Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/schematismustopoOOfran
SGHEMATISHnS
9
T0P0GRAPHIC0 = H1ST0RICUS
CUSTODIAE PROVINCIALIS ET
IN
HERCEGOVINA
SUB
REGIMINE SPIRITUALI
FRATRUM MFiX: OBSERV:
PRO ArVMO DOllIIWI 1869.
.^Wm
\
^<^Hi^^y
SPAI.Atl.
TYPIS ANTONII ZANNONt
1867,
Laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in ge- neratione sua.
Eccl. U
Perdius et pernox memorias revolve, scrutare gentis tuae incunabula ! res gestas et annalium monumenta ob- serva : turpe enim est in patria sua peregrinum esse,
Cassiodorus.
ot f»*©c//ae
REVISORUM TESTIMONIA.
li^go infrascriptus legi opus, cui titulus est = Schemati- suius Topographyco = Historicus == ab Admod: Rendo; P. Petpo Baktila confectum; nihilque in eo Fidei Catholicae, aut bonis moribus contrarium deprehendi. In quorum fidem.
Datum Mostarini i2 Martii 4 867.
Fr. NlCOLAirS iSlMONOVIC
Lector Generalis Theologiae Revisor m. p.
Ex Commissione A. R. P. Custodis Provincialis Petri KoRDic perlegi Opusculum = Schematismus Topografico = Hi- storicus = compositum ab A • R • P . Petro Bakiila^ ex
Custode Provinciali; in quo nihil Fidei sanisque morum prin- cipiis conlrarium reperi ; quinimo utpote laudabili amoris patriae studio concinnatum, non modice utilitati, ac ejusdem Patriae nostrae celibritati profuturum. Idcirco quod typis mandetur dignum censeo.
Datum in SiroHibrig die 17 Martii 4 867.
Fr. Paschalis Buconjic S. Theologiae Lector Generalis m, p.
Fr. Petrus KoRDic Ordinis Min. S. P. N. Francisci, olim Concionalor, ex Magister Novilioriim ; et ad praesens Ciistos Pro- vincialis Custodiae Hercegovinae et humilis in Domino Servus.
JPfcretum
Cum opus, cui titulus = Schemalismus Topografico = Historicus etc. = et nostra commisione ab A.dinodum R Patre i»etro Baknla^ Sacrae Theologiae Lectore Generali, jam Dis- creto Custodiae, ex Custode Provinciali, et Vicario Generali Episcopali, compositum, et a duobus Theologis jussu Nostro revisum fuerit, ac in lucem edi posse recognitum; vigore praesentium Facultatem concedimus, ut, servatis de jure ser- vandis^ illud praelo committere valeat.
Datum in Conventu Ssae:
Assumptae de Sirokibrig:
Die 4 8 Martii 1867
L. ^ S. Fr. Petrus Kordic
Custos Provincialis m. p.
De Mandato Pateniitatis Sttae Ad. Bevcrendac Fr. Aloysius Rados Custodiae a Secretis m.
SANCTAM, CATHOLICAM, APOSTOLICAM ROMANAM
ECCLESIAM GLORIOSISSIME GUBERNANTE
OMNIUM FIDELIUM PATRE PIO IX: P: M:
NOSTRI TOTIUS ORDINIS GENERALl MINISTRO
DIGNISSIMO PATRE REVERENDISSIMO
RAPHAELE A PONTICULO.
PROPAGANDAE FlDEi CATHOLICAE PRAEFECTO EMINENTISSIMO ET REVERENDISSliMO DOMIiNO ALEXANDRO BARNABO'
S. R. E, C.
(Sirli Ipise(ig)ilt
llluss. et Reverendiss. Dorainus D.us FR. ANGELUS KRAGLIEVlC Episcopus Metellopolitanus, et Vicarius Apo-
stolicus in Hercegovina; natus in Cerigaj 1087 die 19
Januarii: Episcopus et Vicarius Apostolicus in Hercego-
vina denominatus 1864 die 7 Decembris: Jaderae in Dal-
malia consecratus 1865 die 23 Martii:in civitatem Mo-
star solemnem fecit ingressum 1865 die 13 Junii; quem
Deus diu servet incolumen!
A. R. P. Petrus Rakula: S. Theologiae Leclor Generalis, Ex Secretarius Custodiae, Sexeunalis ex Discre- tus Custodiae, ejusdemque ex Custos Provincialis, et Suae Domin. Illssae: Vicarius Generalis Episcopalis.
R. P. NicoLAus SiMOvic Sacrae facullatis Lector Ge- neralis, et Secretarius Curiae: Examinator.
Curia Custodialis-
A. R. P. PETRUS KORDlC L. C. Novitiorum, Normaliumque Scholarum quondam Magister, in Custodia Hercegovinae ex Commissarius Generalis Visitator; et nunc Custos Provincia- lis: electus a Deffinitorio Generali, praevia S. Sedis facultato die 20 Septembris 4865.
R. P. Andreas Saravanja L. C. Novitiorum et normalium scho- larum Magister olira, ex Secretarius Custodiae, ejusdemque Discretus.
R. P. Petrus Knezevic L. C. pluribus annis animarum Curalor, et Custodiae Discretus.
V
R. P. PfliLiPPUS CuTURA L. C, quondam Novitiorum Magister, et Juvenum Instructor, Guardianus, Parochus, et Discretus Cu" stodiae.
R. P. Antonius Duspara L. C. olim Novitiorum Magister, et Discretus Custodiae.
Praelaudati Patres aeque ac Custos per electionem Defi- nitorii Generalis, annuente S. Sede, in Discretorum gradu constituti fuere.
R. P. Aloysius Rados C. jam Novitiorum Magister, Lector Gen- lis : Philosophiae, et Secretarius Custodiae.
Aniico liectorl*
JHn hoc meo, minus polito et exiguae molis, libello
si multo pauciora quam reciprocis desideraremus animis perspexeris ; si item quaepiam vix extremis tacta digitis; alia quoque vagis, atque incertis historiologicis documen- tis niti deprehenderis, minime succenseas mihi, obsecro: etenim non est in hominis potestate, accedentibus quoque amplissimae fortunae adjunctis, pleno lubitu desideratis perfrui : et quid si adversa praemimur sorte! Imo, si in eodem hoc meo libello duas extremas hujus Provinciae partes, orientalem, nimirum, et occidentalem, vix com- memoratas, et veluti penitus neglectas dolueris; dolori tempera sapiens; etenim illarum Provinciae portionum Mis- sionarii, patrio amore, non minus quam ingenio praedi- vites, descriptionem accuratissimam aut jam pridem in lucem protulerunt, aut sane in longas moras non trahent quin proferant. Meae autem Custodiae atque Missionis topographici limites, limites quoque isto meo labori si praefixerunt, nemini istud debet concitare iras. Ast quo- que determinato, ut praefabar, et quodammodo particulari effeclo hujusce laboris scopo; non me latet sane tuam solertiam etiam istius generis libros studiosa manu vol- visse; in quibus aut nihil, aut vix -aliquid tuis amplis desideriis defuerit in meo autem consimilem si nactus non fueris sortem, causae sane erit: quod non omne so- lum ubique aeque ferax esse potest. Et ne penitus meae imbecillitati totius culpae pondus adjicias, praemonitum te volo: me nempe, in tali regione (malo omine) natum, vivere, deque tali Europae parte scriptitare, de qua e- tiam in magni subsellii virorum, castigatissimis copiosis- simisque historicis operibus vulgatis, vix aliquod frag-
^i9
mentum reperiri est. Novi, nosti plane et ipse, circa omnies res religiosas, et civiles hujusce infelicis Provinciae, teterri- mas transactorum temporum tenebras condensari. Quapro- pter mihi, meisque Consodalibus, multo serius optato pro- gnatis antiquarum rerum, et geslorum avara caritate af- flictis culpae haud reddes, nihil si magnifici proferre pos- sumus. Quid igitur ? ubi antiquis deslituimur docu-
mentis, nihil impendemus ne noslri posteri destituantur nostris ! haud sane .* nimium quippe honeslum dedecet virum illud = dolce il non far nulla = . Estque sane etiam sero satius quam ad saniora rediisse nunquam: et in ipsa mea patria, licet exiguas adhuc superstites an- tiquitatis reliquias, ne penitus deleat dies, video eas, vel maxime, meo, meorumque patriotarum patrio commen- dari amori, solicitudini, labori. Ast ne et amor, et labor in cassum abeant, popularis Traditio conquisita unicum poterit praestare juvamen. Traditionem igitur haud surda aure exceplam, in antiquiorum rerum narratione librato gressu sequemur : cumque meliora desunt, tu benevole Lector, his utere mecum.
Quae vero, hac nostra aetate, gloriose in Missione atque in Custodia consurrexerunt, in exploratis habe ho- rum memetipsum testem fuisse a visu, aut certe a non dubio auditu. Igitur recentiora quibus nitantur jam plene habes : antiquiora autem ubi narrari animadverteris, nul- hs tamen documentis consignari, istud ex popularibus lo- corum traditionibus, diligentissima Missionariorum conqui- sitione exceplum fuisse in verissimis habe.
In isto itaque meo libello, cujuscumque demum me- riti, tuo humano judicio determinandi, nihil talium est in- sertum, quod inanis romanticismi, aut poeticae confictio- nis fallaces vestes praeseferat.
Verumtamen meus, meique rudi calamo exarati li- belli scopus primarius, haud est alius, quam religiosus;
10
idcirco eumdem libellum civilia Iractantera, si etiam mi- nus foecundum videris ; neque hoc magnae mihi duces culpae ; longe quippe abest, ut ipse hac mea tenui opel- la completam hujus parlis Europae historiam vulgatam esse opiner ; cujus pariter mentis etiam te esse nuUus dubito. Sed dato quoque mea jam cana desideria tandem effectui demandatum iri, corapletamque hercegovinensis Provinciae historiara aliquera de nobis sagacioreni vulga- tam velle, iramensa quis superaret obstacuhi ? Et ne vide- ar gratis asseruisse, vel aliqua tangamus. Majoris molis volumina raagnas quoque exigunt irapensas ; et nos qui cura raiseria perpetuo luctaraur, qui vis ut raagna audea- mus ? An non hujus rei causa plures a conscriptione vo- lurainura penitus abstinent ; vel non ne etiara quaedara conscripta tineis escara parant, in tenebris, ac pulveribus dejecta ? Huic radicali malo, aliud quoque accedit haud exiguum, typorum, scilicet, defectus noslris in partibus.
Adde nos, inter turcas, et schismaticos, zingaros, haebreos comraixtini viventes integrani hujus Provinciae populationem efformare : sed illi oranes quura nulla Re- gistra habeant, aut cuni habent eadera nosraet cautissinie celent ; antiquitatura monuraenta introspicere haud per- mittant ; qua via vel aniraosissiraus corapletara historiara concinnare poterit ? Nihilosecius adhuc quidara urgent, nosque directe irapetunt, ceu rainus laboriosos, si non penitus desides ; sic illi : sed ego non absre coraraeraorabo : nos paucos nuraerosi et dispersi catholici populi duces, quotidianis laboribus saepenuraero ultra vires distentos, vix, aut ne vix nostris religiosis ofliciis satisdare posse; et raultorainus extraofficialibiis occupari. Sed esto alicui subinde quidpiara vacare teraporis, un ideo, araabo, hi- storiara texendi cujuscuraque pedi ealceus aptus erit !
Sed supersedeamus longiori enumerationi obstaculo- rum quae ubique terrarum scriplores praemunt, nos au-
41
tem penitus opprimunt ; fasque mihi sit ed/ssere, in isto nieo libello etiam si parca manu res civiles tibi conspi- ciendas exhiberi gratulatus fueris, grato, quaeso, animo easdem excipias ; et quidem eo magis quo difiSciliores fuerant porrectu. Coeterum quanlumcumque per arduas circumstantias licuit, nihil sane segniter gestum est, quo etiam in civllibus copiosior prodiisset libellus : et si e- tiamnum parvus comparet tu tua illum magna generosi- lale excipe, et magnus erit.
Interim fusis tuis praecibus ad Deum, meliorem no- bis sortem omineris, ut non modo libellos, sed magna volumina edamus ; quibus patriae necessitatibas providen- tes, tua quoque desideria penitus exsaturari valeamus, Sis sospes diu !
Daham Mostarini in Hercegovina die 13 3Iartii 1867.
P* Petriiit BakiilA Compilfitor.
I.
BREVIS DESCRIPTIO
VICARIATUS APOSTOLICI, ET CUSTODIAE PROVINCIALIS
IM HfiRCEGOVlIVA.
Nomen-
cldtioiies v^
Provin- ^Hfeut vix, aut fors nullatenus est invenire aliam
ciae. Provinciam, quae tot habuerit nomina, quot Hercego-
vinae aipingunt scriptores. Humska^ et Hlonska anti-
quissimum est ejus nomen Illyricorum historiis consi-
gnatum. Kelma^ Kelmonaj Zakiilmia, Kelmum - Ku-
duergia^ a Porfiriogenito. (Cap, 30. de Ad . Pin.) et
aliis appellata est. Sed hoc nondum satis : Dalmatiam
Superiorem (Farl. l. 4. 149.) et Ducatum S. Sabae
Hercegovinam vocatam fuisse constat, non minus quam
Dalmatiam Chrobaticam, v: Chroaticam. De omnibus
dictis nominibus nulla apud hercegovinenses memoria
manet Ducatu S. Sabae excepto. Sanctum enim Archie-
piscopum Miloseviensem (demortuum 1250, cujusque
corpus ibidem a Sinan-Pascia 1595 igni combustum fuit;
vita ejusdem Sancti Romae 1630 in Patronum Duca-
tus jam pridem deelegerat, hodieque praesertim schisma-
tlca gens pie colit. Duces itaque Ducatus S. Sabae usque
ad ultimum appellabantur. Ultimus autem Ducum Stepha-
nus, (ignoratur quibus de singularibus meritis) ab Impera-
tore Germaniae titulo Herzog donatus fuit. Titulum istum
porro teutonica lingua Ducem, Principem imperantem si-
gnari in compertis est. Igitur ab illo tempore, et ab ipsa
qualitate tituli teutonica lingua prolato; ( nempe a se-
culo XV: haec Provincia Hercegovina vocari coepiti
•cr,./.
u
Quapropter sentenlia quorumdam minus facto con- venire videtur: dum putant Steplianum familiae cogno- mine Herceg jam pridem vocatum, dum 'n Ducem con- slitueretur, toli Provinciae suum imposuisse cognomen ; quum enim evictum sit illum fuisse Ilvanic de Kozak, vel iTossa/Tj jam pridem Comitem; dictum postea etiam Ko§art6 vel Kosmric (Farl. t. 4. i89: Kacic i53.) Ubi purro sit locus iste Kozakj aud Kof^sak haud fa- cile delerminatu; turcae enim vix aliquod famosum antiquis nonien loci, antiqua in appellatione inter nos reliquerunt. Est autem una hora a Mostar in occiden- tem locus Kozica etiamnum dictus; et ab Hum supra Mostar \\x tribus quadrantibus distat; habens vel ali- qua antiquiora rudera; quem locum nalivum fuisse Stephano Herceg, ego non facile dubitarem. In hoc me eliam satis confirmat proximus Collis Hum, a quo, ut diximus, tota Provincia, et gens ejus fuit dicta Hum- ska, Hum autem insidens Mostar, suo tali nomine hodiedum a populo appellatum, ego minime dubito ipsissimum locum esse, a quo tota Pravincia denomi- nationem sortila est. In hoc enim colliculo, et suis >icinitalibus etiam hodie prostant non ignobiles reli- quiae antiquarum arcium, ad defendendam civilatem Podhum optime dispositarum.
Existit quidem in planitie Bisce (hora I : Moslar)
Humkaj sed ibidem nullis civitatis, aut fortalitiorum
existentibus signis, vix possibile ibidem fuisse aliquando
locum principalem Provinciae; maxime cum certissimis
signis constet planitiem illam Bis(5e anliquitus tolam
aquarum inundationibus patuisse; verum de his fusius,
ubi de civitate Mostar, ac Blagaj sermo accesserit.
Extensio ^» recentiores quosdam Geographos sequamur,
Topogra- Hercegovinam ex parle occidenlali non parum deccus-
phica sam arbitrabimur, (Jukic Zemljopis (3) Fezirluk Mo^
^r^^^" starski) etenim nonnisi usque ad Duvno Hercegovinae
ejug' longitudo pertingeret. Verum qualemcumque scopum
qualitas. habuerit dicta limitatio, nos nihil dubitamus ipsam plenQ
15
adversari et prioribus Hercegovinae vicissitudinibus, Duvnensem non solum, sed etiam Lienensem Distri- ctum, ultra Glamot ad Krainam usque pertingentibus comprehendentis; et non multo pridem denileationi geo- graphicae a Ciarissimo Domino Francisco Kruzic, 1861 : et a D. H. Kiepert 1853. publico judicio donatae, ma- gnique habitae, Igitur ei si mea nihil plene intersit, sive recensita decussio vocetur Hercegovinae pars in- tegrans, sive aliter nominetur; iilud suaderem ut jam fixa, vulgoque nota nomina non immutemus ; innixi forte hac insufficiente et penitus extrinseca nomini ra- tione; — quod ilia superior Hercegovinae pars Mosta- riensi gubernationi non subjaceat = Alioquin discer- ptio Provinciae a turcicis gubernatoribus, inter Bosnam et Hercegovinam nostro tempore facta; et ilia alia an- tiquior, quoad superiora Dalmatiae loca, cum Austriae Imperatore a turcis peracta, si sufficientes essent de- terminandis antiquae Hercegovinae limitibus, jam de- beremus omnibus historicis talia tractantibus contradi- cere. Et sane, si tiircarum Imperator 1831. non in- tegram Hercegovinam, (quae vel tunc ejus in manibus eral) sed ejusdem majorem partem Rizvanbegovic ces- sit, proque Veziriatu adsignavit, istud minime proreli- quium antiquae Hercegovinae partes non egisse, sequitur puta; illam portionem quam p idem in orientali ora (1788) Mahmut Pasa sibi addixit, et illam quae adhuc in Neretva, et Rama^ sub Bosnensi Gubernatore exi- stit; et in occidente Livnesem circulum constituentem. Hac in re, (quae contentiones non videtur mereri) au- diamus Const. Porf: C. 30. 33, de Ad: Im: = A Ragnsio Zachlumorum Principatus iniiium hahet ... sunt- que in Zachlumorum territorio urbes babitatae, Sta- gmmj Mokri^iCj Jasle^ Gaiiimanidj et DobriHn,
Itaque ego ab antiqua longitudinali Hercegovinae extensione haud discedens, ilium repeto a Krainaj Sco' drensem usque circulum. Abpno ad alium dictum ter- minum rectilinealis longiludrnis adjudico esse italica
i&
mlfttai^ia circa 195. Latiliido aulcm niaxima hujiis Pro- vinciae esl inter KonjiCj atque ^ebi^ina, offertque ita- lica milliaria 60.
Superficialis autem totius Provinciae extensionis S60. quadrata milliaria esse vix dubitarem. Contermi- nat autem Provincia haec ab oriente cum Serbia et Albania^ a meridie cum Cerna-gora et Dalmatia : ab occidente item cum Dalmatia et Kraina j a Septentrio- ne ubique cum Bosna.
Hercegovina autem est sub gradu astronomico lon- gitudinis orientalis intra 35: et 37. 20 latitudinis autem septentrionahs intra 43. 50. Pars contermina hujus Provinciae cum Bosna propter plures montes crudo subest chmati; pars autem meridionalis mili: et quidquid ad mare dalmaticum laboriosa potest produce- pe manus, in meridionali Hercegovina nihil minores dare posset fructus ; sed incurio gubernio, pinguissimae quo- que auri fodinae steriUtatem, pallidamque famem pa- rant
Quod autem silvas spectat, hodiedum aliquas pro- ceres arbores in paucis quibusdam montibus vix est fnvenire : maximfi in parte signanter in meridionali, salis ex longinquO; et vix ipsa vilia ligna habere possumus, quibus ignem alamus. Succensiones integra- rtttti svlvarum, ad effectum miserabilis inseminationis ' ff*umen!i; excisiones interminabiles pro parandis carbo- ivibtis, proque excoquenda calce; excisiones item in- discretissimae arborum et ramorum ad paranda culmina, tempore hiemali animalibus porrigenda ; his cum adjunxe- ri^ fabricationes permultas hoc nostro tempore efformatas, tumque interminabiles sepes ; jam habebis plenam cau- sam, cur nostri montes, collesque horrida calvitie labo- rant. Neque putes a nobis Religiosis et gubernio, et nostrae genti meliora non recordari de conservatione deque sylvarum implantatione ; sed surdis canere fru- stra est. Interim, et maxime Provincia haec ob semper majorem sylvarum defectum majoribus aestivis siccita-
4^
libus aduritur ; et borealibus ventis incessanter, et dire
flagellatur. Sed jam quae sunt provincialia transigens,
ad illam parteni, Custodiam et Vicariatum, constitu-
enlem, sermonem coarcto.
Descriptio Haec nostra Missionaria Custodia, non solum non
topogra- compleclitur integram Pro\inciam Hercegovinae; sed
V?cariV neque integrum gubernialem Districtum ejusdem, Ete-
tus nim, a parle occidentali in circulo Livno, 7 Paraeciae
Aposto- administranlur ab optime merilis meis confratribus Bo-
^ici, snensis Almae Provinciae: suntque omnes dictae Pa-
^ ^ 1. raeciaeintra actuales limites Vesiriatus Bosnensis. Verum
iu vel in hoc ipso hercegovinensis Gubernatoris circulo,
Hercego- ultra Flumen Neretva^ a Mostar versus [orientem fle-
vina. ctentem ad meridiem, 6 Parochiae a nobis haud ad-
ministrantur. Hae quippe sunt de rationibus peranti-
qui episcopalus Tribuniensis j suntque sub spirituali
directione Dignissimi Praesulis Episcopi Ragusini : ad-
ministrantur aulem a Missionariis partim nativis Praes-
byteris saecularibus, partim autem ab alienigenis Fran-
ciscanis : et numerant omnes istae Paraeciae animas
cathoiicas 9177; iUae Tcro septem in occidentali plaga
paulo ante commemoratae, animas 40,047.
Tres demum in Rama atque una in Podhum (Ne- retva) animas 7182.
Igitur ista nostra Missio incipit quodammodo a meditullio iongitudinali Hercegovinae, et suam expor- rigit extensionem versus occidentem, et civitatatem Li- vno. Flumen Nerctva fere per medietatem transversalem Hercegovinam secat ; et hoc ipsum flumen nostram a Tribuniensi Missione ceu dividit; neque nos habemus nisi paucos pagos ultra Neretva, nempe aliquos penes Mostar, et alios prope Konjic. Itaque incipiendo a Ne- retva usque ad fontem Matina voda, intra Grabovica et Livno existentem (in medio viae publicae) nostra pertingit Missio sua longitudine: et habet milliaria itahca 90 a Malovan Metcovici usque. In tota praecitata loqgitudine integram Provinciac latitudioem nostra servat
2
^8
Missio, Vicarialus aeque ac Cuslodia, eslque lata mil-
liaria 63. ab exlremis confiniis Konjic usque ad Met-
kovich. Itaque Vicariafus isle Apostolicus conlerminat,
ab oriente ferme ubique cum flumine Neretva, a me-
ridie indiscisse cum dalmalicis locis = Metkovic = Vid =
Vrgorac = Kozca — Imoski = Studenci = Ricice = Ar-
zano = Bilibrig sub Livno : ab occidente cum circulo
Livno : a media nocte cum Bosnae locis = Kuprcs =
Rama = Sovici = Jablanica = Lisicici z= Visocica. etc.
Ciima ut melius percipias dicenda, mihi vitio haud vertes,
^ ^y si quasi novitus a me tibi indicari audiveris Partom
soli Superiorem Nordicam Vicariatus, el Partem inferiorem
nostra Meridionalem,
in Prima porro conslituitur ex sequentibus nostris
Missione paraeciis = Posusje = Rakitno = Seoniea = Zupanjac =
Roskopoglje = Grabovica = Suica = Konjic seu Zaslivlje
et Gradac = . Omnes praecitatae Parochiae plus, mi-
nusve niontanos obtinenl situs; solum proinde habent
nequaquam slerile, sed certe minus ubertosum; et
quibusdam procreationibus penitus ineptum.
Alteram vero inferiorem partem efformant: Mo- star = Gabela = Humac = Veljaci = Ruzici = Gorica = Siroki Brig = Ljuti dolac in Blato = fierin = Gradnici, Omnes istae Parochiae, et si non aequali in gradu, gaudent tamen multae fertilitatis solo et chmate, ceu marino miti. Interna autem nostrae terrae viscera scru- tata, praeter plurimarum specierura lapides, construc- tionibus et calci aptissimos, et ultra quam ulla exigat necessitas, praeabundantes, offerunt etiam pluribus in locis ferri metalla, sulfuris, carbonum fossilium, alicubi cupri, et in paucis locis etiam argenti et auri. Non- nulla flumina etiam quosdam lapillos non ignobiles ef- ferunt. Terram rubram, pro cisternis, ac locis humi- dis aptissimam, magna in quantitate proplnat nostrum solum; item omnis generis argillas, atque creetaeas terras, nec non calcareas, et sabulosas.
Interim, ubi de singulis Paraeciis et pagis agere coeperimus, tunc quoque singillatim indigitabimur cu-
4 9
jusque loci singulares producliones : haec nunc genera- lim dicla satis sunto.
De reliquo haec ipsa meridionalis porlio, et si
planitiebus non careat futi inferius visuri sumus), ge-
neratim tamen asperitate lapidum praevalet parti JVor-
dicae.
M tes Velez supra Blagaj et Mostar = Prenj == Tissovica
Principa- = Bielasnica =: Kapa = Batievica (mons transilu peri-
liores in culosus, in quo videre est plura sepulchra viatorum
hac Mis- frigore pereniptorum) = Borasica = Grvanj = Ljubusa
Custodi^ = Jelinak = Cabulja = Cvrstnica = Vran = Malovan =
* Jelavaca = Zavelim = . Praecitati montes universim
excellenlissimis pascuis, herbisque medicinalibus abun-
dant, Minores autem montes, et majores colles specia-
tim suis in locis indicabuntur.
Flumina Neretva == Trebizet = Buna = Jassenica= Radobo-
in Ije = Potoci = Biela = Perutac = Drezanjka = Glogosti-
Missione. q^ __ Ostrozac = Ribiclca = Rascica = Oraovica = Ugo-
sica = Jesanica = Jusica = BielaKonjicka = Ljuta (hoc
est acidulenta) = Rakitnica = Krupac = Lodjanica =
Vrpolje in Rakitno = Studena = Suica = Oslrozac =
Brljevci = Listica = Crnasnica = Zvatic = Tihaljina
= Jaksenica = Studencica = Nezdravica = . Neretva
quidem praeprimis, sed et alia omnia flumina bonae qua-
litatis habent pisces; maxime trutas.
Lacus. Krenica (piscibus rarae pinguissimae speciei a-
bundat) = Borci = Jezero Crnopolje = Cvrsnica (hoc
est in summitate monlis hujus nominis) = Blaca = Po-
koiste = Midena = Sinjac in Brina.
Fontes Crno-vrilo = Osljak = Bandole, (numerat ad 60:
principa- fontesj = Grkus = Slano-vrilo Barice = Brisnik = Bla-
lores. v^j __ lyj^jjj^^ Voda = Lepuv = Mocila = Vronjaee =
Miakova cesma = Cesma in Vinica = Javorak = Zuko-
kovica = Slavic = Cesma ricina = Nova voda = Nozinac
= Stuble goricke = Stuble sovicke = Dragovia = Grud-
sko vrilo = Topala = Gozul = Zabjak = Proboj = Go-
rusa = Banja = Modroko = Borje = Kolovrat = Hrlonja
20
= Ploca = Studenac r^ Jutor = Lemisevac = Brist = Palacak = Bukovic = Svet-ivan = Bakri = Bubanjdolac = Cerin = Kripovac = Sritnice = in Gabela, Fratarsko vriio=Slano vrilo, (et quidem correspondet suae denomi- nationi aquis saliginosis) = Arapovci = Catica cesma = Babun = Zabijak = Assanovac = Or6vnik= Studenac in Rasno etc. .irrentes Suhodo in Mostar = Mokrosnica =Ugrovaea = Pri-
lajores. ^^y __ rjiQpjjia — Brina = Ricina = Ricina in Duvno =
Rieina in Grabovica = Lukoc etc. ^ontes in- In Mostar = Konjic = Buna = Blagaj = Sub Hu-
gniores. j^^^ __ jyji^^je __ Listica = Struge = Potoci = Grabovica
= Prosoje in Dreznica = Glavaticevo — .
lepulchra NuIIibi locorum in Europa invenire est tantam
gentilitia rnultitudinem veluti consitam antiquorum monumen-
. " . j torum, et, ut ajunt, gentilitium sepulchrorum que-
piduni njadmodum in Hercegovina. Est autem singulum sepul-
vulgo chrum circa corpus soUde constructum, et saepissime
Gomile etiam fornice, instar cubicelli, armatum ad terrae su-
^^* ^^^^"perficiem ; tunque summa sepulchri plus minusque
magno et plano praemunita lapide. Huic demum alium
insidentem videre est, tam magnae grossiciei, ut reapse
obstupescat etiam expertissimus vir; et maxime si co-
gitaverit tam immcnsam molem, quibus mediis transtu-
lerint ad montes et colles non semel praeruptos. Ubi
duos indicatos lapides demiratus fueris, haud non fre-
quens etiam tertium secundo insidentem videbis, isque
ad formam parvuli templi, aut domus figuram referens,
diversa tibi embleemata praesentans, in aliquid magni-
fici tuam rapiet mentem. In hujusmodi enim lapidibus,
sat affabre elaboratis, praeter familiarum stemmata, e-
tiam regia de stirpe prodeuntium, multa alia est exci-
sa ibidem videre; significantia qua occasione ibi se-
pultus occubuerit, vel quibus in vita speciatim occu-
paretur, Inscriptiones autem communiter glagoljiticae,
saepissime in monumentis desiderantur : sed de istis
scpulchris etiam mentionem facluri sumus in singulis
21
parochiis. Acervi aiitem lapidum inordinate accumula- torum (Gomile) etiam in Hercegovina ferme innumera- biles sunt; semperque in coliiculis, et magis levatis lo- cis congesli; magnitudine autem, et lapidum copia 4 0 4 ut vere stupefias. In fundo hujusmodi acervorum est invenire carbones, ossa humana, vel vasa cum cineri- bus, aut perpetui luminis. Igitur etiam isti acervi la- pidum, sui generis sepulchrorum qualitates: de quibus sat esto innuisse. Viae A Mostar = Bilopolje = Selakovac, et tendit juxta
Regiae. fluvium Neretva per Jablanica = Konjic, ibidemque nt • conjungatur cum Via Saraevio procedente a prima est via currulis, quae nostra in regione, a quo tempo- re turcis paret, extrui coepit (1863.) ex ordinatione quidem guberniali, sed maximo, et minime soluto, laba- re christianorum.
a) Item a Mostar — Bisce — Gubavica — Dubrave — (Stolac divergente ramoj Gabela — jungiturque austria- cae Viae in Metkovici.
b) Item ramus ejusdem viae ex Dracevo post par- tem in flumine Krupa pergit ad meridiem, et ducit in Khk,
c) Item ejusdem viae ramus ex Bisce versus septem- trionem per Blagaj, ducit in Nevesinje.
Via quidem publica; ast ex indebita directione et structione minime currulis, a Mostar Bisce — Jasenica
V V
— Cule — Slritnice — Citluk — Dubrava — Cerno — Lju- buski. Via pariter publica, ast non currulis a Mostar — Ilici — Zrovnjaca — Blato — .
Istae omnes viae initae sunt post illam per Bilo- polje; et vere sanguineo sudore catholicorum strueban- tur, et hodie pariter struuntur. Anno elapso (1866^ haec nostra Provincia summa annonae caritate laborabat ; et nostrales miserrimi multo plus fame enecabantur in publicis viarum constructionibus (quin bolum panis re- ciperent, aut minimum nummumj quam coacto im- mani labore. Pro hujusmodi miseris non semel a nobis
22
Guber- nium Civile.
gubernio praeces substratae fuerunt; sed prorsus in cassum. Proh dolor! post tot ^excruciatus, si adminus curarent vias quibus vehi possit I I !
Porro viae communales in lota nostra Missione prorsus nullae sunt; et vel ipsis peditibus, ut plurl- mum, pessimus est incessus. Aliqui de nobis Religiosis in diversis sitibus Parochiarum, solerltia et impensiolis nostris quosdam ramos curavimus viarum communalium; sed hi relate ad tolius Missionis necessitales parvae res sunt.
Totus hujus nostrae Missionis districtus, jam ab anno 4 463. turcicae subest potestali. A. praecitato tem- pore usque ad annum 4831 : Hercegovina vesiriatus Bosnensis partem faciebat, in omnibus dependentem; ideoque gubernalis sedes a nobis sat distabat^ difficilis- que erat accessu. Atque ita parlim ex isto fonte, par- tim autem quod isti nostri turcae pessimae indolis sunt, scilicet, Patareni et Schismalici, ac nequam catholici ad mahumedanismum conversi, nos pejora, et horribi- liora sustinuimus quam in ulla Imperii parte. Sed ne- que ab anno 1831. meliore fortuna donati sumus. Ali Pasa Rizvanbegovic ab anno 1831. in Vesirii qualita- te nobis praeerat usque ad annum 1850; et hoc qui- dem ad omne exitium christianitatis. (Vide : I Martiri dei Francescani in Herzegovina. Roma 1862 — et Her- cegovina za Develnaest Godinah Vezirovanja Alipasina» U Becu 1863.)
Post trucidationcm Ali Pasa usque ad annum 1867. habuimus diversos Visirios plus, minusve consistentes, sed christianilali faventes neuliquam.
Tandem anno 1867 incoeperunt loco Vesiriorum Kajmekanij hoc est Vesirii agentes vices; subjecti in omni negotio majoris 'momenti Vesirio Bosnae: sicve nos ilerum sub bosnensem ditionem in ci\ilibus, vel ex parte redivimus.
Kajmekan porro, et omnes alii majores dignitarii sedem habent in capitali civitate Mostar. Pro dijudican-
'" ~ 23
dis diversis generis causis, habet Kajmekaniis quatuor species consiliorum, aut tribunalium: scilicet, CimU^ Criminale, Mercanlile^ et Religiosum : Militare au- tem est penes ipsos milites. Consilio civili praeest ipse Kajmekanus : criminali Reiz I Religioso Kadi. In hu- jusmodi discutiendis causis etiam duo de catholicis, duoque de Schismaticis locum habent; item duo Epi- scopi, noster, schismaticorumque vocem habent; et istis quam illis loqui quidem pro justitia non inhibetur ; potiri autem decisione debita in christianorum favorem, inter majoritatem turcarum judicum, vix continget, nisi in re aliqua etiam vulgo patente.
Igitur ista recens admissio christiani nominis vi- rorum, ad fer.enda judicia, apud nos nihil habet boni, nisi speciem extrinsecam : et ubi animo adverterimus christianorum adversus turcas testimonia floccipendi a dicenlibus sententiam, jam abunde capies, quo pede res „ y . nostrae in judiciis incedant.
ones. ^^ ^^^ Missione, omnibus aliis, nostra numerositate prae- valet Religio, turcica subinde, {dominans) tum schisma- tica, dein Zingarica, ac tandem, recens invecta, he- braica. Hujusmodi religionum sequacum numerum, re- spectivis in Paraeciis, tumve in summario complexu recipies. Goncapita turcicae religionis sunt, Mufti, Kadij Kimam, (qua Parochus) et Mujezin, (cantor): noslrae autem schismaticorumque duo respectivi Episcopi re- sidentes : Zingarorum autem et hebraeorum religiosi duces non eminent. Sunt porro zingari vilissimae se- ctae turcicam referentis religionem: ideoque matrimo- nia coram Kadi contrahunt.
Non multo pridem etiam per nostros gubernatores cultus publicus liber proclamatus est; liber quoque transitus (declarata in judicio publico voluntate) ad quamcumque religionem. Interim, ubi contingat christia- nos ad turcicam transilire, nulla plane obstacula expe- rientur ; ast viceversa, etiamnum palam apud nos exe- qui id fere impossibile erit, sine immensis adversitatibus, periculisque.
S4
Inlerim quod cultum publicum concernit, fas est verum fateri, nosmet ab ist ultimo bilustro a turcis minime impediri; et quidquid Religionem spectat, ho- diedum Missionarii muito liberiores sunt, quam ullibi locorum in Europa. Religiosis causis Gubernium penitus non se immiscet.
Status Hercegovinenses universim, maxime superiorem
psycolo- incolentes, solida corporis constitutione gaudent ; statu-
Herceffo- ^^ ordinaria, pigmeum, aut monstruosum vix ullum
vinen- invenies: formis corporis, faciei pulchritudine, uterque
sium. sexus commendatur. Si constanti sollicitudine ut vi-
ribus pollerent, etiam gravissimis laboribus ferendis a-
ptissimi essent.
Indoles Irritabili indole donati sunt Hercegovinenses ; asl
^} non animo diu iras nutriente, aut vindictam ocultam enium. jjje^jjtante ; de facili incenduntur ira et quacumque cor- dis emotione, sed etiam de facili sibi temperant. Vora- ces non sunt, ast potui lubentes indulgent. Ingenio pol- lent perspicaci, hilaritatis et poeseos sunt amantissiini ; item historiarum.
Devotio. Religionis, rerumque sacrarum hercegovinenses
sunt tenaces; et in nonnullis religiosis disciplinis, e-
tiam excedentes. Jejunio ac eleemosynis plurimum e-
xercentur: hospitalitate autem delectantur quam maxime.
Condiiio- Respective ad totum nostrum populum, pauci sunt
nes Qui levi mercalionis negotio occupentur; major autem
Civiles numerus diversas exercet artes: et maximus ruri vi-
vens, agricolarem, et pastoritiam transigit vitam.
Conditio- In nostra Missione, et quidem ab istis ultimo e-
^^^ . lapsis duobus lustris, multos catholicos non est nume-
^gg "rare suas qui habeat terras et domos: suntque proinde
turcarum coloni, universim pauperes; et relate ad a-
lias nationes, aegeni. Superioris hercegovinae incolae
ex armentis maximam partem parcae sustentationis
retrahunt: inferioris autem ex tabacho, vino, et fru-
gibus.
25
Ritus, ac Nos Franciscani, uli ubique terrarum, sic pari-
Linguae ^gp jj^ Hercegovina, Sanctae Romae ecclesiae Laiinum usus
in omnibus Sacris functionibus Rilum, caeremoniasque
servamus. Bitualc igilur intra nostras manus est ispis-
simum Romanum : Missale quoque alque Breviarium
pariter Romana sunt ; salvis interjeclionibus nostri Or-
dinis Sanclorum. Jgilur quidquid ex Rituali aut Mis-
sali sacro ministerio agendum est, latine apud nos
fieri debet. Verum conciones ad populum, decantatio-
nes diebus festis Evangelii, ac Epistolae, tempore paro-
chialis sacri, item Processiones, et solemnes Benedictio-
nes, tumve publicae orationes, lingua vernacula Slavica
fieri consueverunt: sed celebrans Epistolam, Evange-
lium, Prophetias, Passionem, etiam lingua latina per-
legere tenetur: eo quod nos Latini Ritus sola Siavica
lectione nostris muneribus non satisfaciamus ; quam-
quam nostrae nationis saecularibus Presbyteris, nostrae
linguae usus in conficiendis sacris permissus est. Quo-
ad sacras Confessiones excipiendas lingua italica fre-
quentissimum habemus opus, advenarum causa; item
ratione officiorum vicinae Dalmatiae. Linguam autem
gubernii turcicam etiam nobis necessariam esse quisque
percipit: sed neque teutonica, et gallica semper dis-
pensari possumus. Igitur soHus nostrae linguae notio
pro nobis parum esset.
II.
ET CO.WENTUS FRATRUM FRANCISCANORUM IM UKRCEQOVirVA.
Q
uamquam In Hercego^inam, catholicam Religio- nem vel ab ejus primordiis introductam fuisse, contem- poranee, scilicet ac in Dalmatiam, praedicanle eam T to Pauli Discipulo, haud nimis dubitemus; ipsam autem postea Haere^ibus, signanter Patareniana, tumque grae- co orientali schismate dire defaedatam fuisse, certissi- mi sumus. Imo Religionem calholicam suis ab exor- diis, calle non interrupto, ad nostra usque tempora pervenisse, nullus certis argumenlis evincere potest. Si igitur in Hercegovina nostra Religio renata est, atque conservata, civilis quoque culturae germina, primura Deo, dein meis Confratribus summas tenemur referre gratias... Notum quippe est, ( vide Schem: Provinciae Bosniae 4 864) Franciscanos, Ordinis Institutioni fere coevos, primum qua Missionarios, dein in Magnam Vi- cariam coalescentes, ab iilorum nido, et Assisii civitate cvolalos, omnia ordine salutiferae Religionis praedica- tione loca lustravisse. Nec video qui non praesumam, Hercegovinam utique pridem, quam remolae Panoniae, ac dissila Reni ad liltora calholicam per Franciscanos re- divisse Religionem. Est igitur in Hereegovina si nil anli- quior calholica Re'igio, certe tantuin antiqua, quantum et Franciscanorum in eam ingressus. Franciscani igitur
27
sunt nostri secundo missi Apostoli. Evangelii Praedica- tores, strenui Religionis hanc usque diem Conservatores.
Fuisse autem, et in ipsa hodierna nostra Custodia, priscis temporibus tum Franciscanos, tumque eorum Monasteria, Historiae fragmentis eliam silentibus, existen- tia rudera, et vivum traditionale verbum etiam nolentibus ultro praedicant. Et ut praeteream duos antiquos no- stros Conventus, Ossignensenij et JRamensem liodie ex- tra nostrae Custodiae limites positos: tres alios indu- biae quondam existentiae inter nos, ulique indigitare est. Anno enim 1343: Odo totius Ordinis Nostri Mi- nister Generaiis Hercegovinam praesens perlustrans, sua in Epistola ad Nobilem virum Comitem, inclitae fami- liae Vladimirovic Rodosium haec habet. « Similiter et » quatuor coenobia a dominatione Vestra fundata, ac » praediis propriis abunde dotata, in vestro amplissimo, w et praedivili Comitatu, Prineipaluque nimirum Na- »> rentae in scopulo Ossignii quem locum (ut inquiunt) " designavit Noster Palriarcha Franciscus, occasione n qua visitavit Urbem Naronam, ac vestram Fulgidam, w primogenitanique ibidem in Fide catholica domum . . , »> Ljubu^kaej consecratum S. Catharinae V. et M. An- n devii vulgo Mostar^ oblatum S. Antonio, el Konjicii, » dedicatum S. Joanni Baptistae « (Novin Lib. Ho- nest: pag. : 15.)
Verum praeter supra recensita tria Monasteria, in hac ipsa nostra hodierna Missione ; in superiori Bro- cno et in loco Cerin nominato, existunt Conventus pa- tentissima rudera, conventualisque ecclesiae: et is an fuerit noslrorum Conventus, an potius Basilianorum, non est qui clara convinctione judicet; vulgus autem fert e- tiam ibi fuisse magnum Franciscanorum conventum. Item quod in Duvno, alioquin loco famoso, fuerit no- sler Conventus, rationes sat probabiles suadent; hoc ipsum quoque vulgo traditur; sed quonam in praeciso loco fuerit structus cognoscere haud potuimus.
28
Etiam in Bro(5no penes fontem Ploda, ad pagum Gradac, hodie extant neglecta turcicae Moscheae vilia rudera; et ibidem quoque Conventum fuisse, ecclesiam- que in Moscheam a turcis conversam, localis traditia audit.
In Jialjna ad locum nunc inhahitatum a Primo- rac sub Malic, ab antiquis traditum est quondam ibidem Franciscanos parvum habuisse Monasterium, ideoque et vocari Franciscanorum vallem.
Verum enim vero turcicus furor, non solum in- certae determinationis conventus absumpsit, sed etiam illos indubiae.
a) Conventus S. Joannis Baptistae Konjicii, 4 584. {Norin pag. A2) a turcis solo acquatus fuit : de quo hodie vix aliqua rudera ex terra prominentia dolens inspexi.
b) Turcae persecutionis furore acti, Episcopum Duv- nensem Fratrem Danielem Vladimirovic insequcntes, quum rescivissent ilium ad Conventum S. Antonii in Mostar divertisse; et quum eum ibidem minime de- prehendissent, Religiosos Conventum inhabitantes, lesae Majestatis crimine insimulant, morte crudeli eosdem af- ficientes, conventum in rudos converterunt 4 570: (No- rin. f, 43). Est porro Daniel isle Episcopus idem ipse inferius a nobis referendus: cui Ljubuskae turcae ne- cem intulerunt.
c) Sed nec Ljubuskensis S. Catharinae conventus meliore quam alii sorte donatus est. Turcae enim hic Danielem Episcopum reperlum, solito furore Martyrio afficiunt, conventum autem penilus devastant: et qui- dem eodem anno, eadenique occasione, quibus et Mo- stariense subverlerant Monasterium (Norin. ) Atque sic proh dolor ! ab illis infaustis temporibus, tota in no- stra misera palria ad haec usque novissima tempora nihil plane videre erat de monumentis pietalis anliquae, nisi hinc inde inordinatam, et exustam lapidum con- geriem.
III.
^xi^o \)icanaU\0 ^:po&toiici
IN HERCEGOVINA.
A,
ntequain ad enarralionem aclualis Vicarialus
Apostolici constituiionera accedamus, aliquid de anliqua
episcopali sede in Mostar, innuendum venit; item de
illa in DuvnOj praeclara hujus Missionis sectione.
Episcopi ^" Andricriensi urbe, hodie Mostar, quo praeciso
Mosta- tempore sedes episcopalis erecta sit, quotque suos ha-
renses buerit Episcopos, mihi sane non constat. Constat autem
sequentes optimae memoriae viros dictam occupasse se-
dem: Norim: referente.
I.
Frater JOANNES VLADIMIROVIG a Narenta: creatus 14 32.
11.
Frater JOANNES a Monte Martino: creatus 4 434.
III.
Frater PETRUS VLADIMIROVI6 A Narenta.
1525.
j, . . Plures quam quos adferemus Duvnensem episco-
Duvnen- P^lGm occupasse sedem, urbis alioquin et antiquissimae, ses. et potentlssimae, non improbabilis conjectura esl.
30
Asl ubi uberioribus destituimur documentis, arctis contentari oportet; et quos possumus Episcopos recen- sere.
1«
MALCUS, 590. MAGNO GREGORIO
conetmporaneus, uti ejusdem Gregorii Epistola
testatur.
II.
Fr. MARIUS 4 337.
111*
Fr. GUERRINUS 1347 Jadrensis.
IV.
STEPHANUS 1355.
V.
Fr. PETRUS FELIGONIO = KACIC 4 394.
VI. .
Fr. GEORGIUS 1406 Multa passus a Schis : et haeret:
vn.
GEORGIUS II. 1412. VUl.
Fr. BLASIUS 4 44 9. Doctrina ac Sanctitate celebris.
IX.
Fr. NICOLAUS L 4 426. X.
Fr. HUGO 4 433.
34
Fr. HIERONYMUS. 4 439.
HLll.
Fr. NICOLAUS II. a Jadera 1460.
VITUS 1490. Iste etiam Macarensis praeerat ecclesiae.
NICOLAUS III. 4 540.
Fr. DANIEL VLADIMIROVIC a Narenta 4 554,
Fr. DANIEL IL 4 590 Marttr in Ljubuski. *
xvu.
Fr. MARIANUS MAROVIC 4644. ad Bosnesem translatus episcopatum.
XVUl*
Fr. MIGHAEL JANKOVIC 4 654
(Farlati Tom 4. fol. 4 70;
u Hic 4563: die 40 Maji in Ljubuski a turcis mar- tyrio affectus in cruciatibus occubuit ; et in conventuali ejusdem loci S. Catharinae ecclesia tumulatus, vel ab ipsis turcis cautissime custoditus religiose colitur, (No- rin: fol. 79) «
Sed notandum praefatae ecclesiae nonnisi tenuis- sima extare rudera; et ibidem nihii turcas religiose servare, exploratum nobis est.
82
Ast conimuniler vulgo ferunt : in arce Ljubuski Danielem martyrii corona donatum, in quadem arcis turre, a turcis gelosissime custodiri, ob quamdam in- victam vim supranaturalem, prohibentem turcis in il- lam turrim ingressum.
Si vacaret, et praefixi scopi angustiis non coar- ctarer, diutius vellem ennarationem protrahere, gioreli- sam rem in Hercegovinae vicariatu concernentem ; prae- sertim dum a Dalmatiae Antistitibus administraretur: sed cum horum etiam brevior relatio mei laboris excede- ret limites, ideo satius duxi hic illa omittere, et ad Clarissimi Farl: diffusum opus lllyrici Sacri lectores remitlere.
Itaque ab illo tempore initia ducimus, a quo Vi- carii Apostolici in Bosnia esse coeperunt, scilicet ab anno 1737. Turca etenim post Viennense bellum, si- bimet exitiale, maximas, etsi ineficaces, contra nomen auslriacum congessit iras; nihilque austriaci, suis in dominiis, pati potuit. Idcirco Episcopi vicinae Dalmatiae, non secus quam ille Diakovarensis, in Hercegovina alque Bosnia visitationibus sacris, et omni cura catho- licorum abstinere vel inviti debuerunt. Atque sic mi- ser grex, ne pastore orbatus, furibusque pateret, opor- tuit aliquos, quidem de turcicis subditis, episcopali gradu insignitos gregi praeficere. Hinc ergo Vicarii Apostolici, vastissimi et scabrosissimi Vicariatus Bosnae, atque Hercegovinae esse coeperunt. Tres igitur Episcopatus, Bosnensis, Duvnensis, et Mostariensis in unum coalu- erunt Vicariatum Apostolicum; et sub Septem, glorio- sae memoriae, Vicariis, recitata in fusione permanserunt.
Agente autem octavo Vicarii partes, scilicet, I. R. D: Raphaele Barisic; accidit illum cum Provinciae Fran- ciscanis Patribus, equidem parvis scintillis excitatam, in magnae moiis htem devenire: cumque nullum tri- bunal colitigantes componere posset, easdem separare, Sanctae sedis sententia necessum fuit. Barisic itaque, honorifico quidem titulo Visitatoris Apostolici donatus,
33
in Albaniam ad Archiepiscopatum Antivarensem sese contulit ; Bosnenses aulern, et Hercegovinenses sine ul- lo vicario Aposto!ico manserunl; nisi quod ille adhuc nomen retineret. Verum enini vero, in praecommeinorala lite (vide processum Romae in Propaganda vulgalun», anno 4 841) ex Hercegovina or^uudi Patres, aut se semet neutrales exliibuerunt, aut sane minus exarse- runt; ideoque Vicario Apostolico quasi plene inoffensi erant. Alia ex ratione Vicarius Apostolicus vel aliqua parte sui vicariatus redonari desideriis addixerat. Tales duae circumstantiae ex cineribus evocarunt Hercegovi- nensium Patrum spem, nunc, sciiicet, separalum a Bo- snensi eorum in patria novum Vicariatum procreari posse. Sterilibus desideriis haud immorantur; III. Dno: Barisic, in Albania residenli, suis patefactis desideriis, eumdem inler eos in Hercegovinam venire instantissime invitant.
Is, transmissis liercegovinensium desideriis, suisque S. C Propagandae fidei, ab hac benignum obtinet au- ditum; seseque, vergente ad Qnem anno 1843, in Hercegovinam confert : et quidem duplici potestate in- structus, Delegati et Visitatoris Apostolici, junctae or- dinariae V^icarii Apostolici: relinens quoque, et si inef» ficacia, etiam quoad Bosnam, eadem jura. Verum, anno 4 847 4 8 Septembris, Bosnensis Religiosa Provincia per Apostolicum Breve suis restiluitur juribus; hercego- vinenses autem eorum adiumntur potesiate ; et in Bo- snia, jam existente simplici Sacerdote, in qualitate pro Vicarii Apostolici, cum facuUate confirmandi, A. R. P, Andrea Karacic; IIIuss : Barisic ordinaria ac extra- ordinaria potestas ad solius Hercegovinae nostrae Mis- sionariae confinia coarclata fuit. Atque hic novi ia Hercegovina Vicariatus, initium \idere est.
Praetermissis autem aliis oportunius dicendis, ubi de nostra Regularis Custodiae Institutione egerimus; hic ad annum 4 852: et diem 9. Noveml)r: velut quo- dara facto saltu indicamus: ex Sanctae Sedis Decrcto;
3
34
Illmi Barisic etiam in Hercegoviiiae finibus extraordi- nariam desiisse polestatem . ipsumque amado solius Her- cegovinae esse Apostolicum Ficarium. Itaque ab anno iSd2: et die 9. Novembris nos, diu optato, nostro proprio Vicario Apostolico politi sumus.
Apostolici Fr. RAPHAEL BARI§I(5 ab Ocevje: factus specia-
in Herce- tim pro Hercegovina, dempta cidem Bosna die 9. No- govina. y^^i^ 1^52- Natus in Ocevia 24 Junii 4796: Ordi- nem amplexus Seraphicum 4 6 Apriiis 4 817: Professus 4 6 Aprilis 4 847: Episcopus electus 24. Marlii 4832: Diakovae consecratus 30. Septem. 4 832: Obiit inter suos fratres in Conventu de Siroki — Brig die 4 4 Au- gusli 4 863: et hic loci sepultus: facto corpori ejusdem niagnifico sepulchro.
Ob celebritatem non ordinariam praefati defuncti Praesulis, Gallia eidem 4 853 honorarii Praesidis Pii Africani instituti gradum conlulit. A Turcarum Im. 4 859. Equitis Honores accepit. Tandem 4 864. ab Austriae Imperatore Coronae Ferreae II. Class. insignia accepit. Iste sane est primus Vicarius Apostolicus in Turcia noslra, quem Regnantium publici Honores de- corarunt,
11.
Fr. ANGELUS KRALJEVI(5 A CERIGAJ: promo- tus die 7. Decembris 4 865: quem faciat Deus diutius sibi commisso praeesse gregi I
«>-l<6^©^8>8^
ORIGO
IN HERCEGOVINA.
T erus amor, nullis parcens armis, vere omnia vincit. Si retroacta tum civilia, tumque religiosa men- tis considerationi exposuero adjuncta, vel mihimetipsi non solum inconsideratum, sed plane impossibile ap- parebit, nostra in angusta patria novum Ficariatum^ novamque Custodiam excitari potuisse: surrexerunt ta- men; et facto omne est debilius argumentum. Superius tetigimus, nuncve repetimus, post bellum Viennense, non solum Austriacis Episcopis, sed Franciscanis quoque huc transitus a turcis inhibebatur. Qua de causa, non solum a Bosnensi Provincia Regulari Religiosos, qui in Dalmatia erant, alterius Provinciae nomine, et re con- stitui oportuit, sed eliam nullum de illis ad nos trans- meare, nisi occultissime, saecularibus indutos vestibus^ summoque cum periculo vitae. Sic igitur, intercepta communicatione inter Dalmaliam ac Hercegovinam, et manenle catholico populo omni spirituali solatio desti- tuto, Hercegovinae vel aliquis misereri sane debuit. Sed hujusmodi heroici, simul ac pienlissimi officii par- tes, nemo erat qui posset praestare, nisi ipsi Confratres nostri, adhuc superstites in tribus Conventibus turcicae ditionis in Bosna i, e. KreSevo — Fojnica^ et Sutiu' ska. Cum porro Kreseviensi Conventui Hercegovina proprior sit, quam aliis duobus, hinc vel tunc deler-
36
minatum fiiit, majori ex parte ex Kreseviensi Conven- tn Sacerdotes ad spiritualia in Hercegovina porrigenda officia transmitti opportunissimuni esse ; quod et prae- stiterunt indiscisse usque ad annum 4 844. Interim Kreseviensis Custodia, ad prospiciendum in spiriluali- bus Parochiis Conventui addictis, ex Hercegovina aeque ac ex Bosnae sitibus, juvenes inter suos alumnos adscisccbat, futurosque Provinciae Patres, Missionarios autem populo, praeparabat sagax. Hiuc igitur effectum est, ut piures in Kreseviensi Custodia ex Hercegovina oriundos numerare liceret. Verum, singulis eorum pa- triae amoris scintillam nutrienlibus, hisque amica ad- haesione coalescentibus, in tenuem desiderii consurre- xerunt flamellam: scilicet, construendi in Hercegovina novi Conventus, et quartac Custodiae Provinciae ad- dendae. Tali communi desiderio ardenti, plura suppedi- tabant materiam: palrioticus populus, scholis et omni sacra fabrica destitutus, desiderium vel aiiquem resu- scitandi Conventuni loco destructorum in Hercegovina : difticultates ex Hercegovina Kresevium juvenes tenellos, Conventuique tam dissito eleemosynas transmitlendi et cum Superioribus communicandi; quibus difficultatibus non erat eximenda Religiosorum frequens amotio incom- modissima, nec niinus expen liosa in itinere. Quibus e- tiam ubi junxeris: Vicarios Apostolicos ex Bosnia su- binde etiam post lustrum in Hercegovinam descendere, superiorem aulem Provinciae vix omni triennio, jam satis rationum habebis, quibus serio impellebamur ad novae Custodiae procreationeuj; posito etiam alibi pro- gnatos, nostrae patriae atque nos arsisse amore.
Ast desideriis, licet plurimis rationibus convalida- lis, valida quoque videbantur opponi obstacula. Scie- bauuis enim expiorato, quod Kreseviensis Custodia^^et Proxineia, lubens id nobis nunquam concesisse: nihil a Conventu Kreseviensi recipientes, vacuos nos descende- re opportebat; nos alioquin pauperes inter populum pau- perem, dcscendere opportebat: Romana Curia, Generalis
37
Ordinis, utrum nostris ac<;ederent desideriis, suspica- banuir, limehamus: Gubernium turcicum, turcae huja- tes, novas excitari fabricas religiosas, an essent permis- suri, valde anceps erat: iteni immanes sumptus, et no- stri voti religiosorum paucitas, in intimis medullis nos terrefaciehant . Sed identidem amor, qui vel ipsam mortem spernit, obstacula etiam summa haud curat : estque quidem ipse qui nos ab omnibus Kresevii se- paratos, ad nudum palriae sinum vacuos ducit.
Interim egeraut hercegovinenses Patres, medio Nuntio Apostolico, (tunc temporis) Viennae residente; quatenus eorumdem vota S. G. de Propaganda expo- nens, pro optata Facultate obtinenda, validus existeret intercessor. Is, sub die 31 Decembris 1843, litteris hu- manissimis ad hercegovinenses datis, eisdem, quidquid ad rem efilcere posset, plene pollicetur: quod hercego- vinensium spem haud parum alebat.
SACRAE CONGREGATIONIS DE PROPAGANDA FIDE.
u VJ
um Fratres Hercegovinenses Ord. Minorum
»> S. FKAl^CiSCi de Observantia Custodiae Kresevien-
w sis in Provincia Bosnensi Sacrae Congregationi de
« Propaganda Fide exposuerit ad fidelium necessitatibus
w consulendum, quammaxime expedire ut novus in fi-
w nitima regione Hercegovinae suis Ordinis Conventus
^ slatueretur; ac propterea enixe postulaverint, ut illius
» erigendi facultas tribueretur; cumque eadem S. C.
« eorum votum probari comperuerit a R.mo P. D.
w Raphaele Barisic, Vicario Apostolico, nec non a R.mo
w P. Josepho M.a ab Alexandria, totius Seraphici Or-
w dinis Ministro GeneraH, Missioni ulilitati providere
w studens, censuit, ac decrevit supplicandum SS.mo
w ut pctitam facultatem concedere dignaretur.
38
w Hanc vero S. Cong. senteniiam, cum D. Joan-
« nes Brunelli Secrelarius SS.mo Domino Gregorio Div.
r» Prov. Papae XVI. retulisset, in Audientia habita die
n 14 Jannuarii 4 844, SS.mus benigne in omnibus ad-
« probavit, ac per supradictum Vicarium Apostolicum
w Regularis Provinciae Visitntorem executioni manda-
« ri jussit. w
Datum Romae ex Aedibus S. Cong. de Propaganda Fide die 6 Februarii 1844.
S. Ph. CARDINALIS FRAMS0I\HJS Praef.
L. ^ S.
JoaniEcs Bruneiii Secrctarius.
Hoc Decreto nihil praeciosius ab Hercegovinensibus concipi potuit; et quasi nullae amplius ipsis difficulta- tes minarentur,separationem, et e Kreseviensi Conventu egressum alacriter parant.
Anno itaque 1844 die 16 Maji nostrates Religiosi, Professi et Novitii, valedicto aniiqua amicitia ju)ictis, Kresevio efferunt pedes, Hercegovinam incunctanter peientes.
Huc consolati apud Vezirium Ali Pasa Rizvanbe- govic, agunl pro opportuni Firmani benigna emanatio- ne; qui sponte et ultro illis se promiitit : sine ulla so- lutione Firmanuni quocitius obtenlurum.
Verum adventus istiusmodi Firmani, ultro quam conveniebat, videbalur differri. Tunc quidam turca a- micum nobis suggessil consilium, ut nempe, Vezirii Filio Rustanbeg aliquod conveniens porrigeremus do- num, et tunc quod extemplo Firmanum essemus habi- turi. Vel ex necessitate suasione arrepta, et mutuo ac- ceptis aureis, quinque nobilioris conditionis coemi- mus mulos, hosque paulo post quam dono dedimus, e- tiam Firmano potiti sumus. Atque sic Ali Pasa qui ni-
39
hil dixerat se accepturum, fecit accipi, et quidem re- late ad nos plurimum . . .
Sed tandemj quamque modo utraque facultate instructi, jam explorabamus, ubi Conventum incipere- mus aedificare. In domo parochiali de Cerigoj Novitii, Kre- sevio translocati, jam exlabant, neque de coetero locus pro Gonventu opportunus pluralitati Patrum visus est. Quaerebamus ig itur instantissime ut aiicubi aliquis tur- carum locum opportunum venderent; sed nullo pretio obtinere potuimus. Tandem quidam turca, y^mct Aga Kurt, suae sectae fors minus devotus, nostris precibus, et magis excessivo pretio victus, collem ^iroki = Brig,, sylvas, miserumque agellum, adjacentis antiquo catholi- corum coemeterio nobis pretio aureorum 145: pro Conventu et Ecclesia vendidit. Igitur hic loci, (prout inferius consfabit) Conventus inceptus, constructusque est; et quamquam, nonnisi pedetentim, et sat lardius perfici potuerit, is tamen erat vel in suis exordiis actualis nostrae Custodiae prima vitalis radix.
Interim dum nos omnibus intensis nervis, et sum- ma animorum concordia in Conventus, et Ecclesiae con- structione desudaremus; IIIs. D: Barisic etiam pro cu- stodiali superiore nobis praeerat ; scilicet a suo ad nos adventu ex Albania usque ad annum 1852. 9. Nov : quemadmodum supra porreximus. Verum nos rumi- nabamur, hujusmodi modum gubernii, csto pro nunc optimi, diu subsistere haud posse; nobis autem qua Religiosis etiam minus favere. Nec longe argumenta quaerenda erant: illo enim spatio annorum in utroque Dni: Barisic gubernii, plures scelectiores commilitones morte peremptos illacrymabamur : Barisic autem juve- nes ad Ordinem haud habebat admittendi potestatem : atque sic nos ceu nondum natos ad interitura rui, nil dubitabamus.
Privatis in colloquiis, et maxime tempore Congre- gationum annualium, ad quas aliquos de nobis D: Vi- carius invitabat, urgebamus quam instantissime, ut ejus
40
Illustrissima Dominatio Formaleai nostri slalus delermi- nalionem a S Sede exposceret. Is autem nobis refere- bat, et se egisse et idenlidein acturum ; sed tamen tempus evolabat et anni, niliii autem determinati vi- dere fas erat; et iamjam desperationis moeror nostra praemebat corda. Ubi etenim hodiedum sunt quinque Sacerdotes, etiamnum populi necessitatibus minus satis- dare valentes; tunc temporis vix erat unus et alter; et saepius minus valentes viribus. Igitur res erat in extrema ora praecipilii: quare nos (species vocalium) 1852: ab III: ad consuetam annuam Congregationem acciti, ab eodem expostulavimus, ut aliquem delectum sacerdolem Romam, pro obtinenda qualicumque demum determinatione milteremus. lllustris^imus, ponderatis cir- cumstantiis, noslrisque volis ; nomine tum suo, tumque Religiosorum, ipsum scribentem, Romam ire dimisit. Romae autem extabat systemalionis planum jam pridem ab III: porrectum, ast non adprobatum; extabat etiam Religiosorum hercegovinensium; sed neque hoc in o- mnibus ratihabilum.
Pro conciliatione igitur opinionum, proque tan- dem emergenda systematione, iteratas ad Propagandam Congregationes haberi oportuit.
Tandem post multum in utramque parlem disce- ptatam rem; sequentes nostrae Custodiae systematio- nis Articulos fas mihi accipere fuil.
Decretuiii
S. CONGREGATIO.NIS DE PROPAGANDA FIDE.
c
.^um Decreto S. Consilii Christiano Nomini Pndo, diei 18 Sept. 1847. SS. Dominus Noster Pius PP- IX Missionem Bosnenseai PP. Minorum S. Francisci de Observantia, prout ab Hercegovina distinguitur, ad regularis provinciae jura restituerit, ac visitalionem A-
41
plicam universae Missionis Bosnensis R. P. D. Raphaeli Barisic E.po \zoti antea commissam ad solam Erzego- vinam coarctaverit; cumque laudatus E,pus Azoti vica- riam potestatem, qua ab Ap^ca Sede in Bosnam simul atque Erzegovinam instructus fueral, jam ab anno su- pradicto 4 847. quoad Bosnam renuntiaverit, illamque sibi in solam Erzegovinam, quatenus a Bosna distingui- tur, reservaverit, tam idem Vicarius Ap.cus quam uni- versi Patres in Erze.na degentes a S. Sede postularunt, ut Ap.cae visitationi finis imponeretur, atque ut Missio Ercegovinensis Ap.co Vicario ac religiosa familia con- stans ad ordinariam formam atque normam sacr. Ganon. quantum loci ac temporis conditio patitur, exigeretur. Quamobrem Em.us ac R.mus D. Jacobus Philippus Fransoni S. G. de P.nda Fide Praefectus, nec non in- infra.ptus ejusdem S. G. Sec.rius, collatis consiliis cum R.mo P. Ministro Generali Ord. M norum S. Francisci de Observantia, nec non audito R. P. D. Raphaele Barisic Ercegovinae Vicario Apco tam per literas, quam per R. P. Petrum Baltula ab ipso Vi.o Apco atque Re- ligiosis Erzegovinensibus deputato, censuerunt suppli- candum SSmo. ut ad rectam Missionis Ercegovinensis administrationem, atque ad regularem observantiam in eadem promovendam, quae sequuntur auctoritate Apca sancire dignaretur, videlicet :
1. L' Erzegovina, attese le particolari sue circostanze, e previa l' approvazione Pontiticia, rimane del tutto se- parata dalla Provincia di Bosnia col titolo di Gustodia, governata da un P. Gustode avente i diritti e doveri di Provinciale, e da due Discreti (per ora) godenti co- me Definitori.
2. La Gustodia Erzegovinese, una ed indistinta, dipen- da immediatamente, come ogni altra Provincia e Gu- stodia deir ordine, dal Ministro Generale pro tempore: 1.0 non pure per le elezioni Gapitolari, e di Gongreg.ni intermedie, e per 1' approvazione delle med.e a norma dei Decreti Apci e delle coslituzioni delF Ordine ; ma
42
2.0 per la regolare osservanza ancora in tutto che ec- ceda i poteri Ordinarj del P. Custode, e dei PP. Di- screti, talche, salvo la prima parte, qualunque contro- versia si ecciti nella Cui?todia Erzegovina in fatto di Regola e dei statuti dell' Ordine, la prima cognizione di essa, o istanza sia prodotta innanzi al P. Custode e suo Discretorio, ed in caso di Appello non abbiano a rivolgersi ad altri Superiori e Religiosi semplici del- la med.a, che al Ministro Generale da cui solo atten- dersi la decisione, ed uniformarvisi, che sara sempre legale.
3. A dare il voto tanto nel Capitolo per la elezione del P. Custode e dei Discreti (ar. 2.), che neile Cong. ni intermedie per elegersi altri Officiali della Custodia, previa licenza del Min.ro G.le: (art: prec.) non abbia- no ad aver luogo altri per qualunque privilegio perso- nale, da quelli esclusivamente in fuori che vi sono chia- mati da lodati Decreti Apci^ e dalle Costituzioni del- r Ordine.
II Custode pero pro tempore dovra invitare rispet-^ tivamente con lettera particolare M.r Vicario; accio si compiaccia di onorare eolla sua presenza i Religiosi ragunati per Capitolo, o per la Con.gne intemedia, e «io per viemeglio disporre di comun consenso i Parro- chi e i Cappellani, e, salvo la liberta degli Elettori, per dare il voto consultivo nella sola elezione del Custode,
4. II nuovo Convento sotto il titolo dell' Assunta Shiroki=Brigh, ridotto alla migliore osservanza possibi- le, avuto riguardo ai tempi, ai luoghi, alle circostanze, sia per ora dichiarato Noviziato della S. C. di Propa- ganda; e non potendosi per ora eriggervi una Cattedra di Filosofia, e di Teologia, potranno i giovani Professi, previa l' ubbidienza del G.nle, spedirsi, come ora, agli studj in Italia, dove, finche non ascenderanno al Sacer- dozio, saranno educati ed instruili, purche la S. S. som- ministri, per quanto sara possibile, tutto che e necessa- sario per il vestiario, e recesso in Custodia.
45
5. Per la slretta vicendevole relazione di diritti e di doveri che ha la Custodia Erzegovina col Vescovo Vic.o Ap.co, non dovendo tra i due poteri Episcopale e regolare attendersi alla persona, sibbene alla scienza ed alla edificante morale della med.a, per 1' esatto e conscienzicso servizio nella cura delle anime a lorsi dr mezzo ogni abiiso o preponderanza da ambe le parti, e a mantener sempre mai 1' equilibrio dei misti dirilti e doveri su la Missione Erzegovina, tutto sia retto, re- golato e governato a norma inalterabile del diritto co- mune del Goncilio di Trento SS. 22. de Regularibus et monialibus Cap. 21 ed in specie dalla Costituzione Firmandis di Bened.o XIV, la quale previene e pro- vede a tutti i casi, salve pero quelle modificazioni ri- chieste dalla specialila delle circostanze, per le quali si atterranno all' allra Constituzione del suenunziato Pon- lefice per le Missioni d' Inghliterra, che incomincia Apo- stolicum Ministeriiim,
6. Sia nella piena liberta il Vic.o Apostolico, colla buona intelligenza del Custode, di scegliersi tra i Re- ligiosi della Custodia a Vic.o Gle chi piii nel Signore gli sembrera convenire, anche tra i PP. Discreli e tra gli Ex-Gustodi, ma non mai il Custode: e solo nel caso che il Vic.o Genle sia attualmente Discreto, possa pel diritto di questa unica rappresentanza entrare col suo ConsigHo e col suo voto (art. 3.) nei Capitoli e nel- le Cong.ni intermedie, ed in qualunquc altro Congresso particolare secondo il bisogno, e non possa negarsi se non per cause prevedute ed assegnate nelle Costituzio- ni deir Ordine, di accedervi quando vi sara citato dal P. Custode, sia con lettera particolare, sia Circolare. Se nel Capitolo venisse eletto a Custode il Vic o G.nle,. s' intenda immediatamente alla sua accettazione rinun- ziato air ufficio dj Vicario Generale, e sia libero il Ves- covo di nominarsene un altro come sopra. In conse- guente il Vic.o Ap.co, o Vesc.o, non possa esser mai Custode, e molto meno Discreto, e di tutta la Curia Vescovile solo potra esser Discreto il Vicario Generale.
44
7. II P. Ciistode e Discreli (da non vi avere inge- renza la Curia del Vescovo, se non nel caso e neila rappresentanza preveduta nell' art. preced.) sia in Ca- pitolo, sia nelle Cong.ni intermedie discutano su dei meriti dei PP. della Custodia, e ne scelgano i piii pii, piii dotti e zelanti per presentarli al Vic, Apco (o Ge- nerale) a Parrochi delle varie cure della Missione Er- zegovina, e sia libero il Vescovo (o il Generale) di quel- la liberta che gli concede il diritto coraune, e ii debi- to dello zelo pastorale di non li dovere approvare o rigettare per la Persona^ come neppure proporsi per questo basso riguardo dal Discretorio; ma unicamente ed esclusivamente proporsi dal primo, ed approvarsi dal secondo per le qualila religiose e scientifiche, che li rendano degni pastori secondarii nella salute delle anime. La durata del Religioso nell' officio di Parroco in una Parrochia si rimette alla prudenza del Vico. Apco, e del P. Custode col Discretorio ; ma non sia tale du- rata meno di 6. anni, salvo la liberta di ambo i Po- teri, come nella Costituzione Firmandis ed Apostolicum Ministerium.
8. Se tra I' anno succeda morte o rinunzia di qual- che 0 piii Parrochi, od anche privazione, sia cumula- tivamente da buoni Fratelli, sia a senso del § II. della Costituzlone Firmandis, il P. Custode e i suoi Discreti si riuniscano in Congresso particolare per presentare altro idoneo Religioso (art. prec.) al Vicario Apco.
9. Sara cura del P. Custode I' adoprarsi perche i Parrochi, e Coadjutori e ogni altro Religioso, secondo la volonta fdel S. Fondatore, sanctae orationiSj et devotionis spiritum non extinguant, e, per rieccitarsi a vero Spirito religioso, attendano ai ss. Spirituali e- sercizj una voita all' anno, Alessandro VII. Cum sicut, e se loro e possibile, negli otto giorni precedenti la solennila dell' Immacolala Concezione, o nei susseguenti ia meda., secondo che consentira la specialita della Custodia e Missione.
45
40. I Parrochi e Coadjulori, ed altri Religiosi Profes- si della Custodia e Missione in servizio deile cure ram- nienteranno 1' eredita dal Serafico Padre lasciata ai suoi figli, essere V altissima poverla.
Quindi, lasciando nel loro vigore le concessioni Pontificie per la specialita del luogo, li esortiamo a provedersi del solo bisognevole alla vita, e tutto il superfluo sia mandato al Convento, a cui e soggetta la Parrochia. II P. Custode poi e Discreti, con buona intelligenza del Vico. Apco, sistemeranno cio, che si dovra lasciare nelle case deile cure in caso di mu- tazione di soggetti, e cio che potra portarsi via al Convento come sopra.
41. In caso di contraversie Parrochiali, o estranee alP ordine regolare, la prima cognizione o istanza se- condo il |diritto comune si deduca al Tribunale del Vescovo, 0 suo Vicario Generale, e in secondo grado alia S. C. di Propaganda. Quanto poi alle querele o giudizii criminali dei Religiosi si osservera perfettamente la costituzione Firmandis §.8., informandone per parte dei Religiosi il Ministro Gle. Apost. Minist. §. 21.
12. II Sigillo della Custodia sotto il Titolo dell' Assunta presenti questa iscrizione = Sigillum Custodiae Ercego- vinae Missionis Regularis Observanliae S. P. N. Francisci.
13, II Custode sia tenuto di visitare secondo le costi- tuzioni deir Ordine, riservata la terza visita al Ministro Generale, tutti i Convenli ed Ospizii dell' intiera Cu- stodia (Apcum Minist. §. 19.) ma, in quelli ovc sono le cure, abbia ad osservare nei termini precisi lutto scrupolosamente, che prescrive la lodata Costituzione Firmandis §§. 7. 8. 9. 10. Apcum Minist. §. 17). nel corso dell' art.o 5. II Vescovo o Vicario Apco faccia, pure come e quando crede la sua visita nelle Parochie o cure nei termini med.i dell' encomiata Costituzione Firmandis : ivi sono sapientemente distinti i soggetti e gli oggetti da visitarsi relativamente ; e la medes.a direttrice di ambo i poteri in questo negozio manterra mai sempre fra loro la pace.
46
4 4. Passalo appena alla rimunerazione eterna delle
sue fatiche il Vicario Aposlolico; il Padre Cuslode riu- nira i suoi Discreti, il Vicario Gle. e tutti i Parrochi e Curati o personalmente, o per scheda; e, dopo ma- turo, serio e conscienzioso consiglio, a voti segreti, sceglieranno 3. Padri, degni di succedere al defunto; e questa terna manderanno alla S. C. di Propaganda ed al Minist. Gle; affinche questi possa esser pronto a qualunque richiesta, e comando in proposifo della S. C. di Pnda ; che se dentro otto giorni non sara combinala dai PP, la terna, il Custode sia tenuto di avvisarne la S. C. ed il Ministro Genle, il quale adoprera d' ogni mi- glior consiglio ed accortezza per scegliere ed umiliare alla lodata S. C. tre specchiatissimi Individui dell' Or- dine: la S. C. pero si riserva il diritto non solo di prescegliere nella terna quello, che credera piii idoneo, ma ancora di prescinderne.
Haec porro, cum infrascriptus R. P. D. Alexan- der Barnabo S. Consilii Propagandae Fidei a Secretis SS. D.no N.ro Pio PP. IX retulisset, in Audientia habita die 4 5 Augusti 4 852,, Sanctitas Sua benigne in o- mnibus approbavit, rata habuit, atque in Erzegovina tam ab Ap.co Vieario pro tempore, quam a Religiosis ad eam Missionem perlinentibus in perpetuum servari mandavit.
Dafum Romae ex Aed. dictae S. C. de P, Fide die 3. Octobris 4 85 2.
S. Pfl. CARD. FRAMSOIVI Praef.
L. 4$f S.
Acceptis in Hercegovina praelaudatis articulis, ali- isque Ministri Generalis opportunis instructionibus, nos- met die 9. Novem. 4 852 primum Formale Capitulum celebravimus ; tumque laetissimi Custodiam Provincia-
47
leni proclamavimus. Succrescente porro vel aliquan- tisper Religiosorum numero, Ad. R. P. Andreas Kara- cic, 1856, die i. Aprilis, in secundo Gustodiali Capi- tulo, Praesidis et Commissarii Gen.lis Visitatoris partes agens, ad majus Custodialis gubernii decus ac commo- dum, Generalis Ministri Auctoritate, alios duos Custo- diae Discretos adiungi posse, et debere edixit. A se- cundo igitur nostro Cap.lo quatuor Discreti Cust.Ies esse coeperunt. Itaque a praecitato tempore, haec nostra Custodia more aliarum in Ordine Provinciarum regitur in omnibus; excepto quod Ciistodem in Provinciis in- ter Definitores existentem, habere non potest. (Vide quoque Breve Compendio storico di Ragusa 1853).
Sic igitur nos, Deo favente, jam firmato inceden- tes gressu, dubio abest, quin antiquae nostrae Matris Bosnensis Provinciae, bonas consuetudines, religiosasque servationes ad praxim nostram sumere inceperimus. Sed in nostra Custodia, novitus instituta, non modo Ministro Generali, et S. C. Prop.dae; Custodibus quoque ac Discretis indispensabile plane fiiit, plures aut anti- quas renovare ordinationes, aut etiam pro loco et tem- pore novitus eas excudere; praesertim quae Religiosa hospitia concernunt: item Religiosi Veletudinarii statura el directionem spectanlia; Fabricae quoque, atque Sa- crarii cassam, tum illam Conventualis Discretorii ; et alia quam multa pro interna Conventus directione, tem- pestive, et oportune ordinata, jam non habent hic lo- cum, nisi ut commemorentur • et quisque lector colli- gere possit, etiam nostram Custodiam nostri Instituti observantiones Provinciae strenue aemulari, Quod ut et nostri posteri, primis hujus Custodiae Fundatoribus grati, semper plus in Religiosis vivendi regulis adcre- scant, summis desideriis ipsis adprecor.
Custodes
Provincia- '•
Jes in Pj^ ANGELUS KRALJEVIC,
Hercego- Yina. electus in primo Capitulo Custodiae 9. Novembris 1852
48
II.
Fr. ELIAS yiCL0§EVI(5:
electus in Capitulo Custodiae die 1 Aprilis 4 856:
III.
Fr. ELIAS VICLOSEVIC: Reelectus in Capitulo Custodiali die 4 9. Maji 1859.
IV.
Fr. ANGELUS KRALJEVIC:
electus in Capitulo Cuslodiae die 23. Aprilis 4862.
V.
Fr. PETRUS KORDIC :
electus a Definitorio Generali, praevia facultate S. Sedis, 20. Sept : 4 865. qui nunc gubernat, cujusque laboribus abundan-
tissime benedicat Deus I
«>-8<^©^9>l^
Y.
J)f C^riJjtne Xlom Cotiventtt^
IN HERCEGOVINA.
Situs •ry
Descriptio JLsl quasi in medituUio noslrae Missionis coUis
mroki-brig (hoc est, coliis amplus) vulgo vocatus: ab oriente ad semi horam protensus, versus Blato: a me- ridie non nihil elevatus, versus Mokro, ac Cerigaj pa- rum extenditur : ab occidcnte etiam medium quadran- tera protensus, ad torrentem Ugrovaca usque : a sep- tentrione autem ilem, ad deflectentem Ugrovaca et flumen Listica habens contiguos circa quatuor cenlum passus declivii, descensibilis, et minus praecipitosi.
Verum omnes illae collis protensiones, excepta ista ultima, haud quaquam sunt noslra in manu, sed in designato elevatiore loco (dixi nos emisse 141 aureo) habemus extensiones a meridie ad torrentem, et flu- men, circa medium miUiarium italicum; et ab oriente ad occidentem circa milliarii quadrantem.
Fere i)i centro hujus extensionis est jugum, aut mavis dorsum collis, in quo antiquum catholicum coe- meterium situm erat.
Verum 1845, ementibus nobis praecitatam collis partem, ipsa fere tota vepribus, cespitibus, et ignobili sylva consita erat. Gremium autem terrae loci, avara laborat sterilitatc; et praesertim jugum collis vix tenu- issimo terrae stratu oppertum, ad immensam profundi- tatem continuam lapidis concretionem dimittit: adeo ut novae arbores sine ingestionibus terrae, nullatenus crescere possint. Toto enim hoc annorum spatio, a quo
4
50
situs nostrae subest potestati, in summilate, clrca Con- ventum et ecclesiam, numerosissimis occupati sumus ar- borum implantationibus; sed tamen adeo exiguo emo- lumento, ut si antiquae arbores aceris, querci, carpini, et fraxini non subsisterent, omni venlui expoxitus Gon- ventus pateret. Sed redeamus ad locum silvestrem, et in- cultum pro collocalione Conventus emeptum. (Superius dixi tunc temporis fuisse nobis impossibile a turcis fe- liciorem coemere locum).
Subtus collem ad meridiem, inter silvas eminebat una quercus: (ad angulum occidentalem horti, excissa) et sub illa, noster primus Guardianus P. Angelus Kraljevic, suam slationem fixit: ibidemque sine lecto, per continuos quotuor menses substitit, quousque mi- serabilis domus (de qua hodie neque rudera manent) pro Religiosis strueretur. Ingressi, aut potius acervati et stipati, tam nos quam hospit^ntes, non est facile relatu, quam arcte angustiis praemeremur loci : saepe enim contingebat, deticiente in domuncula solo, in sta- bulo, (eliam tunc praeparvo) aut sub arboribus nos somnum capere; et cui conlingebat unum habere cen- tonem quo tegeretur, is jam lectis tcrniis bene provi- sus censcbatur. Angustiam loci, clirim omnium aliorum domesticae suppellectilis caritas concomilabatur : etenim Kresevio nihil nos tulisse jam dictum est: nudi ergo nuda cum miseria luctari die ac nocte debuimus; ne- que est qui sibi legendo ad verum imaginetur, quantas lunc temporis miseriarum amaritudines vorare debue- runt primi liujus Conventiis Fundatores. Sed cum ta- lia ex rei natura, et circumstantiis debuissent scqui, alioquin nihil miraberis illa accidisse: sed potius est quod vel maxime admireris, divinae vocationis gratiae miraculo, ac patrii amoris portento adscribas; illo o- mnis generis angusliarum tempore nosmet fraterno a- more, concordia, religiosa cofidentia, hilaritate eo com- pactos, el suffussos fuisse, ut nihil abundantius deside- rari posset. Inter nos onines, vix erat unus, qui de
51
successu futuro dubius, trislas mente cogitationes vol- veret, minusque comuni voto inhaereret. De coetero, quisque nostrum certatira conlendebat, et gestiebat, quatenus alter alterum supcraret in conferendis tum communitati necessariis, tumque in praeparandis pro novo Conventu materialibus: bocve adeo sponte per nos fiebat, ut alii non tam lubentes ad otium et sub- stantiarum accumuIationeKi advocarentur, ac nos ad labores, et impendia currebamus. Ita igitur, ex illa angusta domo abundantissime dilatato amore, et fer- vore nostro, materialia pro ecclesia ac Conventus parte, qua majori poteramus celeritate, parabamus. E- tiam catholicus populus incalluerat, ut ejus quoque utilitate nostris donaremur inlentis: ideoque et is, et si de coetero inops, in materialibus sane non nihil con- tulit. Alque sic ubi primum vel partem malerialium ad locum conferre datum fuit, labori operosae manus admotae sunt.
Die itaque 23. Julii 1846 praesentibus, fere om- nibus, tunc lemporis in Hercegovina extantibus Con- fratribus, adstante innumera, prae gaudio gesliente po- puli turba, Illustrissimus Dominus Barisic, Ritu S. R. Ecclesiae, primum fundamentalem lapidem sacrans novae erigendae ecclesiae conventualis, Sanctissimae Assum- ptionis B. IVl. Virginis honoribus devotae, supposuit.
Quemadmodum per quatuor saecula populus noster neque ecdesiam, neque ejusdem fundationis caeremoniam viderat, sic etiam per tot saecula nunquam in Herce- govina consimili laelitia diffusa est.
Inlerim penes omnium nostrum fervidissima desi- deria, concordiam, et aemulationem, haud non clare percipiebant Patres se, suumque miserabilem populum, tot gravibus exactionibus turcicis exhauslum, nullimo» de optatum opus ad ierminum perducere posse. Quare et si penuria sacerdolum conficerentur, coacli tamen exi- munt P. Philippum Coric, eumque arduum opus luben- ter acceptantem, in Italiam, conquirendarum gratia e-
52
Jeemosynarum mittunt. Is solers, et Deo piorum corda sua movente gratia, biennali sua circumitione nobilem in parato aere summam procurat, sacraque suppellec- tili ecclesiam haud parum dilat: et sane adliuc multo plura pro nostris necessitatibus acquisivisset, nisi tunc in gratia rebellionum turbalionibus fuisset praepeditus.
Austriae Imperator ex suo peculio, item Episcopi ejus in ditionibus existentes, ordinatis collectis pro Hercegovina, etiam juvamem tulerunt. Ipse quoque scri- bens Roma redux, (4 852) Tergesti a benefactoribus, e- tiam Hebraeis et Acatholicis, egregiam summam pe- cnniae obtinens, secum in subsidium fabricae tulit. Sic igitur, et si pedetenlim, labores tauien fabricae, oppor- tuno tempore, nunquam interrumpebantur. Et ubi, ut non semel omni extraneo snbsidio deslituebamur ; dam- num autem fabricae ex procrastinatione immineret, con- gregabamur, et absentes litteris excitabamus atque nostri personalis vestiarii summulas jungentes operi impendebamus: adeo ut saepius contingebat privatos e- tiam summe necessariis carere, communi necessitati dum subvenire adlaborarent. Sic igitur, nec aliter, ta- libusque mediis, laboribus, sudoribusque nova ecclesia, novusque Conventus in Sirokibrig, hostibus etiam turcis eversionem minantibus, brevi annorum spatio, surrexe- runt. Verum integrum Conventum, post ecclesiae errec- lionem, juxta sequenlem descriptionem, ad semel ae- dificatum comparuisse miiiime credas; sensim enim, de anno in annum, faciendas partes partibus factis juxta arclas circumslantias mediorum adnectebamus : con- ienli ab initio vel quatuor cubicellis ecclesiae adjunctis: quo in negotio, an magis perseverantiam Palrum, an potius patienliam suspicere debeas, tu ipse dijudices.
Sed, mi lector, dum audis nos debilibus, et incer- tis mediis brevi tempore ad fastigium fabricam duxisse, nohm cagites; aUquid etiam parvi nos effecisse; non sic sane : et ubi meae narrationi insisteris, vel ipse altiora cogitabis.
YI.
^um
DEI^CRlPTlOs
ITEM ALIARUM CONVENTUALIUM FABRICARUM, HORTORUM ET CLAUSURAE.
Eccelesla.
Conven-
tus
Descri-
ptio.
F-
-H- 11
duos tractus, orientalem.
irmanum Imperiale, (cujus fecimus mentionem) pro nostra slruenda ecdesia, longitudinem, latitudinem, et ipsam allitudinem determinatis mensuris praegcribe- bat; neque latum unguem ab assignatis terminis elon- gari, sub comminatione destruclionis, permitlebat. Erat porro in Firmano ecclesiae longitudo cubitorum 44: latido vero cubitorum 24: atque ideo nostra ecclesia, nobis frustra invitis, est sane parva, neque medietati concurrentis populi sufficiens.
Conventus autem, (cujus fabricationi ut plurimum praeerat P. Philippus Ancic) cuiq. Firmanum nullas praefixerat mensuras, pro noslris circumstantiis sat a- bundans est : habet quique atque occidentalem, ludinis; latitudinis autem ridionalis etiam longior est, sciHcet quadraginta Irium metrorum. Ex hoc tractu recte ad meridiem expor- rigitur neoadnexa ala, Noviliatum alque Culinam con- linens: estque longitudinis metrorum 25, latitudinis vero 4 0. Atque sic universim nos habemus in Con- ventu longitudinis, ceu unius muri, metros 4 64, et latiludinis 4 9 : quas longitudines ubi aliquos quadrupli- caveris, alios triplicaveris, septingentos viginti metros universalis longitudinis Conventus obtinebis. Lalitudi- nes vero quoties multiplicandae essent, sine magna mo- leslia, nec ipse praesens enumerarem. Porro tractus
triginta
duorum metrorum longl- novem: tractus autem me-
54
duo, occidentalis, et orieiitalis, sunt ad duas elevatas contignaliones; tractus vero meridionalis, cum subtus vinocellario, atque horreis, ullra quani ad tres magnas contignaliones.
Necessaria quoque ab occasu solis ascendentia ad ambas contignationes, sunt quidem juncta Convcntui, sed septem melros exporrecta, constituunt distinctam a Conventu fabricationem, et expensas. Igitur Conven- tus noster, demptis duabus alis Novitiatus et locorum^ magnum efformat quadratum, a septentrione habens ecclesiolam adhaerentem. In toto autem nunc subsi- stente Conventu, habemus cellas habitabiles 65.
Refectorium autem pro numerosa communitate, et officinae, aliqui supponuntur esse. Est porro Conven- tus per integrum solidissimae constructionis, neque hu- cusque vel minima scissura apparuit in tolo lapideo mororum circuitu: est autem tectus nostralibus tequlis lapideis.
His, ubi addideris Ecclesiae non ignobilem suppel- lectilem, utensilia, et mobilia caenobitica, utique ad niagnam expenjarum summam ascendes. Sed nondum hic expensarum finis: in medio Claustri adest cisterna, alia extra clauslrum, lato sensu dicta, a&t in clausura utraque revera magna: puta, longitudinis cubitorum 24. latitudinis 12. et profunditalis cubitoriim 16 — Tertiam quoque pariter intra clausuram habemus ci- sternam, praedictis minorem. Dictae cistcrnae sine ullo populi juvamine sunt aedificatae, deserviunt autem lum nobis, tumque populo: has etiam cisternas parum constitisse reputes. Sed neque hic terminus: nos in filo muri clausurae habemus scholasticam popularem domum longam cubitorum 23, largam 16:, altam cu- bitorum 20; item decens cubile pro honestis hospiti- bus et benefactoribus.
Tandem octo commodas officinas, conductas saecu- laribus maercium venditoribus, lucro ecclesiae ejusque supplectjlis sacrae. Sed ista quoque omnia dum exur-
55
gerent, haiid pariini impensum est. Inlerim nondura finis : adsunt quoque duo stabula simul ^ac foenilia ; unum lon- gum 4 8. brachia, largum dO. altum brachia 9. ahud lon- gum brachia 21. latum 11. altum iO. brachia.
Habemus quoque clausuram, lato sensu dictam, hoc est murum circumcingentem omnes enumeratas fabricas, cisternas, silvam, pratum, et hortos.
Integralis longitudo hujus lapidei muri est nastra- lium brachiorum (omne brachium est 26; unciorum venetarumj et ita iibique intellige ubi de brachiis di- ctwm repereris) 2316 altitudo autem muri exaequans illam humeri alti hominis.
Sed ultro: nos habemus abundantes hortos, (ob defectum aquae vivae minus foecendus) hosque non solum multis Iractibus transversalium terram sustinen- tium murorum trajectos, sed ferme velut in silice, ter- rae altis aggeribus efformatos : qui etiam haud parum impendii absumserunt. Tandem sub horto a meridie prostat pratum, vel mavis sativum terrenum, quinde- cem jugerum: hocve ferme ad ultimum quadrantem liberatum a silvis, vepribus, cespilibus, lapidibus vivis, et lapidum magnis antiquis acervis : hocve pariter non minore solicitudine quam expensa nostra. Sed neque partem orientalem clausurae, a nemore occupatam pe- nitus transigemus : circa enim ejus silvas expurgandas verum est nos multum non consumsisse pecuniae; sed etiam verum est nos in eadem silva nostris propriis mani- bus eo laboravisse, ut hodie intuentem plurimum de- lectent. Ad ingressum torrentis Ugrovaca in Listica amnem, habemus 3 jugera terrae, ahoquin prius in- cultae, nunc autem muro circumseptae, cuique ina- quandae, plusquam ab uno milliario aquam deduximus. Tandem molendini acquisitio, quorumdam sativorum, aut vitibus implantatorum terrenorum, sustentandae Comunitati pernecessariorum, etiam est non levis ex- pensa.
Igilur ne multa alia minora enumerans taedio
56
aliquem afficiam, boc unice lectorem rogo, ut recogi- tet quid nos tunc habebanius, dum primus noster Guar- dianus sub frondosa quercu omni inopiarum genere con- ficereiur, quidque nunc post annos viginli habere videt: et facta comparatione inter ni/iil et tam midta, divi- nae Providentiac apertum miracukim neget si valet. Verum ne cogitatio cuipiam nientem subeat, nos o- mnes experuisse vires ac impensas circa sokim nostrum Conventum, et ad nos pertinentia; ego ubi singulatini de domibus parochialibus egero, haud non indicabo quid in unaquaque hoc eodem annorum spatio, nostra opera existenlia donatum est, aut donari inceptum. Pro nunc satis tibi esto, nos, dum descenderemus Kre- sevio, nullam ne modo ecclesiam, sed nec vel unicum licet perexiguum reperisse sacellum; nunc autem ubi tibi de no\o condila indicata constiterint, jam tunc poteris tibimel persuadere solo neuliquam Conventu nos occupatos fuisse: sed videamus adhuc quaedam conventualia. Disciplina Jq j^q^ nostro Conventu regularis disciplina, ut
'"^ ''^moris est, nostrisque^ ac Pontificum constitutionibus conveniens servalur. cui praeest Gustos, Guardianus, et conventuales Discreti ; item Vicarius Convtus, atque alumnorum Magislri. Scholae; Ludos autem litterarios in Conventu habemus de
et susten-jjj^g^^ latina, humanioribus studiis, Philosophia ac The- mediorum^'^©*^- Pbilosophiam ac Theologiam hucusque non erat defectus. moris apud nos juvenibus Religiosis tradendi, sed ii ad charitativos Confralres in ItaHam mittebantur; nunc autem, nostra mala fortuna, eversis in Italia nostris Convenlibus, fratribusque dispersis, jam non est ubi no- stros Juvenes extra patriam instrui curemus: et in hoc revera nostrae, nostrique totius populi cardo rei vertitur, Etenim, non habenlibus nobis media sustenta- lionis, nostro in gremio completis studiis, juvenes, edu- candi; deficiente autem loco aHorsum illos mittendi, jam non videmus viam, qua totius Missionis «ubversio
57
decllnari possit. Nunc enim paucos habemus alumnos studiis addictos, videlicet 22: et tamen cum penuria, et debitis luclamur; sed ubi ox necessitate indeclina- bili, etiam triplicatus fuerit alumnorum numerus, intro- itus autem idem fuerint, non erit certe possibile, ut sustententur.
Quapropter enixe rogamus quosquos charitas ca- tholica urget, media autem ditant, ul nobis in ista gra- vissima angustia praesto sint. Dicemus eliam ahbi, nos et ob hujus Conventus minorom necessario amph'ludi- nem, et ahis juslissimis de causis, hoc tempore, aUe- rum in Humae incepisse studii, vel collegii Convenlum; et dato quod ex collectis illum perficeremus, quiJ pro- derit, ubi sustentalionis media non adfuerint ?
Alibi in seminariis alumni vel aliquid pro victua- hbus annuatim conferunt; apud nos autem neque ha- bent unde conferant, neque usus est vel obulum con- ferrendi; et dummodo Missioni prospicere velimus, plu- ribus annis plures pueros gratuita instructione non modo, sed etiam victualium porrectione sustentare co- gimur: et ulinam non saepius sine Missionis emolumen- lo ! Etenim frequentius contingit, ut postquam quatuor, et quinque annis, nobis subtracta alimenla pueris de- derinms, ipsi tunc non nihil instructi et saginati, do- nmm paternam repetant.
Inde intelliges, nos, et si non tam pro gravi Mis- sione, plures tamen quam secus expediret pueros ad- gregare debere; scilicet, ut ex multis religioso statui valedicentibu?, residui nostris necessitatibus sufficienles esse possint. FamiUa Verum etiam dato, praesente familia nunquam
numerosiorem exquiri; tamen etiam ista, non sane mi- hi videtur adeo, paucis annuis quod indigeat impen- sis. Etenim hodie in complexivo conventualis familiae 55. personae numerantur: hospites autem habere quo- tidie cordicitus gratulamur. biteriui Con\entus superior hospitibus honestara traclationem, nec non Famiiiat
Conven tus
58
praestare liaud non debet. Itera Religiosae familiae pre- ter \ielum, et omnia necessaria, annuum quoque per- sonale Vestiarium singulis professis trihuere tenetur.
Sic enim fieri necesse est, sicve status nostri Franciscanici ieges exigunt. Sed rogo, de anno in an- num an putas parvam praefatis impendi summam ?
Ast neque in solo Conventu nostrae omnes ter-
minantur expensae: etenim praeter plurium fabricarum
reparationes, nos stabula quoque, et plures equos epi-
phiales, ac clilellares pro Missionis, Conventusque usu,
omnino cogimur habere: praeter aha Communitati ne-
«essaria armenta. Pro pabulo, proque equorum ap-
paratibus, an putas nos annuatim minus expendere,
quam alibi pro numerosa conventuali familia ?
Introitas gg^j gj ^jg expensis constat, etiani de introitu
^.'^^^"'constare debet: et hoc certe: licet nostrura aut alie- tiis. , , . . .
num aes expendamus. Interim, ne ex magnis expensis
magnum etiam introitura nostrum deducas, haec tibi
candide referam.
Nemo nostrum bona immobilia possidel; sed ne-
qun mobilia, nisi quod illis ad superioris voluntatem
uti queat. Communitas autem, ex indulto Apostolico,
(de duodennio in duodennium confirmando, ) potesl
quidem possidere; et de facto quidquid hucusque licitis
viis acquirere potuit, illud sane possidet; Administro
pro tempore Guardiano, vices agente Syndici Aposto-
lici. Attamen, ut nudam apertissime fateamur veritatem,
quidquid suis de possessionibus annuatim retrahii Con-
ventus, id sustinendis ejusdem expensis vix pro uno
mense sufficeret.
Eleemosynae pro sacris celebratis, aliqui sunt
introitus: sed primum animoadxerto: Sacerdotes in Con-
ventu haud esse omnes; sccundum autem istam ele-
emosynam unius Lirae austriacae (numquam majorem
porrigunt) non esse tam pinguem, ut ex illa multum
nobis promittamus. Conventus habet sibi addictam Pa-
rochiam, Guardianus enim noster etiam Parochus est;
et Jene sic. Ast quemadmodum nullus nostrorum Pa-
59
rochorum juribus parochialibus stolae frultur, sic ne- que ille conventualis : omnia enim per nos fieri debent gratis omnino quocumque titulo. Quid igitur ? Conven- luales parocchiani solent in materialibus libere et spon- tanee sustentationis subsidia conferre; hoc est, suo pro lubitu, nobis eleemosynas tribuere: c.rtum. Sed eslo omnes porochianos magna aestuare charitate erga suos Patres et Pastores, non ne pauperes quales sunt, pa- rum quoque porrigent, et accedente annuali defeclu frugum, non ne etiam nos dimitlent prorsus vacuos ? Tandem singuli Parochorum ad sustenlandam in Con- venlu juventutem concurrere debent: hoc quoque cer- tum est. Ast ubi Parochus a suis parochianis parca exceperit manu ; cum Conventu certe abundans esse non poterit. Alque sic examinatis omnibus nostri intrc- itus mediis, non tam debilia quam incertissima sunt.
Itaque velit, nolit aliquis credere ; nos in explo- ratis habemus, sine alienis auxiliis, nostris solis intro- ilus mediis, juventutis educandae sustentationi minime rerum sufficere posse. Aeconomia stricto in sensu u- iinmr, parce viventes, paucis sane eontentamur; sed tamen veJ ipsis summe necessariis non sufficimus.
NOVAE
RESIDENTIAE EPISCOPALIS li\ MOSTAR
ORIGO.
Historia. .cLntiquilus Mostarienses Antistites ubi praecisc
suam haberent Residenliam, in Conventu S. Anlonii an seorsum, nulla exlat memoria. An eliam iiii priores Episcopi nostri suam haberent Calhedralem ecclesiara, vel potius illa conventuali uterentur, hoc quoque alto praemitur silentio, tum historico, tumve traditionaU. Sed neque mirum hac in civitate multo minus quam alibi tradiliones reruui nostrarum conservatas fuisse : etenim centuui relro annorum non modo nulla hic re- periebatur catholica antiqua familia, sed neque ad- venae catholici, nisi perpauci: et quidquid suo loco vi- deris a me in hac civilate catholicarum numerari fa- miliarum, nullam antiquiorem uno saeculo habeto. Igi- tur quemadmodum hic, excedente turcico furore, Ca- tholicismus intersectus full, sic quoque religiosae tradi- tiones interierunt. Verum ad excitandum et fovendum catholicum ignem dudum sopitum in Mostar, nihii tam opportunum videbatur, quam si ibidem episcopalis se- des restitueretur. Hoc exemplo in eadem civitate exi- stente, abunde confirmare erat; videbamus enim ex eo vel maxime, quod grecoschismaticorum Episcopus in Mostar sedem fixisset, suam gentem et numero, et sub- stanliis magis, magisque in dies emiuere; nostram au- tem velut inopem orphanam languescere, Etenim pauci illi Catholici non modo Episcopi praesentia non anima- bantur, sed vel ipsos Missionarios, quatuor horis dislan- tem suam slationem habentes, raro, cum periculis, et
64
tlmoribus inter se habere poteraut. Non multis retro aniiis, nostra aetate ac memoria, in hac ipsa civitate palam et de die, et aliquo turca non comitante, catho- licos nostros invisere nobismet nefas sane erat.
Res igitur lum religiosa, tumque civilis gentis no- strae vehementer expostulabat episcopalem in Mostar Residentiam. Sed frementibus rabie turcis adversum calholicos, magis adversum sacerdotes, et maxime ad- versus Episcopalem characterem, quis unquam speravis- set Residentiam ibidem aliquando erigendam forel
Adfuit tamen, et adfulsit divinae inscrutabih's Pro- videnliae juvamen; ex quibusque homo nihil noverat sperare, novit Deus ex eisdem mira producere. Non enim coeco et vano casu Illuss. Dom. Barisic Hercego- vinae ApostoHcus Vicarius constitutus est: Deus enim arcano suo consilio hasce praeparaverat vias : quae etsi mullis humana opinantibus, malae viderentur; no- verat tamen Deus iis quoque stupenda educere bona.
Separari enim Hercegovinam a Bosna, et ilH ali- quem non dico minus zelo refertum, sed etiam ani- mi robore, constantiae forlitudine destitutum, aut mi- nus habentem praefigi; mehercle aut parvae utilitati nostrae, aut nullae sane fuisset. Duo igitur, Vicariatus divisio, et hominis animosi praeflxio, expostulabantur ; et haec praecise duo uno tractu placuit divinae Pro- videntiae conneclere .
Eleuim Dominus Barisic, praeter quod pro Vica- riatus divisione haud parum sudavisset, multaque ob- stacula superare debuisset ; multo majus eum manebat certamen, quousque in Mostar Residentiam fundasset. Sed strenuus vir quaeque molitur, et audet: Barisic enim erat tam heroico donatus corde, ut nulla pericula nosset timere.
Rarae matres foecundantur tam strenuae fortitudi- nis animi filiis, ac illa Barisic foecundata illo fuit. Sed nemo diu fortis nisi etiam prudens: Barisic proinde, qui experto noverat Mostariensium turcarum phanaticum
61
furorem reprimi haud posse, ni Imperians accederel manus : hanc solicitus im[iIorat. Impensis et si gravibus, haud parcit; noverat enira ille magnam auri vim; qua comite, struendi sibi in Mostar domum, Imperiaie haud non obtinet Firmanum. Sed hoc etiam ad manus Decrelo, an putas Mostariensium turcarum coneussum furorem resistentiae? Neutiquam : imo tunc vel maxi- me ebulliunt in iras, arma capiunt, Episcopo mortem minantur. Ast ille impavidus arreptam terit vtam^ mori promptus, aut intento potiri.
Curaverat interim perspicax Antistes ab Imperatore Vesirio Alipasa stricte praecipi, ut Catholicorum Epi- scopo in Mostar locus pro extruenda domo cederetur,^ ipseque Vesirius nullis mediis parcens, pro domus con- structione serio adlaboraret.
Sed quibus auri summis Episcopus, aut Vesirius pro struenda domo a turcis hujatibus fundum emere poterunt ? nullis certe : incassum omnes mundi Ihesau- ros obtulissent. Turcae erant obstinatione tenacissima obstricti; neque in habitata civitate locum obtinere fas fuit. Aderat quidem pars parva terreni ineptissimi in valle Vukodo, jam pridem miserabili pretia empti a Patre Stephano Karlovic, Gradacensi Parocho.
Cum igitur Episcopus nullibi pedem figere posset, domum tamen in Mostar fieri omnino vellet, Fukod^ designare coactus fuit. Rumorem hujusraodi turcae avida excipiunt aure; vocesque tumultus, terroris ac minarum sic spargunt: se potius omnes necem subitu- ros ad unum, quam infidelem domun fieri p^rmittere velle. Excipit etiam talia Barisic, ast minime pavet: et acceptis ad decem vesirialibus armatis viris, per mediam civitatem, ab uno ad aliud traversalis lineae punctum, inter civium arma ex feneslris prominenlia, Barisid impallidus transiens, in Vukodd dirigit gressus.
Ibidem adveniens, dum omnes ejus pallerent pc- rieulo, ipse nihil pallens suo; alaeer ligonem arripit,
loci.
63
novaeque rcsidentialis domus fundamenta designat. Tunc Vesirio, vesirialique homini, fabricarum inspectori, du- mus suae executioiiem, velut imperiale opus stricte commendans, Seonicam in Duvno incoiumis, et vero triumpho coronatus, rediif. Tcmpiis Anno itaque 4 847 Episcopalis Residentiae in Vu-
fundatio- fcodd fundamenla jacta sunt. Et revera, non sine simi- "*^" litudine, potest hic ilUid usurpari, quod una manu opi- fices gladium tenerent, alia autem opus faciebant; ete- nim, nisi jugis Vesirialis hominis assistentia adfuisset, haud qnaquam vidissemus consurrexisse domum. Sed portenta sunt ista magni pectoris, magno divino juva- ffiine roborati ( Dcscriptio ^ centro civitatis, infra meridiem et occidentem,
lopogra- ad distantiam mediae horae, est locus vulgo dictus f^u- phica kodd : {vallis lupi) ab extremis autem civitatensibus domibus decem minutis distans. Vallis ista ab oriente magno colle Hum obsternitur, qui elevata et continua juba, totam vallem, etiam a meridie et occidente, cir- cumsepiens, fere a sola medianocte angustam sinit pla- nitiei, et civitatis intuitionem. Est ergo in concavo, trilateraliter a colle obducto; ascendentem leviter a civitate habente ingressum. Itaque, excepto vere ac aestate, solis radiis paucis horis deleclamur. Porro do- mus residentialis est adhaerens decliviei vallem cingen- ti ab occasu solis, et est veluli in intenebricoso sinu vallis angustae, deponentis saepissime praecipitosum torrentem: qui hortum nostrum, viam ducentcm do- mum, item vicinitates satis molestat. Collis autem un- dique cingens, si salviae abundantia non tegeretur, ni- hil aliud intuereris, nisi horridas rupes. Non multo pridem tota vallis magnis quoque arboribus ditabatur; sed hodie fructiferis exceptis, nec locus dignoscitur ubi quondam fuissent arbores. Fundus autem terrae, cui nostra doums, et alia aedificia insident, item hortus ac vitcs, est qualitatis alioquin infelicis; nempe, ex conge- riebus arenae ac lapidum a torrente dejectorum; et
64
qiiidem alte slratorum Sub fundamentis domus, lic(»t
ad magnam profunditatem, frustra terram soli(tan) ([wae-
sivimus; retia proinde magnorujn trabium substernere
opus fuit. Circa bortos vineamque majorum lapidum
expurgatorum, magni undique acervi prostant. Hortus
ac vinea, alioqui in declivie, a transversantibus quam
multis muris sustentatur. Habes igitur ita descriptum
locum, multis de rationibus minus convenientem scopo:
ast, ubi meliora negabantur, etiam isto scrupeo angulo
oportuit contentari. Haec autem minutatim descripta,
mullorum praevenient interrogata = cur hic et non
alibi Residentia formata est ? = scilicet: quod alibi pos-
sibile non esset.
Dcscriptio Residentia frontispicium, ingressumque a meridie
Residcn- habet. Ejus longitudo brachiorum nostralium 24. ad tiae .
y mediam noclem porrigitur: latitudo autem brachiorum
rum. 2^' orientem ac occidentem respicit. \b oriente ob
declivium terrae, cum subtus vino(^ellariis, plusquam
ad tres altissimas contignatoiues esl, ab occidente au-
tem ad duas aeque altas. hi medio long tiidinali domiis
magna porta ingressui patet ad inferius planum intro-
ducens.
Ibidem ad dexteram tria cubilia ac sacrarium to-
tam longitudinem, quinque autem brachia latitudinis
occupant, reliqum totum spatii pro sacello deservit, in
quo visuntur sex solidae columnae atque arcus supe-
riorem murum sustentantes. Sacellum unicum hebet
altare: Iria confessionalia, baptisterium, multis adornaium
imaginibus, coelumque coloribus vel aliquid depictum.
Ad sinistram magni ingressus, scala patet ad superius
tabulatum ducens. Tota scala ad magnam doinus aulam
introducit: aula autem larga 7 brachia totam domus
longitudinem trajicil : habelque ad utramque extremita-
tem a summo ad imum duas magnas fenestras, roslro-
rum instar. Ex utraque magni coenaculi parte cubilia
in ordine posita extant, quatuor per singulunr latus.
Magnae autem adhaeret domui oulina, suis cum neces-
65
sariis locis, ac hiemali parvo Rcfectorio, a parte collii occidentalis.
Dicto autem Refectorio, culinae ac domui altera peristylo j4ingilur domus: conlinens subtus terram vi- nocellarium fornice inslructum; supra autem in unica conlignatione, Sanctissimi Sacranienli permanentis sa- cellum, ad unicum conliguum cubile. Est autem haec domus longitudinis brachiorum 16, iongitudinis iO. In- tra mox diclam, ac magnam domum, in medio areae cisterna pluviales aquas de tectis receptas usibus red- dil. A meridie, extra ingressum in atrium domus, muro aulae adhaeret domus popularibus scholis aedificata an- no 4 852: est ad duas conlignationes, habetque ion- gitudinis brachia 4 0, longitudinis 9.
Ab oriente, subtus magnum marum alrii ingressus planum sustentantem, ac Scholam in hortum et vineam ducentem, parvo interjecto alrio, est slabulum alque foenile, longum 4 6, latum 4 4 brachia. Huic, post par- vam aream a septenlrione, assidet porticus, domesticis jumenlis, ac in casu hospitum coufluxus, equis usum praestans : et est longiludinis brachia 4 5, latitudinis 6. Omnia ista aedificia tabulis duri lapidis tecta sunt: et omnia, (Schola dempta) tumque hortus ac vinea soiido, ac allo obducla sunt muro.
Et ne longior evadam in describendis agris, et vineis, ab Illustrissimo Barisic emptis, et implantari curatis, episcopalis usui mensae: jam sola aedificia ad magnam expensarum sun)mam te provehent: rebellis e- nim natura loci non nisi spartano pectore, ingentis pe- cuniae vi superari potuit.
Si novisses asperitatem loci, (prout ego, qui Re- sidentiae aedificationi praeficiebar,) et nunc praesens ibidem elaborata conspiceres, summa sane admiratione perculsus haud non diceres: — Maximum heroem alte- slatur opus I Episcopa- Illuslrissimo Domino Barisic nihil tam cordi erat,
quam Religionis vindicanda libertas. Eapropter etiam
5
66
dentiac anteqnam hiiic soli, devoveretur Vicariatui, cum turcis in fluxus. ppjygjj^^ judicibus, et ipsis Vesiriis, pro religiosa liber- tate, proque catholicorum minus infelici sorte, nunquam cessabal a certaminibus, saepius non minus periculosis, quam impendiosis. Sed vel unum ul commemorem, vere excellentissimun). Ab occupatione turcica usque ad an- nnm J839 judices turcae, Episcopo et Parochis non niodo inconsultis, sed etiam conlradicentibus et prote- stantibus, malos catholicos proprio marte Matrimonio passim copulabant; vel omni adhibita vi, Parochum conipellebant, is contra canones ut copulet. Tyranismus iste, quam esset intollerabilis, quantorumque semina- rium malorum; non esl qui plene intelligat, nisi is qui eiperiebatur. Quare Barisic, ut et Parochos a crude- lissimis vexationibus, populum autem a faedissima cor- ruplione liberaret, nihil sinit intentatum: et post alioqui mul*a impendia aiispicalissimum oblinet Firmanum 4 839: quo turcis judicibus, nobilibus, Vesiriis et quibus aiis, omne jus adimitur, et strict ssime prohibetur, se se quoque modo intromiscendi in catholicorum Matrimonia ; aut in ullam aliam rem illorum Religionem concernen- tem. Firmanus iste spirilualibus et temporalibus erga «atholicos tam amplis refertus est bonis, ut si nihil aliud magni procuraNisset Barisic, hoc vcl solum magnae e- jus sufficeret gloriae.
Anlequam in Mostar Episcopus figeret sedera, vix et rarissime in Hercegovina conligebal ex aliena ad Catholicam Religionem aliquam transire personam ; ast postea haud ita raro: et, ubi dabatur occasio, IIIuss: Barisic nullis parcebat impensis, periculis nullis, quo minus desideranti hanc Religionem amplecti liceret.
Libertalis Religiosae studiosissimus, campanae pul- sum, cadaverum publicam delationem, Processiones , Viatici solemnem administrationem, domorum benedic- tionem inter medios Religionis osores, sagax introduxit. Et licet sub Residentiali domo non adeo exiguum haberet sacellum; hoc enim et populi eommodo, et Ba-
67
risic magniflco animo praeangustum apparebat. Quare is, omni innita via, totus ocupatur, ubi tandem ma- gnam ecclesiam populo necessariam, struere daretur. A.rdentibus ejus desideriis tandem se amicam exhibel fortuna. Occasione capta adventus in Hercegovinam Ex- eelentissimi Domini Omer-Pasa, militarium copiarum supremo duce, hunc haud ignobili Barisic sibi devin- xerat amicilia: cui miseri populi angustiae exponens, eumdem obtestabatur, pro valida sua apud Imperatorera intercessione, et alicujus in civitate ioci pro catholico- rum ecclesia assignatione.
Amica sponsione haud parum Barisic exhilaratur animus. Hinc spe, inde etiam timore incerli eventus agi- tatus, tandem praeconceptam spem maxiina eventus lae- titia coronare sibi datum fuit. Aniio 1862, 29 maji, Impe- riale Decretum in Barisic manibus jam est: quo quidem Decreto, non modo conc ditur facultas ecclesiam sibi construendi, sed vel ipse amplissimus locus, in tota civitate inprimis nobilis, pro ecclesiae fundo, aliisque ecclesiae et populo necessariis, gratis omnino concedi- tur: turcis autem inhibetur ne vel minimum obicem adducant. Et tanquam hoc parum fuisset Omer-Pasa inlercessioni, Barisic gaudiis, Imperatoris autem magna- nimitati, Imperator ipse magno aliud jungit donum: 2500 scilicet florenos, struendae inpendendns ecclesiae.
(vide Parochia in Mostar) Mirabilis sane et iste est Barisic Episcopi triumphus !
Quod vero statum aeconomicum et civilem catholi- corum in Mostar concernit, in hos quoque Episcopi Re- sidentiam magnopere influxisse, nullus haesites. Etenim antequam haec Residentia fnndaretur, et antequam (4 852) Episcopus, relicta Seonica, in Residenliam se con- ferret, in tota civitate hac vix erant catholicae familiae 4 2; miserabilium servorum, et artificum: neque ad- fuerat qui, licet miserrimam, mercantilem officinam habe- ret. Nunc autem licet pauperioris conditionis, numera- mus catholicas familias 398 eorumdem negotiantes 55*
t%
quique sibi ab illo tempore proprio aere tectum procu* rarunl, haud paucos. Igitur bonus influxus innegabi- lis est.
Introductiune autem in Mostar tum vernaculBy tumque turcica lingua Scholae, nationi nostrae parvum accessisse emohimentum quis opinabitur? Paucis etenira retro annis, de nostris tota in civitate neque unum in- venire erat, qui legere, scribere, rationesque ducere nosset; nunc aulem de junioribus, qui id non caiieaat, vix ahquem invenires.
Linguae quoque turcicae notitiam» qua omnes gu- berniales actus evolvuntur, nedum utilem, imo et ne- cessariam esse, quisqne sibi persuadebit. Falendum igi- tur cum omnibus perilis, ac inlelligentibus: sicuti ubique,^ ita apud nos quoque per Catholici Episcopi, suorumque consortium Sacerdotum praesenliam, magnum Religio- sum, et civilem incoepisse progressum; majoremque in dies sperari. Qnod si istud nunquam aut \ix contigis- set, ni divina Provindentia magnanimum in Hercego- vinam ac Mostar Barisic adduxisset, ideo sane Deo maximam gloriam; Barisic utem laudem vere magnam quisque cordatus ultro dabit. Magnis igitur iile suis beneficiis in posterorum quoque cordibus aeternum vivat !
Sed neque ingrati irrecordatum relinquemus Ad: R. P. Marcum Kalamut^ ex Cuslodem Provincialem : is quoque Illuslrissiml Barisic 25 annis a secrelis, ei- dem quoque in omni etiam periculosissimo casu indivi- sus strenuusque coujes exislens, nullis pepercit incom- modis, majora hercegovinenses ut consequerenlur bona: quae et ipsi retribuat Deus!
«^4<6^©^0>S^
Be PiFdisMls ii Sf ©eie.
NOTA.
>) JLre Parochiis in specie nunc acturuSy nenro mihf vitio reddat, si non alium ordinem sequi potero, quam quem mihi descriptiones ocyus, aut serius habitae per- miserint.
b) Alioquin ob merita Franciscanis per tot saecula
aequo cummuni judieio attributa, signanter autem istis nostris in parlibus, Religionis conservatae, civilitatisque introductae gralia, gratiam et perantiquum summorum Pontificum privilegium, usu nunquam interruptum tale est retributum: ut nobis Paraeciarum jus patronatus sit veluti haereditarius. Igltur pro quibuscunique Paro- chiis, aut Capellaniis Localibus Sacerdotem Episcopo^ et Vicario Apostolico praesentandi, mediante Custode, suoque Venerabili Discretorio, nostrum plane est. Istud porro privilegium nedum in nostra matre Provincia Bosnae Argentinae, verum et in consororibus dalmatici* Provinciis aeque exercelur.
I.
§IROKIBRIG : PAROCHIA SS. ASSUMPTIOMS B. M. VIRGINIS,
= Conventus et conventualis ac parochiaiis ecciesia =r P^ide numcrum V.
Parochia haec, quae quondam cog nominabatur d€ Blato, antiquior est, quam probare possumus. Sunt
70
qui recensent quondam Missionarios in Blato, in loco autem nunc ignoto moralos fuisse: ideoque Parochiam de Blato nomen sorlitam. Ast vero satis ab antiquo hujus Parochiae Parochos in pago PribinoviH, tum in Dobrkovici, et postremo in Cerigaj commoratos fuisse evictum habemuy. Tamen ex domus incendio, aut alio nobis ignoto fato, Parochia haec non nisi ab anno 1753 matrices offerl; sub nomine Parochiae de Cerigaj : quo in loco eliamnum duae domus parochiales subsistunt in fundo Kraljevic: antiqua una, a P. Jacobo Kraljevic aedificata ; altera autem recentior a P. Nicolao Kor^iic. Itaque haec Parochia usque ad annum 4 848 de Ceri- gaj vocabatur; tuncqe, translato ejus nomine atque pro- tocollis, Parochia Sirokibrig vocari coepit. Malrix est ferme in extremilate orientali ejusdem Parochiae, uni- cum ad ortum solis pagum Ugarici habens. A meridie vero Jurcinovici, Mokro, Cerigaj, Bukovo, Rasno, Du- sice, Ledinac. Occidentem versus: Medvidovici, Mamici Dolac, Kocerin, Podkraj, Podvranic, Rujan Crnelokve, et Ljubotici. Ad septentrionem = Britvica = Izbicno =
Crnac gornji — Crnac donji = Dobrkovici = Okloji =
Lisse = Parochiae Ab oriente Ljuti dolac in Blato: a meridie Cerin
contei mi-ac Ruzici = ab occasu Pasusje = ab aquilone Rakitno, "«^- Gradac.
In hac Paraecia sunt rudera duarum ecclesiarum, quaruin memoria exlat: in cacumine collis supra Bu- hovo Ozrnje S. Georgii = in Mokro Podgradinom^ ignoti tilularis. Coemete- pj^^ minusque insignia sepulchra gentilitia in 4 7
Antiqua. ^^^'^ numerantur: scilicet Trn in malrlce, Okloje, in Mokro duo Coemeleria; et unum de illis Podjelinak habet aliquot sepulchra magna, ac magnifica. In uno il- lorum ad formam templi facto, haec tantum edax tem- pus posteriora verba Gyrillice scripta legenda reliquit
= Plemcnilomu Gospodinu =
71
In summitate plani Blato, ad radices collis et pagi Uzorm, in quatuor distinctis locis sunt magnifica gon- tililia sepulchra, sed in loco ^arampuvo duo adsunt stupendae magnificentiae. Utrique magno, plano, et ho- rizontali lapidi alter ad forinam casulae insidet, et ser- vata proportione magnae grossitiei, ad hominis altitu- dinem summitas casulae alioqui pertingit. Sunt porro ex ulraque lalerali casulae parte quinque largi = bi- cipites gladii, suis cum manubriis ab alto, acuminibus aulem ad solum conversis, sat accurate insculpti.
In utroque pago Crnac in Dobrinj extant gentili- tia sepulchra. Cerigoj in Privalj, in Mamici, in Kocerin, in Vranic, in Buhovo, Rasno, et Ledinac: sed in hoc coemeterio sunt quinque sepulchra habentia» stemmata regio sanguine prognatorum. Arces Lisse in Borak, supra fontem Listica in Mokro,
Cerigaj in Magonik, Buhovo in Ozernje.
Haec Parochia duabus gaudet minus amplis ter- rae planis, ferlili Mokro, et Privalj. Fruitur uno flumi- ne Lislica, ad cujus scaturiginem, et inferius prope pon- tem, habet multa molendina perennis laborationis. Ugro- vaca, Mokrosnica, Privalj, sunt ejus torrentes. In Sarica Dubrava habet ferri metalla, lintantriceni autem penes Listica ad Stari Cemer. In gornji Crnac in amena et faecundissima valle Dobrinj ad multam extensionem re- peritur metallum ferri, vel etiam cupri : sic quoque in Resnice, versus orientem. In Biele stine supra Crnac gornji, atque in Pomety reperitur fodibile album Mar- mor.
Uzarici sat bonis uvis gaudet, tunc minus bonis Ledinac, Trn, Povranic, Duzice, Rasno, Cerigaj, Olala- je, Lisses Mokro.
dirutae.
PAROCHUE DE glROKlBRlG AMMARUM SHATU^.
R. P. Philippus Cutura, Discretus r.ustodiae, Guardianus Conventus, et Parochus.
M. V. Pater Blasius Jerkovic Vicarius Conv. Socius Parochi. V. P. Ehas Jukic Soc. Par. V. P. Laurentius Sesar S. P.
Et in casu necessitatis, quotquot in Famihae Tabula Sa- eerdotes numeraveris, tot Parochum habere Socios scias.
|
Residen: Par: |
FamiUae Catho. |
Anim: Catho: |
Distantia. |
|
|
Sirokibrig |
50 |
364 |
0 — |
|
|
Turcinovici |
20 |
245 |
hor. 4 |
|
|
Uzarici |
49 |
366 |
n 4 |
|
|
Moixro |
26 |
248 |
4;2 |
|
|
Cerigaj |
36 |
239 |
. 4 |
|
|
Buokovo |
43 |
253 |
. 2 |
|
|
Rasno |
32 |
238 |
« 2 |
|
|
Duzice |
46 |
310 |
» 2 |
|
|
*>J |
Ledinac |
42 |
226 |
V 2 ij2 |
|
•* . |
Medvidovici |
20 |
4 38 |
w 2 |
|
•*- |
Mamici |
17 |
432 |
»> 4 472 |
|
••. |
Dolac |
i2 |
76 |
« 4 4)2 |
|
$i |
Podkraj |
2i |
435 |
« 2 |
|
*^ |
Podvranic |
3 |
33 |
yy 2 472 |
|
Rujan |
24 |
476 |
» 3 |
|
|
•o |
Kocerin |
28 |
485 |
" 2 472 |
|
Crnelokve |
27 |
246 |
w 3 472 |
|
|
Ljubotici |
44 |
305 |
« i 472 |
|
|
Britvica |
35 |
479 |
" 2 472 |
|
|
Izbicno |
U |
442 |
« 2 4)2 |
|
|
Crnac donji |
33 |
247 |
" 4 |
|
|
Crnac gornji |
33 |
346 |
n 2 |
|
|
Dobrkovici |
39 |
24i |
r 4 |
|
|
Okloje |
47 |
458 |
- 472 |
|
|
Lisse 25 |
24 |
474 |
4/2 |
|
|
689 |
5209 |
25 |
71
Porro transversalis recta, tum longitudinis tumque lalitudinis, huju8 Parochiae est horarum quinque,
Sunt autem 20. catholicorum Coemeteria, ut plu- rimum muro cincta; de quibus 18 habent sua sacella altaris, ubi sacerdos diebus Festis cum suo populo Deo libat. — Nota —
In hoc vero loco pro omnibus nostrae Missionis Catholicis coemeteriis sit dictum; nempe in eis, habito respectu ad ecclesiarum defectura, Sanctae Sedis indul- to omnes illas indulgentias lucrari posse, quas comuni- niter ecclesias visitantes lucrari consueverunt. Sunt por- ro quaedam coemeteria, puta in Grabova Draga et Gradac, quae etiam particularibus indulgentiis gaudent. Hoc ipsum intelligendum est de unoquoque altari do- mestico nostris in domibus parochialibus.
In hoc ipso coemeterio adsunt duae magnae cru- ces, transversalibus minus protensis, quam apud lati- nos est moris ; ambae sunt stupendae magnitudinis, ac molis, signanter aulem una vero, sensu colossalis; su- perans duabus spitamis quemque altissimum hominum. In istis ambabus crucibus, ex utraque parte longitudi- nis verticalis, extant superius commemorati quinque gladii bicipites, nihil diversi ab illis aut minores. Igitur, consueto magno saxo sepulchrum premente, ad cujus occidentalem summitatem dictae cruces plantatae sunt, indubios nos reddunt paganos, ad christianam Religio- nem conversos, antiquae suae nobilitatis insigna etiam cum novae Religionis monumentis conjunxisse. Est qui opinetur, christianos ex jam extantibus gentilium sepul- ehralibus monumentis sibimet cruces efformasse, relictis tamen gladiis: sed res penitius examinata, neque de- cori publico christianorum, neque elaborationi crucum convenire videtur: quod, si cui mea opinio minus pla- cet, monumentorum examen accuratius ne displiceat.
74
11.
CAPELLANIA LOCALIS LJUTIDOLAC
IN BLATO:
NATIVITATIS B. M. VIRGINIS.
Avulsa a sua matre Sirokibrig 1864, a quo tempore etiam protocolla habet.
Mostarsko Blato est una de famosioribus in mis- sione planitiebus: longa horas duas, lata unam: faeno procreando, ac segetibus plurimum ferax. Hinc aliqui in geographicis descriptionibus ac Tabulis Mostarsko Blato nomine locum depingentes, aberrant; fors quod aliquis eorum viator hiemali tempore transiens (ut so- let fieri) planitiem ab aquis inundatam, lacum putave- rit. His porro ab aquis planities aut ex integro, aut sane maxima in parte liberari solita, fruges ac foenum annuatim egregie praestat. Distat a Mostar ad occiden- tem duabus horis : inclinat ab occidente in orientem : ad cujus fundum aquam voragines recipientes, fontem Jasenica flumini parant.
Blato a media nocte per totam longitudinem habet non nihil elevatos diversi nominis colles, quorum radi- ces, ferme usque ad summitatem plani, non habitantur : a meridie autem, infra silvas continuas Irtre et plani- tiem, continuatis incolis populatur. Est igitur plaga ad meridiem faecunda quam plurimum uvis bonis, et multi- formis generis fructuum. Singularem haec planities e- pocham sumpsit ab advenlu in eam Vesirii PaSa Kuka* vica 1760.
Ad summitatem hujus plani occidentaH nordicam, et in loco Zvatic tanta vis borealis ventus fieri potest, ut similem in Hercegovina non experieris. Est porro
ft^5
circa hoc extraordinarium phoenomenon vulgaris Iraditio: in illis viciniis quondam missionarios Jesuatas vel Je- suitas, Religionis Catholicae causa, a Turcis trucidatos fuisse. Consiat vero ex Farlati narratione, vere aliquos Jesuitas in istis partibus cecidisse; sed an accurate in ZvatiOj hoc liquido non patet. Ad plagam meridionalem, quasi in meditullio longitudinali, est locus dictus Krci' Ijevine — Regalia — : et senes habitatores traditione acceperunt, ibidem Regem ( ignotum ) cum turcis acer- rimum comisisse bellum, ipsum regem ibi peremptum et sepultum, nomen reliquisse Joco. Addit Traditio e- tiam tunc quemdam Pasa cecidisse, et putant se indi- care tumulum ei ibi conditum. Verum quidquid sit in re ; sepulchra tamen ibidem christiana et turcica per multa sunt: quaedam quoque magnifica. Alia autem traditio, est utut historiae fragmentis consentiens: Kra- Ijevine ideo vocari, quod Regis filius, inter alia loca sibi in pheudum data, etiam illum possideret: quisque amplectatur, quam praeadamaverit sententiam.
Interim non ommittam etiam hodie in illis coe- meteriis subinde reperiri arma, remotioris temporis cum cadaveribus sepulta.
In ista plaga tam ferlili et amoena, coemeteriis i- tem veluti consita, nullius antiquae ecclesiae rudera, et memoriam reperiri, certe mirum esl : et multo ma- gis etiam nihil Iraditum extare, ubi loci missionarii Pa- rochi de Blato suam haberent residentiam. Est qui opinetur extantia ibidem turcicae moscheae rudera ec- clesiae fundamenta praemere; sed nihil certi determi- nari datur. Interim Capellaniae Localis domus, de qua loquimur, in uno de commemoratis fertilibus, et amoe- nis pagis sita esl, scilicet in Ljutidolac sub Blalo. Septem habet villas: Biograci et Jare ab occasu; Pod- gorie, Selista, Cule, Krivodo, omnes ab oriente: ex qua parte etiam conterminat cum Mostarensi, et Gra- dnicensi Parochijs; a meridie item cum ista, et illa
76
de Cerin: ab occidente cum Sirokibrig: et a media nocte, trajecta lota planitie, cum Parochia Gradac.
Tradunt Ljutidolac (vallis acida) non multo pri- dem vocatam fuisse Zlatodd ( vallem auream :) ob fo- dinas auri, quas ferunt a turcis praeclusas fuisse; no- mineque prisco vallem vacari inhibuisse.
Arces In Ljutidolac extant praemagnificae arcis abun-
dirutae dantissima rudera, in quibus saepius diversi generis arma reperta sunt. Hic loci, nempe inter coem et viam Regiam, anno elapso, P. Michael Nikolic excepit sclopeti ignitabulum (carato) libellas duas ponderans, etiam sine quibusdam partibus deficientibus, et a rubigine exaesis. Magnae fortitudinis erant sane similia qui tra- ctabant sclopeta.
In Biograci quoque arcis rudera magnificentiam operis antiqui, et praegrandis indicant.
Antiqua Sub Podgorje extat numerosum coemeterium, di-
Sepulcra. ctujjj vulgo Krvia: (locus sanguinis.)
Ferunt, juxta nationis consuetudinem, (non multo pridem extinctam) in loco Krvie hostes in sponsae tra- ductionis comitivam irruisse, ut illam raperent, et cer- tamine inito, magnum terrae spatium cadaveribus con- stratum, ibidem sepulturae dedisse locum. Lapides se- pulchrales sunt plures magni, et magnifici ; et in qui- busdam incisiones vere traditionem confirmant
De sepulchris in Ljutidolac Kraljevine, jam innui; et addere lubet in quibusdam eorum femoris ossa re- perta esse qiiatuor magnarum spitamarum; item cra- nia et dentes tam magnos, ut stuporem injiciant. In Biograci quoque duo antiqua coemeteria numerosam quondam , et praedivitem populationem produnt. In Krivodd extat antiquae manus opus Cisternay extraor- dinariae magnitudinis et soliditatis.
CAPELLANIAE LJUTIDOLAC IN BLATO
Animarum Status. V. P. Matthaeus Bulic Cap, Loc.
77
|
Pagi |
Familiae Catho. |
Anim: Catho: |
Distantia. |
|
|
^ |
Ljutidolac mat : |
54 |
299 |
0 — |
|
*»^ |
Biograci |
31 |
480 |
hor. 274 |
|
«*. |
Jare |
35 |
346 |
« 4 |
|
;^ |
Podgorje |
46 |
76 |
« 4 |
|
•*■*! |
Selista |
44 |
84 |
« 4 iJ2 |
|
Cb |
Cule |
8 |
79 |
" 4 |
|
o» |
Krivodo |
48 |
436 |
V 2 |
|
1 |
7 |
4 70 |
4470 |
h.
3, 4,
Longitudo totalis Capeilaniae Latitudo autem In hac Capellania suum habentes domicilium: Graeco Schism; 3
Zingaricae S
Reperiuntur autem in hac Capellania catholica coemeteria, suis cum sacellis quinque.
Quemadmodum anliquitus, sic etiam successivis tem- poribus, pagi in Blato existenles a Parochis de Dobrko- vici, Pribinovici, Cerigaj, demumque de Sirokibrig ad- ministrabantur. Verum, justis de causis, anno 4 860 Re- ligiosa Communitas in Ljutidolac agellum unum, cum horto, et medietatem parvae domus a quodam turca emit. Et^ibidem, Sacerdotjbus in angustissimo terriculae an- guio subsistentibus, anno 4 864 domus ecclesiastica in- choata fuit, accedente summa ilorenorum 750: ex colle- ctis factis a Fratribus missionariis in alienis regionibus
78
landem juvanle aliquid eliani populo in materialibus. Domus est longa d6. lirachia, lata 4 5. habens subter- raneum vinocellarium, ed in tabulato cellas 3 : ac Ora- lorium pro populo. Muri domus terminati tectum petunt. In Jare est fons Blazevo vrilo: et praetenditur ibidem fuisse lemplum s. Blasii*. et in vicinia est an- tiquum christianum coem. Milanovac —
III.
PAROCHIA GRADAC SS. NOMINIS JESU.
Parochia haec ab immemorabili est: habet vero sua protocolla ab anno 4 748. Post cathohcismi deva- stationem in civitate Mostar, Missionarii Parochi in pago Com subsistentes, vicinias Mostar, tumque pagos mon- tanos, actu Gradac subjectos, administrabant; et ut sa- cerdotes facilius turcicam persecutlonem diclinantes, e- tlam montanis catholicis prospicerent, alteram domum in Podivaz prope Goranci conficerant: et tandem anno 4 797: P. Nicolaus lliic in turcico solo Gradac paro- chialem exiguam domum, solidam tamen, construxit, loco antiquae in eodem pago. Ast etiam huic subinde qiiarta domus adjungebatur in Gostu^a\ ubi Sacerdotes semet abdebant, persequentibus eos turcis. Igitur quon- dam erant quatuor domus Parochiales loco unius ho- diernae de Gradac.
Est porro domus sub meridionali summitate mon- ticuli calvi Bile^ difficilem ad omnem suum pagum ha- bens accessum, Grabovadraga, ac Polog exceptis.
In omni eventu rerum, Gradac usque ad annum 4 849 etiam actualem Parochiam Mostar, ut poterat ad- ministrabat : et habebat longitudinalis extensionis plus- quam duodecim difficillimi, et periculosi itineris horas. Gradac alioquin in extremitate occidentali, et respective
79
meridionali, subsistens, quousque Sacerdoleni in Gro- bovica exmitteret, duas dies pro accessu, et duas a- lias pro regressu impendere debebat. Perpende igitur, quam istud negotii gravissimum fuerit tam Sacerdotibus, tumque populo inler montium sinus abdito! Sed pro- sequamur actualem Parochiam Gradac.
Residentia etiamnum est in extremitate occiden- tali et meridionali Parochiae: habens ab ortu solis Grabovadraga — Polog — Vlajnici : ad meridiem et pla- num Blato usque, Donji — gradac — Knezpolje — Dobric Provo: reliquas autem omnes, quas tibi tabella por- rexerit, plus minusque ad mediam noctem habet. Gon- finat vero ab oriente cum Parochia Mostar, a meridie cum Ljutidolac citra Blato; ab occasu cura Sirokibrig ; a media nocte cum Mostar, et Rakitno: item Konjic.
Antiqui- Zeljetus) tempore belli viennensis, tradunt etiam
tates, in hoc pago Religiosos Franciscanos suam habuisse do-
munculam: incendio dein va^tatam, quemadmodum et
alias saepius alibi existentes: turcae enim retro tem-
• poris hoc facinoris indulgentiae atque gloriae sibi du-
cebant.
Giubrane: nostro in coemeterio collossalis Crux ex- tat, altitudinem hominis superans; in qua sat perito celte sculpta est virilis majestosa imago, habens in digito anulari anulum, etiamnum bene distinguibilem : et loci vulgus refert ibidem Episcopum tumulatum fuisse.
Goranci donji: in nostro coemeterio Podjela 184 4. quidara Stanislaus Knezevic, peste tunc grassante, pue- rura dura sepelire vellet, et quodara antiquissimum sepulcrum aperire adlaboraret, inopinato ipsi contigit, ut ibidem ex optimo albo lapide sarchophagum detegeret. Rei prius invisae novitate in admirationera adductus, vulgari ex persuasione opinatus, thesaurura in illa raagna cista tutatura esse. Quare operculura affabre aptatura celer dimovens, magna cum spe aperire desudat. Ast ubi licuit illum intento potiri, tunc velut emortuus
80
prae timore in terrani cadens, vel aliquid temporis ex pectore dum sibi fuit, quousque animum vireque colli- geret, Cadaver enim puellulae, circa 4 5 annorum, in statu plenae integritalis tum carnium, tumque vestium dominalium, et albi in capite bireti, Stanislao abs dubio timorem incussit: neque id mirum.
Tandem, ubi primum Stanislaus se colligere potuit, et attentissime cadaveris pulchritudinem admirari, quas- dam fundendo preces, operculum suo restituit loco; et juxta idem sarchopliagum puerum a se delatum sepe- liens, stupens abiit, aliisqe quoad vixit recensebat : pre- ter quam quod non longe abessent a loco pastores, dum Stanislao factum accidisset. Hodie nemo est qui praecisum locum facti tangere nosset . . .
In amoenissima, parva planitie Podruzje extant ad viginti putei, antiquissimae, ac praesolidae, non mi- nus quam extraordinariae constructionis: scilicet, planum et larguwi habentes fundum, muros autem sensim ar- ctatos usque ad angustum ostium. Putant quidam illos puteos quondam pro horreis inservisse; sed hodiedum, scaturiente in eos aqua, vix possibili alteri rei illos in- servisse quam aquae.
Goranci: habet planum montanum non grande quidem, sed aspectu delectabilissimum ; et, quatenus ri- gidior aura sinit, summopere faecundum. Antiquae per- multae cislernae, item coemeteria valde numerosa, tum nobilium, tumque plebis, indubios nos reddunt, Goranci quondam fuisse majoris momenti, nec non multae po- pulationis.
Knezpolje (comitis campus) in summitate boreali Blato locum apricum, amoenum, et summe feracem occupat. In isto pago permulta palatiorum rudera, locum fuisse quondam magni momenti, certo indicant. Idipsum praestant copiosissima, et magnifica antiqua sepulchra. Ecclesiae quoque rudera (s. Joanni dicatae) el alia circa eam existentia, semper magis antiquum loci splen- dorem in mentem reducit, Est qui adserat se audivisse ;
8^"
Parochos de Blato hic loci suam habuisse residentiam: opi- nioni circumstantiae forent, neque ego inficiari auderem. Polag: ad radices monticuli BilCj ab ortu ad ac- casum, circa mediam horam, planities insignis faecun- ditatis protenditur. Antiquos quoque sua attraxisse fe- racitate, multa et magnifica sepulchra, tumque plebis coemeteria, omne abscindunt dubium. In extremitate occidentah*, ad famosum fontem Grhus, arcis praeno- bilis existunt rudera; nomine Zvonigrad. Arcem autem istam fuisse nobilis Familiae Zvonimir, v, Zvonimirovic^ vulgaris opinio est.
PAROGHIAE GRADAC Animarum Status. V. P. Martinus Mikulic Cooperator.
|
Pagi |
Familiae |
Animae |
Distantia |
|
|
Calho: |
Catho : |
hor: |
||
|
Gradac Resid. |
37 |
277 |
0 |
|
|
Donji Gradac |
28 |
220 |
« 2 |
|
|
Knezpolje |
29 |
480 |
n 2 472 |
|
|
Dobric |
44 |
426 |
»T 2 |
|
|
Provo |
6 |
35 |
« 4 472 |
|
|
cc |
Vlasnici |
9 |
73 |
« 3 |
|
^ |
Polog |
23 |
247 |
yy 2 |
|
'^«iC |
Grabovadraga |
24 |
229 |
« 4 472 |
|
« |
Gostusa |
4 3 |
80 |
374 |
|
Bogodo |
49 |
183 |
» 2 |
|
|
Goranci |
62 |
549 |
r 2 472 |
|
|
C^ |
Vrdi |
26 |
255 |
» 4 |
|
Dreznica |
2 |
24 |
» 6 |
|
|
ZdjCtus |
8 |
53 |
« 4 1 |
|
|
Podivac |
13 |
97 |
« 4 4/2' |
|
|
Sirge |
40 |
63 |
w 5 i |
|
|
Domazeti |
8 |
45 |
« 6 472^ |
|
|
Giubrani |
49 |
454 2887 |
" 7 1 68 |
|
|
48 |
847 |
83
Longitudo hujus Parochiae a Giubrane ad Gostusa h. iO Latitudo ^ Knezpolje in Dreznica 9 3^4
Sunt aulem in Parochia catholica septa coemeteria, suum habentia sacellum N. 4 3; quinque aulem obsoieta.
In tribus Paiochiae pagis : Vlasnici — Polog — Zeljetus — Turcicae domus 4 5 In se\ pariter pagis — Dobric — Vlasnici — Bogod6 — Goranci — Zeljetus — Domazeti Schismaticiirum familiae sunt 35.
_ NO T A —
Omnem hujus Parochiae pagum etymologice aliquem involvere significatum, scilo nostrae linguae ac conside- ranti, facile patebit. Ex quo casu, alibi passim haud repe- ribili, mihi inferre tuto licet, istis in artibus non modo linguam Slavam jam dudum introductafn fuisse; sed etiam turcas supervenientes locorum nomina minus quam alibi deturpavisse.
— BROCNO. —
N 0 t a
Antequam de duabus Religiosis residentiis, in cir- cuitu Brocno existentibus, singilatim sermonem institu- amus, quaedam praemitlendi non inopportunum censeo.
Brocno: a singulari produclionc rubiae linctorunij (broc) Ncl eliani a procuratione vini summe rubri, su- am inter slavas sorlitum fuisse denominationem, nihil ambigercm. Brocno, miti aere donalum, solo guadet excellentissimac faecunditatis : omnis generis colonalium, horiensium, et frugiferorum procurationi egregie se praestal. Colliculis amoenis, h nc inde ex planitie as- $urgenlil)us, delectahilitatem oculi plurimum commendat. IVIajus plarnim al> occidente ^mzici, ad ortum, et fere ad flumen Neretva per Bhzanci, quatuor horis s^ ex- tendil; laliludine autem ab uno quadrante, ad unam
83
horam. Planities ista, et pagi circumcirca conlinuato ordine positi, totius denominationis Brocno medullam absumuntr alia remotius jacentia loca ct si faecunda, plus tamen soli petrosi habcnt. Igitur a summitate Am- zici, reparante colle silvoso a vento boreali planitiem, ad Neretva usque, apricitate linea gaudente, praeprimis nobilia vina, tumque tabacha producit. Longitudinalis autem ad meridiem ab oriente posita, abunde porrigit quaeque; ast qualitate superiori parti utique cedit. Pridem quaque uni\ersim Brocno, maxime vero partem nordicam phini inter faecnndissimas terras habitas fu- isse, antiquorum nobilium opidorum, tumque hinc inde sparsorum palatiorum insignia rudera, antiquilntum fre- quentes detcctiones palam ostendunt.
Post tot saecula ac nequissima fata, ab Ozrnje su- pra Amzeci Neretva usque, adhuc est numerare, et admirari plusquam 4 50: solidissimas domorum fornices; quos sane solae magnae divitiae condere poterant. Item et frequentia, et magnilicentia sepulcrorum, in Brocno aeque eiu» eminentiam loquitur: sed jam nunc particularibus demus locum.
IV.
CERIN IN BROCNO:
Capellania Localis S. Stephani ProtoMartyr.
Al matre Gradnici avulsa 4 863: a quo anno et protocolla ducit, Capellania haec minorem medietateni Brocno occupat. Ogragenik mali, ac Blatnica, orien- talem Capellaniae partem; Ogragenik veliki, Cerno, et Drogicina meridionalem; Druzici ed Grljevici occidenta- lem, Calici vero borealem conficiunt.
Ab oriente conterminat cum Gradnici, a Meridie cum Humac et V^eljaci . ab occasu cum Ruzici, et Si- rokibrig; et ab aquilone cum Ljutidolac.
84
6erin est ad radices apricas collis silvosi Irtre j anioenissiiiia gaudet parte plani famoso fonte Cerin, torrente Lukoc, et plnribus vivae acquae puleis. Ca- pellanialis domus in colliculo prope Fontem sita est, et tolam orienlalem extensionem Brocno, deiectabili aspectii intuetur. Soium uccupatum ab aedificiis, et ageilus ex collectis eleemosynis empla sunt. Domus porro atque sta- bulum, (mox convertendum in ecclesiam) 1865 intia et terminalionem obtinuerunt, diligentia et patientia vere singulari P Mariani Miletic; concursii populi item prae- laudabili ; impendiis autem reiigiosarum collectarum: de quibus impensi sunt floreni 900. Est porro domus lon- ga brachia i8: larga 15: sublerrancum habens vino- cellarium, quatuor cubilia, et oratorium in scholam ver- tendum ; ilem refectorium,
Stabulum longum brachia 1 8 : largum 9 : altum fere ad duas contignationes, diem expectat, ut sibi a- djecta majoris altaris capella, in ecclesiam convertatur, cum qua intentione etiam aedificatum fuit. . Antiqui- (^eriii eliam priscis temporibus capitalis dislrictus
hujus locus fuit. Elenim a fonte Cerin ad orientem, nullum terrae spatium civilium domorum ruderibus stratum est. llem singularis multitudo, et magniiicentia sepulchralium monumenlorum hic existentium, nobilem quondam fuisse locum certo indicanl. Loci incolae pu- lant, Cerin quondam fuisse sat magnam civitatem et Arcem Gradina in suam defensionem.
Ne ver> singularia sepulchra penitus praeteream, vel aliquid de his proloqui expedit. Nullibi in nostra Missione mihi obeservare licuit, lam multas crucesy di- versarum magnitudinum, sepulchralibus lapidibus inscul- ptas, uti hic passim occurrunt.
Alibi stemmata diversae compositionis sunt; hic aulem ferme omnia constant — sucto, gladio, et stella in medio sculi, — Alibi ninphae circa lapidem cho- reas ducunt ; hic vcro de multis a me examinatis vix iji uno, aut altcro nymphas reperi. De reliquo, quemad-
85
modum alibi, ita hic quoqae sepulchrorum magnificen- tia inscriptionibus orbatur. In unico quaedam goticae antiquae litterae illegibiles deprehenduntur : quod quam- quam non sit de majoribus, ejus a me dimensam ma- gnitudinem referre lubet.. Jacet prope novam domum Capellani, in recente Catholico coemeterio. Longitudo lapidis est venetarum unciarum 94:
Latitudo 75:
Altitudo orizontalis 23.
In uno sepulchrorum hujus loci cranium humanum repertum est, medietatem abundantem venetae unciae sua crassicie exaequans: item molares dentes Iransver- sali crasitie unciam referentes: crura autem tibialia tres spitamas, aut novemdecim uncias longitudinis. Vulgus noster saepius consimiles extraordinarias magnitudines in sepulchris deprehendens, dicere consuevit — Anti- quos graecos sic collossales fuisse. —
Interim in vicinitatibus Cerin in quinque locis nu- merosa sepulchreta existunt.
Ex parte orientis, proxime Fonti, adjacent copiosa et insignia rudera tum ecclesiae, tamque civilium ae- dificiorum. Inter plurimos bene elaboratos lapides, quos- dam deteximus excellentioris qualitatis, nostra in re- gione haud existenti sicuti videre est ad ingressum nostrae novae domus. Haec species lapidis, referentis candidis- simum marmor, in capella circulari majoris altaris ec- clesiae prominebat ; apparentibus in eo quatuor capi- tibus quadrilateratim disposilis; ast plurimum destru- ctis: vulgo censebantur quatuor evangelistae.
Sed adhibito a me circnmeffossionis labore, et li- berato iapide, primum cognovi lapidem, et si nunc ma- gnum, multo quoque majorem fuisse ; secundo didici quatuor evangelistas haud refcrri. En illorum accurata descriptio.
A parte (ut inventus est lapis) occidentis, et fon- tis, vel mavis etiam longitudinis ecciesiae, in uno latere quadrato, lato uncias 27, alto 32 prostat majestose
86
vestilus thorax; capite minus distinguibili, veluti Senecae philosophij conslans. A latere autem meridionali est inci- sus masculus, penitus nudus, ambos pedes in uno com- pede habens; ex cujus compendis auriculis, ad malleo- los pedum positis, binae catenae hinc et inde tensae, unaquaeque sibi corespondentem manum protensam ad solum, mediante circulo post pugnum obstricto, adligatam solide tenet: estque patiens dorso veluti muro haerens, cervice quoque penitus erecta.
Ad dexterum incatenati pedem, cujusdam animalis collum, et decussi capitis, sola auris dextera distingui- bilis extat. Animal istud fors singularem canis speciem refert.
Ex parte orientali: superbo, ac nobili equo, ce- leriter incedenti, homo insidet, cujus nihil fere distinguere est nisi manum habens dirigentem, et pedem usque ad malleolum : equus quoque capite caret. In plano, ad pedes equi venatilis canis soluto cursu pergit.
A boreali latere: item integer et mutus vir pro- stat, dorso ad murum converso, capite autem elevato; manu dextera lateraliter velut extenta, et supra pro- minentem tabulam deposita; sinistra autem etiam ex- tenta, aliquod folium scriptum supra palmam police premente.
Inferior praerupta pars lapidis, eleborato insedisse pedistallo apparet, sed quantum alto haudquaquam con- stat. Supra capita quoque adhuc laborati lapidis fuisse, decussionis reliquiae pariter porrigunt: et quid hoc fueril ?
Non multis ab hinc annis ecclesiae campana, circa centum librarum ponderis, in loco proximo invenla fuit; et ab indiscretis rusticis in Metkovic vendita.
Ecclesia (vulgo S. Stephani) tumque adjacentia aedificia, sine dubbio igni combusta sunt; palam testan- tibus signis. Quodam hucusque latus aedificii detectum, angustas affert cellulas, solido muro intersectas, circum- cingenle eas angusto transitu, lapidibus laboratis slra-
87
to. Ad angiilum unius cellae, ossa bumana, et seplem crania, velut in cuumlo, interque incendii vestigia re- perta sunt. Signum hoc indubie loquitur, in aedificio babitatores praeclusos igni enacatos biisse : sed quinam ii fuerint monaci basiliani ? franciscani ? collegialis capi- tuli membra ? fortuna destituimur ut respondeamus. A- lias dixi, ac repeto: localem tradilionem vigere, in Ce- iHn Franciscanos suum habuisse Conventum : neque aliud certius occurrit, quod referam.
Supra saepius laudatum fontem Cerin, insidebat ab immemorabili, lapis de illis nobilioribus, supra memora- tis: leoninis pedibus sujfultus. Is alioquin naturae sat bene scindibilis ferro, lactantibus faeminis optime se praestabat votis. Faeminae enim, etiam a remotioribus locis occurrebant, et abrasi lapidis pulveres, ad defec- tum superandum laclis, veluti miraculosum medicamen, cum aqua sorbebant. Quod an omnibus profuerit, pru- dens dubitarem; sed etiam si nulli profuisset, certe per lot saecula, tamque constans rei usus, non fuisset. In- terim, de dicto lapide nunc temporis pro ecclesia loci pila aquam lustralem continens excisa est: manentibus tamen decussionibus reservatis, populi ex communi de- siderio, apud loci Sacerdotem. Denique, communiter ferunt de isto quodammodo miraculoso lapide: quo bis, aut ter nobilis turca Kreic, laudatum lapidem ad suum in Gradac palatium devehi curaverit, usui prophano destinatum; quodque idem lapis, nemine vehente, toties ad suum pristinum locum Cerin restitutus comparuerit. Alium quoque hic erutum habemus lapidem; Adamum et Evam in Paradiso fructus prohibitos ex arbore cer- pentes referentem.
Amzici duobus significantibus fontibus gaudet, Kripovaz et Sritnice: (confortans, fortunatae. Circa hos Fontes multi existunt antiquae manus labores: sed ad Fontem Kripovac est quod admiremur opus. Linter adaquandis animalibus, lavandisque veslibus destinatus, est sane eximiura vas^ in soiidissirao albo lapide exci*
88
sum, habens logitiidlnis brachia 3: latiludinis 5: lati- tudinis ori/ ontaHs 4 : et quadratae vacuitatis brachia 4: 3^4: Ad unam lateralem oram sex habet, choream ducentes, nymphas: ad aliud latus majestosum equitem, perlonga lanoea cervum confodientem ; et a summitate ad fontem conversa, tres con)parent robusti viri, di- versi generis arma lenentes, quasi diceres in defensio- nem fontis; et illi tres utique crunt omnium circa fon- tem extructorum generosi auctores. Pagus \mzici anti- quilus Kripovo vocabatur; Amzici autem a turcis Am- zici, qui in Kripovo suam commorationem fixerunt.
Apud alterum Fonlem Sritnice in Amzici extant amplae arcis rudera : item in Dugangie. Coemeteria autem antiqua, in Calici i. in Dragicina 3. in Dugan- gie i . in Ogragenik veliki 2 : et quidem magnitica in Bakri Blatnica \. etiam magnificum: in Lipno 2: in Cerno \. apud Kripovac nobile unum.
Blatnica metallisferri abundat.
CAPELLANIAE LOCALIS e E R I N
Animarum Status. V. P. Marianus Milelic C: L:
55
p.gi
Cerin Rcsid : Calici Amzici Dragicina Ogragenik mali
Og
Ccrno
Ocluci
ragenik
\cliki
Familiae Catho.
6 14 59 49 49 23 4 4 3 0
|
Anim: Catho: |
Distantia. |
|
62 |
0 - |
|
53 |
hor. |
|
390 |
" ij^ |
|
454 |
« 474 |
|
454 |
" 4^2 |
|
232 |
» 374 |
|
443 |
*. 2 \J2 |
|
275 |
» 4/2 |
»9
|
Pagi |
1 Familiae |
Animae |
hor. |
|
|
Blatnica |
1 ^4 |
450 |
»» 4 4Ji |
|
|
Grljevici |
43 |
94 |
» 2 |
|
|
10 |
214 |
4676 |
8 iji |
Longitudo totalis Capellaniae Cerin Latitudo ejusdem
Coemeteria Catholica cum suis sacellis Familiae turcicae in hac Capellania sunt
M.
5 3
40
7.
V.
GRADNlCl IN BROONO Parochia S. Blasii E. M.
Parochiam, antiquitus in historiis denominatam BrocnOj ipsam esse hodie Gradnm dictam, nulluin duhium est. Sed prisca ilia Parochi residentia an esset in Ceriuj vel nhinam praecise, evincere haud possumus. Cerli autem sumus in Gradnici recentius domun pa- rochialem fuisse: scilicet circa annum 4 429, eratqce domuncula multum miserabilis, slramine tecta.
Eliam certa traditione scimus: antequam Familia Zubac — Rudmanovic angiistum in Gradniei parochiali domui cederet fnndum, Paroclios Brohio in Dabroselo, dein in Vidovici longam traxisse coinmorationem; et a se aedificatam ibidem cisternam, Fratrnm nomen ferre hodie quoque confirmatur.
Vidovici erat quondam situs desertus, spississimis et magnis ailvis consitus; et ideo vel maxime pro Re- ligiosis, turcicam iram fugientibus, aptus: hodie autem in Vidovici vix est aliquis juniperi rubrae cespes. An- tiquam Parochiam Brocno latissime patuisse ex Farlato, ^t ^liis fragmentis, colligimus ; sed quae praecisa essent
10
ejus confinia, ignoramus. Verum istis nostris temporibus, et me in Gradnici Parroco, Broeno Parochiam Gabela, et 6erin conipleclens, enormem habebat extensionem; Dioecesis potius quam Parochiae et qiiibus hodie quinque sacerdotes spiritualia praestant solatia, tunc saepius soli duo quam tres. Interim praesens Parochia Gradnici oc- cupat majorem raedietatem orientalem Brocno: et ab oriente conterminat cum profluente Neretva; a meridie cum Gabela; ab Occidente cum Cerin; a media nocte cum Mostar, et Blato Ljutidolac.
Domus noslra, Gradnici ia meditullio actuaUs po- pulationis sita, apricas radices collis Trtre premit. [De- structa illa veteri casula, actualis, et cisterna, ab, op- timae memoriae, Patre Francisco Kraljevic, propria in- dustria, et popiili juvamine aedificata fuit 4 825.
Est vero domus longa brachia 24. larga 4 4 duo- bus tractibus gaudens. Verum anno 4 855 alterius no- vae domus, (in loco ceteroquin durae rupis) fundamenta, et muri ad tractum primum, supra subterraneum vino- cellarium, a me facta fuere, relictis multis materiaUbus : opus autem perfectum fuit a R. P. Philippo Ancic 1861, Est porro ista domus longa brachia 22: larga 42: al- ta supra vinocellarium ad tres tractus, Primum pla- num pro Schola populari destinatum, nunc duo cubilia occupant: in superiore vero in integrum est ecclesia, cum unica ara. Huic quoque aedificationi populus in materialibus tantum conferebat.
Villae aulem hanc constituentes Parochiam, relate ad matricem sic jacent: ab ortu Paoca — Vidovici, — Biletici — Blizanci — Kruce\ ici = a meridie — Gradac, Surmanci, — Vionica — Biakovici — Medjugorje, — S u- zanj — Zuranj. = ab occidente 6itluk (antiquis Kar- lovac) Gornja BIatica = ab aqullone: — Sritnice — Do- broselo — Tepcici — Slipcici. —
Pagus a turcis dictus per excellentiam ciflukj (Karlovac) et citluk^ hoc est, possessio; maxima loci amoemitate, tumque fertilitate nobilitatur. Ejus vineae
9i
Krvavci in vini productione plurinmni excellunt.
Karlovac — Citluk hodie quoque conspicienda of- fert magnae arcis rudera : ilem ecclesiae non multum distanti a fonte Svetivan : (Sancii Joannis) unde intel- ligi datur, ecclesiam quoque S. Joannis fuisse.
Karlovac, ubertate et amoenitate alioquin numero- sos attraxerat habitatores nobilis genere, divitiis poten- tes, uti ibidem fere innumera civiliuui domorum rudera, item praemulta, praemagnifica sepulchra testantur. Qnae- dam numismata, et anuli in Korlovac reperti, etiam sunt testimonio dominali conditioni incolarum; sed neque ho- die Citluk nobiUum turcarum domibus caret,
Dobroselo antiquae ecclesiae rudera deplorat; et ubinam quoque Parochi residerent, digito prodit. Ad locum antiquae Parochi residentiae, est insigne morta- rium, in magno sepulchrali lapide elaboratum; ad tres palmites profunditatis: vocaturque — Mortarium fratrum — Dobroselo unum habet antiquum nobiliuni coeraete- rium; cisternas autem antiquas plures. Dobroselo — pagus bonus — alioquin debuerat essse aliquando talis ; sed hodie si feracitatem pro bonitate accipiamus, minus bonus erit.
Gradnici, a Gradina vocatur, hoc est, ab exiguae molis arce, quae quondam sibi adjacebat, alioquin in ru- dus facta. Nobilia sepulchra pauca habet; ignobiiia vetusta multa- Ferri metalla abundaniia possidet; et a meridio- nali conspectu non nimia, sed fertilissima, planitie gau- det: fontibus autem insignibus Studenac, ac Sumor. Medjugorje, (cui meridionali longitudine adsidet collis Crnica) quondam magnis obtegebatur silvis, Dubrava: quas, ab anno 4 843, coloni fere ex integro in agros atque vineas converlerunt ; putantes fore, ut eruti ter- reni ipsi laboratores domini meneant, juxta saepius ma- nifestata gubcrnii promissa: quod utinam illis ex sen- tentia succedat ; neque fiat inanis gubernialis adleclaiio, prout fere ubique hucusque fuit in Hercegovina, a quo hujusmodi splendida promissa promulgata sunt.
9S
Srebrenka (argentinaj esl locus in Medjugorie magnae quondam ecclesiae, ac aliorum circum circa multorum ruderum : item magni nobilium plebisque anliqui coeme- lerii. Hoc in loco saepissime, et a multis lestibus, lux copiosissima et valde rutilans observata est: et vulgus, juxta consuetum, magnuni ibidem thesaurum reconditum flamraas emittero centet Adsunt quoque nobilia sepulchra in Bastkrstjej, atque faraosa duo in ^tanjei^ac, A.rces dirutas nominatim numcrat Medjugorje — Miletine — Zuzelj — iipacva — et Beden prope Cerno. Possidet ad viginti antiquas cistcrnas.
Fionica (locus vini) habet in tribus locis magni- fica antiquorum sepulchra.
Gradac ab arce derivatum nouien; cujus hodie quoque copiosa cernuntur rudera. Gradac sine dubio fuit quondam, si non civitas, sane oppidum praenobile; etenim, prope Krein dvor^ ad nuiltam extensionem ter- rae, palatiorum rudera copiosissime absternuntur. Ibidem in loco Grudine (lapidum acervi) extant ultra centum nobilium, et magnatum sepulchra. Ecclesiam quoque i- bidem fuisse et traditio, el superstites affabre secti la- pides palam eloquuntur. Imo tradunt nobilem dominum IvanoviCy nunc autem Kreovic turcam, duo sua exis- tentia palatia, ex integro de sectis ecclesiae lapidibus construxisse : quod non modo a catholicis, sed etiam a turcis excepi. Crescit autem ratio asserti; ubi circum- circa palatia obser\averis, et in multis lapidibus signa alterius prioris fabricae deprehenderis ; translatos non negabis.
Gradac praeter niagnum antiquum coemeterium Grudine, adhuc tria nobilia antiqua numerat — Ploda, ad contiguitatem fonti^ Ploca, et ibidem existentis tur- cicae moscheae Ehic loci ad unum antiquorum nobilium sepulchrorum est Crux quatuor brachiorum et dimidii altiludinis; transversalibus tamen a lurcis decussis: ex lapide noblrali albo, durissimo, in cujus sola verlicali
98
sunt decem e\arati gladii bicipites in signuin nobilis tnmulati. Aliud nobilium coemeterium copiosissimum esl Kruska : (pyrusj in quo non tam magni, quam singu- lariter elaborati lapides deprehenduntur.
Isto in coemeterlo duo singularissima adinveni; Cru- cem S. Andreae in uno parvulo sepulchro; et in alio sequentem lalino sermone ac litteris inscriptionem. «L. Livio. Rufino. Filio. Pia. Elia." Verum ibidem singu- laritatem non effugit unica crux antiquitatem referens, et christianorum more tumulo nobili infixa, habens ab imo ad summitatem arborem, velut serpentem tortun», per medium longitudinale, ac laterale transversaliun : cujus in vertice est quodam magnum pomum, ad e>- tremitates autem duorum ramorum transversales occu- pantium, duae pulcherrimae stellae adnectuntur: et in medio crucis isti arabici numeri" i2i6, quibus si Re- demptionis annum significatum volueris (ut est prudens praesumptio) crux alioqui de recentioribus non erit. Tandem quartum antiquum nobile coemeterium est ad fontem Lemi^evac. Igitur tam muita, tamque magnifica coemeteria, antiquam in Gradac numerosam ac divitem populationem sine dubio indicant*
Est porro Gradac amoenitate, fertilitate, fontium perennium copia inter primarias in Brocno terras.
Paoca a famoso Fonte Paocak, vel Palocak; item ab uno nobilium copioso coemeterio nobilitatur: item ab excellentis productione vini Biletici antiquum unum exiguum nobile coemeterium habet. Sed in plano hujus pagi Bileticko potje, ad ripam Neretve, est unica Crux sepulchralis, quinque brachiorum altiludinis: sine ullis nobilitatis signis.
Tepcici pariter in plano ad Neretva est copiosissi- mum, et summe magnificum nobilium coemeterium, cum muItiforn)ibus stemmatibus familiarum.
Blizanci pulcherima, et fertilissima extremitatc Brocnensis plani fruitur. Ob pauca in hac villa nobilium sepulchra, non improbabile est antiquos in continuo
94
Gradac habitalores, eliara in Blizanci suas sativas solum habuisse possessiones. Verum, et si levioris armaturae, existunt tamen etiam in Blizanci rudera trium arcium: — Casak — Ripnoglava — et in Obala; hoc est supra Narentam.
Krucevici: antiquis Kriichj suo quondam proprio gaudens Comite. Pagus iste hodie in aspero colie situs est, antiquitus vero ad planitiem secus flumen Neretva habitabatur; uli perplura ibidem rudera testantur.
In loco diclo Krucevici, ubi turca Ciahja suum non multo pridem aedificavit palatium, praeexistebat nobilium anliquorum praemagnificum coemeterium, a dicto turca penitus sublatum. Supra dictum actuale pa- latium, in loco Draga^ non spernenda arx extabat.
Item infra palatium ad meridiem antiqui habebant fabricam terrae iaterum, hodie dictam Pec (fornax) scilicet locus ubi excoquebantur lateres et tegulae: generatim autem locus vocatur Dunajac, a fonte ^ur^ mancij in suo plano ad Narentam magnifica habel no- bilium sepulchra: et in summitate collis Crnica arcis rudera, tumque magna cislerna conspiciuntur. &urmanci atque Krucevici^ praeveniunt omnia alia in Brocno loca, in excellentissima tabachi qualitate; Blizanci autem in egregii vini productione.
STATUS ANIMARUM
Parochiae Gradnici in
Brocno: S. Blasii Episcopi et M
Ob reiterata priscarum domorum incendia, Paro- chia haec non nisi ab anno 4 775. parochialia possi- det protocolla.
A. R. P. Andreas Koracic, Lector Jubilatus, Parochus. R. P. Josephus Cigic ex Discr: Custo: V. P. Michael Nikolic Cooperator.
96
|
Pagi |
Famihae |
Animae |
Distantia |
|
|
Catho: |
Catho : |
hor: |
||
|
Gradnicl Ma: |
32 |
247. |
0 |
|
|
Srtnice |
16 |
87 |
ho. 4 iJS |
|
|
Dobroselo |
44 |
394 |
" 473 |
|
|
Slipcici |
37 |
284 |
" 2 4^2 |
|
|
Tepcici |
26 |
4 90 |
" 4 472 |
|
|
«o |
Biletici |
40 |
92 |
V 4 |
|
^ |
Blizanci |
32 |
290 |
fy 4 iJB |
|
f*** |
Krucevici |
45 |
4 34 |
» 2 |
|
« |
Surmanci |
29 |
4 88 |
" 2 |
|
*#• |
Biakovici |
30 |
207 |
" 4 4^3 |
|
<*«* |
Medjugorie |
54 |
480 |
" 4 4/3 |
|
Vionica |
49 |
125 |
„ 4/3 |
|
|
Gradac |
34 |
295 |
" ijfl |
|
|
Citluk |
44 |
366 |
" 4 |
|
|
Shizanj |
25 |
4 08 |
" 4 |
|
|
Obcus |
9 |
49 |
" 473 |
|
|
Zuranj |
20 |
450 |
" 4/3 |
|
|
Padalovina |
3 |
24 |
4/2 |
|
|
Vidovici |
44 |
424 |
»^ 4/3 |
|
|
Paoca |
44 |
4 08 3923 |
4/2 |
|
|
20 |
495 |
22 |
Longitudo hujus Parochiae a Krucevici in Svetivan in Citiuk est horarum trium cum dimidio : latitudo au- tem a Sritnice in Biakovici horarum trium.
In 47 cathohcis coemeteriis hujus Parochiae, toti- dem extant sacella, in quibus sacrum celebratur. In hac Paraecia non nisi quatuor sunt schismaticorum fa- mihae, sed lurcarum sunt in diversis pagis viginti o- cto domus.
96
VI.
G4BELA CAPELLANIA LOGALIS
S. Stephani Protom: Avulsa a sua matrice Gradnici 1852: a quo anno et protocolla habet.
Gabela est vox italice dala huic loco tempore occupalionis venelae, ob confinaria vectigalia, quae ibi- dem exsolvehantur inter turcam, atque venetam Rem- publicani: prius autem cum anliquissima civitate Na- rona coalescebat, cujus Gabella suburbium erat. Gabel- lum flumen Neretva ab ortu, atque a meridie lambit: et quia JYeretva etiam ultro ad Gasovcici usquj navi- gabilis est, Gabella quondam fuit locus sat mercatilis: uti refert Petrus Gorzoniy in Historia Reipublicae Ve- netae: pagina 157: et alibi: quod etiam fieri posse ni- hil vetat.
Gabella ab oriente pagi, vel mavis oppidi, sat splendidi Forlalicii moenia habet, adhuc non undequaque detrita. Constant diversis turribus irregularibus. Anno 1559. forialicium hoc naronense reparatum auctumque fuit de iiiandalo Sulimani Sultani: id ipsum curavit fie- ri de duabus turribus in occidenlali parle pagi, quae jam pridem vocabantur turris S Slephani, et S. An- tonii. Fortalicio et lurribus Solimanus dederat arabicum nomeii — sedeisium — (^ger musulmnnicus). Eadem occasione eliam lurris in Citluk, hoc est citra flumen Krupa^ reparala, atque munita fuit; et universim tum huic loco, lumque hodiernae Gabellae nomen Citluk a turcis posilum fuil. Verum, anlequam praefata exeque- rentur, in Gabella jam extabant tres ecclesiae S. Ste- phani Protomartyris in coUe occidenlali, S. Antonii in roeditullio pagi; S. Mariae prope arceiu. Turcae illam S. Stephani de\astarunt; alteram S. Antonii in Moscheam verterunt; lertiam quoque S. Mariae dejecerunt. Adfuit vero tunc quidam turca loci, ceu propheta, qui di-
^7
xerat _ Sulimanum non diu Fortalitiis politurum quae ecclesiae lapidibus reparaverat — Verum quidquid de natura praesagii opinandum; anno tamen 4 694 : Del- phinus venetarum militarium copiarum Generalis, Ga- bellam tum obsidione, tumque strenuis armis militari- bus turcis praeripuit. Hac occasione turcae in sin- gulis nominatis fortalitiis, ac in terra supra Slruge e- xitialem receperunt plagam : de qua multis millibus, vix pauci mortem effugerunt. (Gorzoni qui supra).
Pons quoque lapideus in Struge, ne turcis effugio esset tunc, temporis demolitus fuit; et nunquam amplius de lapide consuerrxit. Interim Delphinus, non minus armis quam pietate praestans, omnes praecitatas eccle- sias antiquo sacro catholico restituit decori ; et quartam parvam militarem ecclesiam (ignoti titularis) in ipso fortalitio de novo aedificavit; aucto quoque moeniis for- talitio, tumque turribus reparatis, et omnibus egregie dispositis, Gabellae multiplicem adjunxit splendorem.
Ex albo marmore Leo, qui principali arcis inside- bat porlae, cum consueta inscriplione « Pax tibi iMar- ce Evangelista Meus » eliam hodie ad limen portae deje- ctus cernitur. Sed licet Gabella multis annis sub leone a turcicis vanis conatibus tuta, advenit tandem ipsam ilidem ad turcarum manus devenire; sub quibus etiam nunc esl. Turca, post viennense bellum, pacem uni- versalem vel invitus quaerens et obtinens, Gabellam suis dominiis readnecli confiniorum signalione recupera- vit. Verum loci sorte aeque iniq«ia ac prius: ecclesias enim S. Stephani, ac S. Mariae destruens; alias duas in moscheas vertit: quemadmodum hodierna earum rudera testantur. Ante aram niajorera S. Stephani est sepulchrum nobilis Familiae Santic, suo cum stemmate inciso. Gabella igitur multo ampliora habet in historia- rum fragmentis, tumque in extantibus ruderibus suae antiquae specialitatis famosae vestigia, quam ut nos re- censeamus : erat quippe antiquissimae, ac potentissimae IIIjTii capitalis civitatis W^aronae suburbium : et boc m^
T
98
dixisse peritis satis esto. De reliquo nomen Gabella non niodo determinato, ac paucis descriplo loco vulgo adnectitur, sed toli planitiei, hodie a turcis in Citluk occupatae, aeque applicatur; quamvis singuli pagi, sin- gularia quoque noniina habeant: et ubi volueris indi' care opidulum Gabella ad distinctionem aliorum in Ga- bella, oporlebit conneclere — Stara = Gabcla — omnia illa sunt, de quibus praefati sumus, Distat a Metko- vich una levi hora ; a Mostar autem horas seplem. Pa- gus apricas radices collis occupans, abundantibus Na- rentae aquis circumfusus, campi autem singularissima fertilitate donatus, multis de rationibus se commendat. In eo toties destructa, et readificata ecclesia S. Stephani, nunc demum est populi ac sacerdotis solertia in am- pliata (ab antiqua) constructione. Domus autem paro- chialis est in Stara = Gabella; aedificata populi con- cursu, ac P. Simonis Martinovic cura anno i 855 - 6 : duas hab^t contignationes. Demum ista extremitatcm meridionalem occupans, omnes alios pagos sibi adnexos ad mediam noclem habet, excepto unico Cruici supra Vid ad occasum. Conterminat autem ob ortu cum Pa- rochia Dubravc citra Narentam: a meridie cum Met- kovic: ab occasu cum Vid, ac Humac: et ab aquilone cum Gradnicl.
In Stara = Gabela ac suis pagis, non nisi pauca numeramus antiqua nobilium sepulchra. \rces autem antiquac erant supra Goricam — supra Capljina — et in Dugangie. fiapljina est opidulum, majori ex parte a catholicis poppulatum. Trebizet, alias Novoselo, usque ad annum 4 84 6 erat locus palustris, prorsus inhabita- bilis: quem Ali Pasa Rizvanbegovic, allectis christianis terreni promissione ; ilem vi quoque compulsis, sativam reddidit terram ; ferlilitatis abs dubio insignis. Verum Ali Pasa, turcarum niore, promissis haud stetit; totam- que planitiem, longam ad horam, largam autem uno quadrante, slatim ac vidit ex palude agrum effeclum, et muro circumductum; nuUa eolonis remuneratioDe facta^
d^
suae usurpalor proprietati addixit; pro quo non assem ununi, sed plurimum christianum expenderat sudorem, nec non quorumdam etiam vitam (vide Hercegovina), Terra igitur ista et dolo, et tyrannide faecunda effecta, hodie Aii Pasa posterilati, una cum ibidem constructo palatio, fruclificat. In Trebizet, Capljina, Drelelj, Struge, Gorica, Stara = Gabela planilies adjacens in procre- atione tritici singularis est: alii aulem pagi, sub aspero collis Crnica et aprico jugo, siccilatibus ut pkirinium exuruntur. In Dugangie Crnica suo aperto sinu par- vum exhibet lacum praestantissimae aquae, diclae Pe- cina. Item Dugangie ac Zvirovici praenobili gloriantur tabacho.
STATUS ANIMARUM
CAPELLANIAE LOCALIS G A B E L A.
V. P. Martinus Ljubic Capellanus Localis.
100
|
Turcarum Domus |
Animae |
||
|
Gabela |
i |
4 |
|
|
Slruge |
23 |
80 |
|
|
^apljina |
35 |
465 |
|
|
Drelelj |
16 |
85 |
|
|
Dolaz |
20 |
il4 |
|
|
Zuberic |
A |
5 |
|
|
summa |
95 |
453 |
8 c i s m a t i c i
|
Gabela |
25 |
4 07 |
|
|
Struge |
9 |
24 |
|
|
Capljina |
i6 |
64 |
|
|
Dretelj |
summa |
i |
5 |
|
51 |
200 |
Zingarorum
Dretelj Struge In Capljina In Gabela
summa
|
i |
9 |
|
i |
7 |
|
i |
5 |
|
i |
6 |
28
Longitudo hujus Capellaniae a Nerenta tangente Metkovich ad Dugangie usque, est horaruni quatuor : latitudo a Crni- ci in Struge horae unius cum dimidio.
In hac capellania sunt 4 0. Catholica Coemeteria, cum lotidem sacellis. Sehola privata normalium est in Dretelj.
Jte of Mec//6e
Tr.-
cn
40i
VII.
PAROCHIA MOSTAR
SS, Petri et Pauli Apost
Mostar est civitas Capitalis totius Provinciac Her- cegovinae, et unica vero noniine Civitas in tolo distri- ctu nostrae Missionis.
Mostar est nomen compositum : Most (pons) et star (vetus) Ponsvetus. Cum antiquissima sit in his par- tibus Slavorum existentia, illique sua lingua pontem in medio civitatis existentem veteris nomine compella- verint, haesitare haud possumus pontem hunc certe esse perantiquum. Verum equidem est, in antiquiori- bus historicis fragmentis, Mostar civitatem Jndricrien- serrij et ^ndeviiim appeliari; sed etiam verum est pa- riter ex historiis Mostar ultroquam a quinque saeculis vocari: atque proinde si jam tunc pons veteris nomen acquisiverat, multo antiquiorem fuisse quis dubitabit ? Est proinde insubsistens turcarum praetensio, qua in- gerunt se hujus pontis auctores: scimus quippe qua in- fausta epocha Hercegovinam occuparunt. Verum, et si exploratum est turcas pontis hujus fundatores non fuis- se; etiam inter gnaros incertum est, quis demum po- suerit hoc magni moliminis opus: aliquem fuisse Ro- manorum Imperatorum omnes consentiunt; sed quinam fuerit iste, nemo novit tangere. Interim arcus, acumi- nata constructio, stylum potius Bizantinum, et Goticum quam Romanum indicat: nihil tamen repugnante etiam hoc slylo a Romanis ponlem aediticatum fuisse. Interim quisquis sit ejus auclor, est illi cerle magnae gloriae, tot saeculis confirmatae. Et cum de isto ponte, (cui similis in tota europea turcica possessione non invenitur) sermo incurrerit, eumdem brevi descriptione perstrin- gamus. Pons iste suis collossalibus basibus cis et ultra Narentam solidissima praemit antra. Omnis, et singuius
402
in eo lapis, etiani fundamentalis, albus et durissimus, est summa peritia sectus atque perpolitus; Ita ut con- nexiones vix distinguens, unum polius, quam plures lapides intuearis. Unico conslat arcu, allo jionaginta pedes romanos. .\d quatuor latera quaternis turribus pontis bases slrenue sustentantur. Igitur iste majesto- sus pons, si quem habet defectum, is esl ex ejus plus aequo acuminato arcu. Interim niaiia exuberanlia Ne- rentae etiam istum defectum fors tenuem reddit: ete- nim non multum retro contigit, ut ascendente alluvione, et arbores ex Bosna desebente, totam arcus altitudinem occupaverit; dumque pons minaretur ruinam, audacera quemdam in corbe appensum deponere oportuit, qui serra quosdam arborum ramos recidens, pontem a tri- sti easu liberavit: audax autem ille erat Antonius An- cic de Mostar,
Igitur pontis auctor etiam consimiles casus videtur praevidisse in elevatione arcus.
i^^jEst porro iste pons ceu anima civitatis, tenens non modo in communicatione civitatem bipartilam a IVeretva, sed etiam pro communicatione totius Bosnae cum Metcovich. Ejus pernecassariam subsislentiam e- tiam turcae magni ducunt: idcirco arenis jugiter ejus supernos lapides, nc tritione consumentur, obtegunt; et, ne vel concutiantur, nihil sinunt curru vehi per pon- tera. Pontem istum, cum suis quatuor turribus, inter quos sunt binae magnae portae hinc et inde, vulgo grad (arcem) vocant. Turres sunt ad quatuor contigna- tiones; (a fundamentis autem ad plures) serviuntque partim pro duris carceribus, partim autem pro pulveris pyrei promptuariis. Turres certo certius ab suis exor- diis ad actualem supra pontem altitudinem. non fuerant evectae: superior cuim labor manus nobilis; postremum, et fors turcicum signat opus: interim nos alia arripia- mus.
Civitas Mostar cst velufi in faiicibus montis Felez, et magni collis Hum. Velez ab oriente, Hum autem ab
4 03
occasu adjacentes, hinc et inde angustam relinquunt se- cus Nerelva planitiem, civium domibus consitam. Ab o- rienle meridionali angustia loci, inter montes atque a- mnem, vero sensu est talis ad pontem usque, sive me- dilullium longitudinaie civitatis; non sic autem ex aqui- lonari parte ad occasum inclinante; ubi et Velez et Hum circumvergentes, majori planitiei Bilopolje, ac Gernicko- polje dant locum. Igitur civitas Mostar non nisi ab occidenle, et partim ab aquilone apertum et pulchrum habet conspectum: cujus pars pulcherrima est Carina: hoc est vectigalium locus.
Ejus longitudo a meridie ad mediam noctem pro- tenditur proxime ad unam horam; latitndo vero circa mediam horam. Unicum habet suburbium Zahum, ten- dens ad occasum versus Iliici.
Distat a Metkovich horas 7: a Konjic 12: a Ne- vesinje 7: ab Imo a 6: Iinoski 4 4 horas. Velez atque Hum, horridam calvitiem salviae abundantia tectam, civibus minus exosam offerunt.
Verum Velez apricae radices vineis, fructibusque feraces alioquin propiorem conspcctum amoenum red- dunt; non sic autem praeruptus collis Hum. Clima vero mostariense inter mitiora Hercegovinae, mitissimum est: ad planum Mostar vix et rarissime nives est videre ; sicut et levem congelationem.
Mostar duo flumina habet, Neretva et Radobalja. Nerctva precipitoso, profundissimo, et salebrosissimo defluit alveo; atque ideo praeter quod bonos porrigat pisces, ac devehendis ex Narenta trabibus deserviat, potionem quoque saluberrlmae acquae propinet; de ce- tero si non saepius exundans magno damno praecipi- tatur, nullo sane alio humano emolumento transfluit. Ab ingressu in mare ad Pocitelj usque vel minoribus naviculis subest; sed ab illo loco per quinque horas usque ad Mostar est plane innavigabilis; et similiter talis usque ad suas scaturigines; quae sunt supra Ne- vessinje post montem Visocita; et nequaquam ad ra-
104
dices Bitovnja; prout quidam scribunl, sumpto de mala Neretva aequivoco. Neretva, suis millenis contortis flui- tionibus, antequam ad niare pertingat fors plusquam nonaginta italica miliiaria conficere debet.
Radobolja: (insana) exiguus fluvius supra Mostar in Cim ab occasu, de sub colle Mikuljaca prosiliens. Juxta aetimologiae explicationem a me datam, Radobo- Ija vulgo censetur minus salubris; maxime pro extra- neis non assuetis. Neque ipse multum absseni ab hu- jusmodi opinione; Radobolja enim materiis calcareis praesatura, minus limpida, toophum copiosissimum pro- ducens, faciHs callefactu ac refrigeratu; alioquin salu- britatis minus habebit. Interim aqua haec in ratione multiformis communis utilitatis praestantissima est, suis faecundantibus irrigalionibus ; item moiendinis permultis, ac aliis fabricis aquarum subministratione. Ab sua sca- turigine, antequam in Narentam influat, ad angulum occidentalem pontis veteris, parvum habet tractum se- mi alterae horae spatii; sed nullibi inutilem. Est quo- que ex hoc ipso flumine desumpta aqua quae deducta, etiam ultra Nerentam, civium usibus deservit. Praeten- dunt hanc aquam eamdem esse cum illa de Listica, scaturiente ex altera parte occidentali collis; interim Listica et limpidior apparet, et plus piscibus abundat. Supra Carina ad fundum Bilopolje, habemus fontem — Divojacka voda — aqiia puellae: nempe, eo quod quaedam puella suis impendiis dictam aquam in sua sca- turigine in ductum colligens, et ad viam regiam dedu- cens, perenni fonte viatoribus beneficium praeparaverit.
Capitum, et qualificatorum tum civilium, tumque Religiosorum hac in matrice urbe residentiam esse, jam pridem innui. Quod munditiem, et plateas civitatis spectat, ab isto ultimo biennio sufficienter bene coepe- runt suam decentiam. Domus in civitate ut plurimum sunt antiquae turcicae constructionis, solidissimae qui- dem, sed minus convenientis artis regufis. Alto ex o- tnni parte^ maxime a viis pubficis, vallatae sunt muro
4 05
turcicae domus; alque diceres monialium convenlicula: et quia hujusmodi areis atque liortis passim inlersecan- tur, hinc fit ut civitas multum occupet spatii, domos aulem relate paucas habeat.
Verum istis ultimis annis, praeter Chrislianos, e- tiam quidam minus phanatici turcae elegantioris dimen- sionis domos efformare coeperunt : estque liodie pUires videre non ignobilis styli, puta militum habitacuhun. Inler Chrislianorum fabricas eminent Catholici Episcopi Residentia, CathoHcorum alque Graeco = Schismatico- rum Scholae.
• Turcarum Moschea sunt 33. in hac civitate, plus minusque elegantes; sed illa Karagiiisbegova omnibus praecedit: hancve dicunt S. Stephani ecclesiae funda- menta praemere. Turcae habent scholas communales 23. dictas Meceleb: nos autem unam, et Graeci pariter unam: partiales vero plures. Medicum habemus tmum pro tota provincia residentem in Mostar ! I pharmaco- peam unam ! Hospitale nullam ! Diversoria minus com- moda 10.
Officinas mercantiles ultra tercentas; et ab aliqui- bus annis nonnullas sat eleganter constructas. Merca- tores potentiores nostra in civitate sunl Schismatici, tum turcae, catholici autem in numero minimo, et ceu novitii in negotio.
Ecclesiae nostrae antiquae, quantum ex traditione hausimus, tres erant in Mostar: S. Stephani, S. Lucae, cujus eliam hodie turris campanaria existens, commune horologium sustinet : et ecclesia cum Conventu Franci- scanorum S. Antonii Patavini ; ad Radobolja sub Hum. Est porro sub Vukodo, ad mediam noctem in subur- bio Podhvm moschea, quam recensent fuisse S. Annae ecclesiam : et ibidem proximum antiquum ponticulum, etiam hodie pontem S. Annae compellant. In proximo autem pago occidentali Iliici duae antiquae erant eccle" siae, una ad descensum Fontis Babun, S. Rosae Viter- biensis: cujus muri etiam hodie existunt, turcicae ser-
106
vientes moscheae •. et alia in Smrdenjaci S. Mariae ad Nives, in rudus redacta. Graeci schismatici Mostar in Suhodolina habenl Conventum exiguum antiquum; item ecclesiam etiam parvam ; sed nova, quam aedificant a quatuor annis, sat est magna, el multi impendii mo- limen; styli aulem minus clari. Nos aulem Catholici, ad actuale servitium cultus, in Residentia hal)emu8 Orato- rium, atque Sacellum (vide descriptionem Residentiae VI) et aliud publicum Oratorium in Vice — Consulatu Austriaco: novam quoque ecclesiam SS. Petri et Pauli Apost: in constructione habemus: Vide ejus mentio- nem Numero VI:) quae postulat, ut aliquid de illa proloquamur. Nova De ejus opportunissimo situ, et ejusdem acquisitio-
ecclesia ne, dicto tetigimus numero VI. Est vero planum, ca- ^ ^^^^thoiico populo pro eeclesiae usu donatum longum, bra- chia 112. latum 4 4 2. omni tempore ab aquis irriga- bile, ubi lubeat.
Terrae superficies faecundam habet naturam; sed ejus ima viscera, propter anliquas aluviones (de quibus infra) multigenia sabuleli strata exhibent.
In hoc igitur plano noslra nova ecclesia incoepla est aedificari anno 4 866: die 7. Marlii. Ejus longitudo (cum Sanctuario) esl brachiorum 52: latitudo 26. Ca- pella autem Sanctuarii longa est brachia 4 4, ampla 4 3. Ab oriente capellae adhaeret sacrarium, longum brachia 7, latum 7. Eidem capellae ab occidente assidet turris campanariaj longa brachia 5, lata 5. Stylus ecclesiae est Corinthius; et tota sacrae aedis longitudo ad sanctu- arium usque, tribus constat alis : media magna, dua- bus autem lateralibus minoribus: capella autem susce- pto suo arcu, distinctum debet habere fornicem. Exter- nae alae quoque habent quatuor fenestras duorum brachiorum, cum dimido altitudinis, unius autem cum quadrante latitudinis ; idcm et media ala obtinebit. Ca- pella duas fenestras, ac unam in medio stellam perfo- ratam; item Sacrarium duas haliet feneslras. Quinque
<07
portas ccclesia habet, laterales ex adverso duas; in fronte autem tres; quibus singulis singulae insident ma- gnae stellae.
Anno niox elapso, per septem menses continuos (me assislente) alae externae usque tectum in altitudi- nem superficialem brachiorum 4 0 ij^ elevatae fuere, et omnis circuitus, etiam Capellae, ac sacrarii, tumque turris ad eamdem altitudinem. Fundamenta ad tria bra- chia depressa, solidae quercus trabium premunt retia. Nunc jam inslat ut media ala columnis, et arcubus im- ponatur, utque multum supra laterales emineat alas, turris quoque ut ad convenientem elevetur altitudinem ; tumque omnia tecto reparentur.
Interim quousque descripta consurrexerunt impen- si — sunt floreni H,700. Ad quam summam, (una cum fundo) 2500 florenos Turcarum Imperatoris generositas contulit; reliqui autem sunt ferme omnes de collectis, aiibi factis, deque a Propaganda Lugdunensi submini- sratis. Neque aliquis mirelur quasi multum impendisse- mus; aut si a me intelligat onine brachium quadra- tum muri quatuor florenos cum dimidio constare, e- tiam ne miretur; etenim non habentibus nobis in loco ad manus nisi solam aquam, alia materialia difficulter, et a longinquo procurata, alioquin cariori solvenda sunt prelio. Si igitur magna summa insumpta est, etiam multo major insummenda erit» quousque ista perficiatur cathedralis. Verum ne cui in mentem subeat, nos uti ex necessitate magnam, sic etiam ex jactantia, nimis exornato stylo coepisse ecclesiam ; ideoque tam magnam requiri summam; pro certissimo habeat: nos salvis soli- ditate, atque deccntia, maximam in stylo constructionis simplicitatem servavisse: uti cuique inspicienti patet. Igitur ut et necessitati, et sacri cultus decori prospice- re queamus, adhuc generositate benefactorum plurimum indigemus. Schola Sicut ecclesia cultui, sic schola mentium exculti-
Catholica yationi pernecessaria erat. Hanc jam pridem ab IUus-
108
in simo: Barisic inlroductam fuisse superius dedimus. Sed Mostar. qmini Scholastica domus in Vukodd constituta pro pu- eris civitatensibus nimis distaret, Gallici Imperatoris Be- neficentia, solicitudine autem actualis 111. Episcupi Kra- Ijevic, in ipsa civitate ampla domus pro ^cholis empta est 4 866. florenis 6, 022: de quibus 4500 gallicae debitores sumus beneficentiae : 1522 de nostris collec- tis expendimus.
Domus porro (nova) praeter subterranea, et ad-
jectam domunculam, duo habet magna cubilia, qualuor
autem minora, aream quoque ampiam in primo plano;
tectum vero de metallicae mixturae laminis. Masculi,
et etiam faeminae istam frequentant Scholam, docente
eos nostro Religioso, nulla praefixa solutione. Scholares
sunt communiter circa septuaginta; et docentium
numerum alioquin augeri exigunt, ut ipsi et conve-
nientius edoceantur, et numero augeantur. In hac
schola dives et pauper aeque nihil solvunt, omnibusque
aequaliter porta patet. Schola ista tum nostram, tum
alienam attentionem meretur: nam praeter quod nullos
habet introitus communes, nulla etiam possidet media,
(juibus pauperibus libros procuret.
Episcopi Ecclesiae aedificatio, Scholae procuratio in hac ci-
soleranis vitate, post tot squaloris saecula, nostro utique sunt de-
ngi^essus ^^^j . Religionis autem Catholicae, absque dubio splen-
Mostar. dido triumpho. Verum etiam publicus atque solemnis
Ingressus, quem die 13 Junii 1865 IIluss: et Revdss:
Dominus Angelus Kraljevic Episcopus, in hanc civila-
tem fecit, singulari addicitur triumpho. Jam a quatuor
saeculis, ex quo civitas haec catholicorum ammisit li-
bertatem, nostri Vicarii Aposlolici, Episcopi, si quando
in illam ingressi sunt, hoc sane ceu furtive, et nimis
privatim; antiquusque turcarum phanatismus, lam altas
nostra in corda timoris jecerat radices, ut publicum
aliquando futurum Episcopi Ingressum numquam spe-
raremus. Sed Supremus rerum, ac vicissitudinum Tem-
perator, saepe supra omnem humanam praevisionem
i09
spemque, magnos, ae slupendos parat eventus. Si le prioris turcicae rigiditatis, et die 13 Junii habuissem mansuetudinis spectatorem, nullum dubium qui dixis- ses — haec mutatio dexterae Domini — ! Die igitur indicato, redeunte Illuss: Dno: post habitam Conse- crationem , eii Stara Gabela, comitantibus sex sacerdo- tibus, et selecta populi turba equitum atque peditum, inter ferventissimae simul ac honestissimae laetitiae can- tus, sclopetorumque ejaculationes frequentissimas, se- cus flumen Neretva ad metropolim civitatem, suamque Residentiam coeperat sex horarum iter. Verum circa vigesimam primam horam, in Zaton, distans duabus a Residenlia horis, Vesirii officiales, honoris causa missi, Christianarum potentiarum Consules, atque ofticiales; electior demum civium Catholicorum turba avida Pasto- ris praestolabatur adventum. Is quum illis primam epi- scopalem impertiisset benedictionem, longo equitum, pe- ditumque per planum Bi^ce disposito ordine sequebatur iter, obviante continuO; et multum crescente multitu- dine comitanle. Atque sic ubi ad portam civitatis Bo- nja mahla siipra Cekrk ventum fuit, jam Ires ahi ad- spectaverant Sacerdotes, cum in ordinem disposita, su- perpeliceisque induta scholastica juventute. Tunc Epis- copus ex equo descendens, episcopalesque vestes su- mens, praecedente magna in hasta deargentata Cruce, ceroferariisque, turibulis fumantibus, et sacerdote se- quente, pluviali induto, processio sacra ordinata fuit: cui media hora intineris conficiendi instabat. Inter sacros cantus processio lenlo gradiebatur gressu, sequente il- lam Episcopo, ad Residentiam usque. Coeremonia tum pia, tumque solemnis ac insueta, innumerabilem populi attraxerat multitudinem : confessionis religiosae nulla dignoscebatur distinctio: Catholici, Schismatici, Turcae, Zingari, Hebrei aeque concursi refertissimas effecerant plaleas: omnis porta, fenestra omnis spectatoribus plena erat; muri atriorum, domorumque tecta copiosam gen- lis turbam sustinebant. In hac occasione vel ipsae tur-
140
cicae Faeminae, conditionis suae ceu obiitae, ex succlu- sis portis, exque apt^rtis fenestris suae satisdabant cu- riositati. In toto processionali tractu, nihil vel minimum insolentis audire fas fuit, in omniumque vultibus attoni- tam dabatur conspicere laetitiam.
Sic igitur auspicatissime ad residentiale processio perveniens Oratorium, jam in illo, jamque in atrio, ac circa domum tam spissa consistebat multitudo gentis, ut revera admirareris. Decantatis igitur gratiarum ac- lionibus, postque sermonem, pro prima vice Pastor suis ovibus Indulgentiarum pabulum impertiens, eisque pro filiali affectu grates referens, auspicatum ad proprias domos rcditum ominatus est. Sic istam, breviter exara- tam solcmnitatem, confer, amate lector, cum illa tetri- fera quam experiebatur Barisic Episcopus, in hac ipsa civitate, Residentiam dum fundare vellet: immensamque differentiam nega si vales. Prius Episcopus, etiam aliena veste tectus, hos inter concives, Religionis hostes, etiam de nocte insecurus erat; nunc autem pontificalibus in- dutus, securus de meridie gradiens, reverentiae obse- quia pro ludibriis passim excipit. Haud muito pridem, ab hac ipsa civitate procul nobis quaerenda erant abdita loca, ubi vel privatum inter timores liceret celebrare sacrum; nunc jam vero sacro nostro turcicae personant domus cantu ; neque est cujus excitetur ira . . .
Quod vero militarem apparatum nostrae civitatis concernit, is in fortalitiis nullus est : unicum enim est ad Vesirii, aut Kajmekan palatium, suggestum, in quo pauca tormenta bellica collocari possent. Est autem prae- sidialis militia, modo pluribus, modo minoribus millibus constans, habens quidem suum, et si levem apparatum, miserae plebis in jumentis hinc inde transferendum, enecatione fere omnium equorum. Intei' pauca tormen- la bellica in Mostar ab antiquo existentia, et de forta- iitiis Blagaj devecta, est unum sat magnum cum ista in- scriplione. « Maximilianus Secundus Imperator semper Electus. Archidux Austriae: Hungariae, Bohemiae Rex Dux Burgundiae MDLXim. »
\ii
Plura iste Imperalor cum turcis bella gessit, nec scimus in quonam lurcae diclum praeeripuerint tormen- lum.
Blacjaj j (locus thesauri, ^el pacifica silvar vel de- mum mitis climatis locus) Hercegovinae Ducum postre- ma sedes fuit. A Mostar est ad ortum, horis duabus, ad radices apricas montis Velez, ac in fundo boreali plani Bisce. Ex dicti montis radicibus assurgit saevus scopulus, altus plusquam sexcentis pedibus romanis procero fonti fluminis Buna ("turbans) insidens. In sco- pulo igitur islo, ceu in eIe\ato et undique vix scandi- bili acervo, est per antiquum, adhuc in bono statu, so- lidum, de minoribus, fortalitium, tribus provisum cis- ternis. Priscis lemporibus fortalitium hoc in plano ad scaturiginem, considerabileni defendebat civitatem Bla- gaj; nunc autem non nisi paucas domus, et unam mo- scheam habet. Usque ad duos retro annos, Iturcae in Blagaj bellica lenebant tormenta: ex quo est colligere, praerecitatum fortalitium etiam a turcis aestimari. To- tum apricum pedimontium a Blagaj Mostar usque minus ferax quam amoenum est.
Buna ex Blagaj profluens intra meridiem ac oc- cidentem in Neretva influit; sed antequam confluant duos recipit antiquae manus lapideos pontes: in Blagaj u- num, et alium in pago diclo de Flumine Buna, viam in Stolac per Gubavica (leprosa) transmitlens. Iste ul- timus pons 9. arcubus constat, estque opus tum pul- chrum, tumque soHdum.
Prope istum pontem sunt possessiones quondam Alipasa Rizvanbegovic: duo ejusdem palatia atque mo- schea ibidem non tam multo pridem aedificala, jam jam ruinas minantur: hoc est, male parta male dila- buntur . . .
Pagus Buna quam quam boreali expositus vento, multum tamen faecundus est vino.
Intra extremitatem occidentalem colliculi Gubavi^ ca, et extremitatem coUis Trtre est angustissima vallis^ extreme aspera, Narentae transitum praebens, Angustae
U2
hujus vallis fauces Zaton vulgo nominatur: hoc est, quasi diceres Submergens. Et anlequam Narentae, la- senicae, et Bunae in unum confluxis conveniens per liunc locum trasitus paleret, iste locus alioquin dici po- terat velut totalis causa, cur Bisce tumque Bilopolje, et omnia circa Mostar in plano, altis submergerentur aquis.
Quod porro dictae planities ultra quam per quin- que lioras longitudinis, exuberantissimis ab aquis oc- cuparentur; fuerintque ceu magnae profunditatis lacus, etiam majores naves sustinens; hoc et slralum glabri fluvialis sabuli ubique alta congerie occurrens ; et in multis elevatis circa planitiem rupibus, ferrei conhxi circuli, navibus adHgandis qui deserviebant, nilide te- stificantur. Cumque de hoc nemo sanus dubitare de- beat; etiam inferrendum, actualem civitatis Mostar situm tunc temporis pariter aquis subjeclum fuisse; atque pro- inde ipsam actualem civitatem neutiquam de antiquissi- mis esse. Hoc nos etiam magis confirmat, ut idemtidem repetamus: antiquissimam gentem ac civitatem Hum- skcij in elevato Hum ad magnum lacum habuisse se- dem: et actu existentia magnae arcis rudera Novi in Hum dictae civitati deffensioni serviisse, nihil obstat qui credamus. Sed quando, ac qualiter discisso Zaton lacus desierit esse, nihil certi novimus.
Duae occurrunt hanc rem concernentes sententiae, aut potius conjecturae: prima tenet, post muita ac multa tempora, Narentam proprio impetu sensim sibi per Zaton aperuisse viam: allera est: quemdam Graeco- rum Imperatorem, aut Egypti regem Ptolomaeum altam confregisse rupem. Verum penitius inspeclus locus, et nulla scissionis exhibens signa^ postremo recensitac Ira- ditioni non videtur multum favere: rupes etiam soli- dissimi lapidis, per quas, intra quasque Neretva magno transcurrit murmure, etiam priori sententiae non vide- tur subscribere; scilicet, aquam suo pondere solo mon- tem lapidis duri discindere potuisse. Verum ulut res
Ii3
sit, innundatwnes in istis planis si antiquissimae fuerinl, etiam dissicatio non adeo recens est. Etenim famosa nobilium Sepulchra, plurimum antiqua esse, certo no- vimus; cumque liaec in pianitiebus quondam innundatis passim occurrant, nec priora alluvionibus supponi queant; certum efficitur, exsicationem, quocumque modo opera- lam, pariter vetustam esse.
Interim planities Bisce, in qua nunc versamur, ad orientem, et meridiem inclinat duas horas longitudinis, unam autem latitudinis habet. Cordis figuram reffert, cujus cuspex est ad ingressum Mostar. A flumine Ne- retva, fere per medium obliquum seccatur; a flumine autem Jasenica plani meridionalis ora irrigalur. BUce arboribus destitutum, magno boreali vento patet, ila ut subinde transitum praepediat; minima in parte a- agricolae culturae subest: quod utique dolendum, ubi in sumitate occidentali Jasenice scaturiginem habens, totum magnum spatium, inter Neretva et collem Ko- bilovaca, commoda irrigatione faecundari posset,
Pagus Jasenica inter flumen sui nominis ac ra- dices boreales collis ISimacka (Germanornm) et Ko- bilovaca occupat: estque locus plurimae faecunditatis. Rodoc occidentalem partem Bisce habet: ex hoc pago tabachum praenobilis, singularissimi odoris est.
Illiici, atque Cim, amoenitatibus colliculorum, se- lectissimi vini productionibus mire deserviun; item Radobolje irrigationibus, inter primarias civitatis adja- centias computantur.
In primo pagorum est locus Smrcenjak (pinetum, vel potius locus juneperis consitus) in quo ecclesiam S. Mariae ad Nives fuisse traditio, ruderaque ferunt. In istis pagis pluribus in locis nobilium extantia sepul- chra, etiam antiquos his locis delectatos fuisse, certo indicant.
Bilopolje (campus Albus) fors vel ideo appellatus, quod post dissicationem ex sabulo totus albesceret, pro- ut hodie quoque muUis ia locU albescit.
444
Planum hoc, a media noctc ad meridiem inclina- tum, a Mostar Selakovac usque, ad tres longitudinales ho- ras extenditur; in latitudinem autem vix mediam horam exaequat, Bilopolje falcis similitudinem praesefert ; cu- jus meridionale, ac occidentale concavum a Neretva scinditur; dorsum autem a montibus FeleZy Porimque orientaiibus, ac aquilonaribus circumtlectitur. Romanos suum nunquam ultra hoc planum extendisse dominatum, conmiuniter censetur. Pagi circa Bilopolje existentes singularis faecunditatis haud sunt; ex multis autem antiquis coemeteriis, circa hanc planitiem existentibuSj antiquitus quoque copiosiorem fnisse actuali productio- nem non ambigerem.
Interim in Bilopolje pagis, sequentes principales habemus antiquilatis reliquias.
In Snhodo circulus magnus ferreus ab alta rupe pendens; plura quoque nobilium sepulchra sunt.
In Vrabcici Coemeterium Kraljevine (regalia) dic- tum; multa et magnifica sepulchra antiqua, et ad unum illorum lapidea crux tribus brachiis eminens.
In Kuti item circulus ferreus, et bina antiqua ma- gnifica coemeteria. LivaCy Livac parvum flumen habens; tumque amplae antiquae rudera arcis, atque magnato- rum plurima sepulchra. Potoci (fluentes) a parvo flu- mine ibidem scaturionte; ad cujus proximitatem extant antiquae ecclesiae rudera, tumque magna sepulchra. Potoci ad apricas radices Porim, omnium in Bilopolje locorum praestantiorem occupant. Hic loci ex tant tres antiquae turres, quarum una nondum penitus in rudus redacta, Ivan — Beg vocatur, (hoc est Joannis — Nobilis) Ivan — Beg autem istum generiim fuisse herois Georgii Skender — Beg dicti, multorum opinio est: item istum eumdem esse Ivan — Beg, cujus antiquum hodie Montis — Nigri incolae dominatum ex cineribus evocare vellent, etiam multi adjudicant. Interim praeter Ivan — Beg tur- rim, pluriura ibidem fabricarum rudera extant; et e- tiam sacellum pulchrae elaborationis. Ferunt quosdam Dalmatas ex hoc sacello lapidem descriptum abstulisse
415
paucis relro annis, in quo, praeter alia, sequens annus 1480. signatus apparebat. In Liiani, pago perennibus fontibus muitis proviso, multa, et inagnifica reperiun- tur sepulchra ; etiam regia ex familia oriundorum stemmata referentia. Crucera pariter antiquam lapideam, sepulcbralein, allam ad tria bracbia ibidem est cernere. Prigradjani multa antiqua iiobilium numerat sepul- cbra : in coemeterio aut^m catbolico babitalores loci indicant sepulcbrum sat anliquum|, cujusdam ignoti Franciscani, aquis Narentae submersi, dum de Konjic iter ageret.
(jitluk ferme ex ad^ erso ingressus fluminis Drez- nica in Neretva : arcis rudcra, ecclesiae, atque plu- rium aedificiorum babet.
Inter multa, in sepulcbralibus lapidibus ibidem excisa, curiosa sunt quaedam visu,
Grabovica pagus ad 4 boras secus Neretva pro- tractus, remotissimus autem a Metropoli ; anliquita- tis ferme nihil babet: est vero in eo magnae vis fons Crnovrilo (fons niger) qui etiam aestivo tempore plus- quam ad tria bracbia aquam in altum projicit.
In Fojno, atque inter Vojuo et Ba^taniy sunt Fa- mosi ferrei circuli, in alta rupe plumbo obfirmati. Sub isto pago a flumine Neretva Iliici versus, ad multam extensionem sunt carbones fossiles.
Hic etiam in Neretva occurit singularis canalis, dictus Skakahf (saltus). In plano, non quidem nimium inclinato ad meridiera, Neretva, ad centum quinqua- ginta longitudinales passus, inter duos scopulos, vix uno bracbio invicem distantes, tantam alvei profundi- tatem nocta est, et quamquam sit magnum flumen, dumraodo extraordinarie non redundet, totum ab illo canali absorbetur ; ita ut ex uno scopulo ad alium sicco passu cuique transitus pateat. Hic proxime ex- tabat antiqua rotundiformis turris magno, duplici so- lido muro cincta, transitu per schalam cbocleae instar constructam. Anno elapso turris baec reparata, prom-
ii6
ptuariis puheris pyrei deservit: antea autem praesidio deserviebat, ne cui inimico ner skakala liber transitus pa- teret. Zrvanj est parvun^ manuale molendinum; hujus in Hercegovina frequenlissimus usus est in domibus privatis; pro quibus, sicuti et pro majoribus molis eruibiles supra Cim in irmjovada reperiuntur.
Parochia Mostar, uti jam alibi dictum est, ab an- tiquo cum illa de Gradac erat; estque Mostar a Gra- dac separatus 1849: a qao tempore et libros Forma' rum habet.
Loca autem administrata ab isto Parocho, relate ad metropolim sic se habent: ab ortu pagus Gnojnice atque Oppidulum Blagaj : a Meridie Buna, Jasenica el Rodoc: ad occasum Miljkovici, Iliici, Gim, Galac, So- vici; et intra mediam noctem atque occasum, tumque orlum et mediam noctem sunt omnes alii pagi, quos ti- bi tabella status animaruin porrigit. Conterminat autem Parochia Mostar ab ortu cum illa Dioecesis Tribunien- sis, de civitate Stolac (sedes) Dubrave : a meridie cum Gradnici Brocno: ab occasu cum Ljuti dolac in Blato, atque Gradac; a media nocte cum Konjic =rZasiiv!je,
STATUS ANIMARUM
PAROCIlIAi: M08TAR.
V, P. AiHTONics LuBURic Parochus V. P. Paulus Petrovic Cooperator. M. V. P. Antonius Karacic Magister Schblae; et Ca- pellanus Consularis.
|
L 0 C A |
Domus. |
Animae. 1715 |
Distan. |
|
|
Mostar Civitas |
398 |
|||
|
^ ^ |
Blagaj Opiduin |
6 |
20 |
ho. 2 |
|
^ |
Buna |
13 |
65 |
2 |
|
S |
Baksim |
9 |
68 |
— 4i2 |
|
Bucic |
4 |
30 |
447
|
L 0 C A |
Dom. |
Anim. |
Di.^t. |
|
|
1 Borcine |
2 |
7 |
1 4^2 |
|
|
' |
Cim |
31 |
240 |
1 i{2 |
|
Citluk |
4 |
20 |
6 |
|
|
Dra^evo |
4 |
r7 |
7 1(2 8 |
|
|
Grabovica |
9 |
43 |
||
|
Gornja-sela |
2 |
6 |
6 |
|
|
C/Q |
Horlac |
3 |
19 |
3 |
|
Gnojnice |
20 |
80 |
1 4i2 |
|
|
r»-"i |
Jasenica |
33 |
221 |
1 4i2 |
|
w |
Jasenjani |
8 |
55 |
6 |
|
lliici |
20 |
184 |
1 |
|
|
mJ |
Galac |
4 |
5i |
2 |
|
Kuti |
2 |
9 |
3 |
|
|
^ |
Livoc |
3 |
21 |
2 |
|
Lisani |
1 |
17 |
2 |
|
|
^ |
Miljkovici |
5 |
35 |
1 |
|
Potoci |
22 |
125 |
2 2(2 |
|
|
i^ |
Podgorani |
3 |
15 |
2 2|2 |
|
Planinica |
15 |
85 |
2 |
|
|
^ |
Podgradjani |
1 |
8 |
3 |
|
Ravni |
3 |
41 |
4 |
|
|
U^ |
Ricina |
4 |
7 |
4 |
|
^^^ |
Rodoc |
37 |
221 |
1 |
|
Raskagoi-a |
1 |
10 |
3 |
|
|
Rastani |
7 |
51 |
1 4|2 |
|
|
Suhidoh |
1 |
17 |
1 4i2 |
|
|
Sovici |
16 |
157 |
2 |
|
|
Vrabcici |
10 |
83 |
2 |
|
|
Vojno |
5 |
43 |
2 |
|
|
Viovici |
4 |
16 1 |
1 |
|
|
Zalik 36 |
4 |
41 |
1 |
|
|
710 |
3900 |
91 |
418
Longitudo hujus Parochiae de Buna in Grabovica est horarum 10: Latitudo a Galac in Zalik horar. 2.
Coemeteria autem Catholica partim septa, et ha- bentia sacella, partim autem non; sunt 22: praeter plura alia antiquata.
Alias recensitam impossibilitatem referendi acatho- licos, nobiscum commixtos, hic vel maxime repeto, lura quoad civitalem, tumque quoad multos pagos, in qui- bus nullus de nostris est; qui aut occulte nobis referat alienae religionis cohabitatores.
Hic in civitate nulli diligentiae parcentes, vix ap- proximativam statisticam, et velut furtive obtinere po- tuimus; turcae enim nostri non solum, sed alii quoque insanis suspicionibus laborant: igitur illorum statisticam non qualem vellem, sed qualem possum exhibeo, in se- quente tabella.
|
L 0 C I |
F |
' A M I |
L I A |
E |
|
|
Turca: |
Schis. |
Zinga. |
Hebreor |
||
|
Moslar |
2200 |
500 |
120 |
18 |
|
|
Blagaj |
72 |
10 |
|||
|
^ |
Buna |
6 |
H |
||
|
Baksim |
0 |
6 |
|||
|
< |
Borcine |
6 |
6 |
||
|
^ |
Cim |
2 |
0 |
||
|
Grabovica |
7 |
0 |
|||
|
— ] |
Gnojnice |
0 |
10 |
||
|
Jasenica |
6 |
0 |
|||
|
»"M |
|||||
|
Jasenjani |
6 |
7 |
|||
|
^ |
Iliici |
i5 |
6 |
||
|
Kuti |
5 |
6 |
|||
|
Livac |
3 |
6 |
|||
|
Lisani |
5 |
i |
|||
|
Miljkovici |
7 |
0 |
U9
|
Paloci Podgorani Planinica |
2 45 0 |
30 45 3 |
hic habent no- vam ecclesiam |
||
|
Podgragiani |
42 |
20 |
|||
|
C/D |
Ravni |
6 |
9 |
||
|
W •^ |
Rodoc |
3 |
0 |
||
|
Rastani |
2 |
8 |
|||
|
1—^ |
Suhidoh Sovici |
6 |
45 6 |
||
|
•^ |
Vrabcici |
6 |
2 |
||
|
Vojno Zalik |
4 3 |
3 4^ |
|||
|
l^ |
Podvelez |
4 4o |
|||
|
Zemlje Dolac |
0 3 |
25 |
|||
|
Bacevici |
0 |
48 |
|||
|
Kozica • |
7 |
— |
|||
|
3549 |
733 |
420 |
48 |
Verum nostra in civilate praeter milites, et offi- ciis addictos, multi sunt etiam de omni Religione servi, atque ancillae, quorum numerum haud est rescire: item plurimi alienigenae artifices, quorum pariter numerum ignoramus: estque sane civitas multum numerosior, quam judices ex subjecta statistica.
120
VIII. PAROCHIA KONJIC
S. Joannis Baptistae,
A\ vulsa a siia matrice Podhntn anno 1839: a quo tempore etiam protocolla hai)et; sub noinine Capellaniae Localis in Zaslivlje; ubi quidam Galliolici funiluni gratis dederant solerliae P. Michaelis Kabaca ; qui ibidem sa- lis am])lam domum aedificaverat, et si miinis aeco- nomice interne divisam. Veruai, quamquam dicta domus pro tunc temporis, et in Parochiae extreniilate, et in diffi- cilis accessus loco constitui debuerit, anno elapso in Konjic fundus, domusque a quodam turca empta sunt, ex collectis alibi factis, pretio florenorum 4,206: ibidem- que nunc parochialem trastcrendi don»un in votis est; militantibus pro hac causa multis r,'itionibus.
KonjiCy temporibus Bosnae regum nobile oppidum erat, acleo ut regni Comitia excipere mereretur. Sed neque inter turcicas possessiones ignobilem occupat lo- cum; est enim in KonjiCj tum Mudir tribunal, tumque Kadi judicium. Konjic undique fere altis collibus se[)- tus, penes profundum Narentae alveum hinc et inde exiguo (ixtenditur tractu, dividente flumine oppidum quasi pcr medictatem longitudinalem, ab ortu ad occa- sum. Pro conimunicatione luni oppidanorum, tumque pro traijsitu viae regiae de Bosna in Hercegovinam, e- iegans, solidusque pons in medio oppidi usum pjaestat: quem a Falimiro Dalmatiae rege, 10 Saeculo aedi- dificatum fuisse accepimus; quamquam turcae id no- bilis operis sibi adscriptum vellent. Igitur in Konjic uti de anliquo nihil est praeter pontem, sic etiam ibidem aliquid magnitici frustra quaereres Sunt autem in Ko- njic Moscheae 4 : quas dicunt esse in totidem ecclesia- rum fundis, praeter extantia S. Eliae ecclesiae rudera, in Musala S Catharinae, tumque S. Joannis ecclesiae, ac Conventus nostri: de quo alibi diximus. Interim civilis Hercegovinae u Busna divisio, facta anno 1832 est a
421
ineridie usque ad diclum ponleni; ita ut oppidani cis Nareniam existenlcs, Hercegovinenses, ullra vero Bo- snenses censeanlur. Verum ecclesiaslica divisio islain non servat metain; nosque, quemadmodum penes Mostar, liic quoque aliquot pagos habenius etiam ultra Naren- tam; uti in suo nolabimus ioco. Ut vero aliquid gene- raiim de ista innuam Parochia, ipsa certe in populatione nostra de minoribus est, in servitio autem difficillimo de summe arduis. Etenim in tota ejus extensione topo- graphica, nullibi est invenire vel miniraum planum: continuis coliibus, arctisque vallibus constat : quovis te conferas, ascendendum, aut descendendum jugiter tibi erit: cum quali autem vitae periculo, praesertim tem- pore hiemis, tu recogites. Interim isti montes, colles, vallesque communiter pingui argiloso abundant terreno, silvis, alque pratis, tumque fere innumeris sanissimis fontibus: atque idco loca illa tot varietatum colIil3US viridanlibus consita, multum amoena pro intuitu scias. Quod vero hujus Paroeciae feracitatem soli concernit, ipsa certe, spectata climatis indole, praestantissima est. Cerasa insignis qualitatis, pira, poma multiformis ex- cellentissinji saporis, nuces, pruna demum, dicta gallica, et denique uvae, magnae incolarum sunt utilitati, atque delectationi, sylvis quoque magnis, haec unica adhuc est de nostris Parochiis quae abundet.
Pascuis quoque insignibus, item cerealibus univer- sim Parochia haec bene provisa est.
Quod vero Religionem concernit, in nulla nostrae Missionis Parochia tam frequentes sunt pagi, prout in ista, in quibus nullus habitet Catholicus ; sed omnes turcae, qui etiam schismaticos in istis locis numero superant. Interim hoc fortunae adscribendum est: quod mahumedani dictae terrae, religionario eorum phanatis- mo minime laborent, cumque nostris Catholicis con- corditer viventes, etiam Sacerdotem Missionarium ma- gna in veneratione habent: idipsum il)idem de schis- naalicis affirmare gratulamur. Hoc utrumque singula-
i22
[)'i3mua
-liUJ <-
ritatis vel ex eo repetendum videlur; quod noii spon- tanee, sed coaele anlicalholica religio inler illos oion- tanos intrusa fuerit.
Confinia hujus Parochiae, signanter ab orlu ad occasum, praeamplissima sunt; Nevesinje enim, et Pa- rochia de Dubrave ejus conterminus est; a meridie Pa- rochia de IVlostar, Gradac, RaLHno; ab occasu Pod- hum; ab aquilone Kresevo et Saraevo. Sunt porro intra confinia hujus Parochiae multae antiquae arces; sepulchra quoque nobilium ellam multa, nec non quae- dam ecclesiarum rudera.
Sic: Glogosnica in Kaurskogrebje multa habemus sepulchralia monumenta; et ex adverso ultra profluen- tem Biela arcis in colle rudera eminent. In Zavne, turcico pago, arx fuerat; in Lug^eimn turcarum vilia, tum arx, tumque nobilium monumenta exstant. Pokroj- sko a solis turcis habitatum, probata, excellenlis ferri, metalla offert; Dobrigo^cc adjacens idem praestat; ac arcem antiquam cum magnificis sepulchris habet.
O^trozac a turcis, ac schismaticis populatus; gran- dia habet monumenla sepulchralia ; tumque moscheam, quondam S. Eliae Prophetae consecratam. In Ribicici, Zadeiine, arces fuerant; sepulchra autem magnilica nunc exlant; et unius ecclesiae rudera. telcbiici, Irium arcium rudera habet; et novam schismalicoriim ecclesiam: cujus supra majorem portam est slatua ex pulchro lapide, sanctum indeterminalum repraesentans • qui dum latino stylo exaratus esset, schismatici (alio- quin etiam imperiti) inepto instrumento orientalem sta- tuae formam tribuendi praesumentes, ipsauj haud pa- rum deturparunt. Statua porro dicta, tempore P. IVIi- chaelis Kobaca in Donji = Celebiici penes domum (u jusdam Hacim Arnautovic Schismalici, e terra eruta est: quam ubi primum, Kobaca suadente, sacra vene- ratione coli coeperunt, quoad animalium infirmitates ceu prodigiosam experti sunt; hodieque experiuntur. Dolen- dum tamen ad pedes hujus staluae latinas aliquas ex- tantes litteras significatum non referre . . , ,
423
Oraovica locus conflictus (1849.) inter Moslaren- ses turcas, et Omer ~ Pasa mililesrin duobus locis an- tiqua habet coemeteria nobilium. Turia ferri metallis praeabundat zz= Biela, duas quondam habebat arces. Proprii noniinis flumine gaudel, irrigationibus, ac molen- dinis opporlunissimo. Fert (minus probabilis) traditio = Rakov = Laz = in Biela Caesarem Diocletianum cau- las animalium ferocium habuisse: interque muita ibi- dem aedificiorum extanlia rudera, putant incolae quae- dam insigniora ecclesiam fuisse. Ex lapidibus sectis, qui quondam in Biela aedificia constituebant, vulgo putant pontem constructum esse. Montes, undique Biela circum cingentes, animalibus sylvestribus sunt abundantes : item ferri metallis, quin et auri in loco ZvoL Borci (pine- tum) pauca habet antiqua sepulchra: et turrim, (nunc Adzovic) turcae dicunt tempore Bosnae regis extitisse. Hic existunt diversoria pro viatoribus, et multa strata carbonum fossilium. Hic loci, et in sequenti Kula {i^^O ad initium) Mostarenses lurcae dum contra Omer ~ Pasa armis dimicare vellent, superati cadunt. Cikovo a kula in Orientem; exiguus pagus, pauca antiqua se- pulchra habet: et ultro penes Neretva Baktiansko po- Ije occurrit, cum ruderibus — ecclesiasticis = nomina- tis. Glavaticevo: locus famosus propter copiosam pisca- tionem piscium glavaticc dictorum: et etiam propter pulchrum antiquum in Neretva pontem; tuui propter moscheam. Ladjanica pagus ad flumen Krupac ac La- djanicaj in aliquo ulteriori in ortum progressu, secus Neretva, in Goricka cjlavica ecclesiae rudera, tumque magnifica scpulchra numerantur. Ultro quoque ad mediam horam alterum antiquum celebre occurret coemeterium, in loco dido — Episcopalia — quo in loco quidam eminens scopulus, vulgo = Episcopus = vocatur, Bis- kup. Tradunt autem mahumedani incolae, locuui non invanum = Biskup =z vocari; quum Episcopus ibidem et commor.ilionem, et Seminarium habuerit. Duzani unius ecclesiae rudera, ac nobilium aliquot sepulchra habet. ' '^ *"
i24
Ribari etiam hodie memoriam retinet Nobilis fa- miliae Kominovio, arcisque ihidem existentia rudera, komin vocant.
Ka^ic, uhi quondam argenli metalla depurgabantur, habet arcis rudera =: ^ibenik = hoc est ab homini- bus de ^ibenik in Dalmatia, qui ibidem circa melalla laborabant. Hic prope est Ceppa, locus multarum ho- rarum deserti, ac lertiiis pascuationis. Multis abundat antris, ac specubus, saepissime ab apibus populalis. In Ceppa putant, a tlumiiie Fodvela usque torrentem Zviez- de, auri metallum, cum albicante terra reperiri.
Proplov, hic locum habet, hoc est, aquae vis stu- pendus effectus ; quo magnum collem per medium scin- dens, sibimet liberi lluxus aperuit viam.
Ab antro Kornjaca Spiljane versus, in elevato sco- pulo arcis Galat, rudera supersunt.
Kornjaca est civilis meta Hercegovinensis ac Bos- nensis Vesiriatus. lii Dobacani Familia Helez, non mullis retro annis, Muhamcdanismum amplexata est, quae lu- erat postrema sequa^ deliriorum Bogomili, = Nunc vero sequuntur pagi Bosncniis actualis civilis potestatis, Vi- cariatus autem Apostolici Hercegovinensis.
Spiljani habet in tribus locis arciura rudera; se- pulchra autem magnatum iii pluribus locis; sed in duo- bus signanter niagnifica. Spiljani etiam sine ferri me- tallis non sunt.
OK>cari recens pagus a catholicis populatus; antiqui nihil offert: nisi rudera arcis Tre^njovac. Frbljani, Te^anj, atque A"on//ne arccs possidebant: postrema haec adhuc multa moenia conservans, in elevatissimo scopu- li cacumine, sub monte Prosljica, admirationem proso- cat. Extant quoque in hoc p:«go mulla magnifica se- pulchra.
Omolje: ferunt in hoc pago ecclesiam fuisse (cu-
jus extant rudera) aediticalam, a quadam pia pueiia
orphana Catharina; cujus facli dcscriptio lapidaria, su -
pra portam majorem non nuilto priden interiit. Locus
ubi fucral ecclesia cst Breber hodie dictus; et pulant
125
incolae id provenisse a turcico = (^re ! hei nx sigiii- ficante, quo saepius utebantur, dum ibidem quemdam Epi- scopum, et socios , martyrio alfecissent. Bepovci ab antiqua Christiana familia nobili Hepovac; turcicam ampiexata sectam, nuncve domina loci est, sub nomi- ne Bezi Repovici. Aliquot nobilium sepulchra etiam hic extant. Donjeselo aliquot magnifica numerat sepulchra. Ab hoc pago ad sequentem iter faciens, ubi ex adverso Oraovickopolje veneris, ex utraque parle ad Nerelva invenies copiosos salsissimae aquae fontes.
Pokoiite (requietio) quod hic Praenobilis Familia Ostoic aeslivas caperet distractiones. Habet in suo cir- cuitu duos exigmios lacus , hirudinibus abundantes,
Magnatum sepulchra neque hic desunt. Dbar (her- cegovienensis districtus civilis) duas habebat arces, at- que ecclesiam, cujus locus hodie quoque ecclesia dicitur. In monte Tiso^ica (aestivis temporibus, ob pascua, nunc habitari consueto) nostris temporibus ecclesiastica cam- pana inventa est, librarum quadraginta circiter ; dicuni- que ibidem ecclesiam fuisse ; a qua neque muitum disiant quaedam nobilia sepulchra.
E regione adversa kosor atque konjic secus flu- men TeSanica^ est locus hodie compellatus Zlatar (auri- fex:) fert traditio ibidem copiosas latitare auri fodiiias. Zaslivfje atque Turia non habentcs nisi pauca aniiqua sepulchra, arcem autem nullam, ^ed neque alicujus ecclesiae memoriam; nihil dubitarem istos pagos serius impopulatos.
Locus vinearum dictorum pagorum vulgo = Vi- tan = audii: fors a voce latina — vitis —
Posiiio denique pagorum hujus Parochiae, rclate ad oppidum Konjic, principaliores pagi Spiljani, ac Zu- pa, cum suis complexivis ab ortu se habent: Biela, Bor- ci, Turia, Zaslivlje a meredie: reliqui autem ad occi- dentem. A Borci ad unam exiguam horam, meridiem versus, secus regiam viam est LacuSj sine addiio; esi- ({ue et si non magnus, de majoribus tamen in Herce- govina; semperque mediocri prolluenti subminisirat aquas.
126
STATUS ANIMARUM
PAROCHlAt: I^OI%Jfl€
y. P. MicuAEL Rozic Parochus
|
L 0 C I |
Donius |
Aniuiae |
Distan. |
|
|
Konjic Op. Mat. |
7 |
35 |
h. |
|
|
Zasli\lje |
27 |
159 |
i |
|
|
cy^ |
Oraovica |
48 |
121 |
4 |
|
V Celebiici |
5 |
29 |
4 4i2 |
|
|
^ |
Dbar |
1 |
11 |
2 4i2 |
|
^ |
Radesiue |
44 |
99 |
3 |
|
Glogoslica |
5 |
31 |
6 |
|
|
•< |
Zabrdje |
20 |
146 |
3 |
|
Turia* |
24 |
215 |
4 |
|
|
m-mi |
Biela |
22 |
144 |
4 |
|
-3 |
Zupa |
6 |
42 |
8 |
|
Pakoisle |
3 |
19 |
2 4i2 |
|
|
■"* |
Donje selo |
5 |
36 |
4 |
|
u, |
Omolje |
13 |
89 |
4 4|2 |
|
Ovcari |
8 |
6d |
4 |
|
|
Repovci |
8 |
59 |
2 |
|
|
Spljani |
11 |
69 |
2 |
|
|
Dubravice |
4 |
22 |
4 4|2 |
|
|
18 |
201 |
1491 |
44 4[2 |
Longitudo hujus Parochiae est horaiuni 4 6 : sci- licet usque ad illa loca in quibus vel pauci reperiunlur Catholici ; sed usque ad topographica Parochiae conliin*a, juxta civcidi Konjic, ac Nevesinje divisionem, longitu- do etiani 20. horas supcrabit: latitudo auleni est ad 8. horas.
lo 1
:6HU[m
127
Coemeteria vero Calholica septa, liabentiaque ra- pellas, non nisi 2. sunt: 4 0. autem sine distinclis se- pibus.
Quod vero animas Catholicas etiam in Konjic spec- tat, ipsas ob servitia plures esse quani positae sunt, cerlum est.
Turcarum* ac Schismaticorum Familiarun), in kon- jiciensi Parochia existenlinm.
T A B U L A
L 0 C I
Konjic Oraovica
V
Celebici
Dbar
Radesine
Glogostnica
Turia
Biela
V
Zupa
Ovcari
Repovci
Spiljani
Dubravice
Vrh
Lug
Care
Poprasko
Ravno
Krstac
Dobrigosce
Ostrozac
Ribici
Biolimici
FAMILIAE
Tur.
180
40
48
45
3
45
2
7
4 40
7
20
44
6
8
6
9
4 4
8
300
476
Schis.
42 7
91
428
IX.
PAROGHIA RAKITNO
S. Joannis Neponuiceni.
Capellania haec usque ad anniim i846. Parocliiae Seonica parleni agebai; ciicique lunc fuerit separata, ab illo anno eliam protocolla habel. Prior domus in Vrpo- Ije erat; actuahs autem donmncula esl in Pokhcani, Comunitalis de Sirokibrig impensis, atque populi sub- ventione facta, anno 1855.
Conterminat autem, ab ortu cum Gradac ; a meri- die cum Sirokibrig atque Pasusje; ab occasu cuni Se- onica; ab aquiione cum Trie-tani in Rama; item cum Konjic.
Planum Rakitno, vero sensu est planum, leviter ad ortum inclinatum; est longum duas horas, unam vero latum. A parte boreali altum habet collem Sti- tar j ab oriente vero ac meridie, tumque ab occasu minoribus circumdatur collibus. Aequor campi hujus tum ferlilitate, tumque amoenitate se commendat. Uni- cum de minoribus habet flumen Rakitnica, qui quidem molendinis atque irrigationibus deservit: pisces quoque nunc porrigens, quos non multo pridcm P. Paulus Mi- licevic, in profluentem intulit Rakitno, et Rakitnica, (locus sileribus consitus) fors a nimia copia sileris (Ra- kitaj nomen traxit. Rakitno foeno optimo, cerealibus- que, tum pecudum copia pluribus in Hercegovina an- tecellit locis; itcm in apibus.
Nostra ineunte aetate quidam nequam Rakitno in- colae, innocentem turbam Zingarorum, (ut illi pulabant; ast Cincari, ignotae religionis, ex vero erant) in sylvas abductam dire mactarunt: a quo tempore, multis suc- cessivis annis, Rakitno tempestatibus, atque grandinibus flagellabatur, quousque habitatores aliquem sacrificiorum numerum pro Defunctis offerri non curavissent.
Inter reliquias antiquitatis Rakitno numerat dua- rum ecclesiarum rudera, Desnjovada in Sutina\ ignoti
429
Sancti; atqiie in Vrpolje S. Marci Evangelistae: Arcern quoque in Sutina liahebat; sed alteran» in Vrpolje vul- de insignem foisse, rudera produnt; tunique tertiani Tribistovo versus. Nobilium eliam sepulchra, cum va-
riis eorum stenmiatibus reperiunlur copiosa: Sulina
Korita — Desnjovaca — Poklecani — et in Vrp<)l)\;, duobus in locis. Rakitno rigidiori climati montano su- besse, alias monui : quod eliam de proxime recensendis Parochiis aeque inlelligas.
A N I M A R U M S T A T U S
PAIiOClllAC: RJkEilTMO.
V. P. Rapiiael Rados Parochus.
P A G I
|
Donius |
Anim. |
Distan. |
|
38 |
468 |
hor. |
|
64 |
462 |
4i2 |
|
53 |
373 |
i |
|
20 |
d63 |
5 |
|
4 466 |
6 4i2 |
Poklecani Sulina Vrhpolje Dreznica
4 "
Longitudo hujus Paroohiae a Dreznica in Sutina horar: 7. lalitudo a Vrhpolje in fundum Sutina est hor. 3,
Parochia haec in sola Drznica 78. turcicas habet convivenles famiiias; catholicis minus infestas. In Dr ni- ca existunt adhuc muri ecclesiae B. M Virginis. Ibidem Commitis Petrilj palalii rudera extant, tumque arcis de ejus cognomine, dictam hodie quoque = Grad Petrilj = Dreznica in immani profundilate jacet, undique praealtis montibus vallata; arcto excepto inter mon-
9
430
les alvoo ciirrit. Plnnitiem inter niontes, ac flumen exi- guani habet; interim sunnne feracem, omni agricola pro- ductione etianique uvis, ac ficu!)us.
Solum licet exiguum, superal tamen fertilitale, at- que respective ad locum, multae genti porrigit susten- tationem.
Descensus in Dreznica undecumque non solum sale- brosus, sed revera etiam periculosus : ad duas enim in- legras horas descensus, plus tibi repere, quam incede- re couNeniet: sed tempore hiemali, ob nives in mon- libus, nulli descensus patet.
Montes eorunique antra circa Dreznica, sylvestri- bus aniotalibus, etiam ferocibus abundant; utilitate, ac damno habitantium mixtis.
Habitatores Dreznica multis annis, naturali arce montium defensi, mahumedanorum invasioni, atque sectae sese diu opposuerunl; cumque tandem cadere de- buissent, turcicamque religionem amplecti, quisque tali- bus conditionibus fecit, ut suarum substantiarum domini manentes, etiam conlributionibus, qua heroes eximeren- tur ; in casu vero necessitatis, gratis militaria sumere deberent arma. Huic conditioni accessil, ut Dreznjaci in suis montibus rare caperent pulchriludinis avem Falconem, quem cum Imperatori Sultano dono misissent, Dreznjaci nova gratia redonati sunt, nihil in perpetuum contributionibus publicis conferrendi. Favor iste ad gu- berniumusqueAli PasaRizvanbegovic sartus,incoIumisque conservatus, eo Vesirio interiil; atque sic illorum quoque conditio aliorum in Hercegovina coaequata est. In loco, uti diximus, et si faecundissimo, difficillimi tamen ac- cessus, nihil mirum est antiquorum nobilium nulla ae- stimio digna sepulchra esse.
i3i
PAROCHIA SEONICA IN DUVNO: ssmae: assumptioinis.
Seonicae nunc subsistens paroehialis doinus, dum in Bukovica esset, multis ac continuis lurcarum vexatio- nibus, ac exactionibus vexata, anno i806 in Seonica a P. Michaele Cuic translata fuit; atque ihidem in tur- cico fundo etiam nunc permanet; habila reaediiicatione post infortunalum incendium anni 1825
Domus actualis supra vinocellarium unico constat tabulato, oflerente ulrimque octo cellas, atque Oratorium internum, cum adnexa culina, sub eodem tecto strami- neo. Domus quidem identidem periculo incendii expo- sita est; sed ejus interna divisio apprime bene dispo- sita; in qua Defunct. Barisic Episcopus, quinque prioribus a divisione annis commoratus est. Verum in Duvno non modo Parochiam, sed etiam Episcopalum perantiquum esse certo accepimus; ast ubinam Parochia ante Bukovica suam haberet Residoitiam, non est qui porrigamus.
Interim antequam particularia hujus enodemus Parochiae, quaepiam vel leviter tuni de Duvno ge- neratim, tumqne de singularibus ejus locis praelibanda veniunt. Igitur nunc in regione Duvno versamur; quod sub lali denominatione aecurale tres hodie comprehen- dit Paraecias = Seonica — Zupanjac = atque iSuica =
Hodiernum Duvno, sic in complexu acceptum, ab antiquissimis temporibus gloriosum» onuiique sub res- pectu praepotens fuisse, documenta historica neminem versatum dubitare sinunt Delmini^ Dalminii, Dalmaej Dalmi, et consimilibus nominibus appellatae antiquissimae Civitatis; postea vero Diwni, el Duvno, tantam fuisse excellenliam, ut totius Dalmatiae caput praenobile, ei-
432
dem qiioqiie aeierniirn relinqueret nomen; hoc non pa- rnm gloriae est. Vernm nihil perfecte gloriosum, nisi etiam aeternum; sic neque praenobilis Domina Duv- no Civitas, quae licet diutissime heroice dimicans, gloriosa victoriarum intexeret serta, Romanisquc timen- dum suum reddidisset nomen; adfuit tamen tempus, in quo Forlitudinis civitas, non tam aliena vi superata prosterneretur , quam suis onusta victoriis caderet, cadensque ita confringeretur, vix dignoscihilem relin- quens locum, uhi quondam Duvno fuit. Scipioni Na- sica haec gloria, gloria si est, servata fuit, ut de magna ac Cclebri (Duvno) exiguam faceret urbem. Ve- rum tamen antique, tam collossalis civitatis, esto ferro ac igni in rudus redactae, rudera ipsa minus copiosa ibidem esse, hoc mirum haud parum est. Etenim prae- ter mulla hinc inde Fortalitia, (de quibus singillatim inferius) nihil ferme habes, ubi magnae civitatis locum indigites.
Cum igitur magnam fuisse nrbem certo creda- mus; rudera autem exigua prostent; quid superest nisi ut concludamus: magni Delminii domus ut plurimum de lignis fuisse, etiam quo ad partes murum consli- tuentes; atque sic post ignem aut nihil, aut parum superfuisse. Hac in suppositione duobus conlirmamur, prinio: quod in capite planitiei Duvno, ubi Dolmium censetur fuisse, carbones terraque exusta passim appa- reant : seeundo: quod etiam hodie (fors antiquo insisten- tes usui) duvnenses, eorumque vicini, etiam ubi minus necessitas urgere videtur, ex trabibus domorum muros componere amant: alias enim si de lapideis in Duvno propugnaculis sal abundantia, etiam a strage manserunt rudera, de civitale ex lapidibus etiam mansissent.
Itaque tutus antiquae civitatis Duvno splendor ho- diedum non nisi in cineribus est.
De reliquo, hnjus Districtus praestantias singula- res, apud Illusliem Farlati legere poteris.
Denominalioni vigenti Duvno variae Iribuunlur etymologicae deductiones.
,1
433
4, Duvno; o inutatum in ii, debuisseque fieri = Dovno = lioc est, Iocuh pietati deditus.
2. Diihovno = aiidaces, magnammos procreans.
3. Duvno a verbo usitato = dunut r= id est ve- hementer, et cum impelu flare: atque ideo Diivno si- gnificaret locum ubi impetuose dominantur venti.
Duas primas significationes duvnensibus alienas esse minime adjudico; ast istam tertiam Duvno plenis- sime convenire res facti est. In Duvno enim sylvis penitus destituto, tum in plano, tumque in circumvi- cinis montibus ac collibus, tantus ventus fieri consuevit, ut in tota Hercegovina in proverbium trasierit, ubi ve- hementiorem venlum flare contingat: « Kako je dii- ii nulo, ko na Duvnu ! » Quam impetuose ftatj iit in Duvno ! Hinc fit in Duvno, ut ventus non modo ni- ves impeUens, iter saepissime reddat periculosum, et subinde impossibile ; sed etiam ipsam terram radens, arenamque conglouierans, et in altas assurgere columnas cogens, magna damna, maximamque moiestiam causet. Qua propter aliud nalionis proverbium — Duvno Zla- tno guvno = Davno aurea area: minus sane hodie- dum habet locum t sique duvnenses vellent antiqui proverbii veritate potiri, sane illos aporteret strenue in- seminationibus, ac implantalionibus arborum operam na- vare: alias — Duvno golo %yx\uo = Duvno area nuda j propter ventum, auclum frigus, imminutasque serotinas pluvias. Magis ilaque conduceret ejus futurum erige- re statum, quam ejusdem exactas in pulveribus quaeri- tare glorias: sed jam aliquid de isto districtu recen- seamus.
Planitiem Duvno, sal rigido climati subjectam, in- tra ortum ac mediam noctem, item intra occasum, at- que mediam noctem, suam obtinere longitudinem, qua- luor horarum, res facti est: lalitudinem autem maxi- mam hujus plani semialtera hora constituit,
Pars occidentalis ad orientalem leviter inclinata, ipsa est fundus actualis oppidi Zupanjac, censelurque
134
etiam antiquitus caput fuisse totius regionis ; eslque ista pars et amoenior, et faecundior quam illa orienta- lis. Planities descripta undiqne circumobslernitur coili- culorum corona, majoribus vero ab aquilone, inter quos maximus est Lib.
Totam istara planitiem aliquando irrigabilem fuis- se, habitantium mens est ; quam maxime confirmari putant nonnullis ferreis circulis, in collium scopulis con- fixis; ad quos naves adligari expediebat. Tale opina- mentum traditionale etiam confirmari videlur, quod reapse sine irrigatione plani, ab antiquis Duvno fera- citas singularis minime decantari potuisset, Infirmatur autem opinio ex eo, quod Duvno actu nullum habeat tale flumen, cujus aquae, irrigalionibus sufficerent. Fac- ti hujus objectionem duvnenses alia declinant traditione: insigniores scilicet fontes ab hostibus praeclusos fuisse ; signanter coriis boum : quae an plus fabulosi quam veri spirent, ipsi viderint. Alii autem et fors verius ferunt, post quemdam horrendum terrae motum, flumen in Capite Duvno ad semel penitus desiisse. Interim Duvno, et si montana regio, planitiem suam tam vastam, raul- tiformibusque colliculis consilam, valde amoenam oculo offert; superatque abs dubio, etiam hodierna amoenita- te, feracitatem.
Productiones principales in Duvno sunt cerealia, foenum excellens, niultorumque arn)entorum usus. Cir- ca agrorum hortorumque excullivaliones, sunt minus solliciti: non enim solent raagni ducere, quara bene ter- ram seraenti praeparaverint, sed quara raultura senien- tis in inexcultam lerram deposuerint: alque utinam etiam aliorura conipatriotarura nostrorura pluriura con- similis vacua non esset jactantialll Giclamen tuberosura, et granum turcicum (kukuruz) in Duvno per religio- sos, atque gubernium, vix nostris istis teraporibus in- troduci potuerunt.
Sed nunc priraani ab Oriente in Duvno Paro- chiara Seonica prosequamur. Ipsa ab oriente contermi-
435
nal cum Rakitno: a meridie cum Raskopolje: ab oc- casu cum Zupanjac; el ab aquilone cum Rama. Pa- gus Crvenice a Seonica ad ortum manet.
Kovaci, Omerovici, Cebora, Brisnik, Tomici,
lV1rkod6 , Bukovica , Bucici ; ad meridiem :
Omolje, Kongora, Borcani, Lippa, Mandino
selo, partem similiter occidentalem, atque nor-
dicam occupant.
Seonica Fontem Jlibegovac insignem habet; tur- cicarumque duarum rudera moschearum.
Crvenice, flumen parvum Miljacka habens, item ignotae ecclesiae rudera; etiam ab una de majoribus protegebatur arcibus — Skenderia. ~ Intra colles Ja- ram atque OstrCy est via antiqua, in duro incisa silice, ad quingentos passus; ubi excellentem perenuem fon- tem invenire est.
Ad fortalitii situm magna extat antiqua cisterna; in qua aliquot retro annis, pastor quidam, ceu soleam mediocrem, argenteam adinvenit monetam, in Imoschi venditam.
Circa fortalitium innumera sparsa sunt sepulchra plebis; hoc est militum ibidem occisorum a Romanis; uti et traditio audit. Nobilia quoque multave sepulchra in Crvenice existunt.
Bucici rudera eeclesiae S. Eliae habet; ad quam tantum videtur pertinuisse terreni quantum hodie quatuor numerosis colonorum familiis sufficere potest; totum enim hoc terrenum — Crkvine ~ vocatur: et sepulchra nobilium neque hic desunt.
Biikovica locus nunc parvi fontis Bagarica', an- tiquitus autem quod hinc proflueret fluvius Duvno ir- rigans; quodque praeclusus in Cetina suas deposue- rit aquas, locaHbus habitatoribus referre lubet.
Jncici pagus ab antiquisssima familia Ancic, a quibus etiamnum pagus inhabitatur, terris sibi per turcas direptis. Ecclesiam habebant ~ Ognjene Marie; scilicet, S. Mariae Magdalenae: quae carnali, tumque
436
spirituali nimio exarsit igne. Fuisse autem ecclesiam S. Magdalenae hinc colligo. INos in officii Directorio liabemus haec duo consecutiva Fesla (quondam de praecepto utrumque) S. Eliae et Mariae Magdalenae.
Hoc posito, en quomodo a nostratibus etiam ipse interrogatus fui: u Sveti Ilia, i Ognjena Maria: od o- « vih svetacah, Olce ! Koji je zesci ? »j Sanctus Elias, et ignea Maria, de istis, Paterl sanctis quis magis ignitus ?
Mrkodo duas in suo districtu habebat ecclesias ; S. Praxedis unam; (dictam vulgo; Sveta Oprlia alte- ram ApostoH Petri.
Huic multum addixerant terreni; totum illud sci- licet, quod in Bri§nik ac Cebora hodie tres turcae Beg possident : scilicet Capetan de Ljubuski, Teskere- djic, atque Adjialibeg a Travnik: a quibus etiam ilia terrena Crkvine inscribuntur; hoc est — ecclesiastica. Iste locus possidebat sat amplam arcem. In Ancitij (cujus immediate mentionem fecimus) esl quodam stu- pendum antrum, a natura ad quamdam templi simili- tudinem formatum; in quo diebus feslis multa populi catholici centenaria sacro adesse solent.
In remotioribus angulis hujus specus adsunt gur- gites, aut parvi lacus, perennem optimae qualitatis porrigentes aquam. Est prope quaedam magna crypta, cui insidentem lapidem quidam dejicientes, ac sepulchrum aperientes, in eo reperierunt duos falcatos gladios; du- os ex auro anulos, duoque honoris insignia ad formam stellae conflata. Sunt denique etiam duarum arcium ru- dera in Ancici.
Cebara in duobus locis arcis rudera; in tribus autem praemagnifica nobilium sepulchra habet. Sub hoc pago sunt quidam fonticuli ; qui tribus diebus ante- cedentibus Jnuntiationis Festum, tribusque subsequen- tibus, macri piscis tantam multitudinem emittere con- stanter consueverunt, ut corbibus velul hauriri possint, et reapse hauriuntur.
Omeroiuci, mnllis antiquonim aedificiorum rudiv rihiis, |)lijri(ni>que nohiiium sepiilchris consiltis cernitur Suj)ra hunc pagusn pendchat cx rupe n)agnus frrri cir- culas, queui quidam Jurcevic exlractum, in \unierem conserlil. Eideiu pago insidel stupendum antruiu^ fi- mnsum non sohnu penes nostrales, sede eliam apud Bosnenses : et turcae, saepissime invisendi specum causa advenlilai"e soleut, nec nou eliam superslitionis uiahumedanae exsolvendi vota. Cuusa autem stuporis non a magnitudine antri, sed ab omnis generis vesti- giis tum lu)minum, tunique animahum, in suhjecta a- rena eftbrmalis procedit. Noclurno tempore conventus isle incedentium, ac reptanlium convenire solet; cu- jusomni die si deleveris vesligia, omni altero mane idemliilem repelila invenies. luio aliqui tenlarunt rem, ilialis iulus, perque totum pavimcnlum coustralis pal,^- is concisis, ut nempe viderent quid futurum esset. AIU'ra aulem die aheuules, antrum invenerunt usque ad ullimam micam mundatum, vestigiis consuetis are- nae impressis exlanlihus ; paleis autem ad aliquam ab ingressu distantiam, in unum cumulum conjectis. De isto facto commuuis in Duvno noliliae, quis quid veri pro- fui sciret ? Hu ales eliristiani niuiphas; turcae autem amicos spiritus ihidem hahitare putant.
Kovacl pagus supra magnuui aqiiarum voraginem (pfmor) situatus. Vorago et si magno hiatu donata, non ta- men semper conlluentes ex Duvno aquas ahsorhere potest, ut eas in BrJko hlalo exmitlat: tumque temporis in ipsa V()r;jgiue horrihilia audire est velut tonilrua, totum- que collem magno Iremore concussum, veluti eversionem minari. Kovaci unius maximae arcis riidera conspicil ; se- pulchra item cum plurimis stemmalihus, ac imaginihus copiosa numerat. Privala (coliis, et via commuuis in Bu- skol)lalo) duas quondam hahehat solidas arces : sepulchra quoque insiguia ihidem multa sunt: in quorum uno praelendunt, Jardvovic Slanislai viscera condita esse, post quam in Duvno a Turcis occisus occuhuisset. Ve-
I3S
rum sanior opinio aliornm censenda cst, qiii a Z.ipnn- jac Kolo xersiis, in iin;) scpiilclironiiii, Jankovio voca- tu, Jatikovic qiioque tinmilaliiin fuissc tcnent.
Zbnnica fons insanao ac periculosac aqiiae ; a qua Stipnnicl vcrsus, rudcra cxlant cujusdaui pL'rui:igui acditicii: ct tuin liic, lainve ad fonlein, nabiliuin se- pulchra pluriina sunt.
Mnndino selo, (a quadam principe famosa IM.ig- dalcna piura \idctur hibuisse fjrtalilia; ct antiquae regiae Dclminii) \iac rosidua adhiic ccrnuntur.
Lippn (lilia) duobus famosissimis fonlibus gaudct; estque fcrc undiquc loeus nntiquis arcium rudcribus cinctus ; scpulchris aulcm magnatum vcluti consilus. Ecclcbiam quoque hic fuisse cerlo tradunt ; ast liluiaris nuila est rccordatio.
Konfjora, ait egregium fonicm klisnc ignotac ec- clesiae rudera habct, quod kod Jele vocant: hoc cst ad abielcni: hodi.* c\islcnic!n Supra hunc pagum, ma- jus omnibus forlalitiis de Duvno, unum fuit in Lib promonJorio. Ilie plurimum rcpcriunlur anliquitalis nmltigcniae rcs. Forlalitia quac totuin hoc promon- torinni occupabant, ii:ni cxusla fuissc, loeus ip:e to- statur. Pcncs mnjorcm inibi arccm, est quacdam plana arca] in qua nunquam nivcs, aut gclu subsistcrc pos- sunt.
liorcani, offcrt parlcm fundamcnlorum civitalis, lalercs ac tcgulas in copia, lcnae cxuslac mixlos. Tri- bus rctro annis, supra hiinc pagum, iinum nobilc cu- bile infra rudcra, tumqiie forniccm delcgerc licuit.
Sepuiohris magnalum non carct B.ucani.
Ontoljc cui trcs anliqiiac insidcnt arccs; scpulchra autcm nobilia plura numeraro licet. F^ocum quoquo ecclesiae ignoli lilularis habet; dictum Crkvine,
489
STATUS ANIMARUM
PAROCIIIAE SEONICA.
R. P. Pliilippiis Aiicic ex Discretns Custodiae, Parochus. V. P. BoiiaNcnlura KNCsic, Sucius Parochi.
|
C/2 |
P A G I |
Domus |
Animae |
Dist. hor. |
|
Seonica Rcs. Crvcnicc |
24 27 |
494 238 |
0 il2 |
|
|
w |
Onioljc |
24 |
243 |
4|1 |
|
Bdrcane. |
29 |
238 |
4|3 |
|
|
M^ |
Kongora |
30 |
72 |
2 |
|
-< |
Lippa |
M |
420 |
2 |
|
IMandinosclo |
:5 |
86 |
2 |
|
|
^^ |
KoNaci |
9 |
3i |
2 |
|
^ |
OincroNlci Ccl)(»ra |
5 4 |
31 35 |
2 2 |
|
^ |
Brisnik |
40 |
291 |
2 |
|
Tomici |
17 |
454 |
4 2il |
|
|
b |
Mf kodch |
47 |
300 |
\ 4|J |
|
Buk()\ica |
39 |
374 |
ll2 |
|
|
Bucici |
43 |
296 |
4i3 |
|
|
15 |
370 1 |
2990 |
22 |
Longitudo hujus Parochiae a Lippa in Crvenice est duarum liorarum cum dinu(h'o: latiludo autcm ab Omoljc in Brisnik Ijorae unius Ilahet porro Parochia, cum Capcllis 10. calholica coemcleria ; 7. autcm sine sacellis. Turcarmn domus isilra tines Parochiae sunt 20 Schismalicorum 24.
140
XI.
PAROCHIA ZUPANJAC
l§. 9ll€UAI^f.e9$ %R€AIVGELI
Separata a sua Malrice Seonica Anno 4 829: siib nomine Capellaniae Localis Mokrono^c ; qiiae lalis eliain perstilit usque ad annum 1861. Q.io lemp^re favenli- bus occasionibus, Religiosa Coinnuinilas de Sirokibrig in Oppido Zupanjac pro IranvfcTcnda parocliiali doino fiin- duiii aequisivit, florenis 100. Anno ilaqoe J86l egre- gius P. Franciscus Priaiorac, sua singulari dcxlerilale, accedente populi concursii, in Ziipanjac novam Paroclii domum, (morte praepedilus), ferme lerminalam, sacer- dotibus, ac populo reli(| lit. Est j) »rro doinus isla tum solida, tumque pro scluila et pro qualuor sacerdv)tibus honestis cubilibus provisa.
Verum antequam Primorac primum fundamenta- lem domui supponeret lapidem, i|)sum eccle^iae adja- cenli jani supposuerat P. Pliilippus Coric: quae demum perfecta fuit solertia Palris Pelri Knezevic et populi pio juvamine, non ordinario: anni i865. Cum igilur popu- lus ecclesiam longam bracbia 30. lalam 15. jam per- fectam videret, eliam campanam, vel Vinani ipsi addi- cere gestiebant; quani proprio aere eliain emerunt. Gum vero IIIus. D. Vicarius Apostolicus 4 866 sacra in Duvno Visilatione fungerelur, praecitatam quoque Campanam solemniter consecravit. Alque sicista cam- pana, et si non est prima de illatis in llercegovinam, post quatuor caplivitatis saecula, de consecralis tamen prima est. Parvum actuale oppidum Zupanjac anliquae Delminii Civitatis Iocu!n occupare, et si signa minus certa occurranl, ego sane inficias non ibo: ast ipsom oppidum esse illam parvam iirbcm, a Scipione Nassica factam, post magnae eveiaioncm urbis, nullalcnus as- sentiri possum. EtcDim praeler quod apud Farlali, ex
iU
relallone iiltimi Diivncnsis Episcapi legim; hnnc vel ideo siia p;)litiifn sedc non fiiisse, quod in Diivno veiiions ni^qiie donios, neque gentein invenissel: est e- tiam cniqne perspeclnm, aetuales oppidanas donuin- culas ri^centioris aetalis opus esse.
Qiiod vero nomen Znpanjac attinet, a sede mn- gni Znpan, a qiiibusdam (leduclum, lali opinioni non conlradicam; nlpote non improhaljih lempore lllyricac df)mifvati()nis. Q;ii etiam a nohili Familia Znpanouic ^upaniac deductum vellet, mea pace id faciat.
V
Z ipanjac oppidum in amoena parle plani jacet, intra hoream et zepliyrum, media hora suam exten- dens jongitudinem ; quadranlem autem horae latiludi- nem Turcas, Zlnpjaros, Schismaticos, et Catholicos ha- l>ilalores Zupaniac hahet. Usqu(; mox (Mapsum annum in Zupaniac Madir alque f\adi residehant. Tm^cae ihi- dem hahent moscheas duas, sacerdos quoque graeco- schismaticus suam ecclesiam, cum residenlia, et schola pro utroque sexu. A Zupanjac ad septenlrioneui sunt ru- dei^i magiiae arcis; locusque cuni fonle, uhi eccle- slain S. J )annis fiisse, Iradunt, Iradilionemque etiam turcac conlirmanf, qjii omni anno recurrente Festo S. Joannis n..plislae, nondum orto sole, ceu pro medici- nalihus ahluliouihus ad fonlem eonvolant. Ilem i,.tra zep!)yrum et hoream alia eliam magna rudera jacent, S. IMarci suhnomine: uhi qiiotanni^ camporum benc- dictio fieri consuevit die S, 'NJarco dicata,
Islis a ruderihus ad austrum scmi alterae horac trnctu, agger, aut mocniorum fundamenta continua- tim slernuulur; et idipsum ex altera ad austrum par- le, ad semi horam ohservare cst, nsque ad collis summi- talem, superantem Ostroiac; uhi et antiquae \iae re- sidua cernuntur; multaeqiie antiquilalis res reperiun- tur. Ad eurum infra oppidum est anliquum magnalum cocmeterium, dictum Lalinum : hocve specialilalis hahere videlur; quod non rjraecum^ uti comniuniler simiiia scpuichra, sed lutinuni dicalur.
U2
Ziipnn:nc fnvct: Snica in Strznj cffiicns, ct Oi- trozac a l)()rcn suprn Zdpnnfnc fonlrm bnljcns, cx ihi- dcm fcrmc oMtirnto Incu n Rcginn Tnutn; qune sic di- cilur duvncnsc plnnuni nh iunnndnlionihus lihcrnvi^sc. A<l <isiijitn Oslro^nc fonlis csl lungnum snxum qir.ulra- iuu^ 'i quo diuiolo ncslisis lcmporihus, mnjor nqunc co- pin sc;durirc solcl : limcnl nulcn» incolnc pcnilus rcvol- ^crc I;ipi(h'm. nc niuiin nqunrum copin pl.inum occii- p.irc poss t. Est dcmum Irndilio nquns Os!ro/nc pcr ductus loti nnliqunc civil;ili noccssilnlihus occurisse. V<'rum prnclcr diclns nqtins, Zupnn"nc fruilur clinin aqiiis BUiznj, niullisquc nlii»^ locnlihus fonliculiS; opli- mnc qunlilnlis. Est dcmuni Zupunjac sat \igorosae nicr- calionis l<icus.
.Mokronorie^ nd profli.icntcm Suicn, in^igncm qjio- qnc foulcm F~iicac hnhcns. Scd quondnm cnslclla dcft^n- sioni Inci crnnl ; Livno vcrsus tria^ nd Siiicnm nulcm nlia tria. llic pcncs Suicn in rupihus fcrrci circuli eon- fixi ccrnuntur: qui adligandis navibus alioquin dcscr- vichnnt. >
Eminovoselo fmtcm insip:ncm r= nqmm pncllnc, Di- vojnckn vodn, iMissidcl ; tumque nmgnificnm turrim, nondum dcicclnm, Jaiilora l\ula dictnm: csl vcl idco prohnhilc istnui turrim Slnnislni Jnnlv0\ic fuisse.
Eivin Fiiniilin Cnlliolica \icinins pngi onmcs pos- sidcbnt, qunm turcn Flcrccgovinrim suhjuirnrct. Vcruni pntcr fnmiiins vcritus, ne sihi, juxta turcicum morcm diripcrcnlur honn, Kadi quodnm nsns cst, nt a Sul- tano Firniano ohtcnlo, Emin posscssiones incolumes ma- ncrcnt sihi.
Kadi, ex tonsionc capilfornm patriniis, spondct E- min ninico pnlrino, dum Const;inJinopoli rcdiret, opla- tum ndljituruu) Fcrmnn; prout clinm nttulil: scd qua- le ? iinmcdinte nh cjus pcrlcclione Emin suspcndio cnccnndi; hona vcro cjus ouinin ad fiscum transfcrcndi: quod ct cxcculus cst. Emin rcbcllionis insimulalo nota. Sic pcrit, qui lurcae crcdil !
M3
In Eniinovo sclo, mnUis ciim incisionibns, miiK?* existunt nobilimn sei^wlchi-ij, li)ciisq;ie i»b ccclcsia dic- lus Crkvine. Ninc ad horco.in cst in;)ns Jjnhooaca, a pagcnsil)us dc Buhovo', qiiibiis qiiondajn Sidlanns /ir- niani Nii^orc diclum nijntom in pcrpctauni pracmii gralia dcdcr;d.
Vcrum cum ab imnicmorabili, Baliovcani ppo pro- prii grcgis acslisis pascuis diclo polircnlnr muidc; sc- rius conliijit, nt ipsis crripcrclur, contrii)ulionibus pa- scuationis adncxis.
Ulazuj p;igiis, tnmqac supcrius rccordatnm fliimcn inde scaturions : duo babcbat fortalilia; cl niagnalum sc- pulchra inulta liabcl.
yukovinc, calhulicnm cocmctcrium: itcm anliqna phirima scpulchra; in quibus mulli arm;iti cq.iilcs coui- parcnt; ccr\i, caprcac, 6cuta, nimpliac; ct sim ija. Hic loci inagna ccclcsia fuit honoribus Divi [licronynji ac- dilicata. h\ Suica infra flucnlc, cxlat pulchcr lapldcus p.in.'.
Supra hunc ad parvam distantiam locum in fosto gracco-schismaticorum Pctri, atquc /Vssumptionis M. V. famosac nundinac (icri solcnl; concurrcnlii^us nuillis undiq.uj milliibus liominum: quac nuijdin;ic si iu < j^pi- dum lran>fcrcrcntur, m;igno sanc suo id furct cuioiu- mcnlo. FucLovine dcnomin^dac sunt a pracnoijiii fa- niilia iXemanovic, cui natus facrat tinus Fucho : (lupus) ab isto autcm prognati Vuel\o\ici dicti fucrunt. Anno 1506. Vucko\ici i)lurcs in Duvno cranl ; cuui- q.ic ullra lurcicum juguin fcrrc non pjsscnl, in \aria bub Vcnclac Rcipublicac ioca confugcrunt: luinc|uc \c- nctarum mililarium co[)iarum priinis adscripti ducibus, crga lurcas vcrc fucrunt lupi Vuclcovici, ullr«i qaam ia quindccim conflictibus illos btrcnuc dcbcllando.
Lufj pagus, cccicbiac Iriuni refjuni rudcra habcns; ilem nnius magiiac arcis atquc perpulchra pluriina 110-« bilium, scpnlchra mulliformibus incisionibus imaginum, ac urnamcuiorum dccurata.
444
Kiih'i iinicam qiiondam babebat arcem.
Sarailijc; pliira babet nobibmn siiigiilaria scpul- chrn, cum imagiiiibus, quarum nec a j)rocuI esl capere Sfusuxi: arce.-^ quoque qaaluor eiMut aliquandj bunc defencienles locum. Habel fonlem biemalem, qui pisces, bonae qualilalis, in iuimensa copia cfferre consuevit.
Lotha, non nisi duo nobilium babet sepLdabra, sed vcrc maguidcae nobililalis digna. Supra pagum duorum rudera aicium exlanl, cum reliqiiiis anliqiii Delminii \iae. Ilunc inler pagum ac Sarajlije, est puleber pon- liculus L Ciilbolico INJarco Baeak aedificalus.
/^cda^ic, de pulebrioribus pagis: duarum arcium pracsidio quondam gaudebal ; el aliquot magnalum se- pulchra nobilisbima babet. IJoc in pago 17. retro annis quidam pagensis anulum uiuim ex mundissiuto auro, ct pretio>Js lapillis in\enil, et a quodam dalmata, mise- ram exsolulionem trium iirarum auslriacarum accepil ; dalmata autem pro eodem di\endilo anulo, neque Oii iDille florenis argenli conlenlus fuit.
Oplccani^ lies njagnas babebat arccs; c"ccles'am quoque, et niullitudinem nobilium ibidem sei)ulcb orum.
Scrdjani, scx magnibcarum areiuiu ruderababel; pluriuin item aedibciorum NCiterortim. Ferunl, (piod ab lioc p.igo ad Lib nsque, antiqui Dalmiuii nioenia essent.
Jiu^tani, lam supra, quam inb'a magnarum ar- cium ruinis \eluti obruitur. Ad inferiorem pagi partem pulant inagniim fuisse paialium Ofiiciorum ci\iiium, at- que criuiinalium: quodque palalii islius conlinuatio ns- que ad Manuino srlo ptiiiingeret. ilie fuisse ccclesiam S. NiCvJai, cerlum esl. Nuper enim aimorum in hujus cccle.siae ruderibus scliismalici sigillum invcnerunl, ciun in nicdio Sancli Nicolai imagine, alque bac, cyrillicis lilleris cxarata, insci'iptii)ne : — I^ecot Svctog Ni.»vOi,i:=: Schismalici bujus sigilli se legitimos baeredes aestiman- (cs, in eccle.sia Nicolai ninini aedifie^ta, reperlo illo utaulur sigillo; jure alioquin non aequo. In lioc quo- que pago plurium nobilium scpulebra, muUiformibus in- cisionibus insiguita repcriunlur,
i 45
Est omnium in Duvno traditio: quod irruentibuf turcis nemo Chrislianorum in Duvno manserit; quod- que eorumdem restitutio, post tres emigrationis annos, a franciscanis peracta fuerit.
In colle Vran = baba, (nigra = vetula) sunt quae- dam magna sepulchra, in quorum uno sunt phires a- gni, atque haedi sculpti. Istius facti extraordinarii tra- ditionalis explicatio sequens est. = Erat quaedam ve- tula pecuaria famosissima, dives, atque superba, quae suos numerosos greges, signanter in monticulo indica- to pascebat: cumque jam in Februario sui agni, hae- dique bene succrevissent , tempestas tamen immineret nivis, et grandinis; audacter ei insultans vetula edixit = suorum agnorum, haedorumque iam dura cornua, cujuscumque tempestatis rigorem superare posse = Ve- rum horibilissimam tempestatem, tantum frigus subse- cutum est, ut non modo totus vetulae grex periret, quin et ipsa vetula glacie conslricta interiit,
Opportune ilaque ejus in sepulchrali lapide agni, haedique excissi sunt ; atque locus proclamatus est = Vran = baba. = ResidentiaUs domus Zupanjac = Sti- panjici = losanica = Podgaj = Kolo = a meridie, et occidente habet; reliquos autem pagos a parte aquilo- nari, Conterminat vero Parochia isla cum Seonica ab euro: cum Buskoblato = Grabovica ab austro: a ze- phyro cum Suica, et a borea cum Rama.
10
:8WUS ANIMARUM
PAROGHIAE :^UPANJAC. V. P. JoANNEs Paoabic Parochu^.
»
Vi.ijp .i^*Jc^
A G I
^upanjac Res.
Kolo
Podgaj
Josanica
Stipanici
Blazuj
Eminovo polje
Mokronoge
Lug = kuk
Sarajlije
Sargiani
Oplecani
Vedasic
Lelka
Vucipolje '■
|
Dopi^ 72 |
• |
Dist. hor. |
|
464 |
||
|
23 |
490 |
2[2 |
|
Kl |
442 |
4 |
|
4 |
45 |
3(4 |
|
48 |
365 |
3[4 |
|
46 |
76 |
l[3 |
|
44 |
84 |
2[2 |
|
47 |
82 |
4 |
|
8 |
84 |
4 |
|
25 |
254 |
— |
|
6 |
52 |
4 414 |
|
6 |
25 |
— |
|
24 |
484 |
4 4[4 |
|
42 |
444 |
4 |
|
2 |
42 |
4 4[2 |
|
293 |
4939 |
42 |
Longitudo hujus Parochiae est horarum duaruin cum dimidio; latitudo autem duarum horar.
Decem habet catholica coemeteria, ferme omnia si- ne sepibus. In Oppido cohabitant turcae, zingari, atque schismatici : in pagis quoque turcae et schismalici ; sunt circiter in tota Parochia domus turcicae . 4 20
Schimaticae . . . ' 240
Zingaricae , , 80
M;
m
XII. CAPELL\NIA LOCALiS ^\ck
(i4WeTl AI«TO!Vll PAt^AVrMl
Avulsa a sua matre Zupanjac 1864: a quo tem- pore etiam protocolla possidet. Pro emptione fundi hujus domus, ex collectis alibi factis 154. floreni Impensi sunt: domus vero conferrente populo, cura Patris Kneze\ic, alque Paschalis Rados, aedificala est; quatuor habens cellas, inter de ligno muros.
Conterminat ab oriente cum Parochia Rama, a me- ridie cum Zupanjac = cuni Livno = Vidosi, ab occa- su: et cum Kupres ab aquiione.
A domo Capeliani ad auslrum, subt rudera insi- gnlssimae arcis = Strzaj = dictae etiam =r Ungarac gt^ad =.
Ex eo quod Divus Hieronymus, Stridonii in Con- finibus Panoniae ac Dalmatiae se natum fuisse scribat; plures opinantur, Str-^aj mox dictum, reapse locum na- talem fuisse praeclaii Ecclesiae Doctoris Hieronymi, Hujusmodi opinamento, nihil habeo solidi quod objici- am; habeo potius u\ adhaeroam: nomen enim antiquae civitatis Strzaj a Stridonio haud nimis dissonare vide- tur: confinia autem illac, per montes, Panoniam, inter- que Dalmatiam fuisse, Historici omnes nos docent: igi- tur si non certum. probabilissimum est, accurate in Strzaj Hieronymum Jucis coepissse usuram.
Strza'} in Suicn, antiqua civitas, de principalio- ribus in IlhTTo; quatn, ante turcarum adventum tra- ditio adserit, suum habuisse principera, et quadraginta millik habitantium, De ejus fortalitio, et aliis, recole su- perius dicta. Penes istam localem, licet splendidam de Strzaj tradilionem, ego Divi Hieronymi, in Catalogo, verbis innixus, vix crederem Strzaj unquara nobili
148
oppido aliquid majus fuisse : etenim si quando tam magna fuisset civitas, qui vis Hieronymum istud splen- doris suae originis non modo non notavisse; quin et oppidanae addixisse humiliationi ! Quid parro isla exube- rans traditio pro se adferet, si vel loeum ipsum nia- gnae ineptum civitati fuisse observaverimus ?
Major itaque tum nobis, lumque Hieronymo ac- cederet honor, si cum eodem iassi fuerimus, illum in oppido licet parvo Strzaj, magnum tamen ecclesiae Doctoreu] prodivisse. Ceterum Strzaj, antequam a tur- cis occuparetur, vel ipso Hieronymo vivente, multo pridem a Gotis demolitum fuisse, ejusdem Hieronymi testimonio indubiam adhibtre fidem, sanae rationis de- bitum est. Et mehercle qui vagas vulgi traditiones in- dubiae Hieronymi narratioui anteferret, ipse se decipi studio quaereret.
Ungarac gradj etiam historico non caret funda- mento: Hungarorum sciliicet dominationis his in locis, et in Strzaj singularis arcis reaedificationis. De sub hu- jus famigeratae arcis pedibus, poetico (ut ita dicam) ex antro flumen ^uica proflluit; ibidemque molen- dinis, tque machinis ad seccandos de arboribus asseres, egregie dcservit : tum etiam bonos porri- git pisces. Mons Malovan, a media nocte assidens, abietum, et fagorum proceribus arboribus dives est. Planities in Suica parva est, trium, nempe, qua- drantum longitudinis, duorum vero latitudinis; ast pul- chritudine, et faecunditate, parvitateui extensionis e- gregie supplet; in frumentorum, atque excellentis foeni abundantissimis productionibus. Planities ista quasi per medium a via regia trajicitur: sunlque ibidem viatorum necessitatibus Sex diversoria, Han.
De antiquis in Suica ecclesiis, nihil ferme accepimus traditum: Sepulchra auteni magnatum habet in diver- sis locis: sed unum solum, in plano magnificum; dicitur csse Mariani, ex sorore filii, Michaelis Tomic, famosls- simi turcarum insectatoris; comite etiam Mariano.
i49
STATU8 ANIMARUM CAPELLANIAE §U I C A.
V. P. Paschalis Rados Cap. Loc,
|
-< |
P A G I |
Domus |
Animae 250 408 28 48 224 23 425 |
Dist. hor. 0 4,2 3 4|.! 2i2 4H, |
|
■ Suica M. Bogdasic Malovan Rilic Sarampov Baljci Gaiicic |
28 4 4 3 4 30 3 7 |
|||
|
7 |
86 j |
773 |
8 1 |
Longitudo hujus Capellaniae est horarum trium; unius vero latitudo. Coemeteria catholicorum 7; de qui- bus tria tantum sepes, et sacella habent.
Turcarum domus intra fines hujus Capellaniae circiler sunl 4 5. Schismaticorum 4 3.
150
XIIL PAROCHIA GRABOVICA
IN BU§KO BLATO SANCTISSIMAE ASSUMPTIONIS.
Haec Capellania Parochiae FidoH parteni faciebat usqiie ad annum 4 828 : a quo tempore etiam forma- rum libros habet. Ab initio domus Gapellani in eodem Pago Grabovica sub gomila erat: actualis autem (li- gneis muris constans) tum cisterna, atque pro vinocel- lariis fornix, populo auxilium dante, a P. Joanne Iveks constructa fuit, Habet sibi novitus adjunctam ecclesiara supra fornicem, longam brachia 27. latam, 12, quae po- puli succursu, ac Patr. Thomae Juric solertia aedificata est.
Grabovica ad j-uos pedes habet planitiem, tam pulchram et niagnificam, ut consimilem vix ullibi in- venias : cujus proteusio usque in Kraina pertingit. Frumentis, et inaxime foeno abundat. Planities laudata, et si continua usque Kraina, in diversis tamen locis diversas quoquc nomenclaliones recipit; sub Grabovica autem Bu^ko hlato vocatur. Hanc perhibent, planitiei partem lacuni tuisse perpetuum, quousque regina quae- dam magnum non curavisset aggerem fieri, a media nocte ad meridiem, (ribus continuis horis. Septem brachia Iatitndi!iis agger habet, — Kraljicina prispa — (reginae ^aggen prohibetque de sub Livno aquis in BiiSko blato ingressum. Jn loto magno plano vel u- num exiguum (^olliculum frustra desiderares. Ejus in- clinatio est ab occasu, ac media nocte, meridiem ver- sus ; verum admodum levis; atque ideo saepius aliqua pars aquarum in plano etiam aestivo tempore persis- tit. Praeter circumstantes monticulos, torrens vehemen- tissimus 7?i6«a, de Duvno aquas demiltens, ^t(^/:o blato
451
maxime replet. Anno i847. Bu^ko blalo biemali tem- pore redundabat aquis, ,;cumqu(' superveniente nimio frigore congelavissent, geluque nivibus conspergeretur nos ibamus, etiam inequitando, de una ad aliam oppo- sitam partem, per medium, ceu parvi maris.
Prisoje, in Maljevine, rndera extant ecclesiae ss.mae Assumptionis : et supra Grabovica S. Marci Ev. Kazaginac ad 50 brachia quaedam magnifica extendun- tur rudera, dicta vulgo Han ; sub quibus ruderibus sunt continui fornices, siipra basque plurima plebis se- pulchra.
In Grabovica penes aquas Mukiznica arcis rudera : item in Korita ; et demum in Renjici, extant. Hoc in ultimo pago etiam multa existunt nobilia sepulchra ; et in quibusdam incisiones manifestant, paranimphos ibi- dem cecidisse, occasione traductionis sponsae. Korita at~ que Prisoje nobilium numerant sepulchra ; et in hoc postremo est locus ruderum turcicae moschaee, Catho- licum coemeterium in Korita vocatur JVakica, ob no- bilem virum Nakic, cujus ibidem distinguitur sepul- chrum.
In Grabovicensibus finibus, ad pagum Bri^nik go- rnji, est vallis plani fundi arcae instar, exactissime rotunda, undique ab intus planis specubus, ceu com- planato muro, ad decem altitudinis brachia circumval- lata; ita ut qui deorsum esset, sine scala minime re- rum ascendere posset. Istam in vallem, nostra aetate nequissimus turca Ponjavic, lalronum caput, viatores et mortuos, et vivos projiciebat: uti etiam nunc eorum per vallem dispersa ossa testantur. Hinc ad parvam orientalem distantiam, est unum insigne Antrum^ (Gra- bovieka pecina) ad triginta altitudinis brachia habens; vacuitatis vero plusquam pro 3000 capiendarum avium, Silva etiam immensa calcarium stilicidiorum, desuper pendentium haud parum est stupenda.
Conterminat Grabovica Parochia ab ortu cum Ra- skopolje; cum Studenci a meridie: ab occidente cum
153
Livno: et cum Zupanjac a septenlrione. Pagus Dobrid ad ortum est a matrice: Korita = Bukova gora == Kazaginac = Renjici == Raseljka = ad meridiem : Lis- kovaca ad oceidentem: Prisoje = Podprivala = Vrilo ad boream.
STATUS ANIMARUM
PAROCHIAE GRABOVICA.
V. P. Thomas Juric Parochus.
Grabovica Mat,
Dobrici
Korita
Bukova gora
Kazaginac
Renici
Raseljka
Liskovaea
Prisaje
Pod privala
Vrilo __
Longitudo hujus Parochiae, a Vrilo, in Kazaginac, est horarum trium, cum dimidio: latitudo, a Grabovica in Liskovaca; horarum duarum.
Coemeteria Catholica septa, suaque habentia sacella, sunt quinque, NuIIam turcicam habemus familiam fixam in hac Parochia: Schismaticas veor 5.
|
Dom. |
Anim |
hor. |
|
3J |
242 |
|
|
33 |
265 |
413 |
|
13 |
138 |
4i3 |
|
12 |
430 |
4 |
|
42 |
129 |
2 |
|
8 |
72 |
\ 4i3 |
|
i\ |
86 |
4 4i3 |
|
8 |
94 |
2 |
|
57 |
489 |
1 |
|
dO |
58 |
4 4i3 |
|
19 |
460 |
4 2[2 |
|
214 |
4882 |
43 |
453
XIV,
PAR0GHI4 RO§KOPOLJE
l§. JOAHIWIIS BAPTIISTAE.
Esi de antiquissimis in Hercegovina parochiis : ast ob combiistionein anliquae domus, protocolla non tiabet nisij ab anno 1773. Haec Parochia, (quemadmodum protocolla testantur) insignis rehgiosae virtutis habuit Parochum P. iSiinonem Filipovic a Seona^ districtus Gradacka in Bosnia.
Is ante annum 1770, in conventu Franciscanico Sutinska, in Bosna, Seraphicam Religionem professus; studiisque praelaudabihter in Italia absolutis; tres de vjginti annos, (Litterae Girculares Ad. R. Patris Augu- stini a Vares, Ministri Provincialis Bosnae Argentinae: diei 6 Septembris 1802) divino ardens zelo, in Mis- sione postquam serviisset ; identidem, de superiorum venia in Italiam se contulit, vitam cum Ghristo abscon- dilam ducere cupiens, anno 4 778. in RecoIIectionis Con- ventum S. Mariae Magdalenae Ripatrasani convolavit: in quo quum omnibus singulari splendore virtutum, vi- ginti conlinuis annis praeluceret, die 9 Maji 4 802 sanctorum opetiit mortera, in eodem asceterio. (Litterae P. Guardiani Loci, Egidii a Golle S. Viti, ad P. Pro- vincialem Bosniae 4 802). Litterae nunc citatae, uipote, tot annorum testimonio innixae, quaeque ultimorum P. Simonis annorum vitae seriem continent, omni excep- tione majores sunt: ac proinde nihil mirum, si dicli Patris a Seona Beatificationis Processus jam agi coepit.
Septuagesimo anno vitae suae, Rehgionis autem 50 P. Simon Pilipovic a Seona, obnt: quem Deus faciat nostrum fieri protectorum in Coelis !
Ro^kopoljc parvam habet planitiem, sed amoe- nam; et etiam fertilem.
454
Tres habet egregiae aquae fontes ^ Lepuv, = Mo- diloj Franjace. Ab orlu mons Zavelim, multorum di- tatus fontium capia, praeclarisque pascuis ferax, assidet.
Confinia hujus Parochiae ab oriente sunt cum Po- susje; cum Studenci a meridie; cum Arzano ab occi- deiite; et ab aquilone Seonica, cum Buskoblato. Ac- tualis domus, solida, aedificata fuit circa annum 1828* ab Admodum Rendo: Dno: Thaddaeo Calic. Duas ec- clesiolas haec Parochia habct; in Roskopolje unam lon- gam 4 6. brachia, latam 8. alleram in pago Finica: utramque anno 4858, populo adjutore, commendabilis solliciludo aedificavit P. Pelri Kordic.
Penes illam Roskopolje etiam campana occurrit; pro- curata a laudalo, eodera anno: quae Ucet magna non sit, est quidem prima de restilutis in Hercegovinam ; tum- que temporis magnam videbatur turcis molestiam sua
pulsatione causare
Prope montem Zavelim antiqua erat ecclesia S. Joan- nis — et ab hac ad meridiem arx eminebat. Sub pa- go vero Hambar moscheae rudera existunt, ubi per- hibent prius S. Eliae ecclesiam fuisse. Hic prope etiam duae fuerant arces; una de iis Mo^njaca dicta.
Vinica, dictam novam ecelesiam habet, Nativitatis B. M. V. longam 17 brachia; latam8.fontem insignem — Vla- sica cesma ^ et \ersus Arzano antrum, omnino bonis pro- visum aquis. possidet Sepulchra singularia in hac Parochia reperiri non mihi constat. Hambar ac Radosi sunt ad orientcm pagi : Krnjin, ac Vinica ad austrum :> alii autem ad boream.
155
STATUS ANIMARUM
PAROCHIAE RASkOPOLJE.
V. P. Stephaiuis Naletilic Parochus.
|
P A G I |
Domus 30 |
Anira. |
Dist. |
|
Raskopoljc M. |
369 |
0 |
|
|
Harabar |
49 |
168 |
4il |
|
Radosi |
4 |
42 |
112 |
|
Vojkovici |
23 |
491 |
1 |
|
Zaljuce |
8 |
72 |
ll2 |
|
Krnjin |
8 |
62 |
4il |
|
Vinica |
90 |
795 |
3 |
|
7 |
182 |
1699 |
7 |
Longitudo Parochiae hor. 4 : latitudo autem hor. 1 .
Coemeteria Calholica, septa, suasque habentia ca- pellas sunt tria. Turcarum famiHa nuUa est: Schisma- ticorum vero sola 1 .
XV.
P ARO CHl A POgU§JE
IMMACULATAE CONCEPTIOIVIS B. M. VIRGINIS.
-^^^^
Etsi determinare non valeamus praecisum tem- pus ; Parochiam tamen Posusje de antiquioribus esse , cer- to nobis traditum est. Priscos hujus Parochiae Parochos,
156
diutius in abditis silvis siipra Batin habitavisse, idip- sum rudera, tumque Cisterna, dicta Fratruum, testitican- tur. Postea vero miseram domunculam stramine tectam in Osoje Parochos habnisse, recens recordatio est. Do- mus porro, solida, duoliiis constans planis, in qua actu Parochi morantur, in Jukica mahla, anno 1822: aedificata fuit a P. Hieronymo Maroevic; populo sibi egregiam operam praebente. Protocolla existentia in hac domo, sunt ab anno 4 736.
Posusje, (dissicatum) multa, et consueta exhibet bigaa, quod quondam magnis innundationibus pateret. Et reipsa; nisi Zivcus quartus, supra Fir ad Ricice, rupes discindi curavisset, etiamnum Posusje magna ex parte sub aquis esset. Planities Posusje quatuor horas, cum dimidio longitudine durat; unam vero horam lati- titudine: el ab ortu ad occasum ferme insensibilem in clinationem habet. Topala, potius = Topila (facihs suc- cessu, principalis est torrens planitiem totam, ab una ad aliam longitudinalem extremitatem, fere per medium frequenter irrigans. Brina, ac Ricina, etiam torrentes sunt; ex borealibus monticulis, ad planum non sine uotabili noxa, praecipitanles. A colle orientali Franic^ per continuam jubam Radovan collis, planities Posusje ab aquilone ad Zavelim usque cingitur: a meridie au- lem depresso a colle Goricka strana septum est.
Planuni Posusje, multiformibus colliculis, ac silvu- lis donatum, valde amoenum se exhibet: ast ob flu- minum irriguorum carentiam, incertae faecunditatis esl. Fontes quidem plures habet; sed accedenle siccitate prolracta, minus suflicientes. Ubique sub alveo Topa- la, ad cxiguam profunditatem est habere aquam vivam; et habilatores aliqui vix tandem sapere coeperunl, effossis hinc inde puteis, acstivis necessitatibus.
De antiquis in Posusje ecclesiis tres tantum certo commemorantur: Gradac, ignoti litularis, = Rastovaca = Crkvina S. Antonii Abbatis = Ricina = Beatae
457
Mariae Virginis r= Assumptae. In Gradac ecclesiae cam- panas ferunt circa 80. a)mos pridem inventas, schis- maticis sub Imoski vendilas occultc fuissc, Ibidem supra ecclesiae locum praemagnificae arcis rudera co- piosissima extant ; et lapides elegantis scissionis. Numis- mata, arma, et alia plura antiqua, hic loci saepius eruuntur.
Tria in Gradac sunt nobilium magna, ac singu- lariter magnifica coemeteria.
Batin (locum internum significans,Iingua arabica)fa- mosum suo de nomine puteum habet, ad viginti cubi- torum profunditatis, excisum ferme ex integro, in mol- lis lapidis visceribus. Polentum scpulchra duobus in locis numerat.
In Osoje ad antiquae domus Parochi locum, ce- rasa, prunaque non ignolibia procreantur, a Religiosis alioquin ibidem implantatae arbores ; quod est firmis- simo argumento ; etiam in aliis de Posusje locis idip- sum fieri posse, dummodo incolae laboriosorum Patrum vestigia praemerent. In hoc argumento etiam ultro con- firmamur ; in Citluk, ad torrentem Ricina, si etiamt num antioquae vineae cespites observare placuerit : quin et contiguus pagus Finjani (vina producens) an putas quod de procreationc vini, minus recte vocatur?
Prope locum antiquae ecclesiae, et praecise ad torrenlis ripam, sunt aliquot nobilium, vere nobilia mausolea : et ad parvam borealem distantiam, in me- dio regiae viae, est perennis fons, dictus — fiesma — cujus aquae, laadabili opera P. Eliae Skoko, ad unam scaturiginem compositae sunt. Fir, gurges : et dum innundaretur Posusje, vere gurges debuit esse) sin- gularis faecunditatis pagus : pluribus in locis nobilium sepulchra, rarae magnificentiae habens: ac in situ -- Gla- vica — arcis praegrandis rudera copiosissima, cum qui- busdam adhuc integris, arcubus videns admiratur. Sunt hic etiam turcarum moscheae rudera, aliquotque eo- rumdem ignobilia sepulchra.
4 58
Zagorje (Postsilvalis locus) faecunditate commen- dabilis : duo anliqua fortalitia habebat ; in quorum ru- deribus antiquaria frequentius occurrunt.
Jukica inahla, in colle Radovan, niagna arx, mul- taque civilia aedificia locum obtinebant.
Ra^lovaca (quercinetum) quinque in locis splen- didae magnificentiae nobilium sepulchra recenset : et in fvovik fortalilium, in rudus effectum. In Sobac, ac Sta- ropolje nobilium sepulchra, hocve in postremo collos- salis rudera arcis; in qua antiquae monetae, anuli, ar- maque subinde adinveniuntur.
Vucipolje (campus lupi) in Musliioa klanac^ est fortalitium in ruderibus; duoque antiqua nobilium coe- meteria; nec non carbones fossiles, binis in locis. In stiidena vrila (fontes frigidi) reliquiae extant antiquae laterum Fabricae.
Conterminat Parochia haec ab oriente cum §iro- kibrig = cum Gorioa = Medvidovici = a meridie; cum Ricice ab occasu; et cum Rakitno ac Raskopolje, et Seonica, a media nocte.
Quoad pagos, Residentia sic se habet: ad orientom Rastovaca, = Brocanacque adstant: ad meridionalem directionem = Gradac — Batin =z Osoje: = Citluk = Vir = Zagorje occidentem capiunt: Tribistovo = Sobac, ab aquilone adstant. In Posusje, praeter singula- rem diligentiam P. Eliae Skoko Parochi, quoad sacram tum domi, tumque in singulis pagis suppellectilem ; is etiam anno mox elapso, totam domus possessionem solido circumcinxit nmro; brachiorum-1600. Ibi quoque ma- terialia, pro nova proxime struenda ecclesia coepta sunt praeparari: pridem a P. Elia Skoko facta est cisterna ibidem.
STATUS ANIMARUM PAROCHIAE PO§U§JE.
R. P. Philippus Cutura Discretus Custodiae, Parochus"
459
R. P. Elias Zelenika, ex Discrelus Cuslodiac, Norma-
lium Professor V. P. Georeius Juric Socius Parochi.
|
P A G I |
Domus |
Anim. |
Disl. |
|
|
ao |
||||
|
W |
Jukica mahla Res. |
46 |
30i |
0 |
|
>-3 |
Rastovaca |
88 |
624 |
{ |
|
Brocanac |
56 |
537 |
2 |
|
|
-< |
Gradac |
70 |
467 |
3 . |
|
Batin |
35 |
354 |
4 |
|
|
Osoje |
42 |
322 |
2i2 |
|
|
^ |
Cithik |
52 |
364 |
4 [2 |
|
Vinjani |
50 |
371 |
4 |
|
|
Vir |
60 |
406 |
3 |
|
|
P=H |
Zagorje |
35 |
220 |
3 1 |
|
40 |
554 |
3966 |
i ^^ ! |
Catholicorum Coemeleria, in hac Parochia, sepla, suumqne habentia sacellum sunt i 0 : et Religio est tan- tum Catholica.
Longa Parochia est a Zagorje in Gradac h')ras 7 : lata a Residentia in Batin horam 4 .
XVI.
P AROCH l A GORICA • Stephanl Protomarts
Sub titulo capellaniae Localis avulsa a sua Matrice Posusje 4 8:^4 :a quo tempore etiam hbros matrieulares habct. Angustus fundus pro hac domo parochiali datus
4 60
fuit a Catholica Familia Krnjic: domuncula autem pa- leis tecta, et muro minime cementato, aedificata fuit a P. Stephano Karlovic, de Kresevo, Dictam domum rui- nam minantem, auctualis deserens Parochus, ad eccle- siam in Confraternitatis parva domo habitans, posibili- tatem expectat, ut ipsi conveniens extruatur domus.
Gorica mitissimo gaudens climate, est ad apricas extremitates magnae planitie; quae a Prolozac usque Baran, per sex horas longitudinis; ad semialteram autem latitudinis horam protenditur* Habet porro iste magnus campus tum a naturali pinguedine terrae, tum- que ab aquis de hieme innundantibus, feracitatem grandem; majorem quoque habiturus, ubi flumine Fr- Ijika (alias Radava) circumducto aestivis irrigationibus donaretur Duos \3ims, Prolozko jezero, ac krenica prae- laudatum habet planum: flumen unicum Frljka: fontes autem plures, hinc inde consitos: quae omnia simul supta, planum Gorica amoenissimum reddunt.
Quatuor pagos habet Parochia Gorica; unum suo de nomine ad occidenem — Sovici = atque = Gru- de, ad ortum: et Dubrava = ad meridiem. — Gorica = Sovici = Grude z= sub continuato colle strana^ ad borealem plani extremitatem sternuntur: Dubrava (nemus) est in medio plani, in loco ubi, etiam mea memoria, summae celsitudinis, ac grossitiei silvae erant : nunc autem, ob indiscretissimas excissiones, tumque succensiones, nihil de silvis est; quae aeconomica ad ministratae manu, medietati missionis nostrae sufficere patuissent. Nil igitur mirum, si Parochia Gorica summa iignorum penuria conficitur ; et etiam ex terreno Du- brava, procreandis irugibus ineptissimo, si minus exci- pit frumenti,! pariter mirum non est: actiones enim non bonas, alioquin sequitur poena.
Conterminat porro Gorica: ab ortu cum Grude, ad Ruzici pertinens r= a meridie etiam cum Ruziti^ atque Runovici: ab occasu cum 3Iedvidoviei: et ab aquilone cum Posusje.
161
Gorica (silvula) arcis rudera habet: et in antiquo coemeterio penes ecclesiam, plusquam bis oentum ma- gnatum sepulchra habebat: quorum ntagni lapides, fer- me omnes, novae ibidem aedificatae ecclesiae muro in- serti sunt. Ad partem boreaiem adjacentein coemeterio fuerat quondam magnum oppidum: in cujus ruderibus unum balneunij ex diversi coloris lapillis, affabre re- sectis (mosaico) circumstratum inveni 1856. Etiam in medio magni coemeterii, Gorica antiquae S. Stephani ecclesiae rudera diu illachrymata est; ' vivacissimam conservans erga sacrum locum devotionem. Ex dissitis quoque locis, ad exsolvenda pietatis vota, disjectos sacros lapides osculaturi convolabant; ruderaque circnm circa genibus nudis obibant.
Loci igitur, universalis ac viva veneratio vigebat; cui poHticae circumstantiae tandem faventes, anni i856 novam S. Stephani ecclesiam incipere datum fuit. Ego ipse, qui per triennium hujus ecclesiae aedificationi praefui, minus vero exponere possem, quo ardore go- ricensis populus concurrebat, ut quocyus perfectam ec- clesiam viderent.
Et quum multa strenui populi hic contexere dene- getur, hoc vel unicum excipies.
Ad finem anni 1858 ecclesia in omnibus, stratu excepto, terminata erat. Sed tabulas lapideas nisi de Osoje in Posusje; ad duas cum dimidio horas, pessi- mae, ac praeruptae viae, habere impossibile erat. Quid igitur ? singula persona ubi genuflectat in ecclesia, la- pideam tabulam procurare debebat; prout et revera pro- curarunt; laeti, in humeris ac dorso, tum masculi, tum feminae centum quadragintaj et usque sexaginta lihras ponderis ferentes. Ex tali facto, coilige, quid de aliis populi adlaborationibus concludas. Utinam vel medieta- tem goricensium fervoris ubique reperire fas esset, certe sub arboribus etiamnum celebrare non adigere- mur. Interim antiqua ecclesia, semel, atque iterum per franciscanos reaedificata, parvula erat; puta 15. bra-
11
462
cbiorum longitudinis, cuni circulari capella altaris ma- joris, fornice armata. Nova vero ecclesia est longa 38: 4 8. lata: et capellam altaris, nunc angulatam, pariter sub abside habet. Decem fenestras ista habet ecclesia.
A.ltare unicum majus terminatum, habens quoque magnam S. Stephani statuam: item duo pro altaribus assignata ioca, etiamnum perfici expectant. Huic eccle- siae 4 866 (me exorante) clarissimus Dominus Joannes Francovic de Flumine (Rieka) magnificas V^iae Crucis immaf^ines, Venetiis apposite expiclas, generosus trans- misit. Decori ecclesiae, atque vel aliquae reparationis sustentationi, etiam Confraternitatem, suos habentem ar- ticulos, vexillum atque cappas, constituere adlaboravi: ipsa vero Confraternitas proprio aere, ac fatigio, eliam domum Confraternitatis prope ecclesiam tunc temporis construxit.
Inter pauperrimum goricensem populum, si quae- ras: ecclesia sat vasta, quibus mediis aedificata fuerit; primum pro responso habeas: Franciscum Josephum, A.u- striae hnperatorem nuinificentissimum, ad humiles Coae- dificatoris preces 1500. submisisse Florenos: reliquam vero haud parvam summam, scias integram a niultis particularibus benefactoribus porrectam fuisse : queniad- moduni et pro campana; quam P. Petrus Kordic anno 4 850 procurasit.
Posl tern)inationem ecclesiae, circa eamdem, po- pulus ipse propriis impensis, ut et ecclesiae, et suorum corporibus humatis consulerent, magnum. muro cemen- tato, cinxerant coemeterium, quadratum; habens 600. brachia circuitus.
Expositione, pulchritudine, et collocatione, frustra alibi consimile coemeterium quereres. Prope coemete- rium a meridie, sunt famosissimi Fontes Stiible,
Sovici in Krstina habebal parvam arcem : nobifium vero sepulchra pluribus in locis numerat. Sub FlaHciy ad puleum ex meridie, laterum fabrica quondam fuit; et in Bobanova draga piurium magnorum aedificiorum rudera existunt. Fontes Sovicke Stuble etiam excellunt.
468
—3
STATUS ANIMABUM
PAROCHI AE GORIC A V. P. Marcus Herzeg Parochus.
P A G I
|
Domus |
Animae |
Dist. hor. |
|
53 |
327 |
|
|
134 1 |
996 |
2i2 |
|
62 |
468 |
4|i |
|
9 |
76 |
1 2|l |
|
254 |
1867 |
7 |
Gorica Matrix Sovici Grude Dubrava
4
Longitudo hujus ParociHae ex Gorica in Grude Cerre, est horarum 3 : cum dimidio : latitudo autem a Sovici in Dubrava horae unius. Coemeteria Calholica septa, et habentia capellas, excepta Gorica, sunt 3. In hac Parochia Schismatici desunt; turcarum vero fami- liae habitantes sunt 2.
PAROCHIA RUZICI. S. JOANNIS BAPTISTAE.
Ruzici Parochiam, de antiquissimis esse in Herce- govina, tum historiae fragmenta, tumque traditio docent: sed quoad protocolia ejusdem, etiam hic nefasto sub- dimur casui, scilicet, infra annum 1778: matriculares non habendi. Praeter actualem in Ruzici commorationem Parochorum ; in tribus aliis Parochiae iocis eosdem, ubi plus, ubi minus habitavisse, constans traditio est : sci- licel, in aspero, et abdito coUe MalU'^ (in quo cister-
464
iiam de suo nomine reliquerunt) in Police^ et in Dri- novci, Verum de Police ferunt, non solum fuisse Pa- rochi domum, sed etiam par^um Franciscanorum Con- venlum, dictum hodie qu(Kiue locum == Fratarski Ma- nastir = fratruum Monasterium. Quoad Drinovci in collis extreuiitate ad planum, sacerdotalis domus, tum- que ecclesia S. Lucae perhibentur fuisse. Multa ibidem soHdorum aedificiorum capiosa extant rudera: inter quae in fornice ^uodam, medio retro saeculo, incola quidam, in solida cista, totum sacrum sacerdotalem apparatum detegens, occulte in Imoski, cuidam saeculari, levissimo vendidit pretio. Verum venditor ille, tumque sua famiUa, postquam continuis partialibus flagellis multos per an- nos exagitaretur, opinatus de sacrilegio id fieri, P. Ma- rianum Miletic, tunc temporis Parochum, consuluit; a quo, quuni phira sacra pro defunctis solvendi honu? suscepisset, et exequeretur ; flagelia quoque in illa fa- milia desierant, ad tempus: attamen de illa familia Her- kapic hodie nuilus est. Antiquae domus in Ruzici (e- tiam num pro cuhna deserviens) muros quidem cum cemento habet, ast tectum ex stramine: actualis solida domus, anno 4 836. a P. Bonaventura Kraljevic aedi- ficata fuit: est ad duos tractus: et interne, anno 4 854 a P. Philippo Coric laudabilissimo modo disposita fuit; cui idera etiam vineam tum novitus aquisivit, Est do- mi nova cisterna, solertia P. Andreae Saravanja 1858. aedificata: Stabulum quoque ac faenile magnum et so- lidum, 1859 P. Petri Bakula cura consurrexit: horre- um autem a P. Saravanja jam coeptum, P. Philippus Cutura 1864. solida structione complevit.
Quod vero positionem, non solum pagi Ruzici, sed omnium etiam aliorum Parochiam hanc constiluen- tes spectat, valde aspera loca occupant: atque ideo de amoenitate hujus Parochiae, nihil fere est quod refe- ram: ast faecunditate, signanter in tabachi procrealio- ne, famosisima est inter omnes.
Drinovci trihus in locis forlaliliorum rudera habet; in pluribus autem magnatum sepulchra.
165
Adstat Lacui Krenka, qui singularibus pibcibus abundantissiinus est : tanto enim adipis ejus pisces con- tinent, ut comodissime et lorrcri et assari possunt so- la sua pinguedine praeconditi. Aliquando contingit , hoc in lacu niagna ccu tonitrua lieri ; postque pro- tractum obscuruu» mugilum, pisciun» morluorum tan- tam multitudinem innatare, ut revera liorreat houio : quod facile explicatu haud videtur ; quidquid de vn!- canicis exhalalionibus fiat.
Hoc in pago, propter multas rationci», anno 4 865. ex colleclis fundus emptus est, Ilurenis 77 futurae ibi- dem Capellani Localis domui aedilicandae deservilurus.
Blazevici, arcis rudera, atque multa, ac magnifica nobilium sepulchra numerat.
Dragicina, duas quondam magnificas arces habe- bat; S. Marci ecclesiam : sepulchra autem potentum plura recenset.
Tihaljina, tlumen de nomine habens, item Jak- ^enica, ac Nezclra^ica, unum insigne habebat fortali- tium ; ecclesiam S. EUae Prophetae (ciijus etiam hodie niuri sat eminent;) multoque magnifica magnatum ad- mirantur sepulchra : item reliquias anliquae Romano- rum viae, quae Naroiiam ducebat. In Tihaljina adsunt quidem multa molendina majoris ponderis ; ast stante aquarum copia, et loci opporlunitate, plurimae ibidem perutiles macchinae sagaces condere possent.
Supra Ibntem Tihaljina, versus Ploci, est magnum, atque famosum antrum, faciUs accessus ; quod plura millia ovium tcgere posset, Ferri metalla, et carbonum fossilium Tihaljina possidet; item pro apibus singulare pabulum.
/Hoci (solearum iucus) lapidcas tabulas excellentes domibus tegendis porrigit. Sub hoc pago ad fundum !nagni plani est principalis aquarufu vorago, Jama : a nostralibus, ac austriacis, aliquot retro annis, ampliori haustu donata; verum, nondum suflicienti ; ut tempe- stive campus ab aquis liberetur.
466
/n Riiziei et Flake plures horrendae voragines dan- lur: quae quidem depraessis in planilie Gorica aquis, aquas enormiter absumunt ; ast elevatis in plano aquis, ex dictis voraginibus eliam cum impetu regurgitare so- lenl. Singulares sunt in Ruziei specus Kamenicej qui niii nulla, aut parva adhibita opera, pro puteis ac ci- sterim egregie deserviunt. Egregiam pro muro arenam fossilem Ruzici offert: item ferri metalla.
Pagi hanc Parochiam constituentes sic se habent, quoad Residentiam, sat bene meditullium tenentem : Ab ortu = Vlake = Boraina = Cerovido = Pogona Vla- ka = a meridie Tihaljina = Zaside = Brdo = ab occasu : Sebisina = Ploci = Bovani = Drinovci — Kongora = Blazevici: = ab aquilone — Alagovac = Krislelica = Grude = Visnjica = Dragicina. — Con- terminat autem haec Parochia : ab ortu cum Veljaci = Cerinque = a meridie cum Slivno = cum Runovici, ac Gorica ab occasu, et cum iSirokibrig a borea.
STATUS ANIMARUM PAROCHIAE RUZICI
V. P. iVIarianus Zovko Parochus. V. P. Laurentius Sesar Soc. Par.
^
|
P A G I • |
Domus |
Anim. |
Disl. |
|
Ruzici Res. |
58 |
434 |
0 |
|
Police |
44 |
105 |
3il |
|
Seline |
26 |
180 |
Z\\ |
|
Tihaljina |
113 |
864 |
2 |
|
Zaside |
7 |
46 |
3 |
i67
|
P A G I |
Domus |
Anim. 446 |
Dist. |
|
|
Brdo |
48 |
3 2|4 |
||
|
m |
Sebisina Ploci |
44 44 |
52 422 |
3 2il 2 2(4 |
|
« |
BoYani |
42 |
404 |
2 |
|
Drinovci |
92 |
662 |
2 2|4 |
|
|
^ |
Kongora |
4 |
5 |
2 |
|
Blazevici |
9^ |
83 |
4 2|4 |
|
|
-< |
Alagovac |
47 |
425 |
4 214 |
|
N— < |
Kristelica |
4 |
28 |
4 2i4 |
|
Grude poijem |
24 |
4 39 |
4 2(4 |
|
|
^ |
Grude brdom |
23 |
223 |
3 |
|
^ |
Visnjica |
22 |
4 33 |
2 2|4 |
|
Dragicina |
43 |
269 |
4 2(4 |
|
|
PE^ |
Pogana Vlaka |
24 |
462 |
4 |
|
Cerovido |
4 |
30 |
4 2i4 |
|
|
Boraina |
6 |
39 |
2 |
|
|
Vlake |
i |
37 3997 |
2 2i4 |
|
|
22 |
550 |
42 |
Longitudo hujus Parochiae a SebiHna in Flake est horarum 6, latitudo a Grude brdom, in Zaside est pariter horarum 6.
Coemeleria cathoHca, septa, suaque habentia sacel- la in ista Parochia, sunt 42: Familia turcica, aut schis- matica nulla datur intra fines hujus Parochiae,
4 68
XVIII.
PAROCHIA VELJACI
|)$. Eliao Proplietac.
Parochia haec, priscis temporibus, sub noniine Pa- rochiae Ljtibu^ki, vel Ljubu^ka, denominabatur: et est de anliquissimis in Hercegovina.
Verum post eversionem Conventus nostri in Lju- buski, quanlum scire possumus, Parochi (nunc de Ve- Ijaci) primum in Fojnici habitabant, quorum domus i- gni conibusta, fornicem, hodie quoque conspiciendum reliquil. Hinc Parochi in Sipopaca, turcico occupato lundo, aliquot annis, dominorum molestias tolerarunt.
Tandem circa annum 1837 P. Michael Rozic, po- pulo plurimum juvante, actuaU in Veljaci fundo empto; ibidem excitavit domum, paleis tectam (hodiernum sta- bulumj in cujus una parte sacerdotes, in alia autem altare, ac domui necessaria stabant. Tandem etiam ista molestia domus rusticae aliquando Hberari convenienbat ; quod et perfectum fuit a P. Philippo Ancic: qui popu- lo egregie juvante, actualem solidam domum 4 846: so- lers aediticavit : in qua praeter Oratorium, sunt sex commoda cubilia. Libri Formarum hujus Parochiae per- tingunt usqui' ad annum 4 785.
Ejus pagi orientem versus, sunt: = Vitina = Pro- boj = Grabovnik = Vasarovici = Otok = ad meri- diem = Sipovaca = Occidentem versus — Vojnici = Dole: et ad aquilonem: Klobuk = Silievista, = Confi- nat autem ab ortu, cum Humac = a meridie cum Ord; cum = Zavojane et Ruzici = ab occidente: et a me- dia nocte cum Sirokibrig, atque Cerin.
Haec domus parochialis, atque altera in Humac, sat magnam, et egregiam planitiem intra se habent. A KtO' buk ad ^iroka usque planum hoc quatuor horas lon-
l69
giludinis abunde liabet: laliludinis vero a Radi§cici in Banja sub Vergorac, parihn- horas quatuor. Tihalji- na atque Vriosnica, sunt Ibunina, planitiem istani egre- gie irrigantia.
Nullam nostra in Missione planitiem sine merilis collaudavi: hanc autem diclam Ljubiko polje, vel Pod- Ijiibu^kij jure ac merito debeo multis numeris omni- bus aliis anteponere.
Hic tria illa concurrunt, quae sola solum vere faecundum facere queunt: terrae pringuedoj aquarum constans irrigatio ; et clima mitissimum : omnis etiam angulus plani hujus, aut jam abundantissime producit ; aut sane, adhuc extensa aquarum deductione (facillima) producere posset. Hinc qui principali ioco Ljubu^ki no- nien indidit, optime rem expressit; scilicet : u4mabilis locns. Et vere etiam amabilissimiis, rectissime dice- retur, sive ejus feracitalem sive amoenitatem campi con- sideremus.
Et ut etiam melius hujus aequoris campi aestimi- um percipias; itidem tibi in memoriani reducam: nos in Hercegovina, maxime ob siccitatem, frequentes annonae penurias pati: ast sub Ljubuski campus, cum ardoribus veluti slrenuus athleta; vel tunc maxime contendit, quum illi summas exerunt vires; ut idem quo acrius urgeant, iste multo abundantius pabula proferat.
Norunt bene hercegovinenses, neque unquam obli- terabunt anni, quam saepe misera conficerentur fame, planities ista antequam palustribus non liberaretur sil- vis; et anlequam rivi non pervaderenl glcbas; et norunt pariter quantis postea potiti sunt utilitatibus. Verum ne penitus maneat irrecordatum summae utilitatis opus, haec paucis habe.
Flumen Mlade (NovaeJ dictum, cum non nmlto pridem, post terraemotum ex magna scaturigine de novo prosiliisset, totam pretiosam planitiem, perennibus innun- dabat aquis; in quibus palustres ignobiles herbae, ac sil- vae crescentes, vix tenuissimam incolis porrigebant u-
i70
tililatem, penes etlam aerem corruptissimum. En igitur ferme haesterna die, quid Subljuhuski erat I ! ! locus stagnantium j et pHtridarum aquarum; immensam culi- cum mulliludinem procreantium : hoc Ljuhuski erat. Sed faxit Deus Oplimus, optima quaeque illi, quo auc- lore ab aerumnis liherati. tot, tantisque repleti sumus bonis ! Anno 4 833 Augustissimus Austriae Imperalor, suorum sub Vergorac in plano utilitati prospicere vo- lens, rem cum Sultano condictam, exequi constantissi- me curat: alvei, nempe, Mlade effossionem, ejusque aggerationem, Et utinam turcae permississent Impera- torem plene suis in hoc labore intentis potiri) ! Interim dicta epocha, elfossic, atque aggeratio, ad duas horas cum dimidio, factae fuere.
Idem tardius in Blatca = Rastnik executioni da- tum, ad 360. brachia; planum tandem ab aquis libera- tum, arationi cessit; et diu expectato, magno juvamini. Post praelaudatum beneficium, est commemoranda eliam Orizae inseminatio, hoc in solo plano ab Alipasa Rizsan- begovic coepta 1844: quae non levi utiiilate continua- tur. Tandem anno 1866. novus de Mlade ductus aquae Rastok irrigans, laudem utique promeretur. Itaque haec sola plenities est, quae coloni etiam minores sudores ampla recompensat uberlate. Planitiem de qua agin)us, jam dixi ipsam inter duas nostras domus parochiales = Veljaci, ac Humac = reperiri; priman sumitatem occidentalem : alteram vero ad orientalem longitudina- lem: verum, nunc adiungo, confinia duarum dictarum Paraeciarum transverse planum per medium dividere; uberiore manente occidentali parte. Pars meridionalis iongitudine minus ampla, austriacae dominationi subest. Colliculis planum non caret; et etiam undique, medio- cres sibi adstant circum circa colles; ad quorum radi- ces, communiter sunt habiiantium domus.
Nunc aliquid speciatim de hujus Parochiae rebus.
Mlade ad novum lapideum magnum, ac pulchrum pontem, populi beneficentia factum 4 865. crant anti-
m
qua rudera ecclesiae s. Eliae Prophelae: supra haec rudera 1863. P. Gregorius Skaric, populo f concurren- fe, novae ecclesiae muros coepit: in longitudinem bra- chioruni 27. et 14. in Jatitudinem.
Hinc ultra Mlade, ad coemeterium Fitina, anti- qua erat ecclesia, S Stephani Protom: honoribus aedi- ficata; de qua mulla laborati etiam marmoris frusta adinveniuntur.
Utvica prope Vitina, ubi nunc plura conspiciuntur rudera, ferunt ibideiu Monasterium cum ecclesia fuisse, titularis hodie ignoti. Utvica, est amarae recordationis pro Catholicis, utpote locus, in quo 1832 dum pro Capitanio de Ljubuski adacti, ac decepti dimicarent, et in conflictu a capitanio proditorie, aut certe effemi- nate desererentur, nmlti in illa strage insontes perie- runt, per manus turcarum, Ali Pasa Rizvanbegovic cau- sam agentium ,
Klobuk, {pileu.s: aut bulla consueta assurgere ni- mio cadente imbre) sic denominatus a sua tigura, collis ex plano, alto assurgentis; et undique, velut foeni acer- vum recisi, et valde praecipitis. Singulare Klobuk hocesl ut multum elevatus, et cum nullo colle a se majori conjunctus, fontibus multis perennibus, etiam ad su- mitatem gaudeat. Inter asperas rupes colleni islum ef- formantes, est quidetn terra ubique argillosa ; nihilo saecius fontium ascensus non sic facilis explicatu est. In cacumine, aliquantisper eomplanato, collis hujus ecclesiae omnium Sanctorum rudera extant: cujus ma- jor ara adhuc integra conservatur.
Grab in Kostenica, Juricovac, quondam, Mali veljaci: ecclesiam S. Joannis Baptistae, atque mona- sterium fuisse certo traduiit : quemadmodum pecu* niam, atque ceram multam, circa haec rudera in ter- ram depositas fuisse. Et quoad ceram, in adjacentibus arvis aratores saepissime de illa, etiam majora frusta reporiisse, res probati facti est.
Hic loci etiam magnatum, ac popoli antiqua se- pulchra plura extant.
472
JBorje, alque Gracina, in-circulo Klohuk praeraa- gnifica, atque multa nobilium sepulchra cernuntur : id ipsum in Mlade, prope S. Eliae ecclesiam : sic pariter in Gorica de Veljaci, et in Felika ^ipovaca,
^rcis antiquae, in tota hac Parochia unius tan- lum est recordatio in Orahovlje,
STATUS ANIMARUM PAROCHIAE VELJACI
R. P. Antonius Duspara, Diseret. Custodiae Parochus. V. P. Paulus Petrovic Soc. P.
c/5
P A G I
Veljaci
Sipovaca
Vojnici
Dole
Klobuk
Siljevista
Vitina
Proboj
Grabovnik
Vasarovici
Grab
Otok
Domus
Anim.
i2
Dist.
|
80 |
494 |
|
21 |
243 |
|
50 |
295 |
|
27 |
163 |
|
107 |
o66 |
|
23 |
137 |
|
120 |
695 |
|
27 |
163 |
|
34 |
278 |
|
52 |
365 |
|
75 |
297 |
|
28 |
220 |
|
645 1 |
4027 |
2|1 2|1
0
1
1
2
1
2
1
2
1 2(1
1 2il
1
1
16
Longitudo hujus Parochiae a Siljevista in Proboj est horarum 4 : latitudo aulem ubivis ad tres horas
473
Coenieteria Catholica in hac Parochia, suis, cum sacel- lis 7. In soio pago Vitina turcicae donius, 27 : in 0- tok Zingarica una, Schismalici aulem hic non existunt.
XIX.
PAROCHIA HUMAC
S. ANTONII PATAVINI
Avulsa a sua matrice Veljaci 1855 : a quo tem- pore etiam protocolla habet.
Conterminat ab ortu cum Gabeia, atque Gradnici : a meridie cnm Vid, atque Strugovi: ab occidente cum Veljaci: a media nocte cum Cerin, atque Sirokibrig.
Humac, ab Oppido Ljubuski ad meridiem media distans hora, in coile modicum supra planum elevato, sub expansissimo orizonte, manet : decem niinutis ha- bens distantem profluentem Mlade, Terrenum ecclesia- sticum in quo nune domus est, procuratum fuit ab li- iuss: Domno: Kraljevic tunc Parocho in Veljaci 1850 — et domus supra antiquum fornicem, t(ui ibidem repe- riebatur solide constructa fuit a P. Josepho Cigic, pri- mi in Humac Parochi, circa annum 4 858: cui etiam populus laudabilissimo auxilio fuit. Dictus Pater ante- quam in domum se reciperel, multa incommoda vora- re debuit. Est vero domus ista longa brachia 1 8 : lata 14: quatuor cubilia habens; terliam domus partem 0- ratorio occupante; et fornice pro vinocell:.rio deser- viente. Antiquiori domus fundo 1866 : alter adjectus est, florenis 14 00. Colleclionis pecunia emptus; scopo ibidem novum Conventum Studii, aut Seminarii exci- tandi; pro quo pariter e\ Collectis mulla materialia praeparata, fabricationi jam ineeptae, et progredienli impenduntur. De climate universim sub Ljubuski do-
174
minante, jam superius innui; neque superest ni ut por- rigam, in Humac auram etiam magis conducentem phy- sicae sanitati, prae illa in Veljaci. Humac, et vicinias ejus, antiquis in aestimio fuisse, circumstantia magnifica rudera haesitare non sinunt. Sunt etenim duae lapidaee tabulae, iatinis exaratae lilteris, hic prope, ultra flumen erutae; in quibus et si omnia ordine legere denegetur; illud tamen nitido colligere est; lapides illos Romano- rum templo, vetustate corrupto, columnis et porticibus adjectis a Romanis Consulibus restaurato, positos fuisse. Lapides porro recensiti, nostrae domus frontispicio in- serti sunt. Sed ibidem, in loco Gradcine (magnae arces) plurimi existunt lapides, perita manu elaborati; tum aggeres, aedificiorum divisiones, lateres imbrices atque tegulae niagna in copia.
Pontis quoque pervetusti bases ibidem se offerunt; et Romanorum antiquae viae, etiani aliquos milliares lapides habentes, reliquiae passim occurrunt. Itaque Hu- mac, suis cum viciniis, etiani ab antiquis magni habi- tus fuit. De Veljaci quod tetigi, hic quoque reitero: in istis duabus Parochiis, numismata, anulos, deorum simu- lacra, arma, et id genus, pluries, ac phjribus in locis inventa fuisse. Et ne obiivione tectum maneat; hoc quoque notare lubet: de nobis senioribus in Missionis negotio, nullum sane esse, qui vel aliqua antiquitatis exceptas, ad Conventum non miserit ; quidam etiam plu- ra frusta, laudabilissimae conservationis gratia. Quod notatum, illis inprimis ingestum vellem, qui francisca- nos, ceu inutile pondus terrae nihil nisi culinaria cu- rare putant: sed nos ad sufejectam Parochiam redeamus.
Ljubiiiki, oppidum; locus nedum hujus Parochiae capitalis, imo et totius Districtus Mudiratas: talis quo- que a remotis temporibus videtur fuisse: cujus quidem aetimolagicam jam dedimus significationem ; nunc autem, et Parvam salonam, Ljubuiki, dictam fuisse comme- moro. Oppidum hoc, sub supercilio, ad mediam horam, elevati collis apricum occupat declivium, sat ripidi a-
476
scensus. Ejus longitudiiialis extensio ab orlu in occasuin, semi horain itineris occupat; in latitudine autem neque quadranlem. Inle.' ejus dispersas domos nulla est quae aliquid eleganlis praeseferat. Mercatorum levioris ar- maturae officinae plures equidem sunt; ast pro viato- ribus nulla commoda offert. ♦
Dolendum de ignavia turcarum habitantium, qui hoc in oppido vere splendescere possent, et non nisi universim in pauperie tabescunt.
iMudirii Residentia, atque Judicis Kadi decoratur Oppidum Ljubuski: suntque in iilo tres turcicae mo- scheae, alque duae scholae. In summitate asperrima col- lis, oppido supraeminet arx, soiide constructionis, cum suis turribus irregularibus. Arx ista a turcis repetitis vicibus restaurata, atque aucta fuit; sed ejus primor- dia antiqua nimis censentur. Est in iila lurris, cum er- gastulo, = Hercegu^a = dicta; ac ideo a Stephano Herceg reputatur facta. Positio iortalitii nimis strategica est; ast turcae non videntur id curare; quum in toto sat vasto fortalitio non nisi solura quinque minora bel- lica tormenta conservent. Oppidum Ljubuski circa 500 turcicas numerat familias; schismaticas ad viginti: qiiae 186 4. ecclesiolam sibi ad oppidum aedificarunt.
De catholicis familiis nunc 7d. habemus, as( pau- cis relro annis nulla plane fuerat: tam malevolo animo isti turcae erga catholicos affecti erant I .
De antiquitatibus autem Religionis nostrae in Lju= buski, rudera extant duarum ecclesiarum: S. Antonii, nec non S. Gatharinae Virginis et Martyris, cum sibi adnexo franciscanorum Conventu; a turcis igni com- busto: uti alias monstravimus. Sunt quoque in Ljubuski bina nobilium antiquorum coemeteria. Radiscici: rudera arcis habet, nomine = Krvnice z= (sanguinariae) apud quam magnam quondam stragem contigisse tradunt, ideoque krvnice nominari. Zvirici inominatae arcis ru- dera intuetur. Denique magnatum magnifica sepuiehra sequentibus in locis reperiuntur ~ Studenci — Vita-
476
tina = Biaca = Luke = (in meridionali conspeclu Lju- buski :) karamanovine, prope pontem = Crveni grm in Sobac = Rudnice =: Radiscici, in quatuor locis =r .
Positio locorum relate ad Humac est sequens. Ab ortu Studenci — Ligat = : a meridie Vitaljina = Stu- pica = Zvirici — Teskera = x\.rdomelje = Biaca — : ab occidente — Podprolog = Crvenigrm ~ Lisice ■= : et a borea Ljubuski. =
STATUS ANIMARUM PAROCHIAE HUMAC.
R. P. Andreas Saravanje Parochns.
V. P. Andrens Knezevic, Soc. Par. et Scliolae Magister
|
in |
P A G I |
Domus 67 |
Aniu). 374 |
Dist. |
|
Humac Resid. |
0 |
|||
|
Radiscici |
4 07 |
640 |
4 |
|
|
u^ |
Ljubuski Opp. |
74 |
390 |
2|4 |
|
NiJ |
Ligat cum LJubuski |
4 |
||
|
Studenci |
55 |
399 |
2 |
|
|
^ |
Vitaljina |
26 |
437 |
2i4 |
|
Stupica |
44 |
84 |
2 2|4 |
|
|
>-^ |
Zvirici |
46 |
478 |
2 |
|
^ |
Teskera |
44 |
90 |
3,4 |
|
Ardomelje |
4 4 |
454 |
4 |
|
|
•"" |
Crveni grnr |
48 |
354 |
4 214 |
|
P^ |
Pod Proiog |
29 |
4 80 |
2 |
|
Lisice |
38 |
265 |
4 |
|
|
Bia5a |
27 |
4 98 3407 i |
2 |
|
|
44 |
520 |
48 |
m
Longitudo Parochiac hujus a Studenci in Radiscici est horaruni 3: lalitudo n Radiscici in Podprolog pariter h(>raruui 3.
Coemeleria calhohca, sepfa, et suas capellas ha])en- tia in hac Parochia sunt 4 0.
Schoia Normahs i : in Huuiac.
Turcicae, atque Zingarorum Famiiiae sunt circa 530: Schismaticorum autem ad 30: in tota hac Paro- chia. Interim, prouti non semel innui, hic quoque re- peto: Slatisticam hic quoque porreclam, non solum quoad acathoHcas, vero multum inferiorem esse, sed etiam quo ad ipsas cathoHcas personas, servitiis deditas.
Qui adhuc expositis in tola nostra Missione tur- carum FanuHis, alias adjugeret 4 000: nondum earum numerum exaequaret; et sic schismaticorum, qui 200. adderet, adhuc inferior esset.
Adducat itaque Deus Missionariorum, etiam majori diiigenliac, opportuniora tempora; ut quoties Visitatio- nis sacrae causa, sui numerum gregis exhibere exactis- sime conlingat; toties quoque aHarum rcHgionum sequa- ces pariter exacte recensere possint neque uHus con- tentetur iHo, quibusdam in usu = sunt = sunt plures = multi — plurimi = Dantur = vel similibus inde- terminatis: dum de achatolicis loquunlur.
Atque hic, praefixae brevitati; vel invitus haerens, etiam de Paraeciis sermoni finem adjungo: dolens alio- quin, quod neque ipsum materiale tempus, neque alia plura minus faventia, uberiorem esse patiantur.
Celerum jam pridem dicta, dum de nostri funda- tione Conventus agerem, identidem Lectoris considera- tioni substerno, scilicet: non solum nos, istis recenlio- ribus annis, in ^irokibrig plura fecisse, imo et in aliis locis etiam plurima.
Huic comprobandae veritati, non lam mea brevis relatio, quam ipsa operositatis monumente extantia, in- victe deserviunt. Verum, relate ad innumerabiles Mis- sionis necessitatesj adhuc subsistentesj et si multa a no-
12
i78
bis facla, ipsa pauca esse, concedo; asl non nos mediis defuisse, sed nobis media; in hoc sane nullam nos habe- re culpani, multum gloriae est: fecimus quae potuimus, servi inutiles sumus. De reliquo, dum nos seniores Mis- sionarii, animo quidem inlegro, ast viribus fracti, ju- nioribus, successoribus nostris Religionis, patriaeque nostrae sagaci amori facta, faciendaque commendamus, generosos Benefactores (quibus etiam per orationes pu- blicas, et Sacrificia Missae omni die Sabbati pro Bene- factoribus, quae offerri decrevimus, sumus gratissimi ) ad pias opilulationes, iteratis precibus prosequimur.
Neque aliquis putet, nobis solo parato aere opus esse; omnia quippe apud nos, quae condita sunt, mul- tis adhuc indigent partibus perficientibus. Hinc libri cujus- cumque generis, alibi aut minus neccssarii, aut etiam su- perflui, nostrae indigentiae peroptime mederi possent : id ipsum sentiendum quocumque de genere suppellectilis sa- crae, pro ecclesiis tum factis, tumque inceptis: scilicet: ubi omnia, prout apud nos, de novo exordiuntur, omni quoque concernenle rerum genere, indigentiae mederi opportunum est.
No\erint igitur benefactores, etiam extra pecu- niam juvamen nobis gratissimum fore.
479
(Heriu» a me hablta<» hac In Appendlce reclples*
DE AD RUZICI PAROCUIAM PERTINENTIBIJS.
Markoviste in Ruzici, supra Nikic, Iraditionem, no- men gradina, atque existe)itia rudera confirmant; sci- licet ibidem non ignobilom fuisse arcem. Id ipsum, ex adverso, ad habitionem Vranjcsi similiter intellige, nem- pe, de antiquae existentia arcis. In eodem pago est lo- cus pavice^Hue, magni conservans palatii rudera; in quo, ferunt comitem famosum Paulum Mikulc, a latronibus, dolosa via occisum fuissc^, suasque omnes substanlias domesticas ablatas. In Malic, supra actualem parochia- lem domum, est maximae profunditatis vorago, dicta Zvonanara (campanaria) : et putant talc sortitam no- men ob diias campanas in eadem voragine reconditas, dum turcae eas rapere, et confringere molirentur.
In SeHne est magna multitudo nobilium sepulchro- rum, cum magnifica varietate stemmatum, atque alia- rum insculplionum. Turnjak famosus fons ab ipsis pa- gensibus quondam obturatus fuit, ob turcarum mole- stias, et cujusdam vaferrimi latronis Rosa Arambasa. Kod Topale, in planitie sunt quatuor nobil ium praeuja- gnifica sepulchra ; variis etiam hominum imaginibus cir- cumornata, existente quoque in uno sepulchrorum ma- gnifico vexillo: paranimphos ex latronum insidiis hic cecidisse, localis traditio audit. In Cerovido sunt arcis rudera, dicta Bandiva gradj a familia eliamnum exi- slente BandiCy quae quondam in dicta arce fertur, su- am exercuisse dominationem.
480
Griide in pivcevo gebje^ (galli coemelerium) duorum duellum referentium, sunt bina magnifica sepulchra; in quorum uno putant reconditum Pivac cognomine di- ctuni; cujus familiae nondum sunt extincta germina. Sub kn^teiica, pariter nobilium aliquot, sepulchra cer- nuntur. Penes Corluke in Grude magnifici alicujus ae- dificii habundant rudera.
In Blazevici est famosa abissiis Frbina: in quo loco, universalis traditio adserit, pecorariam cujusdam praedivitis domini Gavan domum habuisse; oves vero ubi nunc est magnus Krenica lacus, et agnos in loco mi- noris lacus, mala krenica. Verum, cum dicta familia Gavan multis opibus summam, junxisset superbiam, ab eo qui superbis resistit, ipsa tota cum omnibus suis substantiis non modo ad tcrram prostrata fuit, sed imo in ipsa viscera terrae delrusa. Die enim quadam ,do- mum Gavan advenerat quidam aegenus, extrema ex- tenuatus fame; qui dum divinum adlegavisset amorem, a superba domina domus cibo aliquo rcfici supplex ex- orabat. Ast domina postquam omnis generis injuriarum in ignotum pauperem profudisset verba ; eumdein ut etiam magis sperneret, smucidi, et durissimi panis cru- ^tae frustum nacta, hunc prius pede conculcatum, ipso quoque pede pauperi manducandum projecit.
Pauper vero discendcns, haec dominae edixerat \erba z= Quod quum non fecisset misericordiam, ipsam neque habitura esset = .
Quo dicto, non modo ibi loci, sed ubicumque a- li(iuid fueral de Gavan s ubstantiis, eodem temporis ujomento lerra absorbuit, magnis voraginibus apertis. Atque sic putant, non modo in supradictis tribus locis, sed eliam ad Lacuni Prolozac, item ad alterum penes Imoski, et ad tcrtium in Borci Gavan substantiias a- hissa petiisse. Sunt etiam multo plura relatis, quae po- pulus hercegovinensis de Gavan punitione tcxere con- sucN il ; sed me substantiam traditionis teligisse, satis l)ulabo. Pauperem porro recensitum vulgus adserit rec- te Ghristum fuisse.
m
Drinovci supra domum Frcan^ sunt rcliquiae jma- gni fortalitii; in quo antiquitates non sunt infrequen- tes repertu: suntque inibi sex subterranea magna, soli- dissima abside donata. Hic prope est etiam sepulchrum cujusdam sacerdotis Presl)yteri. Prope Plavilo extant rudera ecclesiae, lituiaris ignoti.
In Tihaljina, praeter alibi indicatas fontes, sunt duo singularis denominationis = modro oko (ocuUis ce- ruleus) et Bartulovo vriio: (fons: Bartholomaei) quem praedieant singulariter medicinaiem esse.
Soldatusa (miiitaris) vorago est in Bile kuce; in quam quinque milites Napoleonis primi, a quibusdam A.ncici nequam injecti sunt vivi.
Mukas Fortalitium ibldem, tradunt a Stephano Herceg aedificatum fuisse. Etiam in summitate Malic magna arx fuit antiqua.
In Markova glavica, sub Jaksanica; magnificae ar- cis copiosa rudera existunt.
In Basine njive (Barbarae campi) Ecclesia S. Ni- colao dicata extabat: penes quam multa magnalum ma- gnifica sepulchra cernuntur.
In Kordioa Grebje f Kordica coemeterium) sunt stu- penda, simul ac plura n(»bilium sepulchra, crucibus si- gnanter abnndantia; idem quoque in Jelinacko polje (cervorum campus) videre est.
De ad Duvno «pectaiitibuis*
Ubi nunc moschea est ad Strzaj ibidem fuisse ec- clesiam S, Pauli, habitatores Suica affirmant ; item alle- ram sat magnam fuisse ecclesiam ad locum ruderum Bara^ ignoti tamen titularis, incolae depredicant.
Fons Jankovac a Stanislao Jankovic suilm cen- setur accepisse nomen, dum ibidem Jankovic turcas expugnando suo cum exercitu substitisset. Hic putanl Aethiopem a Mariano consobrino Michaelis Tomic occi- cum fuisse, eo quod Acthiops proditorie Michaelem in Doljani occidisset.
Putant loci incolae, locum Suica ab aethiopis dicti
182
humatione, pluries exlraordinariis tempeslalibus flagel- latuni fuisse. A §uica Du\no versus, tribus in locis magnatum occurunt sepulctira.
Est quoque locus, mullis consilus ruderibus ; Ko- tjace (jugulationis locus) in quo potentis famiiiae Gucak personae a turcis jugulatae perhibentur.
Sub Letka Mrko = celo, antiquae ecclesiae etiam- num sufficiens quantitas murorum existit; item crux una magnifica, ac circum circa multae extensionis ru- dera. A Letka Zupanjac versus, ultra Suicam magna sacra aedes fuit, tribusque constabat alis.
Hujus ecclesiae lapidibus, ferunt, turcam Verusic in Zupanj» c forlalitium aedifica\isse. In coemeterio catho- lico Oplecane, est una crux, collosalis, quam dicunt esse multis cyriliicis litteris descriptam. Supra Vedasic in Ljubusa, est catholicum coemeterium; in quod, et in ejus proximitatibus, ad jactum sclopeti, nemo unquam recordatur grandines cecidisse imo, inter alios, quidam Antoniu Krizanac, (mortuus duodecim retro annis) \ 20. annorum vitae suae postquam exeggisset, toto suo tem- pore in praecitato loco grandinem nuncquam cecidisse, sed etiam a suis antenatis eamdem verilatem constanler confirmatam accepisse, omnibus ingerebat. Posita hac (juodanmiodo miraculosa observatione, dicto in coeme- terio sancli alicujus corpus quiescere, incolae recte concludunt.
4S3
BIBLIOGRAPHIA
qiiorumdam Religiosorum Hercegovinensiiun, qui vel aliquid typts vulgarunt a divisione Hercegovinae a
Bosna
ANGELUS KRALJEVIC
Razgovori Duhovni s' pripravom Osol)itom za U- prav Izpovidit se: etc. Romae — Typis Sacrae Con- gregationis cle Propaganda Fide 4 860.
Idem. Grammatica Latino = Illyrica etc. Romae; lypis quibus supra 4 863.
Idem. Scliematismus Custodiae Provincialis Herce- govinae etc. Ragusii — Typis Martecliini 4 863.
PETRUS BAKULA
Breve Compendio Sacro = Istorico, sulle Vicende della regolare = Missionaria Custodia, e Vicariato Apo- slolico di Erzegovina etc. Ragusii 4 853: Typis Martechini.
Idem: Pisma Sveto izkazna od Ercegovacke Redo- vnicke Cuvo-drzavi etc. Ragusii 4 853: Tipis Martechini.
Idem: I Martirii nella Missione Francescana Osser- vante in Erzegovina etc. Roma Typis Monaldi 4 862.
Idem = Pravo Mudroznanje, Za Svakog Covika — Spalati Typis Antonii Zannoni 4 867.
Idem : Scheraatismus topographico = Historicus Custodiae Provincialis, et Vicariatus Apostolici in Her- cegovina : Spalati, Typis Antonii Zannoni 4867.
PASCHALIS BUCONJlO ^
Govor u Slavu SS. Cirila i Metoda = Romae: typis Tiberianis 4863.
<84
DISPOSITK)
Religiosae Familiae, Provincialis Cnstodiae Hercego-
vinae, in secunda Intermedia Congregatione^ rite et
canonice celebrata, die 25 AprHis 4 867: in Conventu
SS. Assumptae in ^iroki - brig,
Famllia Conventtis.
R. P. Matthaeus Coric Guardianus, ex Disoretus Cu-
stodiae, Vice Praefectus fabbricae et Parochus, Adm R. P. Nicoiaus Kordic, ex Cusios Provin: Paler
Spiritualis. R. P. Petrus Knezevic, Discretus Custodiae, Examina-
tor, et Custos Sacrarii. R. P. Paschalis Buconjic S. Theol. Lector Glis: Exa-
minator ac vice Praefectus Studiorum. R, P. Aioysius Rados Phiiosophiae Lector Giis: Secre-
tarius Custodiae, Secundiarius Novitior: Magister
et Examinator. R. P. Elias Skoko, bis Ex Discretus Custodiae, Patcr
Spiritualis. R. P. Philippus (5oric, bis ex Discretus Custodiae, Pater
Spiritualis. IVl, V. P. Antonius Karacic, Vicarius Conventus, In-
spector Infirmorum, et Socius Parochi. M. V. P. Martinus Mikulic, Magister Novitiorum, Pro-
fessor Humaniorum et Concionator FestiNalis. M. V. P. Franciscus Basadur, alias Dobretic, Instruc-
tor Juvenum, Chori moderator, Instruclor famu-
lorum in Doctrina Christiana, et Magisler Coe-
remoniarum. M. V. P. Petrus Soldo, Concionator Dominicalis alter-
native et Socius Parochi. M. V. P. Paschalis Cuzic, Concion, Dominicalis, alterna»
tive, et Socius Par,
m
V. P. Gregorius Skaric, Socius Parochi. V. P. Eiias Jukic, Socius Parochi. V. P. Michacl INikolic, Socius Parochi. V. P- Joannes Vasiljevic, Professor Scholae Normah*s. V. P. Stephanus Vuletic, Cappellanus in Campis, inde Socius Parochi in Convenlu.
liaeepdotes» ISitudentes l§. Theologiae.
Pater Hieronymus Karacic et P. Georgius Vekic.
Clerici Professi Studentes, S. Theologiae
Fr. Laurentius Soptic et Jacobus Kraljevic.
Clerici Ppofejssi iStudenteii Pliiloisopliiae
Fr. Franciscus Coric: Fr. Gregorius Gavran: Fr. Si- mon Music: Fr. Thomas Hrslic: Fr. Michael Cu- Ijak: Fr. Petrus Bozic: Fr. Philippus Sivriic: Fr: Marcus Grbesic: Fr. Gregorius Jovanovic: et Fr. Blasius Barbaric.
Clerici Novitii Humanioribus Studentes.
Fr. Angelus Nuic: Fr. Antonius Cutura: Fr. Jacobus Vasiljevic: Fr. Gregorius Dragicevic: et Fr Fran- ciscus Berkic.
liaici Professi»
Fr. Georgius Budimir; et Fr. Jacobus Markota. Juve- nes Saeculares pro Ordine et futuro clero e- formando, formaliter recepti, atque expensis Con- ventus sustentati, in educatione ccclesiastica hoc anno, solumodo sunt sequentes: Grammaticae Au- ditores.
Josephus Vasiljevic, Simon Vasiljevic, Stephanus Pasa- hc, Lucas Dragicevic, Matthaeus Brkic, Martinus Primorac, et Stephanus Buconjic. Plures adhuc Juvenes initium htteris dantes,
sustentantur a sacerdotibus in Cura animarum extra
AS6
Conventum: deficienlibus mediis sustentationis in Con- ventu.
Saccrdotes in Cura Animamarum extra Conventum,
MOSTAR IN CURIA EPISCOPALI.
A. R. P. Petrus Bakula Lector Genlis: S. Theologiae, ex Secret. Custodiae, bis ex Discretus Custodiae, ex Custos Provlis: Vicarius Genlis: Episcopi, (ejus- demque de voluntate, Mostarini Sacrae fabricae Director:) in Convent: Praefectus Studiorum.
R. P. Nicolaus Simovic S. Theolog: Lector Generlis: Secretarius Episcopalis, et Examinator.
V. P. Anlonius Luburic Parochus.
V. P. Augustinus Zubac Professor Scholae Normalis.
V. P. Michael Rubic, Socius Parochi.
Ejutidolac in Blato = Capellania liocalis.
V. P. Mathaeus Bulic Capell. Localis,
in Ccrln = Capeil. liocalis.
V. P. Marianus Miletic, Capellauus Localis.
In Gpadnci.
A. R. P. Andreas Karacic Lector Jubilatus, olim pro-
vicarius Apostolicus in Bosnia, Parochus. R. P- Josephus Cigic, Professor Scholae Normalis. V. P. Augustinus Skoko, Socius Parochi.
Gabellae
V. P. Martinus Ljubic Capellanus Localis. Ilnmae tstnb IJubuski.
R. P. Andreas Saravanja oHm Magister Novitiorum, i- leratis vicibus Professor Humaniorum, Secretarius Emeritus Custodiae» et ejusdem Actualis Discre-
4 87
$.
tus, Examinator, Rector Seminarii in Constructio- ne, Fabricarum Inspector, ac Parochus.
V. P. Andreas Knezovic socius Par. et Prof. scholae Normls.
In Veljad*
R. P. Antonius Duspara olim Magister Novitiorum Ac- tualis Discretus Custodiae, Parochus et Examinator. V. P. Paulus Petrovic, Socius Parochi.
Gofrica.
V. P. Marcus Herceg, olim L. Glis Philosopliae, Paro- chus.
In Posusje.
R. P. Philipus Cutura olim Mag. Novit. professor Hu- maniorum, actualis Discretus Custodiae, ex Guar- dianus, Examinator, et Parochus.
R. P. Elias Zelenika, ex Discr: Custodiae, Normalium Magister.
V. P. Georgius Juric Socius Parochi,
In Rosko 3s polje*
V. P. Stephanus Naletilic, Parochus.
G^rabovloae*
V. P. Thomas Juric Parochus.
In Zupanjae*
V. P, Blasius Jerkovic Parochus.
V. P" Lucas Begic, Socus Parochi, et Prof: Schol: Nor:
Suicae — Capell* Looaliii.
V. P. Paschalis Rados, Cap: Localis.
ISeonioae*
R. P. Philippus Ancic, bis ex Discretus Custodiae, e-
meritus Guardianus, Parochus. V. P. Bonaventura Kvesic, socius Parochi,
488
In Rakitno.
V. P, Raphael Rados, Porochus.
In Gradac*
V. P. Sinion Martinovic, Parochus. V. P. Joannes Bagaric, Socius Parochi,
In Ruzlcl*
V. P. Marianus Zovko, Parochus.
V. P, Laurentius Sesar, Socius Parochi.
In Konjic*
V. P, Michael Rozic, Parochus.
Sacerdotes extra lliistsionem.
PP. Elias Leko, ac Philippus Covic; in Hungaria, pro
negotiis Missionis. P Franciscus Mihcevic, sub Zavojane in Dalmatia, Ca-
pelanus.
NOTA
Hujus Scheraatismi impressio, jam praecesse- rat aliquot foliis Religiosae Familiae dispositionem, habitam die, ac anno quibus supra: idcirco prae- missae huic Tabulae standum est, pro quorumdam Patrum nova dispositione, diversificante ab illa priori suo loco praeimpressa.
^ZQK^
I
|
490 |
1 |
||
|
] |
[ N D |
E : |
|
|
Relig ' |
io s 0 r um j uxta pr ior |
||
|
.^'oiticn et Cognomeii |
Patria |
Annus natlTitatiii |
|
|
Nicolaus Kordic |
Sritnice |
19 Martii |
479< |
|
Ellias Skoko |
Rasno |
30 Mart. |
480^ |
|
Andreas Karacic |
Crnac |
17 Mart. |
4 80: |
|
Angelus Kraljevic |
CtTigaj |
28 Dec. |
4 80: |
|
Phillppus Ancic |
Mostar |
iO Mart. |
480< |
|
Philippus Coric |
Jare |
27 Dec. |
484( |
|
Pelrus Knezevic |
Dezevice |
8 Aug. |
484( |
|
Matthaeus Coric |
Glavice in Skop. |
27 Oct. |
484^ |
|
Petrus Bakula |
Batin |
4 4 Maj. |
484( |
|
Josephus Cigic |
Dobrkovici |
4 3 Jun. |
484^ |
|
Simon Martinovic |
Vidovici |
26 Oct. |
482^ |
|
Georgius Budimir |
Vir |
4 9 Nov. |
483J |
|
Petrus Kordic |
Sritnice |
4 4 Jun. |
4 82J |
|
Elias Zelenika |
Gradac |
4 Jun. |
482( |
|
Thomas Juric |
Bukovica |
24 Jun. |
482^ |
|
Michael Nicolic |
Kresevo |
25 Jul. |
4821 |
|
Andreas Saravanja |
Crnac |
40 Apr. |
482( |
|
Matthaeus Bulic |
Gradnici |
8 Sept. |
482i |
|
Elias Jukic |
Jukica Mahla |
24 Sept. |
483> |
|
Gregorius Skaro |
V Zupanjac |
4 3 Jul. |
483> |
|
Philippus Cutura |
Rastovaca |
4 4 Apr. |
483) |
|
Marianus Milletic |
Dobro-selo |
4 6 Maj. |
4 83( |
|
Paschalis Buconjic |
Drinovci |
2 Apr. |
483- |
|
Michael Rozic |
Sritnice |
24 Mart. |
4831 |
|
Laurentius Sessar |
Rujan |
4 2 Mart. |
483- |
|
Joannes Vasiljevic |
Medju-gorje |
24 Nov. |
482! |
|
Martinus Ljubic |
Crnac |
30 Oct. |
483; |
|
Antonius Duspara ^ |
Mamici |
24 Mart. |
483i |
|
Raphaei Rados |
Rakitno |
5 Mart. |
483i |
ERSONALIS
t e m ingressus in o r din e m.
191
|
udtiltionifs |
ProfeiSjiiouifs |
l*i*iniitiai*tiin |
IScpvltii in Hlsisionc |
|||||
|
Oct. |
1807 |
45 |
Oct. |
4808 |
22 |
Aug. |
4847 |
49 |
|
Mart. |
1823 |
9 |
Mart. |
4824 |
3 |
Aug. |
4828 |
35 |
|
Mart. |
4823 |
' 9 |
Mart. |
4824 |
49 |
Sep. |
4829 |
20 |
|
Mart. |
1823 |
9 |
Mart. |
4824 |
6 |
Jan. |
4834 |
36 |
|
Apr. |
4824 |
! 5 |
Apr |
4825 |
34 |
Jul. |
4833 |
34 |
|
Jul. |
4828 |
44 |
Jul. |
4829 |
45 |
Mar. |
4834 |
30 |
|
Mart, |
4832 |
4 |
Mart. |
4833 |
46 |
Mart. |
4839 |
24 |
|
Sept. |
4832 |
4 |
Sept. |
4833 |
47 |
Aug. |
4839 |
28 |
|
Sept. |
4833 |
4 |
Sept. |
4834 |
7 |
Oct. |
4839 |
24 |
|
Apr. |
4836 |
25 |
Apr. |
4837 |
4 5 |
Apr. |
4843 |
23 |
|
Feb. |
4840 |
22 |
Feb. |
4844 |
47 |
Jun. |
4848 |
49 |
|
Nov. |
4839 |
49 |
Nov. |
4839 |
||||
|
Feb. |
4844 |
22 |
Feb. |
4842 |
40 |
Dec. |
4848 |
49 |
|
Maj. |
4842 |
34 |
Jul. |
4848 |
40 |
Dec. |
4848 |
49 |
|
Feb. |
4844 |
22 |
Feb. |
4842 |
20 |
Mart. |
4847 |
47 |
|
Oct. |
4843 |
46 |
Oct. |
4844 |
4 |
Nov. |
4850 |
47 |
|
Oct. |
4843 |
46 |
Oct. |
4844 |
22 |
Dec. |
4849 |
47 |
|
Oct. |
4843 |
46 |
Oct. |
4344 |
44 |
Oct. |
4849 |
47 |
|
Apr. |
4847 |
28 |
Apr. |
4848 |
4 |
Nov. |
4854 |
43 |
|
Apr. |
4847 |
28 |
Apr. |
4848 |
43 |
Jul. |
4856 |
42 |
|
Jan. |
4848 |
25 |
Maj. |
4849 |
22 |
Dec. |
4 835 |
44 |
|
Jan. |
4848 |
25 |
Maj. |
4849 |
47 |
Dec. |
4853 |
7 |
|
Oct. |
4854 |
40 |
Nov. |
4852 |
20 |
Dec. |
4856 |
6 mens. |
|
Oct. |
4854 |
40 |
Nov. |
4852 |
25 |
Mar. |
4855 |
8 |
|
Oct. |
4854 |
40 |
Nov. |
4852 |
5 |
Dec. |
4856 |
6 |
|
Jan. |
4852 |
48 |
Jan. |
4853 |
6 |
Martii. |
4855 |
8 |
|
Jan. |
4852 |
48 |
Jan. |
4853 |
44 |
Apr. |
4857 |
40 |
|
Jan. |
4852 |
48 |
Jan. |
4853 |
4 |
Dec. |
4857 |
8 |
|
Nov. |
4852 |
6 |
Mart, |
4854 |
49 |
Mart, |
4864 |
6 |
|
192 |
|||
|
. |
■:^ ] , K l ]A |
n |
|
|
Moiuen et Cog;iioinen |
Patria |
Aunus nativitatis |
|
|
Paschalis Rados |
Seonica |
3 Jul. |
48 |
|
BJasius Jerkovic |
Vidovici |
6 Aug. |
4 8. |
|
Philippus 6ovic |
Ljuti dolac |
28 Maj. |
48 |
|
Slephanus Vulelic |
Kazaginac |
5 feb. |
48 |
|
Marcus Herceg |
Humac |
26 Nov, |
48 |
|
Elias Lekic |
Ledinac |
4 0 Mart. |
48 |
|
Aloysius Rados |
Seonica |
d Jul. |
4 8 |
|
Potrus Soldo |
Crnac |
4 8 Mart. |
48 |
|
Aatonius Luburic |
Radiscici |
4 3 Maj. |
4 8;| |
|
Jacobus Markota, Laic. |
Krucevici |
1 Jul. |
i8 |
|
Franciscus Millicevic |
Ogragenik |
4 0 Oct. |
48 |
|
Marianus Zovko |
Lisse |
9 Maj. |
48. |
|
Stephanus Naletilic |
Crnac |
4 Aug. |
48 |
|
Nicolaus Simovic |
Zvirovici |
25 Apr. |
48. |
|
Bonaventura Kvesic |
Rasno |
4 4 Feb. |
|
|
Georgius Juric |
Crveni - grm |
4 Apr. |
48. |
|
Paschalis Cuzic |
Mokro |
24 Jul. |
4 8-| |
|
Augustinus Skoko |
Rasno |
24 Nov. |
4 8; |
|
Lucas Begic |
Gradac |
24 Oct. |
48 |
|
Michael Rubic |
Zupanjac |
24 Feb. |
48- |
|
Andreas Knezovic |
Sovici |
30 Jun. |
48- |
|
Joannes Bagaric |
Bukovica |
28 Jan. |
48^ |
|
Antonius Karacic |
Crnac |
4 0 Oct. |
48. |
|
Franciscus Basadur |
Mostar |
24 Maj. |
48. |
|
Paulus Petrovic |
Klobuk |
4 Fcb. |
48' |
|
Augustinus Zubac |
Gradnici |
\9 Apr. |
48- |
|
Martinus Mikulic |
Ruzici |
45 Jan. |
48. |
|
Georgius Vekic |
Doljane |
20 Jun. |
48. |
|
Hieronymus Karacic |
Crnac |
4 2 Nov. |
48- |
|
€le |
i«lci |
||
|
Laurentius Sopta |
Duzice |
6 Maj, |
48 |
|
Jacobus Kraljevic |
fierigaj |
20 Sept. |
48- |
|
€le |
ri o i |
||
|
Franciscus Coric |
Goranci |
4 4 Sept. |
48^ |
{98^
|
ndiiitionls |
B*rofe!«isioui.4i» |
Primitia |
irum |
SJiervitii iii lli!»sioiie |
|||
|
Nov. |
1852 |
\6 Nov. |
1853 |
4 0 Sept. |
4857 |
7 |
|
|
Nov. |
1852 |
4 6 Nov. |
48)3 |
24 Feb. |
4859 |
8 |
|
|
Nov. |
4S52 |
4 6 Nov, |
48.33 |
4 Dec. |
4859 |
5 |
|
|
Nov. |
1852 |
4 6 Nov. |
4 8)3 |
30 Oct. |
4859 |
7 |
|
|
Nov. |
1852 |
4 6 Nov. |
4 853 |
29 Maj. |
4858 |
6 |
|
|
Jun. |
4853 |
4 3 Jun. |
4 854 |
9 Oct. |
4859 |
5 |
|
|
Jun. |
4853 |
2 Jul. |
4 8:j5 |
4 4 Sep. |
4862 |
7 |
|
|
Jun. |
4853 |
13 Jun. |
4 854 |
4 9 Sept, |
4857 |
7 |
|
|
Jun. |
4853 |
4 3 Jun. |
4854 |
4 3 Mart. |
4857 |
8 |
|
|
JuL |
4 853 |
27 Jul. |
4 854 |
||||
|
IVlart. |
4855 |
4 5 Mart. |
4856 |
||||
|
Mart. |
4855 |
15 Mart. |
4 856 |
24 Dec. |
4864 |
5 |
|
|
Mart. |
4855 |
4 5 Mart. |
4856 |
2 Jun. |
4860 |
5 |
|
|
Mart. |
4 855 |
4 5 Mart. |
4856 |
3 Nov. |
4864 |
2 |
|
|
► Aug. |
4856 |
15 Feb. |
4858 |
4 7 Jan. |
4864 |
2 |
|
|
1 Aug. |
4856 |
2 Apr. |
4 59 |
4 Nov. |
4866 |
6 men. |
|
|
1 Aug, |
4856 |
25 Ju! |
4 859 |
4 7 Mart. |
4866 |
5 men. |
|
|
1 Aug. |
4856 |
4 9 Aug. |
4857 |
24 Sep. |
4864 |
4 |
|
|
) Aug. |
4 856 4 9 Aug. |
4 857 |
26 Maj. |
1864 |
2 |
||
|
) Aug. |
4 857 25 Aug. |
4 858 |
18 Oct. |
1863 |
6 nien. |
||
|
) Aug. |
4857 25 Aug. |
4858 |
4 Apr. |
1863 |
4 |
||
|
) Aug. |
4 857 25 Aug. |
4 858 |
30 \pr. |
4865 |
1 |
||
|
) Aug. |
4 857 25 Aug. |
4858 |
12 Apr. |
4863 |
2 |
||
|
) Aug. |
4857 25 rVug. |
4858 |
17 Dec. |
486 4 |
2 |
||
|
) Jan. |
1859 30 Jan. |
4860 |
15 Feb. |
4866 |
i |
||
|
3 Jan. |
4859 30 Jan. |
4860 |
28 Oct. |
4865 |
6 mens. |
||
|
3 Jan. |
4859 30 Jan. |
4860 |
19 Dec. |
4863 |
4 |
||
|
3 Sept. |
4864 |
30 Sept. |
4 8621 9 Dec. |
4866 |
|||
|
3 Sept, |
4864 |
30 Sept. |
186-^22 Dec. |
4866 |
|||
|
\ot» |
simplicia profesjii |
||||||
|
3 Sept. |
4864 |
24 Sept |
1866 |
||||
|
3 Sept. |
4864 |
4 5 Mrt |
4866 |
||||
|
¥ota |
(Simplieia profetssi |
||||||
|
8 Maj, |
186^ |
13 Maj. |
4864 |
1 ~ |
^ |
l |
194
|
^'oiticii et Cogpuoinen |
Patrla |
|
Gregorius Gavrari |
Rastovaca |
|
Simon Musa |
Klobuk ' |
|
Michael Culiak |
Klobuk |
|
Th(»mas Hrstic |
Grab |
|
Pelrus Bozic |
Blizanci |
|
Philippus Sivric |
Medju-gorje |
|
Marcus Grbesic |
Dobrkovici |
|
Gregorius Jovanovic |
Suruianci |
|
Blasius Barbaric |
Dragicina |
|
€ 1 e r 1 c 1 |
l |
|
Angelus Nui6 |
Drinovci |
|
Antonius Cutura |
Rastovaca |
5=§^2S25^
i95
|
Aiinus nativlattifs |
ludnitiunis |
B*i'ofess5o votorueii simpl. 4 3 Maji 4 864 |
|||
|
7 April. |
4847 |
4 3 Maji. |
4863 |
||
|
4 Dec. |
4848 |
34 Jan. |
4863 |
4 4 Sept. |
4865 |
|
4 Oct. |
4848 |
34 Jan. |
4863 |
4 4 Sept. |
4865 |
|
i Aug. |
1847 |
34 Jan. |
4863 |
4 4 Sept, |
4865' |
|
4 Feb. |
4849 |
24 Apr. |
4865 |
24 April. |
4866 |
|
6 Apr. |
4848 |
24 Apr. |
4865 |
2 4 Aprii. |
4866 |
|
7 Sep. |
4848 |
24 Apr. |
4865 |
24 April. |
4866 |
|
1 Jan. |
4849 |
24 Apr. |
4865 |
24 April. |
4866 |
|
6 Jun. |
4849 |
24 Apr. |
4865 |
24 April. |
4866 |
|
IV o T i |
t i § |
||||
|
3 Nov. |
4S50|24 Scp. |
4866 |
|||
|
0 Sep. |
1850 |
24 Sep. |
4866 |
(?=^22^^=^
196
|
1 TABf I A i |
|
|
Ficariatus Apostolici et Missionarit |
|
|
Mu- |
|
|
iiicro |
|
|
Vicarius Apostolieiis, Episc. |
i |
|
Provincialis Cuslos |
i |
|
Residentia Episcopi |
i |
|
Conventus Novus |
i |
|
In constructione pro studiis |
i |
|
Conventus antiqui destructi |
3 |
|
Idem incerti |
8 |
|
Ecclesiae Novae |
7 |
|
Eadem in constructione |
5 |
|
Oratoria pubblica nova |
7 |
|
Oratoria Domestica |
8 |
|
Ecclesiae antiquae dirrutae |
85 |
|
Sacerdotes universim |
57 |
|
Clerici professi |
12 |
|
Laici professi Clerici Novitii |
2 |
|
4 |
|
|
Juvenes ad ordinem destinati |
8 |
|
Servitio Conventus addicti |
12 |
|
Scholae Normales |
|
|
fiinguae latinae in Conv. |
|
|
Linguae turcicae Moslarini |
|
|
Humanitalis in Conven. |
|
|
Philosophiae Generale in Gon. |
...J
|
^YNOPTICA |
|
|
^ranciscanae Ciistodiae in Hercegovina |
|
|
Mu- |
|
|
mero |
|
|
Theologiae generale in Con. |
4 |
|
Domus Parochiales |
49 |
|
Eadem in constrLctione |
2 |
|
Coemeteria cathollica |
489 |
|
Capellae in coemeteriis |
462 |
|
Civitates |
4 |
|
Oppida |
3 |
|
Pagi aut villae |
267 |
|
Catholicorum Familiae |
6822 |
|
Catholicorum Animae, in sola nostra missione |
50,04 6 |
|
Calholicorum animae in tota Provincia Herceg. |
76,422 |
|
Turcarum famihae |
4966 |
|
Turcarum animae |
24,830 |
|
Schismaticorum familiae |
958 |
|
Schismaticorum animae |
4990 |
|
Zingarorum familiae |
458 |
|
Zingarorum animae |
790 |
|
Hebreorum familiae |
48 |
|
Hebreorum animae |
90 |
|
Summa familiarum Summa animarum |
44,653 |
|
80,726 |
497
198
TAB€LA
Sacordolum tura Saeculariura, tumque Francisca-
norum, quorura corpora quiescunt irj sequentibus
Coemeteriis Hercogovinensibus.
SIROKIBRIG
P. Ambrosius SimuiiONic.
P. Joannes Marlinovic.
P. Nicolaus Jclicic.
Fr. Paschalis Bojcic.
P. .Micliael Sliskovic.
P. Elias Maroe^ic.
P. Jacohns Krizanac. (a)
P. Joannes Crnjac.
Illssinns: Domus. Raphaei Barisic Eppus:
P, Nicolaus Anic.
P. Elias Vidose\ic. a) Paler Jacohus Krizanac, oriundus in Duvno, nostrae communis Matris Provinciae Bosnae Argenlinae filius; post Hercegovinae a Bosnia divisionem, ad nos confugiens, e.vaclisque nohiscum annis 6 etiam ulli- mum diem vilae suae noslras inler manus ciaudere sibimet jucundissimum visum est.
Die enim 17 Septemhrim 4 852 poslquam de Ve- ijaci maxirne infirmus, ad SiroKihrig transferri desi- deriis potirelur, Sanclissimis Sacramentis morienlium munitus, inter ommium Gonfralrum lachr^^iias, uni\er- sae carnis viam ingressus est. Praedictus Pater sancto- rum simplicitati, alias certe non ordinarias virtutes jungens, magna ommium nostrum admiratione, atque spirituali aedidcalione vixit: taiitamque in pio populo sui opinionem reliquit, ut ejus sepulchrum veluti Bea- ti passim veneretur.
Cerigaj in podjela
P. Lucas Dropuljic. P. Elias Musa. P, Paulus Budimir.
499
BUHOVO
P. Marciis Skegro.
P. Gregorius Prauicevic.
TRN
Dom: Marcus Papkovic.
CRN\C DONJI
Dom: Michael Vulelic.
GRADAC
F. Marcus Dobretic. P. Lucas Covic. P. .Joannes Zubac. P, Michael Kujundcic.
BROTNJO IN VIDOVKil
Dom. Joannes Vidovic.
GRADNlCl
P. Bonaventura Miacevid.
P. Jacobus Bosnjak.
P. Michael Kobaca.
P. Franciscus Kopic.
P. Franciscus Kraljevic.
P. Antonius Cutura,
KOVACICE IN MEDJUGORJE
Dom. Valentinus Vasiijevic. P. Jacobus Vasiljevic.
VELJACI IN SIPOVACa P. Jojephus Greljic.
vruljaS
P. Augustinus Nikolic. P. Gregorius Dragicevic P. Angelus Primorac.
200
RUZI(5l IN RA.D1VIIL0VAC
P. Angelus Glavas.
P. Gregorius Pinuv.
P. Joanes Puic.
P. Bonaventura Kraljevic.
P. Laurenlius Sopta.
DRINOVCI P. Simon Bakrac.
GORICA
P. Michaei Duic. Dom: Petrus Gianpo. P. Auguslinus Mriic. P. Angelus Vlasic.
POSUSJE IN GRADAC
Fr: Bernardinus Begic subdiaconuj
KOD = RICINE
P. Stephanus (5oric. P. Antonius Vrcic. P. Marcus Skoric.
MARTICA = KRI2
P. Lucas Serko. P. Elias Leko.
VIR
Dom: Marcus Budimir.
ROSOKO := POLJE
P. Bonaventura Kmetovic. Dom: Thaddaeus Calic. P. Elias Janjlc.
GRABOVIGA
Dom: Gregorius Grlic.
SOf
RAKITNO
Fr*. 4nuslc.
Dom: Jacobus Perkovic.
SErONICA
P. Andreas Baric.
P. Matlhaeus §ekimic.
P. Antonius Alaupovic.
P. Paschalis Kvesic
P. Josephus Vrijic.
MOSTAR IN SOJNOVAC
P. Joannes Soic. P. Philippus Olovcic. P. Gregorius MancJic. P. Gregorius Zivanovid. P. Antonius Dezic.
KONJIC P. Michael Kobaca. P. Michael Rozic.
SUICA IN KOLAKOVO GREBLJE
DoQi: Joannes Kolak.
2UPANJAC IN VUCKOVINB P. Franciscus Primorac.
IN PODGAJ Dom. Georgius Dilber.
NOTA
Quondam, et neque adhuc sunt 80: anni a quo aliqui de nostris juvenibus, apud privatos, aut in dal- matico Illyrico CoHegio, pro saecularibus Presbyteris instrui cessarunt. Isti Slavicum servabant ritum; et promiscue cum Franciscanis populo minislrabant: fde quibus a 20. annis nullum habemus) et sunt de islis inter mortuos in Tabella relati.
sod
(•-
IV O M I N A
hvjus Custodiae ProvincialiSj ab anno\
IVomen el Cosnomen
Michael Rozic Angelus Boban Antonius Ciilura Paschalis Bojcic Elias Maroevic Laurentius Soplic Michael Sliskovic Elias I eko Marianus Kresic Jacohus Kri/anac Franciscus Kraljevic Augustinus Maric Gregorius Dragicevic Angelus Priinorac Paschalis Kvesic Joannes Crn.^c Josephus Vrljic Franciseus Primorac Raphael Barisic
Nicolans Anic Angelus Vlasic
Marcus Zloniislic Elias Vidosevic
Dlguitatis gradufi
Capellanus
Clericus prof.
Emerit. Novit. Magis.
Clericus prof.
Lcctor Philosophiae
Vicarius Conlus
Ex Def. et Guard.
Paroclius
Clericus prof.
Ex Def. et Mag. Nov.
Clericus prof.
Cap. localis
Parochus
Parochus
Discr. et Par.
Giiardianus
Capellanus
Paroehus
Ep. Azoti et Vic. Ap.
Hercegovinac Con et Capellanus Instructor Juv. et
Con. Festiv. Cericus profes. Bis Custos Prov.
t^Q/s^^syt^
r B A T R V IH
1840: pie in Domino Dcfunctortm.
lOS
Obitiis
AniBiii» Dlcs
4846
J847
J848
4850
4854
4854
4851
4854
4852
4852
4853
4 853
4858
4859
4 860
4860
4 864
4862
4863
4864 4864
4864 4867
6 23
Oct. Jul.
liOCIlS
Anmis
22 Aug. 27 Nov.
23 Apr. 4 4 Jun.
24 Jul. 9 Ocl.
21 Jun.
4 7 Scpt.
7 Sept.
4 0 Dec.
25 Jun. 4 4 Aui(. 4 3 Mar. 4 4 J(in. 27 Feb. 27 Maj. 4 4 Aug
23 Feb. 3 Mar.
Zaslivje Romae Brotnjo Siroki-brig Siroki-brig Ruvici Siroki-brig Posusje Ferrariae Siroki-brig Asculi Goricae Veljaci Velaci Seonicae Siroki-brig Seonicae Ziipanjac Siroki-brig I
' V
Siroki-brig Goricae
^tatis.l Rells;.
9 Aug. V^enetiis
V
4 7 Apr. Siroki-brig
53
22 40 24 47 37 63 29 24
24 54
44 54 56
42 52 36
67
44 26
23 65
34
6
24
5
25
49
47
44
5
5 32 27 35
36 49 29 47 46
49 44
6 44
SrpuUus
Dubje
S. Barlhol.
Gradnici
Siroki-brig
Siroki-brig
Radniilovac
§iroki-brig
Martica kriz
Ferarriae
Siroki-brig
Asculi
Goricae
Kerpusevac
Kerpusevac
Seonicae
Mekovac
Seonicae
Vuckovine
Sirokibrig
Mekovac Goricae
Vineae Ven, [Mekovac
t^KS^^sy&sy
m
ERKORES CORRECTI
Folio Linea
4 . . 6 — et nostra ex nostra
6 . . 5 — 49 Jannuar: 1087 . 29 Decembris 1807
il . . i — edissere edisserere
14 . . 8 — aud kossak haud . . aut kossak, haud
15 . . 2 — etiam Lienensem . . etiam Livnensem
ibi: . .7 — Igitur ei si • Igifur et si
ibi: , . 54 -— illum repoto illam repeto
iS • .37 — creetaeas cretaccas
ibi: . . 40 — indigitabimur indigitabimus
^9 . .19 — Jasanica ~ JuSica . Jasenica = Tusica
ibi: . . 20 — Lodjaniea Ladjanica
ibi: . . 21 — Sitica Suica
^bi: . .34 t— Vronjaee Vranjace
20 . . 21 — Jutor Tutor
ibi: . . 5 — saliginosis salsuginosis
^bi: . .13 — Prosoje . Prisoje
21 . . 4 — copia 1 0 4 . . . copia tanta. ut vere ibi: . .7 — lapidum, sui iapidum, sunt sui ibi: . . 13 — procedente a prima procedcnte. Ista prima
ibi: . . 23 — post partem post pontem,
23 . .26 — kimam Himam
ibi: in marg. — Status psycologicus — . fhyseologicus
27 . . 24 — (Novm Lib: ...... Norin: lib
28 . . 6 — In Jialjiiu» ...... In Tiahljina
ibi: . . 23 — Conventum in recdos . . . in rudus
31 . . 4 — Macaren^is praeerat .... Macarensi
33 . . 19 — obtinet auditum . . obtinct annutum
36 . . 34 — nunquam coiiccsisse . nunquam concessiset
37 . .25 — suis Oidinis Conventus . . sui Ordinis
38 . . 20 — Huc consolati .... Huc convolati
39 . .5 — quamque modo . . quocumque modo
47 . .32 — observantiones provinciae . , observan-
tiores Provincias.
48 . .13 — Viklosevid Vidosevi6
50 . . 22 — leclis ternii lectisterniis
51 . . 29 — consimili laetitia . . consimilis lactitia
52 . . 6 — nisi tum in gratia . . nisi tum in Italia
53 . .17 — habet qnique habet quippe
ibi: . , 26 et 7 — ubi aliquos . alios . lege — aliquas ;
et alias
54 . .14 — aliqiii supponuntur alioqui; supponuntur ibi: . .17 — nastralibus tequlis . nostralibus tegulis ibi: . . 50 — cnstitisse reputes . constitisse ne reputcs
ibi: , . 9 — Unciorum unciarum
ibi: . .13 — niinus foecendns . . minus foecundos 56 : . 8 — cxpcruisse vires . . . exeruisse vires 58 , .58 — et Jese sic et sanc sic
64 . .32 — Tota scala Ista scola
65 . 7 — ad unicum contiguum = et unicum ibi: . .15 — ma^num marum . . magnum murum ibi: . .16 — ae Schoiam in hortum . ac scalam
in hortum
66 . .18 — et quibus a iis et quibusvis ahis
67 . .8 — populi angustiae . . . popuH augustias ibi: . .34 — cathoHcae famiiiae 12 . . . cathoiicae
famiHae 120
69 . . 7 — gratiam et . . gratum, et perantiquum
70 . .16 — Ugaridi habens .... Uzaridi habcns ibi: . .17 — Jurcinovici . Bukovo . Turcinovi6i . Bu-
hovo ibi: . .21 — Okloji .... Oklaje: idem aHbi lege.
71 . . 2 et 3^ — Uzoridi . . Sarampuvo . . Uzari($i
Sarampovo
NOTA
In hoc ipso foHo, post ultima verba Hneae
lO.mae — insculpti — sequens insertum frus-
tum postpositum est, sciHcet: pagina 73.
post Hneam — 14. In hocipso coemctcrio et.
usque ad folii finem: quo terminato debuis-
set subsequi — In utroque pago Crnac ct.
71 . ,18 — duabus gaudet . . pianis . . duobus
ibi: . . 33 4 — Povrani<5, Olaloje, Lises . . Podvranid,
Oklaje, Lisse
73 .27 — nobilitatis insigna . . ... insignia
74 . .11 — locum depingentes . . ... , lacum ibi: . . 23 silvas continuas Irtre , Trtre
76 , . 9 — inter coem et viam . Coemeterium et ibi: . . 11 (Carato) (Carak)
77 . . 29 — terriculae angulo . . turriculae angulo
78 . .14 — in pagrt Com ..... in pago Cim ibi: , .16 — persecutionem dicHnante* . decHnantcs ibi: . .18 — Podivaz ....,..-. Podivac ibi: . . ibi: — confieerant confecerant
79 . . 9 — Vlajnidi Vlasni(ii
80 . . 2 — ex pectora dum sibi . expectandum sibi fuit ibi; , , ibi; — Yireque coUigeret , , viresque coHigcret
t06
82
ibi:
83
ibi:
ibi:
84
ibi:
ibi:
ibi:
86
ibi:
ibi: ibi: ibi:
ibi:
ibi:
90
91
ibi:
ibi:
95
ibi:
94
96
ibi:
ibi:
ibi:
97
98
ibi: ibi:
iOO
102
104 iai:
in:
.14 — istis in artibus . . . istis in p^rtibus . 23 — procuratione vini .... procrcalione
.10 — Pridem quaque quoque
. 25 — avulsa 18G3 avulsa 1804
. 29 — Druzici Anizici
1 — Jrtre Tj ire
.13 — larga 13 ... lata 15. idem lin. 13 . 21 — nullum terrae spatium . . multiim etc. ,25 — in regione haud existenti . . cxistentis . 4 — ex cujus compendis . c\ cujus cotnpcdis . 18 — raanum habens dirigentem . . hahcnas
dirigcntcm . 20 — mutus vir prostat .... nudu'; vir
. 33 — Affcrt cellulas olfert
.15 — a remotioribus locis occuprebant . , ivoa-
currcbant. . 24 — quo bis, aut ter . . quod bis, aut ter .30 — ex arbore cerpentes .... carpentcs
, 30 — Suzanj Sluzanj
. 4 — distanti a fonte distantis
. 7 — nohilis genere nohilcs
.10 — et auuli in Rcrlovac .... Kitrlovac . 3 — kiuska (pyrus) .... kruska (pi.us)
ultim: = in conlinuo in contiguo
.20 — a fonte Surmanci , . a fonte. Surinanci , 10 — Gahciium tlumcn . . Gahciiani, tJuincn
la. hiC
.11 — • Gasovcidi , . Ta^ovc 6i
. 24 — scdcisium ....... scdoislain
. 23 — citta Uumen krupa . . , ultra flumen . 7 — p.c in lerra supra Slruge . . ac in tuiri , 7 — Stara = Gabclla — omnia . . omnia
illa olc,
. 20 — Crui(5i Crnici
. 21 — Citra iXarentam , . ukra
Q — Dolaz Doiac
, 52 — labor manus nobilis . . minus nohilis
9 — niuiium abssen abcsseiu
,11 = toophum tO|hum
Alios quoquc crrores , facilioris correctionis, non citatatos, aut aliquos fors etiam non inspectos, Lectorum benignac per^picatiae committimus.
207
I N D E X
Revisorum testimonia . pag. 5.
Fncultas Custodis Provincialis *» 4.
Curia Episcopaiis *» 6,
Curia Custotiialis » 7.
Amico Lcctori ** 8.
Brevis Dtscriptio Vicariatus Apostolici, et Custodiae
Provinciaiis - »> 15.
Ext^^nsio topographica Provinciae »» i4.
Desciiplio lopoajrapliica ejusdem ...... « i7.
Cliiua, et qualitas soli ....,.,.. «» i8.
Montes priiicipaliorcs »» 49.
Flunnna »» ib.
Lacus , . »• ib,
Fontcs principaliores »• ib.
Torrentcs »» 20.
Poi.tes insigniores , . »» ib.
Sepulclna gcnliiitia, et acervi »» ib.
Vitio rciiiae »» 21.
Gubcrniuui civile . , , » 22,
Beligionea »# 25.
Slatus pliysologicus »» 24.
ludolis, ct geniuai . , »» ib.
Devoiio »» ib,
Conditiones civiles » ib,
Conditioncs aecoiiomicae »» ib.
Bitus, et linguae usus »» 25.
Reiii^io Calliolica, et Franeiscani Conventus in Herc. »» 26.
Yiianatus Apost: in Herccg: Origo .... *» 29.
Epistupi iMoslarienses »» ib.
Episcopi Duvnenscs , . . . »> ib.
Vicaiii Apt)sloi: in Hercegovina ,...•. »» 54,
Origo Cuslodiae Provlis in Erecg. ..... »» 53.
Decrctuni S. C. Propagandae Fidri « 57,
Et aliud, Articbios systcuiationts Custodiae, ac
Vicariatus coiitincns »» 40*
Custodes Provic& in Hcrcegovina »» 47.
Dc Origine novi Conventus in Hcrceg. . . . »> 49,
Conv. Eccl. ct aliorum conventualium Descriptio »» 55.
Disciplina Domeslica »» 56,
Schoiac . . . suslcniationis dcrectus «,.«»» ib,
^oioio
' > A
WMmm* Die 20 Maj ^67.
#•.
Introitus Conventus
Novae Episcopi Resicleiitiae Origo . . .
Tempus Fundationis Residentiae . . , ,
Descriptio topoiijrapbic^ ioci
Descriptio Residentiae, ct Kliorum , . . .
Episcopalis Residentiae influxus
De Parochiis in Specie
Sirokibrig Parocbia
Gapeliania Localis Ljutidolac >»
Parochia Gradac >• 78,
Bro6no: Nota « 82.
Gradni^i in Bro^no Parochia » 89.
Gabeila, Capellaiiia Localis » 90.
Parocbia Mostar « 401.
Nova Ecclesia Catboilica ... * ^ 100.
Schola Catboilica in Mostar v 107.
Episcopi Solemnis Ingressus « 108.
Parocbia Ronjic >» 120.
Parocbia Rakitno « 128.
Parocbia Seonica » 131 .
.0 : Parucbia Zupanjac .» 140.
Capellania Localis Suica » 147.
Parocbia Grabovica ..... .... >* 150.
v: Parochia R!<skopolje » ! 53.
Parocbia Posusje »i 155.
Parochia Gorica » 159.
Parocbia Ruzidi ,v , . . . : . . . . . *» 103-
(:; Parocbia Veljaci » 168.
: Paiocbia Humac . . • « 173.
/: Appcndix de posthabitis , . » 170.
Bibliographia » 183.
Dispositio Reiigiosae Familiae »» 184.
Index Personalib Religiosorum *» 190.
i, Tabula Synoptica . \ » 196.
Tabuia Sacerdotum, quorum corpora quiesunt in
r • bercegovincnsibus Coemeteriis " 198.
Nomina Fratrum bujiis Custodiae, qui ab anno,
1840. in Dno obierunt. »* :^02.
j : Errores Correcti >» 204-
Index rerum » 207.
BX 5645 .Y8 B6 1867 IMS Franciscans. Schematismus topographico-histoncus cust
Roiflfical Instituts of M5d30val SfudieS
113 ST. JO^^P ; STREET
TORONTo. o;>n-. •^^•^"^da y''^'^