen Mann!
320
interpol. zwi- schen Str. III und IV
IV Bassa^ wenn Reiche nimmer spenden, 35 In heitern Festen nie verschwenden, Unschuldige mit Schmähen schänden^ Die Fleh'nden grausam von sich senden^ Den Rücken ihren Treuen wenden, So doch gedient mit Herz und Händen: 40 Das grimmt mich sehr; und minder nicht, Wer Geier zähmt und Eber sticht, Und nichts als Flug der Falken spricht. Nicht findet Lieb' und Ritterpflicht Gehör vor Solcher Angesicht.
Rassa, mein Herze fühl' ich schlagen
Der schönsten Frau an allen Tagen.
Wer wagt es, Schimpf ihr nachzusagen?
Wer, schnöden Trugs sie zu verklagen?
Nur reut mich's, daß ich mochte wagen, 50 Ihr Lob so frei umherzutragen. (i8ff.) An ihren Wänglein rosenweiß.
An ihrer Tugend hohem Preis
Ein jeder sie zu finden weiß;
Nun spürt man aus mit wenig Fleiß 55 Die Frau, die mich entflammt so heiß.
Y Rassa, mein Wort ist ohne Falten: Feig ist, wem Kampflust mag erkalten. Wer ruht, wenn Übermut 'ge schalten, Eh sie mit Unbill eingehalten.
60 Mag, wer da will, des Waidwerks walten, Wenn Edle mich am Busen halten! Mit Alguar, seinem Herrn, sodann Hebt Moritz kühn ein Kämpfen an. Es stürmt der Graf zuerst heran;
65 Fest steht der Vizgraf seinen Mann. So schaun wir sie dort auf dem Plan.
321
YI Ihr, Marinier, seid hochgeehrt.
Uns, statt des Fürsten kampfbewährt, Ward ein Turnierfreund nun beschert.
70 Daß nur dies Lied nicht Furcht beschwört,
Wenn Golfier de la Tour es hört!
VII Geh, Papiol! Sorge, daß es hört
Die Frau, die mir das Herz betört.
Panl Hejse (1852).
47.*
I Sä hör mig, sköna, det ej sanning är
Hvad lögnarföljet fram tili eder bär. Ni är sä god, sä vänlig, sä lojal. Sä öppen, ärlig, ädel, sanningskär,
5 Och därför, skönaste, jag er besvär,
Tro ej ett ord af deras falska tal.
II Mä ock min sparfhök slita sig ur band,
Mä falkar döda hönom pä min band Och föra honom bort i himlens höjd,
10 Om andras kärlek rör mig minsta grand,
Om ej jag älskar bögst den trängtans brand, Hvarmed ni ger mig högsta kval och fröjd.
III An Starkare försäkran jag er ger, £j större ofärd jag kan kalla ner:
15 Om nägonsin jag eder svek, sä mä,
När jag eü möte en gäng fär med er, Min kraft förgäs och jag ej duga mer An att för eder tili ett löje stä.
IV Närhelst jag spelar ett parti trictrac, 20 Sä mä jag aldrig vinna ens ett smack,
Men tappa tili min motpart tiofaldt,
21
I
I
322
Och otur följe mig i bäl och hack; Om annans sköuhet n&nsin mig bestack An eder skönhet, som för mig är allt.
y Om jag med andra äger samma slott,
Och hvar en i]ärdedel däraf har fätt, Mcü cn med annan ej förlikas kan^ Sä mä jag städse ha den dystra lott Alt hälla Yäktare med spjut och skott^
30 Om nägonsin jag älskat nägon ann.
YI- Min dam mä för en ann mig öfverge
Och göra mig tili mal för spott och spe, Och vind mä tryta, när tili hafs jag vill; Jag mä fä stryk af drängar i livr^
35 Och som pultron i striden mig bete,
Om ej förtal och lögn er föror vill.
VII Jag har en andhök, som är underbar^
Väl tämd, med skarpa klor och blicken klar, Som hvarje rymdens fägel i ett rapp, 40 13äd svan och stork och brokig hager, tar —
Kan jag väl önska honom obrukbar, En gammal bona lik, sä däst och slapp?
VIII I falske afundsmän, som Ijugen fräckt,
I han min skönas misshag mot mig väckt*, 45 Men nu ert ofog länge nog har räckt.
Johsn Tisiog (1904).
(47.*)
I S'i' '1 dissi mai, ch' i' venga in odio a qnella Del cui amor vivo, e senza '1 quäl morrei; S'i' '1 dissi, ch' e' miei di sian pochi e rei, E di vil signoria Tanima ancella;
5 S'i' '1 dissi, contra me s'arme ogni Stella,
323
E dal mio lato sia
Paara e gelosia,
E la nemica mia
Piü feroce ver me serapre e piü bella.
II S'i' '1 dissi, Amor l'aarate sue quadrella
Spenda in me tutte, e l'impiombate in loi;
S'i' '1 dissi, cielo e terra, uomini e Dei
Mi sian contraria ed essa ognor piü fella;
S'i' '1 dissi, Chi con sua cieca facella 15 Dritto a morte m'invia.
Pur come suol si stia,
N^ mai piü dolce o pia
Ver me si mostri in atto od in favella.
III S'i' '1 dissi mai, di quel ch' i' men vorrei, 20 Piena trovi quest' aspra e breve via;
S'i' '1 dissi, il fero ardor che mi desvia Gresca in me, qaanto '1 fier ghiaccio in costei; S'i* '1 dissi, unqna non veggian gli occhi miei Sol chiaro o sua sorella, 25 N^ donna n^ donzella, Ma terribil procella, Qual Faraone in perscguir gli Ebrei.
IV ST '1 dissi, coi sospir, quant' io mai fei, Sia pietä per me morta e cortesia;
30 S'i' '1 dissi, il dir s'innaspri, che s'udia
Si dolce alior che vinto mi rendei;
S'i' '1 dissi, io spiaccia a qnella ch'io torrei,
Sol chinso in fosca cella
Dal di che la mammella 35 Lasciai fin che si svella
Da me Talma, adorar: forse '1 farei.
21*
* 324
y Ma s'io nol dissi, chi si dolce apria
Mio cor a speme nell'etä novella^
Kegga an cor questa stanca navicella 40 Gol governo di sua pietä natia,
N6 diventi altra, ma pur quäl solia
Quando piü non potei,
Che me stesso perdei,
N^ piü perder devrei. 45 Mal fa chi tanta fe' si tosto obblia.
VI lo nol dissi giammai^ n^ dir poria
Per oro o per cittadi o per castella.
Yinca '1 ver duuque e si rimanga in sella,
E vinta a terra caggia la bugia. 50 Tu sai in me il tutto, Amor: s'ella ne spia^
Dinne quel che dir dei.
r beato direi
Tre volte e quattro e sei
Chi, devendo languir, si mori pria.-
VII Per Rachel ho servito e non per Lia;
N^' con altra saprei Vi ver; e sosterrei, Quando '1 Ciel ne rappella, Girmen con ella in sul carro d^EIia.
Francesco Petrarca (um 1330—1340). 50.*
I Wenn alle Tränen, Klagen, Kümmernis,
Verluste, Schmerzen, jede schwerste Pein, Die diese Welt noch Menschen dulden ließ, Beisammen wären, herber würde sein
5 Der Tod des jungen Königs Engellands.
Leid trägt um ihn die blühende Jugend schwer^ Trüb ist die Welt, verdüstert rings umher, Der Freude bar, erfüllt von Gram und Trauer.
325
II In Klag' und Web und tiefer Kümmernis 10 Blieb nun zurück der edeln Krieger Scbar
Und wer als Sänger sieb der Kunst befliß;
Zu stark war allen jener Feind fürwabr,
Der scblug den jungen König Engellands.
Der Reicbsten Milde war vor seiner karg; 15 Nie trug die Welt, eb dieser Fürstensarg
Zur Gruft versank, so träuenreicbe Trauer.
III Bleicbfarb'ger Tod, so voll von Kümmernis, Ja rübme dicb, daß deine starke Hand Den besten Kitter dieser Welt entriß!
20 Denn welcbe Zier, mit der sieb Rubm verband, War nicbt im jungen König Engellands! Aeb, bätt' es Gott geliebt, icb wünsebte mebr. Daß maneb ein andrer bingegangen war', Der nicbt den Wackern schaffte solcbe Trauer.
IV Iq dieser scbnöden Welt voll Kümmernis, Wenn Liebe gebt, ist alle Lust ein Wabn; Denn alles wandelt sieb in Gram gewiß. Trüber als beut bricbt jeder Morgen an. Sebt auf den jungen König Engellands!
30 Er strablte vor durcb tapfern Rittersinn; Nun ist sein liebenswürdig Herz dabin, Und uns blieb Harm und acb^ mutlose Trauer.
V Den, der da kam um unsre Kümmernis In diese Welt, erlösend aus der Not,
35 Der keinen bart von seinem Tbron verstieß, Ibn bitten wir bei seinem Heilestod, Daß er den jungen König Engellands Begnade, da er mild ist sünd'ger Welt. Er lass' ibn, allen Edlen zugesellt,
40 Dort weilen, wo sieb endet jede Trauer.
Paul Hefse (1852).
326
(51.*) Bertrans de Born.
Ä Fridiric Mütral
Me plai de metre ensems, per 'mor d'oandrar moun libre^ Lou premier troubadour e Ion premier felibre, Ureas s'ai, ieu cheitiu, e'l mieg de moun peitral, Un pauc de vostre fueg, vou?, Born, e tu, Mistral t
5 Aatafort es tranqui], emais loa vezinatge. La luna, plena e caada, esciaira loa boascatge Desert, per la sazou, de cban emais d'oumbratge; L^aubre d'avans an mcs n'espera de faelliatge; E loa roussinbolet perloupja soun viatge
10 Endacom delai mar, sus un melhour ribatgo; Las estialas del cial, aprop un journ d'anratge, Dins Testanb peissounous agacbon lour imatge. Countunba de far freg; lou bois de quartclatge Sus lous landiers oubratz roufla coum' un sauvatge . . ,.
15 Bertrans velba assetat a sa plassa d'usatge,
Bertrans velha am sous filhs benabel pariers d'atge; L'un, Bertrans couma se; l'autre, Itier^ darrier gatge D'un amour inmourtal, mas d'un court maridatge; Aimelina, lour sor, 11 legis un passatge
20 De la Chansou d^En Oatfre^ escricba en vielh lenguatge; — Papiol bota la toalha, ensems joglar e patge, — E Bertrans, pensivous: «Gaifro!... NVra doumatge!... «Aital douuc, res ne sauva, engcnb nimais couratgc?..» «Qu'ai galerat, ieu mais, per far petiot oubratge! . . .>
25 Manhs autres pensamens lou panon tout parier, Quan lou pount-levadis, al seubal d'un archier, Tomba, e bota l'esmai dins lou cbastel entier... Toutz lous vailetz: «Intratz, ob domna! ob cavalier!»
327
Fasson la granda court, e pel gran eschalier 30 Arribon dins la sala^ oun BertrasS; del fougier^ Avisan Testrangieira, avisan l'estrangier, S'escrida: «N'AIienor! de dous reis ia moulier! «La maire d'En Kichart! ma ducessa en-premier! . . .» — «Vescomte d'Autafort, setz jamais en arrier 35 «Per esser generous, leial e drechurier! ...» Alienor repren ale, e pueis: «leu ai mestier, «Bertrans, de vous parlar sonla a soul. — Voulountier!» Papiol u'enmena Itier, e Jou fraire d'Itier. «Vous segue, esperatz me,» dis lou boun escudier; 40 Aimelina a partit... Hounest e familier:
«la mas, Reina, un moumen — me sabetz vertadier — «Que ieu pensava a vous, couma s'era sourcier... «Auguetz, dous cops uech ans, vostre espous per jaulier; «Huei ount es vostre filh? Qu lou te preijounier?. ..»
45 — «Bertrans, avetz toutjourn mesma aire e mesma talha; «Setz toutjourn fresche e leri, e gai coum' una calha; «Ieu que sui desparieira!... Es singulier que cbalha «Tan soufrir per mourir!... Entalba per entalha, «Lou cbagrin me chapuja e lou malur m'abalha.
^0 «Lou prouverb a razou : «Lou temps emais la palha «Maduron la nespoula . . . )^ Efan, Tom se miralba, «E Tom se mescounes, e l'om... Tom se degalha! «Fueis^ trop leu! apareis l'evers de la medalha; «L^esperiensa apareis, trista, amara founzalba
55 «Del melbour vi begut! . . . Mas so qui me trabalba «Mais que touta la resta, e so qui m'estenalba^ «Aqu' ei moun filb Riebart, qu'un feloun enmuralba, «Lou Cor-de-Lioun qu'Enric d'Alemauba mouralha! «(Toutjourn quel noum d'Enric, opiniada veralha
60 «Qui me traueba lou fetge, e, vejatz! m'escuralba!.. . «Lou bourrel vol de l'aur, per ounger la sarralha...) «De l'aur, oun n'en troubar? Degun lascba la malba!
328
«Princes, barouS; bourges son mas de las coueralba*.. «BertranS; un sirventes! Nia tresaur qui tan valha.»
65 En Bertrans li respoun am belcop de doussour: «Sai Jamals estat dar a l'apel de Tonoar, «Reina; coumtatz sus ieu! So qu'ai de pus melhour «Mouü engenh, s'engenb ai, moun cr^di; ma valour^ <aTo\it es a vostres peds, ob femna de douloar!...
70 «Enric guarda Riebart? Enric Tenperadour? «Es a me qu'aar'a far; li gitarai pel mour; «E li rezounzarai sas arpas de voltour!... «Ma citola, Papiol! — L'avetz 'qui, mounsenbour! . ..» Bertrans n'es pas lou mesma, a cbanbat de coulour:
75 Lou fer; can es ben cbalt, pren aquela palour. Sa peitrena, soun tim an, sembla, mais d'amplonr, E sous uelbS; ob sous uelbs son be d'un' esclardonr! «Itier, del parjami ! — Paire, escrive? — Oc; cour, cour! . . . «Ob justiza! ob venjansa! indignaciu! furour!
80 «Reina, quitatz lou dol; cessatz planb e tristour! «Escoutatz moun crit d'ena e fernissetz d'orrour!... «Vostre cop d'esperou m'a redut moun ardour; «Lou «Ciclope^^ tremola, amoun-aut dins sa tour; «Nostre Riebart es libre, e Bertrans n'es l'autour!»
85 Enric espaulucbat alandet soun oustatge . . . Aitan couma valen, Riebart er' usurier . . . Faguet davans Gbalus una mala troubalba . . . Puratz Oc-e-No mort, ob maire, ob cbantadour!
Joseph Roux, La Chartsou Lemoutina (1889).
329
Bertrao de Born. (?)
52*.
I Mich freut des süßen Lenzes Flor,
Wenn Blatt und Blüte neu entspringt, Mich freut's, hör' ich den muntern Chor Der Vöglein, deren Lied verjüngt
5 Erschallet in den Wäldern;
Mich freut es, seh' ich weit und breit Gezelt' und Hütten angereiht;
Mich freut'S; wenn auf den Feldern Schon Mann und Koß zum nahen Streit
10 Gewappnet stehen und bereit.
11 Mich freut es, wenn die Plänkler nahn Und furchtsam Mensch und Herde weicht, Mich freut's, wenn sich auf ihrer Bahn Ein rauschend Heer von Kriegern zeigt;
15 Es ist mir Augenweide,
Wenn man ein festes Schloß bezwingt^ Und wenn die Mauer kracht und springt.
Und wenn ich auf der Heide Ein Heer von Gräben seh' umringt,
20 Um die sich starkes Pfahlwerk schlingt.
III Vom wackern Herrn auch freut es mich,
Wenn er zum Kampfe sprengt voran Auf seinem Schlachtroß ritterlich: Denn so spornt er die Seinen an
25 Mit kühner Heldensitte!
Und wenn er angreift, ist es Pflicht, Daß jeder Mann mit Zuversicht
Ihm nachfolgt auf dem Schritte: Denn jeder gilt für einen Wicht,
30 Bevor er wacker kämpft und ficht.
330
IV Manch farb'gen Helm und Schwert und Speer
Und Schilde schadhaft und zerhaun Und fechtend der Vasallen Heer Ist im Beginn der Schlacht zu schaun;
35 Es schweifen irre Kosse
Gefall'ner Heiter durch das Feld, Und im Getümmel denkt der Held,
Wenn er ein edler Sprosse, Nur, wie er Arm' und Köpfe spellt,
40 Er, der nicht nachgibt^ lieber fällt.
V Nicht solche Wonne flößt mir ein
Schlaf, Speis' und Trank; als wenn es schallt Von beiden Seiten: drauf hinein! Und leerer Pferde Wiehern hallt
45 Laut aus des Waldes Schatten^
Und Hilferuf die Freunde weckt, Und Groß und Klein schon dicht bedeckt
Des Grabens grüne Matten, Und mancher liegt dahingestreckt,
50 Dem noch der Schaft im Busen steckt . . .
Friedrich Di(z (1829).
Guilhem de Berguedan.
(53.*)
Qui conta bellissima novella di Guiglelmo di Berghedam di Proenza.
Guiglielmo di Berghedam fue nobile chavaliere di
Proenza, al tempo del Conte Eaymondo Berlinghieri. Un
giorno avenne che kavalieri si vantavano. £t Guiglielmo
si vantö che non avea niuno nobile huomo in Proenza
5 ch* e* no' gl' ayesse fatto volare la sella, et giaciuto
con sua moglicra. Et questo disse in udienza del conte.
331
E *1 Conte rispuose: Or tace! Guiglieimo disse: Voi, Singniore, io lo vi dirö. Fecie venire suo destriere selJato et cinghiato bene; li sproni in pi^; mise il piö
10 ne la staffa^ et, quando fu cosi ammannatO; parlö al Conte, et disse: Yoi, Segnore, n^ metto^ nö traggo. Et monta a cavallo, e sprona, e va via. E '1 Conte s'adiroe molto. Qae' non veniva a Corte. Un giorno si ragunaro donne a uno nobile convito. Mandaro per Guiglieimo de Ber-
15 ghedam, et la contessa vi fu. Et dissero: Ora di', Guiglieimo, perchd äi tu cosi onite le nobili donne di Proenza. Kara la comperrail Katuna avea uno martoro BOtto. Quella che parlava disse: Vedi, Guiglieimo, che per la tua follia ti conviene morirel Et Guiglieimo,
20 vedendo che si era sorpreso, parlö, et disse: D'una cosa vi prego, donne, per amore: ke mi facciate un dono. Le donne rispuosero: Domanda; salvo che non domandi tua scampa. Allora Guiglieimo parlö, et disse: Donne, io vi priego, per amore, che quäle di voi ö la
25 piü putta, mi dea in prima. Allora Tuna riguardö l'altra: non si trovö ki prima 11 volesse dare. Et si scampö a quella volta.
Le conto norelle antiche (um 1300).
Aimeric de Pegulhan und Guilhem de Berguedan.
55.*
I „Von Berguedan, aus diesen Fragen zwein Wählt euch die bessre aus nach eurem Sinn; Die andre nehm' ich zum verteidigen hin, Und doch gewinn' ich, wenn man Recht uns spricht:
5 Geliebt zu sein und selbst zu lieben nicht, Und lieben wo man keine Lieb' euch zollt? Wählt nach Gefallen, welches ihr nun wollt."
332
II „Herr AimeriC; ich müßt' ein Narr ja sein, Erwählt' ich nicht der Liebe bessres hier:
10 Nicht lieben, selbst geliebt, dünkt schöner mir. Denn Herr zu sein, wißt, war mir immer wert; Nach langem Harren hab* ich nie begehrt. Auch solch ein Schwachkopf bin ich nimmermehr. Gewinn bei Spiel und Fraun ist mein Begehr/'
III ^,Von Berguedan, kein Mensch, von Liebe frei, Hat Freud* und Ehre, glaub' ich, auf der Welt; Denn wie man Klugheit über Roheit stellt. So ist wer liebt auch größrer Ehre wert Als der, der niemals gibt und nur begehrt;
20 Drum arm und ehrenwert will eh ich sein
Als reich und schlecht und frei von Liebespein/'
IT „Herr Aimeric, ihr stellt euch ja hierbei
Wie Reinhart, als er Lust zur Traub' empfand, Der sich nur deshalb von ihr abgewandt,
25 Weil er sie nicht erreichen konnte so;
Er schalt die Frucht, die seiner Gier entfloh. Ihm angeschlossen habt ihr euch vielleicht: Ihr tadelt das, was ihr doch nie erreicht/^
T „Von Berguedan, weil ihr ein Trüger seid, 30 So meint ihr, gleicher Farbe sei mein Herz;
Doch nein, ich nehme statt der Lust den Schmerz, Indem beim Leiden Hoffnung mich durchzieht. Mehr schätz' ich jagen was uns stets entflieht Als das erreichen, was nicht freut den Mut, 85 Denn tausende gilt ein ersehntes Gut."
VI „Herr Aimeric, schon oftmals kam in Leid
Durch solchen Wahn manch höfisch wackrer Mann: Herrn Otto mit dem Renner führ' ich an. Der, weil er ihn nicht laufen ließ, verlor;
333
40 Er tat's dem Sieger sicherlich zuvor,
Wenn er die Zügel anfangs ihm verhängt:
Drum folgt der Lust wo sie euch wird geschenkt."
VII ;,Von Berguedan, Sie, der ich Treue schwur, Will ungelieht ich lieben zehnmal eh,
45 Als daß mein Will' an andern Fraun ergeh."
VIII „Herr Aimeric, ich glaub', ihr scherzet nur, Denn liebtet ihr wie ihr euch rühmet hie, Geschieden wärt ihr von Toulouse nie."
Karl Bartseh (1865).
Arnaut de Mareuil.
56.*
I Schön ist's, wenn sich Lüfte regen
Im April, eh' Mai erwacht. Nachtigall und Elster pflegen Sangs die ganze heitre Nacht.
5 Will der Morgen dann erscheinen,
Schallt's von neuem fröhlich laut, Und ein jedes von den Kleinen Hat sein Weibchen süß und traut.
II Und wenn alle Knospen springen,
10 Alle Erdenwelt sich freut,
Kegt sich's auch in mir, zu singen
Von der Liebe Seligkeit;
Und Natur und Sitte geben
Neigung mir zu Lust und Scherz, 15 Wenn in sanfter Lüfte Weben
Mir so selig wird ums Herz.
III Weißer ist sie als Helene,
Schöner als die Knospe zart,
334
Ihre blendendweißen Zähne ^0 Bergen Worte holder Art.
Beines Herz voll edler Güte, Frische Wange, blondes Haar — Gott erhalte diese Blüte, Die er schuf so wanderbar!
IV Ließ' sie mich ihr Herz erkennen,
All mein Sehnen würde still. Einmal möcht' ich mein sie nennen Und noch oftmals, wenn sie will. Im Vereine wolFn wir ziehen
^0 Oft dann in die Frühlingsau —
All dies Glück kann mir erblühen Von der holden, schönen Frau.
Hormami Snehier (1900).
Arnaut Daniel.
(58. *)
Beato in sogno, e di languir content o, D'abbracciar Tombre e seguir Taura estiva, Nuoto per mar che non ha fondo o riva, Solco onde, e 'n rena fondo e scrivo in vento. f> E *1 Sol vagheggio si, ch'egli ha g\k sponto Gol suo splendor la mia vertu visiva; Ed una cerva errante o fuggitiva Caccio con un bue zoppo e 'nfermo e lento.
Cieco e stanco ad ogni altro ch'al mio danno, 10 II qnal di e notte palpitando cerco,
Sol Amor e Madonna e Morte chiamo.
Cosi Ycnt' anni (grave e lungo affannol) Pur lacrime e sospiri e dolor merco: In tale Stella presi Tesca e Tamo.
Francesco Petrarca (um 1345).
835
(58.*)
I Lo temps es tal qae tot animal brat
Keqaer amor; cascd trobant son par. Lo cervo brau sent en lo boscb bramar; E son ferm bram per dolg cant es tengut.
5 Agrons e corps han melodia tauta
Qae Uar semblant delitant ODamora. Lo rossinyol de tal cas s'entrenyora, Si lo sen cant sa 'namorada ^spanta.
II E donchs, sim dolcb^ lo dolrre m'es degnt
10 Com veig amats menys de poder amar;
E lo grosser per apte veig passar:
Amor lo fa esser no conegut.
E d'agö'm ve piadosa complanta
Com Desamor exorba ma ssenyora^ 15 No conexent lo servent qui Tadora,
Ne Yol penssar quäl es s'amor ne qnanta.
III No com aquell, qui son be ha perdnt, Metent a risch si poria gnanyar^
it^ vos amant, qne'm volguesseu amar 20 Delliberat: no sso'n amor vengut.
Tot nun me trob vestit de grossa manta. Ma Voluntat Amor la t6'n penyora, E qo de qae mon Cor se adolora Es com no ven ma fretura qa^es tanta.
IV Lir entre carts, ab milans ca^ la ganta, Y ab lo branxet la lebre corredora. Assats al mon cascana's vividora^
E mon pits flach lo Passi de Rams canta!
Anzlas March (um 1400—1459).
336
59.*
I Sehnsacht; die ins Herz mir eingeht.
Vermag nicht auszureißen Zahn noch Nagel Dem Kläffer, der durch Lug verliert die Seele. Darf ich ihn geißeln nicht mit Zweig noch Kute,
ö Will ich mit List dort, wo mich hemmt kein Oheim, Der Liehe doch mich freun in Busch und Kammer.
II Wenn ich denke jener Kammer,
Wo — mir zum Schaden weiß ich's — niemand eingeht, Ja, alle mehr mir sind als Neff und Oheim,
10 Dann hebt mir jedes Glied bis auf den Nagel, So wie dem Kind, wenn man ihm zeigt die Hute: Denn fremd, so furcht' ich, bin ich ihrer Seele.
III Ihr war* ich mit Leib, nicht Seele,
So sie mich heimlich einließ in die Kammer: 15 Denn mehr verletzt mich's, als der Streich der Kute, Daß selbst ihr Knecht, dort wo sie haust, nicht eingeht. Doch halt' ich fest an ihr, wie Fleisch am Nagel Und traue nicht, wenn Freund mich warnt und Oheim.
IV Sie, die Schwester nennt mein Oheim,
20 Liebt' ich nicht so, noch mehr, bei meiner Seele! So nahe, wie der Finger ist dem Nagel, Erlaubt sie mir's, wünsch' ich mich ihrer Kammer; Mit mir kann Liebe, die ins Herz mir eingeht, Frei schalten, wie. wer stark mit schwacher Rute.
V Seit dem Blühn der dürren Rute
Und seit von Adam Neff' entsprang und Oheim, War dieser Liebe, die ins Herz mir eingeht. An Echtheit keine gleich in Sinn und Seele. Nie weicht, wo sie auch sei, in Feld und Kammer, 30 Mein Herz von ihr, so lang noch hält der Nagel.
337
VI Denn es sitzt mein Herz als Nagel
Und haftet fest an ihr wie Rind* an Rute, Sie ist mir Burg der Lust, Palast und Kammer; Mehr lieb' ich sie, als Vetter und als Oheim:
35 Des freut sich einst in Eden meine Seele,
Wenn treuer Liebe halb der Mensch dort eingeht . . .
Friedrich Dlez (1829).
(59.*)
I AI poco giorno, ed al gran cerchio d'ombra
Son giunto, lasse! ed al bianchir de^ colli, Quando si perde lo color nell' erba, E *1 mio disio perö non cangia il verde;
5 Si ä barbato nella dura pietra,
Che parla e sente come fosse donna.
11 Similemente questa nuova donna
Si sta gelata, come neve all' ombra, Che non la muove, se non come pietra,
10 II dolce tempo, che riscalda i colli.
E che gli fa tornar dl bianco in verde, Perchö gli copre di fioretti e d'erba.
III Quand' ella ha in testa una ghirlanda d'erba, Trae della mente nostra ogni altra donna;
15 Perchä si mischia il Crespo giallo e '1 verde
Si bei, ch'Amor vi viene a stare all' ombra: Che m'ha serrato tra piccoli colli Piü forte assai che la calcina pietra.
IV Le sue bellezze han piü virtü che pietra, 20 E '1 colpo suo non puol sanar per erba;
Ch' io son fuggito per piani e per colli, Per potere scampar da cotal donna; Ed al suo viso non mi puo far ombra Poggio, nh muro mai, nä fronda verde.
22
338
V lo rho veduta giä vestita a verde
Si fatta, ch'ella avrebbe messo in pietra L'Amor, ch'io porto pure alla saa ombra: Ond' io l'bo cbiesta in an bei pralo d*erba Innamorata^ com' anco fu donna,
30 £ cbiuso intorno d'altissimi colli.
VI Ma ben ritorneranno i fiami a^ colli
Prima cbe questo legno molle e verde S'infiammi (come suol far bella donna) Di me, che ml torrei dormir su pietra
35 Tutto il mio tempo, e gir pascendo Terba,
Sol per vedere de' saoi panni l'ombra.
YII Quandunque i colli fanno piü nera ombra,
Sotto il bei verde la giovene donna Gli fa sparir, come pietra sott' erba.
Dante Alighieri (um 1290).
(59.*)
I Amor^ tu vedl ben, che qnesta donna La tua virtü non cura in alcun tempo, Cbe snol dell* altre belle farsi donna. E poi s'accorse ch'eir era mia donna,
5 Per lo tuo raggio, cbe al volto mi lace, D'ogni crudelit^ si fece doona: Siecht non par cb'eir abbia cuor di donna^ Ma di quäl fiera Tha d'amor piü freddo. Chä per lo tempo caldo e per lo freddo
10 Mi fa sembianti pur com' nna donna^ Che fosse fatta d'una bella pietra
Per man di quel; cbe me' intagliasse in pietra.
11 Ed io cbe son costante piü che pietra In nbbidirti per beltä di donna,
15 Porto nascoso il corpo della pietra,
■
339
Con la quäl mi feristi come pietra, Che t'avesse noiato lungo tempo: Talch^ mi giunse al coro, ov* io son pietra. E mai non si scoperse alcana pietra 20 0 da virtü di Sole, o da sua lace
Che tanta avesse n^ virtü, ne luce^ Che mi potesse atar da qaesta pietra^ Sicüh' ella non mi meni col suo freddo CoIä; dov' io sarö di morte freddo.
in Signor; tu sai che per algente freddo
L'acqoa diventa cristallina pietra Lk sotto tramontana, ov' e il gran freddo; E Taer sempre in elemento freddo Vi si converte si, che Tacqua ä donna
30 In quella parte, per cagion del freddo^
Cosi dinanzi dal sembiante freddo Mi ghiaccia il sangue sempre d'ogni tempo: E quel pensier, che piü m'accorcia il tempo, Mi si converte tutto in umor freddo^
35 Che m'esce poi per mezzo della luce,
La, ov' entrö la dispietata luce.
IV In lei s'accoglie d'ogni beltä luce:
Cosi di tutta crudeltate il freddo Le corre al core, ove non va tua luce:
40 Perch^ negli occhi si bella mi luce
Quando la miro, ch'io la veggio in pietra, 0 in altra parte, ov' io volga mia luce. Dagli occhi suoi mi vien la dolce luce^ Che mi fa non caler d'ogni altra donna:
45 Cosi foss' ella piü pietosa donna
Ver me, che chiamo di notte e di luce, Solo per lei servire, e luogo e tempo; Nö per altro desio viver gran tempo.
22*
340
V Perö, virtü, che sei prima che tempo,
bO Prima che meto e che sensibil luce^
Increscati di me, c* ho si mal tempo. Entrale in core omai, chö ii'6 ben tempo, Siecht per te se n'esca fuora il freddo, Che non mi lascia aver, com' altri, tempo: 55 Ch^ se mi giunge lo tuo forte tempo
In tale stato, questa gentil pietra Mi vedrä coricare in poea pietra Per non levarmi, se non depo il tempo, Quando vedrö se mai fu bella donna 60 Kel mondo, come questa acerba donna.
VI Canzone, io porto nella mente donna
Tal, che con tutto ch^ ella mi sia pietra^ Mi da baldanza, ov' ogni uom mi par freddo : Siech' io ardisco a far per questo freddo
65 La novitä, che per tua forma luce,
Che non fa giammai fatta in alcun tempo.
Dante Alighieri (um 1290).
Folquet de Marseilla.
(60.*)
Fulco.
„Wie kam es, daß der frohe Troubadour Fulco sich hat gesellt dem Priesterorden, Der Kirche Spür- und Hetzhund ist geworden,. Nach witternd ohne Rast der Ketzerspur? 5 Ein Zauber mußte schlagen seinen Mund,
Die Nachtigall verwandeln in den Hund.
Im tiefsten Forste jagt die Pfaffenmeute, und Fulcos Lauf und hitziges Gebell
[
341
Verrät den grimmen Jägern ihre Beute, 10 Und ihre Todespfeile folgen schnell.
Mir tut es um den wackern Sänger leid, Dem edle Frau'n, wenn seine Lieder rauschten, Wie keinem sonst in der Provence lauschten; Gib mir, wie er verwandelt ward, Bescheid."
15 So stellt Roger von Beziers die Frage
Dem Freund, und dieser spricht im Ton der Klage: „Auch mir ist leid. Noch klingt mir's in den Ohren, Und Fulcos Lied ist das Geringste nicht, Was uns in diesem Sturme geht verloren:
20 Es ist verweht, wie manches Freudenlicht.
Denkst du des Abends noch in Carcassonne? Als Fulco sang in kühler Linden Kreise, •Als edle Damen seine süße Weise Gerührt zu stillem Schmerze, lauter Wonne? 25 Bei seinem sehnsuchtsvollen Minneliede
Entfloh aus mancher schönen Brust der Friede,
Der solchen Klang nicht kann ertragen.
Und wich der Sehnsucht schlammerlosen Klagen.
Er sang ein Lied voll tiefem Liebesgramo, 30 Er pries die Rosenwangen seiner Dame, Und jeden Reiz, der ihn entzückend quäle. Der Augen Glut, in welcher seine Seele Sich bang verzehrt und hoffnungslos versiegt, Dem Bächlein gleich, wenn es vom Schattentale 35 Hinaus sich wagt zum heißen Sonnenstrahle Und in die Luft als irrer Dunst verfliegt. Doch Bächlein muß den Strahl der Sonne loben, Weil sterbend es zum Himmel wird gehoben.
So sang er dort im Hauch der Lindenbäume, 40 Und auf die Wangenrosen holder Frauen
342
Sah man die Tränen leise niedertauen
Vom dunkeln Himmel ihrer Liebesträume.
Und wer im Herzen fühlte Liebeswunden,
War süß erleichtert, wenn auch nicht genesen; 45 Denn auch sein Leiden hatte Wort gefunden
In Fulcos wonnereichen Sirventesen.
Beglückt die Frau, der solche Feier gilt!
Der Sänger, dem sie von den Lippen quillt!
Ein schöner Abend war's an jenen Linden, 50 Wie wir vielleicht ihn niemals wiederfinden.
Nun aber will ich dir von Fulco sagen, Wie^s kam, daß er sein Saitenspiel zerschlagen, Das Haupt sich schor, die Kutte nahm und wild Die Hölle malt, mit gleicher Leidenschaft,
55 Wie er gepriesen einst ein Frauenbild Und jedes Herz in Sehnsucht hingerafft. Nun schwelgt er in geschreckter Herzen Qualen, In Bannesblitzen, so die Welt verheeren, Wie einst in schöner Augen milden Strahlen
60 Und in des Beifalls schmeichlerischen Zähren. Das eben war^s, ein schöner Frauenblick Und seiner Liebe trauriges Geschick.
Warum ein Sänger zarte Frauen Mit schönem Lied so mächtig rührt,
65 Daß er sie von der Freude grünen Auen
Zur Schwermut, die dem Tode hold, entführt? — Hört ihre Seele, wenn sie lauschen. Im schönen Liede schon auf Erden Die himmlischen Gewände rauschen,
70 Die sie, verklärt, umkleiden werden? Spürt in des Liedes trunknen Reden Ihr Herz die Hauche süß erschrocken. Die schmeichelnd einst gespielt in Eden
343
Mit ihrer Ahnfran goldnen Locken? 75 So daß ihr Herz hienieden bangt
Und sich die Seele fortverlangt? 0 Frauenherz! o zarte Seele! Wer mag ergründen, was dich quäle? —
Hat sie dein Auge nie geschaut, 80 Die schöne Gräfin Adelheid,
Dem Grafen Barral angetraut, So sei es deinem Auge leid.
Wohl hast du ihrem Kuhm gelauscht, Der weit durch die Provence wehte,
85 Als wie von einem Rosenbeete
Die Lüfte taumeln süß berauscht. Doch Namen können dir's nicht sagen. Wie sie gestrahlt im Tugendglanz Und in der Schönheit vollem Kranz;
90 Das kühnste Wort muß bleich verzagen,
Wie dir der Duft kann schildern nicht Der Rose holdes Blütenlicht.
Verwirrend war es, sie zu schauen, Die schönste, sittigste der Frauen, 95 Ein Blick, dem Herzen selig bitter.
Ins Paradies durch Eisengitter.
Auch Fulco sah sie und sie ihn. Und ihre Ruhe war dahin. Ein Augenblick, so schnell er flieht, 100 Ist g'nug, daß sich zwei Herzen nie vergessen;
Ein Blitz genug, die Zukunft zu ermessen, Von Gram und Leid ein weites Nachtgebiet.
Die. Gräfin von Marseille war Von Fulcos Liedern tief bewegt;
344
105 Doch was ihr Herz für Leid gehegt,
Gab nie ein Wort ihm offenbar; In ihrem Blick nur könnt' er lesen, Wenn ihr ertönte sein Gesang, Daß sie mit einer Liebe rang,
110 Von der noch nie ein Herz genesen.
Und Fulco rang mit heißen Schmerzen, Zugleich mit Wonnen, schwer zu tragen; Weh dir, wenn sich in deinem Herzen Der Himmel und die Hölle schlagen! 115 Er hat in ihrem Blick erkannt,
Daß ihm ihr Herz sich zugewandt, Doch auch, daß jede Hoffnung schwinde Und nie sein Herz Erhörung finde.
Da wurden seine Lieder dringend, 120 Der Dame bittern Vorwurf bringend.
In schmerzlich grollenden Kanzonen Bewahrt' er stets doch zartes Schonen, Denn nie erklang darin der Name Der wunderholden spröden Dame. 125 Sie hieß in seinem Lied „Magnet",
Auch „Allezeit" in seinen Grüßen; Weil ihn hinzog zu ihren Füßen Die Macht der Liebe früh und spät.
Einst sang er kühn: „Zerbrich das Joch 130 Der strengen Pflicht! mich dünkt ja doch,
Daß du nach mir geheim dich kränkest Und mein in süßer Huld gedenkest. 0, könnt' ich mich durch Zauberein Verwandeln in mein glücklich Bild, 135 Das oft vielleicht bei dir darf sein
Und still bei Nacht dir Küsse stiehlt !'*
345
So klang das Lied des Allzukecken, Vom Schlaf das Unheil aufzuwecken.
Ein Wandrer saß bei goldner Abendröte 140 Im stillen Wald und blies die Flöte.
Da hört* er^s leis* im Dickicht rauschen, Und inne hielt sein Hauch erschrocken, Denn auf der Flöte helles Locken Kroch eine Schlange vor, zu lauschen. 145 So kam aus ihrer finstern Schlucht,
Gelockt von Fulcos Minnesänge, Plötzlich hervor die gift'ge Schlange, Des Grafen Barral Eifersucht. Sie flocht in wechselvoller Windung 150 Und immer neuer Qualerfindung .
Sich um den Gatten fest und stach Ihn mit dem Gift vermeinter Schmach.
Die Hölle klang in Fulcos Lied Dem Grafen Barral, und nicht länger 155 Am Hof geduldet blieb der Sänger,
Und der Verwies'ne trauernd schied.
Als Fulco stumm verließ das Zimmer, Da rief, ihm Barral nach: „Auf immer!" Die schöne Gräfin blickte schweigend
160 Ihm nach, das Haupt in Trauer neigend,
Und ihr entfallen heiße Zähren, Die sich ihr Recht nicht lassen wehren. Barral gewahrt der Tränen Lauf Und tritt mit einem Fluche drauf;
165 Am Estrich rauh verwischt sein Fuß
Der Liebe letzten stummen Gruß.
Fulco zieht stumm; er hat kein Recht, Barral zu fordern ins Gefecht;
346
Ihn bat der Dame Scheideblick, 170 Zu tragen still sein Mißgeschick.
Er trug es still; — doch oft bei Nacht, Wenn Mond und Stern am Himmel lacht, Wenn süßen Duft die Blumen senden, Als ob sie Liebe auch empfänden,
175 Wenn im Gebüsch der Vogel ruft
Den Sehnsuchtslaut in weiche Luft — Da steht der Troubadour gebannt Und blickt zum Schlosse unverwandt, Wo Adelheidens Lichter brennen,
180 Und Qualen fühlt er, nicht zu nennen.
Da reißt ihn fort die Eifersucht Von Bild zu Bild in heißer Flucht; Sie lüftet ihm des Schlosses Mauern, Ins Innre ist sein Blick gedrungen,
185 Er sieht, wie Barral sie umschlangen;
Da faßt sein Herz ein wildes Trauern, Abscheu und grimmiges Beneiden, Und mit den Augen möcht^ er schütteln Das Schloß und es zusammenrütteln,
190 Begraben in den Schutt die beiden.
Und wieder stimmt zu sanften Klagen ErinnVung aus beglückten Tagen Den Sänger; seine Blicke legen Sich mit der Liebe heißem Segen 195 Wehmütig an des Schlosses Zinnen,
Bis ihn der Morgen weckt aus tiefem Sinnen,
Die Zeiten schlichen seinem Grame Freudlos vorbei; die teure Dame Sah er nicht mehr seit jenem Tag, 200 Als bis sie auf der Bahre lag. —
347
Verworrnes Klaggeläute schallt, Die Menge wandelt ernst nnd still Zum Schloß, wo sie noch schauen will Der Erde lieblichste Gestalt, 205 Bevor ihr letzter, bleicher Schimmer
Verschwunden ist auf immer. Nur manche fragen trauernd sich, Warum sie denn so früh verblich?
Der eine meint: „Sie war zu gut 210 Für diese Welt, drum hat sie Gott entrückt
Und hat mit ihr sein Haus geschmückt; Nun ist ihr wohl in seiner Hut." Ein andrer meint: „Der Liebe Schmerz, Den sie verbarg, brach ihr das Herz, 215 Es ist die schöne Frau des Grafen
Bei Fulcos Minneliedern eingeschlafen."
Der dies gesprochen, ahnte nicht, . Wie scharfes Wort ihm da entfuhr, Denn seinen Schritten folgte dicht 220 Und unerkannt der Troubadour;
Der trug die Brust so schwer, so voll Von ungeheurem Schmerz und Groll.
Der weite Saal ist schwarz verhangen. Am Sarkophag die Wappen prangen. 225 Solch Prunken taugt, den Tod zu ehren.
Sein hohes Ansehn noch zu mehren, Weil für das Aug' so höhnisch bitter An einer Bahre Erdenflitter.
Viel Kerzen um die Leiche brennen 230 Und lassen jeden Zug erkennen
Von hoher Schönheit, stillem Harme.
348
Und ernste Mönche murmelnd beten, Daß Gott der Toten sich erbarme, Als plötzlich Fulco eingetreten; 235 Falco, der sie noch schauen will;
So bleich wie sie, nur nicht so still.
Er sieht sie tot! — da bricht entzwei Sein Herz mit einem wilden Schrei; So schmerzlich seine Stimme gellt, 240 Daß banger Schreck die Mönche bleicht,
Der Rosenkranz der Hand entweicht Und rasselnd auf den Boden fällt.
Wenn jene Stimm' auf Ceylon ruft, Tiefklagend plötzlich durch die Luft,
245 Wenn dort der Geistereremit
Aufschreit, den nie ein Wandrer sieht. Doch keiner ohne Weinen hört, So ist's ein Ruf, dem Schrei verwandt. Der hier die Mönche aufgestört
250 Und sie zu Tränen übermannt;
Und jeder wünscht im Herzensgrund: 0 Tote! könnt' ich dich beseelen Und dem Unglücklichen vermählen! Wie gerne wollt' ich segnen euren Bund!
255 Und Fulco starrt sie an — und weint.
Der Rosenschein auf ihren Wangen Ist hingeloschen und vergangen; Doch um die bleichen Lippen scheint Für ihn ein süßes Wort zu schweben,
260 Ein Wort, das sie nicht sprach im Leben;
Die Augen, die allein gesprochen Yon seinem Himmel, sind gebrochen.
349
Das Leben schwand, die Schönheit nicht Von diesem stillen Angesicht, 265 Als ob vor ihr der Tod sich scheue,
Als müßte der, vor so viel Reiz erschrocken, In seiner grausen Eile stocken, Zu spät erfaßt von bittrer Reue.
Vor Fulcos Leid den Mönchen graut, 270 Wie seine Augen auf der Leiche brennen.
In wilder Angst die Zähren rennen; Der Schrei war seiner Liebe letzter Laut.
Geschieht^s, damit der Tod noch herber quäle. Wenn scheideud eine schöne Seele 275 So festen Schatten wirft auf Erden,
Daß ihre Züge und Gebärden Noch sichtbar sind, wenn sie entschwunden? Damit noch heißer bluten unsre Wunden?
Wenn unglückliche Liebe, ganz umnachtet, 280 Am letzten Ziele, angesichts
Der Leiche steht, sie stumm betrachtet.
Das schöne, starre, kalte Nichts,
Das grause Nichts, das taub und still.
Noch immer das Verlorne scheinen will: 285 Wer kann den dunkeln Weg wohl wissen,
Wer kann erraten wohl den Ort,
Wohin, von ihrer Leiche fort,
Die Liebe wird von ihrem Schmerz gerissen?
Und Fulco tritt zur Toten dicht 290 Mit heft'gem Schritt; die Mönche bangen.
Daß er sie küssend werd' umfangen. Doch nein, o nein, er küßt sie nicht. Was lebend sie so streng versagt.
350
Fulco nicht minder jetzo wagt, 295 Wo daldsam sie es ihm vergönnte
Und nicht mehr hold erröten könnte.
Aus ihren Händen löst er sacht Das KruzifiX; das küßt er wild Und preßt ans Herz das Christasbild ^00 Und atmet tief; wie traamerwacht.
Doch scheinbar nur ist sein Besinnen, Ein andrer Traum zieht ihn von hinnen.
Sein Glück ist hin, damit ist's aus; Doch eh des Schmerzes wilder Braus
:305 Ihn wirbelnd ganz hinabgedreht,
Hat ihn der Sturm noch angeweht, Der jetzt die Völker treibt auf Erden: Er will ein Streiter Christi werden. Er schwingt empor das Kruzifix,
^10 Entschloss'nen Muts^ entflammten Blicks,
Und flieht vom traurigen Gemach, Und jeder starrt ihm staunend nach.
Von Adelheidens Totenbahr Biß ihn der Wahnsinn zum Altar. Slb Wenn all sein Glück ein starkes Herz verloren,
Wenn seine Wund' am tiefsten klafft, Dann wird es vom Verhängnis gern erkoren Und in den großen Sturm hinausgerafft.
Als Fulco stand am Sarg der Lieben, ^20 War ihm ein Hoffen nicht geblieben,
Es finden sich jenseits der Tränen, Die hier umsonst ans volle Herz sich sehnen?
351
Vielleicht hat ihn die Kirch* erworben, Weil Adelheid in ihr gestorben, 325 Die fromme Frau, die, schon vergangen,
Das Bild des Heilands hielt umfangen.
Er haßt uns andern, weil wir meinen, Wer einen Toten liebt, soll weinen, Denn sterben ist: im Geist verschwinden, 330 Wir glauben an kein Wiederfinden.
Er hält am Wahn der frommen Toren, Daß uns die Toten unverloren, Und grollt der Wahrheit kühnen Freiern, Die sich das Menschenlos entschleiern 335 Und keck den Blick durch heilige Nebel tauchen,
Die hallend überm Abgrund rauchen. Ein heimlich vor der Wahrheit Zittern Mag gegen uns sein Herz so wild erbittern.'^
HikolAQS Lenau, Die Alhige'nser (1842).
(61.*)
I Si darf mich des zihen niet,
lehn hete si von herzen liep. Des mohte si die wärheit an mir sehen. Und wil sis jehen. 5 Ich quam sin dicke in solhe not,
Daz ich den liuten guoten morgen bot Engegen der naht. Ich was s6 verre an si verdäht Daz ich mich underwilent niht versan,
10 Und swer mich gruozte daz ichs niht vernam.
11 Min herze unsanfte sinen strit Lät, den ez nu mange zit
Bchabet wider daz aller beste wip,
352
Der ie min lip 15 ' Muoz dienen swar ich iemer var.
Ich bin ir holt: swenn ich vor gote getar, So gedenke ich ir. Daz ruoch ouch er vergeben mir: Wan ob ich des Sünde süle hän, 20 Zwiu schuof er si so rehte wol getan?
III Mit grdzcn sorgen hat min lip Gerungen alle sine zit.
Ich hete liep daz mir vil nähe gie: Dazn liez mich nie 25 An wisheit keren minen muot.
Daz was diu minne, diu noch manigen tnot Daz selbe klagen. Nu wil ich mich an got gehaben: Der kan den liuten helfen üz der ndt. 30 Nieman weiz wie nähe im ist der tot.
IV Einer frowen was ich undertän, Diu äne 16n min dienest nam.
Von der spriche ich niht wan allez guot, Wan daz ir muot 35 Wider mich zunmilt ist gewesen.
Vor aller not so wände ich sin genesen, Dö sich verlie Min herze üf genäde an sie. Der ich da leider funden niene hän. 40 Nu wil ich dienen dem der lönen kan.
V Ich quam von minne in kumber gröz,
Des ich doch selten ie gendz. Swaz schaden ich da von gewunnen hän, S6 friesch nie man 45 Deich ir iht spraeche wane guot,
353
Noch min munt von frowen niemer taot. Doch klage ich daz Daz ich so lange gotes vergaz: Den wil ich iemer vor in allen haben, 50 Und in da nach ein holdez herze tragen.
Her Friderich von Hasen (um 1180^1190).
(61.*)
I Mit sänge wände ich mine sorge krenken.
Dar nmbe singe ich deich si wolte län. So ich ie mSr singe nud ir ie baz gedenke, Sd mugens mit sänge leider niht zergän:
5 Wan Minne hat mich bräht in solhen wän
Dem ich so lihte niht enmac entwenken, Wan ich im lange hcir gevolget hän.
II Sit daz diu Minne mich wolt alsus eren
Daz si mich hiez in deme herzen tragen,
10 Dia mir wo! mac min leit ze vröaden keren,
Ich wsere ein goach, wolt ich mich der entsagen. Ich wil ouch Minnen minen knmber klagen, Wan dia mir künde dez herze also verseren, Diu mac mich wol ze vröuden hüs geladen.
III Mich wundert des wie mich min vrowe twinge S6 sere swenne ich verre von ir bin:
So gedenke ich mir und ist daz min gedinge, Mües ich si sehen, min sorge wsere hin. So ich bi ir bin, des troestet sich min sin 20 Und wsene des daz mir vil wol gelinge:
AlrSrste meret sich min ungewin.
IV So ich bi ir bin, min sorge ist deste m§re, Als der sich nähe blutet zuo der gluot: Der brennet sich von rehte harte sere:
23
354
25 Ir gröziu güete mir daz sdbe taot.
So ich bi ir biO; daz toetet mir den muot, Und stirbe ab rehte, swenne ich von ir kere, Wan mich daz sehen danket also guot.
y Ir schoenen lip hän ich da vdr erkennet,
30 Er tuet mir als der fiarstelin daz lieht;
Diu fliuget dran, unz si sich gar verbrennet: Ir gröziu güete mich also verriet. Min tumbez herze enlie mich also niet^ Ich habe mich so Terre an si verwennet 35 Daz mir ze jungest rehte alsam geschiet
Orare Rnodolf yon Penis (um 1180—1190).
62.*
I Wie wenn Krankheit uns das Herz
So erfüllt, daß es von Plagen, Weh und Pein nichts weiß zu sagen. So betäubt mich nun der Schmerz:
5 Denn mein Unglück ist so groß,
Daß es mir das Denken hemmt. Niemand, den's nicht selbst beklemmt, Weiß, wie mich das Todeslos Des edlen Herrn Barral geschlagen.
10 Drum mag ich singen, lachen^ klagen. Es ist hier ganz bedeutungslos.
11 Hat ein Zauber mich bestrickt,
Hält der Wahnsinn mich umwunden, Daß die Zier mir scheint verschwunden,
15 Die uns sonst geehrt, beglückt?
Denn wie des Magnetes Kraft Eisen hebt und zieht heran, Lenkt' er auf des Ruhmes Bahn Manchen, der schon lag erschlafft;
355
20 Und wer uns Lust and Rahm, verbunden
Mit Klugheit, Milde, Glück entwunden, Der will nichts, was uns Segen schafft.
III 0, wie mancher ist im Drang,
Dem er reichlich stets gegeben,
25 Und wie mancher schied vom Leben,
Als das Grab ihn in sich schlang, Denn sein Tod war vieler Tod. Selber seines Namens Schall Ward geehret überall, 30 Da er Trost und Hilfe bot.
So hoch wußt^ er sich zu erheben Und immer mehr empor zu streben, Bis keine Schrank' ihm mehr gebot.
IV Wie, 0 Herr, so traut und mild, 35 Kann ich euer Lob erreichen?
Denn, dem Brunnen zu vergleichen, Der im Schöpfen neu entquillt, Wächst es an, wenn man's bedenkt; Was man sagt, nie geht's zu Rand 40 Gleich den Gaben eurer Hand,
Die wir sahn uneingeschränkt Mit der Bedürft'gen Menge steigen; Doch Gott hat euch, dem milden Reichen Nun tausendmal so viel geschenkt.
V So habt ihr im höchsten Flor
Einer Blume gleich geendet, Der, wenn sie am meisten blendet. Schnelles Ende steht bevor. Doch der Herr uns bildlich zeigt,
50 Daß der Mensch sich ihm nur weihn
Und der Welt soll abhold sein, Wo er einem Wandrer gleicht.
23*
356
Bedenkt, daß Ehr' in Schmach sich wendet, Die Klugheit selbst in Torheit endet, 55 Wenn man von Gottes Vorschrift weicht.
VI Ach, Herr Gott, der Sünder Tod
Hast da nimmer gern gesehen, Wolltest selbst zum Tode gehen, Sie zu retten aus der Not;
60 Nimm ihn in die heiFge Schar,
Denn du riefst ihn ja von hier! Nicht umsonst fleh' er zu dir, Jungfrau, die du in Gefahr ' Den Heiland flehst, uns beizustehn:
65 Denn deinem brünstigen Gnadeflehen
Vertraun die Besten immerdar.
VII Herr, ist es ein Wunder nicht?
Singen kann ich euren Tod, Wo das Weinen tut so not: 70 Doch es weint ja mein Gedicht.
Drum wird's, euch würd'ger zu besingen, Anmut'gen Troubadours gelingen. Ist's tausendmal auch meine Pflicht.
Friedrieh Diez (1829).
Peire Vidal.
65.*
I Aus der Luft saug' ich Erquicken,
Die mein Land Provence sendet. Alles freut mich, was es spendet. Ja, ich höre mit Entzücken,
5 Was man Gutes von ihm spricht,
Frage und ermüde nicht: So kann mich sein Lob erfreuen.
357
II Solch ein Land hat's nie gegeben;
Wie vom Rhonestrom nach Vence
10 Und vom Meer bis zur Durance,
Noch ein so vergnüglich Leben. Drum ließ ich in lauter Glück Froh mein Herz bei Ihr zurück^ Die den Trübsinn kann zerstreuen.
III Nichts darf uns des Tags beschweren^ Wo wir ihrer uns besonnen,
Da sie Urquell aller Wonnen, Und wer redet ihr zu Ebreu; Ihr, der besten ohne Streit 20 Und der schönsten weit und breit,
Was er sagt, er kann nicht lügen.
IV Was ich dicht' und sonst vollbringe, Ihr verdank' ich 's, da sie Kenntnis Mir verliehen und Verständnis:
25 Darum bin ich froh und singe,
Und was Schönes mir gelingt, Selbst was mir das Herz durchdringt, Dank' ich ihren holden Zügen.
Friedrieh Diez (1829).
(65.*) Proiivön90.
I
Dei blänqueis Aup ä, la mar bluro, Döu Var au Rose em' k la Grau, Mescladis de piano e d'auturo, Se trais lou paus prouvengau.
5 L'aire sömpre dar l'encenturo
En fasönt trelusi sei bau.
358
L'assaniS; loa treblo e lou faro. De sei reToalun,.loa mistrau.
Sa terro fado es embeimado 10 De calour^nteis alenado;
A de soul^Q coumo n' i a gi^!
La yigno e r6aliyi6 Tembrasson; Dintre sei p6a lei flous s'enliasson; Ooamo nno növi a Tarangi^.
II
15 De la belesso t^n la poumo,
£ degun li la dispute, La soaerre bessonno de Eoamo, N^a Tamistango omai Testd.
De la glöri antan foagn^ coumo, 20 Terro fegoundo, se darb^
Proamierenco öadourouso coaroo Uno floas, ei rai döa sab^.
Tamb^n sei pople s^mpre libre, Rouman, Troubaire o b^n Felibre, 25 F^ron flöri ä soun gai soulea;
Se mistran, parlamen, Dur^ngo Fougu^ron li flöu de Prouv^n^o, Escounjur^ron lei tres fl^u.
III
Per6u lei proumier^is aböio 30 T'an ada lou mäu de la fä,
Prouv^ugo: la crestiano id^io A soun fougau se recauf^.
359
Dei yi^i troabaire la li^ar^io De toan sen jamai s'escarfö, 35 Vuei, lou triounfle de MirMo,
A leissa hhn luen sei trafö.
S^mpre tei claronr s'espandisson; Ni tei flous ni tei coaer passisson; Ni s'assoaelon tei cant d^auc^u,
40 ProuvftnQo, e tei bouquet d'estello,
Qnand ta nue claro s^enmantello, Jamai se noblen dins toun c^u.
IV
0 terro de soul^u, ProuvönQo, Br^3 de pouesio e d^amour^ 45 De courtesio e d'aven^n^o,
De frucho d'or e de lusour,
Vieuran dins touei lei souven^ngo Teis encian e tei nonv^a jour, Car auras Teterno jouvöngo 50 E rinmourtalo resplendour.
LoDgo-mai siegues belle e flöri, E conroanes tonn front de glöri, En belnguejant de trelus!
S^mpre as agn la t^sto astrado, 55 DesempiM qn'ä tonn encountrado
Di6n apound^ sonn FM lux!
J. B. Oant, Sounei, Soumto, Sounaio (1874).
360
(66.*)
I Nun ist niht m^re min gedingo
Wan daz si ist gewaltic min.
Bi gwalte sol genäde sin.
Uf den tröst ich ie noch singe. 5 Genäde diu sol überkomon
Grözen gwalt durch miltekeit:
Genäde zimt wol bi richeit.
Ir tugende sint so yoUekomen
Daz durch reht mir ir gwalt sol fromen.
II Swer so staeten dienest künde, Des ich mich doch troesten sol, Dem gelunge lihte wol.
Ze jungest er mit überwunde Daz sende leit daz nähen gät: 15 Daz Wirt lachen unde spil;
Sin trüren gät ze freuden yil; In einer stunt so wirt es rät Daz man zehn jär gedienet hat.
III Swer so langez biten schildet, 20 Der hat sichs niht wol bedäht.
Nach riwe so hat ez wnnne bräht; Trüren sich mit freuden gildet Deme der wol biten kan, Daz er mit zühten mac vertragen 25 Sin leit und nach genädea klagen:
Der wirt vil lihte ein sselic man. Daz ist der tröst den ich noch hau.
Grave Rnodolf TOn Fenis (um 1180-1190).
361
Pons de Capduelh.
69.*
I Nanmehr sei unser Hort und Zuversicht Wer die drei Eön^ge^ ließ zum Ziel gelangen, Da er uns huldreich einen Weg yerspricht. Auf dem der Mensch, wie schwer er sich vergangen,
5 Folgt er nur fromm, Vergebung soll erlangen, Und wessen Herz jetzt Geld und Gut besticht, So daß er bleibt, der zeigt sich als ein Wicht: Denn keiner dttnkt mir reich bei allem Prangen, Der Gott und Ehr' verliert in Furcht befangen.
II Fürwahr, er ist betört, wenn man das Wort Des Herrn betrachtet, der uns aufgegeben. Ihm nachzufolgen treu von Ort zu Ort,
Die Freunde fliehend und ein weichlich Leben. Jetzt ist es an der Zeit, dem nachzustreben! 15 Denn wer dort stirbt, hat mehr, als lebt' er fort, Und minder, wer hier lebt, als stttrb' er dort; Wer edel stirbt — nichts taugt ja, feig zu leben — Besiegt den Tod und lebt dann ohne Beben.
III Wer sich dem Kreuz demüt'gen Herzens naht,
20 Der wird durchs Kreuz Vergebung auch erwerben, Am Kreuze sühnte jede Missetat Er, der den guten Schacher noch im Sterben Begnadigte, den Bösen ließ verderben. Longin verzieh, da er um Gnade bat —
25 Er, der am Kreuz das Werk der Rettung tat, Und uns zum Heil empfing den Tod, den herben: Wer das ihm nicht vergilt, stürzt ins Verderben.
362
lY Wer alle Länder über'm Meer besiegt ' Und Gott nicht ehrt; dem frommt nicht sein Beginnen;
30 Denn Alexander, der die Welt bekriegt,
Nahm nichts als ein Stück Laken mit von hinnen. Wer Gutem Böses vorzieht^ ist von Sinnen: Denn für ein Glück, das ihn nur kurz vergnügt, Gibt er eins hin, das Tag und Nacht genügt
35 Habsücht'ge Toren, die sich nie besinnen, Dem Geize fröhnen, und doch nichts gewinnen!
y Für edel gilt kein Held zu dieser Zeit,
Der Kreuz und Grab nicht Hilfe eilt zu bringen; Mit Waffenschmuck, mit Mut, mit Zierlichkeit
40 Und dem, was gut und schön vor allen Dingen, Vermag man Heil und Ehre zu erringen Im Paradies. 0, wären mehr bereit Die Herrn und Könige zum edlen Streit, Daß sie der Pein des Höllenpfuhls entgingen,
45 Wo Sünder ewiglich in Qualen ringen!
VI Wen Alter oder Krankheit auch beschwert,
Der muß sein Gold den Kämpfern nicht versagen, Denn falls ihm Lauheit nicht die Fahrt verwehrt. So tut er wohl, zum Zuge beizutragen.
50 Ach, was wird vor dem Weltgerichte sagen Wer pflichtvergessen nicht von dannen fahrt, Wenn Gott spricht: ,die ihr falsch seid und verkehrt, Für euch ward ich getötet und geschlagen'? Dann wird auch der Gerechteste verzagen!
Friedrich DIez (1826).
363
Peirol.
70.*
I Als die Liebe meine Brust
Von der Sehnsacht sah befreit^ Bief sie mich mit Fehdelast So heraus zum Liederstreit:
5 ;^Freand Peirol^ es tut mir leid;
Daß ihr böslich wollt entfliehn; Aber sagt, wenn ihr forthin Des Gesangs und mein entbehrt, Worin sucht ihr euren Wert?"
II ^^Lang, 0 Liebe, dient' ich dir,
Doch dich rührt nicht meine Pein: Denn mein Dienen brachte mir, Wie du weißt, nichts Gutes ein. Sieh, ich will es dir verzeihn,
15 Aber fürder laß mir Ruh,
Weiter mut' ich dir nichts zu; Keinen sonst, als diesen Lohn, Trag' ich so vergnügt davon.**
III „Freund Peirol, ihr wollt' fürwahr
20 Der Geliebten euch entziehn,
Die euch stets so freundlich war, Stets so liebevoll erschien. Meinen Willen zu voUziehn? Ihr seid zu veränderlich, 25 Und gewiß, ihr täuschtet mich.
So voll Lust und Liebesdrang Zeigtet ihr euch im Gesang."
interpoi. IV „Licbe, scit ich Sie erblickt,
Hab' ich sie geliebt und bin 30 Noch ihr Freund, so sehr entzückt
364
Fühlt' ich mich gleich am Beginn, Doch betört ist nicht mein Sinn. Mancher zwar mit Ach nnd Weh Sagt dem Liebchen nnn Ade, 35 Der vergnügt zu Hause blieb',
Wenn ihn Saladin nicht trieb'.*^
V „Denkt nicht, Freund, daß ihr im Sturm
Araber und Türken zwingt.
Zu verlassen Davids Turm! 40 Einen Rat, der besser klingt,
Hab' ich: seid verliebt und singt!
Ihr wollt ziehn und noch entzweit
Führen hier die Kön'ge Streit!
Habt doch auf die Freiherrn acht, 45 Sie sind nur auf Zwist bedacht/^
(IV) VI „Liebe, nie hab' ich gefehlt,
Nur aus Not die Pflicht verletzt. Habe Gott zum Hort erwählt, Bitt' ihn, daß er Schranken jetzt 50 Dem Gezänk der Eön'ge setzt,
Da Verzug nur Unheil droht: Denn es tut gewißlich not. Daß der tapfre Markgraf bald Findet einen neuen Halt/^
VII „Freund Peirol, mit Ach und Weh
Sagt gar mancher nun Ade, Der gewiß hier bei uns blieb', Wenn ihn Saladin nicht trieb'/'
(VI) VIII „Liebe, wisse vom Delphin,
60 Wenn die Eön'ge auch nicht ziehn:
Nicht dem Krieg zulieb* und dir Bleibt der edle Degen hier."
Friedricli Diez (1829).
365
(70.*)
I Quant Amors vit que je li aloignoie^
Et j'oi mon caer retrait de sa prison, Si li fa vis qae trop la ressoignoie, Lors m'assailli d'ane estrange tenson
5 Et dist: «Thiebaus^ ja estes vos mes hom.
Or me monströs quel tort je vos faisoie Qae me vol6s gaerpir en tel saison.»
II «GerteSy Amors, assez i troveroie^
Por vos gaerpir, forfait et mesprison.
10 Mais ne voi riens que je conqaerre i doie,
Por ce vers vos ne demant se paix non. Si soi^s dame^ et je uns povres hom Qni n'a talent qae ja mais a vos soie, Se Dens me done aillors ma guerison.»
III «Certes, ThiebauS; je me correceroie, S'encor de moy ne feissi6s chanson; Vostre chanters me piaist et esbanoie, Gar molt vos voy de belle entencion. Or ne qaer^s vers moi nalle achoison;
20 Qae bien sachi^s qae^ si grans pueples proie,
Qu^il ne puet pas a toas faire raison.»
IV «Ja DeaS; Amors, ma proiere ne croie^ Qaant vos en moy ja mais avrois parson; Que j'ai le duel, dont li aatre ont la joie,
25 Et s'av6s fait de moi autrai garson.
Si com l'aveagles qaiert la voie a baston, Vos ai je qais, et si ne vous veoie. Trop estes trouble, et s'av^s si der non!:»
V «Comment; ThiebaaS; ne voas ravrai je dont?^
30 «Nenil, Amors; en pardon se foloie
Qui mais se velt remetre en tel prison.
366
VI Tous jors a vous portal loiaul tesmoing^
Et V08 m'av^s ju^ d'nne corroie Oq je ne puls faire se perdre non.»
Thibaat IT. de Champagne, Boi de Nararre (1201—1253).
Lo Monge de Montaudon.
73.*
I Darch gutes Glück hatt' ich einmal
Ein Gespräch im Himmel drohen, Wo die Mönche Klag' erhöhen^ Die Weiber schminkten sich zumal; 5 Vollführten da ein groß Geschrei:
Die Farben stiegen schon im Preis, Weil sie die Wänglein rot und weiß Bemalten, was doch sündlich sei.
II Gott sprach zu mir mit offnem Sinn:
10 ^^Mönch, ich hab' es wohl vernommen,
Daß ihr seid zu Schaden kommen.
Drum mir zulieb' geh' eilends hin,
Verbiete solches Tun den Frau'n.
Genug der Klagen hört' ich an, 15 Und lassen sie nicht ab fortan,
Sie sollen schlimme Dinge schau'n!^'
III ;,Mein Herr und Gott", sprach ich, „erwägt
Billiglich: daß alle Frauen Lieben zierlich auszuschauen, 20 Das hat Natur in sie gelegt.
Drum sei es Euch kein Ärgernis, Und schweigen sollt' der Mönche Schar! Daß sie den Weibern immerdar Gehässig waren, ist gewiß."
367
IV „Mönch", sprach der Herrgott, „Torheit nur
Hat dir jetzt im Sinn gelegen. Daß sich meinem Schluß entgegen Soll schmücken meine Kreatur. Sie gliche ja mir selber ganz, 30 Wenn sie, die täglich altern soll,
Mit bunten Farben listenvoll Sich schüfe neuen Jugendglanz."
V „Ihr redet, Herr, so gar ergrimmt.
Weil Ihr thront so hoch im Blauen, 35 Und doch lassen nie die Frauen
Vom Schminken, wenn Ihr nicht bestimmt,
Daß ihre Schönheit nicht verfällt,
Bis sie der Tod ruft ab von hier.
Wollt Ihr das nicht, so müsset Ihr 40 Die Farben tilgen von der Welt."
Hieran schließen sich noch ein halb Dutzend Strophen, in denen die Sache in einem Tone weitergeführt wird, der heutzutage weder auf Erden noch vollends im Himmel als wohlanständig angesehen würde . . .
Panl Heyse, Der Mönch von Montaudon (1880).
(74.*)
Fra l'altre cose non lievi a portare
£] '1 mercenar veder tosto arricchito, E l'uom che di fiorini h mal fornito Far del superbo e voler grandeggiare, 5 E '1 ricco stolto alla ringhiera andare
(Yuol senneggiare, e scendene schernito), La femmina che ha il quarto marito Di castitä volersi gloriare. Ancora, ed ^ vie maggior ricadia, 10 Air ignorante veder dar sentenza
Di quella cosa che non sa che sia.
368
II mal volpon, che par di penitenza Ed h vasello di ipocrisia, Udir giurare in bnona cosc'ienza.
Btndo Bonlehl da Si«na (gest. 13B7).
Gaucelm Faidit.
77.*
I Now Fate has filled the measure of my woes, And rent my heart with grief unfelt before;
No fnture blessings wounds like these can close, Or mitigate the loss I now deplore. 5 The valiant Bichard, England's mighty king,
The sire and chief of all that's good and brave, Of tyrant Death has feit the fatal sting: A thousand years bis equal coald not bring The World from meanness and contempt to save.
II Not Alexander's seif, whose slanght'ring sword Each warlike nation of the earth subduM^ Not Charlemagne, nor Arthur, Britain's lord, Could boast snch prowess, worth, and fortitnde. In this corrapt, this base^ perfidious age,
15 In truth and wisdom he had no compeer;
Of half the actors on the world^s great stage, Eis splendid virtues could the hearts engage, The rest bis strength and yalour taught to fear.
III The friend of Virtue and of Honour's gone!
20 For though to all her trnmpets Farne give breath; Yet vain are great and glorious deeds^ for none Can shield the hero from the dart of Death! Since such the wretched State of human race^
369
Why should we fear to mingle with the dead? 25 For me I ask of God no other grace^
Than instant to arrive at that blest place Where Kichard's great and tow'ring soul is fled.
IV 0 potent Prince! who now in feats of arras,
In tonmaments^ or splendid conrts shall shine? 30 Or who to modest worth display the charms
Of trne munificence, with band benign?
Ab! where will Genius now a Patron find?
Thy fond dependants au asylnm^ where?
No fostVing father Fato bas left bebind^ 35 But all; abandon'd by the world unkind,
Fly to the arms of Death, or wild Despair!
V Now Pagans, Turks, and Saracens elate,
Who thought theo more than man of woman born^ Exulting in thy sad, untimely fate,
40 Will treat the Christian name with pride and scorn. The boly sepulchre each day will be A barder conquest to the faithful brave — Bat such is God's inscrutable decree! For Syria, had it been bis will to free,
45 He still had kept bis Champion from the gravel
VI But where will prince or potentate be found The sacred tomb, like theo, to gain and save^ Or like thy brothers, Henry, eatly crown'd, And courteous Geoffry, lov'd by all the brave!
50 No Chief like these remains of human race, Who day by day to certain conquest leada; Their steps no future hero e'er will trace. And be who now presumes to claim their place, Must earn and keep it by transcendant deeds.
24
370
YII OhI most rever'd of all the sons of Farne I For evVy crime may God thy pardon seall Remembring thon wert foremost to proclai»; Throaghont the earth, the glory of hui name. And canse to assert with nnremülmg zeal.
Charles Bumej (1782).
77.*
I Hart ist's für mich, daß ich den größten Schlag, Den größten Schmerz, ach^ den ich je empfand Und zu beweinen habe Tag für Tag, Im Liede muß verkündigen und melden!
5 Denn er, der Vater nnd das Haupt der Helden, Der mächtige Richard, Herr von Engelland, Ist totl Wie furchtbar traf uns Gottes Handl Welch grausam WortI Wie schrecklich es uns schlägt! Der ist von Stein, den es nicht tief bewegt.
II Tot ist der König — tausend Jahre flohn.
Es kam kein Mann^ wie er! Nein, nie erschien. Nie ward geschaut solch edler Erdensohn, So hehr, so mild, so gütig, solch ein Krieger! Selbst Alexander, des Darius Sieger,
16 Hat nicht so viel gespendet noch verliehn, Ja, Karl und Artus reichen nicht an ihn: Denn alle Welt — ich sag' es unverhüllt — Hat er mit Liebe teils und Furcht erfüllt.
III Wie hält es doch auf dieser falschen Welt
20 Ein Mensch noch aus, den Sinn und Tugend schmückt,
Da edles Wort und Werk nicht sicher stellt?
Wer mag hier mehr und minder sich bestreben?
Denn seine Macht bewies der Tod uns eben:
Er hat das Edelste, was uns beglückt, 25 Preis, Ehr' und Heil mit einem Streich entrückt!
371
Und da den Tod nichts hindert, wie wir schaun. So sollt' es nns anch minder vor ihm graun.
IV Ach| hoher Fürst; wie soirs in dieser Zeit Mit Waffen^ wie mit prächt'gen Spielen gehn^
30 Mit schöaem Spenden, großer Festlichkeit,
Seitdem ihr Hort und Führer ging von hinnen? Was werden die Verlorenen nun beginnen, Die sich gefreut, in eurem Dienst zu stehn Und ihrem Lohn umsonst entgegen sehn?
35 Was jene, die ihr machtet reich und groß? Die geben sich mit Becht den Todesstoß!
y Mehr als der Tod, ein schmählich Leben dräut Den Elenden, das keinen Trost verspricht, Und, die kein Kind des Weibs wie euch gescheut,
40 Die Sarazenen, Türken, Perser, Heiden
Erheben sich mit Stolz bei unserm Leiden, So daß man schwerer nur das Grab erficht. Doch Gott wiU's haben, denn wollt' er es nicht Und lebtet ihr noch, Herr, dann — ohne Trug —
45 Entflöhen sie aus Syrien bald genug.
VI Daß Kön'ge oder Fürsten es noch jetzt Erobern, darauf ist nicht mehr zu baun; Doch, die an eure Stelle sind gesetzt, Die sollten stets auf euer rühmlich Leben
50 Und auch auf eurer Brüder wackres Streben Des jungen Königs und Graf Gottfrieds schaun. Und wer euch drei ersetzen wollte, traun, Dem ziemt' ein redlich Herz, ein ernst Bemühn, In dem, was gut, zu wachsen und zu blühn.
VII Herr, güt'ger Gott, der du wahrhaft'ges Leben, Wahrhaftiger Gottmensch und Erbarmer bist,
24*
372
Vergib ihm, wie er des bedürftig ist. Und woll', 0 Herr, sein Sand'gen übersehn, Gedenke, daß er zog, dir beizustehn.
Friedrleli Diez (1829).
Guilhem de Cabestanh.
(78.*)
Messer Ouiglielmo Eosstgltone da a mangiare alla moglie stia ü cuore dt messer Guiglielmo Quardastagno uceiso da Im et amato da lei: ü che ella sapptendo, poi si giUa da una alta finestra in terra e mnore, e eol suo amante
e sepellita.
Essende la novella di Neifile finita, non senza aver gran compassion messa in tntte le sne compagne, il Re, il qnal non intendeva di guastare il privilegio di Dioneo, non essendovi altri a dire, incominciö: £lmmisi parata 5 dinanzi, pietose donnO; nna novella alla qnal, poi che cosi degli infortunati casi d'amore vi dnole, vi converrä non meno di compassione avere che alla passata, per ciö che da piü furono coloro a^ qnali cid che io dird avvenne, e con piü fiero accidente che quegli de' qaali
10 ^ parlato.
Dovete adnnqne sapere che, secondo che raccontano i Provenzali, in Provenza faron giä dne nobili cavalieri, de' quali ciascnno e castella e vassalli aveva sotto di s^, et aveva Tnno nome messer Gniglielmo Rossiglione, e
15 l'altro messer Guiglielmo Guardastagno; e per ciö che l'nno e l'altro era prod'nomo molto nell'arme, s'amavano assai, et in costume avean d'andar sempre ad ogni torniamento o giostra o altro fatto d'arme insieme, e vestiti d'nna assisa. E come che ciascnn dimorasse in
20 nn sUo castello, e fosse Tun dalFaltro lontano ben diece miglia, pure avvenne che, avendo messer Guiglielmo
373
Rossiglione una bellissima e vaga donna per moglie, messer Gniglielmo Gnardastagno faor di misura, non ostante l'amistii e la compagnia che era tra loro, s'in-
25 namorö di lei, e tanto, or con nno atto et or con nno altro^ fece^ che la donna se n*accorse, e conoscendolo per yalorosissimo cavaliere, le piacque, e cominciö a porre amore a lui, in tanto che niuna cosa piü che lai di- siderava o amava, n^ altro attendeva che da lui esser
30 richiesta: il che non gaari stette che awenne^ et in- sieme farono et una volta et altra^ amandosi forte. E men discretamente insieme nsando^ avvenne che il marito se n'accorse, e forte ne sdegnö, in tanto che il grande amore che al Gnardastagno portava in mortale odio
35 converti; ma meglio il seppe tener nascoso che i dne amanti non avevano sapato tenere il loro amore, e seco diliberö del tutto d'ncciderlo. Per che, essende il Rossi- glione in questa disposizione, sopravenne che nn gran torneamento si band! in Francia, il che il Rossiglione
40 incontanente significö al Gnardastagno, e mandogli a dire che se a Ini piacesse, da Ini venisse, et insieme diliberrebbono se andar vi volessono e come. II Gnarda- stagno lietissimo rispose, che senza falle il di segnente andrebbe a cenar con Ini. II Rossiglione, ndendo queste,
45 pensö il tempo esser venuto di poterlo nccidere; et armatosi il di segnente, con alcuno sno famigliare monto a cavallo, e forse nn miglio fnori del sno castello in un bosco si ripose in gnato, donde doveva il Gnarda- stagno passare: et avendolo per nn buono spazio atteso,
50 venir lo vide disarmato con dne famigliari appresso disarmati, si come colui che di niente da lui si guar- dava; e come in quella parte il vide giunto dove vo- leva, fellone e pleno di mal talento con nna lancia fiopra mano gli nsci addosso gridando: «Tu se' mortol)^,
55 et il cosi dire et il dargli di quesla lancia per lo petto fii nna cosa. II Gnardastagno, senza potere alcnna difesa
374
fare o pur dire nna parola, passato di quella lancia^ cadde, e poco appresso mori. I saoi famigliari, senza aver conoscioto chi ciö fatto s'avesse, voltate le teste
60 de' cavalli; quanto piü poterono si faggirono verso il castello de! lor siguore. II Rossiglione smontato^ con an coltello il petto del Guardastagno apri, e colle pro- prie mani il cuor gli trasse, e quel fatto ayyiluppare in an pennoncelio di lancia, comandö ad an de' saoi
65 famigliari che nel portasse; et avendo a ciascan coman- dato che nian fosse tanto ardito che di qaesto facesse parola, rimontö a cavallo, et essende giä, notte, al suo castello se ne tomö. La donna, che adito aveva il Gaardastagno dovervi esser la sera a cena, e con di-
70 sid^ro grandissimo Taspettava, non vedendol venire si maravigliö forte, et al marito disse: «E come h cosi, messere, che il Gaardastagno non h vennto?» A cai il marito disse: «Donna, io ho avato da lai che egli non ci paö essere di qai domane», di che la donna an poco
75 tarhata rimase. II Rossiglione, smontato, si fece chia- mare il cuoco e gli disse: «Prenderai qael caor di cinghiare, e fa che ta ne facci ana vivandetta, la migliore e la piü dilettevole a mangiar che ta sai; e qaando a tavola sarö; me la manda in nna scodella d'argento.»
80 II cnoco presolo, e postavi tatta Tarte e tatta la soUi- citadine saa, minazzatolo e messevi di haone spezie assai, ne fece uno manicaretto troppo baono. Messer Gaiglielmo, qaando tempo fu, con la saa donna si mise a tavola. La vivanda venne, ma egli per lo malificio
85 da lai commesso, nel pensiero impedito, poco mangiö. II cnoco gli mandö il manicaretto, il qaale egli fece porre davanti alla donna, s6 mostrando qaella sera svogliato, e lodögliele molto. La donna, che svogliata non era, ne cominciö a mangiare e parvele baono; per
90 la qaal cosa ella il mangiö tatto. Come 11 cavaliere ebbe vedato che la donna tatto Tebbe mangiato, disse:
375
«Donna^. chente v'^ paruta questa vivanda?» La donna rispose : ^cMonsignore, in buona f^ ella m'^ piaciuta molto.» «Se m'aiti Iddio»; disse il cavaliere, «io il vi credo, 95 n^ me ne maraviglio, se morto v'6 piaciato cid che yivo piü che altra cosa yi piacque.» La donna^ udito questO; alqnanto stette: poi disse: «Come? che cosa ^ questa che voi m'avete fatta maogiare?» II cavalier rispose: «Quello che voi avete mangiato, h stato vera-
100 mente il cuore di messer Guiglielmo Guardastagno, il qnal voi, come disleal femina, tauto amavate; e sappiate di certo ch'egli ^ stato dessO; per ciö che io con queste mani gliele strappai, poco avanti chUo tornassi, dal petto.» La donna, üdendo qaesto di colai cui ella piü
105 che altra cosa amava, se dolorosa fa non ^ da doman- dare; e depo alqnanto disse: «Voi faceste qaello che disleale e malvagio cavalier dee fare; ch^ se io, non sforzandomi egli, l'avea del mio amor fatto signore o voi in qnesto oltraggiato, non egli, ma io ne doveva
110 la pena portare. Ma unqae a Dio non piaccia che sopra a cosi nobil vivanda, come ö stata quella del cuore d'un cosi valoroso e cosi cortese cavaliere come messer Guiglielmo Guardastagno fu, mai altra vivanda vada.» E levata in pi^, per una finestra la quäle dietro
115 a lei era, indietro senza altra diliberazione si lasciö cadere. La finestra era molto alta da terra^ per che, come la donna cadde, non solamente mori, ma quasi tutta si disfece. Messer Guiglielmo , vedendo questo, stordi forte, e parvegli aver mal fatto ; e temendo egli
120 de' paesani e del conte di Proenza, fatti sellare i ca- valli, andö via. La mattma seguente fu saputo per tutta la contrada come questa cosa era stata: per che da quegli djBl castello di messer Guiglielmo Guardastagno, e da quegli ancora del castello deila donna, con gran«
125 dissimo dolore e pianto furono i due corpi ricolti^ e nella chiesa del castello medesimo della donna in una
376
medesima sepoltura für posti, e sopr'essa scritti versi significanti chi fosser quegli che dentro sepolti y'erano, et il modo e la cagione della lor morte.
GIOTannl Boecae«io, // Decamwone IV, 9 (um 1850).
(78.*)
Les infortunds amours de Gabrielle de Vergi
et de Raoul de Coucy.
I H^las! qui ponrra jamais croire
L'amour de Raoul de Coucy?
Qui^ sans pleurer, lira l'histoire
De Gabrielle de Vergi? 5 Toas deux s'aim^rent d^s Teufance:
Mais le Sort injaste et jaloux
L'avoit mise sons la puissance
D'an barbare et cmel ^poux.
II Fayel, epoux de Gabrielle,
10 Tonrment6 de jaloax soupgons,
Avoit enferm6 cette belle
Dans les plus affreases prisons:
Tout amant 6toit redoatable,
Mais surtout Coucy Talarmoit; 15 Et Gabrielle fut coupable
D^s qu'il sut que Coucy Taimoit.
III Elle employoit en vain les larmes
Pour parvenir ä le calmer;
Ni sa jeunesse, ni ses cbarmes; 20 Rien ne pouvoit le d^sarmer.
«Quel est mon crime?», disoit-elle;
«L'innocence devroit toucher:
Je suis et je serai fidöle;
Qu'avez-vous ä me reprocher?»
377
IV «Partage les maux que j'endure», '
B^pondoit rinüexible eponx: «J'ai tont appris; crois-tn, paijure^ £yiter nn juste coarroax? Coacy n'a qae trop su te plaire^
30 Et bientöt je m^en vengerai:
Oe nom allume ma col^re; Mais dans son sang je T^teindrai.»
V Cependant Coucy, le modöle
Des vrais et des parfaits amans^
35 Ayant appris qne Gabrielle
Sonffiroit les plns cruels tourmens, Par un effort que TAmonr meme N'approQva pas sans en fr^mir, Des lieax qn'habite ce qu^l aime
40 II r^solnt de se bannir.
VI «Je vais>, dit-il, «par mon absence
Galmer le barbare Fayel; Je qaitte pour jamais la France: Ah! que ce d^part est cruel!
45 N'importe; je me sacrifie
Au eher objet de mes amours: Trop heureux, en perdant la vie, Si je conserve ses beaux jours!x>
VII II pari, et va joindre Tarm^e
50 Dans les pays les plus lointains;
Elle 6toit alors occup^e A combattre les Sarrasins. U se met d'abord k la tSte De deux cents Chevaliers choisis; 55 Avec leur secours il arrete
Tous les efforts des ennemis.
378
VIII L'amour, le d^sespoir, la rage,
Tonr ä toar animant son coear, Redoubloient encor son coarage; 60 Enfin il revenoit vainqnenr,
Qaand d'nne blessnre craelle II 86 sent d^chirer le flanc: Frapp6 d'une atteinte mortelle^ II tombe balgn^ dans son sang.
IX AlorS; sentant sa fin prochaine,
II demande son 6cayer; D'une main qu'il conduit ä peine, II 6crit snr son bouclier. Monlac arrive tont en larmes,
70 «Ne plains point», dit-il, «mon destin^
Mais plntöt celle dont les charmes N'ont pu fldchir an inhnmain.
X Ta connois mon amonr extreme;
Ponr m'ob^ir c'en est assez:
75 Porte mon coeur ä ce que j'aime,
Avec ces mots que j'ai trac^s: Je remets ce soin ä ton z^Ie...» II expire^ et prononce encor Le nom cbdri de Gabrielle
80 Jusque dans les bras de la mort.
XI Victime de Tobdissance,
Monlac, ayant ex6cat6 D'an maitre ador^ d^s Tenfance La triste et tendre volonte,
85 S'embarque ä Tinstant pour la France.
II arrive pr^s du chäteau Du tyran qni sous sa puissance Renfermoit Tobjet le plus beau.
379
XII Seul confident de Tentreprise^
90 II attend un heareux moment;
Ayec grand soin il se d^guise Pour röassir plas sürement: Qnand Fayel^ qae rinqaietude Ne laissoit Jamals en repos, 95 Le Yoit pr^s de sa solitude,
Le prend pour an de ses rivanx.
XIII II l'arrete et croit le connoitre,
II le perce de mille coaps; Craignant tout des projets du maitre^
100 Kien n'öchappe k ses yeux jaloux.
Quel plaislr enivre son äme! II voit le ccßur, il en jouit: Quel coup faneste ponr sa flamme! II lit la lettre, il en fr^mit.
XIV D^s qa'il les ent en sa puissance;
N'^coatant plas qae sa farear, De la plus barbare yengeance
II m^dite en secret l'horreur: La sombre et pale Jalousie^ 110 Ce monstre snivi des Eegrets,
Pour venger sa flamme trabie Lni Souffle les plus noirs projets.
XV II goüte d6jä par avance
Les douceurs qu'elle lui promet;
115 De cette flatteuse esp^rance
II craint de retarder Teffet: «Je veux», dit-il, «que Timposture Cachant TafiPreuse y^rit^^ Ce coeur, aimö de la paijure,
120 Comme an mets lui soit pr^sent^.»
380
XVI
On ob6it; et Thenre arrive Oü l'on sert ce repas crael; Gabrielle, triste et craintive, Approche en tremblant de Fayel. ^25 pour h&ter Tiiistant qu'il esp^re,
II ofifre, il presse; eile se rend: «Ce mets»; dit-il^ «a du te plaire, Car c'est le coear de ton amant.»
^VlI Elle tombe sans connoissance.
130 Fayel, que la furear condnit,
Craignant de perdre sa vengeance, La rappelle an jour qn'elle foit. «Juste ciel! quelle barbarie!»^ S'^cria-t-elle avec eflfroi...
135 «Moindre encor qae ta perfidie:
Vois cette lettre, et juge-toi.»
XVIII Alors la for^ant ä la lire,
Ses yeox Tobservent avec sein; II croit adoucir son martyre, 1^0 Si de sa honte il est t^moin.
Elle prend d'une main tremblante L'^crit qui doit combler ses manx^ Et d'ane voix foible et mourante^ Prononce avec peine ces mots:
XIX «Bientöt je vais cesser de vivre,
Sans cesser de vons adorer, Content si ma mort vons d61iyre Des maux qa'on vous fait endnrer. Elle n^a rien qni m'^ponvante;
150 Sans Yons la vie est sans attraits.
Un regret pourtant me tourmente: Qnoi! je ne vons verrai jamais
381
XX Recevez mon coeur comme an gage
Du plus yif^ da plas tendre amoar;
155 De ce triste et noavel hommage
J*ose esp^rer qaelqae retour: Daignez l'honorer de vos larmes; Qu'il Yous rappelle mes malheurs: Cet espoir a pour moi des charmes.
160 Je vous adore: adieu, je meurs.»
XXI Elle veut r^p6ter encore
Des mots si tendres, si touchans: £n pronon^ant: ...«Je vous adore», Un froid mortel saisit ses sens.
165 Par un exc^s de barbarie^
Fayel prend des soins superflus Pour la rappeler ä la vie; Mais eile n'6toit d^jä, plus.
L. C. de la Baume-Le-BUnc, Ihic de la YaUi^re (1753).
(78.*) Der Kastellan von Coucy.
Wie der Kastellan von Coucy
Schnell die Hand zum Herzen drückte, Als die Dame von Fayel Er zum erstenmal erblickte! 5 Seit demselben Augenblicke
Drang durch alle seine Lieder Unter allen Weisen stets Jener erste Herzschlag wieder.
Aber wenig mocht^ ihm frommen 10 All die süße Liederklage;
Nimmer darf er dieses hofiPen^ Daß sein Herz an ihrem schlage.
Wenn sie auch mit zartem Sinn
382
Eines schönen Lieds sich frente, 15 Streng und stille ging sie immer
An des stolzen Gatten Seite. Da beschließt der Kastellan,
Seine Brust in Stahl zu hüllen
Und mit draufgeheft'tem Kreuz 20 Seines Herzens Schlag zu stillen.
Als er schon im hell'gen Lande
Manchen heißen Tag gestritten^
Fährt ein Pfeil durch Kreuz und Panzer,
Trifft ihm noch das Herze mitten. 25 „Hörst du mich, getreuer Knappe?
Wann dies Herz nun ausgeschlagen,
Zu der Dame von Fayel
Sollst du es hinübertragen.^^ In geweihter, kühler Erde 30 Wird der edle Leib begraben;
Nur das Herz, das müde Herz
Soll noch keine Ruhe haben. Schon in einer goldnen Urne
Liegt eS; wohl einbalsamieret, 35 Und zu Schiffe steigt der Diener,
Der es sorgsam mit sich führet. Stürme brausen, Wogen schlagen,
Blitze zucken, Mäste splittern;
Ängstlich klopfen alle Herzen, 40 Eines nur ist ohne Zittern.
Golden strahlt die Sonne wieder,
Frankreichs Küste glänzet drüben;
Freudig schlagen alle Herzen,
Eines nur ist still geblieben. 45 Schon im Walde von Fayel
Schreitet rasch der Urne Träger,
Plötzlich schallt ein lustig Hörn
Samt dem Rufe wilder Jäger;
383
Ans den Büschen rauscht ein Hirsch; 50 Dem ein Pfeil im Herzen stecket^
Bäumt sich auf und stürzt und liegt Vor dem Knappen hingestrecket. Sieh! der Bitter von Fayel,
Der das Wild ins Herz geschossen^ 55 Sprengt heran mit Jagdgefolg',
Und der Knapp' ist rings umschlossen. Nach dem blanken Goldgefäß
Tasten gleich des Eitters Knechte^ Doch der Knappe tritt zurück, €0 Spricht mit vorgehaltner Eechte:
;;Die3 ist eines Sängers Herz,
Herz von einem frommen Streiter, Herz des Kastellans von Coucy; Laßt dies Herz im Frieden weiter! 63 ;;Scheidend hat er mir geboten,
Wann dies Herz nun ausgeschlagen, Zu der Dame von Fayel Soll' ich es hinübertragen/^ ;,Jene Dame kenn' ich wohl," 70 Spricht der ritterliche Jäger
Und entreißt die goldne Urne Hastig dem erschrocknen Träger; Nimmt sie unter seinen Mantel, Eeitet fort in finstrem Grolle, 75 Hält so eng das tote Herz
An das heiße, rachevolle. Als er auf sein Schloß gekommen, Müssen sich die Köche schürzen, Müssen gleich den Hirsch bereiten 80 Und ein seltnes Herze würzen.
Dann, mit Blumen reich bestecket, Bringt man es auf goldner Schale,
85
384
Als der Ritter von Fayel Mit der Dame sitzt am Mahle.
Zierlich reicht er es der Schönen, Sprechend mit verliebtem Scherze: „Was ich immer mag erjagen, Euch gehört davon das Herze.'^
Wie die Dame kaum genossen, 90 Hat sie also weinen müssen.
Daß sie zn vergehen schien In den heißen Tränengüssen.
Doch der Ritter von Fayel
Spricht zu ihr mit wildem Lachen: 95 9)Sagt man doch von TaubenherzcD,
Daß sie melancholisch machen:
„Wie viel mehr, geliebte Dame, Das, womit ich Euch bewirte, Herz des Kastellans von Coucy,
100 Der so zärtlich Lieder girrte!"
Als der Ritter dies gesprochen, Dieses und noch andres Schlimme, Da erhebt die Dame sich. Spricht mit feierlicher Stimme:
105 „Großes Unrecht tatet Ihr;
Euer war ich ohne Wanken, Aber solch ein Herz genießen Wendet leichtlich die Gedankeu. „Manches tritt mir vor die Seele,
110 Was vorlängst die Lieder sangen;
Der mir lebend fremd geblieben. Hat als Toter mich befangen. „Ja, ich bin dem Tod geweihet. Jedes Mahl ist mir verwehret;
115 Nicht geziemt mir andre Speise,
Seit mich dieses Herz genähret.
385
,;Aber Ench wünsch' ich zum Letzten Milden Sprach dea ew'gen Richters.*' Dieses alles ist geschehen 120 Mit dem Herzen eines Dichters.
Ludwig Uhlaud, Sängwlieb« (1812).
(78.*)
La Dame de la Hunaudaye.
A Raoul JRosQres.
1 Guillaume Toarnemine ä. la barbe vieillie, Dont 1e coeui* est plus dar que sa cotte de fer, Emm^ne en son chäteaa Bertranne la jolie.
4 C'^tait le doux printemps aapr^s da froid hiver^ Aa nid de l'öperyier la timide colombe, Sar l'arbre dess^ch6 l'^clatant rameaa vert.
7 Soas son dais blasonn6, lorsque le jour qui tombe De sa lueur mourante empourpre les cr6aeaax^ L'^pouse du baron k son ennui succombe;
10 Pendant que, d'un pas lourd, sous les mornes arceaux Se prom^ne songeur messire Toarnemine^ Dont les yeux sont plus noirs que l'aile des corbeaux;
13 La dame, envelopp^e en son manteau d'hermine, Songe k l'ami d'enfance aux regards francs et doax^ Qui captiva son coeur avec sa noble mine;
16 Si c'^tait lui plutöt que ce morose 4poux^ Gomme eile aurait aim6, caressaot sa chim^re, Yivre en ce vieux chäteau, loin du monde jalouxl
19 Deux ans sont ^coul6s: la vie est moins am^re A Bertranne: un rayon 6claircit son ciei noir; Sa chaine d^sormais lui semble plus l^g^re;
25
386
22 Car eile a pour l'amour oubli^ le devoir;
Vers 2'heare oü sar les champs le soir ^tend son ombre, Son galant d'antrelois eu secret vient la voir.
25 Mais qnelqa'un les trahit: lorsqne par le bois sombre, II cheminait apr^s un heareax rendez-vons^ Gaillaume le frappa de blessares sans nombre.
28 Le lendemain, ä table il disait d'un air donx: «Yens plairait-il goüter k ce coear de chevrette, Que j'ai fait pr^parer^ madame^ expr^s poar yous?
31 — Grand merci, monseigneur,» r^pondit la paüvrette^ Qai trois fois demanda de ce plat succulent, Et lui trouva sans doute une savenr secr^te.
34 Le baron la couvait de son regard brülant; Puis quand eile eut fini: «Jamals en ma cnisine On n'appreta, madame, un mets plus excellent;
37 Jamals on ne servit de cbair aussi divine:
Pour vousy et pour vous seule, on a cnit avec art Le coeur du damoiseau qui trompa Tournemine.»
40 Bertranne^ en pälissant^ tourna son fier regard Vers son cruel ^poux: «Que je vous remercie D'ävoir en ma faveur deploye tant d'^gard!
43 Ce coeur, qui par amour de moi perdit la vie, Est tout mien desormais; ne soyez pas surpris, Si nul mets ä präsent n'excite mon envie.)^
46 Lors qu'elle eut dit ces mots d'un grand air de m6priS; La dame en' pleurs s^enfuit sans vouloir rien entendre: Nulle ehose ici-bas pour eile n'a de prix.
49 En pensant ä celui que la Mort yient de prendre, Oinq jours apr^ de faim Bertranne a tr^passe; Que le Seigneur J6sus fasse paix ä sa cendre!
387
52 Le Souvenir da crime est loin d'Stre effac6: On dit que tons les ans^ ä Tfaeare oü Tadaltöre. Dat goüter au festin par son ^poux dressö;
55 Bertranne, soulevant son lourd manteau de terre, Jeune et par^e ainsi qu'au beau temps d'autrefois, Retrouve son amant en un Heu solitaire;
58 Us vont se promener sous le couvert des bois^ Et foulent sans ennui dans leur course ravie Le chemin que jadis ils ont fait tant de fois.
61 Guillaume, pour trois jours, comme eux revient eu vie. Et; dös qull est sorti de la nuit du tombeau; II se sent agit^ par des transports d'envie.
64 InvisiblO; tout pr^ de ce couple si beau, En e£forts superflus sa rage se consume, C*est en vain qu'il voudrait se venger de nouveau.
67 Ses bras sont impuissants, une sanglante ^cume Rougit afifreusement la lövre du bourreau, Son äme de damn^ se remplit d'amertume;
70 Tandis que, d^aigneux de ses regards brdlants, Les amaots enlac6s, par la sombre avenue, £talent devant lui leurs bonheurs insolents;
73 Et lorsque du döpart Theure est enfin venue, II les voit dchanger de longs adieux dolents Avant de retourner daus leur tombe inconnue.
Faul S^biUot, La Bretagne enchanUe (1900).
(78.*) Eyn schöner ßremberger. Ich hob gewacht die liehe lange nacht, I Ich bab gewacht ein winter lange nacht,
Darzu hat mich ein frewlein bracht Mit ihren weissen prusten. Darnach thet mich gelüsten.
25*
f^
3,88
II Die Fraw was schon, jbr hendt die waren weiß^
Darauf legt der knab seineu fleiß, Sein hertz ynd all seyn sinne^ Mit jr wolt er von hinne.
III Dem Frewlein kamen lejdigo mär, 10 Wie das jr bul gefangen wer,
In einen thurn geworffen, Darinnen gar hart beschlossen.
IV Darinn lag er wol siben jar,
Sein Barht war weiß, sein har wardt graw, 15 Sein mund was jm verplichen,
Von der lieben abgewichen.
V Mann legt den Bremberger auff ein tisch.
Schneid jn zu ryemen wie ein fisch, Sein hertz gab mann zu essen
20 Der Frawen inn einem schwartzenn pfefifer.
VI Hah ich hie gessen das Junge hertze sein,
So schencket mir ein den knien wein Und last mich daraufiP trincken, Mein hertz wil mir versincken.
VII Den Becher satzt sie ann den mundt,
Sie tranck jhn auß biß an den grundt, Neyget sich gegen der wende, Nam gar ein seligs ende.
VIII Der vns das Lied von newem sang,
30 Ein Reuttersman was er genant.
Dann jm hat misselungen, Ist umb seyn Baien kummen.
IX Du junger knab, mich recht versteh.
Von Bulschafft kumbt groß Ach vnnd wee,
389
35 Bringt manchen vmb sein leben,
Sein seel der Hell wird geben.
X Da muß sie bey den Teuffein sein
Vnnd Ewig leyden schwere pein, Ist von Gott abgescbeiden,
40 Von himelischen frewden.
dedmckt za Vnrnb^rg dureh Yalentin Neuser (um 1550.)
(78.*)- Hertug Frydenborg.
I Hertug Frydenborg taler til liden Eirstin: „Og vil du vsere Allerkjsereste min?" Herregud! hvad Sorgen er tung!
II Eongen ban taler til liden Eirstin: 5 yjHvad haver Hertug Frydenborg talet med Dig?" Herregud! hvad Sorgen er tung!
in ,,Han bar ej talet andet med mig,
End ban vilde vsere Allerkjsereste min.^^ Herregud! hvad Sorgen er tung!
IV Eongen ban taled til Sveiide fem;
„I tage Hertug Frydenborg, ssetter bam udi Jern." Herregud! hvad Sorgen er tung!
V Liden Eirsten bun gik udi Abildgaard,
Hun plukked de Blomster baade gule og blaa. 15 Herregud! hvad Sorgen er tung!
VI Hun plukked de Blomster baade gule og blaa,
Hun gjorde Hertug Frydenborg en -^rekrands deraf. Herregud! hvad Sorgen er tung!
VII Den Erands var aldrig saa snarlig gjort^ 20 Ferend det var fert over Kongens Bord. Herregud! hvad Sorgen er tung!
390
VIII De lagde Hertag Frydenborg paa en Disk
Saa skar de ham op som en anden Fisk. Herregud! hvad Sorgen er tnng!
IX De skar hans Hjerte i Stykkeme fem,
Og Jesu Navn stod ndi alle dem. Herregnd! hvad Sorgen er tang!
X De skar hans Hjerte i Stykkeme ni
Og alt stod Jesu Navn derudi. 30 Herregud! hvad Sorgen er tnng!
XI De kogte hans Hjerte si Mjed og Vin,
Saa bar de det ind for liden Eirstin. Herregnd! hvad Sorgen er tnng!
XII Og hvad er det for en underlig Eet?
35 Jeg synes mit Hjerte er bleven saa let.
Herregud! hvad Sorgen er tung!
XIII Dertil da svared den Eokkedreng:
Det er Hertng Frydenborgs Hjerte i fem. Herregud! hvad Sorgen er tnng!
XIV Dertil da svared den Eokkepige:
Det er Hertag Frydenborgs Hjerte i ni. Herregud! hvad Sorgen er tung!
XV Er det Hertag Frydenborgs Hjerte saa skjen.
Da skal det vist vsere min sidste Bet. 45 Herregud! hvad Sorgen er tung!
XVI Da liden Kirsten taled til Temen sin,
Og du skal heute mlg min Guldkande ind. Herregud! hvad Sorgen er tung!
XVII Den liden Kirsten ud af Guldkanden drak, 60 Saa Hjerte t det udi Livet det sprak.
Herregud! hvad Sorgen er tnng!
391
XVin Bud kom der strax for Eongen ind:
Liden Kirsten han ligger med biegen Kind. - Herregnd! hvad Sorgen er tung!
XIX Det har den forbandede Terne gjort;
Hende vil vi lade ssette levende i Jord. Herregnd! hvad Sorgen er tnng!
BSnisehes Tolkslled, anfi^ezel ebnet 1. J. 1809
79.*
I Als ich znerst, o Herrin^ Euch erblickt^ Als mich umstrahlte Eurer Schönheit Glanz^ Ward jeder andre Wunsch dem Sinn entrückt Und nur nach Euch ging all' mein Sehnen ganz.
5 Da Ihr ins Herz mir senktet heißes Minnen Mit einem Blick, mit einem Lächeln süß, Das mich die Welt ringsum vergessen ließ.
II Der Schönheit Macht, der Lippen holder Scherz, Die Freundlichkeit, der güt'gen Worte Lust,
10 Die mir vergönnt, umstrickten so mein Herz, Daß nimmermehr es weilt in meiner Brust. Euch weih' ich es; es sei mein einziges Sinnen, Nur Euren Preis zu singen fem und nah, Wie's besser nie um Minnelohn geschah.
III Auf meine Treue, Herrin, könnt Ihr bau'n, Nur Euch zu lieben zwingt mich holde Macht; Oft scherzt' ich wohl mit liebreich schönen Frau'n, Um zu vergessen was mich traurig macht.
Doch jede andre Liebe flieht von hinnen, 20 Denk' ich an Euch, der höchster Wert sich beugt; Euch bleib' ich treu, unwandelbar geneigt.
IV Auch des Versprechens, Herrin, nun gedenkt, Womit Ihr jüngst versüßt des Scheidens Pein,
392
Des hat sich Wonne in mein Herz gesenkt, 25 Denn (reud'ger Hoffnung hießet Ihr mich sein! Und könnt' ich auch dem Leide nicht entrinnen. So hoff' ich doch^ gefällt's Euch noch einmal, Daß Ihr mit Lust mir lohnt der Sehnsucht Qual.
y Und keine Kränkung flößt mir Schrecken ein, 80 Ich weiß ja^ daß ich hoffend warten soll
Auf eine Gunst, und war' sie noch so klein, Drum ist selbst herbes Leid mir freudenvoll. Denn wer den Lohn der Liebe will gewinnen, Muß gern verzeih'n der Laune argem Spiel; 85 Geduldig harrend kommt er so zum Ziel.
VI Wann, Herrin, wird der schöne Tag beginnen, Wo Ihr in güt'ger Huld mich also ehrt, Daß Ibr des Freundes Namen mir gewährt?
Franz HAffer (1869).
80.*
I In süßem Sinnen,
Das mir das Herz beschlich,
Muß ich beginnen Manch holdes Lied auf dich. 5 Entflammt tiefinnen
Hat deine Schöne mich
Zu heißem Minnen, Doch kaum verrät es sich. Geh' ich auch fort von hier, 10 Ach! wie entsagt' ich dir,
Für die in Sehnen mir Mein freies Herz erglühte! Frau in der Anmut Blüte, Oft preis' ich deine Zier, 15 * Bis ich mich selbst verlier'!
II
20
25
393
Es mag mir nimmer Gott Amor freundlich sein,
Wenn ich nicht immer Umwerbe dich alleio.
Des Lächelns Schimmer Schwand vor den Tränen mein;
Wer litt wohl schlimmer An bittrer Liebespein? Um die mein Herz vergißt Was sonst wohl lieblich ist^ Der muß zu jeder Frist Ich fremde mich geberden. Mögst du nie irre werden An mir um solche List,
30 |
Auch wenn du ferne bist! |
(IV) m |
Mit jedem Tagen |
Tagt neu der Liebe Glut. |
|
Dein hold Betragen |
|
Entzückt mir Seel' und Blut. |
|
35 |
In Haft mich schlagen |
Gelang dir gar zu gut; |
|
Heiß mußte zagen |
|
Schon vor dem Kampf mein Mut. |
|
(39tf.) |
Da hab' ich gleich bereit |
40 |
Die Seele dir geweiht, |
Fern andrer Seligkeit. |
|
Kein Weib, das Bänder trüge^ |
|
Scheuchte den Schmerz zur Gnttge |
|
Mit höchstier Zärtlichkeit, |
|
45 |
Geschähe dir ein Leid. |
(III) IV
Im Sinn beständig Liegt mir dein sfiß Gesicht; Auf Erden fand' ich
394
Weißere Olieder nicht. 50 Vor Gott, ach, stand' ich
So treu in meiner Pflicht, Schaut* ich lebendig
Des Paradieses Licht {64 ff.) Treu ging ich stets dir nach,
55 Und sah im Ungemach,
Wie manches mir gebrach.
Was andre nun genommen.
Mir wird m harren frommen,
Bis da mir gönnest, ach, 60 Was nie ein Eid versprach.
V Eh meine Lider
Des Herzens Kummer tränkt^
Ach, daß sich nieder Ins Herz dir Gnade senkt!
65 Gib Frohsinn wieder
Und scheuche was mich kränkt.
Was auch dawider Adel und Reichtum denkt. Jedwede Lust ist hin,
70 Hegst du nicht gnäd'gen Sinn.
Wenn nicht von Anbeginn Mit freiem, edlem Sinne Dich süß entflammt die Minne, Vergiß mich immerhin!
75 Wüßt' ich, woran ich bin!
VI Nicht will ich wehren
Mich wider deine Macht
Dir selbst zu Ehren Sei nun auf Huld bedacht!
80 Nie mag erhören
Gott mein Gebet zur Nacht,
395
Könnt' ich begehren Fürstlicher Schätze Pracht Mehr; als der sePgen Stand,
85 Da mir wird Gnade knnd.
Stets muß ich liebeswnnd An dir in Treuen hangen. 0 hielte mich gefangen Küssend dein roter Mund,
90 Nie löst' ich selbst den Bund!
VII Nichts ist, das dir gefällt,
Yielschöne hohe Fraue, Das ich mir nicht getraue Zu tun, trotz aller Welt; 95 Die es für Frevel hält.
VIII Herr Raimon, weil ich schaue,
Wie hold mein Jjiebchen blüht, Ist selig mein Gemüt.
Pral Hejse (1852).
Raimbaut de Vfiqueiras.
(83.*)
I Quant voi lo douz tens repairier^
Que li rosignols chante en mal. Et je cuiz que doie alegier Li mals et la dolors que j'ai^
5 Adonc m'ocient li delai
D'amors, qui les fönt engregnier. Las! mar vi onques son cor gai; S'a ma vie ne lo conquier!
II Amors de moi ne cuide avoir pechiez
10 Por ceu que sui ses hom liges sosgiez.
a96
Doace dame, pregne vos en pitiez! Qui plus s'abaisse, plus est essanciez.
ni Et qant si grant chose empris ai
Gon de vostre amor chalengier^ 15 Toz tens en pardons servirai,
Se tost n'en ai altre loieir.
Ma tres douce dame honoree^ Je ne vos os nes prdier;
Cil est mout fols qui si haut bee 20 Qu il nen ose aprocbier.
lY Mais tote voie
Tres bien revoadroie Vostre amors fast moie Por moi ensengnier^
25 Gar a grant joie
Vit et s'esbanoie Gui Amors maistroie;* Meuz s'en doit proisier.
V Qui bien vuet d'amors joir
80 Si doit soffrir
Et endurer Qan k'ele li vuet merir; Au repentir Ne doit panser^ 85 G'om puet bien, tot a loisir^
Son boen desir A point mener. Endroit de moi criem morir Meuz que garir 40 Par bien amer.
VI Se je ü'ai la joie grant
Que mes fins cuers va chacent.
397
Deffenir m'estaet briement. Douce riens por cui je chant; 45 En mon descort vos demant
Un ris debonairemant, S'en vivrai plus longemant; Moiss en avrai de torment.
YII Bele^ j'ai si grant envie
50 D'embracier vostre cors gent,
S 'Amors ne m'en fait a'ie, J'en morrai coiteusement» Amors ne m'en faadrat mie, Car je l'ai trop bien servie 55 Et ferai tote ma vie
Senz nule fause pansee. Preaz de tote gent loee Plus que nule qui seit nee, Se vostre amors m'est donee, 60 Bien iert ma joie doublee.
VIII Mon descort ma dame aport
La bone duchesse, por cbantcr; De toz Mens a 11 m'acort, K'ele aime deport, rire et juer.
IX Dame^ or vos voll bien mostrer
Que je ne sai vostre per De bone vie mener Et de leialment amer. Ad^s vos voi enmender
70 En vaillance et en doner.
Nel lassiez ja por jangler^ Que ceu ne vos puet grever.
Colin Muset (IS. Jahih.).
398
(83.*)
I Ai fols ris! per qua traitz ayetz
Oculos meos; et quid tibi feci Che fatto m'hai cosi spietata fraude? lam aadivissent verba mea Graeci:
5 San aatras domnas e vos us saubetz
Che ingannator non h degno di laude.
Tu sai ben come gaude Miserum eins cor; qui prsestolatur. Eu vai sperao; e par de mi a non cara:
10 Ai Dieus! quanta malura^ Atque fortana ruinosa datar
A colui che, aspettandO; il tempo perde, Nä giammai tocca di fioretto '1 verde!
11 Conqueror, cor saave; de te primo,
15 Che per un matto guardamento d'occhi
Vos non deuriatz aver perdutz la lei. Ma e' mi piace, che al dar degli stocchi Semper insurgunt contra me de limo: Don eu sui mortz, e per la fe qu'autrei,
^ Fort me desplatz, paubres meil
Ch' io 8on punito, ed aggio colpa nulla. Nee dicit ipsa: Malum est de isto;
Unde querelam sisto. Ella sa ben, che se il mio cuor si crulla
25 A plazer d'autra, quar d* s'amor s* laisset^
El fals cors greus pena n'emportet.
in Ben avria questa donna il cor di gbiaccio,
Aitan co Taspis que, per ma fe, es sors^ Nisi pietatem habuerit servo.
30 Ben sai l'Amor, s'eu jes non ai secorS;
Che per lei dolorosa morte faccio, Neque plus vitara sperando conservo.
399
Vae omni meo nervo, S'ella no fai, quo per son sen verai 35 lo vegna a riveder sua faccia allegra,
Ahi Dio! quanto ^ integra: Mas ieu m'en dopt^ si gran dolor en ai: Amorem versus me non tantam curat, Quantum spes inter me de ipsa durat. .
IV Chansos, vos poguetz ir per tot lo mon,
Namque locutus sum in lingua trina,
Ut gravis mea spina Si saccia per lo mondo, ogni uomo il senta: For^e pietä n'avrä chi mi tormenta.
DftBte Altgkieri (um 1290).
Richart de Berbezilh.
(87.*)
D'una novella ch'avenne in Proenza, alla
Corte del Po'.
AUa Corte del Po' di Nostra Donna, 'di Provenza, s'ordinö una nobile corte. Quando il figliuolo del conte Baymondo si fecie chavaliere, invitö tntta la buona gente, e tanta ve ne venne, per amore, ke le robe e 5 l'ariento fallio; e convenne k' e* disvestisse de' cha- valieri di sua terra, e donasse a' chavalieri di corte. Tali rifiutaro, e tai consentiro. In quello giorno, or- dinaro la festa. E poneasi uno sparaviere di muda in SU una asta: or veniva chi si sentiva si poderoso d'avere 10 e di coraggio, e, levavasi il decto sparviere in pugno, convenia che quel cotale fornisse la corte in quello anno. I cavalieri e' donzelli, ch'erano giulivi e ghai, si facieano di belle canzoni, el suono e '1 motto: e quatro aprovatori erano stabiliti, ke quelle k'aveano
400
15 valore facievano mectere in chonto^ et Taltre, a ki l'avea facte, dicieano che le migliorasse.. Or dimoraröno, e diciano molto bene dl lor Signore: et li loro figliaoli farono nobili chavalieri, e costamati. Or avenne che ano di qaelli chavalieri (pognalli nome Messere Ala-
20 manno) huomo di gran prodezza e bontade, amava una molto bella donna di Proenza, la qaale avea nome madonna Grigia. Et amavala si celatamente, ke niano li le potea fare palesare. Avenne che donzelli del Po' si possero insieme d'inganarlo, e di farlo vantare. Dissero
26 cosi a cierti baroni e chavalieri: «Noi vi preghiamo che al primo tornare ke si farä, che la gente si vante.» Et pensaro chosi: Messere chotale, h prodissimo d'arme, farä bene, quel giorno, 'del tomiamento e scalderassi d'allegrezza. Li chavalieri si vanteranno; et elli non si
30 poträ tenere che non si vanti di sua daraa. Cosi ordi- naro il torniamento. Fedio il chavaliere; ebbe il pregio de Tarme; scaldossi d'allegrezza. Nel riposare^ la sera, i chavalieri s'incominciaro a vantare, ki di bella giostra^ ki di hello castello, chi di hello astore^ chi di bella
35 Ventura: e '1 chavaliere non si pot^ tenere che non si vantasse k'avea cosi bella donna. Or avenne ch' e' ritornö per prendere gioia di lei, com'era nsato; et la donna racommiatö. II chavaliere sbigotti tntto, et partissi da lei e dalla compagnia di chavalieri^ et andone in
40 una foresta; e rinchiusesi in nno romitaggio si celata- mente, ke niuno il seppe. Or ki avesse veduto il crnccio de' chavalieri^ e delle donne, e delle donzelle, ke si lamentavano sovente della perdita di si nobile chavaliere, assai n'avrebbe avuto pietade! Un giomo
45 avenne che i donzelli del Po' smariro una chaccia, e kapitaro al romitagio decto. Domandolli se fossero del Po': elli nspuosero di si; et e' li domandö di novelle. E' donzelli li presero a contare kome v'avea lade no- velle: che, per picciolo misfacto, haveano perduto la
401
50 fiore de' chavalieri, et che sua donna li avea dato commiato, e niuno sapea che ne fosse adivenuto. Ma procianamente un torneamento era gridato, oye sarä molta bona gente. «Et noi pensiamo ch'elli k si gentile quore che, davanque elli serä, si verrae a torneare con
55 noi. Et noi avremo Ordinate guardie di gran podere e di gran conoscenza^ ke incontanente lo riteneranno: e cosi speriamo di rigaadagnare nostra gran perdita.^» Allora il romito scrisse a an sao amico secreto, che il ^ del torneamento li trammetesse arme e cavallo se-
60 cretamentO; et rinyiö i donzelli. Et Tamico forni ia rikesta del romito: che '1 giorno del torniamento li mandö cavallo et arme. Et fu, il giorno, nella pressa di chavalieri; et ebbe il pregio del torniamento. Le guardie, l'ebbero veduto, avisarlo. Et incontanente lo
65 levaro in palma di mano, a gran festa. La gente ralle- grandosi; äbatteli la ventaglia dinanzi dal viso, et pre- garlo, per amore, che cantasse. Et elli rispuose: «lo non canteroe mal, s'io non 5 pacie da mia donna.» I nobile chavalieri si lasciarono ire alla donna, et richie-
70 Serie, con gran pregheria, che li faciesse perdono. La donna rispuose: «Diteli cosi: ch'io non li perdonerö giä mal, se non mi fa gridar merf^ a * G * baroni, et a •C' chavalieri, et a 'C* Donne, et a 'C* donzelle: ke tutte gridino a una bocie merze, et non sappiano a chui
75 la si chiedere.» Allora il chavaliere, il quäle era di grande savere, si pensö che s'apressava la festa della candellara, che si faciea gran festa al Fo\ e le buone giente venivano al mostiere. Et pensö: Mia dama vi sar^, et saravi tanta buona gente, quant'ella adoman-
80 dano che gridino merzede, Allora trovö una molto bella canzonetta. Et, la mattina, per tempo, salio in sue lo pergamo, e comminciö questa sua canzonetta quanto Seppe 11 meglio, ch^ molto lo sapea ben fare. Et diciea in cotale maniera:
26
402
I Altressi come il leofante,
Quando kade non si puö levare, Et li altri, al lor gridare^ Di lor vocie el levan suso, Et io voglio seguir qaell' uso: 90 Ch^ '1 mio misfacto h tan' greve e pesante,
Cha la Corte del Poi n'ä gran barbanza^ Et se '1 preggio de' leali amanti Non mi rilevan, giammai non sarö soso. Ch' e' degnasser per me chiamar merzi, 95 La ove poggiarsi con ragion non val ren!
II E s'io per ii fini amanti
Non posso ma' gioia recobrar, Per tos temps las mon chantar^ Que de mi mon atent plaS; 100 E vivrai si con reclus,
. Soly sanz solaz, kar tal es mon talens, Che m'inenria d'onor e plager.
Kar ie non sai de la maniere d'ors^ 105 Che qu'i' batte non tien vil; s' e' mer^e
Adorne, eugras^ e mulvira or ven.
III
IV Ab roth le mon sni clantz
De mi trop parlar, 120 E s' ie poghes finis contrefar^
Ee non es mai c'unS; Que s'art et poi resurte sus, len m'arserei; kar sni tan malananz^ E mis fais dig mensongier, tnranz, 125 Et sortiere'^ con spire e con plor,
La'., gioven e bietaz e valor
403
Es, que non den failir un pauc di mersos, La' u' Dien asis tutt' altri bon.
V Mia canzone e mio iamentO;
180 Va' lä u' ieu non os annar,
De' miei occhi sgnardare, Tanto sono forfacto e fallen tel la ie non me n'escns, Nö nul fa Mei'-di-donna, k' i' fa' *ndietro e du' an, 185 Or torno a voi, doloroso e piangente,
Si come cierbio, cha^ fatto su' lungo cors, Torn' al morir; al grido delli cacciatori. Et io cosi torno alla vostra merz^; M'a Yoi non cal, so d'amor non sovem!
140 Allora tutta la gente gridarono merze qnella ch'era nella chiesa; e perdonoUi la donna, e ritornö in sua gratia, com' era di prima.
Le cento noyeile antlehe (um 1300).
Savaric de MauleoD, Gaucelm Faidit und Uc de la Bacalaria.
88.* Savaric de Mauleon:
I Gaucelm, drei Liebesspiele, seht,
Hab' ich für euch und Uc erdacht: Nehmt bei der Wahl euch nur in acht, Denn mir gehört, was ihr verschmäht:
5 Drei Werber setzen ohne Ruh'
Der Freundin so mit Bitten zu. Daß allen sie zugleich, mit Kunst, Ein Zeichen spendet ihrer Gunst: Den einen sieht sie an, entzückt,
26*
404
10 Den andera Händedruck beglückt^ Des dritten Fuß sie lächelnd drückt. Nun sagt roir^ welchem sie geneigt Die meiste Lieb' hiermit erzeigt?
Gaucelm Faidit:
11 Herr Savaric, so wisset nun,
15 Daß der den schönsten Preis gewinnt^
Auf welchem redlich, treu gesinnt, Die lieben holden Augen ruhn: Vom Herzen stammt solch süßer Trieb Und ist mir hundertmal so lieb.
20 Beim Händedruck, muß ich gestehn,
Kann ich nicht Gunst noch Ungunst sehn, Da diese Wonne jederzeit Die Frau uns beim Empfang verleiht, Und gleichfalls nicht für Zärtlichkeit
25 Nehm' ich den Tritt von ihrem Fuß,
Noch halt' ich ihn für LiebesgruB.
Uc de la Bacalaria:
III Gaucelm, ihr sprecht, wie's euch gefällt,
Doch streitet ihr nicht mit Geschick: Denn keinen Vorteil gibt der Blick
30 Dem Freund, für den ihr euch gestellt.
Ein Tor ist, wer dem Auge traut. Da es ihn selbst wie andre schaut Und keine Macht sonst offenbart. Doch drückt den Freund recht süß und zart
35 Die unverhüllte weiße Hand,
So ist es brünst'ger Liebe Pfand. Weil Savaric so schön erfand. So seh' er nun, wie er verficht Den art'gen Tritt, ich wag' es nicht.
405
Savaric de Mauleon:
IV Uc, laßt ihr denn das Beste mir,
Gut, so verfecht' ich es hiermit. Ja, daß sie auf den Fuß ihm tritt; Bedeutet treue Freundschaft hier, Verheimlicht vor der Kläffer Neid,
45 Und da sie ihm mit Munterkeit
Und lächelnd diese Gunst gewährt, Wird ihm aufricht'ge Lieb' erklärt. Und wer den Griff der Hand erkor Als größ're Huld, der ist ein Tor,
50 Und daß Gaucelm den Blick zieht vor,
Begreif' ich nicht, da er im Feld Der Liebe für erprobt sich hält.
Gaucelm Faidit:
V Herr, wer der Augen Blick kann schmähn
Und wen ihr Liebreiz nicht gewinnt,
55 Der weiß nicht, daß sie Boten sind
Und in des Herzens Dienste stehn: Verliebten wird vom Aug' entdeckt, Was Furcht im Herzen hält versteckt, Drum bringt's der Liebe vollen Gruß.
60 Doch eine Frau kann auf den Fuß
Uns neckend treten oft genug Ohn' einen ernstlichen Bezug; Und Uc verteidigt bloßen Trug, Denn Händedruck ist gänzlich leer
65 Und zeugt von Liebe nimmermehr.
Uc de la Bacalaria:
VI Oaucelm, wie ihr auf Liebe schmält,
Ihr und Herr Savaric — es scheint. Als war' es nicht im Ernst gemeint.
406
Doch seht, den Blick^ den ihr gewählt 70 Und den ihr als das Beste lobt;
Hat mancher schon als falsch erprobt. Und ist die Freundin wandelbar, Preßt sie den Faß mir auch ein Jahr, So bleibt das Herz mir doch beschwert. 75 Und von der Hand ist es bewährt,
Ihr Druck ist hundertmal mehr wert, Da Liebe nie Befehl ihr gibt, Wenn es dem Herzen nicht beliebt.
Savaric de Mauleon:
vir Gaucelm und Uc, fürwahr, ihr seid
80 Besiegt in unserm Liederstreit.
Und davon gebe den Bescheid ,Des Herzens Hut', die mich regiert, Maria auch, die Tugend ziert.
Gaucelm Faidit:
VIII Herr, überwunden bin ich nicht,
85 Das wird sich zeigen vor Gericht,
Drum will ich, daß ihr Urteil spricht Guillelma Frau von Benagues, Die stets der Güte spricht gemäß.
Uc de la Bacalaria:
IX Gaucelm, den stärksten Satz hab' ich,
90 Ihr haltet beide mu* nicht stich.
Und meine Süße sollte sich Deshalb erklären frank und frei, Doch seh' ich, schon sind's ihrer drei.
Friedrieh Dies (1829).
407
(88.*)
lo righuardo chostni chol viso lieto, E poi Taltro trascino chon la mano, E a l'altro tento il pi^ soave e piano :
I dao di loro aran di me divieto. 5 Cbolai che rimarrä, s'egli sta cheto^
II tratterö chome amicho sovrano, E non sarä giä mai da me lontano, Se negli atti e ne' modi fie segreto.
Chi si intende d'amor, diffini qaesto: 10 Quale h cholai che dcbba aver lo honore^
0 quäl segno h che '1 faccia manifesto. Perö che all' uno io 5 dato il mio amore. S'il dicessi io, el non sarebbe bonesto; Perch' io mel serbo a me, dentro nel chore. 15 Metterei grande errore
Fra tutti e tre, sMo il dicessi a persona. Deh! dite TOi chi de' aver la chorona.
Anonym (Anfang des 15. Jahrb.).
Peire CardenaL
91.*
I Ich dicht' hiermit ein neues Rügelied^ Das hören soll am Tage des Gerichts Er; der mich schuf and bildete aus nichts: Denn wenn er dort zur Rechenschaft mich zieht
5 Und mich hinabstößt zu der Hölle Scharen; So sag' ich: ,>Herr, du solltest mild verfahren^ Denn ich bekämpfte stets die böse Welt; Erlaß mir drum die PeiU; wenn dir's gefällt,"
II Sein ganzer Hof soll voll Verwundrung sein, 10 Wann ich verteidige mein gerechtes Teil:
408
Ihm, sag' ich, gilt's nicht um der Seinen Heil, Sofern er sie verdammt zar Höllenpein; Denn wer verliert^ was er doch kann gewinnen, Mit vollem Recht muß dem sein Gat zerrinnen, 15 Er nehme drum, zum Mehren stets bereit; Die Abgeschiednen auf mit Freundlichkeit
III Nie sollt' uns auch sein Tor verschlossen sein, Und daß der heil'ge Petrus es bewacht,
Dient ihm zur Schande; nein, aus eigner Macht, 20 Vergnügt und lachend zöge man dort ein!
Denn der Hof will mir nicht vollkommen scheinen^ Wo ein Teil lacht, indes die andern weinen; Und wird er auch als hoher Herr verehrt, Wir hadern doch, wenn er den Eintritt wehrt.
IV Berauben sollt' er nur die Teufelsbrut, Und größ're Seelenzahl gewönn' er so. Und alle Welt war' dieses Raubes froh Und sich vergeben könnt' er gern und gut; Ging's mir nach, alles müßten sie verlieren,
80 Man weiß ja, leicht kann er sich absolvieren. Ja, guter Gott, berauben solltest du Den bösen leid'gen Feind nur immerzu!
V Verzweifeln will ich nicht an deiner Huld,
Nein, ganz auf dich zu baun ist mein Entschluß,
85 Drum habe du mit Leib und Geist Geduld Und sei mir hilfreich, wenn ich sterben muß. Zum mind'sten würde der Vertrag mir frommen: Scharr mich dahin, von wo ich hergekommen, Wo nicht, nun, so verzeih mir mein Vergehn,
40 Denn lebt' ich nicht, so war' es nicht geschehn . . .
Friedrieh DIez (1829).
409
Pistoleta.
94.*
I Hätt' ich doch tausend Mark fein Silbergeld Und tausend Mark in lauter rotem Gold Und war' so reich an Korn- und Gerstenfeld, An Ochsen, Etihen, Schafen, wie ich wollt',
5 Hätt* über hundert Pfund des Tags zu schalten, Und feste Burg, wo ich mich könnte halten Und aller Welt zu trotzen war' imstand, Mit süßem Wasser und am Meeresstrand.
II Und war dabei voll hoher Wissenschaft
10 Wie Salomo und voll Besonnenheit, In Wort und Werken ganz untadelhaft Und redlich fände man mich allezeit Versprechen und erfüllen, helfen, heilen Und stets bereit den Dürftigen mitzuteilen,
15 Kein Spielmann und kein Ritter könnte sich Mit Fug und Recht beklagen über mich.
III Und hätt' ein Liebchen^ schön, voll Freundlichkeit Und holdem Wesen, wie man's wünschen mag. Und hundert Ritter hätt' ich^ kampfbereit,
20 Die folgten stets mir auf dem Fuße nach
Gewaffnet, wie ich wünscht', auf beste Weise, Und fand' ich Waren auch vom höchsten Preise Und großes Gut, nichts fehlte mir zum Kauf, Und zu verschenken hätt' ich stets vollauf.
IV Denn hart ist '3 doch fürwahr, Jahr ein Jahr aus Arm und beschämt nach kargem Brot zu gehnl Dann wollt' ich glücklich sein im eignen Haus
410
Und wackre Lente gerne bei mir sehn, Herbergen, wer da Lust hätt' einzukehren, 30 Und unentgeltlich könnte jeder zehren.
So, wenn ich könnte, fing ich's an — allein
Da ich's nicht kann, so muß man mir verzeihn..
Friedrieh Dlei (om 18d07).
(94.*)
I ...Et je souhaide tous tamps avril et mai, Et cascun mois tous fruis renouvelast, Et tous jours fuissent flours de lis et de glay. Et violetes, roses, u c'on alast,
5 Et bos fuelly et verdes praeries, Et tout ami öussent leur amies, Et si s'amaissent de euer certain et vrai, Cascuns eust son plaisir et euer gay.
II Et je souhaide le mort as mesdisans,
10 Si ke Jamals nuls naistre ne p6ust; Et s'il naissoit, qu*il fust si meskeans Que lex ne bouche ne orelle n'euyst, Ca yrais amans il ne peust rien nuire; As bons loisist a lor voloir deduire,
15 Partout fust pais, Concorde et loiaut^s. Et de tous biens abondance et plent^s.
III Et je souhaide sante entierement
Si ke jamais n*eusse se bien non.
Trente ans vesquisse et fnisse en ce jouvent^ 20 En cel eage vesquisse a grant fuisson;
S'eusse ass6s or et argent u prendre.
Et tous 11 mens se venist a moi rendre
En loialt^, en boine entention.
Et en la fiu paradis euissons.
411
IV Et je soushaide en ma bourse «y- sous^ Sans amenrir, tant en seasse oster; Et tous jours mais vesqnisse sains et saus. Et täntost faisse lau je vauroie aler; Et toutes gens de bou euer, sans faintise,
30 Me fesissent joie, bonour et servisse; Devis^s faisse de membres et de cors, Pins bians c'autre hons, saiges^ hardis et fors.
(I) y Et je soushaide cent mile mars d'argent, Et autretant de fin or et de rons;
35 S'äusse ass^s et avaine et fourment, Et bu6s et yakes, ouelles et moutons, Et cascun jour 'G- livres a despendre, Et tel castel qui me peast deffendre, Si que nns hom ne me peast grever^
40 Pors i corast d'iave douche et de mer.
VI Et je soushaide tous boires a talent,
Et blanches napes, char et tarte et poissons, Pertris, plouviers, widecos ensement^ Anguille en rost, las, troltes, esturjons,
45 Et Jone dame trös bele a desmesure^
Simplete au mont, baude sous couvreture, Plaisant ass^B, tailLie par compas; Se l'uel li clugne, faiche ris amouras.
(11)711 Et je soushaide autretant de boin sens 50 Et de mesure c^onkes eut Salemons, Et si fesisse mes fais legierement^ Preus et loyauls et de tous boins renons, Sages; courtoiS; pourmetans sans atendre. Et tant donner que boin vaurroient prendre; 55 Et fesisse au mont tous leur degras, Ne s'en. plainsist Chevaliers ne jouglas.
412
YIII Et je Boashaide fr^s frommage et civos,
Tarte a poret, lait boulj et matons; Cervoise enisse et goadale en JI* pos^ 60 Gar li fors vins si ne m'est mie bons.
Et blankes cauches, sonill^ a fors semele, Et toas joors mais me darast ma cotele; Tel pele euisse qae ja ne me fansist Ne mes courtieus Jamals ne desclosist.
Anonym (13. Jahrh.)*
Bertolome Zorzi.
(99.*)
I Da poi che la natura ha fine posto
AI viver di colai, in cui virtute, Com' in sao proprio loco, dimorava: lo prego lei, che *1 mio finir sia tosto,
5 Poi che vedovo son d'ogni salute.
Ch^ morto h qael, per cui allegro andava^ E la cui fama U mondo alluminava^ In ogni parte. Del suo dolce lome, Riaverassi, mai? Non veggio come.
II In Uno h morto '1 Senno e la Prodezza,
Giustizia tutta e Temperanza intera. Ma non h morto: lasse I ch' ho io detto? Anzi, yiye beato in gran dolcezza, E la sna faroa al mondo h viva e vera.
15 E U nome suo regnerä 'n saggio petto;
Quivi si nutrirä con gran diletto Bella sua chiara e buona nominanza, Si ch'ogni etä n'avrä testimonianza.
III Ma quei son morti, i quai vivono ancora,
20 Che avean tutta lor fede in lui fermata,
413
Con ogni amor, si come in cosa degna; £ malvagia fortuna, in snbit* ora, Ogni allegrezza, nel cor, ci ha tagliäta: Perö, dascan come smarrito regna. 25 0 Somma Maestä, giasta e benegna,
Poi che ti fa 'n piacer torci costui, Dänne qualche conforto per altrui.
IV — «Chi ö questp somm' uom» — potresti dire,
0 tu, che leggi — «ii quai tu ne racconte,
80 «Che la natura ha tolto al breve mondo,
«E Tha mandato in quel senza finire, «La dove Tallegrezza ha largo foute?» — Arrigo h Imperador, che^ del profondo £ viie esser quaggiü^ su nel giocondo
85 L'ha Dio cbiamato*, percb^ U vide degno
D'esser co' gli altri, nel beato Begno.
y Ganzen, piena d^affanni e di sospiri,
Nata di pianto e di molto dolore, Movi, piangendo; e va' disconsolata ;
40 £ gnarda, che persona non ti miri,
Che non fosse fedele a qael signore, Che tanta gente vedova ha lasciata. Tu te n^andrai, cosi, chiusa e celata, La, ove troverai gente pensosa,
45 Bella singuIar morte dolorosa.
Gino da Pistols (1813).
Guiraut ßiquier.
100.*
I Einem Freund voll Zärtlichkeit
Ward der Liebe süßer Lohn Zugesagt nebst Ort und Zeit; Und er glüht^ am Tage schon,
414
5 Dessen Ziel ihm Wonne bot^
Und er senfzte nnr und spraeh: ^,0 wie lang ziefast da dich; Tag,
Und Nacht Naht sich leider allza sacht/'
II So war in des Freundes Brust
Angefacht der Sehnsucht Glut Nach verheiß'ner Lieb und Lust, Daß ihm ängstlich war zu Mut, Denn sein Leben schien bedroht,
15 Und er seuMe nur und sprach:
,;0 wie lang ziehst du dich, Tag,
Und Nacht Naht sich leider allzu sacht/'
III Niemand war dem Freunde nah, 20 Dem verborgen blieb sein Herz,
Wenn er ihm ins Antlitz sah, Denn er weinte fast vor Schmerz: So war ihm der Tag verhaßt, Und er seufzte nur und sprach: 25 „0 wie lang ziehst du dich, Tag,
Und Nacht Naht sich leider allzu sacht/'
IV Der erträgt die größte Qual,
Dem kein Helfer helfen kann!
30 Denkt des Freundes drum einmal,
Was er schmachtend nun begann. Da der Tag ihm war zur Last; Und er seufzte nur und sprach: „0 wie lang ziehst du dich, Tag,
85 Und Nacht
Naht sich leider allzu sacht/'.
Frledrlcli Blez (1829).
Singweisen
417
W
Marcabru.
(J = M. 163) 9*.
ä
^
t
-#r-
*3:sE
Di - rai vos se - nes dop - tan - sa D*a - quest
$
m
ä
m
H-<5^
f
3t^
■iSf^
vers la co-men-san - sa; Li mot fan de ver sem-
i
ä
t
5
^ ' J. '^^-^
•gH^
■äH^
■<S>i
blan - sa; Es - cou - tatz! Qui ves pro- e - za ba-
z
fe^
I
-(^
■^v
-<^
-i^i
lan - sa Sem - blan-sa fai de mal - vatz.
Pierre Auhrj (1904).
9*
^^
^
^
^
Di - rai vos se - nes dop - tan - sa D'a-quest
^
g
=s
vers la co- men-san - sa; Li mot fan de ver sem-
(od.rj n_)
^^
±
^
£
blan-sa;
Es - cou - tatz ! Qui ves pro - e - za ba-
27
418
f»-£jT'^ riEr~r~i^
1
lan - sa Sem- blan-sa fai de mal - yatz.
Hugo BlemsBii (1906.)
Largo,
10*. a
w
m^^ (7^1^ r-^
T
Pax in no - mi - ne Do - mi - ni ! Fetz Mar-ca-
F^^=^
■^
brus lo vers e • 1 so. Au-iatz que di,
i
trm^T^^
1. Cum nos a fait per sa dous — sor
2. Lo seing - no - rius ce - les - ti — aus
a
^^5^
TM.
fl-tf=f=fi
Pro -bet de nos un la - va- dor, C'anc fors ou-
g^F^^p
-m
tra mar no • n f on taus, En de lai en - ves
E
e
*
^^
Jo - sa
phas; E d*a - quest
419
de sai vos co - - nort.
CO - - nort.
Antonio Bestorl (1896).
$
(J.=M.100) 10*.
-eh
S^
E
-<S^
Pax in no - mi - ne Do - mi - ni ! Fetz
\lfij\iJr\^
t
^s
Mar - ca - brus lo vers
e-l 80. AüT
i
ä
^
^^ ^
iS^ iS^
iatz que
di, Cum nos a fait per
^
ä
^
^
-«»^
g^^ s^>
sa dous
Bor Lo seing - no - rius ce-
^^]
r\rn
les - ti
aU8 Pro - bat de nos un
m
sBS
•^-
SSl
i
*
^3-
fS^
JÄl.
±
^
ö
la - va - dor, C*anc fors ou - tra mar no-n fon
27*
420
P
^SB
s
jg* s
1=t=
SIZä
E
:^^
taus,
En de lai en-ves Jo - sa - phas;
tf=fcfE^
£
P^^
E d'a
quest de sai
^m
Pp^d:^^^^^^
V08
CO - nort.
10*.
Pierre Anbry (1904).
(Lento )
pKg£:£J:t
r'f\T CfCf r
Pax in no-mi - ne Do- mi-ni ! Fetz Mar - ca - brus lo
II
^^
^m
^
vers e • 1 so. Au - iatz que di, Cum nos a fait per
f^v cf r
sa dous - sor Lo seing - no - rius ce-
1^ cj Cij-u
II
fe=^
les - ti - aus Pro - bet de nos un
421
^^
^rH^fSf-f
1
la -.va - dor^Cancfors ou-tra mar no-n fon taus, En
: f f f f I f f-#fr'ff
de lai en - ves Jo - sa - phas;
E
^aff f7i>|^a^r^er r-n
d'a - quest de sai yos
12*.
CO - nort.
Hngo Rlemann (1905).
W^n~r~rT^
{
L'au-trier joBt' u - na se - bis De joi e de sen mas - sis
sa sa,
Tro - bei pas - to - ra mes - tis - sa, Si cum fi - 1ha de vi - '
tis - sa, 1 la - na;j
1^) r r r rPy r-'^^-^^
i Cap' e go - nel' e pe - lis - sa 1 \ Vest e ca - mi ' za tees - lis - sa, j
\li j'f f fir r ^JJiJ*-ii
So - tlars e caus-sas de la
na. Antonio Bestorl (1895).
( J=M.176)
422
12*
$
fTf=iTr^T^"'^^ir"t
L'au-trier jost' u - na se - bis
sa
fT^ ^If ^ l-gy+f-^ff-fif=p^
Tro-bei pas-to-ra mes - tis - sa, De joi e de
sen mas - bis
sa, Si cum fi-lha de vi-
la - na; Cap* e go-nel* e
pe --lis-
I^JMr ri^^U:^f+kMi^
s^
sa Vest e ca-mi - za tres - lis - sa, So-
^
/7\
t-
^ijljiii^l^
<^^
-^9^
-^
tlars e caus - sas de la
12*.
n&. Pierre hxAxtj (1904).
Yif .
m
^
L'au-trier jost' u - na se - bis - sa Tro - bei
423
pas - to - ra mes - tis - sa, De joi e de sen mas-
m
m.
f-r I ^ -^ I r r I ^"^^¥tT=f1
sis- sa, Si cum fi -Iha de vi - la - na; Gap' e
s
^F^
^S
-<»■
I
^^
go-neP e pe - lis-sa Vest e ca-mi - za tres-
(I)
I; fj j I j u
f\iimm
lis-sa, So - tlars e caus-sas de la - na.
Pierre Anbry (1909).
Jaufre Rudel. 15*.
a
^
^
i • J V •
{
Lan-quan 11 jorn Bon E quan mi suy par
b
lonc en may, titz de lay,
^P
t
i'i a J7=ii
M'es beihs dous chans d*au-zelb8 de lonb. \ Re-mem - bra-m d'un* a - mor de lonb. j
424
Vau de ta-lan em-broncx e
Si que chans
ni fiorsd^al - bes-pis
m
e
ri
i
3=W?^
No*m platz plus que Vj - Tema ge - latz.
Antonio Bestori (1896).
15'
ModerS,
^ i j-j f ni^tf I "i,^ ^^-i^^^^
{
Lanquan li jom son lonc en may,
E quan mi suy par - titz de lay,
M'es belhs dous chans d*au - zelhs de
Re - mem-bra-m d*un* a - mor de
ffi ri^J ^ 41
t
lonh, 1 lonh. /
Vau de ta - lan em-
425
mwTT^
broncx
e clis,
Si que chans
1^) r"f alr\Ü=^=^-iß
ni flors d*al
bes - pis
mtf^m-^j^f^^m
No • m platz plus que Ty-verns ge - latz.
Jean Beck (1910).
Bemart de Ventadom.
18*
a
|pdK:::3=tt^=^^
^
{
^
Be m'an per-dut lai en -ves Ven- ta-dom Et es bedreihzque ja mais lai no torn,
iu jy j I j J i'HTi'J J I J;;^.'' -^
Tuih mei a - mic, pois ma dorn - na no m'a - ma; ) Ca - des es - tai Tas me sau - vatj' e gra - ma. j
i
m
Ye • US per que • m f ai sem - blan 1 - rat e
426
morn: Car en s*a - mor me de -leih e*in so-
m
Hr-^^
- jorn
Ni
de ren als no*8 ran-
i
" ^i i- '
1
cu - ra ni • B cla - ma.
18*.
II
Antonio Bestorl (1896).
^H^-F-f-F— f-i r ri r-H^^5^=f=
Be m*an per - dut lai en - ves Ven - ta- \ Et es be dreihz que ja mais lai no
{
9^J." pr|d=i#^i c> r 0^
dorn Tuih mei a-mic, pois ma dorn -na no torn, Ca - des es-tai vas me sau*vatj* e
m'a gra
ma ma
* \ Ve-U8 per que»m fai sem-
427
l^üeHtr-ti
blan i - rat e morn: Gar en s'a - mor me
^m
de - leih e«m so - joml
Ni de ren
^
u
t
-Qf OfH^^m
als no.s ran - cu - ra nivs cla - ma.
Hu|ro Biemami <1909^. 18*.
7=itrp r I r f'-TTTCfTT^
I Be m'an per - dut lai en - ves Venta-dorn 1 Et es be dreihz que ja mais lai no torn,
Tuih mei a-mic, pois ma dorn - na no m^a - ma; \ Ca - des es-tai vas me sau - vatj' e gra - ma. /
^^??JJ^i'j^
*
Ye'Us per que*m fai sem-blan i-rat e morn:
Gar eji 8*a - mor me de -leih e*m so - jom!
428
^ii=ßlinl r. gp
Ni de ren als no*8 ran • cu - ra ni*s cla - ma.
Jean Beck (1909).
26*.
ifHiij iMl±JS7:\j J JJj
Can vei la lau-ze - ta mo - ver De joi sas
J J/3j|,r7TR ipi r \
a - las con - tra*I rai, Que sVblid' e*8 lais-sa
i|)^ -7; J j- ^
^=wm
cha - zer Per la dous - sor c'al cor li
M
n
^fe
w^
yhi, AI ! tan grans en - ye - ya m'en ve De cui
^m
m
qu'en ve - ya jau - zi - on, Me - ra - vi-lhas ai car des-
J
^
ä
=Ji/3li^J-l
se Lo cor de de - zi - rer no«m fon. *
Antonio Bestorl (1896).
429
La Comtessa de Dia.
29*.
a
P
s
Ui i J|Jj.'i4B^g
i
{A chan-tar m'er de so qu'eu no vol - ri - a, Gar eu Tarn mais que null - la ren que si - a:
Tant me ran - cur de lui cui sui a - mi - a, \ Vas lui no'in val mer-ces ni cor-te - zi - a /
f|n-T-JTr-j=^-77y7t:rM
Ni ma bel-tatz ni mos pretz ni mos sens,
i
^^
^s
C'a-tres-8i»m sui en-ga- nad' e tra - hi - a
l^ j jl rUispjip Jl j:^S
Comdegr* es - ser, s'eu fos dez - a-vi - nens:
Antonio Bestori (1896).
430
Pcire d'Alvcmhe.
31*.
De -Jos - ta*lB breuB jorns e*ls loncs
5
^
I
fe?ä
is
^^^-^7^
sers, Quan la blanc* au - ra bru • ne-
i
t-jji 1» I
rr^rr
m
^^
zis, Yuelh que branc e bruelh mos sa-
fe^jü/Jl^r f^m
^^
bers D'un nou joi que*m fruch' e-m flo-
[iLJLLiiY r J?^^4^=^^
ris;
Gar del doutz fuelh vei dar-
^TTJ^ ^ I ^M
^
^
zir los gar - rics, Per que*s re - trai en - tre
p 'V ^ ^tlJ ^fj j I
las neus e*l8 freis Lo ros - si-
4ai
i
ä
ä
^^
Tt^THt-ll
nhols e-1 tortz
e*l gais e*l pics.
Intonto Sestorl (1895).
Guiraut de Bomelh.
41*.
1^ J i\^^
f Reis glo - ri - os, ve - rais
\Deu8 po - de-ros, se-uher,
hM±'.\\ j i J /JTTTiym
tatz, \ platz, /
1
AI meu com-panh si - atz fi-
*
^^3I/'J'H
^^
zels a - ju
^^^
da, Qu'eu no lo vi,
^
i:
^^
m
i
^
pos la nochs fo ven
gu - da ; Et a - des
r±
^^m
&
m
se - ra
Tai
ba. Antonio Bestori (1896).
432
41*.
LftngBftm.
i
y
s
m^^
Reis glo - ri - os, ve - rais lums
e dar - tatz, Deus po - de - ros, se-
i
SjP W^ 0 ^
rnm c f. tin^
nher, si a vos platz, AI meucom-
n
W^ i' t r^miti%, i' ^]
panh si - atz fi - zels a - ju-da, Qu'eu no lo
^^i^
VI,
pos la nochs fo ven-gu-da;
^t^^^^m^t^^^m
Et a - des se - ra
l'al
ba. Einll Bohn (190S).
433
41*.
Modiri.
i
jS
*^
■s^
m
Reis glo - ri - os, ve - rais lums
e dar-
^^jjJlJ. ^TSf^g^T
tatz, Deus po-de-ros, se - nher, si a vos
^^^
^^■^
^
platz,
AI
meu com - panh ei - atz
*
S
^=^
t
-. — ä *
fi - zeig a
jtt - da, Qu'eu no lo
^
^^
^
U^ctH
-&■
t
VI,
pos la nochs fo ven - gu
da;
i
3^
m
s
Et a - des se - ra
rat
ir
-<s»
ba. Pierre Anbry (1909).
Amaut Daniel.
59*.
f^
j_j..U-l J I J J t^^
^
Lo ferm vo • ler qu'el cor m'in-tra No-m pot jes
28
434
t=^
ij jMJ ^-n
bec8 es - cois-sen-dre ni on-gla De lan-sen-
ihU-M-^jr^n
m
gier qui pert per mal dir 8*ar-ma; E car non
ptj-4\i^m^m
Faus batr* ab ram ni ab ver - ga, Si - vals a
i
i^
p
^
t
3=^
i
^=^=^
frauy lai on non au - rai on • cle, Jan - zi - rai
In j Jp
^^j j i-^
joi, en Ter - gier o dinz cam - bra.
Antonio Bestorl (1896).
{ J.=:M. 60)
59*.
i
^gg
gfaj::a
3?
Lo ferm vo - 1er qu'el cor m'in-tra No^m pot jes
1
IJ' JiMJ. ^
^m
becB es - cois-sen-dre ni on-gla De lau-sen-
435
^^^f^\ b J^itto^
gier qui pert per mal dir s'ar- ma; E car non
-firy
Tt-
^
Taus batr' ab ram ni ab ver - ga, Si - vals sT
^j. j jUj^Zg^tliLj^
fraUf lai on non au - rai on - cle, Jau - zi - rai
rcdlent.
joi, en ver - gier o dinz cam - bra.
Jean Beck (I9l0).
^^'' r
Peire VidaL 66».
5
m
Pos tor-natz sui en Pro-en-sa Et a
[l^jJUjr-M^Bn^a^
3f
ma dorn - na sap bo, Ben dei far ga - ia chan-
rr^i Ak^
iiiJJ.JJj."i.'
80, Si - yals per re - co-nois-sen - - sa
28*
436
i
^m
3
li-'^Vf r f fl
Qu'ab ser - vir et ab hon - rar Con-quier hom de
^m
bon se-nhor Don e ben-fait et ho
nor.
\L^c-xl^i=bi
?f
Qui be*l sap te
^
ner en car:
y
^m
Per qu'eu m*en dei es -
Peirol. 70*
- for - - sar. Antonio Bestori (l896).
^1 a i J-N-^
^^^^^m
Quant A-mors tro - bet par-tit Mon cor de son
IrnrmiBgg
i
pes - sa - men, D*u - na ten - son m'a - sa - Ihit,
^
j_(j|j.^if fi^i
E po-detz au - zir co-men: «A-mix Pei- rols.
437
ma - la - men Vos a - natz de mi lu - nhan ;
yi-^ I j /jij:±i3Up4--j=J3
E pus e mi ni en chan Non er vostr* en-
r|i ^^ ^j I fjf'h^rTti-nm
ten - ci -
OB, Diguatz: pueys que val - retz tos?»
Antonio Bestorl (1896).
Lo Monge de Montaudon.
Vif
74*
i|> ü r rlr Tg
Ji J Ji
Fort m'e - noi - a, s'o au - zes di - re,
^|> ^ r r I ^ r 1^
^^
Par - liers, quant es a - vols ser - vi - re;
^
;fe^4J JIJ-S
Et hom que trop vol autr' au - ci - re
^
i
^
m
iE
Ö
E
*!
M'e - noi - a, e ca - vals que ti - re;
438
^
=i-f f n r ^ u i I j j ji
Et e-noi-a-m, si Dieus in*a-juty Jo-ves hom
If J J|J-4|^
J
i
m
quan trop port* es - cut Que ne - gun colp no-i
JZ.
m
*
-fi^
m
3
^
^
a a - Yut, Ca - pel - lan e mon - ge bar-
but
*
f
JZ
I
^^
lau -Ben -gier bec es - mo - lut.
JeAB Beek (1910).
Gaucelm Faidit.
77*
^TF
Now Fate has filPd the mea - eure of my
•* — • • . f T
S
m
t
i
ä
*
woes, And rent my heart with grief im-felt be-
1^^
3
3
J rl^ r ^Jl
439
m
i
5
^^i ,1 ;) i) \
m
i^^
fore; No fu - ture bles-sings wounds like these can
*
t
^
t
^i J J I J j: J.^
dose,
t^L^4-t+t
Or mi - ti - gate the loss I now de-
-V r f ,x=
*
■fe
r7]r~j j Jit;^
plore.
The va-Iiant Ri - chard, England*8 mighty
1
^
*
-Ä>-
E
(||j^U|J J ^ixl^^^
king, The sire and chief of all that*s good and
^^■■- - — —
E±^S
1
440
m
brave,
m
^r Jf r
Of ty-rant Deaüi has feit the
t^
^
te
s
i^^
p
fa - tal sting: A thou-sand years his
m
F
£
^5S
^
m
j ^ j jij
e - quäl could not bring
The World from
^
rrcifnp t
|iN j j Ji^j^
"ST
mean-ness and con - tempt to save,
s — tsf
fK-i-t-U
i ^ JJTjI
441
'l(^,MJ J J]|J J.a^
The World from meaa-ness and con-tempt to save.
^
^
-a^
rJirf f fKT L^kai
Charles Bnrnej (1782).
77*.
Fortzchau-za es que tot lo
ma- jor
^
Ä
3
e^ g^
*>g cJ
^
1^^ — Ä*
dan E'l ma -jor dol, las! qu'ieu anc mais a-
i
i^T3^:q
^^^
^
gues, E so don dei tos-temps pla-nher plo -
|;b^-j|>' J j ^
^ i^
ran, M*a -ven a dir en chan-tan e re-
|,^ -j|j
^
3
3Z
^
traire, Car seih qu*e-ra de ya - lor caps e
442
h=^^^M-^ri-f-4-HHJ-U^-^
paire, Lo rics va-lens Ki - chartz, reysdeisEn-
^^-r ^^ I r .r^TyJ i j J j ^
gles, Esmortz;ai Dieus! qualsperd'equals dans
i
ifl'*' . ' '^ I .=hf-,u^
3
m
68 !j Quant es-trangzmotz, qnoa sal-Ta<;ge a an-
1
3
i^
■^
zir! Ben a dur cor totz hom qu'o pot
suf
^
"sr
3
frir, Ben a dur
cor
^m
s
E^Ö
Ht^
totz hom
qu'o pot Buf - frir.
A. W. Ambrog (I86i).
77*.
|n^Tff^=^T?T"^^T^
Fort cho - se est que tot le ma - ur dam
443
i=i
W
->Ka'
i
nrhj j
*
^s?
E*l ma - iir doel, las! que onqc mes a - ges,
^
i
i
r-^^^^==P^
Et 90 dont dei toz jorz pleindre en plo - rant,
M'a-vient a dir enchan-tant et re - trai - re.
3 3
fffTTZT-fiyTTTJ^ f K{^ ^P M
Que eil qui est de va - lur chiefif et pai - re,
Lo ris ya-lenz Ri-charz, roi des En- gleis,
Est morz; Oi deus! quer per-teetque dans est!
^^;t^^-^^,Vj rh\^
Et cum dur mot, cum sau - va - ge a u - ir !
444
p^TTtr ■^i\i-^^mi
^9 ^^
Bien a dar guer toz hom que puet sof - frir.
Antonio Bestori (1896).
77*.
m
r
"Mn-r-
Fortz chau-za es que tot lo
ma-jor dan £-1
^
2s:
19
rm^f
ma-jor dol, las! qu*ieu anc mais a-giies, E so don
WT^-r-f-ff^-f^^^
dei t08-temps pla - nher plo - ran, M'a - ven a
m
^
9^ — m
m
m
e
6
(S^^
i
dir en chan - tan e re - traire, Gar seih qu'era de
/^ rs
va - lor Caps e paire, Lo rics va - lens Ri-
445
chartz, reys dels En-gles, Es mortz; ai Dieus! quals
nj r !^=^^
f-f\ f '1^
perd' e quals dans es ! Quant es - trangz motz, quan
:2ir r r rff
II
2zn:
sal-vatge a au- zir! Ben a dur cor totz
II
grT^T-=giBfr^- r I r a
hom qu'o pot suf
frir, Ben a dur
^^
^m
-&^
cor totz hom qu'o pot suf - frir.
Hagpo Biemann (1906).
77*.
[L-j J J /; I j _j:OT6b-ULU4J
Fortz chau - za es que tot lo ma - jor
446
^^^^g^
dan E • 1 ma - jor dol, las ! qu'ieu anc
mais a - gues, E so don dei tos-temps pla-
nher plo - ran, M'a - ven a dir en chan-tan
^^
e re - trai - re, Car seih qu'e - ra de
j iJi ^ I J?] tei^^
va- lor Caps e pai - re, Lo rics va-
lens Ki-chartz, reys dels En - gles, Es
^^^"^Ty'^^tf^j-^^^^p
mortz; ai Dieus! quals perd' e
447
$
U ^i4
*
^^^
quals dans es! Quant es - trangz motz, quan
IlXJJIJX^B^^^^
sal - vatge a au - zir!
Ben a dur
^^^^i ;jTJrj-#j:j-Hl
cor totz hom qu'o pot suf - frir.
Jean Beek (1910).
Raimbaut de Vaqueiras.
M0880. 84*.
w^^
tn^rji^m
■=— ö^
r Ka \ Non
len - da ma - ya Ni fueihs de es que*m pla - ya, Pros dorn -na
rrn^rrpi^j^
m
-G>
fa - ya Ni chanz d*au - zeih ni fiors de gua - ya, Tro qu'un ys - nelh mes - sa - tgier
\^
X
448
i|)-^-j^ j-iiJ^
m
gia - ya I p^j ^^^ ^ ^^ ^ieYh cors, que«m re- a - ya I ' ^
i
Üg
$
-^
tra - ya Pia - zer no - velh qu'a- mors m'a-
1
t
t
^
3
^
tra - ya, E ja - ya E-m tra - ya
1""^ J N ^H=?^
^=^
*
Vas vos, dorn - na ve - ra - ya, E
I
t
t
_ JM ^ I
^
^
cha -ya De pla-ya «Lge-los, ans que-m
rall.
$
r7\
W-t=E
m
n'es - tra -
ya.
Antonio Bestorl (1896).
449
( J-— M. iie)
84*.
i
r
3
:a^-J'\ }Ai M J- ^- i' I
Ea - len - da ma - ya Ni fuelhs de fa-
P i.^1 M ki
s
■#i
1=^
^
ya Ni chanz d*au-zelh ni flors de gla-
1
J j^lii J.|J.^-^
i> ■ I ^
ya Non es que^m pla - ya, Pros dom-na gua-
i
b j. I T ifv^ !»♦ Jj
P
ya, Tro qu*un ys ^ nelh mes - sa - tgier a-
i
^
i> . 1 1
^^
•1 ^- .'^ I
ya Del vos-tre belh cors, que*m re - tra-
ffi j. « ^ j. iJ^^^g
^
ya Pia - zer no - velh qu'a-mors m'a - tra-
29
i
^
5
^P
450
fe
ya, E ja - ya
£•111 tra " ya
*
Vas
I
^
V08, dorn - na ve - ra - ya,
Ö
^^
E cha - ya
I
{>-4— 1-
*
^
De pla - ya
L ge - los, ans
i
^
g j-'i-j
■^f— »■
que-m n'es - tra
ya.
Pierre Anbry (19M).
^
^—^
84*.
Pt^rn
{
Ka - len - da ma - ya Ni fuelhs de fa-ya Ni Non es que • m pla - ya, Pros dorn - na guaya, Tro
^i
-ß- Ä.
^
-<s>-
^^a
chanz d'au - qu'un ys -
zeih ni flors de gla nelh mes - sa - tgier a
ya . ya i
451
^
£
2s:
^-
^
^
Del V08 - tre belh cors, que • m re - tra - ya Pla-
(a h) ^ ^ I — <© ^
<s*-
rr ^ r \
zer no - velh qu'a - mors m'a - tra - ya, E
^
^VFf==>=^
^^
ja - ya E • m tra - ya Vas vos, dorn - na ve-
^^i_n p
-fS-
^
^^
ra - ya, E cha - ya De pla - ya -L ge-
los ans que-m n'es - tra
ya. Hugo BiemAnii (1905).
84*.
6ai.
i
^
tS^
Ea - len - da
ma • ya Ni fueihs de fa-
29'*
452
1^. j i\^ fi
3=l=f
ü-w-H
ja Ki chanz d'aa - zeih ni flon de gla-
w
JIJ JIJ JI-' ^n
^
t
ya Kon es qoe*iii pla - ya, Pros dorn - na
m M
Ö
£
3
gna - ya, Tro qu^un ys - nelh mes - sa - Igier
i
^
^
t
a
ya Del vos - tre belh cors, que-m re-
w
t-^HSsl— i
^ö
tra - ya Pia - zer no - velh qu'a-mors m'a-
i
m
^^
tra - ya, E ja - ya E-m tra - ya Vas
i
Ji'i j'ji-^
-tS*
vos, dorn - na ve - ra - ya, E cha - ya De
453
1
ö» m-
gij-i i i
1
pla - ya • L ge - los
ans que-m n'es - tra - ya.
Pierre Aubry (1909),
Peire Cardenal.
91*
Modere,
i
^ü 1 j' Ji 1
£
{
ün sir - ven - tes no-vel vuelh co - men- A seih que^m fetz e<mfor - met de ni-
T*
s
Que re - trai-rai al jorn S'il me cu - ja de ren
i
^
^e
^ * iii j' j- 1-\
del jü - tja - men \ 0 - chai - zo - nar; i
E s'il me
i
F=3F=y
^N^
vol metr* en la di - a - bli
a.
454
leu li di -ray:«Se-iilier, mer-ce, no si - a!
p ; j^ J I J- '^nr;'rf 7
^fe
Que • 1 mal se - gle tor - men - tei totz mos ans,
$'^ J- j^ iuM^Yjfj] jj j 1 1 II
E guar-datz mi, si'US plal, dels tur-men - tans.»
Jean Beck (1910).
Literarische Nachweise
I
Lieder der Troubadours.
Gnilhem, comte de Peitien.
1* Lea Chansons de Gruülaume IX, duc d^ Aquitaine, 6d. A. Jeanroy, Paris 1913 (Les Classiques fran^ais du moyen äge\ S. 30. Les biographies des trouhadours ^d. G. Ghabaneau, in Histovre generale de Languedoc 6d. Privat, X, 213 (Tou- louse 1885). — cf . Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours *, Leipzig 1882, S. 3fif. Pio Eajna, La Badia di Niort in Bo- mania VI (1877), S. 249. Zanders, Die altprovenzalische Prosanovelle, Halle 1913, S. 34; sowie die weitere in Jeanroys Ausgabe verzeichnete Literatur.
2. Edit. Jeanroy (1913), S.l. Appel, Provenzalische Chresto- mathie^, Leipzig 1912, Nr. 59. Grescini, Manualetto proven- zale\ Verona-Padova 1905, S. 193. — cf. A. Kolsen, Archiv f, d, Stud, d, neuer, Sprachen 116 (1906), S. 458. Bertoni, Bomania XLII (1913), S. 450. Appel, Bernart von Ventadorn, Halle 1915, S. LXI.
3. Edit. Jeanroy (1913), S. 6. Appel, Frov, Chrest.^ Nr. 39.
— cf. Kolsen, Archiv 116 (1906), 460. G. Paris, Jaufre Budel in Müanges de litterature franfaise du moyen äge äd. Mario Roques, Paris 1912, S. 522. Eamiro Ortiz, Intorno a Jaufre Budel, in Ztschr. /. roman, Philologie XXXV (1911), 543.
4. Edit. Jeanroy (1913), S. 19. Appel, Frov. Chrest* Nr. 12.
— cf. Kolsen, Archiv 116 (1906), 462. E. Wechssler, Frauen- dienst und VassaUüät in Ztschr, /. frz. Sprache u. Lit. XXIV (1902), 165.
5. Edit. Jeanroy (1913), S. 21. Appel, Frov. Chrest* Nr. 11.
— cf. Bertoni, Bomania XLII (1913), S. 451. Settegast, Über Joi in der Sprache der Troubadours f in Berichte über die Verhandlungen der Kgl. Sachs. Gesellschaft der Wissen- schaften, philos.-histor. Klasse Bd. 41, 1889, S. 99 ff. Appel, Bernart von Ventadorn, Halle 1915, S. LXXII.
6. Edit. Jeanroy (1913), S. 24. Appel, Frov. Chrest.^ Nr. 10.
458
— cf. K. Voßler, Die Kunst des ältesten Trohadors, in Mis- ceUanea diStudi in onore diÄttüioHortiSy Trieste 1910, S.419.
Cercamon.
7. Dejeanne, Le troubadour Cercamon in Annales du Midi XVII, S.34 (Toulouse 1905). Bartsch-Koschwitz, Chresto- mathie provetifale^, Marburg 1904, Sp. 51. — Zu Cercamon vgl. außer der von Dejeanne angeführten Literatur: A. Pillet, Binnenreim hei Cercamon und Marcabru in Beiträge zu/r Kritik der ältesten Troubadours, Breslau 1911 {89. Jahresher, d. Schles. Ges. f, vaterL Kultur), S. 7.
Marcabru.
8. PoSsies completes du Troubadou/r Marcabru öd. De- jeanne, Toulouse 1909 {Biblioth^que meridionale XII), S. 1. Les biographies des troubadours öd. G. Ghabaneau (Toulouse 1885), S. 216. — cf. Arthur Franz, Über den Troubadour Marcabru, Marburg 1914, S. 6.
9* Edit. Dejeanne S. 77. — cf. K. Lewent, Beiträge zum Verständnis der Lieder Marcahrus in Zeitschr, f, rom, Phü, XXXVII (1913), 333. K. Voßler, Der Trohador Marcabru und die Anfänge des gekünstelten Stües in Sitzungsberichte der Bayr, Äkad, d. Wiss., PM.-histor. Klasse, München 1913, S.37.
10. Edit. Dejeanne S. 169. Appel, Prov, Chrest*- Nr. 72. Grescini, Man. prov,^ S. 198. — cf. K. Lewent, Das altpro- venzalische Kreuzlied in Romanische Forschungen XXI (1905), S. 361, 420.
11. Edit. Dejeanne S. 3. Appel, Prov. Chrest.*' Nr. 61. Grescini, Man.prov.'^ S. 202. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov,^ Sp. 53. — cf. Bertoni, Bevue des langues romanes LVI (1913), 496. K. Voßler, Der Trohador Marcabru und die Anfänge des gekünstelten Stiles (1913), S. 54.
12. Edit. Dejeanne S. 137. Appel, Prov. Chrest^ Nr. 64. Bartsch-Koschwitz, Chrest prov.^ Sp. 55. — cf. Lewent, Bei- träge zum Verständnis der Lieder Marcahrus in Ztschr» f, rom. Phil XXXVII (1913), 434. A. Jeanroy, Les origines
459
de la poesie lyrique en Frcmce^, Paris 1904, S. 30. Voßler, Der Tröbador Marcdbru und die Anfänge des gekünstelten Stiles (1913), S. 58. Zur Pastorela s. noch: J. Brakelmann, Die TcLStowelle in der nord- und sudfranzösischen Poesie, in Jahrbuch für roman. und engl. Lit IX (1868), 155 u. 307. 0. Schultz, Das Verhältnis der provenzalischen Pastou- relle zur altfranzösischen, in Ztschr, f. rom. Phil VIII (1884), 106. L. Bömer, Die volkstümlicTien Dichtungsarten der alt- provenzalischen Lyrik, Marburg 1884; cf. 0. Schultz, Ztschr, f. rom. Phil. IX (1885), 157. G. Paris, Melanges de litt, fravif. du m. ä. ^d. M. Koques, Paris 1912, S. 556. A. Pillet, Studien zwr Pastourelle y Breslau 1902 {Festschrift zum 10. Dtsch, Neuphilologentag) ; cf. A. Jeanroy, Bomania XXXI (1902), 620.
Jaufre BadeL
13« Les Chansons de Jaufre Budel ^d. A. Jeanroy, Paris 1915 (Les Classiques franfais du moyen äge), S. 21. A. Stim- ming, Der Troubadour Jaufre Budel, sein Leben und seine Werke, Kiel 1873, S. 40. Les biographies des troubadowrs ^d. C. Chabaneau (Toulouse 1885), S. 217. — Zur Rudellofrage s. die bibliographischen Zusammenstellungen in Jeanroys Aus- gabe S. XII und in Bergert, Die von den Trobadors genannten oder gefeierten Damen, Halle 1913, S. 5. Cf. noch P. Savj- Lopez, Mistica profana in Trovatori e Poeti, Milano-Palermo 1906, S. 77. Zanders, Die altprovenzälische Prosanovelle, Halle 1913, S. 102. R. Ortiz, „Bons sons ab paubres motz", notereUa provenzale, in La biblioteca degli Studiosi I, 24 u. 36. Zum Fortleben Jaufre Budels in der Literatur s, unten zu Nr. (13.*).
14. Edit. Jeanroy S. 3. Stimming, Der Troubadour Jaufre i^^*e^e^, Kiel 1873, S. 44. Crescini, Jfan. jprov.« S. 204. Bartsch- Koschwitz, ehrest, prov.^ Sp. 59.
15. Edit. Jeanroy S. 12. Stimming, Der Troubadour Jaufre Budel, Kiel 1873, S. 50. Appel, Prov. Chrest,^ Nr. 15.
Bernart de Yentadom.
16« Bernart von Ventadorn. Seine Lieder mit Einleitung und Glossar hsg. von C. Appel, Halle 1915, S. XI. Appel,
460
Prov. ehrest* Nr. 122 b. — cf. Appel, Bernart von Venia-' dorn (1915), S. XVI. Zingarelli, Bicerche sulla vita e le rime di Bernart de Ventadorn, in Studi medievali I (1905), 309, 594; hierzu A. Jeanroy, Bomania XXXVI (1907), S. 116.
17. Edit. Appel S. 30. — cf. Zanders, Die altprovema- lüche Prosanoveile (1913), S. 45.
18. Edit. Appel S. 67. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troubadours*, Leipzig 1882, S. 24.
19. Edit Appel S. 85. Crescini, Man. prov, * S. 209.
20. Edit. Appel S. 172.
21. Edit. Appel S. 186. Appel, Prov. Chrest.* Nr. 16. — cf. Le breviari d'amor de Matfre Ermengaud 6d» G. Azais, Böziers 1863, v. 29252flF.; 3l780ff.
22. Edit. Appel S. 194.
2a. Edit. Appel S. 212. fiartsch-Eoschwitz, Chrest prov,^ Sp. 63. — cf. A. Jeanroy, De nostratibus medii aevi poetis qui primum lyrica Äquitaniae carmina imitati sint, Paris 1889, S. 88. Chaytor, The Troubadours, Cambridge 1912, S. 132 (Guiot de Dijon, ^Et quant la douce ore vente ...»).
24. Edit Appel S. 219. Appel, Ptov. Chrest.* Nr. 18. Crescini, Man. prov.* S. 206.
25. Edit Appel S. 257. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov.^ Sp. 65.
26. Edit. Appel S. 249. Appel, Prov. Chrest.* Nr. 17. Bartscb-Koschwitz, Chrest. prov.' Sp. 68. Chaytor, The trou- badours of Dante, Oxford 1902, S. 118. — cf. Baimon Vidah So fo el temps, ed. Comicelius, Berlin 1888, v. 402; Le bre^ viari d'amor de Matfre Ermengaud ^d. G. Azais, Böziers 1863, V. 29675. Le roman de la Böse ou de Gruülaume de Dole 6d. G. Servois, Paris 1893 {Soc. d. anc. text. frang^ v. 5198; Boman de la Violette ou de Gerard de Nevers p. Gerbert de Montreml 6d. Fr. Michel, Paris 1834, v. 4192. 0. Denk, Einführung in die Geschichte der altcatalanischen lAteratur, München 1893, S.296 (Francesch Farrer); ebd. S.302 (Pere Torrella); c5(?. S. 346 fFraRoc ab ert i) ; K. Bartsch mJahr-
461
buch für romanische und englische Literatur II (1860)^ S. 283 (Fra Rocaberti). Milä y Fontanals, De los trovadores en Espatla^, Barcelona 1861, S. 486—487 (Fra Rocaberti). B. Sanvisenti, I primi influssi di Dante, del Petrarca e del Boccaccio suUa letteratu/ra spagnuola, Milano 1902, S. 264 (Fra Rocaberti). E. Wechssler, Das Kuiturprohlem des Minnesangs I {Minnesang und Christentum), Halle 1909, S.252.
Peire und Bernart de Yentadorn.
27. Bernart von Ventadom, Seine Lieder mit Einleitung und Glossar herausgegeben von Carl Appei, Halle 1915^ S. 10. Die Lieder Peires von Auvergne ed. R. Zenker, Erlangen 1900, S. 139. 0. Schultz-Gora, Altprovenzalisches Elementar- buch*, Heidelberg 1915, S. 148. — cf. R. Zenker, Die Lieder Peires von Auvergne (1900), S. 2. R, Zenker, Die proven- zalische Tenzone, Leipzig 1888, S. 82. Zur Tenzone s. noch : K, Enobloch, Die Streitgedichte im Provenzalischen und Alt- französischen, Diss. Breslau 1886. L. Selb&cla^^ Das Streitgedicht in der altprovenzdlischen Lyrik, Marburg 1886. A. Jeanroy, La tenson provencale in Annales du Midi II, 281 u. 441. Jantzen, Geschichte des deutschen Streitgedichtes im Mittel- alter, Breslau 1896 (Germanistische Abhandlungen XIII). Fr. Eiset, Das altfranzösische Jeu-parti in Romanische For- schungen XIX, 407, Erlangen 1905. H. Stiefel, Die italienische Tenzone des XIIL Jahrhunderts und ihr Verhältnis zur provenzalischen Tenzone, Halle 1914. H. Walther, Das Streit- gedicht in der lateinischen Literatur des Mittelalters, Berlin. Dissert. 1915.
Raimbant d'Aurenga.
28. Provenzalische Chrestomathie^ v. C. Appel, Leipzig 1912, Nr. 36, Crescini, Man, prov* S. 21^, Bartsch-Koschwitz, ehrest prov.^ Sp. 72. — cf. V. Crescini, in Müanges Cha- haneau (Romanische Forschungen XXIH), Erlangen 1907, S. 315. Zu Raimbaut d*Aurenga s. Diez, Lehen und Werke der Troubadours* S. 54. J. Anglade, Les Troubadours, Paris
462
1908, S. 148. A. Kolsen, Dichttmgen der Trohadors I, Halle 1916, S. 66.
La Comtessa de Dia.
29« Chrestomathie provenfcde par £. Bartsch. Sixi^me Edi- tion par E. Koschwitz, Marburg 1904, Sp. 75. 0. Schultz-Gora, Ältprovenzalisches Elementarhuch^y Heidelberg 1915, S. 149. — cf. Friedr. Diez, Leben %md Werke der TrotibadoiMrs^ Leipzig 1882, S. 57. Fr. Hueffer, The Troubadours. Ä History of Provenfal Life and Literature in the middle agesy London 1878, S. 288. A. Thomas, Francesco da Barberino et la litterature provenfale en Italic au moyen dge, Paris 1883. S. 117 (vgl. R. Ortiz, Ztschr. f. rom. Fhü. XXVIH (1904), S. 569). C. Ghabaneau, Les biographies des troubadowrsy Toulouse 1885 {Eist, gin, d. Languedoc 6A. Privat t. X), S. 285. 0. Schultz, Die provenzalischen Bichterinneny Leipzig 1888, S. 18. Semin Santy, La Comtesse de Die, Paris 1893. J. Anglade, Les Troubadours, Paris 1908, S. 150 flf.
Peire d'AlTernhe.
30. Die Lieder Peires von Äuvergne kritisch hsg. von Budolf Zenker, Erlangen 1900, S. 79. Ghabaneau, Les bio- graphies des troubadours, Toulouse 1885, S.260. — cf.Ghaytor, The Troubadours of Dante, Oxford 1902, S. 4, 124 f.
31. Edit. Zenker S. 94. — cf. Ghaytor, The Troubadours of Dante, Oxford 1902, S. 5 u. 126. K. Voßler, Die göUliche Komödie. Entwicklungsgeschichte undJErUärung, Hl, Heidel- berg 1908, S. 641.
32. Edit. Zenker S. 102. Appel, Prov, Chrest.^ Nr. 62. Bartsch-Koschwitz, Chrest, prov,^ Sp. 81. — cf. P. Savj -Lopez, üccelli in poesia e in leggenda, in Trovatori e Poeti, Milano- Palermo 1906, S. 143 (167). W. Hensel, Die Vögel in der provenzalischen und nordfranzösischen Lyrik des Mittelalters^ in Eomanische Forschungen XXVI (1909), S. 584. Voßler, Der Trobador Marcabru und die Anfänge des gekUnstelten Stües, München 1913, S. 50.
463
38. Edit Zenker S. 110. Appel, Zeitschr. f. rom. Phil XIV 162 und Prov, ehrest,* Nr. 80. Crescini, Man. prov,^ S. 216. Bartsch-Eoschwitz, Chrest. prov, ® Sp. 85. — cf . Zenker, Die provenzcUtsche Tenzone, Leipzig 1888, S. 34; Zischr. f. rom, Phil, Xni (1889), 294; XVI (1892), 437. Hierzu 0. Schultz- Gera, Ztschr, f. rom, Phil. XII (1888), 540. Appel, Literatur- hlatt f. germ. u. rom, Phü. 1889, Sp. 109. Appel, Ztschr, f. rom, Phil. XIV (1890), 160; XX (1896), 389. Crescini, ehd, XVIII (1894), 270 u. 539. Schultz-Gora, Archiv f. d. Stud, d. neuer. Sprach, XCUI (1894), 139. — Diez, Lehen und Werke der Troubadours^ S. 64. W. Nickel, Sirventes und Spruch- dichtung, Berlin 1907 {Palaestra LXIII), S. 56 (Wal ther von der Vogelweide).
Anonym.
34. Appel, Prov, ehrest.* lST,bS, Bartach-Koschwitz, Chrest. prov.^ Sp. 107. — cf. Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours*, Halle 1883, S. 133. Fr. Hueffer, The Troubadours, London 1878, S.91. Jj, C\6dai, Äubade provenfale anonyme dudouzieme sihcle (trad. en vers franfais), in Bevue de philol. franf. et prov, XI (1897), 1. Zur Alba vgl. noch: K. Bartsch, Die ro- manischen und deutschen Tagelieder (1864) in Gesammelte Vorträge und Aufsätze, Freiburg 1883, S. 250 u. 313. Römer, Die volkstümlichen Dichtungsarten der altprovenzalischen Lyrik, Marburg 1884, 6. 4. E. Stengel, Der Entwicklungs- gang der provenzalischen Alba, in Ztschr, f, rom, Phil, IX (1885), 407. A. Jeanroy, Les origines de la poesie lyrique en France^, Paris 1904, S. 61; hierzu G. Paris, Melanges de litt, franf, d, m. ä, M. M. Boques, Paris 1912, S. 579 ff. G. Schläger, Studien über das Tagelied, Jena 1895.
Linhanre und Golrant de Bornelh.
35. Sämtliche Lieder des Trobadors Giraut de Bornelh, kritisch hsg. von Adolf Eolsen, Halle 1910, S. 374. Appel, Prov, Chrest* Nr. 87. — cf. A. Eolsen, Guiraut von Bornelh, der Meister der Trobadors, Berlin 1894, S. 44 ff. (Linhaure =
464
Raimbaut d'Aurenga); eb, S. 82 ff.; hierzu C. Appel, Archiv f. d, Stud. d. netter. Sprach. XC-VII (18%), S. 187. Chaytor, The trouhadours of Dante, Oxford 1902, S.33 u. 146. Paul Andraud, Quae judicia de litteris fecerint Provinciales, Paris 1902.
Guirant de Bornelh.
36. C. Ghabaneau, Les biographies des troubadoitrs, Tou- louse 1885 {Eist. gSn. d. Languedoc 6d. Privat t. X), S. 222. Crescini, Man. prov.* 388. Chaytor, The troubadowrs of Dante, Oxford 1902, S. 29 (142). — cf. A. Kolsen, Guiraut
. von Bornelh, der Meister der Trohadors, Beriin 1894, S. 10. A. Thomas, *Cfiraut de Borneü» ou * Guiraut de Borndh*, in Bomania XXXY (1906), 106 [wonach ich doch besser hätte schreiben sollen «Girant de Bomeil»].
37. Sämtliche Lieder des Trohadors Giraut de Bornelh, kritisch hsg. von Adolf Kolsen, Halle 1910, S. 2. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troübadai*rs\ Leipzig 1882, S. 114. A. Pfttzold, Die individuellen Eigentümlichkeiten einiger Tier- vorragender Trohadors im Minneliede, Marburg 1897, S. 104 ff.
38. Edit. Kolsen (1910), S. 34. — cf. K. Voßler, Die göU- liche Komödie. Entwicklungsgeschichte und Erklärung II 1, Heidelberg 1908, S. 650.
39. Edit. Kolsen (1910), S. 334. Appel, Prov. Chrest.^ Nr. 40. Bartsch-Koschwitz , Chrest. prov.^ Sp. 110. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troubadours^, S. 117. A. Gaspary, Die Sicüianische Dichterschule des dreizehnten Jahrhunderts, Berlin 1878, S. 112 (Rätsellieder). P. Meyer, Des rapports de la poesie des trowveres avec celle des trouhadours., in Bo- mania XIX (1890), S. 8.
40. Edit. Kolsen (1910), S. 360. — Zur Pastorela vgl. die unter Nr. 12 angegebene Literatur.
41. Edit. Kolsen (1910), S. 342. Appel, Prov. Chrest.*- Nr. 56. Crescini, Man. prov,^ S. 250. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov.^ Sp. 109. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troubadours*, S. 119 und zur Alba im allgemeinen die unter Nr. 34 an- gegebene Literatur.
465
42. Edit. Kolsen (1910), S. 412. Crescini, Man. prov,^ S. 244. Chaytor, TJhe trouhadours of JD ernte, Oxford 1902, S. 35 und 148 (mit Razo; s. Chabaneau, Les biographies des trouhadours S. 223). Monaci, Poesie provenzaU allegate da Dante nel De Vulgari Moquentia^ Roma 1903 [Testi romanzi per U80 delle scuole), S. 4. — cf . Dante Alighieri, De vulgari eloquentia II 2, 6 (Edit. Pio Rajna, Firenze 1896, S. 120—121). Lavaud, Les poSsies d*Ärnaut Daniel y räödition critique d'aprös Canello, Toulouse 1910, S. 133.
43. Edit. Eolsen S. 474. Fr. Witthoeft, Sirventes joglaresc, ein Blick auf das altfranzösische Spielmannsleben, Marburg 1891 , S. 12 u. 40. — cf . Fr. Diez , Die Poesie der Trouha- dotirs* S. 25 (Begriff von Troubadour und Jongleur). A. Tobler, Spielmannsleben im alten Frankreich (1875) in Vermischte Beiträge V, Leipzig 1912, S. 229. Edm. Faral, Les Jongleurs en France au moyen äge, Paris 1910 (mit Bibliographie). A. Brandl, Spielmannsverhältnisse in frühmittelenglischer Zeit in Sitzungsberichte der KgL preuß, Akademie der Wissen- schaften, Berlin 1910.
Bertran de Born.
44. Berirab von Born hsg. von A. Stimming, zweite Auf- lage (kleine Ausgabe), Halle 1913 {Romanische BibliothekYllT), S. 54. Porstes completes de Bertran de Born 6d. A. Thomas, Toulouse 1888, S. LI. Ghabaneau, Les biographies des trou- hadours (1885), S. 224. — cf. Edit. Stimming (1913), S. 3 f., 25 f., 83. Gl^dat, Du röle historigue de Bertrand de Born, Paris 1878.
45. Edit. Stimming (1913), S. 59. Thomas, Poes»«« com- pletes de Bertran de Born, Toulouse 1888, S. 3. Die Vari- anten in A. Stimmings großer Ausgabe: Bertran de Born, sein Lehen und seine Werke, Halle 1879, S. 170, 809. — cf. Diez, Leben u>nd Werke der Troubadours^ S. 167.
46. Edit. Stimming (1913), S. 115. Thomas, Poesies com- pletes de Bertran de Born, S. 102. Varianten und Inter-
30
466
polation in A. Stimmings großer Ausgabe: Bertrcm de Born^ Bern Lehen und seine Werke, Halle 1879, S. 202 und 320. — Zu V. 51 cf. Äigar et Mawrin, Bruchstücke einer chanson de geste, ed. A. Brossmer, Erlangen 1902 {Bomanische For- schungen XIV).
47. Edit. Stimming (1913), S. 120. Thomas, Foisies com- pUtes de Bertrcm de Born, S. 108. Appel, Prov, Chrest.^ Nr. 35. Bartsch-Koschwitz , Chrest. prov»' Sp. 123. Chaytor, The trouhadours of Dornte, Oxford 1902, S. 23 u. 140. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troubadours^ S. 151. Cber die italienischen und katalanischen Nachahmungen des Escondich s. unten zu Nr. (47.*).
48. Edit. Stimming (1913), S. 131. Thomas, Poesies com- pletes de Bertrcm de Born S. 122. — cf. Diez, Lehen und Werke der Trouhadours* S. 176. H. Suchier in Suchier- Birch- Hirschfeld, Geschichte der französischen Literatur von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart*, Leipzig 1913, 1, S. 81.
49. Edit. Stimming (1913), S. 70. Thomas, Poesies com- pletes de Bertran de Born S. 8. Appel, Prov, Chrest.^ Nr. 66. Chaytor, The trouhadours of Dante, Oxford 1902, S. 16 u. 136. — cf. Diez, Lehen und Werke der Troubadours*, S. 165. Zu T. 25 (Tenzone Guirauts de Bornelh mit Frau Alamanda) 8. A. Eolsen, Sämtliche Lieder des Trobadors Giraut de Bornelh, Halle 1910, S. 366. A. Kolsen, Guvraut von Bornelh, der Meister der Trobadors, Berlin 1894, S. 18.
50. Edit. Stimming (1913), S. 76. Thomas, Poisies com- pletes de Bertrcm de Born S. 28. Bartsch-Koschwitz, Chrest, prov.' Sp. 124. Chaytor, The troubadowrs of Dawte, Oxford 1902, S. 18 u. 137. — cf. Herm. Springer, Dcls altproven- zalische Klagelied mit Berücksichtigung der verwandten Literaturen, Berlin 1895, S. 33. Das Gedicht wird von ein- zelnen dem Bertran de Born abgesprochen : vgl. M. Scherillo, Bertram dal Bornio, Roma 1897 (aus Nuova Äntologia), S. 33 ; cf. Bomania XXYI (1897), S. 623. Bertoni, Bertran de Born ou Bigaut de Barbezieux, in Annales du Midi XXIII (1911),
467
204. Stroüski, Le trouhadaur Folguet de Marseille, Edition critique, Cracovie 1910, S. XII (Peire Vidal); cf. Stimming in seiner Ausgabe (1913), S. 22.
51. Edit. Stimming (1913), S. 108. Thomas, Fomes com-
pletes de Bertran de Born S. 90. — cf. M. Scherillo, Bertram
dal Bornio e Biccardo Cuordileone, in Nuova Antölogia
154, 651 ff.
Bertran de Born (?)•
52. Bertran von Born hsg. von A. Stimming, zweite Auf- lage, Halle 1913, S. 139, Die Varianten in A. Stimmings großer Ausgabe: Bertran de Born, sein Leben und seine Werke, Halle 1879, S. 222 fif., 324. Thomas, Porstes completes de Bertran de Born, Toulouse 1888^ S. 133. Grescini, Mafl^. jjrov. * S. 230. Bartsch-Eoschwitz, Clwest.prov^%p,Vl% {Qni- Ihem de Saint Gregor i). Schultz-Gora, ÄltprovemaliscTies Elementarbuch ^, Heidelberg 1915, S. 162. — cf. Johan Vising, Den provensalska Trubadurdiktningen, Göteborg 1904, S. 68. K. YoBler^ Die göttliche Komödie, Entwicklungsgeschichte und Erklärung H 1, Heidelberg 1908, S. 676. Zur Frage der Verfasserschaft s. K. Lewent, Archiv f. d. Stud. d,neuer. Sprach, CXXX (1913), S. 325flF. (Guilhem de Saint Gregori). A. Stimming in seiner Ausgabe (1913), S. 51 — 52 (mit Biblio- graphie).
Guilhem de Berguedan.
53. Les biographies des troubadours en langue provenfole öd. G. Ghabaneau, Toulouse 1885 (in Hist, gen. d, Languedoc öd. Privat t. X), S. 305 (vgl. S. 355). — cf. Milä y Fontanals, De los Trovadores en EspaMa^, Barcelona 1861, S. 278. K. Bartsch, Guillem von Berguedan, in Jahrbuch fO/r roma- nische und englische Literatur VI (1865), 231 (= K. Bartsch, Gesammelte Vorträge und Aufsätze, Freiburg 1883, S. 318). A. Thomas, Francesco da Barberino et la littSrature pro- venfäle en Itdlie au moyen äge, Paris 1883, S. 112.
54. Chrestomathie provenfäle par E. Bartsch. Sixi^me edition p. E. Koschwitz , Marburg 1904, Sp. 129. Zum Ver-
30*
468
Btändnis der 6. Strophe b. A. Tobler, in Ztachr. f. rom. Phil, Xin (1889) , 546. — cf. K. Bartsch in Jahrbuch f, rom. u. engl Lit. VI (1865), S. 244. W. Nickel, Svrventes und Spruch- dichtung, Berlin 1907, S. 68.
Aimeric de Pegrnlhan und €riiilhem de Ber^edan.
55. Milä y Fontanals, De los Trovadores en Espana^ Barcelona 1861, S. 296 (Mahn, Gedichte der Troubadours, Berlin 1856 flf., I, S. 30, Nr. 50). — cf. K. Bartsch in Jahr- buch f. rom. u. engl Lit. VI (1865), S. 267—268; s. auch unten zu Nr. 92. L. Seibach, Das Streitgedicht in der alt- provenisalischen Lyrik, Marburg 1886, S. 70 (vgl. auch die oben unter Nr. 27 genannte Literatur).
Arnaut de Marenll.
56. Chrestomathie provenfale p. K. Bartsch. Sixi^me Edi- tion p. Ed. Köschwitz, Marburg 1904, Sp. 101. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 106. A. Pätzold, Die individuellen Eigentümlichkeiten einiger hervorragender Tro- badors im Minneliede, Marburg 1897, S. 58. J. Anglade, Les troubadours, Paris 1908, S. 124. W. Friedmann, Einleitung zu ein&r kritischen Ausgabe der Gedichte des Troubadours Arnaut de Mareuü, Halle 1910.
Arnaut Danlei.
57. Les Poesies d^ Arnaut Daniel, rö^dition critique d'apr^s Canello p. R. Lavaud, Toulouse 1910, S. 117. Chabaneau, Les biographies des troubadours, Toulouse 1885, S. 220. Chaytor, The troubadours of Dante, Oxford 1902, S. 46 u. 152. — In ganz anderer Umgebung trifft man die gleiche Anekdote bei Fritz Reuter: „Worum Rudolph so^ne schöne Predigt un Gottlieb gor keine hoUen kann^^ {üt mine Stromtid II, cap. 17).
58. Edit. Lavaud (d'apr^s Canello) S. 58. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 289. K. Voßler, Die göttliche Komödie, Heidelberg 1908, S. 658. Zur Nachahmung durch Petrarca s. Lavauds Ausgabe S. 135.
469
59. Edit. Lavaud (d'apr^s Canello) S. 110. Appel, Prov. ehrest,^ Nr. 26. Crescini, 3£on. prov.* S. 241. Bartsch- KoBchwitz, ehrest, prov, ^ Sp. 150. Chaytor, The iroubadours of Dante, Oxford 1902, S. 49 u. 159. — Zur Geschichte der Sestina vgl. Fr. Diez, Lebern und Werke der Troubadours* S. 287. E. Bartsch, Grundriß zur Geschichte der provenza- lischen LiteratuTy Elberfeld 1872, S. 38 f. Canello, Fiorita di lirieJie provenzali tradotte^ Bologna 1881, S. 35. G. Bertoni, üna versione del Cinquecento deUa sestina diArnaldo Daniello, in Bevue des langues romanes XLYII (1904), S. 154. E. Voßler, Die göttliche Komödie^ Heidelberg 1908, S. 661 f. Lavaud in seiner Ausgabe S. 132 f. F. J. A. Davidson, The Origin ofihe sestina, in Modern Language Notes XXV (1910), S. 18. A. Jeanroy, La ^Sestina doppia* de Dante et les origi/nes de la sextinCf in Bomania XLII (1913), S. 481.
Folquet de Marseilla.
60. Le troubadour Folquet de Marseille, Edition critique par Stanislaw Stroüski, Cracovie 1910, S. 3. Ghabaneau, Les hiographies des troubadours, Toulouse 1885, S. 289. Chaytor, The iroubadours of Dante, Oxford 1902, S. 53 u. 164. — cf. Stro]iskis Einleitung in seiner Ausgabe (mit Bibliographie S. Y). N. Zingarelli, La personalitä storica di Folchetto di Marsiglia nella Commedia di Dante, Napoli 1897% Bologna 1899*. E. Voßler, Die göttliche Komödie, Heidelberg 1908, S. 674.
61. Edit. Stroiiski S. 27 ; cf. Salverda de Grave, in Annales du Midi XXIII (1911), 501; E. Lewent, in Literaturblatt für germ, u. rom,Phil. 1912,332. Bartsch -Eoschwitz, Chrest. prov, ® Sp. 131. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 195. Diez, Die Poesie der Troubadours* S. 246. Friedr. Vogt, Des Minnesangs Frühling*, Leipzig 1914, S. 333 Friderich vonHusen) u. S. 356f. (Rudolf von Fenis); Vgl. unten zu Nr. (61.*).
' 62. Edit. Stroüski S. 73 (vgl. S. 7); H. Springer, Das alt- provenzalische Klagelied, Berlin 1895, S. 81. — cf. Fr. Diez,
470
Leben und Werke der Troubadours^ S. 201. Anglade, Les troubadours, Paris 1906, S. 169.
Peire YidaL
6S. Les Poesies de Feire Vidal ^dit^es par Joseph Anglade, Paris 1913 {Les Chissiques frangais du moyen äge\ 8. 155. K. Bartsch, Peire VidaTs Lieder, Berlin 1857, S. 1. Ghabanean, Les biographies des frouhadours^ Tonioase 1885, S. 271. — cf. S. Schopf, Beiträge gur Biographie und zur Chronologie der Lieder des Troubadours Peire Vidaly Dissert Breslau 1887. Zanders, Die cdtprovenzalische ProsanoveHey Halle 1918, S. 68. Bertoni, Come fu che Peire Vidal divenne imperatore, in Giorn. stör. d. lett. ital. LXV (1915), 45.
64. Edit Anglade S. 40. Bartsch, Peire VidaTs Lieder S. XIV, Nr. 30. P. Meyer, in Bomania U (1873), 425. Cres- dni, Man, prov.* S. 270. Bartsch-Koschwitz , Chrest. prov,^ Sp. 120. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 128. P. Meyer, JExplication de Ja piece de Peire Vidal •Drogoman seiner ^agues bon destrier»^ in Bomania U (1873), S. 423 flf.
65. Edit Anglade S. 60. Bartsch, Peire VidaTs Lieder y S. XXXIX, Nr. 17. Appel, Prov. Chrest.* Nr. 23. Crescini, Man. prov.* S. 269. Schultz -Gera, Altprovenealisches Ele- mentarbuch*, Heidelberg 1915, S. 151. — cf. Fr. Hueffer, The Troubadours. Ä History of Provengal Life and Lite- rattere in the middle ages, London 1878, S. 175. W. Nickel, Sirventes und Spruchdichtung, Berlin 1907, S. 24.
66. Edit Anglade S. 89. Bartsch, Peire VidaVs Lieder, S. XL, Nr. 13. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov.^ Sp. 115. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 137. Friedr. Vogt, Des Minnesangs FHihlit^g*, Leipzig 1914, S. 359 (Rudolf von Fenis).
67. Edit. Anglade S. 51. K. Bartsch, Peire VidaTs Lieder S. XLI, Nr. 1. — cf. K. Bartsch, Die Bein^cunst der Trou- badours, in Jahrbuch f. rom. u. engl, Lit I (1859), S. 182.
471
A. Jeanroy, La tSestina doppia^ de Dante et Us origines de la sextine, in Eomania XLII (1913), S. 485.
68. Edit. Anglade S. 104. Bartsch, Peire VidaVs Lieder S. XLIX, Nr. 9. — cf. Le hreviari d'amor de Matfre Er- mengaud ^d. G. Azajis, B^ziers 1863, y. 28340ff. (in Anglades Ausgabe S. 160). F. Novati, ün' avventura dt Peire Vidal, in Bomania XXI (1892), S. 78.
Föns de Capduelh.
69. Lehen und Werke des Trohadors Ponz de Capdwnll von Max von Napolski, Halle 1880, S. 49. 0. Schultz-Gora, ÄUpravenzcdisches Elementarbuch^, Heidelberg 1915, S. 163. — cf. Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours^ S. 158. Diez, Lehen und Werke der Troubadours^ S. 214. E. Lewent, Das dltprovenealische Kreuzlied, in Bomanische Forschungen XXI (1905), S.352, 417. C.Fabre, Trois trouhadours veUaves, LePuy 1903. C. Fabre, Le trouhadour Pons de Chapteuü, quelques remarques swr sa vie et sur Vesprit de ses poesies, in M4m, de la 8oc. agricole et sdentifiqtie de la Haute Loire, vol. XIV, cap. 5, p. 14 ff.; cf. Stroüski, in Annales du Midi XIX (1907), 547. Fabre, in Melanges Chahaneau {Bomanisc?^ Forschungen XXIII (1907), S. 262 f.
Peirol.
70. y. Grescini, Di una tenzone imaginaria, in Bausteine zur romanischen Philologie, Festgabe für Adolfo Mussafia, Halle 1905, S. 461 ff. (Text: S. 467). Crescini, Man. prov,^ S. 261. — cf. Fr. Diez, Lehen und Werke der Troubadours^ S. 255. H. Schindler, Die Kreuzzüge in der altprovenzalischen und mittelhochdeutschen Lyrik, Dresden 1889 {Programm der Annenschüle), S. 38, 42. E. Lewent, Das aitprovenza- lische Kreuzlied, in Bomanische Forschungen XXI (1905), S. 419. Seibach, Das Streitgedicht in der altprovenzalischen Lyrik, Marburg 1886, S. 39. Stiefel, Die italienische Tenzone des XIIL Jahrhunderts und ihr Verhältnis zur provenza- lischen Tenzone, Halle 1914, S. 73 u. vorher. Vgl. auch die übrige oben (Nr. 27) zum Streitgedicht angeführte Literatur.
472
Lo Monge de Montaudon.
71. Die Dichtungen des Mönchs von Montaudon y neu hsg. von Otto Klein, Marburg 1885, S. 5. Chabaneau, Les hiographiea des frouhadours (Toulouse 1885), S. 269. — cf. E. Philippson, Der Mönch von Montaudon ^ ein provema- lischer Troubadowr. Sein Leben und seine Gedichte, Halle 1873. E. Sabatier, Le moine de Montaudon, Nimes 1879. Fr. Hueffer, The Troubadours, London 1878, S. 213. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours* (1882), S. 270. A. Thomas, Francesco da Barberino et la litterature provenfale en Italic au moyen äge, Paris 1883, S. 108. C. Fabre, Le Moine de Montaudon et Vempereur Othon IV, in Annales du Midi XX (1908), 351. Duc de la Salle de Rochemaure-R. Lavaud, Les Troubadowrs Cantaliens, Aurillac 1910, II, 241 ff.(PaulHeyse, Der Mönch von Montaudon [Novelle], Berlin 1880; cf. K. Le- went, PaUfl Heyses ^Troubadou/r-Novelleni^, in Herrigs Archiv f. d,Stud.d,neuer.8prA21 (1911),91. h.Weissel, Der Mönch von Montaudon, ei/ne provenqalische Erzählung, Basel 1882).
72. Edit. Klein S. 18. Duc de la Salle de Rochemaure - R. Lavaud, Les Troubadowrs Gantaliens, Aurillac 1910, II, 244. Philippson, Der Mönch von Montaudon, Halle 1873, S. 30. P. Meyer, Les derniers troubadowrs de la Provence, Paris 1871, S. 136. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 273. K. Bartsch, Die Quellen von Jehan de Nostradamus <tLes vies des plus celebres et anciens poetes provensaux*, in Jahrbuch f. rom. w. engl. IM. XIII (N. F. I), Leipzig 1874, S. 7 fif« Jehan de Nostredame , Les vies des pltts c4lebres et anciens poetes provenfaux, nouvelle Edition p. C. Chabaneau et J. Anglade, Paris 1913, S. (113). Vgl. auch oben zu Nr. 33.
73. Edit. Klein S. 34. Duc de la Salle de Rochemaure-R. Lavaud, Les Troubadowrs Cantaliens, Aurillac 1910, II, 268. E. Philippson, Der Mönch von Montaudon, Halle 1873, S. 39. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 275. L. Seibach, Das Streitgedicht in der dltprovenzalischen Lyrik, Marburg 1886, S. 41; s. auch die oben (Nr. 27) zur prov.
473
Tenzone genannte Literatur. Zur Unsitte des Schminkens vgl. Alwin Schultz, Bas höfische Lehen zur Zeit der Minne- singer^ y Leipzig 1889, I, 243. Erh. Lommatzsch, Gautier de Coincy als Satiriker^ Halle 1913, S. 80 u. 86. — [Versehent- lich sind im Text die Verse 2, 3 von Str. I — VII, die nur 7 Silben zählen, nicht eingerückt worden; wohl aber in P. Heyses Übersetzung, s. oben S. 366.]
74. Frovenzalische Chrestomathie von C. Appel, vierte Auf- lage, Leipzig 1912, Nr. 43. 0. Klein, Die Dichtungen des Mönchs von Montaudon, Marburg 1885, S. 54. Duc de la Salle de Rochemaure - R. Lavaud, Les Troubadours Canta- lienSy Aurillac 1910, II, 320. E. Philippson, Der Mönch von Montaudon, Halle 1873, S. 51. Bartsch-Koschwitz , Chrest. prov. ® Sp. 146. — cf. Diez, Lehen und Werke der Trouha- dowrs^ S. 274. Zur Geschichte des Enueg (und Plazer) s. R. Th. Hill, The Enueg, in Pithlications of the Modern Language Association of America XXVII (1912), S. 265; cf. A. Jeanroy, Bomania XLII, 318 (Hinweis auf Eustache Deschamps). A. Mussafia, Jdhrhuch f. rom, u. engl, Literatur VI (1865), 224f. (Fra Salimbene, Patecchio, Bindo Bonichi, Ant. Pucci). Novati, Grirardo Pateg e le sue Noie in Bendi- conti del B, Istituto lomhardo 1896; cf. Jeanroy, Les ori- gines de la poesie lyrique en France au moyen äge\ Paris 1904, S. 256 u. 523. Kenneth Mckenzie, Le Noie di Antonio Pucci, in Studii dedicati a Francesco Torraca, Napoli 1912, S. 179. A. Gaspary, Die Sicilianische Dichterschule des drei- zehnten Jahrhunderts, Berlin 1878, S. 102. K. Bartsch, Der catalonische Canconer d'amor der Pariser Bibliothek^ in Jahrbuch /. rom. u. engl, Lit. II (1860), 288 (Los enuigs de Messen JordideSantJordi); Milä y Fontanals, De los trovadores en Fspana^j Barcelona 1861, S. 487; 0. Denk, Ein- führung in die Geschichte der altcatalanischen Literatur, Mün- chen 1893, S. 281 (Jordi de Sant Jordi). B. Sanvisenti, I primi influssi di Dante, del Petrarca e del Boccaccio sulla lette- ratura spagnuola, Milanol902, S.453 (Jordi de SantJordi).
474
Gaueelm Faidit.
75. Lea hiographies des troubadoiirs en langue provengale ^d. G. Ghabaneau, Toulouse 1885 {Hist, gen. d, Languedoc ^d. Privat t X), S. 243. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 293. A. Tobler, Ein Minnesänger der Pro- vence (1865) in Vermischte Beiträge Y, Leipzig 1912, S. 125. Rob. Meyer, Das Leben des Trobadors Gaucdm Faiditf Heidelberg 1876. P. Merlo, SulV etä dt Gaueelm Faidit, in Giorn. stör. d. Jett, ital III (1884), 386. S. auch A. Kolsen, Dichtungen der Trobadors I, Halle 1916, S. 3; II (1917), U9ff.
76. Chrestomathie pi'ovengale par E. Bartsch. Sixi^me Edition p. E. Eoschwitz, Marburg 1904, Sp. 155.
77. Provenzalische Chrestomathie von C. Appel, vierte Auf- lage, Leipzig 1912, Nr. 82. H. Springer, Das a^tprovenzalische Klagelied mit Berücksichtigimg der verwandten Literaturen^ Berlin 1895, S. 88. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^, S. 298.
Gnilhem de Cabestanh^
78. Le troubadour Guilhem de Cabestanh p. A. Längfors, in Annales du Midi XXVI (1914), S. 215. Ghabaneau, Les biographies des troubadours (Toulouse 1885), S. 306. Bartsch- Koschwitz, ehrest, prov,^ Sp. 261. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 67. E. Beschnidt, Die Bio- graphie des Trobadors Guillem de Capestaing und ihr histori- scher Wert, Marburg 1879; cf. Ganello, Giorn, difUol. romanza II (1879), S. 75. Zanders, Die aUprovenzalische Prosanovelle, Halle 1913, S. 113. Zur Geschichte der „Herzm&re" (Eonrad von Würz bürg) vgl. noch G.Paris, Le Roman du Chätelain de Couci, in Bomania VIII (1879), 343; s. ebd. XII, 359. H. Lambel, Erzählungen und Schwanke*, Leipzig 1883, S. 285. M. Landau, Die Quellen des Dekamerone*, Stuttgart 1884, S. 112 flf. Ludw. Fränkel, in Herrigs Archiv f. d. Stud. d. neuer. Spr. LXXX (1888), S. 70. Gecioni, II cuore man- giato in Bivista contemp. I, sept. 1888. H. Patzig, Zur Ge-
475
schichte der Herzmär e^ Berlin 1891 (Programm). A. Andrä, in Boman. Forschungen XXVII (1910), 350. Flor. Night. Jones, Boccaccio and his imitators, Chicago 1910, S. 23. A. D'Ancona, Le fonti del Novellino, in Studj di critica e storia letterariay Bologna 1912, II, S. 123—124. H. Hauvette, La 39« nouveUe du Dicameron et la legende du <ccßwr mangi», in Bomania XLI (1912), S. 184. A. Längfors, in Annales du Midi XXVI (1914), 349 (mit Hinweis auf J. Matzke, The legend ofthe eaten heart [Mod. Lang, Not. XXVI (1911), 1] und weiteren bibliogr. Angaben). Vgl. auch E. Lorenz, Die Kastdlanin von Vergi in d, Lit. Frankreichs^ Ital., der Niederl., Engl, u» Deutschi,, mit einer deutschen Übersetzung der altfranz. Versnovelle und einem Anhange: Die < Kastellan von Couci» Sage als <^Gäbrielle de Vergi* Legende, Halle 1909.
79« Edit. Längfors, Annales du Midi XXVI, S. 45. Franz Hüffer, Cruülem de Cäbestanh. Sein Lehen und seine WerkCy Berlin 1869, S. 33. — cf. Diez, Lehen und Werke der Trou- badours^ S. 76.
80. Edit. Längfors, Annales du Midi XXVI, S. 34. Franz Hüfifer, Guillem de Cäbestanh. Sein Leben und seine Werke, Berlin 1869, S. 42. Bartsch-Koschwitz, Chrest prov. « Sp. 79. Grescini, Man. prov.* S. 265. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 71, 73, 77. H. Suchier in Suchier— Birch- Hirschfeld, Geschichte der französischen Literatur*, Leipzig 1913, 1, S. 83. Zu V. 9 vgl. A. Tobler, Ztschr. f. rom. Phü. HI, 576.
Baimbaut de Vaqueiras.
81. Archiv f. d. Stud. d. neuer. Sprach. L (1872), 249 (Hds. P). Ghabaneau, Les biographies des troubadours, Tou- louse 1885, S. 293. Zur Strophe *Don qe'm val conquis ni ricors* s. A. Jeanroy, Sur unepiece de Bambaut de Vaqueiras {No m'agrada iverns ni pascors) in Studii dedicati a Fran- cesco Torraca, Napoli 1912, S. 484, 488, 490, 492. [Z. 50 (oben S. 166) war demnach Engles (für cortes^) beizubehalten.] Die Strophe übersetzt Diez, Leben und Werke der Trouba-
476
dours* S. 241. — Zu Baimbaut de Vaqueiras und Beatrix von Monferrat s. Diez, a. a. 0. S. 229 ff. G. Cerrato, II «hei ca- Voliere* di Bamhaldo di Vaqueiras in Criorn. stör, d, lett, ital, IV (1884), S. 81. G. Carducci, Galanterie cavalleresche del secolo XII e XIII, in Nuova Antologia LXXIV, gennaio 1885. 0. Schultz-Gora, Die Briefe des Trobadors Baimhaut de Vaqueiras an Bonifaz I, Markgrafen von Monferrat^ Halle 1893, S. 115. 0. Schultz-Gora, in Herrigs Archiv f d. Stud. d. neuer. Spr. XCII (1894), S. 227. V. Crescini, Ancora delle lettere di Baimhaut de Vaqueiras al marchese Boni- facio I di Monferrato, Padova 1899. V. Crescini, Baimhaut de Vaqueiras et le marguis Boniface I de Montferrat (Nou- velles öbservations\ in Annales du Midi XI — XIII (1899 bis 1901). N. Zingarelli, Engles nelle rime di Bamhaldo di Va- queiras, in Miscellanea in onore di V. Crescini, Cividale del Friuli 1910, S. 113. N. Zingarelli, Bei Cavälier e Beatrice di Monferrato in Studj lett. e lingu. dedicati a Bio Bajna, Firenze 1911, S. 573. Zanders, Die altprovenzalische Prosa- novelle, Halle 1913, S. 110. Fr. Bergert, Die von den Tro- badors genannten oder gefeierten Damen, Halle 1913, S. 70. G. Bertoni, I trovatori d'Italia, Modena 1915, S. 10.
82. Provenzalische Chrestomathie von C. Appel. Vierte Auf- lage, Leipzig 1912, Nr. 92. Crescini, Man. prov.* S. 287. Crestomazia italiana dei primi secöli per Ernesto Monaci, Cittä di Castello 1912, S. 14. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 221, sowie die oben (Nr. 27) zurprovenz. Tenzone genannte Literatur.
83. Appel, Provenzalische Chrestomathie^, Leipzig 1912, Nr. 37. Crescini, Man. prov. * S. 278. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadou^rs^ S. 237. Carolina Michaelis de Vas- concellos in G. Gröbers Ghrundriß der Bomanischen Philologie II, 2, Straßburg 1897. S. 173, Anm. 1 ; vgl. ebd. S. 379 u. 389. Zum Descort s. C. Appel, Vom Descort, in Ztschr. f. rom. Phü. XI (1887), 212 ff. Maus, Peire Cardenals Strophenbau in seinem Verhältnis zu dem anderer Trobadors nebst einem Anhang
477
enthaltend i Alphabetisches Verzeichnis sämtlicher %n derprov. Lyrik nachweisbaren Strophenformen, Marburg 1884, S. 128. Fr. Flamini ^ Per la storia d*alcune antiche forme poetiche italiane e rotnanze, in Studi di storia letteraria italiana e straniera, Livomo 1895, S. 114. N. Zingarelli, Per un ^des- corU di Amerigo di Pegugliano in Intomo a due trovatori in Italia, Firenze 1899, S. 54 ff. Carolina Michaelis, a. a. 0. S. 173 u. 379, sowie Zeitschr. f. rom. Phil XXVI (1902), S. 71 {Das Zwiespaltslied des Bonifacio Calvo).^eB.nrojy Brandin et Aubry, Lais et descorts francais du XIII« siede, texte et mtmque, Paris 1901. A. Jeanroy in Petit de JuDeville, Histoire de la langue et de la litterature franqaise des ori- gines ä 1900, Paris 1910, I, S. 383. Richard M. Meyer, Die deutsche lÄteratiM' bis zum Beginn des neunzehnten Jähr- hunderts, Berlin 1916, S. 154.
84. G. Ai^yel, Provenzalische Chrestomathie, Leipzig 1912, Nr. 52. Die Bazo: Archiv f. d. Stud, d. neuer. Sprach. L (1872), 251; Chabaneau, Les biographies des troubadours (Toulouse 1885), S. 294. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 231. Zur Estampida s. L. Römer, Die volks- tümlichen Dichtungsarten der altprovenzalischen Lyrik, Mar- burg 1884, S. 48; cf. 0. Schultz(-Gora) in Ztschr. f, rom. Phil, IX^ 158. A. Jeanroy in Petit de JuUeville, Histoire de la langue et de la litterature francaise des origines ä 1900, Paris 1910, I, S. 382.
85. V. Crescini, Manualetto provenzale*, Verona-Padova 1905, S. 281. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov.^ Sp. 140. (Zu V. 81 8. A. Kolsen in Archiv f. d. Stud, d. neuer. Spr. 134 [1916], 426). — cf . Diez, Leben und Werke der Troubadours ® S. 234, Fr. Bergert, Die von den Trobadors genannten oder gefeierten Damen, Halle 1913, S. 72 (Fr. Torraca, Le donne italiane nella poesia provenzale, Firenze 1901 [Bibl. crit, d, lett. ital^ ; G. Bertoni, in Giorn. stör, d, lett. ital, XXXVIII, 142). Zur Geschichte des Garros s. A. Jeanroy, Notes swr le tour- noiement des dames, in i^omama XXVIII (1899), 232 (Richart
478
de Semilli, Huon d'Oisi). E. Monaci, Sul *carro8* äi Bamhaldo di Vaqueiras in Bulletmo della Societä filolog. romana nr. 2 (1902), S. 17 (Huon d'Oisi).
üc de la Mataplana und Baimon de Mirayal.
8^ Kazo: P. Andraud, La vie et Vceuvre du trouhadour Baimon de Miraval, Paris 1902, S. 222. Ghabaneau, Les hiographiea des troubadours (Toulouse 1885), S. 277. Die Sirventese: Andraud, a. a. 0, S. 138, 143. cf. Jeanroy, Bo- mania XXXII (f903), S. 140; 0. Schultz-Gora, Archiv /. d. Stud. d. neuer» Spr. CXII, 247 [I, 47 ist viatge zu belassen, da in beiden Gedichten die letzten zwei Reimwörter der Tomada mit den letzten zwei Reimwörtern der ersten Strophe übereinstimmen: I) viatge, coratge: viatge, coratge] II) follatge, engatge : gatge, follatge], — cf. Diez, Lehen und Werke der Troubadours* S. 313, 315. Milä y Fontanals, De los trova- dores en Esparla^ Barcelona 1861, S. (322). (Paul Heyse, Die Dichterin von Carcassowne (1880) ; cf . K. Lewent, Faul Heyses <i Troubadour-Novellen» , in Herrigs Archiv f. d, Stud. d. neuer. Spr. 127 (1911), 91).
Riehart de Berbezilh.
87. Razo: Appel, Provenzälische Chrestomathie*, Nr. 122 d, S. 191. Ghabaneau, Les biographies des troubadours, Tou- louse 1885, S. 251. Grescini, Man. prov.^ S. 306. Das Lied: Appel, Prov. Chrest.* Nr. 29. Grescini, Man. prov.^ S. 308. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 429. A. Thomas, Bichard de Barbezieux et le Novellino, in Criorn. d. filol. romanza III (1880), 12 ff. J. Anglade, Le troubadour Bigaut de Barbezieux, La Rochelle 1908 {Pubh d. la Societe des Archives historiques de la Saintonge et de VAunis)] cf. P. Meyer, Bomania XXXIX (1910), 103. Zanders, Die alt- provenzalische Prosanovelle, Halle 1913, S. 89. Fr. Bergert, Die von den Trobadors genannten oder gefeierten Damen^ Halle 1913, S. 49 (mit Hinweisen auf G. Paris, Bev. hist. LIII, 235; Schultz-Gora, Archiv /. d. Stud. d. neuer. Spr. XCII, 227).
479
Sayarie de Mauleon, Gaueelm Faldit und Ue de la Baealaria.
88« Razo: Ghabaneau, Les hiographies des troübadours en lavigue provengale^ Toulouse 1885 {Eist. gen. d, Languedoc 6d. Privat t X), S. 254. Fartimen: Bartsch-Koschwitz, Uiresto- mathie provengdle^, Marburg 1904, Sp. 169. — cf. Diez, Lehen und Werke der Troubadowrs^ S. 327. A. Tobler, Em Minnesänger der Provence (1865) in Vermischte Beiträge V, Leipzig 1912, S. 146. P. Kajna, üna questione d'amorey in Baccolta di studii critici dedicata ad Alessandro JD^Äncona, Firenze 1901, S. 553; cf. P. Rajna, Eomania XXXI (1902), 36. Erh. LonunatzBch, Savaric von Mauteon und Gottfried Keller, in Archiv f. d. Stud. d, neuer. Sprach. 134 (1916), S. 384 [vgl. noch Greif, Zeitschr. f. vergleich, Literatwrgesch. N. F. I, 285; A. Gaspary, Literaturblatt f. germ. u. rom. Phü, 1885, Sp. 74]. Vgl. auch A. Jeanroy, La tev^son proven^ate in An- nales du Midi II, 281 ff., 441 ff., sowie die weitere oben zu Nr. 27 (Tenzone) angegebene Literatur.
Peire Cardenal.
89, 0. Schultz-Gora, Al^rovenzaiisches Elementarbuch*, Heidelberg 1915, S. 142 (nach Paul Meyer, Becfieü d'andens textes, i« partie: Bas-latin, Frovengal, Paris 1877, S. 100). C. Chabaneau, Les hiographies des trouhadours, Toulouse 1885, S. 269. — cf. Diez, Lehen und Werke der Trouba- dours^ S. 359. J. Anglade, Les Troubadours^ Paris 1908, S. 179. C. Fahre, Trois troübadours vellaves, Le Puy 1903. C. Fahre, iltudes sur Peire Cardinal. JSsteve de Belmont, in Annales du Midi XXI (1909)', S. 5. Vitt. Cian, Provenza satirica: la parahola di Pietro Cardenal in Fanfulla della domenica XXVII (1905), 43.
90, Bartsch-Eoschwitz , Chrestomathie provengale^, Mar- burg 1904, Sp. 1.90. — cf. Diez, Lehen und Werke der Trou- badours^ S. 361. F. W. Maus, Peire Cardenäls Strophenbau in seinem Verhältnis zu dem anderer Trohadors, Marburg 1884.
91, V. Crescini, Manuäletto provenzale^y Verona-Padova
480
1905, S. 324. — cf. Fr. Diez, Leben %md Werke der Trou- badours* S. 373. Zur Syntax der ersten Strophe vgl. die Singweise: Jean Beck, La musique des troubadours, Paris 1910 (Les Musiciens ceVebres), S. 87/88 (s. oben S. 453).
Aimerle de Pegulhan.
92. C. Ghabaneau, Les biographies des troubadours, Tou- louse 1885, S, 282. Chaytor, The troübadours of Bante^ Oxford 1902, S. 67, 172. — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S.342. H.Suchier in Suchier— Birch-Hirschfeld, Geschichte der franz. Literatur'*, Leipzig 1913, I, S. 85.
E. Bartsch, Guülem von Berguedan, in Jahrbuch /. roman, u. engl, Lit. VI <1865), 267. [N. Zingarelli, Per un *descort* di Amerigo di PeguglioMO in Intorno a due trovatori in Italia, Firenze 1899, S. 25fif. V. de Bartholomaeis, H sirven- tese di Aitneric de Peguühan <Li fol eil put eü fiJhoh in Studj romanzi ed. Monaci VII, Bologna 1911, S. 297; cf. A. Jeanroy, Bomania XLI (1912). 139.]
93. V. Crescini, Manualetto provenzale*, Verona-Padova 1905, S. 336. Bartsch-Koschwitz, Chrest prov.^ Sp. 179. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 352. C. Appel, Deutsche Geschichte in der provenzalischen Dichtung (Rek- toratsrede), Breslau 1907, S. 7. Wittenberg, Die Hohenstaufen im Munde der Troubadours, Dissertation Münster 1908.
F. Torraca, Federico II e la poesia provenzale, in Nuova Antologia hY (1895) [Torraca, Studi sulla Urica itodiana del Duecento, Bologna 1902, S. 235]. 0. Schultz-Gora, Ein Sirventes von Gruühem Figudra gegen Friedrich 11.^ Halle 1902, S. 33. De Bartholomaeis, Osservazioni sulle poesie pro- venzali relative a Federico II, in Memorie d. R, Accademia delle Scienze delV Istituto di Bologna, Bologna 1912 ; cf. La- vaud in Bomania XLII, 589. G. Bertoni, I trovatori d'Italia, Modena 1915, S. 25flf.; cf. 0. Schultz-Gora, Archiv f. d, Stud, d. neuer, Spr. 134 (1916), S. 196 (mit weiteren Hinweisen). S. auch W. Nickel, Sirventes und Spruchdichtung, Berlin
481
1907 [Palaestra LXIII], S. 41 u. 49 (Walther von der Vogelweide; Reinmar von Zweter).
Pistoleta.
94. Der Trohador Pistoleta hsg. von Erich Niestroy, Halle 1914 [Beiheft 52 der ZeitscJvr. f. rom. Phil], S. 60 (nach Paul Meyers Text in Bomania XIX, 47); vgl. A. Eolsen, in Archiv f. d. Stud. d, neuer. Spr. 134 (1916), S. 427. — cf. Le breviari d'amor de Matfre Ermengaud ed. Gr. AzaSs, B^ziers 1863, v. 30018 und 33341. Paul Meyer, Les souhaits de Pistöleta, in Bomania XIX (1890), S. 43 ff.
Gnilhem Figneira.
95. V. Crescini, Manualetto proveneah^^ Verona-Padova 1905, S. 327. Bartsch - Koschwitz , Chrest, prov.^ Sp. 219. E. Levy, Ghiühem Figueira, ein provenzalischer TroubadotMr, Dissert.' Berlin 1880, S. 35; cf. Bartsch, Ztschr. f. rom, Phil, IV, 439. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 455. Pio Kajna, ün serveniese coniro Borna, in CriornaHe di filol, romanza l (1878), 84; II, 73. Appel, Deutsche Ge- schichte in der provenzalischen Dichtung (Rektoratsrede), Breslau 1907, S. 9. H. Suchier, in Suchier — Birch-Hirschfeld, Geschichte der fr am, Literatur^, Leipzig 1913, I, S. 85. Ed. Brinckmeier, Bügelieder der Troubadowrs gegen Born und die Hierarchie, Halle 1846. W. Nickel, Sirventes und Spruchdichtung, Berlin 1907, S. 33 (Walther von der Vogel weide). Erh. Lommatzsch, Gautier de Coin^ als Satiriker, Halle 1913, S. 23 f.
Sordel.
96. Vita e poesie di Sordello di Goito per Gesare de LoUis, Halle 1896, S. 147. Chabaneau, Les biographies des trouba- dours, Toulouse 1885^ S. 313. Crescini, Man. prov, ' S. 389. Chaytor, The troubadowrs of Dante, Oxford 1902, S. 72, 173.
31
482
-- Aus der reichen Literatur über Sordel sei hervorgehoben: Fr. Diez, Lehen tmd Werke der Irotibadours* S. 375. V. Crescini, Sordello (conferenza), Verona 1897. Fr. Bertolini, Sordello in Nuova Antöhgia Nr. 831 (1906). Bergert, Die von den Trobadors genannten oder gefeierten Damen, Halle 1913, S. 93. G. Bertoni, I irovatori d'Italia, Modena 1915, S. 74 (mit bibliograph. Angaben). Zu Sordel in der Literatur (Dante) vgl. Chabaneau, Les biographies des troubadours^ S. 314ff. F. D'Ovidio, Sordello nel poema di Dante in Cor- riere di Napoli, 18. u. 19. Aprile 1892. V. Restori, Sordello in Dante, Mantova 1903. Fr. Novati, II canto VI del Pur- gatorio, Firenze 1903 (Lectitra Dantia), V. Crescini, Dante e Sordello, in Fanfulla della domenica XXVII (1905), S. 36. E. VoBler, Die göttliche Komödie, Entwicklungsgeschickte und Erklärung II, 1, Heidelberg 1908, S. 682. C. Fahre, Dante et Sordel, in Bulletin histor. de la soc. scientif, et agricole de la Raute-Loire, Le Puy-en-Velay 1911. S. Trillini, Sor- dello nella Divina Commedia e nella storia, in LaFavülaX'Kl, 11 — 12. £. Benson, Sordello and Cunizza; fact, legend, poetry, London 1 903. Vgl . auch Rob. Brownings Dichtung Sordello (1840).
97. Edit. C. de LoUis S. 153 (vgl. S. 261). G. Bertoni, I trovatori d*ltalia, Modena 1915, S. 285. 0. Schultz-Gora, Ältprovenzalisches Element arbuch^, Heidelberg 1916, S. 166. Crescini, Man, prov.^ S. 342. Chaytor, The troubadowrs of Dante, Oxford 1902, S. 74. Bartsch-Koschwitz, Chrest. prov. * Sp. 225. — cf. Diez, Leben und Werke der Troubadours* S. 382. ü. Foscolo, Saggi di critica stor.-letteraria, Firenze 1859, I, 288. U. A. Canello, Fiorita di liriche provenzali tradotte, Bologna 1881, S. 59. H. Springer, Das altproven- zaiische Klagelied, Berlin 1895, S. 36. 0. Soltau, Blaca/tZy ein Dichter und Dichterfreu/nd der Provence, Berlin 1898, S. 55. Crescini, A proposito di Sordello in Ätti del B, Istit, Venet. V LXV, Venezia 1908, S. 165. K Voßler, Die göttliche Komödie II 1, Heidelberg 1908, S. 683.
483
Gnirant de Salignae nnd Peironet.
98, V. Crescini, Manudletto provenzale^, Verona-Padova 1905, S. 302. (F. Meyer, Lea derniers trouhadours de la Pro- vence, Paris 1871, S. 71. P. Meyer, Becueil d'anciens textes, i« partie: Bas-latm, Proven^cd, Paris 1877, S. 96.) — cf. Jehan de Nostredame, Les vies des plus cilebres et anciens poetes provengauXf nouv. ^dit. p. Ghabaneau-Anglade , Paris 1913, S. 16; vgl. E. Bartsch in Jahrbuch f, roman. u, engl Lit XIII (1874), S. 22 [s. auch oben S. 259]. ZuAndrieude France 8. Jehan de Nostredame, a.a. 0., S. 180, 300. Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours* S. 188 — 189 (mit weiteren bibliogr. Angaben). [R. Lavaud, Les trois troubadou^rs de Sarlat (Äimeric, Elias Cairel, Giraut de SaUgnac). Edition provisoire de leurs chansons, avec traduction frangaise et notes. P^ngueux, angezeigt für 1911.] Vgl. auch die oben zu Nr. 27 (Tenzone) angegebene Literatur.
Bertolome ZorzL
.99. E. Levy, Der Troubadour Bertolome Zorzi, Halle 1883, S. 81. G. Bertoni, I irovatori d'Italia, Modena 1915, S. 451 (vgl. S. 114). — cf. Fr. Diez, Leben und Werke der Trou- badours* S. 400. H. Springer, Das altprovenzälische Klage- lied, Berlin 1895, S. 37f. C. Appel, Deutsche Geschichte in der provenzalischen Dichtt/tng, Breslau 1907, S. 15. Witten- berg, Die Hohenstaufen im Munde der Troubadours, Disser- tation Münster 1908.
Guiraut Biquier«
100« Chrestomathie provengale par Karl Bartsch. Sixiäme Edition p. Ed.Koschwitz, Marburg 1904, Sp. 310. (CA. F. Mahn, Die Werke der Troubadours IV, Berlin 1853, S. 97.) — cf. Diez, Leben u/nd Werke der Troubadours* S. 416. J. Anglade, Le troubadour Guiraut Biquier, Paris 1905. P. Sayj- Lopez, L'ultimo trovatore in Trovatori e poeti, Milane -Palermo 1907. J. Anglade, Les troubadours, Paris 1908, S. 279 ff.
31*
484
Die Troubadours in Dantes Commedia. Die Troubadours in Petrarcas Trionfo d' Amore. Aus dem Proemio des Marques
de Santillana.
Die Troubadours in Dantes Commedia.
S. 223 ff.: Dante Alighieri , La Divina Commedia ed. Scartazzini (-Vandelli)*, Milane (Hoepli) 1907. — cf. M. Scherillo, Dante e Bertram dal Bornio, in Nuova Äntologia 155, 82 ff. N. Zingarelli, Bertran de Born e la sua holgia, in Bivista d'Italia XI, 11. N. Zingarelli, Qtiel di Lemosi in Scritti vari di filplogia. (Fesfgabe für E. Monaci), Eoma 1901, S. 353. N. Zingarelli, La personälitä storica di Folchetto di Marsiglia nella commedia di Dante\ Bologna 1899 usw.; vgl. im übrigen die oben zu Bertran de Born, Sordel, Amaut Daniel, Folquet de Marseilla genannte Lite- ratur. Über das weitere Verhältnis Dantes zu den Trouba- dours vgl. u. a. G. A. F. Mabn , in Archiv f, d, Stud, d. n. Spr. 38 (1865); ders., Jahrbuch d, dtsck. Dante-GeseUschaft I (1867). K. Bartsch, Die von Dante benutzten provenzaM- sehen Quellen, in Jahrbuch d. dtsch, Dante-GeseUschaft II (1868). A. Pakscher, Bandglossen von Dantes Hand? in Zeitschr, f, rom, Phil X (1886), 447. ü. A. Canello, Dante imitatore dei Provenzalif in Domenica letteraria I, Nr. 34 (1882). M. Scherillo, Mcu>ni capitoli della biografia di Dante, Torino 1896. Toynbee, D ProvenzaJe in Dante* s Convivio, in The Athenaeum 3938 (1903). K. Voßler, Die göttliche Komödie, Entwicklungsgeschichte und Erklärung II 1, Heidelberg 1908, S. 634 ff. N. Zingarelli, Dante {.Stor, lett. d'Italia), Milano, passim. K.Fedem, Dante und seine Zeit\ Leipzigl916, 75ff. — Chaytor, The troubadoursof Dante, Oxford 1902. E. Monaci, Poesie provenzali allegate da Dante nel De vulgari eloquewitiut
i*
485
Roma 1903 [Testi romanzi per uso delle scuole]. Zur Vita Nuova 8. unten S. 490, Nr. (5.*).
Die Troubadours in Petrarcas Trionfo d^Amore*
S. 236 f.: Francesco Petrarca, I Trionfi, ed. C. 'Appel, Bibliotheca romanica, Straßburg [Heitz], S. 24. (Francesco Petrarca, Die Triumphe, Kritischer Text ,von C. Appel, Halle 1901.) — Über das Verhältnis Petrarcas zu den Troubadours vgl. u. a. : Gidel, Les Troubadours et Petrarque, Th^se, Paris 1857. N. Scarano, Fonti provenzdli e itdliane della Urica petrarchesca in Studj di filol, romanza VIII (1901), S. 250 ff. Gius. Gappellani, La poesia provenzale neUa Urica del Petrarca, Marsala 1906. Fr. Petrarca, II Canzoniere, annotato da Mich. Scherillo, Milano 1908 (Einleitung u. Anmerkungen); cf. La CuUura XXVII, 323.
Aus dem Proemio des Marques de Santillana,
S. 238 ff.: Äntologia de poetas Uricos castellanos desde la formaciön del idioma hasta nuestros dias ord. p. M. Men^ndez y Pelayo, V, Madrid 1894, S. 21 ff. — cf. Henry R. Lang, Das Liederbuch des Königs Denis von Portugal, Halle 1894, S. XIV.
Über das Auftreten von Troubadours in italienischen und katalanischen Dichtungen des 15. Jahrhunderts vgl. R. Renier, Sui brani in Ungua d'oc del ^Dittamondo» e della ^Lean- dreide*, in Giorn, stör, d, leU. ital. XXV (1895), 311; XXVI, 300. W. Friedmann, Einleitung zu einer kritischen Ausgabe der Gedichte des Troubadours Arndut de Mareuil, Halle 1910, S. 58 (La Leandreide). A. Ebert, Zur Geschichte der catalanischen Literatur, in Jahrbuch f. roman. u. engl, Lit. II (1860), 273 ff. (FraRocaberti, Comedia de la Gloria d'Amor). K. Bartsch, Der catalonische Canconer d'amor der Pariser Bibliothek, in Jahrbuch f. rom. u. engl. Lit. II (1860), S. 280 ff. (Fra Rocaberti, Comedia de la Gloria d'Amor). Milä y £.^' Fontanals, De los trovadores en Espana^, Barcelona 1861,
486
S. 486/487. (Fr a Rocaberti). 0. Denk, Mnführwig in die Geschichte der altcatalomischen lAteratur, München 1893? S. 844 (Fra Rocaberti, Comedia de la Gloria d'Ämor). B. Sanvisenti, I primi influssi di Dantey del Petrarca e del Boccaccio sulla letteraiwra spagnuola, Milano 1902, S. 264 (Fra Rocaberti). 0. Denk, a. a. 0. S. 295/296 (Francesch Farrer); S. 302 (Pere Torrella). —
In schönen Versen seiner Dichtung Calendau hat seither auch Frederi Mistral die Erinnerung an Leben und Kunst der Troubadours geweckt:
La Pouäslo ^ro tant drudo,
La court baussenco tant letrudo, En aqu^u tämsl Avi^s aqui Yidau, aqu^u
Que faguä milo tressimäci 5 Em^ sa Loubo; Bounifäci
De Gastelano^ e, plen de gräci, Bertrand de Lamanoun, e Rougi^ neun mens qu'^u ;
Perdigoun, Gadenet, mesei^jo E roussignöu; Rimbaud d'Aurenjo, 10 Rimbaud de Yaqueiras, Gui lou Gavaiounen, Emai F o u q u e t Tabonminable . . . E tant d^autre que, fourtunable, Pourtäron la violo e lou nable E la cigalo d'or k sonn capäu . . . Anen
15 Es jour-fali: vivo e poulido,
Fan ä cha pau soun espelido Lis estello de Di4u; la niue, de-cavaucoun Sus Tesquinau de la mountagno, Deja negrejo . . . Emä Teigagno, 20 IJn dous murmur que mounto e gagno
Nais au p^d di tourrello e souto li balcoun.
Di roussignöu e di troubaire Vejaqui l'ouro: Tarribaire Sus lou t^mo d'amour enauro la Cansoun]
487
25 Uno blancour sus loa bescaume
Ybn, e se clino, e, coume un bäume, Bespiro de-clinoon lou säume De l'amour; 11 souspir mesclon sa languisoun,
E li babeto k la voulado, 30 Sa femisoun desparaulado ...
Mai lou cor döu badet au resson di calanc Jitavo subre un crid de fösto: Ounour, enfus e taulo l^sto Au g^nt cantaire que s'arr^tol 35 Glbri per lou castöu e pär lou castelan!
Pi^i, apr^s lou counvit, dis inde
Quand sort lou cant em^ li brinde, L'enfant döu Gai-Sab^, relargant li tresor
De soun engem, entamenavo 40 üno TensotM, o debanavo
La PastofMreUo, e semenavo En belugo d*amour tout lou fiö de soun cor:
La Pastourello, ounte k Poumbrino üno pastouro cascarino 45 Kebufo un chivali^ trop ardit; la Tensotm
Que, p^r de parpello d'agasso, Abilamen casso e recasso, Coumbat d'esprit e fouligasso Dispute, ounte cadun e degun a resoun;
50 0 la Balado balarello
Que de si danso toumbarello E jouglar e dounz^u acoumpagnavon; piei, Tout-en-un-cop picant k Famo, Döu Serventes tirant la lamo 55 E la brandant coume uno flamo
Sus lou front di segnour e di clerc e di rei.
488
Soun estrambord, sa trounadisso,
Voues de coul^ro e de justigo, EnauBsavo li bon, descatavo li faus, 60 Zöu! rerenjavo lis öu trage,
Endignacioun, vergougno, arrage
Fasi^ boumbi, ding li courage, Fasi^ parpeleja la Goumeto di Baus.
A mens feroujo besaliero 65 De-fes levant la marteliero,
Recitavo ä cba tros quauque poulit Roumcm,
Girard de Boussihoun^ Flamenco,
Äio la hello Avignoimenco,
0 la cansoun mount-aubanenco 70 Di quatre fieu d'Eimoun batönt li Franchimand.
Enfi^n, pär segre sa butado,
D^aquelo vido esperitado A la pouncho de l'aubo un jour preni^ Coungiet-,
Mai en part^nt, sa voues pietouso, 75 Goume i fen^stro la petouso,
Disi^ VAubado regretouso E li Soulas d*amour, ai ! las ! tant passagi^ ! . . .
Calendau» cant I (Edit. Paris 1887, S. 30.)
— firo bön paure de magagno
Quau t*a fa cr^ire que se gagno L'amour d'uno amo fiöro em'un flo d'auripeu . . .
Ah! mounte soun li beu Troubaire, 5 Mestre d'amour! Fi^u acabaire,
Fiäu relenqui d'ilüstri paire, Döu grand fougau d'amour neun vous soubro un coupeu.
Au brut de sa b^uta requisto, Meraviha, sens l'agu^ visto, 10 De la jouvo Goumtesso, alin, de Tripouli,
489
Jaufret Kudeu, prince de Blaio, Preniö la mar. fiu noun s'esglaio Döu long travös o di neblaiö: En mar toumbo malaut, arribo anequeli;
15 Es pourta mort vers la Goumtesso;
Entre li bras de soun oustesso Fai un dam^ belu, disänt: — Me benuras, Moun Diöul Aro vous rönde gräci, Gar demandave p^r souläoi 20 Que de la v^ire un cop en faci ! . . .
E, countent de sa vido, espiro dins si bras.
Gaubert de Pue-Gibot, un mounge, Amourous d'uno que p^r sounge Entre-vesiä de-longo ä travös di veiriau, 25 Koumpi^ di clastro la grasiho;
Pör contro, Fouquet de Marsiho, Dins Tatahut clause li ciho De soun Alazal's, intravo couventiau.
P^ire Vidau, lou de Toulouse, 30 De quinto modo espetaclouso
Gremä pas soun encens ä sa dono? Afouga
D'uno que i6 disien la Loubo,
Que fai? en loup-garou s'adoubo,
E di mountagno sus la loubo 35 P^r li pastre e li chin se laisso ablasiga.
Guih^n de Balaün, p^r dire Qu*^ro abrasa fin qu'au martire, Se fague derraba Tounglo döu pichet det; E de soun amourouso, alabre, 40 Beisant dös jour lou fre cadabre,
Au voungen n'en pet^ lou mabre Don Guihen de la Tourre . . . Aqui miraio-te! —
CalendaUf cant V (Edlt. Paris 1887, 8. 194).
490
Nachdichtungen und Verwandtes.
Gnilhem, eomte de Peitien«
5.* (S. 245). Spanisches Liederbuch von Emanuel Geibel und Paul Hejse, dritte Auflage, Stuttgart-Berlin 1904 (1. Aufl. 1862), S. 217.
{hm *) (S. 246). Das Liederbuch des Königs Denis von Por- tugal^ hsg. von Henry E. Lang, Halle 1894, S. 41 (b. ebd, S. 44 ein zweites Lied: Provengaes soen mm bem trobar.,.). — cf. Fr. Diez, Über die erste portugiesische Kunst- und Hofpoesie, Bonn 1863, S. 88.
(5.*) (S. 247). La Vita Nuova di Dante Alighieri illustr. da note e preced. da un discorso su Beatrice per A. D'Ancona, "Pisa 1884, S. 194. — [cf. M. Scherillo, Älcune fonti proven- zali ddla ^Vita Nuova* di Dante, saggio critico^ Torino 1889; vgl. A. Tobler, in Archiv f. d, Stud. d, neuer, Spr. LXXXV (1890), S. 121. Pio Kajna, Lo Schema deUa ^Vita Nuova* in Biblioteca delle scuole italiane II (1890), 161. V. Crescini, Le ^urazos» provenzäli e le prose della <Vita Nuova*, in Giorn, stör, d, lett ital. XXXII (1898), S. 463. Vgl. auch die oben S. 484 zu Dante angeführte Literatur.]
Mareabra.
11.* (S. 248). Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours^ Leipzig 1883, S. 148. — Metrisch übersetzt auch von P. Heyse in Geibel-Heyse, Spanisches Liederbuch^, S. 238 ; von K. Voßler, Der Trobador Marcabru und die Anfänge des gekünstelten StüeSf München 1913 {Sitz.-Ber, der bayerisch. Akad. der Wissensdt,), S. 56.
(IL*) (S. 249). J. B^dier et P. Aubry, Les chansons de' croisade^ Paris 1909, S. 275 (Jehan de Nuevile?). Les chan- sons de Gautier d^jSpinal, 6ä, crit. p. Lindelöf et Wallen- sköld, in Memoires de la soc. neo-phil. ä Helsingfors III (Helsingfors 1901), S. 302. — cf. Oeding, Das ältfranzösische Kreuzlied, Dissert. Rostock 1910.
L
491
(11.*) (S. 250). Crestomaeia itcUiana dei primi secoli per Ernesto Monaci, Gittä di Gastello 1912, S. 82. — cf. A. Jeanroj, Les originea de la poisie lyrique en France au tnayen äge*, Paris 1904, S. 241 (Guiot de Dijon). K. Voßler, Der Tro- hador Marcahru und die Anfänge des geJcünstelten Stiles, München 1913, S. 58.
12. * (S. 252). Gedichte der Troubadowre, im Versmaß der Urschrift übersetzt von Karl Ludwig Kannegießer^ Tübingen 1852 («1855), S. 51.
(12.*) (S. 255). Goethes sämtliche Werke, hsg. von L. Geiger, Leipzig (Hesse) I, S. 108. — cf. Holland- Keller, Zur Goethe- Feier. Ein Lied von Marcabrtm. Zum 28, August 1849. K. Voßler, Der Trohador Marcahru und die Anfänge des gekünstelten Stiles, München 1913^ S. 59.
Jaufre BndeL
(IS.*) (S. 257). Jehan de Nostredame, Les vies des plus celebres et anciens poetes proven^aux. Nouv.^ditp. Ghabaneau- Anglade, Paris 1913, S. 15 (vgl. S. 299).
(13, *) (S. 260). ühlands gesammelte Werke hsg. von H. Fischer, Stuttgart (Gotta), 1, 177. — cf. Ludw. Fränkel, Ludwig ühland als Bomanist, in Herrigs Archiv f. d. Stud. d. neuer. Spr. LXXX, 25; LXXXII, 233. Zum Fortleben Jaufre Rudels in der Literatur s. A. Andrae^ Bomanische Forschungen XXYU (1910), S. 351 (J. N. Yogis Ballade €Melisunda^, Rostands Dram&^LaPrincesse lointaine* u.a.). P.Blum, Der Troubadour Jaufre Rudel und sein Fortleben in der Literatur, S.-A. aus dem Jahre'sbericht der 2. k. k. Staatsrealschule in Brunn, 1912. Vgl. auch die oben S. 459 zu Nr. 13 gemachten Angaben.
(13«*) (S. 263). Heinrich Heines sämtli<he Werke, hsg. von Ernst Elster, Leipzig (Bibliogr. Institut), I, 362.
(13* *) (S. 265). Heinrich Heines sämtliche Werke, hsg. von Ernst Elster, Leipzig (Bibliogr. Institut), I, 443.
(13.*) (S. 272). Poesie di Giosue Carducd (1850—1900)6, Bologna 1907, S. 946.
492
15,* (S.275). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Liederbuch^, Stuttgart-Berlin 1904 (U852), S. 242. — Italienische metr. Übersetzung von A. Eestori, in Per VArte, Parma 1894, Nr. 7.
Bemart de Tentadom»
17.* (S. 277). Ad. Tobler, Diez-Beliquien in Herrigs Archiv /. d. Stud, d. neuer, Spr, XCII (1894), S. 138; vgl. Diez, Lehen und Werke der Troubadours^ S 33.
30.* (S. 279). Ad. Tobler, Diez-Beliquien in Herrigs Archiv f. d. Stud. d, neuer, Spr, XCII (1894), S. 135; vgl. Diez, Leben und Werke der Troubadou/rs"^ S. 31.
21.* (S. 280). Fr. D'iez, Lehen und Werke der Trouha- dowrs*^ Leipzig 1882, S. 33.
22.* (S. 282). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Liederbuch^, Stuttgart-Berlin 1904 (^1852), S. 229.
23.* (S. 284). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Liederbuch^ Stuttgart-Berlin, 1904 (^852), S. 226.
24** (S.286). Em.Geibel-P.Heyse,5i)anwcÄe8lrt'eder5MCÄ8, Stuttgart-Berlin 1904 (^1852), S. 220.
25.* (S. 288). Fr. Diez, Leben und Werke der Trouba- dours*, Leipzig 1882, S. 27. — Übersetzt auch von P. Heyse, in Geibel-Heyse, Spanisches Liederbuch^ S. 232.
26.* (S. 289). Fr. Diez, Leben und Werke der Trouba- dowrs*, Leipzig 1882, S. 31.
Peire und Bemart de Yentadonu
27.* (S. 290). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Liederbuch^ Stuttgart-Berlin 1904 01852), S. 235.
(27.*) (S. 292). Chansons de Thibault IV, comte de Cham- pagne et de Brie, roi de Navarre 6d. P. Tarb^, Reims 1851,
S. 94.
La Comtessa de Dia.
29.* (S. 294). Hermann Spanuth, in Suchier — Birch-Hirsch- feld, Geschichte der französischen Literatur*, Leipzig 1913, I, S. 72. — Englische metr. Übersetzung in Fr. Hueffer, The Troubadoursy London 1878, S. 288.
493
Peire d^AlTernhe*
32«* (S. 295). Gesammelte Werke von Paul Heyse. Erster Band: Gedichte, Berlin (Hertz) 1872, S. 224.
Anonym.
a*.* (S. 299). Fr. Diez, Bie Poesie der Troubadours*, Leipzig 1883, S. 133. — Englische metr. Übersetzung in Fr. Hueffer, Tfie Troubadours, London 1878, S. 91. Franzö- sische Übersetzung von L. Cl^dat, Äubade provengale ano- nyme du dauzieme siecle, in Revue de philologie fran^. et proveng. XI (1897) , S. 1 (hier ist auch die schöne Über- tragung A. Jeanroys mitgeteilt).
(34.*) (S. 300). ITie poems ofAlgernon Charles Swinburne. Vol. I: Poems and ballads, First series^ London 1905, S. 102.
Gnirant de Bomelh.
37.* (S. 302). Vom andern Ufer, Dichtungen von Carl Wittkowsky, Berlin 1913, S. 74.
38.* (S. 304). Vom andern Ufer. Dichtungen von Carl Wittkowsky, Berlin 1913, S. 77.
(39.*) (S. 305). Francesco Petrarca, Rerum vulga/rium fragmenta ed. G. Gröber, Straßburg [HeitzJ (Bibliotheca ro- mcmica), S. 138. — Zur Geschichte dieses Sonetts s. Gius. Eua in Giorn, stör. d. lett. ital XXXV (1900), 354; vgl. auch die oben S. 485 zu Petrarca genannte Literatur. Über weitere provenzalische und italienische yRätsellieder' s. A. Gaspary, Die Sicüianische Dichterschule des dreizehnten Jahrhu/nderts, Berlin 1878, S. 111 — 112. P. Meyer, Des rapports de la poesie des trouveres avec celle des troubadours, in Bomania XIX (1890), S. 8—11.
(39.*) (S. 306)' Pelay Briz, Lo Uibre dels poetas. Cangoner de obras rimadas dels sigles XII^XVIII, Barcelona 1867, S. 180. F. Torres Amat, Memorias para ayudar d formar un Dicdonario critico de los escritores catalanes, Barcelona 1836, S. 332. B. Sanvisenti, I primi influssi di Dante, del
494
Petrarca e del Boccaccio suUa letterahtra spagnuola, Milano 1902, S. 367 ff. — Das Gedicht wird vom Marques de San- tillana im Proemio erwähnt, s. oben S. 240. Vgl. noch Milä y Fontanals in Jährbuch f. rom. u. engl. lAU V (1864), S. 184. 0. Denk, Einführung in die Geschichte der altcatalanischen Literatur^ München 1893, S. 282.
(39.*) (S. 307). (Euvres de Maitre Fran^ Vülon ed. F. Ed. Schneegans, Straßburg [Heitz] {Bibliotheca romamca\ S. 105. — Vgl. P. Meyer, Des rapports de la poiaie des trouveres avec edle des trouhadowrSj in Bomania XIX (1890)^ S. 11 (Hinweis auf Charles d'Orl^ans und seinen Kreis). Über altfranzösische Rätselgedichte s. P. Meyer, a. a. O. S. 9—10 u. Bomania IV, 376.
40,* (S. 309). Vom andern Ufer. Dichtungen von Carl Wittkowsky, Berlin 1913, S. 83.
41«* (S. 311). Fr. Diez, Lehen und Werke der Troüba- dours\ Leipzig 1882, S. 119. — Metrisch übersetzt auch von P. Heyse, in Geibel-Heyse, Spanisches Liederbuch*, S. 270; italienisch von V. Crescini, in Per VArte Nr. 29, Parma 1892.
(41.*) (S. 312). Chrestomathie de Vancien frcwgais . . . p» E. Bartsch. Onzi^me Edition p. Leo Wiese, Leipzig 1913, S. 166. — cf. 6. Schlaeger, Studien über das TageUed, Jena 1895; cf. A. Jeanroy, Bomania XXIV, 287. A. Restori, La Gatte de la tor, Messina 1904 {Misceüanea nugiale Petraglione^ Serrano); cf. A. Jeanroy, Bomcmia XXXIII, 615. Vgl. auch die übrige oben S. 463 (Nr. 34) zur Alba genannte Literatur.
Bertran de Born»
(44.*) (S. 314). Uhlands gesammelte Werke . . . , hsg. von H. Fischer, Stuttgart (Cotta), I, S. 189. — cf. Ludw. Fränkel, Ludwig ühland als Bomanist, in Herrigs Archiv f d, Stud, d» neuer. Sprachen LXXX, 25; LXXXII, 233*.
(44«*) (S. 316). Heinrich Heines sämtliche Werke, hsg. von E. Elster, Leipzig (Bibliograph. Institut), I, 277.
45.* (S. 317). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Lieder- buch*, Stuttgart-Berlin 1904 (^1852), S. 265.
i
495
46«* (S. 319). Em. Geibel-P. Heyse, iranisches Lieder- buch^y Stuttgart-Berlin 1904 (M852), S. 258.
47»* (S. 321). Den provensalska TrishttdwrdiJümftgen af Johan Yising, Göteborg 1904, S. 53.
(47«*) (S. 322). Francesco Petrarca, Herum wAlgarium
fragmenta ed. G. Gröber, Straßburg [Heitz] {BibUotheca ro-
mamca)y S. 177. (Vgl. die oben 8. 485 zu Petrarca angeführte
Literatur.) — Katalanische Nachahmungen des Escondich von
LorenzMallol (gedruckt in F. Torres Amat, Memorias para
ayuäar d formar un DiccionaHo crüico de los escritores
catalanes, Barcelona 1836, S. 359. Fr. Pelay Briz, Lo Uibre dels
pcetas. Can^oner de öbras rimadas dels sigles Xll—XVIIIy
Barcelona 1867, S. 72. Cf. Milä y Fontanals, in Jahrbuch f.
rom. ti. engl. lAt. V (1864), S. 159. 0. Denk, Mnführu/ng
in die Geschichte der ältcatalanischen Liter atwr, München
1S93, S. 221. B. Sanvisenti, I primi influssi di Dante, del
F^etrarca e del Boccaccio suüa letteratura spagnuola, Milano
1^2, S. 364); von Jordi de Sant Jordi (s. 0. Denk, a. a. 0.
S. 283); von RomeuLull (gedruckt in Pelay Briz, Lo Uibre
dels poetas, Barcelona 1867, S. 183; cf. 0. Denk, a. a. 0.
S. 317). S. auch eine Andeutung Gar. Michaelis\ Bandglossen
zum altportugiesischen Liederbuch, in Ztschr, f, rom, Fhih
XXV (1901), 129.
50.* (S. 324). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Lieder- buch^, Stuttgart- Berlin 1904 (*1852), S. 268. — Metrisch (teilv.) übersetzt auch von Fr. Diez, Leben und Werke der Troubadours^ S. 168; englisch von Fr. Hueffer, The Trou* badours, London 1878, S. 201.
(51.'^) (S. 326). Joseph Roux, La Chansou Lemouzina, Paris 1889, S. 110; cf. V.-P. Laurens, Le Tyrtee du moyen äge, ou histoire de Bertrand de Born, Paris 1863, *1875, S. 246. — Zu Richard Löwenherz in der Literatur vgl. G.-H. Needler, Bichard CiBur-de-Lion in literature, Dissert. Leipzig 1890. F. Jentsch, Die mittelenglische Bomanze Bichard Cour deLion und ihre Quellen, in Eölbings Englischen Studien XY (1891).
496
Bffutmn de Born (?).
52.* (S. 329). Fr. Diez , Lehen und Werke der Trouba- dowrs^ Leipzig 1882,. S. 155. — Metrische Übersetzung auch von P. Heyse in Geibel-Heyse, Spanisches lAederhuch^, S.262 ; schwedisch von J. Vising, Den provensalska Trubadurdikt- ntngen, Göteborg 1904, S. 68.
Guilhem de Bergruedan.
(53.*) (S. 330). Le cento Novelle antiche (17 Novellmo), ed. £. Sicardi, Straßburg [Heitz] (Bibliotheea romanica)^ S. 65, Nr. XLII. — - cf. A. Thomas, Francesco da Barherino et' la litter ature proven^ale en Italic, Paris 1883, S. 112. A. D'An- cona, Lc fonti del ^uNovellino» in Studj di critica e storia letteraria, Bologna 1912, II, S. 111.
Aimeric de Pegulhan nnd GulUiem de Berguedan.
55.* (S. 331). E. Bartsch, Gruülem von Berguedan, in Jahr- buch f, rom. u. engl. Lit. VI (1865), S. 267 (« Bartsch, Ge- sammelte Vorträge und Aufsätze, Freiburg 1883, S. 351).
Arnant de Mareuil. 56.* (S. 333). Herrn. Suchier in Suchier— Birch-Hirschfeld, Geschichte der französ. Literatur*, Leipzig 1913, I, S. 75. — Metrisch übersetzt auch von Fr. Diez, Leben wnd Werke der Troubadours* S. 106.
Arnant Daniel.
(58.*) (S. 334). Francesco Petrarca, Rerum vulgarium fragmenta ed. G. Gröber, Straßburg [Heitz] {Biblioiheca ro- manica), S. 185; s. ebd. S. 201 (sest. VIII): <^col bue eoppo andrem cacdando VawraT*. Vgl. die oben S. 485 zu Petrarca vermerkte Literatur^ sowie H. Lavaud, Les poesies d'Arnaut Daniel, Toulouse 1910, S. 134 ff. (Petrarca u. Arnaut Daniel).
(58.*) (S. 335). Les obres d'Äuzias MarcK Ediciö critica per Amadeu Pagäs, Barcelona 1912 {Institut d^Estudis cata- lans), I, S. 389 (s. ehd. l, S. 343 die Strophe, in der Arnaut Daniel mit Namen genannt ist: <^8i'ns m^embram de Amau
497
DanieU*), — cf. Am. Pages, Auzias March et ses prede- cesseurs, Paris 1912, S. 233.
59.* (S. 336). Fr. Diezy Lehen und Werke der Trouha- dours^f Leipzig 1882, S. 287. — Eine ältere ital. Übersetzung macht bekannt G. Bertoni: Una versione del Cinquecento della sestina dt Ärnaldo Daniello, in Revue des langues romanes XLVII (1904), S. 154; eine metrische schwedische Übersetzung gibt J. Vising, Den provensahka Trubad/wr- diktningen, Göteborg 1904, S. 63. Vgl. auch die weitere oben S. 469 zu Nr. 59 angeführte Literatur.
(59.*) (S. 337). Tutte le opere dt Dante Alighieri nuova- mente rivedute nel teste dal Dr. E. Moore, terza edizione, Oxford 1904, S. 160. {II Canzoniere di Dante Alighieri ed. Fraticelli, Firenze 1873», S. 158.) — cf. Dante Alighieri, De vulgari eloquentia II, 10; II, 13 (Edit. Pio Eajna, Firenze 1896, S. 174 u. 193). K. Voßler, Die göttliche Komödie II 1, Heidelberg 1908, S. 641, 662. Lavaud, Les poesies d'Arnaut Daniel, Toulouse 1910, S. 132 f. Vgl. auch die oben S. 484 zu Dante genannte Literatur.
(59.*) (S. 338). Tutte le opere di Dante Alighieri nuova- mente rivedute nel teste dal Dr. E. Moore, terza edizione, Oxford 1904, S. 160 {II Canzoniere di Dante Alighieri ed. Fraticelli, Firenze 1873 ^ S. 164). — cf. Dante Alighieri, De vulgari eloquentia II, 13 (Edit. Pio Eajna, Firenze 1896, S. 198). — cf. K. Voßler, Die göttliche Komödie II, 1, Heidel- berg 1908, S. 662. Lavaud, Les poesies d^Arnaut Daniel^ Toulouse 1910, S. 133. A. Jeanroy, La ^sestina doppia* de Dante et les origines de la sextine, in Romania XLII (1913), S. 481. Vgl. auch die oben S.484 zu Dante angeführte Literatur.
Folqnet de Marseilla.
(60.*) (S, 340). Lenaus sämtliche Werke^ in zwei Bänden, Berlin (Globus), II, S. 228.
(61.*) (S. 351). Des Minnesangs Frühling . . . , neubearb. von Frledr. Vogt, zweite Ausgabe, Leipzig 1914, S. 54 (vgl.
32
498
S. 333). — cf. Richard M. Meyer, Die deutsche lAteristur bis zum Beginn des neumeh/nten Jahrhunderts, Berlin 1916, S.163.
(61.*) (S. 353). Des Minnesangs FrOhling ,.., neubearb. von Friedr. Vogt, zweite Ausgabe, Leipzig 1914, S. 93 (vgl. S. 356). — cf. Richard M. Meyer, Die deutsche Literatur bis zum Beginn des neunzehnten Jahrhunderts, Berlin 1916, S. 153. [Zu Heinrichs von Morungen provenzalischen Vorbildern s. Vogt a. a, 0. S. 383, 399.]
63.* (S. 354). Fr. Diez , Lehen und WerTce der Trouba- dours^ Leipzig 1882, S. 201.
Peire Vidal.
65.* (S. 356). Fr. Diez, Leben und Werke der Trouba- dowrs\ Leipzig 1882, S. 135. — Metrisch übersetzt auch von P. Heyse in Geibei-Heyse , Spanisches Liederbuch^, S. 279; englisch von Fr. Hueflfer, The Troubadours y London 1878, S. 175.
(65.*) (S. 357). E. Portal, Antologia provenzale, Milano 1911 [Mawuali Hoepli], S. 338.
(66.*). (S. 360). Des Minnesangs Frühling,,., neubearb.
von Friedr. Vogt, zweite Ausgabe, Leipzig 1914, S. 96 (vgl.
S. 359).
Pons de Capdiielh.
69.* (S. 361). Fr. Diez, Die Poesie der Troubadours^ Leipzig 1883, S. 158.
Peiröl,
70.* (S. 363). Fr. Diez, Leben und Werke der Trouba- dowrs^, Leipzig 1882, S. 255.
(70.*) (S. 365). Chansons de ThibauU IV, comte de Cham- pagne et de Brie, roi de Navarre, p. p. P. Tarbö, Reims 1851, S. 99. Histoire litter aire de la France XXIII, 798. — Vgl. die oben S. 471 zu Nr. 70 angeführte Literatur.
Lo Monge de Montaudon.
73.* (S. 366). Gesammelte Werke von Paul Heyse, Neue Serie. Achter Band, Novellen IX, Berlin 1885, S. 92. — Das
499
Gedicht auch in Geibel-Heyse^ Spanisches lAederhuck^j S. 274.
(74.*) (S. 367). Jahrbuch f, rom. u. engl Lüeratur VI (1865), S. 225 (A. Mussafia, nach Birne di M. Cino da Pistoja e d'cdtri del secölo XIV o ordinate da G. Carducci, Firenze 1862). — Zur weiteren Geschichte des Enueg s. die oben S. 473 zu Nr. 74 angeführte Literatur.
Gaucelm Faidit.
77.* (S. 368). Charles Bumey, Ä gener al history of music from the earliest ages to the present period, London 1782, II, 244.
77.* (S. 370). Fr. Diez, Lehen und Werke der Trouha- dowrs^, Leipzig 1882, S. 298.
Gnilhem de Cabestanh.
(78.*) (S. 372). UDecamerondiMesserGiovanniBoccQ^ci,,, con note di P. Fanfani, E. Gamerini ed altri, Milane [Bibliot. dass. econ.]y I, 323 (die 9. Novelle des vierten Tages). — Zur Geschichte der Herzmäre s. die oben S. 474 f. zu Nr. 78 angeführte Literatur.
(78.*) (^S. 376). Chcmsons du chätelain de Coucy p. Fr. Michel, Paris 1830, S. 103. -- Vgl. G. Paris, E. Lorenz u. a. in den oben S. 474 f. zu Nr. 78 genannten Schriften.
(78.*) (S. 381). ühlands gesammelte Werken hsg. von Herrn. Fischer, Stuttgart (Cotta), 1, 180. — cf. Ludw. Fränkel, Ludwig JJhland als Bomanist, in Herrigs Archiv /*. d. Stud. d, neuer. Spr, LXXX, 25; LXXXII, 233.
(78/) (S. 385). Paul S^billot, La Bretagne enchantee. Poisies sur des themes populaires, Paris 1900, S. 93 [Conteurs et poetes de tous pays IIIJ. — cf. eh, S. 275 und Bevue des tradüions populaires XII, 436.
(78.*) (S. 387). Eyn schoener Bremherger, Ich hab gewacht die liebe lange nacht Gedruckt zu Nuemberg durch Valentin Neuber. [Berlin, Königl. Bibliothek Yd 9748.] — Vgl. Lambel, JEreähkmgen und Schwanke^, Leipzig 1883, S. 287 und oben S. 474 f. zu Nr. 78.
32*
500
(78/) (S. 389). R. Nyerup, üdvalg af Banske Viser fra Midten af det 16^' Aarhundrede tu henimod Midten af det 18de med Melodier, KjebenhaTn 1821, II, 238. Deutsche metrische Übersetzung in Gottl. Mohnicke, ÄUschwedische Bdiladen, Märchen und Schwanke samt einigen däniscTien Volksliedern, Stuttgart-Tübingen 1836, S. 226. — Die voll- ständigere schwedische Version des Volksliedes in E. G. Geijer- A. A. Afzelius, Svenska Folk-Visor fr an Farntiden, Stock- holm 1814 — 16, 1, 95 (Hertig Fröjdenborg och FrÖken Adelin); deutsche Übersetzung von Mohnicke a. a. 0, S. 74. Vgl. Lambel, Erzählungen und Schwanke^ Leipzig 1883, S. 287, sowie die übrige oben S. 474 f. zu Nr. 78 genannte Literatur.
79.* (S. 391). Franz Hüffer, Guülem de Cahestanh. Sein Leben u/nd seine Werke, Berlin 1869, S. 65. — Metrische Übersetzung auch von P. Heyse in Geibel-Heyse, Spanisches Liederbuch^ S. 245, englisch von Fr. Hueffer, The Trouba- dou/rs, London, 1878, S. 166.
80.* (S. 392). Em. Geibel-P. Heyse, Spanisches Lieder- buch^, Stuttgart-Berlin 1904 (^852), S. 251 (mit V^eglassung der interpolierten Strophe).
Baimbant de Vaqneiras.
(8S.*) (S. 395). Les Chansons de Colin Muset 4d. p. Joseph B^dier, Paris 1912, S. 14 (Les Glassiqucs francais du moyen äge), — Zur Geschichte des Descort s. die oben S. 476 zu Nr. 83 angeführte Literatur.
(83«*) (S. 398). Tutte le opere di Dante Alighieri nuova- mente rivedute nel teste dal Dr. E. Moore, terza edizione, Oxford 1904, S. 172 {H Canzoniere di Dante Alighieri ed. Fraticelli, Firenze 1873', S. 219); vgl. P. Meyer, in Bomania XXXIV, 166 (Besserungsvorschläge für die verderbten pro- venzalischen Verse). — cf. G. Galvani, Osservazioni sulla poesia de' trovatori, Modena 1829, S. 114. R. Renier, in Giorn, stör, d, lett. it XXV (1895), 312. K. Voßler, Die gött- liche Komödie II, 1, Heidelberg 1908, S. 636 (mit Hinweis
501
auf Zingarelli). Vgl. auch die oben S. 476 und S. 484 zum Descort und zu Dante angefahrte Literatur.
Biehart de Berbezilh«
(87.*) (S. 399). Le cento Novelle antiche {B NoveUino) ed E. Sicardi, Straßburg [Heitz] {Bibliotheca romanica), S. 82, Nr. LXIV. — cf. A. D*Ancona, Le fonti del ^^ NoveUino», in Studj di critica e storia letterariay Bologna 1912, II, 125, sowie die oben S. 478 zu Nr. 87 angeführte Literatur.
Sayarie de M anleon, Graneelm Faidit und IJc de la Bacalaria.
88,* (S. 403). Fr. Diez, Leben und WerTce der Trouba- dours*, Leipzig 1882, S. 328.
(88.*) (S. 407). Pio Rajna, Una questione d^amore in Bac- colta di studii critici dedicata ad Älessandro D*Ancona, Firenze 1901, S. 557. Vgl. die oben S. 479 zu Nr. 88 an- gegebene Literatur.
Peire CardenaL
91,* (S. 407). Fr. Diez, Leben und Werke der Trouba- dours*, Leipzig 1882, S. 373.
Fistoleta.
94.* (S. 409). Ad. Tobler, Diez-Beliquien in Herrigs Archiv f. d. Stud. d, neuer. Spr. XCII (1894), S. 140. H. Breymann, Friedrich Bieg, sein Leben wnd WirJcen (Festrede), Leipzig 1894, S. 44.
(94,*) (S. 410). P. Meyer, in Bomania XIX (1890), S. 58 [Des rapports de la poesie des trouveres avec celle des trou- badours. Äppendice: Les souhaits de Pistoleta),
Bertolome Zorzi,
(99.*) (S' 412). Nuova crestomazia italiana per le scuole secondarie p. p. C. Tallarigo e V. Imbriani, Napoli 1882, I, 149. (Ciampi, Vita e poesie di Cino da Pistoja II, 89.) — cf. GaWani^ Osservazioni sulla poesia de' trovatori, Modena
502
1829, S. 60. H. Springer, Das dltprovenzalische Klagelied Berlin 1895, S. 47. Vgl. auch Dante, Paradiso XXX, 124ff.
Gniraat Biqnier«
100.* (S. 413). Fr. Diez, Lehen und Werke der Trouba- dours*, Leipzig 1882, S. 416.
Singweisen.
Mareabrm
9.* (S. 417). Pierre Aubry, Quatre poesies de MarcdbrUy trouhadour gascon du XII ^ siede (avec Mss. Jeanroy, De- jeanne), Paris 1904, S. 2 (Tirage h part de la ^^Tribune de Saint'Gervais»), — cf. J.-B. Beck, Die Melodien der Trou- hadou>rs, nach dem gesamten handschriftlichen Material zum erstenmal bearbeitet, Straßburg 1908, S. 11. 33, 142. 83. 113, 7. 170.
dm* (S. 417). H. Riemann, Handbuch der Musikgeschichte. Erster Band, zweiter Teil: Die Musik des Mittelalters, Leipzig 1905, S. 250.
10.* (S. 418). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzali, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- liana III (Torino 1896), S. 250. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 33, 144. 83.
lO«* (S. 419). Pierre Aubry, Quatre poesies de Marcabru, troubadour gascon du XII' siede (avec Mss. Jeanroy, De- Joanne), Paris 1904, S. 7.
10«* (S. 420). H. Riemann, Handbuch der Musikgeschichte. Erster Band, zweiter Teil : Die Musik des Mittelalters, Leipzig 1905, S. 246.
12«* (S. 421). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzali, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- Uana II (Torino 1895), S. 22. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 11. 33, 143. 83. 121. 124, 90. 128.
503
12.* (S. 422). Pierre Aubry, Quatre poesies de Marcdbru, troubadimr gascon du XII' siede (avec Mas. Jeanroy, De- jeanne), Paris 1904, S. 10.
12.* (8. 422). Pierre Aubry, Trouverea et Troubadours, Paris 1909 [Les Maitres de la Musique], S. 79.
Jaufre Rudel.
16.* (S. 423). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provemali, Äppu>nti e Note, in üivista tnusieale ita" Uana UI (Torino 1896), S. 249. — cf. J. Beck, Die Melodien der TrouhadomSy S. 33, 136. 57. 190.
15»* (S. 424). Jean BjBck, La musique des Trouhadowrs, Paris 1910 [Les musiciens cÜebres\ S. 79.
Bemart de Tentadorn«
18.* (S. 425). A. Restori, Fer la storia musicale dei Tro- vatori provenzali, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- Uana III (Torino 1896), S. 246. — cf . J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 30, 30. 40. 100.
18.* (S. 426). H. Riemann, Die Erschließung des Melodien- Schatzes der Troubadours und Trouveres, in Max Hesses Deutsdiem Musikkalender, Leipzig 1909, S. 139.
18.* (S. 427). Jean Beck, nach H. Riemann, Die Er- schließung des Melodienschatzes der Troubadours und Trou- veres, in Max Hesses Deutschem Musikkalender, Leipzig
1909, S. 139.
26,* (S. 428). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vaiori provenzali, Appunti e Note, in JRimsta musicale ita- liana II (Torino 1895), S. 10. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 30, 42. 40. 55. 190. Vgl. auch L'Alauzeta, melodia di Bernart di Ventadorn trascritta per Violoncello (o yiolino) e armonizzata da Luigi Torri, Padova (Zanibon) 1910; cf. Vollmöllers Krit Jahresb. über die Fortschr, d. roman. Phüol XlJii, 321.
504
La Comtessa de Dia.
29«* (S. 429). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzäli, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- liana III (Torino 1896), S. 244. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 30, 16. 38.
Peire d'AlTernbe*
31»* (S. 430). A. Restori, Fer la storia musicale dei Tro- vatori provenzalif Appunti e Note, in Bivista musicale üa- liana II (Torino 1895), S. 14. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 33, 149. 102.
Grniraut de Borne! h.
41.* (S. 431). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzäli, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- liana III (Torino 1896), S. 232. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 32, 86. 60. 100. 191.
41.* (S. 432). Emil Bohn, Zwei Trobadorlieder für eine Singstimme mit Klavierbegleitung gesetzt, in Herrigs Archiv f, d. Stud, d, neuer. Sprachen CX (1903), S. 113.
41.* (S. 433). Pierre Aubry, Trouveres et Troubadowrs, Paris 1909 [Les MaUres de la Musique], S. 87.
Arnaut Daniel.
59.* (S. 433). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori p^'ovenzali, Appunti e Ifote, in Bivista musicale ita- liana III {Torino 1896), S. 243. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 29, 9. 38. 100.
59.* (S. 434). Jean Beck, in Les po4sies d* Arnaut Daniel,
r^ödition critique d'apres Canello p. R. Lavaud, Tonlose 1910,
S. 144.
Peire Vidal.
66.* (S. 435). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzali, Appunti e Note, in Bivista musicale itor liana III (Torino 1896), S. 252. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 34, 161. 38. 41. 102.
505
PeiroK
10.* (S. 436). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzäli, Äppunti e Note, in Bivista musicale ita- Uana III (Torino 1896), S. 423. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 34, 180. 38. 41. 102.
Lo Monge de Montandon.
74.* (S. 437). Jean Beck, La musique des Troubadours, Paris 1910 [Les musidens celebres], S. 90. (Auch in Duc de la Salle de Rochemaure - R. Lavaud, Les Troubadours Cantaliens, Aurillac 1910, I, 284—285.) — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 33, 147. 38. 54.
Gaueelm Faidit,
77.* (S. 438). Charles Bumey, A generdl history of music, from the earliest ages to the present period, London 1782, II, S. 242 (die Baßbegleitung rührt von Burney her). Die gleiche Singweise (mit wenigen Änderungen) auch in Thomas Busby, A gener al history of music, from the earliest times to the present, London 1819, I, S. 326. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 31, 63. 41. 43. 56. 101. 190.
77«* (S. 441). A. W. Ambros, Geschichte der Musik, Bres- lau 1864, II, S. 226. — cf. A. Restori in Bivista musicale italiana III (Torino 1896), S. 256.
77.* (S. 442). A. Restori, Fer la storia musicale dei Tro- vatori provenzäli, Appunti e Note, in Bivista musicale ita- liana III (Torino 1896), S. 256.
77»* (S. 444). H. Riemann, Handlyuch der Musikgeschichte. Erster Band, zweiter Teil : Die Musik des Mittelalters, Leipzig 1905, S. 247.
77,* (S. 445). Jean Beck, La musique des Troubadours, Paris 1910 [Les musidens cSlebres], S. 92.
Baimbant de Taqueiras*
84.* (S. 447). A. Restori, Per la storia musicale dei Tro- vatori provenzäli, Appunti e Note, in Bivista musicale ita-
506
liana III (Torino 1896), S. 236. — cf. J. Beck, Die Melodien der Trouiadours, S. 35, 195. 41. 102.
84.* (S. 449). Pierre Aubry, La musiqae de danae au moyen äge {Une ^EstampidaT^ de BambatU de Vaqueiras) in Bevue musicale IV (Paris 1904), S. 308.
84.* (S. 450). H. Riemann, Handbuch der Musikgeschichte. Erster Band, zweiter Teil: Die Musik des MittelaUerSy lieipzig 1905, S. 234.
84.* (S. 451). Pierre Aubry, Trouveres et TroubadowrSy Paris 1909 [Les Mattres de la Musique], S. 56. Auch in Bevue musicale IX (Paris 1909), S. 113.
Peire CardenaL
91.* (S. 453). Jean Beck, La musique des Troubadours^ Paris 1910 [Les musidens celebres], S. 88. — cf. J. Beck, Die Melodien der Troubadours, S. 33, 152. 102.
Register ^).
Aigar (t*. Mawrin) 90. 320.
466. Aima {e Vespatla) 52. Aimeric dePegulhan 105.
200. 237. 331. 468. 480.
496. Äimon s. Quatre fils d'Äimon» Alain Chartier 240. Alamanda (na) 96. 466. Alba 65. 78. 299. 300. 311.
312. 431. 432. 433. 463. Alfonso el Sabio 242. Jlguar b. Aigar. Ambros (A. W.) 441. 505. Andrieu de France 214. 259.
260. 483. Anonym 65. 299. 312. 387.
389. 407. 410. 463. 493. Antonio Pucci s. Pucci. Arcipreste de Hita (Juan
Ruiz) 241. Arnaut de BeatUande 96. Arnaut Daniel 108. 140.
231.237.239.334.336.433.
434. 468. 496. Arnaut de Mareuil 107.
108. 140. 237. 333. 468. 496. Artus 127. 156. 368. 370. Auhade 312. 488. 494; vgl.
Alba.
Aubry (P.) 417. 419. 422.
433. 449. 451. 502 ff. Auzias March 241. 335.
496. ^
A y a 1 a B. Pero Lopez de Ayala. Aye d'Avignon 488. Baiada 487. Barberino 8. Francesco da
Barberino. Barral 113. 116. 119. 120.
121. 343. 345. 346. 354. Bartsch (K.) 331. Basco Perez de Camoes
241. Beatrix s. Biatritz. Beck (J.) 424. 427. 434. 437.
445. 453. 502 ff. Belle Dame san8 merci 240. Berart de Montdidier 123. Bernart de Sayssac 63. Bernartde Ventadorn26.
49. 62. 237. 277. 279. 280.
282. 284. 286. 288. 289. 290.
425. 426. 427. 428. 459. 492. Bertmar s. Bretmar. Bertolome Zorzi 215.412.
483. Bertran d'Alamon 258.
273. 274. 486. Bertran de Born 85. 101.
^) Das Register umfaßt auch die „Literarischen Nachweise". Die Zahlen beziehen sich auf die Seiten.
508
223.314.316.317.319.321.
324. 326. 329. 465. 467. 494. Biatritz,comtes8adeDia
s. Gomtessa de Dia. Biatritz de Monferrat s.
Raimbaut de Vaqueiras. Bindo Bonichi 367. 473. Biographien der Troubadours
3. 12. 22. 26. 54. 68. 85.
103.108.113.118.138.148.
158. 164. (181.) (187.) (192.)
196. 200. 211. 257. Blacatz 211. 482. Blancheflor 312. Boccaccio (G.) 238. 239.
372. 474. 499. Bohn (E.) 432. 504. Bonichi s. Bindo Bonichi. Bonifaci Calvo 477. Bonifaci deCa8telana486. Bonifazio di Monferrato
148.164.165.172.175.176.
201. 476. Brennberger 387. Bretmar {mit der Gans) 81. Breviari d'amor s. Matfre
Ermengaud. Briva s. Lemozi. Browning (R.) 482. Burney (Ch.) 368. 438.505. Gadenet 486. Cdlendau 486. Canciön de opositos 240. vgl. . Devindlh. Canso-sirventes 89. 319.
Carducci (G.) 272. 476. Carros 175. 477. Cecco d'Ascoli 239. Cento novelle antiche 330.
399. 496. 501. Gercamon 10. 12. 458. Gharles d'Orl^ans 494. Chastelain de Goucy 376. 381 .
474. 499. Chastelaine de Vergy31QA75. Gino da Pistoia 237. 412. Glädat (L.) 493. Golin Muset 395. Comedia de la gloria d'Amor
8. Fra Kocaberti. Commedia {La divina) 223.
239. 484. 502. Gomte de Peitieu 8. Gui-
Ihem, comte de Peitieu. Gomte88a de Dia 53. 259.
294. 429. 462. Gonrad v. Würzburg s.
Konrad v. W. ContraMgedicht 8. Canciön de
opositos, Devinalh. Convivio {il) 484. Cort d'amor 195. 215. 259. 268. Cort del Puey 138. 189. 399. Go88ezen 64. Coucy 8. Chastelain de Coucy, Grescini (V.) 494. Gunizza da Romano 211.
233. 482. Dänisches Volkslied 8. Hertug
Frydenborg.
509
Dalfin (lo) d'Alvernhe
(Robert I.) 55. 82. 84. 137.
364. Dame de Fayel 376. 377. 379.
380. 381. 382. 383. 384. Dame de la Hwnaudaye 385. Dante 223. 224. 231. 232.
237. 239. 241. 247. 337. 338.
398. 465. 484. 490. 497. 502. Decamerone (il) 372. 474f. 499. Delfin d'AlTernhe s. Dalfin. Denis von Portugal 241.
246. 490. Deschamps (Eust.) 473. Descort 170. 395. 398. 476 f.
500. Devinalh 4. 73. 240. 305. 306.
307. 464. 494; vgl. Canciön
de opösitos, No-sai-que-a'es, De vulgari eloquentia 465.
484. 497. Dichterin von Carcassawne
478. s. Gaudairenca. Diez (Fr.) 248. 277. 279. 280.
288.289.299.311.329.336.
354. 356. 361. 363. 370. 403.
407. 409. 413. 495. 496. Divina Commedia s. Com-
media, Doppelsestine s. Sestina dop-
pia. Duc de La Valliäre 376. Eble de Sagna (des Saignes)
63. 64. Eble d'Uisel 64.
Edelknabe und Müllerin 255. Eleonore von Poitou 3.
27. 39. 284. 327. Enueg (90.) 145. (320.) 367.
437. 473. Erec u. Enide 175. Escondich 91. 321. 322. 466.
495. Estampida 173. 449ff. 477. Eustache Deschamps s.
Deschamps. Ezzelino da Romano 211.
233. Farrer s. Francesch Farrer. Fayel s. Dame de Fayel, Febrer 241.
Fenis s. Rudolf v. Fenis. Fernant Gonzalez deSa-
nabria 241. Ferrant Gasquigio 241. Fingierte Tenzone 135. 143.
166. 363. 365. 366. 436. 471.
472; vgl. Tenzone, Flamenca 488. FolquetdeUarseilla 113.
141.232.237.340.354.4694
486. 489. 497. FranceschFarrer 460.486. Francesco da Barberino
462. 467. 472. 496. Fra Rocaberti 461. 485f. Fra Salimbene 473. Friderich vonHusen 351.
469.. FriedrichBarbarossalOO.
510
Friedrich IL (Kaiser) 202.
208. 209. 212. 251. 480. Gdbridle de Vergy s. Chcutte-
laine de Vergy, Gaue de la tar 312. 494. Gaucelm Faidit 140. 148.
192. 237. 368. 370. 403.
438ff. 474. 479. Gaudairenca 181. 182. 185.
&. Dichterin v. Carcassonne. Gausbert de Poicibot 489. Gau 8 mar s. Grimoart Gaus-
mar. Gaut (J. B.) 357. Gautier deCoiiicy473. 481. Gautier d'£pinai 249. Gerbert deMontreuil460. Girardo Pateg s. Patecchio. Girart de BoussiUon 488. Giraut de Borneill s. Gui-
raut de Bornelh. Goethe 255. Gonzalgo Koitz s. Quos-
salbe Roitz. Grimoart Gausmar 62. Gui de Gavaillon 486. Guido Guinizelli 231. 237.
239. Guilhem Ademar 140. Guilhem, comte de Pei-
tieu 3. 4. 6. 7.9.245.457. Guilhem de Balaün 489. Guilhem de Berguedan
103. 105. 200. 240. 330. 331.
467. 468. 496.
Guilhem de Cabestanh
158. 237. 372. 391.3 92. 474.
499. 8. Herzmäre. Guilhem de la Tor 489. Guilhem de Ribas 62. Guilhem de Saint Didier
139. Guilhem deSaintGregori
467. GuilhemFigueira205.48L Guilhem Moyses 141. Guülaume de Dole 460. Guillaume de Lorris 240. Guillaume de Machaut
(Michaute) 240. (juülaume d' Orange 96. Guinizelli s. Guido Guini- zelli. Guiot de Dijon 460. 491. Guiraut de Bornelh 54.
62. 66. 68. 85. (96.) 231.237.
302.304.309.311.431.432.
433. 463. 464. 466. 484. s.
Alamanda; Quel di Lemosi, Guiraut de Salignac 213.
259. 483. Guiraut lo Ros 141. Guiraut Riquier 219. 413.
483. Guittone d'Arezzo 232.
237. Heine (H.) 263. 265. 316. Heinrich II. (König von
England) 3. 27. 85. 86. 95.
96. 223. 314. 317.
511
Heinrich III. von England
(„der junge König«) 3. 85.
86. 88. 95. 96. 97. 157. 223.
315. 317. 324. 369. 371. Heinrich VI. (deutscher
Kaiser) 100. 101. 203. 327.
328. Heinrich VII. (deutscher
Kaiser) 412. 501 f. Heinrich von Morungen
498. Hertig Fröjdenhorg {schwe- disches Volkslied) 500. HertugFrydenborg (dämsches
Volkslied) 389. 500. Herzmäre 372 ff. 474. 499. s.
Guilhem de Cabestanh. Heyse (Paul) 245. 275. 282.
284.286.290.295.317.319.
324. 366. 392. 472. 478. 490.
492. 494. 496. 498. 500. Hueffer (Fr.) 391. 492. 493.
498. 500. Huon d'Oisi 478. Husen s. Friderich von
Husen. Isolde (Tristan) 45. 289. Jaufre Rudel 22. 214. 237.
257. 260. 263. 271. 272. 275.
423. 424. 459. 489. 491. Jeanroy (A.) 493. JehanClopineldeMeung
240. Jehan deNostredame257.
472. 483. 491.
Jehan de Nueville 490. Jehuda hen H<üevy 265. JogJar s. Spielmannslehen. Johan de la Gerda 242. Johan Xoarez de Paiva
241. Jordi de Sant Jordi 240.
306. 473. 493 f. Kannegießer (K. L.) 252. Karl der Große 156. 368. 370. Karl V. Anjou 217. 230. Kastellan von Coucy s. Cha^s-
telain de Coucy, Keller (Gottfr.) 479. Klagelied s. Plcmh. König Denis s. Denis von
Portugal. Konradin (d. Hohenstaufe)
215. Konrad von Würzburg
474. 499; vgl. Guilhem de
Cabestanh, Herzmäre, Kreuzlied 15. 133. 361. 418.
419. 420. 458. 471. Lamorat 216. La Yalli^re s. Duc de La
Valliöre. Leandreide {la) 485. Lebensbeschreilmngen der
Troubadours s. Biogra- phien, Lemozi (lo) de Briva 62. Lenau (N.) 340. Linhaure 66. 463. Lombart 64.
512
Lopez de Ayala s. Pero
Lopez de Ayala. Lorenz Mallol 495. Ludwig VIL (y. Frankreich)
18. 57. 248. Ludwig VlIL (v. Frankreich)
206. Ludwig IX. (v. Frankreich)
212. Lull B. Romeo LulL Machaut s. Guillaume de
Machaut. Macias 242.
Mallol 8. Lorenz Mallol. Marcabru 12. 248.252.417.
458. 490. March 8. Auzias March, Pere
March. Marquäs (lo) de Santil-
lana 238. 485. 494. Matfre Ermengaud 460.
471. 481. Maurin s. Aigar, Melodien s. Singweisen. Mendoza s. Pero Gonzalez
de Mendoza. Michaute s. Guillaume de
Machaut. Mvnnehof 8. Cort d^amor, Miquel de la Tor 197. Mireio 359.
Mi8tral (Fr.) 326. (359.) 486. Mohnicke (G.) 500. Monge deMontaudonl38.
142. 260. 437. 472.
Monge de Montmajonr
260. Monge des Isles d'or259.
260. Morungen s. Heinrieh v.
Morungen. Nachtigallenlied 57. JNarzisaus 47. 290. Ninfale fiesolano 239. No-sai-que-s'es 51. 461. vgL
Devinalh, Nostredame s. Jehan de
Nostredame. NoveUino s. Cento novelle
antiche, Olivier 123.
Othon de Grandson 240. Otto {mit dem Benner) 106.
332. Partimen 105. 193. 213. 331.
403. 407. 461. 468. 479. 483.
vgl. Tenzone, Pastorela 19. 75. 252. 309-
421. 422. 459. 487. Patecchio (G.) 473. Pau de Belviure 240. Peire 49 (237.) 290. Peire Bremen (Bermon)
63. 64. Peire Cardenai 196. 407.
453. 479. Peire d'Alvernhe 54.
64. 139. 237. 295. 430. 462. Peire de Monzo 64. Peire Laroqua 142.
513
PeireRogier 61.(237?) 486. Peire Vidal 118. 141. 237.
356. 435. 467. 470. 486. 489. Peirol 135. 139. 363. 436.
471. Peironet 213. 259. 483. Perdigon 486. Pere March 240. Pere Torrella 460. 486. Pero Gonzalez de Men-
doza 242. Pero Lopez de Ayala 241. Petrarca (Fr.) 236. 238. 239.
(268.) 305. 322. 334. 468.
48& 493. 495. 496. Philippe-AuguBte (König
von Frankreich) 96. Philippe de Nanteuil 292. Pistoleta 203. 409. 481. Planh 97. 116. 155. 211. 215.
324. 354. 368. 370. 412. 438ff.
466.469.474.482.483.501. Player (90.) 101. 203. 329.
409. 410. 473. Pons de Gapduelh 133.361.
471. Pucci (A.) 473. Quatre ßs d'Aimon 488. Quel di Lemasi (Giraut de
Borneill) 231. 484. Quossalbo Roitz 63. Bätaellied b. Devinaüh, Raimbaut d'Anrenga 51.
63. (66.) 237. 461. 464. 486. Raimbaut de Yaqueiras
164. 237. 395. 447 ff. 475. 486.
Raimon de Miraval 139.
181. 183. 185. 478. Raimon Jordan, vesooms
de Saint Antoni 139. Raimon Vidal 460. RazoB 88. 93. 95. 98. (108.)
119.120.121.122.149.151.
165. 172. 181. 187. 192. Reinmar von Zweter 481. Benart (und die Trauben)
106. 332. Restori (A.) 418. 421. 423.
425. 428. 429. 430. 431. 433.
435. 436. 442. 447. 502ff. Reuter (Fritz) 468. Richard Löwenherz 3.88.
90. 93. 94. 95. 96. 98. 99.
100. 108. 109. 113. 120. 132.
156.257.314.317.327.328.
368. 370. 439 ff. 495. Ri Chart (Rigaut) de Berbe-
zilh 187. 399. 478. 501. Richart de Semilli 477. Riemann (H.) 417.420.426.
444. 450. 502ff. Rinaldo d'Aqaino 250. Robert L (von Auvergne) s.
Dalfin. Rocaberti s. Fra Rocaberti. Roitz B. QuoBsalbo Roitz. Boland 123. Boman de la Böse 240. Boman de la Viölete 460.
33
514
Eamange 3. 18. 57. 248.
295. Romeo Lull 495. Böse 8. Boman de la Mose, Rostand (Edm.) 491. Roux (Job.) 326. Rudello 8. Jaufre Rudel. RudolfvoiiFenis353.d60.
469. 470. Bügelied s. 8irvente$. Sail d*£8cola 141. S a 1 i m b e n e 8. Fra Salixn bene. Santillana 8. Marques de
Santillana. Savaric dei Mauleon 192.
403. 479. Söbillot (P.) 385. Seguin {u, Valenaa) 53. 294. Sßtihal 9. 31. 35. 37. 48. 81.
84. 85. 88. 89. 90. 91. 94
100.112.115.119.122.124
127, 131. 133. 165. 166. 171.
174. 175. 180. 187. 188. 191.
195. 211. 213. 344. 476. Serena 219. 413. 483. Sestina 111. 336. 337. 433.
434. 469. 497. Se^ina doppia 338. 469. 497. Singweisen 415 ff. SirventeSy politisch: 86. 95.
96. 99.: 101. 202.317; mo-
ratiach: 12. 79. 197, 205.
417. 487; persänli<^: 61.
104. 122. 139. 183. 185. 198.
407. 453, ,
Sirventes joglaresc 82. 465. Sirventeskanzone 8. Oanso--^ . sirvenie». . Schwedisches Volkslied s.
Hertig Fröjdenborg. Sordel 211. 224. 227. 481»„ Spanuth (H.) 294. Spielmannsleben 82. 465. Streügedichts, Partimenf Ten"
Zone, Fingierte Teneone. Suchier (H.) 333, Swinburne (Ch. A.) 300. Tagelied s. Alba, Aubade. Tenzone 49. 66. 290. 292.
461. 487; vgl. Fingierte
Tenzone^ Partimen. Thibaut de Champagne
292. 365. Torrella s. Pere Torrella. Tremoleta 140. Trionfi 236. 239. 485. Tristan s. Isolde, Uc de la Bacalaria 192.
403. 479. Uc de la Mataplana 183.
185. 478. Uc de Saint Gesari 260. Uc de Saint Circ 27. (237.) Uhland (Ludw.). 260. 314.
381. 491. 494.. 499. Valensa s. Seguin, Yentador'n.s. Beniart de
Yentadorn. . . Vergy s. Chastelaine deVergy. Verstecknamv s. Senhah
515
Vescoms de Saint Antoni Walther v. d. Vogelweide
8. Raimon Jordan. 463. 481.
Villen (Fran^ois) 307. Weissei (L.) 472.
Violete S.Roman de laViolete. Wittkowsky (C.) 302. 304.
Vising (J.) 321. 496. 497. 309.
Vita Nuova 247. 490. Wunachgedicht 203. 409. 410.
Vogl (J. N.) 491. 481. 501.
Voßler (K.) 490. Zorzi s. Bertolome Zorzi.
38'
GEDRÜCKT BEI
POESCHEL A TEEPTE
IN LEIPZIG