=<o

\(D

no

;C0

1» ;

U

m^

SIL I ITALICI

PUNICA

EDIDIT

LUDOVICUS BAUER.

VOLUMEN ALTERUM.

LIBROS XI-XVII CONTINENS.

1

LIPSIAE

IN AEDIBUS B. G. TEUBNERI. MDCCCXOII.

IjIPSIAB. ttpis b. o. tbubnbri.

PRAEFATIO.

Ex quo uolumen prius huius editionis in lucem prodiit, nonnulla scripta ad Silium pertinentia edita sunt, quae h. 1. enumerare mihi liceat ad supplenda ea, quae laudaui in praefatione uol. I p. xii sqq.

Ac primum quidem commemorandus est Eduardus Altenburg, qui dissertatione, quae inscribitur ^Obser- vationes in Italici Iliadis Latinae et Silii Italici Puni- corum dictionem. Marpurgi Cattorum MDCCCLXXXX' copia et delectu uerborum utriusque carminis diligen- tissime inter se collatis Silium poetam non compo- suisse Iliadem Latinam statuit; idem quoniam etiam P. Verres (u. praef. uol. I p. xiv) quaestionibus gram- maticis et metricis institutis conclusit, horum uiro- rum doctorum dissertationibus quaestio illa, quoad id fieri potest, mihi quidem uidetur esse absoluta.

Ad rem criticam autem spectant haec:

1) van Veen, Notulae criticae ad Silium Italicum in 'Mnemosyne' XVIII p. 300—306 (ad librosV et VI); XIX p. 191—199 (ad libros VII et VIII),

2) 0. Eofsbach

a) in recensione editionis meae uol. I in ^Deut- sches Litteraturhlatt' 1890 p. 1869 sqq.,

b) in Museo Rhenano, 1891 p. 311 sq.,

3) L. Bauer in ^Bldtter fiir das hayer. Gymnasial- schidwesen' 1891 p. 190 — 199 (ad lihros XII— XVII),

4) G. Thilo in ^JaJi/rhiicher fUr Massische Fhilologie' 1891 p. 589—624.

IV PRAEFATIO.

Coniecturas, quas van Veen et Rofsbach 1. 1. ad libros I — X protulerunt, infra per singulos libros enumerabo notatis eis, quae probandae mihi uidentur. lam quae summa sit disputationis, quam Thilo scri- psit, uir de Silianis studiis prouehendis optime meri- tus, paucis exponam.

Primum nonnullas lectiones codicis Coloniensis a Modio et Heinsio traditas, de quibus mecum dissentit, in quaestionem uocat; in hac re quoad mihi persua- serit doctus ille uir, ut I 373, II 127, IV 355, V 18, VII 184, VIII 470, apparet ex eis, quae infra ad singulos libros annotabo; de ceteris locis, ubi mea me sententia non mouit, alio loco disputabo. Tum quae ratio intercedat inter libros mauuscriptos LFOV et inde, quo modo, quae fuerint in ipso codice Sangal- lensi, qui aetatem non tulit, coniectura possimus as- sequi, demonstrare studet. Neque enim prorsus stat ab Hermanni Blassii sententia, quam equidem secutus sum. Rem autem ita instituit, ut omnes lectiones, quas illi codices in primis quattuor libris exhibent, diligentissime inter se comparet; unde haec ei ui- dentur esse statuenda:

Ipsum codicem Sangallensem, id quod iam Blafs coniecerat, non esse in Italiam translatum, sed apo- graphon eius tantum manu Germani librarii magna incuria exscriptum. Id apographon (S), priusquam in Italia diuulgatum sit, uel ab uno uiro docto — eum Bart. de Montepulciano fuisse haud scio an recte opi- netur — uel a compluribus ita esse correctum, ut iis locis, qui manu librarii corrupti aut fuerint aut uisi sint, coniecturae, interdum etiam glossae eaeque per- breues supra scriberentur. Eos autem, qui postea illum codicem transscripserint, temere modo eas lec- tiones, quae in textu, modo eas, quae supra lineas fuerint, recepisse. Quodsi solum illos codices, de quibus agitur, LFOV, respiciamus, codicem S ui- deri bis esse exscriptum; alterum apographon

PRAEFATIO. V

esse F, ex altero, quod uocat X, in quo nonnullis locis duplices codicis S lectiones, et eas, quae in li- neis fuerint, et correcturas fuisse existimandum sit, pendere OV; neque tamen pro certo dicere audet ex ipso codice X illos esse transscriptos. Codicem L denique qui scripserit, eum exemplari quodam codicis X usum esse simulque et apographon S et codicem F adhibuisse. Inde hoc potissimum sequi codici L non plane eam esse auctoritatem tri- buendam, quam tribuerit ei Blafs, codicis F autem auctoritatem maiorem esse, quam ille opinatus sit; codicum OV denique non solum eis locis rationem esse habendam, quibus L et F inter is discrepent, sed ubique, potissimum autem eis locis, ubi in S du- plices lectiones fuisse verisimile sit.

Ad hanc sententiam quamuis magnis, ut uidetur, documentis confirmatam, ut in omnibus me rebus tra- duceret, non contigit docto illi uiro. Immo etiam- nunc persuasum habeo recta ea esse, quae Blafs de codd. exposuit, cum diceret LF ex eodem fluxisse fonte, ex alio quodam OV. De hac re et de ceteris locis, de quibus Thilo altera disputationis suae parte quaestionem facit nec persuasit mihi, alio loco accu- ratius disseram. Etsi igitur de illis rebus a Thilone dissentio, tamen libenter concedo non paucis eum locis ueram restituisse lectionem.

lam per singulos libros coniecturas uirorum doc- torum, quos supra commemoraui, annotare simulque errata nonnulla corrigere et emendare mihi liceat.

Liber I. 33 lege conamine 36 agmina] magnas Thilo, quod haud scio an redtm sit, nisi Silius scripsit: dux diuae sufficit unus etc. 65 l. Alpis 71 fortasse uersus sic restituendus : addiderat quondam {u£l tantam) puero iam patrius aestus. 113 7. His acuit stimulis subicitque suhlata distinctione; in appa-

VI PRAEFATIO.

ratu l, Hic caluit st. Chory et 121 Spirantis 126

dele in a]pp. uerha: et Koch 186 l. in app. fama 240. 41 Thilo sic legi uult: Utque dati rerum freni, tunc arte p. C. uiros, armis c. s. etc; in app. l. nunc scita Dausqueius 281 l. duraeque 373 l. certa- tim pro certantum; illud recte defenderunt C. Koch*) (l. l. p. 11) et Thilo 425 fortasse poeta scripsit:

lam torquet uel lamque regit geminum c. u. dentem (cf. Ov. Met. VIII 400 summa ferus geminos direxit in inguina dentes); ceterum uu. 421 — 425 ad suum lo- cum reponendos esse mihi Thilo persuasit.

Liber II. 47. 48 — carinam: nil moror. en uincta etc. Thilo 51. 52 poetam haec scripsisse opi- nor: Rlioeteius immo Aeternum imperitet populus saeclisque etc. 127 lege Et ducti pro Educti; illud recte def Thilo 149 /. in app. Thero 201 ac

rapta, pr. c. ostentare, bipenni Amputat etc. rectius distinxit Thilo 463 lento — tabo] lenta — tabe

Thilo cum Bentleio — lento m. purantia (= supp\i- rantia) tabo 0. Bofsbach, recte, ut opinor; in app. l. rorantia Heinsius 497 tectisque louis (LF) pro

tectisque nouis (OV) in textum recipi mauult Thilo, quem sequor; idem mihi persuasit u. 595 addita pro abdita et 597 perferre legendum esse.

Liber UI. 27 sq. — clauo; — cubile. Irrestincta — flammas, Sed etc. Thilo; rectius foci pro focis Blafs 229 raptis] iunctis uel Phrygibus Thilo; in app, l. ruptis Ch 230 Acrius] Argis Bofsbach 253 pra- uos fidei] prauae fidei Bofsbach 293 adde in app.

docilis uirgae Bothe 301. 2 adde in app. ad quo-

rum cantus mites i. c. L 317 l. in app. marce

corr. in in arce F 335 l. Marti natus, quam con- iecturam Heinsii recte defendit Thilo 362 l. in app. arbatus LFV 398 adde in app. ter denos] ter qui-

*) Sic lege in praefatione p. XV pro E. Koch; ibidem l. p. XVI Isidorus Hilberg et dele p. XI uerhum excidere.

PRAEFATIO. VII

nos Mariany. Accurs. ad Auson. Ep. X 5 (v. Brdken- horch ad h. l.) 414 l. conectunt pro conuertunt;

illud recte defendit Bofshach 479. 80 hic locus cum Dausqiicio sic restituendus : Cuncta — tecta Aequaeuam glaciem {uel cum Barthio: Aequam aeui glaciem) co- hibent cf XIV 66 sq. 619 l. in app. Qui serit LPV 677 nam cui dona ignota dei, uulgata p. o. Thilo.

Liber IV. 41 laetis] laetos Thilo 59 quaecun- que uetantur Hibero Thilo 166 arma] ora recte

defendit Thilo 262 Haud notum uultu] Haud mo- tus uultu Bofshach 355 sacra] fera recte def Thilo 378 perfractaque] persectaque Bofshach 451 l. in

app. cecinere tubae Lem et Bothe 453 Bofshach

conicit: Et libat saeua traiectum cuspide pectus 481 l. in app. afflata rotis] radiis afflata van Veen 652 sustinet pro sustulit recte def. Thilo 722 l. in app. noscenda y nascenda LFO et postea haec noscenda ad Thilo 822 adde in app. namque paro sacra] nam- que operosa sacra HeinsiuSj quod prohat Thilo.

Liber V. 18 ?. iuuenum, quod recte def, Thilo 49 Cautius] Artius van Veen 50 Fastigans fortasse recte def Thilo cf XII 356 65 Incertam van Veen 147 humentia] spumantia Heinsius et van Veen 154 l. in app. atris Cm l. l. 191 ut pendente] impen-

dente Heinsius et van Veen 192 Exiret van Veen 220 flauam] saeuam uel effusam idem 238 adde

in app. geminaque corusci] geminique corusca Lefe- hure 250 regnis] campis A. Dryander et Thilo

298 l. in app. tollere Cm Ep. 16 354 misisse] im- misisse Heinsius et van Veen 358 pater] patri ii-

dem, fortasse recte 363 Synhalus, Garamantica pro- les, M. Bofshach 365 numerabat] uenerabat van

Veen 401 tacitas] faciles van Veen 463 Oeagrio idem 471 relictus idem 540 l. Fontanus 583 iacentia] tacentia van Veen 601 seroque] auroque

Thilo.

VIII PRAEFATIO.

Liber VI. 87 estis ubi superi? en iterum etc. Thilo 145 saeuis] sacris van Veen 307 Martem regere] M. struere uel iustruere, nisi ciere retineri possity conicit TJiilo 327 adde in app. certamine

Graius Ch(?) 353 l intortos 362. 63 Et remis dictet sonitum pariterque relatis, Ad numerum ut plaudant res. caerula, tonsis van Veen 451 l. in app, se clusit Cm 467 dator] auctor van Veen 4/14:

annis] armis idem 560 canentes] squalentes idem 665 donumque] decumamque Thilo recte, ut opinor 682 l. seras 689 inter uerha religatus et ordine ex- cidisse aliquid putat Thilo 708 clausa] plausa Hein- sius densa van Veen.

Liber VII. 4 post hostem van Veen recte leuiorem distinctionem ponit 85 uaria — corona] uario — co- lore van Veen 146 irae] intus idem 184 recte,

ut opinor, Thilo praefert decerpsit cf. Ov. 3Iet. XI 112 211 l. lacibus (cf Georges in ^Lexicon der latein.Wort- formen^ p. 755) 246 l. Artior, et nullo T. certa-

mine quantum etc. suhlata distinctione 260 l. cura 295 dire] deses Thilo 412 totus] motus Baehrens ad Catull. p. 365 440 sacrae lentus] sacra electus van Veen recte, ut opinor, cf Stat. Ach. II 51 516 /. aequantur penitus, quod recte def Thilo 629 fu- sus] fossus van Veen 723 Tyriis retinet Thilo post hoc uerhum duos hemistichios excidisse existimans.

Liber VIII. 14 pugnaque manuque] pugnaeque manusque u^l pugnaeque manuque van Veen 91 l. in app. fulgentis luli Cm Ep. 28 fulgentis deest in ^ etc. 176 suspecta] suspensa van Veen 246

Atque] Namque et 247 et] at idem 309 ictu] ictum idem 313 qui ritus hostis] quantus sit hostis Fiofs- hach 325 irritauerit] tibi fauerit Thilo cum Hein- sio 387. 88 — uirtus, Inuicta species. finire etc.

Bofshach in Mus. Rhen. 1891 p. 311 sq. fortasse recte 418 retortus] resectus Thilo 420 laeti] laeta van

Veen 439 adde in app. Uopicus Col. teste Heriherto

PRAEFATIO. IX

"bsweydio 441 formae] forma van Veen 445

tum] iam idem 450 lauat] luit idem 470 l. in app, orditor Cm 1. 1. errore, ut uidetur, typograpJiico, et dele iierha: quod probat Modius 500. 1 et stridori- bus a. Frenasse ac s. etc. van Veen, fortasse recte 583 falcatosque enses van Veen 619 Rhoeteia litora (ut Schrader) et 620 Mycenae et idem 642 l. in app. (T. p. 224).

Liber IX. 79. 80 ita distingue: uoces, Postquam 105 l. Auctorem 293 l. in app. Cybebe 425 l. Si tibi 519 l. in app. conaraine 534 l. extingui 582 atque] utque TJiilo recte.

Liber X. 16 l. in app. Acheram Ch, sed cf. III 299 144 affixa — nare] affixo — nari Thilo; idem inter 174 et 175 uersum excidisse putat 383 l. quo- nam, quod recte def Thilo 406 praesentia] prae-

nuntia Thilo, quod proho 6S1 l. in app. XI 526 597 adde in app. alitur Cm Ep. 13.

ADDENDA ET CORRIGENDA

AD VOL. II.

27 lege XII 107 Dicarchea pro Dicarchaea

29 distingue XII 175 Uolscorum, Tulli, decus

41 lege in app. 498 Capuaue pro Capuane

41 distingue XII 516 Quam tanti fuerit, cadere ut

63 lege XIII 380 lussa pro lusta et adde in apparatu lusta

Nicander 71 lege XIII 592 Alecto pro AUecto 73 lege XIII 664 gratia pro gloria 91 lege XIV 260 sedes pro sede 110 lege XIY 79 Amphitryoniaden et adde in app. Amphi-

tryoniadem S 113 scrihe in app. 155 superiacit Wagner ad Verg. Aen

XI 625 146 lege XVI 285 nuUa — relicta et adde in app. nulla — relicta van Veen (p. l.) nuUo — relicto S

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER UNDECIMUS.

Nunc age, quos clades insignis lapyge campo

Uerterit ad Libyam populos Sarranaque castra,

Expediam. stat nulla diu mortalibus usquam,

Fortuna titubante, fides. adiungere dextras

Certauere palam rumpenti foedera Poeno, 5

Heu nimium faciles laesis diffidere rebus.

Saeuior ante alios iras seruasse repostas

Atque odium renouare ferox in tempore Samnis;

Mox leuis et sero pressurus facta pudore

Bruttius, ambiguis fallax mox Apulus armis; 10

Tum gens Irpini uana indocilisque quieti

Et rupisse indigna fidem — ceu dira per omnis

Manarent populos foedi contagia morbi.

lamque Atella suas iamque et Calatia adegit,

Fas superante metu, Poenorum in castra cohortes. 15

Inde Phalanteo leuitas animosa Tarento,

Ausonium laxare iugum. patefecit amicas

Alta Croton portas Afrisque ad barbara iussa

5 rumpentes Blass 7 Scenior 0 Sceuior V 9 pressu- rus facta S preBsurus fata Ch pensurus facta Bentley prob. Blass 10 Bruttius Ch — Apulus Ch 11 Irpini ChLFO

repini V (cf. IV. 595) — uana] naua Schrader — quieti ChLF quietem OV 12 Et] Nec Bentley — Erupisse OV — dura 0 13 foedi] feri 0 ferri V 14 galatia LF galacia OV 16 pha- lantea OV 18 croton F troton LOV

SllilUS ITALICUS. II. 1

2 SILI ITALICI

Thespiadum docuit submittere colla nepotes.

Idem etiam Locros habuit furor. ora uadosi 20

Litoris, Argiuos maior qua Graecia muros

Seruat et lonio luitur curuata profundo,

Laetas res Libyae et fortunam in Marte secuta,

lurauit pauitans Tjrio sua proelia Marti.

lam uero, Eridani tumidissimus accola, Celtae 25

Incubuere malis Italum ueteresque doloris

Tota se socios properarunt iungere mole.

Sed fas id Celtis, fas impia bella referre Boiorum fuerit populis: Capuaene furorem, 29

Quem Senonum genti, placuisse, et Dardana ab ortu Moenia barbarico Nomadum sociata tyranno Quisnam, mutato tantum nunc tempore, credat? Luxus et insanis nutrita ignauia lustris Consumptusque pudor peccando unisque relictus Diuitiis probrosus honor lacerabat hiantem 35

Desidia populum ac resolutam legibus urbem. Insuper exitio truculenta superbia agebat. Nec uitiis deerant uires. non largior ulli Ausoniae populo — sic tum Fortuna fouebat — Aurique argentique modus; madefacta ueneno 40

Assyrio manicas uestis medioque dierum Regales epulae atque ortu conuiuia solis Deprensa et nulla macula non illita uita.

22 lauitur Liuineius et Burmann 23 in marte S in

morte Marsus errore ed. Basil. 1522 aliaeque e more Barth 26 Italum Cm Ep. 13 S iterum uulgo 28 fas sit ed. Mom. 1 aliaeque prob. Heinsio, qui et fas, Di, C. coni. 29 capuaeue V 31 Nomadum Heinsius et Gronov nondum S iam tum Marsus numquam uel tandem alii demum Barth 32 Quisquam

Liuineius Quis, nisi m. Buperti — imitato L 34 imisque OV 36 Desiria V De Syria 0 38 derant F (ut saepius cf. u.

50, XVI. 32 etc.) — longior V 41 manicas Buperti mani- bu8 S maribus Gronov et Bentley madidis Barth iam bis Heinsius 43 nuUi maculam Hemsius nulli maculis Withof — illita L inlita FV inclita 0 inclyta Ch — post h. u. inseri uult Barth uu. 51^54 probb. Lefebure aliisqu^

PUNICORUM LIBER XL 3

Tum populo saeui patres, plebesque senatus

Inuidia laeta, et collidens dissona corda 45

Seditio. sed enim interea temeraria pubis

Delicta augebat, pollutior ipsa, senectus.

Nec, quos uile genus despectaque lucis origo

Foedabat, sperare sibi et deposcere primi

Deerant imperia ac patriae pereuntis habenas. 50

Quin etiam exhilarare uiris conuiuia caede

Mos olim, et miscere epulis spectacula dira

Certantum ferro, saepe et super ipsa cadentum

Pocula, respersis non parco sanguine mensis.

Has astu aggressus, quo uerteret acrius aegras 55 Ad Tyrios mentes, quae nulla sorte daturam Certus erat Romam — neque enim impetranda uolebat — Pacuuio fuit haud obscurum crimine nomen — Hortatur summi partem deposcere iuris Atque alternatos sociato consule fasces; 60

Et, si partita renuant sedisse curuli Aequatumque decus geminasque uidere secures, Ultorem ante oculos atque ora astare repulsae. Ergo electa manus gressu fert dicta citato. Antistat cunctis praecellens Uirrius ore, 65

Sed genus obscurum nullique furore secundus. Qui postquam coetu patrum ingentique senatu Impia dementis uulgi ac uix tota profudit

44 populo auersi utl populo serui Heinsius 45 Inuida lautitiae Withof — laeta Cm Ep. 101 L (T. p. 225) latea F (cf. IX. 504) lacera OV elata Heinsius feta Schrader 46 in- terea] tenerae Buperti incestae Thilo infectae nos — pubis Barth pubes S 48 despectaque 0 dispectaquc ChLFV

50 imperia Cm Ep. 101 51 exhilare LO exilare FV 52 diro Heinsius 55 Hac Barih 56 quae FV que LO quia edd. pleraeque 57 impetranda Liuineius impetrata S imperitata Blass 58 Pacuuio Marsus Paculo Ch Paccullo LF Patulo 0 PattuUo V Pacuio L. Mueller d. r. m. p. 251 — Pacunius subit — Hortatus Bentley 62 Aequatumque 0 Aequantumque LF Equantumque V 65 Uirrius Ch 66 obscurns Modius

67 h. u. eiecit Marsus, inseruit rursus ex Col. Modius Ep. 101

68 ac Cd (T. p. 215) S et uulgo — profundit S

1*

4 SILI ITALICI

Consulta et tumidis incendit uocibus aures, Concordi fremitu renuentum effunditur asper 70

Toto e concilio clamor; tum quisque fatigat Increpitans, uocumque tremit certamine templum. Hic Torquatus, auum fronte aequauisse seuera Nobilis: ^Heu Capua portantes talia dicta Romuleis durastis/ ait, 'succedere muris? 75

Ad quos non ausi Carthago atque Hannibal arma Post Cannas afferre suas? numquamne per auris It uestras, in Tarpeia cum sede Latini Orarent paria, haud uerbis, haud uoce, sed acri Propulsum dextra, qui tum mandata superbo 80

Ore apportabat, tanto per limina templi Turbine praecipitem reuoluti corporis actum, Ut, saeuo afflictus saxo, spectante piaret Tristia dicta loue et lueret uerba impia leto? En ego progenies eius, qui sede Tonantis 85

Expulit orantem et nuda Capitolia consul Defendit dextra.' Rabidum hinc palmasque uirorum Intentantem oculis proauitaque facta parantem Ut uidit maiore adeo crudescere motu, Excipit his frendens Fabius: Tro cuncta pudendil 90 Sedes, ecce, uacat, belli uiduata procella; Quem, quaeso, e uobis huic imposuisse paratis? Inque locum Pauli quemnam datis? an tua, Uirri, Prima atque ante alias sors, concedente senatu, Te citat ac nostris aequat iam purpura Brutis? 95 I, demens, i, quo tendis; tibi perfida fasces

69 et om. S 71 tum] quem uel quod uel quo Muperti

nam uel dum nos 72 fremit Schrader 74 Capuae Heinsius 75 Romuleos — muros Muperti coll. X. 596 11 nunquamue S 78 nostras 0 81 apportabat Ch asportabat S — limina 0

lumina LFV (cf. u. 103) 84 loue] leue F 87 rabidum

ed. Ald. rapidum ChS — hinc Ch 88 Intentans LOV Inten- tam F 90 pro Cd (T. p. 215) — prope iuncta Heinsius pro monstra! pud. Burmann pro summa p. Schrader 91 ecce]

una Schrader 92 huic LV hiuc FO 94 ante alias Ch

a. alioa S 95 uestris 0

PUNICORUM LIBER XI. 5

Det Carthago suos/ Medio femore loquentis, Impatiens ultra gemitu cohibere furorem, Fulminea toruum exclamat Marcellus ab ira: *Quae tandem et quam lenta tenet patientia mentem, 0 confuse nimis Gradiui turbine Uarro, lOl

Ut perferre queas furibunda insomnia consul? Nonne exturbatos iam dudum limine templi Praecipites agis ad portas? et discere cogis Semiuiros, quod sit nostro de more creati 105

Consulis imperium? non umquam sobria pubes Et peritura breui, moneo, ocius urbe facesse. Muros ante tuos, ut par est, debita ductor Armatus responsa dabit.' Consurgere cuncti Hinc pariter magnoque uiros clamore premebant. iio Necnon et foribus propere Campana iuuentus Extulit ipsa gradum, tantaeque dolore repulsae Concitus, Hannibalem uoluebat Uirrius ore. Fuluius — huic nam spondebant praesagia mentis Uenturum decus, et Capuae pereuntis imago 115

lam tum erat ante oculos — : ^Non si Carthaginis/ inquit, ^Ductorem uestris deuinctum colla catenis Romam uictor agis, posthac intrare Quirini Sacratas dabitur sedes. tende ocius, oro, Quo mens aegra uocat.' Referunt haec inde citati 120 Mixta minis et torua trucis responsa senatus. Tantane, omnipotens, caligine mersa latere Fata placet? ueniet quondam felicior aetas, Cum pia Campano gaudebit consule Roma Et per bella diu fasces perque arma negatos 125

100 Quo Heinsius 102 furibunda examina Heinsius furi- bundi somnia Burmann furibundi insomnia Buperti 103 Nonne OV Non ue LF Non Liuineius — limine 0 lumine LFV (cf. u. 81) 111 e foribus Lefelure 112 Expulit OV —

ipsa ChS acta uulgo 113 ore] orans Schrader 114 huic nam Ch hinc iam S 117 nostris 0 — deuictum 0 118 agis Ch agas S 119 oro] hortor Heinsius 121 nimis F 122 Tan- tane LV Tantaue FO

6 SILI ITALICl

Ultro ad magnanimos referet secura nepotes.

Poena superborum tamen haec durabit auorum,

Quod non ante suos Capua ad suffragia mittet,

Quam Carthago suos. — postquam nunc dicta senatus,

Nunc facta exposuit, tum ueris falsa per artem 130

Uirrius admiscens cecinit fatale cruenti

Turbatis signum belli. furiata iuuentus

Arma, arma Hannibalemque uolunt. ruit undique uulgus

Et Poenos in tecta uocant; ingentia facta

Sidonii iuuenis celebrant, ut ruperit Alpes 135

Herculei socius decoris diuisque propinquas

Transierit cursu rupes; ut caede referta

Clauserit Eridani uictor uada; uictor ut idem

Lydia Romano turbarit stagna cruore;

Ut Trebiae ripas aeterno nomine famae 140

Tradiderit Paulumque idem inter proelia et idem

Flaminium, proceres rerum, demiaerit umbris.

His super excisam primori Marte Saguntum

Et iuga Pyrenes et Hiberum et sacra parentis

luratumque uiro bellum puerilibus annis 145

Accumulant. unum, ducibus tot caede peremptis,

Tot fusis acie, stare inter proelia nullis

Attactum telis. superum cum munere detur

Huic sociare uiro dextras et foedere iungi,

Fastus exanguis populi uanumque tumorem 150

Nimirum Capua et dominatum perferat urbis,

Ceu famulis fasces aequataque iura negantis?

Prorsus enim tanto potiorem nomine habendum

Uarronem, ut fugiat consul fulgentior ostro.

Talia iactantes iam lectam sorte parabant 155

Mittere, quae Tyrios adiungat foedere, pubem. Sed non inuictum ponebat pectore robur

126 referet Ch 127 durabat OV 129 suos] ruat Schrader 132 Turbatis ed. Eom. 1 Turbati S 133 aUerum arma deest in 0 136 ruperit Cm JEp. 101 137 refecta L 139 tur- parit Schrader 141 ut idem OV 149 Hinc S 150 Faatua exsanguis Ch 151 urbi Ch

PUNICORUM LIBEU XI. 7

Tum soluin Decius Capuae decus. isque receptus In medios coetus, neque enim diifere dabatur: 'Itis/ ait, ^ciues uiolanda ad iura parentum? 160

Damnatumque caput temerati foederis aris lungitis hospitio? quae tanta obliuio recti, Magnam atque in magnis positam populisque uirisque Aduersaui ostentare fidem! nunc tempus inire Proelia pro Rutulis; nunc signa aciemque mouere, 165 Dum trepidae res, et medicinam uulnera poscunt; Is locus officio, cum cessant prospera, cumque Dura ad opem Fortuna uocat. nam laeta fouere Haud quaquam magni est animi decus; huc, age, adeste. Noui dis animas similes et pectora magnis 170

Numquam angusta malis; capiunt, mihi credite, Cannas Et Thrasymenna uada et Pauli memorabile letum. Hi sunt, qui uestris infixum moenibus hostem Deiecere manu et Capuam eripuere superbis Samnitum iussis. hi sunt, qui iura dedere 175

Terrore expulso Sidicinaque bella remorunt. Quos fugitis socios? quosue additis? ille ego sanguis Dardanius, cui sacra pater, cui nomina liquit Ab loue ducta Capys, magno cognatus lulo; Ille ego semihomines inter Nasamonas et inter 180

161 armis Buchwald 162 interrogationis notam post

recti positam recte deleuit Buperti 163 Magnam Lefehme

Magna ChS Sacramwd Sanctam Buperti Ingenuam i. m. Bla^s Canam nos 164 Aduersam ostentare ChO Aduersa osten-

dere LF Aduersam ostendere V — Auersam uel Inuersam Buperti 163. 164 Magnum utique in magnis rebus populisque u. Aduersis seruare fidem ed. Basil. 1522 Magnum atque i. m. positum, p. u. Aduersa ostentare f. Heinsius Dignum atque i, m. positum p. u. Aduersis seruare f. uel Haud uersam osten- tare f. Burmann Aduersa ostendere f. deleto uersu 163 Bentley 167 Is] Sit uel Fit uel Est Heinsius 169 huc OV hinc L

hoc F 171 angusta OV augusta LF — Cannas ChF canni L canne OV 173 nostris 0 175 Samnitum F Sannitum LOV 177 Quos f. socios? quosue a. interpunxi cum Bentleio Quos fugitis? socios etc. uulgo — auditis Ch 179 Ab V A LFO

180 inter OV nitor LF

8 SILI ITALICI

Saeuum atque aequantem ritus Garamanta ferarum Marmarico ponam tentoria mixtus alumno? Ductoremque feram, cui nunc pro foedere proque lustitia est ensis solaeque e sanguine laudes? Non ita, non Decio permixtum fasque nefasque, 185 Haec ut uelle queat. nullo nos inuida tanto Armauit Natura bono, quam ianua mortis * Quod patet et uita non aequa exire potestas.' Haec uana auersas Decius iactauit ad anris.

Ast delecta manus iungebat foedera Poeno. 190 lamque aderat praemissa duci turbante tumultu Autololes numerosa cohors. ipse agmine magno Festinata citus per campos signa mouebat. Et Decius: ^Nunc bora, uiri, nunc tempus. adeste, Dum Capua dignum, dum me duce dextera uindex 195 Molitur facinus; procumbat barbara pubes. Pro se quisque alacres rapite hoc decus. hostis adire Si parat, obstructas praebete cadauere portas Et ferro purgate nefas. hic denique solus Eluerit sanguis maculatas crimine mentes.' 200

Dumque ea nequicquam non ulli laeta profatur, Audita asperitate uiri coeptoque feroci, Multa feta gerens ira praecordia, Poenus Astabat muris propereque accersere lectos Immitem castris Decium iubet. horrida uirtus 205 Armatumque fide pectus rectique cupido Et maior Capua mens imperterrita mole Inuicta stabat toruoque minacia uultu lussa ducis uerbisque etiam incessebat amaris.

181 ritus Cm Ep. 101 rictum Marsus 186 uos Marsus — mmda. Liuineius 187 morti BentleyM.0Yti8 Huperti 188 e uita Marsus 189 aduersas F 190 iuugebat S iungebant edd. pleraeque 191 aderat S aderant edd. pleraeque 193 citus] ortus OV 195 dlterum dum deest in F 198 prebete S

replete edd. nonnuUae c. cod. Put. obstructa prohibete c. porta Blass 199 Aut s. Uel JRuperti 201 laeta] latea F

(cf. u. 45) 208 minacia ChL minantia F uinacia OV

PUNICORUM LIBER XI. 9

Quem Libyae rector tot signa, tot arma ferentis 210 Spementem increpitans magno clamore profatur: 'Post Paulum^ post Flaminium componimur eheu Uecordi Decio, mecum certasse uolenti In decus et famam leti. rapite, ite citati, Signa, duces. pateatne mihi Campana uetante 215 Urbs Decio, explorare libet, noua bella mouenti Cui patuere Alpes, saxa impellentia caelum Atque uni calcata deo.' Suffuderat ora Sanguis, et a toruo surgebant lumine flammae. Tum rictus spumans et anhelis faucibus acta 220

Uersabant penitus dirum suspiria murmur. Sic urbem inuectus, toto comitante senatuv Et uulgo ad spectanda ducis simul ora ruente, Effundit cunctam rabiem irarumque procellas.

Necnon et Decio propiora pericula mentem 225 Flammarant, tempusque adeo cernebat adesse, Quo laudes ducis inuicti superaret inermis. Non illum fuga, non clausi occuluere penates; Sed liber, ueluti nullus penetrasset in urbem Hannibal, intrepido seruauerat otia uultu, 230

Cum iuuenem saeuis, horrendum, concitus armis Inuadit globus et pedibus sublime sedentis Ductoris sistit. tonat inde ferocibus alte Incessens uictor dictis: 'Solusne ruentem Fulcire ac reuocare paras a funere Romam? 235

0 demens! en, qui diuum mihi munera tanta Eripiat. Decio prorsus seruabar inerti Vincendus, Decio imbelli, cui femina nulla, Orta in Agenoreis nostrae Carthaginis oris, Cesserit. huic agedum — nam cur indigua feramus? —

212 PauUum et eheu Cm Ep. 101 214 leti Cm 1. l. — ite Cm l. 1. 215 pateatne Cm l. l. pateat S pateatque uulgo

218 diffuderat 0 220 rictu spumante Marsus, quod prob.

Withof 222 inuectus toto Cm Ep. 101 232 Inuadunt Ch 233 sistunt Heinsius 237 seruabat S 240 huic OV huc LF, quod foriasse retinendum

10 SILI ITALICr

MagDanimo, miles, meritas innecte catenas.' 241

Dixerat haec, necdum finem conuicia norant.

Illatus uelut armentis super ardua coUa

Cum sese imposuit uictorque immane sub ira

Infremuit leo et immersis grauis unguibus haesit, 245

Mandit anhelantem pendens ceruice iuuencum.

At Decius, dum uincla ligant: ^Necte ocius/ inquit, —

'Nam sic Hannibalem decet intrauisse — catenas,

Foederis infausti pretium. sic uictima prorsus

Digna cadit Decius. nec enim te, sanguine laetum 250

Humano, sit fas caesis placasse iuuencis.

En dextra! en foedus! nondum tibi curia necdum

Templorum intrati postes; iam panditur acri

Imperio carcer. perge ac primordia tanta

Accumula paribus factis. mihi fama sub umbras 255

Te feret oppressum Capuae cecidisse ruinis.'

Nec plura effari concessum. obnubitur atra

Ueste caput, trahiturque ferox ante ora suorum.

Exin uictor ouans sedato pectore tandem Spectandis urbis tectis templisque serenos 260

Laetus circumfert oculos et singula discit: Quis muris sator, et pubes sit quanta sub armis, Quot bello pateant argenti aerisque talenta; Nunc qualis frenata acies, nunc deinde pedestris Copia quanta uiris. monstrant capitolia celsa 265

241 Magnanimo miles LF Magnanime m. OV Magnanime 0 miles edd. c. cod. Tell. Magnanime, i, miles Heinsius Magna- nimo, miles, meritas, i, necte c. Bentley ad Hor. JSpod. XVII. 72 hunc agedum — Magnanime o ml i miles, meritis inn, catenis Ruperti 243 ardua] agmina 0 244 immanis ab ira Heinsius 249 prorsus] pressus OV Poenis Heinsius 250 cadai V et

edd. pleraeque 252 en foedus OV heu foedus LF 253 intrati Cm Ep. 101 — postes OV poscis L posces F 255 umbras

Cxn l. l. umbria S 257 affari OV — arta Drdkenhorch 263 sic uersum exhihet Ch — argentis 0 — erisque LFO aurique V — lateant Burmann iaceant Schrader — armisque Heinsius — Quot bello p. auri argentique talenta edd. nonnuUae cum cod. Put. Quotque auri p. belli argentique t. Marsus aJiique

PUNICORUM LIBER XI. 11

Stellatisque docent campos Cereremque benignam. lamque diem ad metas defessis Phoebus Olympo Impellebat equis, fuscabat et Hesperos umbra Paulatim infusa properantem ad litora currum. Instituunt de more epulas festamque per urbem 270 Regifice extructis celebrant conuiuia mensis. Ipse, deum cultu et sacro dignatus honore, Praecipuis multoque procul splendentibus ostro Accipitur sublime toris. non una ministri Turba gregis; posuisse dapes his addita cura, 275 His adolere focos, his ordine pocula ferre; Necnon et certis struitur penus. aspera mensa Pondera caelati fulgent antiquitus auri. Eripiunt flammae noctem, strepituque mouentum Murmurat alta domus. stupet inconsuetus opimae 280 Sidonius mensae miles faciemque superbi Isrnotam luxus oculis mirantibus haurit. Uescitur ipse silens et tantos damnat honores Esse epulis facilesque coli tanto agmine mensas, Donec pulsa fames, et Bacchi munera duram 285

Laxarunt mentem. tum frontis reddita demum Laetitia, et positae grauiores pectore curae.

Personat Euboica Teuthras testudine, Cymes Incola, et obtusas immiti murmure saeuae Inter bella tubae permulcet cantibus auris. 290

Namque louem et laetos per furta canebat amores Electraeque toros Atlantidos; unde creatus, Proles digna deum, tum Dardanus; isque Tonanti Ut det Erichthonium magna de stirpe nepotem.

266 Stellantisque S 268 hesperos S Hesperus uulgo

269 obfusa Drakenhorch 273 Praecipuus Lefcbure cum ed.

Bom. 2 276 adolere] dolere F 277 Necnon certatim uel Nec non et Cereri Heinsius 279 mouentumj uocantum

liuperti — strepitusque m. Murmure tecta sonant Withof 283 tantos] cautos V 284 colit Bentley 286 frontis ChS fronti Marsus 288 teuthras in Jacunam m. 2 insertum in FV tenthras L theucras 0 — Cymes] crines S 291 Namque S lamque uulgo 294 erithonium LV ericthoniinn F erichonum 0

12 SILI ITALICI

Hinc Tros, hinc Ilus, generis tunc ordine longo 295 Assaracus, nulloque minor famaue manuue Tum Capys ut primus dederit sua nomina muris. Concelebrant plausu pariter Sidonia pubes Campanaeque manus. ante omnis ductor honori Nominis augusto libat carchesia ritu; 300

Cetera quem sequitur Bacchique e more liquorem Irrorat mensis turba ardescitque Lyaeo.

Interea, Tyrio resoluta in gaudia coetu Conuerso — neque enim, iuuenis non digne sileri, Tramittam tua coepta libens famamque negabo 305 Quamquam imperfectis, magnae tamen indolis, ausis — Mens una, inuiolata mero nullisque uenenis Potando exarmata, decus pugnaeque necisque Sidoniae tacito uoluebat pectore molem. Quoque esset miranda magis tam sacra libido, 310 Pacuuio genitus patrias damnauerat artis. Is uariis oneratum epulis atque atria tardo Linquentem gressu comitatus pone parentem, Postquam posse datum meditata aperire nouosque Pandere conatus, et liber parte relicta 315

Tectorum a tergo patuit locus: 'Accipe digna Et Capua et nobis,' inquit, 'consulta'. togaque Armatum amota nudat latus, *hoc ego bellum Conficere ense paro atque auulsum ferre Tonanti Rectoris Libyci uictor caput. hic erit ille, 320

Qui polluta dolis iam foedera sanciet, ensis. Si perferre nequit spectacula tanta senectus Et tremit inceptis lasso maioribus aeuo.

297 primus, ut ed. Marsus L primis FOV 298 plausa S

300 Numinis Dausqueius — augusti Huperti cum cod. Tell.

301 e more S ex m. uulgo 307 uni et 308 Potanti et 309 poenaeque Heinsius 308 Potandi Blass — decus] duci et

309 Sidonio L. Miiller d. r. m. p. 174, sed cf. Koch p. 26

310 tam ed. JRom. 1 tum LFV cum 0 311 Pacullo ChLFV Pacculo 0 Pacuio L. Milller (cf. u. 58) 813 pene LOV poenae F

PUNICORUM LIBER XI. 13

At tu securis concede penatibus et me Linque meae menti; summum quod credis et aequas 325 Hannibalem superis, o quantum nomine maior lam Poeno tibi natus erit!' Uibrabat ab ore Ignis atrox, animusque uiri iam bella gerebat, Cum senior, tanti pondus conaminis aegra lam dudum uix aure ferens, tremebundus ibidem 330 Sternitur et pedibus crebro pauida oscula figens: ^Per si quid superest uitae, per iura parentis Perque tuam nostra potiorem, nate, salutem, Absiste inceptis, oro, ne sanguine cernam Polluta hospitia ac tabo repleta cruento 335

Pocula et euersas pugnae certamine mensas. Tune illum, quem non acies, non moenia et urbes Ferre ualent, cum frons propior lumenque corusco Igne micat, tune illa uiri, quae uertice fundit, Fulmina pertuleris, si uiso intorserit ense 340

Diram, qua uertit per campos agmina, uocem? Fallit te, mensas inter quod credis inermem. Tot bellis quaesita uiro, tot caedibus armat Maiestas aeterna ducem. si admoueris ora, 344

Cannas et Trebiam ante oculos Thrasymennaque busta Et Pauli stare ingentem miraberis umbram. Quid? tanto in casu comitum iuxtaque iacentum Torpebunt dextrae? parce, oro, et desine uelle, Cui nequeas uictor superesse. an tristia uincla Et Decius non erudiunt componere mentem?' 350

Talia commemorans, famae maioris amore Flagrantem ut uidit iuuenem surdumque tiraori: 'Nil ultra posco, refer in conuiuia gressum;

324 At tu Ch Et tu S — sccurus uel secretis Heinsius 331 pedibus] genibus Schrader 336 inuerisas Blass 337 non moenia FV nec m. LO 338 proprior LV 340 interserit L — ensem OV 341 quam OV 344 interna Bothe 345 busta] lustra Blass 347 tanta in rabie Buperti 348 uelle] belh Heinsius bello Bothe 349 Cum Dausqueius 352 timoris Heinsius

14 SILI ITALICI

Approperemus/ ait. ^non iam tibi pectora pubis Sidoniae fodienda manu tutantia regem. 365

Hoc iugulo dextram explora. namque haec tibi ferrum^ Si Poenum inuasisse paras, per uiscera ferrum Nostra est ducendum. tardam ne sperne senectam. Opponam membra atque ensem extorquere negatum Morte mea eripiam.' Lacrimae tunc ore profusae, 360 Et magna superum cura seruatus in arma Scipiadae Poenus; nec tantum fata dederunt Externa peragi dextra. pulcherrimus irae Et dignus fieri compos memorabilis ausi, Amisit quantam posito conamine laudem, 365

Cui tantum est uoluisse decus? tum reddere sese Festinant epulis et tristia fronte serenant, Donec laeta uirum soluit conuiuia somnus.

Postera lux Phaethontis equos proferre parabat, lam rapido summis curru splendente sub undis, 370 Et iuuenis, magno generatus Hamilcare, duras lam dudum exercet curas. Carthaginis arces Ire ferox Mago et patribus portare iubetur Nuncia facta ducis. praeda et captiua leguntur Corpora dereptaeque uiris sub Marte cruento 375

Exuuiae, fausti superis libamina belli. Altera curarum Libycis dimittitur oris Heu Decius, reduci lentas seruatus ad iras, Ni poenae iuuenem indignae miseratus ab alto lupiter antiquam Batti uertisset ad urbem. 380

Hic Pellaea uirum Ptolomaei sceptra uehentum

356 haec Cm Ep. 101 huc Heinsius 357 ferrum Cm l l. 3G4 campos OV 366 tanta Heinsius — reddere] cedere LOV tedere F 369 phetontis LOV foetontis F 370 rapido

summis Cm l. l. rapidos omnis S 371 At Heinsius — duras] crudas idem 374 Nuntius acta Blass 375 dereptaeque Ch dereptaque 0 377 dimittitur S, ut ed. Basil. 1543 et coni.

L. MuUer demittitur uulgo 378 reduce OV 380 bacchi L bacci F batri OV 38i Pellaea Buperti pelea LV poelea F pellea 0 — ptolomaei LF ptholomaei OV

PUNICORUM LIBER XI. 15

Eripuere minis, resolutaque uincula collo. Atque eadem uitae custos mox deinde quieto Accepit tellus ossa inuiolata sepulcro.

Nec Uenerem interea fugit exoptabile tempus 385 Poenorum mentes caeco per laeta premendi Exitio et luxu corda importuna domandi. Spargere tela manu passim fallentia natis Imperat et tacitas in pectora mittere flammas. Tum pueris dulce arridens: ^Eat improba luno 390 Etnos — nec mirum, quid enim sumus? — acta secundis Despiciat. ualet illa manu, ualet illa lacertis; Paruula nos arcu puerili spicula sensim Fundimus, et nullus nostro de uulnere sanguis. 394 Verum, agite, o mea turba, precor, nunc tempus, adeste Et Tyriam pubem tacitis exurite telis. Amplexu multoque mero somnoque uirorum Profliganda acies, quam non perfregerit ensis, Non ignes, non immissis Gradiuus habenis. Combibat illapsos ductor per uiscera luxus, 400

Nec pudeat picto fultum iacuisse cubili, Nec crinem Assyrio perfundere pugnet amomo. Ille, sub hiberno somnos educere caelo lactator, tectis malit consumere noctes; Ac ponat ritus uescendi, saepe citato 406

Dum residet sub casside equo, discatque Lyaeo Imbellem donare diem. tum deinde madenti Post epulas sit grata chelys, segnisque soporas, Aut nostro uigiles ducat sub numine noctes.'

Haec postquam Uenus, applaudit lasciuus et alto 410 Mittit se caelo niueis exercitus alis.

389 tacitas] tantas 0 391 aucta D. Heinsius alta

Schrader 392 Dispiciat S 394 et] it Heinsius probb.

Lefebure et Drakenborch 396 telis] taedis Heinsius 399 iin- missus F 402 pugnet LV pugne F piget 0 403 se ducere Barth 404 lactatus c. cod. Tell. Lefebure Laetatus Heinsius — tectis] telis 0 de . . Ch (T. p. 246) taedis Barth dapibus Heinsius 408 chelis FOV telis L

16 SILI ITALICI

Sentit flaminiferas pubes Maurusia pennas,

Et pariter fusis tepuerunt pectora telis.

Bacclii dona uolunt epulasque et carmina rursus

Pieria liquefacta lyra. non acer aperfco 415

Desudat campo sonipes, non ulla per auras

Lancea nudatos exercet torfca lacertos.

Mollitae flammis lymphae languentia somno

Membra fouent, miserisque bonis perit horrida uirtus.

Ipse etiam, afflatus fallente Cupidine, ductor 420

Instaurat mensas dapibus repetitque uolentum

Hospitia et patrias paulatim decolor artis

Exuit, occulta mentem uitiante sagitta.

Altera iam patria atque aequo sub honore uocatur

Altera Carthago Capua, intactumque secundae 425

Forfcunae ingenium uifcia allectantia quassant.

Nec luxus ullus mersaeque libidine uitae

Campanis modus; accumulant uariasque per artis

Scenarum certant epulas distinguere ludo,

Ut strepit assidue Phrjgiam ad Nilotica loton 430

Memphis* Amyclaeo passim lasciua Canopo.

Inprimis dulcem, Poeno laetante, per auris

Nunc uoce infundit Teuthras, nunc pectine cantum.

Isque ubi mirantem resonantia pollice fila

Ductorem uidit Libyae, canere inde superbas 435

Aoniae laudes sensim testudinis orsus,

414 rursus] cursus L prorsus Schrader 417 nodatos

Heinsius duratos uel durandos Schrader 419 horrida] obruta Heinsius 423 sagina Heinsius 425 intectumque D. Heinsius et Gellarius 426 allectantia Bothe et van Veen adlatrantia S adsultantia Bentley oblectantia Schrader allabentia Blass 430 ad Phrygiam Heinsius proh. Bentleio Phrygiae ad Nilotida 1. Bausqueius 431 post Memphis duo excidisse hemistichia mihi persuasit Hilberg (p. l.) — passim] par iam Schlichteisen (p. l.) — M. Amyclaei in fossa (ad fossam) 1. Canopi uel M. Amyclaeo fossae (fosasLm) insultante Canopo Buperti M. Amy- claei simulans lasciua Canopi Thilo (p. l.) 430. 31 Et str. a. Phrygium ad Nilotica lotos Tympanum Amyclaeo passim 1. Canopo Blass 435 cauere OV

PUNICORUM LIBER XI. 17

Concordem citharae mouit per carmina linguam, Uincere linquentis uitam quae possit olores. Atque haec e multis carpsit mollissima mensae:

'Argolicis quondam populis, mirabile dictu, Exaudita chelys, lapidem testudine felix 441

Ducere et in muris posuisse uolentia saxa. Haec Amphionio uallauit pectine Thebas Ac, silice aggeribus per se scandente uocatis, lussit in immensum cantatas surgere turris. 445

Altera, turbatum plectro moderata profundum, Et tenuit phocas et in omni Protea forma Traxit et aequoreo portauit Ariona dorso. lam^ quae Peliaca formabat rupe canendo Heroum mentes et magni pectora Achillis, 450

Centauro dilecta chelys compesceret iras, Percussa fide, uel pelagi uel tristis Auerni. lamque chaos, caecam quondam sine sidere molem Non surgente die, ac mundum sine luce canebat. Tum deus ut liquidi discisset stagna profundi 455 Tellurisque globum media compage locasset; Ut celsum superis habitare dedisset Olympum, Castaque Saturni monstrabat saecula patris. Sed, quos pulsabat Riphaeum ad Strymona, nerui, Auditus superis, auditus manibus Orpheus, 460

Emerito fulgent clara inter sidera caelo. Hunc etiam mater, tota comitante sororum

439 mensae] musae Heinsius 440 scopulis Gronov

441 testudine] uel pectine Buperti dulcedine Thilo 442 muris S muros edd. — uolentia ChLF uolantia OV 444 locatis Hein- sius 447 Detinuit Heinsius 449 lam JDausqueius Nam S Tum Buperti — formabat Ch 463 lamque Dausqueius

Namque S 454 fulgente Schrader 455 discisset ChF,

sed in V m. 2 corr. in discusset — discussit L discusse OV discusset Liuineius aliique dissepsset uel discresset Heinsius disclusset Bentley diuisset Blass 459 ripheum LFO rhipheum V Rhodopeura Buperti — neruis ChLFO uernis V neruos Cella- rius et Schrader, qui et u. 460 Auditos s. auditos m. legi uult 462 Nunc OV

SiLius Italicus. n. 2

18 SILI ITALICI

Aonidum turba, mater mirata canentem.

Non illo Pangaea iuga aut Mauortius Haemus,

Non illo modulante sonos stetit ultima Thrace; 465

Cum siluis uenere ferae, cum montibus amnes.

Immemor et dulcis nidi positoque uolatu

Non mota uolucris captiua pependit in aethra.

Quin etiam, Pagasaea ratis cum caerula — nondum

Cognita terrenae — pontonque intrare negaret, 470

Ad puppim sacrae, cithara eliciente, carinae

Adductum cantu uenit mare. pallida regna

Bistonius uates flammisque Acheronta sonantem

Placauit plectro et fixit reuolubile saxum.

0 dirae Ciconum matres Geticique furores 475

Et damnata deis Rhodope! tulit ora reuulsa

In pontum, ripis utraque sequentibus, Hebrus.

Tum quoque, cum rapidi caput a ceruice recisum

Portarent fluctus, subito emicuere per undas

Ad murmur cete toto exultantia ponto.* 480

Sic tunc Pierius bellis durata uirorum

Pectora Castalio frangebat carmine Teuthras.

Interea placida attulerant iam flamina terris Magonem Libycis. lauro redimita subibat Optatos puppis portus, pelagoque micabant 485

Captiua arma procul celsa fulgentia prora. At, patulo surgens iam dudum ex aequore, late Nauticus implebat resonantia litora clamor, Et, simul adductis percussa ad pectora tonsis, Centeno fractus spumabat uerbere pontus. 490

466 fontibus Schrader 468 mora S 469 pagasea V

pegasaea LFO 470 terrenae F ten-ene LOV terrigenis uuJgo terrenis Heinsius — pontonque Liuineius et Lachmann ad Lucr. V. 507 pontoque S — negaret Liuineius et Koch p. 28 negarent S 473 Bistonius OV Bisthonius LF 477 utra- que S utrimque uulgo — querentibus Schrader 478 rescis- sum Schrader 481 tunc LF tum V tu 0 483 placita ap- pulerant Heinsius — terris] teis F (cf. XII. 90)

PUNICORUM LIBER XI. 19

Nec lentum in medios rapienda ad gaudia uulgus Procurrit fluctus, elataque turba fauore Certatim ingenti celebrat noua gaudia plausu. Aequatur rector diuis. illum undique matres, lllum turba minor, moniti ^gaudere nepotes, 495

Et senior manus et iuxta populusque patresque Mactatis superum dignantur bonore iuuencis. Sic patriam Mago et portas ingressus ouantis Fraternae laudis fama. ruit inde senatus, Et multo patrum stipatur curia coetu. 500

Tum diuos ueneratus auum de more uetusto: *Martem/ ait, ^egregium et fractas, quis Itala tellus Nitebatur, opes, pars ipse haud parua laborum, Nuntio. pugnatum superis in uota secundis. Est locus, Aetoli signat quem gloria regis, 505

Possessus quondam prisca inter saecula Dauno; Umentis rapido circumdat gurgite campos Aufidus et stagnis intercipit arua refusis; Mox fluctus ferit H^^driacos magnoque fragore Cedentem impellit retrorsus in aequora pontum. 510 Hic Uarro et magnum Latia inter nomina Paulus Nomen, quis rerum ducibus permissa potestas, Uix dum depulsa nigrae caligine noctis, Inuadunt campum et late fulgentibus armis Accendunt ultro lucem surgentis Eoi. 516

Nos contra — nam germanum furor acer agebat Optatae pugnae — castris cita signa mouemus. Intremit et tellus, et pulsus mugit Olympus. Hic fluuium et campos abscondit caede uirorum Ductor, quo numquam maiorem ad bella tulerunt 520

493 celebrat ChS celebrant mwZ^o — gaudia] praemia Bothe 497 dignatur S 507 Umentis LF Umentes Cd (T. p. 216)

Humentis V Uiueniis 0 508 interstrepit uel interluit Blass 511 Hunc Bothe 612 Lumen Heinsius 615 Accendunt FOy Accedunt L Ofifundunt uel Abscondunt Blass 518 Intremit et S Intremuit uulgo

2*

20 SILI ITALICI

Rectorem terrae. uidi, cum turbine saeuo

Ausonia et sonitu bellantis fusa per agros

Uni terga daret. uidi, cum Uarro citato

Auferretur equo, proiectis degener armis.

Quin et magnanimum^ perfosso corpore telis, 525

Strage super socium uidi te, Paule, cadentem.

Aegatis ille et seruilia foedera larga

Ultus caede dies; non plus optasse liberet,

Quam tum concessit dexter deus. altera iam lux

Si talis redeat, populis sis omnibus una 530

Tum, Carthago, caput terrasque colere per omuis.

Testes hi stragis, quos signum illustre superbis

Mos laeua gestare uiris.' Tum funditur ante

Ora admirantum praefulgens anulus auro;

Datque fidem uerbis haud paruo insignis aceruo. 535

Hinc iterum repetens: ^Restat nunc sedibus imis

Uertenda atque aequanda solo iam subruta Roma.

Annitamur/ ait, ^uires refouete tot haustas

Casibus, et pateant non parca a^raria dextris,

Quas emimus bello. defit iam belua, tristis 540

Ausoniis terror, necnon alimenta fatigant.'

Atque ea dum memorat, toruo conuersus in ora Hannonis uultu, quem gliscens gloria prauum Ductoris studio iam dudum agitabat acerbo: '^lamne tibi dextras inceptaque nostra probamus? 545 lam fas Dardanio me non seruire colono? Anne iterum Hannibalem dedi placet? atra ueneno

522 tonitru bellantis uel bellanti Heinsius 525 magna- nimum L magna nimium FOV 526 Strage V, ut c(yni. Liui- neius Stare LFO (cf. X. 587) 527 illa F 529 Quam tum Cm Ep. 64 V Quantum LFO 530 talis Cm l. l LF deest in OV (T. p. 219) — sis] eris Withof 531 colere S colare ed. Ald. aliaeque 536 restet OV 537 iam om. 0 538 re- fouete S refouere edd. pleraeque 539 et pateant S ut p. Ch

540 bello Ch — tristis] castris Heinsius cristie Burmann

541 elementa OV — fatiscunt Burmann 544 Ductori ChS — aceruo OV 545 lamne Cm l l 546 Colono Cm l l.

PUNICORUM LIBER XI. 21

Inuidiae nigroque undantia pectora felle, Tandem tot titulis totque exorata trophaeis, Infelix muta. dextra en, en dextera, quam tu 550 Aeneadis lacerare dabas, et litora et amnes Et stagna et latos impleuit sanguine campos.' Haec Mago, atque animos fauor haud obscurus alebat. Cui, simul inuidia atque ira stimulantibus, Hannon: *Talia uesani iuuenis conuicia miror 555

Haud equidem-, tumet ingenio, fraternaque corda Non tarde agnoscas et uirus futile linguae. Qui ne mutatum uanis absistere credat, Nunc pacem orandum, nunc improba foedere rupto Arma reponendum et bellum exitiale cauendum 560 Auctor ego. atque adeo uosmet perpendite, quaeso, Quid ferat; haud aliud nobis censere relictum est. Tela, uiros, aurum, classis, alimenta precatur Belligeramque feram. uictus non plura petisset. Sanguine Dardanio Rutulos saturauimus agros, 565 Et iacet in campis Latium. deponere curas Tandem ergo, bone, da, uictor, liceatque sedere In patria; liceat non exhaurire rapacis Impensis belli uacuatos saepe penates. Nunc en, nunc, inquam — falsa ut praesagia nostra 570 Sint, oro, mensque augurio ludatur inani — Haud procul est funesta dies. atrocia noui Corda ac prospicio natas e cladibus iras. Uos ego, uos metuo, Cannae. submittite signa Atque adeo temptate, agedum, ac deposcite pacem : 575 Non dabitur. parat ille dolor, mihi credite, maius

548 nudantia L 549 exorata Cm l. l. exornata S exar-

mata Schrader 550 dextra en dextera Cm l. l. 552 latos] Latios Heinsius Latio compleuit Schrader 554 Hannon Blass hanno S 558 Qui S Quin Marsus — credat Cm l. l. credas S 559 orandum Cm l. l. orandam S 560 reponenda S 564 petisset scr. cum Heinsio dedissem S — uicto n. pl. dedissem ed. Baphel. 1600, quod prob. Barth uictis n. pl. ded. Liuineius uictus uel uictis uel uicto num pl. petisset Heinsius

22 SILI ITALICI

Exitium accepto; citiusque haec foedera uictor, Quam uictus, dabit. atque adeo, qui tanta superbo Facta sonas ore et spumanti turbine perflas Ignorantum aures, dic, en, germanus in armis 580 IUe tuus par Gradiuo, per saecula tellus Cui similem numquam ductorem in bella creauit, Moenia Romuleae cur nondum uiderit urbis? Scilicet e gremio matrum rapiamus in hostem Nondum portandis habiles grauioribus armis? 585 Aeratas iussi texamus mille carinas, Atque omnis Libyae quaeratur belua terris, Ut longa imperia atque armatos proroget annos Hannibal et regnum trahat usque in tempora fati? Uos uero — neque enim occulto circumdamur astu — 590 Ne dulcis spoliate domos; castrisque potentum Atque opibus sancite modum. pax optima rerum, Quas homini nouisse datum est*, pax una triumphis Innumeris potior; pax, custodire salutem Et ciuis aequare potens, reuocetur in arcis 595

Tandem Sidonias; et fama fugetur ab urbe Perfidiae, Phoenissa, tua. si tanta libido Armorum tenet atque enses non reddere perstat Poscenti patriae, nil suppeditare furori Hortor et haec fratri Magonem dicta referre.' 600

Plura annectentem — neque enim satiauerat iras Dicendo — clamor turbat diuersa uolentum: 'Si Libyae decus, haud ulli superabilis armis, Hannibal est irae tibi, destituemus ad ipsas Uictorem metas? nec opum adiumenta feremus? 605 Inuidia unius sceptra ut iam parta retardet?' Inde alacres tribuunt, quae belli posceret usus, Absentique suum iactant sub teste fauorem.

583 uicerit Heinsius 584 e gremio Ch 586 iussi Ch 591 spoHata S 597 tuae ChS 601 satiauerat OV

gauciauerat LF

PUNICORUM LIBER XII. 23

Mox eadem terris placitum traducere Hiberis,

Dum malus obtrectat facta immortalia liuor 610

Nec sinit adiutas ductoris crescere laudes.

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER DUODECIMUS.

lam terra glaciale caput fecundaque nimbis Tempora et austrifero nebulosam uertice frontem Immitis condebat Hiems, blandisque salubre Uer Zepbyris tepido mulcebat rura sereno: Prorumpit Capua Poenus uicinaque late 5

Praemisso terrore quatit. ceu condita bruma, Dum Riphaea rigent Aquilonis flamine, tandem Euoluit serpens arcano membra cubili Et spondente die nouus emicat atque coruscum Fert caput et saniem sublatis faucibus efflat. 10

At Libyci ducis ut fulserunt signa per agros, Desolata metu cuncta, et suadente pauore Uallo se clausere simul trepidique salutis Expectant ipsis metuentes moenibus hostem.

Sed non ille uigor, qui ruptis Alpibus arma 16 Intulerat dederatque uias Trebiaque potitus Maeonios Italo scelerauit sanguine fluctus,

611 sinit V sunt Lro (cf. X. 67) — ad uitas V attritas ductoris uel ad iastas ductorem Heinsius ad metas Buperti et L. Muller d. r. m. p. 174 1 terrae 0 7 riphea S (cf. XI. 459) — flamine Buperti flumina S flamina uulgo 9 spon- dente ChLFO (cf. Ov. Ib. 217) Splendente V 10 afflat 0

11 libici ducis 0 ducis libyci LF dulcis libici V 16 Impulerat Heinsius

24 SILI ITALICI

Tunc inerat. molli luxu madefacta meroque, IUecebris somni torpentia membra fluebant. Quis gelidas suetum noctes thorace grauatis 20

Sub loue non aequo trahere et tentoria saepe Spernere, ubi hibema ruerent cum grandine nimbi, Ac ne nocte quidem clipeiue ensesue reposti, Non pharetrae aut iacula, et pro membris arma fuere: Tum graue cassis onus maioraque pondera uisa 25 Parmarum, ac nullis fusae stridoribus hastae. Prima instaurantem sensit certamina mitis Parthenope, non diues opum, non spreta uigoris; Sed portus traxere ducem secura uolentem Aequora, quae peteret ueniens Carthagine puppis. 30 Nunc molles urbi ritus atque hospita Musis Otia et exemptum curis grauioribus aeuum. Sirenum dedit una suum, memorabile, nomen Parthenope muris Acheloias, aequore cuius Regnauere diu cantus, cum dulce per undas 35

Exitium miseris caneret non prospera nautis. Haec pone aggressus — nam frontem clauserat aequor — Moenia, non ullas ualuit perfringere Poenus Tota mole uias frustraque inglorius ausi Pulsauit quatiens obstructas ariete portas. 40

Stabat Cannarum Graia ad munimina uictor Nequicquam et cautae mentis consulta probabat Euentu, qui post Dauni stagnantia regna Sanguine Tarpeias ire abstinuisset ad arces. ^En, qui nos segnes et nescire addere cursum 45

18 labefacta Heinsius et Schrader 19 Et somni illecebris Heinsius 24 fouere Heinsius 25 Tum S Tunc uulgo

28 tum spr. u. Heinsius non laeta uel feta u. Burmann non sueta uigori Schrader 30 Litora Schrader — quos Heinsius 31 Nunc ChS Nam uulgo 33 suum et Nicander suis (muris) Heinsius sacrum et Withof^ sed cf. III. 669 37 peno LOV poeno F — aegressus F egressus LOV 38. 39 non ulla — Tutas uel non ullas — Tuta Heinsius

PUNICORUM LIBER XIL 25

Factis iactastis, quod uobis scandere nuper Non acie ex ipsa concessum moenia Romae, Intrate atque epulas promissas sede Tonantis His, quae Graia manus defendit, reddite tectis.' Talia iactabat famaeque pudore futurae, 50

Irritus incepti prima si absisteret urbe, Audebat cuncta atque acuebat fraudibus enses. Sed subitae muris flammae totoque fluebant Aggeris anfractu tela improuisa per auras. Haud secus, occuluit saxi quo uertice fetus 65

Ales fulua louis, tacito si ad culmina nisu Euasit serpens terretque propinquus hiatu, Illa, hostem rostro atque assuetis fulmina ferre Unguibus incessens, nidi circumuolat orbem.

Tandem ad uicinos Cumarum uertere portus 60 Defessus subiit uarioque lacessere motu Fortunam et famae turbando obstare sinistrae. Sed custos urbi Graccbus, tutela uel ipsis Certior, arcebat muris iterumque sfedere Portis atque aditus iterum sperare uetabat. 65

Lustrat inops animi rimaturque omnia circum Alite uectus equo rursusque hortatibus infit Laudum agitare suos: Tro di, quis terminus/ inquit, ^Ante urbes standi Graias, oblite tuorum

46 Factis S Fatis uulgo — uobis V nobis LFO 48 aede Heinsius 49 Hisque S 51 incepti Marsus aliiqus incepta S et uuJgo — prima uel primi Heinsius primis ChOV primus LF et uulgo — inceptus prima Barih incepti Poenus Gronov incepti uel insessa uel obsaepta primus Dausqueius 53 e

muris et pluebant Heinsius 55—69 hos uersus Blass post u. 66 poni uult 65 quo Blass quos S quae Heinsius cum Li- uineius et Dausqueius 56 nisu F uisu LOV 58 fulmiue S 59 nidum c. umbra Schrader 61 subiit Ch subigit S —

Defesso subiit Gronov et Heinsius Defessum subiit Lefebure et Boihe Defeesos subiit Buperti Defessos subigit Barth Defessus subigit Ernesti 65 Poriis S Portus Ch — sedere, Portus Drakenhorch aliique s. Ad portas aditusque Heinsius s. Por- tarumque aditus Withof tenere Portus Burmann nocere Portis uel ferire Portas Buperti 68 qui 0

26 SILI ITALICI

Factorum miles? quis erit modus? Alpibus astat 70 Nimirum maior moles, et scandere caelum Pulsantis iubeo scopulos; quamquam altera detur Si similis tellus, aliaeque repente sub astra Exurgant rupes, non ibis et arduus arma Me ducente feres? tene heu Cumanus biantem 75 Agger adhuc murusque tenet Gracchusue, moueri Non ausus portis? paruo in discrimine cerno, An uobis gentes, quaecumque labore parastis, Casu gesta putent? per uos Tyrrhena fauentum Stagna deum, per ego et Trebiam cineresque Sagunti 80 Obtestor, dignos iam uosmet reddite uestra, Quam trahitis, fama et reuocate in pectora Cannas.'

Sic ductor fessas luxu attritasque secundis Erigere et uerbis tentabat sistere mentes. Atque hic perlustrans aditus, fulgentia cernit 85

Arcis templa iugo, quorum tum Uirrius, altae Immitis ductor Capuae, primordia pandit: ^Non est hoc,' inquit, ^nostri, quod suspicis, aeui; Maiores fecere manus. cum regna timeret Dictaei regis, sic fama est, linquere terras 90

Daedalus inuenit nec toto signa sequenti Orbe dare, aetherias aliena tollere in auras Ausus se penna atque homini monstrare uolatus. Suspensum hic librans media inter nubila corpus Enauit superosque nouus conterruit ales. 95

Natum etiam docuit falsae sub imagine plumae

71 scindere Schrader 75 tene Cm Ep. 64 te ne LF

tenet OV — euntem Schrader 76 gracchusue LO gracchus- que FV Gracchumque et 17 ausum uulgo mutata distinctione et interrogationis signo post cerno posito 78 An Cm l. l. — nobis 0 79 per uos Cm l. l. S uos per uulgo 81. 82

uestrae Cli, unde uestrae — famae Heinsius — reddite, gestis Quam trahitis, fama Buperti — in pectora Ch 85 hinc

Heinsius 86 alta Schrader 87 Immitis] Immeritus uel

Ante omnis uel Intuitus Heinsius Infidus Burmann lam mitis Schrader 89 regna timeret Cm Ep. 64 S bella timeret Ch 90 terras] teas F (cf. XI. 483) 91 sequendi Gronov

PUNICORUM LIBER XII. 27

Attentare uias uolucrum; lapsunique solutis Pennarum remis et non felicibus alis Turbida plaudentem uidit freta. dumque dolori Indulget subito, motis ad pectora palmis, 100

Nescius heu planctu duxit moderante uolatus. Hic pro nubiuago gratus pia templa meatu Instituit Phoebi atque audacis exuit alas.'

Uirrius haec. sed enim ductor numerabat inertis Atque actos sine Marte dies ac stare pudebat. 105 Ingemit aduersis respectansque irrita tecta Urbe Dicarcbaea parat exsatiare dolorem. Hic quoque nunc pelagus, nunc muri saxea moles Officit audenti defensantumque labores. Dumque tenet socios dura atque obsaepta uiarum lio Ilumpere nitentis lentus labor, ipse propinqua Stagnorum terraeque simul miracula lustrat.

Primores adsunt Capuae: docet ille, tepentes Unde ferant nomen Baiae, comitemque dedisse Dulichiae puppis stagno sua nomina monstrat. 115 Ast hic Lucrino mansisse uocabula quondam Cocyti memorat medioque in gurgite ponti Herculeum commendat iter, qua discidit aequor Amphitryoniades, armenti uictor Hiberi. 111 e, olim populis dictum Styga, nomine uerso 120 Stagna inter celebrem nunc mitia monstrat Auernum ; Tum, tristi nemore atque umbris nigrantibus horrens Et formidatus uolucri, letale uomebat Suffuso uirus caelo Stygiaque per urbes Keligione sacer saeuum retinebat honorem. 125

Hinc uicina palus — fama est Acherontis ad undas

98 non] cnm L 103 phoebi S Phoebo uulgo 104 sed enim] sedem F 105 artos V 106 despectans uel detrectans

Schrader — inuia tecta uel irrita coepta Heinsius 110 ob~ saepta] abspecta F 116 raanasse Koch transisse Bldss

118 discidit Cm Ep. 64 119 uictor Cm l. l. F uector LOV

abductor uel rector uel ductor Heinsius 123 uomebat]

mouebat S 126 Huic Liuineius et Gronov

28 SILI ITALICI

Pandere iter — caecas stagnante uoragine fauces Laxat et horrendos aperit telluris hiatus Interdumque nouo perturbat lumine manis. At iuxta caligantis longumque per aeuum 130

Infernis pressas nebulis pallente sub umbra Cimmerias iacuisse domos noctemque profundam Tartareae narrant urbis. tum sulphure et igni Semper anhelantis coctoque bitumine campos Ostentant. tellus, atro exundante uapore 135

Suspirans ustisque diu calefacta medullis, Aestuat et Stygios exhalat in aera flatus; Parturit et tremulis metuendum exsibilat antris, Interdumque cauas luctatus rumpere sedis, Aut exire fretis^ sonitu lugubre minaci 140

Mulciber immugit lacerataque uiscera terrae Mandit et exesos labefactat murmure montis. Tradunt Herculea prostratos mole gigantas Tellurem iniectam quatere, et spiramine anhelo Torreri late campos, quotiensque minantur 145

Rumpere compagem impositam, expallescere caelum. Apparet Prochyte saeuum sortita Mimanta, Apparet procul Inarime, quae turbine nigro Fumantem premit lapetum flammasque rebelli Ore eiectantem et, si quando euadere detur, 150

Bella loui rursus superisque iterare uolentem. Monstrantur Uesuuina iuga atque in uertice summo Depasti flammis scopuli stratusque ruina Mons circum atque Aetnae fatis certantia saxa.

127 uoramine Ch 130 At iuxta caligantes Ch 131 Squa- lente Corte ad Lucan. VI. 646 (cf. I. 83) 135 Obstentant V Ostentat ChLFO 138 Parturit] Pars ruit Barth Par furit

uel Perfurit Heinsius , quod prob. Bothe 140 Aut] Atque

Liuineius — fretis Ch 143 gigantas L gigantes FOV

145 minantur Ch 146 impositum S 147 Mimanta Cd

(T. p. 214) numanto LEV munanto 0 148 inarme S 152 uesu- uina LV uessuuina F uesuna 0 Besuina Ch Ueauina Heinsius Ueseua uulgo 153 stratusque V. ut coni. Heinsius fractus-

que LFO 154 fatis LFV satis 0 saxis Lausqucius factis Bothe

PUNICORUM LIBER XII. 29

Necnon Misenum seruantem Idaea sepulcro 155

Nomina et Herculeos uidet ipso in litore Baulos. Miratur pelagique minas terraeque labores.

Quae postquam perspecta uiro, regressus ad altos Inde Pheretiadum muros, frondentia laeto Palmite deuastat Nysaea cacumina Gauri. 160

Hinc ad Chalcidicam transfert citus agmina Nolam. Campo Nola sedet, crebris circumdata in orbem Turribus, et celso facilem tutatur adiri Planitiem uallo; sed^ qui non turribus arma Defendenda daret, uerum ultro moenia dextra 165 Protegeret, Marcellus opem auxiliumque ferebat. Isque ubi Agenoream procul aduentare per aequor Et ferri ad muros nubem uidet: *Arma, cruentus Hostis adest, capite arma, uiri/ clamatque capitque. Circumstant rapidi iuueries aptantque frementi 170 Sanguineas de more iubas; sonat inde, citato Agmina disponens passu: 'Tu limina dextrae Seruabis portae, Nero; tu conuerte cohortes Ad laeuam patrias et Larinatia signa, Clarum Uolscorum Tulli decus; ast ubi iusso, 175 Per tacitum ruptis subita ui fundite portis Telorum in campos nimbum. ferar ipse reuulsa In medios equitumque traham certamina porta.' Dumque ea Marcellus, iam claustra reuellere Poeni Et scalis spretis tentabant rumpere muros. 180

Insonuere tubae passim clamorque uirorum Hinnitusque, simul litui raucoque tumultu

155 seruantem OV seruante LF 159 Pheretiad um Gronov Phereciadum Ch pherochiadum L ferochiadum F pherechia- dum OV Pherecyadum Drakenborch Dicarchiadum uel Dicar- chaeum Schrader 161 calchidicam LOV chalchidicam F

168 uidit 0 170 Circumdant rapide Heinsius 171 de Marte Schrader — tonat Liuineius uolat Heinsius 174 larinancia OV 177 ferat LFV ferit 0 — ipsa 0 179 reuellere ChLF

euellere OV 180 Spretis Nodell et Blass spretos S — tentare irrumpere Lefebure 182 Hinnitusque Cm Ep. 64 LF Inni-

tusque V Inuitusque 0 Tinnitusque uulgo Tinnituque Gronov

30 SILI ITALICI

Cornua et in membris concussa furentibus arma. Fertur acerba lues disiectis incita portis, EfPusaeque ruunt inopino flumine turmae; 185

Improbus ut fractis exundat molibus amnis, Propulsum ut Borea scopulis impingitur aequor, Ut rupto terras inuadunt carcere uenti. Nec torrente Libys uiso armorumque uirumque Deiectus sperare ualet. dux Dardanus instat 190

Attonito, praegressus equo, tergisque ruentum Incumbens hasta, socios nunc uoce fatigat: Terge, age, fer gressus. dexter deus; horaque nostra est. Hac iter ad muros Capuae.' Nunc rursus in hostem Conuersus: 'Sta. quo raperis? non terga tuorum, 195 Te, ductor Libyae, increpito. sta. campus et arma Et Mars in manibus. dimitto e caede cohortes, Spectemur soli. Marcellus proelia posco.' Sic rector Latius; iuuenique inuadere pugnam Barcaeo suadebat honor pretiumque pericli. 200

Sed non haec placido cernebat pectore luno Coeptoque auertit suprema in fata ruentem. Sistere perculsos ille et reuocare laborat: 'Talesne e gremio Capuae tectisque sinistris Egredimur? state, o miseri, quis gloria summa 205 Dedecori est. nil uos hodie, mihi credite, terga Uertentis fidum expectat. meruistis, ut omnis Ingruat Ausonia, et saeuo Mauorte parastis, Ne qua spes fusos pacis uitaeque maneret.' Uincebat clamore tubas uocisque uigore 210

Quamuis obstructas saeuus penetrabat in auris.

184 acerbum S — incita .... LFO {in F incita m. 2 in

lacunam insertum) in V — portis codd. Put. et Tell.

aliique turmis Ch (T. p. 248) — undique telis uulgo 189 uiso cod. Put. nisu ChLF uisu 0 niso V — terrente L. uisu uulgo — uirumque FV uirum L utriique 0 190 Deiectus spe, stare ualet Buperti 191 praegressus ChLF progressus OV 193 fert gressus dexter d. Heinsius 196 stet campus Dausqueius

197 e caede LFV a caede 0 caede Ch — dimitte c. Heinsius 206 summo Heinsius 206 Dedecori V Decori LFO

PUNICORUM LIBER XII. 31

Polydamanteis iuuenis Pedianus in armis Bella agitabat atrox Troianaque semina et ortus Atque Antenorea sese de stirpe ferebat, Haud leuior generis fama sacroque Timauo 215

Gloria et Euganeis dilectum nomen in oris. Huic pater Eridanus Uenetaeque ex ordine gentes Atque Apono gaudens populus, seu bella cieret Seu Musas placidus doctaeque silentia uitae Mallet et Aonio plectro mulcere labores, 220

Non ullum dixere parem; nec notior alter Gradiuo iuuenis, nec Phoebo notior alter. Qui postquam, effusis urgens uestigia frenis Poenorum, iuxta galeam atque insigne perempti Agnouit spolium Pauli — puer illa gerebat, 225

Non paruo laetus ductoris munere, Cinyps, Dilectus Poeno Cinyps, quo gratior ora Non fuit ac nulla nituit plus fronte decoris; Quale micat semperque nouum est, quod Tiburis aura Pascit, ebur, uel qui miro candoris honore 230

Lucet in aure lapis, rubris aduectus ab undis — Quem postquam egregium cristis et casside nota Fulgentem extremo Pedianus in agmine uidit, Ceu subita ante oculos Pauli emersisset imago Sedibus infernis amissaque posceret arma, 235

Inuadit frendens: ^Tune, ignauissime, sacri Portabis capitis, quae non sine crimine uester Inuidiaque deum gestaret tegmina ductor? En Paulus.' Uocat inde uiri ad spectacula manis Et fugientis agit costis penetrabile telum. 240

Tum, delapsus equo, galeam atque insignia magni

212 Pulidamanteis F, sed o suprascr. 215 sacroue L

218 opano LFO opauo V 220 Aonio Heinsius aonios S

221 duxere Heinsius 222 h. u. inser. Cm Ep. 53, extat in LF deest in OV (T. p. 224) — natior Ch (T. p. 211), unde gratior uel carior Heinsius 227 ora Ch hora 0 229 semper

quod OV 231 ab Indis Schrader c. edd. uett. 234 Ceu Cm Ep. 53

32 SILI ITALICI

Consulis abrumpit dextra spoliatque nitentem. Soluitur omne decus leto, niueosque per artus It Stygius color et formae populatur honores. Ambrosiae cecidere comae, uiolataque ceruix 246

Marmoreum in iugulum collo labente recumbit. Haud secus Oceano rediens Cythereius ignis, Cum sese Ueneri iactat splendore refecto, Si subita inuadat nubes, hebetatur et, atris Decrescens tenebris, languentia lumina condit. 250 Ipse etiam rapta Pedianus casside nudos Attonitus stupet ad uultus irasque coercet.

Tum, galeam magno socium clamore reportans, Immitem quatiebat equum, spumantia saeuo Frena cruentantem morsu; cui turbidus armis 255 Obuia Marcellus rapido tulit ora tumultu Agnoscensque decus: ^Macte o uirtutis auitae, Macte Antenoride! nunc/ inquit, ^rapta petamus, Quod superest, Libyci ductoris tegmina' — et ardens Terrificis saeuam fundit stridoribus hastam. 260

Nec forsan uoti uanus foret, obuia ni uis Gestaris opposito tenuisset corpore telum. Qui dum uicinis ductorem protegit armis, Transabiit non hunc sitiens grauis hasta cruorem Ingentisque minas mutata morte peregit. 265

Auehitur raptim ductor, discrimine leti Turbatus, cursumque furens ad castra capessit. lamque fugae immodicus tendit certamine gressum Praecipitem uersis Poenorum exercitus armis. Assequitur telis hostis, longasque uiritim 270

242 nitentem Blass uidentem S iacentem Burmann 246 uiolataque] tum lactea Heinsius et uiolacea Muperti 248 iactat] sacrat Ch 251 rapta, ut coni. Liuineius et Hein- sius, LT capta OV 253 sociutn Cm Ep. 53 254 Immitis Schrader 255 cui] fortasse cum scribendum 257 o deest in S 258 Antenorida Heinsius — rupta Bothe 263 Quem Bentley

266 Aduehitur L — leti] uitae uel A. paruo d. d. leti Buperti

267 ferens 0

PUNICORUM LIBER XII. 33

Exsatiant iras cladum caeloque cruentos Certatim ostentant et dis ultoribus enses. Ille dies primus docuit, quod credere nemo Auderet superis, Martis certamine sisti Posse ducem Libyae. raptant currusque uirosque 275 Massylamque feram; et uiuis auulsa reportant Tegmina bellantum atque abeunt, sub cuspide terga Contenti uidisse ducis. tum Martis adaequant Marcellum decori. graditur comitante triumpho Maior, quam ferret cum uictor opima Tonanti. 280

Inde furens, postquam uallo uix depulit hostem, Ductor Agenoreus: 'Quando hanc quantoque cruore Hostili labem eluerim? mea terga uidere Contigit Ausoniae? mene/ inquit, ^summe deorum, Post Trebiam statuis tam turpi funere dignum? 285 Uosque, inuicta diu, nunc heu sine Marte iuuentus Debellata bonis Capuae, non degener ipse Gestorum Ausoniis uerti uictricia signa, Uobis terga dedi. uidi, cum ad bella uocarem, Non secus atque Italo fugere a ductore pauentis. 290 Quid reliquum prisci Martis tibi, qui dare terga Me reuocante potes?' Fundebat talia Poenus; Et Latiae sese Nolana ad moenia turmae, Portantes spolia insigni clamore, ferebant.

At consueta grauis per longum audire suorum 296 Euentus Roma et numquam recreata secundis, Allato tandem faustae certamine pugnae, Erigitur primoque deum se munere tollit. Ante omnis pigra in Martem fugiensque laborum, Dum bellum tonat, et sese furata iuuentus 300

Dat poenas latebrae; tum, qui dulcedine uitae Inuenere dolos iurataque foedera Poeno Corrupere, notant et purgant crimine gentem.

273 priraus Ch 277 sub casside Bausqueius 285 statui Heinsius, quodproh. Raperti — tarpi LFV tristi 0 289 ad om. V 293 At nos 294 spolium Ch 295 At iam sueta Withof 296 re- creata Cm Ep. 53 LF recreare OV 300 fucata L 301 quid L

SlLITJS iTAIilCtrs. II. 3

34 SILI ITALICI

Punitur patriam meditati linquere terram Consilium infelix scelerataque culpa Metelli. 305

Talia corda uirum. sed enim uec femina cessat Mentem aequare uiros et laudis poscere partem. OmniS; prae sese portans capitisque manusque Antiquum decus ac derepta monilia collo, Certatim matrona ruit belloque ministrant. 310

Haud tanta cessisse uiros in tempore tali Laudis sorte piget; factoque in saecula ituro Laetantur tribuisse locum. tum celsa senatus Subsequitur turba. in medium certamine magno Priuatae cumulantur opes. nudare penatis 315

Ac nihil arcanos uitae melioris ad usus Seposuisse iuuat. coit et sine nomine uulgus. Corpore sic toto ac membris Roma omnibus usa, Exanguis rursus tollebat ad aethera uultus.

Addunt spem miseris dulcem Parnasia Cirrha 320 Portantes responsa uiri. nam laeta ferebant Exaudisse adytis, sacra cum uoce tonaret Antrum; et mugiret Phoebo iam intrata sacerdos: 'Soluite, gens Ueneris, grauioris corde timores; Aduersa, et quicquid duri sub Marte manebat, 326 Exhaustum est uobis. restant leuiora laborum Et sine pernicie terror. dis uota precesque Ferte modo et tepidos aris libate cruores. Neu date terga malis. aderit Gradiuus, et ipse Delius auertet propiora pericula uates, 330

Troianos notus semper minuisse labores. Sed uero, sed enim ante omnis altaria fument

304 meditati Cm l. l. V meditata 0 meditari LF 306 nec Cm l. l. non S — cessat Cm I. l. 307 Mentem S Mente uulgo 309 derepta ChOV derecta LF 311 tantae Heinsius —

cessisse 0 sessisse LF sensisse V 312 Laudis forte Cd ad

IV. 803 (T. p. 215) 313 locum OV iocum L focum F

320 Parnaside JSeinsius — cirrha F circa LOV deerat uocahu- lum in Col. teste Heinsio (T. p. 246) 331. 332 labores Sic

ueros, sed enim Bothe

PUNICORUM LIBER XII. 35

Centum festa loui; centum cadat hostia cultris. Ille trucem belli nubem saeuasque procellas In Libyam uiolentus aget; spectabitis ipsi 335

Aegida turbato quatientem in proelia mundo/ Atque ea Parnasi postquam clamata sub antris AUatum, uulgique deus peruenit ad auris, In Capitolinas certatim scanditur arces, Sternunturque loui et delubrum sanguine bonorant. 340 Tum paeana canunt responsaque fida precantur,

Interea assuetis senior Torquatus in armis Sardoas patrio quatiebat milite terras. Namque, ortum Iliaca iactans ab origine nomen, In bella Hampsagoras Tyrios renouata uocarat. 345 Proles pulchra uiro nec tali digna parente Hostus erat; cuius fretus fulgente iuuenta, Ipse asper paci, crudos sine uiribus annos Barbarici studio ritus refouebat in armis. Isque ubi Torquatum raptim properata ferentem 350 Signa uidet pugnaeque auidas accedere dextras, Fraude loci nota, latebrosa per auia saltus Euolat et, prouisa fugae compendia captans, Uirgulta tegitur ualle ac frondentibus «mbris.

Insula, fluctisono circumuallata profundo, 355

Fastigatur aquis compressaque gurgite terras Enormis cohibet nudae sub imagine plantae. Inde Ichnusa prius Grais memorata colonis; Mox Libyci Sardus generoso sanguine fidens Herculis, ex sese mutauit nomiua terrae. 360

333 cadit S 334 crucem bebli (!) L 335 uiolentus Cd (T. p. 215) LFV uiolentis 0 uiolenter uulgo 337 Atque ea Ch At ea 0 343 turres Heinsius 345 ansagoras L 347 Hostus Ch (T. p. 237) Ortus LOV Hortus F — cuius F cumis LOV 350 furentem OV 351 accedere Cd (T. p. 215) S accendere edd. recc. c. cod. Put. 352 latebrosa S tenebrosa Ch salebrosa Heinsius 353 prouisa et captans Cm Ep. 53 carpens S

354 Uirgulta — ualle Ch — et OV 356 Fastigatur ChLF

Castigatur OV 358 Icbnusa] idunisa L id musa V idnuisa m. 2 in lacunam ins. F deest in 0

3*

36 SILI ITALICI

Affluxere etiam et sedes posuere coactas

Dispersi pelago post eruta Pergama Teucri.

Nec paruum decus, aduecto cum classe paterna

Agmine Thespiadum, terris, lolae, dedisti.

Fama est, cum laceris Actaeon flebile membris 365

Supplicium lueret spectatae in fonte Dianae,

Attonitum nouitate mali fugisse parentem

Per freta Aristaeum et Sardoos isse recessus;

Cyrenen monstrasse ferunt noua litora matrem.

Serpentum tellus pura ac uiduata uenenis, 370

Sed tristis caelo et multa uitiata palude.

Qua uidet Italiam, saxoso torrida dorso

Exercet scopulis late freta pallidaque intus

Arua coquit nimium, Cancro fumantibus Austris.

Cetera propensae Cereris nutrita fauore. 375

Hoc habitu terrae nemorosa per inuia crebro Torquatum eludens Hostus, Sidonia pugnae Tela expectabat sociosque laboris Hiberos. Qui postquam appulsis animos auxere carinis, Haud mora: prorumpit latebris; aduersaque late 380 Agmina inhorrescunt, longumque coire uidetur Et conferre gradum. media interualla pateutis Corripiunt campi properatis eminus hastis, Donec ad expertos enses, fidissima tela, Peruentum. dira inde lues, caeduntque caduntque 385 Alternique animas saeuo in mucrone relinquunt.

Non equidem iunumeras caedes totque horrida facta Sperarim tanto digne pro nomine rerum Pandere nec dictis bellantum aequare calorem. Sed uos, Calliope, nostro donate labori, 390

362 diruta Gronov 364 iole LFO yole V 365 etheon L aetaeon FOV 366 in deest in S 369 Cyrenen V Cyrenem LFO 370 ac uiduata] inuiduata S — ueneni Heinsius 371 tristi Heinsius 374 fumantibus] candentibus JRuperti feruentibus Blass — astris Bothe 377 Hostus Heinsius hoatis S (cf. u. 403) 379 Cui Heinsius 384 exsertos Liuineius 385 dira et

caeduntque Ch

PUNICORUM LIBER XII. 37

Nota parum magni longo tradantur ut aeuo

Facta uiri, et meritum uati sacremus honorem.

Ennius, antiqua Messapi ab origine regis,

Miscebat primas acies, Latiaeque superbum

Uitis adornabat dextram decus; hispida tellus 395

Miserunt Calabri; Rudiae genuere uetustae;

Nunc Rudiae solo memorabile nomen alumno.

Is prima in pugna — uates ut Thracius olim,

Infestam bello quateret cum Cyzicus Argo,

Spicula deposito Rhodopeia pectine torsit — 400

Spectandum sese non parua strage uirorum

Fecerat, et dextrae gliscebat caedibus ardor.

Aduolat, aeternum sperans fore, pelleret Hostus

Si tantam labem^ ac perlibrat uiribus hastam.

Risit nube sedens uani conamina coepti 405

Et telum procul in uentos dimisit Apollo

Ac super his: ^Nimium, iuuenis, nimiumque superbi

Sperata hausisti. sacer hic ac magna sororum

Aonidum cura est et dignus Apolline uates.

Hic canet illustri primus bella Itala uersu 410

Attolletque duces caelo; resonare docebit

Hic Latiis Helicona modis nec cedet honore

393 Messapi Cd (T. p. 216) V mesapi LF massapi 0 395 dextram ScaUger dextra S 399 cum Cyzicus Argo Ch — cyricus LFV citicus 0 400 torsit 0 torsti LFV 403 sper- nens ChS, sed in "E m. 2 corr. in sperans — hostis ChS 404 peruibrat Schrader 407. 408 superbe Scaliger aliique

superbi Sperati quidam ap. Dausqueium superba Sperata Gronov et Liuineius — n. superbi Irrita spes ausi est uel Spes ablata ausi est uel Spe fata hausisti Heinsius n. superbi Sperare haec ausi est Withof nimium en uanam n. superbam Spem mente hausisti Buperti nimium es iuuenis nimiumque superbis ; Sperato absistas Bothe n. superba Spe rata duxisti Koestlin n. superbi Spes erat hunc sisti Blass n. superbi Spe uana {uel Sperando) hausisti nos n. superbus Spem uanam hausisti Thilo (p. l.); an scribendum: nimium iuuenis (= iuuenilis, ut viog — vEaviytoq) nimiumque superbi Speras, Hoste, tibi. ? 409 cura est Ch

412 latis elicona S — honore] Horaero Wesseling Obs. uar. II. c. 30 p. 280 sq.

38 SILI ITALICI

Ascraeo famaue seni.' Sic Phoebus, et Hosto Ultrix per gemiuum transcurrit tempus harundo. Uertuntur iuuenis casu perculsa per agros 415

Agmina, et effusae pariter dant terga cateruae. Tum pater, audita nati nece turbidus irae, Barbaricum atque immane gemens, transfigit anhelum Pectus et ad manis urget uestigia nati.'

At Libyae ductor, Marcello fractus et acri 420

Contusus pugna, campos damnarat et arma Uerterat ad miseras non aequi Martis Acerras. Inde, ubi permisit flammis atque ensibus urbera, Nuceriae, nihilo leuior nec parcior ira, Incussit sese atque aequauit moenia terrae. 425

Post Casilina sibi, multum obluctatus iniquis Defendentum armis, aegre reserauerat astu Limina et obsessis uitam pensauerat auro. lamque, in Dauniacos transfundens agmina campos, Flectebat rabiem, quo praeda uel ira uocasset. 430 Fumabat uersis incensa Petilia tectis, Infelix fidei miseraeque secunda Sagunto, At quondam Herculeam seruare superba pharetram.

Uerterat et mentem Tyria ad conata Tarentus, Portisque intrarant Poeni. sed enim arce corusca, 435 Fisa loco, manus Ausoniae stipata sedebat. Hic, miranda mouens, classem, quae condita portu Astabat — namque angustis e faucibus aequor Erumpit scopulos inter patuloque recessu

413 Ascraeo] Cumaeo uel Smyrnaeo JRuperti — famaue] Smyrnaeue Barth — Hosto Ch hosco LOV hesto F 417 Dum S 424 leuior OV laeuior F lenior L — irae Gronov aliique 426 iniqui Ch 427 armis] animis Dausqueiics — aegre res. astu] et uel uix re res, arta Buperti — astu] aestu Bothe 428 obseseos OV, unde at obsessus Barth 429 in Dauniacos Scaliger et JSeinsius indauniuagos LF in dauniugos 0 in dapni- uagos V (praeter da litteras omnes m. 2 in lacunam scr.J lamque uaga in Dauni tr. Thilo — transfundens S perfundens uulgo 430 uocassent Heinsius 433 At Ch 438 e] se Hcinsius

et Bothe 439 Irrumpit Bothe

PUNICORUM LIBER XII. 39

Infundit campis secretum gurgite pontum — 440

Inclusas igitur, quibus haud enare dabatur, Arce superposita, claustris maris extulit astu Perque auersa tulit portatas arua carinas. Lubrica roboreis aderant substramina plaustris, Atque, recens caesi tergo prolapsa iuuenci, 445

Aequoream rota ducebat per gramina puppim. Et iam, per collis dumosque ad litus adacta, Innabat pelago ueniens sine remige classis.

Nuntius interea uectis non more carinis Terrentem freta curarum feruoribus implet, 450

Dum procul Oebalios amet expugnare nepotes Et primus rostris sulcet naualibus arua, Assessos Capuae muros, claustra ipsa reuelli Portarum, ac totum miseris incurrere bellum. Linquit coepta ferox, pennasque addente pudore 455 Atque ira simul, immani per proxima mota Euolat et minitans auida ad certamina fertur. Haud secus, amisso tigris si concita fetu Emicet, attonitae paucis lustratur in horis Caucasus et saltu tramittitur alite Ganges; 460

Donec fulmineo partus uestigia cursu Colligat et rabiem prenso consumat in hoste.

Obuius huic sparso Centenius agmine raptim Funditur, audendi prauus facilisque periclis.

440 Infundit Cm Ep. 53 Diffundit LF Effundit OV 442 ex- suit Gronov expulit Heinsius extrahit Withof 443 aduersa F

— tulit] uehit Withof — portatas arua Ch portatus a. LF portatus in a. OV 444 aderant S sederant Ch sed erant Lachmann ad Lucr. VL 613 — substramina V subatamina LFO 445 Atque] Inque Lachmann 1. 1. — perlapsa Scaliger et Schrader 444. 45. 46 L. r, sed erant substr. aplustris Atque — Aequo- ream in freta ducebant p. gr. p. Blass 448 luuabant L Lunabant FOV 451 auet Nicander aliique — et pugnare S 452 Ut S 453 Assessos Cm Ep. 1 Ad fessos V — ipsa] illa F 456 post immani distingui uult Heinsius 457 auide JDraken- horch et Schrader 462 CoUigat 0 CoUigit LFV 46:3 hinc OV

— centennis LOV certennuis F

40 SILI ITALICI

Sed paruum decus Hannibali. nam, uitis honore 465 Perfunctus Latiae, subito stimularat agrestis Semermemque manum sternendam obiecerat hosti. Bis septem demissa neci — nec substitit agmen — Milia ; bis septem, quae non sollertior ense, Sed genus insignis, iustis ducebat in armis 470

Fuluius; ast aeque per corpora fusa iacentum Raptum iter est, uictorque moram non passus eundi. Exequiae tantum famam nomenque uolentem Mitificae mentis tenuerunt funere laeto. 474

Namque per insidias, infandum, et ab hospite caesus, Colloquium et promissa petit dum perfida gentis Lucanae, Graccbus, caeco circumdatus astu, Occiderat, laudemque Libys rapiebat humandi.

Sed non, ut scitum celerare ad moenia Poenum, Abstabat res ulla loco: iam consul uterque 480

Praecipites aderant; Nola uis omnis, et Arpis Aeui floridior Fabius rapida arma ferebat; Hinc Nero et hinc uolucris Silanus nocte dieque Impellebat agens properata ad bella cohortis. Undique conueniunt, pariterque opponere cunctos 485 Uni ductores iuueni placet. arduus ipse Tifata insidit, propior qua moenibus instat Collis, et e tumulis subiectam despicit urbem. Uerum ubi tot sese circumfundentibus armis Uallatas socium portas unaque negari 490

Intrauisse sibi Capuaeque erumpere cernit,

466 subitos Gronov et Heinsius 468 Plus septem et

469 bis Beptem quoque non s. e. Buperti 471 Fnluius LF

Buluius OV — ast] haec Gronov 472 euntis S 474 Miti- ficae Cm ad Liu. p. 520 (T. p. 198) LFV Artificae 0 Horrificae uulgo 476 caeso ChS falso Muperti 480 Abstabat (=■ dberat) scr. (cf. Archiv f. latein. Lexicographie VII. p. 277) Astabat S Sat stabat Dausqueius Restabat spes ulla loco uel Hoc stabat spes illa loco Heinsius Cessabat res ulla . loco Withof Ad- flabat spes ulla . loco Bothe 482 rabida Ch — ferebat Ch

ferebant S 483,uolucris Ch uolucres S — Silanua Ch 487 Tefata insidit Ch — Te fata incidit S 491 irrumpere Heinsius

PUNICORUM LIBER XII. 41

Anxius euentus, nunc ferro frangere coetum Obstantum meditatur, init nunc auia coepto Consilia atque astu quaerit tot milia portis Abstrahere artatis cinctosque resoluere muros. 495 Sic igitur secum curasque ita corde fatigat: 'Quo, mens aegra, uocas? rursusne pericula sumam, Non aequus regione loci? Capuaque uidente Terga dabo? an, residens uicini uertice montis, Excindi ante oculos patiar socialia tecta? 500

Non ita me experti Fabius Fabiique magister, Turbarum experiens cum clausos milite collis Euasi uictor sparsosque per arua iuuencos lactare accensis stimulaui cornibus ignes. Haud dum omnes abiere doli. defendere nobis 505 Si Capuam ereptum est, dabitur circumdare Romam.' Haec postquam placita, et tenuit sententia mentem, Non expectato, Titan dum gurgite lucem Spirantis proferret equos, impellit in agmen Uoce manuque uiros et coepta immania pandit: 510 ^Perge, age, uince omnem, miles, uirtute laborem Et, quantum humani possunt se tendere passus, Arduus accelera. Romam petis. hoc iter Alpes, Hoc Cannae strauere tibi. eia, incute muris Umbonem Iliacis Capuaeque repende ruinas; 515

Quam tanti fuerit cadere, ut Palatia cernas Et demigrantem Tarpeia sede Tonantem.

492 euentus Gronov, Bcntley , Buperti aduentus S ad uentos Bothe 493 init Cxn Ep. 53 huc S — coepti JSeinsius 497 rursusue S 498 Capuane Buperti 501 Fabiique Ch

Fabioque S 502 experiens scr. asperior Ch (T.p. 304. 211) LF hesperior 0 esperior V 501. 502 Fabioque m. Turbarum ex- pertor, c. uulgo Fabioque m. Turmarum asperior Liuineius, quod proh. BJass Fabioque m. Turbarum inceptor uel Fabiique m. Turbarum expertem Dausqueius Fabiique m. Turbarum uel Turmarum, experto Barth 509 in] en et 510 uiris Buperti

511 uince] unice L 512 possint Heinsius 514 strauere Cm Ep. 38 statuere 0 (cf. IV. 701) 515 Terrorem Ruperti 516 Quae tanti fuerint, cadere ut Gronov 517 demigrantem LFV, ut coni. Modius denigrantem OCm JEp. 38 Cd (T. p. 213. 214)

42 SILI ITALICI

Instincti glomerant gressus. Roma auribus haeret, Roma oculis. creduntque ducis sollertibus actis Aptius id coeptum, quam si duxisset ab ipso 520 Fatali Aeneadis campo. Uulturna citata Tramittunt alno uada postremique relinquunt Tardandis Italis corruptas igne carinas. Tum Sidicina legunt pernicibus arua maniplis Threiciamque Calen, uestras a nomine nati, 525

Orithyia, domos. hinc Allifanus laccho Haud inamatus ager nymphisque habitata Casinis Rura euastantur; mox et uicinus Aquinas Et, quae fumantem texere giganta, Fregellae Agmine carpuntur uolucri. fert concitus inde 530 Per iuga celsa gradum, duris qua rupibus haeret Bellator Frusino, et surgit suspensa tumenti Dorso frugiferis Cerealis Anagnia glebis. lamque adeo est campos ingressus et arua Labici, Linquens Telegoni pulsatos ariete muros, 535

Haud dignam inter tanta moram. nec amoena retentant Algida nec iuxta lunonis tecta Gabinae. Praeceps ad ripas immani turbine fertur, Sulphureis gelidus qua serpit leniter undis Ad genitorem Anio, labens sine murmure, Thybrim. 540

Hic ut signa ferox dimensaque castra locauit Et ripas tremefecit eques, perterrita pulsis Ilia prima uadis sacro se coniugis antro Condidit, et cunctae fugerunt gurgite nymphae. At matres Latiae, ceu moenia nulla supersint, 545 Attonitae passim furibundis gressibus errant. Ante oculos astant lacerae trepidantibus umbrae.

518 Instincti Cm Z. l S Instructi edd. nonnullae 520 quam si Cm Z. Z. 522 alno Cm Z. Z. aluo S 526 Orythia LF

Orithia OV — Aelifanus Cd (T. p. 215) 527 inamatus Cm Z. Z. — nymphis h. Casinis Ch casini S 529 Et OV At CliLF

Ac Heinsim — fregellae L fragellae FOV 531 thuris Ch

534 Labyci Ch 545 supersunt L 546 hic u. in Col. teste

Heinsio proxime sequenti postpositus erat

PUNICORUM LIBER XII. 43

Quaeque grauem ad Trebiam, quaeque ad Ticina fluenta Oppetiere necem, Paulus Gracchusque cruenti Flaminiusque simul, miseris ante ora uagantur. 550 Clausit turba uias. stat celsus et asper ab ira Ingentemque metum toruo domat ore senatus. Interdum tamen erumpunt sub casside fusae Per tacitum lacrimae: quidnam Fortuna minetur, Quidue parent superi? Pubes dispersa per altas 555 Stat turris atque huc uentum sub corde uolutat, Ut iam Roma satis credat defendere muros.

Poenus ut ad somnos uix totam cursibns actae Indulsit pubi noctem, uigil ipse nec uUam Ad requiem facilis credensque abscedere uitae, 560 Quod sopor eripiat, tempus: radiantibus armis Induitur Nomadumque iubet prorumpere turmas. Inde, leuis frenis, circum pauitantia fertur Quadrupedante sono perculsae moenia Romae. Nunc aditus lustrat, clausas nunc cuspide pulsat 565 Infesta portas fruiturque timore pauentum. Nunc, lentus celsis astans in collibus, intrat Urbem oculis discitque locos causasque locorum. Ac legeret uisu cuncta et penetraret in omnis Spectando partis, ni magno turbine adesset 570

Fuluius, haud tota Capuae obsidione relicta. Tum demum castris turmas inflexit ouantis Spectata ductor satiatus pectora Roma. Atque ubi nox depulsa polo primaque rubescit Lampade Neptunus reuocatque Aurora labores, 575 Effundit rupto persultans agmina uallo Et, quantum clamare ualet: 'Per plurima uestra, 0 socii, decora et sacras in sanguine dextras,

559 Inclusit 0 562 numidumque S, sed in T o et sl

suprascr. 563 freni Heinsim 667 lentus S laetus uulgo 571 toto S 572 influxit 0 subdnxit Gronov et Burmann

subuexit Schrader 573 Spectant {et da m. 2 superascr.) V

577 uestra L nostra FOV 578 sacras in s.] saturatas s.

Heinsius satiatas s. Drakenborch

44 SILI ITALICl

Uobis ite pares et tantum audete sub armis, Quantum Roma timet. reliquam hanc excindite molem; Nil, quod uincatis, toto restabit in orbe. 581

Neu populi uos Martigenae tardarit origo; Intratam Senonum capietis milibus urbem Assuetamque capi. fortasse curulibus altis lam uos, exemplo proauorum, ad nobile letum 585 Expectant de more senes mortique parantur.'

Talibus hic Poenus; sed contra Oenotria pubes Non ullas uoces ducis aut praecepta requirit. Sat matres stimulant natique et cara supinas Tendentum palmas lacrimantiaque ora parentum. 590 Ostentant paruos uagituque incita pulsant Corda uirum, armatis infigunt oscuia dextris. Ire uolunt et pro muris opponere densi Pectora respectantque suos fletumque resorbent. Ut uero impulso patefactae cardine portae 595

Et simul erupit motis exercitus armis, Funditur immixtus gemitu precibusque per altos Ad caelum muros plangor, sparsaeque solutis Crinibus exululant matres atque ubera nudant. Puluius anteuolans agmen: *Quis nesciat/ inquit, 600 'Non sponte ad nostros Poenum uenisse penatis? A portis fugit Capuae.' Subnectere plura Conantem tristis caeli cum murmure uasto Turbauit fragor et subita de nube procellae.

lupiter, Aethiopum remeans tellure, minantem 606 Romuleo Poenum ut uidit succedere uallo, Caelicolis raptim excitis, defendere tecta Dardana et in septem discurrere iusserat arces.

579 Uobis Ch 582 Ne Ch 585 ad n. letum Ch 587 hic Marsus hinc LFV huic, corr. in his 0 689 Stat OV

596 motis Ch uictis S iunctis ^mlgo prob. Blass 598 plangor Heinsius clangor S 603 tristis] hia dictis Heinsius dictis

uel dirus Buperti — cum] tum LFV dum 0 607 Caelicolas r. excitos Gronov 608 discurrere] descendere V

PUNICORUM LIBER XII. 45

Ipse e Tarpeio sublimis uertice cuncta,

Et uentos simul et nubes et grandinis iras 610

Fulminaque et tonitrus et nimbos conciet atros.

Concussi tremuere poli, caelumque tenebris

Clauditur, et terras caeco nox condit amictu.

Instat tempestas oculis, hostique propinquo

Roma latet. iactae in turmas per nubila flammae 615

Stridorem seruant, membrisque insibilat ignis.

Hinc Notus, hinc Boreas, hinc fascis Africus alis

BeJla mouent, quantis animos et pectora possint

Irati satiare louis. fluit agmen aquarum,

Turbine confusum piceo et nigrante procella, 620

Atque omnis circa campos spumantibus undis

Inuoluit. celsus summo de culmine montis

Regnator superum sublata fulmina dextra

Librauit clipeoque ducis, non cedere certi,

Incussit. summa liquefacta est cuspis in hasta, 625

Et fluxit, ceu correptus fornacibus, ensis.

Ambustis sed enim ductor Sidonius armis Sistebat socios et caecum e nubibus ignem Murmuraque a uentis misceri uana docebat. Tandem post clades socium caelique ruinam, 630

Non hoste in nimbis uiso, non ense, referri Signa iubet castris maestasque resuscitat iras: 'Uentis debebis nimirum hiemisque procellis Unum, Roma, diem. sed non te crastina nobis Lux umquam eripiet; descendat lupiter ipse 635

In terras licet.' Infrendens dum talia fatur, Ecce serenato clarum iubar emicat axe, Purgatusque nitet discussis nubibus aether. Aeneadae sensere deum telisque repostis

609 cuncta] iuncta Heimius nutu Lefehure iuuctim uel cunctos Withof 611 concitet (t suprascr.) V 612 tenuere 0 616 membrisque Ch 619 ruit Heinsius 623 fulmine L

626 fulxit L 631 ense V hoste LFO urbe Blass 633 Uentis] nimbis Withof 636 infrendens] miscendus 0 637 serenatus F — asse L

46 SILI ITALICI

Summissas tendunt alta ad Capitolia dextras 640

Et festa cingunt montis penetralia lauro. Tum uultus, modo non paruo sudore madentis, Nunc laetos louis aspectant: *Da, summe deorum, Da, pater, ut sacro Libys inter proelia telo Concidat. haud alia potis est occumbere dextra.' 645

Sic adeo orantes pressere siientia, postquam Abstulerat terras nigrantibus Hesperus umbris. Quem simul attollens rutilantem lampada Titan Obruit, et uitae rediit mortalibus usus, Poenus adest, nec se castris Oenotria pubes 650

Continet. haud dum enses stricti, mediumque iacebat Tantum ad bella loci, quantum tramittere iactae Sufficerent hastae, cum fulgor hebescere caeli Per subitum coepit, densaeque subire tenebrae, Atque dies fugere, atque armari ad proelia rursus 655 lupiter. incumbunt uenti, crassusque rotante Austro nimborum feruet globus. intonat ipse, Quod tremat et Rhodope Taurusque et Pindus et Atlas. Audiuere lacus Erebi, mersusque profundis Agnouit tenebris caelestia bella Typhoeus. 660

Inuadit Notus ac, piceam cum grandine multa Intorquens nubem, cunctantem et uana minantem Circumagit castrisque ducem succedere cogit.

Uemm ubi depositis saepsit sese aggere telis, Laeta serenati facies aperitur Olympi, 665

Nullaque tam mitem credas habuisse Tonantem Fulmina, nec placido commota tonitrua caelo. Durat et affirmans non ultra spondet in ipsos Uenturam hanc aethra rabiem, modo patria uirtus

643 exspectant 0 650 claustris Burmann 651 mediique Heinsius — patebat Gronov 654 Per sudum Schrader

655 fulgere L 658 Quo V 659 erebi V crebri LO

crebi F 666 iam Nicander dliique 668 offirmans Liuineius et Heinsius 669 U. hanc aethra rabiem scr. cum Heinsio

U. crebra diem Ch U. crebraque diem Modius teste Dausqueio (T. p. 204 et 211) U. crebro diem LF U. crebroque diem OV

PUNICORUM LIBER XII. 47

In dextras redeat, nec Romam excindere Poeni 670 Credant esse nefas. ubi nam tunc fulmina tandem Inuicti latuisse louis, cum sterneret ensis Aetolos campos? ubi, cum Tyrrhena natarent Stagna cruore uirum? ^pugnat pro moenibus/ inquit, *Si rector superum tot iactis fulmine telis, 675

Inter tot motus cur me contra arma ferentem Afflixisse piget? uentis hiemique fugaces Terga damus? remeet, quaeso, mens illa uigorque, Qua uobis, cum pacta patrum, cum foedera adessent, Integrare acies placitum/ Sic pectora flammat, 680 Donec equum Titan spumantia frena resoluat. Nec nox composuit curas, somnusue frementem Ausus adire uirum, et redeunt cum luce furores. Rursus in arma uocat trepidos clipeoque tremendum Increpat atque armis imitatur murmura caeli. 685

Ut uero accepit tantum confidere diuis Ausonios patres, summissaque Baetis ad oras Auxilia, et noctu progressum moenibus agmen: Sic agitare fremens obsessos otia, tamque Securam Hannibalis Romam, uiolentior instat. 690 lamque propinquabat muro, cum lupiter aegram lunonem alloquitur curis mulcetque monendo: ^Nullane Sidonio iuueni^ coniuxque sororque

Uentorum restare diem Liuineius Uentorum e caelo rabiem uel Uenturam caelo rabiem Dausqueius U. caeli rabiem Lefe- hure, quod prob. Buperti in ipsos, U. retroque luem uel i. ipsos tJ., retro ire luem s. diem Barth U. hanc Erebo rabiem Bothe U. retro cladem Blass; possis ttiam conicere: U. hanc retro rabiem — uirtus OV iustas L iustus F et i. marg. m. 2 uictas 672 Inuicti OV Inuiti LF Inuisi Heinsius Immitis

nos — latuisse Ch iacuisse LOV lacuisse F 673 cum OV

tum LF 675 culmine Bothe fulminis alis Heinsius — superum, cur tactis fulmine telis uel superum, tot tactis f. telis, Inter tot mortes Burmann 679 uobis Ch nobis 0 — obessent Blass 681 resoluat S resoluit uulgo 686 armis] uenus S ac quatiens (sc. clipeum) Blass atque sonans uel fremens nos 689 tamque Heinsius namque Ch iamque S

48 SILI ITALICI

Cara mihi, non ulla umquam sine fine feroci Addes frena uiro? fuerit delere Saguntum, 695

Exaequare Alpes, imponere uincula sacro Eridano, foedare lacus. etiamne parabit Nostras ille domos, nostras perrumpere in arces? Siste uirum. namque, ut cemis, iam flagitat ignes Et parat accensis imitari fulmina flammis.' 700

His dictis grates agit ac turbata per auras Deuolat et prensa iuuenis Saturnia dextra: 'Quo ruis, o uecors? maioraque bella capessis, Mortali quam ferre datum?' luno inquit et atram Dimouit nubem ueroque apparuit ore. 705

'Non tibi cum Phrygio res Laurentiue colono; En, age — namque, oculis amota nube parumper, Cernere cuncta dabo — surgit qua celsus ad auras, Aspice, montis apex, uocitata Palatia regi Parrhasio plena tenet et resonante pbaretra 710

Intenditque arcum et pugnas meditatur Apollo. At, qua uicinis tollit se coUibus altae Molis Auentinus, uiden', ut Latonia uirgo Accensas quatiat Phlegethontis gurgite taedas, Exertos auide pugnae nudata lacertos? 715

Parte alia, cerne, ut saeuis Gradiuus in armis Implerit dictum proprio de nomine campum. Hinc lanus mouet arma manu, mouet inde Quirinus, Quisque suo de colle deus. sed enim aspice, quantus Aegida commoueat nimbos flammasque uomentem 720 lupiter et quantis pascat ferus ignibus iras. Huc uultus flecte atque aude spectare Tonantem, Quas hiemes, quantos concusso uertice cernis Sub nutu tonitrus! oculis qui fulgurat ignis!

694 umquam] inquam Liumeius 703 maiorane Buperti 712 At qui S 713 uiden' F uidetis L uidens OV (in V m. 2 corr. in uidet^ 715 auide, ut coni. Bausqueius 10 V auidae F 716 saeuus F 717 Impleret S 719 quantus Ch 720 flam- masque V flammisque LF flamiaisque 0 — mouentem OV

PUNICORUM LIBER XII. 49

Cede deis tandem et Titania desine bella/ 725

Sic a£Pata uirum indocilem pacisque modique, Mirantem superum uultus et flammea membra, Abstrahit ac pacem terris caeloque reponit. Respectans abit et castris auulsa moueri Signa iubet ductor remeaturumque minatur. 730

Redditur extemplo flagrantior aethere lampas, Et tremala infuso resplendent caerula Phoebo. At procul e muris uidere ut signa reuelli Aeneadae uersumque ducem, tacita ora uicissim Ostentant nutuque docent, quod credere magno 735 Non audent haerente metu; nec abire uolentis, Sed fraudem insidiasque putant et Punica corda, Ac tacitae natis infigunt oscula matres: Donec procedens oculis sese abstulit agmen Suspectosque dolos dempto terrore resoluit. 740

Tum uero passim sacra in Capitolia pergunt Inque uicem amplexi permixta uoce triumphum Tarpeii clamant louis ac delubra coronant. lamque omnis pandunt portas; ruit undique laetum, Non sperata petens dudum sibi gaudia, uulgus. 745 Hi spectant, quo fixa loco tentoria regis Astiterint; hi, qua celsus,de sede uocatas Affatus fuerit turmas; ubi belliger Astur Atque ubi atrox Garamas saeuusque tetenderit Hammon. Corpora nunc uiua sparguntur gurgitis unda; 750 Nunc Anienicolis statuunt altaria nymphis. Tum festam repetunt, lustratis moenibus, urbem.

726 aflfata S effata uuJgo 735 nutuque OV metuque L uictumque F 736 uolentis Ch uolentes 0 737 corda]

coepta Schrader 738 Ac OV At LF 743 coronant Cm

J&jp. 38 749 Hammon Marsus aliique Hannon ChLFO amon V

SlLITTS ITAI.ICUS. II.

50 SILI ITALICI

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER TERTIUS DECIMUS.

Segne iter emenso uix dum Tarpeia uideri Culmina desierant, toruos cum uersus ad urbem Ductor Agenoreus uultus remeare parabat. Castra locat, nulla laedens ubi gramina ripa Tutia deducit tenuem sine nomine riuum 5

Et tacite Tuscis inglorius affluit undis. Hic modo primores socium, modo iussa deorum, Nunc sese increpitat: ^Dic o, cui Lydia caede Creuerunt stagna et concussa est Daunia tellus Armorum tonitru, quas exanimatus in oras 10

Signa refers? qui mucro tuum, quae lancea tandem Intrauit pectus? si nunc existeret alma Cartbago ante oculos, turrita celsa figura, Quas abitus, miles, causas, illaese, dedisses? "Imbres, o patria, et mixtos cum grandine nimbos 15 Et tonitrus fugio." procul hanc expellite, gentes, Femineam, Tyriae, labem, nisi luce serena Nescire ac liquida Mauortem agitare sub aethra/

Terror adhuc inerat superum ac redolentia in armis Fulmina et ante oculos irati pugna Tonantis. 20

Parendi tamen et cuicumque incumbere iusso Durabat uigor, ac, sensim dijQfusus ad oras, Signa reportandi crescebat in agmine feruor. Sic, ubi perrupit stagnantem calculus undam,

4 laedens] radens Heinsius lambens Blass, sed cf. Verg. Aen. VII. 809 5 Tutia LFV Tucia 0 Turia Cd (T. p. 213

et 214) 6 tacite OV tante LF 8 cui] tu 0 14 abitus FO habitus LV 15 grandine Cm Ep. 38 16 gentes Heinsius gentis S genti Drdkenborch 18 liquido S 22 diffusus V diffusis LF diffisus 0 — oras Blass (cf. u. 28) auris S

k

PUNICORUM LIBER XIII. 51

Exiguos format per prima uolumina gyros, 25

Mox, tremulum uibrans motu gliscente liquorem, Multiplicat crebros sinuati gurgitis orbes: Donec postremo laxatis circulus oris Contingat geminas patulo curuamine ripas. 29

At contra Argyripae prauum decus — inclita namque Semina ab Oenea ductoris stirpe trabebat Aetoli — Dasio fuit baud ignobile nomen — Laetus opum, sed clauda fides; seseque calenti Addiderat Poeno, Latiae diffisus habenae — Is, uoluens ueterum memorata antiqua parentum: 35 "^Longo, miles/ ait, ^quateret cum Teucria bello Pergama, et ad muros staret sine sanguine Mauors, Sollicitis Calchas — nam sic fortissimus heros Poscenti socero saepe inter pocula Dauno Narrabat memori Diomedes condita mente — 40

Sed Calcbas Danais, nisi clausum ex sedibus arcis Armisonae curent simulacrum auellere diuae, Non umquam affirmat Therapnaeis Ilion armis Cessurum, aut Ledae rediturum nomen Amyclas. Quippe deis uisum, ne cui perrumpere detur, 45

Effigies ea quas umquam possederit, urbes. Tum meus adiuncto monstratam euadit in arcem Tydides Ithaco et, dextra amolitus in ipso Custodes aditu templi, caeleste reportat Palladium ac nostris aperit mala Pergama fatis. 50

30 Argiripae prouum (errore typograpMeo) decus Ch 'ap, BrdkeriborcMum Argyripae prauum decus Ch ap. Burmanni Syll. III. ep. 387 {T. p. 209) — argyripa L agrippe FV agrippae 0 — paruum 0 proauum Bol^e 31 Oenea Ch ap, Burm. l, l. 0 enea LV aenaea F 32 Aetoli Dasio Heinsius Etolidas id L Aetolidas id F Etholidas id OV Autolidas id Ch (T. p. 211) Oetolidas inter uulgo Aetolos inter Liuineius Oeni- das inter Bausqueius 34 diffisus LO diflFusus FV 41 e V

47 monstratam] sacratam Schrader — euadit S euasit uulgo

48 Titydes L Tidides F Thetides 0 Tytides V — amolitus Gronov et Heinsius molitus S 50 male ed. Bom. 2 proJ)b. Heinsio aliisque

4*

52 SILI ITALICI

Nam postquam Oenotris fundauit finibus urbem, Aeger delicti, Phrygium placare colendo Numen et Iliacos parat exorare penatis. Ingens iam templum celsa surgebat in arce, Laomedonteae sedes ingrata Mineruae: 55

Cum medios inter somnos altamque quietem Nec celata deam et minitans Tritonia uirgo: "Non baec, Tydide, tantae pro laudis bonore Digna paras, non Garganus nec Daunia tellus Debentur nobis. quaere in Laurentibus aruis, 60

Qui nunc prima locant melioris moenia Troiae. Huc uittas castumque refer penetrale parentum." Quis trepidus monitis Saturnia regna capessit. lam Phryx condebat Lauinia Pergama uictor Armaque Laurenti figebat Troia luco. 65

Uerum ubi Tyrrheni peruentum ad fluminis undas Castraque Tydides posuit fulgentia ripa, Priamidae intremuere metu. tum, pignora pacis Praetendens dextra ramum canentis oliuae, Sic orsus Dauni gener inter murmura Teucrum: 70 'Tone, Anchisiade, memores irasque metusque; Quicquid ad Idaeos Xanthum Simoentaque nobis Sanguine sudatum Scaeaeque ad limina portae, Haud nostrum est; egere dei duraeque sorores. Nunc age, quod superest, cur non melioribus, aeui, 75 Ducimus auspiciis? dextras iungamus inermis. Foederis, en, haec testis erit." ueniamque precatus Troianam ostentat trepidis de puppe Mineruam. Haec ausos Celtas irrumpere moenia Romae Corripuit leto neque tot de milibus unum 80

Ingentis populi patrias dimisit ad aras.'

. 51 Nam CliS Sed uulgo, quodprdb. Brdkenborch 61 meliori Heinsius 62 uittas castumque Cm Ep. 38 intras castumque LV intras castrumque FO 67 ^. u. uncis inclusit Heinsiu^

68 pignore Ch 71 Anchisiada Heinsius 72 simoentaque F simeonthaque L simeontaque OV 76 inermes Cm Ep. 62

78 trepidus Ch 81 aras Ch

PUNICORUM LIBER XIII. 53

His fractus ductor conuelli signa maniplis Optato laetis abitu iubet. itur in agros, Diues ubi ante omnis colitur Feronia luco, Et sacer umectat Flauinia rura Capenas. 85

Fama est intactas longaeui ab origine fani Creuisse, in medium congestis undique donis, Immensum per tempus opes, lustrisque relictum Innumeris aurum, solo seruante pauore. Hac auidas mentes ac barbara corda rapina 90

Polluit atque armat contemptu pectora diuum. Auia tunc longinqua placent, quae sulcat aratro Ad freta porrectis Trinacria Bruttius aruis.

Dum Libys haud laetus Regina ad litora tendit, Uictor, summoto patriis a finibus hoste, 95

Fuluius infaustam Campana ad moenia clausis' Portabat faraam miserisque extrema mouebat. Tum prensans passim, cuicumque est nomen in armis: 'Dedecus hoc defende manu; cur perfida et urbi Altera Carthago nostrae post foedera rupta 100

Et missum ad portas Poenum, post iura petita Consulis alterni stat adhuc? et turribus altis Hannibalem ac Libycas expectat lenta cohortis?' Miscebat dictis facta et nunc robore celsas Educi turris, quis uinceret ardua muri, 105

Cogebat, nunc coniunctas astringere nodis Instabat ferroque trabes, quo frangeret altos Portarum postes quateretque morantia claustra. Hic latera intextus stellatis axibus agger, Hic grauida armato surgebat uinea dorso. 110

At postquam properata satis, quae commonet usus,j Dat sienum atque alacer scalis transcendere muros

84 ante omnis] annoso uel antiquo Heinsius 85 humectatLF inuectat OV — Flauinia Lat. Latinius (Bihl. prof. Bomae 1677) fluuialia S floralia Bothe 86 fani Cm Ep, 62 fauni S 90 Hac Ch Hanc V — ac] et 0 94 laetus] lentus Heinsius — regina S 98 Tum V Dum LFO 99 urbis Ch 101 Admissum hic p. 0 111 At ChL Ac FOV — commouet OV

54 SILI ITALICI

Imperat ac saeuis urbem terroribus implet: Cum subito dextrum ofFulsit conatibus omen.

Cerua fuit, raro terris spectata colore, 115

Quae candore niuem, candore anteiret olores. Hanc agreste Capys donum, cum moenia sulco Signaret, grato paruae mollitus amore, Nutrierat sensusque hominis donarat alendo. Inde exuta feram docilisque accedere mensis 120

Atque ultro blanda attactu gaudebat erili. Aurato matres assuetae pectine mitem Comere et umenti fluuio reuocare colorem. Numen erat iam cerua loci; famulamque Dianae Credebant, ac tura deum de more dabantur. 125

Haec, aeui uitaeque tenax felixque senectam Mille indefessos uiridem duxisse per aniios, Saeclorum numero Troianis condita tecta Aequabat; sed iam longo nox uenerat aeuo. Nam, subito incursu saeuorum agitata luporum, 130 Qui noctis tenebris urbem — miserabile bello Prodigium — intrarant, primos ad luminis ortus Extulerat sese portis pauidaque petebat Consternata fuga positos ad moenia campos. Exceptam laeto iuuenum certamine ductor 135

Mactat, diua, tibi — tibi enim haec gratissima sacra — Fuluius atque: 'adsis/ orat, 'Latonia, coeptis.'

Inde alacer fidensque dea circumdata clausis Arma mouet, quaque obliquo curuantur in orbem Moenia flexa sinu, spissa uallata corona 140

Alligat et telis in morem indaginis ambit. Dum pauitant, spumantis equi fera corda fatigans, Euehitur porta sublimis Taurea cristis

114 Tum Dausqueius — offalsit Cli effulsit S 115 terris] Teucris Heinsius 129 iam S enim uulgo — nox LFV deest in 0 mors uulgo nex Bothe 136 alterum tibi et haec

deerant in Col. teste JSeinsio — Mactat, diua, tibi, tibi enim hanc, gr. s. Heinsius et Lefebure 139 orbem] ore S 140 sinu] aitu Gronov 142 pauitans S — corda] colla uel terga Schrader

PUNICORUM LIBER XIIL 55

Bellator, cui Sidonius superare lacerto Ductor et Autololas dabat et Maurusia tela. 145

Is trepido ac lituum tinnitu stare neganti Imperitat uiolenter equo, postquam auribus hostis Uicinum sese uidet, et clamore propinquo: 'Claudius huic,' inquit — praestabat Claudius arte Bellandi et merita mille inter proelia fama — 150 'Huic/ inquit, ^solum, si qua est fiducia dextrae, Det sese campo atque ineat certamina mecum/

Una mora Aeneadae, postquam uox attigit auris, Dum daret auspicium iusque in certamina ductor: Praeuetitum namque et capital, committere Martem 155 Sponte uiris. erumpit ouans, ut Fuluius arma Imperio soluit, patulumque inuectus in aequor Erigit undantem glomerato puluere nubem. Indignatus opem ammenti socioque iuuare Expulsum nodo iaculum atque accersere uires 160 Taurea uibrabat nudis conatibus hastam. Inde ruens ira telum contorquet in auras. At non idem animus Rutulo; speculatur et omni

144 superare] parere Heinsius superante MarJcland et Schrader 144. 145 Sidoaios — Robur Withof 145 dabat Ch. deest uoedbulum in 0 146 ac lituum Cd (T. p. 215) alituum S et lituum Marsus — Is trepido lituum tinnitu Scaliger Is stre- pitu ac lituum tinnitu Burmann 147 Imperitat scr. Im-

peritans S — uiolentor OV, unde uiolentas edd. nonnullae 148 et Cd (T. p. 215) LFV ac 0 hnic Heinsius en Lefehure — uidet et] uidit Blass seruata u. 147 lectione Imperitans ; an scri- bendum: Imperitans — et clamare propinquum ? 149 huic LV hinc FO 151 Huic V Hinc LFO 153 attigit] accidit Drakenborch

154 iusque Liuineius usque Cc IJm. I. 3 S (T. p. 188) 153. 154 Una mora Aeneadae usque in certamina ductor Dum daret auspicium usque in certamina ductor Cc Em. I. 3

155 Praeuetitum Cm JEp. 62 F Praeuehitur LOV — namque et capital Cm l. l LF n. et capita OV (T. p. 224) 160 accer- sere Cd (cf. ad I. 264) 161 librabat Schrader 162 ruens] furens Heinsius amens uel errans Blass 163 At V Ac LFO — speculatur Liuineius aliique spectatur S, unde spectatur, ut Gronov spectatur in o. C. perlustrans Muperti speculatur in o. C, perlustrat Lefebure

56 SILI ITALICI

Corpore perlustrat, qua sit certissima ferro 164

In uulnus uia. nunc uibrat, nunc comprimit hastam

Mentiturque minas; mediam tunc transiit ictu

Parmam, sed grato fraudata est sanguine cuspis.

Tum strictum propere uagina detegit ensem.

Et iam ferrata rapiebat calce uolantem

Taurea cornipedem, fugiens minitantia fata. 170

At Rutulus leuior cedentis prendere terga

lam profugo rapidus fusis instabat habenis.

Utque metus uictum, sic ira et gloria portis

Uictorem immisit meritique cupido cruoris.

Ac dum uix oculis, uix credunt mentibus hostem 175

Confisum nullo comitante irrumpere tectis,

Per mediam propere trepidantum interritus urbem

Egit equum aduersaque euasit ad agmina porta.

Hinc ardore pari nisuque incurrere muris Ignescunt animi penetrataque tecta subire. 180

Tela simul flammaeque micant. tunc saxeus imber Ingruit, et summis ascendunt turribus hastae. Nec pronum audendi uirtutem excellere cuiquam; Aequarunt irae dextras. Dictaea per auras Tranat et in medium perlabitur urbis harundo. 185 Laetatur non hortandi, non plura monendi Fuluius esse locum. rapiunt sibi quisque laborem. Quos ubi tam erectos animi uidet, et super esse

165 librat Heinsius 166 Metiturque Bothe — transiit Ch (cf. Lachmann ad Lucr. IIL 1042 et L. Miiller d. r. m. p. 325) transigit LF transfigit OV — Mentitusque m. — transigit Hein' sius 167 fraudata] fundata S 168 deripit Burmann

(et sic cod. Tell.) 169 rapiebat] quatiebat Heinsius fodiebat Drakenborch 171 At Thilo Nec S — cedentia Heinsius — prendere Cm Ep. 62 prodere LF perdere OV 172 lam Bur-

mann et Thilo Nam S 178 auersaque Heinsius 182 et

miesae succedunt t. h. Markland JEp. crit. p. 42 — ascendunt] adduntur Heinsius accedunt uel funduntur Drakenbcrch desce- dunt Burmann adstantum Withof 183 audenti Buperti c. cod. Fut. — uirtutem LFO uirtute V audendi uirtutem extendere Hein- sius audenti uirtutem osiendere Burmann 188 Quam S — erectos] certos Schrader — animum OV 188 super esse scr. superesse S

PUNICORUM LIBER XIII. 57

Fortunae sibi quemque ducem, ruit impete uasto Ad portam magnaeque optat discrimina famae. 190 Tres claustra aequaeuo seruabant corpore fratres^ Quis delecta manus centeni cuique ferebant Excubias unaque locum statione tenebant. Forma ex his Numitor, cursu plantaque uolucri Praestabat Laurens, membrorum mole Taburnus. 195 Sed non una uiris tela: hic mirabilis arcu, Ille hastam quatere ac medicatae cuspidis ictu Proelia moliri et nudo non credere ferro, Tertius aptabat flammis ac sulphure taedas. Qualis Atlantiaco memoratur litore quondam 200

Monstrum Geryones immane tricorporis irae, Cui tres in pugna dextrae uaria arma gerebant. Una ignes saeuos, ast altera pone sagittas Fundebat, ualidam torquebat tertia cornum, Atque uno diuersa dabat tria uulnera nisu. 205

Hos ubi non aequis uariantes proelia consul Conspexit telis et portae limina circum Stragem ac perfusos subeuntum sanguine postis, Concitat intortam furiatis uiribus hastam. Letum triste ferens auras secat Itala taxus 210

Et, qua nudarat, dum fundit spicula ab alto, Arcum protendens, Numitor latus, ilia transit. At, non obsaepto contentus limine Martem Exercere, leuis bello, sed turbidus ausi, Uirrius incauto feruore eruperat amens 215

Reclusa in campum porta miseramque furori

189 Fortunae Marsus Fortunam S, unde fortasse Facto- rum scribendum (cf. Liv. XXII. 5. 7 sibi quisque dux adhorta- torque factus ad rem gerendam) Fortuitum uel super esse Fortunam Barth superasse Fortunam Bothe 190 optat] parat Heinsius 194 uolucris Ch 195 Taburnus Heinsius

laburnus S 199 armabat Burmann 202 pugnam Heinsius pugoas Lefebure (cf VII. 67) 208 ac Cd (T. p. 215) LF

et OV 218. 214 obsaepti — Exercere tenus ualli uel breui

uallo uel leui bello Heinsivs 215 intento 0

58 SILI ITALICI

Umcentum obtulerat pubem. ruit obuia in arma Scipio et oblatum metit insatiabilis agmen.

Tifata umbrifero generatum monte Calenum Nutrierant, audere trucem; nec corpore magno 220 Mens erat inferior. subsidere saepe leonem, Nudus inire caput pugnas, certare iuuenco Atque obliqua trucis deducere cornua tauri' Assuerat crudoque aliqua se attollere facto. Is, dum praecipites expellit Uirrius urbe, 225

Seu spreto, seu ne fieret mora, nudus in aequor Thorace exierat leuiorque premebat anhelos Pondere loricae et palautis uictor agebat. lamque Ueliternum media transegerat aluo, lam solitum aequali ludo committere equestris 230 Scipiadae pugnas Marium tellure reuulso Perculerat saxo. miser implorabat amicum Cum gemitu expirans, scopulusque premebat hiantem. Sed, ualidas saeuo uires duplicaute dolore, Effudit lacrimas pariter cornumque sonanteui 235 Scipio, solamen properans optabile in armis Hostem prostrato morientem ostendere amico. Tranauit, uolucris liquidas ceu scinderet auras, Hasta uiri pectus rupitque immania membra. Quanta est uis agili per caerula summa Libumae, 240 Quae, pariter quotiens reuocatae ad pectora tonsae Percussere fretum, uentis fugit ocior et se, Quam longa est, uno remorum praeterit ictu.

Ascanium Uolesus, proiectis ofius armis, Quo leuior peteret muros, per aperta uolantem 245 Assequitur planta. deiectum protinus ense

219 Sifata OV 221 subsidere] sibi subdere Barth

224 aliqua Ch obliqua F oblique LOV — facto ChF fato LOV 231 marium V macium LO matium F — repulso F 232 Per- tulerat S 235 Effundit OV 238 uolucris liquidas S 1. u.

uulgo — Bcinderet OV findere LF 240 Quantaue uis —

Liburnae est Bothe 241 tonsae] muse L 246 desectum

Heinsius

PUNICORUM LIBER XIII. 59

Ante pedes domini iacuit caput; ipse secutus

Corruit ulterior procursus impete truncus.

Nec spes obsessis ultra reserata tueri

Moenia. conuertunt gressus recipique precantis 250

Infandum! excludunt socios. tum cardine uerso

Obnixi torquent obices, munimina sera.

Acrius hoc instant Itali clausosque fatigant.

Et, ni caeca sinu terras nox conderet atrO;

Perfractae rapido patuissent milite portae. 255

Sed non in requiem pariter cessere tenebrae. Hinc sopor impauidus, qualem uictoria mouit; At Capua, aut maestis ululantum flebile matrum Questibus, aut gemitu trepidantum exterrita patrum, Tormentis finem metamque laboribus orat. 260

Mussat perfidiae ductorque caputque senatus Uirrius, a Poeno nullam docet esse saluteiti, Uociferans, pulsis uiuendi e pectore curis: 'Speraui sceptra Ausoniae pepigique, sub armis Si dexter Poenis deus et Fortuna fuisset, 265

Ut Capuam Iliaci migrarent regna Quirini; Qui quaterent muros Tarpeiaque moenia, misi; Nec mihi poscendi uigor afuit, alter ut aequos Portaret fasces nostro de nomine consul. Hactenus est uixisse satis; dum copia noctis, 270

Cui cordi comes aeterna est Acherontis ad undam Libertas, petat ille meas mensasque dapesque;

247 latuit OV 250 precantea Ch petentis LF petentes 0 pecentis V 251 tum] qui Ruperti nam nos 262 seraChS serae uulgo, quod proh. DraJcenborch qui obicis legere uult — muni- mina ahena Barth munimina saeua Burmann et Buperti — Obnixi intorquent obicis munimen ahenae Heinsius 255 rapido S rabido uulgo 256 pariles Heinsius 257 mouit ChV

nouit LFO fouit Heinsius 258 Aut S 261 Mutat Bothe — Mussat perfidia, et d. uel ut d. uel Mussat perfidiae structorque Heinsius 268 Nec — afuit — aequos Cm Ep. 62 Hoc —

affuit S (T. p. 238) 270 Hactenus e. u. satis, dum c. noctis alii distinguunt — noctis] mortis uel uoti est Heinsius

60 SILI ITALICi;

Et, uictus mentem fuso per membra Lyaeo Sopitoque necis morsu, medicamina cladis Hauriat ac placidis exarmet fata uenenis.' 276

Haec ait et turba repetit comitante penatis.

Aedibus in mediis consurgens ilice multa Extruitur rogus, hospitium commune peremptis. Nec uulgum cessat furiare dolorque pauorque. Nunc menti Decius serae redit, et bona uirtus 280 Exilio punita truci. despectat ab alto Sacra Fides agitatque uirum fallacia corda. Uox occulta subit, passim diffusa per auras; ^Foedera, mortales, ne saeuo rumpite ferro, Sed castam seruate Fidem. fulgentibus ostro 285

Haec potior regnis. dubio qui fraugere rerum Gaudebit pacta ac tenuis spes linquet amici, Non illi domus, aut coniux, aut uita manebit Umquam expers luctus lacrimaeque. aget, aequore semper Ac tellure premens, aget aegrum nocte dieque 290 Despecta ac uiolata Fides.' Adit omnia iamque Concilia ac mensas contingit et, abdita nube, Accumbitque toris epulaturque improba Erinys. Ipsa etiam Stygio spumantia pocula tabo Porrigit et large poenas letumque ministrat. 295

Uirrius interea, dum dat penetrare medullas Exitio, ascenditque pyram atque amplexibus haeret lungentum fata et subici iubet ocius ignis.

Stringebant tenebrae metas, uictorque ruebat. lamque superstantem muro sociosque Milonem 300 Uoce attollentem pubes Campana uidebat. Pandunt attoniti portas trepidoque capessunt

273 uinctus Heinsius 275 ac Cd (T. p. 215) et 0

280 decius serae LF serae decius OV 281 Exitio Schrader

283 auras LF aures OV 284 rumpere L 286 dubia L

287 at OV — linquit F 291 Dispecta S — omina L —

namque Cd (T. p. 215) 292 continget OV 296 dat Cm

Ep. 62 297 ascendit om. qne F 298 lungentum Cm l. l LF lungent tum OV — subici Ch

PUNICORUM LIBER XIII. 61

Castra inimica gradu, quis leto auertere poenas Defuerant animi. patet urbs, confessa furorem, Et reserat Tyrio maculatas hospite sedes. 305

Matronae puerique ruunt maestumque senatus Concilium nullique hominum lacrimabile uulgus. Stabant innixi pilis exercitus omnis Spectabantque uiros, et laeta et tristia ferre Indocilis, nunc propexis in pectora barbis 310

Uerrere humum, nunc foedantis in puluere crinem Canentem et turpi lacrima precibusque pudendis Femineum tenues ululatum fandere in auras.

Atque ea dum miles miratur inertia facta Expectatque ferox sternendi moenia signum, 315

Ecce repens tacito percurrit pectora sensu Religio et saeuas componit numine mentis, Ne flammam taedasque uelint, ne templa sub uno In cinerem traxisse rogo. subit intima corda, Perlabens sensim, mitis deus. ille superbae 320

Fundamenta Capyn posuisse antiquitus urbi, Non cuiquam uisus, passim monet; ille refusis In spatium immensum campis habitanda relinqui Utile tecta docet. paulatim atrocibus irae Languescunt animis, et uis mollita senescit. 325

Pan loue missus erat, seruari tecta uolente Troia, pendenti similis Pan semper et imo Uix uUa inscribens terrae uestigia cornu. Dextera lasciuit caesa Tegeatide capra Uerbera laeta mouens festo per compita coetu. 330 Cingit acuta comas et opacat tempora pinus, Ac parua erumpunt rubicunda cornua fronte;

3u4 Defuerunt Heinsius 307 illacrimabile uel multisque li. lacr. Dausqueius 310 nunc] ierat OV — propexis V pro- pensis L propessis F propeis 0 311 Uertere OV 319 traxisse Cm Ep. 62 3^7 similis V simili LFO — imo Ch uno S

unco Barth 330 festo — coetu scr. festa — cauda S

festo — ludo Heinsius festo — cursu uel saltu Muperti festa — causa Blass 331 opacat Cm Ep. 62 332 fronde S

Q2 SILI ITALICI

Stant aures, imoque cadit barba hispida mento.

Pastorale deo baculum, pellisque sinistrum

Uelat grata latus tenerae de corpore dammae. 335

Nulla in praeruptum tam prona et inhospita cautes,

In qua non, librans corpus similisque uolanti,

Cornipedem tulerit praecisa per auia plantam.

Interdum inflexus medio nascentia tergo

Respicit arridens birtae ludibria caudae. 340

Obtendensque manum solem inferuescere fronti

Arcet et umbrato perlustrat pascua uisu.

Hic, postquam mandata dei perfecta malamque

Sedauit rabiem et permulsit corda furentum,

Arcadiae uolucris saltus et amata reuisit 345

Maenala; ubi, argutis longe de uertice sacro

Dulce sonans calamis, ducit stabula omnia cantu.

At legio Ausonidum, flammas ductore iubente Arceri portis stantisque relinquere muros, — Mite decus mentis — condunt ensesque facesque. 350 Multa deum templis domibusque nitentibus auro Egeritur praeda, et uictus alimenta superbi, Quisque bonis periere, uirum de corpore uestes Femineae, mensaeque alia tellure petitae, Poculaque Eoa luxum irritantia gemma. 365

Nec modus argento, caelataque pondera facti Tantum epulis auri, tum passim corpora longo Ordine captiua, et domibus deprompta talenta, Pascere longinquum non deficientia bellum, Immensique greges famulae ad conuiuia turbae. 360

Fuluius, ut finem spoliandis aedibus, aere

333 imoque Cm l. l. imaque m. 2 in lacunam insertum et suprascr. simoque F (quod coni. Heinsius) sumoque L summo- que OV (T. p. 233) 336 grata] rapta Heinsius Graia Bothe — damnae LF damne V dampne 0 337 In quam Lefebure

344 permulsit Cm Z. l. 346 longe] Tegeae Heinsius 347 sonans Heinsius et Bentley sonant S sonat uulgo 365 Pocula om. que OV — oea S — luxum] lucem Blass 360 gregis Nicander aliique — conuiuia L comunia FO coia V

PUNICORUM LIBEK XIII. 63

Belligero reuocante, dedit, sublimis ab alto

Suggestu, magnis fautor non futilis ausis:

'Lanuuio generate/ inquit, ^quem Sospita luno

Dat nobis, Milo, Gradiui cape uictor honorem, 365

Tempora murali cinctus turrita corona.'

Tum sontes procerum meritosque piacula prima

Acciet et iusta punit commissa securi.

Hic atrox uirtus — nec enim occuluisse probarim Spectatum uel in hoste decus — clamore feroci 370 Taurea: 'Tune,' inquit, ^ferro spoliabis inultus Te maiorem anima? et iusso lictore recisa Ignauos cadet ante pedes fortissima ceruix? Haud umquam hoc uobis dederit deus.' Inde, minaci Obtutu toruum contra et furiale renidens, 375

Bellatorem alacer per pectora transigit ensem. Cui ductor: 'Patriam moriens comitare cadentem. Qui nobis animus, quae dextera cuique uiritim, Decernet Mauors. tibi, si rebare pudendum lusta pati, licuit pugnanti occumbere letum.' 380

Dum Capua infaustam luit haud sine sanguine culpam, Interea geminos terra crudelis Hibera Fortuna abstulerat, permiscens tristia laetis, Scipiadas, magnumque decus magnumque dolorem. Forte Dicarchea iuuenis dum sedit in urbe 385

Scipio, post belli repetens extrema penatis, Huc tristis lacrimas et funera acerba suorum

363 tautor] auctor Scaliger dliique 364 Lanuuio Ch et F m. 2 (T. p. 233) lanuino L Lauino 0 Lauinno V — hospita S 366 cinctus Cm Ep. 62 368 Acciet S Acciit uulgo — iusta] infra S stricta Blass 369 uirtus] uisu Bentley — probarim Cm Ep. 62 precarim Ch (T. p. 211) precarum LO piocarum V prae- clarum F ex corr. (T. p. 234) probatum uulgo probatur MarJc- land 371 tune Cm l. l. LF tunc OV — spoliabis] uiolabia

Bentley 372 anima scr. animam S — iusso] uiso OV 374 uobis Cm l. l. nobis V 376 transfigit OV 378 cuique Gronov et Heinsius quidue S quidue uiri sim Withof quaeue uiritim uel quidue uirilis Buperti 379 Decreuit Blass 381 infaustum OV 385 dum sedit] consedit Marsus dliique tum sedit Heinsius

64 SILI ITALICI

Fama tulit. duris quamquam non cedere suetus, Pulsato lacerat uiolenter pectore amictus. Non comites tenuisse ualent, non ullus honorum 390 Militiaeue pudor. pietas irata sinistris Caelicolis furit atque odit solatia luctus. lamque dies iterumque dies absumpta querelis. Uersatur species ante ora oculosque parentum. Ergo excire parat manis animasque suorum 395

Alloquioque uirum tantos mulcere dolores. Hortatur uicina palus, ubi signat Auerni Squalentem introitum stagnans Acherusius humor. Noscere uenturos agitat mens protinus annos.

Sic ad Cymaeam, quae tum sub nomine Phoebi 400 Autonoe tripodas sacros antrumque tenebat, Fert gressus iuuenis consultaque pectoris aegri Pandit et aspectus orat contingere patrum. Nec cunctata diu uates: 'Mactare repostis Mos umbris/ inquit, ^consueta piacula nigras 405

Sub lucem pecudes reclusaeque abdere terrae Manantem iugulis spirantum caede cruorem. Tunc populos tibi regna suos pallentia mittent. Cetera, quae poscis, maiori uate canentur. Namque tibi Elysio repetita oracula campo 410

Eliciam ueterisque dabo inter sacra Sibyllae Cernere fatidicam Phoebei pectoris umbram. Uade, age et, a medio cum se nox humida cursu Flexerit, ad fauces uicini castus Auerni Duc praedicta sacris duro placamina Diti. 416

Mella simul tecum et puri fer dona Lyaei.

Hoc alacer monitu et promissae nomine uatis, Apparat occulto monstrata piacula coepto.

389 Pulsata S 399 h. u. Bothe post u. 396 poni uuU

400 Sed 0 — Cymaeam ChL crimeam F crineam OV — numine Heinsius 401 Autone LOV Actonite F 404 cunctata]

cunctam S 405 Mos Ch 406 Sub] Sed S — addere LFO adere V 413 humida] uiuida L

PUNICORCTM LIBER XIII. 65

Inde, ubi nox iussam procedens contigit horam,

Et spatia aequarunt tenebras transacta futuras, 420

Consurgit stratis pergitque ad turbida portae

Ostia Tartareae; penitus quis abdita uates

Promissa implerat Stygioque sedebat in antro.

Tum, qua se primum rupta tellure recludit

Inuisus caelo specus atque eructat acerbam 425

Cocyti laxo suspirans ore paludem,

Inducit iuuenem ferroque cauare refossam

Ocius urget humum atque, arcanum murmur anhelans,

Ordine mactari pecudes iubet. ater operto

Ante omnis taurus regi, tum proxima diuae 430

Caeditur Hennaeae casta ceruice iuuenca.

Inde tibi, Allecto, tibi, numquam laeta Megaera,

Corpora lanigerum procumbunt lecta bidentum.

Fundunt mella super Bacchique et lactis honorem.

^Sta, iuuenis, faciemque, Erebo quae surgit ab omni,'

Exclamat uates, ^patere. accedentia cerno 436

Tartara et ante oculos assistere tertia regna.

Ecce ruunt uariae species, et quicquid ab imo

Natum hominum extinctumque chao est' — iam cuncta

uidebat, Cyclopas Scyllamque et pastos membra uirorum 440 Odrysiae telluris equos — ^contende tueri Eductumque tene uagina interritus ensem. Quaecumque ante animae tendent potare cruorem, Dissice, dum castae procedat imago Sibyllae. Interea cerne, ut gressus inhumata citatos 445

Fert umbra et properat tecum coniungere dicta; Cui datur ante atros absumpti corporis ignes,

422 addita LF adita OV (cf. u. 406) 425 InuiBua ChS

Inuisum uulgo 429 acer OV — operto FO aperto LV

430 dum S 431 Hennaeae Ch ethneeL aethnaeae F hennae- aeque 0 hennee V 434 h. u. Lefebure post u. 431 poni uult 435 Sta, ut coni. D. Heinsius FOV (in Y m. 2 corr. in Stat^ Stat L 439 uidebis Buperti — nam c. uolebam Bothe

444 Dissice Ch Discite 0 — precedat S 445 inhumacia L

inhumantia F inhumana OV 446 Fert OV Est LF

SllilUS iTALictrs II. 6

66 SILI ITALICI

Sanguine non tacto, solitas effundere uoces.' Aspicit et subito turbatus Scipio uisu; ^Quinam te, qui casus/ ait, Mux maxime, fessae 450 Eripuit patriae, cum talis horrida poscant Bella uiros? nec enim dextra concesserit ulli Appius, aut astu. decimum lux rettulit ortum, Ut te, cum Capua remearem, uulnera uidi Mulcentem, hoc uno maestum, quod adire nequires 455 Saucius ad muros et Martis honore careres.'

Contra quae ductor: ^Fesso mihi proxima tandem Lux gratos Phaethontis equos auertit et atris Aeternum demisit aquis. sed lenta meorum, Dum uanos ritus cura et sollemnia uulgi 460

Exequitur, cessat flammis imponere corpus, Ut portet tumulis per longum membra paternis. Quod te per nostri Martis precor aemula facta, Arce, quae putris artus medicamina seruant, Daque uago portas quamprimum Acherontis adire.' 465

Tunc iuuenis: ^Gens o ueteris pulcherrima Clausi, Haud ulla ante tuam, quamquam non parua fatigent, Curarum prior extiterit. namque ista per omnis Discrimen seruat populos uariatque iacentum Exequias tumuli et cinerum sententia discors. 470 Tellure — ut perhibent, is mos antiquus — Hibera Exanima obscoenus consumit corpora uultur. Regia cum lucem posuerunt membra, probatum est Hyrcanis adhibere canes. Aegyptia tellus Claudit odorato post funus stantia saxo 475

460 quis F 459 dimiait Cd (T, p. 215) 464 putres

Dausqueius et Heinsius patris CliS {cf. III. 643) patriis uulgo Phariis Barth 466 Tum OV — Clausi Marsus claudi LFO

dandi V 467 tuam] mihi uel animum (mutata distinctione)

JSeinsius tui hanc WitTiof 468. 469 nam iusta — seruant

Liuineius 471 sic distinxit Withof Tellure (ut perhibent) is m. a. Hibera uulgo 472 Exanima FV Examina LO 474 Hyrca- nu8 0 Hyrcanas V 475 adorato — saxo Bothe honorato — saxo uel Condit odorato — succo Schrader odorato — taxo D. Hein- sius od. gypso uel odorata — capsa Burmann

PUNICORUM LIBER XIII. 67

Corpora et a mensis exanguem haud separat umbram. Exhausto instituit Pontus uacuare cerebro Ora uirum et longum medicata reponit in aeuum. Quid, qui reclusa nudos Garamantes harena Infodiunt? quid, qui saeuo sepelire profundo 480

Exanimos mandant Libycis Nasamones in oris ? At Celtae uacui capitis circumdare gaudent Ossa, nefas, auro ac mensis ea pocula seruant. Cecropidae ob patriam Mauortis sorte peremptos Decreuere simul communibus urere flammis. 485

At gente in Scythica suffixa cadauera truncis Lenta dies sepelit, putri liquentia tabo.'

Talia dum memorant, umbra ueniente Sibyllae, Autonoe: 'Finem hic/ inquit, ^sermonibus adde Alternis. haec, haec ueri secunda sacerdos; 490

Cui tantum patuit rerum, quantum ipse negarit Plus nouisse deus. me iam comitante tuorum Tempus abire globo et pecudes imponere flammis.'

At grauida arcanis Cymes anus attigit ore Postquam sacrificum delibauitque cruorem, 495

In decus egregiae uultus intenta iuuentae: 'Aetherea fruerer cum luce, haud segniter,' inquit, 'pymaeo populis uox nostra sonabat in antro. Tum te permixtum saeclis rebusque futuris Aeneadum cecini. sed non sat digna mearum 500 Cura tuis uocum. nec enim conquirere dicta, Aut seruare fuit proauis sollertia uestris. Uerum age, disce, puer, quando cognoscere cordi est,

477 Pontus] Poenus uel Parthus Schrader 478 medi-

cata Ch mecchata L mechiata m. 2 corr. in mercata F mer- cata OV 483 ac] et OV 486 Ac S 487 tabe Heinsius 488 ueniente] uehemente F, ut saepius 491 quanto Barth

prob. Bothe 494 Cymes] crynes L crines FOV (cf. VIII. 531) Cymeias Heinsius — anus V auus LFO 498 Cymeo L

Crinaea F Crineo OV 499 Tum S Tunc uulgo — promissum Bothe 500 cecini L cecum F tecum OV 503 quando V

quo FO quoniam Ch quomodo L (cf. u. 519)

5*

68 SILI ITALICI

lam tua deque tuis pendentia Dardana fatis. Namque tibi cerno properatum oracula uitae 505

Hinc petere et patrios uisu contingere manis. Armifero uictor patrem ulcisceris Hibero, Creditus ante annos Marti, ferroque resolues Gaudia Poenorum et missum laetabere bello Omen, Hiberiacis uicta Carthagine terris. 510

Maius ad imperium posthac capiere, nec ante lupiter absistet cura, quam cuncta fugarit In Libyam bella et uincendum duxerit ipse Sidonium tibi rectorem. pudet urbis iniquae, 514

Quod post haec decus hoc patriaque domoque carebit.' Sic uates gressumque lacus uertebat ad atros.

Tum iuuenis: ^Quaecumque datur sors durior aeui, Obnitemur/ ait, ^culpa modo pectora cessent. Sed, te oro, quando uitae tibi causa labores Humanos iuuisse fuit, siste, inclita uirgo, 520

Paulisper gressum et nobis manisque silentum Enumera Stygiaeque aperi formidinis aulam.'

Annuit illa quidem, sed: 'Non optanda recludis Regna/ ait. ^hic tenebras habitant uolitantque per umbras Innumeri quondam populi. domus omnibus una. 525 In medio uastum late se tendit inane; Huc, quicquid terrae, quicquid freta et igneus aer Nutriuit primo mundi genitalis ab aeuo, — Mors communis agit — descendunt cuncta; capitque Campus iners, quantum interiit restatque futurum. 630 Cingunt regna decem portae: quarum una receptat Belligeros, dura Gradiui sorte creatos. Altera, qui legis posuere atque inclita iura

505 cerno OV terno LF — properandum Scaliger propostum Bentley 507 Armiferi — Hiberi Bothe 508 martem S

511 posthac ChLF post haec OV — rapiere Heinsius 515.post hoc decus p. 0 517 Dum Ch Cum Heinsius 519 quando V quomodo LFO (T. p. 242) 523 Adnuit F Adimit L Adiuuit 0 Audiit ^f m. 2 in lacunam insert. 527 aer S aether uulgo

532 duraj cruda Heinsius — crematos Lefcbure necatos Muperti

PUNICORUM LIBER XIII. 69

Gentibus et primas fundarunt moenibus urbes. Tertia ruricolas, Cereris iustissima turba 533

Quae uenit ad manis et fraudum illaesa ueneno. Exin, qui laetas artis uitaeque colendae Inuenere uiam nec dedignanda pareuti Carmina fuderunt Phoebo, sua limina seruant. Proxima, quos uenti saeuaeque hausere procellae, 540 Naufraga porta rapit; sic illam nomine dicunt. Finitima liuic noxa grauido et peccasse fatenti Uasta patet populo. poenas Rhadamanthus in ipso Expetit introitu mortemque exercet inanem. Septima femineis reseratur porta cateruis, 545

Umentis ubi casta fouet Proserpina lucos. Infantum binc gregibus uersasque ad funera taedas Passis uirginibus turbaeque in limine lucis Est iter extinctae, et uagitu ianua nota. Tum, seducta loco et laxata lucida nocte, 550

Claustra nitent, quae secreti per limitis umbram Elysios ducunt campos; hic turba piorum, Nec Stygio in regno, caeli nec posta sub axe; Uerum, ultra Oceanum sacro contermina fonti, Lethaeos potat latices, obliuia mentis. 555

Extrema hinc, auro fulgens, iam lucis honorem Sentit et admoto splendet ceu sidere lunae. Hac animae caelum repetunt ac mille peractis, Oblitae Ditem, redeunt in corpora lustris. Hac passim nigrum pandens Mors lurida rictum 560 Itque reditque uias et portis omnibus errat.

Tum iacet in spatium sine corpore pigra uorago

535 certissima F 539 limina FV lumina LO — seruent OV 541 capit Buchwald 542 hinc OV 546 Umentes Ch —

Uiuentis ubi V Uiuentis tibi 0 Humentibus L Umentibus F — Lucentes Barth Uuentes Heinsius Liuentes uulgo, quod proh. Buperti 554 contermina Cm Ep. 78 LF coteamina (sed r

supra a scr.) V certamina 0 (T. p. 243) 555 latices OV laties (sed c suprascr.) F lacies L 557 Sentis L 560 Hac Ch

Has S

70 SILI ITALICI

Limosique lacus; large exundantibus urit

Ripas saeuus aquis Phlegethon et, turbine anbelo

Flammarum resonans, saxosa incendia torquet. 565

Parte alia torrens Cocytos sanguinis atri

Uerticibus furit et spumanti gurgite fertur.

At, magnis semper diuis regique deorum

lurari dignata palus, picis horrida riuo,

Fumiferum uoluit Styx inter sulphura limum. 570

Tristior his Acheron sanie crassoque ueneno

Aestuat et, gelidam eructans cum murmure harenam,

Descendit nigra lentus per stagua palude.

Hanc potat saniem non uno Gerberus ore.

Haec et Tisiphones sunt pocula, et atra Megaera 575

Hanc sitit, ac nuUo rabies restinguitur haustu.

Ultimus erumpit lacrimarum fontibus amnis

Ante aulam atque aditus et inexorabile limen.

Quanta cohors, omni stabulante per atria monstro, Excubat et manis permixto murmure terret! 580

Luctus edax Maciesque, malis comes addita morbis, Et Maeror pastus Fletu et sine sanguine Pallor Curaeque Insidiaeque atque hinc queribunda Senectus, Hinc angens utraque manu sua guttura Liuor Et, deforme malum ac sceleri procliuis, Egestas 585 Errorque infido gressu et Discordia gaudens Permiscere fretum caelo; sedet ostia Ditis Centenis suetus Briareus recludere palmis Et Sphinx, uirgineos rictus infecta cruore, Scyllaque Centaurique truces umbraeque Gigantum. 590 Cerberus hic ruptis peragrat cum Tartara uinclis,

563 large et exundantibus LOV large ex exund. F late exund. uulgo 568 At OV Ac LF 569 picis] piu L

672 calidam Schrader 573 pigra Schrader 574 potat Cm Ep. 78 576 Hanc Blass Hinc Cm Z. Z. S — restinguitur Cm

l. l. LF extiuguitur OV 579 Quanta Ch — atria ChS auia

uulgo 583 senecte L 585 ac delendum censet Heyne ad Verg. Ae. VI. 276 587 sedet, ut coni. Liuineius LF sed et OV 638 suetus] ausus Schrader 590 Cyllaque L

PUNICORUM LIBER XIII. 71

Non ipsa Allecto, non feta furore Megaera Audet adire ferum, dum fractis mille catenis Uiperea latrans circumligat ilia cauda.

Dextra uasta comas nemorosaque brachia fundit 595 Taxus, Cocyti rigua frondosior unda. Hic dirae uolucres pastusque cadauere uultur Et multus bubo ac sparsis strix sanguine pennis Harpyiaeque fouent nidos atque omnibus haerent Condensae foliis; saeuit stridoribus arbor. 600

Has inter formas coniux lunonis Auernae, Suggestu residens, cognoscit crimina regum. Stant uincti, seroque piget sub iudice culpae; Circumerrant Furiae Poenarumque omnis imago. Quam uellent numquam sceptris fulsisse superbis! 605 Insultant duro imperio non digna nec aequa Ad superos passi manes; quaeque ante profari Non licitum uiuis, tandem permissa queruntur. Tunc alius saeuis religatur rupe catenis, Ast alius subigit saxum contra ardua montis, 610 Uipereo domat hunc aeterna Megaera flagello. Talia letiferis restant patienda tyrannis. — Sed te maternos tempus cognoscere uultus, Cuius prima uenit non tardis passibus umbra/

Astabat fecunda louis Pomponia furto. 615

Namque ubi cognouit Latio surgentia bella Poenorum Uenus, insidias anteire laborans lunonis, fusa sensim per pectora patrem Implicuit flamma. quae ni prouisa fuissent, Sidonia Iliacas nunc uirgo accenderet aras. 620

Ergo ubi gustatus cruor, admonuitque Sibylla

592 nec feta V 593 tractis Schrader 595 numerosa- que Heinsius 600 arbor V ardor LFO 603 iuncti L —

seraeque Heinsius 604 Poenarumque Buperti poen. uulgo

611 alterna Heinsius inferna Sehrader 612 facienda OV

613 cognosceret L 615 secunda L 617 laborant L

618. 619 fusam — patri — flammam JRuperti 620 Sidonis

Heinsius — ascenderet arces Blass

72 SILI ITALICI

Et dedit alternos ambobus noscere nultus, Sic iuuenis prior: ^O magni mihi numinis instar, Cara parens, quam, te ut nobis uidisse liceret, Optassem Stygias uel leto intrare tenebras. 625

Quae sors nostra fuit, cui te, cum prima subiret, Eripuit sine honore dies et funere carpsit?' Excipit his mater: ^Nullos, o nate, labores Mors habuit nostra; aetherio dum pondere partum Exsoluor, miti dextra Cyllenia proles 630

Imperio louis Elysias deduxit ad oras Attribuitque paris sedes, ubi magna moratur Alcidae genetrix, ubi sacro munere Leda. Uerum age, nate, tuos ortus, ne bella pauescas Ulla, nec in caelum dubites te attollere factis, 635 Quando aperire datur nobis, nunc denique disce. Sola die caperem medio cum forte petitos Ad requiem somnos, subitus mihi membra ligauit Amplexus, non ille, meo ueniente marito, Assuetus facilisque mihi; tum luce corusca, 640

Implebat quamquam languentia lumina somnus, Uidi, crede, louem. nec me mutata fefellit Forma dei, quod, squalentem conuersus in anguem, Ingenti traxit curuata uolumina gyro. Sed mihi post partum non ultra ducere uitam 645 Concessum. heu, quantum gemui, quod spiritus ante, Haec tibi quam noscenda darem, discessit in auras!' His alacer coUa amplexu materna petebat; Umbraque ter frustra per inane petita fefellit.

Succedunt simulacra uirum concordia, patris 650 Unanimique simul patrui. ruit ipse per umbram, Oscula uana petens, iuuenis fumoque uolucri

625 intrasse F 627 carpsit] mersit Bentley, sed cf. V. 591 629 partum Ch patrum F — partu Marsus aetherei - partus Heinsius 630 Exsolnor Ch 631 in] ad 0 635 ne OV — attollere S toUere uulgo 636 nobiscum denique Ch 640 co- ruscas Ch , unde coruscans Heinsius coruscum Lefehure 641 somno S 646 gemui L gemini FO ge . . . V

PUNICORUM LIBER XIII. 73

Et nebulis similes animas apprendere certat. 'Quis te, care pater, quo stabant Itala regna, Exosus Latium deus abstulit? hei mibi! nam cur 655 Ulla fuere adeo, quibus a te saeuus abessem, Momenta? opposito mutassem pectore mortem. Quantos funeribus uestris gens Itala passim Dat gemitus! tumulus uobis, censente senatu, Mauortis geminus surgit per gramina campo.' 660 Nec passi plura, in medio sermone loquentis Sic adeo incipiunt. prior haec genitoris imago: ^lpsa quidem uirtus sibimet pulcherrima merces; Dulce tamen uenit ad manis, cum gloria uitae Durat apud superos, nec edunt obliuia laudem. 665 Uerum age, fare, decus nostrum, te quanta fatiget Militia. heu, quotiens intrat mea pectora terror, Cum repeto, quam saeuus eas, ubi magna pericla Contingunt tibi! per nostri, fortissime, leti Obtestor causas, Martis moderare furori. 670

Sat tibi sint documenta domus! octaua terebat Arentem culmis messem crepitantibus aestas, Ex quo cuncta mihi calcata meoque subibat Germano deuexa iugum Tartessia tellus. Nos miserae muros et tecta renata Sagunto, 675

Nos dedimus Baetem nullo potare sub hoste; Nobis indomitus conuertit terque quaterque Germanus terga Hannibalis. pro barbara numquam Impolluta fides! peterem cum uictor adesum Cladibus Hasdrubalem, subito uenale, cohortes 680 Hispanae, uulgus, Libyci quas fecerat auri

654 quod stabant Ch 656 scaeuus uel laeuus Bothe

659 uobis OV nobis LF 661 passim F — plures medio Ch, tmde plura, et m. Heinsius 670 causa Ch, unde causam

Heinsius casus Schrader — sudore F 671 sint Ch sunt 0

674 lugum V lugam 0 — tartesia OV 676 baetem LO

baetym F betem V 681 libici OV libya L libia F — auri S Libyco — auro uulgo Libyco quas ceperat auro Schrader et Huperti, qui et emerat coni. Libyae (Libyum nos) qu. f. auro Blass

74 SILI ITALICI

Hasdrubal, abrupto liquerunt agmine signa.

Tunc hostis socio desertos milite, multum

Ditior ipse uiris, spisso circumdedit orbe.

Non segnis nobis nec inultis, nate, peracta est 685

Illa suprema dies, et laude inclusimus aeuum/

Excipit inde suos frater coniungere casus: ^Excelsae turris post ultima rebus in artis Subsidium optaram supremaque bella ciebam. Fumantis taedas ac lata incendia passim 690

Et mille iniecere faces. nil nomine leti De superis queror. haud paruo data membra sepulcro Nostra cremauerunt in morte baerentibus armis. Sed me luctus habet, geminae ne clade ruinae Cesserit affusis oppressa Hispania Poenis.' 695

Contra quae iuuenis turbato fletibus ore: *Di, quaeso, ut merita est, dignas pro talibus ausis Carthago expendat poenas. sed continet acris Pyrenes populos, qui, uestro Marte probatus, Excepit fessos et notis Marcius armis 700

Successit bello. fusos quoque fama ferebat Uictores acie, atque exacta piacula caedis.' His laeti rediere duces loca amoena piorum, Prosequiturque oculis puer adueneratus euntis.

lamque aderat multa uix agnoscendus in umbra 705 Paulus et epoto fundebat sanguine uerba: 'Lux Italum, cuius spectaui Martia facta, Multum uno maiora uiro, descendere nocti Atque habitanda semel subigit quis uisere regna?' Cui contra talis effundit Scipio uoces: 710

^Armipotens ductor, quam sunt tua fata per urbem Lamentata diu! quam paene ruentia tecum Traxisti ad Stygias Oenotria tecta tenebras.

684 Ductor F 685 est om. 0 686 et] at uel sed

Drakenhorch — laudi iudulsimus Heinsius 700 marcius V

martius 0 maretius LF 702 caedis] ceptis L 708 nocti Cm IJp. 78 nosci LF nosti OV 710 Cui Cm l. l. Qui 0 713 tecta] regna L. Miiller d. r. m. p. 174

PUNICORUM LIBER XIII. 75

Tum tibi defuncto tumulum Sidonius hostis

Constituit laudemque tuo quaesiuit honore/ 715

Dumque audit lacrimans hostilia funera Paulus,

Ante oculos iam Flaminius, iam Gracchus et aegro

Absumptus Cannis stabat Seruilius ore.

Appellare uiros erat ardor et addere uerba,

Sed raptabat amor priscos cognoscere manis. 720

Nunc meritum saeua Brutum immortale securi Nomen, nunc superos aequantem laude Camillum, Nunc auro Curium non umquam cernit amicum. Ora Sibylla docet uenientum et nomina pandit. Hic fraudes pacis Pyrrhumque a limine portae 725 Reiecit, uisus orbus. tulit ille ruentem Thybridis in ripas regem solusque reuulso Pone ferox ponte exclusit redeuntia regna. ^Si tibi dulce uirum, primo qui foedera bello Phoenicum pepigit, uidisse: hic inclitus ille 730

Aequoreis uictor cum classe Lutatius armis. Si studium et saeuam cognoscere Hamilcaris umbram: Ille est — cerne procul — cui frons nec morte remissa Irarum seruat rabiem. si iungere cordi est Colloquium: sine, gustato det sanguine uocem.' 735 Atque ubi permissum, et sitiens se impleuit imago, Sic prior increpitat non miti Scipio uultu: 'Taliane, o fraudum genitor, sunt foedera uobis? Aut haec Sicania pepigisti captus in ora? Bella tuus toto natus contra omnia pacta 740

Exercet Latio et, perruptis molibus, Alpis Ehictatus adest, feruet gens Itala Marte

722 superos aequantem OV s. aequantum LF superis aequan- tem uulgo superis aequatum Marsus superis aequandum Hein- sius 726 pirrumque OV pyryliumque LF (in F corr. m pre- liumque T. p. 234) — portat S 726 Reiecit Withof Deiecit S 730 inclitus] medius 0 731 uictor] uultor V — iuctatius 0 732 et] est Liuineius 733 morte] mesta 0 meste V 736 se impleuit F semipleuit LOV 737 mitis S 739 Haud Heinsius sublata interrogationis nota 740 toio] nostro Blass 742 Flucta- tus S, sed in F corr. in Eluctatus

76 SILI ITALICI

Barbarico, et refluunt obstructi stragibus amnes/

Post quae Poenus ait: ^Decimum modo coeperat annum

Excessisse puer, nostro cum bella Latinis 745

Ooncepit iussu, licitum nec fallere diuos

luratos patri. quod si Laurentia uastat

Nunc igni regna et Phrygias res uertere tentat,

0 pietas, o sancta fides, o uera propago!

Atque utinam amissum reparet decus!' Inde citato 750

Celsus abit gressu, maiorque recessit imago.

Exin designat uates, qui iura sub armis Poscenti dederint populo primique petitas Miscuerint Italis Piraeo litore leges. Laetatur spectatque uirum insatiabilis ora 755

Scipio et appellet cunctos, ni magna sacerdos Admoneat turbae innumerae: ^Quot milia toto Credis in orbe, puer, lustras dum singula uisu, Descendisse Erebo? nullo non tempore abundans Umbrarum huc agitur torrens, uectatque capaci 760 Agmina mole Charon, nec sufficit improba puppis.' Post haec, ostendens iuuenem, sic uirgo profatur: 'Hic ille est, tellure uagus qui uictor in omni Cursu signa tulit, cui peruia Bactra Dahaeque, Qui Gangen bibit et Pellaeo ponte Niphaten 765

Astrinxit, cui stant sacro sua moenia Nilo/ Incipit Aeneades: ^Libyci certissima proles Hammonis, quando exuperat tua gloria cunctos Indubitata duces, similique cupidine rerum Pectora nostra calent, quae te uia, fare, superbum 770

744 decimum L demum FOV, sed in F corr. in decimum 750 utinam] utilem OV 755 spiratque S — uirum OV

uicum LF 757 in numera S — quod S 759 herebo F

m. 2 crebro L credo OV 761 nec L, Miiller d. r. m. p. 174

et S ; fortasse uix scribendum cf. Petron. sat. 121, 117 762 iuuenem Cm Ep. 78 iuueni S 762—771 hos uersus Modius Ep. 78 ex Colon. citat 764 Cursu CmS Cursim Modius — Dahaeque

Modius Dacaeque Cm dabeque LOV dabaeque F 765 Gangen CmLO Gangem FV — Peleaeo Cm paliaeo S 768 quando CmS quanto uulgo 110 fare Cm sure LF scire OV

PUNICORUM LIBER XIII. 77

Ad decus et summas laudum perduxerit arces/ Ille sub haec: ^Turpis lenti sollertia Martis. Audendo bella expedias. pigra extulit artis Haud umquam sese uirtus. tu magna gerendi Praecipita tempus; mors atra impendet agenti.' 775 Haec effatus abit. Croesi mox aduolat umbra, Diues apud superos; sed mors aequarat egenis.

Atque hic, Elysio tendentem limite cernens Effigiem iuuenis, caste cui uitta ligabat Purpurea effusos per colla nitentia crines: 780

^Dic/ ait, ^hic quinam, uirgo? nam luce refulget Praecipua frons sacra uiro, multaeque secuntur Mirantes animae et laeto clamore frequentant. Qui uultus! quam, si Stygia non esset in umbra, Dixissem facile esse deum!' 'Non falleris/ inquit 785 Docta comes Triuiae, ^meruit deus esse uideri, Et fuit in tanto non paruum pectore numen. Carmine complexus terram, mare, sidera, manis Et cantu Musas et Phoebum aequauit honore. 789 Atque haec cuncta, prius quam cerneret, ordine terris Prodidit ac uestram tulit usque ad sidera Troiam.' Scipio, perlustrans oculis laetantibus umbram: ^Si nunc fata darent, ut Romula facta per orbem Hic caneret uates, quanto maiora futuros Facta eadem intrarent hoc/ inquit, Heste nepotes! 795 Felix Aeacide, cui tali contigit ore Gentibus ostendi! creuit tua carmine uirtus.'

Sed, quae tanta adeo grassantum turba, requirens, Heroum effigies maiorisque accipit umbras.

771 arces Cm artis S 773 artis Ch astris S actis Withof 775 egenti S 779 caste LOV castae F — Eff. iuuenis casti Liuineius dliique Eff. iuuenis castam Heinsius Eff. iuuenis, castae Lefebure — uitta V uicta LFO 784 quam ChS quem uulgo 785 facile] facie Heinsius 789 honore] Homerus Schrader

791 ac] et OV 796 aeacide LV eacicda (sed e suprascr.) F aeatide 0 Aeacida Ruperti 798 grassantum Lefebure gra- tantum S stridentum Buperti 799 aspicit Liuineius et

Davsqueius

78 SILI ITALICI

Inuicto stupet Aeacide, stupet Hectore magno 800 Aiacisque gradum uenerandaque Nestoris ora Miratur, geminos aspectat laetus Atridas lamque Ithacum, corde aequantem Peleia facta. Uicturam hinc cernit Ledaei Castoris umbram, Alternam lucem peragebat in aethere Pollux. 805

Sed subito uultus monstrata Lauinia traxit. Nam uirgo admonuit, tempus cognoscere manis Femineos, ne cunctantem lux alma uocaret. 'Felix haec/ inquit, ^Ueneris nurus ordine longo Troiugenas iunxit sociata prole Latinis. 810

Uis et Martigenae thalamos spectare Quirini? Hersiliam cerne*, hirsutos cum sperneret olim Gens uicina procos, pastori rapta marito Intrauitque casae culmique e stramine fultum Pressit laeta torum et soceros reuocauit ab armis. 815 Aspice Carmentis gressus. Euandria mater Haec fuit et uestros tetigit praesaga labores. Uis et, quos Tanaquil uultus gerat? haec quoque castae Augurio ualuit mentis uenturaque dixit Regna uiro et dextros agnouit in alite diuos. 820

Ecce pudicitiae Latium decus, inclita leti Fert frontem atque oculos terrae Lucretia fixos. Non datur, heu tibi, Roma, nec est, quod malle deceret, Hanc laudem retinere diu. Uerginia iuxta,

800 Iniiicto Thilo Ire uiro S In toruo uel In primo Hein- sim Hinc uiso uel In Pthio uel In diro uel Inde fero Burmann Inque uno Liuineius lam claro uel Inde truci U£l acri uel alto Withof lamque fero Schrader Ecce uiro Lefebure Irato Hoeufft in Peric. poet. ed. 1783 In saeuo Peerlkamp (Aen. IL p. 263 h) Inque uiro Ernesti Immiti Huperti In rapido Blass 801 uene- randaque V uenerandoque LF ueneranda 0 802 geminosque Dausqueius geminos iam spectat Heinsius geminos et sp. Liui- neius — aspectans uulgo 809 nurus V mirus LFO 814 In- trauitque ChLF Lustrauitque OV, unde L. casam uulgo In- strauitque casae Marsus — e stramine V extramine LFO — fluctum 0 fulcrum V 817 nostros S — cecinit Drdkenborch — praesago S 824 Uerginia ChS Uirginia uulgo

PUNICORUM LIBER XIII. 79

Cerne, cruentato uulnus sub pectore seruat, 825

Tristia defensi ferro monumenta pudoris, Et patriam laudat miserando in uulnere dextram. Illa est, quae Thybrim, quae fregit Lydia bella, Nondum passa marem, qualis optabat babere Quondam Roma uiros, contemptrix Cloelia sexus' — 830 Cum, subito aspectu turbatus, Scipio poscit, Quae poenae causa, et qui sint in crimine manes. Tum uirgo: Tatrios fregit quae curribus artus Et stetit adductis super ora trementia frenis, Tullia, non ullos satis exhaustura labores, 835

Ardenti Phlegethonte natat. fornacibus atris Fons rapidus furit atque ustas sub gurgite cautes Egerit et scopulis pulsat flagrantibus ora. Illa autem, quae tondetur praecordia rostro Alitis — en quantum resonat plangentibus alis 840 Armiger ad pastus rediens louis! — hostibus arcem Uirgo, immane nefas, adamato prodidit auro Tarpeia et pactis reserauit claustra Sabinis. luxta — nonne uides? neque enim leuiora domantur Delicta — illatrat ieiunis faucibus Orthrus, 845

Armenti quondam custos immanis Hiberi, Et morsu petit et polluto euiscerat ungue. Nec par poena tamen sceleri; sacraria Uestae Polluit, exuta sibi uirginitate, sacerdos. Sed satis haec uidisse, satis.'

Mox deinde: ^Uidenti 860 Nunc animas tibi, quae potant obliuia, paucas In fine enumerasse paro, et remeare tenebris.

828 spreuit Blass — bella] tela Schrader 829 parem OV — optabit Bentley et L. Miiller d. r. m. p. 174 830 cloelia L deest in F clodia 0 doelia V 833 curribus FO turribus LV 838 Ingerit Bothe — ora] auras uel astra Schrader 841 arcem 0 artem LFV 845 Orthrus Ch orthus F 847 poUutam Lefe- hure polluctam Bothe 848 sceleri] sideri F 850 uiden-

tem LOV iubentem F — sic distinxit Withof mox deinde uidenti uuJgo 852 euumerasse Ch

80 SILI ITALICI

Hic Marius — nec multa dies iam restat ituro Aetheriam in lucem — ueniet tibi origine parua In longum imperium consul, nec Sulla morari 855 lussa potest, aut amne diu potare soporo. Lux uocat et nulli diuum mutabile fatum. Imperium hic primus rapiet, sed gloria culpae, Quod reddet solus: nec tanto in nomine quisquam Existet, SuUae qui se uelit esse secundum. 860

Ille, hirta cui subrigitur coma fronte, decorum Et gratum terris Magnus caput; ille deum gens, Stelligerum attollens apicem, Troianus lulo Caesar auo; quantas moles, cum sede reclusa 864 Hinc tandem erumpent, terraque marique mouebunt! Heu miseri, quotiens toto pugnabitis orbe! Nec leuiora lues, quam uictus, crimina uictor.'

Tum iuuenis lacrimans: 'Restare haec ordine duro Lamentor rebus Latiis. sed luce remota Si nulla est uenia, et merito mors ipsa laborat: 870 Perfidiae Poenus quibus aut Phlegethontis in undis Exuret ductor scelus, aut quae digna renatos Ales in aeternum laniabit morsibus artus?' 'Ne metue,' exclamat uates. 'non uita sequetur Inuiolata uirum: patria non ossa quiescent. 875

Namque ubi, fractus opum, magnae certamine pugnae Pertulerit uinci turpemque orare salutem, Rursus bella uolet Macetum instaurare sub armis. Damnatusque doli, desertis coniuge fida Et dulci nato, linquet Carthaginis arces 880

Atque una profugus lustrabit caerula puppe. Hinc Cilicis Tauri saxosa cacumina uiset. Pro! quanto leuius mortalibus aegra subire

854 ueniens ab Heinsitis 856 sulla L silla FO sylla V 860 syllae LV sille FO 865 Hinc JBlass Hanc Ch Hac S

866 pugnabitis Ch pugnabit in LF pugnabitur OV 868 dura Heinsius et Buperti 875 quiescent OV quiessent LF

878 Macetum Ch macerum L — lacerare L

PUNICORUM LIBER XIV. 81

Seruitia atque hiemes aestasque fugamque fretumque

Atque famem, quam posse mori! post Itala bella 885

Assyrio famulus regi falsusque cupiti

Ausoniae motus, dubio petet aequora uelo,

Donec, Prusiacas delatus segniter oras,

Altera seruitia imbelli patietur in aeuo

Et latebram munus regni. perstantibus inde 890

Aeneadis reddique sibi poscentibus hostem,

Pocula furtiuo rapiet properata ueneno

Ac tandem terras longa formidine soluet/

Haec uates Erebique cauis se reddidit umbri=!. Tum laetus socios iuuenis portumque reuisit. 895

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER QUARTUS DECIMUS.

Flectite nunc uestros, Heliconis numina, cantus Ortygiae pelagus Siculique ad litoris urbes. Muneris bic uestri labor est, modo Daunia regna Aeneadum, modo Sicanios accedere portus, Aut Macetum lustrare domos et Acbaica rura, Aut uaga Sardoo uestigia tingere fluctu, Uel Tyriae quondam regnata mapalia genti,

884 aestasque S, ut coni. Liuineius et Bentley aestus uulgo 885 nosse Bentley 886 falsusque L fassusque FOV cassusque Heinsius 889 imbellis LOV limbelli F 893 Ac Cm Ep. 44 At L 894 reddidit Cm l l. rettulit F retulit LO rutulit V 895 laetua Cm l. l. — iuuenis] micenis L (!) 1 Heliconia

Heinsius et Bentley 3 hinc Buperti 5 Macetum Cm Ep. 44 — Achaia 0 , quod prob. Drdkenhorch 6 tinguere Cm l. l.

7 magalia uel magaria Buperti

SlLITTS ItALICUS. II, 6

82 SILl ITALICI

Extremumue diem et terrarum inuisere metas.

Sic poscit sparsis Mauors agitatus in oris.

Ergo age, qua litui, qua ducunt bella, sequamur. lo

Ausoniae pars magna iacet Trinacria tellus, Ut semel expugnante Noto et uastantibus undis Accepit freta, caeruleo propulsa tridente. Namque per occultum caeca ui turbinis olim Impactum pelagus laceratae uiscera terrae 15

Discidit et, medio perrumpens arua profundo, Cum populis pariter conuulsis transtulit urbes. Ex illo, seruans rapidus diuortia, Nereus Saeuo diuiduos coniungi peruegat aestu. Sed spatium, quod dissociat consortia terrae, 20

Latratus fama est — sic arta interuenit unda — Et matutinos uolucrum tramittere cantus. Multa solo uirtus: iam reddere foenus aratris, lam montis umbrare olea, dare nomina Baccho Cornipedemque citum lituis generasse ferendis, 25 Nectare Cecropias Hyblaeo accedere ceras. Hic et Paeonios arcano sulphure fontis, Hic Phoebo digna et Musis uenerabere uatum Ora excellentum, sacras qui carmine siluas, Quique Sjracosia resonant Helicona camena. 30

Promptae gens linguae; ast eadem, cum bella cieret, Portus aequoreis sueta insignire trophaeis.

Post dirum Antiphatae sceptrum et Cjclopia regna Uomere uerterunt primum noua rura Sicano:

12 semel] senies S 16 Discidit Cm l. t 17 con-

Tiulsis Ch conuulsas V 18 rabidus et 19 diuiduas Buperti

— aestus S 22 Et matutinos F E. m. LO Ematutinos V

23 foenus Cm l l V seuus LO saeuus F (T. p. 219) — aranti Schrader 24 montis] monitis S — olea F dea LOV, quod

prdb. Barth 26 accedere Barth dliique accendere S 28 uene- rabere V, ut coni. Gronov et Heinsius uenerabile LFO — Haec Ph. d. et Musis (uenerabile !) u. Ora (= insula) Barth 31 ast] est L — cierent Heinsius 33 antiphee L antipheae F

antiphe OV — Cyclopia Ch 34 Sicani Liuineius c. cod. Put.

PUNICORUM LIBER XIV. 83

Pyrene misit populos, qui nomen ab amne 35

Ascitum patrio terrae imposuere uacanti. Mox Ligurum pubes Siculo ductore nouauit Possessis bello mutata uocabula regnis. Nec Cres dedecori fuit accola: duxerat actos Moenibus e centum non fausta ad proeiia Minos, 40 Daedaleam repetens poenam. qui fraude nefanda Postquam perpetuas iudex concessit ad umbras Cojcalidum insidiis, fesso Minoia turba Bellandi studio Siculis subsedit in oris. Miscuerunt Phrygiam prolem Troianus Acestes 45 Troianusque Helymus, structis qui pube secuta In longum ex sese donarunt nomina muris. Nec Zanclaea gerunt obscuram moenia famam, Dextera quam tribuit posito Saturnia telo. Sed decus Hennaeis baud ullum pulchrius oris, 50 Quam quae Sisypbio fundauit nomen ab Isthmo Et multum ante alias Ephyraeis fulget alumnis. Hic Arethusa suum piscoso fonte receptat Alpheon, sacrae portantem signa coronae.

At non aequus amat Trinacria Mulciber antra. 55 Nam Lipare, uastis subter depasta caminis, Sulphureum uomit exeso de uertice fumum. Ast Aetna eructat tremefactis cautibus ignis Inclusi gemitus, pelagique imitata furorem, Murmure per caecos tonat irrequieta fragoris 60

Nocte dieque simul. fonte e Phlegethontis ut atro Flammarum exundat torrens piceaque procella

36 Abscitum S — uocanti S 37 li^urum patrio pubes LFV (in V corr.) 39 Cres, ut coni. Heinsius, V res ChLFO

40 Moenibus e centum Ch Moenibus o centum L . . . otten- tum F Moenibus erentum OV 41 poenam Cm Ep. 44

43 fesso] casso uel misso JDausqueius 46 helymus LF hebe- rimus 0 hebrius V 48 zanelea L zanela F zenelaa OV

60 Hannaeis CdLF hannaois OV Aetnaeis Scaliger 51 Isthmo] Hista ChOV ista LF (cf. u. 341) 62 Et] Haec Bothe

66 super L 58 At 0 — aetna F aethna LOV (cf. u. 579)

— eructat 0 eruptat LFV 69 imitata] mutata S

6*

84 SILI ITALICI

Semiambusta rotat liquefactis saxa cauernis. Sed quamquam largo flammarum exaestuet intus Turbine, et assidue subnascens profluat ignis, 65

Summo cana iugo cohibet, mirabile dictu, Uicinam flammis glaciem, aeternoque rigore Ardentes horrent scopuli; stat uertice celsi Collis hiems, calidamque niuem tegit atra fauilla.

Quid referam Aeolio regnatas nomine terras? 70 Uentorumque domos atque addita claustra procellis? Hic uersi penitus Pelopea ad regna Pachyni Pulsata lonio respondent saxa profundo. Hic, contra Libyamque situm Caurosque furentis, Cernit deuexas Lilybaeon nobile chelas. 75

At, qua diuersi lateris frons tertia terrae Uergit in Italiam prolato ad litora dorso, Celsus harenosa tollit se mole Pelorus.

His longo mitis placide dominator in aeuo Praefuerat terris Hieron, tractare sereno 80

Imperio uulgum pollens et pectora nullo Parentum exagitare metu, pactamque per aras Haud facilis temerare fidem, socialia iura Ausoniis multos seruarat casta per annos. Uerum, ubi fata uirum fragili soluere senecta, 85

Primaeuo cessit sceptrum exitiale nepoti, Et placida indomitos accepit regia mores. Namque, bis octonis nondum rex praeditus annis,

63 Semiambusta OV Semambusta LF (sed cf. II. 681) 64 exaestuet Ch exaestuat V 65 profluat ChLF per-

fluat OV 66 cana F caua LOV plana Bausqueius 67 glaciem aeternoque V glaciemque aeterno L glaciemque aeternoque F glaciemque aeterne 0 69 calidamque Drakenborch cali-

daque S altamque uel canamque Bausqueius gelidamque Schrader — niuem tetigit F iuueni tetigit LOV 70 numine Heinsius 72 Pelopea Cd (T. p. 215) LI pelopeia OV 73 resplendent

Buperti 74 Libyamque situm Cd (T. p. 214) 75 libyeon L libyaeon F lilbreon 0 libreon V (T. p. 243) 76 terris edd. 87 indomitos OV indomitus LF 88 praeditus S perditus Ch proditus Heinsius et JBurmann

PUNICORUM LIBER XIV. 85

Caligare alto in solio nec pondera regni Posse pati et nimium fluxis confidere rebus. 90

lamque breui nullum, delicta tuentibus armis, Fas notum ignotumque nefas; uilissima regi Cura pudor. tam praecipiti materna furori Pyrrhus origo dabat stimulos proauique superbum Aeacidae genus atque aeternus carmine Achilles. 95 Ergo ardor subitus Poenorum incepta fouendi; Nec sceleri mora: iam iungit noua foedera, pacto, Cederet ut Siculis uictor Sidonius oris. Sed stabant Poenae, tumulumque negabat Erinnys, Qua modo pactus erat socium non cernere, terra. 100 Saeuos namque pati fastus iuuenemque cruento Flagrantem luxu et miscentem turpia diris Haud ultra faciles, quos ira metusque coquebat, lurati obtruncant; nec iam modus ensibus: addunt Femineam caedem atque insontum rapta sororum 105 Corpora prosternunt ferro. noua saeuit in armis Libertas iactatque iugum. pars Punica castra, Pars Italos et nota uolunt; nec turba furentum Defit, quae neutro sociari foedere malit.

Tali Trinacriae motu rebusque Sicanis iio

Exitio regis trepidis, sublimis honore — Tertia nam Latios renouarat purpura fasces — Marcellus classem Zanclaeis appulit oris. Atque ubi cuncta uiro caedesque exposta tyranni Ambiguaeque hominum mentes, Carthaginis arma 115 Quos teneant et quanta locos, quod uulgus amicum Duret Troiugenis, quantos Arethusa tumores Concipiat perstetque suas non pandere portas:

89 pondera LV pondere FO 90 flexis S 93 furore S 97 iam iungit scr. (cf. IV. 101, V. 130, VI. 350) iungit S con- iungit uel iunguntur uel iungebat Heinsius iungit enim Liui' neius nam iungit Lefebure quin iungit JBarth mora fit; iungit Burmann 99 Poenae pro poenae Ruperti 102 diris Ch

ducis S 105 ac consortum Bothe 113 zancleis OV

zandaeis LF

86 SILI ITALICI

Incumbit bello ac totam per proxima raptim Armorum effundit flammato pectore pestem. 120

Non aliter Boreas^ Rhodopes a uertice praeceps Cum sese immisit decimoque uolumine pontum Expulit in terras, sequitur cum murmure molem Eiecti maris et stridentibus affremit alis. Prima Leontinos uastarunt proelia campos, 125

Regnatam diro quondam Laestrygone terram. Instabat ductor, cui tarde uincere Graias Par erat ac uinci turmas, ruit aequore toto — Femineum credas maribus concurrere uulgum — Et Cereri placitos fecundat sanguine campos. 130 Sternuntur passim; pedibusque euadere letum Eripuit rapidus Mauors. nam ut cuique salutem Promisit fuga, praeueniens dux occupat ense. 'Ite, gregem metite imbellem ac succidite ferro,' Clamat, cunctantis urgens umbone cateruas, 135

'Pigro luctandi studio certamen in umbra MoUe pati docta et gaudens splendescere oliuo, Stat, mediocre decus uincentum, ignaua iuuentus. Haec laus sola datur, si uiso uincitis hoste.' Ingruit, audito ductore, exercitus omnis; 140

Solaque, quod superest, secum certamina norunt, Quis dextra antistet spoliisque excellat opimis. Euboici non, per scopulos illisa Caphareo, Euripi magis unda furit, pontumue sonantem Eicit angusto uiolentius ore Propontis; 145

Nec feruet maiore fretum rapiturque tumultu, Quod ferit Herculeas extremo sole columnas. Mite tamen dextrae decus inter proelia tanta

127 uincere] incidere F 128 Pererrat V 130 placitos Ch placidos V 132 rabidus MarTdand ad Stat. silv. II. 2. 111

— nam deest uulgo 139 Haec] Nec 0 — uisi et hostem

Gronov uisu — hostem Barth 141 morunt Heinsius aliique

143 Euboica Ch — illisa] uilis a L — caphereo LF caphareo 0 V

144 Euripi F Ernpi LOV (T. p. 243) 148 inter] nostre S

PUNICORUM LIBER XIV. 87

Enituit fama. miles Tyrrhenus, Asilo 149

Nomen erat, captus quondam ad Thrasymenna fluenta, Seruitium facile et dominantis mollia iussa Expertus Beryae, patrias remearat ad oras Sponte fauentis eri; repetitisque impiger armis Tum ueteres Siculo casus Mauorte piabat. Atque is, dum medios inter fera proelia miscet, 155 Illatus Beryae, cui, pacta ad regia misso Poenorum a populis sociataque bella gerenti, Aerato cassis munimine clauserat ora, Inuadit ferro iuuenem trepideque ferentem Instabilis retro gressus prosternit harena. 160

At miser, audita uictoris uoce, trementem Cunctantemque animam Stygia ceu sede reducens, Cassidis a mento malefidae uincula rumpit lungebatque preces atque addere uerba parabat. Sed, subito aspectu et noto conterritus ore, 165

Tyrrhenus ferrumque manu reuocauit et ultro Talia cum gemitu lacrimis efiPudit obortis: ^Ne, quaeso, supplex lucem dubiusque precare; Fas hostem seruare mihi. multo optimus ille Militiae, cui postremum est primumque, tueri 170 Inter bella fidem: tu letum euadere nobis Das prior et seruas nondum seruatus ab hoste. Haud equidem dignum memet, quae tristia uidi, Abnuerim dignumque iterum in peiora reuolui, Si tibi per medios ignis mediosque per ensis 175

Nou dederit mea dextra uiam.' Sic fatur et ultro Attollit uitaque exaequat munera uitae.

149 Asilo ChS Asylo uulgo Asylae Buperti (cf. Verg. Aen. X. 175) 152 Beryae Ch berre L berrae F boree OV —

remearat Ch 153 eri S 166 beryae V berre L berrae F boree 0 (cf. u. 152) 161 At ChOV Ac LF 162 Luctan-

temque Blass — ceu ChLF cui OV 167 effundit 0 — ab

ortis OV 172 Daa V Des LFO 173 dignum Blass

indipfnum S 177 uitaque] uictoque Heinsius curaque

Withof

88 SILI ITALICI

At, compos Sicula primum certaminis ora Coepti, Marcellus uictricia signa, quieto Agmine progrediens, Ephyraea ad moenia uertit. 180 Inde Syracosias castris circumdedit arces. Sed ferri languebat amor. sedare monendo Pectora caeca uirum atque iras euellere hauebat. Nec, renuant si forte sibi et si mitia malle Credant esse metum, laxis seruatur omissa 185

Obsidio claustris; quin contra intentior ipse Inuigilat cautis, frontem imperterritus, armis Et struit arcana necopina pericula cura. Haud secus Eridani stagnis ripaue Caystri Innatat albus olor pronoque immobile corpus 190 Dat fluuio et pedibus tacitas eremigat undas.

Interea, dum incerta labat sententia clausis, Exciti populi atque urbes socia arma ferebant: Incumbens Messena freto minimumque reuulsa Discreta Italia atque Osco memorabilis ortu; 195

Tum Catane, nimium ardenti uicina Typhoeo Et generasse pios quondam celeberrima fratres, Et, cui non licitum fatis, Camarina, moueri. Tura, quae nectareis uocat ad certamen Hymetton, Audax Hybla, fauis, palmaque arbusta Selinus 200 Et, iusti quondam portus, nunc litore solo Subsidium infidum fugientibus aequora^ Mylae. Necnon altus Eryx, necnon e uertice celso Centuripae largoque uirens Entella Lyaeo,

178 campos OV 179 quieta S 183 hauebat Cd

habebat S (cf. ad I. 61) 185 metum OV mecum LF —

seruatur] reseratur Blass 186 quin] quem F 187 frontem 0 fronte ChLF deest in V 194 Messena ChLOV mesena F

Messana edd. 196 tipheo L typheo F trophoeo 0 tropheo V (T. p. 243) 199 uocabat L 200 palmaeque Gronov

palmisque Lefebure palmis quoque onusta tmlgo — selimis LO selinis F selnnis V 202 Mylae Liuineius aliique myle S

203 e uertice LF (cf. u. 206) et u. OV 204 Centuripae Ch S Centuripe uulgo — uirens FV uiretis LO

PUNICORUM LIBER XIV. 89

Entella, Hectoreo dilectum nomen Acestae. 205

Non Thapsos, non e tumulis glacialibus Acrae Defuerunt; Agyrina manus geminoque Lacone Tyndaris attollens sese affluit. altus equorum Mille rapit turmam atque hinnitibus aera flammat, Pulueream uoluens Agragas ad inania nubem. 210 Ductor Grosphus erat, cuius caelata gerebat Taurum parma trucem, poenae monimenta uetustae. Ille, ubi torreret subiectis corpora flammis, Mutabat gemitus mugitibus; actaque ueras Credere erat stabulis armenta effundere uoces. 215 Haud impune quidem; nam dirae conditor artis Ipse suo moriens immugit flebile tauro. Uenit, ab amne trahens nomen, Gela; uenit Halaesa Et, qui praesenti domitant periura, Palici, Pectora supplicio; Troianaque uenit Acesta; 220

Quique per Aetnaeos Acis petit aequora fines Et dulci gratam Nereida perluit unda. Aemulus ille tuo quondam, Polypheme, calori, Dum fugit agrestem uiolenti pectoris iram, In tenuis liquefactus aquas euasit et bostem 225

Et tibi uictricem, Galatea, immiscuit undam. Necnon qui potant Hypsamque Alabimque sonoros Et perlucentem splendenti gurgite Achaten;

205 hectoree LV hectoreae F hectore 0 206 Thapsos

Heinsius tapsos S — acrae OV atrae LF 207 Agyrina Gronov agfathirna LOV agatbyna F (cf. u. 259) Agyrena uel Abacaena Heinsius 208 affluit Ch afFuit S — altus S altor Cd, sed cf. T. p. 214 altor Nicander 209 turmam Ch — hinnitibus]

humentibus L — era L — flammat V flammant ChLFO — turmas, quae h. a. flammant Dausqueius 210 agragos S — inania

Gronov menia S 215 stabulis] stimulis Blass 218 uenit Halaesa Ch uehalsaLF uehesa OV — Alaesa Buperti 219 domi- tauit S damnant Heinsius 221 aethnaeos LF ethu-

nes OV 226 uectricem Bothe — galatea 0 gulatea LF

galeata V 227 Hypsamque ChLV hyspanique F hispa-

nique 0 — Alabimque Ch — sonoro S 228 achaten L

achatem FOV

90 SILI ITALICI

Qui fontis, uage Chrysa, tuos et pauperis aluei Hipparim ac facilem superari gurgite parco 230

Pautagian rapidique colunt uada flaua Symaethi. Litora Thermarum, prisca dotata camena, Armauere suos, qua mergitur Himera ponto Aeolio. nam diuiduas se scindit in oras; Nec minus occasus petit incita, quam petit ortus. 235 Nebrodes gemini nutrit diuortia fontis, Quo mons Sicania non surgit ditior umbrae. Henna deum lucis sacras dedit ardua dextras. Hic specus, ingentem laxans telluris hiatum, Caecum iter ad manis tenebroso limite pandit, 240 Qua nouus ignotas Hymenaeus uenit iu oras: Hac Stygius quoudam, stimulante Cupidine, rector Ausus adire diem, maestoque Acheronte relicto, Egit in illicitas curram per inania terras. Tum rapta praeceps Hennaea uirgine flexit 245

Attonitos caeli uisus lucemque pauentis In Styga rursus equos et praedam condidit umbris. Romanos Petraea duces, Romana petiuit Foedera Callipolis lapidosique Engyon arui, Hadranum Ergetiumque simul telaque superba 250

229 uage Chrysa Cli uagethirsa L uagechyrsa F uagedrasa 0 uage chrasa V Uagedrasa uulgo, unde Arethusa Liuineius Agathyrsa Dausgueius 230 Hipparim Ch Hipparem S Hip- parin Heinsius 231 Pantagian L Pantagiam FOV — Symaethi Dausqueius symathi LF simathi OV 236 diuortia fontis OV diuooertia fortis L diuooercia fontis F 238 sacras — dextras Seinsius sacra — dextra S sacram — dextram uulgo 240 mandit L 241 in oras] ad auras Blass 242 Hac] Ac Heinsius, quod

proh. Buperti — quondam] postquam Gronov 244 in LF

per OV 245 Cum Gronov, quod prob, Buperti — hennaea 0 hennea V ethnaea L hemiae F — flexit Cm Ep. 44 246 uisus S (cf. II. 222, VI. 231) uisu uulgo — pauentes Cm 1. 1. 249 Engyon uel Enguion Heinsius Engion arui Ch eugyon arui L eugion artu F eugron arcu OV Eugeon arcus Dausqueius 250 Adra- num Buperti — Ergetiumque ChF orgatiumque L ergenturn- que 0 ergetumque V, quod proh. Heinsius — telaeque s. Lani- gerae Heinsius

PUNICORUM LIBER XIV. 91

Lanigera Melite et litus piscosa Calacte,

Quaeque procelloso Ceplialoedias ora profundo

Caeruleis horret campis pascentia cete,

Et qui correptas sorbentem uerticis haustu

Atque iterum e fundo iaculantem ad sidera puppis 255

Tauromenitana cernunt de sede Charybdim.

Haec Latium manus et Laurentia signa fouebat.

Cetera Elissaeis aderat gens Sicana uotis. Mille Agathyrna dedit perflataque Trogilos i\.ustris; Mille Thoanteae sede Phacelina Dianae. 260

Tergemino uenit numero fecunda Panhormos, Seu siluis sectere feras, seu retibus aequor Uerrere, seu caelo libeat traxisse uolucrem. Non Herbesos iners, non Naulocha pigra pericli Sederunt, non frondosis Morgentia campis 265

Abstinuit Marte infido; comitata Menaeis Uenit Amastra uiris et paruo nomine Tisse Et Netum et Mutyce pubesque liquentis Achaeti. Sidonios Drepane atque undae clamosus Helorus Et mox seruili uastata Triocala bello, 270

251 Calacte Cluuerus aliique melacte S 252 Cephaloe-

dias ChFO cephaledias LV 256 Tauromenitana Ch Tauro- mentana S Taurominitana ttw^^o — cernunt] ceciditL 257 foue- bat Barth mouebat S 258 Elissaeis Ch — sicania L

259 agatina L agathina FOV Agyrina Heinsius^ sed cf. u. 208 — trogilos OV trogylos LF Troylos Ch Strongylos uulgo Tro- tilon Heinsius Trotilos Bothe 260 Facelina Dianae Ch

phacelina chane L pacelina cauae F phacentina chauae 0 phacetina oaue V Fascellina uel Fascelina Diuae uulgo 261 pan- hormos LOV panchormos F 262 sectere Cm Ep. 44 F

seccere L sectare OV 263 Uerrere Cm l. l. S Uertere uulgo 264 herbesos LF herbosos OV Herbessos Heinsius Erbessos Buperti — naulocha 0 nauloca L naulodia F manlocha V 265morgentiaLF inorguentiaOV Morgantiai?wperti 267 TisseCh 268 netum F necum LOV — Mutyce Cluuerus Mytice Ch mytite L myttite F micite OV — Achaeti Ch archaeti L areti F arheti OV Acithi Dausqueius et Heinsius, guod prob. Bothe Echetlae Euperti 269 Sidonios Drepane Cd (T. p. 215) —

helosus » 270 uallata Boihe — triochala LOV trohitala F

92 SILI ITALICI

Sidonios Arbela ferox et celsus letas

Et bellare Tabas docilis Cossyraque parua

Nec maior Mazara iunctae concordibus ausis

luuere et strato Gaulum spectabile ponto,

Cum sonat alcyones cantu nidosque natantis 275

Immota gestat, sopitis fluctibus, unda.

Ipsa Syracusae patulos urbs inclita muros

Milite collecto uariisque impleuerat armis.

Ductores facilem impelli laetamque tumultus

Uaniloquo plebem furiabant insuper ore: 280

Numquam hoste intratos muros et quattuor arces;

Et Salaminiacis quantam Eoisque tropbaeis

Ingenio portus urbs inuia fecerit umbram,

Spectatum proauis: ter centum ante ora triremes

Unum naufragium, mersasque impune profundo 285

Clade pharetrigeri subnixas regis Athenas.

Flammabant uulgum geniti Carthagine fratres,

Poeni matre genus; sed quos, sub crimine pulsus

Urbe Syracosia, Libycis eduxerat oris

Trinacrius genitor, geminaque a stirpe parentum 290

Astus miscebant Tyrios leuitate Sicana.

Quae cernens ductor, postquam immedicabile uisum Seditio, atque ultro bellum surgebat ab hoste, Testatus diuos Siculorum amnesque lacusque Et fontis. Arethusa, tuos, ad bella uocari 295

271 Arbela Cluuerus Arbeia ChS Arabeia uulgo Herbita uel Acrilla uel Onobala Buperti AboUa Blass — ferax Heinsius 272 tabas LFO thabas V Tubas Ch 273 Mazara Sieglin (p. l.) megara S — iunctae LF iuntae Ch mite 0 mute V, unde Mute uulgo Motyce uel Mutyce Cluuerus Motye uel Mutye DraJcen- horch — Megaris iunctae Blass 274 strato Gaulos (spectabile) ponto uel strato, Gaulos, spectabile ponto Gronov 276 nidos- que OV indosque LF 277 Syracosae ChLF siracusae OV

Syracosias Heinsius Syracosie Lachmann ad Lucr. p. 407 Syra- cossae Blass — patulo 0 — muro S 280 plebem S pubera uulgo 281 hosti Heinsius 284 centum deest in OV

288 sub crimine] discrimene F ob crimina Heimius 291 Altus 0 292 uisa Bothe

PUNICORUM LIBER XIV. 93

Inuitum; quae sponte diu non sumpserit, hostem Induere arma sibi: telorum turbine uasto Aggreditur muros atque armis intonat urbi. Par omnis simul ira rapit; certantque ruuntque. Turris, multiplici surgens ad sidera tecto, 300

Exibat, tabulata decem cui crescere Graius Fecerat et multas nemorum consumpserat umbras. Armatam hinc igni pinum et deuoluere saxa Certabant calidaeque picis diffundere pestem. Huic procul ardentem iaculatus lampada Cimber 305 Conicit et lateri telum exitiabile figit. Pascitur adiutus Uulcanus turbine uenti, Gliscentemque trabens turris per uiscera labem Perque altam molem et totiens crescentia tecta, Scandit ouans rapidusque uorat crepitantia flammis 310 Robora et, ingenti simul exundante uapore Ad caelum, uictor nutantia culmina lambit. Implentur fumo et nebula caliginis atrae, Nec cuiquam euasisse datur; ceu fulminis ictu Correptae rapido in cineres abiere ruinae. 315

Par contra pelago miseris fortuna carinis. Namque ubi se propius tectis urbique tulere, Qua portus muris pacatas applicat undas, Improuisa nouo pestis conterruit astu. Trabs fabre teres atque, erasis undique nodis, 320 Nauali similis malo, praefixa* gerebat

296 Inuitumque a sponte S Inuitum quia sp. Ch — diu deest in 0 deum Heinsius sua Schrader animi L. Miiller in Mus. Bhen. XVII. p. 187 299 omnis simul] omnem Siculum Bothe 301 graius OV grauis LF 303 hinc OV huic LF

— pinum LFV deest in 0 molem uulgo 305 Huic 0 Hinc LFV Hic uulgo 307 adiutus cod. Put. adiuto S adiecto uel

adiuncto Liuineius et Dausqueius 308 tabem Schrader

309 totiens] tenens 0 totiens crescentia Cm Ep. 44 nascentia S

310 rapidusque S rapidisque uulgo — crepitantia Cm l. l.

311 Rora S 312 nutantia Dausqueius nitentia S 315 in cineres] moneres L — abire S 320 Trabs trabe iuncta teres derasis u. nodis Lefebure — noctis OV

94 SILI ITALICI

Uncae tela manus; ea celso ex aggere muri Bellantis curui rapiebat in aera ferri Unguibus et mediam reuocata ferebat in urbem. Nec solos uis illa uiros, quin saepe triremem 325 Belligerae rapuere trabes, cum desuper actum Incuterent puppi chalybem morsusque tenacis. Qui, simul affixo uicina in robora ferro Sustulerant sublime ratem, miserabile uisu, Per subitum rursus laxatis arte catenis 330

Tanta praecipitem reddebant mole profundo, Ut totam haurirent undae cum milite puppem. His super insidiis angusta foramina murus Arte cauata dabat, per quae clam fundere tela Tutum erat, opposito mittentibus aggere ualli. 335 Nec sine fraude labos, arta ne rursus eodem Spicula ab hoste uia uicibus contorta redirent. Calliditas Graia atque astus pollentior armis Marcellum tantasque minas terraque marique Arcebat; stabatque ingens ad moenia bellum. 340

Uir fuit Isthmiacis decus immortale colonis, Ingenio facile ante alios telluris alumnos, Nudus opum, sed cui caelum terraeque paterent. Ille, nouus pluuias Titan ut proderet ortu Fuscatis tristis radiis; ille, haereat anne 345

Pendeat instabilis tellus; cur foedere certo Hunc affusa globum Tethys circumliget undis, Nouerat atque una pelagi lunaeque labores, Et pater Oceanus qua lege effunderet aestus. Non illum mundi numerasse capacis harenas 350

325 ulla Ch — saepetriremem F septriremem L septire- mem OV 326 Teligerae uel Belligeram Schrader 327 mor- susque tenaci Ch 332 undae] nudae L 334 clam fundere Burmann (cf. Liv. XXIV. 34. 9) cum fundere ChLF confun- dere OV 335 apposito OV 336 Nec] Tum S 341 isthu- macis L histimacis F istumachis 0 isthumatis V (cf. u. 51 et 642) 342 faciU Bothe 343 opum] apion L 345 anne] amne S 347 undis] ulnis Heinsius 349 refunderet Heinsius

PUNICORUM LIBER XIV. 95

Una fides; puppis etiam constmctaque saxa Feminea traxisse ferunt contra ardua dextra.

Hic dum Italum ductorem astu Teucrosque fatigat;, Adnabat centum late Sidonia uelis Classis subsidio et scindebat caerula rostris. 355

Erigitur subitas in spes Arethusia proles Adiungitque suas, portu progressa, carinas. Nec contra Ausonius tonsis aptare lacertos

[L Addubitat mersisque celer fodit aequora rem^'s.

B Uerberibus torsere fretum; salis icta frequenti 360

W Albescit pulsu facies, perque aequora late

'- Spumat canenti sulcatus gurgite limes.

lusultant pariter pelago; ac Neptunia regna Tempestate noua trepidant. tum uocibus aequor Personat, et clamat scopulis clamoris imago. 363

Ac iam difiusus uacua bellator in unda Cornibus ambierat patulos ad proelia fluctus, Nauali claudens umentem indagine campum. Ac simili curuata sinu diuersa ruebat Classis et artabat lunato caerula gyro. 370

Nec mora: terrificis saeuae stridoribus aeris, Per uacuum late cantu resonante profundum, Incubuere tubae, quis excitus aequore Triton Expauit tortae certantia murmura conchae. Uix meminere maris; tam uasto ad proelia nisu 375 Incumbunt proni positisque in margine puppis Extremae plantis nutantes spicula torquent. ternitur effusis pelagi media area telis,

851 Una ChV Uana LFO 354 Annabat L 360 torsere OV tersere L corsere F 365 clamat] clangit uel resilit uel

plaudit uel plangit scopulos Buperti reboat Withof — clangoris Heinsius 368 umentem 0 humentem F niuentem L claudens humentem m. 2 in lacunam inser. V uuentem Gronov 369 Ac ChS At uulgo 370 artabat LV arctabat 0 artato et lunabato F arabat Ch arquabat Heinsius 371 terrifici Heinsius —

saeuae] ceu 0 372 uacuum] uastum Buperti 373 Increpuere Gronov Incinuere Heinsius — triton V tritim LO tritin F 378 area LO aera FV

96 SILI ITALICI

Celsaque anhelatis exurgens ictibus alnus

Caerula nigranti findit spumantia sulco. 380

Ast aliae latere atque incussi roboris ictu Detergent remos; aliae per uiscera pinus Tramissis ipso retinentur uulnere rostris, Quo retinent. medias inter sublimior ibat Terribilis uisu puppis, qua nulla per omne 385

Egressa est Libycis maior naualibus aeuum. Sed quater haec centum numeroso remige pontum Pulsabat tonsis, ueloque superba capaci Cum rapidum hauriret Borean et cornibus omnis Colligeret flatus, lento se robore agebat, 390

Intraret fluctus solis ceu pulsa lacertis. Procurrunt leuitate agili docilesque regentis Audiuisse manum Latio cum milite puppes.

Has ut per laeuum uenientis aequor Himilco In latus obliquas iussamque incurrere proram 395 Conspexit, propere diuis in uota uocatis Aequoris, intento uolucrem de more sagittam Assignat neruo; utque oculis librauit in hostem Et calamo monstrauit iter, diuersa relaxaus Brachia, deduxit uultu comitante per auras 400

In uulnus telum ac residentis puppe magistri Affixit plectro dextram; nec deinde regenda 'Puppe manus ualuit, flectenti immortua clauo. Dumque ad opem accurrit ceu capta nauita puppe, Ecce iterum fatoque pari neruoque sagitta, 405

379 alnus m. 2 in lacuna V almis LFO ' 380 findit L fundit FOV — nigranti] candenti Schrader 381 latere Cm

JSp. 90 LV lacere F late 0 latera Bothe — roboris] arboris 0 — actu Schrader 387 Acta quater centum Heinsius Nam

quater haec c. Lefebure Ter quater Schrader 389 boream 0 390 robore Cm Ep. 90 391 fluctu (= fluctui) Heinsius —

ceu Liuineius aliique si LFV se 0 quasi Withof ut BotJie 400 deduxit OV diduxit CliLF, unde fortasse direxit scrihendum (cf. II. 92, IX. 171) 401 ac Ch et 0 403 flectendo Gronov 404 puppe] pinu Schrader

PUNICORUM LIBER XIV. 97

In medium perlapsa globum, transuerberat ictu Orba gubernacli subeuntem muuera Taurum.

Irrumpit Cumana ratis, quam Corbulo ductor Lectaque complebat Stabiarum litore pubes. Numen erat celsae puppis Lucrina Dione. 4io

Sed superingestis propior quia subdita telis Bella capessebat, media subsedit in unda Diuisitque fretum. clamantum spumeus ora Nereus implet aquis, palmaeque, trahente profundo, Luctantum frustra summis in fluctibus extant. 415 Hic, audax ira, magno per caerula saltu Corbulo transgressus — nam textam robore turrim Appulerant nexae ferri compage triremes — Euadit tabulata super flammaque comantem Multifida pinum celso de culmine quassat. 420

Inde atros alacer pastosque bitumine torquet, Ammentante Noto, Poenorum aplustribus ignes. Intrat diffusos pestis Uulcania passim Atque implet dispersa foros; trepidatur omisso Summis remigio; sed enim tam rebus in artis 425 Fama mali nondum tanti penetrarat ad imos. At rapidus feruor, per pinguis unguine taedas Illapsus, flammis uictricibus insonat alueo. Qua nondum tamen intulerat uim Dardana lampas, Parcebatque uapor, saxorum grandine dirus 430

Arcebat fatumque ratis retinebat Himilco. Hic miser, igniferam dum uentilat aere pinum,

407 gubernandi OV 408 Campana Brdkenborch 409 Lecta- que Ch — stablarum F7 stabularum LO 410 Nomen Ch — Lucriua Heinsius (cf. Stat. Silv. IIL 1. 150) uicina S Erycina Schrader puppi uicina Lefebure 411 quia scr. quae S qua Bentley 413 clamantum Ch 415 extant V exstant 0

extrant L hestant F (cf u. 483) 421 atros LO atrox FV

422 Ammentante LF Amentante Cm Ep. 90 Aduentante OV Augmentante D. Heinsius Adiutante Dausqueius Aduertente Gronov — amplustribus OV 423 diffisos Bothe 426 tam] iam Heinsius tum nos 427 Ac S Nec Blass 429 tamen] tandem F — intulerat S impulerat edd. nonnullae — uim] non L

Siiiius Italicus. II. 7

98 SILI ITALICI

Murali saxo per lubrica sanguine transtra Uoluitur in fluctus, Lyccliaei uulnere, Cydnus. Fax nidore graui foedauit comminus auras, 435

Ambusto instridens pelago. ferus inde citatum Missile adorata contorquet Sabratha puppe — Hammon numen erat Libycae gentile cariuae Cornigeraque sedens spectabat caerula fronte — : 'Fer, pater, afflictis, fer/ ait, 'Garamantice uates, 440 Rebus opem inque Italos da certa eff^undere tela.' Has inter uoces tremulo uenit agmine cornus Et Neptunicolae transuerberat ora Telonis.

Urgebant nihilo leuius iam in limine mortis, Quos fuga praecipitis partem glomerarat in unam 445 Puppis, adhuc uacuam taedae; sed, proxima cursu Fulmineo populatus, ineuitabilis ardor Correptam flammis inuoluit ouantibus alnum. Primus, ope aequorei funis delapsus in undas, Qua nondum Stygios glomerabat Mulciber aestus, 450 Ambustus socium remis aufertur Himilco. Proxima nudarunt miserandi fata Batonis Desertam ductore ratem. bonus ille per artem Crudo luctari pelago atque exire procellas. Idem, quid Boreas, quid uellet crastinus Auster, 455 Anteibat; nec peruigilem tu fallere uultum, Obscuro quamuis cursu, Cynosura, ualeres. Is, postquam aduersis nullus modus: ^Accipe nostrum, Hammon, sanguinem,' ait, ^spectator cladis iniquae.' Atque, acto in pectus gladio, dextra inde cruorem 460 Excipit et large sacra inter cornua fundit.

434 Lyccliaei Cli licchaei L lichaei F luchaei OV Lychaei Drakenborch — cyduns L cydinisF ciclus 0 cidus V 437 ado- rata] ab aurata Euperti — sabratha FV sabracha L sub rata 0 Sabatra Heinsius Tabraca Schrader Sabatha Buperti 444 Ur- guebant Ch 446 taedae] cede L 449 aequoreas Heinsius 452 Batonis ChF bathonis LOV Baconis Heinsius 454 Surdo Schrader — obluctari Heinsius 456 Anteibat] Callebat uel Anticipat uel Anticipans Buperti 458 His F

PUNICORUM LTBER XIV. 99

Hos inter Daphnis, deductum ab origine nomen Antiqua, fuit infelix, cui linquere saltus Et mutare casas infido marmore uisum. At princeps generis quanto maiora parauit 465

Intra pastorem sibi nomina: Daphnin amarunt Sicelides Musae; dexter donauit auena Phoebus Castalia et iussit, proiectus in herba Si quando caneret, laetos per prata, per arua Ad Daphnin properare greges riuosque silere. 470 Ille ubi, septena modulatus harundine carmen^ Mulcebat siluas^ non umquam tempore eodem Siren assuetos effudit in aequore cantus; Scyllaei tacuere canes; stetit atra Charybdis; Et laetus scopulis audiuit iubila Cyclops. 475

Progeniem hauserunt et nomen amabile flammae.

Innatat ecce super transtris fumantibus asper Ornytos ac longam sibimet facit aequore mortem, Qualis Oiliades, fulmen iaculante Minerua, Surgentis domuit fluctus ardentibus ulnis. 480

Transigitur valida medius, dum se alleuat, alni Cuspide Marmarides Sciron. pars subnatat unda Membrorum, pars extat aquis; totumque per aequor Portatur, rigido, miserandum, immortua rostro. Accelerant puppes utrimque atque ora ruentum 485 Sanguinei feriunt remorum aspergine rores. Ipse adeo senis ductor Rhoeteius ibat Pulsibus et ualido superabat remige uentos.

462 daphius OV 463 fuit] perit Bentley 465 At LF Et OV — parabit S 466 Intra pastores Lefehure Inter

pastorea Heinsius — daphni' L daphini F claphu 0 daphium V 473 Sirem F 475 laetus] laeta e sc. Heinsius lentus Lefehure — audiuit] sedauit Gronov desiuit Blass — ciclops V cydops L cyclopes F ciclopos 0 476 hauserunt OV auserunt LF

480 Urgentes Heinsius 481 alni CliLV alui 0, quod prob.

Dausqueius alno c. ed. Parm. Bentley 482 sciron S Scyron uulgo Sithon uel Cothon u. Syrton Schrader 483 estat F

484 immortua] in monstrua F — rostro] ferro c. cod. Put. Hein- sius 487 senis Cm Ep. 90 LF seuis OV, unde saeuis uulgo

7*

100 SILr ITALICI

Quam rapidis puppem manibus frenare Lilaeus Dum tentat, saeua truncatur membra bipenni, 490 Ac fert haerentis trabibus ratis incita palmas.

Sicania Aeoliden portabant transtra Podaetum. Hic, aeuo quamquam nondum excessisset ephebos — Seu laeui traxere dei, seu feruida corda Nec sat maturus laudum bellique cupido — 495

Arma puer niueis aptarat picta lacertis Et freta gaudebat celsa turbare Chimaera. lamque super Rutula, super et Garamantide pinu Ibat ouans, melior remo meliorque sagitta; Et iam turrigerum demerserat aequore Nessum; 500 Heu puero malesuada rudi noua gloria pugnae! Dum cristam galeae trucis exuuiasque precatur De duce Marcello superos temerarius, hasta Excepit raptim uulnus letale remissa. Pro qualis! seu splendentem sub sidera nisu 505

Exigeret discum, iaculo seu nubila supra Surgeret, aligeras ferret seu puluere plantas Uix tacto, uel dimensi spatia improba campi Transiret uelox saltu, decuere labores. Sat prorsus, sat erat decoris discrimine tuto, 510

Sat laudis. cur facta, puer, maiora petebas? Illum, ubi labentem pepulerunt tela sub undas, Ossa Syracosio fraudatum naufraga busto, Fleuerunt freta, fleuerunt Cyclopia saxa Et Cyane et Anapus et Ortygie Arethusa. 515

491 Ac ChLP At V Art 0 492 aeolidem 0 — Podaetum Ch Podarcen Schrader (cf. u. 507) 494. 495 Bothe sic legi uult: ephebos, Nec — laudum, seu feruida corda Seu laeui tr. d. bellique cupido, Arma etc. — uulgo uerba nec — laudum uncis inclusa erant^ quas recte deleuit Bentley 502 trux Blass

606 nisu 0 uisu LFV 608 tacto 0 tacta LFV — dimens LF dimeus 0 deest in V, sed m. 2 i. marg. climens 609 decuere Ch docuere S nocuere Barth et Gronov 610 toto F 511 facta S fata edd. nonnuJlae 514 freta] flecta F — ciclopia OV

cyclopea L cordopa F 515 Et cyane LF Et trane OV Cyanes uulgo — ortigie L ortiage F orthigie OV Ortygies Buperti, sed cf. Lachmann ad Lucr. p. 407

PUNICORUM LIBER XIV. 101

Parte alia Perseus — puppem hauc Tiberinus agebat — Quaque uehebatur Crantor Sidonius, lo Concurrunt. iniecta ligant binc uincula ferri Atque illinc, steteruntque rates ad proelia nexae. Nec iaculo aut longe certatur harundine fusa, 520 Comminus et gladio terrestria proelia miscent. Perrumpunt Itali, qua caedes prima reclusit Monstrauitque uiam; uasta sed mole catenas Hortatur socios et uincla abrumpere ferri Ac parat hostili resoluta puppe receptos 525

Auehere et paribus pelago diducere ab armis: Aetnaeo Polyphemus erat nutritus in antro Atque inde antiquae nomen feritatis amabat; Ubera praebuerat paruo lupa; corporis alti Terribilis moles, mens aspera, uultus in ira 530

Semper et ad caedes Cyclopia corde libido. Isque relaxatis membrorum pondere uinclis Impulerat puppim et mergebat gurgite tonsas Duxissetque ratem, pressa Latronius hasta Ni propere duro nitentem exurgere uelox 535

Affixet transtro. uix morte incepta remittit; Namque manus seruat dum suetos languida ductus, Ignauum summo traxit super aequore remum.

Perculsi cuneo Poeni densentur in unum, Quod caret hoste, latus, subito cum pondere uictus, 540 Insiliente mari, submergitur alueus undis. Scuta uirum cristaeque et inerti spicula ferro

516 Persens ChLF presens OV — puppem hanc Ch — hac 0 517 Crantor Sidonius ChlF crautor s. V et auctor s. 0 618 Con- currunt Ch 521 et] at Lefebure et Ernesti 523 uasta sed m. Lefebure uastas et m. S uastas et Maela Marsus u. et Mela CeUa- rius uasta sub mole Lleinsius uasta dux mole Thilo 527 Aeth- naeo LFO Ethneo V 530 multus in ira Heinsius 531 cyclo- peia S 532 relapsatis L 534 Latronius Ch Laronius S

535 insurgere Boihe 536 Affixet L Affixae F Affixit OV

538 Ignarum Heinsius — summo traxit Ch somno traxit S summa attraxit uulgo — aequore scr. aequora S 539 Per-

cussi S — densentur S densantur uulgo

102 SILI ITALICI

Tutelaeque deum fluitant. hic robore fracto Pugnat inops chalybis seseque in proelia rursus Armat naufragio; remis male feruidus ille 545

Festinat spoliare ratem, discrimine nullo Nautarum interdum conuulsa sedilia torquens. Non plectro ratis aut frangendae in uulnera prorae Parcitur, et pelago repetuntur nantia tela. Uulneribus patulis intrat mare. mox sua ponto 550 Singultante anima propulsa refunditur unda. Nec desunt, qui correptos complexibus artis Immergant pelago et, iaculis cessantibus, hostem Morte sua perimant. remeantum gurgite mentes Crudescunt, ac pro ferro stat fluctibus uti. 555

Haurit sanguineus contorta "cadauera uertex. Hinc clamor, gemitus illinc mortesque fugaeque Remorumque fragor flictuque sonantia rostra. Perfusum bello feruet mare; fessus acerbis Terga fuga celeri Libyae conuertit ad oras, 560

Exigua sese furatus Himilco carina.

Concessere mari tandem Graiusque Libysque, Et iam captiuae uinclis ad litora longo Ordine ducuntur puppes. flagrantibus alto Stant aliae taedis. splendet lucente profundo 565

Mulciber, et tremula uibratur imagine pontus. Ardet nota fretis Cyane pennataque Siren. Ardet et Europe, niuei sub imagine tauri Uecta loui ac prenso tramittens aequora cornu;

543 fluctant S — fracto OV freto LF 548 in unlnera S i. uulnere uulgo 549 Paacitur S — e pelago Heinsius

550 patulis deest in 0 — mare] maior 0 552 complexibus S amplexibus uulgo 553 cessantibus V cassantibus LFO

554 Mole Heinsius 558 flictuque L fluctuque FOV — uersum inser. Cm Ep. 90 559 fessus OV fossus LF 561 himilco L in mulco F in multo OV (cf. III. 97) 563 uincHs LF

undis OV (V i. marg. m. 2. uinclis) 565 taedis] caedis LFO

cedis V — Nant aliae textis Heinsius 567 trane OV (cf. u. 515) 568 Europe] etiope F 569 ioui V ioue LFO

PUNICORUM LIBER XIV. 103

Et quae, fusa comaS; curuuin per caerula piscem 570 Nereis umenti moderatur roscida freno. Uritur undiuagus Python et corniger Hammou Et, quae Sidonios uultus portabat Elissae, Bis ternis ratis ordinibus grassata per undas. At uinclis trahitur cognata in litora Anapus 575

Gorgoneasque ferens ad sidera Pegasus alas. Ducitur et Libyae puppis signata figuram Et Triton captiuus et ardua rupibus Aetne, Spirantis rogus Enceladi, Cadmeaque Sidon. 579

Nec mora, quin trepidos hac clade irrumpere muros Signaque ferre deum templis iam iamque fuisset, Ni subito importuna lues inimicaque pestis, Inuidia diuum pelagique labore parata, Polluto miseris rapuisset gaudia caelo. Criniger aestiferis Titan feruoribus auras 585

Et patulam Cyanen lateque palustribus undis Stagnantem Stygio Cocyti oppleuit odore Temporaque autumni, laetis florentia donis, Foedauit rapidoque accendit fulminis igni. Fumabat crassus nebulis caliginis aer; 590

Squalebat tellus, uitiato feruida dorso; Nec uictum dabat aut ullas languentibus umbras. Atque ater picea uapor expirabat in aethra. Uim primi sensere canes. mox nubibus atris Fluxit deficiens penna labente uolucris; 595

Inde ferae siluis sterni; tum serpere labes

570 Quaeqne effusa — pristem uel pristim Heinsius 572 Python ChLF phiton OV 573 Sidoniae Bentley blb At ChLF Ac OV — uinctus Heinsius et Bentley — litore F 578 aethne LFO ethne V 581 iamiamque OV ianuamque LF — ruisset Heinsius 582 Ni] Et S 583 labore] uapore

Heinsius 585 Criniger LF Eriniger 0 Armiger, sed i. marg. m. 2 Criniger V — aestiferis Cm Ep. 90 LF astriferis OV (T. p. 224) 586 cyanen L cyanem F tranem OV 588 laetis Cm l. l.

lactis 0 590 crassus Cm l. l. crassae Gronov et Heinsius

proh. Bothe 596 tabes Schrader

104 SILI ITALICI

Tartarea atque haustis populari castra maniplis. Arebat lingua, et gelidus per uiscera sudor Corpore manabat tremulo*, descendere fauces Abnuerant siccae iussorum alimenta ciborum. 600

Aspera pulmonem tussis quatit, et per anhela Igneus efflatur sitientum spiritus ora. Lumina, ferre grauem uix sufficientia lucem, Unca nare iacent, saniesque immixta cruore Expuitur, membrisque cutis tegit ossa peresis. 605 Heu dolor! insignis notis bellator in armis Ignauo rapitur leto. iactantur in ignem Dona superba uirum, multo Mauorte parata. Succubuit medicina malis. cumulantur aceruo Labentum et magno cineres sese aggere tollunt. 610 Passim etiam deserta iacent inhumataque late Corpora, pestiferos tetigisse timentibus artus. Serpit pascendo crescens Acherusia pestis Nec leuiore quatit Trinacria moenia luctu Poenorumque parem castris fert atra laborem. 615 Aequato par exitio et communis ubique Ira deum atque eadem leti uersatur imago.

Nulla tamen Latios fregit uis dura malorum, Incolumi ductore, uiros, clademque rependit Unum inter strages tutum caput. ut grauis ergo 620 Primum letiferos repressit Sirius aestus, Et minuere auidae mortis contagia pestes: Ceu, sidente Noto cum se maria alta reponunt, Propulsa inuadit piscator caerula cumba: Sic tandem ereptam morbis grassantibus armat 625

697 haustis OV austis LF (cf. u. 476) 698 Ardebat

JRuperti 599 et 600 fauci uel fauce sicca Heinsius fauces

siccas Brdkenborch f. saeptae Buperti — iustorum uel missorum quidam ap. Dausqueium — Abnuerunt ustae siccorum uel A. siccas iutrorsum Blass 607 iactantur] uictantur S 608 multo] inuulto F 609 acerui JSeinsius et Scaliger 618 dira Heinsius 620 ergo LOV egro F aegre Heinsius 622 Et minuere ChL Et numiere F Et timuere OV 624 cumba LF cimba 0 cymba V

PUNICORUM LIBER XIV. 105

Marcellus pubem, lustratis rite maniplis.

Circumstant alacres sigua auditisque tubarum

Respirant laeti clangoribus. itur in hostem;

Et, si fata ferant, iuuat inter proelia ferro

Posse mori. socium miseret, qui sorte pudenda 630

In morem pecudum effudere cubilibus atris

IUaudatam animam. tumulos inbonoraque busta

Respiciunt et uel nuUo iacuisse sepulcro,

Qiiam debellari morbis, placet. ardua primus

Ad muros dux signa rapit. tenuata iacendo 635

Et macie in galeis abscondunt ora, malusque,

Ne sit spes hosti, uelatur casside pallor.

Infundunt ft-apidum conuulsis moenibus agmen

Condensique ruunt: tot bellis inuia tecta

Totque uno introitu capiuntur militis arces. 640

Totum, qua uehitur Titan, non ulla per orbem Tum sese Isthmiacis aequassent oppida tectis. Tot delubra deum totque intra moenia portus, Adde fora et celsis suggesta theatra columnis Certantisque mari moles, adde ordine longo 645

Innumeras spatioque domos, aequare superbas Rura. quid, inclusos porrecto limite longis Porticibus sacros iuuenum certamine lucos? Quid tot captiuis fulgentia culmina rostris? Armaque fixa deis? aut quae Marathonius hostis 650 Perdidit; aut Libya quae sunt aduecta subacta? Hic Agathocleis sedes ornata trophaeis; Hic mites Hieronis opes; hic sancta uetustas

627 auditisque LF auidisque OV 628 itur in] ire et in vel ire per Heinsius 629 ferant OV ferunt LF 630 sorte Cm Ep. 90 S morte uulgo 634 primus L primis FOV

636 macie in g. Barth maciem g. S macie g. Marsns aliique

637 uellatur OV celatur Heinsius 640 Totque Liuineius Tot S — una Heinsius 642 isthimacis L histimacis F isthumacis OV (cf. u. 51 et 341) 647 Rura] Ricea F 648 sacros, iuuenum certamiua, liicos Buperti 649 Quid V Qui LFO 652 sedes] aedes Heinsius 653 mites ChS mitis uulgo — hiuc S — uetusta OV

106 SILI ITALICI

Artificum manibus. non usquam clarior illo Gloria picturae saeclo; non aera iuuabat 655

Ascire ex Epbyre; fuluo certauerit auro Uestis, spirantis referens subtemine uultus, Quae radio caelat Babylon, uel murice picto Laeta Tyros, quaeque Attalicis uariata per artem Aulaeis scribuntur acu aut Memphitide tela. 660

lam simul argento fulgentia pocula, mixta Quis gemma quaesitus bonos, simulacra deorum Numen ab arte datum seruantia; munera rubri Praeterea ponti depexaque uellera ramis, Femineus labor.

His tectis opibusque potitus 665

Ausonius ductor, postquam sublimis ab alto Aggere despexit trepidam clangoribus urbem, Inque suo positum nutu, stent moenia regum, An nullos oriens uideat lux crastina muros.

654 illo ChLF ullo OV 655 inuabat ChLF iuuabant OV 666 Ascire ex Ephyre scr. Quem scire Ephyren S Quem accire ex Eph. Buperti — certauerit Barth certaret ut S 655 sqq. non aera uacabant, Quae scirent Ephyren; f, certaret ut auro uulgo non aera uacabant, Quia scires Ephyren; f. certauerit auro Barth n. ae. iuuabant, Qui scirent Ephyren, f. certaret ut auro. Uestis weZ n. ae. uacabant, Quis scires Ephyren f. certasse uel auro. Uestis — uultus. Quae r. Gronov n. aeris, auitam Qua scires Ephyren, f. certaret ut auro. Uestis uel f. consertaque ab auro U. Heinsius n. aera iuuabant, Quae scirent Ephyren; f. certaret ut auro Uestis — uultus. Quae Cellarius n. aera iuuabant, Quae scirent Ephyren, f. certaret ut auro U., — uultus, Quae Drakenborch n. aere uacabat Quaesito ex Ephyre, f. certaret ut auro. U. Burmann n. aera iuuabat Quaesisse ex Ephyre; f. haud certauerit auro Lefebure n. aera iuuabant, Quae scirent Ephyren; f. certauerit .auro Uestis, — uultus, Cui radio cedat B. Bothe non aera iuuabant, Quae uicere Ephyren; f. certauerit auro Baehrens n. aera iuuabant, Quae miscens Ephyre fuluo certauerat auro ThiJo {p. l.) qui post hunc uersum unum excidisse putat 657 subtemine F subtegmine LOV

658 cedat 0 662 gemina S 665 labor V pudor ChLFO

sudor. tectis Heinsius 667 plangoribua Heinsius 668 stent] stetit L — moenia, rerum Heinsius — regum] longum Schrader

PUNICORUM LIBER XIV. 107

Ingemuit nimio iuris tantumque licere 670

Horruit et, propere reuocata militis ira, lussit stare domos, indulgens templa uetustis Incolere atque habitare deis. sic parcere uictis Pro praeda fuit, et sese contenta nec ullo Sanguine poUutis plausit Uictoria pennis. 675

Tu quoque ductoris lacrimas, memorande, tulisti, Defensor patriae, meditantem in puluere formas Nec turbatum animi tanta feriente ruina.

Ast reliquum uulgus, resoluta in gaudia mente, Certarunt uicti uictoribus. aemulus ipse 680

Ingenii superum, seruando condidit urbem. Ergo extat saeclis stabitque insigne trophaeum Et dabit antiquos ductorum noscere mores.

Felices populi! si, quondam ut bella solebant, 684 Nunc quoque inexhaustas pax nostra relinqueret urbes. At, ni cura uiri, qui nunc dedit otia mundo, Effrenum arceret populandi cuncta furorem, Nudassent auidae terrasque fretumque rapinae.

670 nimio iuris Blass iuno uiris L in uno iuris F in uno uiris OV nimium iuris uulgo nimium uictis Barth nimias uires uel nimius iuris Heinsius 679 Ast S At uulgo 680 Cer- tarent S 682 seclis F sedis LOV 686 Ac Ch

108 SILI ITALICI

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER QUINTQS DECIMUS.

At noua Komuleum carpebat cura senatum, Quis trepidas gentes Martemque subiret Hiberum, Attritis rebus. geminus iacet hoste superbo Scipio, belligeri Mauortia pectora fratres. Hinc metus, in Tyrias ne iam Tartessia leges 5

Concedat tellus propioraque bella pauescat. Anxia turba patrum quasso medicamina maesti Imperio circumspectant diuosque precantur, Qui laceris ausit ductor succedere castris.

Absterret iuuenem, patrios patruique piare 10

Optantem manis, tristi conterrita luctu Et reputans annos cognato sanguine turba. Si gentem petat infaustam, inter busta suorum Decertandum hosti, qui fregerit arma duorum, Qui consulta ducum ac flagret meliore Gradiuo. 15 Nec promptum teneris immania bella lacertis Moliri regimenque rudi deposcere in aeuo.

Has, lauri residens iuuenis uiridante sub umbra, Aedibus extremis uoluebat pectore curas, Cum subito assistunt, dextra laeuaque per auras 20 Allapsae, haud paulum mortali maior imago, Hinc Uirtus, illinc uirtuti inimica Uoluptas.

4 pectora] pignora Bothe 6 Hic B — tartessia FV

tartesia 0 charchesia L 6 propioraque L proprioraque FOV probioraque Bothe — tellus, p. b. pauescit Anxia t. patrum: quasso Blass 7 patres Heinsius — A. corda patres Bentley — maeste Bothe 9 Quis Heinsius — ausit FV, sed in F h suprascr. auxit LO 10 patriaque F patruosque Heinsius

12 cognato e s. Heinsius 13 busta] turba F 17 rudi]

duri F 19 extremis] et mediis Buperti

PUNICORUM LIBER XV. 109

Altera Achaemenium spirabat uertice odorem, Ambrosias diffusa comas et ueste refulgens, Ostrum qua fuluo Tyrium suffuderat auro; 25

Fronte decor quaesitus acu^ lasciuaque crebras Ancipiti motu iaciebant lumina flammas. Alterius dispar habitus: frons hirta nec umquam Composita mutata coma; stans uultus, et ore Incessuque uiro propior laetique pudoris, 30

Celsa humeros niueae fulgebat stamine pallae. Occupat inde prior, promissis fisa, Uoluptas: ^Quis furor hic, non digne puer, consumere bello Florem aeui? Cannaene tibi grauiorque palude Maeonius Stygia lacus excessere Padusque? 35

Quem tandem ad finem bellando fata lacesses? Tune etiam tentare paras Atlantica regna Sidoniasque domos? moneo, certare periclis Desine et armisonae caput obiectare procellae. Ni fugis hos ritus, Uirtus te saeua iubebit 40

Per medias uolitare acies mediosque per ignis. Haec patrem patruumque tuos, haec prodiga Paulum, Haec Decios Stygias Erebi detrusit ad undas, Dum cineri titulum memorandaque nomina bustis Praetendit nec sensurae, quod gesserit, umbrae. 45 At si me comitere, puer, non limite duro lam tibi decurrat concessi temporis aetas. Haud umquam trepidos abrumpet bucina somnos; Non glaciem Arctoam, non experiere furentis Ardorem Cancri nec mensas saepe cruento 50

'Gramine compositas; aberunt sitis aspera et haustus Sub galea puluis partique timore labores;

25 quae Gronov 29. 30 ora Incessusque Dausqueius

37 atlanticaF athlanticaL adlantica 0 ad lauticaV 40 ritus] artus F 42 hoc S 43 Nec L — erebi OV erebri L crebi F 45 quod S quid uulgo 49 experire S 52 timore]

minore S — pastique timore labores Heinsius partique labore timores Euperti patrisque e more labores uel partique in morte lab. Blass partique in Marte labores nos (cf. XI. 23)

110 SILI ITALICI

Sed current albusque dies horaeque serenae, Et molli dabitur uictu sperare senectam. Quantas ipse deus laetos generauit in usus 55

Res bomini plenaque dedit bona gaudia dextra! Atque idem, exemplar lenis mortalibus aeui, Imperturbata placidus tenet otia mente. Illa ego sum, Ancliisae Uenerem Simoentos ad undas Quae iunxi, generis uobis unde editus auctor. 60

Illa ego sum, uerti superum quae saepe parentem Nunc auis in formam, nunc torui in cornua tauri. Huc aduerte aures. currit mortalibus aeuum, Nec nasci bis posse datur; fugit hora, rapitque Tartareus torrens ac secum ferre sub umbras, 65

Si qua animo placuere, negat. quis luce suprema Dimisisse meas sero non ingemit horas?'

Postquam conticuit, finisque est addita dictis, Tum Uirtus: 'Quasnam iuuenem florentibus/ inquit, ^Pellicis in fraudes annis uitaeque tenebras, 70

Cui ratio et magnae caelestia semina mentis Munere sunt concessa deum? mortalibus alti Quantum caelicolae, tantumdem animalibus isti Praecellunt cunctis. tribuit namque ipsa minores Hos terris Natura deos; sed foedere certo 75

Degeneres tenebris animas damnauit Auernis. At, quis aetherii seruatur seminis ortus, Caeli porta patet. referam quid cuncta domantem Amphitryoniadem? quid, cui, post Seras et Indos Captiuo Liber cum signa referret ab Euro, 80

Caucaseae currum duxere per oppida tigres? Quid suspiratos magno in discrimine nautis Ledaeos referam fratres uestrumque Quirinum?

57 lenis 0 leuis LFV 58 tenet V tener LFO terit Heinsius 59 simoentos LF (cf. XVI. 370) simeonta 0 simeuntis V 68 abdita F 74. 75 minore — deo S, quod prob. Heinsius

minores — deo ed. Eom. 2 aUaeque 76 clamauit L 78 do- nantem S 83 fratrem F

PUNICORUM LIBER XV. 111

Nonne uides, hominum ut celsos ad sidera uultus Sustulerit deus ac sublimia finxerit ora, 85

Cum pecudes uolucrumque genus formasque ferarum Segnem atque obscoenam passim strauisset in aluum? Ad laudes genitum, capiat si munera diuum, Felix ad laudes bominum genus. huc, age, paulum Aspice — nec longe repetam — modo Roma minanti 90 Impar Fidenae contentaque crescere asylo, Quo sese extulerit dextris; idem aspice, late Florentis quondam luxus quas uerterit urbes. Quippe nec ira deum tantum nec tela nec hostes, Quantum sola noces animis illapsa Uoluptas. 95

Ebrietas tibi foeda comes, tibi Luxus et atris Circa te semper uolitans Infamia pennis; Mecum Honor ac Laudes et laeto Gloria uultu Et Decus ac niueis Uictoria concolor alis. Me cinctus lauro producit ad astra Triumphus. loo Casta mihi domus et celso stant colle penates, Ardua saxoso perducit semita cliuo. Asper principio — neque enim mihi fallere mos est — Prosequitur labor. annitendum intrare uolenti, Nec bona censendum, quae Fors infida dedisse 105 Atque eadem rapuisse ualet. mox celsus ab alto Infra te cernes hominum genus. omnia contra Experienda manent, quam spondet blanda Uoluptas. Stramine proiectus duro patiere sub astris Insomnis noctes frigusque famemque domabis. lio Idem iustitiae cultor, quaecumque capesses,

85 finxerat V fixerifc Ch 87 passum F pastu Blass

88 genitum est Heinsius — post diuum distinxit Bentley diuum felix, ad uulgo 91 Uix par Bothe — Fidenae] Forsenae

Buperti 92 Que S 93 uerteret S 95 noces 0 uoces LFV — animas 0 96 feda S fida uulgo 100 producit ChLF

perducit OV 103 neque S nec uulgo 105 censendum Cm JSp. 115 concendunt 0 — fors Cm l. l. — dedisse Barth de- disset S 108 spondet Cm l. l. — Uoluptas Cm 1. 1. 109 Gramine pr. nudo Schrader

112 SILI ITALICI

Testis factorum stare arbitrabere diuos.

Tunc, quotiens patriae rerumque pericula poscent,

Arma feres primus; primus te in moenia tolles

Hostica; nec ferro mentem uincere nec auro. 115

Hinc tibi non Tyrio uitiatas murice uestes,

Nec donum deforme uiro fragrantis amomi,

Sed dabo, qui uestrum saeuo nunc Marte fatigat

Imperium, superare manu laurumque superbam

In gremio louis excisis deponere Poenis/ 120

Quae postquam cecinit sacrato pectore Uirtus, Exemplis laetum uultuque audita probantem Conuertit iuuenem. sedenim indignata Uoluptas Non tenuit uoces. ^Nil uos iam demoror ultra/ Exclamat. ^uenient, uenient mea tempora quondam, 125 Cum docilis nostris magno certamine Roma Seruiet imperiis, et honos mihi habebitur uni.' Sic quassans caput in nubis se sustulit atras.

At iuuenis, plenus monitis, ingentia corde Molitur iussaeque calet uirtutis amore. 130

Ardua rostra petit, nullo fera bella uolente, Et grauia ancipitis deposcit munera Martis. Arrecti cunctorum animi; pars lumina patris, Pars credunt toruos patrui reuirescere uultus. 134 Sed quamquam instinctis tacitus tamen aegra periclis Pectora subrepit terror, molemque pauentes Expendunt belli, et numerat fauor anxius annos.

Dumque ea confuso percenset murmure uulgus, Ecce, per obliquum caeli squalentibus auro Effulgens maculis, ferri inter nubila uisus 140

Anguis et ardenti radiare per aera sulco, Quaque ad caeliferi tendit plaga litus Atlantis,

112 adstare Heinsius 113 Tii Heinsius 117 fragrantis 0, ut coni. Dausqueius flagrantis LFV 127 honos Ch 128 in om. OV 129 urgentia 0 134 reuirescere Cm Ep. 115 135 in- stinctis tacitus tamen Cm Z. l. instinctis deest in S (T. ^. 221) quamquam tacilus magnis tamen uuJgo — instinctos Bothe — pericli Heinsius 142 athlantis S

PUNICORUM LIBER XV. 113

Perlabi resonante polo. bis terque coruscum Addidit augurio fulmen pater, et uaga late Per subitum moto strepuere tonitrua mundo. 145

Tum uero capere arma iubent genibusque salutant Summissi augurium, atque iret, qua ducere diuos Perspicuum, et patrio monstraret semita signo.

Certatim comites rerum bellique ministros Agglomerant sese atque acris sociare labores 150

Exposcunt; laudumque loco est isdem esse sub armis. Tum noua caeruleum descendit classis in aequor. It comes Ausonia atque in terras transit Hiberas. Ut, cum saeua fretis immisit proelia, Corus Isthmon curuata sublime superiacit unda 155

Et, spumante ruens per saxa gementia fluctu, lonium Aegaeo miscet mare. celsus in arma Emicat ac prima stans Scipio puppe profatur: ^Diue tridentipotens, cuius maria ire per alta Ordimur, si iusta paro, decurrere classi 160

Da, pater, ac nostros ne sperne iuuare labores. Per pontum pia bella uebo.' Leuis inde secunda Aspirans aura propellit carbasa flatus; lamque agiles, Tyrrhena sonant qua caerula, puppes Ausonium euasere latus Ligurumque citatis 165

Litora tramittunt proris. hinc gurgite ab alto Tellurem procul irrumpentem in sidera cernunt, Aerias Alpis. occurrunt moenia Graiis Condita Massiliae. populis haec cincta superbis,

145 Per sudum Schrader (cf. XII, 654) — crepuere idem 149 rerum] operum Heinsius 150 Agglomerant V Agglo-

merat LFO — acris] alacres Schrader 161 esse] isse Daus- queius 1 55 superiacit scr. suberigit LOV subegerit F super-

rigat Heinsius — Isthmo incuruatam s. suberigit undam Lefehure — Corus, Isthmon curuata in sublime superstetit unda Bentley Ut — Corus Isthmo curuatas s. suberigit undas Bothe 157 aegaeo OV egeo F egro L 159 tridentipotens Cm Ep. 115 163 carbasa OV carbasia LF 168 Graiis Cm l. l. graio S

169 massile OV — haec Cm /. l. hinc 0

SiLius Italicus. n. 8

114 SILI ITALICI

Barbarus immani cum territet accola ritu, 170

Antiquae morem patriae cultumque habitumque Phocais armiferas inter tenet hospita gentes. Hinc legit Ausonius sinuatos gurgite ductor Anfractus pelagi. nemoroso uertice celsus Apparet collis, fugiuntque in nubila siluae 175

Pyrenes; tunc Emporiae ueteresque per ortus Graiorum uulgus, tunc hospita Tarraco Baccho. Considunt portu. securae gurgite clauso Stant puppes, positusque labor terrorque profundi.

Nox similes morti dederat placidissima somnos: 180 Uisa uiro stare effigies ante ora parentis Atque hac aspectu turbatum uoce monere: 'Nate, salus quondam genitoris, nate, parentis Et post fata decus, bellorum dira creatrix Euastanda tibi tellus, et caede superbi 185

Ductores Libyae cauta uirtute domandi, Qui sua nunc trinis diducunt agmina castris. Si conferre manum libeat, coeautque uocatae Hinc atque hinc acies, ualeat quis ferre ruentis Tergemina cum mole uiros? absiste labore 190

Ancipiti, sed nec segnis potiora capesse. Urbs colitur, Teucro quondam fundata uetusto, Nomine Carthago. Tyrius tenet incola muros. Ut Libyae sua, sic terris memorabile Hiberis Haec caput est. non ulla opibus certauerit auri, 195 Non portu celsoue situ, non dotibus arui Uberis aut agili fabricanda ad tela uigore. Inuade auersis, nate, hanc ductoribus urbem. Nulla acies famae tantum praedaeue pararit.'

170 in mani F in imam LV mimam 0 — cum territet Cm l. l. tunc territet 0 171 cultumque Cm 7. l, cultusque LF cultum 0 cultus V 172 armiferas Cm £Jp. 115 & armisonas nulgo 173 sinuatas OV 182 aspectus Heinsius — mouere OV 185 clade Bothe 187 diducunt, ut coni. Heinsius LFV de-

ducunt 0 188 conferre manum Ch — liceat Heinsius —

uocatae] coactae idem 193 Nomine Ch 195 illa Daus-

queius — auri] urbi uel aut ui Heinsius 198 aduersis S

PUNICORUM LIBER XV. 115

Talia monstrabat genitor propiusque monebat, 200 Cum iuuenem sopor et dilapsa reliquit imago. Surgit et infernis habitantia numina lucis Ac supplex patrios compellat nomine manis; ^Este duces bello et monstratam ducite ad urbem; Uobis ultor ego et, Sarrano murice fulgens, 205

Inferias mittam fusis insignis Hiberis Et tumulis addam sacros certamine ludos/ Praegreditur celeratque uias et corripit agmen Pernici rapidum cursu camposque fatigat. Sic, ubi prosiluit Pisaeo carcere praeceps, 210

Non solum ante alios, sedenim, mirabile dictu, Ante suos it uictor equus, currumque per auras Haud ulli durant uisus aequare uolantem.

lamque Hyperionia lux septima lampade surgens Sensim attollebat propius subeuntibus arces 216

Urbis, et admoto crescebant culmina gressu. Ac pelago uectus seruata Laelius hora, Quam dederat ductor subigendae ad moenia classi, A tergo affusis cingebat tecta carinis. Carthago, impenso naturae adiuta fauore, 220

Excelsos tollit pelago circumflua muros. Artatas ponti fauces modica insula claudit, Qua Titan ortu terras aspergit Eoo. At, qua prospectat Phoebi iuga sera cadentis, Pigram in planiciem stagnantis egerit undas, 225

Quas auget ueniens refluusque reciprocat aestus. Sed gelidas a fronte sedet sublimis ad Arctos Urbs imposta iugo pronumque excurrit in aequor Et tuta aeterno defendit moenia fluctu.

202 inferiu3 L — lumina L 203 At L — numine LV

minime F numina 0 207 sacros, certamina, ludos Lefehure 208 Praegreditur Cli Progreditur S 212 currumque] curritque ed. Basil. 1523 aliaeque 215 propiusL propriusFOV 217 AtV — aduectus uel inuectus Heinsius 222 ponti] ponit S

224 pro8pectaat'"J5o<^e 228 imposita OV 229 aeterno]

Etneo ed. Mom. 1 alterno Gronov et Heinsius intemo Boihe

8*

116 SILI ITALICI

Audax, ceu plano gradiens uictricia campo 230

Ferret signa, iugum certabat scandere miles. Aris ductor erat. qui contra, amplexus in artis Auxilium atque excelsa loci, praesepserat arcem. Pugnabat natura soli; paruoque superne Bellantum nisu passim per prona uoluti 235

Truncato instabiles fundebant corpore uitam. Uerum ubi concessit pelagi reuolubilis unda, Et fluctus rapido fugiebat in aequora lapsu, Quaque modo excelsae sulcarant caerula puppes, Hac impune dabat Nereus transcurrere planta: 240 Hinc tacite nitens informidatus adire Ductor Dardanius, subitam trahit aequore pubem, Perque undas muris pedes aduolat. inde citati A tergo accelerant, qua fisus fluctibus Aris Incustoditam sine milite liquerat urbem. 245

Tum prostratus bumi, miserandum, uicta catenis Poenus colla dedit populumque addixit inermem. Hanc oriens uidit Titan, cum surgeret, urbem Uallari castris captamque aspexit eandem Ocius, Hesperio quam gurgite tingueret axem. 250

Aurora ingrediens terris exegerat umbras; Principio statuunt aras. cadit ardua taurus

232 Arris edd. nonnullae Armes uel Arnes Heinsius Arin JRuperti 233 Auxilium atque excelsa loci praesepserat

arcem Cm Ep. 115 Auxiliumque exc. 1. precesserat artem L Auxiliumque exc. I. praecepserat artem FV Auxiliumque exc. 1. processerat artem 0 — Auxilium excelsamque loci prae- cinxerat arcem ed. Basil. 1522 — qui cuncta a. i. a. Auxilia, excelsam sociis praecinxerat arcem Dausqueius qui contra a. i. a. Auxilium, qua excelsa loci, protexerat arcem Barth qui contra, ampl. inertis Auxilium uel qui ponti a. i. artis Auxilium, qua excelsa, loci praesepserat arcem Burmann qui, cunctum a. i. a. Auxilium, qua exc. loci, praecinxerat arce Bothe 235 uisu OV 240 Hic 0 — plantae Heinsius 241 tacite nitens Dausqueius aliique taciti nectens S tacite gnitens Heinsius tacite innitens Lefehure 244 fisus Cm Ep. tl5 246 uicta Cm l. l. uincta L 247 Poenus Cm l. l.

PUNICORUM LIBER XV. 117

Uictima Neptuno pariter pariterque Tonanti. Tum merita aequantur donis, ac praemia uirtus Sanguine parta capit: phaleris liic pectora fulget; 255 Hic torque aurato circumdat bellica colla; Ille nitet celsus muralis honore coronae. Laelius ante omnis, cui dextera clara domusque, Ter dena boue et aequorei certaminis alto Donatur titulo Poenique recentibus armis 260

Rectoris. tunc hasta uiris, tunc Martia cuique Uexilla, ut meritum, et praedae libamina dantur.

Postquam perfectae laudes hominumque deumque, Captiuae spectantur opes digestaque praeda: Hoc aurum patribus, bello haec Martique talenta, 265 Hoc regum donis, diuum hoc ante omnia templis, Cetera bellantum dextrae pulchroque labori. Quin etiam accitus populi regnator Hiberi, Cui sponsa et sponsae defixus in ossibus ardor; Hanc notam formae concessit laetus ouansque 270 Indelibata gaudenti uirgine donum. Tum uacui curis uicino litore mensas Instituunt festoque agitant conuiuia ludo. Laelius effatur: 'Macte, o uenerande, pudici, Ductor, macte animi. cedat tibi gloria lausque 275 Magnorum heroum celebrataque carmine uirtus. Mille Mycenaeus qui traxit in aequora proras Rector, et Inachiis qui Thessala miscuit arma, Femineo socium uiolarunt foedus amore. Nullaque tum Phrygio steterunt tentoria campo, 280 Captiuis non plena toris; tibi barbara soli Sanctius Iliaca seruata est Phoebade uirgo.'

253 pariter oni. 0 259 Ter dena boue Ch 261 hasto S — tunc Martia Cm l 1. 262 ut Cm l. l. 263 profectae OV 264 spectantur] uectantur uel auectantur Heinsius apportantur Schrader 266 regnum OV 270 Huic Dausqueius et Heinsius 274 effatur ChLF affatur OV — uenerande OV uenerabile LF 278 arua OV 279 uiolarunt] uigilauit 0 280 steterunt,

ut coni. Heinsius LF steterant OV

118 SILl ITALICI

Haec atque his paria alterno sermone serebant, Donec Nox, atro circumdata corpus amictu, Nigrantis inuexit equos suasitque quietem. 285

Emathio interea tellus Aetola tumultu Feruebat, Macetum subitis perculsa carinis. Proximus hinc hosti dextras iungebat Acarnan. Causa noui motus Poenis regique Philippo In bellum Ausonium sociatae foedere uires. 290

Hic, gente egregius ueterisque ab origine regni, Aeacidum sceptris proauoque tumebat Achille. Ille et nocturnis conterruit Oricon armis; Quaque per Illyricum Taulantius incola litus Exiguos habitat non ullo nomine muros, 295

Turbidus incessit telis. ille aequore uectus, Nuuc et Phaeacum Thesprotiaque arua lacessens, Epirum cassis lustrabat futilis ausis. Nunc et Anactoria signa ostentauit in ora Ambraciosque sinus Olpaeaque litora bello 300

Perfudit rapido. pepulit uada feruida remis Leucatae et Phoebi uidit citus Actia templa. Nec portus Ithacae, Laertia regna^ Samenque Liquit inaccessam fluctuque sonantia cano Saxa Cephallenum et scopulosis Neriton aruis. 305 Ille etiam, Pelopis sedes et Achaica adire Moenia praegaudens, tristem Calydona Dianae Oeneasque domos, Curetica tecta, subibat, Promittens contra Hesperiam sua proelia Grais.

283 serebant Heinsius ferebant S 287 Macetum ChLF macedum 0 macerum V 288 hinc ChF huic LV deest in 0 294 Taulentiua Ch 297 Hinc Liuineius et Bausqueius —

tesprotiaque F 298 cassi — ausi Heinsius 300 Ambro-

tiosque LFV Ambrosiosque 0 — Olpaeaque scr. pellaeaque S Pallaeaque uel Pharaeaque uel Palaeraque Buperti Eleaque Schrader Pelopeaque uel Neleaque Blass 301 Perfudit ChLF Perfundit OV 304 inaccensam Ch — cauo OV 305 scopu- losae N. arcis Heinsius 306 achaica L ateiaca F achaia OV (cf. XIV. 5) 307 praegaudens Ch gauisus S (T. p. 238)

309 grais S

PUNICORUM LIBER XV. 119

Tum lustrata Epliyre Patraeque et regia Pleuron 310 Parnasusque biceps Phoeboque loquentia saxa. Ac saepe ad patrios bello reuocante penatis, Cum modo Sarmaticus regna infestaret Orestes, Aspera nunc Dolopum uis exundasset in agros, Incepto tamen haud facilis desistere uano, 315

Belli per Graias umbram circumtulit oras: Donec, nunc pelago, nunc terra exutus, omisit Spem positam in Tyriis et supplex foedera sanxit Dardana nec legem regno accepisse refugit.

Tunc et Tyndarei Latias fortuna Tarenti 320

Auxit opes laudemque simul. nam perfida tandem Urbs Fabio deuicta seni, postremus in armis Ductoris titulus cauti. sollertia tutum Tum quoque adepta decus, captis sine sanguine muris. Namque ut compertum, qui Punica signa regebat, 325 Feminea exuri fiamma, tacitusque quietae Exin uirtuti placuit dolus: ire sorori — Nam castris erat in Rutulis — germanus amatae Cogitur et magnis muliebria uincere corda Pollicitis, si reclusas tramittere portas 330

Concedat Libycus rector. uotique potitus Euicto Fabius Poeno circumdata telis Incustodita penetrauit moenia nocte.

Sed quisnam auersos Phoebum tunc iungere ab urbe Romulea dubitaret equos, qui tempore eodem 335 Marcellum acciperet letum oppetiisse sub armis? Moles illa uiri calidoque habitata Gradiuo Pectora et haud ullis umquam tremefacta periclis —

311 Peruasusque 0 — biceps] inceps L — phoeboque V phoebo LFO 313 Sarmaticus] Dalmaticus Schrader — regno 0 — horestes L Eropus ex Liv. XXV 11. 32. 9 uel Cum modo Sarmata ei r. inf., Orestum ucl Orestis a. n. Buperti 320 tyn- darei F tindarei LO tindarii V 321 Auxit LO Ausit FV

323 Ductores S 324 Tu OV 325 Namque et Ch 326 quietae Ch 327 sororis Ch 334 auersos Cm Ep. 7 336 appetiisse OV 337 uiri calidoque Cm l. l. 338 ulHs deest in OV

120 SILI ITALICI

Heu quanta Hannibalem clarum factura ruina! — Procubuere. iacet campis Carthaginis horror. 340

Forsan Scipiadae confecti nomina belli Rapturus, si quis paulum deus adderet aeuo.

Collis Agenoreum dirimebat ab aggere uallum Ausonio — Dauni Mauors consederat aruis. Curarum comes et summi Crispinus honoris 345

Marcello socius communia bella ciebat. Ad quem Marcellus: '^Gestit lustrare propinquas Mens siluas medioque uiros imponere monti, Ne Libys occultis tumulum prior occupet ausis. Si cordi est, te participem, Crispine, laboris 350

Esse uelim. numquam desunt consulta duobus.' Haec ubi sedere, ardentis attollere sese lam dudum certant in equos. Marcellus, ut arma Aptantem natum aspexit laetumque tumultu: 'Uincis/ ait, ^nostros mirando ardore uigores. 355 Sit praematurus felix labor, urbe Sicana Qualem te uidi, nondum permitteret aetas Cum tibi bella, meo tractantem proelia uultu. Huc, decus, huc, nostrum, lateri te iunge paterno Et me disce nouum Martem tentare magistro.' 360 Tum, pueri colla amplectens, sic pauca precatur: 'Summe deum, Libyco, faxis, de praeside nunc his, His humeris tibi opima feram.' Nec plura, sereno Sanguineos fudit cum lupiter aethere rores Atque atris arma aspersit non prospera guttis. 365 Uixdum finitis intrarant uocibus artas Letiferi collis fauces, cum turba uolucris Inuadunt Nomades iaculis nimboque feruntur

339 Heu quanta, H. clarum factura, ruina Gronov et Heinsius H. quantum H. clara fractura r. S H. quantum H. clara factura r. Bothe 341 nomine OV 347 propinquus B 349 occulti — astus uel occulto — astu Heinsius 352 Nec OV 354 tumultus Heinsius 358 uultu] ritu Heinsius nutu uel

ductu Withof 362 nunc his Ch nunehis LF uinclis OV

368 momades F meniades LO nioniades V

PUNICORUM LIBER XV. 121

Aetlierio similes, caeca fundente latebra

Armatos in bella globos. circumdata postquam 370

Nil restare uidet uirtus, quod debeat ultra

lam superis, magnum secum portare sub umbras

Nomen mortis bauet. tortae nunc eminus hastae

Altius insurgit, nunc saeuit comminus ense.

Forsan et enasset rapidi freta saeua pericli, 375

Ni telum aduersos nati uenisset in artus.

Tum patriae tremuere manus, laxataque luctu

Fluxerunt rigidis arma infelicia palmis.

Obuia uudatum tramittit lancea pectus,

Labensque impresso signauit gramina mento. 380

At postquam Tyrius saeua inter proelia ductor Infixum aduerso uidit sub pectore telum, Immane exclamat: ^Latias, Carthago, timere Desine iam leges; iacet exitiabile nomen, Ausonii columen regni. sed dextera nostrae 385

Tam similis non obscurus mittatur ad umbras. Magnanima inuidia uirtus caret.' Alta sepulchri Protinus extruitur caeloque educitur ara. Conuectant siluis ingentia robora. credas Sidonium cecidisse ducem. tum tura dapesque 390 Et fasces clipeusque uiri, pompa ultima, fertur. Ipse facem subdens: ^Laus/ inquit, ^parta perennis. Marcellum abstulimus Latio. deponere forsan Gens Italum tandem arma uelit. uos ite superbae Exequias animae et cinerem donate supremi 395

Muneris officio; numquam hoc tibi, Roma, negabo.' Alterius par atque eadem fortuna laborum Consulis: exanimem sonipes ad signa reuexit.

373 hauet] habet S (cf. I. 61) 375 enasset Cm Ep. 7 OV euaeset LF — saeua] caeca Schrader 376 uenisset Cm l. 1.

euenisset S 381 At LV Ac F Ast 0 385 culmen 0

386 obscurus scr. obscuras S 389 Connectant S 390 dapes om. que L latexque Gronov tapeeque Koestlin 396 post hunc uersum tres alios inseruit Nicander , quos ex Col. delcuere Modius Ep. 7 et Carrion Em. I. 6 397 pars Bothe — labori Heinsius 398 exanimem L exanimum FOV

122 SILI ITALICI

Talia in Ausonia. sed non et talis Hiberis Armorum euentus campis. Cartliaginis omnes 400 Fer subitum raptae pernix uictoria late Terruerat gentes. ducibus spes una salutis, Si socias iungant uires. ingentibus orsum Auspiciis iuuenem, ceu patria gestet in armis Fulmina, sublimi uallatam uertice montis 405

Et scopulis urbem, cumulatam strage uirorum, Non toto rapuisse die, qua Martius ille Hannibal in terra consumpto uerterit anno 'Nec pube aequandam nec opum ubertate Saguntum.

Proximus, applicito saxosis aggere siluis, 410

Tendebat, fratris spirans ingentia facta, Hasdrubal. hic robur mixtusque rebellibus Afris Cantaber, hic uolucri Mauro pernicior Astur; Tantaque maiestas terra rectoris Hibera, Hannibalis quantus Laurenti terror in ora. 415

Forte dies priscum Tyriis sollemnis honorem Rettulerat, quo, primum orsi Carthaginis altae Fundamenta, nouam coepere mapalibus urbem. Et laetus, repetens gentis primordia, ductor Festa coronatis agitabat gaudia signis, 420

Pacificans diuos. fraternum laena nitebat Demissa ex humeris donum, quam foederis arti Trinacrius Libyco rex inter munera pignus Miserat, Aeoliis gestatum insigne tyrannis. Aurata puerum rapiebat ad aethera penna 425

Per nubes aquila, intexto librata uolatu. Antrum ingens iuxta, quod acus simulauit in ostro,

406 Et scopulis Heinsius Ex oculis S In scopulis Bothe — cumulata Heinsius 407 quo Ch cum Liuineius et Daus- queius 408 euerterit Heinsius 409 Non Ch 412 robur] Uasco Schrader 412 et 413 huic Liuineius 413 mauro V in auro LFO 418 coepere V corpore LF capere 0 saepsere Heinsius — magalibus uel magaribus JRuperti (cf. XIV. 7) 420 gaudia Cm Ep. 7 421 laeua S 426 intexto OV in- testo LF — librata Cm l. l. 427 similauit Buperti (cf. II. 533)

PUNICORUM LIBER XV. 123

Cyclopum domus. liic recubans mauantia tabo Corpora letifero sorbet Polyphemus hiatu. Circa fracta iacent excussaque morsibus ossa. 430 Ipse manu extenta Laertia pocula poscit Permiscetque mero ructatos ore cruores.

Conspicuus Siculi Tyrius subteminis arte Gramineas pacem superum poscebat ad aras: Ecce inter medios hostilia nuntius arma, 435

Quadrupedante inuectus equo, aduentare ferebat. Turbatae mentes, imperfectusque deorum Cessat honos. ruptis linquunt altaria sacris; Clauduntur uallo; tenuemque ut roscida misit Lucem Aurora polo, rapiunt certamina Martis. 440 Audax Scipiadae stridentem Sabura cornum Excepit, geminaeque acies uelut omine motae. Exclamat Latius ductor: ^Prima hostia uobis, Sacrati manes, campo iacet. en age, miles, In pugnam et caedes, qualis spirantibus ire 445

Assueras ducibus, talis rue.' Dumque ea fatur, Incumbunt. Myconum Laenas Cirtamque Latinus Et Thysdrum Maro et incestum Catilina Nealcen Germanae thalamo obtruncat. cadit obuius acri Kartalo Nasidio, Libycae regnator harenae. 450

Te quoque Pyrenes uidit conterrita tellus Permixtum Poenis et uix credenda furentem, Magnum Dardaniae, Laeli, decus, omnia felix Cui natura dedit, nullo renuente deorum.

428 excubans OV 430 exesaque van Veen 433 sub- temine F subtegmine LOV — arte FV arce LO 438 Cessat Heinsius et Schrader Cesset Ch Cessit S 441 sabura L

sabbura FOV Sabrata Dausqueius 443 primo S 446 As- sueras OV Assuetas LF 447 Laenas ChF laeuas L leuas OV 448 thysdrum L tysdrum F tisdrum 0 tisebeum V 450 Car- talo Cm Ep. 7 Castabo S Karthalo Drakenborch (cf. I. 406) Castulo Schrader — Nasidio Cm l. l. uasidio LFO uascidio V — harenae Cm l. l. 451 Pyrenes Cm l. l. tirenes OV

452 furentis Ch 463 Laeli Cm l. l.

124 SILI ITALICI

Ule foro auditus, cum dulcia soluerat ora, 455

Aequabat Pyliae Neleia mella senectae. Ille, ubi suspensi patres, et curia uocem Posceret, ut cantu, ducebat corda senatus. Idem, cum subitum campo perstrinxerat auris Murmur triste tubae, tanto feruore ruebat 460

In pugnam atque acies, ut natum ad sola liqueret Bella: nihil uitae peragi sine laude placebat. Tunc et furtiua tractantem proelia luce Deiecit Galam; sacris Carthaginis illum Supposito mater partu subduxerat olim, 465

Sed stant nulla diu deceptis gaudia diuis. Tunc Alabim, Murrum atque Dracen demisit ad umbras, Femineo clamore Dracen extrema rogantem; Huius ceruicem gladio inter uerba precesque Amputat. absciso durabant murmura collo. 470

At non ductori Libyco par ardor in armis. Frondosi collis latebras ac saxa capessit Auia, nec caedes extremaue damna mouebant Agminis. Italiam profugus spectabat et Alpis, Praemia magna fugae. tacitum dat tessera signum: 475 Dimissa in collis pugna siluasque ferantur Dispersi et summam, quicumque euaserit, arcem Pyrenes culmenque petat. tum primus, honore Armorum exuto et parma celatus Hibera, In montis abit atque uolens palantia linquit 480

Agmina. desertis Latius uictricia signa

455 foro] fero S — cum dnlcia] dulci cum S — soluerat Ch solueret S 456 neleia LF uoleya 0 ueleia V — mella Cm

^p. 7 LF membra OV (T. p. 224) 458 ut Cm l. l 459 subitae (tubae) uel subitas (auris) Heinsius 463 et furtiua ChLF

e furtiua OV — luce OV luci ChL luo F e furtiuo — lustro Burmann e furtiuo — luco Gronov et Heinsius 467 Murrum Ch — tracen LOV tracem F — dimisit V 468 dracen FOV

dacen L — rogantem] negantem Bothe morantem Thilo 470 absciso Ch 471 in arma Bothe A.11 artem S

479 parma OV peruia L paruia F 480 uolens S uolans uulgo, quod proh. Blass

PUNICORUM LIBER XV. 125

Immittit miles castris. non urbe recepta

Plus ulla partum praedae tenuitque moratas

A caede, ut Libycus ductor prouiderat, iras.

Fluminei ueluti deprensus gurgitis undis, 485

Auulsa parte inguinibus causaque pericli,

Enatat intento praedae fiber auius hoste.

Impiger occultis Poenus postquam abditur umbris,

Saxosae fidens siluae, maiora petuntur

Rursus bella retro et superari certior hostis. 490

Pyrenes tumulo clipeum cum carmine figunt:

HASDRUBALIS SPOLIUM GEADIUO SCIPIO UICTOR.

Terrore interea posito trans ardua montis Bebrycia populos armabat Poenus in aula, Mercandi dextras largus belloque parata 495

Prodigere in bellum facilis. praemissa ferocis Augebant animos argenti pondera et auri, Parta metalliferis longo discrimine terris. Hinc noua complerunt haud tardo milite castra Uenales animae, Rhodani qui gurgite gaudent, 500 Quorum serpit Arar per rura pigerrimus undae. lamque, hieme affecta, mitescere coeperat annus. Inde, iter ingrediens rapidum per Celtica rura, Miratur domitas Alpis ac peruia montis Ardua et Herculeae quaerit uestigia plantae 505

Germanique uias diuinis comparat ausis.

Ut uero uentum in culmen, castrisque resedit Hannibalis: ^Quos Roma/ inquit, 'quos altius, oro, Attollit muros, qui post haec moenia fratri Uicta meo stent incolumes? sit gloria dextrae 510 Felix tanta precor; neue usque ad sidera adisse Inuideat laeuus nobis deus.' Agmine celso Inde alacer, qua munitum decliuis ab alto

484 Accede OV — prouiderit Ch 488 abditur Liuineius additur S 490 retro] uiro Schrader 498 Parta OV Parca LF 499 Huic L 500 rodani F rhodan L rodan OV 508 altius] acius S, unde fort. acrius scrihendum — quo R. i. quo celsius Blass 511 neu quisquam Heinsius 512 deus om. 0

126 SILI ITALICI

Agger moustrat iter, properatis deuolat armis. Non tanto strepuere metu primordia belli; 515

Nunc geminum Hannibalem, nunc iactant bina coire Hinc atque hinc castra, et pastos per prospera bella Sanguine ductores Italo coniungere Martem Et duplicare acies; uenturum ad moenia cursu Hostem praecipiti et uisurum haerentia porta 520 Spicula, Elissaeis nuper contorta lacertis.

His super infrendens sic secum Oenotria Tellus: 'Tantone, heu superi! spernor contempta furore Sidoniae gentis, quae quondam sceptra timentem Nati Saturnum nostris considere in oris 525

Et regnare dedi? decima haec iam uertitur aestas, Ex quo proterimur; iuuenis, cui sola supersunt In superos bella, extremo de litore rapta Intulit arma mihi temeratisque Alpibus ardens In nostros descendit agros. quot corpora texi 530 Caesorum, stratis totiens deformis alumnis! Nulla mihi floret bacis felicibus arbor; Immatura seges rapido succiditur ense; Culmina uillarum nostrum delapsa feruntur In gremium foedantque suis mea regna ruinis. 535 Hunc etiam, uastis qui nunc sese intulit oris, Perpetiar, miseras quaerentem exurere belli Reliquias? tum me scindat uagus Afer aratro, Et Libys Ausoniis commendet semina sulcis, Ni cuncta, exultant quae latis agmina campis, 540 Uno condiderim tumulo.' Dum talia uersat, Et thalamos claudit Nox atra deumque hominumque, Tendit Amyclaei praeceps ad castra nepotis. Is tum Lucanis cohibentem finibus arma

517 belli Heinsius 526 iam om. 0 627 cui sola V

sola cui LFO 533 rabido Bothe 534 ferentur F 535 regna] terga Heinsius 536 Hunc Ch Nunc LOV Num F — oris]

armis Euperti 537 bello Drakenborch 542 Ut Bothe — claudit LFV clausit 0 — hominumque deumque uulgo

PUNICORUM LIBER X^^. 127

Poenum uicini seruabat caespite ualli. 545

Hic iuuenem aggreditur Latiae telluris imago: 'Clausorum decus atque erepto maxima Romae Spes Nero Marcello, rumpe atque expelle quietem. Magnum aliquid tibi, si patriae uis addere fata, Audendum est, quod, depulso quoque moenibus hoste, Uictores fecisse tremant. fulgentibus armis 551

Poenus inundauit campos, qua Sena relictum Gallorum a populis seruat per saecula nomen. Ni propere alipedes rapis ad certamina turmas, Serus deletae post auxiliabere Romae. 555

Surge, age, fer gressus. patulos regione Metauri Damnaui tumulis Poenorum atque ossibus agros.' His dictis abit atque abscedens uisa pauentem Attrahere et fractis turmas propellere portis.

Rumpit flammato turbatus corde soporem 560

Ac, supplex geminas tendens ad sidera palmas, Tellurem Noctemque et caelo sparsa precatur Astra ducemque uiae tacito sub lumine Phoeben. Inde legit dignas tanta ad conamina dextras. Quaque iacet superi Larinas accola ponti, 565

Qua duri bello gens Marrucina fidemque Exuere indocilis sociis Frentanus in armis, Tum, qua uitiferos domitat Praetutia pubes, Laeta laboris, agros, et penna et fulmine et undis Hibernis et Achaemenio uelocior arcu 570

Euolat. hortator sibi quisque: 'Age, perge, salutem Ausoniae ancipites superi et, stet Roma cadatne, In pedibus posuere tuis,' clamantque ruuntque. Hortandi genus — acer hauet praecedere ductor.

546 ual, sed i. marg. ualli F uallis L uallum OV 548 Nero] uero S 549 fata scr. fatis S uires Euperti —

te addere fastis Blass 554 turmas] pugnas L 655 deletae LO delectae F dilectae V 656 metauri FOV Matauri ChL

(cf. VII. 486) 558 abscedens Cm Ep. 4 descendens 0

561 At L 563 lumine LO limine FV 570 Achaemenio

Cm Ep. 4 572 cadatne 0 cadatue LFV 573 clamatue 0 — ruuntue OV 574 hauet scr. habet S (cf. I. 61)

128 SILI ITALICI

lilum augent cursus annisi aequare sequendo 575

Atque indefessi noctemque diemque feruntur.

At Roma, aduersi tantum mala gliscere belli Accipiens, trepidare metu nimiumque Neronem Sperauisse queri, atque uno sibi uulnere posse Auferri restantem animam. non arma nec aurum 580 Nec pubem nec, quem fundat, superesse cruorem. Scilicet Hasdrubalem inuadat, qui ad proelia soli Hannibali satis esse nequit? iam rursus, ubi arma Auertisse suo cognorit deuia uallo, Haesurum portis Poenum; uenisse, superbo 585

Qui fratri certet, cui maxima gloria cedat Urbis deletae: fremit amens corde sub imo Ordo patrum ac magno interea meditatur amore Seruandi decoris, quonam se fine minanti Seruitio eripiat diuosque euadat iniquos. 590

Hos inter gemitus obscuro noctis opacae Succedit castris Nero, quae coniuncta feroci Liuius Hasdrubali uallo custode tenebat. Belliger is quondam scitusque accendere Martem Floruerat primo clarus pugnator in aeuo. 595

Mox falso laesus non aequi crimine uulgi, Secretis ruris tristes absconderat annos. Sed, postquam grauior moles terrorque periclo Poscebat propiore uirum, reuocatus ad arma Tot caesis ducibus, patriae donauerat iram. 600

At non Hasdrubalem fraudes latuere recentum Armorum, quamquam tenebris Nox texerat astus.

575 augent] ardent uel urgent Heinsius hll Atque S — tan- tum mala V tantum et malaLFO, unde tantum enmala Lefebure 579 Spirauisse Heinsius 68 1 ne quem S — fundat S fundant uulgo 582 inuadat Cm Ep. 4 — qui deest in S — proelia Cm /. 1. 585 poenum OV penum L plenum F 586 cedet S 587 tremit uel premit Schrader — imo Cm Ep. 4 LF uno OV 589 quonam Cm l. l. 592 nero LV uero FO 594 Belligeris Cm l. l. LV B. his FO 596 aequi Cm /. l 597 Secretis ruris Cm l. l.

600 donauerat Cm l. l. LF deuouerat OV (T.p. 224) 601 At OV Ac LF — repentum Heinsius nitentum Schrader

PUNICORUM LIBER XV. 129

Pulueris in clipeis uestigia uisa mouebant Et — properi signum accursus — sonipesque uirique Substricti corpus; bis cantans bucina signum 605

Praeterea gemino prodebat iuncta magistro Castra regi. uerum, fratri si uita supersit, Qui tandem licitum socias coniungere uires Consulibus? sedenim solum, dum uera patescant, Cunctandi restare dolum Martemque trahendi. 610 Nec consulta fugae segni formidine differt.

Nox, somni genetrix, mortalia pectora curis Purgarat, tenebraeque borrenda silentia alebant: Erepit, suspensa ferens uestigia, castris Et muta elabi tacito iubet agmina passu. 616

Illunem nacti per rura tacentia noctem Accelerant uitantque sonos; sed percita falli Sub tanto motu Tellus nequit. implicat actas Caeco errore uias umbrisque fauentibus arto Circumagit spatio sua per uestigia ductos. 620

Nam, qua curuatas sinuosis flexibus amnis Obliquat ripas refluoque per aspera lapsu In sese redit, hac, casso ducente labore, Exiguum inuoluunt frustratis gressibus orbem, Inque errore uiae tenebrarum munus ademptum. 625

603 mouebant Cm l. l. S monebant uulgo 604 Et properi signum accursus Col. teste Dausqueio (T. p. 203) — propere S 605 cantans Thilo clarum S claro — signo Blass — Stricti corpus bis clarum quoque buccina signum Cli, unde *Stricti* corpus : bis clara bucina uoce — prodebat Baehrens in Bursiani annall. 1877 p. 224 606 prodebat Thilo prodebant S

609 patescant CliLF patescunt OV 611 formidine] torpedine Bothe 612 somni] sonum F 614 Erepit ChF Eripit LO

Eripuit V Erupit uulgo 615 multa S (cf. X. 638) 616 IUunem Ch In lumen S 617 uitantque sonos Cm Ep. 4 uitant sonos,

sed m. 2 suprascr. que et socios F uitant socios LOV uitant sonitus Barth 618 Tellus Thilo tellus uulgo 619 fauen-

tibus Thilo ferentibus S fluentibus Bothe tegentibus Blass 621 sinuosis Ch 623 hac] ac F 624 Exiguum] Irriguum

Heinsius

SlLIUS Italicus. II. 9

130 SILI ITALiCI

Lux surgii panditque fugam. ruit acer apertis Turbo equitum portis^ atque omnis ferrea late Tempestas operit campos. nondum arma manusque Permixtae, iam tela bibunt praemissa cruorem. Hinc, iussae Poenum fugientem sistere, pennae 630 Dictaeae uolitant; hinc lancea turbine nigro Fert letum cuicumque uiro, quem prenderit ictus. Deponunt abitus curam trepidique coactas Constituunt acies et spes ad proelia uertunt.

Ipse inter medios — nam rerum dura uidebat — 635 Sidonius ductor, tergo sublimis ab alto Quadrupedantis equi, tendens uocemque manusque: ^Per decora, extremo uobis quaesita sub axe, Per fratris laudes oro, uenisse probemus Germanum Hannibalis; Latio Fortuna laborat 640 Aduersis documenta dare atque ostendere, quantus Uerterit in Rutulos domitor telluris Hiberae, Suetus ad Herculeas miles bellare columnas. Forsitan et pugnas ueniat germanus in ipsas. Digna uiro, digna, obtestor, spectacula pleno 645

Corporibus properate solo. quicumque timeri Dux bello poterat, fratri iacet; unica nunc spes, Et poena et latebris infracto Liuius aeuo Damnatum offertur uobis caput. ite, agite, oro, Steriiite ductorem, cum quo concurrere fratri 650

Sit pudor, et turpi finem donate senectae.'

626 Burgit Bothe urget S — ater OV 629 praemissa

Cm Ep. 4 631 Dictaeae Cm Z. l. — lancea] lenta F 632 pren- derit Cm l l L prendit F prendidit OV (T. p. 222, 225. 242) 633 abitus FV habitus LO 634 Constituunt Cm l. l. 635 uide- bat] iubebant Heinsius 636 albo Schrader 637 intendens Heinsius 641 Aduersi L 644 ueniat Ch ueniet V 645 uiro] uiri, 0 Heinsius 648 Et poena et latebris Modius Et poena latebris Cm JEp. 10 E pene lateribus L E poneae {an pone ac ?) latebris, sed m. 2 suprascr. lateribus F E poeno lateribus O Et pene lateribus V (T. p. 243) Ex poenae latebris Barth 649 caput deest in S 651 turpi Modius turpis S in CoL

cuhdbat uocabulum in litura teste Modio Ep. 10

PUNICORUM LIBER XV. 131

At contra Nero: ^Quid cessas clusisse labores Ingentis belli? pedibus tibi gloria, miles, Parta ingens. nunc accumula coepta ardua dextra. Heu temere abducto liquisti robore castra, 655

Ni factum absoluit uictoria. praecipe laudem. Aduentu cecidisse tuo memorabitur hostis.'

Parte alia, insignis nudatis casside canis, Liuius: 'Huc, iuuenes, huc me spectate ruentem In pugnas. quantumque meus patefecerit ensis, 660 Tantum intrate loci; et tandem praecludite ferro lam nimium patulas Poenis grassantibus Alpis. Quod ni ueloci prosternimus agmina Marte, Et fulmen subitum Carthaginis Hannibal adsit, 664 Qui deus infernis quemquam nostrum eximat umbris?' Hinc, galea capite accepta, dicta horrida ferro Sancit et, obtectus senium, fera proelia miscet. Illum, per cuneos et per densissima campi Corpora tot dantem leto, quot spicula torsit, Turbati fugere Macae, fugere feroces 670

Autololes Rhodanique comas intonsa iuuentus.

Fatidicis Nabis ueniens Hammonis harenis Improba miscebat securus proelia fati, Ceu tutante deo; ac patriis spolia Itala templis Fixurum uano tumidus promiserat ore. 675

Ardebat gemma Garamantide caerula uestis, Ut cum sparsa micant stellarum lumina caelo, Et gemmis galeam clipeumque accenderet auro. Casside cornigera dependens infula sacros Prae se terrores diuumque ferebat honorem. 680

652 Nero] uero 0 — clusisse Cm l. l. clussisse F 655 ab- ducto, ut coni. Modius F abducta L adducte 0 aducte V — liquisti Cm Ep. 10 LF rupisti OV (T. p. 225) 656 praecipe S praeripe uulgo 658 nudatus F 660 patefecerit V pre-

fecerit LFO 664 Hannibal] adniba (^!) F 666 Hinc FV

Hic 0 In L 669 dantem] tandem F 674 Itala temphs

Cm Ep. 10 679 conigera Heimius — infula LV insula FO

680 diuique (sc. Hammonis) Lefebure

9*

132 SILI ITALICI

Arcus erat pharetraeque uiro atque incocta cerastis Spicula, et armatus peragebat bella ueneno. Necnon, cornipedis tergo de more repostus, Sustentata genu per campum pondera conti Sarmatici prona aduersos urgebat in hostis. 685

Tum quoque transfixum telo per membra, per arma Consulis ante oculos magno clamore Sabellum Asportabat ouans et ouans Hammona canebat. Non tulit banc iram tantosque in corde tumores Barbarico senior telumque intorsit et una 690

Praedam animamque simul uictori uictor ademit.

Assilit, audito tristis clamore ruinae, Hasdrubal, et coeptantem Arabum raptare perempto Gemmiferi spolium cultus auroque rigentis Exuuias iaculum a tergo perlibrat ad ossa. 695

lam correpta miser geminis uelamina palmis Carpebat propere et trepidos nudauerat artus. Concidit ac sacras uestes atque aurea fila Reddidit exanimo, spoliatum lapsus in hostem. At Canthus Rutilum, Canthus possessor harenae^ 700 Qua celebre inuicti nomen posuere Philaeni, Ditem ouium Rutilum obtruncat, cui mille sub altis Lanigerae balant stabulis. ipse, otia molli Exercens cura, gelido nunc flumine soles Frangebat nimios pecori, nunc laetus in herba 705 Tondebat niueae splendentia uellera lanae, Aut, pecus e pastu cum sese ad tecta referret, Noscentis matres spectabat ouilibus agnos.

681 erant Heinsius 684 Sustentata V Sustenta LO

Substenta F 686 Tum quoque Cm Ep. 10 Tantum quoque LF Tantum OV (T. p. 222. 242) 692 Assilit Cm l. l Adsistit 0

693 arabum S Atabum uulgo, qnod prob. Bentley 697 trepi- dos S tepidos Cd (T. p. 214) 698 ac] et 0 700 rutilum LFV rutulum 0 700— 702-wer6a Canthus p. — Rutilum desunt

in OV (T. p. 217. 240) 701 Philaeni Cd 702 ouium Cm

Ep. 10 707 e] a L — tecta] saepta Heinsius 708 Poscentes matrem Heinsius — pectebat uel claudebat Schrader

PUNICORUM LIBER XV. 133

Occubuit clipei transfixo proditus aere

Et sero ingemuit stabulis exire paternis. 710

Acrius boc Italum pubes incurrit et urget; Ut torrens, ut tempestas, ut flamma corusci Fulminis, ut Borean pontus fugit, ut caua currunt Nubila, cum pelago caelum permiscuit Eurus. Procerae stabant, Celtarum signa, cobortes, 715

Prima acies; bos impulsu cuneoque feroci Laxat uis subita; et fessos errore uiarum Nec soli faciles longique laboris anbelos Auertit patrius genti pauor. addere tergo Hastas Ausonius teloque instare sequaci 720

Nec donare fugam. cadit uno uulnere Thyrmis, Non uno Rhodanus; profligatumque sagitta Lancea deturbat Morinum et iam iamque cadentem. Cedentis urget, totas largitus habenas, Liuius acer equo et turmis abeuntibus infert 725

Cornipedem. tunc auersi turgentia colla Disicit ense Mosae. percussit pondere terram Cum galea ex alto lapsum caput, at residentem Turbatus rapuit sonipes in proelia truncum. Hic Cato — nam medio uibrarat et ipse tumultu — : 730 ^Si, primas,' inquit, 'bello cum amisimus Alpes, Hic iuueni oppositus Tyrio foret, hei mihi quanta Cessauit Latio dextra, et quot funera Poenis Donarunt praui suffragia tristia campi!'

lamque inclinabant acies, cunctisque pauorem 735 Gallorum iiiduerat pauor, et Fortuna ruebat

710 exire S exigse uulgo — parentis Ch 713 boream F — borea pontus furit Heinsius 717 uis subita Ch 718 solis Lefebure — Ac solui faciles Dausqueius 721 Thyrmis ChF thyruns L thirus OV Turus Cellarius 722 sagitta Lefehure sagittae S proclinatumque sagitta Schrader 726 turgentiaj fugientia Heinsius 727 Disicit scr. cum Heinsio Destitit S Deripit Lefebure Diripit Buperti Demetit Blass (cf. IV. 213, V. 286) 728 at ChLF ac OV 730 uibrarat S uibrabat uulgo 732. 733 u^rba hei — dextra desunt in OV (T. p. 240) 735 cuneisque Heinsius

134 SILI ITALICI

Sidonia; ad Rutulos Uictoria uerterat alas. Celsus, ceu prima reflorescente iuuenta, Ibat consul, ouans maior maiorque uideri. Ecce, trahens secum canentem puluere turmam, 740 Ductor Agenoreus subit, intorquensque lacertis Tela, sonat: ^Coliibete fugam. cui cedimus hosti? Nonne pudet? conuersa senex marcentibus annis Agmina agit; nunc, quaeso, mihi nunc dextera in armis Degenerat, nostrique piget? mihi Belus auorum 745 Principium, mihi cognatum Sidonia Dido Nomen, et ante omnis bello numerandus Hamilcar Est genitor; mihi, cui cedunt montesque lacusque Et campi atque amnes, frater; me magna secundum Carthago putat Hannibali; me Baetis in oris 750

Aequant germano passae mea proelia gentes.' Talia dum memorat, medios ablatus in hostis, Ut noua conspecti fulserunt consulis arma, Hastam praepropero nisu iacit. illa per oras Aerati clipei et loricae tegmina summo 755

Incidit haud felix umero parceque petitum Perstrinxit corpus nec multo tincta cruore; Uana sed optanti promisit gaudia Poeno. Turbati Rutuli, confusaque pectora uisu Terrifico. tunc increpitans conamina consul: 760

'Femineis laesum uana inter cornua corpus Unguibus, aut palmis credas puerilibus ictum. Ite, docete, uiri, Romanae uulnera suerint

737 Rutilos Ch — uerterat V uerteret LFO 743 annis Ch 744 nunc — nunc] num — num Heinsius 747 mirandus 0 belli memorandus uel Belo adnumerandus Heinsius 748 EstLV Et FO 750 baetis FO betis V bethis L 751 Aequat Ch

752 ablatus OV ablatis LF 755 tegmine 0 757 Prae-

strinxit Lefehure 760 tunc LFV nunc 0 tum uulgo 761 uana inter cornua] u. i. carmina Gronov u. i. crimina uel uano conamine uel u. certamine Dausqueius uana inter iurgia Liui- neius et Barth prohh. Bentley et Blass, sed cf. cornua tollere in aliquem, cornua sumere, c. ohuertere alicui aliaque id genus 763 docere S

PUNICORUM LIBER XV. 135

Quanta afferre manus/ Tum uero effunditur ingens Telorum uis, et densa sol uincitur umbra. 765

lamque per extentos alterna strage uirorum Corpora fusa iacent campos, demersaque in undam lunxerunt cumulo crescente cadauera ripas. Ut, cum uenatu saltus exercet opacos Dictynna et laetae praebet spectacula matri, 770

Aut Cyntbi nemora excutiens aut Maenala lustrans, Omnis Naiadum plenis comitata pharetris Turba ruit, striduntque sagittiferi goryti. Tum per saxa ferae perque ipsa cubilia fusae, Per uallis fluuiosque atque antra uirentia musco 775 Multa strage iacent. exultat uertice montis Gratam perlustrans oculis Latonia praedam. Audito ante alios senioris uulnere, rumpit Per medios Nero saeuus iter, uisaque uirorum 779 Aequali pugna: ^Quid enim, quid deinde relictum est Italiae fatis? hunc si non uincitis hostem, Hannibalem uincetis?' ait. Ruit ocius amens In medios*, Tyriumque ducem inter prima frementem Agmina ut aspexit, rabidi ceu belua ponti, Per longum sterili ad pastus iactata profundo, 785 Cum procul in fluctu piscem male saucia uidit, Aestuat et, lustrans nantem sub gurgite praedam, Absorbet late permixtum piscibus aequor. Non telo mora, non dictis. 'Haud amplius/ inquit, ^Elabere mihi. non hic nemora auia fallent 790

Pyrenes, nec promissis frustrabere uanis, Ut quondam terra fallax deprensus Hibera Euasti nostrara mentito foedere dextram/

767 demersaque Cm Ep. 10 diuersaque 0 771 Cynthi

Schrader pindi S 773 ruunt Cc Ein. I. 6 (T. p. 197) —

striduntque sagittiferi coryti Cm Ep. 10 et Cc Em. I. 6 774 et per ipsa 0 775 antra] atra S 776 exulta L 777 Gratam perlustrans Cm et Cc 11. II. LF Et latam perlustrans OV (T. p. 224) 780 est om. 0 785 sterili pastus sectata Blass 788 late] lete LO (cf. XVI. 519) lattae corr. in laetae F 1 ... V 792 de- pressus OV

136 SILI ITALICI

Haec Nero et intorquet iaculum; nec futilis ictus. Nam latere extremo cuspis librata resedit. 795

Inuadit stricto super haec interritus ense Collapsique premens umbone trementia membra: 'Si qua sub extremo casu mandata referri Germano uis forte tuo, portabimus/ inquit. Contra Sidonius: 'Leto non terreor ullo. 800

Utere Marte tuo, dum nostris manibus adsit Actutum uindex. mea si suprema referre Fratri uerba paras, mando: Capitolia uictor Exurat cinerique louis permisceat ossa Et ciueres nostros.' Cupientem annectere plura 805 Feruentemque ira mortis transuerberat ense Et rapit infidum uictor caput. agmina fuso Sternuntur duce, non ultra fidentia Marti.

lamque diem solisque uias nox abstulit atra, Cum uires parco uictu somnoque reducunt*, 810

Ac, nondum remeante die, uictricia signa, Qua uentum, referunt clausis formidine castris. Tum Nero, procera sublimia cuspide portans Ora ducis caesi: ^Cannas pensauimus/ inquit, 'Hannibal, et Trebiam et Thrasymenni litora tecum 815 Fraterno capite. i, duplica nunc perfida bella Et geminas accerse acies. haec praemia restant, Qui tua tramissis optarint Alpibus arma.' Compressit lacrimas Poenus minuitque ferendo Constanter mala et iuferias in tempore dignas 820 Missurum fratri clauso commurmurat ore. Tum, castris procul amotis, aduersa quiete Dissimulans, dubia exclusit certamina Martis.

795 librata ChLF uibrata OV 802 Actutus OV 806 Ut S — annectere] aduertere V 809 uias S uices uulgo solisque iubar Heinsius 813 nero F uero LOV 816 i duplica]

duplicia L — perfida] feruida 0 822 auersa V 823 dubii Seinsiu>s

PUNICORUM LIBEH XVI. 137

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER SEXTUS DECIMUS.

Bruttia maerentem casus patriaeque suosque Hannibalem accepit tellus. hic aggere saeptus In tempus posita ad renouandum bella coquebat: Abditus ut silua, stabulis cum cessit ademptis, Amisso taurus regno gregis auia clauso 6

Molitur saltu certamina iamque feroci Mugitu nemora exterret perque ardua cursu Saxa ruit; sternit siluas rupesque lacessit Irato rabidus cornu; tremit omnis ab alto Prospectans scopulo pastor noua bella parantem. lo Sed uigor, hausurus Latium, si cetera Marti Adiumenta forent, praua obtrectante suorum Inuidia, reuocare animos ac stare negata Cogebatur ope et senio torpescere rerum. Parta tamen formido manu et tot caedibus olim 15 Quaesitus terror uelut inuiolabile telis Seruabant sacrumque caput; proque omnibus armis Et castrorum opibus dextrisque recentibus unum Hannibalis sat nomen erat. tot dissona lingua Agmina, barbarico tot discordantia ritu 20

Corda uirum mansere gradu, rebusque retusis Fidas ductoris tenuit reuerentia mentes.

Nec uero Ausonia tantum se laetus agebat Dardanidis Mauors; iam terra cedit Hibera

1 Bruttia V Bructia LF Bruccia 0 4 cessit OV cesset LF 9 rabidus ChLF rapidus OV 11 hausurus ChOV ausurus LF,

sed in L h m. 1 suprascr. 13 ac stare Liuineius et Gronov agitare S — Inuidia reuocari (sc. coepitj: animos agitare negata C. o. Buperti 15 olim deest in 0 19 linguis Huperti 21 retrusis OV

138 SILI ITALICI

Auriferis tandem Phoenix depulsus ab arnis. 25

lam Mago, exutus castris, agitante pauore In Libyam propero tramisit caerula uelo.

Ecce aliud decus, haud uno contenta fauore, Nutribat Fortuna duci. nam concitus Hannon Aduentabat, agens crepitantibus agmina caetris 30 Barbara, et indigenas serus raptabat Hiberos. Non ars aut astus belli uel dextera deerat, Si non Scipiadae concurrerei omnia dactor Magna adeo Ausonius maiori mole premebat: Ut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoeben 35

Exuperant montisque Atlas et flumina Nilus, Ut pater Oceanus Neptunia caerula uincit. Uallantem castra — obscuro nam uesper Olympo Fundere non aequam trepidanti coeperat umbram — Aggreditur Latius rector, subitoque tumultu 40

Caeduntur passim coepti munimina ualli Imperfecta. supercontexere herbida lapsos Pondera, et in tumuli concessit caespes honorem.

Uix uni mens digna uiro, nouisse minores Quam deceat pretiumque operis sit tradere famae. 45 Cantaber ingenio membrorum et mole timeri Uel nudus telis poterat Larus. hic fera gentis More securigera miscebat proelia dextra. Et, quamquam fundi se circum pulsa uideret Agmina, deleta gentilis pube cateruae, 50

Caesorum implebat solus loca; seu foret hostis Comminus, expleri gaudebat uulnere frontis

28 uno Ch deest in S, sed in F paruo suprascr. et in marg. V primo (T. p. 233) 30 crepitantibus Cm' Ep. 19

crepidantibus Cli (T. p. 211) 31 captabat 0 32 deerat LO derat F (cf. XI. 38) V 33 omnia Cm l. l omina V agmina uulgo 34 Magnum Heinsius 35 fratri S 36 athlas S

— et Ch ut S 39 crepitanti OV — umbra S 42 super-

contexere V super contexere LFO super texerunt Heinsius 44 Uis OV 46 ingenti membrorum mole Heinsius 47 teli ideni 49 postquam 0 — sese S

PUNICORUM LIBER XVI. 139

Aduersae; seu laeua acies in bella uocaret,

Obliquo telum reflexum Marte rotabat.

At, cum pone ferox auersi in terga ueniret 55

Uictor, nil trepidans retro iactare bipennem

Callebat, nulla belli non parte timendus.

Huic ducis inuicti germanus turbine uasto

Scipio contorquens hastam, cudone comantis

Disiecit crinis. namque altius acta cucurrit 60

Cuspis, et elata procul est eiecta securi.

At iuuenis, cui telum ingens accesserat ira,

Barbaricam assiliens magno clamore bipennem

Incutit. intremuere acies, sonuitque per auras

Pondere belligero pulsati tegminis umbo. 65

Haud impune quidem. remeans nam dextera ab ictu

Decisa est gladio ac dilecto immortua telo.

Qui postquam murus miseris ruit, agmina concors

Auertit fuga confestim dispersa per agros.

Nec pugnae species, sed poenae tristis imago 70

Illa erat, binc tantum caedentum atque inde ruentum.

Per medios Hannon, palmas post terga reuinctus,

Ecce trahebatur lucemque — heu dulcia caeli

Lumina! — captiuus lucem inter uincla petebat.

Cui rector Latius: ^Tanta, en, qui regna reposcant, 75

Quis cedat toga et armiferi gens sacra Quirini,

Seruitio si tam faciles, cur bella refertis?'

Haec inter celerare gradum, coniungat ut arma, Hasdrubalem ignarum cladis praenuntius affert Explorator eques. raptat dux obuia signa 80

Ac, postquam optatam laetus contingere pugnam Uidit et ad letum magno uenientia cursu. Agmina, suspiciens caelum: ^Nil amplius,' inquit.

53 laeua] lata Bothe 54 refluxum Ch reflexus Lefehure 65 Ac L — pone Cm Ep. 19 — auersa Heinsius 60 crinis OV trinis LF cristas Blass 61 reiecta Heinsius deiecta Lefebure 67 dilecto] directo uel adducto Heinsius 68 consors idem

71 caedentum Ch cedentum LFV cadentum 0 75 en OV

heu LF 81 Ac Ch At 0 83 nil LF nihil OV

140 SILI ITALICI

' Uos hodie posco, superi. protraxtis ad arma Quod profugos, satis est. in dextra cetera nobis 85 Uota, uiri; rapite, ite, precor. uocat ecce furentis Hinc pater, hinc patruus. gemina o mihi numina belli, Ducite, adeste; sequor. dignas spectabitis, aut me Praescia mens fallit, uestro iam nomine caedes. Nam quis erit tandem campis telluris Hiberae 90 Bellandi modus? en umquam lucebit in orbe IUe dies, quo te armorum, Carthago, meorum Aspiciam sonitus admotaque bella trementem?' Dixerat, et raucus stridenti murmure clangor Increpuit; tonuere feris clamoribus astra. 95

Concurrunt; quantumque rapit uiolentia ponti Et Notus et Boreas et inexorabilis Auster, Cum mergunt plenas tumefacta sub aequora classes; Aut cum letiferos accendens Sirius ignes, Torret anhelantem saeuis ardoribus orbem; lOO

Tantum acies hominumque ferox discordia ferro Demetit. haud ullus terrarum aequarit hiatus Pugnarum damna; aut strages per inhospita lustra Umquam tot dederit rabies horrenda ferarum. lam campi uallesque madent, hebetataque tela, 105 Et Libys occubuere et amantes Martis Hiberi. Stat tamen una loco perfossis debilis armis Luctaturque acies, qua concutit Hasdrubal hastam. Nec finem daret ille dies animosaque uirtus, Ni perlapsa uiro loricae tegmine harundo 110

Et parco summum uiolasset uulnere corpus Suasissetque fugam. rapido certamina linquit In latebras euectus equo noctisque per umbram Ad Tartessiacos tendit per litora portus.

84 protraxtis Ch protractis S 85 profugos Ch 86 ite] ire Bothe 93 sonitus] tonitrus Heinsius — bella] tela Schrader 97 It nothus L Edonus Bothe 103 aut] haud Lefebure

109 illa OV 110 uiro Ch — tegmina Liuineius tegmen

Dausqueius 111 uiolasset] libasset Heinsius 113 auectus Heinsius et Lefebure

PUNICORUM LIBER XVI. 141

Proximus in pugna ductori Marte manuque 115 Regnator Nomadum fuerat; mox foedere longo Cultuque Aeneadum nomen Masinissa superbum. Huic fesso, quos dura fuga et nox suaserat atra, Carpenti somnos subitus rutilante coruscum Uertice fulsit apex^ crispamque inuoluere uisa est 120 Mitis flamma comam atque hirta se spargere fronte. Concurrunt famuli et serpentis tempora circum Festinant gelidis restinguere fontibus ignes. At grandaeua, deum praenoscens omina, mater: 'Sic, sic, caelicolae; portentaque uestra secundi 125 Condite/ ait. Muret capiti per saecula lumen. Ne uero, ne, nate, deum tam laeta pauesce Prodigia aut sacras metue inter tempora flammas. Hic tibi Dardaniae promittit foedera gentis, Hic tibi regna dabit, regnis maiora paternis, 130

Ignis et adiungefc Latiis tua nomina fastis.' Sic uates, iuuenisque animum tam clara mouebant Monstra, nec a Poenis ulli uirtutis bonores, Hannibal ipse etiam iam iamque modestior armis.

Aurora obscuri tergebat nubila caeli 135

Uixque Atlantiadum rubefecerat ora sororum: Tendit in Ausonios et adhuc hostilia castra. Atque, ubi se uallo intulerat, ductorque benigno Accepit Latius uultu, rex talibus infit: ^Caelestum monita et sacrae responsa parentis 140 Disque tua, o Rutulum rector, gratissima uirtus Auulsum Tyriis huc me duxere uolentem. Si tibi non segnes tua contra fulmina saepe

117 masinissa V massinissa LF massimissa 0 Masanissa Dausqueius aliique 118 Hinc OV — dura] cruda Ileinsius

— fugae Schrader 123 restringere OV 124 Ac S —

omina V omnia LFO 125 Sic sic, ut ed. Marsus, LFV Sic 0 Sic sit edd. pleraeque 126 dure S 127 tam LF tum 0 tu V 131 latiis OV latus LF — fastis Cm Ep. 74 fatis LOV fatus F 134 armis] annis Bentley 136 sororum Cm Ep. 74 137 in S ad uulgo

142 SILI ITALICI

Uisi stare sumus, dignam te, nate Tonantis, Afferimus dextram. nec nos aut uana subegit 145 Incertae mentis leuitas et mobile pectus, Aut spes et laeti sectamur praemia Martis; Perfidiam fugio et periuram ab origine gentem. Tu, quando Herculeis finisti proelia metis, Nunc ipsam belli nobiscum inuade parentem. 150

Ille tibi, qui iam gemino Laurentia lustro Possedit regna et scalas ad moenia Romae Admouet, in Libyam flammis ferroque trahendus.'

Sic Nomadum ductor. tunc dextra Scipio dextram Amplexus: 'Si pulchra tibi Mauorte uidetur, 155

Pulchrior est gens nostra fide. dimitte bilinguis Ex animo socios. magna hinc te praemia clarae Uirtutis, Masinissa, manent. citiusque uel armis, Quam gratae studio uincetur Scipio mentis. Cetera quae Libyam portari incendia suades, 160

Expediet tempus. nec enim sunt talia rerum Non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat.' Hinc iuueni dona insignem uelamine picto Dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse Deiecto uictor Magone animique probarat, 165

Cornipedem; tum, qua diuum libabat ad aras Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem. Exin, firmato sociali foedere regis, Uertendas agitat iam nunc Carthaginis arces.

Massylis regnator erat ditissimus oris 170

Nec nudus uirtute Syphax; quo iura petebant Innumerae gentes extremaque litore Tethys.

146 nos LO uos FV 150 Nunc] Hanc edd. nonnullae

Hinc Liuineius 151 tergemino Dausqueius 157 hic

Liuineius — clarae 0 dare LFV 158 masinissa FV massi- nissa LO 159 gratae Cm Ep. 19 160 quae] quod Blass

— Libyam S in Libyam uulgo Libyae Heinsiu^ 163 uelamine] subtemine Schrader 165 animique Cm Ep.WLE auamque OV 166 tum Cm l. l. 168 formato OV, sed in V i suprascr. — sociati Heinsius prob. Buperti 171 quo] quem Schrader

172 gentis S

PUJSICORUM LIBER XVI. 143

Multa uiro terra ac sonipes et belua, terror Bellorum, nec non Marti delecta iuuentus. Nec foret, aut ebore aut solido qui uinceret auro 175 Gaetulisue magis fucaret uellus aenis. Has adiungere opes auidus reputansque laborem, Si uertat rex ad Poenos, dare uela per altum Imperat atque animo iam tum Africa bella capessit. Uerum ubi peruentum, et portus tenuere carinae, 180 lam, trepida fugiens per proxima litora puppe, Hasdrubal afflictis aderat noua foedera quaerens Rebus et ad Tyrios Massylia signa traliebat. Audito pariter populorum in regna duorum Aduenisse duces, qui tota mole laborent 185

Disceptentque armis, terrarum uter imperet orbi, Celsus mente SypLax acciri in tecta benigne Imperat et tanto regni se tollit honore. Tum laetos uoluens oculos aduersa per ora, Sic Latium affatur iuuenem ac prior incipit ultro: 190 'Quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena Accipio intueorque libens! quamque ora recordor Laetus Scipiadae! reuocat tua forma parentem. Nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades Cum studio pelagi et spectandis aestibus undae 195 Uenissem, magnos uicina ad flumina Baetis Ductores miro quodam me cernere amore. Tum mihi dona uiri praeda delecta tulere, Arma simul regnoque meo tum cognita primum Cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostra 200 Nunc norunt iacula, et ueteris tribuere magistros

176 foret] fuit lAuineius — Nec tereti aut ebore Heinsius 176 aenis Cd (cf. VIL 642) 179 Africa Cm Ep. 19 190 ac] et L 191 dardanide S Dardanida uulgo 194 erythia LF erichia OV Erythrea uel Erythraea uulgo Erithea Scaliger 196 baetis FO betis L bethis V (cf. XV. 750) 197 quodam LF quondam OV 200 Cornipedem S 201 Nunc norunt Schrader Non norunt S Non noUnt Gronov lam uel Tum norant Blass — qui cedere nostro Non norint iaculo Heinsius qui cedere nostris Non norint iaculis Lefebure

144 SILI ITALICI

Militiae, qui dispersas sine lege cateruas Uestro formarent ritu ad certamina Martis. Ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis, Nunc auri ferrem, niuei nunc munera dentis, 205

Nil ualui precibus. solos sibi cepit uterque, Quos cobibebat ebur uaginae sectilis, enses. Quare, age, laetus haue nostros intrare penatis Ac, mea quando affert Libycum fortuna per undas Ductorem, facili, quae dicam, percipe mente. 210

Et uos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces, Hasdrubal, huc aures, huc quaeso aduertite sensus. Quanta per Ausonios populos torrentibus armis Tempestas ruat et Latio suprema rainetur, Utque bibant Tyrium bis quinos saeua per annos 215 Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem, Cui nescire licet? quin ergo tristia tandem Considunt bella, et deponitis arma uolentes? Tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento. Haud deformis erit uobis ad foedera uersis 220

Pacator mediusque Syphax.' Subiungere plura Non passus, gentis morem arbitriumque senatus Scipio demonstrat; uanique absistere coepti Spe iubet et patres docet haec expendere solos. Suadendi modus hic; quodque est de parte diei 225 Exacti super, ad mensas et pocula uertunt. Atque, epulis postquam finis, dant corpora somno Et dura in noctem curarum uincula soluunt.

lamque nouum terris pariebat limine primo Egrediens Aurora diem, stabulisque subibant 230

204 contra Withof nostra LFO uestra V uestro edd. non~ nullae — nostris S in nostris uulgo 208 haue Ch habe S

(cf. I. 61) habea Buperti ames uel ades Blass 209 affert

Cm JEp. 74 LF abest OV (T. p. 220. 225) 212 huc OV hinc LF 213 torrentibus S terrentibus Bothe horrentibus nos 215 ter quinos Bausqueius (cf. u. 151) 223 uanique ChF namque LO nanque V, unde namque illum uulgo iamque illum Liuineius aliique 226 Exacta S 229 limine Cm Ep. 19 lumine S

PUNICORUM LIBER XVI. 145

Ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem, Sed prorupturis rutilabant aequora flammis: Exigit e stratis corpus uultuque sereno Scipio contendit Massyli ad limina regis. Illi mos patrius fetus nutrire leonum 235

Et catulis rabiem atque iras expellere alendo. Tum quoque fulua manu mulcebat colla iubasque Et fera tractabat ludentum interritus ora. Dardanium postquam ductorem accepit adesse, Induitur chlamydem, regnique insigne uetusti 240

Gestat laeua decus; cinguntur tempora uitta Albente, ac lateri de more astringitur ensis. Hinc in tecta uocat, secretisque aedibus bospes Sceptrifero cum rege pari sub honore residunt.

Tum prior his infit terrae pacator Hiberae: 245 'Prima mihi, domitis Pyrenes gentibus, ire Ad tua regna fuit properantem et maxima cura, 0 sceptri uenerande Syphax. nec me aequore saeuus Tardauit medio pontus. non ardua regnis Quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis 250 Unanimum pectus sociusque accede secundis. Non tibi Massylae gentes extentaque tellus Syrtibus et latis proauita potentia campis Amplius attulerint decoris, quam Romula uirtus Certa iuncta fide et populi Laurentis honores. 255 Cetera quid referam? non ullus scilicet ulli Aequus caelicolum, qui Dardana laeserit arma.'

Audiuit laeto Massylus et annuit ore Complexusque uirum: 'Firmemus prospera,' dixit, 'Omina, nec uotis superi concordibus absint, 260

Cornigerumque louem Tarpeiumque ore uocemus.' Et simul extructis caespes surrexerat aris;

233 Erigit Blass — e] a F 235 nutrire ChS nutrisae

uulgo 241 uitta] uicta S 244 Sceptrifero LF Sceptrigero OV 252 praetentaque Heinsius 255 iuncta Cm Ep. 14 LF

inuicta OV — honores Cm ?. ?. 260 Omina LV Omnia FO Siiiixjs iTAiiicxrs. II. 10

146 SILI ITALICI

Uictimaque admotae stabat subiecta bipenni,

Cum subito abruptis fugiens altaria taurus

Exiluit uinclis mugituque excita late 265

Impleuit tecta et, fremitu suspiria rauco

Congeminans, trepida terrorem sparsit in aula.

Uittaque, maiorum decoramen, fronte sine uUo

Delapsa attactu, nudauit tempora regis.

Talia caelicolae casuro tristia regno 270

Signa dabant, saeuique aderant grauia omina fati.

Hunc fractum bello regem solioque reuulsum,

Tempus erit, cum ducet agens ad templa Tonantis,

Qui tunc orabat socialia foedera supplex.

His actis repetit portum puppesque secundo 275

Dat uento et notis reddit se Scipio terris.

Concurrere auidae gentes, uariosque subacta Pyrene misit populos. mens omnibus una; Concordes regem appellant regemque salutant; Scilicet hunc summum norunt uirtutis honorem. 280 Sed, postquam miti reiecit munera uultu, Ausonio non digna uiro, patriosque uicissim Edocuit ritus et Romam nomina regum Monstrauit nescire pati, tum uersus in unam, Quae restat, curam, nullo super hoste relicto, 286 Et Latios simul et uulgum Baetisque Tagique Conuocat ac medio in coetu sic deinde protatur: 'Quando ita caelicolum nobis propensa uoluntas Annuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe Aut his occideret campis, aut, axe relicto 290

Hesperio, patrias exul lustraret harenas:

265 Exiliit OV 267 Congeminans Liuineius et Gronov

Congeminant S 268 Uictaque S (cf. u. 241) 272 Hunc LF, ut coni. Gronov Hinc 0, quod prob. Euperti Hic V, ut coni. Liuineius 277 Concurrere Ch 278 mens LF en 07 280 norant Drdkenhorch 286 E Latio simul et u. Gronov — baetisque L beatisque F bethisque OV (cf. u. 196) 290 occideret LOV

accideret F excideret Ch proh. Lefebure occiderit et 291 lustrarit Heinsius

PUNICORUM LIBER XVI. 147

lam uestra tumulos terra celebrare meorum Est animus pacemque dare exposcentibus umbris. Mente fauete pari atque aures aduertite uestras. Septima cum solis renouabitur orbita caelo, 295

Quique armis ferroque ualent, quique arte regendi Quadriiugos pollent currus, quis uincere planta Spes est, et studium iaculis impellere uentos, Adsint ac pulchrae certent de laude coronae. Praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda, 300 Nec quisquam nostri discedet muneris expers.' Sic donis uulgum laudumque cupidine flammat.

lamque dies praedicta aderat, coetuque sonabat Innumero campus, simulatasque ordine iusto Exequias rector lacrimis ducebat obortis. 305

Omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles Dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt. Ipse, tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo Pocula, odoriferis aspergit floribus aras. Tum manis uocat excitos laudesque uirorum 310

Cum fletu canit et ueneratur facta iacentum. Inde refert sese circo et certamina prima Inehoat ac rapidos cursus proponit equorum. Fluctuat aequoreo fremitu rabieque fauentum, Carceribus nondum reseratis, mobile uulgus 315

Atque fores oculis et limina seruat equorum.

lamque, ubi prolato sonuere repagula siguo, Et toto prima emicuit uix ungula cornu, Tollitur in caelum furiali turbine clamor.

292 uestra OV nostra LF 293 Est] Fert Heinsius

294 fauere S — nostras 0 299 ac] et OV 300 Praemia V Prima LFO — e Liuineius et S 304 similatasque Huperti

(cf. II. 553) 305 abortis OV 309 floribus] roribus Heinsius 311 canit et ueneratur Barth cantet ueneratur LFO cantet et uen. V caneret uen. Ch canere et uenerari Heinsius 313 ac] et V 314 aequoreo] aequato Heinsius interea weZ incerto

Schrader 316 lumina OV 318 toto] moto Heinsius —

cornu] curru Schrader, sed cf. Verg. Ge. III. 88

10*

148 SILI ITALICI

Pronique ac similes certantibus ore secuntur 320

Quisque suos currus magnaque uolantibus idem Uoce locuntur equis. quatitur certamine circus Certantum, ac nulli mentem non abstulit ardor. Instant praecipites et equos clamore gubernant. Fuluus, harenosa surgens tellure, sub auras 325

Erigitur globus atque operit caligine densa Cornipedumque uias aurigarumque labores. Hic studio furit acris equi, furit ille magistri. Hos patriae fauor, hos accendit nobile nomen Antiqui stabuli. sunt, quos spes grata fatiget 330 Et noua ferre iugum ceruix. sunt, cruda senectus Quos iuuet et longo sonipes spectatus in aeuo. Euolat ante omnis rapidoque per aera curru Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat Exultans spatia et uentos post terga relinquit. 335 Conclamant plausuque fremunt uotique peractam Maiorem credunt praerepto limite partera. At, quis interior cura et prudentia circi Altior, efiPusas primo certamine uires Damnare et cassis longe increpitare querelis 340

Indispensato lassantem corpora nisu: ^Quo nimius, quo, Cyrne, ruis? — nam Cjrnus agebat — Uerbera dimitte et reuoca moderatus habenas.' Heu surdas aures! fertur securus equorum Nec meminit, quantum campi decurrere restet. 345 Proximus, a primo distans, quantum aequore currus Occupat ipse, loci tantum; sed proximus ibat

320 certantibus] agitantibus Bentley 321 cursus Ch

322 locuntur LF loquuntur OV — certamine] conamine Bothe

323 Certantum] Hortantum Bentley et Ruperti, qui et caeden- tum coni. 324 praecipites Modius dliique praeceptis S, quod proh. Bentley 333 raptoque Heinsius — aera] aequora Schrader — curru ChLF cursu OV 334 Lampo Ch 337 prae- repto LFV praecepto 0 — praecepto limine Heinsius 339 uires Cm Ep. 19 342 nimius] minus LFO mimus V — Cyrne] crine L cryne F cerne OV — ruit S — Cyrnus] crinus LFV crinis 0

PUNICORUM LIBER XVI. 149

Astur Panchates; patrium frons alba nitebat Insigne et patrio pes omnis concolor albo; Ingentes animi, membra haud procera decusque 350 Corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas Concitus atque ibat campo indignatus habenas. Crescere sublimem atque augeri membra putares. Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus.

Tertius aequata currebat fronte Peloro 355

Caucasus. ipse asper, nec qui ceruicis amaret Applausae blandos sonitus clausumque cruento Spumeus admorsu gauderet mandere ferrum. At, docilis freni et melior parere, Pelorus Non umquam effusum sinuabat deuius axem; 360

Sed laeuo interior stringebat tramite metam. Insignis multa ceruice et plurimus idem Ludentis per colla iubae; mirabile dictu, Nullus erat pater: ad Zephyri noua flamina campis Uettonum eductum genetrix effuderat Harpe. 365

Nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum; Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro. Ipsum Aetola, uago Diomedi condita, Tj^de Miserat; exceptum Troiana ab origine equorum Tradebant, quos Aeneae Simoentos ad undas 370

348 panchates LF paiichatos 0 pauchates V 349 pes

summus Gronov 351 tum] enim Heinsius 364 cocco

Cm Ep. 74 LF toto OV, sed in V m. 2 suprascr. coccho 364. 355 uerba Hiberus — currebat, quae desunt in S, in- seruere Cm Ep. 74 et Cc Em. I. 17 (T. p. 173. 225. 238. 240)

356 Caucasus Cm l. l. Caufasus LF Camphasus 0 Cauphasus V

357 clausumque] rosumque uel raBiimque Heinsius 358 Spu- meus Cm l. l. 360 sinuabat LF fumabat OV 364 NuUus erat pater. ad Cm l. l. LF pater dee&t in OV (T. p. 224) 365 Uettonum F Uectonum LOV (cf. III. 378) — harpe OV arpe L alpe F 367 Caucasus Cm l. l. S (cf. u. 356) — fidebat OV sidebat LF — magistro Cm l. l 368 Tyde] tybe LF tibe OV — Ipsumque Aetolo Diomedi c. Tinde Sal- masius et Gronov 370 Tradebant Ch tadebant F Cadebant LOV (T.p.230) — simoentosL simoentis F simeuntis 0 simeontis V

150 SILI ITALICI

Uictor Tjdides magnis abduxerat ausis.

lamque, fere medium euecti certamine campum,

In spatia addebant; nisusque apprendere primos

Panchates animosus equos, super altior ire

Et praecedentem iam iamque ascendere currum 375

Pone uidebatur, curuatisque ungula prima

Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem.

At postremus Atlas, sed non et segnior ibat Postremo Durio; pacis de more putares Aequata froute et concordi currere freno. 380

Sensit ut exbaustas, qui proximus ibat, Hiberus Callaicas Cyrni uireS; nec, ut ante, salire Praecipitem currum, et fumantis uerbere cogi Assiduo uiolenter equos, ceu monte procella Cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente 385 Cornipedum protentus et in capita ardua pendens, Concitat ardentem, quod ferret lora secundus, Panchatem uocesque addit cum uerbere mixtas: 'Tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam Erepto? consurge, uola, perlabere campum 390

Assuetis uelox pennis. decrescit anhelo Pectore consumptus Lampon; nec restat hianti, Quem ferat ad metas, iam spiritus.' Haec ubi dicta, Tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo Corriperet spatium, et nitentem opponere curuos 395 Aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit. Confremit et caelum et percussus uocibus altis Spectantum circus. fertur sublime per auras Altius attollens ceruicem uictor ouantem Panchates sociosque trahit prior ipse iugalis. 400

At postremus Atlas, Durius postremus in orbem

373 In spatio ChS, sed cf. Verg. Ge. I. 513 — addebat L — uisusque OV 374 equos] aeques F 379 durio LF claro OV Durius Liuineius 381 ut Cm Ep. 19 et 0 382 Cyrni Cm 1 1 L crini F cerni OV {T.p.226) 388 Panchatem LO Pancatem F Pauchatem V 393 Qui ferat Lefebure 396 crynum L

cyrimum F currum OV — terga] regua L 398 circum OV

PUNICORUM LIBER XVI. 151

Exercent, artis-, laeuos nunc appetit ille

Conatus, nunc ille premit certatque subire

Dexter, et alterni nequicquam fallere tentant:

Donec, confisus primaeuae flore iuuentae, 405

Obliquum Durius conuersis pronus habenis

Opposuit currum atque euersum propulit axem

Atlantis senio inualidi, sed iusta querentis:

*Quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos?

Et nobis et equis letum commune laboras.' 410

Dumque ea proclamat, perfracto uoluitur axe

Cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo

Discordes sternuntur equi; quatit aequore aperto

Lora suis uictor, mediaque Pelorus harena *

Surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit. 415

Nec longum Cyrni defessos prendere currus.

Hunc quoque, cunctantem et sero moderamina equorum

Discentem, rapido praeteruolat incitus axe;

Impellit currum clamor uocesque fauentura. 419

lamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi

Ora superposuit sonipes, flatusque uapore

Terga premi et spumis auriga calescere sentit.

Incubuit campo Durius misitque citatos

Uerbere quadrupedes, nec frustra: aequare uidetur,

Aut etiam aequauit iuga praecedentia dexter. 425

Attonitus tum spe tanta: ^Genitore, Pelore,

Te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus.

Discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen,

Quantum diuini praecellat seminis ortus.

Uictor dona dabis statuesque altaria patri.' 430

Et, ni successu nimio laetoque pauore

Proditus elapso foret inter uerba flagello,

402. 403 laeuo — conatu Heinsius 406 pronua] premis L 412 Cernuus L Cernius F Germnus 0 Gerimus V 414 peloros L 415 relinquit edd. nonnuUae 416 cyrni L cyrin F cirrin OV 417 Hunc V Nunc LFO 420 atque LF ac 0 et corr. in at V 426 peloro S 431 ni] tu S — fauore Gronov

152 SILI ITALICI

Forsan sacrasset Zephyro, quas uouerat, aras.

Tum uero infelix, ueluti delapsa coroua

Uictoris capiti foret, in se uersus ab ira, 435

Auratam medio discindit pectore uestem,

Ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi.

Nec iam subducto parebat uerbere currus.

Pro stimulis dorso quatiuntur inania lora.

Interea metis, certus iam laudis, agebat 440

Sese Panchates et praemia prima petebat Arduus. efFusas lenis per colla, per armos Uentilat aura iubas; tum, mollia crura superbi Attollens gressus, magno clamore triumpbat. Par donum solido argento caelata bipennis 445

Omnibus, at uario distantia cetera honore. Primus equum uolucrem, Massyli munera regis Haud spernenda, tulit; tulit binc uirtute secundus E Tyria^ quae multa iacet, duo pocula, praeda, Aurifero perfusa Tago. uillosa leonis 450

Terga feri et cristis horrens Sidonia cassis Tertius inde honor est; postremo munere Atlantem, Quamuis perfracto senior subsederat axe, Accitum donat ductor, miseratus et aeuum Et sortem casus. famulus florente iuuenta 455

Huic datur, adiuncto gentilis honore galeri.

His actis ductor laeta ad certamina plantae Inuitat positisque accendit pectora donis: 'Hanc primus galeam — hac acies terrebat Hiberas Hasdrubal — ; hunc ensem, cui proxima gloria cursus, Accipiet; caeso pater hunc detraxit Hyempsae. 461 Tertius extremam tauro solabere palmam.

433 nouerat S 439 patiuntur OV 440 certis S

442 leuis S — amoB F amos L annos OV 446 at Ch ac S 448 hinc S huic edd. nonnullae 452 est] et 0, unde honor; et p. edd. pleraeque — at uel ast Heinsius, quod proi. Buperti — Atlantem Liuineius athlantis S Atlanta Heinsius 454 Acci- tum Cm Ep. 55 Acritum 0 456 Hinc S 460 cursus

Cm l. l. LF currus OV

PUNICORUM LIBER XVI. 153

Cetera contenti discedent turba duobus

Quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum.'

Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora 465

Ostendere simul uulgi clamore secundo. Hos Tyria misere domo patria inclita Gades. Mox subit, aspersus prima lanugine malas, Baeticus; boc dederat puero cognomen ab amne Corduba et haud paruo certamina laeta fouebat. 470 Inde, comam rutilus, sed cum fulgore niuali Corporis, impleuit caueam clamoribus omnem Eurytus; excelso nutritum colle crearat Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes. Tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae, 475 Et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes Quae fluit, immemori perstringens gurgite ripas.

Qui postquam, arrecti plantis et pectora proui Pulsantesque aestu laudum exultantia corda, Accepere tuba spatium, exiluere per auras 480

Ocius effusis neruo exturbante sagittis. Diuersa et studia et clamor, pendentque fauentes Unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli Nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur, Nullaque tramissa uestigia signat harena. 485

Omnes primaeui flauentiaque ora decori, Omnes ire leues atque omnes uincere digni.

Extulit, incumbens medio iam limite, gressum

463 discedens Ch 466 tarcessos 8 467 inclita OV

indita LF 468 hunc uersum, qui deerat in nonnulUs edd., inser. Cm Ep. 55 — Nox Lrv Nos 0 — aspersus S Asperus Cm l. l. 469 puero] patrio Heinsius 470 paruo certamina Cm l. l. parto certamine S parce certamina Modius parco cer- tamine uulgo, quod prob. Barth — certamina] conamina Schrader 471 uulgore S 473 Euritus S 474 Saecabis 0 — atque om. 0 475 lamus F lanius LO lanus (^nus m. 2

in lacuna) V 480 tubae signum uel t. sonitum Schrader

483 Unguibus] Uocibus Heinsius Auribus Liuineius — haneli FO

484 inclitus] incitus Heinsius 486 florentiaque Bothe 488 Et tulit S

154 SILI ITALICI

Eurytus et primus breuibus, sed primus, abibat

Praecedens spatiis. instat non segnius acer 490

Hesperos ac prima stringit uestigia plauta

Praegressae calcis. satis est huic esse priori;

Huic sperare sat est fieri se posse priorem.

Acrius hoc tendunt gressus animique uigore

Corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem. 495

Ecce, leui nisu postremoque agmine currens,

Postquam sat uisus sibi concepisse uigoris,

Celsus inexhaustas effundit turbine uires

Non expectato subitusque erumpit et auras

Praeuehitur Theron. credas Cyllenida plantam 500

Aetherio nexis cursu talaribus ire.

lamque hos iamque illos, populo mirante, relinquit

Et, modo postremus, nunc ordine tertia palma,

Hesperon infestat sua per uestigia pressum.

Nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae 505

Spes trepidat tantis uenientibus Eurytus alis.

Quartus sorte loci, sed, si tres ordine seruent

Inceptos cursus, nequicquara uana laborans,

Tartessos fratrem medio Therone premebat.

Nec patiens ultra tollit sese aequore Theron 5io

Igneus et plenum praeteruolat Hesperon irae.

Unus erat super, et metae propioribus aegros

Urebat finis stimulis; quascumque reliquit

Hinc labor, hinc penetrans pauor in praecordia uires,

Dum sperare licet, breuia ad conanima uterque 615

489 Euritus ChS Eurythus uulgo 492 Praegressae, ut

coni. Liuineius, LF Pro^ressae OV — huic V hinc LFO — isse Heinsius 493 Hinc S 496 uisu OV — cnrrens Cm Ep. 55 currus 0 497 uisus Cm l. l. F ex corr. nisus L uisu OV

499 et auras, ut coni. Liuineius, ChL et aucas F ad auras OV

500 thero 0 506 quem sequitur] consequitur Heinsius 506 tantis euentibus Eur. ales uel tactus uenientibus E. alis Heinsius tantis conterritus E. alis Withof — uenientibus] fortasse urgentibus — eurutus LV eurictus F euritus 0 609 therona S 613 finis] Hmes Heinsius

PUNICORUM LIBER XVI. 155

Aduocat. aequantur cursus, pariterque ruebant. Et forsan gemina meruissent praemia palma, Peruecti simul ad metas, ni, terga secutus Theronis, fusam late per lactea colla Hesperos ingenti tenuisset saeuus ab ira 520

Traxissetque comam. tardato laetus ouansque Eurytus euadit iuuene atque ad praemia uictor Emicat et galeae fert donum insigne coruscae. Cetera promisso donata est munere pubes Intonsasque comas uiridi redimita corona 525

Bina tulit patrio quatiens hastilia ferro.

Hinc grauiora uirum certamina, comminus ensis Destrictus bellique feri simulacra cientur. Nec, quos culpa tulit, quos crimina noxia uitae, Sed uirtus animusque ferox ad laudis amorem, 530 Hi creuere pares ferro; spectacula digna Martigena uulgo suetique laboris imago. Hos inter gemini — quid iam non regibus ausum? Aut quod iam regni restat scelus? — impia circo Innumero fratres, cauea damnante furorem, 535

Pro sceptro armatis inierunt proelia dextris. Is genti mos dirus erat; patriumque petebant Orbati solium lucis discrimine fratres. Concurrere animis, quantis confligere par est, Quos regni furor exagitat; multoque cruore 540

Exsatiata simul portantes corda sub umbras Occubuere. pari nisu per pectora adactus lutima descendit mucro; superaddita saeuis Ultima uulneribus uerba; et, conuicia uoluens,

516 aequatui" Marsus dliique 518 ni] in S, sed in F ni m. 2 suprascr. 519 lete 0 (cf. XV. 788) 522 Eurytus L €t F ex corr. Euritus OV — ad praemia Cm Ep. 55 529 crimine noxia uita Heinsius 531 Hys 0 Hic Heinsius — Discreuere Barth 533 Hos] Quos Heinsius — quidnam et 534 quod- nam idem — quod V quoque LFO 5/i7 durus F 539 ani- mis V animus F animus L animas 0 540 multumque

Heinsius

156 SILI ITALICI

Dirus in inuitas effugit spiritus auras. 545

Nec manes pacem passi. nam corpora iunctus Una cum raperet flamma rogus, impius ignis Dissiluit, cineresque simul iacuisse negarunt. Cetera distincto donata est munere turba, Ut uirtus et dextra fuit. duxere iuuencos, 550

Impressis dociles terram proscindere aratris; Duxere assuetos lustra exagitare ferarum Uenatu iuuenes, quos dat Maurusia praeda. Necnon argenti necuon insignia uestis Captiuae pretia et sonipes et crista nitenti 565

Insurgens cono, spolia exuuiaeque Libyssae. Tum iaculo petiere decus, spectacula circi Postrema, et metae certarunt uincere finem Burnus auis pollens, quem misit ripa metalli, Qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis; 560

Et Glagus, insignis uentos anteire lacerto; Et, cuius numquam fugisse hastilia cerui Praerapida potuere fuga, uenator Aconteus, Indibilisque, diu laetus bellare Latinis, lam socius; uolucresque uagas deprendere nube 565 Assuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes. Laus Burni prima, infixit qui spicula metae; Est donum serua, albentis inuertere lanas Murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant Praemia, uicinam metae qui propulit hastam, 570

545 iimisaa Blass 546 iunctus Cm Ep. 55 FO uinctus LV iuncta ed. iBasil. 1522 aliaeque 647 flammam S 555 hactenus Coloniensis liber, qui hinc usque ad finem mutilus erat — nitenti] rubenti Schrader 559 Burnus F Burinis LV Burius 0 Burrus uulgo — Burnus, agris p. qu. etc. Hoeufft in Peric. crit. ed. 1808 ^ ripa, metallis Qua — harenas Bothe 562 cerui V cerni LFO 564 Ludibilisque S MissiHbusque D. Heinsius 565 uolucrisque uagam nubem Heinsius 567—571 desunt in 0 (T.p. 219. 240) 567 burni F burin L buryn V — metae] mente LFV 568 Est, ut coni. Scaliger et Barth, V Et LF 569 honorant LFV — ad quem proxima honore Pr. Lefebure ex cod. Put. at cui pr. honore Heinsius 570 metae] mente LFV (cf.u. 567) — prepuiit L

PUNICORUM LIBER XVI. 157

Accepto laetus puero discessit Ilerdes, Cui ludus, nullam cursu non tollere dammam. Tertia palma liabuit geminos insignis Aconteus Nec timidos agitare canes latratibus aprum. 574

Quos postquam clamor plaususque probauit honores, Germanus ducis atque efifulgens Laelius ostro Nomina magna uocant laeti manesque iacentum Atque bastas simul effundnnt. celebrare iuuabat Sacratos cineres atque hoc decus addere ludis. Ipse etiam, mentis testatus gaudia uultu, 580

Ductor, ut aequauit meritis pia pectora donis, Et frater thoraca tulit multiplicis auri, Laelius Asturica rapidos de gente iugales, Contorquet magnis uictricem uiribus hastam Consurgens umbrisque dari testatur honorem. 585 Hasta uolans, mirum dictu, medio incit acampo Substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit: Tum subitae frondes celsoque cacumine rami Et — latam spargens quercus, dum nascitur, umbram. Ad maiora iubent praesagi tendere uates 590

Id monstrare deos atque hoc portendere signis.

Quo super augurio, pulsis de litore cunctis Hesperio Poenis, ultor patriaeque domusque Ausoniam repetit, fama ducente triumphum. Nec Latium curis ardet flagrantius ullis, 595

Quam iuueni Libyam et summos permittere fasces. Sed non par animis nec bello prospera turba

585 testatus 0 589 Et] Est Barth (cf. u. 568) Fit

Burmann — dum] tum Bothe — noscitur OV (unde fortasse iam noscitur scribendum) — dum nascitur] subnascitur Schrader — rami En latam spargunt, quercus dum nascitur, u. Lefehure — Latam spargentes, qu. d. n., u. uel Tum subitas frondes c. c. ramos Fert latam spargens qu., d. n., u. Withof 591 porten- dere LF praetendere 0 protendere V — signi uel signo Heinsius et Burmann 594 fama uel palma addicente Heinsius —

f. donante Withof f. uincente uel ludente Blass — triumphum] curulem Muperti 697 non par LFV (in V par m. 2 in lacunam insertum) deestin 0 frigens edd.fere omnes frigens annis Liuineius

158 SILI ITALICl

Ancipiti senior temeraria coepta uetabant Magnosque horrebant cauta formidine casus.

Ergo, ubi delato consul sublimis bonore 600

Ad patres consulta refert, deturque potestas, Orat, delendae Carthaginis, altius orsus Hoc grandaeua modo Fabius pater ora resoluit: ^Haud equidem metuisse queam, satiatus et aeui Et decoris, cui tam superest et gloria et aetas, 605 Ne credat nos inuidiae certamine consul Laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen Gestat fama meum, nec egent tam prospera laude Facta noua; uerum et patriae, dum uita manebit, Deesse nefas animumque nefas scelerare silendo. 610 Bella noua in Libyae moliris ducere terras? Hostis enim deest Ausoniae; nec uincere nobis Est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior Litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos, Hanc segetem mete. composuit propioribus ausis 615 Dignum te Fortuna parem. uult Itala tellus Ductoris saeui, uult tandem, haurire cruorem. QuoMartem aut quo signa trahis? restinguere primum est Ardentem Italiam. tu fessos auius hostis Deseris ac septem denudas proditor arces. 620

An, cum tu Syrtim ac sterilis uastabis harenas, Non dira illa lues notis iam moenibus urbis Assiliet? uacuumque louem sine pube, sine armis Inuadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas, Emerit! — et tanto percussi fulmine belli 625

603 resoluet S, sed in F i suprascr. 604 sociatus OV

606 tam] iam Heinsms 607 inclita OV indita LF (cf. u. 467) 610 Desse FOV 612 dest FV — ausoniae V ausonia LFO

614 uos Schrader et Blass 616 ausis] a,\i3u Barth oris Schrader 619 auius, ut coni. Heinsius, LF obuius OV — tu fessos, obuius hosti, Deseris Lefebure 621 ac] et V — uastabis] lustrabis van Veen 622 notae Heinsitts 624 credas OV

624. 625 quanti est, ut eas R. r. Emerito? ac tanti D. Heinsim et Dausqueius quanti est, cedas R. r. Emerito? ah! tanti

PUNlCORUxM LIBER XVI. 159

Sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta

Fuluius, aequoreis Libyae reuocabimus oris?

Uince domi et trinis maerentem funera lustris

Ausoniam purga bello. tum tende remotos

In Garamantas iter Nasamoniacosque triumplios 630

Molire. angustae prohibent nunc talia coepta

Ees Italae. pater ille tuus, qui nomina uestrae

Addidit baud segnis genti, cum consul Hiberi

Tenderet ad ripas, reuocato milite primus

Descendenti auide superatis Alpibus ultro 635

Opposuit sese Hannibali. tu consul abire

A uictore paras hoste atque auellere nobis

Scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit

Impauidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur,

Capta damnabis consulta improuida Roma. 640

Sed fac turbatum conuertere signa tuaeque

Classis uela sequi. nempe idem erit Hannibal, idem^

Cuius tu uallum uidisti e moenibus urbis.'

Haec Fabius; seniorque manus paria ore fremebat.

Tum contra consul: 'Caesis ductoribus olim 645 Magnanimis gemino leto, cum tota subisset Sidonium possessa iugum Tartessia tellus, Non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi, Quoquam ad opem uerso, fateor, primoribus annis Excepi nubem belli solusque ruenti 650

Obieci caelo caput atque in me omnia uerti. Tum grandaeua manus puero male credita bella,

Liuineius quanti est, cedas R. r. Emerito? ast tanto Lefebure quanti, ut cedas R. r. Emerito, est? tanto DraJcenborch aliique

— Emerit L. Miiller d. r. m. p. 175 Emerito S — et L. Miiller; ast S (in 0 corr. ex ex) fortasse ah ! cum Liuineio scribendum

— percussi S perculsi uulgo 626 arcitus OV 629 tum] cum L 631 angustae OV augustae LF 642 idem LF erit OV, sed in V m. 2 ad marg. idem 644 fremebant 0 646 gemino leto S 1. g. uulgo 648 fabius OV — non quis deest in 0 651 caelo F celo LOV telo uulgo — in me F mine LOV 652 bello OV

160 SILI ITALICI

Atque idem hic uates teuieraria coepta canebat. Dis grates laudemque fero, sub numine quorum Gens Troiana sumus. puer ille et futilis aetas 655 Imbellesque anni necdum maturus ad arma Scipio restituit terras illaesus Hiberas Troiugenis; pepulit Poenos, solisque secutus Extremas ad Atlanta uias, exegit ab orbe Hesperio nomen Libyae nec rettulit ora 660

Signa prius, quam fumantis circa aequora uidit Romano Phoebum soluentem litore currus. Asciuit reges idem. nunc ultimus actis Restat Carthago nostris labor. hoc sator aeui lupiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus 665 Intremit, aut aegros simulat mentita timores, Ne finem longis tandem peperisse ruinis Sit noster titulus. certe iam dextera nobis Experta, et robur florentibus auximus annis. Ne uero fabricate moras; sed currere sortem 670

Hanc sinite ad ueterum delenda opprobria cladum, Quam mihi seruauere dei. sat gloria cauto Non uinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo Omnia Cunctator*, nobis nec Mago nec Hannon Nec Gisgone satus nec Hamilcare terga dedisset, 675 Si segnes clauso traheremus proelia uallo. Sidoniusne puer, uix pubescente iuuenta, Laurentis potuit populos et Troia adire Moenia flauentemque sacro cum gurgite Thybrim? Et potuit Latium longo depascere bello? 680

654 numine, ut coni. Liuineius, LFV nomine 0 655 sum- mus OV 660 ora scr. auri S prob. Emesti ante ed. Parm. prob. Schrader audi Liuineius urbi Dausqueius proh. Buperti Afris uel aruis Barth inde uel ultor Heinsius Euri uel Euro Blass 661 circa] citra Barth — aequore Blass 665 mouet OV 667 Nec S • — tantum van Veen 669 Exserta Heinsius

670 fabricare OV 672 seruare S 674 ante nobis distinxit Blass 675 dedisset S dedissent uulgo 676 segne OV

680 depascere Barth deposcere S

PUNICORUM LIBER XVI. 161

Nos Libyae terris tramittere signa pigebit?

Et Tyrias agitare domos? secura pericli

Litora lata patent, et opima pace quieta

Stat tellus. timeat tandem Cartliago, timeri

Assueta, et nobis, quamuis Oenotria nondum 686

Hannibale arua uacent, superesse intellegat arma.

Illum ego, quem uosmet cauti consultaque uestra

In Latio fecere senem, cui tertia large

Fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem,

Illum ego ad incensas trepidantem et sera pauentem 690

Aduertam patriae sedes. an Roma uidebit

Turpia Agenoreae muris uestigia dextrae?

Carthago immunis nostros secura labores

Audiet interea et portis bellabit apertis?

Tum uero pulset nostras iterum improbus hostis 696

Ariete Sidonio turris, si templa suorum

Non ante audierit Rutulis crepitantia flammis.'

Talibus accensi patres, fatoque uocante, Consulis annuerunt dictis, faustumque precati Ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt. 700

690 pauentem] cauentem Buperti 691 Auertam edd.

nonnuUae 692 agenorie OV 695 improbet S, sed in F

in improbus corr. 696 suorum] deorum Bothe 699 an-

nuerunt LF annuerent OV annuerant uulgo 700 foret V

forte LFO

Sninrs Italicus. II. 11

162 SILI ITALICI

SILI ITALICI PUNICORUM

LIBER SEPTIMUS DECIMUS.

Hostis ut Ausoniis decederet aduena terris, Fatidicae fuerant oracula prisca Sibyllae, Caelicolum Phrygia genetricem sede petitam Laomedonteae sacrandam moenibus urbis; Aduectum exciperet numen, qui, lectus ab omni 5 Concilio patrum, praesentis degeret aeui Optimus. en nomen melius maiusque triumphis! lamque petita aderat Latia portante Cybele Puppe; atque ante omnis, magno cedente senatu, Obuius accitis properabat Scipio sacris, 10

Qui, genitus patruo ductoris ad Africa bella Tunc lecti, multa fulgebat imagine auorum. Isque ubi longinquo uenientia numina ponto Accepit supplex palmis Tuscique sonora Thybridis adduxit sublimis ad ostia puppim, 16

Femineae tum deinde manus subiere, per amnem Quae traherent celsam religatis funibus alnum. Circum arguta cauis tinnitibus aera, simulque

1 decederet LF descenderet V discederet 0 et uulgo 2 Fatidica OV — fuerant] tulerant Heinsius 5 acciperet 0 6 Consilio 0 — degeret LV degerit FO 7 en L. Miiller d. r. m. p. 335 heu S — maiusque] manisque L 8 aderant Marsus aliique — Cybele Barth cybeles L cybeben (sed len suprascr.) F cibelen OV Cybebe Buperti Cybeben Heinsius prdb. Bentley 9 atque ante omnis LF atque omnis OV atque intrepidus primum ed. Mediol. 1481 atque in trepidis ed. Basil. 1522 — cedente LFV sedente (sed c suprascr.) 0 sedente Marsus cen- sente Heinsius 13 uenientia] tremencia 0, unde tranantia

Barth 14 Excepit Schrader — Tuscique] tristique 0 —

sonoram Heinsius 16 adduxit LF adducit OV 16 subiere V subire LFO 17 alnum FV aluum LO 18 canis S

PUNICORUM LIBER XVE. 163

Certabant rauco resonantia tympana pulsu,

Semiuirique chori, gemino qui Dindjma monte 20

Casta colunt, qui Dictaeo bacchantur in antro,

Quique Idaea iuga et lucos nouere silentis.

Hos inter fremitus ac laeto uota tumultu

Substitit adductis renuens procedere uinclis

Sacra ratis subitisque uadis immobilis haesit. 25

Tum puppe e media magno clamore sacerdos:

^Parcite pollutis contingere uincula palmis

Et procul hinc, moneo, procul hinc, quaecumque profanae,

Ferte gradus nec uos casto miscete labori,

Dum satis est monuisse deae. quod si qua pudica 30

Mente ualet, si qua illaesi sibi corporis astat

Conscia, uel sola subeat pia munera dextra.'

Hic, prisca ducens Clausorum ab origine nomen, Claudia, non aequa populi male credita fama, In puppim uersis palmisque oculisque profatur: 35 ^Caelicolum genetrix, numen, quod numina nobis Cuncta creas, cuius proles terramque fretumque Sideraque et manis regnorum sorte gubernant, Si nostrum nullo uiolatum est crimine corpus, Testis, diua, ueni et facili me absolue carina.' 40

Tum secura capit funem; fremitusque leonum Audiri uisus subito, et grauiora per auris Nulla pulsa manu sonuerunt tympana diuae. Fertur prona ratis — uentos impellere credas — Contraque aduersas ducentem praeuenit undas. 46 Extemplo maior cunctis spes pectora mulcet Finem armis tandem finemque uenire periclis.

Ipse alacer Sicula discedens Scipio terra Abscondit late propulsis puppibus aequor,

21 Casta] Lustra Wlass — Dictaeo] Rhoeteo Schrader 23 Hos] Nos L 25 subitique L 30 nmnisse V 34 male S mala ed. Bom. 1 aliaeque — non aequae p. male cr. famae Heinsius populo mala cr. Hoeufft in Peric. crit. ed. 1808 38 Sidera OV — regno consorte Barth 42 auris S auras

uulgo aera Heinsius

11*

164 SILI ITALICI

Cui numen pelagi placauerat hostia taurus, 50

lactaque caeruleis innabant fluctibus exta. Tunc a sede deum purumque per aethera lapsae Armigerae louis ante oculos coepere uolucres Aequoreas monstrare uias ac ducere classem. Augurium clangor laetum dabat. inde, secuti 55

Tantum praegressos liquida sub nube uolatus, Quantum non frustra speculantum lumina seruant, Litora Agenoreae tenuerunt perfida terrae.

Nec segnis, tanta in semet ueniente procella, Africa terribilem magno sub nomine molem, 60

Regis opes, contra et Massyla parauerat arma; Spesque Syphax Libycis una et Laurentibus unus Terror erat. campos pariter uallesque refusas Litoraque implerat, nullo decorare tapete Cornipedem Nomas assuetus, densaeque per auras 65 Condebant iaculis stridentibus aethera nubes. Immemor hic dextraeque datae iunctique per aras Foederis, et mensas testis atque hospita iura Fasque fidemque simul, prauo mutatus amore, Ruperat atque toros regni mercede pararat. 70

Uirgo erat eximia specie claroque parente, Hasdrubalis proles; thalamis quam cepit ut altis, Ceu face succensus prima taedaque iugali, Uertit opes gener ad Poenos, Latiaeque soluto Foedere amicitiae, dotalia transtulit arma. 75

Sed non Ausonio curarum extrema Syphacem Ductori monuisse fuit; missique minantur: Stet regno, reputet superos, pacta hospita seruet; Longe coniugia ac longe Tyrios Hymenaeos Inter Dardanias acies fore. sanguine quippe, 80

51 iuuabant S 56 praegressos, ut coni. Heinsius, LFY

progressos 0 57 seruent Heinsius 60. 61 molem, Regis opes, c. distinxi 67 hic S is uulgo — iunctique] uinclique L 73 succensis OV 77 missique] nuUique L — minantur Hein- sius minentur S 78 regno] recto Bothe 79 Longa S

PUNICORUM LIBER XVII. 165

Si renuat, blando nimium facilique marito Statura obsequia et tbalami flagrantis amores.

Sic Latius permixta minis^ sed cassa monebat Ductor; nam surdas coniux obstruxerat aures. Ergo, asper monitis frustra nitentibus, enses 85

Aduocat et, castas polluti foederis aras Testatus, uaria Martem mouet impiger arte. Castra, leui calamo cannaque intecta palustri, Qualia Maurus amat dispersa mapalia pastor, Aggreditur, furtum armorum tutantibus umbris, 90 Ac tacita spargit celata incendia nocte. Inde, ubi collecti rapidam diffundere pestem Coeperunt ignes et se per pinguia magno Pabula ferre sono, clare expatiantur in auras Et fumos uolucri propellunt lumine flammae. 95

It totis inimica lues cum turbine castris, Atque alimenta uorat strepitu Uulcanus anbelo Arida, et ex omni manant incendia tecto. Sentitur plerisque prius, quam cernitur, ignis Excitis sorano, multorumque ora uocantum 100

Auxilium inuadunt flammae. fluit undique uictor Mulciber et rapidis amplexibus arma uirosque Corripit; exundat pestis, semustaque castra Albenti uolitant per nubila summa fauilla. Ipsius ingenti regis tentoria saltu 105

83 minis] nimis LF, sed in F minis m. 2 suprascr. nnius OV — sed Liuineius et S at Barth aliique — monebat LF moue- bat OV 87 uaria] uafra Heinsius 88 cannaque LF

carinaque OV — intecta FV intorta LO intexta Heinsius prod. Btntley 90 tutantibus LF uitentibus 0 nitentibus V 91 celata] celerata Heinsius 92 coniecti Heinsius, sed cf. IX. 602 —

rabidam F 94 clarae Burmann late Heinsius et Schrader

95 rumos LF frenos OV ramos Dausqueius tenebras Withof — flumine Barth — Et uolucri effrenes p. 1. flammaa uel Et se mox u. p. 1. flammae Heinsius Et Poenos u. p. flamine flammae Burmann 96 cum] ceu Heinsius et Withof 97 uolat S 101 fluit] furit Heinsius 102 Mulciber OV Mulcifer LF

(cf IV. 668; XII. 141) 104 Albenti S Ardenti uulgo

166 SILI ITALICI

Lugubre increpitaus late circumuolat ardor; Hausissetque uirum, trepidus ni clade satelles E somno ac stratis rapuisset multa precantem.

Uerum ubi mox iuncto sociarant aggere uires Massylus Tyriusque duces, accitaque regno lio

Lenierat pubes infaustae uulnera noctis, Ira pudorque dabant et coniux^ tertius iguis, Immanis animos; afflataque barbarus ora Castrorum flammis et se uelamine nullo Uix inter trepidas ereptum ex hoste cateruas 115

Frendebat minitans; sed enim non luce Syphacem Nec claro potuisse die nec sole tuente A quoquam uinci. iactarat talia uecors, Sed iam claudebat flatus nec plura sinebat Atropos et tumidae properabat stamina linguae. 120 Namque, ubi prosiluit castris, ceu turbidus amnis, Qui, siluas ac saxa trahens, per deuia praeceps Uoluitur et ripas spumanti gurgite laxat, Ante omnis praeuectus equo, trahit agmina uoce. Contra naua manus Rutuli celsusque ruebat 125

Uiso rege procul raptis exercitus armis. Ac sibi quisque: 'Uidesne? uidesne, ut in agmine primo Massylus uolitet, deposcens proelia, rector? Fac nostrum hoc, mea dextra, decus. uiolauit et aras Caelicolum et casti ductoris foedera rupit. 130

Sit satis hunc castris semel effugisse crematis.' Sic secum taciti et certatim spicula fundunt.

107 ni] in S, sed in F corr. 108 dira pr. Barth in. pauen- tem Nodell m. frementem Ruperti m. precando 5o<^e 115 hoste] morte Withof 116 etenim Schrader 117 tuente] fort. nitente 120 properabat ed. Benessae properarant L properabant F pro- perant OV (sed in V ra m. 3 suprascr.) properantur uulgo 125 naua, ut em. Heinsius, corr. in uana F uana LOV sana uulgo — celsusque] laetusque Withof 127 uidesne uidesne ut in agm. pr. F (sic coni. Heinsius) uidesne uides ut agm. pr. LO uidesne uides ut in agm. pr. V, quod prob. Luc. Muller d. r. m. p. 200 131 Sat S

PUNICORUM LIBER XVII. 167

Prima in cornipedis sedit spirantibus ignem Naribus hasta uolans erexitque ore cruento Quadrupedem, elatis pulsantem calcibus auras, 135 Corruit asper equus, confixaque cuspide membra Huc illuc iactans, rectorem prodidit hosti. Inuadunt uanumque fugae atque attollere fessos Annitentem artus reuocato a uulnere telo 139

Corripiunt; tum uincla uiro manicaeque, pudendum, Addita, et — exemplum non umquam fidere laetis — Sceptriferas arta palmas uinxere catena. Ducitur ex alto deiectus culmine regni, Qui modo sub pedibus terras et sceptra patensque Litora ad Oceani sub nutu uiderat aequor. 145

Prostratis opibus regni Phoenissa metuntur Agmina, et inuisus Marti notusque fugarum Uertit terga citus damnatis Hasdrubal ausis.

Stabat Carthago, truncatis undique membris, Uni nixa uiro; tantoque fragore ruentem 150

Hannibal absenti retinebat nomine molem. Id reliquum fessos opis auxiliique ciere Rerum extrema iubent; huc confugere pauentes, Postquam se superum desertos numine cernunt. Nec mora: propulsa sulcant uada salsa carina, 155 Qui reuocent patriaeque ferant mandata monentes, Ne lentus nullas uideat Carthaginis arces.

Quarta Aurora ratem Dauni deuexerat oras, Et fera ductoris turbabant somnia mentem. Namque grauis curis carpit dum nocte quietem, 160 Cernere Flaminium Gracchumque et cernere Paulum Uisus erat simul aduersos mucronibus in se

137 uectorem Heinsius 138 uanumque fugae Liuineius uanamque fugam S fort. clauduntque fugam 139 a] e V

140 tunc OV — pudendum Liuineius pudenda S pudendae Cellarius pudendae Additae Dausqueius 142 iunxere OV 145 ad] et OV 147 et] at Barth — fugarum OV figurarum LF 150 innixa Heinsius 151 numine Barth 155 salsa] fulsa OV

156 monentes LFV mouentes 0 monentis Heinsius

168 SILI ITALICI

Destrictis ruere atque Itala depellere terra; Omnisque a Cannis Thrasymennique omnis ab undis In pontum impellens umbrarum exercitus ibat. 166 Ipse, fugam cupiens, notas euadere ad Alpes Quaerebat terraeque ulnis amplexus utrisque Haerebat Latiae: donec uis saeua profundo Truderet et rapidis daret asportare procellis.

His aegrum uisis adeunt mandata ferentes 170

Legati patriaeque extrema pericula pandunt: Massyla ut ruerint arma, ut ceruice catenas Regnator tulerit Libyae, letoque negato, Seruetur noua pompa loui; Carthago laboret Ut trepidi Hasdrubalis, qui rerum agitarit habenas, 175 Non una concussa fuga. se, triste profatu, Uidisse, arderent cum bina in nocte silenti Castra, et luceret sceleratis Africa flammis. Praerapidum iuuenem minitari, Bruttia seruet Litora dum Poenus, detracturum ignibus atris, 180 In quam se referat, patriam suaque inclita facta. Haec postquam dicta, et casus patuere metusque, EfiPundunt lacrimas dextramque ut numen adorant.

Audiuit toruo obtutu defixus et aegra Expendit tacite cura secum ipse uolutans, 185

An tauti Carthago foret; sic deinde profatur: ^O dirum exitium mortalibus! o nihil umquam Crescere nec magnas patiens exurgere laudes, Inuidia! euersam iam pridem excindere Romam Atque aequasse solo potui, traducere captam 190

Seruitum gentem Latioque imponere leges.

163 Districtis 0 166 cupiens LFV capiens 0 168 saeua] caeca Schrader 169 rapidus 0 rapidum edd. pleraeque

raptum Liuineius et Heinsius 170 furentes V 175 trepida Liuineius 176 profatur S, unde ee teste profatur Scaliger

178 celeratis Heinsius (cf. u. 91) 180 depasturum Heinsius prob. Euperti 184 abtutu 0, guod proh. Barth — aegram et 185 curam Lefehure ex cod. Tell. — tacito 0, quod proh. Barth 187 durum OV

PUNICOEUM LIBER XVII. 169

Dum sumptus dumque arma duci fessosque secundis

Summisso tirone negant recreare maniplos,

Dumque etiam Cerere et uictu fraudasse cohortis

Hannoni placet: induitur tota Africa flammis, 195

Pulsat Agenoreas Rhoeteia lancea portas.

Nunc patriae decus et patriae nunc Hannibal unus

Subsidium; nunc in nostra spes ultima dextra.

Uertentur signa, ut patres statuere; simulque

Et patriae muros et te seruabimus, Hannon.' 200

Haec ubi detonuit, celsas e litore puppes Propellit multumque gemens mouet aequore classem. Non terga est ausus cedentum inuadere quisquam, Non reuocare uirum; cunctis praestare uidentur, Quod sponte abscedat, superi, tandemque resoluat 205 Ausoniam. uentos optant, et litora ab hoste Nuda uidere sat est. ceu flamina comprimit Auster Cum fera et abscedens reddit mare, nauita parco Interea uoto non auras poscit amicas, Contentus caruisse Noto, pacemque quietam 210

Pro facili cursu reputat satis. omnis in altum Sidonius uisus conuerterat undique miles; Ductor defixos Itala tellure tenebat Intentus uultus, manantesque ora rigabant Per tacitum lacrimae, et suspiria crebra ciebat, 215 Haud secus ac patriam pulsus dulcisque penatis Linqueret et tristis exul traberetur in oras.

Ut uero affusis puppes procedere uentis, Et sensim coepere procul subsidere montes, 219

Nullaque iam Hesperia et nusquam iam Daunia tellus, Haec secum infrendens: ^Mentisne ego compos ethocnunc Indignus reditu, qui memet finibus umquam Amorim Ausoniae? flagrasset subdita taedis

202 gemens] fremens Heinsius 203 cedentum LF

redenntum OV cedenti uel redeunti Heinsius 204 cunctis

Liuineius cuncti S 211 satia Scaliger salis S 212 milesj nubes OV 221 Hic S — mentisne FV mentisue LO

170 SILI ITALICI

Carthago, et potius cecidisset nomen Elissae.

Quid? tunc sat compos, qui non ardentia tela 225

A Cannis in templa tuli Tarpeia? louemque

Detraxi solio? sparsissem incendia montis

Per septem bello uacuos gentique superbae

Iliacum exitium et proauorum fata dedissem.

Cur porro haec angant? nunc, nunc inuadere ferro 230

Quis prohibet? rursumque ad moenia tendere gressus?

Ibo et, castrorum relegens monumenta meorum,

Qua uia nota mihi est, remeabo Anienis ad undas.

Flectite in Italiam proras, auertite classem.

Faxo, ut uallata reuocetur Scipio Roma.' 235

Talibus ardentem furiis Neptunus ut alto Prospexit uertique rates ad litora uidit, Quassans caeruleum genitor caput aequora fundo Eruit et tumidum mouet ultra litora pontum. Extemplo uentos imbresque et rupe procellas 240 Concitat Aeolias ac nubibus aethera condit. Tum, penitus telo molitus regna tridenti Intima, ab occasu Tethyn impellit et ortu Ac totum Oceani turbat caput. aequora surgunt Spumea, et illisu scopulus tremit omnis aquarum. 245 Primus, se attoUens Nasamonum sedibus, Auster Nudauit Syrtim correpta nubilus unda. Insequitur sublime ferens nigrantibus alis Abruptum Boreas ponti latus; intonat ater Discordi flatu et partem rapit aequoris Euras. 250 Hinc rupti reboare poli, atque hinc crebra micare

224 potius] totum Heinsius penitns Schrader 225 Quid? num Heinsius prob. Bentley Quid tunc? uulgo Quin! tunc Lefebure — ardentia] horrentia Schrader 231 Quid Heinsius 233 Qua uia nota mihi est cod. Tell. Qua uia notat S Qua mihi nota uia est ed. Pomp. Laeti 234 auertite] a uertice 0 ac uertite Liuineius age, uertite Heinsius 236 ab alto V

241 nubibus] imbribus OV 245 fremit Schrader 247 syrtim V syrtem LFO — nubilus] nubibus OV 249 ater] acer 0

251 poli deest in 0

PUNICORUM LIBER XVII. 171

Fulmina, et in classem ruere implacabile caelum. Consensere ignes nimbique et fluctus et ira Uentorum, noctemque freto imposuere tenebrae. Ecce, intorta Noto ueniensque a rupe procella 255 Antemnae immugit — stridorque immite rudentum Sibilat — ac similem monti nigrante profundo Ductoris frangit super ora trementia fluctum. Exclamat, uoluens oculos caeloque fretoque: 'Pelix, o frater, diuisque aequate cadendo, 260

Hasdrubal! egregium fortis cui dextera in armis Pugnanti peperit letum, et cui fata dedere, Ausoniam extremo tellurem apprendere morsu. At mihi Cannarum campis, ubi Paulus, ubi illae Egregiae occubuere animae, dimittere uitam 265

Non licitum; uel, cum ferrem in Capitolia flammas, Tarpeio louis ad manis descendere telo.'

Talia dum maeret, diuersis flatibus acta In geminum ruit unda latus puppimque sub atris Aequoris aggeribus tenuit, ceu turbine mersam. 270 Mox, nigris alte pulsa exundantis harenae Uerticibus, ratis aetherias remeauit ad auras Et fluctus supra, uento librante, pependit. At geminas Notus in scopulos atque horrida saxa Dura sorte rapit, miserandum et triste, biremis. 275 Increpuere ictu prorae. tum murice acuto Dissiliens sonuit, rupta compage, carina. Hic uaria ante oculos facies: natat aequore toto Arma inter galeasque uirum cristasque rubentis Florentis Capuae gaza et seposta triumpho 280

Laurens praeda ducis, tripodes mensaeque deorum Cultaque nequicquam miseris simulacra Latinis.

255 ueniens 0 — a rupe] a puppe Heinsius e nube Schrader (sed cf. u. 240) 256 Antennae OV — immite]

immane Schrader 257 migrante Barth 258 frementia

BraJcenhorch 261 furtis L 264 et illae 0 271 alte V, ut em. Barth altae LFO 278 Hic] It Heinsius 281 duci Lefebure

172 SILI ITALICI

Tum Uenus, emoti facie conterrita ponti, Talibus alloquitur regem maris: ^Hoc satis irae Interea, genitor; satis ad maiora minarum. 285

Cetera parce, precor, pelago, ne tollat acerba Hoc Carthago decus, nullo superabile bello Progenuisse caput, nostrosque in funera Poeni Aeneadas undis totoque eguisse profundo.'

Sic Uenus — et tumidi considunt gurgite fluctus 290 Obuiaque aduersis propellunt agmina castris. —

Dux, uetus armorum scitusque accendere corda Laudibus, ignifero mentes furiabat in iram Hortatu decorisque urebat pectora flammis: 'Tu mihi Flaminii portas rorantia caesi 295

Ora ducis; nosco dextram. tu primus in ictus Ingentis Pauli ruis ac defigis in ossa Mucronem. tibi pugnacis gestantur opima Marcelli. Gracchusque cadens tibi proluit ensem. Ecce manus, quae pulsantem te, belliger x4ppi, 300 Moenia sublimis Capuae de culmine muri Excelso fusa moribundum perculit hasta. Ecce aliud fulmen dextrae, quo nobile nomen Fuluius excepit non unum pectore uulnus. Huc prima te siste acie, cui consul in armis 305

Crispinus cecidit. me tu comitare per hostis, Qui nobis, raemini, ad Cannas laetissimus irae Seruili fers ora ducis suffixa ueruto. Cerno flagrantis oculos uultumque timendum

283 Tum scr. Cum S 285 Interea] Internae Bothe

289 totoque] motoque Heinsius 291 castrisj transtris uel

rostris JSeinsius — Barthius et Heinsius hoc loco lacunam esse existimant; id negat JErnesti, quem sequor. Bothe sic legi uult: Sic — fluctus. Obuia ut adu. propulerunt a. castris, Dux . . . 293 iras V 295 caesi] caede Ernesti 296 nosco] nos

quo OV 299 perluit Urakenborch 300 pulsantem te S

te puls. uulgo 302 fusa] fixa Bothe — perculit ed. Gryph. 1547 pertulit LF protulit OV propulit edd. pleraeque 306 cui] cur L 306 comitante S, unde cecidit, me tum comitante p. h. ed. Benessae, quod prob. Lefehure 307 nobis F uobis LOV

PUNICORUM LIBER XVII. 173

Non ipso minus ense tuum, fortissime Poenum 310 0 iuuenis; qualem uidi, cum flumine saeuo Insignis Trebiae complexum ingentibus ulnis Mersisti fundo luctantem uana tribunum. At tu, qui gelidas Ticini primus ad undas Scipiadae patris tinxisti sanguine ferrum, 316

Incepta exequere et nati mihi redde cruorem. Horrescamne ipsos, ueniant si ad proelia, diuos, Cum stetis, turmae, uidi contermina caelo Quas iuga calcantis summas uolitare per Alpis, Cum uideam, quorum ferro manibusque capaces 320 Arsere Argyripae campi? num segnior ibis Nunc mihi, qui primus torques in moenia telum Dardana, nec nostrae facilis concedere laudi? Te uero, te, te extimulem, qui, fulmina contra Et nimbos tonitrusque ac summi numinis iras 325 Cum starem, perferre sonos ac uana iubebas Nubila et ante ducem Capitolia celsa petebas? Quid uos, quis claro deletum est Marte Saguntum, Exhorter, quos nobilitant primordia belli? Ut meque et uobis dignum, defendite, quaeso, 330 Praeteritas dextra laudes. diuum ipse fauore Uincendoque senex patriam post trina labantem Lustra et non uisos tam longa aetate penatis Ac natum et fidae iam pridem coniugis ora,

317 si deest in OV, quod prob. Euperti 318 stetis (= ste- teris) F — contermina LF certamina OV 319 calcantes Lefe- hure calcastis S 318. 319 Cum steteris turma? u. certantia c, Cum iuga calcastis uulgo Cum steteris prope me etc. Nicander Cum atetis pro me — Dum iuga calcatis Heinsius 322 torques

deest in 0 — in moenia] mino V 324 Ten' uero,

tene Heinsius Te uero, tene Scaliger 326 sonos ac uana LF seuos ac uana 0 ferox ac uana V, unde perf. ferox haec uana uel ceu uana Heinsius tam uana uel ea uana Withof Albana JBoihe perstare ferox ad uana Liuineius — iubebas] uidebas ed. Rom. 2 prob. Lefebure docebas Dausqueius 328 Quis S — nos OV — deleta e. M. Saguntus ed. Basil. 1522 329 Ex- ortes LFV Exsortes 0 331 dextrae OV 333 uisos] uictos S

174 SILI ITALICI

Confisus uobis, repeto. non altera restat 335

lam Libyae, nec Dardaniis pugna altera restat. Certatus nobis hodie dominum accipit orbis.' Hannibal baec; sed non patiens remorantia uerba Ausonius miles, quotiens dux coeperat ora Soluere ad effatus, signum pugnamque petebant. 340

Haec procul aeria speculantem nube sororem Ut uidit diuum genitor maestosque sub acri Obtutu uultus, sic ore effatus amico est: 'Qui te mentis edunt morsus? da noscere coniux; Num Poeni casus ducis et Carthaginis angit 345

Cura tuae? sed enim reputa tecum ipsa furores Sidonios. gentem contra et fatalia regna Teucrorum quis erit, quaeso, germana, rebelli Fractis foederibus populo modus? ipsa malorum Non plus Carthago tulit exhausitque laboris, 350

Quam pro Cadmea subiisti exercita gente. Turbasti maria ac terras iuuenemque ferocem Tmmisti Latio; tremuerunt moenia Romae, Perque bis octonos primus fuit Hannibal annos Humani generis. tempus componere gentem. 355

Ad finem uentum est; claudenda est ianua belli.' * Tum supplex luno : ' Neque ego, haec mutare laborans, Quis est fixa dies, pendenti nube resedi; Nec reuocare acies bellumue extendere quaero; Quae donare potes — quoniam mihi gratia languet, 360

336 uersus deest mLF, sed in "E m. 2 ad marg. adscr. Libyae ed. Ald. libye FOV 339 quotiens Liuineius quatiens S 340 affa- tu8 0 342 subacri Heinsius subacto Bothe 343 affatus Lefehure 344 edant Heinsius 851 subiisti Gronov et Withof tulisti S, sed in V re suprascr. tolerasti Heinsius — Quam pro Cadmea ipsa tulisti e. g. ed. Bom. 1 Quam pro Cadmea tu exercita gente tulisti Marsus aliique 353 Immixti L 355 gentes Bothe mentem Schrader 356 uentum est scr. uentum et S uentum ed. Bom. 2, quod prohb. Lefebure dliique 357 haec mutare, ut coni. Heinsius, LFV hoc m. 0 haec uulgo omissum 358 pendenti] Poeno duce Barth speculatum Withof 359 bel- lumue S bellumque uulgo

PUNICORUM LIBER XVII. 175

Et cecidit iam primus amor — nil fila sororum Aduersus posco: uertat terga Hannibal hosti, Ut placet, et cineres Troiae Carthagine regnent. Illud te gemini per mutua pignora amoris Et soror et coniux oro: tranare pericla 365

Magnanimum patiare ducem uitamque remittas Neue sinas captum Ausonias perferre catenas. Stent etiam contusa malis mea moenia, fracto Nomine Sidonio, et nostro seruentur honori.'

Sic luno, et contra breuiter sic lupiter orsus: 370 'Do spatium muris, ut uis, Carthaginis altae. Stent lacrimis precibusque tuis. sed percipe, coniux, Quatenus indulsisse uacet. non longa supersunt Fata urbi, uenietque pari sub nomine ductor, Qui nunc seruatas euertat funditus arces. 375

Aetherias quoque, uti poscis, trahat Hannibal auras, Ereptus pugnae. miscere hic sidera ponto Et terras implere uolet redeuntibus armis. Noui feta uiri bello praecordia; sed lex Muneris haec esto nostri: Saturnia regna 380

Ne post haec uideat, repetat neue amplius umquam Ausoniam. nunc instanti raptum auehe leto, Ne, latis si miscebit fera proelia campis, Romulei nequeas iuuenis subducere dextrae.'

Dum statuit fata omnipotens urbique ducique, 386 Inuadunt acies pugnam et clamore lacessunt Sidera. non alio grauiores tempore uidit Aut populos tellus, aut, qui patria arnia mouerent, Maioris certare duces. discriminis alta In medio merces, quicquid tegit undique caelum. 390

|- .

361 cecidit] cessit Schrader 363 Troiae om. 0 — regent S 366 uitaeque Marsus aliique 369 sidonie S 370 et] at

Drakenborch 377 at miscere Bothe 379 fera OV 381 post- haec S posthac uulgo 383 latis si miscebit LF si m. 1. OV et uulgo 386 acies] acres uel alacres Heinsius 387 grauiores] maiores Schrader 388 patria] paria Marsus — nouerent 0 nouerunt V

176 SILI ITALICI

Ibat Agenoreus praefulgens ductor in ostro,

Excelsumque caput penna nutante leuabat

Crista rubens. saeuus magno de nomine terror

Praecedit, Latioque micat bene cognitus ensis.

At contra ardenti radiabat Scipio cocco, 395

Terribilem ostentans clipeum, quo patris et una

Caelarat patrui spirantis proelia dira

Effigies; flammam ingentem frons alta uomebat.

Sub tanta cunctis ui telorumque uirumque,

In ducibus stabat spes et uictoria solis. 400

Quin etiam, fauor ut subigit plerosque metusue,

Scipio si Libycis esset generatus in oris,

Sceptra ad Agenoreos credunt uentura nepotes.

Hannibal Ausonia genitus si sede fuisset,

Haud dubitant terras Itala in ditione futuras. 405

Contremuere aurae, rapido uibrantibus hastis TurbinCj et horrificam traxere per aethera nubem. Inde ensis propiorque acies et comminus ora Admota ac dira flagrantia lumina flamma. Sternitur in medium contemptrix turba pericli, 410 Quae primis se praecipitem tulit obuia telis, Gentilemque bibit tellus inuita cruorem. Feruidus ingenii Masinissa et feruidus aeui In primas Macetum turmas immania membra Infert et iaculo circumuolat alite campum. 416

Caerulus haud aliter, cum dimicat, incola Thyles Agmina falcigero circumuenit arta couinno. Graia phalanx patrio densarat more cateruas lunctisque astabat nulli penetrabilis hastis.

394 micatj nritat OV 399 cunctis] iunctis Schrader —

ui OV in LF — uirorumque 0 410 turba V pugna LFO

412 bibit] uidit OV — inuita, ut coni. Liuineius, V inuisa LFO

413 ingenii] ingenti S 414 macedum OV — turbas S, sed in 0 corr. ex turmas 416 aliter deest in 0 m. 2 insertum in V — tyles F tiles OV tile L 417 falcigero S falcifero UMlgo — comino 0 419 lunctisque scr. Inuictisque astabat L In- uictusque (sed i suprascr.) hastabat F Inuitisque astabat 0 Immitisque astabat V (sed i. marg. m. 2 Inuictis)

PUNICORUM LIBER XVII. 177

Immemor has pacti post foedus in arma Philippus 420

Miserat et quassam refouebat Agenoris urbem.

Rarescit multo lassatus uulnere miles

Atque aperit patulas prostrato corpore late

Inter tela uias. irrumpit mole ruinae

Ausonius globus et periuria Graia resignat. 425

Archemorum Rutilus, Teucrum Norbanus — et ambo

Mantua pubenti genetrix dimiserat aeuo —

Obtruncat Samium bellacis dextra Caleni,

At Clytium Selius, Pellaeum et uana tumentem

Ad nomen patriae Clytium, sed gloria Pellae 430

Haud ualuit misero defendere Daunia tela.

Saeuior his Latius uastabat Bruttia signa Laelius increpitans: ^Adeone Oenotria tellus Detestanda fuit, quam per maria aspera perque Insanos Tyrio fugeretis remige fluctus? 435

Sed fugisse satis fuerit. Latione cruore Insuper externas petitis perfundere terras?' Haec dicens Silarum, meditantem in proelia, telo Praeuenit. hasta uolans imo sub gutture sedit Et uitae uocisque uias simul incita clausit. 440

Uergilio Caudinus, acerbo Laus Amano Sternitur. accendunt iras uultusque uirorum Armorumque habitus noti et uox consona linguae.

420 hos Heinsius — pactum Bothe 422 lassatus LOV

laxatus F — laxatus funere Heinsius laxatus uulnere liraes Bentley 425 globus] rogus OV — resignant S 426 Artemo- rum OV — rutilus S cf. XV. 700 Rullus Liuineius et Heinsius Ruilus Marsus 427 pubenti Schrader bibenti 8 labenti uulgo florenti Withof flauenti — aruo Heinsius 428 Samium]

sanium LFV senium 0 429 clitium LF decium OV — Salius

Liuineius 430 Ad] Ob Schrader — clytium F clitium LOV ac Lycium (sc. nomen) Bothe 432 Latius Withof latios S

(sed in 0 corr. ex latius^ late Liuineius aliique prob. Bentlcy — Saeuior in Latios, n.Bothe 436 fuerat Liuineius — latioue OV 437 effundere OV 441 Uirgilio OV — Laus Blass — acer

bosans L acerbo sans FOV Sarris uulgo Satis Marsus Saris ed. Parm. Sarnus Heinsius 442 cultusque Schrader 443 noti deest in 0

Sriiius Italicxjs II. 12

178 SILI ITALICI

Quos ubi nudantis conspexit Hamilcare cretus Terga fuga: ^State ac nostram ne prodite gentem/ 445 Uociferans subit et conuertit proelia dextra: Qualis in aestiferis Garamantum feta ueneno Attollit campis feruenti pastus liarena Colla Paraetonius serpens lateque per auras Undantem torquet perfundens nubila tabem. 450

Continuo infesta portantem cuspide uulnus Impedit anteuolans Herium; cui nobile nomen Marrucina domus clarumque Teate ferebat. Atque illi, magnum nitenti et laudibus hostis Arrecto, capuli ad finem manus incita sedit; 455

Quaerebatque miser morienti lumine fratrem, Cum iuuenis subit et, leto stimulatus acerbo, Pleminius saeuum mucronem ante ora coruscat Ac fratrem magno minitans clamore reposcit. Huic proles Barcae: ^Germanum reddere uero 460 Si placet, haud renuo. maneant modo foedera nostra, Hasdrubalem reuocate umbris. egone aspera ponam Umquam in Komanos odia? aut mansuescere corda Nostra sinam? parcamque uiro, quem terra crearit Itala? tum manes iuimicos sede repellat 465

Aeterna socioque abigat me frater Auerno.'

444 nudantis, ut coni. Scaliger, LF nutantis OV 445 Hanni- bal terga OV (T. p. 244) — fuga S fugae Scaliger dliique 452 Impetit Heinsius — herum OV 454 nitentij intenti S

455 sedit LFV fodit 0 — inguina fodit Liuineius et Gronov ilia fodit Buperti 454. 455 Ilia huic magnum n. — fodit

Barth Iliaque huic — fodit Heinsius Ilia enim — fodit Withof post u. 455 unum atque aUerum excidisse suspicatur Heinsius 458 Pleminius LV Plaeminius F Flamminius 0 460 Huic F Hinc LOV — uero] Auerno Heinsius 461 haud OV aut LF, sed in F corr. 461. 462 foedera, nostrum H. reuocari Hein- sius — reuocate, ut coni. Liuineius, S reuocare uulgo 464 par- camque V pareamque LFO 466 tum FO dum LV — inimicos Liuineius inimica S inimicus Gellarius — repellant S 465. 466 t. m. inimica sede repellat Aetemum Heinsius uterque t. m. inimicos aede repellat Aetema uel inimica mente rep. Aeternum JRuperti

PUNICORUM LIBER XVII. 179

Sic ait et clipei propulsum pondere toto, Lubrica qua tellus lapsantis sanguine fratris Fallebat nisus, prosternit et occupat ense. Extendit labens palmas, Heriumque iacentem 470

Amplexus, iuncta leniuit morte dolores. Tum Libys inuadit mixtae certamina turbae Conuertitque ruens per longum bostilia terga: Ut cum fulminibus permixta tonitrua mundum Terrificant, summique labat domus alta parentis; 476 Omne bominum terris trepidat genus; ipsaque ob ora Lux atrox micat, et praesens astare uiritim Creditur intento perculsis lupiter igne.

Parte alia, ceu sola forent discrimina campo, Qua misceret agens truculentum Scipio Martem, 480 Aspera pugna nouas uaria sub imagine leti Dat formas. hic ense iacet prostratus adacto; Hic saxo perfracta gemit lacrimabilis ossa; Ast hos, turpe, pauor fusos proiecit in ora; Horum aduersa dedit Gradiuo pectora uirtus. 485 Ipse super strages ductor Rhoeteius instat. Qualis apud gelidum currus quatit altior Hebrum Et Geticas soluit feruenti sanguine Mauors Laetus caede niues, glaciemque Aquilonibus actam Perrumpit stridens sub pondere belliger axis. 490 lamque ardore truci lustrans fortissima quaeque Nomina obit ferro. claris spectata per orbem Stragibus occumbit late inter tela iuuentus. Qui muros rapuere tuos miserasque nefandi Principium belli fecere, Sagunte, ruinas; 495

Qui sacros, Thrasymenne, lacus, Phaethontia quique

469 uisusr L 471 dolores S dolorem uutgo 476 terris S in terris uulgo 478 perculsis L perculsus FOV 480 misceret Blass miseret S miscebat uulgo — truculentum LF truculen- tus OV 483 Hic] Is 0 484 Ast S Atque uulgo — proiecit S deiecit uulgo 487 altior] acrior Bothe 489 caede] saede F sede LOV 496 Quique tuos Liuineius et Bentley

12*

180 SILI ITALICI

Polluerant tabo stagna; ac fiducia tanta

Quos tulit, ut superum regi soliumque domosque

Irent direptum: mactantur comminus uno

Exitio; redduntque animas, temerata ferebant 500

Qui secreta deum et primos reserasse negatas

Gressibus humanis Alpis. formidinis huius

Plena acies propere retro exanimata ruebat.

Haud secus, ac tectis urbis Uulcania pestis

Cum sese infudit, rapidusque incendia flatus 505

Uentilat et uolucris spargit per culmina flammas:

Attonitum erumpit subita formidine uulgus,

Lateque ut capta passim trepidatur in urbe.

Uerum ubi cunttari taedet dispersa uirorum Proelia sectantem et leuiori Marte teneri, 510

Omnes in causam belli auctoremque malorum Uertere iam uires tandem placet. Hannibal unus Dum restet, non, si muris Carthaginis ignis Subdatur, caesique cadant exercitus omnis, Profectum Latio; contra, si concidat unus; 515

Nequicquam fore Agenoreis cuncta arma uirosque. Hlum igitur lustrans circumfert lumina campo Rimaturque ducem. iuuat in certamina summa Ferre gradum; cuperetque uiro concurrere, tota Spectante Ausonia; celsus clamore feroci 520

Prouocat increpitans hostem et noua proelia poscit.

Quas postquam audiuit uoces conterrita luno, Ne Libyci ducis impauidas ferrentur ad aures, Effigiem informat Latiam propereque coruscis Attollit cristis; addit clipeumque iubasque 526

Romulei ducis atque umeris imponit honorem

497 Polluerunt Heinsius 498. 499 regis — direptnm uel regi dereptum siue ereptum van Veen 500 ferebat S

501 primos fcr. cum Heinsio primo S primi Liuineius — reserasse S pressere ed. Basil. Wolfii aliaeque — Quos s. deum, et primos r. Heinsius 505 infundit edd. nonnullae 509 diuersa Heinsius 515 concitet OV 519 cuperetque] atque cupit

uel aspiratque Blass cupiensque nos 525 iubarque Bcthe

PUNICORUM LIBER XVII. 181

Fulgentis saguli; dat gressum habitusque cientis

Proelia et audacis adicit sine corpore motus.

Tum par effigies fallacis imagine uana

Cornipedis moderanda cito per deuia passu 530

Belligerae datur ad speciem certaminis umbrae.

Sic Poeni ducis ante oculos exultat et ultro

Scipio lunoni simulatus tela coruscat.

At, uiso laetus rectore ante ora Latino

Et tandem propius sperans ingentia, Poenus 535

Quadrupedi citus imponit uelocia membra

Et iacit aduersam properati turbinis hastam.

Dat terga et, campo fugiens, uolat ales imago

Tramittitque acies. tum uero, ut uictor et alti

lam compos uoti, ferrata calce cruentat 540

Cornipedem et largas Poenus quatit asper habenas:

'Quo fugis, oblitus nostris te cedere regnis?

Nulla tibi Libyca latebra est, o Scipio, terra.'

Haec ait et stricto sequitur mucrone uolantem,

Donec longinquo frustratum duxit in arua 545

Diuersa spatio procul a certamine pugnae.

Tum fallax subito simulacrum in nubila cessit.

Fulmineus ductor: ^Quisnam se numine caeco

Composuit nobis/ inquit, Meus? aut latet idem

Cur monstro? tantumne obstat mea gloria diuis? 550

Sed non auelles umquam, quicumque secundus

Caelicolum stas Ausoniae, non artibus hostem

Eripies uerum nobis/ Frena inde citati

Conuertit furibundus equi campumque petebat,

Cum subito occultae pestis collapsa tremore 555

628 adicit LV adigit F addicit 0 addit uulgo 533 lunone S — similatus Muperti 534 At Liuineius Ac S 535 spirans Heinsius et Bentley 538 uolat deest in 0 542 credere Botlie 546 Diuerso edd. nonnullae Diuersae Heinsius, sed cf. Mtiperti ad VII. 618 548 Flamineus S — numine LF lumine OV

549 idem] ictum Botlie 553. 554 citati — equi Heinsius

citatis — equi LF citatis — equis OV 555 subito occultae LF subito occulta 0 subitae occulta V subitae occulto edd. non- nullae

•182 SILI ITALICI

Cornipedis moles ruit atque efflauit anlielo

Pectore lunonis curis in nubila uitam.

Tum uero impatiens: 'Uestra est haec altera, uestra

Fraus,' inquit, 'superi; non fallitis. aequore mersum

Texissent scopuli, pelagusque hausisset et undae! 560

Anne huic seruabar leto? mea signa secuti,

Quis pugnae auspicium dedimus, caeduntur; et absens

Accipio gemitus uocesque ac uerba uocantum

Hannibalem. quis nostra satis delicta piabit

Tartareus torrens?' Simul haec fundebat et una 565

Spectabat dextram ac leti feruebat amore.

Tunc luno, miserata uirum, pastoris in ora Uertitur ac siluis subito procedit opacis Atque his alloquitur uersantem ingloria fata: ^Quaenam te siluis accedere causa subegit 570

Armatum nostris? num dura ad proelia tendis, Magnus ubi Ausoniae reliquos domat Hannibal armis? Si uelox gaudes ire, et compendia grata Sunt tibi, uicino in medios te tramite ducam.' Annuit atque onerat promissis pectora largis 575

Pastoris patresque docet Carthaginis altae Magna repensuros, nec se leuiora daturum. Praecipitem et uasto superantem proxima saltu Circumagit luno ac, fallens regione uiarum, Non gratam inuito seruat celata salutem. 580

Interea Cadmea manus, deserta pauensque, Non ullum Hannibalem, nusquam certamina cernit Saeui nota ducis. pars ferro occumbere credunt,

558 uestra est haec altera uestra V uestra e. Ii. a. nostra LF nostra e. h. a. uestra 0 559 fallitis OV fullitis L fullicis F 561 huic] hinc S — seruabat L 563 ac LFO et V 565 Tar- tareos OV 567 Tum OV 569 Atque his OV Atque is F

At his L 570 succedere Liiiineius 571 num] unum L

572 armis L arma FOV 578 superantem] properantem OV

— uasti sup. pr. saltus Heinsius uastos s. p. saltus Withof 579 ac LF et 0 at V 580 celata] dea laeta

Heinsius

PUNICORUM LIBER XVII. 183

Pars damnasse aciem et diuis cessisse sinistris. Ingruit Ausonius uersosque agit aequore toto 585 Rector, iamque ipsae trepidant Carthaginis arces. Impletur terrore uago cuncta Africa pulsis Agminibus, uolucrique fuga sine Marte ruentes Tendunt attonitos extrema ad litora cursus Ac Tartessiacas profugi sparguntur in oras; 590

Pars Batti petiere domos, pars flumina Lagi. Sic ubi, ui caeca tandem deuictus, ad astra Euomuit pastos per saecula Uesbius ignes, Et pelago et terris fusa est Uulcania pestis, Uidere Eoi, monstrum admirabile, Seres 595

Lanigeros cinere Ausonio canescere lucos.

At fessum tumulo tandem regina propinquo Sistit luno ducem, facies unde omnis et atrae Apparent admota oculis uestigia pugnae. Qualem Gargani campum Trebiaeque paludem 600 Et Tyrrhena uada et Phaethontis uiderat amnem Strage uirum undantem; talis, miserabile uisu, Prostratis facies aperitur dira maniplis. Tunc superas luno sedes turbata reuisit. lamque propinquabant hostes tumuloque subibant, 605 Cum secum Poenus: ^Caelum licet omne soluta In caput hoc compage ruat, terraeque dehiscant, Non ullo Cannas abolebis, lupiter, aeuo, Decedesque prius regnis, quam nomina gentes Aut facta Hannibalis sileant. nec deinde relinquo 610 Securam te, Roma, mei; patriaeque superstes

584 diuia LF superis OV 588 morte S more Heinsius

et Bentley 590 Ac] Hi Lefebure — cartessiacas LFO

cartesiacas V 591 batti V bacci LF baccM 0 — largi S

692 ui caeca] in ceca L inceca FV incelta 0 597 At] Et S 600 garganii S 601 phetontis LF fetontis V frontis 0

602 uirum] uera S atra uel nigra Blass; an fera scribendum? 604 Tum OV 607 dehiscant V dehiscat LFO 610 sileant] sinent F, sed sileant post suprascr.

184 SILI ITALICI

Ad spes armorum uiuam tibi. nam modo pugna Praecellis, resident hostes: mihi satque superque, Ut me Dardaniae matres atque Itala tellus, Dum uiuam, expectent nec pacem pectore norint.' 615 Sic rapitur, paucis fugientum mixtus, et altos Inde petit retro montis tutasque latebras.

Hic finis bello. reserantur protinus arces Ausonio iam sponte duci. iura improba adempta Armaque, et incisae leges, opibusque superbis 620 Uis fracta, et posuit gestatas belua turris. Excelsae tum saeua rates spectacula Poenis Flammiferam accepere facem^ subitaque procella Arserunt maria, atque expauit lumina Nereus.

Mansuri compos decoris per saecula rector, 625 Deuictae referens primus cognomina terrae, Securus sceptri, repetit per caerula Romam Et patria inuehitur sublimi tecta triumpho. Ante Syphax, feretro residens, captiua premebat Lumina, et auratae seruabant colla catenae. 630

Hic Hannon clarique genus Phoenissa iuuenta Et Macetum primi atque incocti corpora Mauri, Tum Nomades notusque sacro, cum lustrat harenas, Hammoni Garamas et semper naufraga Syrtis. Mox uictas tendens Carthago ad sidera palmas 635 Ibat et effigies orae iam lenis Hiberae, Terrarum finis Gades ac laudibus olim Terminus Herculeis Calpe Baetisque lauare Solis equos dulci consuetus fluminis unda.

613 Procellis 0 — Praecellis resides hostes Heinsius Pr. residentem hostem Bothe resident hostes mihi satque superqua iimgi uult Barth 612. 613 dum m. p. Praecellis, resident

hostes mihi s. s. Muperti nam m. p. PraeceUis: sed adhuc hostes Withof 616 immixtus Heinsius 618 artes L

620 Armaque] Atque aeri inc. uel Aeraque et inc. Heinsius Aruaque Dausqueius — inuisae Withof 624 lumina] fulmina Heinsius — nereus] neruis L 627 sceptri] coepti Heinsius

631 Hinc OV 634 Hannoni L 636 leuis S 637 et finis Heinsius 638 hercideis L — calpe deest in 0 — baetesque S

PUNICORUM LtBER XVII. 185

Frondosumque apicem subigens ad sidera mater 640

Bellorum fera Pyrene nec mitis Hiberus,

Cum simul illidit ponto, quos attulit, amnes.

Sed non ulla magis mentesque oculosque tenebat,

Quam uisa Hannibalis campis fugientis imago.

Ipse, astans curru atque auro decoratus et ostro, 645

Martia praebebat spectanda Quiritibus ora:

Qualis odoratis descendens Liber ab Indis

Egit pampineos frenata tigride currus;

Aut cum Phlegraeis, confecta mole Gigantum,

Incessit campis tangens Tirynthius astra. 650

Salue, inuicte parens, non concessure Quirino

Laudibus ac meritis non concessure Camillo.

Nec uero, cum te memorat de stirpe deorum,

Prolem Tarpei mentitur Roma Tonantis.

652. 653 uerha Quirino — concessure desunt in 0

I.

ARGUMENTA LIBRORUM.

Liber I, Exordium carminis 1 — 20. lunonis in Romanos odium bellorum Punicorum causa; Hannibalem ad bellum illis inferendum inflammat 21—55. eius ingenium (a) 56—69, pueri iusiurandum 70—139. — Hamilcare in Hispania mortuo Hasdrn- bali imperium traditur; eius mores, res gestae, mors 140—181. Hannibal ab universo exercitu, qui ex Afris (189—219) et Hi- spanis (220—238) constat, imperator salutatur 182—238. eius ingenium (b) 239—267. Saguntum aggredi statuit; urbis situs

a.2i9. et origo 268 — 295. Sagunti oppugnatio 296 — H 695. — Saguntini legatos Romam mittunt. Sicoris oratio 564—671. Cn. Corneli Lentuli et Q. Fabii Maximi diuersae sententiae; legatio ad Hannibalem mittitur 672—694.

Liber II. Romanorum legati ab Hannibale repulsi Car- thaginem petunt 1 — 24. Hannibal militum animis denuo in- censis Saguntum oppugnare pergit 25 — 269. — Romanorum legati in senatu Carthaginiensium : Hannonis et Gestaris ora- tiones; Fabius bellum indicit 270—390. — Hannibal ali- quot gentibus, quae defecerant, celeriter oppressis ad Saguntum oppugnandum redit; arma ab Hispanis dono missa accipit 391—456. Saguntinornm miseriae 457 — 474. Hercules, condilor urbis, Fidem deam mittit, quae illorum animos erigit 475—525. contra luno Tisiphonen furiam ab inferis euocat, quae eos ad summam desperationem adducit 526—649. rogus exstruitur et incenditur. Hannibal urbem capit 650 — 695. epilogus poetae 696—707.

Liber IH. Sagunto expugnato Bostar in Libyam mitti- tur oraculum louis Hammonis de bello consulturus 1 — 13. Hannibal ipse Gades petit; ibi templum Herculis perlustrat et maris accessum recessumque admiratur 14—60. dein Himilcen uxorem cum filiolo Carthaginem mittit 61 — 157. somnium Hanni-

a. 218. balis 158 — 213. eius profectio. catalogus copiarum 214— 405. Pyrenaeum saltum superat 406— 441. Rhodanum et Dru-

ARGUMENTA LIBRORUM. 187

entiam transit 442—476. Alpium aspectus; earum descriptio 477 — 499. maximis laboribus periculisque exanclatis in summo monte castra ponit 500—556. Ueneris et louis de Romanorum fatis colloquium 557 — 629. Hannibal in Taurinis castra col- locat 630 — 646. Bostar ex Africa reuersus oraculum exponit 647—714.

Liber rv. Nuntio de Hannibalis in Italiam aduentu allato Romae magna trepidatio oritur; senatus animo non deficit 1 — 38. Hannibal Gallos sibi conciliat. Scipio ex Massilia redit 39 — 55. uterque militum animis confirmatis ad proelium se expedit 56—100. omen ante pugnam 101 — 134. proelium ad Ticinum commissum 135 — 479. — Scipio copias ad Trebiam ducit, ubi cum Ti. Sempronio Longo se coniungit 480 — 497. Hannibal Romanos ad pugnandum elicit 498—524. pugna ad Trebiam facta 525 — 704. — C. Flaminius consul creatus exer- citum inEtruriam ducit 705 — 721. Hannibal a lunone excitatus Apeuninumtransgressus ad Trasumennum lacum castra collocat a. 217 722 — 762. Legati a Carthaginiensibus missi sciscitantur ab eo, utrum filium suum dis patriis ex more immolari an reiecta sorte seruari uelit 763 — 829.

Liber V. Hannibal milites in insidiis collocat. Trasumenni nomen 1 — 23. Flaminius malis ominibus et Coruini auguris monitis contemptis militum animos ad pugnandum inflammat 24 — 185. pugna ad Trasumennum lacum commissa 186—687.

Liber VI. Uariae stragis imagines. Romanorum fuga l — 61. Serranus, Reguli filius, in fuga ad Marum, patris sui armigerum, peruenit et ab eo curatur 62 — 100. tum Marus Reguli res gestas narrat 101 — 551. — Romae ingens luctus et trepidatio oritur. Serranus ad Marciam matrem redit 552 — 589. senatus de bello gerendo consultat. Hannibal consilio Romam petendi a loue deterretur. Romae Q. Fabius Maximus dic- tator dicitur 590—618. eius prudentia 619—640. Hannibal per Umbriam et agrum Picenum in Campaniam profectus Literni tem- plum, cuius in porticibus res primo bello Punico gestae tabulis pictis expressae erant, incendio delet 641 — 716.

Liber VH. Fabius cunctando rem gerere statuit 1 — 19. Hannibal a Cilnio quodam captiuo de Fabii genere et indole edocetur 20 — 73. Romae supplicationes habentur 74 — 89. Fabius disciplinam militarem restituit; Hannibal frustra eum ad certamen prouocat 90 — 122. tum hic in Apuliam castris motis uariis dolis dictatorem tentat 123—145. In Campaniam reuersus agrum Falemum depopulatur; narratio de Baccho et Falemo 147 — 211. Fabius militum indignationem et iram sedat 212 — 259. Fraus Hannibalis ad augendam dictatoris inuidiam 260—267. Hannibal intra coUes et angustias inclusus euadit

188 ARGUMENTA LIBRORDM.

et in agro Allifano castra ponit 268—376. Fabius sacrorum causa Romam profecturus Minucium monet, ut a pugna se abstineat 377—408. Interim classis Poenorum ad Caietam ap- pellit; terror nympharum; Proteus eas Romanorum fatis ex- positis consolatur 409—493. Minucio imperium cum dictatore aequatur 494 — 522. Fabio reuerso atque exercitu diuiso Mi- nucius temere cum hoste congressus a Fabio seruatur 523 — 729. Fabius a Minucio et a militibus pater salutatur 730—750.

Liber VIII. Hannibalis curae 1—24. luno Annam, Di- donis sororem et Numici fluuii nympham, cuius casus poeta describit (39 — 200), ad illum mittit eique soUicitudines adimit pugnam Cannensem praedicens 25 — 241. Romae C. Terentius a. 216. Uarro consul creatur; eius iactationes 242—277. collega eius L. Aemilius Paulus, qui nil contra Uarronem dicere audet (278 — 297), a Fabio admonetur, ut prauis eius conatibus resistat 298 — 348. tum consules in Apuliam proficiscuntur; catalogus copiarum 349 — 621. mala ante pugnam omina, quibus militum animis metus inicitur 622 — 676.

Liber IX. Uarro cupiditate pugnandi ardet; eius teme- ritas augetur proelio tumultuario. consulum de pugna commit- tendaaltercationes 1—65. Funesto facinore, quod noctu patratur, Romanis clades portenditur 66—171. Hannibal militum animos inflammat 178 — 216; deinde aciem instruit 217 — 243; idem facit Uarro 244—277. Pugna Cannensis 278— X 325.

Liber X. Elatus uictoria Hannibal postero die -Romam petere constituit 326 — 336; sed a lunone per Somnum uetitus (337 — 370) Magone uehementer urgente consilio desistit 371—386. Romanorum reliquiae Canusii se colligunt; earum tristis con- ditio 387—414. Metelli consilium patriam deserendi a Scipione reprimitur 416 — 448. Hannibal campum perlustrat: narratio de Cloelii equo; Cloeliae historia; Pauli corpus a militibus repertum crematur 449 — 577. Romanorum angor 578 — 591. Fabius ciuium animos erigit 692 — 604. idem plebis iram in Uarronem oratione sedat 605—622. Uarronis reditus 623 — 639. senatus noua consilia init de copiis restaurandis et bello con- tinuando 640—658.

Liber XI. Multae Italiae gentes ad Hannibalem deficiunt 1 — 27. Etiam Capua ad Poenos inclinat; Campanorum diui- tiae et mores perditi 28—54. Pacuuio auctore legatos Romam mittunt Virrio duce, qui postulent, ut alter consul ex Cam- panis 'creetur; huic postulationi Torquatus, Fabius, Marcellus uehementer resistunt 56—129. tam Campani ad Hannibalem deficiunt solo Decio frustra renitente 130 — 189. Hannibal Capuam profectus Decium in uincla conici iubet; (eius mors 877 — 384). deinde perlustrata urbe conuiuio interest 259—368: Teuthras Cumanus ad lyram canit (288—302); Pacuuii filius a

ARGUMENTA LIBRORUM. 189

«onsilio Hannibalem inter cenam necandi a patre deterretur (303 — 368). — Mago nuntius uictoriae Carthaginem mittitur 369 — 376. Hannibal Capuae hibernat: Uenus militum animos eflFeminat; ipse dux Teuthrantis cantu delectatur 377 — 482. Interea Mago in Carthaginiensium senatu res ab Hannibale gestas enarrat et Hannonem uehementer increpat 483 — 553; ad quae respondens Hanno, pax ut fiat, suadet 554—600. sed subsidia mittuntur et in Hispaniam et in Ita- liam 600—611.

Liber XII. Hannibal Capua castris motis militibus pror- a- 215. sus effeminatis frustra Neapolim (27—59), deinde Cumas, quas Ti. Sempronius Gracchus defendit (60 — 103), tum Puteo- los oppugnat; inter quae loca clara, Baias aliaque adit 103 — 157. lam Nolam profectus pugna Nolana a Marcello uincitur 158 — 294. Romanorum spes erigitur, erecta oraculo Delphico confirmatur 295—341. — res in Sardinia gestae: M'. Torquatus Hampsagoram uincit; Ennii laus 342—419. — Hannibal Acerris Nuceriaque incensis Casilinum petit, Petelium solo aequat 420 — 433. inde Tarentum expugnat a. 212. praeter arcem 434 — 448. Tum Capuae a Romanis obsessae auxilio uenit; in itinere M. Centenium Penulam et Cn. Puluium uincit, Ti. Sempronii Gracchi in insidiis interfecti exsequias celebrat 449 — 478. cum ad Capuam perrumpere non posset, Romam petit 479 — 540. Romanorum trepidatio 541 — 557. a.2ii. moenia situmque urbis contemplatus Hannibal a Fuluio Flacco, qui ex Campania aduolauerat, in castra redigitur 558 — 573. pugna bis a loue teropestate saeua immissa dirimitur 574 — 667. Hannibal tertium Romam oppugnaturus a lunone louis iussu repellitur 668—730. Romanorum gaudium 731—752.

Liber XIH. Hannibal ad Tutiam fluuium castris relatis denuo Romam petere parat, sed a Dasio quodam transfuga edoctus urbem propter Palladium (eius historia 35 — 81) non posse expugnari, Feroniae templo diruto in Bruttios se recipit 1 — 93. Capua a Romanis expugnatur 94—380. — : Cn. et P. Scipiones in Hispania cadunt 381 — 384. nuntio eius rei (a. 212) allato Scipio iuuenis inferos adire in animum inducit, ut ibi patris patruique umbras uideat 385—396. Scipio apud inferos umbras claripsimorum uirorum et feminarum uidet. postremo Sibylla ei ultima Hannibalis fata praedicit 897 — 893. tum ille ad suos redit 894—895.

Liber XTV. Res in Sicilia a Marcello gestae: insulae(2i5-2i2) descriptio 1—78. belli cau^a et origo; Hierone mortuo regnum ad Hieronymum peruenerat 79 — 95; eo interfecto pars Sicu- lorum Poenis, pars RoKanis fauebat 96 — 109. lam Cl. Mar- cellus bellum parat 110—124. Leontinos expugnat 125 — 177.

190 ARGUMENTA LIBRORUM.

tum Syracusas terra marique oppugnat 178 — 191. auxilia Syracusanorum 192 — 247. Romanorum socii 248 — 257. Carthagi- niensium socii 258 — 276. Syracusanorum animi 277 — 291. om- nia Romanorum consilia Archimedis arte ad irritum cadunt 292 — 352. pugna naualis 353 — 579. pestilentia orta rei moram affert 580—617. tandem urbs expugnatur 618—684.

Liber XV. Senatu deliberante, cui imperium in Hispania

a. 211. tiadatur, P. Cornelius Scipio, Publii filius, primum, ne id petat, consiliis cognatorum deterretur 1 — 17. tum iuueni Uo- luptas et Uirtus deae apparent 18—128. iam Uirtutis monitis inflammatus imperium petit et omine fausto oblato accipit 129—151. classe Tarraconem appellitur 152 — 179. species pa-

a. 210. rentis per somnum oblata eum monet, utCarthaginemNouam

expugnet; id perficit 180—250. deinde Neptuno et loui sacri-

ficat, militibus dona dat, praedam diuidit, uirginem iuueni

Hispano sponsam reddit, quamobrem a Laelio maximis laudibus

(a. 214.) effertur 251—285. — bellum contra Philippum, Macedonum

a. 209. regem, gestum 286 — 319. — Tarentum a Fabio dolo expu-

a. 208. gnatur 320—333. Marcellus et Crispinus consules ab Hannibale (a. 209.) uincuntur; Maroelli mors 334—398. — In Hispania Hasdrubal a Scipione fugatur; Laelii uirtus 399—492. Hasdrubal Alpes transgreditur, ut cum fratre se coniungat 493—514. magnus Romae terror; Italae telluris imago per somnum C. Claudium Neronem, qui in Lucanis aduersus Hannibalem castra posuerat, monet, ut illi obuiam eat 515 — 559. Nero cum coUega M. Liuio

a. 207. se coniungit 560—600. pugna ad Metaurum facta 601—807. Nero in Lucanos reuersus Hannibali caput Hasdrubalis hastae infixum ostendit 807—823.

Liber XVI. Hannibal in Bruttiis uersatur 1—22. Car-

thaginienses ex Hispania pelluntur: Mago uictus Carthaginem

(a. 208.) fugit 25—26. Hanno a Scipione capitur 28—77. Hasdrubalis,

a. 207. Gisgonis filii , exercitus deletur 78 — 114. Masinissa, Noma- dum rex, ad Scipionem transit 115—167. Scipio et Hasdrubal apud Syphacem, Massyliorum regem; is foedus cum Romanis icit, sed postea prodigiis terretur 168 — 274. Scipio in Hispa- niam reuersus ludos funebres in honorem patris patruique in-

a. 205. stituit 275—591. tum Romam profectus consul creatur, eique Fabio uehementer resistente permittitur, ut in Africam traiciat 592—700. .

Liber XVII. Cybele, id quod libri Sibyllini monuere, ex Phrygia Romam aduecta a P. Scipione Nasica^ excipitur; Clau-

a. 204. diae pudicitia probata 1—45. Scipio a Sicilia in Africam traicit 46—58. Syphacem frustra admonet, ne foedus cum Romanis initum rumpat; tum eius castra incenduntur, ipse capitur 59—145. Hasdrubal Carthaginem fugit; ciues Hannibalem ex

ARGUMENTA LIBRORUM. 191

Italia reuocant 146 — 167. Hannibalis somninm ante legatornm a. 203. aduentum 158 — 169. legatorum monitis permotus Italiam relinquit 170 — 217. consilio eo redeundi saeuissima tempestate a Neptuno in mari excitata desistit 218—282. deinde ad Libyam appulsus Scipioni obuiam it 283 — 291; militum animos ad pugnandnm inflammat 292 — 337. lunonis et louis de Hannibalis fato colloquium 338 — 384. pugna ad Zamam commissa a. 202. 385—617. Scipio triumphans Romam redit 618 — 654,

II.

INDEX NOMINUM.*

ABABIS, armiger HannihaUs, Abarim X 134. Abella, Campaniae oppidum, pauper sulci cerealis VIII 543. [Aborigines], prisci incolae Latii, v. Eutuli Faunigenae. Acarnan, 1) adi. amnis (Achelous) III 42. 2) subst. XV 288.

V. Cureticus. Acca, uxor Satrici (v. h. w.), Acca (voc.) IX 117. Acerrae, Campaniae oppidum, Clanio semper contemptae VIII

535. Acerras miseras non aequi Maitis XII 422. Acesta, Siciliae oppidum, Troiana XiV 220. Acestes, conditor Acestae urhis, Troianus XIV 45. Acestae

Hectoreo XIV 205. Achaemenius {Ptrsicus): arcu XV 570; odorem XV 23; ritu

VII 647. Achaetus, Siciliae fluuius, Achaeti liquentis pubes XIV 268. Achaicus: moenia XV 306; rura XIV 5. Achates, Siciliae fluuius, Acbaten XIV 228. Acheloias, Acheloi filia, Paithenope XII 34. [Achelous] V. Acarnan. Acheron, fluuius inferorum , XIII 671. Acherontis undas XII

126; undam XIII 271; portas XIII 465. Acheronta I 94;

II 367, 536; XI 473. Acheronte maesto XIV 243.

V. Tartareus. Acherusius: stagcans humor XIII 398; pestis XIV 613. Acherras, germanus AshyteS (v. h. n.), dux Gaetulorum, III 299.

Acherrae tentoria VII 338. Acherram X 76. Achilles aeternus carmine XIV 95 [XV 278]. Achillis magni

pectora XI 450. Achille proauo XV 292. v. Aeacides.

Thetis- PeJeius. Thessalus. UuUanius. Acig, adulescens pulcher a Galatea Nereide in fluuium conuersus,

XIV 221. Acpnteus, Hispantis, XVI 563, 573.

* Ad huno indicem perficiendum uti mibi licuit indice personarum ab loanne Schlichteisen a. 1888, composito, quam Franciscus Kuehl pro 8ua liberalitate ad me misit.

i

INDEX NOMINUM. 193

Acrae, Siciliae oppidum, e tumulis glacialibus XIV 206,

Acrisioneis muris {Ardea) I 661.

Actaeon, Aristaei filius, XII 365.

Actia templa Phoebi XV 302.

Adherbes, miles Garthaginiensis, Adherben VII 601.

Adyrmacludae , Libyae gens, uulgus ferro uiuere laetum IX 224. Adyrmachidis {dat.) III 279.

Aeacides: Aeacidae {Persei, Macedonum regis) spolia I 627; genusXIV95. Aeacide felix (Ac/it7Zes) XIII 796. Aeacide inuicto XIII 800. Aeacidum sceptris XV 292.

Aeetes, rex Golchicus, Aeetae prolem VIII 498. v. Angitia.

Aegaeus: mari XV 157; ponto I 468. v. Garpathius.

Aegates, insulae, IV 800; V 246. Aegatis {acc.) I 61, 622; II 310; IV 80; geminas VI 685; XI 527.

Aegyptia teilus XIII 474. v. Lageus. Pellaeus.

Aeneades = Pomanus: Aeneades {Scipio 3) XIII 767. Aene- adae {dat.) Glaudio, v. h. n.) XIII 153. Aeneadae {n.pl.) VIII 193; XII 639, 734. Aeneadum gloria I 2; stirps

II 55; mentes II 295; classis II 420; bella II 428; metus

III 70; regnis VIII 47; rebus futuris XIII 500; Daunia regna XIV 4; cultu XVI 117. Aeneadis III 560; IV 133, 817; V187; VI 610; VIII 2; XI 551; XII 521. Aeneadas VII[ 175; XVII 289. Aeneadis XIII 891.

Aeneas pius VII 474; VIII 71, 104. Aeneae coniux {Dido) VIII

143; sceptra IX 74. Aeneae {dat.) XVI 370. Aenean

II 413; VIII 87. v. Anchisiades. Dardanus. Iliacus. Phryx.

Troius. Aeneia regna VII 562; X 50, 643. AeoUden Podaetum {v. h. n.) XIV 492. Aeolius: austri I 193; furor IX 525; nomine XIV 70; ponto

XIV 234; procellas XVII 241; tyrannis {Siculis) XV 424. [Aeolus] uentis positus custos IX 491. Aequana iuga, felicia Baccho V 466. Aequanufl, miles, Soracte satus V 176, 182. Aequi Falisci VIII 489. Aequicula rura VIII 369. Aesernia, Samnii oppidum, VIII 566. Aesis, Pelasgorum rex, VIII 444. Aesis, Umbriae fluuius, Vllt 448. Aethiopes, gens haud incognita Nilo III 265, Aethiopum

tellure XII 605. Aetna, mons, XIV 58. Aetnae barathro IX 497; fatis certan-

tia saxa XII 154. Aetna {abl.) Sicula VIII 614. Aetne

ardua rupibus XIV 578. Aetnaeus: antro XIV 527; ensem IX 459; fines XIV 221; ignis

VIII 653; incendia IX 448; triumphis IX 196.

SlLIUS ITALICUS. II. 13

194 INDEX NOMINUM.

Aetolus: campos (Apulos) I 125; VIII 361; X 184; XII 673; campis IX 495; campi X 266; ductoris {Biomedis) 111 707;

XIII 32; regis XI 505; tellus XV 286; Thoantis {v. h. n.) IX 99; Tyde III 367; XVI 368; umbrae {Diomedis) VII 484.

Afer uagua XV 538. Afrorum regem {Hannibalem) IV 722.

Afris {dat.) III 257; XI 18; rebellibus XV 412. Afros

III 599. Africa I 211; VI 302; VII 491; uictrix X 311; XVII 60, 178;

tota 195; cuncta 587. Africus 1) adi. bella XVI 179; XVII 11. 2) subst., uentus, III

659; Vll 571; XII 617. [Agamemnon] v. Atridcs. Mycenaeus. Agamemnoniam Mycenen I 27. Agathocleis trophaeis XIV 652. Agathyrna, Sicihae oppidum, XIV 259. Agenor, Phoenix, gloria gentis I 88. Agenoris urbe {Cartha-

gine) VI 387; urbem XVII 421. Agenorens 1) adi. aenis VII 642; arces I 15; dextrae {Hanni-

balis) XVI 692; ductor III 631; XII 282; XIII 3; XV 741;

XVII 391; lictor VIII 671; nepotes XVII 403; nubem XII

167; oris XI 239; portas XVII 196; terrae XVII 58; ual-

lum XV 343. 2) subst. Agenoreis {dat.) VI 303; XVII 516. Agenoridae {Carihaginienses) , Agenoridum terga VIII 1. Age-

noridis {dat.) VIII 214. Agragas, Siciliae oppidum, XIV 210. Agylle, Etruriae oppidum, V 17. Agyrina manus XIV 207. Aias 1) Telamonius, Aiacia gradum XIII 801. 2) Oiliades

XIV 479.

Alabis, Siciliae fluuius, Alabim sonorum XIV 227.

Alabis, miles HasdrubaUs, Alabim XV 467.

Alba, urbs Latina, VIII 507.

Albana arce VI 598.

Albanus, unus extrigeminis Aricinis, IV 381,383. v.Capys.Uirhius.

Albula, uetus Tiberis nomen, VI 391; pater VIII 455,

Alcides {Hercules), Alcidae templi custos {v. Theron) II 160;

labor III 32; sudatus labor {Alpes) 91; bospitis III 421;

noctem III 429; genetrix {Alcmena) XIII 633. Alcide

{voc.) conditor {Sagunti) 1 506, 611. Alcidae comes {Za-

cynthos) I 276. Alcmena, mater HercuUs, Alcmena satus II 493; [XIII 633]. Alecto, furia, II 673: XIII 692. Alecto {voc.) XIII 432. [Alexander Magnus] XIII 763; Libyci certissima proles Ham-

monis XIII 767. [Alexandria] XIII 766. Algida amoena XII 537.

INDEX NOMINDM. 195

Allia, fluuius, I 547; VI 555; VIII 647.

AUifae, Samnii oppidum, VIII 535.

AUifanus ager haud inamatus laccho XII 526.

AUius, miles Apulus, IV 554, 566.

Almo, riuus^ Almone tepido VIII 363.

Alpes celsae I 117; clausae mortalibus I 546; immenaae II 313;

II 353; bellis labor acrior III 92; III 478; IV 34, 75, 818; VIII 648; 1X187; saxa impellentia caelum XI 217; XII 513. Alpium descriptio III 478 sg;. Alpibus (dat.) II 314; III 563. Alpes I 487, 589; II 333; ignotas III 645; IV 66, 407, 746; perfractas V 160; altas V 386; VI 106; do- mitas VI 703; IX 550; XI 135; XII 696; XV 731; XVII 166. Alpis summas I 65 = XVII 319; XIII 741; aerias XV 168, 474; domitas XV 504; patulas Poenis grassanti- bus XV 662; negatas humanis gressibus XVII 502. Alpibus altis I 370; perdomitis III 211, 469, 503; ruptis XII 15, 70; temeratis XV 529; tramissis 818; superatis XVI 635. V. Alcides.

Alpinus: aggeribus III 447; domo III 492; gaesa I 629; manus

III 544.

Alpheos, Peloponnesi fluuius, Alpheon XIV 54.

Alsium {Etruriae urhs) litus VIII 475.

Amanus, miles Bomanus, XVII 441.

Amastra, Siciliae oppidum, XIV 267.

[Amazones] v. Martius. Thermodontiacus. IJireicius.

Amazonius Thermodon (v. h. n.) VIII 430.

Ambracios sinus XV 300.

Amerinus (Ameria, Umbriae u/rhs) VIII 460.

Amiterna (Amiternum, Sahinorum oppidum) cohors VIII 414.

Amorgus, Poenus, X 200.

[Amphinomus et Anapus] pii fratres XIV 197.

Amphionio pectine XI 443.

Amphitryoniades {Hercules) II 682; IX 293; Xil 119. Amphi-

tryoniadae (dat.) IV 64. Amphitryoniaden VI 183;

XV 79. Amulius, Numitoris frater, VIII 295. Amyolae 1) Latii oppidum, A., quas euertere silentia VII I 528.

2) Laconica civita^, A. nobile nomen IV 358. Amyclas

XIII 44. Amyclis Ledaeis II 434. Amyclaeus (Laconicus): Canopo XI 431; ductorem (== Xanthip-

pum) VI 604; nepotis (= Glaudii Neronis consulis) XV

543; Phalanti (v.h.n.) VII 666; rectorem (= Xanthippum)

VI 681. Anactoria ora XV 299.

Anagnia, Latii oppidum, V 543; VIII 392; cerealis XII 533. AnapujB, Siciliae fluuivs, XIV 515.

13*

196 INDEX NOMINUM.

Anapus, nomen nams Garthaginiensis, XIV 575.

Anchises, Aeneae pater, Anchisae {dat.) XV 59.

Anchisiades (Aeneas), Anchisiade (voc.) XIII 71.]

Ancon, Piceni urbs, fucare colus nec Sidone uilior murice nec

Libyco VIII 436. Angitia, Aeetae filia, VIII 498. Anguis, sidus, III 193. Anien, Latii fluuius, caerulus X 363. Anio labens sine mur-

mure XII 540 [IV, 224]. Anienis undis I 606; ripas

VIII 368; undas XVII 233. Anienicola: Catilli {v. h. n.) IV 225; nyraphis XII 751. Anna, Didonis soror, VIII 55, 79, 115, 185. Annae numen

VIII 43. Annam VIII 28, 161; Anna {voc.) VIII 106.

V. Elissa. Sidonis. [L. Annius Setinus] Campanus {cf. Liv. VIII 4 sq.) XI 17 sq. Antaeus, Afrorum dux, III 264.

Antemna, Sabinorum urhs, prisco Crustumio prior VIII 365. Antenor, Troianus, Patauii conditor, Antenoris sacris oris

VIII 603. Antenorea stirpe XII 214.

Antenorides {Fedianus v. h. n.), Antenoride {voc.) XII 258. Antiphates, Laestrygonum rex, Antiphatae domus, compressa

freto {Formiae) VIII 530; sceptrum XIV 33. Anxur, uetus Latii u/rhs, IV 532; scopulosi uerticis VIII 390. Aonidum sororum XI 463; XII 409.

Aonius: cantu VIII 594; plectro XII 220; testudinis XI 436. Apenninicola : Aquino {v. h. n.) VI 167; Fauni V 626. Apenninus, Alpibus aequatum attollens caput II 314, 354; summo

piniferum caelo miscens caput IV 742; VJII 649. Apen-

nini uertice V 206. Apenninum II 333. ApoUinea pruna V 179. ApoUo IV 400; V 204; IX 290; XII 406, 711. Apolline XII

409. V. Arcitenens. Delius. Phoebus. Aponus, fons prope Patauium, XII 218. Appius, miles Bomanus, V 268, 292, 300, 316, 330, 373. Appius {Glaudius Gaudex) VI 661. Appius {Glaudius Pulcher) XIII 452; XVII 300. [Appius] uisus orbus XIII 726. Apulus 1) adi. arua VII 131; spicula IV 557. v. Aetolus. Ar-

gyripa. Dauniacus. Daunius. Daunus. Diomedes. Garganus.

Graius. lapyx. 2) subst. ambiguis fallax armis XI 10. Aquileia, Uenetiae urhs, VIII 604. Aquilo, uentuSj Aquilonis flamine XII 7. Aquilonibus

XVII 489. Aquinas, incola AquAni, XII 528. Aquinum, Uolscorum u/rhs, ingens VIII 403.

INDEX NOMINUM. 197

Aquinus, commilito Mari (v. h. n.) in JReguli exercitu, Aqnino

Apenninicola VI 166, 201. Arabum telas III 374. Arabus, miles JRomamis, XV 693. Aradus, Poemis, I 380. Arar, Galliae fluuius, stanti similis III 462; pigerrimus undae

XV 501. Araurictis, dux Hispanus, grauis bellator III 403; V 557. Arbacus, Celtiberiae urhs (?), III 362. Arbela, Siciliae urbs, ferox XIV 271. Arcadiae saltus XIII 346.

Arcadius ductor (= Euander) VI 631. v. Parrhasius. Arcas mater VI 636. Archemorus, Macedo, XVII 426. [Archimedos] Graius XIV 301 ; Isthmiacis colonis decus immor-

tale 341, 676. Arcitenens pius V 177. Arctos, sidus, Arcto glaciali I 590. Arctos diuersas I 198;

non aequas III 192; gelidas XV 227. Arctous: axe III 614; glaciem XV 49. Ardea, Rutulorumurhs, clarum nomen I 293; nimium felix I 667;

Phrygibus quondam grauis VIII 359. v. Acrisioneus. Rutulus. Arethusa, Siciliae fons prope Syracusas, XIV 53; Ortygie XIV

515; (Syracusae) 117. Arethusa (voc.) V490; XIV 296. Arethusia proles XIV 356. Arganthoniacos nepotes {Arganthonius, priscus Tartessi rex) III

396. V. Carteia. Argi, Peloponnesi urhs lunoni sacra, Argos I 26. Argiuos muros XI 21. v. Inachius. Argo, nauis, Argo infestam XII 399. v. Pagasaea ratis. Argolicus: Halaeso {v. h. n.) VIII 474; populis XI 440. [Argus] custos Inachiae iuuencae X 346. Argyripa, Apuliae urbs. Argyripae prauum decus {Dasiu^

V. h. n.) XIII 30; campi XVII 321. Argyripa {abl.) IV

554. V. Arpi. Aricia, Latii oppidum, immitis IV 367. v. Egeria. Triuiae. Arion, Lesbius, citharoedus, Ariona XI 448. Aris, dux Poenus, XV 232, 244. Arisbas, sacerdos louis Hammonis, III 668. Aristaeus, Apollinis et Cyrenes filius, Actaeonis pater, XII 368. Ariusia pocula VII 210. Arna, Umbriae urbs, VIII 456. Arnus, uetus Etruriae rex, Arni lacrimabilis tellus VI 109.

x\rno Faunigeno {dat.) V 7. Arpi, Apuliae urbs, Arpos VIII 242. Arpis {abl.) XII 481. V. Argyripa.

198 INDEX NOMINUM.

Arpinas VIII 401.

Arretium, Etruriae oppidum, Arreti muroa V 123; Tyrrheni

in oris VII 29. Arsacidum monili fuluo VIII 467. Arses, miles Punicus, Arsen VII 598. Asbyte, bellicosa uirgo Afra, prolea Garamantis Hiarbae II 58.

Asbytes currum II 166; germanus {Acherras v. h. n.) lil

299. Asbyten II 197, 209, 258. Ascanins, Campanus, XIII 244.

Asclum, Piceni urhs, Ascli hirsuti inclemens signifer Vill 438. Ascraeo seni (Hesiodo) XII 413. Asiae ingens latus I 195. Asilos populos {in Umbria) VIII 445. Asilus, miles Tyrrhenus, XIV 149. Aspis, urhs maritima Africae {Glupea) III 244. Assaracus, Troianus, louis proles, VIII 296; XI 296. Assarici

larem III 566; prolem III 701; alumnum V 146; de gente

domum VIII 347. Assaracum VIII 295. Assyrius: amomo XI 402; regi {Antiocho) XIII 886; ueneno

XI 41. Astur 1) adi. Astur Panchates {eqmts v. h. n.) XVI 348 = 389

{voc). 2) subst. auarus I 231; exterrifcus I 252; V 192; X

304; belliger XII 748; pernicior uolucri Mauro XV 413. Asturica gente XVI 583.

Astyr, armiger Memnonis, auctor gentis Asturum, III 334. Atella, u^tus Uolseorum urbs, XI 14. Athenae: Athenas subnixas clade pharetrigeri regis XIV 286.

V. Cecropidae. Marathonius. Athesis, fluuius, Athesi {abl.) VIII 695. Athlas V. Atlas. Athos, rwons, III 494. Athyr, Poenus, I 412.

Atina, Latii oppidum, monte niuoso descendens VIII 397. Atlantiaco litore XIII 200.

Atlantiadum sororum {Atlantis filiae, Pleiades) XVI 136. Atlanticus: accola {Phorcys) X 184; regna {Hispania) XV 37. Atlantidos Electrae toros XI 292. v. Bardanus. Atlas 1) lapeti filius, subducto uertice tracturus caelum I 201,

202. Atlantis caeliferi XV 142. Atlanta XVI 659.

2) mons XII 658; XVI 36. Atlantem VII 434. Atlas, Afer, V 271. Atlas, Hispanus, XVI 378, 401. Atlantis 408. Atlanta 415;

Atlantem 452. Atlante 367. Atridas geminos XIII 802. Atropos, Parca, XVII 120. Attalicis aulaeis XIV 659.

INDEX NOMINUM. 199

Aueia, Uestinorum oppid^m, Aueiae pascua VIII 518.

Auens, miles, VI 191. Auenle Umbro VI 167.

Auentinus altae molis XII 713.

Auernus, 1) Auernos lucos VI 154. 2) Auerni liuentis uadis

X 136; tristis iras XI 452; introitum squalentem XIII 397;

fauces XIII 414. Auernum XII 121. Auerno XVII 466.

3) Auernae lunonis (= Proserpinae) XIII 601; Auernis

tenebris XV 76. Aufidus, Apuliae fluuius, tumidus VII 482; anhelans VIII 630;

fumans VIII 670; IX 228; X 208, 319; XI 508. Aufide

I 52. Aufida stagna X 170. [Aulocrene] v. Crenae Phrygiae. Aurora X 525; XII 575; XV 251, 440; XVI 135, 230; XVII

158. Aurorae lacrimis III 332. v. Tithonius. Auruncae (Eomanae) cassidis cristas IV 516. Ausonia (Italia) VI 390; XI 522; XII 208; XV 153. Ausoniae

populis II 272; VIII 407; populo XI 39; urbes IV 1; decus

(Tullus V. h.n.) IV 184; diuitis iuuenem IV 220; luctus IV

703; decus (Paulus) X 572; uacuum nomen X 582; manus

XII 436; sceptra XIII 264; motus XIII 887; pars magna

XIV 11; salutem XV 572; finibus XVII 223; reliquos XVII 572. Ausoniae (dat.) IV 730; ruenti VI 596; VIII 333; XII 284; XVI 612, 700; XVII 552 Ausoniam I 302;

III 511; IV 11; ruentem VI 104, 244; aegram uulnere VII 3; VIII 201; IX 2; X 51 ; XVI 594, 629; XVII 206, 382. Ausonia (aN.) VII 107; XV 399; XVI 23, 219; XVII 520.

Ausonidae: Ausonidum turba VII 80; legio XIII 348.

Ausonis: Ausonidum aquarum IX 188.

Ausonius: 1) adi. aggere XV 344; bellator IX 368; bellum X 290; caede IX 210; carinam II 47; castris VII 216; cate- nas XVII 367; cinere XVII 596; cohortes IX 521; corpore

IV 734; cruor I 51; II 456; ductor (Scipio 1) IV 243, 445, 630; (Marcellus) XIV 666; (= Scipio 3) XV 173; XVI 34; XVII 76; duci XVII 619; ensis IV 609; fastus II 10; fra- tres IV 366; gentis III 709; globus XVII 426; iugum IX 17; latus IV 46; XV 166; miles II 331; XVII 339; nomi- nis VII 227; nomine X 652; patres XII 687; penates IV 787; populos XVI 213; pubem IV 124; Quirino IV 813; rector (Scipio 3) XVII 585; regni XV 385; Sagunto I 332; sede XVII 404; sulcis XV 639; tellurem XVII 263; terris XVII 1; triumphi VIII 673; uallo IX 92; uiro XVI 282; umbrae X 266. 2) subst. Ausonius VII 529; XIV 358;

XV 720. Ausonium (gen.pl.) proelia VIII 300. Auso- niis (dat) IX 179; XI 641; XII 288; XIV 84. Ausonios III 119; XVI 137.

Auster, uentus: XIV 455; inexorabilis XVI 97; XVII 207, 246.

200 INDEX NOMINUM.

Austro rotante XII 657. Austris Aeoliis I 193; striden-

tibus VI 231; fumantibus XII 374; XIV 259. Autololes, Mauretaniae gens, III 306; VI 675; numerosa cobors

XI 192; feroces XV 671. Autololum nemora II 63;

moderator {Ithemon v. h. n.) V 547; regi IX 69. Auto-

lolas XIII 146. Autonoe, Cymaea uates, XIII 401, 489.

BABYLON XIV 658.

Bacchus III 101; VII 192. Bacchi munera XI 285; liquorem

XI 301; dona XI 414; honorem XIII 434. Baccho I 237;

III 423; V 465; XIV 24; XV 177. Bacchum IV 777.

Bacche VII 162, 205. Baccho III 615. v. lacchus. lAber.

Lyaeus. Bactra III 613; XIII 764. Bactris {dbl.) VIII 414. Baeticolas uiros I 146. Baeticus, Corduhensis, XVI 469. Baetigenae uiri IX 234. Baetis, Hispaniae fluuius, III 406; XVI 286. Baetis oras XII

687; oris XV 750; iiumina XVI 196; fluminis unda XVII

638. Baetem XIII 676. Bagas, miles Hannibalis, Bagam 1) II 111. 2) V 235. Bagasus {an Pagasus?), miles Hannibalis, V 410. Bagesus, miles Hannibalis, X 459. Bagrada, Libyae flumen, VI 141, 289; lentus 677. Bagrada 1) miles Hannibalis, I 407. 2) Nubarum dux VII 663. Baiae, sedes Ithacesia Bai VIII 539; tepentes XII 114. Baius, comes Ulixis, Bai VIII 539. Balarus, dux Uettonum, III 378. Baliaris 1) adi. telum VII 297; uerbere I 314. 2) subst. III

366; saeuus V 193; torto plumbo miscens proelia IX 233. Baniurae, Mawretaniae gens, cruda iuuentus III 303. Barcaeus: iuuenis {Hannibdlis) tentoria X 354; iuueni XII 200. Barcas, Beli fiUus^ Barcae prisci Sarrana gente I 72; proles

XVII 460. V. Belides. Barce, urbs Cyrenaicae, aetemum arida II 62; III 251, Barce, Poena uxor Xanthippi Lacedaemonii, Sidonia IV 356. Batauo auricomo III 608.

Baton, gubernator Pomws, Batonis XIV 452. Battiadae {Gyrenaei), Battiadas II 61; prauos fidei lU 263. Battus, rex Cyrenes, VIII 67; mitis 58. Batti urbem XI 380;

domos XVII 591. Batto {abl.) VIII 63. v. Nomas.

Pelopeus. Batnlum, Samnitium oppidum, VIII 664. Batus, miles GalluSy IV 239. Bauli, uilla nobilis apud Baias sita, Baulos Herculeos XII 166.

INDEX NOMINUM. 201

Bebrycius: aulae III 443; XV 494 {Gallia)', uirgine {Pyrene

V. h. n.) III 420. Bebryx, pater Pyrencs, III 423. Belgicus canis X 77. Belides iuuenis (= Barcos) I 75. Belide maxime {Hannibal)

III 650.

Bellona, conies et auriga Martis, IV 439; V 221. v. Tartanus.

Enyo. Belus, pater Bidonis, parens I 87; XV 745. Beli Eoi origine

]I 49; sanguine IV 221. Belo (a&7.) I 73, 88; VIII 31. Berenicis, regio Cyrenaica, Berenicide undosa III 249. Beryas, Poenus, Beryae iussa XIV 162. Beryae {dat.) XIV 156. Bibulus, miles Bomanus, VII 623. Bistones, Thraciae gens, II 76. Bistonius: oris I 433; uates {Orphevs) Xl 473. Bitias, comes Didonis, Bitia {voc.) II 409. Bocchus, Aethiopum dux, atrox III 285. Bogus, uates Carthaginiensis, IV 131; V 402. Boii, gens Gallica, Boiorum mobilis ala IV 148; undae IV

159; populos IV 704; XI 29; bella V 107; rege {Gargeno

V. h. n.) V 138; cateruis V 647; terror (Flaminius) V 650. Bononia, Italiae urbs, parui Rheni VIII 599. v. Ocnus. Boreas, uentus, Thracius I 587; Geticus IV 224; IV 322; Odry-

sius VII 570; XII 617; XIV 121, 455; XVI 97; XVII 249.

Boreae furorem I 596; auras VIII 513. Borean rapidum

XIV 389; XV 713. Borea Haemonio X 11; XII 187.

Boreae {nom.pl.) IX 493. Bostar, Carihaginiensis, III 6, 649, 713. Bostar {voc.) 676. Bouiania lustra VIII 564. Brennus, Gallorum dux , Brenni stirpe IV 150; populus

IV 280.

Breucus, miles Gallus, IV 233.

Briareus, gigas centimanus, XIII 588.

Brundisium, quo desinit Itala tellus VIII 574.

Bruttius 1) adi. litora XVII 179; signa XVII 431; tellus XVI 1.

2) subst. VIII 568; leuis VIII 574, XIII 93. Bruttius, aquilifer Bomanus, VI 15. Brutus {L. lunius CoUatinus), Bruti casti altrix Collatia VIII

361. Brutum immortale nomen XIII 721. Brutis nostris

{dat.) XI 96. Brutus, miles Bomanus, VII 652; VIII 607; primo descendens

consule IX 415. Brutum VII 644. Burnus, Hispanus, XVI 559, 567. Buta, Anagninus, V 540. Butes, miles Hannibalis, Buten VII 598. Buxentia pubes VIII 683.

202 XJNDEX NOMINUM.

Byrsa, arx Carthaglnis, Byrsae ueteris arces III 242; sanguine

IX 209. Byrsa Thyria (ahl) II 363. Byzacia rura, centum Cereri fruticantia culmis IX 204.

CADMETJS (Carthaginiensis): gens perfida pacti I 6; gente XVII 361; manus XVII 581; Sidon XIV 579; stirps I 106.

Cadmus: Cadmi gens (Carthaginienses) VII 637.

Caere, Etruriae urbs, VIII 472.

Caesar (C. lulius)', deum gens, stelligerum attollens caput, Troianus lulo avo XIII 864.

Caeso, dux Hispanus, III 377.

Caicus, Saguntinus, I 306.

Caieta, TMtii portus. regnata Lamo VIII 529. Caietae litora

VII 410.

Calaber 1) adi. Calabros saltus VII 365. 2) subsit. Calaber

VIII 573, 632. Calabri hispida tellus XII 396. Calacte, SioiUae oppidum, litus piscosa XIV 251.

Calais, Boreae filius, conditor Calium, Campaniae urhis, VIII 613.

Calatia, Campaniae oppidum, paruis muris VIII 542; XI 14.

Calchas, uates, XIII 38, 41.

Caledonios (Britannos) lucos III 598.

Calenus, Campanus, XIII 219.

Calenus, miles Bomanus, XVII 428.

Cales, Campaniae urbSj VIII 512. Calen Threiciam XII 525.

V. Calais. Orithyia. Callaecia, regio Hispaniae, diues III 346. Callaicus: auro II 602; axem XVI 377; Lampon (equus) XVI

334; manus II 417; mariti III 363; metalli X 118; tegmi-

nis IV 326, telluris II 397; uires XVI 382. Calliope, Musa, Calliope (voc.) III 222; XII 390. [mater Orphei

XI 463.] Callipolis, uetus Siciliae urhs, XIV 249. Calpe, laudibus olim terminus Herculeis XVII 638. Calpes Her-

culeae antris X 174; litora VII 171. Calpen, hominum

finem I 141, 644; III 102; Herculeam V 396; extrema antra

VII 434; IX 320. v. Herculeus. Calydon, Aetoliae u/rhs, Calydona tristem Dianae XV 307. Camarina, Siciliae oppidum, XIV 198. Camers {subst.), armis uel rastris laudande VIII 461. Camer-

tum phalanx IV 167. Camillus {M. Furius): Camilli Gallis ex arce fugatis reuer-

tentis arma pompa gestata I 626. Camillo {dat) XVII

662. Camillum superos aequantem laude XHI 722; Ca-

mille VII 569. Campania, diues opum, diues auorum VIII 526; mitis VI 661. Campanus 1) adi. consule XI 124; iuuentus XI 111; manus XI

INDEX NOMINUM. 203

•299; moenia I 663; XITI 96; oras VII 158; pubes XIII 301; urbs XI 215. 2) subst. Campanis XI 428.

Campus Martius VIII 257, 284.

Cancer, sidus: Cancri furentis ardorem XV 50. Cancro {dat.) subdita Libye I 194. Cancro {abl.) fumantibus Austris XII 374.

Cannae X 30; XII 514; XV 34. Cannarum praescia luno VIII 27; uictor XII 41; campis XVII 264. Cannis {dat.) X 225, 336. Cannas, tumulum Hesperiae I 50; malum exi- tiale VIII 256; urbis uestigia priscae VIII 622; IX 343; X 516; XI 77, 171, 345; XII 82; XV 814; XVII 306, 608. Cannae (uoc.) XI 574. Cannis (abl) X 366; XIII 718; XVII 164, 226. V. Aetolus. Apulus etc.

Canopus, Aegypti urbs , Canopo Amyclaeo XI 431.

Cantaber III 326; V 197, 639; 1X232; spicula densus X 16; mixtus rebellibus Afris XV 413; Larus XVI 46.

Canthus, Afer, XV 700. ,

Canusina moenia X 388.

Capenas, fluuius, sacer XIII 85.

Caper, miles Eomanus, IX 401.

Caphereus, Euhoeae promontoriura^ Caphereo XIV 143.

Capitolium: Capitolia {acc.) I 64, 270, 384; aurea III 623; capta IV 151; sacri montis IV 288, 758; alta V 654; VII 493, 558; IX 216, 546; nuda XI 86; alta XII 640; sacra XII 741; XV 803; XVII 266; celsa XVII 327. — Capuae arx XI 265.

Capitolina arce III 86.

[Capreae insula], Teleboum regna pumicaeque sedes VII 418. V. Telon.

Capua: rebus seruare serenis inconsulta modum VIII 544; XI 128, 151; altera Carthago XI 425 (= XIII 100); XIII 258, 381. Capuae furorem XI 29; pereuntis imago XI 115; decus (= Decius) XI 158; ruinis XI 256; ruinas XII 516; altae ductor (= Virrius) XII 87; primores 113; muros 194, 463; gremio 204; bonis 287; obsidione 571; portis 602; florentis gaza XVII 280; sublimis moenia XVII 301. Capuae {dat.) XII 491. Capuam XI 174; XII 506; XIII 266. Capua {ahl) XI 74, 195, 207, 317; XII 5, 498; XIII 454; alta XVI 626. v. Gampanus. Troianus.

Capys, Troianus, conditor Capuae, magno cognatug lulo XI 179, 297; XIII 117. Capyn XIII 321.

Capys, unus ex tricjeminis Aricinis, IV 381. Capyn IV 385. V. Albanus. Uirbius.

Caralis, miles Hannibalis, Caralim IX 380.

Carmelus, miles Romanus, Phoebei Soractis honor VII 662, 672.

Carmentis Euandria .mater XIII 816. Carmentia opes VII 18.

204 INDEX NOMINUM.

Carpathium aequor {pars maris Aegaei) III 681.

Carteia, Hispaniae urls, armat Arganthoniacos nepotes III 396.

Carthago ferox I 3; II 373; uictrix II 573; VIII 676; trepidans

II 703; III 143; IV 79, 790; periura VI 89; fraudum do- mus VI 479, 582; VII 491; ruens VII 576; alma, turrita celsa figura XIII 13; magna XV 750 etc. Carthaginis arua I 678; arces I 693; II 406; III 138; IV 472; VIII 144; arcem VI 83; arce VII 37; VIII 229; altae spes

III 69; muris XVII 371; muros III 592; iras VI 507; armis

VII 281; urbem VIII 133; ductor XI 117; Tyriae XVI 211 etc. Carthago {mc.) II 303, 326; parens IV 811; VI 344, 410, 701, 712 etc. Carthagine II 365; Tyria III 231; IV 130, 763 etc. V. Agenor. Agenoreus. Byrsa. Cadmeus. Poenus. Punicus. Phoenissa. Sidonius. Tyrius.

Carthago Noua, Teucro fundata uetusto III 368 = XV 192;

impenso naturae adiuta fauore XV 220. Carthalo, Poenus, 1) I 406. 2) Libycae regnator harenae XV 450. Casca, milcs Bomanus, VII 649. Casilina limina XII 426.

Casinum, Samnitium urbs, Casini nebulosi rura IV 227. Casinis nymphis XII 527.

Casperia, Sahinorum urhs, Bactris nomina ducens VIII 415. [Cassandra] Iliaca Phoebade XV 282. Castalins: carmine XI 482; auena XIV 468. Castalius, unus ex maioribus Imilccs, uxoris Hannihalis, C a s t a I i i

Cirrhaei sanguis III 98. v. Imilce. Castor: Castoris Ledaei umbram XIII 804. Castore IX 295.

V. Lacon. Ledaeus. Pollux. Castrum Inui (in Etruria situm) VIII 359. Castulo, Hispaniae urhs, III 99; Parnasia III 391. Catane, Sieiliae urhs, XIV 196. [Catanaei] pii fratres XIV 197. Catilina, miles Bomanus, XV 448. Catillus, conditor Tihuris, Catilli Anienicolae IV 225. Catille

VIII 364.

Cato 1) M. Porcius (Censorius) VII 691 ; plenus Gradiuo mentem X 14. 2) L. Porcius Lidnus (cf. Liv. XX VII 46, 6 sq.) XV 730. Catus, miles Momanus, IV 139.

Caucasius: antris IV 331; tigrim V 148; tigres XV 81. Caucasus 1) mons XII 460. 2) equus Hispanus XVI 356, 367. Caudinis faucibus VIII 565. Caudinus, Bruttius miles, XVII 441. Caunus, miles Gallus, IV 233.

Cauius, uentus, Cauri rabiem II 290. Cauros furentis XIV 74. Caystrus, Lydiae fluuius, Caystri ripa XIV 189, Cecropidae (Athenienses) XIII 484. Cecropius: ceras XIV 26; Hymettos II 217.

INDEX NOMINUM. 205

Celtae 1) = Celtiberij Celtae sociati nomen Hiberis III 340.

2) = Galli IV 300; uaniloquum genus ac mutabile mentis

VIiriT [=inania corda ac fluxam morum gentem IV 49 sq,];

X 304; Eridani tumidissimus accola XI 25; XIII 482. Cel-

tarum cateruis IX 236; signa XV 715. Celtis XI 28.

Celtas III 448; IV 63,153; XIII 79. Celtis {dbl.) III 418.

V. Boii. Galli. Senones. CelticTis: arma VI 23; cruor V 143; furor IV 190; rura I 46;

XV 503. Centauxus: Centauro (Chironi) XI 451. Centauri bimembres,

genus deforme III 41; truces XIII 690. Centenius (M. Centenius Paenula cf. Liv. XXV 19, 9), XII 463. Centuripae, uetus Siciliae oppidum, e uertice celso XIV 204, Cepliallenum saxa XV 305.

Cephaloedias {Cephaloedis, SicUiae urhs) ora XIV 252. Ceraunia mixta caelo V 386; accensa VIII 631. Cerbereo stridore VI 178.

Cerberus II 538; non uno ore XIII 574; XIII 591. v. lanitor. Ceres: Cereris propensae fauore XII 375; iuetissima turba

{ruricolae) XIII 535. Cereri I 237; IX 205; XIV 130.

Cererem benignam XI 266. Cerere Hennaea 1 214;

XVII 194 (= frumento). v. Hennaeus. Cerillae, Bruttiorum oppidum, exhaustae Poeno Marte VIII 579. Cerretani, gens Hiheriaca, quondam Tirynthia castra III 357, Cethegus, Samnitium dux, VIII 575. Chalcidicam Nolam XII 161. Chaonias {Epiri) oras III 679. Charon, portitor inferorum, XIII 761 ; [IX 261]. Charybdis atra XIV 474. Charybdim XIV 256. Charybdin

II 308. Chimaera, nomen nauis, XIV 497. [Chiron], Centaurus XI 451. Choaspes, dux Garamantum, spectatus Marte III 317. Choaspe

{voc.) IV 824. Chremes, Poenus, 1 403. Chromis, Saguntinus, Chromin I 439. Chrysas, Siciliae fluuius, uage Chrysa XIV 229. [Cicero], orator Vlll 406.

Cicones, gens Thracia, II 75. Ciconum dirae matres XI 475. Cilicis Tauri saxosa cacumina XIII 882. Cilnius, Arretinus, VII 29. Cimber, miles Eomanus, XIV 306. Cimini lacum VIH 491.

Cimmerias domus {prope lacum Auernum) XII 132. Cingula saxa {in Piceno) X 34. Cinna, transfuga, X 476.

206 INDEX NOMINUM.

Cinyphitis: aere V 296; crocco XVI 354; Isalcas V 288; Macen

II 60; Macae III 275; turmae V 185. Cinyps, Poenus pulcher, dilectus Poeno (Hannibali) XII 226, 227. Circaeus: dorso VII 692; iuga {Latii promunturium) VIII 390. Circe VIII 440.

Cirrha {Delphi\ Cirrha (abl) XII 320. Cirrhaeus: antris III 9; Castalii {v. h. n.) III 97. Cirta, Foenus, XV 447. Clanis, Etruriae fluuius, VIII 453. Clanins, miles Bomanus, TV 188- Clanius, Campaniae fluuius^ VIII 535. Claudia, quae Cybeles nauem subito in Tiberi haerentem sola in

urbem fune induxit XVII 34. Claudius {Asellus cf. Liv. XXLLL 46, 12) XIII 149. v. Aeneades.

Butulus. Clausus, auctor gentis Claudiae, Clausi a sanguine Therapneo

{Nero Consul) VIII 412; Clausi ueteris pulcherrima gens

XIII 466. Clausorum decus {Nero) XV 547; origine

XVII 33. Cleadas, Sidonius, gens Cadmi VII 637. Cleonaei leonis III 34. Clitumnus, Umbriae fluuius, ingentem perfundens flumine sacro

taurum VIII 451; IV 545. Cloelia X 492; contemptrix sexus XIII 830. Cloelius eiusque equus X 456 sq. Clotho dura IV 369. Clotho longam V 404. [Clupea] V. Aspis. Clusinus: domo X 483; moenia V 124; uulgus, antiquus Ro-

manis moenibus horror VIII 478. Clytius, Macedo, Clytium Pellaeum XVII 429, 430. Cooalidum {Cocali regis filiarum) insidiis XIV 43. Cocles (Horatius) X 484. [XIII 726]. Cocythos, torrens sanguinis atri XIII 566. Oocythi uocabula

XII 117; acerbam paludem XIII 426; rigua unda XIII 696;

Stygio odore XIV 587. Collatia, Latii urbs, altrix casti Bruti VIII 361. CoUinus, miks Bomanus, IV 344. Concanus, Hispaniae gens, III 361. Cora, Volscorum urbs, VIII 378. Coram IV 220. [Corbis] Hispanus (cf. Liv. XXVLLI 21, 6 sq.) XVI 533 sq.

v. Orsua. Corbulo, dux nauis Cumanae in classe Marcelli, XIV 408, 417. [Corcyra] insula, v. Phaeaeum arua XV 297. Corduba, Hispaniae urbs, III 401; XVI 470. Corfinii populos VIII 520. [Corinthus] v. Ephyre.

INDEX NOMINUM. 207

Cortona, uetus Etruriae urbs, VIII 472. v. Corythus.

Corus, uentus, III 523, 659; XV 154. Cori uasto murniure I

469. Corum I 688. Cori {n. pJ.) IX 493. v. Caurus. Coruinus, jRomanus rerum diuinarum peritus, egregius linguae

nomenque superbum V 78, 101. Coruine V 121. Corythus, conditor Cortonae, Cory thi IV 720, V 123. v. Cortona. Cossyra, insula, parua XIV 272. Cothon 1) miles Hannibalis, Cothonis Marmaridae II 164.

2) guhernator nauis VI 357. Crantor, dux Punicae nauis, Sidonius XIV 517. Crassi iuuenes de exercitu Fdbii dictatoris VII 618. Cremerae ripas II 6. Cremona, urbs, VIII 592. Crenas Phrygias VIII 503.

Cres II 93 ; Cres accola XIV 39. v. Cydonius. Bictaeus, Gortynius. Crispinns {T. Quinctius), consul, summi honoris Marcello sociiis

XV 345; XVII 306. Crispine XV 350. Crista, nomen in Umbro clarum diu populo X 93, 164. Critias, unus ex irigeminis Xanthippi Lacedaemonii filiis, IV

371, 383. V. EumacJius. Xanthippus. Crixus, Boiorum dux, IV 151, 175, 248, 267, 277. Crixum IV

261, 270. Crixo duce IV 148. Croesus, diues apud superos XIII 776. Croton alta XI 18. v. Thespiades.

Crustumium, Sabinorum urbs, Crustumio prisco VIII 366. Cumarum portus XII 60. v. Cyme. Cumanus: agger XII 75; ratis XIV 408. Cunctator {Fabius) VII 536; XVI 674. Cupencus, miles Hannibalis, IV 536.

Cupido, filius Ueneris, VII 442; Cupidine XI 420; XIV 242. Cupra, Picenum oppidum, Cuprae litora VIII 432. Curae XIII 583.

Cures, Sabinorum urbs, Curibus III 594. Curetum aerisonis ab antris II 93. Curetica tecta (Acarnania vel Aetolia) XV 308. Curio, dux Picentium, VIII 425; flauus comarum IX 415; non

dignus leto inerti X 403. Curio (voc.) non felix X 209. Curius (M' Dentatus), consul, Curium auro non umquam ami-

cum XIII 723. Cyane, Siciliae fons, XIV 515; nota fretis XIV 567. Cyanen

patulam XIV 686. Cyhele, magna mater deorum, IX 293; XVII 8. Cybelen VIII

363. V. Mater. Cyclas, insula, cuncta IV 247. Cycladas pauidas I 472. Cyclops XIV 475, Cyclopum labore IV 433; caminis V 71;

munere IX 448; domus XV 428. Cyclopas IX 307; XIII 440.

208 INDEX NOMINUM.

Cyclopius: libido XIV 531; regna XIV 33; saxa XIV 514.

Cydnus, dux Cantdbrorum et Asturum, III 338.

Cydnus, miles Carthaginiensis, XIV 434.

Cydon latrator = canis Gretensis, II 444.

Cydoneus: cornu II 109; harundine X 260.

Cyllene, Arcadiae mons, Cyllenes almae gelidis antris editus

{Mercurius) III 203. Cyllenida plantam XVI 500. Cyllenius (Mercurius) IH 168, 219; VIII 111. Cyllenia proles

XIII 630. Cymaeus: antro XIII 498; uates IX 57, XIII 400. Cyme, quondam fatorum conscia VIII 531. Cymes anus XIII

494. V. Cumae. Cymodoce, nympharum maxima natu Italidum VII 428. Cymothoe, nympha, Cymothoes uagae regna III 58. Cynosura, sidus, fidissima nautis Sidoniis III 665. Cynosura

(voc.) XIV 457. Cynthi nemora XV 771. Cynthia (= Luna) IV 480. v. Diana. Cypros, insula, Cypron VII 456. Cyrenaeam urbem VIII 158. Cyrene, Africae urbs, III 252. Cyrenes incola IV 628. Cy-

renen VIII 57. v. Battus. Battiadae. Cyrene, nympha, Aristaei mater, Cyrenen XII 369. Cyrnus, Hispanus, XVI 342. Cyrni Callaicas uires 382; currus

416. Cyrnum 396. Cyrne 342. Cytherea (Uenus) VII 458. Cytherea {voc.) III 572, 593. Cythereius: ales III 683; ignis (Lucifer) XII 247. Cyzicus, rex Bolionum, XII 399.

DACUS I 324.

Daedaleam poenam XIV 41.

Daedalus XII 91.

Dahae, Scythica gens, XIII 764.

Danai (Graeci) Danais XIII 41.

Daphnis, pastor Siculus, Daphnin XIV 466, 470.

Daphnis, unus ex posteris illius pastoris, XIV 462.

Dardania {Troia) I 43; XV 453. (Boma).

Dardanides {Bomanus): Dardanide pulcherrime (ScipioS) XVI 191. Dardanidis (d-at.) XVI 24.

Dardanius 1) adi. acies XVII 80; agmen IV 487; amoris VIII 149; colono XI 546; ductor (Minucius) VIl 585; ductor {Scipio 3) XV 242; ductorem XVI 239; finis I 486; furores III 359; gentem III 164; gentis XVI 129; manea II 336; matres XVII 614; nominis VII 11; penatis VII 475; san- guis XI 178; sanguine XI 565; uictor {Paulus) IX 600;

INDEX NOMINUM. 209

urbis (Bomae) IV 782; umbras 11 336. 2) suhst. Darda- niis (Bomanis) X 30; XVII 336.

Dardanus, lovis et Electrae filius, Troiae urhis auctor, XI 293. V. Electra!]

Dardanus 1) adi. arma XVI 257; bella IV 733; ductor {Scipio 3) I 14; dux {Marcellus) XII 190; fata XIII 504; foedera XV 319; lampas XIV 429; moenia XI 30; XVII 323; origo IX 72; proelia V 291; pubes IX 317; puppis II 1; raptor IX 201; regna III 710; Roma IV 670; signa III 616; lecta XII 608. 2) subst. Dardanus {Aeneas) II 425; diues auri (Eomanus) III 151.

Dasius, Arpinus transfuga {cf. Liv, XXIV 45, 1 sq.) baud igno- bile nomen XIII 32. v. Argyripa.

Dauniacos {Apulos) campos XII 429.

Daunius: iuuenis {Theron Saguntinus) II 244; pubes I 291; V 631; tela XVII 431; tellus XIII 9, 59; XVII 220; regna IV 125; VIII 357; IX 499; XIV 3.

Daunus = Daunius: uetus incola Daunus I 665.

Daunus, Turni pater, Butulorum rex, Diomedis socer, Dauni sanguine II 557; nepotum manus IV 502; aruis IV 554; tellure VII 157; ora IX 212; regna XH 43; gener {Bio- medes) XIII 70; aruis XV 344; oras XVII 168. Dauno

XI 606; socero XIII 39. Daunus, Saguntinus, I 440.

Decius, solum Capuae decus XI 158, 189, 194, 247, 250, 350, 378; XIII 280. Decio XI 185, 213, 225, 237, 238. De- cium 205.

Decu XV 43.

Decus XV 99.

Delius uates {Apollo) XII 330.

[Delphi] Phoebo loquentia saxa XV 311.

Delus, insula, V 204.

Diana: Dianae aram IV 369; Thoanteae sacra ritusque IV 769; Thoanteae sedes XIV 260; spectatae in fonte supplicium

XII 366; famulam XIII 124; XV 307. v. Gynthia. Dictynna. Latonia. Luna. Phoebe. Phoebeius. Titania.

Dicarcheus: prole VIII 533; urbe {Puteolis) XII 107; XIII 385. Dictaeus {Dicte^ Cretae mons); antro XVII 21; harundo XIII

184; pennae XV 631; regis (Minois) XII 90; saltus II 94. Dictynna XV 770. Dictynnam II 71. Dictynna {voc.) II 191. Dido I 23, 74; II 406; saucia II 422; aduena IV 765; VIII 50,

166; Sidonia XV 746. Dido {acc.) VIII 122, 231. v. Aeneas.

Elissa. Phoenissa. Uenus. Dindyma, Phrygiae mons, casta XVII 20. Diomedes, Tydei filius [gener Dauni XIII 70] ; XIII 40, Diomedis

nomine campum {Apuliam) VIII 241. Diomedi uago

SlLIUS Italicus, II. 14

210 INDEX NOMINUM.

XVI 368. Diomede Graio IX 63. v. Aetolus. Daunus.

Oeneus. Tydides. Dione {Uenus) laeta VI 697; Lucrina, numen nauis, XIV 410.

Diones aues IV 106. Dionen VII 87. Dis, inferorum rex, Ditis ostia XIII 587. Diti duro XIII 415.

Ditem XIII 659. Discordia XIII 586. Dodonida quercum III 680.

Dolopes, Thessaliae gens, Dolopum aspera uis XV 314. Dolor II 550.

[Domitianus] III 607 ; XIV 686 sq. v. Eous. Germanicus. Dorylas, filius Mopsi, Dorylae ictu II 126. Draces, miles Hasdrubalis, Dracen XV 467, 468. Drepane, Siciliae oppidum, XIV 269. Druentia, Galliae fluuius, III 468. Ducarius, dux Boiorum, V 645. Duilius {Caius) VI 665.

Dulichius: arma II 603; nepotes I 379; puppis (Ulixis) XII 115. Durius, Hispaniae fluuius, I 234.

Durius, Hispanus, XVI 366, 401, 406, 423. Durio 379. Durius, Saguntinus, Durio V 323. Durium I 438.

EBRIETAS, comes Uoluptatis, XV 96.

Ebusus, insula, III 362.

Edonis, Baccha, IV 776.

Egeria, nympha, Egeriae lucis altis (Aricia) IV 367; pubes

{fratres trigemini Aricini. v. Capys) IV 380. Egestas, deforme malum ac sceleri procliuis, XIII 585. Electrae Atlantidos toros XI 292. v. Dardanus. Eleus axis I 224. Elissa {Dido): Elissae sacrum I 81; uultus I 98; profugae

regnis 11 391; litus VII 488; germana VIII 47; infelicis

letum VIII 78; Sidonios uultus XIV 673; nomen XVH 224.

Elissa {ahl.) 11 421. Elissaeus: aras III 82; lacertis XV 521; litore XVI 614; patres

VI 346; tyranno {Hannihdli) II 239; uotis XIV 258. Elysium II 698.

Elysius: campos XIII 410, 562; limite XIII 778; oras XIII 631. Emathius {Macedonicus) : labores III 400; tumultu XV 286. Emporiae Phocaicae III 369; XV 176. Enceladi spirantis rogus Aetne XIV 579. Engyon, Siciliae oppidum, lapidosi arui XIV 249. Enna v. Henna.

Ennius, poeta, antiqua Messapi ab origine regis XII 393. Entella, Siciliae urhs, largo uirens Lyaeo XIV 204. Enyo saeua X 202. v. Bellona.

INDEX NOMINUM. 211

Eons (Lucifer): Eoi surgentis lucem XI 515. Eoo roseo IX 180. Eous: aequore IV 481; ala VII 636; Beli II 49; gemma XIII

365; litoribus VI 2; Memnonis III 334; ortu XV 223;

sagittis II 101; Seres XVII 595; triumphos {Domitiani de

Indis et Parthis) III 615; trophaeis (Atheniensium ex Xerxe)

XIV 282. Ephyraeus (Corinthius): alumnis XIV 52; moenia (Syracusae)

XIV 180.

Ephyre (Corinthus), XV 310. Ephyre (abl) XIV 656. [Epicydes et Hippocrates] geniti Carthagine fratres XIV 287 (cf.

Liv. XXIV 6, 2). V. Trinacrius. Epirotica signa I 627. Epirus XV 298. v. Chaonius. Thesprotius. Erebus: Erebi lacus XII 659; cauis umbris XIII 894; undas

XV 43. Erebo potenti {dat.) I 92; II 451; XIII 759. Erebo (abl) XIII 436.

Ergetium, Siciliae oppidum, XIV 250.

Erichthonius, Dardani filius, XI 294.

Eridanus, fluuius, cruentus I 132; IV 634; pater IV 691 = XII

217; ater stragibus VI 108; pater superbus aquarum Auso-

nidum IX 188. Eridani rapidas undas IV 488; aquis V

129; alta stagna V 156; gentes VIII 589; tumidissimus

accola (Celtae) XI 25; uada XI 138; stagnis XIV 189.

Eridano {dat) IV 634; sacro XII 697. Eridano {dbl)

IX 236. Erinnys, addita II 695; feralis II 609,625,693; X 417; improba

XIII 293; XIV 99. Error XIII 586. Erymanthia pestis III 38. Erythia litora {Gades) XVI 194.

Eryx, Siciliae mons, altus XIV 203. Eryce summo VI 697. [Eteoclis et Polynicis] manes XVI 546. Etmscus: colles V I; maniplos VIII 468; populo X 485; scep-

tris X 41. V. Arnus. Lydius. Maeonius. Tmolus. [Euander] v. Arcadius. Parrhasius.

Eaandrius: mater {Carmenta) XIII 816; regna {Bomana) VII 18. Euboicns: Euripi XIV 143; testudine XI 288. Euganeus {Uenetus): oris XII 216; tellure VIII 603. Eumachus, unus ex trigeminis Xanthippi filiis, IV 371, 385, 392.

V. Critias. Xanthippus. Eumenis II 569. Eumenida saeuam II 544. Eumenides IV

437. V. Furiae. Euripi Euboici unda XIV 144.

Enrope: Europes arua I 200. Europe {abl.) I 221. Kurope, nomen nauis, XIV 568.

Eurotas, fluuius, Eurotae ripis VI 312. Eurotan IV 364.

14*

212 INDEX NOMINUM.

Eurus, uentus, IV 322; nubifer X 322; XV 714; XVII 250. Euri furor improbus VI 525. Euro ocior II 173; uolucri citatior IV 6; insano saeuior VI 175; captiuo XV 80. Euri (n.pl) IX 493. Euris uelocior III 292; rapidis VIII 111.

Eurydamas, Saguntinus, II 178, 186.

Eurymedon, Saguntinus, II 637, 641. Eurymedon {voc.) 645.

Eurythas, Hispanus, XVI 473, 489, 506. 522.

FABIA gente incolumi VII 59.

Fabios ter centum VI 637; VII 39; [II 4].

Fabius, auctor gentis Fabiae. VI 634.

Fabius (Q. Maximus), cauta speculator mente futuri etc. 1 679, 686; Tirynthia proles II 3, 44, 368, 382; III 587; VI 620, 639 ; trepidis spes unica rebus VII 1 ; ultima fessis ancora

VII 24, 91; soUers cunctandi 126, 262, 305, 306, 526, 538;

VIII 2, 297; IX 53, 566; X 594, 605, 615, 640; XI 90; aeui floridior XII 482 (nisi h. l. poeta alium Fabium intel- legit), 501; XV 332; pater XVI 603, 644. Fabii magister (Minucius) XII 501. Fabio ductori VI 611; VII 114,268, 336, 398, 616, 621, 750; VIII 10, 236; X 282, 307, 515; seni XV 322; cauto XVI 673. Fabium VII 225, 379, 495, 587,734; Vin33,263. Fabio VII 214,745; VIII 277; 1X647; XVI 648. Fabios VIII 253. v. Herculeus. Tirynthius.

Fabrateria, Latii oppidum, Fabrateriae uulgus VIII 396.

Fadus, miles Bomanus, V 565.

Faesula, Etruria^ oppidum, VIII 447.

Falernus, uetus agrieola, qui a Baccho edoctus primus uitem

Falernam coluit, VII 166. Falerni uiticolae 193. Fa-

lerne 199. Falernus ager: Falerni uberis arua VII 169. Falernis prelis

VII 166; lacibus VII 211. Falisci, Etruriae ciuita^^ Faliscos, indutos gentilia lina IV

223. Aequi Falisci VIII 489. Farfarus, miles Bomanus, IV 182. Fauentia, Umbriae oppidum, VIII 696.

Faunigena: Arno (v. h. n.) V 7. Rutuli {Aborigin^s) VIII 356. Faunus, deus indiges Itdliae, IX 294. — Fauni Apenninicolae

V 626,

Feretinis {Feretinum, Latii oppidum) maniplis VIII 393. Feronia, dea Latinorum indiges, XIII 84. Fibrenus, Tyrrhenus, IV 605. Fibrenus, Latii fluuius, VIII 399. Fidena, Latii oppidum, XV 91.

Fides, priscis numen populis, at nomine solo in terris iam nota I 330; casta II 526 = VI 548; II 542; alma VI 132; diua

VI 468; sacra XIII 282; despecta ac uiolata XIII 291.

INDEX NOMINUM. 213

Fidei domus inclita {Saguntum) I 598; [II 654]; sanctae limina II 480; poenas II 651. Fidei {dat.) II 561, 664.

Fiscellua, mons Sabinus, VIII 517.

Flaminius, consul, IV 705, V 599, 639; [maximus ille Boiorum terror V650]; ingens corpore et armis VI 709; VII 230; VIII 310; IX 55, 422; XII 550; XIII 717. Flaminii caesi rorantia ora XVII 295. FlaminioVl03; acriVl23. Flaminium Vl04, 416, 608, 658; VI 113; XI 142, 212; XVII 161. Flaminio VII 34, 111; VIII 218; Flaminio sepulcro XI 190.

[Flauia gens] III 594.

Flauina, Etruriae oppidum, VIII 490.

Flauinia rura XIII 85.

Fletus XIII 582.

Fontanus, miles FregeUanus, V 540.

[Formiae], Antiphatae domus VIII 530. v. Laestrygonius.

Fors, non aequa labori II 5; VI 46; infida XV 105.

Fortuna I 8; III 93; IV 38, 67, 730, breuis magni fauoris 732; improba V 93, 265; VI 368; VII 245, 387; IX 157, 328, 364, 409; X 574; XI 39; dura 168; XII 554; XIII 265; crudelis 383; XV 640, Sidonia 736; haud uno contenta fauore XVI 29, 616. Fortunae secundis (sc. rehus) VII 99; ira IX 48. Fortunae (dat.) IV 448; VII 93; VIII 365; X 215. Fortunam VII 10; stantem super omnia tela VIII 316; XII 62. Fortuna (voc.) IV 607; IX 162. Fortuna titubante XI 4.

Foruli, uicus Sdbinus, VIII 415.

Fregellae, Latii oppidum, V 542; XII 529.

Fregenae, Etruriae oppidum, obsessae campo squalente VIII 475.

Frentanus, Samnitium ciuitas, indocilis exuere fidem XV 567. Frentanis Vlll 519.

Frusino, Hernicorum oppidum, haud imbellis a dnro aratro VIII 398; bellator XII 530.

Fucinus, lacus, IV 344.

Fulginia, Umhriae oppidum, diuitis uber campi IV 546; patulo iacens sine moenibus aruo VIII 460.

Fuluius {Q. Flaccus), consul, XI 114, XII 571, 600; uictor XIII 96, 137, 156, 187, 361; XVI 627.

Fuluius {Cn. Flaccus), praetor (cf. Liv. XXV 20, 6 sq.) XII 471; nobile nomen XVlI 304.

Fundi, Latii oppidum, VIII 529.

Furiae I 444; IX 26.5, 663; XIII 604. V. Eumenis.

Furnius, miles Eomanus, VII 619.

Furor IV 325.

GABAR, Afer, IX 387. Gabaris IX 385.

Gabinae {Gabii, Latii oppidum) lunonis tecta XII 537.

214 INDEX NOMINUM.

Gades, Hispaniae urbs, XVI 467; terrarum finis XVII 637.

Gades {acc.) III 4; Herculeas XVI 194. Gadis, hominum

finem I 141. v. Erythius. Herculeus. Gaetulia, Africae terra, III 288. Gaetulus 1) adi. aenis XVI 176: murice XVI 569. 2) subst. leuis

II 64. Gaetulis (dat.) IX 79. Gala, miles Hasdrubalis, XV 464. Galaesus, Saguntinus, I 438. Galatea, nympha XIV 226.

Galba, Etruscorum dux, X 194, 403. Galbam rectorem nomine

magno VIII 469. Galli = Gallorum populi IV 216; populis XV 553; manes VIII

642; pauor XV 736. Gallis {ahl) I 625. v. Brennus.

Geltae. Bhodanus. Gallia fera I 656. Gallica rura IV 644. v Bebrycius.

Ganges, fluuius, XII 460. Gangen VIII 408; XIII 765. Gangetica pubes III 612. [Ganymedes] XV 425. Garadus, miles Hannibalis, VII 601. Garamantis: gemma XV 676; pinu XIV 498. Garamanticus : accola I 414; Hammon V 357; monstrata V 363;

pubes IV 445; signa I 142; tela VII 628; uates XIV 440. Garamas, Libyca gens, IV 452; V 194; VI 676, 705; VIII 267;

IX 222; X 304; atrox XII 749; notus sacro Hammoni XVII

634. Garamantis Hiarbae proles {Asbyte) II 68. Gara-

manta saeuum atque aequantera ritus ferarum XI 182.

Garamantes III 313; XIII 479. Garamantum harenis

III 648; aestiferis campis XVII 447. Garamantas anhe- lantis III 10; remotos XVI 630.

Garamus, miles Hannibalis, II 110.

Gargana cacumina IX 34.

Garganus, Apuliae mons, celsus VIII 223,629; IX 212; XIII 59.

Gargani uertice VII 366; arua caedibus feruentia IX 483;

campum XVII 600. Gargano {abl.) IV 561. Garganus, equus Scipionis (1), IV 266. Gargenus, Boiorum rex, V 137, Gaulum, insula^ XIV 274. Gaurus, Campaniae mons, VIII 532. Gauri cacumina Nysaea

laeto palmite frondentia XII 160. Gela, SiciUae urbs, ab amne tfahens nomen XIV 218. Gelesta, Maurus, X 85.

Germanicus {Domitianus), Germanice III 607. Geryones, monstrum immane tricorporis irae XIII 201. Gery-

onae tricorporis arua longa {Hispania) III 422. Geryone

extincto I 277.

INDEX NOMINUM. 215

Gestar, senator Garthaginiensis , II 327.

Gestar, miles Hannihalis, 1) IV 627. 2) XII 262.

Getae, Thraciae gens, II 75.

Geticus: antris VIII 514; Boreas IV 244; furores XI 475; niues XVII 488; tellus I 324.

Gigantes, armati VI 181. Gigantum umbrae XIII 590; mole XVII 649.

Gisgo, miles Hannibdlis, II 111.

Gisgo, pater HasdrubaJis, Gisgone satus XVI 675.

Glagns, Hispanus, XVI 561.

Gloria XV 98.

Gorgo: Gorgonis ora III 314. Gorgona IX 462. Gorgone X 174. V. Medusa.

Gorgoneus: alas XIV 576; furores X 435; ore IX 442; uultu IV 234. V. Medusaeus.

Gortyna, Cretae urbs, II 101.

Gortynius: aduena {Mopsus v. h. n.) II 148; harundo V 447; tela 11 90.

GraccM VII 106. Gracchorum proles IV 495. Gracchis {abl) IV 515.

Gracchus i. e. Tib. Sempronius Longus (poetae errore), Gracchi feruida consulta VII 34. Graccho comitante IV 699 {cf. IV 495, 515.)

Gracchus {Tib. Sempronius), consul, XII 63, 76, 477, 549; XIII 717; XVII 299. Gracchum XVII 161.

Gradiuuicolam Tudertem IV 222.

Gradiuus {Mars) 1 433; IX 457; atrox IX 486; furens 527, 533; XI 399; XII 329, 716. Gradiui turbine XI 101; honorem XIII 365; sorte creatos XIII 532. Gradiuo XI 581; XII 222; calido XV 337, 492; XVII 483. Gradiuum trucem III 702; IV 419, 460; IX 290; X 550. Gradiue IV 201; VI 340; X 527. Gradiuo plenus X 14; meliore XV 16.

Chraecia maior XI 21.

Oraius: 1) adi. aequore {Cannensi) VIII 257; calliditas XIV 338; colonis XII 358; Diomede IX 63; ductor (Xanthippus) VI 327; manus XII 49; munimina XII 41; [oras XV 316; Parthenope {Neapolis) VIII 533; periuria XVII 425; pha- lanx XVII 418; pontus I 289; res IV 358; Saguntos III 178; turmas XIV 127; urbes XII 69. 2) subst. Graius I 378; Archimedes XIV 301, 662. Graiorum uulgus XV 177. Graium nomine III 366. Grais XV 168, 309.

Orauii, Hispaniae gens, Grauios I 235; III 366.

Grauiscae, Etruriae oppidum, ueteres VIII 473.

Grosphus, dux Siculu^, XIV 211.

Gyas, Saguntinus, Gyan I 439.

216 INDEX NOMINUM.

HADRANUM, Siciliae oppidum, XIV 250.

Hadria, Piceni oppidum, humectata Uomano VIII 438.

Hadriacus: fluctus XI 509; harena X 214: portus I 54: Sasonis

VII 480. Haemonio Borea X 11.

Haemus, Thraciae mons, III 495; Mauortius XI 464. Halaesa, Siciliae oppidum, XIV 218.

Halaesus, Argolicus, conditor Alsi, urbis Etruriae, VIII 474. Hamilcar, pater Hannibalis, dextra spectatus 1 77, 100; II 429;

V 566, 575, 598; VI 689; [fraudum genitor XIII 738]; bello numerandus XV 747. Hamilcaris umbris I 398; umbra XIII 732. Hamilcare antiquo III 254; magno generatus (Hannibal) XI 371; IV 542; satus XVI 675; cretus XVII 444.

Hammon, deus Libycus, corniger Ilt 10; Garamanticus V 357;

patrius flexis per tempora cornibus IX 298; XIV 438.

Hammonis comitem {Synhalum) V 365; Libyci certissima

proles {Alexander M.) XIII 768; fatidicis harenis XV 672.

Hammoni sacro XVII 634. Hammona XV 688. Ham-

mon (i'oc.)XIV459. Hammonegenitus {Hiarbasv.h.n.)Ubd. Hammon, nomen nauis, corniger XIV 572. Hammon = Libys VI 676; saeuus XII 749. Hampsagoras, princeps Sardiniae, XII 345 {Hampsicora Liv.

XXIII 32, 10). Hampsicus, miles Hannibalis^ VII 671. Hannibal: belliger I 39; haustus medullis I 346; ore ferens

iramque minasque II 209; aequatus superis IV 810; arduus

VI 61; cruentus X 266; Libyae decus, haud uUi supera- bilis armis XI 604; Martius ille XV 408; geminus {cum Hasdrubale fratre) XV 516; subitum Carthaginis fulmen XV 664 eic. Hannibalis prolem IV 771 etc. Hannibali I 79 etc. Hannibalem I 184; lumen alumnae Libyae IX 533 etc. Hannibal {voc.) Latiae lacriraabile nomen IV 730 etc. V. Afer. Agenoreus. Barcaeus. Belides. Elissaeus. Libya. Libys. Libycus. Nomas. Poenus. Punicus. Sidonius. Tyrius.

Hannon, senator CaHhaginiensis, aduersarius Hannibalis, II 277;

serus uates 285, 326, 360, 376; IV 771; VIU 22; XI 554.

Hannonis ora XI 643. Hannoni XVII 196. Hannon

{voc.) XVII 200. Hannon, Poenorum dux, XVI 29, 72, 674; XVII 631. Harpe, comes Asbytes, Nasamonias II 117. Harpe, equa, XVI 365. Hasdrubal, gener Hamilcaris, Hasdrubali I 144. Hasdru-

bale V 596. Hasdrubal, frater Hannibalis, XIII 682; fratris spirans ingentia

INDEX NOMINUM. 217

facta XV 412, 693. Hasdrubalis strage VII 486; spo-

lium XV 492, Hasdrubali XV 593. Hasdrubalem

adesum cladibus XIII 680; XV 582, 601; XVII 462. Has-

drubal (yoc.) XVII 261. Hasdrubal, Gisgonis fiUvs, socer Syphacis, XVI 108, 167, 182,

460; XVII 148. Hasdrubalis proles {filia) XVII 72;

repidi fuga XVII 175. Hasdrubalem XVI 79. Has-

druhal {voc.) XVI 212. v. Gisgo. Hebrus, Thraciae fluuius, III 620; XI 477. Hebrum II 75;

gelidum XVII 487. Hectore magno XIII 800.

Hectoreus : Acestae {v. h. n.) XIV 206 ; gentis (Romanae) II 343. [Helena] v. Leda. Helicon, Boeotiae mons^ Heliconis numina XIV 1. Helicona

XII 412; XIV 30. Hellespontus Leandrius VIII 621. Helorus, Siciliae oppidum, undae clamosus XIV 269. Helymus Troianus XIV 46. Henna, Siciliae oppidum, XIV 238. . Hennaeus: Cerere I 214; cohors V 489; diuae I 93; XIII 431;

oris XIV 50, uallis II 304; uirgine VII 689; XIV 245. Herbesos, Siciliae oppidum, XIV 264. Hercules: Herculis magni uestigia III 514; Libyci generoso

sanguine XII 360. Hercule tritas uias II 356. [Nemeae

pacator II 483.] v. Alcides. Alcmena. Amphitryoniades.

Tirynthius. Herculeus: arae II 237; arce {Sagunti) IV 72; Baulos XII 156;

Calpen V 396; Calpes X 174; colles I 585; columnis I 142;

columnas XIV 147; XV 643; decoris XI 136; exuuias II

191; famam III 263; freto I 199; Gades XVI 194; iter XII

118; labor I 369; laboris IV 4; laudibus XVII 638; metis

IX 185; XVI 149; mole XII 143; muri (Sagunti) I 273;

muris IV 224; nepotes {Fabios) VI 636; numinis VII 50;

penates VII 44; pharetram XII 433; plantae XV 505; rogi

VI 453; uoce III 436. Herdonia, Hirpini oppidum, obscura VIII 667. Herius, Teatinus, XVII 452, 470. Herminius, miles Bomanus, V 580. Hermus, Lydiae fluuius, Hermi harenis I 159. Hernicus: saxa IV 226; VIII 391; turma X 313. Hersilia, Sabina, uxor Bomuli, Hersiliam thalamos Martigenae

Quirini XIH 812. [Hesiodus] v. Aonius. Ascraeus. Hesperia: Hesperiae antiquae laborum decua I 4; tumulus

{Cannae) I 60. Hesperiam II 344; XV 309. Hesperia

{abl) IV 816.

218 INDEX NOMINUM.

Hesperides, nytnphae, malorum aureorum custodes, Hesperidum

litore I 431; dono II 78; lucis III 283; domus IV 636. Hesperius: axe I 130; XVI 291; cladibus VII 15; gurgite XV

250; latus III 703; litore XVI 693; orbe XVI 660; telius

XVII 220. Hesperos, stella, XI 268. Hesperus XII 647. Hesperos, Gaditanus, XVI 465, 491, 520. Hesperon 504, 511. Hiarbas, procus Didonis, despectus taedae VIII 54. Hiarbas, Foenus, I 417.

Hiarbas, pater Ashytes, Hammone genitus II 58. Hiber omnis I 656; IV 470; XVI 306; leuis IV 549. Hiberiacis terris XIII 510. Hiberis = Hiberia IV 59. Hiberus, Hispaniae fluuius, 1 480; II 449; non mitis XVII 641.

Hiberi uetiti nomen V 161; ripas VII 110; XVI 633.

Hiberum I 643; XI 144. Hibero crudo VIII 323; diti

IX 195.

Hiberus 1) adi. acies XVI 459; alitibus II 269; armenti XII 119; XIII 846; bellator I 190; campis II 185; XV 399; indigenas XVI 31; litora XVI 216; Martem XV 2; moris

X 229; nymphis I 156; orae XVII 636; parma XV 479; populos III 101; populi XV 268; tellure XIII 471; telluris

XV 642; XVI 90; terrae I 287; X 219; XVI 245; terra 111 176; XIII 382; XV 414, 792; XVI 24; terras XV 153;

XVI 657; terris XI 609 ^ XV 194; uulgus I 145. 2) subst. Hibero armifero XIII 507. Hiberi Martis amantes XVI 106. Hiberis III 340. Hiberos III 418; XII 378. Hi- beris II 50; III 224; XV 206. v. Hispanus.

Hiberus, miles Hannibalis, I 387, 392, 394.

Hiberus, Hispanus, XVI 354, 381, 420.

Hiempsal, Nasamon^ I 408.

Hiems XII 3.

Hieron, Syracusarum rex, mitis XIV 80, 653; [fidus Sicala re-

gnator ab Aetna VIII 614; V 490]. [Hieronymus, Syracusarum rex] XIV 85 sq. v. Trinacrius. Himera, Siciliae fluuius, XIV 233. Himilco, Poenus, XIV 394, 431, 451, 561. Hipparis, Siciliae fluuius, Hipparim XIV 230. Hippo, Numidiae urbs, antiquis dilectus regibus III 259. [Hippocrates] v. Epicydes. Hirpinus v. Irpinus. Hispal, Hispaniae urbs, celebre Oceano atque alternis aestibus

III 392. Hispania XIII 695 V. Atlantiacus. Baetis. Geryones. Hesperia.

Hesperius. Hiberis. Hiberiacus. Hiberus. Pyrene. Tagus.

Tartessiacus. Tartessius.

INDEX NOMINUM. 219

Hispanus: cohortes I 220; XIII 681; gente I 629. v. Baeticola.

Baetigena. Hiber. Hiherus. Hispania. Hispellatem Metaurum IV 187. Hispellum, Umbriae oppidum, VIII 457.

Hister, fluuius, Histri binominis ripas 1326. Histrum III 617. [Homerus] XIII 788 sq. v. Maeonius. Smyrnaeus. Honor XV 98.

[Horatius Cocles] XIII 726. v. Coclcs. Hostus, Saguntinus, I 437.

Hostus, Sardus, Hampsagorae fiUus, XII 347, 377, 403. Ho s t o 413. Hybla, Siciliae oppidum, XIV 200, Hyblaeo nectare XIV 26. Hyempsa, miles Garthaginiensis. XVI 461. Hymenaeus 1) adi. Tyrios XVII 79. 2) subst. Hymenaeus

XIV 241. Hymenaeo primo III 64; lasciuo V 22. Hymettos Cecropius II 218." Hymetton XIV 199. Hyperionia lampade XV 214. Hypsa, Siciliae fluuius, sonorus XIV 227. Hyrcani XIII 474. Hyrcana tigride V 281.

lACCHUS: laccho {dat.) XII 526. lacche VII 187.

laniculum X 488.

lanitor {Girherus), insomnis lacrimosae aulae II 552; Stygius

III 36. lanus XII 718. lapetum fumantem XII 149.

lapyx, Baedali filius, lapygis agros {Apuliam) IX 185. lapyx {adi. = Apulus): alumno IX 170; campum I 51; III 707;

VIII 37; campo XI 11; equo IV 555. lapygios agros VIII 223. larbas v. Hiarhas. Icarium mare IV 245.

Icarus, Mopsi Saguntini filius, II 133. Icare II 142. Ichnusa {Sardinia), prius Grais memorata colonis XII 358. Ida, Phrygiae mons, Iden VII 465. Ida Phrygia {ahl.) VII 437. Idaeus {Troianus, Bomanus): generis III 207; iuga XVII 22;

nomina XII 155; sanguis I 126; Idaeos Xanthum Simoen-

taque XIII 72. Idalius {Idalia, Gypri oppidum): sagitta V 19. Idmon, Nasamonius, VII 609. Idumaeas palmas VII 456. v. Idyme. Idus, milcs Hannibalis, II 164. Idyme, Syriae pars, Idymen palmiferam III 600. lertes, Poenus, altus V 259. lertae {dat.) X 299. letas, Siciliae oppidum, celsus XIV 271.

220 INDEX NOMINUM.

Iguuium, Umhriae oppidum, infestum olim nebulis umentibus

VIII 549. Ilerda, Hispaniae urbs, III 369. Ilerdae bellacis proles XVI

475. V. Sicoris. Ilerdes, Hispanus, XVI 566, 571.] Ilertes, Afrorum dux, III 255. Ilia {Bhea Siluia) XII 543. Iliacus: aras (Eomae) XIII 620; cuspidis V 596; exitium XVII

229; flammas V 82; hospite {Aeneas) VIII 50; malis X434;

maros {Bomae) X 386; muris XII 515; nurus (Romana) III

151; origine XII 344; penatis XIII 53; Phoebade {Cassan-

dra) XV 282; procellis VI 106; Quirini XIII 266. Ilion XIII 43. Illyricus: litus XV 294; tyranno {Demetrio Phario) X 609.

V. Taulentius. IUyris ora VIII 290. Ilua, insula, VIII 615. Ilus, Troianus, XI 295. Imilce, uxor Hannibalis, Cirrhaei sanguis Castalii III 97, 106;

IV 775, 806. Inachius: armis {Argiuis) XV 278; iuuencae X 347; uirum

{Zacynthum v. h. n.) I 287. Inarime, insula, ardentem sortita Typhoea VIII 541; XII 148. Indibilis, Hispanus, XVI 564. Indus 1) adi. litore VII 477. 2) subst. Indos VIII 408; XV

79. Indis {abl.) odoratis XVII 647. Infamia XV 97. Insidiae XIII 583. lo, nomen nauis, XIV 517. lolaus, amicus Herculis, XII 364. lonius: mare XV 157; profundo XI 22; XIV 73. Irarum exercitus IV 437. Iris: Irim IX 471, 629, 551. Irpina pubes VIII 569.

Irpini, Samnitium ciuitas, gens uana indocilisque quieti XI 11. Irpinus, miles Bomanus, IV 595, Isalcas, Cinyphius, V 289, 296.

Isthmiacus {Syracusanus) : colonis XIV 341; tectis XIV 642. Isthmos: Isthmon XV 155. Isthmo Sisyphio {abl) XIV 51. Italia: Italiae fatis XV 781. Italiam I 344, 485; III 212;

VIII 268; XII 372; XIV 77; XV 474; ardentem XVI 619;

XVII 234. Italia {abl.) XIV 195. v. Ausonia. Hesperia.

Dardania. Italidum nympharum VII 429. Italus 1) adi. bella XII 410; XIII 885; colonis IX 76; ditione

XVII 405; ductore XII 290; ductorem XIV 363; finibus

INDEX NOMINUM. 221

IV 122; gentis VI 130; gens XIII 658, 742; hostem IV 759; origo V 563; oris VIII 183; pubes VI 242; IX 571 regnis VI 696; regna XIII 654; res XVI 632; ruinae V 329 sanguine XII 17; XV 518; spolia XV 674; taxus XIII 210 tellure VII 475; XVE 213; tellus VIII 353, 574; XI 502

XVI 616; XVII 614; terra XVII 163, 465; uirtus VI 14 uiscera VII 489. 2) subst Itali IV 315; VII 149, 681 IX 490; XIII 253; XIV 622. Ttalum fines I 70; ductores IV 504; res VI 104; pugnas VIII 202; globos IX 503, spes X 309; gens X 492; XV 394; malis XI 26; lux (Scipio 3) XIII 707; pubes XV 711. Italis I 379; III 400; IV 721; XII 623; XIII 674. Italos XIV 108, 441.

Ithacae portus XV 303.

Ithacesia sedes Bai VIII 639.

Ithacus {TJlixes) II 183. Ithaci torum II 180. Ithacum corde

aequantem Peleia facta XIII 803. Ithaco {dbl.) XIII 48. Ithemon, Autololum moderator V 546. luba, miles Hannihdlis, II 160. Iugurtha, miles Hannibalis, II 166. lulus, Aeneae filius, luli lacrimantis genibus VIII 74; fnlgentis

sideream effigiem VIII 91; mitis dilectum caput VIII 107.

lulo {ahl.) sacro VIII 71; magno XI 179; auo {y. Gaesar)

XIII 863. lulis {dat) sacris III 596. luno: 1 26, 63, 138, 647; II 533, IV 725; V 207; Sarrana

{Punica) VI 468; Cannarum praescia VIII 27: Saturnia IX

296, 635; X 47; XII 201, 704; Sospita XIII 364; supplex

XVII 367, 370; conterrita 522, 667, 579; regina 598; tur- bata 604. lunonis precibus IV 674 = IX 494; Gabinae

XII 637; Auernae {Proserpinae) coniux XIII 601; insidias

XIII 618; curis XVII 667. lunoni II 694; VII 77; XVII 633. lunonem aegram curis XII 691. lunone VII 467; IX 626. V. lupiter. Saturnia.

lunonius: anguis VI 184; iussa X 370; sedes {Lanuuium) VIII 360.

lupiter III 630; [diuum genitor V 70; VI 618]; V 385; VI 600; mitis VII 240; IX 308, 642; X 362; XI 380; XII 606, 635, 666, 691, 721; XIII 612; XV 364; sator aeui aeterni XVI 665; XVII 370; [Omnipotens XVII 385]; XVII 478. louis summum culmen III 510; uoces III 647; cornigeri regna III 667; dona III 677; ales IV 113; armiger IV 126 = XIII 841; proles {Scipio) IV 476; cura VI 695; tecta VIII 342 templis Vni 645; regna immania IX 637; coniux X 83 magni armiger X 108; irarum X 338; ales fulua XII 66 irati pectora XII 619; uultus XII 643; inuicti fulmina XII 672; Tarpeii triumphum XII 743; furto XIII 616; imperio XIII 631; gremio XV 120; cineri XV 804; armigerae uo- lucres XVII 63; Tarpeio telo XVII 267. loui 1 9; Stygio

222 INDEX NOMINUM.

I 386. Tartareo II 674; III 676; V168; VI 620,648; nigro VIII 116, 264; X 68, 166; XII 151, 333, 340; XIV 569; XVII 174. louem bellantem I 137; torquentem tela I 253, 417; proauum II 66, 115,484; summum 535; VI 693; VIII 296; [superum regem IX 470]; X 345; XI 291; XIII 642; cornigerum XVI 261; Tarpeium XVI 261, 623; XVII 226. lupiter (VOC.) II 26; VIII 666; [pater X 432]; XVII 608. loue non aequo II 364 = XII 21; VI 642; XI 84, 179; XIII 326. V. Omnipotens. Pater. Tarpeius. Tonans.

KABTHALO v. Carthalo.

LABAEUS, miks Gallus, IV 232.

Labici, Latii ciuitas, habiles ad aratra VIII 366.

Labici arua XII 534.

Labicus, miles Bomanus, V 565.

Labienus, Gingulanus, X 32, 37. Labienum 34.

Lacon 1) adi. uenator {canis) III 295. 2) suhst. Laconi claro

VII 666. Lacona (Xanthippum) parentem IV 361. La-

cone (Xanthippo) conducto II 305; Lacone gemino (Castor

et Pollux) XIV 207. Laconum densa nubes VI 336. La-

conas VI 345. Ladmus, Poenus, I 397. Laelius, Scipionis amicus et legatus, XV 217, 258, 274; XVI

576, 683; XVII 433. Laeli (voc), magnum Dardaniae de-

cus XV 453. Laenas, miles Romanus, XV 447. Laertae nepoti (Telegono) VII 693. Laertius: pocula XV 431; regna I 290; XV 303. Laestrygone diro XIV 126.

Laestrygonius : recessus VII 410; rupes VII 276. Laeuinus, miles JRomanus, V 644. Laeuinus, Priuernas, centurio Bomanus, VI 42. Lageus: amnis (Nilus) I 196; ratis X 321. Lagi flumina (Nilus) XVII 591. Lampon, equus Callaicus, XVI 334, 392. Lamus, Laestrygo, uetus rex Caietae^ VIII 629. Lamus, Ilerdensis, XVI 476. Lanuuium, Latii oppidum, lunonia sedes VIII 361; Lanuuio

(ahl.) XIII 364. Laomedonteus (Laomedon, Troianorum rex): flammae I 643;

Mineruae XIII 66; pastor (Pam) VII 437; telluris VIII 172;

urbis (Bomae) XVII 4. Laomedontiadum urbi (Romae) X 629. Larinas [Larinum, Frentanorum urhs) 1) adi. Larinatia signa Xlt

174. 2) suhst. Larinas, accola superi ponti XV 666. La-

rinatfim dextris VIII 402.

INDEX NOMINUM. 223

Larns, miles Gdllus, IV 234.

Larus, Cantdber, XVI 47.

Lateranus, miles Bomanus, V 229, 251.J

Latinus, miles Eomanus, XV 447.

Latinus, uetus Latinorum rex, Latini regna I 40; III 223, 644.

Latinus 1) adi. populis V 59; rectore (Scipio 3) XVII 634. sanguine VI 603. 2) subst. Latini VI 641; XI 78. La- tinis (dat.) VII 21; XIII 745, 810; XVI 250, 564; XVII 282. Latinos VI 489, 693; VII 694; VIII 33.

Latium, VI 594; XI 566; XVI 695. Latii fluxas res VII 17; cruorem VII 204. Latio (dat.) I 42; II 379; III 588; IV 729; VI 339; VIII 234; X 48, 429; XIII 616; XV 393, 640, 733; XVI 214; XVII 191, 353, 394, 515. Latium III 700; VIII 252, 651; X 267; XIII 655; XIV 257; XVI 11, 680. Latio III 591; turbato monstris IX 1; X 656; toto XIII 741; XVI 688.

Latius 1) adi. amicitiae XVII 74; arma I 567; catena VIII 276; classes I 603; cruorem VIII 7; cruore XVII 436; decus XIII 821; ductor IX 437; XV 443; XVI 139; XVII 83; effigiem XVII 524; fasces VI 444; XIV 112; fastis XVI 131; finis IV 76; focos VI 470; habenae XIII 34; honores

VIII 43; iuuenem {Scipio 3) XVI 190; Laelius XVII 432; leges XV 383; Lyaeo III 370; manus IV 502; miles IV 512; X 388; XV 481; milite V 120; XIV 393; modis XII 412; nomine XVI 306; nurus VII 74; opes XV 320; oras V 10; pubem III 175; puppe XVII 8; rebus XIII 869; rector {Marcellus) XII 199; {Scipio 3) XVI 40, 76; ruinas VIII 676; Telluris XV 546; terra VIII 70; terrae XVII 168; turmae XII 293; uiros XIV 618; uitis VI 43; XII 394, 466; uoces

IX 79. 2) subst. Latios XVI 280.

Latonia {Diana) XV 777. Latonia {voc.) XIII 137; uirgo XII713.

Latronius, classiarius Bomanus, XIV 534.

Laudes XV 98.

Lauinia, Latini filia, suspecta VIU 176; XIII 806.

Lauinius: Pergama {Lauinium) XIII 64; regna X 438; sceptra I 44. V. Troia.

Laurens, Campanus, XIII 195.

Laurens 1) adi. aruis XIII 60; bella III 83; VIII 598; colono XII 706; domo VIII 358; larem I 659; luco XIII 65; no- mina I 669; oras I 605; VIII 68; ora XV 415; populis IX 648; populi honores XVI 255; populos XVI 678; praeda XVII 281; puellarum X 494; regna XIII 747; signa XIV 257; XVI 151; stagnis VIII 28; tellus IX 203. 2) subst. Laurentum decus IV 221. Laurentibus {dat.) I 110; XVII 62.

Laurus, miles Bomanus, 1) IV 176, 177. 2) IV 343.

224 INDEX NOMINUM.

Laus, miles Bruttius, XVII 441.

Leandrius Hellespontus VIII 621.

Leda XIII 633. Ledae nomen {Helena) XIII 44.

Ledaeus: Amyclis II 434; Castoris XIII 804; fratres XV 83; Xanthippo IV 356.

Lentulus, senator Bomanus, I 676.

Lentulus, miles Bomanus, V 231, 253; X 261, 291. Lentule X 290.

Leontinos campos XIV 125.

Leponticus, miles Gallus, IV 235.

Leptis, Africae urhs, Sarrana III 256.

Lernae undis VI 182.

Lernaeus: hydra III 32; monstra II 158.

Lethaeus: latices XIII 555; uirga X 356.

Lethe, inferorum fluuius, Lethes infernae obliuia I 236. [XVI 476].

Lethes, Hispaniae fluuius, XVI 476; [I 235].

Leucatae uada XV 302.

Leucosiae scopulis VIII 578.

Liber (Bacchus) XV 80; XVII 647.

Libo, miles Bomanus, V 411.

Liburna agilis XIII 240.

Libya: Libyae populis U 50; fluitantia membra II 310; con- cilio II 330 ; clades II 358 ; gremio II 674 ; rector (Hannibal) III 173; XI 210; rectorem X 251; ductor IV 39, 529; V 345, 532, 555; VII 20, 305; XII 196, 420; ductorem VIII 661; XI 435; ductores XV 186; subactae fata IV 130; ducem IV 423; IX 272; XII 275; stragem V 89; cinerem

VII 493; res laetas XI 23; terris XI 587; XVI 681; terras XVI 611; decus XI 603; oras XIV 560; oris XVI 627; nomen XVI 660; regaator {Syphax) XVII 173. Libyae (dat.) II 388; VI 516; VII 13, 63; XV 194; XVII 336. Libyam III 316, 563; VII 432; VIII 673; XI 2; XII 335;

XIII 613; XIV 74; XVI 27, 153, 160, 596, 639. Libya

XIV 651; XVI 219.

Libye, subdita Cancro I 194; III 226. Libyes orae I 23; parte

VIII 650. Libyen I 623; III 324, 682.

Libycus: 1) adi. anguibus VI 243; aras III 651; carinae XIV 438; castris II 527; catenis VII 32; coeptis I 35; cohortis XIII 103; cornua IV 650; ducis XII 11; XVII 523; ductoris XII 269; XV 471, 484; XVI 209; ferarum IX 674; finibus VI 141; frenos X 480; Hammonis XIII 768; harenae XV 450; Herculis XII 359; laurum IX 646; leonem {Hannibal) VII 401; litoribus VI 673; IX 197; lymphis IX 297; monstri X 167; murice VIII 437; naualibus XIV 386; nisu IX 317; oris 1X67; XI 377; XIII 481; XIV 289; XVH 402; praeside

INDEX NOMINUM. 225

{Hanmbal) XV 362; pubem X 92; rectoris XI 320; XV 331; (regi) XV 423; res I 478; taedis X 441; telluris III 40; X 124; terras IV 799; XI 484; XVII 543; turmae II 348; tyranni (HannibaT) V 203. 2) subst. Libycis (dat.) XVII 62. Libys 1) adi. bellator V 250; ductor IX 181. 2) subst. Libys

I 657; asper IV 469; V 193, 217, 320 (Mago)] 639; VI 695 ; IX 580; XIV 562; XV 539; XVI 106, 289; (Hannibal): VII 132, 241, 526; improbus VIII 319; IX 244, 640; X 472, 576; XII 189, 478, 644; XIII 94; XV 349; XVII 472. Libyes I 189; VI 485, 500; X 247. Libyas discinctos

II 56; VI 454; VIII 270. Libyes (voc.) III 701. LibyssTis: belua III 459; coniux IV 376; exuuiae XVI 556; faci-

bus VI 712; gentis VIII 205; turba I 247. Ligaunus, miles Gdllus, IV 206. Liger, uates liomanus, IV 120. Ligures: Ligurum horrentes coni I 628; pubes XIV 37; litora

XV 166. Ligns (Ligur) pernix VIII 605. Ligus, miles Bomanus, IV 591. Lilaetis, classiarius Poenus, XIV 489. Lilybaeon nobile XIV 75. Lindus, Ehodi urbs, III 364. Lipare, insula, XIV 56.

Liris, Latii fluuius, Liris aquis IV 348. Lirim VIII 399. Liternum, Gampaniae urbs, stagnis palustre VIII 531. Literni

stagnosi templum domosque VI 654. Literna palus VII 278.

Liuius (M. Salinator) XV 593, 648, 659, 725. Liuor XIII 584.

Lixus, miles Hannibalis, II 112. Lixus, fluuius et urbs Mauretaniae, III 258; V 400. Locri XI 20. [Lotopbagi] III 310 sq.

Lucanus: finibus XV 544; gentis XII 477; iugis VIII 569. Lucas boues (elephantos) IX 672. Lucas, Cristae (v. h. n.) filius, Lucam X 139. Lucifer VII 639. v. Eous. Cythereius. Lucretia inclita leti XIII 822. Lucrina Dione XIV 410. Lucrinus, Campaniae lacus, Lucrino XII 116. Luctus II 549; edax XIII 681. Luna III 59 ; Lunae orbes III 67. Luna, Etruriae urbs, insignis portu VIII 480. Lusitanus 1) adi. manus V 335. 2) subst. Lusitanum remotis

extractum lustris III 354. SllilUS Italicus. II. 15

226 INDEX NOMINUM.

Lutatius {G. Catulus) VI 687; inclHus ille aequoreis uictor annis

XIII 731. Luxus XV 96.

Lyaeus {Bacchus)\ Lyaei latices VI 138; sucis VII 169; munera VII 748; mensis VII F 376; dona XIII 416. Lyaeo {dat.) Latio III 370; patri Vll 201; XI 406. Lyaeum VII 172. Lyaeo arcano III 395; XI 302; fuso per membra XIII 273;

XIV 204; XVI 308.

Lycchaeus, classiarius Bomanus, XIV 434.

Lycios arcus VIII 494.

Lycormas, Saguntinus, II 644. Lycorma {voc.) II 637, 643.

Lycurgi ritus IV 364.

Lycus, Saguntinus, II 177.

Lydius {Etruscus)\ bella XIII 828; castra X 484; genitor {Tyr-

rhenus) V 9; ora IX 190; stagna {Thrasymennus) I 157;

XI 139; XIII 8. Lydorum populos {Etrmci) IV 719. Lygdus, Saguntinus, I 438.

MACES, Libyae gens, multus V 194; IX 222. Macen Ciny- phium II 60. Maca hoste IX 89. Macae Cinyphii III 275; IX 11; XV 670.

Macetes {Macedones), Macetum bella XIII 878; domos XIV 5; carinis XV 287; turmas XVII 414; primi XVII 632. v. Ema- thius. PcUaeus. Phlegraeus.

Macies, malis comes addita morbis XIII 681.

Maeandrus, Cariae fluuius, VII 139.

Maecenas, Eiruscus, X 40.

Maenala, Arcadiae mons, XIII 346; XV 771.

Maenas, Baccha, nocturna III 395. Maenade armata III 102.

Maeonidum tellus {Etruria) VI 607.

Maeonius: aequore {campo Etrusco) V 329; coIoeos IV 721; fluctus {Thrasymennus) XII 17; lacus XV 35; gentis VIII 483; linguae {Honieri) IV 525; ora VII 139; ope X 485; pubem V 10; terra X40; uadum {Paciolus, Lydiac fluuius) I 157.

Maeror II 550; pastus Fletu XIII 582.

Magios Tiburtes, olim celeberrima nomina bello IV 187.

Mago, frater Hannihalis, fratrem spirat in armis III 240; IV 311, 562; V 369, 531; asper VI 61; VII 328; IX 229; X 374, 387; ferox XI 373, 498, 533; XVI 26, 674. Magonis ante oculosV288. Magonem XI484, 600. Mago (t;oc.) IV 823. Magone XVI 166.

Mahalces, miles Hannibalis, Mahalcen VII 599.

Maharbal, dux Poenorum, IV 562.

Mamercus, miles Momanus, V 333.

INDEX NOMINUM. 227

Mancimis, Sulmonensis, Satrici filrus, IX 13, 71. Manciniar- mis 86; corpus 94; dolor 257. Mancine 112.

Mandonius dux Hispanus, III 376.

Mantua VIII 592; Musarum domus 593; XVII 427.

Marathonius hostis (Athenienses) XIV 650.

Maraxes, Poenorum dux, VII 324.

Marcellus {M. Claudius), tertia qui tulerit sublimis opima To- nanti I 133; gratus mihi (loui) opimis III 587; XI 99;

XII 166, 179, 198, 256; XIV 113, 179, 626; XV 347, 353; [Carthaginis horror XV 340]. Marcelli pugnacis opima XVII 299. Marcello (dat.) XII 420; XV 346. Marcel- lum loui spolia alta ferentem VIII 255; XII 279; XIV 339; XV 336, 393. Marcello XIV 605; XV 548. [Marcelli filius XV 354 sq.].

Marcia, uxor Reguli, VI 403, 576.

Marcius, dux Romanus, XIII 700.

Marius, miles Romanus, IX 401.

Marius, amicus Scipionis, XIII 231.

Marius consul XIII 853.

Marmaricus: alnmno XI 182; nubem VII 84; populis III 687;

signis IT 57; uires VIII 216. Marmarides 1) adi. Othrys V 437. Sciron XIV 482. Marmaridae

Cothonis II 165, 2) subst. Marraarides, immanior artus

IX 222. Marmaridae, medicum uulgus III 300. Mar- maridum phalangem V 184; manus VII 629.

Maro, miles Romanus, XV 448.

Marrucinus: domus XVII 453; gens XV 566; pubes VIII 519. Marrus, cuius de nomine dictum est Marruuium, VIII 505. Marruuium, caput Marsorum, ueteris celebratum nomine Marri

VIII 505. Mars 1) det4S: Martis nostri (= Carthaginiensis) numina 1 118;

nostri (= Romani) aemula facta XIII 463; fauore V 228;

decori XII 278. Marti VI 665; VIII 253; Tyrio XI 24;

XIII 508; XV 265; XVII 147. Martem I 680; IX 468, 522, 525, 552; X 618. Mars genitor (voc.) X 553. 2) = bel- lum I 8, 116, 160 et saepissime.

Marsica pubes VIII 495.

Marsus 1) adi. cohortes X 315; milite IX 269. 2) subst. Marsos

TV 220. Marsya VIII 503.

Martigena: populi XII 582; Quirini XIII 811; uulgo XVI 532. Martius: ardor X 217; clamor V 171; facta XIII 707; frons

VIII 559; Hannibal XV 407; lupus VII 717; membra V 278;

ora XVII 646; plebes VIII 269; sonipes I 222; tela

IV 505; uexilla XV 261; uirgo (Amazones) VIII 429; Umber

X 312.

15*

228 INDEX NOMINUM.

Marus, Beguli egues ueteranus, VI 74, 98, 136, 261, 431, 551,

575. Marum 679. Mare 426. Masinissa, Numidarum rex, nomen superbum XVI 117; feruidus

ingenii et feruidus aeui XVII 413. Mai^inissa («;oc.)XVI168.

V. Nomas. Massageten parentem III 360. Massica iuga VII 166. Massicus, mons, VII 207, 263. Massicus, miles Homanus, IV 346. Massilia XV 169 (v. Phocais). Massylia signa XVl 183. Massylus 1) adi. acies IX 223; arma XVII 61; dux (Syphax)

XVII 110; ensis V 413; feram XII 276; gentis II 108;

VIII 99; gentes XVI 262; oris XVI 170; rector XVII 128; regis XVI 234, 447; uates I 101; H 298. 2) suhst. Mas- sylus (Syphax) XVI 268. Massyli III 282. Massylum alis IV 610.

Masulis, PoenuSj 1 406.

Matri Caelicolum magnae VIII 416. v. Gybele.

Mauors {Mars) II 365; subitus IV 11, 430, 459, 472, 477; V203;

IX 290, 439, 447, 465; XIII 379; rapidus XIV 132; laetus XVI 24; laetus caede XVII 488. Mauortis insani opus VI 6; campo XIII 660. Mauors = bellum V 468, 530, 609 et sa£pius.

Mauortius: facta I 55; Haemus XI 464; pectora XV 4.

Maurus 1) adi. Gelestae X 85; iaculo III 339; pastor XVII 89; Sacen II 161; Tunger VII 682; uenator X 126. 2) subst. Maurus pernix IV 376, 549; VI 676; VII 703; adustus corpora VIII 267; atrox IX 222; X 304; exultare leuis nu- dato corpore X 604. Mauri soror borrida II 439. Mau- rum IX 673. Mauro volucri XV 413. Mauri incocti cor- pora XVII 632.

Maurusius: harundo X 401; pestis IX 620; praeda XVI 663; pubes XI 412; taxus IV 667; tela XIII 146.

Mazaeus, miles Hannibalis, IV 627.

Mazara, Siciliae oppidum^ XIV 273.

Medusae Phorcynidos antra II 69. Medusae stirpe X 177. V. Gorgo.

Medusaeis chelydris III 316. v. Gorgoneus.

Megaera, fu/ria^ III 37, numquam laeta XIII 432; atra XIII 575 ; feta furore XIII 592; 611.

Melite, insula, superba tela lanigera XIV 261.

Memnon, Aurorae fiUus, Eous III 334.

Memphis Nilotica XI 430.

Memphitide tela XIV 660.

Menaeis {Menae, Siciliae oppidum) uiris XIV 266.

INDEX NOMINUM. 229

Meninge {Africae insula) Neritia III 318.

[Mercurius] Cyllenes almae gelidis antris editus III 203. 'v. CyU

Meroe, coniux Mo^jsi Cretensis, II 104.

Messapus, uetus Calahriae rex, XII 393.

Messena incumbens freto XIV 194. v. Zancle.

Metabus, miles Bomanus, IV 337, 340.

Metaurus, miles JRomanus, Metaurum Hispellatem IV 187.

Metaurus, fluuius, VII 486 ; contorquens undas per saxa VIII 449.

Metauri {montis) regione XV 555. Metellus, miles Eomanus, VII 618. Metellus, auctor consilii patriae deserendae, X 420. Metelli

faciem X 47; scelerata culpa XII 305. Metellum X 61.

Metelle X 441. Methymna, LesM urhs, ferox VII 211. Metiscus, Saguntinus, I 437. Metus IV 325. Meuanas LJarenus IV 544.

Meuania, Umbriae urhs, VI 647; laetis pratis VIII 456. Micipsa, miles Hannihdlis, II 160, Milichus, uetus Eispaniae rex, III 104. MUo, Lanuuinus, XIII 300, 365. Mimas, loniae promunturium, Mimanti III 494, Mimas, gigas, Tellnris alumnus IV 276. Mimanta saeuum

XII 147. Mincius, miles Bomanus, IX 627. Minerua: Mineruae Laomedonteae XIII 55. Mineruam Troia-

nam XIII 78. Minerua {ahl.) XIV 479. v. Pallas. Tri-

ionia. Uirgo. Minoius: tela II 107; turba XIV 43. Minos, Cretensium rex, VIII 470; XIV 40. v. LHctaeus. Minucius, magister equitum, Minuci uecordia VII 523. Minuci

{voc.) VII 386; IX 564. Misenus, Campaniae promunturium et urhs, VIII 538. Mise-

num seruantem Idaea sepulcro nomina XII 166. Molossus custos {canis) II 689. Monaesus, miles Hannihalis, VII 604, Monoeci saxa nebulosa {Liguriae promunturium) I 586. Mopsus, Cretensis, 11 89, 95, 138. v. Gortynius. Morgentia, Sieiliae oppidum, XIV 265. Morinus, tuhicen Eannihalis, VII 605. Morinus, miles Gallus, XV 723. Mors lurida XIII 560. Mosa, miles Gallus, XV 727. Mucius {Scaeuola v. h. n.) VIII 386. VLxdciUr {Uulcanus) IV 668; XII 141; XIV 55, 460, 666; XVII 102.

230 INDEX NOMINUM.

Munda, Hispaniae y/rbs, Emathios Italis paritui-a labores III 400. Murranus, iniles Bomanus, 1) IV 629, 632. 2) V 172, 461. Murrus, Saguntinus, insignis Rutulo de sanguine I 377, 479,

482, 499, 504. Murri tumulum II 670. Murro I 467.

Murrum II 663. Murre II 670. Murro II 666. Murrus, miles HasdrubaUs, XV 467. Musa: Musae (dat.) III 619. Musa {voc.) I 3; VII 217. Musae

Sicelides XIV 467. Musarum domus {Mantua) VIII 693.

Musis XII 31. iVIusas XII 219; XIII 789. Musae V 420;

[deae IX 340]. Musis XIV 28. v. Aonis. Helicon. Mutina, Galliae cisalpinae urbs, VIII 691. Mutyce, Siciliae oppidum, XIV 268. Mycenaeus rector (Agamemnon) XV 277. Mycene: Mycenen Agamemnoniam I 27. Mycenae {nom.)

magnae VIII 620. Myconus, miles HasdrubaliSj XV 447. Mygdoniam loton VIII 504. Mylae, Siciliae castellum, XIV 202. Myrice nympha III 103.

NABIS, sacerdos Ammonis, XV 672.

Nais: Naides V 21. Naiadum sororum famulum VI 289;

turba XV 772. Nar, Sabinorum fluuiuSj albescentibus undis in Thybrim pro-

perans VIII 451. Naris, miles Hannibalis, Narin VII 698. Narnia, Umbriae oppidum, duro monti recumbens VIII 458. Nasamon 1) adi. bellator IX 221; Hiempsal I 408; Nasamona

Tyren VI 44. 2) subst. Nasamon II 62; aequoreus III 320.

Nasamones XIII 481. Nasamonum sedibus XVII 246.

Nasamonas XI 180. Nasamoniacos triumphos XVI 630. Nasamonias Harpe II 117. Nasamonius Idmon VII 609. Nasidius, Hispanus, XV 460. Natura XI 187; XV 76. Naulocha, Siciliae oppidum, XIV 264. Nealces, Poenorum dux, IX 226, 268, 363. Nealcae tela 392.

Nealcen incestum XV 448. [Neapolis] v. Parthenope. Pheretiadae. Nebrissa, Hispaniae urbs, III 393. Nebrodes, mons Siculus, XIV 236. Neleia mella XV 466. Nemeae pacator {Hercules) II 483. Nepesina {Nepete, Etruriae urbs) cohors VHI 489. Neptunioolae Telonis XIV 443.

INDEX NOMINUM. 231

Neptanins: caerula XVI 37; freta III 50; regna XIV 363. Neptunns III 412; VII 255; [domitor tumidi maris IX 291;]

XII 575; XVII 236. Neptuno (dat) XV 253. [diue tri-

dcntipotens XV 159.] Nereia turba VII 416.

Nereis XIV571. Nereida XIV222. Nereidum chorus III 413. Nereus, deus marinus, II 49; IV 298; XIV 18; spumeus 414;

XV 240; XVII 624. Neritius: Meninge III 318; prole {Saguntinis) II 317. Neritos, insula, Neriton bcopulosis aruis XV 305. Nerius, miles Romanus, V 260. Nero (C Claudius) VIII 413; XII 483; erepto Marcello maxima

Romae spes XV 548, 592, 652; saeuus 779, 794, 813. Ne-

rouem XV 578. Nero {voe.) XII 173. v. Amyclaeus.

Clamus. Nestoris ueneranda ora XIII 801. v. Pylius. Nessus, nomen nauis, Nessum turrigerum XIV 500. Netum, Siciliae oppidum, XIV 268. Nilotica Memphis XI 430. NUus XVI 36. Nili accola IX 224. Nilo {dat.) III 265. Nilo

sacro {abl.) XIII 766. v. Lageus. Niphates, pars Tauri montis, Niphaten XIII 765. Nola, Campaniae urhs, Poeno non peruia VIII 534; XII 162.

Nolam Chalcidicam XII 161. Nola {abl.) XII 481. Nolana moenia XII 293. Nomas, Libyae gens, VI 705; X 304; XVII 65. Nomados

dextra II 186. Nomades VI 675; turba uolucris XV 368 ;

XVII 633. Nomadum furibunda cohors II 264; tyranno

{Battus) VIII 56; tyranno {Hannibal) XI 31; uolucrem ma-

num IX 275; turmas XII 562; rector {Masinissa) XVI 116;

ductor XVI 154. Nomadas V 194. Norbanus, miles Mantuanus, XVII 426. Notus, uentus, XII 617, 661; XVI 97; XVII 274. Noto {abl.)

I 288; XIV 12, 422, 623; XVII 210, 255. Noti {pl.) 1X493. Nox XV 284; atra XV 542, 602. Noctem XV 562. Nuba 1) adi. Nubae ]jopuli dux {Bagrada) VII 664. 2) subst.

Nubae exusti III 269. Nuceria, Campaniae oppidum, VIII 532; XII 424. Nucrae, Samnitium oppidum, VIII 564,

Numana, Piceni oppidum, Numanae scopulosa rura VIII 431. Numicius, Latii fluuius, VIII 190. Numici stagna arcana I 666;

fonte VIII 358. Numicus, paruo descendens fonte VIII 179. Numidae, gens inscia freni I 215. Numidis {abl.) IX 242. Numitor, Campanus, XIII 194, 212. Nursia, Sabinorum urbs, babitata pruinis VIII 417. Nympha V 19; VIII 227 {voc). Nymphae hilares VIII 182.

232 INDEX NOMINUM.

Nympharum chorus IV 691. Nymphas VI 171 etc. V. Nais. Nereis. Nysaeus: cacumina {Gauri) XII 160; palmite VII 198: thyrsis III 393.

OCEANUS III 62; pater V 395; XIV 349; XVI 37. Oceani

gentes II 396 ; unda VII 639 ; litora XVII 145 ; caput X VIT 244.

Oceanum VII 109; XIII 564. Oceano III 392; XII 247. Ocni prisca domus {Bononia) VIII 699. Ocres, miles JRomanuSj X 32.

Odrysius: Boreas VII 670; tellure IV 431; telluris XIII 441. Oea, Africae urhs, III 267. Oeagrios neruos V 463. Oebalios nepotes {Tarentinos) XII 461.

Oeneus: domus {Tyde) III 367; domos XV 308; stirpe XIII 31. Oenotri VIII 46. Oenotrius: arua XVI 686; bella II 67; finibus XIII 61 ; iura I 2;

oris VIII 220; pubes XII 587, 660; tecta XIII 713; tellus

XV 622; XVII 433; terris IX 473. Oete, mons, III 43. Oeta {abl) VI 452. Oiliades {Aiax) XIV 479. Olpaea litora XV 300. Olympus XI 518. Olympi regnator X 360; serenati facies

XII 666. Olympum III 671; celsum XI 467. Olympo

alto IV 417; IX 661; XI 267; obscuro XVI 38. Omnipotens VII 372. Opiter, miles Bomanus, X 33. Orestes, dux Sarmaticus, XV 313. Orfitus, miles Bomanus, V 166. Oricos, Epiri urbs, Oricon XV 293. Orithyia, uxor Boreae, mater Calaidis, VIII 514; XII 626. Ornytos, miles Carthaginiensis, XIV 478. Orpheus XI 460. v. Thracius. Bistonius. Oeacrius. [Orsua] V. Corbis. Orthrus, biceps canis, XIII 486. Ortygie, Syracusarum insula, Arethusa XIV 616. Ortygiae

pelagus XIV 2. Oscus 1) adi. Osco ortu XIV 196. 2) subst. Osci VIII 626. : Ossa, mons, III 495. Othrys, mofis, III 495. Othrys, Afer, Marmarides V 437.

PACHYNI saxa XIV 72.

Pacis faciem VI 692.

Pactolus, Lydiae fluuius, I 234. v, Maeonius.

Pacuuius, Campanus, XI 68, 311.

INDEX NOMINUM. 233

Padus, miUs Gallus, IV 232.

Padus, fluuius, XV 35. Padi ripis IV 177. Pado (dat) IV 647. V. Eridanus. Phaeton. Phattontius.

Paeonios fontis XIV 27.

Paestum, Lucaniae urhs, VIII 578.

Pagasaea ratis {Argo) XI 469.

Palaestinae gentis tera bella III 606.

Palatia I 15; VI 632; XII 516; regi Parrhasio uocitata XII 709.

Palici, incolae Palicae, urbis Siculae, XIV 219.

Palladium IX 531; XIII 50.

Palladius: agros {Picenum) VI 648; arbor I 238; ramo III 405.

Pallas, Libycis Tritonidos edita lymphis IX 297; 442, 456, 474. Pallada VII 86. Pallade VII 456; IX 481. v. Minerua. Uirgo.

Pallor sine sanguine XIII 582.

Pan XIII 326, 327. v. Faunus.

Panchates, equus, A8turXVl348; animosus 374, 400, 441. Pan- chatem 388.

Pangaeus: Edonis IV 776; iuga XI 464; nemora II 73.

Panhormos, Siciliae op^idum, fecunda XIV 261.

Pantagias, Siciliae riuus, Pantagian gurgite parco XIV 231.

Paphos, Cypri urhs, VII 457.

Paraetonius: litore III 225; serpens XVII 449; Syrtis V 356.

Parcae IV 203. Parcarum metas V 406; auxilium VIII 6; leges IX 475 = X 644; latens fraus IX 649. Parcas V 75. V. Sorores.

[Paris] V. Laomedonteus. Fhryx.

Parnasius: Castulo III 391; responsa XII 320.

Parnasus biceps XV 311. Parnasi antris XII 337.

Parrhasio regi (Euandro) XII 710.

Parthenope (Neapolis) Graia VIII 534; XII 28.

Parthenope Achtloias XII 34.

Parthi fugientis harundine X 12.

Pasiphae, Minois uxor, illusa tauro VIII 471.

[Patauium] v. Antcnor. Troianus.

Pater {lupUer) I 537.

Patrae, Achaiae urhs, XV 310.

Paulus (I. Aemilius) III 586; VIII 284, 667; IX 38, 65, 274, 633, 639, 643; X 1, 10, 30, 43, 50, 171, 292, 515; magnum Latia inter nomina nomen XI 511; XII 239; cruentus XII 549; XIII 706, 716; XVII 264. Pauli furentis ora X 221; fata 405; lacerata cadauera 605; locum XI 93; me- morabile letum 172; ingentem umbram 346; perempti spo- lium XII 225; imago 234; ingentis ictus XVIi 297. Paulo ductori IX 135, 262, 424; X 287, 305, 558. Paulum VIII 348; IX 6; X 83, 223, 263, 285; XI 141, 212, XV 42;

234 INDEX NOMINUM.

XVII 161. Paale VIII 300, 306, 316; IX 26; X 63, 269,

272, 521; [decus Ausoniae X 672]; XI 626. Paulo IX 15,

21, 644; X 234. Pauor VI 557.

Pedianus, miles Bomanus, XII 212, 233, 251. Pegasus, nomen nauis, Gorgoneas ferens ad sidera alas XIV 576. Pelasgi VIII 443. Peleia facta XIII 803. Peliaca rupe XI 449. Pelignus 1) adi. domus IX 116; tecta IX 80. 2) suhst. Pelignus

acer VIII 510. Pelion, Thessaliae mons, Pelio {dbl.) III 495. v. Peliacus. Pella, Macedoniae urhs, Pellae gloria XVII 430. Pellaeus: Glytium XVII 429; ponte XIII 765; Ptolomaei sceptra

XI 381. Pelopeus: nepotis {Batti) III 252; regna XIV 72; Telgon IV 628. Pelopis sedes {PeJoponnesus) XV 306. Pelorus, Siciliae promunturium , celsus XIV 78. Peloro Tri-

uacrio IV 494. Pelorus, milcs Hannibalis, IV 167. Pelorus, equus, XVI 365, 359, 414,. 426. Pelusiacus: lino III 375; stamine III 25. Pergama III 569; eruta XII 362; Teucria XIII 37; mala 50;

Lauinia XIII 64, Pergameur.: sanguis I 47; Solimo IX 113. Perseus, louis filius, III 315. fPerseus, ultimus Macedoniae rex]. v. Acacides. Perseus, nomen nauis, XIV 516. Perusina arua VI 71. Perusinus, Cristae filius^ X 156. Petilia, Bruitiorum urbs, infelix fidei miseraeque secunda Sa-

gunto XII 432. Petraea, Siciliae oppidum, XIV 248. Phacelina sedes Thoanteaa Dianae XIV 260. Phaeacum arua XV 297. Phaeton, Apollinis filius, Phaetontis equos XI 369; XIII 458;

amnem {Padus) XVII 601. Phaetontius: amnis {Padtis) VII 149; frena X 540; ora X 110;

stagua XVII 496; ungula VII 206. Phalanteo Tarento XI 16. Phalantus, Lacedaemonius ^ Phalanti Amyclaei stirps (Zeusis)

VII 665. Phalantum IV 529. Phalante IV 533. [Phalaridis] taurus XIV 212. Phario colono I 214. Pheretiadum muros {Neapolim) XII 159. Philaeni, fratres Carthaginienses, XV 701.

INDEX NOMINUM. 235

Philippus, Macedonum rex, XV 289; XVII 420. v. Aeacidts. Phlegethon, inferorum fluuius, saeuus aquis XIII 564. Phlege- thontis undis II 610; XIII 871; gurgite XII 714; fonte

XIV 61. Phlegethonte ardenti XIII 836. Phlegraeus: SLvms (Macedonicis) IV 275; icampis 1X305; XVII 649;

sinus {prope sinum Baianum) VIII 538; uertex (Uesuuius)

VIII 655.

Phocaicus; Emporiae III 369; oris IV 52.

Phocais: balista I 335; hospita (Massilia) XV 172.

Phoebade Iliaca XV 282.

Phoebe, soror Phoebi, XVI 35. Phoeben XV 563; XVI 35.

Phoebens: ales V 78; cubilia III 411; lampade X 111; ortu

IV 113; pectoris XIII 412; Sibyllae 1X62; Soractis VII 662 ;

uatis III 99. V. Hyperionius. Phoebus: pater IV 526; IX 34; X 537; XI 267; XII 413; XIV 468.

Phoebi lampade I 193 ( pectine VIII 504; templa XII 103;

nomine XIII 400; cadeutis iuga sera XV 224; Actia templa

XV 302. Phoebo stabulanti III 399; surgenti III 481, 621; serenato V 181; VII 206; VIII 492; XII 222, 323; parenti XIII 539; XV 311. Phoebum VII 87; parentem

IX 345; XIII 789; XV 334; XVI 662. Phoebo immodico IX 225; XII 732; XIV 28.

Phoenissa 1) adi. agmina XVII 146; armalll 362; classis VII 409;

iunenta XVII 631 ; mater VII 666. 2) sabst. = Dido VIII 184.

Phoenissae moenia VI 313. Phoenissa {voc.) XI 597. Phoenix, qui longa dedit cognomina terris t 89. Phoenix {Poeniis) XVI 25. Phoenicum corda I33; ritu III 274;

tellus VII 576; bello XIII 730. v. Pygmalioneus. Pholus, Saguntinus, I 437. Phorcynidos Medusae II 59.

Phorcys, dux Hispanus, III 402; ingens X 173. Phrygius: campis VII 120; campo XV 208; colono XII 706;

Crenas VIII f.03; ensis I 91; geutem II 352; Ida VII 437;

loton XI 430; numen XIII 52; proauo IX 73; prolem XIV 45;

res XIII 748; sede XVII 3; stirpis I 514; tectis VIII 163;

uestem VIII 134. v. Mygdonius. Phryx uictor {Aeneas) XIII 64. Phrygis pastoris {Paris) VII 465.

Phrygum gens recidiua {Romani) 1 106. Phrygibus VIII241, 359. Picano summo IV 302. Picens, miles Momanus, IV 175, 176. Picentes: Picentum acies X 312; agraina V 208. Picentis

{acc.) IX 273. Picentia, Cavipaniae oppidum, VIII 578. Picenae telluris VIII 425. Picenum, Palladios agros VI 649. Picus, auctor gentis Picenae, VIII 439.

236 INDEX NOMINUM.

Pierius: lyra XI 415; Teuthras XI 482.

Pindus, mons, XII 668. Pindi celsi uertice IV 520. Pindo

{abl) IX 605. Pinna, Piceni oppidum, Pinnam uirentem VIII 517. Piraeo litore XIII 754. Pisaeo {Pisa, urhs Elidis) carcere XV 210. Piso, dux Umlrorum, VIII 463; X 250, 403. Placentia, urhs GaUiae cispadanae, VIII 591. Planctns II 550. [Pleiades] v. Atlantiades. Pleminius, miles Bomanus, XVII 458. Pleuron, Aetoliae urhs. regia XV 310.

[Pluto] rex opertus XIII 430. v. Dis. Jupiter. Stygius. Tartareus. Podaetus, Siculus, Podaetum Aeoliden XIV 492. Poenae II 551; XIV 99. Poenarum omnis imago XIII 604. Poenicus v. Punicus. Poenus 1) adi. ducis V 152; ductoris VI 671; Marte V11I579;

rectoris XV 261; uelamine VI 407; uigilem armenti IT 442.

2) subst. Poenum fugientem XV 630. Poene fallax

{Aradus v. Ji. n.) I 384. Poeni, gens laeta saeuis I 269,

252 etc. Poenorum 116 ctc. Poenum II 204. Poenis

I 295; infidis VI 64; trucibus X 453 etc. Poenos II230 etc.

— Poenus = Hannibal I 515; II 25 et saepifisime. Poeni

uictoria II 565 etc. Poeno II 509; rumpenti foedera XI 5;

calenti XIII 34 e<c. Poenum III 591 e^c. PoenelV 122 etc.

V. Agenoreus. Agenoridae. Cadmeus. Carthago. Elissaeus.

Marmaricus. Pygmalioneus. Phoenix. Phoenissa. Sarra-

nus. Tyrius. Pollentia, Liguriae urbs, fasci ferax uilli VIII 597. PoUux, Castoris frater, IX 295 ; XIII 805. v. Gastor. Polydamanteis armi.s XII 212. v. Pedianus. Polyphemus, cyclops, XIV 223; XV 429. Polyphemus, miles Carthaginiensis, XIV 527. [Pompeius] MagDus XIII 862.

Pomponia, Scipionis (5) mater, fecunda louis furto XIII 615. Pomptini campi VIII 379. Pontus {terra) XIII 477.

Porsena, Clusinorum rcx, VIII 389, 478; X 483, 601. v. Lydius. Praeneste, Latii oppidum, sacris dicatum Fortunae iugis VIII 365.

Praeneste sacro IX 404. Praetutia pubes, laeta laboris XV 568. Priamidae XIII 68. Priuernatum maniplis VIII 393.

Priuernum, Latii oppidum, Priuerno ab alto VI 43. Procliyte, Campaniae insula, VIII 540; saeuum sortita Mimanta

XII 147.

INDEX NOMINUM. 237

Propontis XIV 145.

Proserpina XIII 546. v. Auernus. luno. Hennaeus.

Proteus VII 420. Protea XI 447.

Prusiacas oras XIII 888.

Ptolomaei (Philopatoris) Pellaea sceptra XI 381.

Publicola (P. Ualerms Flaccus cf. Liv. XXI 6, 8) II 8.

Punicus: agmina X 507; arma X 419; bella I 621; VI 65; car-

cer VI 437; castra 11 652, 661; VII 12, 522; IX 527; X 189;

XIV 107; corda XII 737; ensis II 567; ignis I 602; regiia

IV 801; sigua XV 325; spicula VII 485. [Puteoli] V. Dicarcheus.

Pygmalion, frater Didonis, Pygmaliona VIII 64. Pygmalioneus : gentem {Carthaginienses) VI 532; terris {Phoe-

nicia) I 21. Pylius: rector {Nestor) VII 597; senectae XV 456. Pyrenaei montis cacumina III 415. v. Fyrene. Pyrene, Behrycis regis fllia, Pyrenen III 425, 438, 439. v. Be~

irycius. Pyrene, saltus, III 417; horrida IX 230; XIV 35; XVI 278;

mater fera bellorum XVII 641. Pyrenes populi I 190;

XIII 699; iuga I 643; III 338; XI 144; niuosae celsis iugis

I 353; celsae uertice I 548; siluae XV 176; tellus XV 451;

arcem culmenque XV 478; tumalo XV 491; nemora auia

XV791;gentibusXVl246. Pyrenenniualem I487,699;IV61. Pyrrhus, Epiri rex, XIII 725; XIV 94. [Pythia] Phoebo inbrata sacerdos XII 323. Python, nauis, undiuagus XIV 572.

QUEECENS, Cristae flius, X 151.

Quirinius, miles Bomanm, IV 192.

Quirinus {Bomulus) III 627; sator IX 294; XII 718. Quirini sceptra VI 103; patris effigies VIII 646; portas X 332; sacratas sedes XI 118; Iliaci regna XIII 266; Martigenae thalamos XIII 811; armiferi gens sacra XVI 76. QuirinoXVII 651. Quirinum uestrum XV 83. Quirino Ausonio IV 813.

ftuirites capti IV 48. Qairitibus XVII 646.

EAUENNAE paludosae stagua VIII 601.

Keate, Sahinorum urhs, magnae dicatum caelicolum Matri

VIII 415. Regina litora XIII 94. Regulus, spes et fiducia gentis Herculeae II 343, 436; IV 360;

VI 88, 128; [Italae gentis lumen 130]; 267, 318, 478, 668,

675. Regule VI 62, 342, 438, 682. Eemulus, miles Romanus, IV 186. Ehadamanthus XIII 543.

238 INDEX NOMINUM.

Bhenus, fluuius, Rhenum I 594; III 599.

Ehenus, Italiae riuus, paruus VIII 599.

Ehesus, Thracum rex, Rhesi domus 11 76.

Ehodanus III 449, 464. Rhodani ripas III 446; gurgite XV

500; comas intonsa iuuentua {Galli) XV 671. Rhoda-

num I 694; ferocem IV 61. Ehodanus, miles Gallus, XV 722. Ehodope, Thraciae mons, III 494, 621; XIi 658. Rhodopes

uertice XIV 121. Rhodopen II 73. Rhodope (roc.)

damnata deis XI 476. Rhodope (abl.) IX 605. Ehodopeia spicula Xll 400. Ehoeteius 1) adi. ductor (Marcellus) XIV 487; XVII 486; lancea

XVII 196; pubes IX 621; regna VII 431. 2) subst. Rhoe-

teius II 51. Ehoeteus: fata I 115; litore VIII 618; nomine IX 72. Ehyndacus, dux Hispanus, III 388.

Eiphaea (sc. iuga) XII 7. Kiphaeum Strymona XI 459. Eoma I 5, 16, 340; Dardana IV 670; pia XI 124 etc. etc. Ro-

mae moenia I 389, 608; III 182, 509 etc. Romam I 29,

269 etc. Roma {voc.) II 32 ; VI 483 etc. v. Dardania.

Laomedonteus. Quirinus. Saturnius. Tarpeius. Tonans.

Troia. Troius. Romanus. EomuJeus. Eomanus 1) adi. agmina IV 570; bellum I 80; belli I 479; bella

II 452; cadauera I 45; castra VII 522; VIII 2; cruore XI

139; damnis III 356; duces XIV 248; ductor IX 181; foe-

dera I 447; XIV 248; iuga III 138; litore XVI 662; manus

XV 763; moenibus VIII 477; signa IV 115; tela VII 379;

turmas 11 322. 2) subst. Romane VII 95; IX 346. Ro-

manos 1114; XVII 463. v. Aeneades. Auruncus. Auso-

nius. Ausonidae. Assaracus. Dardanidae. Dardanius.

Dardanus. Daunus. Dimnius. Euandrius. Hectoreus.

Hesperius. Idneus. Iliacus. Italus. Latinus. Latius.

Laurens. Martigena. Oenotri. Oenotrius. Phryges. Phry-

gius. Quirinns. Phoetdus. Bhoeteus. Bomulus. Bomuleus.

Butulus. Saturnius. Svjcu^. Teucri, Iroianus. Troiugena.

Troius. Tyrrhenus. Uenus. Eomuleus: ducis XVll 526; iuuenis XVII 384; muros Vil 486;

muris XI 75; nepotes III 618; regno X 279; sodem VI 611;

senatum XV 1; turmis IX 524; uallo XII 606; urbis XI 583;

urbe XV 335. Eomulus V. Quirinus, Eomulus: facta XIII 793; uirtus XVI 254. Eothus, miles Hannibalis, II 165. Eubico VIII 453. Eubri ponti munera XIV 663. Eudiae, Calabriae urbs, uetustae XII 396, 397.

.iii

INDEX NOMINUM. 239

Eufrae, Campaniae oppidum, VIII 566.

Rullus, miles Bomanus, V 260.

Ruspina, Africae urbs, III 260.

Eutilus, miles Eomanus, XVII 426.

Rutulus, miles Bomanus, XV 700, 702.

Rutulus 1) adi. agrum VIII 194; agros XI 565; castris XV 328; flammis XVI 697; gentis I 658; Pholum I 437; pinu XIV 498; Saguntum IV 62; sanguine I 377; III 261. 2) suhsf. a) Ardeotes: Rutulovum nrbe II 604. b) Saguntini: E,u- tuli II 567. Rutulis I 584. Rutulos II 541. c) Bomani: Rutulo {v. Claudius) XIII 163, 171. Rutuli XV 759; XVII 125. Rutulum rector XVI 141. Rutulis 1X507; X 449. Rutulos V 403; XV 642, 737. Rutulis XI 165. d) Ahorigines: Rutuli faunigenae, sacra raanus VIII 357.

SABATIA stagna {lacus Etruriae) VIII 490.

Sabellum iaculatorem IV 221.

Sabellus, miles Bomanus, XV 687.

Sabini VIII 423; XIII 843. v. Sahus. Sancus. Spartanus. Uo-

lesus. Sabino bacifero III 596. Sabratha, Africae urhs, III 256. Sabratha, milcs chiFsiarius, XIV 437. Sabura, mtles HasdruhaUs, XV 441. Sabus, auctor nominis Suhini, VIII 422. Saces, Maurus, Sacen IT 161. Saetabis, Hispaniae urhs, telas Arabum spreuisse superba e(c.

III 373, 374; XVI 474.

Saguntinus: matre I 378; portae I 271; umbrae II 704.

Saguntos I 502, 573; II 446; Graia III 178; animosa IX 186. Sa- gunti extrema precantis imago I 631; accensae tecta 1676 tectis II 229; arce II 369; muros 394; exitium dirum 487 castae moenia III 2; fumantis arce 16; obsessae ore 66 ca8U8 564; moenibus V322; miserae poenas VII 280; captae caede IX 292; cineres XII 80. Sagunto superatae I 650, 654; II 436; miserae XII 432; XIII 675. Saguntum mi- seram II 105; luctantem fatis II 514, 641, 662; Rutulam

IV 62; passam infanda V 160; captam VI 701; XII 695; XV 409. Sagunte II 569; XVII 495. Sagunto Ausonia I 332; fumante TI 284. v. Daunius. Dulichius. Fides. Herculeus. Neritivs. Butulus. Tirynthius. Zacynthos.

Sagnntum XVII 328.

Salaminiacis trophaeis XIV 282-

Salerni tela VIIl 582.

Sallentinae cohortes VIII 573.

Same, insuJa prope CephaUeniam , Samen XV 303.

240 INDEX NOMTNUM.

Samius, Macedo, XVII 428.

Samnis 1) adi. Samnitis ursae IV 558. 2) siibst. Samnis VIII

562; belliger X 314; odium renouare ferox XI 8. Samni-

tum robore I 664; signis IX 270; superbis iussis XI 175. Sancus, auctor gentis Sahinorum, VIII 420. Sapharus, miles Hannihalis, VII 604. Sapis, fluuius GaJliae Gispadanae, VIII 448. Sardous: luctu XIV 6; recessus XII 368; terra VI 672; terras

XII 343. Sardus, Libys, XII 359. Sarmaticus: conti XV 685; muros III 384 {v. Uxama)\ Orestes

XV 313; sedibus III 617. Sarmens, miles Gallus, IV 200.

Sarnus, Gampaniae fluuius, Sarni mitis opes VIII 537. Sarranus {Tyrius, Carthaginiensis) : caede VI 662; castra XI 2;

gente I 72; luno VI 468; Leptis III 256; manus IX 319;

murice XV 205; nauita VII 432; nomen IX 202; numina

VIII 46. Sarrastes {Gampaniae) populi X 315; populos VIII 536. Sason, insvla, IX 469. Sasonis Hadriaci infaustas harenas

VII 480.

Sassina, TJinbriae oppidum, VIII 461.

Satricus, Sulmonensis, IX 68, 77, 104; Solimi genus 128. Sa-

trice 111. Saturae nebulosa palus VIII 380. Saturuia {luno) II 527; IV 709; VII 464, 511; VIII 202; IX 296;

X 433; XII 702. Saturnius: arua I 70; coniux X 337; dextera XIV 49; pubes

III 711; regna III 184; XIII 63; XVII 380; sedes IV 442. Saturnus altus VIII 440. Saturni patris casta saecula XI 458.

Saturnum XV 525. Satyrus: Satyro lasciuo III 103. Satyri leues III 394. Scaeae limina portae XIII 73. Scaeuola, dux Bomanus, VIII 384; IX 372; X 404. Scaptia pubes VIII 395. Scaurus, dux Bomanus, VIII 370. Scelerata limina portae VII 48. Scipiades 1) = Scipio {!): Scipiadae ora XVI 193; patris san-

guine XVII 315. 2) = Scipio{3): Scipiadae arma XI 362 ;

coraum XV 441. Scipiadae {dat.) IX 276, 439; XIII 231;

XV 341; XVI 33. 3) Scipiadae = Scipiones {!) et {2): ful-

mina gentis VH 107. Scipiadas sacrata nomina Marti

VIII 254; XIII 384.

Scipio (1), P. Gornelius, consul a. 218: IV 62, 230; implacabilis 624; 669, 698; VI 710; geminus {cim fratre) XV 4. v. Sci- piades.

INDEX NOMINUM. 241

[Scipio (2), Cn. Cornelius] v. Scipiades. Scipio (1).

Scipio (3), P. Cornelius, Africanus maior: IV 117; VIII 546; IX 413, 430; X 426; XIII 218, 236, 386, 449, 710, 737, 792, 831; XV 158, 492; XVI 154, 159, 223, 234, 276, 657; XVII 48, 235, 395, 402, 480, 533, 543. [uera louis proles IV 476; lux Italum XIII 707; Aeneades XIII 767; uate Tonantis XVI 144; Rutulum rector XVI 141; Latius iuuenis XVI 190; Dardanide pulcherrime XVI 191; pacator terrae Hiberae

XVI 245; Tarpei Tonantis prolem XVII 654]. v. Scipiades. Scipio (4), L. Cornelius , Barbati filius, Sardoa uictor terra

VI 671. Scipio (5), L. Cornelius, Africani maioris frater, XVI 59. Scipio (6), P. Cornelius Nasica, genitus patruo ductoris ad Africa

bella tunc lecti XVII 10. [Scipio (7), Africanus minor"] XVII 374. Sciron, Marmarides, XIV 482. Scylla V 135; XIII 440, 590.

Scyllaeus: antra II 306; canes XIV 474; litoris II 334. Scythica gente XIII 486. Sedetana cohors III 372.

Selinus, Siciliae oppidum, palma arbusta XIV 200. Selius, miles Bomanus, XVII 429. Sena, fluuius, Senonum de nomine VIII 453; XV 552. Senectus queribunda XIII 583. Senones infandi IV 160; VI 555. Senonum galeae I 624; no-

mine VIII 453; genti XI 30; milibus XII 583. Seres, primi nouo Phaetonte retecti VI 4; Eoi XVII 595. Seras

XV 79. Serranus, clarum nomen, tua, Regule, proles VI 62, 295. Ser-

ranum 575. Serrane 292. Sermlius Cn. V 98, 114; VIII 665; IX 272; optima post Paulum

pars belli X 222; XIII 718. Seruili ora suffixa ueruto

XVII 308.

Setia, Latii oppidum, ipsius menais seposta Lyaei VIII 377

colle uitifero X 33. Sibylla, uates Cumaea, XIII 621, 724. Sibyllae Phoebeae dicta

IX 62; sacra XIII 411; castae imago 444; umbra 488

fatidicae prisca oracula XVII 2, v. Triuia. Sicania IV 502. Sicaniae freta 11 334. Sicania {all.) XIV 237

V. Hennaeus. Scyllaeus. Trinacria. Triquetrus. Sicanius: gurgite I 35; muro III 243; ora XIII 739; portus XIV4

transtra XIV 492. Sicanus: gens XIV 258; leuitate XIV 291; pubes X 313; rebus

XIV 110; socio VIII 356; tellus XVI 216; uomere XIV 34

urbe XV 356. Siccha, Poenus, IX 385, 388.

Siiiius iTALictrs. n. 16

242 INDEX NOMINUM.

Sicelides musae XIV 467.

Sicoris, legatus Saguntinus, I 633.

Sicoris, Ilerdensis, XVI 475.

Siculus, Ligurum ductor, XIV 37.

Siculus 1) adi. Aetna VIII 614; aruis 11 429; litoris XIV 2; Mauorte XIV 154; oras X 655; oris XIV 44, 98; ora XIV 178; pontus I 62; subteminis XV 433; terris V 566; terra XVII 48; tyranni I 662. 2) subst. Siculorum diuos XIV 294. V. Aeolius. Aetnaeus. Hennaeus.

Sidicinus: arua XII 524; bella XI 176; cobors V 551; miles

VIII 511.

Sidon, uris, Cadmea XIV 579. Sidone Tyria VII 634; VIII 436. Sidonis = Anna, Bidonis soror, naufraga VIII 70; 199. Sido-

nida 193. Sidonius: 1) adi. aciem IX 540; aggere IX 97; amnem IV 648;

arcis XI 595; ardore IV 268; ariete XVI 696; auos III 708;

Barce IV 356; cassis XVI 461; carcer VI 343; classis

XIV 354; Crantor XIV ,517; cuspis V 474; Dido XV 746;

domos XV 38; duces I 10; ducem X 301; XV 390; ductor

I 297; ni 406; IV 325; Y 2 et saepius; ensem IX 427; flammae I 131; fortuna XV 737; furores XVII 347; gentis

II 656; VIII 212; XV 524; bostis XIII 714; iugum XVI 647; iuuenis XI 135; XII 693; litora VI 370; maniplis III 241; matres II 571; VI 411; miles X 36; XI 281 ; XVII 212; nautis III 665; nomine XVII 369; pubes XI 298; pubis XI 355; puer XVI 677; pugnae necisque XI 309; rectorem XIII 614; sponsa V 290; tecta I 444; VI 85; tela XII 377; trophaeis VI 109; uictor XIV 96; uirgo XIII 620; uulnera

IX 104; Elissae uultus XIV 573. 2) subst. Sidonius (Hasdrubal) XV 800. Sidonii {Hannibalis) VII 98. Si- doniis IX 161. Sidonios XIV 269, 271.

Sigeos: auis I 665; colono IX 203.

Signia, Latii oppidum, spumans immiti musto VIII 378.

Silanus, dux JRomanus, XII 483.

Silarus, Lucaniae fluuius, VIII 580.

Silarus, miles Bruttius, XVII 438.

Simbruuium, Latii regio, Simbruuio gelido VIII 369.

Simois, Troadis fluuius, Simoentos undas XV 59; XVI 370.

Simoenta Idaeum Xm 72. Sinuessa, Latii oppidum, tepens VIII 527. Sipus, Apuliae wrbs maritima, VIII 633. Siren XIV 473. Sirenum una (Parthenope) XII 34. Siren, nomen nauis, pennata XIV 567.

Sirius, sidus, I 256; XIV 621; letiferos accendens ignes XVI 99. Sisyphio Isthmo XIV 51. Smymaeis (Homeri) plectris VIII 594.

INDEX NOMINUM. 243

Solimos (Sulmo) IX 75,

Solimus 1) fiUus Satrici IX 72, 91. 2) Phryx, comes Aeneae,

atauus Satrici IX 75. Solimi genua IX 128. Solimo

Pergameo IX 113. Somnus IV 89; comes Baccho additus VII 204. Somnnm re-

gnantem tenebris X341. Somne X 345. [Sophonisbe, Hasdrubalis filia] XVII 71. Sopor X 370.

Sora, UoJscorum oppidum, Sorae iuuentus VIII 394. Soracte, Etruriae mons, sacrum Phoebo VIII 492. Soractis

Phoebei honor VII 662. Soracte satum Aequanum V 175. Sorores durae I 281; XIII 74; improperae III 96. Sororum

fila XVII 361. V. Parca. Spartam IV 365. Spartanus: catenis IV 359; cohors II 433; latratibus I 421; pro-

paga (Uolesi) II 8. v. Therapnaeus. Sphinx XIII 589.

Stabiae, Campaniae urhs, XIV 409. Sthenius, miles Bomanus, IV 343. Strymona Riphaeum XI 459. Stygius: aestus VI 219; XIV 450; antro XIII 423; aras IV 786;

caligine VII 690; color XII 244; feruor X 161; flagello

II 616; flatus XII 137; formidinis XIII 522; frigore V 628;

lanitor III 35; loui I 386; nemus VI 146; nocti V 242;

nocte VI 33; odore XIV 587; palude XV 36; penatis VI 488;

rector XIV 242; regno XIII 553; religione XII 124; sede

XIV 162; tabo XIII 294; tenebrae VII 724; tenebras XIII

625, 713; uates II 427; uestis I 94; umbra V 597; IX 45;

XIII 784; urabras V 617; undae II 706; undas XV 43. Styx XIII 570. Stygislacus III 601. Styga VII 586; XII 120;

XIV 247. V. Tartareus.

Sucro, Hispaniae urhs et fluuius, III 372.

Suessa, Uolscorum oppidum, detrita bellis VIIl 398.

Sueuo crine V 134.

SuUa, dictator, XIII 855, 860.

Sulla, dux Eomanus, VIII 393.

Sulmo, Pclignorum urbs, IX 76. Sulmone gelido VIII 510;

IX 70, 111. Superbi {Tarquinii) solium X481. Superbos pulsos VIII 479. Surrentum, Campaniae oppidum, moUe Zephyro salubri V 466;

VIII 543. Sutria {Sutrinm, Etruriae wrfc.s), tecta VIII 491. Sychaeus, Bidonis maritus, I 90; VIII 123. Sychaeus, Hnsdrubalis filius, LII 246; IV 825; V 461, 468, 500.

Sychaei corpus 602. Sychaeo 518. Sychaeum 584.

Sychaee 691,

16*

244 INDEX NOMINUM.

Syllae iuuenes de Fabii exercitu VII 618.

Symaetlius, miles Hannibalis, IX 410; XIV 231.

Synhalus, clarus medicus, V 352, 363; eius proauus^b^. v. Ham-

mon. Syphax, Massylorum rex, ditissimus nec nudus uirtute XVI 171;

celsuB mente 187; 221; spes Libycis una et Laurentibus

uaus terror XVII 62; feretro residens 629. Syphacem

XVII 76, 116. Syphax uenerande sceptri XVI 248. v.

Massylus. Syracosius: arces XIV 181; busto XIV 513; camena XIV 30;

urbe XIV 289. Syracusae XIV 277. v. Arethusa. Ephyraeus. Isthmiacus. Tri-

nacrius. Syrticus, Poenus, V 243. Syrtis perfundens sidera III 652; semper naufraga XVII 634.

Syrtis uastae populator I 408 ; harenis I 644: infidae litora

II 63; Paraetoniae litora V 356. Syrtim VII 570; XVI

621; XVII 247. Syrtibus XVI 253.

TABAS, Siciliae oppidum, bellare docilis XIV 272.

Taburnus, Gampanus, XIII 195.

Tadius, miles Bomanus, IX 587.

Tagus, Hispanus, ascito cognomine auriferi fontis I 155, 164.

Tagum ore excellentem et spectatum fortibus ausis 1 152. Tagus, fluuius, I 234; auriferis harenis turbatus XVI 560. Tagi

opibus II 404; uulgum XVI 286. Tago aurifero {ahl.)

XVI 450.

Tanaquil, uxor Tarquinii Prisci^ XIII 818. Tarclion, conditor urhis Tarquiniorum, VIII 473. Tarentum, urhs: Tarentus XII 434. Tarenti Tyndarei for- tuua XV 320. Tarento Phalanteo {dat.) leuitas aniraosa

XI 16. V. Oebalius. Tarius, miles Bomanus, IV 252. Tarpeia, uirgo, XIII 843.

Tarpeius: arces III 573; arce VI 417; arcis XII 44; cacuraina XIII 1; collem VI 604; culminis III 609; culraina VI 103 incendia X 336; louis XII 743; XVII 267; louem XVI 261 iugo IV 152; moenia XIII 267; pater IV 48; rupes I 541 V 109; VIII 341, 644; rupe III 623; VI 713; rupis X 360 saxa I 117; V 82; scopulos II 33; sede IV 287; XI 78

XII 517; tectis IV 784; tecta V 635; templa VII 56; X 432

XVII 226; Tonanti IV 548; Tonantis XVII 654; uertice X 375; XII 609. — Tarpeio {dat.) V 164.

Tar^aco, Hispaniae urbs, uitifera III 369; hospita Baecho

XV 177. Tartara II 695; V 388; VI 40, 315; X 263; XIH 437, 591.

INDEX NOMINQM. 245

Tartareus: cymba V 267; diuae {Bellona) V 222; hiatus III 483;

loui II 674; labes XIV 597; portae XIII 422; torrens

{Acheron) XV 65; XVII 565; turbo VI 175; uadis IX 541;

urbis XII 133. Tartessiacns {occidentalis, Hispanus) : aequore VI 1 ; oras XVII

590; portus XVI 114. Tartessius: stagna X 537; tellus XIII 674; XV 5; XVI 647. Tartessos, Hispaniae urbs, stabulanti conscia Phoebo III 399;

V 399. Tartessos, Hispanus, XVI 465, 509. Taulantius : incola {Illyrii) XV 294, regna X 508. Tauranus, miles Romanus, V 472. Taurea, Campanus {cf. Liv. XXIII 46,12), XIII 143, 161,

170, 371. [Tauricus] v. Thoanteus. Taurinis campis III 646.

Tauromenitana sede {Tauromenium , Siciliae oppidum) XIV 256. Taurus, monSy XII 658. Tauri Cilicis saxosa cacumina XIII 882.

Tauro {dat.) III 494. Taurus, guhernator nauis Homanae, XIV 407. Taygeta, Laconiae mons, gelidos montis IV 363. Taygeta

{voc.) VI 311. Teate, Samnitium oppidum, magnum VIII 520; clarum XVII

453. Tegeatide {Arcadia) capra XIII 329. Teleboum regna {Capreae insula) VII 418. Telegonus, Ulixis et Circes fiUus, conditor Tusculi, Telegoni

muros XII 535. v. Laertes. Telesinus, Cristae filius, X 148, 152. Tellus XV 618; Oenotria XV 522. Telluris alumnus {Mimas)

IV 275; ira monstrum genitum {serpens) VI 152 {cf. Vlll);

Latiae imago XV 646. Tellurem XV 562. Telon, Teleboum rex, antiqui Telonis saxosa insula {Capreae)

Vm 541. Telon, classiarius Marcelli, Telonis Neptunicolae ora XIV 443. Temisus, Hispanus, litore ab Hesperidum I 431. Terror IV 325. Tethys, Oceani uxor, reciproca III 60; XIV 347; extrema litore

XVI 172. Tethyn extremam III 411; XVII 243. Tethye

liaeua V 395. Tetrica rupe {Sahini mons) VIII 417. Teucer, conditor Carthaginis Nouae, Teucro uetusto III 368;

XV 192. Teucer, Graecus, XVII 426. Teuori {Romani) XII 362. Teucrum murmura XIII 70; Teu-

crorum gentem et fatalia regna XVII 348. Teucris I 44;

246 INDEX NOMINUM.

III 127; VII 484; VIII 598. Teucros VIII 199; IX 530,

532; XIV 363. Teueria Pergama XIII 36. Teutalus, miles Odllus, IV 199. Tenthras, Cumaeus, XI 288, 433. Thamyris, Soguntinus, II 177. Thapsos, Siciliae uris, XIV 206. Thapsus, miles Hannihalis, 1) II 160. 2) IV 635. Thapsus, Africae urhs, uberior Rutulo nunc sanguine III 261. Thehe, Graeciae urbs, Thebes gremio III 678. Thebas 1276;

XI 443. Thelgon, Cyrenaeus, IV 628. Therapnaeus: armis XIII 43; sanguine VIII 412. Therapne, Laconicoe urhs, animosa VI 303. Thermarum litora {in Sicilia) XIV 232. Thermodon, Ponti fluuius, Amazonius VIII 430. Thermodontiaca (Amasonia) pelta II 80. Theron, Saguntinus, Herculis socerdos, II 149, 192, 207, 226.

Therona 189. v. Daunius. Theron, Hispanus, XVI 476, 500, 510. Theronis terga 619.

Therone 509. Thespiadum nepotes (Crotoniates) XI 20; agmine XII 364. Thesprotia {Epiri) arua XV 297. Thessala arma XV 278. Thetidis proles VII 120. v. Achillcs. Thoanteae Dianae IV 769; XIV 260. Thoas, comes Biomedis, Thoantis Aetoli IX 99. Thrace ultima XI 465.

Thraces equi (Diomedis, Thraciae regis) III 38. Thracius: Boreas I 587; uates (Orpheus) XII 398. v. Geticus.

Odrysius. Bhodopeius. Thrasymennus v. Trasumennus. Threicius: Calen {Campaniae urhs) XII 525. Threiciae {Ama-

zones) II 73. Thule V. ThyJe.

Thulis, miles Hannihalis, Thulin VII 602. Thuris, miles Hannihalis, Thurin VII 598. Thyhris, pater I 607; III 150; IX 207. Thybridis sceptriferi

undam VIII 367; ripas XIII 727; Tusci sonora ostiaXVII14.

Thybrim III 511; V 162; VIII 452; X 358, 497; XII 540;

XIII 828; XVI 679. V. Albula. Tiberinus. Tuscus. Tyr-

rhenus. Thyle, insuJa, Thyles incola XVII 416. Thylon III 597. Thyrmis, GalJus, XV 721. Thyrus, miJes HannihaJis, II 110. Thysdrus, miJes HasdruhaJis, XV 448.

INDEX NOMINUM. 247

Tiberino anmi VI 383.

Tiberinus, gubernator nauis JRomanae. XIV 516.

Tibur, Latii oppidum, VIII 364. Tiburis arna XII 229.

Tibwrna, uxor Murri, II 554, 566, 665.

Tiburtis Magios IV 187.

Ticinus, fluuius, IV 82; VI 107. Ticini undas IV 81; ripis

V 155; VII 31; amnem V 403; spumantis sanguine ripas VI 706; gelidas undas XVII 314. Ticine I 45. — Ticina flumina IX 432 ; fluenta XII 548.

Tifata, Campaniae mons, XII 487; XIII 219.

Timauus, Uenetorum fluuius, Timauo sacro XII 215.

Tingi, Mauretaniae urhs, Tingim III 258.

Tinia, Umbriae fluuius, Tiniae inglorius humor VIII 452.

Tirynthius 1) adi. castra (Cerretani) III 357; culmina {Sagun- tum) I 661; gens {Fabia) VII 35; heros {Fabius) VIII 217 = proles II 3; tecta {Saguntum) II 300. 2) subst. = Her- cules III 433, 496; VI 628; VII 592; tangens astra XVII 650.

Tisipbone, furia, II 614. Tisiphones pocula XIII 575. Tisi- phonen II 530.

Tisse, Siciliae oppidum, paruo nomine XIV 267.

Titan {Sol) I 209; V 57; VI 1; XII 508, 648, 681; nouus XIV 344; criniger XIV 585, 641; XV 223; oriens 248.

Titania {Luna) IX 169; X 538.

Titania bella XII 725.

Titanum cohors I 435; bello IV 435.

Tithoni roscida coniux I 576.

Tithonia coniux V 25.

[Titus] imperator, iuuenis maguo praecelleDS robore mentis m 603.

Tlepolemus, Herculis filius, III 364.

Tmolus, Lydiae mons et urbs, diues VII 210. Tmoli decus (Tyrrhenus) V 9. Tmolo missa manus (Etrusci) IV 738.

Tonans: Tonantis Tarpeia tecta V 635; crimen culpamque VI 84; summi matrona VIII 219; uultus VIII 652; sede XI 85; XII 48; irati pugna XIII 20; nate {Scipio 3) XVI 144; templa 273; Tarpei prolem {Scipio) XVII 664. Tonanti I 133; Tarpeio IV 548; X 54, 293, 319; XII 280; XV 253. Tonantem deiectum Tarpeia rupe VI 713; demigrantem Tarpeia sede XII 517; 666, 722. Tonante III 649.

Torquatus, miles Bomanus, VII 619.

Torquatus {T. Mafilius), auum fronte aequauisse seuera nobilis XI 73; senior XII 342. Torquatum XII 350, 377.

Trasumennus, Tyrrheni filius, V 8. Trasumenne V 16.

Trasumennus, numen lacus, IV 738.

Trasumennus, lacus, I 49; V 23, 253, 331. Trasumenni undas

V 72; VI 111; unda VI 663; undis XVII 164; Tusci litora

248 INDEX NOMINUM.

VI 707; XV 815; nomina VII 148; fata VIII 38. Trasu-

menne I 547; IV 703,826; V 581; VI 298; VIII 665;

XVII 496. Trasumenna uada XI 172; busta XI 345;

fluenta XIV 150. v. Lydius. Maeonius. Tuscus. Tyrrhenus. Trebia I 47; IV 573, 626, 634, 638; VI 297; VIII 668; IX 189.

Trebiae uicina IV 493; nomen IV 661; nomina VII 148;

gurgite V 128; fata VIII 38; ripas XI 140; flumine saeuo

XVII 312; paludem XVII 600. Trebiam IV 484, 601;

VI 707; VII 378; X 590; XI 345; XII 80, 285, 548; XV 815.

Trebia (voc.) IV 643; insignite trophaeis Sidoniis VI 109.

Trebia {ahl.) IV 698; XII 16. Tricastinis finibus III 466. Trinacriae {Siciliae) motu XIV 110. Trinacrius: antra XIV 55; colonos III 257; freta XIII 93; ge-

nitor {Hippocratis et Epicydis pater) XtV 290; moenia

{Syracusae) XIV 614; Peloro IV 494; rex {Hieronymus)

XV 423. Triton, Neptuni filius, XIV 373. Triton, nomen nauis, captiuus XIV 578. Tritonia (Minerua) IX 439; uirgo IX 479; XIII 57. Tritonis, Africae lacus, sacra IV 533. Tritonidos paludis

stagna alta III 322; Libycis lymphis IX 297. Tritonis, uxor Hiarbae, mater Ashytes. Tritonide nympha II 65. Triuiae {Hecates) docta comes {Sibylla) XIII 786; Triuiae immite nemus {in Latio) VIII 362. Triumphus XV 100.

Trogilos, Sicilae oppidum, perflata Austris XIV 259. Troia excisa VII 473. Troiae ruinis I 513; genetricis pignora

I 659; extremos cinere^ III 565; XVII 363; regna VII 16;

labores VIII 137 ; melioris moenia {Lauinium) XIII 61.

Troiam VIII 620; uestram {Romam) XIII 791. v. Teucrius.

Scaeus. Troianus: 1) adi. Acesta XIV 220; Acestes XIV 45; altaria I 543 ;

Caesar XIII 863; gens {Bomani) XVI 655; Helymus XIV 46;

labores XII 331; manus {Patauini) VIII 602; Mineruam

XIII 78; origine XVI 369; semiua XII 213. 2) subst.

Troianis {dat.) XIII 128. v. Priamidae. Troiugenae {Romani), Troiugenis XIV 117; XVI 658. Troiu-

genas XIII 810. Troius: arma XIII 65; exul {Aeneas) I 42; moenia {Boma) XVI

678; proles IX 348; rector {Aeneas) VIII 161. v. Darda-

nus. Laomedonteus. Phrygius. Tros, Troianus, XI 295.

Truentinas turris {Truentum, Piceni oppidum) VIII 433. Tuder, Umbriae oppidum, VI 645; haud obscura domus {Gristae)

X 95.

INDEX NOMINUM. 249

Tudertem Gradiuicolam IV 222. Tudertes haud parci Mar- tem coluisse VIII 462.

TuUia, Serui Tulli fiUa, XIII 835.

Tullius, dux Arpinatlum, VIII 404; clarum Uolscorum decus XII 176.

TuUus, miles Momanus, IV 183.

Tullus (Attius) uetus Uolscorum rex auctorque gentis Tullianae, Tullo alto VIII 405.

Tunger, Maurus, VII 682.

Tuscula moenia VII 692. v. Telegonus.

Tuscus: amnis (Thybris) VIII 362; profundi (Thrasymennus) VII 378; X 590; Thybridis XVII 14; undis XIII 6.

Tutia, Latii riuus, inglorius XIII 5.

Tyde, Hispaniae castdlum, Aetola III 367; Diomedi uago con- dita XVI 368. v. Oeneus.

Tydides XIII 48, 67; XVI 371. Tydide {voc.) XIII 58.

Tymbrenus, Saguntinus, II 633.

Tyndarei Tarenti fortuna XV 320.

Tyndaris, Siciliae urbs, gemino Lacone sese attollens XIV 208.

Typhoeus, gigas, XII 660. Typhoeo ardenti XIV 196. Ty- phoea ardentem VIII 540.

Tyres, Nasamon, Tyren VI 44.

Tyrius: 1) adi. alas IV 316; arces VI 464; astus XIV 291; Byrsa II 363; caede V 173; Carthagine III 231; Cartha- ginis XVI 211; classes VII 430; coetu XI 303; conata XII 434; corona V 200; cruorem XVI 215; dolos VII 268; domo XVI 467; domos XVI 682; ducem XV 783; dux XVII 110; ductor I 143; VIII 298; IX 634; X 170; XV 381; enses X 418; furori VI 528; gentis III 571; gentes XIII 17; genti XIV 7; hastas IX 610; hospite XIII 305; Hymenaeos XVII 79; incola XV 193; irae IV 528; VI 490; iuueni XV 732; leges XV 5; limine VI 451; manum IX 103; Marti XI 24; matres IV 778; miles VIII 13; murice XV 116; origine IX 202; ostro VIII 487; ostrum XV 25; patres

II 24; praeda XVI 300, 449; pubem XI 396; rector X 187; regi IV 131, 446; V 545; remige XVII 435; rerum IV 815; sanguine VI 300; seuatu II 330; VIII 335; Sidone VII 634; tyrannus I 239; IV 707; ueruto X 39; uulgus III 256. 2) subst. Tyrius = Hannibal XV 433. Tyrium (Tyrio- rum) atra tempestas VII 723. Tyriis I 82; II 151, 423;

III 1; IV 189; VII 246; XV 416; XVI 142. Tyrios IV 473; VI 471; VIII 175; IX 545; X 268, 476; XI 56, 156; XII 345; XVI 183. Tyriis XV 318. v. Sarranus.

Tyros laeta XIV 659. Tyron famulam I 74.

Tyrrhenus: 1) adi. caerula XV 164; fluminis XIII 66; hasta

IV 609; litora IV 295; miles XIV 149; oris VII 29; oras

250 INDEX NOMINUM.

X 500; pubes {Bomani) I 111; siluas V 621; stagna {Thra- symefinus) XII 79, 673; tubae II 19; uada XVII 601; ualles

VI 602; undas V 72. 2) subst. Tyrrhenus {Asilus) XIV 166. Tyrrhenum (= orum) ualli medio VIII 386. Tyr- rhenos VI 697.

Tyrrhenus, Thrasymenni poter, V 11. v. Lydius. Tyrrhenus, cornicen Bomanus, IV 167.

UAGA. Numidiae urbs, III 259.

TJagenni, Liguriae gens, sparsi per saxa VIII 605.

[TJaleria gens] v. tlolesus.

TJarenus, Meuanas, IV 543, 544.

Uarro, consul, VIII 244; IX 15, 249; cuncti fons mali IX 414, 645; X 56, 383; XI 511, 523. Uarronis mentem X 407. Uarroni VIII 348, 618. Uarronem furentem IX 139, 419, 639, 647; X 606, 622; XI 154. Uarro insane VIII 311, 666; IX 175, 427; X 514 {bis), 518; confuse nimis Gradini turbine XI 101. Uarrone VIII 35 (5/s); 1X632; X 65, 273.

Uasco, Hispaniae gens, insuetus galeae III 358 ; galeae contempto tegmine V 197; non tectus tempora IX 232; leuis X 16.

Ueientum populi VII 40.

Uelinus, amnis et lacus in Sdbinis, Uelino gelido IV 183.

Ueliternns, miles Eomanus, XIII 229.

Uelitrae, Latii oppidum^ incelebri ualle VIII 377.

Uenafrum, Samnii oppidum, VIII 401.

Uenetus 1) adi. gentes XII 217. 2) subst. Uenetis {abl) VIII 604. V. Euganeus.

Uenulus, miles Bomanus, IV 181.

Uenus III 567, 670; IV 676; V 204; VII 448, 462; nitenti uultu ridens VII 467; ameus IX 291; XI 410; XVII 283, 290. Ueneris foedera II 83; genti {Romani) IV 132; XII 324; nurus {Dido) VIII 143; nurus {Lauinia) XIII 809. Veneri IV 106; VII 640; XII 248. Uenerem occultam III 381;

XI 385; XV 69. Uenere IV 667. v. Cytherea. Bione. Idalius.

Uercellae VIII 697.

[Uergilius, poeta] VIII 593.

Uergilius, miles Bomanus, XVII 441.

Uerginia, uirgo, XIII 824.

Uerona, Athesi circumflua, VIII 596.

Ueshius {Uesuuius) VIII 654; XVII 593. V. Uesuuinus.

[Uespasianus] III 597.

Uesta, dea, IX 292. Uestae secreta III 666; primum honorem

VII 184; sacraria XIII 848. Uesta paupere VI 76. Uestalis focos IV 411.

Uestina iuuentus VIII 515.

INDEX NOMINUM. 251

Uesuuina iuga XII 152.

Uesulus, Cristae filius, X 145.

Uettones, Lusitaniae gens, Uettonum alas III 378; campis

XVI 365.

Uetulonia, Etruriae oppidum, quondam Maeoniae gentis decus

VIII 483. Ufens, Latii fluaius, turbidus VIII 382. Ufens, niiles Bomanus, 1) IV 337, 341. 2) IX 585. Uictoria V 227; XIV 675; XV 99, 737. Uirbius, unus ex trigeminis Aricinis, IV 380, 391. v, Alhanus.

Capys. Uirgo {Minerua) IX 460, 526. Uiriasius, Sidicinorum dux, V 551. Uiriathus, dux Hispanus, III 364, 355; regnator Hiberae magna-

nimus terrae X 219. Uirrius, Campanus, XI 65, 113, 131; altae immitis ductor Ca-

puae XII 86, 104; XIII 215, 225; perfidiae ductorque caput-

que senatus 262, 296. Uirri {voc.) XI 93. Uirtus, dea, V 126; XV 22, 40, 69, 121. Ulixen II 182. v. DuUchius. Ithacus. Laertius. Umber 1) adi. Auente VI 167; coliis VI 643; populos X 95; po-

pulo X 163; uenator (canis) nare sagax III 295. 2) suhst.

Umber Martius X312. Umbri canis uenientes montibus

VIII 447. Umbros IX 273. Uocontia rura III 467.

Uolcae, gens Gdllica, Volcarum inhospita rura III 445. Uolesus, auctor gentis Ualeriae, II 8. v. Spartanus. Uolesus, itiiles Momanus, XIII 244. Uolsca gente VI 20. Uolscorum decus {Tullius) XII 175. Uolso, Cristae filius, X 143. Uoluux, Afer, V 261. Uoluptas, dea, XV 22, 32, 95, 108, 123. Uomanus, Piceni fluuius, VIII 437. Uosegus, miles Gallus, IV 213. Utica, Africae urbs, III 241. Uulcanius: ardor IX 608; arma (AchilUs) VII 120; pestis VII 360;

XIV 423; XVII 504, 594. Uulcanus, deus, IV 694. U. = ignis: IV 681; V 513; XIV 307;

XVII 97. Uulcanum I 363. v. Mulciher. Uulturna uada XII 521.

Uulturnum, Gampaniae oppidum, fluctu sonorum VIII 628. Uulturnus, uentus, X 204. Uulturnum regnantem Aetolis in

campis IX 495, U. deus, caput flauum caligine conditus

atra IX 514. Uxama, Hispaniae oppidum^ Sarmaticos attollens muros III 384.

252 INDEX NOMINUM.

XANTHIPPUS, Lacedaemonius, Ledaeis ueniens Amyolis II 434; VI 683. [Grains ductor VI 327]. Xanthippo {dat) Ledaeo IV 357 ; IX 67. v. Amyclaeus. Lacon. Spartanus.

Xanthippus, unus ex trigeminis prioris Xanth. filiis, IV 372, 392. V. Critias. Eumachus.

Xanthus, Troadis fluuius, IdaeosXanthum Simoentaque Xin72.

[Xerxes] pharetrigeri regis clade XIV 286.

ZACYNTHOS, comes Herculis, I 275. v. Alcides. Inachius.

Zacynthos, insula, I 290. Zacyntho (abl.) II 603. v. Dulichius.

Zama, Africae urhs, III 261.

Zanclaeus: moenia XIV 48; oris XIV 113.

Zancle {Messana\ Zanclen I 662.

Zephyrus, uentus, V 504. Zephyri noua flamina XVI 364.

Zephyro {dat.) XVI 433. Zephyro {ahl) salubri V 466;

XVI 427. Zephyri lenes VI 528. Zephyris (oR) blan-

dis XII 4. Zeusis, Phalanti Lacedaemonii filius, VII 665. v. Phalantus.

^

University of Toronto Ubrary

DO NOT

REMOVE

THE

CARD

FROM

THIS

POCKET

Acme Library Card Pocket

Under Pat, "Ref. Index FHe"

Made by LIBRARY BUREAU