-o\
\i\i\\KU\
i>vi iV6 iif(, tf»6 i^(» . J)Y4
* €',^^ #.
■-:#;t':4^'#:4r\t:#'#:#:f '* *■ f ff:^ A',#'<#;#:f' >:^"<i'*^'4:<# #,^;f # <l"i
• -f^. J'.*.f^^^ t €/#.<t.f J^<t.f .'t.f'*.^
A « A « A ft ,<v *> A
A «
•4
ik
, .'. w,<i*?. w^«,«?, w,w/
^^^.
' J'/' T A 0 A » .0, V A T A. T A T A
A T A T A.'"<^"'A.T A T A T A.T A « A «
,<f' ^.*,#,* <f'.<i'.^,^.<
-'L 0 -4, 0 A T A 0 JuT A 0 A T A T A T A
A T A T A T A » A "« A.T JL * Ju *> Ju '^ A
* A
t<i'^<^t'^t'<i't' ■' ^ f^ <f'.<i' ^t^ ^
'^*,S^.t' <^,f ,
f'.*.f>.<f',<f',f.<
. ^^^^^^ f,f
Ji, «^ * A » aT A T A TrWi * r^-,
^ ^4^,^,-^ ^ f ,f
' ^T A T A T A * A T A T A, * A,
-i-.^i.^.^f-^.^.f.f t f .<i'.<f'.^,<f'.f ,^
0 -A 0 A 0 A ♦ A 0 r-w, * ,»,
. . <f ^' <^ ^i ^t- f <f „. .. .l-.f ,<t'.*.<f',^,f /
A <• A ♦ A 0 A <> A. 0 A. t A 0 A ♦ A, * ^A, t A, o. A. i» A, o A ♦ A * ^ ♦ Ji^
§^^^^^^^^^^ # «^ st ^W ^^ ^ * Kt» sf' f- #> ^,^ ^,^ ^4^ ^,^^,^ ^,i
A ♦ A 0 A ♦ \A- 0 A ♦ \A- ♦ JL « A. '' Ju ♦ A- ♦ J:- ♦ ^V A ♦ A -> A ♦ A « A
i» ^^ 'f' * # '^'■'i' 'i'.€' '^#<^i'^#^#
A « A « A « A ♦ A <> A ♦ A 0
^' vXx vX>' vX o^* A '^A.* A/ 0^«^«^^ Ay '>-^*^<'^«j^'>^^jA-'>^«-^'> •
',# #.^ sf',<f' ??.^ -^.^.-t,^ <#,* #.sf' #.<?
A ♦ A V A ♦ A V A ♦ A «> A ♦ A « A ♦ A. « A ♦ -^ "> A ♦ .:fi^ ♦ J^' ♦-:&,♦ Ju
# ^^ ^^ ^ 'i' ^ ^ ^i' ^ ^ ^ ^^ ^ ^^ «^ 'f"t'
« A <> j^ « Aa. 0 A <> A 0 A, <> A « A « A « A, « A <> A « A 0 A « A. •> jA, <> •
' #,*.#.^ <i'.'f' <t,* #,* #.<i',<i'.^ ^^,^,4 f^,<i',^,<i',i^,<i',<i'.^,^.^.^.^.^.f',"^^f',*
"^^* A/ «j&-«j&-'>^«-A «^«.^o.^'>JL'>.^«.A^ <'-^«-Ai,'>.^'>JL« •
',* 'f'.*,<f',<i' t'.<i' #.f? #.^,#,*,f ^^^-f,^
0 aJ^o A. 0 Jl'^ Jf^ ^ A^<' A^ oj!i^'>Jh^JL'>Jh'>A,<'Jh'>A.^.^^A^'*A,'> ■
' #,<f' #,<f'.'f'.^ «f^.t-.^,^ t'.f'.#.<i' ^f' ^
.&- 0 jL ♦ -^ <> -^ ♦ -^ *> ^ ♦ A. 0 A. ^ Je. 0 A i A « A ♦ A, <> A, ♦ A V A ♦ .A.
^,<i',<^,<t'.f',<i'.^.<i' .«^^,^,^ *.^.*,<i' l^ ','i',f.f.f.f,f.'^,f.f,#,^,f,f.f>.'§?'.^
-^ * A. 0 A " Ji^ ^ Jc. * A, 0 A ♦ A " jA, ♦ A 0 A ♦ A ♦ A ♦ .A, « A ♦ A ♦ A
^^^ ^4^ ^ ^ ^.'f' ^^^^^^^^
O.A,oA,<)Ai,oAoAoA(, A. 0 A <, A/ '>.A.*.A-'>.^« A/ «-&.-> J^z-Oj^/ « .
'.#,t',<f'.<i'.<f',* #,* <f'.'f' 't.-i' 'f','f','t'/f' ^
A. ♦ A V^ 0 ^ ♦ A *> Jt, <> A, 0 JL '■ .4- 0 -A ♦ A « A ♦ A 0 A ♦ ,A. -> A ♦ A
^ t?.^,'^'.*,^ ^ <f' ^i' <i' ^t'^ <^ ^ ^^^ ^
0 •&, 0 A, 0 A « A 0 A « A •> ^z- 0 A. 0 A o A o A « A. o A o A o A ♦ A o ^
'.^l^.^i-.^^,^^ #,#> <f .^ i^,^ -#,* <#.* -t-.^?
^ « A^ ^* Ju *> Ah " Ju ^» ^ o** A ♦ A 0* A ♦ A V A V A 0 A ♦ A ^o^^
i',^.<i'.^.^ ^<i'<i'<i>'t"i'^<i'^#^<i' ■'■'ms%¥^^¥^^4?¥4^¥^'¥^'^
\*>Jf^^Jh'>Jf^'>A.'>JL'>Jh'>Je^'>Jh'>A''Je^'>Ju'>JhOJt,'>Jh<> JuO A A * ;^ * r^ ♦ r^ * r^ ♦ ,&, * A ♦ A^ A ♦ A o** A ♦ ,«• o'' A ♦ A V A ♦ A o'' A *
t\f *,^,€>.<i',<i' * <i',* ^i' ^„<i' ^.f? ^ ^
. " r^^ Jh 0 Ju '^ Jh <> Ju 0 Ju 0 Al, 0 A 0 A, 0 A < A 0 A ♦ ,A. 0 A « A o A. V ,'
',f ,<i'.#,<f' ^,^ <#Ai' 'i' * # si- ^i,* # ^ <!
C^ * C^ ♦ f4 * A ♦ r4, '• r^-, ♦ r^ * A ♦ r^ * r^ ♦ \&. « A ♦ r4, * r^ ♦ \:S^ <> A ♦ \A, '
f ,f ,f .f ^'i' -i,t',t' <i'.<i',<i' 'i ^.<i' ^i'.^' f
. ^ r*, * ^'&, ^ ,^ * JL 0 A 0 A 0 A « A 0 ^ « .V, 0 A ^ A 0 A 0 A o A a A/ o 4
LU
p976^P
PUBLILII SYRI MIMI
SENTENTIAE.
DIGESSIT RECENSUIT ILLUSTRAVIT
OTTO FRIEDRICH Dk.
vCCEDUNT CAECILII BALBI, PSEUDOSEXECAE, PROVERBIORUM, FALSo
IXTEE PUBLILIANAS IIECEPTAE SEXTEXTIAE ET RECOGXITAE
ET XUMERIS ADSTRICTAE.
BEROLIXJ,
IN AEDTV-rs THEOBALDI G^KIEBEXI. 3IDCCCLXXX.
PKAEFATIO.
Publilium, quem recte mmc vocant, cum antea Publius falso nominatus sit, Syrum cum duobus popularibus Manilio astrologo et Staberio Erote grammatico cum ex patria eadem nave Romam advectus esset, primum serviisse, tum propter cor- poris ingeuiique virtutes manumissum mimos scriptitasse tra- dunt.^) Quibus poetam eundemque histrionem tantam sibi laudem quaesivisse, ut a Caesare tum populo ludos instaurante in urbem vocatus'-) et certaminis causa in scenam productus mimis agendis ipso iudice atque aestimatore Caesare cum alios tum Decimimi illum Laberium superaret atque palmam assequeretur. Laberio vero mortuo cum iam mimi ludus omnium animos cepisset, hic multis et scriptis et inventis eo in artis genere ita floruit, ut non modo scenae mimicae conditor diceretur, sed etiam Laberio suppar iudicatus Romae scenar, teneret.^)
Quando obierit etsi non constat, tamen ad simimam eum senectutem pervenisse ex eo conicere licet, quod si Petronio,*) qui carmen a Publilio de saeculi hixuria compositum affert, fides habenda est, eius mimi etiam imperatoris Xeronis aetate agi non desiti erant. Quid quod Publilius cum apud alios, qui inter
1) Cf. Plin. NH. 35. 17, 58. vol. V. p. 290. ed. Sillig. Gell. XA. XVII.' 14. Macrob. Sat. II. 7. Sen. Controv. IU. 18. p. 266. ed. Bip. Sen. de tranq. anim. XI. 8. ep. I. 8, 8. Woelfflin. Phil. XXII. p. 437 sqq. eiusdemque Proleg. ad Publ. p. 1 — 15.
■-) Factum id refertur ad a. 7(t9. u. c. (45. a. Chr.J cf. Cic. ad Fam. XII. 18. : quo anno Publilius si minor natu viginti aetatis annis Romam venit a. 664. u. c. (90. a. Chr.) sexagenarius videtur fuisse. cf. Sillig. ad Plin. 1. 1.
'■^) Hieron. ad Euseb. Chron. ad 01. 184.: Publilius mimographus natione Syrus scenam tenet. Cf. Teuffel. Gresch. d. Roem. Litt. 212, 3.
*) Petron. Sat. 55. p. 63. ed. Buecheler.
Komanos eruditi babebautur, tum apud Senecas et patrem et filium summa valebat gratia et auctoritate. (^uod nescio au magis mireris, quod Publilium. etsi mimos scriptitavit, nibil tamen ipse scripti aut in vulgus edidit aut ad posteritatem propagavit.''^) Scilicet spectabantur iu theatro mimi illi, quos ipse docebat mimograpbus, et breves et acutae sententiae ex iUis velut lumina erumpentes tam attente excipiebantur , ut saepe totus spectantium consessus plausu consentiret et cou- sonaret. Itaque pleraeque lepidae et ad communem sermonum usum commodatissimae animis mentibusque mandatae ut poetae sapientissimi praecepta a disertissimo quoque et promptissimo retinebantur , data occasione iactabantur, in bominum circulis circumferebantur, ut usu venit omuibus omnium aetatum poetis, quorum carmina non solum veritatis viribus, sed oratiouis etiam uumerorumque venustate animos feriunt et commoveut..
Sed quod ita fit plerumque, ut quae ex carmini])us memo- riter referantur vel recitentur, ea ad certam scripti exempli normam accommodentur ac dirigantur : id e contrario in Publilii sententiis evenisse videmus. Multo enim priusquam buius sen- tentiae litteris designareutur, cum in bominum ore versarentur, fieri non potuit, quin memoriae imbecillitate an animi lubidiue coeptae sint mutari ac variari. Cuius quidem rei luculentum exemplum boc afferri solet, quod Seneca rhetor'^) versum Publi- lianum J 7 (2.')6) sic scriptum pronuutiat :
Desunt luxuriae multa, avaritiae omnia Seneca philosophus ') luxuriae nomine mutato sic laudat:
Desunt inopiae multa. avaritiae omnia nostri autem, quibus Publilii sententiae editae contiueutur, libri euudem versum sic exbibent:
Inopiae desunt multa, avaritiae omnia. Quamquam igitur Senecarum in hoc versu aflferendo discre- pantia in eam sententiam explicari potest, ut duplicem senten- tiam fuisse credamus, quae Ribbeckii explicatio est : tamen tertia illa versus compositio, quae in nostris libris cernitur, sententias Publilianas probat novandi copiam promptam ac facilem eo esse
'•) Sen. ep. XV. 2 (94) 28. 43. XVIII. 5 (108) 8. 9. Cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 445. Proleg. p. 1 1.
«) Sen. Controv. III. JS. p. 227. ed. Bip. ') Sen. ep. XVIII. 5 (^108) 9.
oblatam, quod milliini scriptai"um exemplum lubidiui isti obsta- bat. Quando vero Publilii litteris mandatae sint sententiae difficilis atque ea quaestio est, quae ex eorum, qui adbuc eruti exstant, librorum auctoritate solvi non posse videatur. Itaque non est quod de hac ipsa re inter viros doctissimos atque in hoc litterarum genere maxime versatos eosdemque de Publilio optime meritos Woelfflinum et Ribbeckium non con- venire mireris. Ille enim cum Publilii sententias iam primo post Christum saeculo ab homine earum studioso, cui fortasse exempla ipsius poetae ad sceuae actorumque usum composita ad manus essent, descriptas et coUectas et in ordinem redactas esse existimet, ut GeUius, qui altero saeculo esset, id corpus nsurpare posset:^) hic GeUimn taU volumine usum esse negat.^) Atque ita est: neque enim GeUii, cum PubliUi sententias ferii dicat, nec Macrobii oratio ipsa, quem GeUium exscripsisse et iisdem fere atque illum verbis esse usum videmus, ea est, ex qua scrip- tas PubliUi sententias probetm* aut GeUio aut etiam Macrobio in promptu fuisse. Xec GeUio, si scriptae in vulgus editae essent, causa fuisset, cur ex tanto seutentiariun numero, quantum fuisse nimc scire nobis videmur, paucas quasdam circimiforaneas atque ut vereor, ne optimas quidem eUgeret. lUud vero constat fuisse aUquando, quod tempus accuratius definire non Ucet, ac post GeUii demum tempora, qui PubUlii sententias erraticas conqui- reret earumque ex litterarum ordine dispositarum corpus con- ficeret.
Quod corpus quale fuerit divinare quam probare faciUus est. Xeque enim hoc manu scriptum ad nostram memoriam pervenit, sed antiqui illius corporis duo inter se diversissima exempla, alterum, quod Senecae nomine dixit Guielmus Meyerus,^^) alterum, quod codice Frisingensi continetur. Quorum quidem illud sententiarimi PubUlianarum vix partem dunidiam, quae est ver- suum ducentorum sexaginta quinque, in littera X deficientem adiectis, qnae dixit Woeliflinus. proverbiis centum undequinqua- ginta complectitur : hoc, quod Frisingense diximus, cum ad pri- oris sententias et proverbia trecentas octoginta quatuor senten- tias addat omnium litterarum, totimi illud antiquum sententi-
-'} Woelfflin. Proleg. p. 44. 45.
®) Ribbeck. ad Com. Rom. Fragm. Coroll. p. XCVI. ^■'j Cf. Guielm. Meyeri librum. quem inscripsit: Die Sammlungen der Spruchverse des Publilius Sjtus Leipz. 1877. p. 8.
— 6 —
aruiu, de quo quaeriniiis, rcferre corpus videtur. Ut vero illud senteutiaruiu Pul)lilianaruiu iusto uiiuorem, lioc quamvis raulto uuiiorem, taraeu nou totura contiuet nuuierum, quem antiquum sententiarum corpus liabuit; sic proverbia quae dicuutur cum prosa oratioue perscripta sint, a Publiliano corpore prorsus aliena esse confitendum est. Quid quod iu ueutro sententiarum exemplo Pul>lilii uouien apparet; uude recte dubitareraus, num Publilii sententias legereums, nisi uotae quaedam promiuerent, quibus nullius nisi Publilii sententias hic legi appareret. Tales euira istae sunt, quales Gellius notavit, singulis versibus senariis aut quadratis circumscriptae et quas et Senecae et Gellius protule- ruut, eae ipsae in iis inveniuntur. Publilio vero eas recte tribui testautur evidentissime excerpta, quae quatuor abhinc annos Guielmus Mej^erus ex bibliotlieca capitulari Verouensi eruit. Quibus inventis nova quidem lux Publilio venit: videlicet uon solum sexaginta sententiae, iu his sedecim novae atque adbuc ignotae, Publilio accesserunt, sed etiam quod iu ceteris codicibus frustra quaesitum erat, uomen Publilii hic primum omnibus ver- sibus additum conspicitur, sive nudum Publii, quod pro Publilio hic quoque obtinuit, quindecies, sive ut natiouis appellatio adi- ciatur, Publius Syrus bis, sive addita artis professione Publius raimus semel, sive ut definiatur ex quo Publii scripto sumta haec sententia sit: Ex senteutiis publii quinquies. Hiuc recte Meyerus librum illum autiquum, quo Publilii sententiae coutine- rentur, inscriptum fuisse conicit^^) Publilii Syri mimi senteutias. Accedit quod quae sententiae in his excerptis aflferuntur, eae nou unius, ut hoc utar verbo, collecticnis esse inveniuntur, sed ad plures refereudae videntur. Aliae enira ad eam coUectionera redeunt, quam Senecae diximus, aliae ad Frisingensem, quam eandem Palatinam dixit Meyerus, aliae ad Turicensem, uua, si recte vidi, ad Caecilimu Balbum. Quae cum ita sint, non du- bito quin ea quae Meyerus suis ex suo invento vestigiis insisteus et de libro illo antiquo, ad quera hae quae exstant sententiarum collectiones redirent, et de earum ratione disputavit, iis qui iu Publilio recte constitueudo operaui coUocaveruut, probauda vi- deantur.
Sed ut redeat oratio, unde degressa est, tantum illud dis-
^) Meyer. Samml. d. .Spruchv. d. Publilius Syi'us p. 49.
crimen duanim collectionum earum, quas supra commemoraviraus, Senecae et Frisingensis sive Palatinae, nulla alia re explicandum videtur, nisi quod Publilii sententiae, ex quo in corpus redactae ei-ant, in scholis legi et tractari coeptae sunt. Quod Woelf- linus, quem de Publilii sententiis emendandis egregie meritum esse nemo ignorat. dubitanter posuit potuisse in scholis tractari Publiliuin, sed ostendi et probari id non posse: id ipsuni ex- cerptis illis Veronensibus declaratur et illustratur. Nam cum discipulis inter alia institutionis subsidia sententias quoque edi- scendas datas esse non incredibile sit, tum Hieronymus Strido- nensis, qui quarto quintoque saeculo post Christura fuit, in epistola ad Laetam 107. legisse se quondara in scholis puerum hunc versura ait:
Aegre reprendas, quod sinas consuescere. Quera versura cura oranes Publilii esse suspicati essent nec tamen in iis sententiis, quae vere Publilianae habebantur, invenis- sent : Hieronyraura aliura quendara voluisse afferre Publilii v^rsum in nostris libris paullisper rautatura et detortum C 1 (S5) credi- derunt. Atqui hanc ipsam sententiara ab Hieronyrao allegatara in iis, quas excerpta Veronensia exhibent, scriptara legimus.^-) Itaque in scholis cum Publilii sententias tractatas esse constet, ne illud quidera rairura videri debet oranes codices, qui ad hanc aetatera pervenerunt viroruraque doctorura industriam exercuerunt, in his maxime Turicensem, eius rei tam luculenta documenta^'^) praebere, ut qui dubitet superesse putem neminera. Nec ulla causa est quin raagistros qui has sententias discipulis legendas ediscendasque tradebant, hos non solura verba verbis, structuras structuris, numeros numeris mutare atque invertere, sed etiam novas eiusdem aut sirailis aut contrarii arguraenti sententias fingere iussisse credaraus. iSreque illud praetereundura videtur, quod postea factura est, ut horaines Christiani monachique, qui et litterarum studia illis teniporibus fere soli arripuerant et co- dicibus describendis saepe inviti operam dabant, raulta quae paganum aut impium aliquid prae se ferrent, aut imrautanda aut rescindenda, multa quae ipsis properantibus longiora viderentur,
*-j Meyer. Excerjjt. Veron. p. 50. 63, 10, 4. Woelfflin. Proleg. p. 14.
>^) Woelftlin. Phil. XXII. p. Abl. Proleg. p. 4.s. Ribbeck. Coroll.
p. xcvm.
— 8 —
priietermissis aut oiectis verbis in l)revius contraliencla existi- marent. Adde quod illi liomines exigua vel nulla artis metrieae cognitioue imbuti, cum vcl vcrba vel sententias interpretarentur, nullam numerorum rationem habebant. Quo factum est, ut et illa sententiarum Puldilianarum collectio Senecae nomiue in- signita maiorem sententiarum partem deponeret atque abiceret — dimidia enim vel etiam minor in usum scholarum suppetere videbatur — et haec collectio Frisingensis multis sententiis a rul)Iilio alienis importuna magistrorum industria augeretur et oneraretur. Quae incommoda cum tanta iu Publilium, quanta nescio an in nullum scriptorem confluxerint, ut qui vel mon- strare illa vel levare studuerit. paene vereri debeat, ne laborem difficillimum, ne dicam insuperabilem susceperit: tamen ue ce- lerius desperavisse quam laboravisse viderer, opus hoc arduum aggredi ausus sum, ea scilicet spe erectus, si officio minus satis fecissem, qui magna conatus essem, virorum peritorum mihi veniam non defuturam.
Atque ut ordine rem persequamur, primum de collectioni- bus. quibus sententiae Puljlilianae perscriptae ad nostram memo- riam transmissae sunt, deinde de vitiis dicamus, quibus laborare videantur. Qua in re tractanda illud praeponamus, novi codices cum nobis in promptu non fuerint, iis subsidiis contentos, quae plurima virorum eruditorum eximia diligentia congessit, Meyeri potissimum vestigia nos sequi, quippe qui et quae superiores ea in re elaboraverunt, diligenter enotaverit subtiliterque per- penderit, et quae nova ipse invenit, caute et circumspecte aesti- maverit. Idem quod gravissimum est, varias sententiarum Publilianarum collectiones, quarum numerus in dies magis auctus erat, inita subductaque ratione in certa genera disposuit ac digessit, ut quis cuique sententiae fons esset atque origo posset cognosci.
Sunt autem quatuor coUectiones , ex quibus quicquid est sententiarum Publilianarum videtur, confluxisse una, quam Senecae nomine a Meyero notatam supra commemoravimus, altera Palatina, unde magna pars eius profecta est, quod habet codex Frisingensis, tertia T u r i c e n s i s , quarta Veronensis.
Ac principem quidem collectionem cum alii codices efficiunt, quorum minor auctoritas est, tum quatuor illi gravissimi, duo Parisini, Rheinaagiensis, Basiliensis. De quibus Woelftlinus in
— 9 —
Proleg. 11. p. 1')— 23. tam copiose atque accumte disputavit. ut hoc plura aut meliora voluisse cMnire arrogantiae sit. Huius igitur coUectionis versuum numerus sunt ducenti sexaginta quinque litterarum ordine dispositi atqup a littera A exorsi, sed in littera N versuque trecentesimo octogesimo sexto deficientes: ut altera versuum pars maior nescio quo casu {cf. p. (S.) intercidisse pu- tanda sit. Quae iactura ut compensaretur, sententiae additae sunt centum undequinquaginta prosa oratione conceptae, quibus Woelfflinus Proverbiis nomen dedit, quas ex libro, quem Senecae aiunt. de moribus confectas et compositas esse nemo non videt.
Venio nunc ad alteram collectionem Palatinam, cuius par- ticulam ex Yaticano codice lat. Paiatino 2:>9. edidit Meyerus.^*) Quae quomodo usurpata sit ab eo, qui codicem Frisingensem descripsit, idem scite explicat: videlicet hunc ex Senecae et Palatina coUectionibus ita conscripsisse dicit suam, ut ex Pala- tina versum suo quemque loco in Senecae collectionem trans- ferret, versus scriptura discrepantes in litterae fine repeteret. Tn iis autem versibus. qui ex Palatina accederent, adornandis hunc ordinem secutus est, ut praeponeret Proverbia, versus subi- ceret. Quo factum est. ut ad eos versus, quos Senecae collectio continet, versus accederent trecenti octoginta quinque: ad quos cum ex- Gellio XA. XVII. 14. accedant versus Publ. C 46 (106) et J 63 (264), ex rr Publ. V 10 (638): totus versuum nume- rus efficitur sexcentorum quinquaginta trium. Hos igitur versus omnes WoeMinus Publilio tribuit. quamquam de iis dubitat, qui a litteris A— M exorsi ex Palatina collectione adscit? sunt. Frisingensis codicis scripturas quamvis deterioris notae esse concedendum sit, quam eorum codicum, quibus Senecae coUectio uititur , tamen non paucas sententias reperias, quibus depravatis ex ipso Frisingensi medela adhibenda videatur. Cf. Publ. H 11 (213) R 5 (573). Editus est autem primum Marco Velsero auctore a professore quodam Ingolstadiensi, quem Jacobum Gret- serum iesuitam fuisse Meyerus suspicatur.
Deinceps dicendum est de collectione Turicensi. Cuius partem maiorem e codice Turicensi descriptam cum edidisset Caspar OreUius a. 1832., Guielmus Meyerus ex codice lat. Monacensi sententias, quae deficiebant a litteris A et B exorsae, supplevit atque in actis academiae Monacensis a. 1872. publici iuris fecit.
*) Meyer 1. 1. p. .!t7— 61.
— 10 -
]']x vevsibus, qiios collectio Turicensis exhibet, centum trigiuta septem novi suut quiuquagiuta octo. At bi quam mutati ab illis, quos Publilius tinxisse credendus est ! lu tanto numero pauci versus sani 13 [2 (5;)) B 14 (57) C H9 (055) H 2.S ((id?) I 21 (250) I 03 (204) L 0 (297) P 4 (453) R 10 (;578) S 40 (OSO) S 47 (08!) V 31 (C9i); pauciores verbis aut male transpositis B 3 (40) C 20 (104) I 17 (240) M 25 (333) T 5 (080) aut perperam scriptis F M (^170) N 45 (421) S 7 (590). Multo vero plures et tam immodicis interpretamentis et tot vitiis foe- dati sunt, ut saepenumero magis augurari quam enucleare possis, quid sibi voluerit librarius. Nec tamen propterea desperati vi- dentur, dummodo exoriatur aliquis felici quadam mentis divi- natione praeditus, qualem iu hoc ipso genere Mauritium Haup- tium cognitum habemus, qui iu corruptissimis verbis sententiam perscrutari sanam iustisque numeris concludere potuerit.
Kestat quarta collectio Veronensis, quam nuper Guielmus Meyerus in bibliotheca capitulari Veroneusi nactus est^'''), In quo codice cum sexagiuta Publilii versus iuveniantur, ex iis, quas ciemonstravimus, collectionibus repetuntur quadraginta tres: ut. non sit dubitandum, quin omnes, quae exstant, sententiarum Pu- bliliaucirum collectiones ex uno illo antiquo corpore profectae sint. Sed accesserunt eodem ex codice sedecim sententiae novae*). Quamquam saeculi quarti demum decimi inferiorisque aetatis est, tamen si scripturas spectes, in melioribus habeudus videtur. Nec vero versus desunt, qui hunc quoque graviora vitia con- traxissS ostendant cf. Publ. C 25 (110) E 18 (104) F 9 (174) H 7 (209) L 12 (303) N 2 (378) S 7 (590) S 50 (084). Nec novae illae sententiae omni vitio carent cf. Publ. A 54. E, 21. F 32. 0 15. P 53. 54. Q 73. V 30. Maximam vero offensionem movet Publ. S 49 (083) quod cum in Turicensi a littera S (sine lege) exordiatur, in Veronensi a littera E initium capit. Quod quouiam fieri uon potest, etsi posse putat Meyerus (cf. p. 51. 05, 20, 1.) etiam hoc mihi ad corruptelam non minimam videtur spectare.
Venio nunc ad quaestionem lubricam ac perdifficilem de Caecilio Balbo. De quo Meyeri opinio nes.cio an proxime accedat
'5j Meyer, 1. 1. p. 48.
*) lam Scipionem Mafteium in trattato antichi et moderni Veronae a 1754, p. 119. eorum duodecim edidisse docuit Gr. Loewius. Cf. Meyer. in ed. p. 6.
— 11 —
ad veritatem, esse eum latinum Graecarum seiitentiarum inter- pretem (cf. p. 45). Etiam Publilianarum sententiarum postquam aliquot in eo libro, quem primus e<lidit "Woelfflinus"*), inter- positae depreliensae sunt: tieri non potuit. quin earum plure^ huc irrepsisse suspicarentur. Inveniuntur autem apud Caecilium Balbum hae sententiae sedeeim, quas Publilii esse ceterarum collectionum testimonio probatur: A 2 — Caec. Balb. p. 20. Mon. I. 29 rSent. 1). A 36 — Caec. Balb p. 20. Mon. XVII. 8. b (Sent. 14). A 44 — Caec. Balb. p. 21. Mon. VIII. 3 (Sent. 17). B 10 (53) — Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 15 (Sent.) 33"). C 27 (112) — Caec. Balb. p. 42. Par. 80 (Sent. 42). D 9 (131) — Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVHI. 11 (Sent. 53). D 23 (145) — Caec; Balb. p. 42. Par. 82 (Sent. 52). I 21 (250) — Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 8 (Sent. 90). I 43 (273) — Caec. Balb. p. 21. Mon. MI. 3 (Sent. 97). I 56 (286) — Caec. Balb. p. 23. Mon. XII. .s (Sent. 99). M 71 — Caec. Balb. p. 42. Par. 63 (Sent. 117). X 39 (415) — Caec. Balb. p. 19. Mon. L 13. p. 41. Par. 59 (Sent. 120). P 51 (500) — Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVffl. 7 (Sent. 144). Q 3 "(502) — Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVffl. 10 (Sent. 157). R 12 (580) — Caec. Balb. p. 21. Mon. VII.
4 (Sent. 164). V 23 (651) - Caec. Balb. p. 27. Mon. XXH. 4. p. 38. Par. 12 (Sent. 192). Huc accedunt aliae sententiae, quae cum eiusdem fere argumenti sint, verbis a Publilianis dis- crepant, D 8 (130) — Caec. Balb. p. 26. Mon. XVII. 5 (Sent. 64»-). E 3 (149) — Caec. Balb. p. 19. Mon. L 15 (Sent 178). I 6 (235) coll. D 19 (141) — Caec. Balb. p. 24. Mon. XIV.
5 (Sent. 45'0- P 15 (464) — Caec. Balb. p. 20. Mon. II. 2 (Sent. 121). Quid quod sententia una Publiliana abiisse in 7rc(o(odiav quam vocant videtur X 8 (384) — Caec. Balb. p. 26. Mon. XVn. 2 (Sent. 132j. Quae cum ita sint, etiam plures PubUlianas, quam quas attulimus, in Caecilianis latere licet suspicari. Sed ex tanta Caecilianarum copia quis tam acuti sensus est, qui Publilianas dignoscat? Scilicet illam notam, quam Guielnms Meyerus observandam censet, non satis idoneam esse iudico iis sententiis, quae ex Graeco translatae sint, segregatis in reliquis novas quasdam sententias seligendas esse, quarimi
*") Caecilii Balbi de nugis philosophorum quae supersunt ed. Ed. "Woelfflinus. Basil. 1855.
- 12 —
lUimerus ad sunnimni sit circiter seilecim. Xiliil ciiim iii deti- nienda sententia rubliliana incertius est argumento : nam quis in eiusmodi interpretatione exspectabit, ut verbo verbum respon- deat? Inveniuntur autem in sententiis Publilianis, quod in hoc genere minime mirum est, tot sententiae Graecam ex variis scrip- toribus sapientiam redoleutes. ut verear ne bis detractis pauca Publilio propria relinquantur^^). Quamobrem illud quidem con- cedo, ut in hoc delectu niliil omnino certi commodetur, ad quod delectus habeatnr, sed multo tameu hoc praeferendum videtur, ut numerorum, quibus sententiae Caecilianae concluduntur, ratio habeatur. Xeque apud Caecilium Balbum desunt, quae numeros tam aperte prodant, ut dubitari uon possit, quin iustam versuum speciem prae se feraut. Quacum si verba et sententia ipsa con- venerint, non vereor, ne has tribuere Publilio nimiae audaciae sit. Huc refero Publ. E 22 — Caec. Balb. p. 21. Mon. IV. 2 (Sent 60). G !! — Caec. Balb. p. 42. Par. 81 (Sent. 72j. G 12 — Caec. Balb p. 41 Par. 54 (Sent 74). N 61 — Caec. Balb. p. 22. Mon. XII. 5 (Sent. 119^); N 62 — Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 20. p. 42. Par. 72 (Sent. 137). P 57 — Caec. Balb. p. 20. Mon. I. 28 (Sent. 146). Q 74 — Caec. Balb. p. 25. M-on. XV. 8 (Sent. 152). V 37 — Caec. Balb. p. 41. Par. 55 (Sent. 188). Sunt alii versus, qui facili coniectura re- ponendi videantur, Publ. A. 55 — Caec. Balb. p. 23. Mon. XII. 6 (Sent. 22) ubi pro e g e n s scribendum est g e m e n s , g e - mens patitur interpretamentum est pro i n g e m i t ; D 29
— Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 17. p. 42. Par. 67 fSent. 44) ubi pro ex abundantia reponas ex abundanti; I 65 — Caec. Balb. p. 41. Par. 44 (Sent. 92) qui versus et verborum transpositione et sic emendandus est, ut pro nascitur scribatur venit; I (56 — Caec. Balb. p. 33. Mon. XLI. 2 (Sent. 98) qui versus per iuterpretationem in breve contractus amplificandus est; M 73 — Caec. Balb. p. 30. Mon. XXXII. 2 (Sent. lll^) quo versu pro solati mali est reposui malum est sola- men. Pari modo Publ. N 60 — Caec. Balb. p. 40. Par. 29 (Sent. 129) P 56 — Caec. Balb. p. 26. Mon. XVITI. (Sent. 141^) Q 75 — Caec. Balb. p. 33. Mon. XLI. 4 (Sent. 158). S 51
— Caec. Balb. p. 28. Mon. XXVI. 2 (Sent. 167) ita emen- dari aut potuerunt aut debuerunt, ut Publilio tribuendi videantur.
'') Vide Ribbeckii Coroll. p. XCVI. XCVIl.
— 13 -
Alii verbis trauspositis ad iustos uumeros redeuut, Publ. A 56 — Oaec. Balb. p. 24. Mou. XV. -3 (Seut. 6) M 74 — Caec. Balb. p. 27. Mou. XXII. 5 (Sent. 111'') S. 52 — Caec. Balb. p. 20. Mou. I. 30 (Sent. 173) T 8 — Caec. Balb. p. 1!). Mon. I. -J5 (Seut. 178). Deuique alii ex diceudi genere Publiliauo diffingeudi sunt, ut Publ. D 30 — Caec. Balb. p. 23. Mon. XIV. 1 (Seut 4G) D 31 — Caec. Balb. p. 24. Mou. XV. 1 (Seut. 54) D 32 — Caec. Balb. p. 29. Mon. XXVIII. 2 (Sent. 56) quibus locis imperativi gaude et elige et p u t a couiuuc- tivis gaudeas et eligas et habeas cedere debeut, I 64 — Caec. Balb. p. 41. Par. 46 (Sent. 101) ubi pro prodesto scripsi prosis, M 72 — Caec. Balb. p. 19. Mou. I. 16. p. 41. Par. 60 (Seut 110) quo versu quod legitur apud Caecilium ne feceris praeter usum Publilianum scriptum est pro cave faci as.
Haec habui quae dicerem de iis seuteutiis, quas ex Caeci- lio Balbo repetitas Publilio restituere couatus sum. Quod cou- silium ue temere concepisse viderer, eaxn viam iugressus sum, ut quaecunque apud Caecilium Balbum et sententiam Publilio diguam et iustos numeros inire possent, iu versus formam re- digerem : unde appareret , uumquid iu iis Publiliaui iuesset. Quodsi cui forte iusto plures ad Publilium retulisse visus ero, is hoc velim reputet me sic statuere, ut his de rebus nec multa in dubio reliuqueuda iguorem et aliquid poni, si quidem proba- bili quadam specie fieri potuerit, quam dari nihil satius duxerim.
Quod ex aliis Komanorum scriptoribus sententias quasdam Publilianas recepi, id Meyeri potissimum consilio et auctoritate feci. Ut vero quid interesset inter Proverbia quae dixit Woelff- linus et Pseudoseuecae de moribus seutentias iutellegeretur utrasque uumeris adstriugere couatus sum exemplum secutus haud coutemnendum Ottonis Kibbeckii. Quid quod non multum abest quin illas ipsas sive Seneca sive alius composuit seutentias non modo dicendi subtilitate et brevitate, sed etiam numerorum ictu versuum solutorum eorumque multis interpretamentis de- pravatorum speciem prae se ferre mihi persuaserim. Cf. Pseu- dosen. de mor. 10. 12. 13. 17. 18. 19. 22. 32. 34. 44. 56. 58. 77. 81. 106. 107. 114. 132. 137. Xec dissimilis est Prover- biorum vis et natura, nisi quod tot tantisque vitiis depravata sunt, ut si ad sanum pervenire volueris, audacioribus interdum remediis uti debeas. Cetermn neque Pseudosenecae librum de
- u —
movibus nec Proverbia ad Publiliimi pertinere nunc quidem fugit neminem : sed addeudum utrumque ad Publilium propterea vide- batur. quod cum non paucas ex utroque sententias olim Pul)lilio tributas, tum Provorbia ipsis Publilii codicibus videmus inserta esse. Haec a Publilio aliena ut secarentur Eduardi Woelfflini diligentia providit. Qui et Proverbia suo quidem loco relicta inclinatis litteris expressit et sententias falso inter Publilianas receptas ad calcem editionis suae relegavit. Quas quidem omnes, cum non paucas aut sententia aut numeris laborare intellexissem, lioc mihi sumendum duxi ut et recenserem et si opus esset ad meliorem numerorum rationem revocarem.
Extremus disputationis locus idemque gravissimus est, ut de vitiorum generibus, quae in libris manu scriptis deprehenderim, accuratius dicendum videatur. Primum genus est eorum, quod in verbis male trauspositis ceruitur eoque latius patet, quod sententias Publilianas per aliquot saecula in scbolis lectas et tractatas esse demonstravimus. Quo factum est, ut si oratio enuntiationibus relativis aut temporalibus aut condicioualibus aut eius geueris aliis composita esset et amplificata, verborum con- structiouem discentibus parum facilem atque expeditam ex grammatica ratione solvi, disponi, ordiuari oporteret. Cuius rei exempla plura afferre possum: sed satis est corruptelae genus uno alterove versu ostendisse. Nibil in eo geuere evidentius quam Publ. F 26 (191j in quo explicando interpretes frustra laboraverunt. Quod enim in libris inventum Woelftlinus recepit :
Facit gratum fortiiua quem nemo videt id nec numeris nec sententia placet. Xec enim apud Publilium in secunda senarii sede spondeus uno verbo inclusus obtinet^^): nec aut absens idem, quem nemo videat, aut absenti ipsius ab- sentiae condicio gratiam conciliare recte dicitur. Ribbeckii au- tem coniectura pro gratum scribentis ratum propterea ac- cipienda non videtur, quod Fortunam homiuum res et admini- strare et decernere nullo tempore nou apparet. Nec poeta eam enuntiationem, in qua sententiae summam inesse vellet, ita agere Fortunam, ut in agendo non conspiceretur, in fine, sed in exordio versus posuisset. Itaque Nauckium pro " g r a t u m reponentem gradum recte vidisse puto. Tum vero etiam magis in hanc
1*) Cf. Xauck. Mel. (Treco-Rom. in Act. Petrop. JS69. tom. III. 194.
— J5 —
coniecturam cadit, quod de Ribbeckiana diximus: nam ut ait Homerus o«z^6»' de rt viqTnrK eyvoj. Ex his igitur difticultatibus non aliter emergemus, nisi verborum ordinem ea scbolastica. quam supra demonstravimus, grammaticae constructionis ratione perturbatum in hunc modimi restituerimus :
Facit Fortuna quem non remoreris gradum. Sic qui a Grutero constitutus est versus Publ. H. 25 (227):
Heu C(jnscientia animi graA'is est servitus! ex codicis F auctoritate, sed verbis transpositis legendus est:
Heii quam gravior servitute est animi conscientia ! Similia eius transpositionis exempla ■"ddesis Publ. C 20 (111) et S 26 (600).
Alterum corruptelae genus iis Publilii locis cernitur, quibus verbo Publiliano verbum alienum interpretandi causa substitutum videatur. Quod genus cum apud alios scriptores tum apud Publilium solemne est. Unum eligamus exemphim imprimis hiculentum. Versus enim Publ. D 10 (132) cum in optimis libris sic scriptus sit:
Deliberandum est quicquid statuendum est semel sed ut haberet quo semel referretur, in F:
Deliberandum est saepe quicquid statuendum est semel denique in C :
Deliberandum est diu quicquid statuendum est semel non modo quicquid, quod recte vidit Woelff linus ^ '' j. falso inser- tum, sed etiam sive s a e p e sive d i u eius, quod a Publilio scriptum puto. intei-pretamentum videtur, adverbii decies: quo recepto versus sic se habet:
Deh^berandum est decies, statuendum est semel. Pari modo iu Publ. A .3 pro eo, quod ceteri libri habent vel tuto vel tuta, ex codicis Basiliensis auctoritate aperta reposui. Gravius etiam eius generis vitium apud Caecilium Balbum p. 23. ]\Ion. XIl. 6 (Sent. 22) invenitur. quod propterea affero, quod illam librariorum vel interpretum rationem apertissime ostendit. Hic enim cum sic scriptum sit: „Avarus egens damnum, et si non lucretur. patitur" primum ita corrigendum videtm-: Avarus gemens damnum etsi non lucretur patitur;
1») Cf. Woelfflin. Proleg. p. 50.
— 16 —
tiim vero pro g e m e n s p a t i t u r reponendum est i u g e m i t : nuo reposito liic yersus exsistit :
Aviirus daumum, ubi n6n lucretur, ingemit. Ut falso substitutuni esse arbitror I*ubl. A '.)';} melior pro c a t i 0 r , B 29 (72) v e n i u n t vel e v e n i u n t pro c a d u n t , B Hi (74) cito moritur pro cita mors est, B 41 (84) fallere pro imponere. D 4 (126) cuncta procumulum, F 9 (174) is pro pes, H 7 (209) uon possit pro non competierit, I 62 invectivae pro insauae, I 65 nasci tur pro V e n i t , M 18 (326) m a x i m o p e r i c I o pro m a x i m o m a 1 o , M 29 (337) sua natura pro sua venena, S 9 (592) locum pro laborem. V JO (638) gravis galeapro orichalcum, alia pro aliis.
Nec vero solum in verbis iuterpolatis librorum corruptela cernitur, sed etiam in verborum constructionibus falso mutatis. Cuius depravationis cum plurima exempla inveniantur, genus paucis docuisse satis est. Legitur apud Publ. D 23 (165) ita in libris :
Difficile est dolori convenire cum sapientia quo in versu legitimam diaeresin negiectam nemo non vidit. Itaque Bothius audacius quani felicius versum ita correxit:
Convenire ciim dolore difficile est sapientiae. Sed nisi fallor verborum constructio perperam in libris sic mutata est, ut scriberetur : difficile est — convenire pro eo , quod scripserat Publilius : d i f f i c i I i u s c o n v e n it : qua admissa emendatione versus ad suos numeros veniat ita com- positus :
Difficilius ciim dolore convenit sapientiae. Neque sanus est Publ. I 58 (288):
Inimico exstincto exitium lacrimae n6n habent. Cum plerique in vocabuli exitium vi et potestate recte haererent significare idem atque exitum negantes, verbo verbum mutaverunt: sed simplicior ea ratio videtur, ut exitium verborum constructione mutata putemus scriptum esse pro infinitivo exire: quo facto bic versus est:
Inimico exstincto exire lacrimae niSn habent. Similiter Publ. P. J8 (467) qui ita legitur apud Woelfflinum :
Perdit, non donat, cui donat nisi est memor
— 17 —
vel apud Ribbeckium:
Perdit, non donat qui dat nisi sit memoria legendus est:
Perdit, non donat qui dat nuUa memoria. P 25 (474) qui per interpolationem sic scriptus est:
Pecciltum amici veluti tuum recte putes ita scribendus videtur :
Peccatum amici prd tuo recte putes Publ. P 27 (476) ex. codicis F auctoritate Woelfflinus sic constituit :
Praesens est semper absens qui se ulciscitur constituendus ita videtur:
Praesens est semper qui cum abest ulciscitur. Sequitur ut de tertio corruptelae genere dicamus, quod in codicibus deprehendisse nobis videmur. Non raro enim verba falso addita inveneris. Woelflflinus quidem supra (cf. p. 15) apud Publ. D 10 (132) pronomen quicquid falso insertum vidit; idem apud Publ. H 5 (207) cum iu PRBC sic scriptus esset:
Honesta turpitudo pro causa bona est mori, in F verbis transpositis :
Honesta turpitudo pro bona causa est mori, verbum mori glossema esse pervidit -"). His exemplis addam tertium, quod ad rem illustrandam non minus valet. Publilii enim versus H IJ (213):
Heu quam miserum est discere servire, ubi sis doctus dominari 1 ita corruptus, ut Woelfflinus vel spurium iudicatum vel con- clamatum uncinis includat, Ribbeckius autem novos nimaero& adliibendos censeat anapaesticos, non aliter emendandus est, nisi ut verbimi discere pro glossemate iudicetur atque ex codicis F auctoritate, qui cum in PBC u b i sit, habeat u b i n o n , sic emen- detur, ut bic versus exsistat tetrameter trochaicus sive quadratus ::
Heii quam miserum est servire, ubi non sis doctus dominarier!: Sed haec hactenus : quartus locus est, ut de iis vitiis codicum dicam, quae orta errore aurium videntur. Huc illud refero,. qnod Publ. A 25 sapiens scriptum est pro sapiat, D 24 (146)
") Cf. Woeimin, Proleg. p. 61.
- 18 -
deos ridere pro deo se credere, I l.-) (242) impune pro iure in te, P 28 (477) quod vota imperant pro quod V 0 1 1 i m p e r a n s vel verbis transpositis i m p e r a n s q u o d v o 1 1 , R 11) (675) reddit pro redimit. Gravissimum eiusmodi vitium in Publ. K 14 (582) latet. Nam cum in F sic scriptus legeretur :
Kemedium fraus est c6ntra flumen quaerere atque pro eo scribendum proposuisset Gruterus :
Eemigium frustra est c6ntra flumen quaerere Bentleius :
Remedium frustra est contra fulmen quaerere, vitium in v. flumen inesse suspicatus ego servata codicis F scriptura pro fluraen scribendum censui vulpem iu hunc modum :
Remedium fraudem est cdntra vulpem quaerere, quae si vera emendatio est, vulpem auribus male acceptum in flumen depravatum esse quis est qui neget?
Proximum genus vitiorum est, quod in omissis iis verbis cernitur, quae iuxta posita aut scriptura aut pronuntiatione tam similia fuerunt, ut facile alterum utrum intercideret. Quo genere cum iu PubUlii codicibus nihil frequentius sit, miror equidem, quod versus quosdam Publilianos qualibet alia ratione, non hac, quam demonstravi, emendare placuit. E-em ut ordine agam, Publ. A 35 quod in F scribitur :
Avidum esse oportet neminem nisi senem in H:
Avidum esse oportet Neminime senem ita emendandum videtur :
Avidum esse oportet neminem numi senem. Numi propter vocaculum iuxta positum oblitteratum est. Simi- liter Publ. A 40:
Amor ut lacrima ab ocuUs oritur in pectus cadit sic emendandum esse puto, ut pro verbo simplici oritur compositum oboritur, quod in ea dictione proprium est, re- ponatur, v. oculis ex usu Publiliano geminetur in hunc modum :
Amor ut lacrima obdritur oculis, oculis in pectus cadit.
— 19 -
Alterum oculis iutercidisse suspicor. Magis etiam hoc corrup-
telae genus illustrari videtur Publ. 15 (244) qui versus iu con-
clamatissimis liabetur. Nam ita cum exbibeatur in PR:
ita in B: ita in F :
In miseria vita contumelia est
In misera vita contumelia est
In misera vita etiam contumelia est,
editores alii aliter eum reponendum duxerunt. Allbi quidem omne vitium in vocabulo v i t a latere videtur, iuxta quod collo- catum alterum similis scripturae temere praetermissum est inventa, ita ut versus sic legendus sit:
In miseri vitam inventa contumelia est,
Nec minus insigne aliud exemplum ex Publ. P. 30 (479) repeto. Is enim cum in F et numeris mutilus et verbis vitiosus ita ex hibeatur :
Perdidisse . . . mallem quam accipere turpiter,
Woelfflinus quidem et lacunam inserto post perdidisse adverbio h 0 n e s t e explevit et perfecti infinitivo pro praesentis substituto accepisse iustos tetrametri trochaici numeros sententiamque baud ineptam fecit nec tamen eam, quae ab omni parte probari possit. Nec enim ulla rei familiaris perditae iactura ignominia vacat, sive quod per luxuriam profusa sive parum prudenter coUocata aut administrata est. Sed medela ex ipso verbo perdidisse videtur petenda, cuius syllabis extremis verba, quae sequebantur, oblitterata sunt : a d a s s e m , ita ut hanc versus faciem fuisse putem :
Perdidisse ad lissem mallem quam accepisse turpiter
i, e. rem ad extremam usque inopiam dissipasse quam turpiter fecisse mallem. Deinde Publ. Q 36 (536) qui in F sic scriptus legitur:
Quicquid improbis eripitur datur probis
cum et numeris et senteutia laboret, huic versui alii aliam medelam adhibueruut: quam ego ex eo peto, quod vocabulum vis extrema verbi praecedentis impr o bis syllaba quasi haustum
— 20 —
esse conicio. Quod omissuin si revocaveris, versus et numeris et sententia satis faciet sic scriptus:
Quicquid probis vis eripit, dat improbis.
Porro liuius corruptelae, de qua quaerimus, exemplum affe- ramus Publ. Q (k) {\)6l]) quem depravatum F ita tradidit:
Quo cavetis, cum animus aliud, verba aliud petunt?
Woelflflinus quidem pro c a v e t i s , in quo vitiura lateret, bene scripsit c a V e a s : sed tamen et sententiam sic scriptam latius patere arbitror, quam ut apte ad rem explicari possit, et verbum cavendi iurisconsulti officium ostendit, ut inter Quo et c a V e a s intercidisse putem advocatus, quod vocabulum propter litterarum syllabarumque similitudinem a librariis facile omitti potuerit. Hinc igitur tetrameter trocbaicus hic prodeat:
Quo advocatus caveas, cum animus aliud, verba aliud petunt ? Postremum exemplum sit Publ. V 7 (635). Huius versus verba sunt codicis F haec :
Ubi sis cum tuis et absis p^triam desideres sententia, ut opinor, non prorsus contemnenda, sed numeris nuUo modo ferendis : prima enim syllaba in v. patriam usu Publiliano corripienda est cf. Woelfflin. Proleg. p. 56. Hinc una syllaba breviorem versus exitum esse apparet. Quam librariorum negle- gentia deperditam ita recipias, si in vocabulo patriam (patria) pronomen tua interiisse observaveris, ut iusti sint hi versus numeri :
Ubi sis cum tuis, ubi absis pdtria, tua desideres. Sed nolo eandem rem per omnes versus persequi : satis erit cum corruptelae genus tum singulos , in quibus illud suspicor in- sedisse vitium, locos monstravisse cf. Publ. I 19 (248) I 23 (252) S 20 (60;')).
Kestat extremum corruptelae genus longe gravissimum et quod latissime pateat. Illud in eo cernitur, quod cum nuUus versus locus vitiis careat, tamen extrema quaeque eius verba raaxime videntur aut depravata esse aut rautilata. Hanc quoque rem aliquot exemplis illustravisse satis est. Age videamus Publ. F 6 (171) rautilato exitu: nam talis est in PRBC:
Fortuna unde (ubi B) aliquid fregit quassum,
— 21 —
talis iii F et codicibus melioribus Gruteri:
Fortuna unde aliquid fregit cassum. Quamquam non fugit me, quam frustra esse soleant, qui quae temporum iniuria interierunt, ea divinatione reponere aude- ant, quod iit plerumque, ut quae iuteriisse putabantur, praeter opinionem reperta longe alia sint atque divinatione reposita erant: tamen si non certa, sed probabilia sequi me fateor, neminem spero fore, qui repreliendat. Itaque Imius, quem dixi, versus exitura sic supplendum esse couicio:
Fortiina unde aliquid fregit quassat omnia. Alium Publilii versum exitu mancum videmus N 16 (392) in F ita scriptum:
Nimia concedendo interdum fit stultitia, quem plerique eiecerunt, pro quo tolerabiliorem bunc proposuit Kibbeckius :
Nimium concedere est interdum stoliditas. Equidem cum comparo Publ. F 15 (180) et I 48 (278) in exitu deficere suspicor facilitas: quo addito versus tetrametri trochaici numeri expleti recte sic procedunt:
Nimium concedendo interdum fit stultitia facilitas. Postremo subiungam Publ. 0 13 (448) versum adhuc frustra tentatum: neque enim ex variis emendationibus unam omnibus placere credo. Ita versus scribitur in codice F :
Omnes cum peccant occulte pacantur citius quae in versus exitu deficere nemo non ^idet. Ac WoeMinus quidem ita proposuit:
Omnes cum occulte peccant, peccant o c i u s , ita Kibbeckius :
Omnes cum occulte peccant, peccant t u t i u s : quae coniecturae per se probabiles propter scripturae diffe- rentiam probari non possunt. Quamobrem ego quod magis ad scripturae similitudinem accedere videatur, verborum qui est in F ordine servato reposui:
Omnes cum peccant occulte, peccant insignitius. Venio ad alterum corruptelae genus, quod non in versus
22 —
exitii mutilato, sed depravato depreheDditur. Versu quidem Publ. M 1 7 (;V25) quem sic scriptum videmus in libris :
Mala est voluntas ad alienum c o n s u e s c e r e editores ab Erasmo omnes vitiuni in v. voluntas latere opinati voluptas scripserunt. Quod mibi secus videtur: non enimversus iuitium, sed exitum vitium contraxisse arbitror. Delatus huc sum loco Plautino Stich. I. ;>, oo. quo loco haec leguntur:
Nam ciiriosus nemo est, quin est malevolus
quam sententiam eandem a Publilio sic expressam esse puto, ut scriberet:
Mala est voluntas alienum resciscere.
Eadem corruptelae sedes cognoscitur in Publ. N 36 (412) qui in codice F sic se habet:
Non semper aurem facilem habet facilitas malis numeris , quos correxit Meyerus , cum ita scribendum censeret :
Non semper aurem facilem facilitiis habet,
aute Meyerum Gruterus, qui sic edidit:
Non semper aurem facilem habet felicitas,
quam emendationem recepit Ribbeckius. Sed utriusque scrip- turae sententia precario explicatur: neque enim magis intellegitur, cur facilitas interdum non facilem habeat aurem, cum homo rebus obnoxius sit, quam cur felicitas non semper audire velit, nisi vero in arroganti aut insolenti homine sit. Neutrum cum placeret, aliud circumspexi remedium idque mihi invenisse videor, cum scriberem:
Non semper aurem fticilem habet faciinditas i. e. non semper homo facundus idem affabilis est. In ver- sibus conclamatis est Publ. P 19 (468). Qui cum in F sic scriptus esset:
Probe delicta cum legas deteras,
ut sanam sententiam reducerent, alii aliter verba constituerunt. Ac Gruterus quidem sic scribi iussit:
Probi delicta iiidex legens deterit
— 23 —
quem versiim Schwarzius, qui praetor olini a. 1813. iudicio Duderstacliensi praefuit, sic in Germanicum vertere non du- bitavit :
Vergehn des Frommen tilgt der Kichter schon beim Lesen, quasi vero delinquere hominis probi, nocentem liberare iudicis esset. Inter severitatem et humanitatem suspensum iudicem fingit Caspar Orellius, cum sic scribendum proponit :
Probi delicta iiidex lugens detegit: ad quae Bothius nimis sobrie adnotat: „Ista autem quae sibi velint, uemo exputet." Woelfflinus quidem sententiam Publilio dignam parum probis numeris inclusit, quos probos fecit Kib- beckius, cum ita scriberet :
Probi delicta neglegens leges teras. Denique Andreas Spengelius eandem fere sententiam in hoc versu latere ratus versum sic reposuit:
Probi delicta cum tegas, leges teras. Quae emendationes omnes a recta decedunt. Nam primum quod ab versus initio scriptum est, probe facilius quam verius in probi mutaverunt; tum quod medio versu est cum legas quid sibi vellet non explicarunt ; difficultatis vero plurimum ver- bum quod in versus exitu est, teras facessivit. Quas diffi- cultates mihi sustulisse videor, cum codicis vestigia secutus scriberem :
Probes delicta, cum de lege deroges. Quae quidem sententia leges severas detrahendis poenis frangi et molliri ve.tat. Ut vero hoc versu Publilio ultimum verbura nocuit : sic idem illi Q 32 (532) detrimento fuit. Gruterus enim cum in codice F scriptum vidisset:
Quae vult videri bella nimium illi negat turpissima quaeque significari suspicatus versum ita emendavit:
Quae vult videri bella nimis nulli negat. Sed praeter quam quod Publilio talem sententiam tribuere grave est, ne numeri quidem probari debent: displicet enim quarti pedis anapaestus. Versus autem vitium latet in verbo corrupto negat: ita enim scribendus videtur:
Quae vult videri beUa, nimium illi nocet.
— 24 —
Sed haec hactenus: alia eiusdem corruptelae in extremo versus verbo contractae exempla videsis Publ. F 15 (180) M 13 (321) H 11 (213) M 29 (337) N 20 (396) N 25 (401) N 40 (416) P 53. Q 29 (529) Q 47 (547) S 35 (618) V 4 (632).
Scripsi Potisdamiae a. d. XV. Cal. Februar. a. MDCCCLXXX.
PUBLILII SYRI MIMI SENTENTIAE.
INDEX COLLECTIONUM.
2 collectio quae a Meyei'0 dicitur Senecae: cuius collectionis hi sunt libri manu seripti :
1. Pa = cod. Parisinus 2076. saec. IX.
2. Pb = cod. Parisinus 7641. saec. X.
3. R = cod. Rheinaugiensis saec. IX.
4. B = cod. Basiliensis saec. X. deficiens in v. L 5 ^296).
5. Bamb. = cod. Bambergensis saec. XIII.
6. E = cod. Parisinus 6<)'*^5. saec. XI.
7. C = cod. Parisinus 8049. saec. XIII.
8. Vat. = cod. Vaticanus saec. XI.
9. B = cod. Bernensis saec. XII.
U collectio Palatina, cuius sunt hi libri:
1. H = cod. Palatinus saec. X. — XI.
2. F = cod. Frisingensis saec. XI.
.'5. V = cod. Vindobonensis saec. XI.
4. 71 (par. Meyeri) = cod. lat. Parisinus 8027. saec, XIV. Z collectio Turicensis, cuius sunt hi libri :
1. M = cod. Monacensis 6369. saec. XI.
2. T = cod. Turicensis saec. IX. O collectio Veronensis, quae continetur
Cod. Veronensi saec. XIV. <P versus Publiliani ex Caecilio Balbo adsciti. P versus Publiliani ex ceteris Romanorum scriiJtoribus additi.
Editorum nominum siglis his usus sura, ut significaretur :
J. Be. Bentleius. | 10. Q,u. Quicheratius.
2. Bo. Bothius. | 11. Re. Reinholdus.
3. Er. Erasmus. 12. Ri. Ribbeckius.
4. Fa. Fabricius. i 13. Sca. Scaliger.
5. G-o. Grodofredus. j 14. Spe. Spengelius.
6. Gr. CTruterus. 15. HSt. Henricus
7. Or. Orellius. | Stephanus.
8. Pn. Panthaleon. f 16. Wo. Woefflinus.
9. Ps. Pithoeus. '
Versus a Bentleio receptos stellae signo * notavi.
Alienum est omne quicquid optando evenit. Ab alio exspectes, alteri quod feceris. Animus vereri qui scit, scit aperta ingredi. Auxilia humilia firma consensiis facit.* Amor animi arbitrio siimitur, non ponitur.* Aut amat aut odit mulier, nil est tertium.* Attritam in partem strenua est suspicio.* Ames parentem, si aequus est: aliter feras.* Adspicere oportet, quicquid possis perdere.*
1. Laudat hunc versum Sen. ep. I. 8, 9. omne om. VC. cod. Am- plonianus Senecae. Vicentius, homine Bo. evenit codd. meliores, Eras- mus, Gr. Wo. Ri. Spe., venit C, codd. deteriores Senecae, Vicentius: receperunt Be. Or. Bo. Zellius, Re. Publihoque vindicari vult Swedbergus pro vulg. evenit. — 2. Laudatur versus a Sen. ep. XV. '2 f94) 4.3. cf. IVIeyer. in Hbro, quem inscripsit: Die Sammlungen der Spruchverse des Publilius Syrus p. 38. ab altero Bo. expectes LO cf. Meyer. Spruchv. p. G5. 23, 1. Er. Be. Or. Wo. Ri. Spe. expecta Bo. spectes Gr. ex ali- quot membranis; speres H cf. Meyer. p. 18. .58. inscript. in Gruteri the- sauro p. 928. n. 9. AB. ALIO. SPERES. ALTERO. QUOD. FECERIS. — 3. qui scit vereri V. tuta PRFV Gr. Or. Bo. Wo., tuto cnrrectum in Pa. Bi. receperunt editor Ingolstadiensis et Ri., tuto aggi-edi HSt. Er.. tutus gradi Spe. — 4 humana V. firma erasis litteris in B, infirma firma coni. Tan. Faber. consessus Pb. confessus Pa B. — 5. animi arbi- trio amor Ps.. animi qui arbitrio V. — 6. nihil vulgatum tenent Gr. Be. Cr. Bo. Ri. Spe., nil Wo. est om. H. testium F. certum V. — 7. om. Pb. ad tristem partem strenua suspicio L, strennua RVEr. est Senecae editio Basiliensis a. 1515. Fa. : om L-?. str. s. debetur C. — 8. est B sec. m. supra versum. si ae<iuus est Gr. Or. Bo. Wo. si aequust Ri. si aequos (t) Spe. si aequus Froehlichius. si aliter L. Gr. Be. Or. Bo. Wo. sin aliter C. Froelichius, Ri. Spe. — 9. adspicere L, Er. Gr. v. 53. Or. V 55. Bo. V. 9. Wo. (cf. Proleg. p. 52. adnot.) Spe. despicere ex coni.
— 28 —
[(.). AmiVi vitia tua uisi auferds facis,* 10.
Ali('iuun aes bomini ingvnuo accrla est servitus.*
Abseutem hiedit, cum ebrio qui litigat.*
Anians iratus miilta mentitur sibi.*
Avarus ipse miseriae causa est suae. 15. Amans quid eupiat scit; quid sapiat n(5n videt.* 15.
Amans quod suspicatur, vigilans somuiat.*
Ad ciilamitatem quilibet rumor valet.*
Amor extorqueri non pote, elabi pote.*
Ab amante lacrimis redimas iraciiudiam.* t20. Aperte mala cum est mulier, tum denium est bona.* 20.
Avarum facile capias, ubi non sis item.*
Amdre et sapere vix deo conceditur.*
Avarus nisi cum m6ritur nil recte facit.*
Astus cinaedum celat, aestus indicat.
Pithoei Grr. v. 16H. Be. Or. v. 170. Bo. v. 183. abicere coni. Ribbeckius. quid Pa REC, quod Pb BFV, Er. Grr. v. 163. quicquid Clr. Be. ex cod. Trin. et Sidn. Or. Bo. Wo. Ri. Vide Meyer. p. 7. nolis Gr. v. 53. Or. V. 55. Bo. v. 9. possis Er. Gr. v. 163. Or. v. 170. Bo. v. 183. Wo. Ri. perdere Gr. v. 53. Or. Bo. Wo. Ri., deperdere Er. , quod [te] possit perdere coni. Spengelius. — 10. nisi feras PRFVE, si B in rasura, Er. Gr. Be. Bo. Wo. Ri. Spe., nisi B sec. m. supra scr., (ni eras.) nisi feras M., ni Ps. facis tua PRFVEC, Gr. Be. Or. necesse est facias tua B, fa- cias necesse est tua M., facias Wo. Ri. Spe. facies Bo. — 11. aliena Er. aes P. es corr. ex est B, om. CRFVEr. est B sec m. supra scr. — 12. Semet ipsum laed. Cod. Vat. Christ. nr. 711. 5. XI— XII. sec. m. supra scr. cf. Jul. Quicheratii fragm. ap. Swedberg. Publ. ed. Em. Tafel. p. 53. quam scripturam corruptam notat Meyerus p. 9. — 14. „ipsa videtur pr. m. scriptum fuisse in B" Wo. ipsae Er. — 15. scit] aut C. sapiat L, capiat Ri. — 16. viglans R, in die vigilans C. 17.
non valet /3f, B rec. m. supra scr. — 18. pote — pote V, Gr. Be. Or. Bo. Wo.Ri. potest — potest PRBFECH., pote — potest Spe. elabi CH. cf Meyer. p. 18. 57. sed elabi PB rec. m. suprascr. FVE.sedelabi R, sed labi B. sedali potest coni. Buechelerus. Ri. „sententia, inquit, eblandiri notione passiva flagitat: num elambi? cf. 56." — 19. redimas PaRBC, redimes FV, redimis Pb. — 20. tu F, tc jS. aperte mala cum est. tum demum est mulier bona B, aperte mala est mulier cum est valde bona C. cf. Meyer. p. 55. aperte cum est mala mulier, turo demum est bona Er. — 21. Vs. 21 et 22 in PaR ante v. 19. leguntur. cupias FVC. ut non Pb. idem L, item emen- davit Bo. — 22. adeo vel a deo L, deo H, Er. cf. Meyer. p. 18. 57. -- 23. nihil PRBFEC cf. Publ. A 6. rectum B supra scr. sec. m., Au. nil r. f. nisi c. mor. C cf. Meyer. p. 55. — -24. Astus ex coniect. Woelff- lini. actus C [Meyerus p. 8. actus, p. 55. astute cod. C scripturam nota- vit]. aestate PbRB, aestatem Pa^, astute FV [„C errore videtur addi- disse Woelfflinus" Ri.] Bamb. Er. aetas Ps. Gr. Or. Bo. Ri. Wo. Spe. cinaedum ex emendatione Scaligeri, cinedum B, cinae dum PbR, cenae
— 29 -
25. Avarus damno p6tiiis quam sapiat dolet. 25.
Avaro quid mali dptes, nisi vivat diu?*
Animo dolenti nil oportet credere.*
Alienum nobis, nostrum plus aliis placet.*
Amare iuveni friictus est, crimen seni.* 30. Aniis cum ludit, mdrti delicias facit.* 30.
Amoris vulnus idem qui sanat facit.*
Ad paeniteudum properat. cito qui iiidicat.*
Aleator quanto in arte catior, tanto est nequior.*
Amor otiosae caiisa est sollicitudinis.
II 35. Avidum esse oportet neminem nummi senem. 35.
Animo virum pudicae, non oculo eligunt. [Amantium ira amoris integratio est.] Amdntis iusiurandum poenam non habet. Amans ita ut fax agitando ardescit magis.*
dum Pa, cynae dum corr. pr. m., crines dum celantur FVC Bamb., vite dum /?, celatur Er. se aetas indicat Er. estas ,J indicatur FVC. — 25. m. 2 add. in B. dampno F. sapiens L. — 26. quod F. nisi cod. Caianus Bentleii, nisi ut L EC,.^M. optes ut vivat H, quam scripturam Meyer. p. 18 (58) interpretatur: „ofesetzt dass"'. nisi Uivas diu? Be. optes? ut vivas Gr. in vett. libris aliquot, versu, ut ait, vividiore : „addo et puriore." — 27. nil B, nihil PRFVC. vide ad Publ. A 6. credi B rec m. ^. „Puto fuisse credier-' Casp. Orellius. Ut poterat esse nec imi^robavit Ribbeckius (cf. ed. I. v. 29 J: ita credere, quod ceterorum librorum est, certe non incommodum est. — '>f^. om. V. alienum . . nostrum . . . placet PRBFCH. Er. aliena . . nostra M. cf. 3Ieyer. p. 35. 55. et Act. Acad. Monac. 1872. Hft. IV. p. 547. Salvian. de gubern. dei I. 10. ut aitille: Aliena etqs. Sen. de ir. III. •!], 1: nulli ad aliena respicienti sua pla- cent. — 30. om. V. — 31. sanat idem qui facit Be., ne sit voreQor TTodrtooi^, idque receperunt Or. Bo. Ribbeckius, praeterquam quod verborum ordine mutato scripsit : idem sanat qui facit. idem qui facit sanat cod. (rry- phiswald. Reinlioldi. — 32. provocat Pb. cito preparat C (cf. Meyer. p. 55). vindicat C cf. Publ. I 25 (2.54 J. — 33. quantum EL/:?, (juanto C. catior ex coni. scripsi, melior B man. sec. supra scr. Er., dotior C „mss. fere" Crruteri, om. PRFVE. tanto ultima littera o in rasura B, tante Pb. est P R F E C, in rasura B. nequitior C. — 34. otioso C (cf. Meyer. p. 55) Zwinofer. causa est soUiciti timoris C. est supra scr. sec. man. B, C/?; om. ceteri libri. — 35. ne minime senem Palat. Grruteri. qui inde edidit neminem, minime senem, neminime H (cf. Meyer. p. 20) neminem uisi FV. Gruterum secuti sunt Or. Bo. Wo. Ri. neminem, nedum senem coni. Spengelius. — 37. Hic versus non modo in F V, sed etiam in H invenitur in eoque sic scriptus : ,.A. ira a. in te gratia est." Sed est- Terentii versus ex Andr. III. 3. 23. ibique sic scriptus : „ A. irae amoris integratio." — 39j ita ut H. sicut FV. ardescit magis H, magis ardescit
— 30 —
40. Anior ut lacrima oboritur oculis, (5culis in pectiis cadit. 40.
Aninio imperabit sapiens. stultus serviet.
Amicum an nomen babeas aperit ciilamitas. 43. Amdri finem tempus, non animiis facit. 43.
Z
Audendo virtus crescit, tardand(5 timor. 45. Auxilium proliigatis contumelia est.
Aftatim Fortiina iniqua in procinctu ruinam babet.
Avdro acerba poena natura est sua.
Aviirus non in vita est, sed moritiir diu.
Alienam qui defendit causam, est pro reo. 50. Adsidue est in tormentis, qui se ipsiim timet.
Animo imperante te tibi animus imperat.
Animo ventrique imperare debet, qui frugi esse vult.
0
Aegre reprendas, quod sinas consuescere,
Amico firmo nil amari plus potest,
«/> 55. Avarus damnum. ubi m\\ lueretur, ingemit.
FV. — 4(1. ab oculis oritur i. \). c. FV. oculis oritur i. p. c. H cf. Meyer. p. 20. 57. — 41. amori V. a. seinper imperat s., s. vero deserit M cf. Meyer. in Act. Acad. Monac. 1872. IV. p. 546. — 42. an hosteni ed. Lips. an. 1623. et 1672 (c. augmentis M. .Tac. Thomasii) nomen F ( „non hostem. ut traditur" Wo.) V. — 43. amori. HFV, amoris . . (altera s erasa) M cf. Meyer. p. 32. et Act. Acad. Monac. 1872. IV. p. 546. — 44. audieudo M cf Meyer. Act. Monac. 1872. IV. p. 547. Caec. Balb. p. 21. 3Ion. VIII. 3. pr. m. W. B. Socr. Virtus lilurimum crescit. tar- dando autem et timor. Vide Caec. Balb. Sent. IN. Sent. falso inter Publ. recept, 27 (39 Wo). — 45. A. p. qui nititur dare. cuntunxeliam videtur ingerere M cf. INIeyer. Act. Mon. p. 547. Versum restituerunt A. Spen- gelius Publ. V. 652. et Buechelerus cf. Meyer. Spruchv. ^. 33. -- 46. A. inqua f. longe non habet interitum M cf. Meyer. Act. Mon. p. 547. — 47. A. crudelis p. Sua profecto natura M. — 48. A. non vita vivet. Sed morte longior torpescit M. — 49. A. (j. suscipit causam semet criminat esse rerum M. — 50. Assidua ei sunt tormenta ciui semet ipsum timet M. - - 51. A. i. animus imperat potius tibi M. — 52. A. v. i. d. q. f. e. debet M. — 53. Egre cod. 0 Veronensis Meyeri (cf. p. 63. 10, 4.) unde versum Publilii auctoris nomine insignitum receiii. Cf. Meyer. p. 49. 50. Huius ipsius meutionem fecerat Hieronymus' ep. ad Laetam 107 (1. 679 Vall.) „legi quondam in scholis puer: Aegre etqs." — 54. amari plus scripsi de conisctura. eiui melius cod. 0, Veronensis (cf. Meyer. p. 66. 25, 3) pro quo libri Meyeriani censor in act. Jenens. proposuerat fingi melius. — 55. Addidi versum ex Caec. Balb. p. 23. Mon. XII. 6. —
- 31 —
Amici famam gloriam imputes tuam.
P.
Aviirus animus millo satiatiir luero.
Amici mores noveris, non oderis.
Bis grdtum est, quo opus est, si offeras ultro datum.* 44. Bonarum rerum consuetudo pessima est.* 45.
Beneficium dare qui nescit, iniuste petit.* Bonum est fugienda adspicere iu aliend malo.* 5. Beneficium accipere libertatem est vendere.* Bona nemini hora est, lit non alicui sit mala.* Bis lina in morte alieno est arbitrio mori.* 50.
Beueficia plura recipit, qui scit reddere.* Bis peccas, cum peccanti obsequium commodas.* 10. Bonus animus laesus gravius multo irascitur.
Bona mors est homini. vitae quae exstinguit mala.
56. Versus ex Caec. Balb. p. 24. 'Sion. XV. 3. adscitus. — 57. Sen. ep. XV, 2 (M4) 43. — 58. Versus ex Porphyrione ad Hor. Sat. I. 3, 32. repetitus : „secundum illud quod praecipitur per proverbium A. m. n.
B 1. gratum est C, Be. ex codd. suis, est gratum Pa RBFV.:?, quod recepit Wo. quo Ri. quod L. quod datum Be. quo dato Ri. si ultro LC, ultro si £r. offeras PRBC, sit datum FV. — 2. Rerum bonarum Fa. ex manuscripto cf. Zell. p. 78. v. 308. Kremsier. p. 56. v. 603. consuetudo PRB,:?, desuetudo M cf. Meyer. Act. Jlon. p. 548., nimia consuetudo FV. est pessima Be. pessima est Wo. Ri. pessumast Spe. non est bouum M. est optima Fa. — 3. beneficium Nauck. Act. Petrop. III. p. 204. qui dare L. AVo. dare qui Er. Be. Or. Bo. libris invitis. — • 4. Hoc loco leoritur in PRB. post B 36 (79) in FV. aspicere fugienda B. fugienda conspicere S. — 5. CE. om. V. libertatem vendere est E, Er. Grr. Sed solet Publilius versum infinitivo claudere. vindere PaR. — 6. quin alicui Erasm. Adag. p. 264. „aliqui i. e. aliquo modo cf. Plaut. Truc. V. 30. Publ. N 8 (384» Hor. Carm. 11. 16, 28." Spengelius. — 7. bis enim mori est PRFE,i, item B, nisi quod una littera ante mori erasa est, Er. mori est CV. emori Bamb. Fa. Gr. Be. Or. Wo. emorist Spe. est mori Bo. Ritschelius opusc. II. 663. 670. Ri. alterius L. alieno est proposui de coniectura cf. Corn. Nep. Hann. XII. 5. quam (vitam) ne alieno arbitrio dimitteret, . . venenum . . sumpsit. arbitrio emori Grr. — 8. recipit RBECFV Pa corr. sec. m.. recepit P. plura accepit Sca. probante Ribbeokio. — 9. peccanti BE,.;?. Er. peccati P. ; peccatis R. peccato FVC. accommodas L, commodas Godofredus, — 10. V. 10—13. desunt in B. bonu' animus Nisardus cf. ad Publ. B. 3 (46) bonus amicus 1. gravius i. Caec. Balb. p. 25. ilon. XV. 15 (Sent. 33b). gravius multo PRECM. Er. multo gravius FV. — 11. homini PRFV, Er. omnis Be. b. m. e. quae
— :\2 —
Beneficium dando accepit, qui dign6 dedit. 55.
Blanditia, non iraperio fit dulcis Venus.
Bonus auinius nunquam erranti obsequium c6mmodat. 15. Beneficium qui dedisse se dicit, petit.*
Benivoli cuiusvis animi miixima est cognatio.*
Beneficium saepe dare docere est reddere.* 60.
Bonit^tis verba imitari maior mdlitia est.*
Bona opinio hominum tutior peciinia est. 20. Bonum est quidem ut prematur, nunquam exstinguitur.
Bis vincit, qui se vincit in vict6ria.*
Benignus etiam caiisam dandi c6gitat. 65.
Bis interimitur, qui suis armis perit.*
Bene dormit, qui non sentit, quam male ddrmiat.* 25. Bonorum crimen est officiosiis miser.*
Bona quae cadunt, nisi siistineantur, 6pprimunt.*
animi e. m. C, cod. Cottonianus Beutleii, mss. (xruteri, qui hinc duplicem versum introduxit. alterum : b. homini m. e. vitae q. e. m., alterum: b, h. m. e. animi q. e. m. — 12. CTell. NA. XVII. 14. Macrob. Sat. II. 7. accepit Gell. Macr. V, Er. accipit PRFEM. — 13. Venus L, foenus H (cf. Meyer. p. 17. .^8) quod vitium eo videtur exstitisse, quod male auribus acciperetur. — 14. amicus cod. Panthaleonis. b. amicus est qui n. C. errandi V. commodat M (cf. Meyer. Act. Mon. III. p. 548. Spruchv. p. 35. Bonu' animus Nisardus cf Publ. B 10 (53). — 15. b. se dedisse qui d. p. Er. — 16. convinctio V. est m. cogitatio C. benivoli coniunctio animi maxima est cognatio Godofredus ex cod. bibl. Amandi, item Be. e codd., Wo. Ei. Coniunctio animi maxima est cognatio Er. hac addita interpretatione : „Arctius alligat mutua benevolentia, quam affinitas sanguinis". Erasmo adsentiuntur Or. v. 83. et Si^e. (cf. praef. p. 6j. Sed idem Erasmus ex coniectura proposuit: Benevolus animus maxima est cognatio his exiilicandi causa additis: „Nam et hoc modo carmen constat et in hac littera rej^eriebatur." Eodem niodo scripserunt versmn Gr. Or. V. J28. Bo. — It!. imitare Pa. imitari PbR. inmutari C. non imitari cod. Panthal. maior om. C. mal. maior est FV. — 19. hominum LC. homini Er. est om. V. — 20. bonum quod est RBFV^ Palatini: quidem P, quod Pn. est C. bonum tametsi Er. subprimitur PRB, sup- primitur FV, si obprimitur B. m. sec. supra scr., si opprimitur /3, si premitur C Palatini. nunquam B, nequam PR, nequaquam B sec. m. corr. FV/^C, non Er. — 21. vincit in v. PRBEC, in \-ictoria vincit FV. — 22. causam dandi PR, dandi causani BFVEC, Er. excogitat Fa. — 23. EC. interficitur M cf. Meyer. Act. Mon. p. 548. v. 23. animis M. — 24. EC. quod male V. „an quom?" Ri. dormit /3. — 25. est officiosus L/?, Er. Gr. Be. Or. Bo. Ri. Spe. ofiiciosus est Fa. Wo. quae quidem scriptura non ita a iustis senarii numeris videtur abhorrere. ut non habeat quo aut anapaestus quarti pedis aut quinti pedis iambus defendi possit cf. Phaedr. I. 13, 13. 14. 6. 15. 25, 4. al. I. 10, 9: tu non videris perdidisse quod petis. — 26. hoc loco FVj^ Bamb. supra post B 25 (68) PRB. quae
- 33 —
Bene cogitata si exeidimt, non occidimt.* 70-
Bene perdit nummos, iiidici cum dat nocens.*
Bona fama in tenebris prdprium splendorem tenet.* 30. Bona imperante bono animo est pecunia.
Bonum ad virum cita mors est iracundiae.* 75.
Brevi animans ipsa est memoria iraciindiae.
Bona tiirpitudo est, quae periclum vindicat.
Bona coraparat praesidia misericordia.* 35. Beneficium dignis libi des, omnes dbliges.*
II.
Brevis ipsa vita est, sed malis fit longior.*
Beneficia donari aut mali aut stulti putant. 80.
veniunt L, eveniunt C, vehunt Bo, accidunt Ri. ni ,i, Wo. (Proleg. p. 56). susteneantur Pa suj^ra scr. Pb R. substineantur C. cadunt opprimant R, cadunt ut opprimant PBPV,.:?, cadunt et opprimunt C. b. quae evenerunt nisi susteneas obprimunt Spe. Lacunam esse suspicatus Jleyerus p. 8. liunc versum quadj-atnm proposuit : Bona quae veniunt nisi [animo aequo] sustineantur, opprimunt. — 27. bona V. cod. Panth. si excidunt C cf. Meyer. p. 9. Er. si excedunt PB, sic excedunt FV, sex cedunt R. — 28. iudici cum Pa cnrr. Pb RBC. Er. iudici quom Ri. iudicium Pa. iudicium qui FV. iudici quos Be. ex cod. Leidensi. b. pendet sumptum qui dispersit in iudicio n. 31. cf. Meyer. Act. Mon. p. .548. v. 24. — 29. etiam in tenebr. H. tenet H cf. Meyer."^ p. Jl. [fi. 58. optinet PRB. obtinet FV, retinet C. — .30. bono PR, bona BFVi cod. Pantb. in parente anima PRBo^ Panth. imperancia V. imperanti F. est pecunia Pa RB. est pecuniae Pb. pecunia est FV Panth. fiet vulo-o. b. pecunia iu parente est animus C cf. Meyer. p. 55. Animo imperante fit bonum pecunia Bo. Bona teniperante bono a. est p. Ri. Bono imperante [in] animo [in] est pecunia Spe. im- perante Buechelerus. — ?A. bonum ad a . . m Pa, quam mutilatam codicis scripturam supplet Ri. ad arbitrum ; nescio an facilius sit supjjlere: ad animum. ad %-isum M cf. Meyer. Act. Mon. p. 548. v. 25. apud virum Er. cito moritur ir. L. — 32. brevis mens B,i, Grr. Or. breve mens Pa corr. pr. m. Pb R, breviens Pa, breve amans FV, 1'revis amans codd. CTruteri, qui multa tentaA^t: Breve amans ipsa memoratio iracundiae, vel : Breve memorata iracundia, vel : Bre\4s amans ipsa. Idem in notis postumis: „Forte: Brevissima esto memoria iracundiae. Bo. brevissima il)sa est m. i. Wo. breve maneat i. m. i. Ri. brevis irast ipsa m. i. Spe. brevis summae ipsa est memoria iracundiae Th. Fritzschius in Leutschii indice philol. n. l."^72. p. 2' »2. est ipsa FV. ipsa est ceteri libri. — 33. turpida supra scr. tu sec. m. B. est turpitudo V. periclum BV:?. periculum ceteri. vindicat PRBV, indicat FC. Er. — 34. EC. Circumscribit hunc versum cod. 31 (cf. 3Ieyer. Act. 31on. p. 548. v. 26) his verbis: bonus (lege: bonos) comparat ac promittit misericordia census i. c. bona tributa vel vecticfalia. Census proprie pensitatio ex agris et praediis vid. Du Fresne in Lex. v. census. — 35. des RFV. das supra scr. sec. m. C, Er. de P, ubi das dignis ^. obliges RBFV. obleges P, obligas B sec. m. ,8, Er. des — obliges Be. des — obligas: ,.languide libri obliges" Bo. — 36. v. est
— .34 —
Beue perdas gaudium, libi doloi* pariter perit.* Bene vixit, qui potiierit, cuni voluit, niori.* ■iU. Bene e patre audire ulteruin est patrinuiuiuni.
Boni est viri etiani in morte nuUi imponere. 84.
Z.
Bona caiisa non veretur fortunae vicem.
Boniis vir nenio est, nisi qui bonus est 6mnibus.
Consueta vitia ferimus, uon reprendimus.* 85.
Crudelis est in re adversa obiurgatio.* Cavendi nulla est dimittenda occasio. Cui semper dederis, libi neges, rapere imperes.* 5. Crudelem medicum intemperans aeger facit.
Ciiius mortem amici exspectant, vitam cives oderunt. 90.
Gr. Be. Or. Bo. Spe. est om. Wo. (cf. Hor. Carm. 1. 24, J9) Ki. — 38. perdas FV, Wo. E,i. Spe. perdis Grr. Be. - 39. bis vixit is V, unde Grr, Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. edidenmt: bene vixit is. — 40. Quem libri FVH exhibent versum mutilatum: bene audire alterum patrimonium est Wo. et Spe. ut desperatum uncinis includunt; sed ille a versus initio bonis supplendum esse censet. Ri. mutilatum relinquit; Gr. quem secutus est Or. vulgo post bene inserit (cf. Nauck. Mel. Grreco-Rom. p. 197); Meyerus p. 19. i^ost audire lacunam notat. — 41. Versus in FH. legitur. om V. cf. Woelfflin. Proleg. p. 43. nuUum fallere FH, nemimem Martin. Dum. form. honest. vit. in Senec. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 470. cap. II. t.) (versus propter meiiorum librorum auctoritatem eiectus a Weid- nero in program. Magdeburgensi a. 1872). — 42. B. c. nullum veretur M cf. Meyer. Act. Mon. p. 548. v. 16. — 43. b. vir nemo est n. q. aeque b. e. o. Scribi vult Meyerus Act. Mon. p. 548. v. 17.: B. est vir n. n, q. b. e. o. cf. Spengel. Publ. v. 661.
C 1. vita RFV. ferri FV. nisi repr. Grodofredus, nova repr. Be. de coniectura. reprendimus V. reprehendimus ceteri, — 2. est in re 0 (cf. Meyer. p, 63) H, (cf, Meyer. p, 58) MT (cf. Meyer. Act, Mon. p. 550. V, 37). est obiurgatio O, Er., quos secuti sunt editores, est om. L. sub- iurgatio sceba vel saeva 1.' (cf. Woelfflin. Prol. p. 48). cf. Publ. C 7 (91).
— 3. EC, — 4. saepe Go. neges L, Er. negas Pa rec, m. corr. C/y,Fa, negas
— imperas Grr, Be. Or, Bo. neges — imperes Wo. Ri. Si>e. imperis PR, imperas C/:^,Er. — 5, mendicum F hoc loco, sed idem versus in FV infra ante v. 107, iterum legitur: C. medicum i, a. f. aeger facit FV altero loco, H cf, Meyer. p, 58. Er. facit aeger'RC, facit PBF, facti V priore loco. — 6. exspectent Pn. vitam B Yec. m. in marg, cives BCFV, ciu' Pb, cuius Pa, cui es /^, civis cuius R, om. Er, oderunt L, oderant Pn, odere cod, Panth. oderint Bo. c. m, expetunt cives, vitam oderunt Grruteri mss, Ps, nisi quod scripsit: oderant. Utrumque versum et quadratum et
— 35 —
Ciim inimico nerao in gratiam tut6 redit.*
Citiiis venit perielum, cum contemnitur.
(.'asta ad virum matrona parendo imperat.* iO. Cito ignominia fit superbi gldria.*
Consilio melius vincas quam iraciindia. 95.
Cuivis dolori remedium est patientia.*
Cotidie damnatur, qui semper timet.*
Cum vitia ]>rosunt, peccat qui recte facit.* 15. Contumeliam nec fortis pote nec ingenuiis pati.
Conscientia animi nimias invenit linguae preces.* 100.
Cito improborum laeta ad perniciem cadunt.
Contemni est gravius fiistibus quam percuti.
Cotidie est deterior posterior dies.* 20. Comes facundus in via pro veliiculo est.*
senarium recepit Xisardus. — 7. cum inimicum nemo in «r-ratiam Pa, oum alii inimicum nemo g. t. r. alii inimico alii in jjratiam Pb. in gra Jil (cf. ileyer. Act. Mon. p. bid. v. 30) ingratuitu T. tuto PaRBC, tudo Pb, tute FV ( tute in gr. V) cito Er. revertitur MT. — S. periclum PV, periculum PRFEC. Gr. perictm ,••?. — 9. c. matrona viro C. — 10. EO, om. V. super in gloria Pb. — -11. consilios PR, consilia Pa corr. vindicas Pa, vinces C. iracundiae P. — 12. est remedium V. sapientia H cf. Meyer. p. 17. 58. cf. Publ. D 23 (145). — 13. damnator Pb. c. morte multatur (mulcatur T) qui cum timore conscientiae suae versatur MT cf. Meyer. Act. Mon. j). bbO. v. 40. Quotidie Er. Grr. — 14. produnt C. peccat om. ;3. — 15. om. V, sed cf. var. script. ad Publ. C 16 (100 J. Spengelio ex Publ. I. 11 (240) videtur fictus esse. cuntumeliam M. nec fortis LMTC, Pn. non fortis HSt. nec facere fortis Ingolst. C-rodofredum, ut ait, secutus, qui qua auctoritate nisus sit nescio: unde Grr. : Cont. nec iagenuus fert nec fortis facit. Bo. : C. nec fortis fert nec ingenuus facit. ijote Gr. potest LMTC, Spe. iugenus R, ignaviis Froehlichius, nec egenus ferre MT cf. Meyer. Act. Mon. p. 548. v. 27. — 16. contumelia V corruptum ex v. 15 (U9). animi PB, Pn. amici RB s. scr. m. sec. FVCO. nuUas P, Be. nuUus B,o' Trin. nullius, sed ius in rasura F, nuUius CRV, Pn. ullius 0 cf. Meyer. p. 8. 64. 13, 1. preceps 0. pceps ^. — 17. EC. in perniciem Fa. — 18. est levius Er. stultitiae PR, stultitia B supra scr. sec. m. FV;:/, Er. stulte B, om. C. ^'"ersum dupliciter scriptura edidit Gr. : C. gravius sapieutiae vel levius stultitiae est q. p. „Ne quid tamen dissimulem, \4detur initio fuisse in chirographis libris : Contemni sapienti gravius est quam stulto percuti, vel tale quid simile" Cirr. C. gravius sapienti est q. p. Bo. Versum ut spurium notavit Woelftlinus (cf. Proleg. p. 42) ijrobante Spengelio. Atque affert quidem Woelfflinus cum comparat Publ. D 21 ( I43j Salomonis proverb. 10. 8(17, 10): Urit increpatio prudentem magis quam si percutias st(jlidum centies. Riljbeekius autem sic versum reponere conatus est ut scriberet: Contemui est [sapienti] gravius quam stultitiae percuti. Denifjue Meyerus p. 8. versum sic explere vult, ut quadratus sit: C. a sai^iente est gravius quam ab stultitia percuti. — J9. C. om. V. Quotidie Er. p. fides supra scr. see. m. dies B. dies posterior F. — 20. (iell. XA. XVII. 14. Macrob. Sat. II. 7. ECMT, ante Publ. C 1?
3*
— 36 —
Crimeii relinqiiit vitae, qiii nioi-tem appetit.* 105.
11.
Contra impnidentem stiilta est nimia ingenuitas.* 107»
Cogds amantera irasci, amare si velis.
Crudelis est, non fdrtis, qui infantem necat.* 25. Consilio unius miilti se docte explicant. 110.
Cave quicquam ne quod pdst poeniteat coeperis.
Cui omnes bene dicunt, p6ssidet populi bona.*
Cui ndlis saepe irasci, irascaris semeL*
Crudelis lacrimis pascitur, non frangitur.* 30. Caeci sunt oculi. cum animus alias res agit.* 115.
Caret periclo, qui etiam cum est tutiis cavet.*
Cum ames, non sapias aiit cum sapias, non ames.
Cicatrix conscientiae pro viilnere est.
(101) RFV^?, post Publ. C 17 (101) B, post Publ. C 19 1 103J P cf. Meyer. p. 8. facit dux C. pro vehiculo est in via MT cf. Meyer. Act. Mon. p, 549. V. 29. pro viatico es:t H cf. INIeyer. p. 58. — 21. mortem qui a. Anton. quem secutus est Orellius. Sed observasse mihi videor Publilium relativum verbo, quod in versus exitu est, nou solere laraemittere, nisi cum verbo unam notionem faciat cf. Publ. F 29 (J94) I 34 (263) L 4 (295) M 36 (344) N 56 (432) M 67 (375) 0 9 (444) Q 8 (508) Q 26 (526) Q, 55 (555) V 21 (649): quam ol)servationem quatuor tantum loci fallunt cf. Publ. A 2. A 12. D 5 (127) S 31 (614). — 22. inprudentem FVH, Ri. Spe. impudentem Gr. Be. Or. Bo. Wo. stulta VH, stultitia F. cf. Meyer. p. 20. 58. — 23. amatam Bo. amare FV. probante Spengelio cum sic verba intellegi vult: si velis coo-ere, ut te amat. amari Ri. quem secutus est Wo. cf. Plaut. Truc. v. 30. si te amari postules. De quinto senarii pede cf. Publ. B 41 (84). — 24. cf. Publ. S 48 (682). — 25. consiliis iuniorum FV, Ri. consiliis indoctiorum Wo. ex coni. consiliis stultiorum coni. Buechelerus. consilium inveniunt H (cf. Meyer. p. 20. 58) O (cf. Mever. p. 51. 64. J6. 2) (rr. Or. Bo. consiliis iuti coni. Spe. sed FVHO, (Ir. Or. Bo. se Pti. Wo. Spe. Buecheler. docti FVHO, om. Ri. docte Spe. consilium in dubiis inveniunt multi, docti se explicant coni. Th. Fritzschius ef Ribbeck. Coroll. p. CII. — 26. cave ne VH, cave F. quicquam H cf. Meyer. p. 19. 27. quicquam Gr. quem secuti sunt Or. Bo. AVo. Ri. Spe. quicfjuid FV. incipias FVH. post poeniteat FVH, poeniteat postea Bo. iirobantil)us Woelfflino, Ribbeckio. Spengelio. Meyerus 1, 1. dubitanter proponit: Xe quicquam incipias quod post poeniteat cave, — 27. MTC, Caec. Balb. p. 42, Par, 80 (Seut, 42j, A Bothio asterisco notatur. benedicent T, possi dicunt bene det V, populorum possidet b. MT. — 28. nollis H. cf, Sent, falso inter Publ. rec. 342a (35. 343 Wo.). — 30. cum alius (corr. animushres alias agit V. aliis quando rebus attenti sunt animi MT cf. Meyer. Act. Mon. IV. p. 549. v. 35, — 31. caret crebro MT. perielo Be. periculo FVC, periculis MT. etiam om. MT. cum est om. CMT. tutus FVCT, totus M, cavet FVC, in prosperis cautus est in futuro MT, — 32, cum ames V. — 33. pro uuUnere
Cuivis potest accidere, quocl cuiquam potest. 3r>, Cave amicum credas, nisi quem rc }>robaveris. 120.
Contra felicem vix deus vires habet. Cum das avaro praemium, ut noceat, rogas. 122.
Z.
Cum sese vincit silpiens, minime vincitur 054. Contra hdstem aut fortem opdrtet esse aut siipplicem. 655.
40. Cito ciilpam effugiat, quem incurrisse poenitet. H56. Ciim periclo inferior quaerit, quicquid celat siiperior,
Consilium prudens adversis est remedium. ()57. Cum amico ignoscis liui, plures compares. Contubernium est lacrimarum, ubi spectat miserum mise-
ricors. 659.
H. — 34. cuivis-cuiquam Seu. cunctis-cuivis FV. — .3.5. nisi FVH, nisi si Bo. quem secuti sunt Wo. et Ri. quemquam nisi Spe. fcf. praef. p. 7). — 36. habet in V erasum. — 37. om. V. noceas Ingolst. Asterisco notavit Bo. — 38. sese Wo. cum Publilium ant in vul- <^ari pronominis forma acquievisse aut vocabuli vim intendisse addito ipse aut usum esse doceat composito sese. Item Hauptius isronomen semet, quod in MT non semel invenitur (cf. Meyer. Act. Mon. p. 547. v. 9. JJ. p. 556. V. 102) in sese mutavit cf; Pliilol. I. p. 666. v. 74. semet MT, Ri. his additis : „qua forma cur a1)stinuisse credendus sit auctor versiculi, idonea causa non est". cum se ipse proposuit Meyerus. — 39. esse oportet aut supjjlicem M, Froelilichius ex coni. oportet esse aut simplicem T. cf. Woeffiin. Pliii. XXII. p. 468. — 40. effugere potest M, culpa effugiri potest T. quem culpara penitet incurrisse M, si c. p. i. T. Cito culpam effugias, si incurrisse poenitet Wo. C. c. efiugisse potis es, si incurrisse poenitet Ri. C. c. efiugere pote, quam culpae poenitet Meyerus cf. Publ. I 29 (258). — 41. periculo MT, periclo Hauptius. quic- quid MT, quod Hauptius. superior M, superius T. occultare contendit MT. occulit Hauptius. — 42. C. in adversis medicinae remedium prudentis est MT. C. medici remedium prudentis est Haupt. in PJiil. I. p. 665. C. in adversis prudentis remedium est Wo. Ri. — 43. cum inimico i. MT. amicos gratis complures adquiris M, amicos Casp. Orellius, amicus Woelfi- linus in T esse scripsit. cf. Meyer. Act. Mon. p. 550. v. 39. Cum inimico ignoscis, amicos gratis comisaras Hauptius : sed nec caesura nec sententia placet cf. Publ. C 7 (91). Cum inimico ignoscis, aniicos gratos comparas. Woelfflinus. Cum ignoscis uni, gratos complures facis. Buechelerus, Ri. Cum inimico ignoscis, ultro amicum comparas Spengelius. Cum ignoscis inimico, amicos gratis complures paras. Meyerus. — 44. Contubernia illic sunt lacrimarum quando misericors conspicit miserum MT. Contubernia sunt lacrimarum ubi misericors miserum adspicit. Haupt. Phil. I. 665. cf. Woefilin. Phil. XXII. p. 467. Woelfflinus quidem librorum verba intacta reliquit atque inclusit; Ribbeckius olim per duos versus distribuit, nunc duplicem versus formam proposuit, vel hunc : Contubernia illic sunt lacrimarum, quando misericors miserum aspicit, vel himc : Contubernales lacrimae sunt, cum (vel ubi) misericors miserum aspicit; Buechelerus
— 38 —
0 45. Crebro ignoscendo facias de stnlto ini]ivobiini.
P.
Cui plus licet, quani i»ar est. ]ilus vult, quam licet. 106.
Discipulus est prioris posterior dies.* 123.
Damndre est obiurgare, cum auxilio est opus.* Diu apparandum est bellum, ut vincas celerius.* 125.
Dixeris maledicti cumulum, cum ingrati hominis dixeris.* 0. De inimico noli loquier male, sed cogites. Deliberare utilia mora tutissima est. Dol6r decrescit, libi quo crescat n(5n habet.* Didicere flere feminae in mendacium.* 130.
Discordia fit carior conc(5rdia.* 10. Deliberandum est decies, statuendum est semel,*
temptavit: miser et misericors miserumst contubernium ; Spenofelio liaec sententia prosa oratione videtur scripta. — 45. facies O cf. Meyer. ]>. 65. 22, 2. — 46 Gell. NA. XVII. J4. Macrob. Sat. II. 7. Deest in LECMTO. Vide Woelfflin. Proleg. p. 44. Ribbeck. CoroU. p. XCVI. Speng-el. praef. p. 18.
D 1. lo. Saresb. Metalog. III. 6 : sicut iuxta Ethicum discipulus prioris est posterior dies, ita primus seciuentium librorum instructorius est. Bothius hunc versum dupliciter compositum recepit, alterum v. J 89. Discipulus etqs., aJterum v. 66o. Priorisest discipuJus etqs. — 2. dampna ne o. E. est C, Er., om. L. — 3. adparendum PJjC. praeparendum MT. est beiJum PRF. beJIum 13. de beJJo MT. tu otius M. ut ocius T. vincas. Dum congrederis y^raeJium MT. — 4. maJedicta L. cuncta B, om. Pa RF/^a^, aJii cum ingratum Jiominis dixeris alii cuncta alii Jiominem Pl), cum gratis B, hominis PR. — 5. non LEC, ne Er. Joquaris BFE. Joqueris R, Joquares P, dixeris C. de inimico peuitus (poenitus M)^ ne loquaris MT cf. Meyer. Act. Mon. p. 550. v. 43. Quae codd. MT scriptura hoc vide- tur voJuisse : De inimico cogites, ne Jocjuaris. Joquere H cf. Meyer. p. 17. 59. — 6. t. est H (cf. Meyer. p. 7~) Orr. est t. LC. — 7. decrescet PRB. quo FCH, Gr. Or. Bo. Wo. Ri.' quod PRB. Spe. non habet L, non datur H j^robante Meyero p. 9. ■ — 8. dedicere PR, dediscere BF, Er. didicere Ps. quem proljaverunt pJerique editores, didicerunt Bo. fere B, flerem Pa. feminae B. femine /?, femina PRF, feminam Er. est mendacium L, Er. in mendacium Ps. quem secuti sunt Gr. Be. Or. Bo. "VVo. Ri. — 9. Hic idem versus exstat apud Caec. Balb. p. 34. Mon. XLA^III. 11 (Sent. 53): D. interdum f. c. c. — 10. diliberandum P. est quicquid st. e. s. PRB, est saepe quicquid st. e^ s. F, est diu quicquid st. e. s. C. quam scriii- turam receperunt Er. Gr. Be. Or. qua recepta diu monosyJIabum esse et quod pro quicquid scribi iusserunt. Sed ilJam pronuntiandi rationem in PuljJiiium cadere negaverim. Quicquid removendum esse viderat Bothius, cum scribe-
— 39 —
Difficilem habere opdrtet aurem ad crimina.* Dimi est vita gi"ata, mortis condicio optima est. Damnum appellandum est ciim raala fama lucrum. 135. Ducis in consilio p6sita est virtus militum.* 15. Dies quod donat, timeas: cito raptiim venit.* Dimissum quod nescitur, non amittitur.*
//.
Deliberando discitur sapientia.
Deliberando saepe perit occasio.* 140.
Duplex fit bonitas, si inopi accessit celeriter. 20. Damnati lingua vocem habet, vim non habet, Dolor animi morbus gravior est quam corporis. Dulce etiam fugias, fieri quod amariim potest. Difiicilius ciim dolore convenit sapientiae. 145.
De6 se credere credit, cum felix vovet.
Z.
25. Durum est negare, ciim superior siipplicat. 660.
ret : Diu deliberandum. statuendum est semel. Quod cum WoeliYlinus et ipse falso invectum vidisset, adverbio saepe ex cod. F assumto, quo referretur s e m e 1 . scripsit : D. e. saepe. statuendum est semel cf. Proleg'. p. 50. id quod probaverunt Ri. et Spe. — 11 EC. D. habere oportet L. D. oportet ha- bere tres codd. Bentleiani, D. oportet aurem h. a. c. Er. Be. Bo. Ri. Spe. — 12. est vita grata (gratia Pb.i CL,?, ^-ita est grata B marg-. pr. m., v. gr. est vulofo. optima est Er. est optima BCPi. est opus R. — 13. est om. R. — 14. ducis FC. dulcis PRBE. cf. Meyer. p. 9. — 1."«. dives] „ita Britannicum exemplar, ita codd. omnes Palat., aliis solum placet: dies" Gr. cui cum illud pluscuhim elegantiae habere videatur. uti'umque admisit utroque posito versu et ad probandam sententiam allato Plin. Paneg. c. 43. utor aptuni Pb. invenit B. m. sec. D. q. d. teneas coni. Spengelius. — 16. dimissum L, amissum proposuit T. Faber. — 17. di- citur F, discitur HO fcf. Meyer. p. 51. 62.1 Ingolst. cf. Publ. D .s (130). — 19. duplicatur ex coni. Bothius simul ut F, si simul H, simul emend. Bothius; scripsi si inopi. caeleritas H, scripsi celeriter. — 20. damnati Crr., damnat F, damnat quae Ingolst. — 21. dolor a. gra^-ior est q. c. FHV cf. Meyer. p. 19. 59. d. a. g. e. q. c. dolor Gr. probante Orellio, d. a. nimio g. e. q. c. Bo. probante Ribbeckio, d. a. multo g. e. q. c. Woelfflinus coll. Publ. B 1() (5.3). — 22. fieri q. a. potest FH, quod potest fieri amarum 0 cf. Meyer. p. 50. 59. 64. — 23. difficile do- lori convenire cum sapientia FHV cf. Meyer. p. 19. 59. Caec. Balb. p. 42. Par. i^i (Sent. 52). difficile est iniuriae convenire cum patientia. Walt. Burl. d. e. iniuriam c. c. jjatientia. Haupt. Phil. III. p. 378. V. 47. Woelfflinus quidem et Ribbeckius versum sic scrijiserunt : Difficile e. dolori convenire cum patientia. Spengelius a Publilio abiudicat cf. praef. p. 4. 12. — 24. deos reddere credit F, deos ridere credo H, Gt. Or. Ri. rideri Bo. vocet F, vocat Gr. Or. Bo. Spe. vocer Ri. Versum AVoelff- linus, postquam dubitanter proposuit irritare, ut spurium uncinis inclusit.
— 40 —
Disscilvit temere legem iudex misencors.
Dominatus partem siiperior supplex babet. 661.
Decima amicos b6ra plures, quam b(5ra prima reperias. 662.
Daminim nisi ex abiindanti raro ^venit. 30. Datis beneticiis pliis quam acceptis gaudeas. Diii deliberiindo amicos eligas. Diii quod tractas bdbeas pro rectissimo.
v
Etiam innocentes cogit mentiri dolor.* 147.
Etiam periuro recte praestatiir fides,* Etiilm celeritas in desideri(5 mora est.* Ex vitio sapiens alieno emendat suum * 150.
5. Et deest et superat miseris cogitatio.*
25. d. e. denegare superiori cum debeas supplicare MT cf. Meyer. Act. Mon. J872. IV. p. 550. v. 44. Codicum scripturam corruptam sic corrige: Durum est denegare superiori, cum debeat supplicare. superior cum s. Haupt. Phil. I. p. 665. Ribbeck. Coroll. p. XCVIII. Woelfilinus Phil. X.XII. 13. 466. idem versus videtur atque qui legitur apud Bothium V. 136: Cogit rogando, cum rogat potentior. — 26. dissolvitur protinus lex cum fuerit misericors iudexMT (Meyer. 1. 1. v. 45). — 27. dominari ex parte dinoscitur cui superior supplicare videtur MT Ccf. Meyer. Act. Mon. J872. IV. p. 551. v. 46. Hauptius (Phil. I. p. 664) ita: Dominatur IJartim, cui superior supplicat. — 28. d. hora amicos phires quam prima reperies (T rej^peries) cf. Meyer. A. M. p. 551. v. 48. Casp. Orellius ver- sum ita finxit : D. h. plures quam prima invenit vel invenis. Cf. Publ. Q 15 (515). Ribbeckius ita: D. h. amicos plures prima reperiet. — 29. Caec. Balb. p. 19. Mon I. 17. p. 42. Par. 67 (Sent. 44). — 30. Caec. Balb. p. 23. Mon. XIV. 1. cf. Pseudo-Sen. de mor. 55. Sent. falso inter Publ. recept. 274. (106 Wo.). — 31. Caec. Balb. p. 24. Mon. XV. 1 (Sent. 56). - 32. Caec. Balb. p. 29. Mon. XXVIII. 2 (Sent. 56). Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 92 (318 AVo.).
E 1. innocentis PRB, "Wo. Ri. Spe. innocentes Er. Gr. Or. Bo. Non exhibetur illa declinationis terminatio phiribus aliis locis cf. Publ. C 16 (100) D 28 (662) M 33 (341) 0 11 (446) P 47 (496) Q 28 (528) S 4 (587) S 36 (619). — 2. etiam Er. et tamen L. periuro scripsi ex coni. peccato RB, huic peccato F, peccatori (3 B sec. m. in peccato Ps. Gr. Be. Or. Bo. probantibus Spengelio et "NVoelftiino, qui tamen ipse scripsit peccanti coll. Publ. B 9 (52) B 14 (57) E 15 (161). inpacato coni. Ribbeckius. Quid P habeat \Voelft'linus non significavit. — 4. ex \itio alterius CEVO, Er. Gr. Be. Or. Bo.Spe. cf. Meyer. p. 62. 5,3. coll. p. 11. ex Otlohii Ms. Monac. nr. 14490. fol. 23. hoc versu: Ex alieno periculo sapiens se corrigit et emendat. Ritschelius (opusc. II. 667. 675) correxit e vitio alius eumque plurimi editores secuti sunt recentiores. - 5. superest cod. Gryphisw. Idem coniecit Be. speciose [cf. Publ. D 7 (129)
— 41 —
Etiam dblivisci, qui sis, interdum expedit.*
Ex huminum questu filcta Fortuna est dea.
Eftugere cui^iditatem regnum est vincere.
Exsuli nulla iisquam domus est, sine sepulcro est mortuus.* 155. 10. Et male qui faciunt, oderunt iniuriam.*
Eripere telum, nun dare irato decet.
Exsilium patitur, patriae qui se denegat.
Etiam capillus linus habet umbram suam.*
Eheii quam miserum est fieri metuend<5 senem ! 1 60.
J5. Etiam li(5sti est aequus, qui habet in consilio lidem.
Excelsis multo facilius casiis nocet.*
//
Extrema semper de ante factis iiidicant.
Ex lite gratia inita fit formdsior.
Etiam bono animum saepe obest adsuescere. 165.
Cic de or. 11. 25. U)6] et probante Ribbeckio. — tJ. qui C, Be. ex cod. Caiano, ed Bip. J93. Or. l'J9. Bo. 224. quid sit cod. Panth. Wo. Ri. Gt. J93. quod sis Pn. ex coniectura. quod scis Er. Gr. J94. ed. Bip. J94. Or. 2'i0. Bo. 225. — 7. et honiinum P. questu Pb B FC, proijosuit Er.. scrip- serunt Wo. et Ri. quaestu Pa R, scripsit Er. Or. Or. Bo. Spe. est for- tuna dea FC. — 8. efifue-ere BFE, effugire PR. — ■ 9. exuli ubi L, exul is cui Gr. probante Bentleio v. 252. Or. Cui Er. exulanti ubi Wo. exul, si tibi Ri. exuli. ubi [ubist] Spe nusquam L. Gr. Be. Or. Wo. Ri. Spe. domi i. est mortua PR, moi-tuus est B. est mortuus ;■?, est tanquam mo.r- tuus corr. est mortuus Er. est mortuum F, es mortuus Ri. sine sepul- crost mortuus Spe. Versum ut Publilio indignum exclusit Bo. — 10. et L. Wo.. etiam O, Er Gr. Be. Or. Bo. Ri. Spe. faciunt PRFCB sec. m. O (cf. Meyer. p. 64. 18, J. coU. p. 7. 50j fecerunt B pr. m. Wo. oderint coni. Be. i. e. ,,odisse vellent, si ab alio fieret", Bo. odio habent Sca. Er. — J 1 . EC. eripere iram officia non sug<?erere M. e. irarum otilcia. non suggerere tela irato decet T. cf. Meyer. Act. Mon. J872. IV. p. 551. V. 49. — 12. patitur C, Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. pati est L, est pati Er. patriae se denegare B sec. m. 3 G-ryph. unde nescio utrum Er. (cf. ed. a. 15J5| an Fa. (ed Kremsier. p. 12. v. 1J6. coU. p. 82. v. 840. Meyer. ji. 9. JOi an Henr. Stephanus (cf. ed. Lips. Muret. orat. a. 1623) versiculum sic mutaverit : Se denegare patriae exilium est pati, melius Reinholdus: Patriae se denegare est exilium pati. — 13. unus om C. suam] unam 3. — J4. heu C. senem] meuse R. — 16. excelsus F. — 17. ante- factis F. Gr. Or. Bo. ante factis Wo. Ri. Spe. indicant Bo. ex coni. — 18. multa gi-atia L. Gr. Or. multo gratia coni. Casjj. Orellius, Bo. Spe. amantum gratia suspicatur Gr. inulta gratiast Ri. gratia est O cf Meyer. p. 5J. G5. 2J,4. fit L. infit Spe, (cf praef. p. 4). — J9. bonum FH, Gr. Or. bono suspicatur Gr. saepe L, saepius IngoJst. Gr. Or. obest F, est H cf. Meyer. p. 20. 59. Versum om. Bo. uncinis incluserunt Wo. et Spe. mutilum descripsit Ri. cum commendaret aut quod Wo. proposuit
- 42 —
Z
20. En6rmis stupor est, qui nbi peccarit nesciat. 663.
0 Errat datum qui sibi, quod extortum est, putat.
Et ntln pollicitam vir bonus servat fidem.
Fidem qui perdit, quo rem servat relicuam?* 166.
Fortiina cum blanditur, captatiim venit.* Fortiinam citius reperias, quam retineas.* Formdsa facies miita commendatio est.* 5. Frustra rogatur, qui misereri non potest, 170.
Fortiina unde aliquid fregit, quassat 6mnia.
persaepe aut quod ipsi placuit quam saepe vel saepicule. — 20. est utique profunda ignorantia nescire ubi peccaveris T cf. Meyer. Act. Mon. IV. p. 55 J. V. 50. — 21. e. qui datum si q. e. e. p. 0, e. datum qui sibi Meyerus cf. p. 52. 63. 10,3. — 22. Caec. Balb. p. 21. Mon. IV. 2 (Sent. 60).
F 1. rem servat scripsi ex coni., reservat R, se servat PBC, Gr. se servet B pr. m. corr. F, Er. Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. se fert (i, quid sibi servat E. reliquum PRBE, reliquo C optimus ms. Grruteri, relliquo Gr. reliqiio Be. Bo. reliquo Or. relicuo Wo. Ri. Spe. in reliquum ^, Er. non est relictum P. cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 461. quo adseveret relicuom? scribendum putat Ri. — 2. tum cum H cf. Meyer, p. 17. 59. capta dum R. — 3. fortuna P. reperias P1)RB, repperias Pa F, rapias C fortum ex repies AVo.) reperias al' repellas Gryph. — 4. formonsa Pa, Wo. Ri. Spe. formunsa Pb, formonso R, formosa BCF/i, Er. Gr. Be. Or, Bo. muta CF/5 Bamb. Er. Gr. ceteri omnes editores cf. Meyer. p. 9. multa B Pa R, multo Pb. est om. /?. Fa. — 5. miserere P, miseri C. — 6. ubi B. quassum PRBC/?, quassuat GryphisM'. cassum F codd. meliores Gruteri, Mutihim versus exitum alii aliter supplere conati simt. Godofredum qui- dem scripsisse reperio : F. u. a. fre.ofit casus est. Gruterus autem, quem secuti sunt Or. et Bo., sic scripsit: F. u. a. f., cassum penitus est, sen- tentia ojitima. sed numeris, ut puto. vix tolerandis. Desideratur versus in Erasmi et Bentleii editionibus. Tum AVo. nihil in verbis movens ver- sum mutihim reliquit, cum scriberet: F. u. a. f., cassum .. est. Deinde Ri. eadem lacuna in versus exitu, quam editor Lipsiensis vel potius In- golstadiensis Scalioferum notasse affirmat, notata sic edidit: F. u. a. f. cassum est . . . , sed versus exitum fortasse superioris verbis extremis non potest absumptum esse ratus sic versum exiisse coniecit: F. u. a. f. cassum est, non perit. Sed quid tanti inter utrumque intersit parum in- tellegitui'. Porro Buechelerus sic versum terminat : F. u. a. fregerit, cassa est fides. Denique Spe ad versus exitum supplendum addidit reficere. —
- 43 -
Fraus est accipere, qu6(l non possis reddere.
Fortuna nimium quem fovet, stultiim facit.*
Fatetur facinus pes, qui iudicium fugit.* 10. Felix improbitas 6ptiniorum est calamitas.* 17").
Feras, non culpes, quod mutari non potest.*
Futiira pugna ut non se superari sinunt !
Fur(5r fit laesa saepius patientia.
Fidem qui perdit, nil pote ultra perdere.* 15. Facilitas animi ad piirtem stultitiae facit.* 180.
Fides, uti anima, unde abiit, non unquam redit.*
Fidem nemo unquam perdit, nisi qui non habet.*
Fortuna obesse niilli contenta est semel.*
7. EC. — 8. f. quem minimum C. f. animum q. f. etiam st. f. H cf. Meyer. p. 17. b\L — !). f. f. his qui PbE, fateatur T, facinus fatetur (Tryph. is qui B, nisi f(uofl una littera ante is erasa est, is qui Pa RF/3, prompte qui T. qui CHO. merum iuditium O cf. Meyer. p. 64. 19, i. unde Meyerus p. b(K i^roponit: F. f. qui merum indicium fugit Sed merum g-lossema videtur. iudicium facit F. quam corruptelam "Wo. ex V. 17.3. praecedenti ortam iudicat, ita ut versus in cod. F jiost v. 168. falso exhibeatur. fugit iuditium E, i. fuofit manifeste T. — 11. Gell. NA. XVII. 14. 4. V. 3. Macrob. Sat. II. 7. v. 3. mutari L Macrob. Er. vitari C Gell. imitari /^ m. 1. vctt. editt. potes T. — 12. pugna ut ex coni. scripsi, pugnant Pa RFCa'. non pug-nant Pb B. pung-unt (i. e. urorent) coni. Rib- beckius. nec se superari R, Bo. "\Vo. ne se superari PBFC,?. C-rr. Spe. „n 0 n videtur sujira scriptum fuisse in archetypo codicum Pb B. unde ne- gatio male ad verbum pjraecedens retracta est." Woelftlinus. sinunt R, ..si recte legi" Wo. Ri. Bo. sinant PBFCV, Gr. Or. ut . . . sinant Er. Go. HSt. cf. Schwarz. adnot. ad v. 244. „superari L, sperari vel exspectari co- nicias, ut non sperari tantum, sed re vera evenire dieantur futura" Rib- beckius. Buechelerus duos versus, prioris initium : Futura . . . (ceteris amissis) alterum talem fuisse : Furiosi puo-nant. ne se superari suspicatus est. — 13. Gell. MA. XVII. 14. 4. v. 8. Macrolj. Sat. II. 7. v. 8. furore f. atrocior 1. s. pacientia T. — 14. Eidem O cf. Meyer. p. 62. 6,2. per- didit B, perdiderit T. nihil potest LEC, nil potest O, nihil poterit T, nil pote Er. — 1d. animi LCJ, Er. Gr. Be. Or. Bo. nimia coni. "Woelfninus (cf. Phil. XXII. p. 4.^7) probante Ribbeckio. ad partem L, Er. Gr. Be. Or. Bo. Wo. partem Spe. Ri. sapit PRB Spe. Ri. rapit B sec. m. suji. scr. FC\'i, Er. Gr. Be. Or. Bo. Wo. capit Buechelerus. - — 16. unanima LC, ut anima vulgo ex Erasmi coniectura, sicut anima Wo. unde : tm C (cf. INIeyer. p. ."i6|. abiit C, Er. Gr. Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. abit F, habet PRB. numiuam Er. nun^iuam eo redit Pn. eo nunquam redit vulgo Andreas auteni Spengelius versum sic constituit: Fides in animum unde abiit vix unquam redit : ad (juem versum haec adnotat: ,,vix unquam exemi:)li gratia scrij^si , nunquam libri. an est sententia prosaica?" — 17. nemo sup. scr. in B sec. m. nunquam BC. unquam om. H cf. Meyer. ]). 17. 59. perdidit C cf. Meyer. p. 56. qui non j^erdit F, sed idem post F 28 (193) iterum: Fidem nemo perdit, nisi qui non habet. Qui non servat fidem, perdit. cf. Plaut. Pseud. I. 3, 142. coU. I. o, 104. —
- 44 —
Fulmen est. iibi ciim potestate hilbitat iraciindia;* 20. Finistra, ciim ad senectam ventum est, repetas adule-
scentiam.* iS").
Falsiim maledictum malevolum mendacium est.
Feminae natiiram regere desperare est otium.*
Feras difficile, facile ut faciliiis feras.*
Fortiina vitrea est: tiim cum splendet fraugitur.* 25. Feras quod laedit, linde quod prodest feras. JiJO.
Facit Fortuna, quem non remoreris, gradum.*
Fortiina ad hominem pliis quam consiliiim valet.*
n.
Frugalitas miseria est rumoris boni.*
19. flumen F. f. e. procul dubio. potestas cum iracundia T. habitat om. C, agitat coni. Hibbeckius. Spenoelio versus suspectus est. — 20. ventum om. C. repetas PRBC, Be. Or. Bo. repetis /?, repetes Er. recipis F. ad senectam v. e. Er. Bo. "Wo. Ri. ad s. ventumst Spe. ad s. est ventum Be. Or. est ventum ad senectam Gr. adulescentiam PR, adolescentiam F. — 21. male dictum Ri. malivolum Wo. Ri. Spe. iudicium est C. men- daciumst Spe. — 22. feminae naturam Er. Bo. Wo. Ri. Spe. feminam naturam Zwingerus, feminae tutelam Be. Or. regere] gerere Ps. Gr. cum tribus codd. suis Be. Or. feminarum curam Ps. Crr. rege redet spere P. desperarest Spe. est otium Ps. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. otium Spe. odium est L, hodium est C, est omnium Ei\ — 23. feras PRFC, Wo. Ri. Spe. fer B, Er. Gr. Or. Bo. difficile facile ex coni. scripsi (cf. Praef. p. 18). Vide ad Publ. A 28. difficilia ut facilia LC, Ri. Spe. facilia ut difficilia Be. AVo. difficilia Gr. Or. Bo. ut om. Grr. Or. Bo. facihus feras ex coni. s«ripsi. perferas PRB, perfeceris C, levius perferas F, levius feras Er. levius perferes Grr. Or. Bo. — 24. est om. E. cum omisso tum C. — 25. unde ex coni. scripsi, ut et Ligolst. ut et id Gr. Or. feras LC, per- feras Er. Pn. Wo. Ri. — 26. facit gratum L, Er. Grr. Or. Wo. gratum facit Be. Ri. ed. pr. Bo. facit ratum Ri. facit gradum ed. Bip. Nauckius (cf. Act. Petrop. ill. p. 194) ed. Lips. a. 1622. v. 232, sed eadem infra V. 254 : Fortuna quam nemo invidet gratum facit. cf. Ribbeckii ed. prior. facit Fortuna gratum Spe. quem Pa RFi, Wo. riuam Pb, Er. Gr. Or. cum B, Spe. quom Ri. cui Be. Bo. nemo L vulgo. (juem non remoreris gradum ex coni. scripsi. videt L, Er. Gr. Or. Wo. Ri. Spe. Nauckius. invidet Be. Bo. — 27. ad hominem ex coni scripsi. homini Pa RFC/5, hominum Pb B, homine codd. Bentleii, hominil>us vel omnino Bo. v. 263. hominibus ex Bothii coni. Wo. in homine coni. Spe. et Ri. in re omni vel ad omne coni. Be. humanum coni. Casp. Orellius. f. nulli Er. Gr. V. 229. ed. Bip. v. 230. Gesner. in Thes. lat. ling. v. fortuna, Or. v. 238. ed. Lips. a. 1622. pkis homini Gr. v. 226. ed. Bip. v. 227. Or. v. 233. Bo. V. 261. — 28. Gell. NA. XVJL 14,4. v. 6. Macrob. Sat. IL 7. v. 6. Frugalitas Gell. Macrob. f. miseria est r. borii H cf. Meyer. p. 20. 59. fragilitas rum. boni in. est F. miseria est libri Macrobiani, inserta est libri Gelliani, nisi quod miseria e in ras. m. 2 Voss. Scaliger ad Manil. p. 454, non probavit Salmasius exerc. Plin. p. 789b, lo. Saresberiensis Policr. VIII. 13. 14: luxuriam persequi videor ad laudem frugalitatis
— 4i) —
Z.
Famulatiir dominus, libi timet quis imperat. 30. Fiicile invenias bene qui faciant, ciim qui feceriint colas. 6G4.. Frenos imponit linguae sapiens consciae. GG5.
0.
Facillime animi diibiis virtus imperat. Falsum etiam est verum, qudd coustituit siiperior.
Filio modesto nunquam est grave, quod pietas imperat.
Grave praeiudicium est, quod iudicium non babet.* Gravissima est probi hdmiuis iracundia. J!)").
Gravis animi poena est quem iam facti poenitet. Gravis animus dubiam non habet sententiam. '). (jrave est malum omne quod sub aspectii latet.
mihique ab insiilsis inepte viventibiis et indiscrete loquentibus inud Publ. Clodii subsannando ingeritur, quia fruoalitas boni rumoris inserta est (in marg. al. miseria). incerta est cod. unus Palat. maceria est Gronovius, masistra est aliquando suspicatus est Ribbeckius. Spengelio, cui in mi- seria vocabuluni latere videtur quod valeat ,,lundamentum". materia est ]^Ieverus p. 21). — 29. quibus T. imperat prorsus T. cf. Casp. Orelli. V. 24. Meyer. Act. Mon. JS72. IV. p. 551. v. 51. AVoeliriin. ad Publ. M 14 (322). — 30. facileque faciant boua invenies. cmn laudandoque fece- runt coles T cf. Casp. Orelli. v. 26. Meyer. Act. JVIon. 1872. IV. p. 55 J. V. 53. ,.Facile, rjui faciant bona invenies laudando qui fecerunt". ]\Ieyer. Haupt. Phil. I. p. Ij65 v. 26. Facile qui faciant bene invenies, cum qui fecerunt coles. invenias — coles "Wo. Pacile qui bene faciant aderunt, cum qui fecerunt colas Ri. Facile invenias qui bene faciant Meyerus. — 31. f. impone linguae. saepius conscientia T cf. Casp. Orelli v. 31. Me}'er. Act. Mon. 1872. IV. p. 552. v. 58. — 32. felicitati Meyer. p. 62. 5,2. coll. p. 52. facilitatem 0. - - 33. Caec. Balb. p. 41. Par. 58 (Sent. 65.) —
G 1. est proiuditium R. at. grave || est quod prae || habet Pa ,,extremo marg. ad dextram rec. m. unde colligitur librarium scripsisse grave [iudicium] est quod prae [iudicium non] habet. quomodo Pithoeus edidit, sed bibliopegi socordia, quae uncinis inclusi, abscisa esse" AVo. Quo factum est. ut duplex huius versus species appareat apud Gr. v. 242. 243. et Or. v. 254. 255. habet L, cavet coni. Sjiengelius. — 2. EC. verecundia C. — o. post facti PEB, Gr._Wo. Hi. Spe. „in F p ante facti erasum est" Wo. (,.eraso facti F corr., ^. factum ante corr. ut videtur" Ri.) post factum /-i'T, Er. post facta Or. ut videtur per scribehdi errorem. quem potest facti penitere C. si quem facti coni. Ri. quem iam scripsi cf. Publ. M 5^^ (366) S 18 (60J). Gravis poena est poenitenti. cuius post factum cvuciantur animi T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 552. v. 59. — 5. cst malum ojnne PRB, m. o. est cod. Palat. Gruteri, m. est omne PH
— 46 —
Graviiis nocet, quodcunque inexpertum accidit.* Gravius nil animum est, inimicus quam qui latet in pec-
tore. 200.
Gravissimum est imperium cousuetiidiuis.* Grave crimen etiam leviter cum est dictiim nocet.*
Z.
10. Grave est, laeto animo quod datur, tristi accipi. 060.
Geminat peccatum, quem delicti non pudet. Geminatur iraciindia infelicitas.
Heu quam difficilis gloriae custodia est!* 203.
Homo extra corpus est suum, cum irascitur.
Heu quam est timendus, qui mori tutiim putat! 205.
cf. Meyer. p. 6((. est o. m. C. grave est m. o. Er. — 6. EC. — 7. gravius PE (Wo.) Pb (ni f ) R (Ri.) gravior BFC Pa corr. rec. m. Er. Gr. Or. est om. Er. inimicus] in his Pb, inimicus is qui B, inimicus qui ceteri libri. in pectore L, sub pectore Er. (rravis est H cf. Meyer. p. 7. 17. 35. 59. gravis est scrupulus delitescens invisus in pectore T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 552. v. bO. WoelfTlin. Proleg. p. 42. — 8. C. consuetudinis B, „vokiitne conscientiae?" Wo. imperium est consuetudines H cf. Meyer. p. 17. 5'J. — 9. dictum est Gr. iJe. Or. Bo. etiam cum dictum est leviter Er. „fortasse iactum ut Publ. I 23 (252)" Ri. — 10. gravat Casp. Orelli. grave est enim T, g. e. nimis coni. Wo. coll. Publ. M 52 (360) Q, 32 (532); ex animo corruptum videtur. quod fronte laeta dederis T, Wo. das Casp. (3rellius, laeto aiiimo quod datur scripsi ex coniectura. triste T, tristi Casp. (3rellius, W(j. Versus sic scriptus, ut est in codice Turicensi (cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 552. v. 61.) nisi quod pro triste scripsit tristi, Bibbeckio octonarius iamlncus, Spengelio prosa videtur. ,.Sed aut octonaiius non est Puljlilii aut fuit senarius: Grave est, quod laetus dederis, tristem recipere" Wo. — 11. Caec. Balb.. p. 42. Par. 81 (Sent. 72). Versum in Publilianos recei^erunt Gr. v. 239. cd. Bip. 245. Or. v. 251. Bo. v. 275. cf. Meyer. p. 46. (r. delictum q. d. n. jj. Bo. Sed et AValterus Burleius et Vinc. Bellovacensis constanter servant peccatum — delicti. Vide quae adnotavi ad Sent. falso inter Publ. recept. v. 123 (147 Wo.) Ri. App. v. 296. (^uamquam verba peccare et delinquere ut^idem valentia coniunguntur ap. Publ, I 53 (283). — 12. Caec. Balb. p. 41. Par. 54 (Sent. 74).
H 1 . diiricile C, difficile est Er. — 2. hominem T. est suum PRE, smuu est BFC, facit T. cum irasciturL, fenalis incensio T cf. Meyer. Act. Mon, 1872. IV, p. 55.3. V, 67. Codicis T versus WoelHlino sic legendus videtur: Hominem extra cor^nis facit furialis (an venalis = vilis?j incensio; Ri. suspicatur feralis. — • 3. timidus FC. amorem tuum B pr. m., moriturum C, item F ante
— 47 —
Homo qiii iu homine calamitoso est misericors, meminit sui.* f). Honesta turpitiido est pro causa bona.*
Hiibet in adversis auxilia, qui in secundis c6mmodat.* Heii quam miserum est laedi, de quo n6n competierit
queri !* Hominem experiri multa paupert^s iubet.* 210.
Heii dolor quam miser est, vocem qui in tormento uon
habet!* 10. Heii quam multa poenitenda vivendo incurriint diu!*
Heii quam miserum est servire, ubi non sis doctus domi-
narier ! Habet suum veueuum blanda oratio.*
Homo totiens moritur, quotiens araittit suos.* 215.
Homo semper ubi deiiiret, aliud cogitat. 15. Honestus rumor alterum est patrim(5uium.
corr. ut vid. — 4. memor est siiprascr. f meminit -3. — 5. est Wuelftlini comectiira (cf. Proleg. p. 51) probata Ribbeckio et Spengelio, est mori LC. causa boua PR.BC, bona causa F. Est h. t. pro bona causa mori Er. cf. Meyer. p. y. — 6. adversis auxilia PRBEC, adversi consilia F. comraendat R, ut infra Publ. H 18 r220). — 7. Excidit in F cf. ad Publ. H 11 (213). ab eo laedi Gr. Be. Wo. ab illo laedi C, laedi ab illo Bo. laedi ab eo B, laedi scripsi ex coniectura. non conpossit quaeri Pa R, non conpossit queri Pb, conpossit quaeri R sec. m. in marg. non possis queri B. AVo. Spe. non possit queri B sec. m. („si recte legi" Wo.) ,^ Vinc. nequeas queri C. non ausis queri G-r. Be. „e codd. quod non minus nunc placet quam olim" Ri. Or. — 8. C. — 9. EC. heu pro dolor B, dolor om. C. tormento L. Er. Be. Or. Bo. Zellius. Wo. Ri. Spe. tormentis Gr. ed. Bip. vdcem non habet L, Er. (Jr. Be. Or. Wo. Ri. Spe. vocem qui in tormento Bo. Zellius, Antonius. — 10. EC. H. q. multa p. in- curruntur vivendo diu B cf. Casp. Orellius v. 166. incurrunt vivendo diu Wo. Ri. Spe. H. q. m. p. incurrunt viventes diu Grr. v. 802 (alteram eiusdem versus formam vid. v. 603. senainum) Or. H. q. poenitenda incurrunt multa viventes diu Bo. Quam p. i. viventi diu unus Palatinus. Erasmus tpiomodo versum constituerit nescio; Ribbeckio teste sic edidit: heu quam poenitenda incununt homines u. d. (cf. ed. (re. Fabricii v. 166. apud Kremsier. !>. 16) in meo exemplari (Argent. XVI. Cal. Xovembris. Anno MDXV) Erasmi verba sic se habent: H. ({. p. incurrunt vivendo diu. — 11. Hoc loco PB, supra ante PubL H 8 (210) F oniisso Publ. H 7 (209), deest in R (cf. AVoelftlin. Proleg. p. 42), abest ab Erasmi editione. est om. P. discere om. C. uln PBC, ubi nonF, nisi Vinc. Bell. sp. d. 5, 43. doctus sis Vinc. „melius'' Ri. doctus fueris C. sit jS m. 1. — • 12. EC. h. virus occultum. blauda miseratio T. — 13. EC. amittat F. quotiens suis iacturam rerum patitur T: fortasse q. i. suorum patitur. — 14. semper ubi deiuret aliud scripsi ex coni. semper aliud furetina P, semper aliud furetinat R, semper aliud fuerit B, semper in se aliud fert F, Ribbeckius ed. I. cum furit in alterum aliud j3. h. s. in sese aliud fert, in alterum aliud cogitat Er. aliud cogitat ex PR restituit Wo. in alterum a. c. BF. cf. Meyer. p. «. — 15. In F infra legitur post Publ. H 23 (225).
— 48 —
Homo ne sit sine dolore, fortunani invenit.
Houeste servit, qui succumbit tempori.*
Homo vitae commodatus, nou donatus est. 220.
Heredis fletus siib persona risus est.* 20. Heredem fieri utilius est quam quaerere.*
Habent locum maledicti crebrae miptiae.
n
Honeste parcas improbo, ut parcas probo.
Humauitatis 6ptima est cert^tio. 225.
Honos bouestum decorat, inbonestum notat.* 25. Heii quani est servitiite gravior animi conscieutia !
Hominem etiam frugi flectit saepe occ^sio.
Homini consilium tiinc deest. cum multa iuveuit.*
Z
Humilis nec alte cadere uec graviter potest. 667.
Affert "Wo. hanc FaLricii sententiam (vid. Or. p. 84. et Zell. p. 59. v. 105. Kremsier ji. 37. v. 38G): Honesta fama melior pecunia est (leg. melior est pecunia). patrimonium BF, patrum oinnium PJR. Duplicem versum 307. honesta fama a. e. p. et 313. honestus rumor a. e. p. recepit Bo. (Zell.). — 16. ne sit L, nescit Er. sine dolore L. si dolor Er. (dolore Fa.) fortuna FC („corr. ex fortvma-' Ei.) fortunam Er. Gr. Oi\ Bo. Spe. Fortunam Wo. Ki. — 17. servit ,.?CH (cf. Meyer. p. 18. 60) Er. serviet PRBF. — 18. commendatur K. commendatus C, c. est Non dono datus H, unde Mej-erus p. 17. 60. proponit : non dono est datus. Sed magis placet plena verba opponi. — 19. Gell. NA. XVII. 14, 4. v. 7. Macrob. Sat. II. 7. v. 7. heredis fletus C.t Bamb. heres fictus L. cf. Meyer. ]). 8.
— 20. ferre L, Gr. Be. Or. Bo. AVo. Ri. scire Er. flere Spe. fieri scripsi ex coni. utilius L. Or. Bo. AVo. Ki. honestius Cir. ex uno cod. Palatino receptum sijeciosius quam verius commendat. ,.an tutiust in utilius latet?" Ri. — 21. locum B sec. m. supra scr. maledicte B. ,,praebent 1. male dicto vel dictis desidero" Ri. crebere K, . crebae Vh. ineptiae coni. Buechelerus. — 22. ut parcas Gr. cum haec addit : sanitas huius sententiae debetur coniecturae meae. ut non careas F. de cuius corruptela cf. Publ. X 5 (381). ut caveas Bo. et parcas H cf. Meyer. p. 2il. 60. — 24. honor T. notat om. T. — 25. heu Grr. haec F („F hec ut ^dd., c in ras., m. 1, he§ m. 2 F" Ri.) heu quam animi conscientia gra^ds est servitus Gr. teste Ribbeckio, heu conscientia animi gr. e. s. ut testatur Si^engelius, qui versum sic scriptum uncinis inclusit, Wo. coll. Publ. A li. R J5 (583) C 16 (lOOj 0 8 (443) Ri. heu quam conscientia animi g. e. s. ut iljse in ea Gruteri editione scriptum lego, quae ab Havercampio et Preygero curata est. gravior est servitute F. Xisardus nescio quo auctore versum sic scripsit : Quam conscientia animi gravis servitus ! Bo. denique ut ineptum eieeit cf. ad v, 264. — 26. Etiam bisvllabuni est cf. PuIjI. H 13 (215) Xauck. Mel. Greco-Rom. Act. Petrop, 1869. tom. III. p. 206.
— 27. consilium tum deest FH, tum deest consilium 0 cf. Meyer. p. 51. 64. 16, 2. deest L, dest Ri. — 28. Hic ex paucis est versibus, quem cod.
— 49 - Honestuiii laedas, cum pro indigno postules.
Inferior rescit, quicquid peccat superior.* Inimicum ulcisci vitam accipere est alteram. Invitum cum retineas, exire incites.* Ingenuitatem laedas, cum indigniim roges. 5. In niillo avaiiis b(5nus est, in se pessimus.*
Inopi beneficium bis dat, qui dat celeriter. 235.
Indpiae desunt miilta, avaritiae omnia.* Instnicta inopia est in divitiis ciipiditas.*
Turicensis salvum, ut videtur, tradidit. cf. eiusd. cod. v. 77 [Publ. I 63 (2M)]. — 29. honestatem T. laedes T, laedis Haupt. Phil. I. p. 665. intercedis T, petes Casp. Orellius, inter^-enis Hauptius, cui idem versus atque Publ. I 4 (2.So) videtur.
I 1. rescit Sca. Gr. ed. Bip. Or. restituit "Wo. ex P, Spe. nescit RE cod. Leidensis Bentleii, crescit cod. Caiauus Bentleii. orrescit B, horrescit FC codd. duo Bentleii, casat cod. Cottonianus Bentleii, horret Er. discit Be. ascit Bo. reus est Ri. — 2. est accipere Fa. — .3. incites Be. Or. Bo. AVo. Ri. Spe. incitis P, incitas C, Er. Gr. — 4. in F infra legitur post Publ. I 46 r276 ). laedas PRB pr. m. F, Wo. Ri. Spe. laedis Pa sec. m. B corr. C, Er. Grr. Or. Bo. dio-num B. roges PRBFC, rogas Pa sec. m. Er. — 5. Hic versus laudatur a Seneca ep. XVIII. 5 (108) 3, 9. his verbis: ,,Xon vides, quemadmodum theatra consonent, quotiens aliqua dicta sunt, quae publice adgnoscimus et consensu vera esse testamury
Desunt inopiae multa, avaritiae omnia.
In nullum avarus bonus est, in se pessimus. ad hos versus ille sordidissimus plaudit et \-itiis suis fieri convicium gaudet.-' cf. Ribbeck. Com. Rom. Fragm. ex incertis incert. fabulis LXVT!I. p. 126. in nullum Sen. H fcf. Meyer. p. 18. f)."). 60) Er. Gr. Be. Or. Bo. Ri. Spe. in nuUo LCE, Wo. nulli Vinc. Bell. sp. d. 4, 144. est om. ,J. qui in se B supra scr. m. 2. in se] inopi Vinc. „fortasse ipsi, nisi potius corruptela orta est ex v. seq. initio" "Wo. — 6. E. bis datur B, praestat H cf. Meyer. 17. 61. jilus dat qui celeriter praestat T. Similem sententiam habes apud Caec. Balb. p. 24. Mon. XIV. b (Sent. 45b). — 7. Duplex huius versus fonna a duobus Senecis memoriae tradita est, altera haec a Seneca rhetore Controv. III. 18. p. 227. ed. Bip.
Desunt luxuriae multa, avaritiae omnia altera haec a Seneca philosopho ep. XVIII. 5 (108) 9: Desunt inr^piae multa, avaritiae omnia. Inopiae L, inopi B sec. m. ,.•?. desunt 1. (i.) multa Sen. "Wo. Spe. parva desunt 1,3, Er. desunt pauca H (cf. Meyer. p. 18. 60) Gr. Be. Or. Bo. Ri. ca (quod cuncta interpretatur "Wo.) desunt C, multum deest proponit Er. avaritiae L, avaro B m. 2. desunt avaro autem i^. — 8. EC. inopia
4
— 50 — -
lu se Yiilt culpaiii, qui peccatum praetevit. 10. lucuuduni nil est, nisi quod reticit varietas.*
Ingonuitas non recipit contumeliam. 240.
'Irritare ost cdlamitatem, cum te felicem voces.*
lure in te pcccat, in quem peccaris prior.*
Ingratus uuus 6mnibus miseris nocet.* J5. In miseri vitam inventa contumelia est.
'Ita amicum habeas, p6sse amicum fieri ut iuimicum
putes.* 245.
instructa C. — 9. in se vult scripsi ex coni. in se vitat PRBF Vat. /?. invitat CH (cf. Meyer. p. 9. 17. 60.) Cr. Or. Bo. invitat c. profecto T. ipsc intrat culpam proposuit Bo. inseruit olim coni. Ri. recepit ed. I. Botliii coniecturam, scripsit ed. II. invitat, cum tamen addit: ,,et latet ipse in scriptura librorum". delictum H cf. Publ. G 11. qui iieccantem non ulciscendo praeterit T cf. Mej^er. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 553. V. 74. peccatum Wo. Ri. Spe. — JO. iocundum Wo. nil AVo. (cf. Proleg. p. 56. Ri. ad Publ. A 6.) nihil LC, Er. Gr. Or. Bo. Ri. nisi om. C. — 11. recepit P, item E, sed puncto supra e addito, fert T. saepe contumeliam H cf. Meyer. p. 17. 61. — 12. lioc loco PRBE, post I U (242) et post I 34 (263) cod. Vat., post I 11 (240) et post I 34 (263) /?, post I 34 (263) F. invitare vel irritare LH (cf. Meyer. p. 60) invitare e manuscr, Fa. (non Gr. cf. Meyer. p. 10) „Iles secundae securitatem laariunt, securitas est calamitatis initium" Fa. ap. Kremsier. p. 39. v. 405. voces /3, "Wo. vo.caveris BC, vocaberis PRE, dixeris Pn. vocas Ingolst. Gr. Be. Or. Bo. Ri. probante Nauckio Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 195. vocaveris felicem F. — J3. iure in te scripsi ex coni. inpune L. pecas P, pecis R, pecces BF, Gr. Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. peccas C, profecto peccas T. in eum qui L, Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. in eum om. T. qui prior in eum T, in eum pecces Gr. in quem scripsi ex coni. peccat prior coni. Bentleius, peccat rarior LC, rarius /?. cf. Meyer. p. 7. 35. „i. peccat cum quis peccat charior" aut „i. p. c. q. p. rarius" proponit Er. i p. c. q. p. rarior „Fa. ac similiter iam Pn." Wo. — 14. uni T. omnibus miseris Ingolst. miseris omnibus L cf. Meyer. p. 7. omnibus miserior T, Er. missis omnibus C. nocet L, ingratescit T. — 15. in miseri vitam inventa scripsi ex coni. in miseria vita (omisso etiam) PR, in misera vita B, iu miseri vita C/?, iu misera vita etiam FH cf. Meyer. p. 9. 17. 18. 56. 6J. in misero vita est etiam cont. coni. Bo. in miseri vitam tuta contumelia est Habnius, ed. II. Ri. in miseri vita vita coni. amicus quidam Gruteri, ed. I. Ri. in miseri vitia nulla Er. Gr. ed, Bip. Or. in miseri vita vel vitio nuUa proposuit Gr. in not post. p. 207. („in miseri -vita inulta" Gr. teste Ribbeckio ) in miseria etiam vita Wo. in miseria vita etiam Spe. — 16. Gell. NA. XVII. 14, 4. v. 10. Macrob. Sat. II. 7. v. 12. posse ut facile fieri PRF, fieri B supra scr. m sec. facile om. Gell. et Macrob. cf. Meycr. p. 37. liunc n inimicum jDutes PRB, hunc amicum supra scr. inimicum cod. Vossian Gellii, putes hunc iniiTucum F, hunc inimicum putes /3, Gell. et Macrobius, ut hunc fieri posse inimicum putes Vinc. Bell. sp. d. 5. 88. ut posse inimicum fieri putes lo. Saresb. Policr. VIII. 14. iit inimicum fieri posse scias C, posse ut fieri inimicum putes Er. posse ini- micum fieri ut putes Gr. in senar. v. 340. Or. v. 345. ita habeas amicuni, posse ut fieri inimicum putes Gr. in troch. vel quasi v. 81 J. posse ut facile
- 51 —
luviiliam ferre aut fdrtis aut felix potest.*
In amdre semper mendax iraciindia est.
Invidia tacita iuimiciora irascitur.* 2U. Irdtam breviter vitcs, iuimicum diu.*
Iniiiriarum remedium est oblivio.* 250.
'Iracundiam qui vincit, bdstem superat maximum.*
Iiictum in te tacendo acumen crimen facias acrius.*
'In malis spenire bene nisi innocens nemd solet.* 25. In vindicando criminosa est celeritas.*
Inimicum quamvis humilem docti est metuere.* 255.
In calamitoso risus etiam iniiiria est.*
Tudex damnatur, ciim nocens absdlvitur.*
Igndsse noli, nisi pudet, cui igndscitur, 30. In rebus dubiis plurimi est audacia.*
Illd nocens se damnat, quo peccat die.* 260.
Ita des amico, ne sit inimicd locus.*
Ird,tus etiam facinus consiliiim putat.*
fieri hunc inimicuni putes ex cod. Caiano Be. Or. v. 824. Bo. Mart. Hertzius, Wo. Ei. Spe. — 17. TC. an f. an f. F. filex PR. fortis aut felix LH, felix aut fortis T cf. Meyer. p. 35. — 18. est ir. F, est B sec. m. —
19. in F iterum post I 33 (262): invidia tacita citius inimica irascitur. tacite sed inimice L Cir. Be. Or. Bo. "Wo. Ri., tacita cite, sed inimice H cf. Meyer. p. 17. 20. tacite, sed minute Er. munite cod. Gryphisw. Rein- holdi, i. tacita citius inimica i. Ed. Lips. v. 370. sed eadem v. 371.: i. tacite, sed inimice i., invidia tacite, manifeste ira nascitur coni. Th. Fritz- schius cf. Ribbeck, Coroll. p. CII. tacita inimiciora scrijjsi ex coni. —
20. C. — 21. Sen. ep. XV. 2 (94) 28. TCH [cf. ad Publ. H 28 (667)] 0 cf. Meyer. p. oO. 60. magnanimo iniuriae r. o. est Ps. ex Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 8 (Sent. 90) magnanimo iniuriae est r. o. correxit Bo. V. 420 (355). — 22. EC. max. sup. h. F, sup. h. maximum Gr. h. sup. max. Bo. hostes maximos debellavit T. — 23. iactum L cf. Salmasius ad Ael. Lampr. Conim. 7. Bo. Wo. Ri. Spe. ictum F, factum Gryphisw. Ps. Be. Or. sed idem proposuit fictum, dictum ut G 9 (202) Buechelerus. tacendo B,.:?, tacendum P, tacentem RF. facies R. Abest versus ali Erasmi editione. — 24. ECH. bene sperare C. jSTemo Nisi innocens potest H cf. Meyer. p. 17. 18. 61. — 25. vindicando PRE, Er. Or. Bo. Wo. Spe. iudicando BFC.J, Gr. Ri. ed. II. criminosa mora est cel. C. — 26. C. — 27. in calamitosum coni. Halmius, sed cf. Publ. I 47 (277). etiam risus C. — 28. EC. cum L, ubi nocens 0 cf. Meyer. p. 50. 65. 19, 1. innocens E. — 29. ig-nosse noli scripsi ex coni. ignoscere hominum L, Gr. i. humile est coni. Ri. humanum Er. i. odio coni. Buechelerus cf. Meyer. ip. 7. est om. Er. Or. Bo. Wo. est nisi L;?, Ri. Spe. est erasum in B. ubi Er. eui om. F, cum coni. Bo. — 30. plurima LC, plurimum vel ^ilurimi non scripsit, sed proponit Er. — 31. ilo R. innocens C. quod P. diu B. — 32. des scripsi ex coni. crede Pa RBEC, Er. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. credo Pb, credas F. ne L, Er. Gr. Or. Wo. Ri. Spe. ut ne coni. Bo. probante Ri. imico Pb, amico B, sed sup. scr. pr. m. inimico. — 33. EC.
— 52 —
Invidia loquitur, qu6d videt, non qu(5d subest. 2G3.
II 35. Iniuriam aures fdcilius, quam oculi ferunt. 265.
lacet (5mnis virtus, fama nisi lat^ patet.
Ignis calorem siium etiani in ferr(5 tenet.
In Venere semper certant dolor et gaiidium.
In amdre forma pliis valet quam auct6ritas. 40. Ingrdta sunt beneficia, quis comes est metus. 270.
Impriidens peccat, quem peccati poenitet.
Inertia indeptatur, cum fugitiir labor.
Iratus cum ad se rediit, sibi tum irascitur.*
In am(5re semper caiisa damui quaeritur. 45. luciinda macula est ex inimici silnguine. 275.
In Yenere semper diilcis est dementia.
In misero facile fit potens iniiiria.
Interdum habet stultitiae partem fiicilitas.
Inertia est laboris excusatio. 50. Iniiiriam facilius facias quam feras. 280.
etiam facinus L, facinus etiam Ei. — 34. Sic versum recte exhibet unus H (cf. Meyer. p. 17. 18. 60) ex emendatione scripsit Nauckius Mel. Greco- Rom. Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 195. i. id loquitur non quod (quo /9) subest PRBJ, i. id quod ^ddet loquitur, non quod subest F cf. Meyer. p. 9. loquitur non quod est, sed quoci subest Gro. i. 1. id quod obest, non quod subest Gr. Or. i. 1. id quod abest, non quod subest Bo. loquitur quod subest. non quod %-idet Wo. i. coquitur quod videt, non quod subest Ki. i. id loquitur quod videt non quod subest Spe. Abest versus ab Erasmi editione. — .35. iniuriarum H cf. Heyer. p. 17. 19. 60. quam ocub facilius L, f. q. oculi A. Luchsius cf. Ribbeck. Coroll. CII. probante Meyero p. 27. — 36. patet H cf. Meyer. p. 60. pateat F. — 37. etiam s. c. F, s. c. etiam H (cf. Meyer. p. 20. 60) Wo. c. s. etiam Ri. idque recepi. — 38. Yenere Gr. Venerem FVH cf. Meyer. p. 17. 60. certat L, certant W (cf. Meyer. p. 27) Ri. Spe. Cf. Madvio-. Gram. lat. §. 213. — 39. amore Gr. amorem F cf. Publ. I 38 (268). — 40. quis (queis) Gr. quibus FH cf. Meyer. p. 60. Publ. F 29. — 41. Versum oni. Bo. peccati coni. Spe. ciuem facti F, cum facti H cf. Meyer. p. 20. 60. post facti coni. Gr. Or. Wo. coll. Pul)!. G 3 (196) M 58 (366) Ri. mox facti Halmius._ — 42. in- deptatur scripsi ex coni. cum iudicatur F. tum indicatur Bo. iudicatur H (cf. Mever. p. 20. 61) Gr. Or. indicatur AVo. Ri. Spe. — 43. Versus exstat apud Caec. Balb. p. 21. Mon. VII. 3 (Sent. 97). Cf. Woelflflin. Sent. falso inter Publ. recept. 181. rediit Be. redit FH cf. Meyer. p. 44. (^;0. — 45. iocunda Wo. cf. Publ. I 10 (239). inimici Ingolst. imici F. — 46. in venere Spe. — 47. Publ. I 15 (244). — 48. facilitas coni. Wo. Ri. Spe. felicitas FH fcf. Meyer. p. 19. 61) verborum ordine mutato: Stultitiae p. interdum h. feb'citas Gr. Or. Bo. — 49. est laboris Ing-olst. laboris est HFV cf. Meyer. p. 19. 61. — 50. faci^s quam feras HF, feras quam facias
— OJ —
Iratus uil uon criminis loqiiitur loco.
Incertus animus remedium est sapientiae.
In tiii-pi re pecc4re bis delinquere est.
Ingenuus animus non fert vocis verbera. 55. Iniiiriam ipse facias, ubi non vindices. 285.
Is minimum eget mortalis, qui minimiim cupit.
Inimici ad animum niillae conveniiint preces.
Inimico exstincto exire lacrimae non habent.
Ibi semper est nctdria, ubi concordia est. 60. Iter est quacanque dat prior vestigium.* 290.
'Ibi potest valere populus, libi leges populi valent.
Z
Insanae vocis niinquam libertas tacet.
'ImprobeXeptunum accusat, qui iterum naufragiiimfacit.* 264.
Ita amico prosis, lit ne quid noceas tibi. 65. Inopia est tui-pis, qu^e venit de copia. Iratus filio ipse te coerceas.
0 cf. Meyer. p. .50. 64. i^i^., 1. — 51. nil Ingolst. nihil FH. non criminis F, cum criminis H cf. Meyer. p, 61. — 52. incertus L, „an ingenuus y-' "Wo. coU. I 54 ('284 I invictus proponit Maehly; _inutiliter utrumq«e-' Ri. remedium FHY cf. Meyer. p. 19. 61. dimidiuin coni. Bo. coll. Plaut. Pseud. I. 5, 37. — 53. in turpem ora. re. H. ,.Palatinae schedae Veneremn quid produnt-' Gr. bis m. 1 in ras. Cf. Meyer. p. 61. -an vLx?" Ri. — 54. Diversus est versus. qui cum sit in T (cf. Meyer. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 553. V. 68 ) Woelftlino ex hoc mutatus >-idetur. cf. Publ. I 62. — 55. iniurias ipse facies 0 cf. Meyer. p. 5J. 64. 17, 4. — 56. Affertur hic versus a Sen. ep. XVIIl. 5 (108) 11. Caec. Palb. p. 23. Mon. XII. 8 (Sent. 99). is om. Caec. Balb. minimum eget F. Caec. Balb. Spe. minimo e. Sen. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. mortalis om. HFV cf. Meyer. p. 19. 61. — 57. conveniunt L cf. Meyer. p. 61. perveniunt coni. Xauckius, i. ad te animum n. convertunt p. coni. Buechelerus. — 58. exire scripsi ex coni. exitium L. Gr. Or. Wo. exitum H '/' cf. Meyer. p. 19. 27. 61. ,,mallera exitum, nisi metrum respueret" Wo. pretium coni. Ri. i. e. non habent lacrimae exitum proponit Meyerus, i. e. risum lacrimae non tegunt Nauckius coll. Publ. H 19 (221). i. e. non habent lacrimae fidem Buechelerus, officium proposuit Spe. — 60. inter est qua cumque H cf. Meyer. p. 61. qua cumque Ri. — 6J. potest F, pote Gr. Or. Wo. Ri. is pote Xauckius (cf. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 206) ibi valebit coni. Bo. 1. populi valent scripsi ex coni. 1. valent L. — 62. invectivae vocis. nunquam T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. p. 553. v. 68. — 63. T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 553. v. 77. Gell. [NA. XVII. 14, 4. V. 9. Macrob. Sat. II. 7. v. 9. Deest in LEC. — 64. Caec. Balb. p. 41. Par. 46 (Sent. 101) cod. O Veronensis cf. Mever. p. 66. 25, 3. Cf. Publ.
1 32 (261). — 65. Caec. Balb. p. 4J. Par. 44 (Sent. 92}. — 66. Caec. Balb. p. 33. Mon. XLL 2. p. 41. Par. 57 (Sent. 98).
— 54 —
Loco igiiominiae est apud indiguum dignitas. 292.
Laus uova nisi oritur, etiani vetus amittitur.* Laes6 doloris remedium inimici est dolor. Levis est Fortuna: cito reposcit, qu6d dedit. 295.
5. Lex imiversa est, quae iubet nasci et mori.* Lucruni absque damno alieno fieri n6n potest. Lascivia et laus nunquam habent concordiam. Legem nocens veretur, fortunam innocens.* Libido, non iudicium est, quod levitas sapit. 300.
10. Libido cunctos etiam sub vultu domat.
n
Longum est, quodcunque flagitavit ciipiditas. Lapsus semel fit ciilpa, si iterum cecideris. Lex videt iratum, iratus legem nou videt. Legem solet oblivisci ira, nunquam lex iram solet. 305. 15. Locis remotis qui latet, lex est sibi. Late elucere insigne ut nil urd,t potest.
L 1. C. — 2. EC. ubi nova Er. admittitur Er. — 3. doloris BFC, dolori PR. inimici est Bo. est inimici PRBC, est om. F. cf. Meyer. p. 7.
— 4. Fortuna levis est Bo. v. 257. Levis est Fortuna Bo. v. 404, quod L, Gr. Wo. Ri. Spe. quae Er. Or. Bo. Sed vide ad Publ. A 28. — 5. universa PRBF, universalis EC;i, universi Er. univorsast Spe. est om F. quae supra scr. /?. — 6. Damnavit Ritschelius opusc. II. 666. 672. TEC. absque d. alieno scripsi ex coni. sine d. alterius L, Er. Grr. Or. Bo. Wo, Ri. Spe. po . . . Pa ultimis litteris evanidis, potens Pb. — 7. EC, — 8. Fortunam Be. — 9. libido non F, libido iudicium PR/^, libidini coni. olim Wo. libido indicium est eius q. 1. s. Ps. alii codd. Grruteriani haud im- probante Grutero, cum addat: „alio sensu, vivido tamen" ; improbante Bothio, cum iudicet. ,,Legitur hic quoque, sed inepte: L. indicium e. e, q. 1. s." Cf. Meyer. p. 9. — 10. cunctos L, etiam cunctor 3, cinctos coni. Sahnasius ad Solin. p. 46. vultu L, ,,sanum esse vix credo: num votum corrigendum ad Hor. epist. I. 16, 57 sqq. sententiam'?-' Ri. dampnat F.
— iL longum est quod flagitat c. FH cf. Meyer. p. 17. 61. longinquum est omne quod c. fiagitat coni. Gruterus, Or. Bo. quodcunque flagitavit c. scripsi ex coni. Versum uncinis inclusum spurium iudicavit Spenge- lius cf. praef. jd. 14. — 12. lapsus semel F, \. s. ubi sis 0. fit culpa F, sit tua culpa O cf. Meyer. p. 51. 65. 23, 1. qui novis iUis verbis additis versum hunc quadratum constituit : Lapsus ubi semel sis, fit tua culpa,
si iterum cecideris. — 14. 1. s. o. iracundia F, 1. s. obliviscier ira-
cundia Gr. Or. 1. oblivisci solita est i, Bo. . Versum ut imperfectum un- cinis inchisit Wo. probante Spengeho, ut plenum recepit Ri., ut mutilum supplere conatus sum. — 15. est sibi Ingolst. sibi est F. — 16. ehicere insigne scripsi ex coni. hicere ignis F, Gr. Or. nihil F, L 1. ut m-at nihil ignis potestBo. 1. 1. ignis nihil ut urat potest vel ut urat nihil ignis p. Bothii recepta emendatione Wo. late ignis lucere, ut uihil urat, non po-
Licentiam des linguae, cum verum petas.
Z
Lucrum est dolorem p6sse damno exstinguere. 668.
\'
Malignos fieri mdxime ingrati docent.* 309.
Multis minatur, qui uni facit iniuriam.* 310.
Mora omnis odio est, sed facit sapientiam. Mala causa est, quae requirit misericordiam. 5. Mori linte est quam mortem invoces felicitas. Miserum est tacere cogi, quod cupids loqui. Miserrima est fortuna, quae inimico caret. 315.
Malus est vocandus, qui sua est causa bonus.* Malus bonum ubi se simulat, tunc est pessimus. 10. Metiis cum tenuit, nirum babet somniis locum. Mori necesse est, sed non quotiens V(51ueris. Male geritur, quicquid geritur fortunae fide.* Mdrtuo qui mittit munus, nil dat illi, se abdicat.
test Xauckius probante Ribbeckio. late lucere nil ut nihil urat (vel : ita ut nihil urat nilj potest proposuit Ri. 1. 1. nihil ut nihil urat potest con- iecit Spe. — 18. T cf. Meyer. Act. Mon. J87r/. IV. p. 554. v. 79. „Ver- sus hucusque ignoratus utpote per errorem omissus ab Orellio'^ Wo. —
31 1. C. malignus Pb, malignum Fa. fieri L, ferre T. maxime in- gratos docere saepe T. — 2. comminatur T. uni PRTEC.i, vi F. contu- meliam facit T, iniuria F. qui facit uni iniuriam Ps. — 3. odiosa C. ,,an patientiam?" Wo. ,,Fortasse: quam facit sapientia" Spe. sapientiam facit ,:;. — 4. mala C, Er. mali PRF,i. — 5. mori est felicis L, Gr. Or. Bo. AVo. Ri. Spe. felicius libri quidam Erasmi et Gryphiswaldensis, felicitas scripsi ex coni. et in versus exitum transposui. antequam L, ante est quam scripsi ex coni. mortem invoces R, invocis P, invocet F, invocens Gryphisw. mors invocetur C. ,,unde conicias : Mori est felicius, a. m. in- voces" Wo. — 6. tacere C cf. Meyer. p. 9. itemque Er. agere PRF. cu- pies Pn. — 7. in. caret PR, Er. Gr. Be. Bo. Wo. Ri. Spe. caret in. C. inimicos latet F, Or. — 8. sua est causa PRF, "Wo. Ri. Spe. sua c. est bonus i, Er. Gr. Bo. est s. c. b. C. sui est c. b. repuguantibus libris nullaque addita causa Be. Or. Sed. cf. Quint. III. 7, 16. si quid prae- terea sui^ra spem aut exspectationem, praecipue quod aliena potius causa, quam sua. Sen. de benef. VI. 12, 2 multum enim interest, utrum aliquis beneficium dat nobis sua causa an et sua. ib. VI. 13, 2. 19, 1. 20, 2. — 9. malus L, homo malus H cf. Meyer. p. 17. 60. bonum ubi se PR, Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. ubi bonum se FE, Er. ut se b. C, cum se simulat bonum H. tunc peior est supra scr. vel pessimus Er. — 10. dum Go. tenuit scripsi ex coni. venit L. ,,regnat vel vexat vel vigilat melius esset" Ri. somnus F, sompnus C, sonus PR,?. — 11. est FC cf. Meyer. p. 9. sit PR. quotiens L. Wo. Ri. Spe. quoties Er. Gr. Or. Bo. — 12. C. quicquid F,^, „quid in CPR exstet a nuUo notatur" Ri. fortu- nae L, Er. AVo. Spe. Fortunae Gr. Be. Cr. Bo. Ri. — 13. m. munus
— oG — •
Miniis ost, qiiiim servus, domiiius qui scrvos timet. 15. Mage fidus licres nascitur, quam scribitur.
Malo in consilio feminae vinciint viros.*
Mala est voluntas iilienum resciscere. 325.
Maximo malo custodit linus, quod multis placet.
Malum cst remedium, ubi liliquid naturae perit.* 20. Malae naturae niinquam doctore indigent.
Misereri scire sine periclo est vivere.
Male vivunt, qui se semper victur6s putant. 330.
Maledictum interpretiindo facias acrius.*
Male agit secum aeger, medicum qui heredem facit.* 25. Miniis decipitur, cui negatur celeriter.*
Mutiit se bonitas, cuni inruat se iniiiria.
Mulier cum sola cogitat, male cogitat. 335.
Male facere qui vult, niinquam non causam invenit *
qui mittit Gr. nil Er. nihil L. sibi adimit L, adimit sibi Be. Ri. se ab- dicat scripsi ex coni. — 14. EC. timit P. — J5. mage eniend. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. magis LC, Spe. magis heres fidus Ps. Er. — 16. EC. in om ^. — 17. voluntas LC/i, voluptas Er. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. ad alienum consuescere L, Gr. Or. Wo. alienis adsuescere Er. ad alienum adsuescere Bo. E,i. coU. Publ. E. 19 (165). ad alienum suescere coni. Halmius et Spe. alienum resciscere scripsi ex coni. Cf. Meyer. p. 7. 8. — 18. malo scripsi ex coni. cf. praef. p. 16. periculo LEC, periclo Gr. lucro j-i, magno cum periclo Er. servatur coni. Baechelerus. ,,Caret legitima caesura sep- tenarius: multo melior Hieronymi senarius (adv. Jovin. I. sub f. difficilest custodire quod plures amant)" Ri. cf. Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. 13. 429. Ribbeck. Coroll. p. XCVIII. — 19. remedium scripsi ex coni. medicina L. — 20. mali natura . . . indiget coni. Nauckius Mel. Greco- Rom. in Act. Petrop. tom. II. p. 340. III. p. 198. doctore Pb RCy^, doctorem Pa, datore F, doctrina Er. — 21. misereri scire egregie resti- tuit Wo. (cf. Philol. XXII. p. 461) ex RE, Ri. ed. II. Spe. miseri scire P, miseri est nescire Commelini ms. Gallicus, Gr. v. 415. Ri. ed. I. v. 641. miseriam nescire F, Er. Gr. v. 416. Or. v. 423. miserum est sine periculo nescire vivere C. periclo Gr. periculo L. est s. periculo vivere Er. Trochaicum hunc fecerunt Go. et HSt. : miseriam nescire propriam est sine periclo vivere, Or. v. 828. om. Bo. ad Publ. v. 992. — 22. EC. — 23. maie dictum Ri. maledictum male interpretando C. facies C, Er. agrius P. — 24. male secum agit aeger L, Er. Gr. Be. Or. Bo. Wo. Ri. male secum agit medicum aeger Spe. Scripsi: male agit secum aeger cf. Publ. B. 29 (72). Solet Publilius male agere arcte coniungere, ut nil agere Publ. N 1 (377) et rem agere C 30 (115) R 6 (574). — 25. cele-' riter negatur CT. — 26. cum inritatur PR, cum irritatur FC/^ cf. Meyer. p. 8. cum irrogatur cod. Panthaleonis, cum irrites Er. irritata coni. Ps. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Sije. cum inruat se scripsi ex coni. — 28. mal Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 205. nunquam non Gr. 375. Be. Bo. Wo. Ri. Spe. nunquam non c. i. addito alii causani numquam invenit Pb. , nusquam non F, Er. Gr. 376.
— .M
Malevolus semper siia venena pascitur.* 30. Multos timere debet, quem multi timent.
Male impcranclo siimmum imperium amittitur.
Mulier quae multis niibit, multis non placet.* 340.
//
Malevolus animus abditos dentes habet.
Medicina calamitatis est aequanimitas. 35. Muliebris lacrima condimentum est malitiae.'^
Metum respicere ndn solet, quicquid iuvat. ..
Malo etiam parcas, si lina est peritunis bonus. 345.
Magniim secum altert crimen indignatio.
Malus etsi non pote, pdsse obesse cogitat. 40. Mage quid calamitas valeat, qui nescit, valet.
Mora cogitationis diligentia est.
Multa ignoscendo fit poteus potentior. 350.
Multis placere quae cupit, culpam cupit.
Minimum eripit Fortiina, cum minimiim dedit.* 45. Meretris est instrumentimi contumeliae.
Maliis bonum ad se minquam consiliiim refert.
Manifesta causa secum habet sententiam. 355.
Multorum calamitate vir moritiir bonus.
Metus improbos compescit, non clementia.
uusquani uisi ,->', nuuquaiu Pa R, uoununquam Viuc. Bell. sp. d. 4, lOG., plus quam uou vult iuveuit C. — 29. sua natura vescitur Pa RF, Er. Gr. Be. Or. Bo. Wu. Ri. Spe. nascitura Pl>. natura sua /J, sua venena pascitur scripsi ex c<>ui. vescetur F, vestitus C, — 31. EC. — 32. uubit F, uubet PR, nubit multis, multis uou placet Er. — 33. malivolus Wo. Ri. Spe. — 35. c. malitiae est Gr. Be. Or. est c. malitiae Bo. — 36. metam coni. Maehly, metus Meyerus, „an malum?" Ri. cui quid — coui. Halmius. ,,malim solent, si quid iuvat" Ri. — 38. magnum crimeu secum adfert F, Gr. Or. AVo. m. secum atiert cr. reposuit Nauckius probante Ri. cf. Bo. ad Publ. v 418. mag-ua est cum crimeu adfert i. coni. Bo. — 39. etiam si obesse nou potest F, etsi o. non potest Ri. Sjje. etsi o. n. pote Gr. etsi uon jjote scripsi ex coni. tamen cogitat F, Gr. Or. Bo. tam c. Bo. posse obesse cogitat scripsi ex coni. — 40. magis valet qui nescit F, Ri. mage v. (]. n. Gr. cf. Publ. M 15 (323) Or. Wo. quod va- let calamitas F, ili. quod calamitas v. V^o. (cf. Proleg. p. 54) calamitas quid valet Gr. Or. quautum valeat calamitas proposuit Ri. m. is. valet qui scit quid valeat c. coni. Ed. Beckerus apud Spe. Publ. v. 34G. — 42. raulta F, multo Spe. „Probarem discendo (vel gnosceudo) multa vel multum guoscendo" Ki. — 43. culpam capit F, Gr. c. cupit ed. Bip. Or. Bo. "Wo. Ri. Si)e. — 44. cum F, Gr. Spe. cui coui. Be. Or. Bo. AVo. Ri. — 45. est instr. Gr. instr. est F. — 48. calamitate F, Gr. Or. Bo. Spe. ca-
— 58 —
50. Mimeribus est, non lacriniis nieretrix niisericors.
Metuenduni est sempcr, esse cum in tut(5 velis.
Mors, felix infanti, acerba iiiveni, sera venis seni! 360.
Malam libi velis rem unam, 6mnem honestatem improbes.
Maluni est consilium, quod niutari non potest. 55. Malitia unius cito fit malcdictum omnium.
Mortem libi contemnas, viceris omnes metus.
Misera est voluptas, libi pericli memoria est.* 365.
Male vincit iam quem poenitet victoriae.
Misericors civis patriae est consolatio. 60. Malitia ut peior veniat, se simulat bonam.
Malus cinimus in secreto peius C(5gitat.
Mutiire quod non pcSssis, ut natum est, feras. 370.
Multa ante temptes, quam virum invenias bonum.
Miserrimum est alit^no arbitrio vivere. 65. Mausu(?ta tutiora sunt, sed S(?rviunt.
Mala m(5rs necessitatis centumelia est.
Miniis supines, si scias, quod nescias. 375.
lamitati coni. Ri. Wo. — 50. muueribus est, iion lacrimis m. m. Meye- rus p. 28. muneribus, non lacrimis meretrix est m. F, Grr. Or. uncinis incluserunt Wo. et Spe. (cf. praef. p. 14). muneribus meretrix tangitur, non lacrimis coni. Bo. muneribus meretrix, non fit (sive fit non) lacrimis misericors coni. Ei. — 51. metuendum semper esse scias, quem tutum V. F, uncinis inclusit Wo. sine numeris edidit, sed corrigi voluit: metuen- dum semper scito ei q. t. v. vel metueiidumst esse, qui esse se t. velit Ri. m. semper est ei, quod t. v. Gr. Or. Bo. sed cf. Publ. F 9 (174). metuendumst semper, esse si tutus velis coni. Spe. metuendum est semper, esse cum tutus velis coni. Meyer. p. 31. — 52. m. infanti felix, iuveni acerba, sera nimis seni F, Gr. Or. Bo. Wo. nimis sera seni Buechelerus probante Ri. inclusit uncinis Spe. — 53. m. rem cum v. li. i. F. — 54. Gell. NA. XVII. 15. v. 1. omissus ap. Macrob. Sat. II. 7. cf. Meyer. p. 36. C. consilium est Petau. Gellii. — 56. m. viceris omnes F, omnes V. metus Ingolst. Grr. Or. Wo. v. omnes metus Bo. Ri. Spe. cf. Nauck, Mel. (ireco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 199. — 57. pe- riculi F, pericli Ingolst. — 58. C cf. Meyer. p. 56. m. v. audaciam quem T, vincit quem F cf. Meyer. p. 28. v. is quem Grr. coll. 82. Or. Bo. v. quem post Wo. coll. 111. 196 probante Ribbeckio, quem mox Halmius, poenitet F, i^oenitet victoria T. „m. vicerit (juem p. v". vel: „m. vicit, clam q. p. v". proposuit Ri. — 62. mutare (,,voluit mutari" E.i.^ q. ti. potis est Grr. in edit. a. 161(>, in ceteris editionibus versus desideratur: Woelfflin. Phil. XIII. p. 67. cf. Publ. F 11 (176). — 63. temptes resti- tuit Wo. ex cod. F cf. Phil. XI. p. 190. receperunt Ri. et Spe. tempus Gir. Or. multa ante in tempus i. e. ,,ad tempus, (juo tempore tibi opus est viro bono" Bo. — 64. alterius arbitrio F, arb. alterius Gr. Or. Bo, Wo, Ri, Spe, Scripsi alieno arbitrio cf. Publ. B 7 (50) E 4 (150) coll. Nep. Hann. XII. 5. quam (vitam) ne alieno arbitrio dimitteret etqs, — 67. minus saepe pecces F, Cxr, Or. Bo, minus s u p i n e s scripsi ex coni.
— r)9 —
Maliis qui ubique in poena est, praesidiuui est bonis. Z
Multis superbus, hiimilis tacite fert doum. G69.
0 70. Monere, non punire stultitiam decet.
Miilto turpiiis daranatur, cui delictum ign6scitur.
Malum alienum cave gaiidium faciiis tuum. Malum est solamen ddversantis dignitas. Malus aiictor etiani rem bonam turpem facit. P 75. Mors misera non est, aditus ad mortem est miser.
Nil dgere semper infelici est optimum. 377.
Ml peccant oculi, cum animus oculis imperat.*
Ml proprium ducas, quicquid mutari potest.
Non cito ruina operitur, qui rimdm timet. 380.
quod F, Or. Bo. Wo. Spe. quid Gr. Jli. — 68. m. quicunque F, Gr. Or Bo. "Wo. Ri. m. ubi nemo inpune est coni. Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. ^. J97. adnot. 2. m. ubicunque ijroposuit Ri. m. qui ubique scripsi ex coni. — 69. mutus est si psallat sujierbus. humilis dominum laudat etiam cum videtur habere silentium T ap. Mej'er. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 554. v, 85. mutust, psallat, superbus: hu- milis laudat, cum tacet Ri. ed. I. 70. 0 cf. Meyer. p. 68. 9,4. — 71. in delicto 0 cf. Meyer. p. 65. 22, 2. coll. Caec. Balb. p. 42. Par. 63. — 72. m. a. tuum ne feceris gaudium Caec. Balb. f). 19. Mon. I. 16. p. 41. Par. 60 (Sent. 110). — 73. solati mali e. a. d. Caec. Balb. p. 30. Mon. XXXII. 2 (Sent. llla). — 74. auctor m. b. r. t. f. Caec. Balb. p. 27. Mon. XXII. 5 (Sent. lUb). — 75. Quint. YIII. 5,5: illud notabile ex diversis M. m. n. e. a. a. m. e. m. cf. Meyer. p. 38. miser est al.
N j. nil Ingolst. nihil LO, Er. Bo. Spe. nichil ,?. infelici C, Er. Gr. Or, Wo. infelicis PRF Gryphisw. infelicist Ri. feHcis /?. opt. est C. — 2. nil Er. nihil LECO, Spe. nichil ,i. peccant ECO^ Gryphisw. peccent Er. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. animus ocuhs PREO, Er. oculis animus FC cf. Woelfi"lin. Phil. XXII. p. 458. illis animus coni. Maehly. imperat RC, non imperat 0 cf. Meyer. p. 50. 63. 7, 2. imperet Er. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. — 3. nil Er. nihil ].,C, nichil ;i. ducas PR. dicas FC/:?. quicquid PR, quod CF/5. potest CFR;i, possit P, quod mutari jxjssiet Er. probante Ribbeckio, quod mutarier jjotest Ps. quod demutari potest Buechelerus mus. Rhen. XXYII. 135. cf. Meyer. p. 8. — 4. operitur scripsi ex coni. perit vir Pa RF/?, Ei'. peritur Pb, opprimitur (omisso ruina) T, j^erit C, perit homo Gryphisw. perit is Gr. Or. n. cito perit r. Bo. n. c. r. opte- ritur (teritur? premitur?) Wo. probante Spe. et Ri. (jui tamen ipse edi-
— (iO —
5. Niillus est tam tiitus quaestus, quani quod habeas, parcere. Nescias quid optes aut quidfiigias: ita ludit dies.* Nunquam periclum sine periclo vincitur.* Niilla tam bona est fortuna, de qua nil possis queri.* Niisquam melius morimur homines, quam libi libenter
viximus.* 385.
10. Negandi £ausa avdro nunquam n6n fuit.*
//
Natiiram abscondit, cum improbus recte facit. Non tiirpis est cicatrix, quam virtiis parit. Nunqudm diu, ubi fit ignis, defidt vapor. Necesse est minima maximorum esse initia. 390.
15. Non corrigit, sed laedit, qui iuvitiim regit.
Nimium concedendo interdum fit stultitia facilitas.
dit oppremitur, riiaam Pb, Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. primam Pa R, ruinam TFC G-ryphisw., Er. „Fortasse sic leg-endum, ut sit trochaicus : „N6n cito perit ruina, qui ruinam praetimet" Er. — 5. tam tutus (, ,possis etiam tam certus") coni. Wo. cf. Phil. XXII. p. 458. probantibus Ri. et Spe. tantus LC,J cf. Woelfflin. Prol. i^. 54. parcere Ingolst. carcere R, arcere PFC, carere ,3 supra scr. Cf. Meyer. p. 8. -j- nullus tantus quaestus, quam, quodhabeas, parcereOr. nullis numeris, n. estalius tantiquaestus, quam quod haljeas parcere coni. Bo. .,ne y.ay.offcbfmi legeretur" ; om. Gr. — 6. C. nescis Er. au quid R. — 7. Gell. NA. XVII. 14. v. 12. Macrob. Sat. II.
7. jierichim . . . periclo Gellii codd. et Macrobii m. pr. periculum . . . pe- ricuhj LCET,jf Macrobii Par. m. 2. est vincitur )B^Q^. Lugd. Gellii. —
8. fortuna est F. nil F, Er. nihil PR, non (i. queri Er. quaeri PRF, conqri ,J. — 9. nuuquam .... quam cum C, nunquam . . . vivimus coui.
Bo his additis : ,,non locus agitur, sed tempus, quo cuiquam moriendum sit, in iuventute cf. Publ. M 5 (315)". — 10. avaro nunquam deficit PRFE,J, Er. Gr. Or. Bo. Wo. Spe. sed F infra post v. 422 iterum: X. c. avarum nimquam facit. Avaro neg. causa C cf. Meyer. p. 55 coll. p. 15. 16. 18. avarum nunquam deficit Ri. avaro nunqumn defuit coni. Nauckius. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869 tom. III. p. 198. avaro nuncpiam non fuit scripsi ex coni. — 11. cum improbus r. f. Bo. Wo. Ri. Spe. improbus cum r. f. F, cum r. improbus f. Gr. Or. — 12. t. est cicatrix Wo. probantibus Ri. et Spe. est t. cicatrix F, est ci- catrix turj^is Gr. Or. Bo. — 13. n. ubi diu fuit F, Gr. Or. Wo. Ri. n. diu ignis ubi fuit Bo. n. ubi diu fit Spe. cecidit F, defuif Ingolst. defit Bo. deficit C, Spe. defecit Halmius, occidit pr(q)osuit Wo. Phil. XXII. p. 457. concidit H. Bruppacherus Turicensis. — 14. esse maximorum vi- tia F v" fcod. lat. ]\Ionac. 1721U s. XIII) Bart. (cf. Meyer. p. 5) esse om. y. (cod. Monac. 7977 s. XIII. cf. Meyer. p. 29) esse initia scripsit ex coni. Woelftlinus ( cf. Phil. XXII. p. 457 : in editione scrii:)sit maximorum minima esse initia) confirmata codice y. probantibus Ri. et Spe. Esse uecesse est vitia minima maximorum maxima Gr. Or. om. Bo. — 15. regit F, laedit (nisi fallor per errorem) Or. docet Bo. his additis : „Ineptissime libri (?) et dtisTuiog: qui invitum laedit". — 16. nimia c. i.
— Gl —
Nil magis amat cupiditas. quara quod non licet,
Nisi vindices delicta, improbitatem iuves.*
XuIIi facilius quam malo inveuias parem. 395.
2(). Xil ncjn acerbum prius est, quam matiiruit.
Xocere posse et noUe laus amplissima est.
Xon vincitur. sed vincit, qui cedit suis.
Xecessitas dat legem. non ipsa accipit.
Xescio quid cdgitat aliud. ciim bonum imitatiir malus. 400. 25. Xulla homini maior poena est, quam mendicitas.
Xon nuvit virtus calamitati cedere.
Xecessitas ab hdmine quod vult impetrat.
Xecessitati quddlibet telum utile est.
Xocere casus ndn solet constiintiae. 405.
30. Xon pdte non sapere, qui se stultum intellegit.
Xecessitas egentem mendacem facit.
Xon facile solus serves, quod multis placet.
Xecessitas quod pdscit, nisi des, eripit.
Xocens precatur, innocens irascitur.* 410.
35. Xec vita nec fortiina propria est hdminibus.
Xon semper aurem facilem habet faciinditas.
Xunquam non miser est, qui quod timeat cdgitat.
F. "Wo. Ri. Spe. staltitia fit versu uncirds incluso Wo. cf. Phil. XXII j). 457. nimium concedere est interdum stoliditas proposuit Ri. nimia concedendo interdum fit stultitia stultior Me}'er. p. .31. Versus eiectus est a Gr. Or. Bo. — 17. nil Ingolst. nihil F. quam id quod Bo. — 1 8. adiuves F. — 19. invenies F. Gr. Or. Bo. Ri. invenias Wo. Spe. cf. Publ. M 63 (371). — 20. nil Ingolst. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. nihil F. priusqiaam F. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. est om. F, addidi ex coni. maturum fit F ( ,.non sit'' "\Vo.) m. siet Ingolst. fcf. Woelfflin. Prol. p. 58) m. fuit G^r. Or. Bo. "Wo. Ri. Spe. maturuit scripsi ex coni. — 21. amplissima est Ingolst. est amplissima F. laudem sibi praeparat ampliorem T. — 22. cedit suis Grr. suis cedit F. — 24. cogitat F, Gt. Or. agitat Bo. Wo. Ri. nescioquid Spe. aliud inserui ex coni. — 25. n. est m. homini p, T, n. hominum m. p. est F, homini Wo. hominum Gr. Or. quam infelicitas F. Gr. Or. Wo. Spe. quam necessitatis inopia T, quam necessitas Haupt. Phil. I. jD. 665. probante Ri. mendicitas scripsi ex coniectura. — 27. quae V. F cf. Publ. A 2^. — 29. Cf. Publ. X 26 (402). — 30. pote Ingolst. potest F. — 31. egentem F, egenum malit Bo. mendacem F, rnendicum coni. Buechelerus. — 32. solus serves F, Gr. Or. Wo. Ri. Spe. senes sdIus Bo. — 33. nisi des coni. Wo. (cf. Prol. p. 5(>) probantibus Ri. et Spe. nisi dederis F. ni dederis Ingolst. nisi das Gr. Or. Bo. — 35. pro- priast coni. Spe. et Buechelerus, recepit Ri. perpetua est hominibus F, h. perpes est Gr. Or. Bo. Wo. n. v. hominibus n. f. perpes est Froeh- lichius. — 36. habet facilitas F, facilitas habet Meyerus coll. Publ. I 48 (278) probante Wo. habet felicitas Gr. Or. Bo. Ri. Spe. — 37. timeat
- 62 —
Nisi qui scit faccre insidias iiescii inctuere.*
Negtlt sibi ipse, qiii quod difficile est petit.* 415.
40. Nimiuni altercando veritas avcvtitur.*
Nullo in loco male aiidit miscricordia.
Necessitas quod celat, frustra quaeritur.
Necessitas quara pertinax regniim tenet!
Nemo immature moritur, qui moritiir miser.* 420.
45. Nocentem qui defendit, sibi crimen parit.
Nil non aut lenit aiit domat diutiirnitas.
Nil tiirpe ducas pro salutis remedio.
Noli coutemnere ima quae summos levant.
Nil aliud scit necessitas quam vincere. 425.
50. Nem6 timendo ad siimmum pervenit locum.
Nisi per te sapias, fnistra sapientem aiidias.*
Necessitati sapiens nibil unquam negat.
Non facile de innocente crimen fingitur.
Nimiiim boni est in morte cum nil sit mali. 430.
55. Ni gradus servetur, nuUi tiitus est summiis locus.
Nil est miserius, quam libi pudet, quod feceris.
Nec mdrtem eifugere quisquam nec amorem potest.
Necessitatem ferre, non flere addecet.
Nunquam facilius ciilpa, quam in turbd latet.
60. Nocere nescit, qui se velle pr6didit.
Ingolst. timet F. — 38. ni P cf. Woelfflin. Proleg. p. 56. cf. Publ. Q 27. (527). — 39. ipse Ingolst. Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 13. p. 41. Par. 59 (Sent 120) ipsi C, om. P. — 40. Gell. NA. XVII. 14, 4 v. 13. Ma- crob. Sat. II. 7. v. 10. altercando F Gell. Macr. adversando 0 cf. Meyer. p. 51. evertitur F, Spe. amittitur Gell. Macr. Er. Crr. Bo. Wo. Ri. emittitur Palat. Macr. avertitur scripsi ex coni. — 41. nullo Ingolst. nullu F. cf. Publ. I 5 (234). — 44. cf. Publ. 0 3 (438). — 45. sibi crimen F, editores, crimen sibi Ingolst. sibimet crimen parat T. — 46. nil Ingolst. nihil F, Spe. cf. Ov. Trist. IV. 6. — 47. nil Ingolst. niliil FT, Spe. turpe F, tvirpius T, tempora ex eo, quod in codice F legisse sibi videbatur, dictionis compendio t p e dubius scripsit Ingolst. dicas fit pro salutis remedio T. — 48. ea quae s. 1. vulgo, ima quae scripsi ex coni. — 49. nil Ingolst. nihil F. quam Ingolst. qui F. cf. Publ. N 23 (399) N 27 (4U3) N 28 (404) N 33 (409) N .52 (428). — 51. „an ni?" Woelffl. Prol. p. 56. — 52. nil malit Wo. cf. Proleg. p. 56. — 54. ni- mium Ingolst. nimirum F. boni est in morte Bo. Wo. Ri. est in morte boni F, Gr. Or. cimi nil siet m. Ingolst. cum nihil sit m. Spe. cui nil sit m. Wo. Ri. si. nil inest m. Gr.C)r. Bo. — 55. serventur coni Wo. — 56. nil Ingolst., nihil F. cf. Publ. S 18 (601). — 58. ferri, non fleri decet Froehlichius. — 59. nunquam F, nusquam Wo. — 60. Caec. Balb. p. 40.
— G3 -
Necessitatuni parcitas est remedium.
Nulli imponas, quod ipse non possis pati.
P
Non est beatus, esse se qui n6n pntat.
n
Omnis voluptas demum cum arrisit nocet. Officium benevoli animi linem non liabet. 0 vita misero longa, felici brevis !* 'Obiurgari in cdlamitate grdvius est quam cdlamitas.* 5. '0 quam est animi diilce tormentum, libi reprimitur gaii-
dium ! 440.
Omnes aequo animo pdrent, ubi digni imperant.* Occidi est pulcbrum, ubi illegi homini servias. 0 tacitum tormentum linimi conscientia! 'Optime positum est beneficium, bene ubi meminit qui
accipit. 445.
10. Obsequio nuptae cito iit odium paelicis.*
Par. 29 (Sent. 129). — 61. Caec. Balb. p. 22. Mon. XII. 5 (Sent. 119a).— 62. Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 2U. p. 42. Par. 72 (Sent. 137). — 63. Sen. ep. I. 9, 21. cf. Meyer. p. 38. Publ. S 8 (591).
0 1. o. V. quemcunque a. n. F, Gr. Or. Wo. Spe. quaecunque U' (cod. lat. Monac. 17210 s. XIII. cf. Meyer. p. 5) probante Meyero p. 29. quamcunque i. e. quantumcunque coni. Casp. Orellius, cuicumque coni. Bo. proposuit "Wo. quomcumque coni. Ri. nimium quae suspicatus est Spe. - 2. benivoli '^^^o. Ri. Spe. — 3. vitam. longa, f. brevis Sen. Controv. III. ]^?: p. 227. ed. Bip. Er. Gr. Or. Bo. AVo. Ri. vitam m. longam, f. brevem F, Spe. Meyer. p. 37. — 4. obiurgari F, Be. ex coniectura, Or. Bo. "\Vo. Ri. obiurgare T, Gr. gravior T. Versum ut ex Publ. C 2 {%Q) fictum spurium uncinis inclusit Spe. — 5. ubi coni. Wo. cf. Phil. XXII. p. 459. Ri. et Spe. probantibus, aequo ubi F, corruptum ex versu sub- sequenti, T. o dnlce, aequo ubi Gr. v. 745. Or. v. 757. T. est dulce ubi aequo premitur gaudium scripsit Bo. ex coni. — 6. digni imperant F, iusti imperant 0 cf. Jleyer. p. 50. 65. 23, 2. dignus imperat T, ,,unde conicias : dignus ubi imperat" "Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 350 (354 Wo.). — 7. occidi pulchrum est ubi iguominiose s. F, si ignominiose servis « (Albertanus Brixiensis cf. Meyer. p. 24. 29) ubi ignominie con- scientia est W (cod. Mon. 17210 s. Xlll. cf. Meyer. p._21. 29) o. e. p. ignominiose ubi s. Meyerus, occidi pulchrum, ubi cum ignominia s. Gr. occidere p. ubi cum . ignominia s. Bo. — 8. 0 tormentmn animi tacitum conscientia ! Bo. Sed animi et ad tormentum et ad conscientia referendum est cf. Publ. 0 5 (440). — 9. o. positum est beneficium, bene ubi m. q. a. •coni. Spe. beneficium, ubi meminit (j. a. F, b. u. eius m. q. a. coni. Gr. Or. AVo. Ri. ubi eius, qui accepit, meminerit Bo. „admodum eleganter, si ab initio oi^time benef icium est corrigatur" Ri. o. p. e. b. cuius m. q. a. coni. Halmius probante Ri. — 10. obsequiuni F, ol>sequio coni. Spen-
— G4 —
Occdsio receptus difficiles babet. 0 pessimum periclum, quod opertiim latet! 'Omnes cum peccdnt occulte, peccant insignitius. Occcisio aegre offertur, facile aniittitur.
0
15. Oculi amorem incipiunt facere, cdnsuetudo perficlt.
//
Probiis libertus sine natura est filius.* 450.
Prodesse qui vult nec potest, aeque est miser. Pericla timidus etiam quae non siint videt.* Pudor doceri ndn potest, nasci potest.* 5. Plus est quam poena sine re miserum vivere.
Pud6rem alienum qui eripit, perdit suum. 455.
Patientia animi occiiltas divitias babet. Peiora inulti c6gitat mutiis dolor.* Pecuniae omne regimen est rerum omnium. 10. Pudor dimissus niinquam redit in gratiam."^'
Perdendi fineni nemo nisi egestas facit. 460.
geiius. fit F, fert coni. Bo. probante Ri. — 12. quod opertum F, Gr. Or. Ili. Spe. oiiertum quod Wo. quod apertum Bo. „dicitur periculum, cuius pars aperta est, pars latet, qualia sane sunt pessima; estque oxj-morum" Bo. — 13. o. com peccant occulte pacantur citius F, citius pacantur y (cod. lat. Mon. 17210 s. XIII. cf. Meyer. p. 21) peccant tutius coni. Wo. Phil. XXII. p. 458. recepit Ri. p. ocius Wo. in editione; omnes cum peccant occulte, multo peccant tutius eoni. Mej'er. p. 28. peccant ocius coni. Wo. quam coniecturam etiam magis probat Ri. Yersum quadratum equidem ita feci, ut conicerem in versus fiue depravatum esse insignitius. — 15. facere scriiisi ex coni. omisit 0 cf. Meyer. p. 63. 7, 2. subito coni. Meyer. p. 52.
P l. sine Ingolst. si F. — 2. est Ingolst. Grr. Or. Wo. om. F, inter- punxit post aeque Bo. heu quam est miser coni. Ri. aeque meret coni. Spe. Cum Bo. facit Nisardus, cum Latinum ita in Grallicum vertit: Qui veut obliger et ne le peut pas convenablement est malheureux. — 3. pericla Be. pericula FT. videt praesagus T. Addit T praesagus, ut interpretetur timidus cf. Woelfilin. Proleg. p. 48. — 4. T. — 5. re Ingolst. rem F, „an spe?" Wo. pro1)ante Riljbeckio, sinere m. v. coni. Spe. cf. Meyer. ji. 30. — 7. occultas divitias F, ex coni. reposuit Bo. Wo. Ri. Spe. divitias occultas Gr. Or. — 8. p. multa F; Gr. Or. querulo Be. multo Tzschuckius, Wo. Sjje. multiloquo agitat Bo. ultore Antonius, vultu Casp. Orellius probante Ri. — 9. pecunia F a bis W cf. Meyer. p. 28. pecunia una Gr. Or. Bo. AVo. pecuniae uni Ri. pecunia homini Spe. „an summumV unum?" Wo. — 10. reddit gratiam coni. Spe. — Jl. p. f. est cum non nisi egestas facit coni. Bo. egestas F, Or. Or. Wo. Spe. Egestas Ri.
— 6;-i -
Poena ad malum serpenti actu approperana venit.
Plus est quam poeua iniuriae succumbere.
Pro medicina est dolurem qui enecat dolor. 1o. Patiens et fortis se ipsum felicem facit.
Prospicere in pace op<5rtet. quod belliim iuvet. 465.
Parens iratus in se est crudelissimus.*
Perdit, non donat, qui dat nulla memoria.
Probes delicta, ciim de lege deroges. 2U. Pars beuefici est, quod petitur. si belle neges.*
Properare in iudicando est crimen quaerere. 470.
Populi est mancipium, quisquis patriae est utilis.*
Per quod sis tutus, illud semjier cogites.
Perfugere ad inferiurem se ipsum est tradere.* 2.'). Peccatum amici pro tuo recte i»ute3.
egestus proposuit Gr. — 12. serpentia cum proterat F. serpens cum ])roperat Inofolst. serpens ut proterat Gr. Or. Bo. malos ut j^oena i^roterat. serpens venit propr^suit Bo. serjjenclo cum projierat "\Vo. hac addita inter- pretatione : ,.poena plerumque seelus non statim sequitur. sed si vel propere venit, obrepit imprnljo. cf. Hor. Carm. III. 2. .31. Tib. I. 9. 4." p. a. m. sensim serpens. hau properans venit Ri. p. a. m. it serpendo cum se proferat Spe. serpenti accipiter advenit ir. Christius. sero pede at certo venit Maehly. — 13. poenae scripsit Bo. — 14. dohjr est q. doloreni necat F, est dolor q. d. n. Ing-olst. dolor est dolorem qui necat (rv. Or. est dolorem qui dolor enicat Bo. est dolor dolorem qui necat Wo. (cf. Proleg. }). .t1. .09) Ri. Sjje. — 15. ,.an sapiens et fortis?" Wo. coll. Cic. Tusc. III. 7, li. Hor. Serm. II. J. 16. Caec. Balb. p. 20. Mon. II. 2 fSent. 121). se ipsum F « bis, tt (cod. Refrinensis 1896 s. XIII.) se ipse 3Ieyer. 1). 28. — 16. in pace op. Gr. oportet in p. F. quod Wo. cf. Proleg. p. 54. Ri. Spe. quid G-r. Or. Bo. — 18. perdit non donat F, Gr. Or. Wo. Ri. Spe. perdis non donas Bo. Nauckius cf. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. J869. tom. III. p. 201. qui dat F. Ri. Spe. qui donat Gr. Or. cui donat Wo. nisi sit cui donas memor Bo. nisi cui donas est memor Xauckius. nisi est memoria F, nisi est memor Gr. Or. Wo. nisi sit memoria Ri. Spe. — 19. probe F, probi Ingolst. Gr. Or. TTo. Ri. Spe. cum legas deteras F cf. Mejer. p. 31. iudex legens deterit Gr. Or. p. legens delicta iudex deterit proposuit Gr. iudex lugens detegit Casp. Orellius. cum neglegas leges teras scripsit Wo. sed idem proposuit : p. delicto ignoscens leges deteras cf. Xauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. III. p. 197. adnot. 2 extr. iudicum leges terunt Ri. ed. I. v. 381. neglegens leges teras idem ed. TI. deteras cum necleofas Buechelerus, cum tegas. leges teras Sjie. probi tegens delicta iudex deterit Nisardus hac addita inter- pretatione : le iuge citace en les cachaut les fautes d'un homme de bien. dissolvitur protinus lex. cum fuerit misericors iudex cf. Publ. J) 26. Meyer. Act. 3Ion. 1^72. IV. p. 550. v. 45. — 20. Gell. XA. XVII. 14. 4. V. 14. ^lacrob. Sat. II. 7. v. 11. benefici Be. Or. Bo. "\Vo. Ri. bene- ficist Spe. benefieii F, Gr. belle Gell. cito Macr. bene Er. — 21. est crimen Ingolst. crimen est F. — 23. per quae — illa F. — 25. velut tuum F. Gr. Or. Spe. (cf. praef. p. ^) veluti t. Ingolst. Wo. Ri. recte velandum
- 6t> —
Potens misericors piiblica est felicitas.* 475.
Praesens est semper, qui cum abest ulciscitur.*
Perfiicile felix imperans quod viilt facit.
Poenam moratur improbus, non praeterit. 30. Perdidisse ad dssem mallem, quam liccepisse tiirpiter.
Paucorum est intellegere, quid sardet deus. 480.
Perenne coniugium duimus, non corpus facit.
Pereiindi scire tempus assidue est mori.
Potenti irasci sibi periclum est quaerere.* 35. Peccare pauci nolunt, nulli nesciunt.
Paucdrum improbitas liniversa est calamitas,'-' 485.
Pro dominis peccare etiam virtutis loco est.
Patiendo inulta veniunt, quae nequeas pati.*
Paratae lacrimae insidias, non fletum indicant. 40. Peccatum extenuat, qui celeriter corrigit.*
Pudorem habere servitus quodammodo est. 490.
Pdte i^rudentia plus stulta in adversis felicitas.
coni. Bo. idem ac t. Buechelerus. — L*7. qui abseus ulciscitur F, qui * absens u. 3Iej'er. p. 31. qui absens etiam iilciscitur Gr. Or. Bo. absens qui se u. Wo. probante Ribbeckio, qui absens ulcisci potest Spe. cf. praefat. p. 17. — 2S. quod vota imperant F, Wo. q. fata imperant Ing"olst. q. V. impetrant Gr. Or. quod facit, votum impetrat Bo. probante Ribbeckio, qui proposuit praeterea : inipetrat vota ut facit vel : quod facit voti vel ; quae f. vota imjjetrat ; quod voluerit impetrat vel : impetrat quod voverit coni. Nauckius cf. Mel. Greco-R,om. in Act. Petrop. 186!*. tom. III. p. 200. perfacile quod vota imperant felix facit coni. Spe. — 29. moratur Ingolst. orat F. — .00. perdidisse mallem F it x .t y Bart. cf. Meyer. p. 30. perdidisse honeste m. AVo. probante Ribbeckio. accepisse Wo. recepit Ri. accipere F. Versum omiserunt Gr. et Bo., in sententiis e cod. Frisingensi adscitis et prosa oratione exjjressis posuit Or. p. 61.
— 31. det F, decet Ingolst. cui det Gr. Or. cudat i. e. faciat, agat, struat Bo. celet Ri. hac addita interpretatione: „aperta sententia scil. dei, Apollinis fortasse, mens et vox obscura a paucis intelligitur"'. doceat (dies) C. Meiserus, donet AVo coll. Publ. J) 15 ( 137j V 4 (632) Spe. dicat Buechelerus. cf. AVoelfflin. Phil. XXII. p. 459. deus F, deos Ingolst. dies AVo. coll. Publ. P 18 (467) Spe. — 32. p. animus coniugium Nisardus hac addita interpretatione : L'ame et non le corps rend le mariage durable.
— 33. p. tempus scire est mori frequentissime T, jj. tempus scire est a. m. malit Ri. — 34. periclum Be. periculum F. petit qui irascitur periculum sibi quaerere T cf. Haupt. Phii. J. p. 666. — 35. nuUi F, multi coni. Gr. — 36. universis est F, est om. Ingolst. Gr. Or. p. i. est multorum c. coni. Buechelerus coll. Publ. M 48 (356) univorsast Spe.
— 38. patiendo F, AVo. coll. Publ. I 9 (238) Q 35 (5.'!5) patienda Meyerus. haud veniunt Maehly. eveniunt coni. Ri. et Spe. — 39. fletum F, luctum coni. Bo. probante Ribbeckio. — 40. q. de brevi commissum commendat (^emendat corr. AVo.) T. — 41. cf. Publ. R 15 (583). — 42. potest ultus
— 67 —
Priidentis vultus etiam sermonis loco est.
Probo beneticium qui dat ex parte accipit. 45. Pudor quera noudum flectit, non fj-angit timor.
Poena levatur. ira laxatiir dolor. 495.
Plures tegit Fortiina quam in tuto locat.
Post calamitatem memoria alia est calamitas.*
Probi natales maxima est hereditas. 50. Pericla, qui audet, ante vincit quam accipit.*
Perpetuo vincit, qui lititur clementia. 500.
Z
Plures amicos mensa, quam bona mens capit. 670.
(ult'| r cf. Meyer. p. 31. potentia Ingolst. laatiens Ps. Gr. Or. ijerit omuis Maehly. pote ( vel potest) AVo. patientia coni. Ri. „ut aliqua saltem sen- tentia poneretur. quam tamen numeris probabiliter concludere non con- tigit-' cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 459. 460. in adversis nunquam feiicitas F, Wo. nunquam est felicitas Gr. Or. potestatem adversi haud liabet felicitas Bo. patientia unica adversi est felicitas olim conieci. Alia tentavit Ri. : pote vel in adversis servari felicitas. vel potis etiam adversis nti bene felicitas, vel potin uUa esse unquam in adversis felicitas? vel denique patienter ferre adversa quaest felicitas? potiust consilium in dubiis quani felicitas 8pe. — 43. prudenti stultus F. scripsit Gr. prudentis vultus O, coni. C-Jt. ( vel pudentis) Wo. Spe. prudenti vultus Bo. Ri. iocus est F cf. Publ, P 37 (4St)) loco est coni. Gr. Woelft'liuo et Ribbeckio pro- bantibus, sed idem proposuit: prudens stultis etiam sermonis est iocus probaute Orellio. est om. 0 cf. Meyer. p. 30. 5i. — 44. beuficium Xauck. Mel. Crreco-Rom. iu Act. Petrop. ]869. tom. III. p. 204. — 45. p. q. uon tlectit F, j). quemcunque non Hectit, fraugat t. Gr. jj. q. uuUus tiectit Maehly, p. q. non retlectit Bo. ijudore quem uon flectis (flectas'?} Wo. cf. Proleg. p. 58. Publ. Q, 53 (^553). Ter. Adelph. I. 1, 32. pudore et liberalitate liberos Retinere satius esse credo quam metu. pudor quemquem nou flectit, cum fraugat timor proposuit Wo. Phil. XXU. p. 459. pudor quem noeuu flectit Ri. pudor si quem uon flectit Spe. — 46. levatur F, allevatur C^r. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. ubi laxatur F, tuuc ubi laxatur d. Cxr. Or. Bo. ubi relaxatur coni. Halmius, receperunt Wo. Ri. Spe. Cf. Meyer. p. 31. — 47. tegit F, legit i. e. eligit. quos provehat coni. Bo. (luam tutos faciat F, (|. t. facit Ingolst. — 49. pro boua fama F, Wo. cf. Proleg. p. 44. probo boua fama Cxr. Or. Bo. Ri. Sije. patris bona fama coni. Xauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. p. 198. cf. Spengel. praef. p. 18, — 50. om. Bo. pericula F, Crr. pericla Or. Bentleium v. 219. secutus, Wo. Ri. Spe. — 51. perpetue F, perpetuo Ps. Ingolst. cf. Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 7 ( Sent. 144 ). Woelfflin. Prol. p. 44. — 52. plus amicos meusa (luem iuens concipit bona T. plures coni. Wo. plus mens amoris quam meus conciliat bona Haupt. Phil. I. p. 665. v. 67. placet amicis olus quod mens condit bona Casp. Orellius hac addita iuterpretatione : „amici benigne et candide ab amico excepti etiam ^dlibus cibis conteuti sunt". plures a. mensa q. m. couspicit Buechelerus probaute Ribbeckio, nisi quod pro conspicit scripsit concipit et dubitat an septenario plus
- 68 -
0
Prudentis est irascier sero et semel. Per quem servatus sis, quod sis illi imputes. 55. Poeuae sat est, qui laesit. cum supplex veuit.
<I>
Parere scire pdr imperio gl6ria est.
Poenam a quo mereas, frustra praesidium petas.
//
Quamvis uon rectum, ciim iuvat, rectiim putes. 501.
Quicquid nocere didicit, meminit, cum potest. Qui metuit contumeliam, raro accipit. Quam miserum est mortem ciipere nec posse emori! 5. Qui pro innocente dicit, satis est eloquens.* 505.
Qui cum dolet blanditur, post tempus sapit. Quod timeas, citius quani quod speres evenit. Quod viilt cupiditas cdgitat, non qu6d decet. Quicquid conaris, qu6 pervenias, cogites. 10. Qui bene dissimulat, citius inimic6 nocet. 510.
Quod semper est paratum, non semper iuvat. Quodciinque celes, ipse tibi fias timor. Qui iiisiurandum servat, quovis pervenit. Quod aetas vitium posuit, aetas aiiferet.*
amicorum bona mensa quam mens conciliat bona. — 53. ii'asci et sero O cf. Meyer. p. 63. 9, 1. p. e. irasci, sed s. et s. jyieyerus p. 52, — 54. p. q. sis clanis 0 cf. Meyer. p. 65. 21, 4. p. q. sis clarus ille quod sis im- putes aut per quae sis tutus q. s. illis imp. proposuit Meyerus j). 52. — 55. pene s. e. q. lesit c. supplex v. 0 cf. Meyer. p. 65. 22, 2. — 56. Caec. Balb. p. 26. Mon. XVIII. (Sent. 141a) cf. Sent. falso inter Publ. recept. 264 (278 AVo.). — 57. Caec. Balb. p. 20. Mon. I. 28 (Sent. 146).
Q 1. quod adiuvat F, qudd iuvat (yr. Or. Bo. Ri. Spe. quoad iuvat vel quo ad iuvat Wo. quod interpretatur: ,,in quautum prodest vel auxi- lium adfert". putas Bo. — 2. quisquis v Bart. cf. Mej^er. p. 29. — 3. Un- cinis inclusit Wo. numeris destitutum reliquit Ri. calamitatem F y Bart. cf. Meyer. ]). 28. Gr. Or. q. calamitatem metuit Bo. contumeliam emend. Spengelius praef. p. 6. 7. coll. Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 10 (Sent. 157). rarius Ingolst. Gr. Or. is raro Bo. ,,fortasse raro is scri- bendum; an raro ullam?" Ki. cf. Coroll, p. XCVill. — 4. mori F, emori Ingolst. — 8. cf. Hor. Carm. I. 3, 25. 56. — 9. coneris Spe. cogita Bo. miro fastidio, quod versus si cogites scripseris, sibilo frequentiore ad aures cadat, praeter usum Publilianum. — 11. vivat F, iuvat Ingolst. — 12. Versum omisit editor Ingolstadiensis (cf. Meyer. p. 13)
— 69 —
15. Queraciinque quaerit cdlamitas, facile invenit. 515.
Quod periit, quaeri p6te, reprendi non pote.
Quam miserum officium est, qudd successum ndn habet!
Quam miserum est, cum est ingrata misericordia !
Quam miserum est cogi opprimere, quem salviim velis! 20. Quem fama semel oppressit, vix restituitur. 520.
Quidvis contingit, lit voluptatera parit.
Quara miserum est id quod paiici habent amittere!
Qui in vero dubitat, niale agit, cum deliberat.
Qui timet amicum, amicus ut timeat docet. 25. Quaeque vindicandi proxima 6ptima est occasio. 525.
Quam miserum auxilium est, libi nocet, quod siistinet.
Qui pote consilium fiigere, apisci idem pote.
Qui ulcisci dubitat improbos plures facit.
Quiciinque obesse pdte. non vult, pro praeside est.
vmde deest in «imnibus editionibus aute Woelfflinum. caeles F, celes Wo. Ri. Spe. cf. Wiielfflin. Phil. XXII. p. 460. — 15. Quoscmique calamitas quaerit, facile repperiet T, q. c. q. facile invenit Casi). Orellius. cf. Haupt. Phil. I. p. 666. — 16. periit G-r. perit F. potest . . . potest F, pote . . . pote Gr. cf. Publ. A 18. Q 27 (527) Q 34 ('534). reprehendi F, reprendi Ingxilst. cf. Publ. A 53. haud p. quod Ingolst. scripsit pro non F, abest a Publilio. — 17. est officium F, officium est Gr. officium Ingolst. sed cf. Publ. Q 26 (526). — 18. miserum F, Spe. miser Ingolst. Grr. Or. Bo. cuius F, Bo. Wo. Ri. cui Gr. cumst Spe. misericordia est Ingolst. — 19. quem s. velis Ingolst. quam s. v. F. - 21. quod vi con- tingitur F. contingit t/- cf. Meyer. p. 29. quod vix contingit, vix Gr. Or. quod vix contingit Bo. quod vi contingit, vix Wo. quod vix contingit, veram voluptatem parit Ri. quod vix contingit, plus voluptatis parit Spe. quidvis contingit, ut v. p. scripsi ex coni. — 24. docet F, facit Bo. - 25. quicquid vindicandum est F, cui quid v. e. o. Gr. Or. Bo. quoi quid scripsit Ri. probante Woelfflino, ne versus loco moveretur, quom quid Halmius probante Ribbeckio. omnis addidit Gr. om. F. est occasio F, occasio est Ingolst. illi occasio est Faber, ei occasio est olim coniecit Ri. quod Adndicandumst, optumast occasio Spe cf. praef. p. 5. quaeque vindicandi proxima optima est o. scripsi ex coni. — 27. pote Gr. potest F. consib'o furere Bo. sapere F, scripsit Gr. Or. capere proposuit Gr. Ri. Spe. rapere coni. Wo. coll. lul. Capit Max. et Balb. 2. ,,consilia ra- pienda. non quaerenda", Caec. Balb. p. 29. AEon. XXIX. 2. p. 38. Par. G (Sent. 162) occasionem non accipi, sed rapi oportere. Hor. epod. XIII. 4. Sen. ep. VIII. 1 (70) 24. — 28. plures F, multos .-r w Bart. (a ter ludex qui dubitat ulcisci multos improbos facit) cf. Jleyer. p. 30. q. dit- bitat ulcisci Gr. Or. Bo. q. ulcisci diibitat Wo. Ri. Spe. — 29. qui obesse cum potest, non vult F, prodest quicunque obesse non vult. cum potest Gr. Or. Bo. non vu\t cum jjotest Buechelerus. quicunque obesse, cum potest, non vult, iuvat Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 201. prodest F. qui obesse cum potest non vult pro- dest tibi Halmius pronomine tibi addito, quod simili exitu versus se- quentis haustum esse ipsi videbatur, recepit Wo. qixi obesse non vult,
— 70 -
80. (iuicqiiid boiio coiicedis, das partem tibi. 530.
(iuod iiescias, cui serves, stultum est piircere.
C^uae vult videri bella, niniium illi nocet.
(.^ui debet, limeu creditoris n6u. amat.
(^ui am6rem pote trausferre, pote dep6nere. o5. Qui uni cui culpam igmSscit, suadet pluril)us. 535.
Quicquid probis vis eripit, dat iraprobis.
Qui sibi non vivit, aliis merito est m6rtuus.
Quicquid fit cum virtute, fit cum gl(5ria.
Qui exspectat, ut rogetur, officium levat. 40. Qui timet amicum, vim non novit n(5minis. 540.
Qui pote celare vitium, vitium n(5n facit.
Qui omnes insidias timet, in nullas incidit.
Quam malus est, culpam qui suani alterius facit!
Qui d(5cte servit, partem dominatus tenet. 45. Qui se ipse laudat, cito derisorem invenit.-' 545.
Quam miserum est, beue quod ft^ceris, factiim queri!
cum potest prodest tibi Ri. qui obesse non volt cum potest prodesse volt Spe. quicunque o. pote, non vult, pro praeside est scripsi ex coni. — 30. concedas F, concedis Ingolst. (>r. Or. Bo. cf. Publ. (^ 9 (509) con- cedas Wo. Ri. Spe. das F, des Wo. cf. Proleg. p. 60. Ri. Spe. — 32. nimium illi negat F, bella nimis, nuUi negat Gr. Or. Bo. nulli placet Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 198 probante Ribbeckio coll. Publ. M 32 (340). — 34. q. pote transferre amorem F, Gr. Or. Bo, Wo. Ri. Spe. pote — pote Gr. potest — potest F. cf. Publ. A 18. qui potest transferre amorem, mox potest deponere Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. IIl. p. 197. adnot. 2. cf. Publ. L 16 (307). — 35. uni culpae ignoscit F, culpae ignoscit uni Gr. Or. Wo. Spe. culpam ignoscit uni Bo. unius culpae i. Ri. — 36. om. anteWo. editores. quicquid improbiseripitur, datur probisF, q. probis eripitur, improbis datur Wo. eoU. Pseudo-Sen. de mor.-114. Cleobul. apud Ausou. Sept. Sap. Sent. III. 5. quod impmbis tribuitur, eripitur probis Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. III. p. 200. quicquid improbis donatur, iniuste eripitur probis Ri. quicquid datur probis, eripitur improbis Spe. quod improbis eripitur donatur probis Meyer. p. 28. — 37. sibi non v. F, Gr. Or. Bo. Wo. sibimet v. coni. Ri. et Spe. sibi modo v. Gr. sibi minime v. T. aliis merito est m. F, merito multis succumbit T. — 39. exspectat F, Bo. Wo. Ri. Spe. spec- tat Gr. Or. cf, Publ. A 2. — 41. pote Gr. potest F. vitium F, vitium vitium Gr. Or. Bo. Wo. qui non potest celare vitium non facit Meyerus, qui potest celare vitium, vitium non fugit Ri. — 42. F tt (cod. Par. 8027 Woelfflini saec. XIV. cf. IMeyer. p. 25) Wo. Ri. Spe. qui insidias plus timet, capitur minus T. qui timet insidias omnes, nuUas incidit Gr. Or. Bo. — 43. „Damnaverat Ritschelius opusc. 11. 672. sed cf. p. 697.: „pro illo alterius licebat alienam scribi". Ri. cf. Publ. B 7 (50). — 45. se ipse Be. Or. Bo. Wo. Ri. se ipsum F, Gr. Spe. cf. Publ. A 50. —
- 71 —
Quam est felix vita sine negotiis transita!
Quicquicl futurum est siimmum, ab imo ndscitur.*
Quam miserum est, ubi consilium casu vincitur! [)0. Quicquid fortuna decorat, cito contemnitur. 550.
Quicquid plus, (luam necesse est, praesidi est, premit.
Qui obesse pote. timetur, cum etiam ndn adest.
Quem bono nuUo tenere potueris. teneas malo.
Quod seuior loquitur. omnes consiliiim putant. 55. Quam miserum est, ubi te capiant, qui defenderunt! 555.
Quod quisque amat, laudando commendat si))i.*
Quem diligas, queri etiam clam de ipso malum est.
Qui venit, ut noceat, semper meditatiis veuit.
Quis miserum sciret, verba nisi baberet dolor? 60. Quam miserum est, cum se renovat consumtiim malum ! 560.
Qucinto seriiis peccatur, tanto incipitur tiirpius.*
Quam miser est, qui excusare sibi se udn potest!
Quo advocatus caveas, cum animus aliud. verba aliiid pe-
tunt ?
Qui iuvitus servit, fit miser, servit tamen. 65. Quod est timendum, decipit, si neglegas. 565.
47. q. e. f. v. quae s. n. transit F, Ri. q. felix vita. quae s. n. transiit (vel quae abiit) G-r. Or. q. f. v. exacta sine negiotiis Bo. q. e. f. v. quae agitur s. n. Buechelerus, (j. f. v. transit sine neo'otiis Wo. probante Rib- beckio, — 50. fortuna AVo. Spe. Fortuna G-r. Or. Bo. Ri. exornat cito F, non iuvat coni. Nauck. queni merito oftenderat secundi i^edis trochaeus uno verbo inclusus cf. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 197. — 51. possidetis premit F, q. est plus q. n. possidentes de- primit coni. interque trochaicos recej)it Cxr. Or. Bo. quidquid plus est (]uam necesse possidentis oppremit Ri. possideas i^remit Wo. coll. Proleg. p. 60. probante Spengelio. — • b'2. potest nocere F, pote n. Ingolst. non adest F. Gr. v. 636. Or. v. 647. Wo. Ri. non nocet Gr. v. 637. Or. v. 648. Bo. Versum interpretamentum esse ratus uncinis inclusit Spe. praef. p. 21. — 53. tenere non p. F, Gr. Or. Bo. AVo. Ri. contineas malo F. hunc teneas malo Gr. Or. contineas malo Bo. Wo. Ri. — 55. cajiiant F, capiunt suspicatur Wo. captant Gr. Ri. defendeft F, defenderint Ingolst. defen- derent Meyerus, quos defenderis Bo. — 57. q. d. etiam queri d. i. m. est F, Gr. Or. Wo. Ri. q. delegisti queri etiam de illo m. e. Bo. de eo malumst etiam queri Buechelerus. q. diligas etiam in querendo ipso ma- lumst Spe. — 58. qui invi^let ut n. Bo. — 59. nisi F. Gr. Bo. Wo. Ri. Spe. si non Or. — 60. compositum mahimBuechelerusprobanteRibbeckio. — 61. turpius incipitur F, incipitur t. Gr. q. s. peccari incipitur, tanto tur- pius vel: q. incipitur serius peccari. tanto t. proponit Ri. quo serius peccatur, tanto turpius Halmius. — 63. quo cavetis F. quo cavet is Gr. Or. qui caveas Bo. Wo. Spe. quo caperis Ri. quid caveas proposuit Meyerus p. 31. coU. Quint IX. 1.20. cum animus aliud F. cum aliud animus Bo. — 64. tit miser et s. Ri. — 65. decipit F. te occupet suspi-
— 72 -
Qnid tibi pecunia opiis est, si iiti non potes? Quod fugere credas, saepe solet oceurrere. (iuamvis acerbus qui monet, nulli nocet.
z
Qui multos numerare amicos stiidet, una iuimicos ferat. 67 J. 70. Qui se accusat ipse, ab alio non pote accusarier. 672.
Qui dormientem necat, absentem ulciscitur. 673.
Quod est venturum, sapiens quasi praesens cavet. 675.
0 Quem diligis, nisi recte moneas, oderis.
Qudnti corpus est sine anima, tAnti est sine amicis liomo. 75. Qui non corripit peccantem gnatum peccare imperat. P Quod vult habet, qui velle quod satis est potest,
//
Ratione, non vi vincenda adolescentia est. 569.
Re in nulla prodest mdra, nisi iraciindia. 570.
Reus iunocens fortiinam, non testem timet. Rarum esse oportet, quod diu cariim velis.* 5. Rapere mutuum est accipere, qu<5d non possis reddere.
catur Ri. — 66. opus est F, Gr. Or. opus Bo. opust AYo. si ea F, Gr. Or, Bo. Wo. si n. n. p. Ri. Spe. — 68. acerbus est F, acerbust Ri. acerbus Ingolst, Gr. Or. Bo. Wo. Spe. cf. Publ. I 26 (255) Q 1 (.501 ). — 69. q. numerosis studet amicis et inimicos necesse est ferat T. qui nu- merosis studet amicis, is etiam inimicos ferat Haupt. Pbil. I. p. 666. qui numerosis studet amicis, et inimicos perferat Ri. qui amicis multis studet et inimicos ferat "\Vo. qui studet multis amicis, multos inimicos ferat ^leyer. Act. ]\Ion. 1872. IV. p. 556. v. 101. cf. Ovid. Trist. I. 9,5. — TO.non potest criminari T. qui semet accusat, crimine non indiget Casp. Orellius. qai sese accusat ipse. ab alio non potest Haupt. Pbil. I. p. 666. probante Woelfflino. qui semet ipse accusat, eum alius non potest Ri. —
71. necare nititur T, necat Froehlichius et Haupt. Phil. I. p. 666. —
72. cavit T, cavet Casp. Orellius. videt Xauckius. — 73. 0 Meyer. p. 52. 63. 10, 4. — 74. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 8 (Sent. 152) coU. Sent. falso inter Publ. recept. 293 (363 Wo.) — 75. Caec. Balb. p. 33. Mon. XLI. 4 (Sent. 1581. — 76. Sen. ep. XVIII.- 5 (;i08) 11. cf. Meyer. p. 38. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 313 (322 Wo.).
R 1. est adolescentia F, adolescentia est Ingolst. — 2. rei nulli p. m. n. iracundiae Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. — 3. fortunam Bo. Wo. Ri. Spe. Fortunam Gr. Or. — 5. rapere quoque est V'- non possis F v^ cf.
— 73 -
Rem agit. iiou loquitur, qui nil uisi quod viilt facit.
Rivalitatem ndu amat victdria. 575.
Rubdrem amico exciitere aniicum est perdere.
Rex esse uolim, ut esse crudelis velim. 10. Res quanto est maior, tanto est insididsior.
Rogjinti melius quam imperanti pareas.
Respicere nil consuevit iracundia. 580.
Rapere est, non petere, quicquid invito aiiferas.
Remedium fraudem est cdntra vulpem quaerere.* 15. Rogiire ofticium servitus quodammodo est.
Z
Redimit. non perdit, qui alienum numeratum habet. 675. [Regmit libido, pietas ubi sancta exsulat.] 676.
II
Semper quam pote se pdsse iratus pliis putat. 584.
Spes est salutis, hdminem ubi obiurgat pudor. 585.
Meyer. p. "29. coll. Woelftlin. et Spengelio, qui in F pro non legi usu adnotant. Hinc Spengelius: raperest a. usu q. p. perdere. — 6. regnat, non loquitur F. Gr. Or. Bo. regnat, non regitur Froehlichius, Ri. ed. II. "Wo. Spe. cf. Meyer. p. 31. regnat, non sequitur proposuit Ri. ed. I. facit F, blatit Bo. — 8. incutere Tcf. Meyer. Act. ilon. 1.-572. IV. p. 556. — 9. noUim F. crudelis esse F, esse crudelis Ingolst. — 10. insidiosior FT, Gt. Or. imndiosior Bo. probante "Woelffliuo et Spengelio. ,.Libri insidio- sior, sed prius, nisi fallor, infidiosior, unde illud factum fuerit j^ro invidiosior. Certe vocabulum insidiosus passiva significatione frustra quaesivit Orellius- Bo. — 11. roganti quam imjjeranti melius p. Bo. — 12. nihil F. nil Ingolst. cf. Caec. Balb. p. 21. Mon. VII. 4 (Sent. 164). — 14. remedium F. Crr. Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. remigium prop. Gr. fraus est F, Grr. Bo. Spe. frustra est proposuit Gr. Bo. Wn. Ei. cf. Meyer. p. .31. est frustra Or. flumen F. fulmen Be. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. — 15. officium coni. Spengelius, beneficium F. Wo. versu uncinis incluso. Ri. cf. Coroll. p. XCVni. iugenuo Grr. Or. Bo. cf. Meyer. p. 31. — 16. reddit non per- dit ijui ijuod alienum erat persoh-it T. — 17. regnat carnalis cupiditas. ubi non est dei caritas T. cf. 31eyer. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 556. regnat cupiditas, ubi non est sapientia proposuit Buechelerus. Est autem S. Augustini sententia sumta ex libro, qui inscribitur de fide, spe et ca- ritate,^tom. VI. p. 240. (Venet. a. ilDCCXXXI.j.
S 1. semper iratus plus se posse putat quam possit F, vulgo inter senarios. se posse plus iratus quam possit putat Ps. Gr. Or. Bo. semper plus posse putat iratus quam potest Buechelerus, iratus plus se posse quam possit putat Ri. correctum in trochaicis posuit Wo. : semper plus iratus sese posse quam possit putat probante Ribbeckio. — 2. ubi hominem F. Gr. Or. Bij. Wo. Ri. Spe. spes salutis est ubi h. o. timor T. —
— 74 —
Suadere primum, dein corrigere est ))enevoli.
Sapiens contra omues ^rma fert, cum c6gitat. r>. Sauctissimum est memiuisse. cui te debeas.
Stulti timent fortiinam. sapientes feruut.
Sensiis, non aetas invenit sapieutiam. 590.
Semper beatam se putat benignitas.
Sapiens semper requiescendo dat laborem iuiiiriae. 10. Solet esse in dubiis pr6 consilio temeritas.*
Semper consilium tiinc deest cum opus est maxime.
Sapieus quod petitur, libi tacet, breviter negat.* 595.
Semper plus metuit animus iguotiim malum.
Seciiuda in paupertate fortuua est fides. 15. Si nil velis timere, metuas omnia.
Submissum imperium uon teuet vires suas.
Seciiudus est a miitre uutricis dolor. 600.
Sibi dat supplicium, quem iam admissi poenitet.*
Suum lisque lumen sequitur iuuocentia. 20. Stiiltum est talioue iilcisci velle alium poena sua.
Sibi primum auxilium eripere est leges tdllere.
Suis qui nescit pavcere. inimicis favet. G05.
Sine dolore est viiluus, quod fers criidum cum victoria.
Semper metuendo sapiens evitat malum.
3. benevoli est d. c. F, siiadere l)enivoli est prinmm d. c. Grr. Or. d. c. est benivoli Bo. Ri. d. c, benivoli est Wo. Spe. corripere proposuit Meyer. p. 31. — 6. fert F. — 7. sensum non aetas invenit sapientia T. ,,an invehit ?" Wo. — 9. s. s. cjuiescendi dat locum iniuriae F, saepe ignoscendo das (vel dabis cf, Nauclv, Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 199) iniuriae locum Gr. Or. saepe ionoscendo iniuriae dederis locum Bo. probante Ribl)eckio, saepe ignoscendo des iniuriae locum Wo. cf. Meyer. p. .Sl. — 10. iu adversis T. — 11. dest Ri. c. est ,opus F, c. opus est Desl)illonius, Wo. cum opus maxime est Crr. Or. Bo, cumst opus maxime Spe. — 12. si tacet 0 cf. Meyer. p. 51. 63. 9, 1. graviter negat O. — 15. timeas proposuit Ri. — 18. sibi ijjsi F. Grr. s. ipse Be. Or. Bo. Wo. dat supplicium quem adm. penitet F, d. s. q. a. pudet Gr. Be. Or. Bo. sibi ipse dat suppliciuni quem admissi pudet Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 201. — 19. suum sequitur 1. semper innocentia F, Gr. Or. numen proj^osuit Ri. innocentiam coni. Bo. — 20. st. est alium F, Gr, Or, Wo. cf. Meyer. p. 31. iilcisci velle F, velle ulcisci Ingolst. Gr. Or. Wo. st. e. velle ulcisci alterum p, s. Bo. probante Ribbeckio, st, e, ulcisci velle alium poena "sua Nauck. Mel, Grreco-Rom. in Act, Petrop, 1869. tom, III, p, 200, — 21. primum F, Gr, Or, Spe, primo Bo, Wo. Ri. est eripere F, eripere est Ingolst, rapere est coni. Orellius — 23, q. ferendum est cum v. F, Wo, Ri. Spe. q. f. cum victoriast Ri. ed. I. est om. Or. Or. q. f, est vulnus cum v. Bo. Spengelio versus suspectus est. — 24. FC cf. Meyer, p. 56 metuendi F cf. Publ, S 9 (592)
25. Stultum est queri de adversis, ubi culpa est tua.
Scit, multi quod anni abstulerunt. b(5ra nulli reddere.
Spina etiam grata est. ex qua spectatiir rosa. 610.
Stultum est vicinum velle ulcisci iucendio.
Stultiim facit fortiina. queni vult perdere. 30. Spes inopem. res avarum. mors miseriim levat.
Se damnat iudex. innocentem qui (ipprimit.
Sibi ipsa improbitas cogit fieri iniiiriam.* 615.
Satis est beatus, qui potest cum viilt mori.
Solet sequi laus, ciim viam fecit labor. 35. Sociiis fit culpae, qui nocentera liberat.
Suspicio sibi ipsa rivales parit.
Semper metuendum est. quicquid irasci potest. 620.
Seditio civium b(5stium est occdsio.
Saliitis causa bene fit bomini iniiiria. 40. Stultitia est insectari, quem di diligunt.
Sat magna pro beneficio usura est memoria.
Sero consilium est in periclis quaerere. 625.
Z
Suiim qui servat, salva vult commiinia. 677.
metuendo Ingolst. — 26. solet hora quod multi anni abstuleft reddere F, Gr. Or. Bo. "\Vo. Ri. abstulerint Gr. Or. Bo. Wo. Ri. abstulerant Spe.
— 27. exspectatur i." cf. Meyer. p. 29. Spectare et exspectare confusa apud Publ. A 2. — 28. incendio ulcisci tuo coni. Bo. — 29. fortuna Grr. Or. Spe. Fortuna Bo. A\"o. Ri. — 32. ipsi Gr. — 34. Laus-Labor Ri. coU. Publ. V 18 (646). cui v. f. 1. Bo. — 35. qui nocentem levat F. q. n. iuvat -T. u'. rt bis, adiuvat « semel cf. Meyer. p. 29. q. n. sublevat Ingolst. G!-r. Or. Bo. Ri. Spe. probante Xauckio Mel. Cxreco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 201. quisquis n. 1. "Wo. qui sontem iubet perdere (1. pergere aut qui insontem iubet perdere Wo. fortasse qui sonti iubet parcere). Cf. ^^lej^er. Act. Mon. 1872. tom. IV. p. .057. — 36. suspitio F.
— 37. est om. F. Cir. Or. Bo. Wo. Ri. metuendumst Spe. — 38. ,,civium hostium insuave ouoioTf/.EVTor: quare malim civica vel civis" Bo. — 39. casus F, causa Ingolst. Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. sit F. fit Gr. Or. Bo. Wo. Ri. Spe. — 40. quem diligit F. quem omnes diligunt Gr. Or. Bo. Wo. quem di diligunt coni. et Buechelerus probante Ribbeckio et L. et A. Spengelii coU. Plaut. Bacch. IV. 7, 18. Ter. Andr. V. 6, 9. Adde Ter. Phorm. V. 6. 14. uam sine controversia ab dis solus diligere Antipho. — 41. s. magna est usura pro b. m. F, s. m. usura est p. b. m. Ingolst. Grr. Or. Bo. Wo. Ri. satis m. usurast p. b. m. Spe. cf. praef. 9.
— 42. s. est in periculis c. q. F, Gr. Or. s. e. consilium te i. periclis q. Bo. s. in periclis est c. q. Desbillonius et Ri. probante Woelftlino, s. consiliuni est in p. q. Spe. — 43. sua qui servat s. v. esse communia T. s. q. s. salva, suis servat commuuia Casp. Orellius, s. q. conservat. salva volt communia Haupt. Phil. I. p. 666. s, servat, qui salva esse vult communia
— 76 —
Sat vincere est inimicmii, niniiuni est perdere. 678.
45. Siispicax unius animus 6mnium damnclt iidem. 679.
Suspicio probato tacita iniiiria est. 680.
Superari a superiore pars est gloriae., 681.
Siipplicem nou est opprimere virtus, est crudelitas. 682.
Siue lege muta poena est conscientia. 683.
50. Satis diserte pro se loquitur veritas. 684.
0
Sapienti praestiit tacere pro se quam contra loqui. Sine adversante Ijrevis est laus vict6riae.
II
Tliesaurum in sepiilcro ponit, qui senem heredem facit.* 626.
Tacitiirnitas stulto homini pro sapientia est.
Tam deest avaro qu6d habet, qnam quod non habet.*
Z
Tarde, sed graviter siina mens irascitur. 685.
Xauckius, sua qui servat, salva esse vult coiniiiunia aut suuni qui servat, salva vult communia "Wo. — 44. satis est i. superare T, s. e. hostem superare, nimiumst perdere Casp. Orellius, s. e. superare inimicum, nimiumst perdere Haupt. Pliil. I. p. 666. sat est inimicum opprimere, nimiumst perdere Si^e. — 45. suspicax a. T. ,,Poeta vel produxisse videtur mediam syllabam v. suspicax, ut fit in v. suspicio. vel scripsit suspiciosus" Casp. Orellius. Illud "Wo. hoc Xauckius adprobavit. — 46. probatis T, Wo. Ri. Spe. probo homini Casp. Orellius. — 48. s. hominem o. virtus non est, sed crudeUtas T, Wo. Ri. Spe. Et v. hominem friget et factus ver- borum ordo suspicionem movet. — - 49. s. 1. autem p. e. c. T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 557. v. 121. etiam sine lege p. est c. scripsit Casp. Orellius ex coni. codice Veronensi probata cf. Meyer. p. 51. 65. 20. 1. s. 1. poena est animi conscientia Ri. probante Woelfflino. ,,Prosae, ni fallor, orationis" Spe. s. 1. poenast sceleris c. Haupt. Phil.- 1. -p. 666. om. Meyer. — 50. satis desertus est de quo 1. v. T. satis disertust, e quo 1, v. Casp. Orellius probante Ribbeckio. satis est disertus, e quo 1. v. Wo. sat est disertus pro quo v. 1. 0 cf. Meyer. p. 65. 24. 1. coll. p. 51. — 51. Caec. Balb. p. 28. Mon. XXVI. 2. — 52. Caec Balb. p. 2ii. Mon. I. 30.
T 1. thensaurum Spe. — 2. t. st. pro sapientia cedit T. — 3. Versum Publilianum attulerunt Sen. Controv. III. 18. p. 227. ed. Bip. et bis Quint. VIII. 5, 5. et IX. 3, 64. deest om. F, dest Ri. quam misero q. n. habet F. cf. Meyer. p. 31. Woelffliu. Phil. XI. p. 191. — 4. tarde si gravius vir irascitur et perbicax ulciscitur T. ,.Seutentia gi-aviter corruijta pertinet fortasse ad Publ. A 53 vel Gr 2 (195)" AVo. „t. irascitur vir gravis et pervicax ulciscitur et an at?" Ri. Fortasse verba legenda sunt: ,,t. gravis ira nascitur et ulciscitur aut: t. nascitur gravis ira et pervicax ulciscitur" cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 558. tarde sed graviter sapiens irascitur 0 cf. Meyer. p. 51. 63. 9, 1. tarde si exoritur, irast pervicacior aut: „tarde
;'). Tuti sunt oiiines, linus ubi defenditur. u
Temptando cuncta caeci quoque tuto arabulant. Tam de se iudex iiidicat quam de reo.
Tarda etiam est ipsa ciipiditati celeritas.
11
Ubi fata peccant, hdminum consilia excidunt. 629.
Voliiptas e difficili data dulcissima est. 630.
Ubi omnis vita metus est, mors est optima. Uniis dies poenam affert, quam multi coquunt. 5. Ubi peccat aetas maior, male discit minor.* Ubi nil timetur, quod timeatur, niiscitur. 'Ubi sis cum tuis, ubi absis pati-ia. tua desideres. 635. Verum est, quod pro saliite fit meudacium. Ubiciinque pudor est, semper ibi saucta est fides. 10. 'Utilius ferrum est in sulco, quam oricbalcum est in proelio. Ubi innocens formidat, damnat iiidicem. Voliintas impudicum, non coi"pus facit. 640.
gravis ira et pervicax ulciseitur'- Buechelerus. — ."). ubi defenditur unus T. vmus ubi defenditur Casp. Orellius, Wo. Ri. Spe. Vitiose Xisardus : „t. s. 0. ubi unus defenditur" latinuni sic vertens : tout le monde est protege, des qu"un seul est defendu. — 6. ceci O cf. 3Ieyer. p. 63. 7. 3.
— 7. 0 cf. Mever. p. 64. 19. 1. — 8. Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 15 (Sent. 178).
V 2. edifficili F. voluntas ex d. datur dulcissime -t, fortasse: dat dulcissumum vel e difficilibus dulcissumast Spe. — 3. vitae F-t, vita G-r. Or. Bo. Wo. Ri. cf. Meyer. p. 28. motus .t. optimum Bo. probante Spen- gelio. Recepi Gruteri coniecturam; nominativo enim mors nominativus vita recte x^idetur respondere. — 4. deus F. dies Gr. quam m. cogitant F, quam del. Gr. Or. Bo. Wo. Spe. concitant Schuetzius, citant Bueche- lerus, probante Ribbeckio cf. Meyer. p. 31. — 5. u. senectus peccat ad quem refugit sapientia"? T cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 558. v. 129.
— 6. u. timetar nihil F, Grr. Or. ubi nil timetur Wo. Ri. u. nihil timetur T, Spe. — 7. ul)i cum tuis sis Spe. et absis F, Gr. Or. ut absis Bo. etsi absis Ri. ed. 1. et l)ene sis Buechelerus probante Ribbeckio ed. II. patriam desideres F, patria eam d. Gr. patriam non desideres Bo. probantiljus AVoellflino. Ribbeckio, Spengelio. cf. Meyer. p. 31. — 8. fit plerumque mendacium T. verum mendacium fit pro salute .t. — 9. ibi est sancta fides F. ibi sancta est fides Ingolst. u. p. ibi e. f. -t. Spengelio versus suspectus est. — 10. Servavit solus t, om. F. uncinis inclusit Wo. utilius est vero t, utilius veru est Ri. quam gra\-is galea in p. t. — 11. iudicem damnat Ft. darnnat iudicem Gr. — 12. voluptas F. volimtas Grr. non
— 78 —
Virtuti meliiis, quiim fortunae ereditur.
Verbum 5mne refert in quam partem intellegas. 15. Viriim bonum natiira, non ordo facit.
Ubi coepit ditem paiiper imitari, perit.
Veterem ferendo iniuriam invites novam.* 645.
Virtiitis spolia ciim videt, gaudet labor.
Virtiitis vultus partem habet victdriae. 20. Virtiite quod non possis, blanditia aiiferas.
Utriimque casum adspicere debet qui imperat.
Voliiptas tacita metus est mage quam gaiidium. 650.
Viri boni est nescire facere iuiiiriam.
Vultu an natura sapiens sis, multum interest. 25. Virtiiti amorem nemo boneste denegat.
Z
'Ubi libertas populi cecidit, liuguae libertas cadit. 687.
Vita otiosa et ciirae inanis regia est. 688.
Ubi omues peccant, spes querelae tollitur.
Ut plures sanes, recte paucos amputes. 689.
30. ['Ut cupiditas nil non sibi, sic sibi nil caritas tenet.] 690.
pudicum F, quem pudicum Grr. Or. impudicum Casp. Orellius, Bo. Wo. Ri. Spe. cf. Sleyer. p. 31. — 13. Fortunae Or. Or. Bo. fortunae "Wo. Ri. Spe. — J 6. u. c. divitem pauj^er F, u. c. pauper divitem Gr. Or. Bo. Wo. ubi p. d. ceperit i. j^. tt, u. c. ditem p. i. p. Buecbelerus, Ri. u. c. divitem imitari pauper p. Spe. — 17. Oell. NA. XVII. 14. v. 11. Macrob. Sat. II. 7. V. 13. veterim Par. Macrobii. inferendo rc. invites F, Gr. v. 761. Be. Or. v. 773. Bo. Wo. Ri. Spe. invitas n:. l". «. Ingolst. Macrol>. Er. invitat 0 cf. Meyer. p. 51. G4. 18, 1. — 18. labor Gr. Or. Wo. Spe. Labor Bo. Ri. — 19. vulnus Ingolst. partam habet victoriam proposuit Spe. — 20. non om. ti. — 22. magis F, mage Gr. v. t. mage m. q. g. e. Gr. Or. v. t. metus magis q. g. e. Bo. v. t. metus est magis q. g. Ri. Spe. V. t. metus est mage q. g. "Wo. — 23. iniuriam facere F-t, facere iniuriam Gr. Or. Bo. Ri. Spe. At in eodem libro .t paullo supra eadem sententia sic exhibetur: V. I). est nescire pati vel facere iniuriam: quae consentit cum Caec. Balb. p. 27. Mon. XXII. 4. p. 38. Par. 12 (Sent. 192) coll. Sent. falso inter Publ. recept. v. 266 (381 Wo.) nescire iniuriam pati Wo. — 24. vultu F, cultu proposuit Ri. sis sapiens F. Gr. Or. sapiens sis Bo. Wo. Ri. Spe. — 26. u. 1. cadit audet loqiii T, ubi 1. cadit audet nemo loqui Casp. Orellius, u. 1. cecidit audet libere nemo loqui Haupt. Phil. III. p. 666. V. 99. probantibus Woelfflino et Ribbeckio. — 27. v. otioso regnum est et curae minus T. otiosa Casp. Orellius. et] an set? Ri. — 28. medelae proiDOsuit Froehlichius. — 29. u. p. corrigantur, rite pauci eliduntur T. Ri. numeris solutis cf. Coroll. XCVIII. u. p. c. i'ite unus perit Casp. Orellius. Versum uneinis inclusit Wo. — 30. u. c. n. sine angustia, ita nihil cum angustia caritas tenet T. habet angustum omne cupiditas, nil caritas Buechelerus. Versum uncinis incluserunt Wo. et Ri.
- 70 -
Virtutis omnis impediinentuiu est tinior. 691.
Ubi iiidicat qui acciisat, vis non lex valet. 692.
Ubi emeris alienum, veneat tuum. 0
'Ubi peceatum cito corrigitur, fama solet igndscere. 35. Ubi innocens damnatur, pars patriae exsulat.
Vincere est honestum, oppriniere probrum, pulclirum igno-
scere, '[>
Velox cousilium sequitur pueuitentia. Ubi niillus est eifectus, gravior est labor.
Verba sunt S. Au^ustini huc illata ex Quaest. Evang. libr. II. 33. tom. III. part. II. 26J. ( Venet. a. MDCCXXIX.). — 31. v. o. impedimento est t. T, virtuti omni impedimento falsus est iKidor Casp. Orellius, v. o. impedimentumst t. Haupt. Phil. III. p. 666. v. 106. Wo. Ri. — 32. u. i. ij. a. non lex, sed violentia regnat T, u. i. rj. a. vis non lex valet Casp. Orellius. Wo. Ri. — 33. u. e. aliena invenies necesse est tua T, u. emes aliena, vendes aliquando tua Haupt. Phil. III. p. 666. v. 109. u. emes aliena, disperdes semper tua Casp. Orellius, u. emas aliena in- venias necesse est tua Wo. u. emas alienam, vendita opus est re tua visl venire opus est rem tuam Buechelerus, u. emas aliena, vendere haud opus est tua Ri. u. emas alieaa, caveas ne vendas tua Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 558. — 34. Ex sententiis Publii O cf. Meyei-. p. 63. 10, 4. — 35. Publius 0 cf. Meyer. p. 64. 18, 4. exsultat 0, corr. Meyer. p. 52. — 36. Publius 0 ef. Meyer. p. 65. 22, 2. v. e. h. o. acerl)um, sed p. i. 0, v. e. h. o. acerbum i>. i. Meyer. p. 52. scripsi v. e. h, o. probrum p. i. — 37. Caec. Balb. j). 41. Par.' 55 (Sent. 188). — 38. Caec. Balb. p. 41. Par. 52 (Sent. 1^4).
CONSPECTUS A^ERSUUM PUBLILIANOKUM.
D
|
2- 34 |
|
|
77 43 |
l42) |
|
Z 52 |
|
|
0 54 |
|
|
0 56 |
|
|
P 58- |
-58 (57) |
|
\"' orv |
|
|
— OJ. |
|
|
77 41 |
|
|
Z43- |
-43 |
|
2- 21 |
|
|
77 37 |
|
|
Z 44 |
|
|
0 45 |
|
|
P 46- |
-46 |
|
2- 16 |
|
|
77 24 |
|
|
Z 28 |
|
|
0 32- |
-32 |
|
2: 16 |
|
|
77 19 |
|
|
Z 20 |
|
|
0 21 |
|
|
<?> 22- |
-22 |
|
2' 27 |
H
M
N
|
77 28 |
|
|
Z 31 |
|
|
0 33. |
|
|
fp 34- |
-34 |
|
^ 9 |
|
|
Z 10 |
|
|
0 12- |
-12 |
|
r 21 |
|
|
77 27 |
|
|
Z 29- |
-29 |
|
2' 34 |
|
|
77 61 |
|
|
Z 63 |
|
|
0 66- |
-66 |
|
2^ 10 |
|
|
77 17 |
|
|
Z i^- |
-18 |
|
E 32 |
|
|
77 68 |
|
|
Z 69 |
|
|
0 70 |
|
|
0 74 |
|
|
P 75- |
-75 |
|
^ 10 |
|
|
77 59 |
|
|
0 62 |
|
|
P 63- |
-63 |
R
|
77 14 0 15- |
-15 |
|
77 51 Z 52 0 55 0 57- |
-57 |
|
77 68 Z 72 0 73 0 75 P 76- |
-76 |
|
77 15 Z 17 |
(16)- |
|
77 42 Z 50 0 52- |
-52 |
|
77 3 Z 5 0 7 0 8 |
-8 |
|
77 25 Z 33 0 36 0 38 |
(32) -38 |
17 (16)
^61 (758).
CAECILII BALBI SENTENTIAE.
Ab alio exspectes, ilteri quod feceris. A 2.
Aegrotis medicus magis est quam sanis opus.
Aliena vitia pruferens tua aiidias.
Alienum agas ita lit tuum non neglegas. 5. Ames probatos, non amatos post probes.
Amici famam gldriam imputes tuam. A 56.
Amici vinclum arctissimum est sapientia.
Amicos esse n61im, qui sunt divites.
Amicum laedit, etiam qui laedit ioco. 10. Amicum raro acquiras, amittas cito.
Amicus non est, nisi fortunae est particeps.
Amittunt sua plerique, cum aliena appetunt.
Amoris unicum est coaguliim fides.
Animo virum pudicae, non oculo eligunt. A 36.
ib. Armare nescit, milites quem non amant.
Armarium cave pectore habeas ddctius.
Artem sequare bonestam, bene quam didiceris.
Audendo virtus crescit, tardando timor. A 44.
Audendum est in periclo, ut possis vincere. 20. Aut poena est aurum aut decus aut parricidium.
Aiit tibi ipse sis necesse est vilis aut peciinia.
Avarus damnum, ubi non lucretur, ingemit. A 55.
Avidissimus quisque est egeno proximus.
Barbii tangenda te vii'um esse memiueris. 25. Bello bdmines gladius, pace luxus viilnerat.
Bene qui loquitur, esse amicus coepit, qui male, desinit. Bene si egeris, tibi ipse personam dabis. Beneficio saepe inimicos dando tdrqueas. Beneficium acceptum aeternae infigas memoriae.
6
— 82 -
30. Beneficium ad liomiues cduseuescit coleriter.
Blciudiloquuui cave amicum : sempei- diilceclo in amarum abierit.
Blandum etiam iu servos esse oportet qui imperat.
Boui futuri spes malorum est remediuui.
Bonus animus laesus grtivius multo irascitur. B 10.
35. Bonus esse in alios uon potest, qui in se est malus.
Brevis sit ratio amicis, longa oratio.
Cave amici invidias inimici insidiis magis.
Cave, quod turpe est fiicere, credas esse honestum dicere,
Cave quicquam dicas, nisi quod scieris 6ptime. 40. Cave vincat error te aiit decipiat ciipiditas.
C6uscientia animi didicit maledictum contemnere.
C6nscieutiae quam famae potius est intendere.
Consilium luce, nocte agas convivium.
Cui omues beuedicunt, p6ssidet populi boua. C 27.
45. Cui quod dictum est non iuratum est, iiiranti non creditur.
Damniim nisi ex abiiudanti raro evenit. D 29.
Damuum pudoris praestanti ingrate est lucrum.
Dat gnitius beneficium, qui dat celerius.
Datis beneficiis pliis quam acceptis gaiideas. D 30.
50, Decipias seciiritate gnivius adversarium.
De inimicis iutra parietes quaerenda est victoria.
Despicias melius vitam quam custodias.
Difficile amicos re probare est prospera.
Difficilius ciim dolore convenit sapieutiae. D 23.
55. Discdrdia fit carior coucordia. D 9.
Diii deliberando amicos eligas. D 31.
Diii deliberaudum, faciendum est cito.
Diii quod tractas babeas pro rectissimo. ' D 32.
Du1)itare noli facere, quod promiseris. 60. Edas ut vivas; lit edas, noli vivere.
Erubescere est utilius iiivenem quam pallescere.
Et non pollicitam vir bonus servat fidem. E 22.
Et oculi et aures viilgi testes siint mali.
Exciitias quicquid aiidias: credas.proba. 65. Exstructum super cloacam templum forma est nuilieris,
Facile crimen lit sagitta figitur, aegre expellitur.
Feminae uuo oculo dolorem flent, insidias altero,
Filio modesto nunquam est gntve, quod pietas imperat. F 34.
Firmo est iu regno, qui agnoscit, quod imperat,
70. Foris saepe aliis sevvit, qui saevit clomi. Fortuna ut Jiiedicus caecat uiultos inscius. Fugiils parare sumptuosas nuptias. Fulmen adversum lidstes ducis est in cives Immanitas.
Geminat peccatum, quem delicti non pudet. G 11.
75. Geminatur auctore indigno laesi dolor.
Geminatur iracundia infelicitas. G 12.
GeminiUur veniens d61or, a quo non merueris.
Gerunt cuni timidis etiam bellum insomnia.
G16riam minuis, fortunae ubi auxeris licentiam. 80. Gravissima ira est, diis quae tradit, quod dolet.
Gravius est binis amicis, quam inimicis esse arbitrum.
Homo c6nimendatus nemo natura est novus.
Idem amico praestes, tibi quod praestari velis.
Ignoscas semper alteri, nunquam tibi. 85. Immensa verbi mensura est non prdditi.
Imperium qui nimis adstringit, solvit nimis.
'Imputes convicium tibi ciim malis convivium.
'In quem plus potes peccare, pliis peccare desinas.
'In tuo potius suscipias, quam alieno opere sarcinam. 90. Iniiiriarum remedium est oblivio. I 21.
Iniiistae vites caiisae contidentiam.
Inopia est turpis, quae venit de copia. I 65.
Invidia semper adversa est felicibus.
Ira premetur, qui non irani presserit. 95. Irae exitus fit poenitentiae initium.
Initus cum ad se rediit, sibi tum ir^scitur. I 43.
Iratus filio ipse te coerceas. I 66.
Is minimum eget mortalis, qui minimiim cupit.
'Ita agas alienum, lit tuum uon neglegas neg6tium. lOO.Ita amico prosis, lit ne quid noceas tibi. I 64.
Ita amicus sis, inimicus ut ne esse bdrreas.
lustitia erga inferidres est verissima.
Labor imperantis militum est seciiritas. Liberi et servi personani cdufundit mendacium. 105.Loquare quod delectat, facias qudd iuvat. Lucrum dnine turpe fiigias ut dispendium.
6*
- 84 -
Magiii miuores saepe fures puniunt.
Male iudicat qui de se nescit dlterum.
Malis exbibeas fortiter pationtiam. 110. Malum alienum cave gaudium facias tuum. M 72.
Malum est solamen ddversantis dignitas. M 73.
Malus auctor etiam rem bonam turpem facit. M 74.
Miixime consilio officiunt ira et festinatio.
Meli6rem mala quem carpit lingua iiidicat. 115. Meliiis cavere est quam pavere instantia.
Misenirum rerum portus est patientia.
Mdribus mult6 quam rebus te praestat splendescere.
Miilto turpiiis damnatur, cui delictum ign5scitur.
Miituum si amico dederis, des utrumque perditum.
120. Nec m6rbum noli nec pauperiem obtexere.
Necessitatum parcitas est remedium, N 61.
Negat sibi ipse, qui quod difficile est petit. N 39.
Nemo putari fortis nisi sapiens potest.
Nemo linquam sapiens pr(5ditori credidit. 125. Nil est quod renuat, qui perfecte diligit.
Nil nemo amittit linquam, nisi qui nil habet.
Nil pensi habere insanientem est vivere.
Nil posse est esse mortuum, non vivere.
Nil tiim pestiferum, qudm luxuria est bominibus. 130. Nocens fit, hominis libi succubuerit fides.
Nocere nescit, qui se velle prodidit. N 60.
Nolle peccare, libi potueris, pretium est innocentiae.
N6n debet potens admittere quae delicta corrigit.
Non est ulla tdm bona uxor, de qua non possis queri. N 8. 135. Non liber animi est, quem infiammat superbia.
Non posse adiuvdre egenos pduperum una est cdlamitas.
Ndn tristem a sermone oportet principis discedere.
Non vivit, qui nil C(5gitat nisi vivere.
Nulli iraponas, quod ipse non possis pati. N 62.
140. Nunqudm mortales esse amicitias decet.
'0 beatam civitatem, pdce quae belliim timet! 'Omnia consulenda, sed non omnia suut ab 6mnibus.
Parere scire pdr imperio est gloria. P 56.
Patientibus sis ipse pro soldcio. 145. Paucis qui plurima dicit, dicit optime.
— 85 —
Pessima ars perfidia in damnum crescit augmentis suis. Perpetuo viucit, qui iititur clementia. P 51.
Pliis prodest cimi amico occidi, qudm cum inimico vivere. Poenam a quo mereas, friistra praesidiiim petas. 150. Populi domat liceutiam aut bellum aiit fames.
Praeseutem decet laudare, premere absentem n6u decet. Praeteritae aetatis actus in famam migrat. Pupillus est avarus aetatis bre^ds.
Quaerendae et tuendae habendus est modus peciiniae. 155. Quduti corpus est sine anima, tauti est sine amicis homo. Q 74.
Qui ddmnat innocentem, semper est reus.
Qui dolorem fert patienter, inimicos ulciscitur.
Qui iu suos tulit drma, inimicus est communis 6mnium.
Qui iacit, non cui irrogata est iniuste, habet infamiam. 160. Qui linum imitatus fiierit, illi minquam auctori pdr erit.
Qui metuit contumeliam, raro dccipit. Q 3.
Qui non corripit peccantem gndtum, peccare imperat. Q 75.
Qui n6n dolendo vincitur, vincit dolor.
Quod diibitas, animo vetitimi noli admittere. 165. Quod habes, sic utaris, ut uon dlienum desideres.
Kapieuda, non capienda agendi occdsio est. Kectum capere scit consilium, qui dignoscit, quod nocet. Kespicere nil consuevit iraciindia. R 12.
Kixa amicorum animos- solvit, cdnfirmat sapientia.
170. Saepe fortuna innocentem, niinquam spes bona deserit.
Sapienti praestdt tacere pr6 se quam contrd loqui. S 51.
Sapientia est ferienda ab insipientibus.
Semper sit, quem audieris solus, sermo apud te conditus.
Sequdre amicum, optdsse quem non sit pudor. 175. Servilem fugit stultitia cultum, mores n6n fugit.
Severitatem pr6das cave libidini.
Sine adversante brevis est laus vict6riae. S 52.
Socia est et consors m6rtis vita ingl6ria.
Stiiltum est aliis imperare velle, qui nescit sibi. 180. Siiperat conscientia, quicquid lingua mala confinxerit.
Tacere nemo stiiltus in vin6 potest.
Tacere nunquam, saepe poenituit loqui.
Tarda etiam est ipsa ciipiditati celeritas. T 8.
— 86 —
TeMm fuit gTavissimum patribus tides. 185. Temperat ius, qudd fortuna diit, quod ius, sapieutia. Tibi putes rect^ perisse, qu(5 nil praestiteris, diem.
Ubi ipse metuas, c6nsultores praevenis.
Ubi n(5veris, adiilator nil pr6ficit.
Ubi millus est effectus, gravior est labor. V 38.
190. Ubi pax placuerit, absit belli mentio.
Ut Mqueus innocentum est blandiloquiis malus. 'Ut sis, qui velis videri, ad gioriam via pr6xima est.
Veldx consilium sequitur poenitentia. V 37.
Verbdsa lingua est argumentum malitiae. 195. Veritatis brevis est sermo, longa vox mendacii.
Vindicta ex inimico periit, si te inimicum senserit.
Viri boni est nescire facere iniiiriam. V 23.
Viilgus imperitum ad iustum una adstringit necessitas.
PSEUDO-SENECA DE MORIBUS.
1. Qui se sponte negat peccasse, veniam neqiiiqiiam petit.
2. Vita excutere honesta debet, ars quod instruxit mala. 3.* Nil refert animd quo facias, qudd fecisse est improbum.
3. Nulli unquam hominis cernitur animus, cernuntur facta
dmnibus.
4. Laiide est expers, qui non fecit, quod fecisse ndn potest.
5. Quid tam inimicum alteri alterum, quam homini est homo?
6. Feras dolorem: vincitur patientia.
7. Quod niinquam expetere te poeniteat, expetas.
8. Ndn refert quam miiltis placeas, quam bonis placeas, vide.
9. Magis libenter, quam loquaris, aiidias. lO.^^Omnes differentes vitam mdrs incerta praevenit.
10. 'Omnis tanquam vitae extremus est componendiis dies. il. Tristitiani noli praeferre, pellere ubi non pdtueris.
12. Amicum moneas secreto, laudes palam.
13. Audita rebus, ndn personis aestimes,
14. Credas te oratdrem, tibi si qudd opus est persuaseris.
15. 'Imperio vehit servam animi cdmpescas libidinem.
16. Quod vis sileri, cuiquam noli dicere.
17. Religiosum odio est nocentis perdere innocentiam.
18. Monstriim senilis lividitas peciiniae est.
19. Pudet sordidius nasci, vivere ndn pudet.
20. Diilcius quid est quam habere, quicum ut tecum ausis loqui?
21. Quam est vdlidus qui laedentem laesus neglegit!
22. Magndpere quid sis, nil quid habeare interest.
23. Nondum est beatus, tiirba quem non riserit.
24. Si esse vis beatus, primum cdntemnas contemnier.
— 88 —
25. 'Ante promissum consilio, p6st promissum est facto opus. ^G.^^Cave hdminum quisquam te (klerit merit(5 tuo. 26.^ Si nuUos iniuria, multos invidia inimicos facit.
27. Cum innocentia victurus quaeras solitiidinem.
28. Bonus animus cultor (3st dei pulcherrimus.
29. Ndli alienum invadere thalamum, qui e&t alieni sanguinis.
30. Sis pius in tu6s, amicis fidus, aequus dmnibus,
31. Sa(3vitiam vites parentem et saevitiae iraciindiam.
32. Noli dliter solus vivere, aliter in foro.
33. N61i petere, quod negaris; qu(}d petieris, nil neges.
34. Cum homiuibus pacem, bellum cum vitiis agas.
35. Qui insanit ipse, fiirere credit C(5teros.
36. Vitium est pluribus placere mdlle, quam melioribus,
37. Noli hominum quemquam nosse, nedum omnes velis.
38. Quam magnuni est nolle, ubi dignus sis, laudarier!
39. Stultum est timere, qu6d vitari n6n potest.
40. Bonis probatur, quisquis displicuit malis.
41. Qui male loquuntur, bene loqui rar6 solent,
42. Rideas falsum maledictum, vero recte maereas.
43. Ubiciinque quisque est, patria est, ubicunque est bene.
44. Nil magnum est in terris, animus nisi qui magnum despicit.
45. Maximas habet divitias, qui nullas desiderat.
46. Qui c6ncupierit minimum, habebit plurimum.
47. Beneficium homo homini qui dat, imitatiir deum.
48. Ames iudicio, n6n amore iiidices.
49. Ex lite alterius abs te redeat gratia.
50. 'Occurras amici potius quam succurras Inopiae.
51. Parant amicos lautae res, dubiae probant.
52. Pei6ra apertis 6dia sunt latentia.
53. Stiiltum est nolle praedicari, qu6d velis intellegi.
54. Quid agcit, qui ostendit, qu6d agit, agnosci cupit.
55. PIus accipit qui dat quam qui datum accipit.
56. Omnem laborem spes solatur pra(3mii.
57. Hominum est avaro nemo divite egentior.
58. 'Imperare, non servire c6nvenit peciiniae.
59. C6nscius sceleris pote alios fugere, .se nunquam pote.
60. Is paiiper est, qui sibi videtur indiges.
61. Homo qui timetur a multis, mult6s timet.
62. 'In fortuna sese efferre f6rtunae est succiimbere.
63. Felicitas infelici innocentia est.
- S9 -
64. Sua ipsius nequitia poeiia est mdxima.
65. Sceliis tutum esse pote, securum n6u pote.
66. Veneris si exitiim memineris, initium coerceas.
67. Nunquam dccepti, dati obliviscaris cito.
68. Inhoneste vincit, drmis qui vincit suos.
69. Satis poenarum pdtuisse est punirier.
n-. "I Dilferas odiiim, modereris, deponas fideliter.
,~q'j Imago est animi sermo, vitae oriitio.
74. Difficile vocem temperes silentio.
75. Malus aeque est, qui miscetur aequo animo malis.
76. Qui cito laudavit, laiidatum accusat cito.
77. Et credere omnia stiiltum est et nil credere.
78. Uti divitiis decet, abuti non decet.
78.^ 'Id agas ue quis aiit contemnere aiit timere te velit.
79. Sine drbitro cave credas esse ulliim locum.
80. Hominum excusare vitia damnare est deos.
80.* Des, ubi dubites, vitam : erepta vita reddi n6n potest.
81. Fortior est qui ciipiditatem vincit, quam qui hostem domat.
82. DifficiUima est victoria semetipsum vincere.
83. Mala ira est, ultro quae suis irascitur.
84. 'Ita amare incipias, desinere quasi te non op6rteat.
85. Coepisse magnum est laiis magna, ut coepto excidas.
n,~'| Nobilitat animi, non stirpis geuerositas.
88. 'Otium seni labore est incipiente bonestius.
89. Homo animi praebet turpe aeger spectaculum.
90. Noli malo oculo adspicere alterius rem bonani.
91. NuUi in secundis vitare invidiam datur.
92. Si iactaveris divitias, dives cum multis eris.
93. Praestiit potentiam impotens occdsio.
94. Qui c6nfitetur, proxime innocentiam est. 95.1
qnl Iniquitati prdxima est severitas.
97. Scit bonus iudex non tam quid, quam qua damnet, cernere.
98. Homines si meiim tuumque tollerent, quiescerent.
99. Heu quam est timendus, qui paupertatem timet!
100. Beneficiis te amicum, inimicum sentiant iniuriis.
101. Irritat avidum, non explet pecunia.
— 90 —
102. 'Usura est reddonda niorlms. si data est peciinia.
103. Mihi erede, dives esse et felix non potes.
104. Utare ([uani lingua aiiribus fre((uentius.
105. Quicqnid aliis 6s dicturus, dieas ante omnes tibi.
106. 'Inter iratum atqne insanuni nil nisi intcrt^st dies.
107. J3onis frucris, si vitaveris mala.
108. Ciim timeas ali6s, tum tcmet v(.H'eare ipsum ni;ixime.
109. Si bene didiceris, fdcere te pudedt male.
110. Qu(5d persuaseris, manebit; fiigiet, quod coegeris.
111. Ign6scas semper dlteri, nunquam tibi.
112. Virtiiti adicias, vltiis quod detriixeris.
113. Stultum est borrere mortem, somni imaginem.
114. Bonis necesse est n(5ceat, qui parcit malis. 114.*Si stat fatum homini, qnid quod est certiim times?
115. Mtile qui dicunt aliis, faciunt ipsi sibi convicium.
116. Tiirpe est alteri (?xprobrare, qucid tuum spectat probrum.
117. Paiilulum remittas, ubi non viceris libidinem.
118. Sa(3pe quae rati(i sanare non potest, sanat dies.
119. Qui nummo Venerique immoritur, non vixit causa sua. 119.'' Sit coram quo te peccare piideat dignus, qut^m pudet. ll^.^^Cogitat iuvenis virorum et f(^minarum iniiirias. ll^.^^Qui felicitatem iactat, iactat insoI(5ntiam.
120. Cave tiirpe dicas: pt^IIitur dictis pudor.
121. Sic habites, ut d(5minus potius C(5nspiciatur quam domus. 122 'Innocentia fiigit invita. ciim quo consuevit diu.
123. Non tristis tabula, caiisa turpem homin(?m facit.
124. Damnati merito poena, immerito est calamitas.
125. Quicquid cogitaris solus, pateat cito sodalibus.
126. Hon(?sti nunquam simulatus decor est diu.
127. De aliena quod agas, ex tua mente a(5stimes.
128. Benelicii meuKiria est fragilis, pertinax iniiiriae.
129. 'Obiurgati(5ni semper dliqnid blandi admisceas.
130. Si quid scribis (^diturus, m(5rum das chircigraphum.
131. Qui in servos saevit, se in alios \e\le, non posse indicat.
132. Homo qui tacere n(?scit, nescit dicere. 132.*Qu(5d mali debt^nt audire, dicere non deb(?nt boni. 132.^'Utiuam bonis stet a(?tatis longinquitas !
133. Bonitatis fruitur conscientia bonus.
134. Homines effugere cito malos tutissimum est.
135. Ndu uUa est pusilla, amicos qme capit mult(5s, domus.
— 91 —
136. Cdntemtiim pauper facilius, quam invidiam dives fugit.
137. Scire uti felicitate miixima est felicitas.
138. 'Arcus velut intentus, animus sic remissus fi-angitur.
139. Non scelere oportet vindicare unquam scelus.
140. Vir bdnus est qui peccare nec vult nec potest. 140.*Liberis quam libertati malis te superstitem.
141. Singulos rei verentm*, universos iiidices.
142. Quam vanus est, qui infirma sua iactat bona!
143. Tuam ingemit malignus misericiSrdiam.
144. 'Abscindenda igni ferroque tota est vitiorum cohors. 145. 'Alter ego est amicus: cuncta mecum habet commiinia. 145.* Et agenda et acta studio recolas tempora. 145.^Diis hdmines sola veritas similes facit.
PROYERBIA.
Nondum est beatus, turba quem non riserit, Si nullos iniiiria, multos inviclia inimic6s facit. Purds deus, non adspicit plenas manus. Bouus animus cultor est dei pulcherrimus. 5. Noli aliter solus vivere, aliter in foro.
„'|N61i petere quod negaris; qudd petieris, nil neges.
Nil magnum est iu terris animus, nisi qui magnmu despicit.
Ubi cesses facere, nil prodest bene dicere. 10. Nil refert animo quo facias, qu6d fecisse est improbum.
Ftlcta ab omnibus cernuntur, animus nulli cernitur.
Non refert quam miiltis placeas; quam bonis placeas vide.
Sua ipsius uequitia poena est maxima.
Scelus tutum esse pote, securum non pote. 15. Qui cito laudavit, laiidatum accusiit cito.
Sine arbitro cave credas esse ulliim locum.
Ndn ulla est pusilla, amicos quae capit multds, domus.
Non scelere oportet vindicare unquam scelus. 19.1
'Qui se spoute negat peccasse, veniam nequiquam petit.
20. 21. 22.J
23.1 '
Q,'^Erumpant cito te lapso odia, quae sub osculd latent.
25. Qui insanit ipse, fiirere credit ceteros.
'Omnes differentes vitam mdrs incerta praevenit.
'Omnis tanquam vitae extremus est conipouendiis dies.
Rectum si ipse tibi persuaseris, dratorem te putes.
Bonis probatur, quisquis displicuit malis. 30. 'Obiurgatidni semper aliquid blandi admisceas.
Peccandi oportet facias odium, ndn metum.
'Optimum est igndsse ita, ipse quasi pecces cotidie.
— 95 -
'Optimum est sequi maiores, recte si praecesserint.
34 1 ' •
o;-*jOmnis in vitae ratione d6ctor peccat turpms.
36.1
37.[Xon innocens, est timidus, qui legem timet.
38.)
'Ante promissum consilio, post promissum est f\'icto opus. 40. Priiis negatum p6st fecisse est fallere. 41.1 42.
43
, ,'1 Sis pius in tuos, amicis fidus, aequus omnibus.
45. Cum hominibus pacem, bellum cum vitiis agas. 'Imperare, non servire c6nvenit pecuniae. D6mina fit de serva, si uti nescias, peciinia. Ii*ritat avidum, non explet peciinia. F6rtior est, qui ciipiditatem vincit, quam qui hostem domat.
tl 1
,^'}-Lite amicoriim religio c6mprobatur iiidicis.
50. 51.
|Pei6ra apertis 6dia sunt hitentia.
Qui c6nfitetm*, pr6xime innocentiam est.
Male qui dicunt aliis, faciunt ipsi sibi convicium.
Tiii-pe est alteri exprobrare, qu6d tuum spectat probrum.
55. Pulchrum est nil exigentem praestare 6mnia.
Ex communi fiicere proprium principium est disc6rdiae.
Pliirimi famam verentur, pauci conscientiam.
Priiisquam erueris h6stem noli occidere.
59 1
r.rj*|Laesum iniquius est odisse, quam laesisse, quem 6deris.
nr)'}Quam est validus, qui laedentem laesus neglegit!
Magn6pere quid sis, nil quid habeare interest.
Cave hominum quisquam te 6derit merit6 tuo. 65. Quam magnum est nolle, ubi dignus sis, laudarier!
Qui perituro n6n succurrit, ciim potest, hominem necat.
Quid tam inimicum alteri alterum, quam homini est homo?
Maximas habet divitias, qui nullas desiderat.
Qui concupierit minimum, habebit phirimiim. 70. Beneficium homo homini qui dat. imitatiir deos.
Is paiiper est, qui sibi videtur indiges.
Leves amici inimici interdum siint graves.
— 94 —
Hdmines si iiieum tiuuiKiiie t611ereiit. quiescerent. Heu quam est timendus, qui paupertatem timet!
,-.p*jQuod vis sileri, cuiquam noli dicere.
Qui in servos saevit, se in alios velle, non posse indicat.
Qui facit, quod pote malefacere, qu6d fecit, cito desinit. 79.^
80.}Dulcius quid est quam habere, qu6cum ut tecum ausis loqui? 81.j
liepulsam quam fastum li6mines facilius ferunt.
Saevitiam vites parentem et saevitiae iracundiam.
Beneticii memoria est fragilis, pertinax iniuriae. 85. lieligiosum odio est nocentis perdere innocentiam.
Homo qui timetur a multis, multos timet.
oofLuum metuunt, qui reguntur, metuit omnes, qui regit.
Expediet res honesta pollicitis lidem. 90. Magnam te rediictura ad te spdndet rem sapientia.
Frangit pudor ingenium rectum, pravum effert audiicia.
Scelus exstirpare, non scelestos optimum est.
Vel parem vel inferiorem ubi laiidaris, laus est tua.
Venia, non poena peccatum corrigere est clementiae. 95. Heii quam est miserum in sano corpore mentem furere saiiciam !
'Ad potentem perit amici aut veritas aut gratia.
Si esse vis beatus, primum cdntemnas contemnier.
Si tua multis jdaceat vita, tibi placere non potest.
Cum innocentia victurus quaeras solitiidinem. _
100. Stultum est timere, quod vitari non potest.
Ex lite alterius abs te redeat gratia.
'Occurras amici potius, quam succurras inopiae.
Amicum moneas secreto, laudes palam.
Si bene didiceris, facere te pudeat niale. 105. Ab alio petit iratus poenam, ab se exigit.
Peccatum solent incessere bomines, ipse admittere.
.^^' '0 virtutis piilchro in homiue piilchre expressam imaginem!
Volens miuistres, invitus ne servias.
110. Sua aflfluit virtiite, qui alienas amat.
Noli invidere cuiquam: minor est qui invidet.
112.)
..o [Bonus invidet vir lilienis nunquam bonis.
— !ir) —
1J4.I
. ,_ jPlenmique verbo qui iibiciuut. furtim aiiferunt.
Cautiim se timidus, s6rdidus parciim vocat.
Praeter deos tiraere nil tutissimum est.
Difticile vocem temperes silentio.
Magis libenter quam loquaris aiidias. 120. Homo qui tacere nescit, nescit dicere.
Tristitiam noli praeferre, pellere ubi non potueris.
Homo iinimi praebet tiiq)e aeger spectaculmn.
Cave tiii'pe dicas : pellitur dictis pudor.
Qui honesta loquitur, sermo honestatem parit. 125. Fiicilius raori iubentem tf51eres. quam male vivere.
Siipplicii est miniis uon posse, quani nescire vivere.
Cave pares amicum, amare quem incipias, post oderis.
'Ipse sis, priiisquam amicum similem quaeras, vir bonus.
Tiirpius uil quam bellare est, quijcum amanter vixeris. 130. Nisi ex malo vix quisquam transit in bonum.
Xoli hiirainem quemquam n(5sse, nedum omnes velis.
Sibi imperare quemque imperiirai est maximum.
,. oV[^"'-^i' i^^l*^ maliis parcas, cur esse bono invideas bonus?
135. Fuit (5Iim vitium. niinc mos adsentatio est.
Xoliint loqui homines verum, ne verum aiidiant.
Bona discipliua educit mores iitiles.
Vita excutere honesta debet, ars quod instruxit mala.
FerAs dolorem: vincitur patientia. 140. Audita rebus. min personis aestimes.
Beneficiis te amicum, inimicum sentiant iniuriis.
Mortali honesta mors est immortalitas.
,,/|Yir bonus est qui peccare nec vult nec potest.
,^p'|Pectus piget scrutiiri, terrara non piget. M7. Progressa virtus n<5n desperat exitum. . ,g"jDeum. non homines fas est aemularier.
SENTENTTAE
FALSO INTER PUBLILIANAS RECEPTAE.
Sententias a Ribbeckio in Appendice positas compendio RA., Publilio a me tributas signo f notavi.
A m6rte semper tantundem homines absumus.
fl24 Gr. 2. Ab lilio iratus poenas petit, ab se exigit. joj^^ y
Ab lisu agilia membra sunt cursoribus.
Aberit a periclo populus, ferre dum frends sciet. 5. Abdminandum miirbus remedii est genus.
'Ad suspicidnem tiro cito pallescit viilneris.
Ad teli iactiim lacerti militares pliis valent.
Adsiduitas pericli contemtiim facit.
Adiilter est uxdrem qui amat ardentius. 10. Aeger est, non sapiens animus. quem alieuae
urunt miseriae.
Ames iudicio, ndn amore iiidices. f Amici mores ndveris, non dderis.
Amicum amicus aiit parem accipit aiit facit.
Amicum laedit etiam qui laedit ioco. 15. Amicum moneas secreto, laudes palam.
Amicuni perdere maximum daninum dmnium est.
Amicus non est, nisi fortunae est particeps.
Amicus semper prddest, nocet interdum amor.
Amicus, ubi nil absit, hoc desit magis. 20. Amdr misceri ciim timore ndn potest.
Amdris unicum est coaguliim fides.
An dives omnes quaerimus, nemo an bonus.
Angiista capitur tiitior mensa cibus.
Animiis magnam aeque magnus fortunam decet. 25. 'Arcus velut intentus, animus sic remissus frangitur. f Audendo virtus crescit, tardandd tinior.
|
43 |
Re. |
|
360 |
Go. |
|
2 |
Re. |
|
8 |
Re. |
|
7 |
Ee. |
|
80 Re. |
|
|
9 |
Ps. |
|
203 |
Go. |
|
J60 |
Go. |
|
17 |
Ps. |
|
19 |
Ps. |
|
23 |
Ps. |
|
66 Fa. |
|
|
24 Ps. |
|
|
201 |
Gr. |
|
20 Ps. |
|
|
25 |
Ps. |
|
26 Ps. |
|
|
J8 |
Gr. |
|
27 Bo. |
|
|
28 Ps. |
|
|
190 |
Go. |
|
33 |
Er. |
|
39 |
Ps. |
— 97 —
Audire male res bene gerentein est regium. 112 Bo.
Aut sese princeps ipse aut alium vindicat. G Go.
Aiit tibi ipse sis necesse est vilis aut pecunia. 46 Gr. 2.
-f- 30. Avarus animus niillo satiatiir lucro. 36 Ps.
Avidissimus quisque est egeno pr(5ximus. 42 Gr. 2.
Bello bomines gladius. pace luxus viilnerat. 47 Gr. 2. Bellum furor est principum, non civium crudelitas. 298 Go.
Beneficii est pars bonitatis verba reddere. 53 Go.
35. Beneficium egenti bis dat, qui dat celeriter. 51 Bo.
Beneficium qui dat bomini. bomo imitatiir deum. ]o^9 p
Beneficium est carere iam quod invitus possederis. 52 Go.
Bonis necesse est noceat, qui parcit malis. 55 Er.
Bonis probatur, quisquis displicuit malis. 194 Go.
40. Bonitas est nulla meliorem esse pessimis. 240 Ps.
Bonitatis magna pars velle est fieri bonum. 376 Qu.
Bonum est duabus fundari navem ancoris. 58 Bo.
Bonus animus in mala re dimidium est mali. 59 Bo.
Bonus esse in alios nun potest, qui in se est
malus. 60 Gr. 2.
45. Caldmitas est virtiitis saepe occasio. 63 Ps.
Cautiim se timidus, sordidus parciim vocat. 365 Er.
Cave amici invidias inimici insidiis magis. 188 Gr.
Cave bominum quisquam te oderit meritiS tuo. 162 Er.
Cave quod turj^e est facere, credas esse bonestum
dicere. 320 Ps.
50. Cave semper bomiuem, qui tibi imposuit semel. 68 Bo.
Cito nemo locuples factus est, qui est vir bonus. 329 Ps.
Clemens est superior lenis qui inferiorem ulciscitur. 72 Go.
Coeli sereni facies moderati imperi est. 235 Go.
Cogit rogando, ciim rogat potentior. 74 Gr. 2.
55. Commiine exitium naiifragis solacio est. 75 Bo.
Conscientiae quam famae p()tius est intendere. 76 Gr. 2.
Consilium luce, ndcte agas convivium. 275 Qu.
Consuetudinem peccandi fecit vis peccantium. 78 Go.
Conterunt plebeia celsum saepe dicta yerticem. 81 Fa. 60. Crebrd si ia^ias, iacias alia aliiid vice. 83 Bo.
Criminibus felix nemo fuit unquam diu. 133 Fa.
Crudelis est, non clemens, qui desaeviit. 185 Go.
Cui convenit bene ciim pauperie, dives est. 84 Fa.
- 98 —
Cuiqiie liominum mores fingunt fortunam sui. 141 Bo. 65. Ciiius telum eliisum opposita est veste, non minus
t'st latro. 245 Re.
Cuivis artitici in arte credendum est sua. 85 Bo.
Cum ad diio festinas, neutrum perficids bene. 5 Bo.
Ciim camelus ciiperet cornua, aiires etiam perdidit. 64 Bo.
Cum hominibus pacem, b^llum cum vitiis agas. \cyyo pj,*
70. Ciim pari certamen anceps, fiiror aut turpe est
cum impari. 88 Re.
Cum liniverso ipsiim rapi ingens mortis est
solacium. 349 Gr.
Custodias quid dicas, non quid cogites. 77 Ps.
Damncit, non odit improbum iudex bonus. 61 Re.
f Damniim nisi ex abiiudanti raro evenit. 90 Ps.
75. Dari bonum quod potuit auferri potest. 41 (Senec.)
Datiir maiorum niilla meritis gloria. 91 Fa.
Decet dmnium regem esse clementissimum. 254 Go.
Dedit linus spiritum, linus eripiet tibi. 351 P?
Defdrmis simidrum est formosissimus. 92 Bo.
80. Delicatior est, cui alieno cdndoluit nisii latus. 101 Re.
Demens est, si quis praestat errori fidem. 93 Ps.
Ded favente ndviges vel vimine. 94 Bo.
Ded sic lubitum est similem ad similem diicere. 292 Bo.
Despicias melius vitam, quam custddias. 95 Bo.
85. Deum lit deus, natiiram uatura dpprimit. 215 Ps.
Dies habetur niinc noverca, niinc pareus. 96 Bo.
Difiicile amicos re probare est prdspera. 300 Gr. 2.
Diffieile est, quae tecum vitia creverunt, recidere. 97 Re.
Difficilius regere imperio est, quam quod nocet
excludere. 128 Re.
90. Discds oportet, quamdiu est quod nescias. 361 Gr.
Diii non vixit, annis qui multis fuit. 31 Gr.
■f Diii quod tractas, habeas pro rectissimo. 318 Gr. 2.
Docentis vita pliiris, quam scientia est. 295 Fa.
Docuere fallere miilti, dum falli timent. 214 Qu.
95. Domi manere fdrtunatum hominem decet. 102 Bo.
Ed quidque animo, qud das, debetiir datum. 107 HSt.
Eddem inclinat, quo fortuna, hominiim favor. 144 Ps.
Et cicatricis post vulnus diix honestae ciiram agat. 13 Go.
— 90 —
f Et non pollicitani vir bonus serviU fidem. 119 Gr. 2.
100. Et oculi et aures viilgi testes siint mali. 335 Ps.
Etiam de pulchra piilchrimi est suspendi arbore. 378 Bo.
Etidm tyranno iniperium est vix precarium. 117 Ps.
Exciitias, quicquid aiidias: credas proba. 99 Gr.
Ex lite alterius dbs te redeat gratia. 100 Fa.
105. Facilius crescit incohata dignitas. 127 Ps.
Filcilius privato ignoscitur iilto pertindciter. 129 Go.
Fames stat parvo, phirimo fastidium. 279 Bo.
Felicitas est niitrix iraciindiae. 132 Ps.
Felicitas iufelici innocentia est. 131 Gr.
110. Felicitatem spernere est feHcitas. 238 Ke.
Felix videtur, qui mala ignorat sua. 135 Fa.
Foris saepe aliis servit, qui saevit domi. 291 Qu.
Fortior est, qui ciipiditatem vincit, quam qui
hostem domat. 180 Ps.
Fortiina dat manciipio nil, multa lisui. 145 Re.
1 15. Fortiina ius in hominis mores ndn habet. 139 Ps.
Fortiina magna domino magna est servitus. 140 Ps.
Fortiina multis nimium dat, nuUi satis. 142 Ps.
Fortuna nil, quod min dedit, cuiquam eripit. 227 Ps.
Fortiina regum casus praecipites rotat. 328 Bo.
120. Fortiina vincit, nisi nos totam vincimus. 143 Gr.
Fortiinae iuvidia est, si quis immerito est miser. 138 Fa.
Fuit olim vitium, niinc mos adsentatio est. 385 Fa.
t Geminat peccatum, quem delicti ndn pudet. 147 Ps.
Gemitiis dolores indicat, non vindicat. 148 Gr.
125. Genint cum timidis etiam bellum insdmnia. 115 Gr.
Gladiator ipsa arena consilium capit. 149 Bo.
Gratius datiim beneficium dandi celeritas facit. 50 Gr.
Gravidra quaedam siint periclis remedia. 152 Ps.
Gravissima ira est, diis quae tradit, qudd dolet. 153 Qu. 130. Gravius est binis amicis, quam inimicis esse
arbitrum. 178 Ps.
Haec utinam sit lex cum telo ut ira frangatiir
suo! 390 Go.
Hominum excusare vitia damnare est deos. 121 Go.
Homo qui tacere nescit, nescit dicere. 157 Fa.
Honesta fama praeterit peciiniam. 158 Fa.
135. Honesta lex est temporis necessitas. 159 Ps.
— 10(1 —
laceute quercu quivis lignatiim veuit. 32 Bo. 'Id agas, ne quis aiit ontemnere aiit vereri te
velit. 388 Go. 'Idem amat, qui amicus est, nou idem amicus est,
qui amat. 2T3 Qu.
Idem amico praestes, til)i quod praestari velis. 21 Gr. 2.
140. Ignavus omnis (5mni cessat tempore. 163 Fa.
Igni probatur aiirum, virtus miseria. 164 Gr.
Ign(5scas semper alteri, nunquiim tibi. 165 Ps.
lUaesa non ullum ictum fert felicitas. 244 Re.
Imdgo est animi sermo, vitae oriitio. 166 Pn.
145. 'ImbeciUi ad alienam oculi lippitudin^m fluunt. 168 Go.
'Imperare, non servire cdnvenit peciiniae. 285 Pa. Pn.
Impolitam cave relinquas quam aedificaveris,
domum. 103 Bo. 'Improbis parcendum est civibus, ut membris
languentibus. 177 Go.
In aliis rebus alius est praestdntior. 14 Bo.
150. 'In fortuna sese efferre fortunae est succiimbere. 170 Go. 'In recessu habeas severum, in procinctu
clementiam. 344 Go.
Ingenita cuique cd,ritas nostrum est sui. 175 Fa.
Inhoneste vincit, armis qui vincit suos. 172^ Go.
luiquitati proxima est severitas. 56 Er.
155. t Inopia est turpis, quae venit de c6pia. 367 Ps.
'In partem quod est perceptum, non in totum fallitur. RA.
InteUegas, ut facias, ecquae sint bona. 177 Sca.
Invidia semper adversa est felicibus. 356 Gr. 2.
Ipsa inquieta exagitat se felicitas. 330 Ps.
160. Ira premetur, qui non iram presserit. 156 Gr.
Irae exitus fit poenitentiae initium. 110 Gr.
Irae remedium maximum est dilatio. 199 Ke.
Irritat avidum, nou explet peciinia. 286 Re.
'Ita agas alienum, lit tuum non neglegas
neg6tium. 345 =* Qu.
165. t Ita araico prosis, lit ne quid noceas tibi. 345^ Qu.
'It per alta virtus, sequitur hiimilis tuta inertia. 161 Ee.
Labor imperantis militum est seciiritas. 184 Gr.
Latius terrent potentum, ut fulmina, poenae,
quim nocent. 389 Go.
— 101 —
Laudatur, qui etiam servis moderate imperat. 342 _Pn. 170. Leve debitorem facit aes, inimicum grave. 11 Ps.
Lite araicorum religio comprobatur iudicis. 297 Pn.
Magis iinimi ulceribus quiim medendum est
coi-poris. 386 Go. Fa.
Magis libenter, quiim loquaris, audias. 40 Gr. 2.
Magnopere quid sis, nil quid habeare interest. 294 Fa. 175. Magniis superne iniiiriam animus despicit. 191 Go.
Male habet vir medicus, hominum male cum
nemo habet.
Male qui dicunt aliis, faciimt ipsi sibi convicium.
Male vivet, bene quiciinque nesciet mori.
Malim accepisse, quam intulisse miiiriam. 180. Malo bonoque virtus sublato perit.
Malo humiUs vinci, quam superbus vincere.
Mald quaerendus ciineus est nodo malus.
t Mahim alienum cave gaiidium facias tuum.
Mahim consilium consultori pessimiun est. 185. Malus aeque est, qui miscetur aequo animo malis. t Malus aiictor etiam rem bonam turpem facit.
Manet oicatrix etiam cum vulmis coit.
Me quam adulando placere veris malim offendere.
Melidrem mala quem cai-jiit lingua iiidicat. 190. Mens incorrupta miseria corriimpitm'.
Minimiim malimi fit contemnendo maximum.
Miser esse non pote vir bonus, dici pote.
Miseriirum rerum p(5rtus est patientia.
Miseriae atque misericordiae est quaedam vicinitas. 205 Go. 195. Miseriim qui nunquam fiierit esse iiidico. 207 Gr.
Moderatur sua difficilius irae, quam aKena liltio. 98 Go.
Monstrum senilis aviditas peciiniae est. 209 Go.
Morbus est ad dscitantes ipsum etiam os didiieere. 210 Go.
Mdres iudicans unius cdgites de piiblicis. 86 Re.
200. Mori dptabilius, quam torqueri est saiicio. RA.
Mortalis nemo est, quem non attingat dolor. 211 Bo.
Muliebre est fm-ere in ira et bacchari virum. 213 Pn.
Miilta cui hominis, illi amici ciincta sunt commiinia. 269 Qu.
Xe una quidem lucrum hdra avarus neglegit. EA.
205. Xecesse est multos timeat, quem multi timent. 217 Ps.
|
192 Bo. |
|
L 310 Fa. |
|
193 Sca. |
|
4 Bo. |
|
372 Go. |
|
KA. |
|
307 Bo. |
|
fl5 Ps. |
|
U96 Gr. |
|
197 Ps. |
|
is. 10 Fa. |
|
37 Gr. |
|
116 Ps. |
|
. 195 Pn. |
|
109 Gr. |
|
200 Ps. |
|
KA. |
|
204 Ps. |
|
118 Ps. |
|
232 Bo |
|
218 Ps |
|
219 Ps |
|
223 Re |
|
222 Re |
|
258 Gr |
|
169 Go |
|
122 Ps |
|
186 Bo |
236 Pn.
- 102 —
Necesse est rumpat, (jui fuuem iuteudit uimis. t Necessitatuiu parcitas cst rouiedium. Negiita est uiagnis sceleribus semper fides. Nemo imperat, nisi qui servire p6tuerit. 210. Nemo prudens, quia peccatum est, ue peccetur,
viudicat. Nemo linquam sapiens pr6ditori credidit. Nequitia est sibi ipsa poena, felix iuuoceutia est. Nequitia exseritur opere. uou opere iucipit. Neutrum capit, qui lepores veuatiir duo. 215. Nil refert anim6 quo facias, qu6d fecisse est
improbum : Niilli unquam hominis cernitur animus, ceruuutur
facta dmnibus. Nil operis de aratro ad arma fiigiuut trauslatae
manus. 255 Qu.
Nil esse honestum p6te, quod non est liberum. 296 Fa.
Nil pliis luxuria uiitrit iraciindiam. 251 Re.
220. Nil posse est esse mortuum. nou vivere. 228 Ps.
Nil rationis est, adfectus libi quid iuductum est
semel. 230 Go.
Nil refert quantum habeas : illud miilto est plus
quod uou babes. 316 Fa.
Nil sapiendo liomini transitur vita optime. | orr -r
Nil ubi est a rege tutum, tiitus uuuquam est
rex diu. 225. Noceus fit, hominis libi succubuerit fides. t Nocere uescit, qui se veUe prodidit.
Noli hominum quemquam ndsse, nedmn omnes
velis. NdUe peccare libi potueris, pretium est
innoceutiae.
Ndn aberres a fortuua : semper sua quemque dbsidet. 1 Gr.
230. Non aliis risum, qui ex se cepit, praebuit. 224 Gr.
Non cui parum est, sed qui cupit plus, paiiper est. 105 Ps.
t Non est beatus, esse qui se ndn putat. | poq p *
Nou est pusillum, quicquid miuus est maximo. 242 Ps. Nou est tuum, fortiina quod fecit tuimi. 243 Fa.
|
108 |
Gr |
|
234 Bo |
|
|
226 |
Gr |
|
384 |
Fa |
|
283 |
Gr |
— 103 —
235. N6n est ulla tam bona uxor, de qua nil possis
quei-i. 252 Gr
Nou ex uno omnes sunt modulo ciilceandi homiuum
pedes. Non liber est, qui imperio servit corporis. Non pote divitias auimus infirmiis pati. Ndn refert quam miiltis placeas, quam bonis
placeas, vide. 240. Non scelere oportet vindicare unquam scelus. Ndn solet spectare causam, sed fortunam mise-
ricors. Non vitium est, cui uou sit patrociniiim suum. Non vivit, qui uil cogitat nisi vivere. Nondum est beatus, tiirba quem non riserit. 245. Niilla maior quani iram amico condonare est
gioria. -j- Nulli imponas. quod ipse non possis pati. Nullum hdmine in terris auimal est mordsius. Nullum sine auctoramento est aliqud malum. Niinc sunt auloedi, qui lieri citharoedi non potii-
erunt. 250. Nunquam accepti. dati dbliviscaris cito. ■ Nunquam non aliquid superest diligentiae. Nunquam non timere mortem, quam mori est
crudelius. 212 Ps.
Nunquam venit liquidum aiit sincerum ex tiirbido.
Odi puerulos praecoqui sapientia. 255. 'Omne tranquillum libi videtur, ndn deest noci-
turiim tibi. Omnem laborem spes solatur praemii. 'Omnes differentes vitam mdrs incerta praevenit. 'Omnes sunt seciiri. ubi positum est iiis supra
omnem iniiiriam. 'Omnia consulenda. sed nou dmnia sunt ab
dmnibus. 260. 'Omnibus plus in suo pote giillus sterquilinio. 'Omnis tanquam vitae extremus est componendiis
dies, 'Optimum civilis belli praesidium est oblivio.
|
247 |
Bo. |
|
RA |
|
|
171 |
Fa |
|
260 |
Fa |
|
250 Fa |
|
|
206 |
Go |
|
268 |
Fa |
|
202 |
Gr |
|
237 |
Pn |
|
150 |
Ee |
|
253 |
Ps |
|
256 |
Gr |
|
257 |
Go |
|
44 |
Bo |
|
49 |
Gr |
|
111 |
Bo |
|
259 |
Go |
|
265 |
Bo |
|
374 Re |
|
|
126 |
Go |
|
267 |
Fa |
|
183 |
Fa |
|
79 |
Gr |
|
176 |
Bo |
|
272 |
Fa |
|
70 Ps |
|
278 |
Ps. |
|
280 Ps. |
|
|
281 |
Fa. |
|
282 |
Go. |
|
284 |
Fa. |
|
65 |
Ps. |
|
287 |
Ps. |
|
288 |
Fa. |
|
289 |
Go. |
|
130 |
Gr. |
|
106 |
Go. |
- 104 —
Pai-clnt amicos laiitae res, diibiae probant. 22 Er.
f Parere scire par imperio est gloria. 265. Pati necesse est miilta mortales mala. Pati, non facere iniiiriam scit vir bonus. Peccancli facit ipsa piulorem principis clementia. Peccat voluntas, etsi nullo est crimine. Pedd,rii caput elingue est sententia. 270. Perdenda sunt multa, lit semel ponus bene. Perit voluptas, denegat virtiis mori. Pestifera vis est ad nocendum quae valet.') Plurimi famam verentur, paiici conscientiam. Plus accipit, qui dat, quam qui datum accipit. 275. Pliis prodest cum amico occidi quam cum inimico
vivere. 123 Gr.
Pdssunt mala pusilla evadere : itur contra gran-
dibus. 120 Go.
Pote fictam nemo ferre personiim diu. 221 Go.
Praeceptum, ut viviint, volunt, non lit prae-
ceptum est, vivere. 387 Go. Praeter deos timere nil tutissimum est. 370 Fa.
280. Principis, quodciinque adierit, temperat clementia. 154 Go. Privata studia piiblicum evertiint bonum. 299 Fa.
Probantium turba argumentum est pessimi. 114 Sca. Prope est inique ut miiltet, qui multat nimis. 301 Go. Prope est libens ut damnet, qui damnat cito. 302 Go. 285. Pudet sordidius nasci, vivere non pudet. 350 Gr.
Pupillus est avarus aetatis brevis. 303 Sca.
Puras deus, non adspicit pleniis manus. 304 Ps.
Quam domum cunque intrat, praestat felicem
clementia. 73 Go.
Quam magnum est nolle, ubi dignus sis,
laudarier. 308 Pn. Re.
290. Quam miser est, cui necesse est esse iam malo ! 311 Go.
Quam saepe veniam qui negavit appetit! 309 Ps.
Quam scripseris tibi ipse legem, pareas. RA.
Quam tempus revocat, illa praecox est fuga. 323 Ps.
t Quanti corpus est sine anima, tanti est sine amicis
bomo. 363 Gr.
^) Yel: Pestifera vis est, quae ad nocendum praevalet.
|
G7 |
Ps. |
|
69 |
Bo. |
|
249 |
Qu. |
|
274 |
Qu. |
|
174 |
Ps. |
|
339 |
Go. |
|
261 Ps. |
|
|
314 |
Go. |
|
30 Ps. |
— 105 —
295. Quem saepe transit casus, aliquaudo invenit. Qui cito laudavit, laiidatum accusat cito. Qui fdcit invitus, non qui iussus, est miser. Qui hostis est suorum, inimicus est communis
dmnium. Qui insanit ipse, fiirere credit ceteros. 300. Qui uummo Venerique immoritur, non vixit causa
sua. 317 Go.
Qui pipere abundat, oleribus miscet piper. 290 Bo.
Qui potest, non viilt ulcisci, iiire clementem voces. 71 Go. Qui se fugere credit, media solet in fata incurrere.
136 Fa. Quicquam agas cave qu(5d non debes aiit quod
debes neglegas. 305. Quicquid datur spei improbae, nunquam est satis. Quicquid plus aequo est futurum, in mitius prae-
pdnderet. Quicquid sibi imperavit, animus dbtinet. Quid est iusiurandum ? alieni emplastrum aeris est.
182 Ps. Quid queas ab hdc sperare, quem esse docueris
malum ? 310. Quid quisque posset, nisi temptando nesciit. Quod nescias. damnare summa est temeritas. Quod vis sileri, cuiquam noli dicere. j Quod viilt, habet, qui velle quod satis est potest. Quot servi, totidem miiltis sunt hostes domi. 315. Rapienda, non capienda agendi occasio est. Katidni te subicias, si omnia vis tibi. Recti magister metus est infidelior. Refert bonorum esemplis puniri improbos.
Refert quam bene, non refert quam vivas diu.
320. Rege salvo una est mens omnibus, amisso cassa
est fides. Regi tyrannus re distat, non ndmine. Regibus est ex mansuetudine certior seciiritas. Religiosum odio est nocentis perdere innocentiam. Reprimit paucorum dmnium odium vindicta irritat
frequens. 146 Pn.
|
313 |
Go |
|
315 |
Ps |
|
321 |
Ps |
|
319 |
Fa |
|
322 |
Ps |
|
293 |
Qu |
|
264 |
Gr |
|
270 Qu |
|
|
189 |
Ps |
|
324 Fa |
|
|
(248 |
Fa |
|
1325 |
Gr |
|
326 |
Go |
|
371 |
Go |
|
327 |
Pn |
|
332 |
Er |
— 106 —
325. Rex, cui se irascendo exaequat, n6n multum sui^ere-
minet. 246 Go.
Rixa amicorum animos solvit, c6ntirmat sapientia. J6 Gr.
Rosam praeteritam nequiquam est requirere. .305 Bo.
Saepe dissimulare satius, quam volle ulcisci fuit. 333 Ps. Saepe fortuua innocentem, minquam spes bona
deserit. 334 Gr.
330. Saepe qui vicit post sanguinem, aiidax spectat
sanguinem. 38 Ee.
Saeva ex animadversione milla regi est gi(5ria. 125 Pn. Sani animi feriintur motus nostro arbitrio, non suo.
29 Re.
Sapienti amicus magnae est virtutis locus. 338 Go.
t Sapieuti praestat tacere pro se, quam contra loqui.
359 Gr.
335. Sapit nequiquam, qui sibi ipse non sapit. 266 Bo.
Satis poenarum potuisse est punirier. 172^ Go.
Sceliis tutum esse pote, securum non pote. |.^\,~ ^
iob9 utr.
Scit bonus iudex non tam quid, quam qua damnet
cernere. 62 Go.
Seciirus moritur, arti qui immoritur suae. 340 Qu.
340. Semper facit a magnis improba ad maiora spes .
gradum. 151 Pn.
Semper redundat ipsum in auctorem timor. 341 Ps.
Severitate adsidua perit auctoritas. L,^ p
Simuliltor etiam viiltu amicum decipit. Qu.
Si qua veuiunt casu ad etfectum, ars vocari non
potest. 34 Ps.
345. Sibi amicum, amicus nisi cui ipse est, nemu putet.
24 J Qu. Sibi imperare quemque imperium est maximum.
167 Gr. Sibi placeut boui manentque mores : levis est
malitia. 54 Qu.
Siue arbitro cave credas esse ulliim locum. 346 Fa.
Socia est et consors mortis vita ingbSria. 113 Ps.
350. Stiiltum est aliis imperare velle, qui nescit sibi. 354 Ps.
— 107 —
Stultum est formidare numerum, qua trausire unus
potest. Stultum est timere, quud vitari non potest. Stultus est. bonis malisque qui iguoscit promiscue
Sua affluit virtiite, qui alienas amat.
355. Sua ipsius nequitia poena est maxima.
Suam cito in uaturam iictum reciclit.
Suavis laborum est itraeteritorum memoria.
Subincle bos alienus prospectat foras.
Suspecta sunt ipsa ornamenta ementibus. 360. Tacere nunquam, saepe poenituit loqui.
Tam omni quam nulli ign(5scere est crudelitas.
Tam sunt mali ministri aclfectus C[uam duces.
Tam tiii'pe nil est, quam vitam iucipiens senex.
Tilm turpes sunt principi, quam medfco multoriim
neces. 365. t Tarda etiam est ipsa cupiditati celeritas.
Telum fuit gravissimum patribiis fides.
Torquere corpus cuntra naturam est suum,
Tranquillo quivis est gubernator mari.
Tiirpe tibi uui dictum rides, iudignaris pliiribus. 370. Ubi aiirum loquitur, nil potest oratio.
Ubi cesses facere, nil prodest bene discere.
Ubi maxime laeteris, metuas maxime.
'Ubi peccat solitiim remedium, temptatur contrarium.
375 Pn.
Ubi sis maritimus, terra cave mutes mare. 198 Bo.
375. Ubiciiuque quisque est, patria est, ubicunciue est
bene. 281 Go.
Ultro ad bonorum coenas accediint boni.
'Unde veneris, reverti, si sapias, nil est grave.
Ut amere, ames ! amoris poculum optimum est.
'Ut Cliarybdis implacata est liominis ii*aciindia. 380. 'Ut fidas, cum amico multos simul edas modios
salis. Utriimque vitium est niilli et credere omnibus. t Velox consilium sec[uitur poenitentia.
|
352 Qu. |
|
|
353 |
Er. |
|
271 |
Go. |
|
(216 |
Gr. |
|
1383 |
Fa. |
|
225 |
Pn. |
|
137 |
Pn. |
|
104 |
Bo. |
|
357 |
Bo. |
|
358 |
Ps. |
|
336 |
Gr. |
|
362 |
Pn. |
|
12 |
Ke. |
|
231 |
Ps. |
|
1 155 |
Pn. |
|
89 Ps. |
|
|
364 |
Gr. |
|
366 |
Fa. |
|
179 |
Bo. |
|
, 82 |
Ke. |
|
45 |
Bo. |
|
229 Pn. |
|
|
373 |
Gr. |
|
57 Bo. |
|
331 Gr. |
|
(306 Qu. |
|
1348 Go. |
|
KA. |
|
337 Bo. |
|
391 Fa. |
|
377 Ps, |
- 108 —
Venia, non dementia poenae est d^bitae remissio.
379 Go.
Verbdsa lingua est argumentum malitiae. 187 Ps.
385. Vile nil decet sonare miiximorum in laiidibus. 380 Fa.
3 Go. Pn.
Virtiitis nunquam mdllis est probdtio. 263 Re.
Vitae pessima est iactura, quae fit neglegentia. 368 Gr. Vivit nemo hominum tam pauper quam natus est.
220 Gr. 390. Voluptas modica Mxat animum et temperat. 208 Re.
Virtiitem acerrimam extundit necessitas. 1^1^
ADNOTATIONES
AD PUBLILII SYRI SENTENTIAS.
1. Botliius quidem veritus est, ut omne quicquid latinum sit; sed cf. Ter. Phorm. II. J, 16 quicquid praeter spem eveniat, omne id depu- tare esse in lucro. Inter quicquid et quidquid maxime fiuctuant libri manuscripti et editores: Bentleius semper quicquid. Bothius semper (juidquid, Orellius pluribus certe locis quicquid edidit; maxime varii re- centiores cf. Lachmann. ad Lucret. V. 1252. p. 340. Venire autem cum res eae dicantur. quae subito atque ex improviso ideoque casu et fortuito contingunt (cf. Cic. Inv. I. 45, 84. sed nec emisti nec hereditate venit) evenire quae ita fiunt, ut exspectentur (cf. Ter. Andr. I. 1, 1.S8. sin eveniat quod voloj: hoc ipsum verbum sic in hanc sententiam cadit, ut loco movendum non videatur. Interpretatur Erasmus : ,.Id (juod nostro studio paratur, vere nostrum est, quod votis contingit, alienum est, nempe quoel fortuna possit eripere". Qua de sententia vide Sen. de const. sap. V. 7. ep. XVI. 3 (98) 1.: Nunquam credideris felicem quemquam ex felicitate suspensum. fragilibus innititur. qui adventicio laetus est.
2. Spectare est intenta oculorum acie conspicere. exspectare futu- rum aliquid metuere : imde hoc magis idoneum esse intellegitur cf. Publ. S 27 (61(1). Confunduntur verba apud Publ. Q 39 (539). Quod scripsit Bothius abaltero. interest inter a 1 i u m et a 1 1 e r u m : alius enim homo est abs te diversus et remotus, tibi contrarius, alter tibi proximus, necessi- tudinis vel societatis quodam vinculo tecum coniunctus cf. Ter. Andr. II. 5, 16. IV. 1, 4. Est igitur alter qui nostro sermone dicitur der Nachste, alius ein Dritter. Quamobrem versus sententia non ea est, quam posuit Erasmus : ,,Qualis fueris in alios, tales alii futuri sunt in te", sed haec: „Necesse est, si quid alteri iniuriae intuleris, te timere, ne idem tibi a quovis alio inferatur". Qua de sententia vide Cic, Tusc. II, 17, 39. Sen. de ir. 11. 30. 2. de clem. I. 5. 1. ep, XV, 2 (94) 43 (Lactant, Inst. I, J6, 10), Phaedr, fab. I. 26. 12, Prosper, Epigr. 38."Ael. Lampr. de Alex. Sev. c. 31 : clamaljatque saepius quod a quibusdam sive ludaeis sive Christianis audierat et tenebat: idque per praeconem cum aliquem emendaret dici iubebat : Quod tibi fieri non vis, alteri non feceris. Caec. Balb. p. 20. Mon. I. 29. AValt. Burl. Haupt. Phil. ni. p. 378. v. 51. Vinc. Bell. sp. d. 4, 132.
3. Scripsi ex auctoritate codicis Baperta ingredi: quamenim scrip-
turam descripsit Casp. Orellius: — 7— ingredi, ea non dubium est
(piin aperta explicari debeat. Vid. Spalding. et Frotscher. ad Quint. X. 3, 21. Drakenb. ad. Liv. 31, 22, 8. et 34, 46. 4. Sunt autem aperta quae fraude vel insidiis carent cf. Verg. Aen. XI. 904. Hinc versus sen- tentia haec est: „Qui animum ad cavendum adsuefecit, nunquam is se committit in res nisi eas, quae fraude vel insidiis carent. Ceterorum 11- brorum scriptura t u t a cum eandem fere sententiam praebeat, tamen eam propterea posthabendam duco, quod Basiliensis sit exquisitior et quae
— JIO —
interpretatione (iiialis tuta esse possit, ejj^ere videatur. Nam tutuni ad externa et conspieua pericula, apertum ad Dcculta atque insidiosa rerum discrimina refertur : illa quivis paullo cantior, liaec nemo potest nisi pru- dentissimus quis^jue evitare. Erasmus sua sic interjjretatur : „Q,ui in- tellioit periculum, is novit cavere periculum: temeritas autcm ])ericulose rem ag^reditur, quia nescit timere". Nec vero improliandum esset, ([uod coniecit Andreas Spengelius : tutus gradi, nisi Forcellinius se vereri moneret, ut infinitivus gradi in usu esset. Columella quidem VI. 37 extr. nuilus et recte viam graditur et terram commode perscindit : unde etiam aut tutam aut tuta gradi scribi potuit, sed non solet via, quod nomen intel- legendum est, ]ier ellipsin omitti nisi ad ]ironomina qua, hac, ea et ad recta cf. Phaedr. fab. III. iO, 21. 19, 6. Cic. Oat. I. i), 23. quint. V. 10, 123. Hor. Serm. I. 5, 71. et ad compendiaria cf, Sen. lud, de mort, Claud. 13, 2, ep. III. 6 (27) 6. XX. 2 (119) 1. multo saepius via addi solet. Ceterum nescio an Publitii versuni resjjiciat Martinus Dumiensis de form. hon. vit. II. 10. ed. Fr. Haasii (p, 5, 20, ed, Weidner,): „scit enim (]3rudens) qui ciua via adgredi debeat et cito singula ac distincte videt consilia imperitorum; ex apertis obscura aestimat, ex parvulis magna, ex proximis remota, ex partibus tota, Vide praeterea de sententia Sen. de const, sap. 8, 2, ep. IX, 3 (74) 6, XVIII. 4 (107) 4,
4. Coniecturam. suani sic ex^ilicat Tan, Faber: Quae per se infirma erant, eadeni firma fiunt, si partium consensus accedat scilicet et fides ; vulgarem scripturam sic Erasmus: „Concordia fortia facit, etiam quae imbecilla, contra discordia maximas opes debilitat'', Cf, Sall. lug. 10, 6. Sen. ep. XV. 2 (94) 46. Tac. Agr. 12.
5. Pithoeum secutus est Gruterus nescio an proceleusmatici versum incipientis licentia permotus, Nec vero solum eam in v, animus et bene - ficium, (|uae ea de causa Nauckius in libro, quem inscripsit melanges GrtJco-Romains tires du bulletin de l'Academie imp(?riale des sciences de St.-Petersbourg. tom. III. p. 204. 205. a n m u s et b e n f i c i u m aut scribi aut pronuntiari iubet (cf, Publ, B 3 (46). 5 (48), 8 (51). 10 (53). 12 (55). 14 (57). 15 (58). 17 (60), 35 (78), 37 (80), D 21 (143), G 3 (196), 4 (197). M 61 (369) sed etiani in aliis quoque verborum coniunctionibus invenimus cf. H 13 (215) homo totiens. H. 26 (228) hominem etiam. M 12 (320) male geritur. M 28 (336) male facere. Ad quam licentiam quasi ob- litterandam cum quarumdam litterarum in certis verbis, ut in animus, beneficium, male, etiam, totiens pronuntiatio, tum illud videtur valuisse, quod Bentleius in dissert. de metr. Terent, p. 17 (ed. Terent, Amstelod. (1727) docuit actorem in primo fere versuum pede, cum in fine prioris versus animam recepisset, plenum rajiidumc^ue spiritum poluisse effundere: qua pronuntiaudi ratione plurium syllabarum brevium concursum tempe- ratum esse credendum est, Idque etiam patet ex Phaedri fabularum scriptoris usu, quem in arte metrica Publilio proximum fuisse puto: is enim simili modo proceleusmatico in versus senarii initio posito usus est cf, III, 7, 18, quia videor. IV, 9, 1 homo simulac venit (Bentl,), I, 30, 11. ita caput ad nostrum (Bentl,), III. 2, 4. alii onerant, IV. 23, 4. super etiam iactas. — „Nobis in manu est non incipere amare; ubi coeperis, iam illi servus es nec potes excutere, cum velis" Erasmus. Cf, Sen, de ir. I, 7, 4, Sen, Hippol. 133, Pervulgatum Aug, Burgeri poetae nostratis carmen (tom. I. ]3. 44).
6. Nil Woelfilinus Proleg, p, 56, restitui iubet vel iubente senariorum lege vel propter metri elegantiam. Nec negat Ribbeckius sic pronun- tiatum esse. Spengelius quidem in praef. p. 8, : „Nunquam non mono- syllabum est nihil neque ullo modo fieri poterat quod ai)ud Publ. L 16
— Jii —
(307) tentabatiir: L. 1. igms nihil ut u. p." — ,.Mulier niinis est vehemens in utramque paj"tem, aninial affectibus obnoxiuni. (^uaraquam huiusmodi viros etiam non ]>aucos reperias nimis vehementes"' Erasmus.
7. Haec vulofata versus foniia: ,,A(l tristem partem strenna est suspicio" quam Erasnuis dupliciter interpretatus est, aut ita. ut adtristem parteni idem valere initaret at<iue in tris ti parte i. e. in homine infelici : ,.Qui parum sunt felices, magis laborant suspicione*', aut ita. ut eadem verba. ut Zwingerus, in deteriorem i^artem interpretaretur: „Suspicio plerumque vergit in partem deteriorem". Utrumque falso, ut opinor. Nam ut taceam in tristi parte esse non posse in tristi homine, strenuus cum sit. ut Ernestius ad Tac. Hist. I. 52. explicat. promptus ad quidvis audendum. cum praepositione in, qua id quo spectat vel tendat signifi- cetur, construendum erat, ita ut poeta non ad tristem, sed in tristem partem dicere deberet cf. Ter. Eun. IV. 2, 4. V. 2, 37. Sen. Herc. Fur. 3J5. Ov. Fast. IV. 312. Quint. declam. XI. 3. Sen. ad Marc. de consol. III. 3. V. 4. Rarus in his usus est praepositionis ad, qua quidem non tam quo quid vergat vel spectet (i. e. Richtung) quam quid expetatur vel teneatur (i. e. Ziel) significatur cf Ter. Ad. IV. 3. 15. Liv. XXI. 54. Sen. de benef. lll. 38, 2. Prop. II. 10. 42. Vide Held. ad Caes. BC. I. 29. Benecke. ad lustin. I. 1. 5. ,.ilihi quoque, inquit Ribbeckius, suspectus propter sermonis infantiam: scripsitne auctor versiculi patrem? et numeris et sententiae satisfacit tris t i parenti: cf. 8.'' Versus autem eo corruptus videtur. quod verba ex grammatica construendi ratione legen- tium causa ordinabantur cf. praef. p. 14. Quo factum est, ut et praepositio in et est oblitterarentur et pro attritam vel adtritam substitueretur ad tristem. Estattrita pars imminuta, fracta. debilitata (cf. Flor. I. 4 (in, 5) Quint. X. 1, 27. Auct. dial. de or. 8) docetque sententia animum suspicacem semi>er vereri, ne ea sui pars ab aliis petatur ac tangatur, quam inprimis debilem esse non ignoret.
8. Omisimus in altero membro condicionali couiunctionem sivelsin cf. Meyer. p. 9. Aliter enim idem valet atque alioqui i. e. andernfalls, sonst cf. Cic. Off. I. 39. n. 12. Lael. 20, 74. Sall. Cat. 29, 3. Vide Hand. Tursell. I. p. 273. 274. Coniunctionem autem in altero membro omitti posse probat Verg. Aen. VI. 147. J48. : si te fata vocant; aliter nou viribus ullis Vincere nec duro poteris couvellere ferro. — ,,Bonum parentem ama, difficilem tolera, vel ob hoc, quia pater est. aequus dixit pro commodo et humano" Erasmus. De sententia cf. Plaut. Stich. I. 2, 24. 39. Ter. Heaut. I. 2, 27. Sen. de benef. IH. 38, 2.
9. Versum Erasmus sic interj^iretatur : ,,Sen'a quod nolis perire. Oculus autem hoc est praesentia domini optimus rei custos"'. Neque aliter Woelfflinus, qui adspicere cum custodire oculis interpretetur, recte intei*- pretatus videtur. Monet igitur poeta, si quid verearis ne iiereat, ab eo tuendo ne unquam oculos deicias. Gruterus quidem sententiam ex Sene- cae libris sumtani, sed locum quo legeretur excidisse dicit, aduml)ratam
'tamen illam de benef. III. 2, 3. Neque ego reperi: ad aliquam simili- tudinem accedit Sen. ep. XVI. 3 (98J 6: In aequo est auteni [dolor] amissae rei et timor amittendae. nec ideo praecipio tibi neglegentiam : tu vero metuenda declina. quicquid consilio prospici potest prospice. Cf. praeterea Sen. de tranq. anim. VIII. 2, 3.
10. In tanta scripturae varietate lioc potissimum tenendum videtur in optimis libris et nisi et facis exhiberi. Nam quod in Bsiinrasura est, secunda manu n i s i supra scriptum cernis. Quani particulani si rece- peris. mirum quantum difficultatis interpretanti afferet. Dubitari enim potest, utrum hoc moneat sententia, nisi amici vitia patiaris, ex iis te
- ir^ -
tantum danini, (juantum ex tuis ipsum percepturum esse, an illud, nisi amici vitia correxeris, fore ut iis ipse adsuescas cf. Quint. X. 2, 26. Ex eo autem quod BM prior necesse est facias tua, posterior facias necesse est tua ])raebent. eain non coniunctivi facias, quem plerique editores re- posuerunt, sed indicativi, quem lihri tenent, interpretationen esse puto. Quod cum ita sit, versus in iis numerandus, qui a librariis j^rammaticam construendorum verborum rationem secutis peturbati sint (vid. praef. p. 14, coll. p. 7) atrjue ita scribendus videtur: Amici vitia tua nisi auferas facis. Nisi auferas i. e. nisi toUas vel removeas cf. Publ. Q 14 (514). De sententia vide Publ. P 25 (474) coll. Sent. falso inter Publ. recept. 15 (66 Wo.). Cic. Lael. 24, 89. Erasmus quidem vulg. si tuitus versum ita interpretatur: „Tibi imputabitur, quicquid peccat amicus, cum non admoneas".
11. ,.Durum est s?rvire ei qui liber sit natus" Erasmus. At est aliena servitus non ab alio, sed alii imposita. Erasmi numeros ut sanaret, Fa- bricius scripsit : Acerba est omnis homini ingenuo servitus. Versum ut minus sibi prohatum asterisco notavit Bothius. Talis versus sententia: Acerbam quasi servitutem, si in aes alienum incidit. pati se sentit homo ingenuus. Cf. Menandri monost. 514: t« Sareia Sovlovi loii E^.ev&coovs Troiel.
12. Pro laedi olim scribi caedi voluit Woelftlinus cf. Phil. XXII. 462. Erasmus versum sic scrijjsit: ,,A. 1. qui cum ebrio litigat" malis numeris ita interpretatus : ,,Mens enim ebrii non adest, cum qua loquen- dum est. Itaque perinde est ac si non adesset ipse". Cf. Publ. H. 2 (204).
13. „Multa enim constituit in animo, quae non praestat postea. Egone illam, quae me, quae illum?" Erasmus. Cf. Publ. I 18 (247).
14. Erasmus sic interpretatur: ,,Nam sua sponte et volens pauper est". Vehementissimam generis humani pestem dicit avaritiam Sen. ad Helv. matr. de consol. XIII. 2. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 57.
15. Nihil hic versus docet nisi quod etiam aliis locis docet Publilius, in amore plus cupiditatis, sapientiae minus esse cf. A 22. C 32 (117). Erasmus magis sententiam quam verba sic interpretatur : ,.Amans sine iudicio cupit nec expendit salubre sit an periculosum id quod cupit. Hoc dicit i^oeta amantem ita certa rei Venereae cupiditate abreptum esse, ut omnem sai^ientiam abiecisse videatur. Voluisse versum exprimere videtur Fulgentius Mythol. II. 1 quem locum aftert Meyerus p. 38. 39. : Plus enim (vita activa) quod habeat cupit quam quod sapiat quaerit. De sen- tentia compara Publ. A 22. C 32 (117). Prop. II. 11. 18. Scilicet in- sano nemo in amore videt.
16. Versum recte explicuit Erasmus: .,Qui amant ij^si somnia fingunt et inani spe sibi blandiuntur". Quod suspicatur significat quod bonum et iucundum sibi eventurum sperat cf. Plaut. Menaech. V. 9, 22. Cic. Fam. I. 6. ad Q. fratr. II. 9. Ov. ep. ex Pont. II. 10, 20. III. 1, 155. Somniare autem, ut ait Erasmus Adag. p. 270. sperandi genus est, illud credo, quo quis tales cogitationes toto pectore amplectatur, quales per somnum venientes vix in rerum naturam cadant aut effici possint. Hinc in proverbium abiit dictio illa vigilantem somniare vel dormire cf. Plaut. Capt. IV. 2, 68. hic vigilans somniat! Amphitr. II. 2, 65. Pseud. I. 3, 152. Ter. Andr. V. G, 7. 8. De re ipsa scitum illud Verg. Ecl. VIII. 108. Credimus? an qui amant ipsi sibi somnia fingunt? Adludit Theocr. Id. XX. 5. .
17. Hodie neminem fore puto, qui Bothio adstipuletur iudicanti et hunc et ceteros omnes versus ex Graecorum regula factos, ut Senecae, utpote imparibus tantum locis habentes spondeos et pedes Tf.TQaor,iiov; vix esse ut ad Syrum referri possint: eum enim huius rei aeque liberum
— 113 —
esse atqne Plautum Terentiumque et veteres tragicos. Recte Erasmus: ,.Tristia facile sparfruntur in vulgus, quae recta sunt et honesta. vix cre- duntur''. Nec aliud voluit Scaliger, nisi fallor, cum Latinum sic in Graecum verteret: Setrr] t6 So^ai n-o6-- ro SioTv/es 6onr>. Valere propria vi praeditum usurpatur, ut sit validum vel potentem esse ad ali<iuid efficiendum : qua vi si praeditum est. cum solo substantivo verbali con- iunfritur. quod pro gerundio est cf. Cic. Cat. III. 12. 29. ut si qua est invidia in conservanda republica suscepta, laedat invidos, mihi valeat ad gloriam i. e. ad gloriandum. Plaut. 3Iil. III. 1, 62. ad venustatem i. e. ad decorandum. Quint. V. 10, 3f). ad veniam. 41. ad commendationem quoque et invidiam. 11, 10. ad exhortationern. VI. 4, 3. ad victoriam. VII. 2. 28. ad fidem. IX. 1, 31. ad motum animorum coU. IX. 4, 9. X. 1. 1. Schuetz. Lex. Cic. s. valere. Itaque haec versus sententia est quem- libet rumorem i. e. quamvis invalidum satis validum esse ad calami- tatem afferendam. Nos ita Germanice : Ein noch so schwach Geriicht zum Unheil hat es Ki-aft. De sententia cf. Sen. ep. II. 1 (13) 8. nescio quomodo magis vana perturbant. Caes. BG. IV. 5. Liv. 36, 12 extr.
18. Loco priorepote. posteriore potest scriijserunt cum Spengelio apud Publ. Q 16 (516) et Q 27 (527) Gruterus. Orellius. AVoplffliuus, Ribbeckius. Xos constanter pote — pote scripsimus cf. Catull. 76. 16. Particula sed perperam additur: nam si singula verba sic opponuntur, ut verbum alterum cum negatione praemissum sequatur alterum sine nega- tione. ut Publ. M 39 (347 ) non pote, posse aut Publ. M 74. non est — est aut P 4 (453) non potest — potest: sententiae membra sic opposita nulla particula adversativa coniunguntur. Atque haec ratio in hunc cadit versum, inquononpote — pote opponuntur. Repugnant iis. quae dis- putavi. modo tres versus N 15 (391) non corrigit, sed laedit. N 22 (398) non vincitur, sed vincit. S 48 (6^S2) non est — vii"tus, sed crudelitas: quo versu ipso ex coni. scripsi: est crudelitas. At eorum versuum eo diversa ratio est, quod non verbum. quod dicitur, auxiliare aut substantivum aut aliud eius generis repetitur, sed ipsa contrariae notionis verba. Sane non ita frequens est ea orationis compositio. qua praecedat verbum nega- tum, sequatur verbum affimiatum, sed frequentior est altera compositio, nt verbum cum affirmatum praemissum sit, tum negatum sequatur cf. Publ. A 5. sumitur, non ponitur. 15. scit — non videt. 36. animo — non oculo. 57. noveris, non oderis. B 13 (56) blanditia, non imperio. C 1 (85) ferimus, non reprendimus. 24 (109) crudelis — non fortis. D 20 (142) habet — non habet. E 11 (157) eripere — non dare. F 11 (176) feras, non culpes. L 9 (30(1) libido, non iudicium. M 50 (358) mune- ribus — non lacrimis. 70. monere, non punire. N 58 (434) ferre, non flere. P 29 (478) moratur — non praeterit. 32 (481) animus, non corpus. 39 (488) insidias, non fletum. 45 (494) flectit. non frangit. Q 8 (508^ quod vult — non quod decet. 29 (529) pote. non vult. ii 1 (569) ratione, non vi. 3 (571) fortunam, non testem. 6 (574) rem agit, non loquitur. 13 (581) rapere est, non petere. 16 (675 ) redimit, non perdit. S 7 (590) sensus, non aetas. Sin vero non singula verba. sed duae enun- tiationes plenae una sententia comprehensae opponuntur. recte inter se particula s e d nectuntur cf. A 46. avarus non in vita est, sed moritur diu. Ceterum sententiam recte mihi Erasmus videtur sic interpretatus : ..Amor non potest subito vique expelli. sed paulatim potest elabi." Xeque enim quisquam amorem deponere cogi potest, sed fit plerumque nescio quomodo ut sponte dicam an casu quispiam amare desinat cf Sen. Herc. Oct. 449 — 452. Buechelerus coniecit: sed ali potest, Ribbeckius sententia, inquit, eblandiri notione passiva flagitat: num elambi? cf. 56.
— 114 -
J9. Kibbeckio hic versus acl Ter. Eun. I. .1, 29 — 25. exemi^lum videtur confietus esse. ,,Amans iratus lacrimis placatur-' Erasmus. l3e discrimine irae et iracundiae cuni constet (cf. Sen. de ir. I. 4, 1. ,,quo distet ab ira- cundia adparet: quo ebrius ab ebrioso et timens a timido"): non de una alterave irae exardescentis occasione, sed de moribus amantium iracundis cogitandum est. Ceterum ali^iuas esse lacrimiirum ine])tias docet idem Sen. ep. XVl. 4 (99) 2.
20. Erasmus versum sic interpretatur: ,,Fucatum et fraudulcntuni est animal mulier eoque minime noxia cum palam est mala. ludicat autem hic nullam esse bonara." Diserti cum veteres scriptores omnes, tum Publilius ipse muliebris naturae vituperatores cf. Plaut. Truc. 11. 5, 15 — 17. Hieronym. adv. lovin. de matrimon. apud Sen. Frag^m. ed Fr. Haasii vol. III. p. 428 sqq. Publ. M 9 (317j. GO (3G8). A 30. D S (130). F 22 (187). H 21 (223). M 16 (324). 27 (335). 32 (340). 35 (343).
21. Plena haec enuntiatio est: A. f. c, ubi non sis item avarus i. e. avarum facile in avaritia convincas, ubi non sis eodem ipse vitio prae- ditus. Item esse i. e. eodem animo vel volnntate esse Plautinum est, ut Rud. IV. 4,55: scelerum caput, ut tute es, item omnes censes esse, et Aul. II. 1,8. 9: Verum hoc, frater, unum tantum cogitato, tibi proxi- mam me mihique item esse te i. e. item proximam. C a p e r e autem h. 1. est quod nos dicimus fassen, Graeci dicunt aitjsii' cf. Cic. Mur. IX. 22. tu caves ne tui consultores, ille ne m-bes aut castra capiantur. Erasmus quidem scripsit : ubi non sis i i d e m, qui librarii error videtur putandus esse. Versum enim sic interpretatus est: Avarum non potest ferre ava- rus, vel facile falles avarum, nisi sis idem, quod ille est i. e. avarus et ipse. Hinc Antonius probante Orellio : „idem h. 1. neutrum est" : quod fieri ratio grammatica vetat. Neque enim idem pronomen nec neutrum, sed masculinum genus debuit poni: ubi non sis ipse. Itaque recte Loer- sius apud Ovid. Trist. IV. 10,67. edidit: cum tamen liic essem, quod plurium et meliorum librorum auctoritate commendatur, repudia^dt, quod Petrus Burmannus ex libris deterioris notae receperat: cum tamen hoc essem, nisi forte hoc potius ablativus i. e. molli et levi et mobili corde, quam nominativus neutrius generis putandus erat. Idem autem si quis esse praedicetur neutro genere, aut eum eandem rem atque uescio quid aliud aut eiusdem dignitatis vel momenti esse significatur. Illud expressum videmus in illa de Tiberii responso narratiuncula apud Sen. de benef. V. 25, 2. non memini, inquit, quid fuerim, vel apud Prop. II. 5. 18. si cuivis nuptae quidliliet esse licet, vel apud Quint. VII. 3, 6 si peccavit, non potest aliud esse, quam adulter : hoc apud Liv. 30, 30. quod ego fui ad Trasumenum, ad Cannas, id tu hodie es; vel apud Ov."Her. XII. 25. hoc illic Medea fui, nova nupta quod hic est : vel apud Phaedr. V. 10,9. quod fuimus lauda, si iam damnas, quod sumus. Cf. Prop. II. 7, 33. 16,26. 19,48.Mart. epigr. V. 13,9. 10. VL 40, 3. VIL 44, 10. X. 27,12. XII. 4, 1. 3. Quae si vera sunt, quae disputavi, verba „ubi non sis idem" aut interpretanda sunt : ,,nisi sis eadem res (ein eben solches Ding) aut : nisi sis eiusdem pretii res (ein gleich wertliloses Ding). Utrumque cum absurdum sit, recentiores editores emendationem Bothii recipere non du- bitaverunt. De confusione litterarum t et d. cf. Publ. F 23 (187).
22. Erasmi haec est huius versus inte^rpretatio : ,,Non est eiusdem amare et sanae mentis esse." Cf. Publ. A 15. C 32 (117). Laudant inter- pretes Ter. Bun. I. 1, 14—18. Seneca quidem ep. I. 9, 11. non dubie, inquit. habet aliquid simile adfectus amantium: possis dicere illam esse insanam amicitiam. Hieron. adv. lovin. c. 30. p. 191. Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 433, 81. Amor formae ratinnis oblivio est e,t in-
— 115 —
saniae proximus. Quod res difficillima vix deo concessa dicitur, id vide- tur provcrbii speciera prae se ferre. Cf. Cic. Or. 5, 18.
23. „Etenim cum moritur, tum demum permittit alios suis ojMbus frui.'' Erasmus.
24. Versus scripturae varietate et sententiae obscenitate lubricus, quem alii aliter reponere conati sunt. Quem ego dedi, eum sic interpre- tor : ,,Ut astutia quidem cinaedus vitium celare studet : ita libidine aestuante se ipse prodit." Astusquidem, quam Graeci dicunt TTicrov^jyiav, nos di- cimus Verschmitztheit, feliciter Woelfflinus ex variae scripturae farragine enucleavisse mihi videtur: nam etsi eius nominis nominativum raro apud scriptores legi observant, legi tamen non negant, ut apud Sil. It. XV^I. 32. : non ars aut astus belli vel dextera deerat. Cf. Paul. Diac. Excerpt. V. astu. De cinaedis vix est quod disputem, cum id genus vii'orum et habitus ornatusque mollitie et muliebris stupri professione et iocorum obscenitate et cantionis saltationisque lascivia infame iis rebus quotidianum quaestum fecisse multi, qui de corruptis ea aetate Romanorum nioribus tradiderunt, scrii^tores et prosa et versibus explicuerint. Cf. Plaut. Aul. III. 2,8. Menaech. III. 2,48. Stich. V. 5, 19. 7.4. Petron. Sat. 21. 24. Mart. ep. III. 73. VI. 16. VII. 58. IX. 27, 3. 63. 90, 9. X. 40. XII. 16. Plin. ep. IX. 17. luven. II. 10. Gell. VI. 12. Apul. Met. VIII. 26. Aestu deniqne nimia ardentis adfectus vel amoris ^is significatur, quam praesertim poetae variis dictionibus ab igne repetitis depingere solent. Cf. Ovid. Remed. Am. 720. Prop. II. 24, 43. 44. Sen. Hippol, 289. 588. Troad. 524. Hinc desiderium aestuantis accendere dixit Petron. Sat. 126. Alia eiusdem generis vocabula sunt ignis apud. Verg. Aen. IV. 2. Sen. Hippol. 190. 292. vel ignes apud Sen. Hij^p. 413. Herc. Oct. 378. vapor amorque apud Sen. Hipj^. 638. calores ap. Sen. Hipp. 291. Octav. 561. ardor ap. Sen. Agam. 177. Herc. Oct. 370. fax ap. Sen. Herc. Oct. 370. Octav. 559. Agam. 119. et apud Publ. A. 39. flamma ap. Verg. Aen. IV. 23. 66. vel flammae ap. Sen. Hipp. 290. Huc accedunt verba calere ap. Sen. Herc. Oct. 377. urere ap. Verg. Aen. IV. 68. ardere ap. Verg. Ecl. II. 1. inflammare ap. Verg. Aen. IV. 54. incendere ap. Sen. Agam. 189. Restat ut de nominibus astuset aestus opj^ositis pauca addam. Nemo enim in his oppositis annominationem, quae vocatur, inesse non videt. Quam- quam Woelftlinus Proleg. p. 58. 59. poetam homoeoteleutis abstinuisse recte videtur observavisse, tamen annominatione certe aut pari verba vel incipientium vel terminantium litterarum syllabarumque sonitu aut repe- tita eiusdem verbi forma eadem vel declinata frequentius usus est. Cuius quidem annominationis nonnulla exempla attulisse satis est : Publ. B 27 (70) excidunt-occidunt. C 34 (110) cuivis — cuiquam. D 7 (129) decrescit- crescat. D9(131) discordia — concordia. Gl (194) praeiudicium — iudicium. H IS (220) commodatus — donatus. H 24 (226) honestum — inhonestum. I 65. inopia — copia. L 1 (291J indignum dignitas. L 8 (299) nocens — innocens. M 67 (375) scias — nescias. N 4 (380) ruina — rima. N 15 (391) corrigit — regit. P 52 (670) mensa — -mens. P 46 (495) levatur — laxatur. Q 36 (536) probis — improbis. E, 4 (572) rarum-carum. E, 9 (5?7) nolim — velim. — Versum alii aliter et scripserunt et interpretati sunt. Ac pri- mum quidem Erasmus haec scripsit: .,Astute dum celatur, se aetas indicat i. e. senectus celari non potest. Nisi forte sic legendum est : Astu crimen celatur, aetas indicat. Tempus enim omnia aperif. Nec minus de sen- tentia dubitat Gruterus, cum versum sic scriptum: „Aetas cinaedum ce- lat, aetas indicat" modo interpretetur id hic innui quosdam cinaedos «sse, quosdam jwtari i. e. adolescentes putari et interim grandiores saepe esse, nunc neminem diu posse simulare virtutem, si sit cinaedus, nunc
8*
- IJl) —
aliquoiu taiu esse puerilis aetatis, ut nou putetur esse cinaedus, alium graudinreui, quani esse debeat. Eandem seripturam secuti snnt Botliius et Kilibeckius et Spengelius atcjue olini WiHdiilinus Phil. XXII. p. 461. sic explioans : vitium ut iuventutis flore celetur. ita in senectute eo foedius aperiri. Postea vero A^^oelfillinus versum sic edidit: „Astus c. c, aetas i." cuius nescio an haec interpretatio sit: astutia cinaedum celari, tempore patefieri. Ceterum Botliius versum ut minus probatun^ asterisco notavit.
25. ,,Sapiens non cruciatur damnis rerum, sed is qui magni facit pecuniam" Erasmus. Sententia nulli dubitationi obnoxia multoque vilior illa, quam leofimus apud SaUustium Cat. 11,3.: avaritia pecuniae studium habet, quam nemo sapiens concupivit. Quid (juod ne sapiens quidem ipse damni accepti dolore non movetur! Cf. Sen. de vit. beat. XVII. 1. ep. XIX. 6 (115) 16. ,,Fateor in Pal. et Frising. membranis exstitisse non- nunquam versus non magnae rei, qualis est et iste. Sed omnes duxi re- praesentandos, tanquam si quaestor potius essem quam censor aut aedilis fastidiosus. Alioquin exturbassem et hunc : A. d. p. q. sapiens d. alios- qiie jdures monetae minus probatae: nisi nesciremus quid in mimis praecesserit, a quo vires sumpsisse poterant". Gruterus ad Publ. 172 (D 21 = 143 Wo.). Hinc jilura remedia proposuit, quibus sententiae levitati succurreret, fortasse legendum esse ignominias. d. (omissis, ut opinor, particulis potiu s quam) vel sanna dolet, imo famadolet, imo igno mi nia cf. not. postum. ad Publ. 57. Proposuit Casp. Orellius : A. d. p. q. fama dolet, Buechelerus : A. d., ineptiis sapiens dolet, cum po tius Publilium non sapere censeat. Quod p o t i u s hoc uno loco apud Publilium legitur, non tantum valere existimo, ut a Publilio abiudicari debeat. IUud vero, quod i^otius suo loco stare negatur, si mecum sapiat pro sa- piens scripseris, tollitur. Cf. Hand. Turs. tom. IV. p. 519,17. Versus enim haec sententia est : ,,Damno accepto tantum abest, ut avarus malis edoctus ad sanam mentem redeat vel resipiscat, ut dolore torqueatur." Coniunctivus s a p i a t explicatur ex particula ut, quam post comparativum interdum Zumptius (Gram. lat. §. 560. not.), Kuehnerus (Gram. lat. §. 157,8. not. 15) saepe omitti docent. Cic. Tusc. II. 22,52. Zeno per- persus est omnia potius, quam conscios delendae tyrannidis indicaret. Cic. ad Att. VII. 7, 7, depugna potius quam servias. Caes. BC. I, 19. trepidantius ageret, quam consuesset. Nep. Paus. III. 2. luxuriosius, quani qui aderant perpeti possent. De sententia vide praeterea Sen. de tranq. anim. VIII. 2. XIII. 3. ep. VIII. 2 (72) 30.
26. Particulam ut post v. oiitandi et rogandi modo inferri, (Ter. Ad. V. 4,20) saepius omitti (Ovid. Am. I. 4,67. 12,29. 30. quid precer iratus? nisi vos cariosa senectus rodat etqs. III. 14, 4. A. A. I. 424. II. 261. 302. 745. ep. ex Pont. III. 1, 151) notum est. Vivas Bentleii et post 0 p t e s molestum est et melius jiro coniunctivo imperativus ponatur cf. Ov. Her. XI. 59. 60. 125. XIII. 14. Am. II. 9, 25. Tib. I. 6, 64. vive diu. Erasmus sic scrijjsit : ni ut vivat diu. Sed etsi forma monosyllaba ni a Publilio bisyllabae nisi praefertur (cf. Woelfflin. Proleg. i>. 56): tamen illam usurpatam esse negem, cum singula verba dignoscere difficile esset. Interpretandi causa haec idem Erasmus subicit : ..Propterea. quod miserrime vivat : summum igitur malum optat qui oj^tat diutinam vitam." Ut igitur mendico vitam longiorem ducere mblestum est : ita avaro longior vita adeo iucunditatem afferre non potest, ut etiam gravissima esse debeat. Cf. Plaut. Trin. II. 2, 58. 59. Mil. III. 1, 126. Sen. Med. 19-^25. Ver- sum Laberio tribui a Casaubono ad Pers. Sat. IV. 27. adnota\-it Bothius.
27. ,,Quam diu doles, ne quid tibi ipsi fidas. Nihil enim sani suadet dolor. Exspecta donec residat aegritudo, tum statue, quid velis loqui
— 117 -
aut facere" Erasmus. De sententia vide quod Sall. Cat. 51,2. Caesarem dicentem facit animum, ubi adfectus officiant, haud facile verura providere.
28. Praetuli numerum singularem Alienum — nostrum cum propter librorum, quacum sane Salviani et codicis M pugnat, auctoritatem, tum quod Publilius mihi \adetur rerum possessarum non tam copiam, quam notionem sigiiificare vohiisse. Ut enim ahenum est, quod aliorum est, aliena sunt, quaecunque ahorum sunt: ita nostrum est, quod a nobis possidetur, nostra sunt res, quaecunque eius sunt quod a nobis possidetur Quare alienum et suum saepissime pro substantivis usurpari docet Fabri ad Sall. Cat. 5, 4. Quem usum Pubhlius sic ampHficavit, ut numero singulavi multo saepius, quam plurali utatur, ubi non multas eius generis res, sed earum rerum genus significare veht. At(|ue id cum in adiectiva, tum in pronomen relativum cadit. Illud vides apud Publ. B 20 (6.3). E 19 (16,5). H 14 (216). L 16 (307). 17 (308). M 44 (352). N 24 (400). Q 53 (553). 63 (563). R 4 (572j: hoc apud Publ. A 2. 16. 52. B 1 (44). C 34 (119). 41. 46 (106). D 15 (137). 16 (138). 22 (144). E 20 (663). 21. F 7 (172). 11 (176). 25 (190). .33. G 6(199). 10 (666). I 34 (263). L 4 (295). 9 (300). 11 (302).' M 6 (314). 18 (326). 62(370). N 5 (381). 17 (393). 32 (408). 33 (409). 37 (413). 39 (415). 42 (418). 56 (432). 62. P 16 (465). 20 (469). Q 1 (501). 7 (507). 8 (508). 11 (511). 12 (512). 16 (516). 21 (521). 22 (522). 31 (531). 46 (546). 48 (548). 54 (554). 56 (556). 65 (565). 67 (567). 72 (674). 76. R 5 (573). 6 (5t4). S 12 (595). 26 (609). 43 (677). 50 (684). T 4 (628). U 6 (630j. 20 (648). Numerum plurak-m vides apud Publ. A 13. B 4 (47). C 42 (657). E 17 (163). F 12 (177). H 8 (210). 10 (212). I 7 (236). M 63 (371). 65 (373). N 14 (390j. 16 (392j. 27 (403). 48 (424). P 8 (457). 38 (487). S 43 (677). T 6. V 7 (635). Apparent maxime in his ea, quae per se copiam si- gnificant, ut multa, omnia. Ex editoribus pluralem tenent Bentleius, Swedljergius, Orellius, Bothius, Woelftlinus, Ribbeckius ; singularem Eras- mus, Gruterus, Spengelius. Erasmus quidem versum sic interpi-etatur : „Suae sortis quemque poenitet. Aliena miratur, verbis dumtaxat. Cete- rum si ad rem ventum sit, pauci velint cum aliis commutare.-' Sumtam sententiam esse putat Gruterus ex Ter. Phorm. I. 3, 20. ita plerique omnes sumus ingenio, nostri nosmet poenitet. Cf. praeterea Ovid. A. A. I. 348. et capiunt animos plus aliena suis? Sen. de vit. beat. VI. 2. de tranq. anim. II. 7. inumerabiles deinceps proprietates sunt, sed unus effectus vitii sibi displicere ep. XIX. 6 (115) 17. nemo enim est, cui felicitas sua, etiamsi cursu venit, satisfaciat.
29. „Amor voluptas est in iuvene, scelus in sene, non voluptas" Erasmus. Non satis accurate, ut opinor. Est enim fructus id emolu- mentum, (juod natura ac ratione quasi sponte nascitur, quod nostro ser- mone dicitur ein naturgemasser Gewinn. Ut gloriam fructum verae ■\drtutis dixit Cic. Pis. 24. aut fructum suiserioris vitae id. divin. 11. q. aut pecuniae fructum id. Off'. II. 18. De sententia cf. Ovid. Am. I, 9,4.
30. ,,Anum vicinam morti non decet lusus, videtur enim mortem de- lectare velle" Erasmus. ,,Delicias facere proprie dicuntur histriones po- pulo placentes: vide Gronov. Lect. Plaut. p. 211." Bothius ad Publ. 50. Commode interj^retatur Casp. Orellius : ,,sie kokettiert mit dem Tode" com- parans, quod dicunt Grraeci biad-ov:tTtT(u.
31. Ni fallor, tanquam aenigma sententiam poeta proposuit, quid interesset inter vulnus corporis et inter vulnus amoris. IUud sanat me- dicus, qui non facit, hoc sanat amatus, qui amorem semper ciendo non desinit facere. Aliud eorum discrimen minus captiosum memorat Pro- pertius II. 1, 59. 60. omnes humanos a medico sanari dolores, amorem
— 118 —
a medico non sanari. Vulgatuni verboruni ordineni retinent Erasmus» Gruterus, Woelfl'linus. Spengelius ; ex quibus Erasnius versuni sic expli- cat: ,,Desiderii vulnus sanat idem, qui facit, si sui copiam faciat. AUusit autem ad Telephi fabulam". Denique hoc de proposita quaestione iudicium facere videtm' Quintilianus V. 13,3. nam ut quod sentio, inquit, semel finiam. tanto accusare, ([uam defendere, quanto facere, quam sauare vulnera facilius.
32. ,,Ne statim pronunties : nam praecipitati iudicii saepe poenitet" Erasmus. Cf. Publ. P 21 (470). Sent. falso inter Pul)l. recept. 284 (802). de la Mesanger, diction. des j^rov, Frangais (sec. edition a Paris 1821) s. Juge p. 242 : dc fol juge breve sentence.
33. ,,Hoc est carmen trochaicum. In mala re quanto magis excellis, tanto sceleratior es" Erasmus. Plurimi libri cum paucorum sive melior sive dotior, pro quo doctior scribere proclive erat, omiserint, vix est quod dubites, quin hic olim vocabulum scriptum sit, quod nescio quomodo oblitterabatur aut male intellegebatur. Dicitur sane lusor et lionus et doctus (cf. Sen. de benef. II. l7, 3. 4.) sedmelior si scriptuni fuit, non erat quod mutaretur, et d o t i o r ex doctior propterea corrumpi non poterat, quod ad numeros non aptum erat. Neque Buecheleri aut Spengelii- con- iecturam j^otior probaverim, quod etsi qui corrumpi potuerit per se fa- cile est ad intellegendum (cf. Spengel. praef. p. 4. Meyer. p. 7. 8.) tamen mentis sollertiam parum definiat, sed eo inclinat animus, ut illud ipsum dotior male mutatum esse ex catior putem. Catus enim, vox a Sabinis ducta, hominem notat acutum. prudentem, callidum, quae virtus ab animi natura atque habitu, non ex re externa comparata creditur. Cf. Cic. Leg. I. 16. Hinc ea praecipue prudentia et sollertia dicitur, quae in arte aliqua docenda vel tractanda conspicitur cf. Hor. Carm. I. 10, 3. III. 12, 10. Hildebrand. ad Apul. Flor. I. 3. Quid quod aleator ipse apud Plaut. Rud. II. 3, 29. sapiens dicitur, qui fere idem atque catus est: nobis dicitur ein feiner Spieler. Aleatores autem, ut omne histrionum genus, apud Romanos ingenio et moribus infames putabantur cf. Cic. Cat. II. 5, 10. 10, 23. Pandect. XXI. 1, 4. 25. Sen. lud. de niort. Claud. XIV. 4. Quod cum ita sit, verbis in arte non opus esse videri potest : sed addita sunt, ut adiectivo nequam, cuius vis ad mores spectat (Cic. Cat. 11. 5, 9. Sen. de benef. II. 34, 3 ) opponerentur. Itaque homo, quod nomen propter id quod praecedit aleator cuipiam addendum sic videatur, ut apud Quint. XII. 1, 9. orator et homo sibi respondent, non est ita necesse, quod in i^^sa adiectivi nequam significatione latet.
34. Versum sic interpretor : Amor animum hominis ita trahit, vexat, fatigat, ut cum multa semper agere et moliri videatm', tamen nihil agat, nihil perficiat, otio abutatur. Ut Goethius in carmine, quod inscribitur: Rastlose Liebe (tom. I. p. 6S) ludit: Gliick ohne Rast, Liebe, bist du! Similiter igitur otiosa sollicitudo dicitur, ut apud Pliu. ep. IX. 6. otiosa occupatio. Cf. Plaut. Cist. II. 1, 1—10. In editione quidem priore versum in sententiis minus probatis posuit Ribbeckius; in altera idem haec adnotavit: ,,Ne nunc quidem Publilianus videtur esse.
35. Ut non dubium est, quin avidus per se avarum siguificare possit (cf. Ter. Heant. III. 2, 15. Cic. pro Rosc. Com. 7. Hor. Carm. I. 28, 18. Bentl. II. 2, 9. Serm. I. 4, 126. II. 3, 151): ita nihil impedit, quomi- nus vel pecunia vel aes vel nunimus accedat, quo adiecto ea pecuniae ava- ritia insigniatur, quae pessima habeatur. Nam ut dicitur apud Sall. Cat. VII. 6. avidus laudis, ita h. 1. dici poterat avidus aeris vel pecuniae cf. Plaut. Pers. III. 3, 5. P. quidem Nigidius apud Gell. NA. X. 5, 1. ava- rus, inquit, aiDpellatur, qui avidus aeris est. Nummus autem erat aes
— 119 -
signatum. numisma. diversi pretii, prout aureus erat aut argenteus aut aereus. VA. Plaut. Pseud. III. 2, 20. 58. 87. Aul. m. 2. U. Men. I. 4, 1. II. 2. 16. Truc. II. 7, 11. 3Iost. IV. 2. H. Hultschii libr. qui iQscri- bitur metrolofria Graec. et Rom. p. 206. 221. 2,31. Hinc amorem nummi dixit luven. XIY. 139. Maxime vero num. plmali nummi pecuniam significant. ut Sen. de benef. II. 27, 1. cum esset avarissimus, nummos citius emittebat quam verba ; et VI. 'S, 4. domus est, servus est, nummi sunt. Publ. B 28 (71). Eandem sententiam apud Cic. Cat. Mai. 18, 65. scriptam legi : ,, Avaritia vero senilis quid sibi velit non iatellego" certatim adnotaverunt interpretes. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 18.
36. Eandem sententiam praebet Caec. Balb. p. 26. 3Ion. XVII. 3. b. similem Eimpides, cuius in fragm. 901, 6. hic versus exstat: oi ya^ otfd^a/.uoi t6 y.oiiov, u/./.a vovs , ut confirmat Nauckius Mel. Greco-Rom. p. 187- Cf. Ribbeck. CoroU. p. XCVII. Quanta feminarum in nubendo levitas sua aetate fuerit, ut nec repudio erubescerent nec adulterii pude- ret. queritur Sen. de benef. III. 16, 2. Argumentum fuisse ait deformi- tatis pudicitiam. Xec maiorem vu-orum in matrimoniis contrahendis curam fuisse di\-itias magis iu uxoribus, quam pudicitiam eligentium uxoresque non oeulis. sed digitis ducentium idem Seneca narrat apud Hieron. adv. Io\*in. 1. I. p. 188. in Fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. j). 432, 72.
37. Aut in Publilii mimo aliquo ille Terentii versus refjetitus aut cum ad unum aliquem eorum. qui hic Publilii sunt, adscriptus esset, falso in Publilianorum ordinem receptus \ndetur. Cf. Publ. C 23 (108j.
3'^. Versus ex Graeco illo : dfooSiaioi [/«oj ooy.oi oiy. tuTxoiviuos in Latinum conversus. Cf. G-raec. trag. adesp. fr. 438. Nauck. mel. Greco- Rom. p. 187. Ribbeck. Coroll. p. XCVII. Similis sententia Ovidii A. A. I. 633. lupiter ex alto periuria ridet amantum.
39. Codicis Palatini scripturam commendat et Meyerus p. 20. 21. et Xauckius . qui de Publilii re metrica hoc recte videtur praecepisse in se- cunda senai'ii sede spondeum duabus syllabis inclusum non obtinere. Cf. Mel. Greco-Rom. ad Publ. v. 191. adnot. 1. p. 194. Ediderunt ita ut Grutei-us. Orellius, Bothius. sicut Woeffliuus, Ribbeckius, Spengelius. Xihil autem particulis ita ut coniunctis apud Romanorum et poetas et scriptores pedestres frequentius. Vide Hand Tursell. ita vol. III. p. 468. I. 1. qui haec exempla attuHt Plaut. Mere. 11. 1, 38. 39. Cas. II. 3, 18. Ter. Heant. IV. 3. 24. Eun. IV. 2. 1. 2. Cic. Phil. IV. 4, 10. Off. I. 16, 31. De sen- tentia cf. Or. Am. I. 2, 11. 12. coll. Sen. Controv. II. 10. p. 1.55. ed. Bip.
40. Versus recte rej)onendi difficultas non tam in sententia, quam in numeris posita est. Quamquam Bothius , cum nihil eo insulsius fingi posse videretur, eum exchisit. Versus sententiam hanc esse arbitror: Ut conspecta miseria animo concipitur misericord^a: sic ex mulieris con- spectu amor imbibitiir. cf. Publ. C 44 rG59j. Prop , I. 1 , 1. Quint. XI. 3, 75.: Sed in ipso ^Tiltu plurimum valent oculi, per quos maxime animus emanat. ut citra motum quoque et hilaritate enitescant et tristitia nubilum ducant. Versus proverbialis apud Erasm. Adag. p. 50. iy. tov uiv ooav {hoouv Er. I yuo yiyvET {yiyvsTai Er.j dv&ocoTiois todv. Idem nos nostro sermone: Liebe, gleichwie Thraene, tritt in's Auge, sinkt vom Aug' in's Herz. Cui interpretationi hoc videtur obstare, quod non lacrimae mise- ricordiam, sed misericordia lacrimas antecedere creduntur. Xec- vero aliam rationem poeta secutus est. Xam et misericordiae et amoris sensus ho- minum animis ita insitus est, ut lacrimas et amorem ipsimi antecedere videatur : sic autem uterque sensus comparatus est, ut re demimi obiecta accen- datur ac certam sentiendi agendique speciem intret. Quod ita fit, ut nemo ferme misereri nisi ab lacrimis. nemo amare nisi ab ocuhjrum acie inci-
- 120 —
piat. Jam dicendi usu satis frequcnti receptuni est non ut lacriniac aut ab oculis aut oriri oculis, sed ut oboriri dicantur cf. Ov. Her. VIII. 109. XV. 97. Am. I. 4, 61. Met. I. 3b0. II. 655. 65G. suspirat ab imis pecto- ribus lacrimaeque genis labuntur obortae. IV. 684. VII. 495. 689, X. 419. XI. 458. Xlli: 5.'59. 540. Fast. IV. 845. 846. ep. ex Pont. 11. 3, 90. Atque ut lacrimae, ita oculis tenebrae vel nox (cf, Ov. A. A. II. 88. Her, XIII. 23. Met. II. 181.) ita caecitas (cf. Plin. NH. X. 40, 56) ita lae- titia (cf. Ter. Heant. IV. 3, 1. 2) aut repentina incursio (cf. Gell. NA. XIII. 27) oboriri dicitur. Non sine vi oculis repetitur, ut solet repetere idem verbum Publilius, ut et orationem et sententiam per duo enuntia- tionis membra divisam faciat concinniorem. Cf, Publ. A 3. 51. C 28 (113). I 6 (235). 13 (242). 56 (286). L 13 (304). 14 (305). M 12 (320), 27 (335). 30 (338). 32 (340). 40 (348). 43 (352); 74, N 2 (;i78), 22 (398). 44 (420). O 13 (448). P 14 (463), Q 14 (514). 24(524). 38(538). 41(541), 46 (546). 53 (553). 70 (672). 75, 76. R 8 (576), S 18 (584), T 3 (628). V 6 (634). 7 (635). 26 (687). Ex eadem ratione remedium quaesivi Publ. I 16 (245) et I 61 (291). Restat ut editorum scripturam enumerem. Gru- terus quidem eundem versum senarium factuni cod. H secutus sic scripsit : A. u. 1. oculis oritur, in pectus cadit: qui versus et proceleusmatico se- cundi et anapaesto quarti pedis laborat. Sequuntur Crruterum, ut solet, editio Bipontina et Orellius et Ribbeckius in priore editione. Tum Woelft- linus et in altera editione Ribbeckius ediderunt: A, ut 1. ab oculo oritur, i. p. c. Deinde A. Spengelius de coni. scripsit : Amoris lacrima ab oculis in pectus cadit, bonis numeris, sed difficili sententia. Denique Nauckius Mel. Grreco-Rom. p. 206. proposuit : A. u. 1. ortus oculis in pectus cadit,
41. Animi duplex notio est, quod corpori contrarius mentem ac ra- tionem significat, per se positus etiam animi libidinem signilicare potest, cf. Sall. Cat. I. 2. animi imperio, corporis servitio magis utimur. Atque ea vis hoc in versu cernitur: docet enim sapientem quidem id agere, ut animi cupiditates vincat, stultum vero iis sic indulgere, ut earum domi- nationi succumbat cf. Plaut. Trin. II. 2. 29, tu si animum vicisti potius quam animus te, est quod gaudeas ; et quae Taubmanuus ad h. 1. attulit cum alia tum Publ. B 21 (64) et E 8 (154). Vide praeterea Publ. A 51. I 22 (251). Pseudo-Sen. de mor. 81. Prov. 49.
42. „Utrmn verum habeas amicum an eum, quem nominant, rebus adversis cernitur" vel ut ait Ennius apud Cic. Lael. 17, 64.: „Amicus certus in re incerta cernitur". Cf. Phaedr. fab. III. 9, 1. vulgare amici nomen, sed rara est fides. Plaut. Baccli. III. 2 , 2. 3. Trin. III. 1 , 19, Intellegitur his Plauti locis amicus, cuius facta respondent nomini: nempe amicus non tantum consiliarius , verum maxime Ferentarius hoc est re ipsa, non logis iuvans, ubi re opus est , ut Douza explanat. Publ. Q, 40 (540). Ut latine nomen verbum est sine re, sic Graeci oroua et e^yov inter se opponunt, ut apud Apostolium Cent. XII. 81 b: "Ovofia ya^, SQyov §^ovx exovaiv ol (fiXoi, ol ut) 'ttI raig avft^o^aii ovTeg (piXot,. Cf. a Leutsch. Paroem. Graec. tom, 11. p. 563. Stob. Flor. t. 14. p. 149. 14, Antliol. lib. I. 85. TiQayfia uev sod'^ 6 cpiXos Tiavv SvsxoXoV eun 8e TioXXol y.al oxeSov ol Tiavres ju.ex^t 7r^osr]yo^ias. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 6 (Sent. 53). Seut. falso inter Publ. recept. 87 (300).
43. Tanta cupiditas cuique homini natlira insita est, ut non animi voluntate tolli, sed aetatis matm-itate exstingui posse videatm". ,,Causam vero cur tempus exspectari debeat, dat Cicero de Fin. II. 9, 27. : an potest cupiditas finiri? tollenda est atque extrahenda radicitus." Gruterus. Inter amoris et aniori lioc \ddetur interesse, quod amoris is, qui certus idem omnibus stat hominibus, amori is finis fit, qui incei-tus ac dubius alii alius
- 121 —
statuitur. Amoris autem finis oum nulli constet, sed nulli non incertus sit, tinem facere non amoris aut cupiditatis, sed aut amori aut amandi dici posse existimo. Quamoljrem facere finem inulto saepius cum dativo, quam cum genetivo couiuufjitur (cf. Plaut. Asin. III. 3, 15. Ter. Heant. prol. 34. Cic. Verr. II. 47. III. (j'2. 76. IV. 7j: qui genetivus non nominis, sed gerundii esse solet (cf. Cic. pro Sect. 65. ad Att. X. 7. ad Fam. XII. 1.). Nominis genetivus est apud Lucret. III. 943. Lachm. vitae finem facis atcjue laboris et Cic. ad Fam. XVI. 17. in te positum est ut nostrae soUicitudinis finem quam primum facere possimus. Uterque casus con- iunctus apud Cic. Verr, V. 76 : fecit finem vitae et victoribus et victis idem dies, Quae si vere sunt disputata, poetae aut amandi aut amori facere finem dicendum fuisse intellegitur, De sententia vide Sen, ep, XIX, 5 (114; 25: moeretque, quod magna pars suae feiicitatis exclusa corporis angustiis cessat.
44. Quo quis promtius i^ericula adit, eo magis virtutem auget; quo magis cunctabundus cessat, eo magis animum timore a rebus gerendis revocat.
45. Qui perditis et afflictis hominibus subvenire studet, eos non tam videtur iuvare quam infamare.
46. Versum fecit Meyerus Act. Mon. p, 547. hunc: A. f. i. 1. inter- itum non habet, hunc in libro, qui inscribitur Spruchverse des Publilius Syrus p. 33 : Affatim, si fortuna aequa longum interitum non habet ; hunc Christius : A. si cui fortuna longe interitum non habet. Verba cod. M. ultima cum inteiijretationem potius quam ipsam versus scripturam redo- leant, longius a verbis recessi. Fortuna postquam ad extremam iniqui- tatem pervenit, occasum fore ostendit. De dictione in procinctu habere vide Grell. XA. I. IJ. Quint. X. 1 , 2, nisi in procinctu paratamque ad omnes casus habuerit eloquentiam. Sen. de clem. I. 1 , 4: Severitatem abditam et clementiam in procinctu habeo.
47. Numeros fecit Meyerus Act. Mon. p. 547. Cf. Publ. A 26.
48. A. Spengelius: Avari vita torpet morte longior. Meyerus Act. Mon. p. 547 : Avaro haud vita est vita, sed mors longior. „Avarus vitam non agit, sed tanquam longam mortem ducit. Cf. Cic. ad Q. fratr. I. 3, 2, diutius in hac vita esse non possum.
49. Qui reum defendit, caveat ipsum pro reo aut conscio habeant. Versum sic reposuit Meyerus: A. q, recipit causam, se ipse criminat reum, sic A. Spengelius : A. q. orat causam, sese criminat, sic Meiserus : A. c, q, orat, se culpat reum, Defendere causam dixit Hor, Serm, II, 5, 34, Cf. Publ. I 9 (235).
50. Assidua ei sunt tormenta qui semet ipsum timet M. Semper maxime cruciatur, quem suus ipsius timor exagitat. Ita Meyerus: Ad- sidua ei sunt tormenta qui se ipsum timet. In tormentis i. e. in animi angoribus esse dixit Plin. ep. VIII. 23 extr. in tantis tormentis eram, cum scriberem haec, scriberem sola.
51. Versus haec sententia est: Si tu animum i. e. animi cupiditates imperio coercere tibi videris, non tu animo, sed animus i. e, mens ac ratio tibi imperat. Animum poeta usus ea captione, quam memorat Seneca Controv. III. 18. ed. Bip. p. 227., duplici notione usurpavit, ut et libidinem et mentem significaret. Cf. Publ. A 41. Hunc finxit versum Meyerus: Animo imperato, ne animus imperet tibi, hunc A. Spengelius: Animo imperato, ne tibi animus imperet.
52. Emendavit Meyerus. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 15.
53. Inter versus Publilianos receperunt etiam Gruterus (cf, not. post. p. 48) Bentleius v. 7. Orellius, Bothius, posuit in appendice v. 180.
— m -
Ribbeckius, niiiisit AVoelffliiius (cf. Prole.o-. p. J4). Versus est haec sen- tentia: Quod ne inveterasceret non cavebas, id rei^reliendere im])ortununi est. Cf. Publ. C 1 (85).
54. Esti>lusamo idem ac quod dicitur mihi ma.<iis placet, jiluris vel carius est contrariumque significat eius <piod dicitur: odi vel rei alicuius me poenitet. Nostro (luidem sermone dicimus: mehr .gefallen vel etwas lieber habeu vel einer Saclie mehr gut «ein. De qua eius verbi vi et potestate cf. Ter. Eun. I. 2, 16. quo quemquam plus amem aut plus di- ligam. Cic. ad Att. II. 10. volo ames meam sententiam. ad Att. XII. 14. perierunt illa, quae amabas. ad Fam. IX. 16. delectarunt me tuae lit- terae : in (juibus primum amavi amorem tuum. Ov. Rem. 547. Sall. Ing. 34. Docet igitur versus amico lirmo vel certo nihil carius esse j^osse.
55. Cf. Caec. Balb. Sent. v. 22. ,,Avarus non modo acceptum dam- num, sed etiam lucrum non acceptum deplorat."
56. Cf. Caec. Balb, Sent, v, 6. „Bona amici existimatio pars est tuae gloriae."
57. Versum Seneca cum Publ. A 2. compositum in iis tradit, qui quibusdam praeceptis efficaciter etiam imperitissimos feinant. Nec ideo dubitat lyieyerus p. 38. quin Publilianus sit. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 30 (36), De sententia compara Sen. ep. XX. 2 (119) 9.
58. Addit haec Ribbeckius ad aijpend. v. 178, : Cod, Cusanus p, 109, Kl. Fronto ep, 239. Nab, /; Ss toiv ^Pumakov naQoiuia <pikov tqotiov firj /Luaelv ahV eiSeiai (ftjal Serr. Menandri monost, 535. : cpikcor toottovs yivcooy.e, itrj fiiaei S^oXcos (Nauck. Mel. Grrec-Rom. in Act. Acad. Petrop. tom. III. p. 118. (favkcov . , , fufitjai] St itr}). Nauckius quidem versum ex male Graeco in latinum conversum censet neglecta Frontonis et Por- phyrionis auctoritate sententiam Romanorum proverbium fuisse testantium. Sed Meyerus p, 38, versum Publilio tribuit. Observes particulae nega- tivae usum, ex quo verbum negatum alteri affirmato contrarium non per vetandi particulam ne, sed per negativam n o n opponitur. Cf. Publ. F^ll (176). Horatii locum, ad quem illustrandum interpres ille hoc proverbium attulit, consideranti versus haec mihi sententia videtur: Si qui amici mores displicuerint, noli existimare amicitiae te satisfecisse , si eos oderis , sed hoc j)otius age, ut bene cognitos habeas : quod si feceris, facilius aut feras aut corrigas. Cf. Pulil. A 10. Nec enim mores est quod malum ac per- ditum hominis ingenium interpreteris, possunt esse vitae instituta quaedam molesta vel vitia importuna (cf. Tac. Hist. III. 72, 1) nec odisse invisos habere aut ira inveterata persequi (Cic. Tusc. IV. 9, 21) potest esse non amare, Vide quae adnotavi ad Publ. A 54 et A 6. C 6 (90). E 10 (156), Hor, Carm. III. 1, 1. odi profanum vulgus. Ej). I. 18, 89. oderunt hilarem tristes tristemque iocosi. 92. oderunt porrecta negantem pocula. Vell. II. 91, 2. erant qui hunc felicissimum statum odissent. Quint, XI. 3, 72. hoc quosdam amamus , hoc odimus , hoc jjlurima intellegimus, I, 1, 20. nam id imprimis cavere oportebit, ne studia, ({ui amare nondimi potest, oderit.
B 1. Sententiam recte explicuit Erasmus: „Beneficium precibus ex- tortum magnam gratiae partem perdidit," Scripturae vero tantae suut turbae, ut difficile sit iis expediri. Sunt autem, nisi fallor, duae j)otissi- mum oftensiones, quibus haerere possis, altera in versus exordio, altera in versus exitu posita. Primum enim Nauckio monente fieri non potest, ut scribatur: Bis est gratum, quod spondeus uno vocabulo conclusus se- cundo senarii pede nec apud Phaedrum nec apud Publilium ferri potest. Cf. Nauck, Mel. Greco-Rorn, in Act. Petrop. tom. III. p. 194. not. 1. Maius vero alterum est, quod in versus exitu alterius collectionis libri
— 123 —
PRBC, (lui meliores ferme haberi solent, ab alterius libris F V mirifice dis- crepant; illi exhibent : si ultro offeras,hi: si ultro sit datum. Quae discrepantia a nullo adliuc explicata est. Atcpie hoc Bentleius recte vidit. nisi addideris dato, sententiam frigere; nec sine causa Buechelerus nu- meris sic medendum esse putavit, ut eiecto v. opus proponeret: Bis g. est, quod daturus es , si ultro ofteras. Equidem corruptelam sic toUere conatus sum , ut diversam librorum scripturam eoniungerem ; (pio facto ct numeri et sententia viderentur sanari posse. Hoc enim dicit poeta bis gratum esse, si id quod opus est sic offeras, ut ultro des nullo aut rogante ant impellente. Cf. Publ. D 19 (J41). R 15 (f)<s;3). lam illi quicunque eas, quas diximus, sententiarum Publilianarum collectiones con- fecerunt, cum ex archetypo sua describerent , alteri satishabuerunt scri- bere: siofferas ultro omisso, ut saeijius videmusin hoc versuum genere factum (cf. praef. p. 44) extremo verbo d atum, alteri hoc ipsum servarunt exturbato v. offeras, quod ad sententiam non ita opus esse viderent.
2. Bonae res sunt res secundae. laetae, opimae, divitiis et opibus affluentes, quibus qui consuevit verendum est, ne, mutatas malas vel per- ditas aegerrime ferat. Cf. Cic. Att. XII. 21. eo vocas, imde etiam bouis meis rebus fugiebam. Fam. XII. 2. qui numerus etiam bonis rebus exiguus esset, quid censes perditis? Hor. Serm. II. 6, 110. bonisci[ue rebus agit laetum convivam. Dicuntur etiam uno nomine bona, ut apud Liv. 23, J 8. exercitum in tectis habuit adversus omnia humana mala saepe ac diu du- ratum, Ijonis inexpertum at(pie insuetum. Nos dicimus Gliicl<: vel Reich- thum vel Uebertluss. Hinc interpres ad Plaut. Pers. IV. 3, 38. ,,Bonas res pro oiiulentitate ab antii|uis. sicut e contrario malas pro inopia et egestate acceptas notum est. Cf. Plaut. Trin. II. 4, 45. Sententiae autem, quam poetam sectatum esse accepimus (cf. Publ. A 51) captio in eo cer- nitur, quod bonae res praeter secundas et oj^imas etiam cupedia vel cilji ad epulandum exquisitissimi intelleguntur. Cf. Bremi. ad Nep. Ages. VIII. 5. ignorantia bonarum rerum illa potissimvmi sumsisse arbitrabantur. Eodem redit Publ. E 19 (165) nec multum differt Hor. ep. I. 10, 30. Qviem res plus nimio delectavere secundae, mutatae quatient. Nec scio an is ipse Horatii versus codicum F V interpolatores eo duxerit, ut scri- berent nimia consuetudo. Nec abliorret Goethii, nostratis poetae, seu- tentia : Alles in der Welt lasst sicli ertragen , nur nicht eine Reihe von schonen Tagen. Quid quod Seneca secunda ingenium discingere atque animum sibi cuique praeparandum esse docet cf. de provid. III. 3. de tranq. anim. XI. 6. ep. XIV. 4 (92) 35. Quam Publilii sententiam de- formaverunt et hic, qui pro consuetudopessimaest scripsit : d e s u e t u d o n o n e s t b o n u m, ut est in M, et ille, qui pro p e s s i m a e s t invexit o p t i m a e s t, ut est apud Fabricium. Quasi vero bonae res idem, (juod l)onae artes vel virtutes significent, nisi forte id quaesitum est, ut alteri altera tan- quam veri species opponeretur. A vera versus interpretatione aberravit Erasmus sic haec exponens: „Vilesc)t, quod consuetum esse coei^erit. Bonis rebus niliil debet esse carius. Charum est autem, quod rarum est."
3. Speugelius versum sic scripsit: Benficium qui nescit dare, iniuste petit, admissa, quae vitari solet, post tertium pedem diaeresi. Vide Woelfflin. Proleg. p. 58. In v. dandi, quod contrarium est v. petendi, cum praecipua vis posita sit, numerorum ratio videtur suadere, ut arsi efferatur, non thesi prematur. Ceterum bene Xauckius de proceleusma- tici apud Publilium usu disputavit et vitatum esse eum pedem. ut a Phaedro, sic etiam a Publilio et qui invenirentur, eos pronuntiatione nullos fieri. Xemo non videt id in duo potissimum verba cadere, quae hinc dicam excusationem an iustam causam habent. beneficium et animus
- 124 —
ff. Publ. A 5. B 5 (48). 8 (51). 10 (53). 12 (55). 14 (57). 15 (58). 17 (60). 35 (78). 37 (80).-D 21 (143). G 3 (196). 4 (197). M 61 (369). Huc acce- dunt duo alia vocabula totiens et etiam, in quibus pronuntiandis i littera delitescit cf. Publ. H 13 (215). H 26 (228). Denique numero in his ad- verbium male, quod ut in compositis quibusdam verbis, sic per se po- situm monosyllabum fit, ita ut e littera in vocis exitu supprimatur cf. Publ. M 12 (320). M 28 (336). (^uod restare jjotest videri proceleus- niatici exemplum, Publ. I 61 (201) id tollendum putavi. Erasmi inter- pretatio sententiae haec est: ,,Xon debet uti beneficiis aliorum, qui ipse nemini benefacit." Cf. Sen. ep. XI. 2 (81) 9.
4. De secundi j^edis anapaesto cf. Publ. P 6 (455). „Item Plautus : feliciter sapit, qui alieno periculo sapit. Quid tibi sit fugiendum, id discas non tuo malo, sed ex aliorum malis exemphmi sumitu". Cf. Erasmi Adag. p. 40. qui etiam affert Ter. Heant. I. 2, 36. (coU. II. 1, 9. Fabr. ap. Zell. p. 80. V. 328. Kremsier. p. 58. v. 624.): Scitum est periclum ex aliis facere, tibi quid ex usu siet. Publ. E 4 (150).
5. ,,Felicius est dare quam accipere. Perdit enim libertatem, quis- quis utitur alterius beneficio" Erasmus. Cf. Sen. de benef. V. 6, 7. ep. XVIII. 1 (104) 34 : „Non potest gratis constare libertas". Grallorum illud est : qui prend s'engage cf. Mesangerii Dict. des prov. Fran^. s. present. p. 409.
6. ,,Nulla fortuna secunda est, quae non alicuius malo contingat" Erasmus. Menandri Monost. 428. oh fdr SiScooiv, ois S' ajaiQeirru rvxr,. Sen. de ir, II. 8, 2 : Nulli nisi ex alterius iniuria quaestus est. Franco- gallorum j^jroverbium : II n'y a qu' heur et malheur en ce monde sic interpretatur Mesangerius (Dict. p. 226. s. heur): Une heure, qui fait la fortune des uns, ruine les autres.
7. Parum recte interpretatus est Erasmus : „Mortem naturalem aequiore animo ferunt, adactam (al. coactam) gravius". Quamquam ad rem augendam satis est dixisse bis mori, ut dixit Phaedrus I. 21, 12., quamquam Seneca de clem. I. 18, 2. hominem mille mortibus dignum dixit, tamen quod bis m 0 r i esse dicitur alio arbitro mori, hoc requirere videtur, ut alter quidam numerus, ad quem bis referatur, ponatur: qui quidem in particula e n i m latere mihi visus est, unus. lam pro enim mori scribere pronum erat: una in morte. Cf. Sen. ad Polyb. de consol. XV. 1: quid Pomi^eios? quibus ne hoc quidem saeviens reliquit fortuna, ut u n a denique conciderent ruina. Sen. Hipjj. 1211 — 1214. in hoc redimus? ijatuit ad coelum via, bina ut viderem funera et geminam necem? caelebs et orbus, funebres una face ut concremarem prolis ac thalami rogos ? Sen. Med. 473. et scelere in uno non semel factum scelus. Sen. Herc. Oct. 866. levis una mors est, levis, at extendi potest. ibid. 870. una perire dextera nobis sat est? Quint. Inst. VII. 8, 3. qui duos uno tempore tyrannos occidit. Ov. Met. VIII. 247. ex uno duo ferrea bracchia nodo. De usu praepos. in cf. Publ. B 21 (64). Pro alterius reponendum duco alieno ideraque altero Publilii versu M 64 (372) reposui. Quid intersit inter alter et alius, expo- sui ad Publ. A. 2. Quod discrimen si verum est, arbitrium alterius est proximi cuiusdam hominis, quocum aliqua tibi necessitudo intercedit; alius autem arbitrium, quam genitivi subiectivi vel possessivi formam noluerunt Latini ac dixerunt alienum propterea, necubi nominativus et genitivus confundereutur, est id, quo quis, quicunque est, ita in te utitur, ut tuo ipsius uti tibi non liceat. Neque igitur his locis, quos comme- moravimus, pronomen obtinere potest, quod haec eorum sententia est, miserum esse ita et mori et vivere, ut non ego, sed alius, quicunque est, de mea vel morte vel vita decernat. Cf. Publ. B 4 (47). Nep. Hann.
— 125 -
XII. 0. sensit id non fortuito factum. sed se peti neque sibi diutius vitam esseretinendam. Quam ne alieno arbi trio dimitteret. memor pristinarum virtutum veneuum — — sumpsit. Sen. Exc. Contr. III. 9. p. 411. Bip. itane, furcifer, tu non moriaris domini arbitrio, morietur dominus tuo? Sen. ep. VIII. 1 ('70)10. quid te delectat ali enum negotium ajjere? ep. XII. 1 (83) 22, haec contumacissimos et iugum recusantes in alienum egit arbitrium. ep. VII. 7 (()9) G. illud praeterea tecum licet cogites : nemo nisi suo die moritur. nihil perdis ex tuo tempore. nam quod relinquis alienumest. Itaque mihi ijersuasi adiectivum omnibus iis locis eo male eiectum esse, quod supposito pronomine alter interpretarentur. Cf. praef. p. 15. Neque Puld. E 4 (150) recte stat alterius aut alius, sed alieno reijonendum videtur.
8. „Ingratis nemo plura committit. Quos experimur gratos, in hos maiora conferimus" Erasmus. Cf. Menandr. Monost. 317. la^wv ajiuSog, at'd-()(07TE, y.al Irjwt] ■nahv. Plaut. Pers. V. 1, 10. Nam improbus est homo, qui beneficium scit sumere et reddere nescit. Cat. IV. 87. 88. gratior officiis, quo sis mage carior, esto: ne nomen subeas, quod dicunt, officiperdi i. e. eius, in quem ingesta beneficia tanquam in dolium rimosum effluunt. Plin. ep. II. 13, 9. Francogalli : une bonte autre requiert. Cf. Mesanger. Dict. p. 66.
9. ,.Nam et illum adiuvas et te eiusdem malefacti reum facis" Erasmus. Versum Spengelius Publilianum esse negat, quod et alter huic simillimus in Publilii versibus scriptus legitur Publ. B 14 (57) et eius sit dicere p e c c e s — a c c om o d e s. Neque vero prorsus indicativo Publilius abstinuisse ci-edendus est cf. Publ. C 37 (122). Q 30(530). Verbum simplex commodas pro composito scrijisi, quod Publilium omnibus locis, quantum fieri posset, compositis simplicia anteposuisse video. Idem verbum comm odat reposui Publ. B 14 (57). cf. Publ. H 6 (208). H 18 (220). B 20 (63) prematur. L 11 (302) flagitat. M 10 (318) tenuit. N 48 (424) levant. P 16 (465) iuvet. P 46 (495) levatur — laxatur. Q 51 (551) premit. Q 53 (553) teneas. Est autem comm odar e idem, quod liljeraliter praebere cf. Plaut. Rud. II. 4, 21. 22. Cic. Verr. IV. 42, 91. Fam. XIII. 32. 35. 53. 54. Hor. Ep. I. 1, 40. Ovid. Trist. V. 12, 53. Ruhnken. ad Ter. Andr. I. 1. 134 (ed. Schopen. p. 24.).
10. ,,Lenis animus cum incandescit, vehementius commovetur" Erasmus. „Caecilii Balbi verba numeris sic conclndas : Amicus laesus gravius multo irascitur" Ribbeckius.
11. ,,Miseris mors est optanda quoque, ut quae finem adferat malorum" Erasmus. Cf. Plaut. Rud. III. 3, 12. neque est melius morte in malis rebus miseris. Sall. Cat. 51, 20. Sen. ad Marc. de consol. XIX. 5. mors dolorum omnium exsolutio est et finis. Xat. Quaest. VI. 32, 12. mors malorum omnium remedium est. ep. XIV. 3 (91) 21. XVII. 1 (101) 12. Sen. Herc. Fur. 510—512.
12. Erasmus nulla versus interpretatione jiraemissa haec : Hunc versum nominatim citat Aulus (lellius inter mimos Laberianos (Kremsier. p. 7. V. 46: Publianos). Cf. Plaut. Capt. IL 2, 108 (cf. Fabr. ap. Zell. p. 77. V. 295. Kremsier. p. 55. v. 590). Plaut. Rud. IV. 3, 2. Senecae sententiam Publilianam obversatam esse nemo erit, qui neget, cum com- paraverit Sen. de benef. I. 1, 2. prima illa est. quod non eligimus dignos, quibus tribuamus. ibid. I. 7, 1. qui accipere se putavit beneficium, cum daret. ibid. V. 8, 6. accipiendo das. dando accipis. de vit. beat. XXIV. 3. ep. XI. 2 (81) 19. magna pars eius in se redit. Xemo non, cum alteri prodest sibi profuit.
— 126 —
Jo. ..lucundum est cum ex animo quis redamatur, nou cum extoi-- quetur mulieris oljsequium" Erasmus. Cf. Pul)l. I 46 (276).
14. ,,Qui probus est ipse, nunquam alteri peccanti assentitur" Erasmus.
15. ,,Commemoratio beneticii dati est i-eposcentis gratiam" Erasmus. Cf. Sen. de benef. II. 11, 2. non est dicendum, quid tribuerimus: qui admonet, repetit. Mart. epigr. suppos. XVI. multa mihi donas, vereor ne multa requiras. nolo mihi dones, Aulice, si repetas.
16. Haec tanta sci'ipturae varietas inde orta est, quod sunt in hoc versu, quae ofiensionem moveant. Primum enim v. coniunctio per se prosam orationem redolet, tum c o n i u n c t i o benivoli animi ambiguam inter- pretationem admittit, denique ne lioc quidem nomine opus videtur. Nam coniuuctio benivoli animi aut ea est, quae l^enivolo animo est cum altero, aut ea. quae alteri est cum alterius benivolo animo. Haec interijretatio cum sola probari posse videatur, si quidem haec versus sententia sit: ,,ea coniunctio, quae tibi cuni altero intercedit, quod animi erga te bene- volentia utitur, maxima cognatio est" eo ij^so nomine c o n i u n c t i o n i s carere potest. Eo enim suldato sic scribendus interpretaudusque versus est: Benivoli animi maxiraa est cognatio i. e. cum benivoli animo cognatio est eaque maxima cognatio est. Quae sententia ut perficiatur et quasi acuatur, accedat necesse est, quo significetur, animi benevolentiam eam esse, ut hominum ille quicunque eo animo in te utatur, meliore quam sanguinis cognatione tecum coniunctus sit. Quo factum est. utcuiusvis pro coniunctio scribendum mihi videretur.
17. ,,Qui saepius bene meretur de aliquo, is provocat ad gratitudinem ciuadam pertinacia bene faciendi" Erasmus. Cf. Plaut. Trin. II. 2, 41. Sen. de benef. V. 25, 3. VII. 23, 3. ep. XI. 2 (81) 10: itaque negamus quemquam scire gratiam referre nisi sapientem: non niagis quam beneficium dare quisquam scit nisi sapiens, hic scilicet, qui magis dato gaudet, quam alius accepto. Quint. VII. 4, 23.
18. ,,Qui malus est et bene loquitur, is plus quam malus est" Erasmus. Ut est bonitas animi illa simplicitas ac sinceritas, quae sibi dari putet beneficium, quod uUi datur (cf. Sen. de benef. V. 1, 3): ita malitia est calliditas, vafrities, ut explicat Bentleius ad Ter. Andr. IV. 3, 7. 8. Cf. Men. monost. 352. uioco 7iov>]qoi', /or^arof oTur slnr^ /.oyov. Publ. M 60 (368). X 24 (400). 'X 47 (423j.
19. „Tutius est habere bonam famam, quam divitias" Erasmus, qui post homini interpunxit. Sed recte se habet hominum, cum ad bonam opinionem addendum sit, ut bona existimatio intellegatur, qua quis apud homines utatur. Cf. Publ. B 40 (83). H 15 (217). Men. Monost. 285: ya/.eo^ ay.ovtiv ftaU.ov fj tt/.ovteTv d-els. Pacuvius apud Fabr. vid. Zell. p. 68. V. 203. Ivremsier. p. 47. v. 494. nummo tuam ne parvi pendas gratiam. Flaut. Most. 1.3, 71. ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives. Sen. ep. XIX. 6 (115) 14. Francogalli: Bonne renommee vaut mieux que ceinture doree cf. Mesanger. Dict. des prov. Frang p. 158. V. doree.
20. Versum editores alii aliter scripserunt. Ac prinuun quidem non lioc videtur diceudum fuisse, quodcunque bonum ost, id semper supprimi, sed fieri interdum, ut supprimatur. Hinc Buechelerus proposuit: bonum diu supprimitur, Ribbeckius in librorum scripturis quando interpolatum latere suspicatus est. Equidemest quidem ut reposui, qua scriptiu-a fieri posse dicatur, ut b o n u m s u p p r i m a t u r, et q u i d e m, quod est in P, revo- cetur. Frequentissima ea dicendi formula. cuius vis ac potestas eadem atque adverbii est alitiuando saepius a Quintiliano usurpati (cf. IV. J, 72. 2, 5.
— m -
6. 9. 83. 4. 21 apud Terentium cf. Ruhnken. ad Terent. Adelph. III. 5, 4. Zumpt. Gram. lat. §. 75.2. qui eam ne ab aliis quidem scriptorilms ut Cicerone, Horatio abesse locis allatis docet. Q,uae curti in hoc versu oblitteraretur, nec verlnmi simplex premere. quod Publilio videtur in deliciis fuisse [cf. Publ. B 9(52)| nec coniunctivus prematur retinebatur. lam ut e s t u t contrarium est adverbio n u n q u a m, sic p r e m e r e habet, quo referatur, v. ex sting-uen di, quod idem significat atque delei-e vel e medio tollere. Cf. Quint. III. 7, 5. Itaque haec versus sententia est : Bonum (de num. sing. vid. Publ. A 28) fieri quidem potest ut sup]irimatur, nec vero exstingui potest. Idem fere Erasmus sua interpretatione assequitur: „Veritas et iustitia premi j^otest ad tempus, sed emergit postea." Cf. Tac. An. IV. 35. : Quo mag-is socordiam eorum inridere libet, qui praesenti potentia credunt exstingui posse etiam sequentis aevi memoriam. Liv. 22, 39 : veritatem laborare nimis saepe, exstingui nunquam. Gamaliel in Act. Apost. V. 38: on eur ?] i^ av&ocoTKov r] ,3ov/.rj ainrj rj ro eQyov rovro, y.Hra/.vl^rlaerai. si Si ex d^eov eorir, ov (ivv«.od"e y.ara/.voai. Woelfflinus quidem et Ribbeckius ediderunt: Bonum quod est supprimitur. nunquam exstin- guitur, quamijuam Ribbeckius eo inclinat, ut Bothii scripturam: Bonum supprimitur, at nequaquam exstinguitur praeferre malit. A. vero Spengelius Scaligero assensus rxraece sic interpretanti rayad-or ey.ovifdr^, rh Si y.ay.or y.ai Ojierrvrai versum ita scriptum edidit: Bonum quod est subprimitur. nequam exstinguitm". Nequam pro malo usitatum esse negat Bothius ad Puld. v. 114.
21. ,.Qui moderate utitur victoria, bis vincit, primum hostem. deinde animum-' Erasmus. Cf. Sen. Sat. Quaest, III. praef. ID: ,,quid praecipuum in rel )us humanis est ? non classibus maria complesse . . . , sed animo omnia vidisse et qua maior nulla victoria, vitia domuisse."
22. ,.Qui liberalis est, non exspectat, ut rog-etur, sed ultro quaeritat occasionem largiendi" Erasmus. Causam cum primaria sententiae notio sit, recte praemittendum Aadetur. Nec compositis excogitat vel i n c o g i t a t (Hor. Ejj. II. J . 1 22 ) iocus est : nam adamat Publilius cum verba simplicia, tum V. cogitare. Publ. D 5 (127). H 14 (216). M 27 (335 ). M 39 (347). M 61 (369). N 24 (4U0). N '37 (413). P 8 (457). P 23 (472). Q 8 (508). S 4 (587). Cf. Sen. de benef. I. 14, 4. ita qui beneficia sua amabilia vult esse, excogitat, quomodo multi obligentur et tamen singuli habeant aUquid, quo se ceteris praeferant.
23. „Magis dolet nolns calamitas, cuius ipsi ministravimus occasionem. Veluti si quis hominem evehat ad magistratum, a quo postea subvertatm"' Erasmus. Hoc. ut videtur, parum recte. Docet sententia ab eo exitium bis sentiri. cum iam iisdem artil)us, quibus alios petierit, se interire sen- serit. Cf. Liv. 21, 34. sed suis artibus, fraude et insidiis, est jjrope circumventus. 22, 16. nec Hannibalem fefellit suis se artibus pcti. Publ. R 14 (,582i.
24. ,,Cum abest sensus mali, uihil est mali. Veluti si quis altf) somno obrutus non sentiat incommoditatem strati" Erasmus.
25. ,,Si ealamitosus est, (jui recte vivit, hoc imputatur virtuti, cui dicunt adversari fortunam" Erasmus. Officiosus est, qui omnibus lil)eraliter ac prompte operam suam praestat : nos dicimus zuvorkommend. Cf. Sen, ep. XVI. 4 (99) 19. officiosa pietas. XVII. 1 (101) 1. Senecionem Cor- nelium. equitem Romanum splendidum et officiosum, noveras etqs. Hinc haec potius versus sententia est : Hominis officiosi miseria merito bonis vitio vertitur, Officiosus pro adiectivo. miser pro substantivo accipien- dum est cf. Cic. Att.XII. 21. quod ipsum erat fortis aegroti accipere medici- nam, Fin. II, 34. doctissimi illi veteres.
- 128 -
20. rubliliuni verbis siinplicibus dolectari su])ra diximus ef. Publ. B 0 (fvi). B 20 {m. B 22 (6n). Couiparat Meyerus Publ. I 37 (267). Tencbras intelleg^o vitae a rebus publicis et ab hominuni coetu remotae oliRcuritatem, cui vitae ma,2fnificentia contraria est. Cf. Ver<?. Aen. II. 92. aftlictus vitam in tenebris hictuciue traliebam. Phn. Paiieg:. 45. Salva est omnibus vita et diofnitas vitae nec iam consideratus ac sapiens, qui aetatem in tenebris agit. Ut enim eo, quod sequitur, nomine splendoris exphcantur : ita aHae tenebrae sunt apud Cic. pro Arch. VI. 14. quae iacerent in tenebris omnia, nisi htterarum hnnen accederet, obHvionis, aliae apud Lucret. II. .1.5. quahbus in tenebris vitae quantisque perichs degitur hoc aevi quod cumquest ! miseriae. Hinc haec versus sententia est: Probi hominis virtus, etiamsi ipse propter humihtatem in civium ignoratione versatur, famae claritate non caret. Cuius rei hiculentum exemphim Abdalonymi narratur apud Curt. IV. 3. causa ei paupertatis, sicut plerisque, probitas erat. Parum recte Erasmus : „Decus recte fac- torum non potest obscurari, hicet enim in ipso pectore, si non respondet opinio popuh".
27. ,,Quod recte proposueris, etiamsi ad tempus excidit animo, tamen non omnino perit" Erasmus.
28. ,,Q,ui corrumpit iudicem pecunia, cum sit nocens, perdit eam, sed suo bono, proinde bene perdit" Erasmus. Cf. Ter. Ad. II. 2, 8. pecuniam in loco neg-legere maximum interdumst hicrum. Petron. Sat. 14. quid faciant leges, ubi sola pecunia regnat.
29. Quod libri habent v e n i u n t, idem valet, quod o b v e n i u n t, ut apud Cic. de invent. I. 45. Neque hereditate venit: quod ei verbo, quod sequitur, opprimendi parum respondet. Poeta cum bona casu vel fortuito venientia (cf. Sen. e-p. IX. 5 (76) 33) significari veKt, magis ad veritatem Ribbeckii ae.cidunt accedere videtur, sed pro composito, ut solet, simplici verbo c ad e r e usus est, quod singulari captione praeditum est. Nam cum propriam decidendi (herabfallen) notionem continet, tum quoniam cadere per es vel communi Romanorum sermone significat casu evenire (cf. Cic. Or. II. 4, 15 : sed hoc tamen cecidit mihi j^eropportune. ad Q. fratr. I. 3. ad Fam. V. 19) ea bona cadere (zufallen) dicunt, quae non ex pi'opriis, sed alia quadam externa ratione vel casu adveniunt: unde adventicia appel- lantur Cf. Cic. de invent. II. 21. Arndts. Lehrl). d. Pandect. §. 432. Hinc etiam bona quaedam caduca dicunt, quae dominium non habent atque ab eo vehit cadentia in aerarii vel ahorum heredum possessionem cedunt. Cf. Danz. Lehrb. d. Gesch. d. Roem. Rechts. I. ^'.,185. Quaritsch. Instit. p. 304. F. §.350. Hoc vero ipsum cadunt, quamvis. alieno versus loco, mehores libri dedenmt. Retinui deinde sustine antur, quod in libris est, quaraquam raro apud Publilium paribus, quas vocant, senaini sedibus sive secunda sive quarta anajjaestus apparet, scilicet tribus his versibus F 5 (170). I 45 (275). V 6 (634): quibus versibus aut pronuntiatione miti- gandus aut emendatione ut aliis Pubhlii locis toUendus est. Cf. Publ. B 25 (68). F 16 (181). I 37 (267). I 52 (282) de Bothh coniect. Nec frequens anapaesti usus in quarta sede est ajmd Phaedrum, cuius uumeri maxime cum Pubhhanis congruunt cf. Nauck. Mel. Greco-Ilom. in Act. Petrop. III. p. 203. Sunt enim hi Phaedri versus viginti duo I. 13, 13. 14, 6. 15. 25, 4. 27, 5. II. 6, 2. epil. 17. IIL 3," 10. JO, 41. 17, 7. 18, 3. epil. 8. IV. prol. 12. 2, 4. 5, 32. 6, 7. 21, 11. 21, 18. 23, 16. 5, 6. .30. 10, 5. quorum plures pronuntiationis excusationera habent. Sus tiner e est, quod Graeci dicunt vfioTdpai, excipere cf. Tac. An. XIV. 54. ita in hoc itinere vitae senex et levissimis quoque curis impar, cum opes meas sustinere non possum, praesidium jjeto. Hinc versus sententia hoc docet, nisi bonorum affluentium
— 129 —
molem fortis ac constans animus excipiat, fore ut eius iiondere obrutus virtute privetur fractusque coUabatur. Cf. Sen. ad. Marc. de consol. V. 6. proinde ne submiseris te, immo contra fige stabileni gradum et quicquid onerum supra cecidit, sustine. primo dumtaxat strepitu conterrita. de tranq. anim. VI. 4. necesse est oppriniaut onera, quae ferente maiora sunt.
30. Animus cum Piiblilio etiam animi libidinem (cf. A 41. 52) signi- ficet, eum h. 1. bonum dici non vanum est. Versus haec sententia est: pecunia, si recte uti scis, bona est. Cf. Ter. Heaut. I. 2, 21. 22. atque haec perinde est, ut illius animus, qui ea possidet : qui uti scit, ei bona; illi, qui non utitur recte, luale. Sen. Nat. quaest. V. 18, s. ep. XX. 3 (120) 8.
31. Corruptelae suspicionem et codicis Pa lacuna et tertii jjedis pro- celeusmaticus movet, cui hic nihil loci esse debet. Itaque Nauckio Mel. Greco-Rom. III. p. 206. transpositis verbis scribi placuit: Bonum ad virum moritm" cito iracundia. Nec tamen eo sibi ipse sanam sententiam expe- divisse visus nec mala versus diaeresis ferenda est. Quod in libris est c i t o moritur, id interpretari videtur, quod scripsi: cita mors est. De prae- positionis a d usu vide Hand. Turs. I. p. 93. v. ad. Nos dicimus b e i vel auf Seiten. Ut hic iracundiae citam mortem esse dici ^'idetur, ita Oridius A. A. I. 374: ut fragilis glacies, interit ira mora. Hinc versus hanc sen- tentiam exsistere existimo : Boni viri esse non diu iram animo retinere, sed cito deponere. Cf. Petron. Sat. 99. incultis asperisque regionibus diutius nives haerent, ast ubi aratro domefacta tellus est, dum loqueris, levis pruina dilabitur, similiter in pectoribus ira concidit: feras quidem mentes oVisidet, eruditas praeterlabitur. Recepta vero codicis Pa scriptura et eo supplemento, quod supra proposueram, scribendum est : Bonum ad animum citius moritur iracundia.
32. Quod ego scripsi, eius hanc sententiam esse arbitror: breve temjius viget ipsa memoria iracundiae; ut enim iracundi hominis aftectus brevi defervescit, sic etiam ipsa eius memoria brevi durat. A n i m a n s significat animam vel vitam vel spiritum habentem, ita ut brevi animans sit is, quem Cxraeci dicunt uiy.noSios vel 6}.iy6^ios vel Soayv3ios, nos di- cimus kurzlebig. Cf. Cic. de nat. deor. II. 8. III. 4. Sen. ep. VI. 6 (58) 9. 10. Latinum in Germanicum ita vertere licet: ,.Kurzlebig ist des Jahzorns selbst Erinnerung.-'
33. „Aut sic, quae periculum vindicat. Satius est pudere, quam pigere. pudor utilis est, per quem arcemur ab iis, quae periculose face- remus" Erasmus. At turpitudo nec pudor est, ut Erasmo placet, nec oris deformitas, qua pudicitiae periculum defendatur, ut explicuerunt Orellius et Bothius, sed probrum, dedecus cf. Publ. H 5 (207): vindicat autem. quae sola scriptura probanda est, solvit, tollit, exstinguit. Cf. Vell. II. 126. fortuita non civium tantummodo, sed urbium damna prin- cipis munificentia vindicat. Scaliger. ad Varr. R. R.III. 9 f. (ed. Henr. Steph. p. 132. Scalig. not. p. 267): vindicta apud veteres erat «T^r/ZoetJis et t^nioEois, ut V i n d i c a r e afaleiy, e^elsli'. V i n d e x apud Plaut. Trin. III. 2, 18. destructor vel exstinctor. Itaque sententia docet honestam esse turpitudinem, qua quis aut semetipse afficiat aut ab alio afficiatur, dum- modo periculum amolitus fuerit.
34. „In alios misericors meretur, ut in se faventes sint alii, si quid inciderit" Erasmus. Cf. Publ. H 6 (208). M 21 (329).
35. Erasmus quidem versum ita explicat: „Virtuti enim datur, non homini! Et tuo beneficio bonus in ceteros omnes utitur." Cf. Sen. de benef. II. 24, 4. plures quam putas obligasti.
36. Sententia docet, cum brevior hominum vita sit, malis tamen eam videri propagari. Aliud Antigona patrem monet apud Sen. Theb.
9
— 130 —
79. ne inori properet; i'osistenduin, tantis in inalis vinci malum esse. Cf. Publ. A 2li. O 3 (438).
37. Sen. ep. XI. 2 (81) 18: Nam in lioc ((uoque 1'alluntur ingrati, (luod oreditori ([uidem praeter sortem extra ordinem numerant, benefi- ciorum autem usum esse ^atuitum putant . . . Ingratus est, qui bene- ficium reddit sine usura. Mart. ep. suppos. XI. 4. dedecus est semi-)er sumere nilque dare.
38. „Iuvat gaudium deponere, (pio deposito dolor desinat." Cf. Sen. ad Marc. de consol. VI. 2. desinat dolor qui perit. ej). X. 2 (78) 13: levis est dolor, si nihil illi opinio adiecerit: contra, si exhortari te coeperis ac dicere : nihil est aut certe exigiumi est. duremus : iam desinet : levem illum, diun putas, facies.
39. Pronomen i s numerorum causa adscitum esse, ad sententiam nihil valere apparet. Quare sublato eo pro jjotui scripsi: potuerit. Sane sic tempora se excipere debuerunt, ut praemitteretur futurum exactiun vixerit, se^pieretur idem potuerit: sed perfectum vixit gravius etiam affirmat, quam si futura exacta posita essent vixerit, potuerit, si quidem ne futuri (luidem significatio adest, sed una rei i^raeteritae. Cic. Verr. III. 62 145: nisi ita manifesta res erit allata, ut responderi nihil possit, vicimus. Liv. 21, 43: si tales animos in proelio habebitis, quales hic ostenditis, vicimus. Cf. Aug. Matthiae. Exc. de usu fut. exact. Latinorum in ed. Cic. orat. VII. (Lips. 1826) p. 241. Verbis posse (licere) non posse, velle, nolle inter se compositis nihil apud Publilium frequentius est cf. Publ. C 46 (106). M 39 (347). N. 21 (397). P 2 (4.ol). P 4 (453). Q 16 (516). Q 27 (.527). Q 29 (529). Q 34 (534). Q 76. S 1 (584). S 33 (616). Vide Quint. IV. 4, 37. V. 7, 17. Sententia docet eum bonum vitae finem habere, cui eo, quo voluerit. tempore mori licuerit. Cf. Publ. Q 4 (503). S 33 (616).
40. Vel manci versus sententiam coniectura assequi licet, praesertim cum et similis Menandri, monost. 285., y.aUoi a-/.oveiv /^uckkoi' fj TilovrETi' d-sle et huius Publilii plures exstent cf. Publ. B 19 (62). H 15 (217). P 49 (498). Qui tamen versus sic compositi mihi videntiu-, si iudicare licet de versibus non omni dubitatione vacuis, ut eorum sententiae aliqua inter se difterant. Quamobrem Spengelio hunc interpolatori deberi scri- benti ( cf. praef. p. 12) non assentior. Hunc enim versum sic compositum esse arbitror, ut sententiae acumen in v. patrimonium sit. Neque iustum est l)onam famam, qua fruatur filius, jiatrimonium dicere, nisi illa a patre accepta dicitur. cum filius suam sibi ipse bonam famam peperisse possit. Itaque prius quidem, in(;iuit poeta, patrimonium sunt liona paterna, al- terum vero bona patris existimatio, (piam eadem quasi hereditate accep- tam filius a patre ad suam existimationem redimdare suisque rebus pro- desse sentiat. Bene audire significare bona, male audire mala faraa utinotumest cf. Cic. ad Att. VI. 1, 2. Verr. II. 1, 46. De praep. ex vi ac potestate disputavit Handius ad Tursell. vol. II. p. 635. Ablativmn simplicem causam indicare, quae aliquid efficeret, proximam; ex praepo- sitiouem ipsum originem ita ante oculos ponere, ut alteram rem ex altera prodire videremus. Hinc haec versus sententia efficitur: Bona jiatris fama recte a filio pro altero patrimonio accipitur.
41. Scripturae discrepantiam si perpenderis, neminem recte, nullum l^raeter latiue dicendi normam positum esse iudical)is. Ut enim certi (piidem adieotivi nullus casus nullius, nulli, nullo substantivi instar scripti inveniuntur (of. Haasii adnot. 361. ad Reisigii Vorles. iiber lat. Sprach- wissensch. Krel )s. Antib. v. uemo) ita ne^iue nominativum n u II u s neque aocu- sativum nullum pro nemo vel neminem apud bonos latinitatis auctores
— i:u —
me legere niemini. Nam quem Feldbauschius (Gram. lat. §. 430. not. 8.) locum repetiit ex Verr. III. 24. nullus inimicior aut infestior fuit, eo de coniectura Hottonianni et Manutii recte Ernestius scripsit nullis. Neque aliuni iiuenniuam earum formarum usum demonstravisse video. Nullum apud Sen. de clem. I. 3, 3. non pro neminem est. sed aut adendum ho- minem. ut apud Plaut. Amjihitr. I. 1, 137., aut contra severiorem ser- monis latini legem scriptum est. Eadem de causa apud Publ. I o (234) etiam repuirnante Seneca in n u 1 1 o scribendum existimo. Praeterea apud ipsuni Publilium (piater dativus nulli F. 18 (183). N 19 (395). N 55 (431 ). C^ 68 (568). invenitur. Accusativvmi nullum pro neminem aut ra- rissinmm (cf. Mart. epigr. VII. 42, 7) aut etiam intimae latinitatis esse testa- tur Jo. Saresb. Policr. III. 14, 43. cum scribit: utomnibusprodesse nullum- que punire studuerit, vel Pseudo-Sen. de remed. fort. X. 8.: nullurn despicit, nullum destituit, nullum fallit (cf. Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 452). Quae cum ita sint, aut nolle fallere autnulli im- p o n e r e scribendum videtur. Frequens est apud Publilium usus verboruni velle et nolle, quibus non ipsa voluntas, sed certum ac constans animi consilium significetm-. Cf. PuIjI. Q 32 (532). R 9 (577). S 20 (603). S 28 (611 ). S 29 (612). Nec minus saepe iis utitur aut Seneca (cf. ad Marc. de consol. III. 3. de benef. U. 18, 7. III. 25, 1. IV. 40, 2. nat. quaest. IV. praef. 6. ep. XV. 3 (95) 49) aut Quintilianus (cf. Jnst. IX. 2, 72. 76. XI. 1, 65. XII. 1, 36). Possemus hic subsistere, nisi senarii exitus cogeret, ut pauca de quintae sedis iambo adderem. Constat enim inter omnes iamlnim uno verbo conclusum in hoc senariorum genere nec a Publilio nec a Pliaedro eo loco usurpari solere nec tamen adeo devitari iamlnim alio modo eftectum, praesertim cum aut diiambus aut paeon se- cundus aut longior etiam pes extremam senarii partem complet. Publilii autem versus, qui huc pertinent, cum ipsi tantimi dubitationimi habeant, ut vix uno versu Woelfflinus, Ribbeckius, Spengelius consentiant: ex Phaedro tantum exempla sumere licet, in quibus pes iambus quintae sedis deprehendatur. Sunt autem hi : I. 12, 12. edidisse dicitur. I. 16, 2. dare expetit. I. Id. 3. rogasset alteram. 1. 19, 8. flagitare validius. I. 29, 6. 111. 10, 19. 39. IV. 6, 7. 18, 3. V, 3, 8. Nec vero hinc etiam huius versus sive veniam sive iustam defensionem capiamus, sed magis eo in- clinat animus, ut hic nlim verbumlectum fuisse credam, ex quo illa corruptela cooriri posset. Quod non dubito quin fuerit imponere. Imponere, verbum illa aetate, ut videtur, vulgari coeptum significat idem, quod f allere, et cum dativo coniungitur. Cf. Cic. ep. ad Q. Fr. II. 5. sic legibus per- niciosissimis obsistitur, maxime Catonis: cui tamen egregie imposuit Milo noster, Quint. declam. VI. 22. fefellit ingenitus honestis animis gloriae amor: spes tibi perpetuae laudis imposuit. Nep. Eum. V. 7. praefectis Antigoni imposuit. Petr. Sat. 102. Tac. Hist. I. 30. Plin. ep. 111.15. si modo mihinon imposuit recitatio tua. Sen. ep. III. 4 (25) 3. aliis haec intermissio eius imposuit. Cf. praef. p. 15. Versus haec erit sententia: Bonus vir cum in vita non fefellerit, ne in morte quidem fallere velit hereditate quemquam fraudaturus.
42. Proposuit Meyerus : B. c. nullum iudicem verebitur. Nescio an verba sic supplenda sint : B. c. casum nullum vei-etur. Fortunae vicem dixit Phaedr. fab, V, 1, 6. Hoc igitur docet sententia hominis inno- centis bonam causam esse, ita ut nec iudicum sententias nec rerum mo- menta mirifice variantem saepe fortunam vereatur, sed quodcunque fuerit, aequo animo exspectet. Cf. Publ. L 8 (299), M 4 (312),
C 1, ..Vitia communia et pervagata ferre, non notare solemus." ^ Si- milis, sed diversa tamen illa sententia est, quam in ep. ad Laetam CVIII.
9*
- 132 -
conimemorat Hieronyiuus (cf. Grruteri dc P. Syro mimo testini. AVoelfflin. Proleg. p. 14). cod. 0 Veronensis Publilio tribuit. Cf. Publ. A 53.
2. ,,Consolandus est amicus , non obiurgandus in rebus afflictis" Erasmus.
3. „Nunquam satis caveris. Aliquando nocendi est omittenda occa- sio, cavendi nunquam-' Erasmus. Cf. Cic. Oft'. I. 40. de invent. I. 27.
4. ,,Qui assueverit semper accipere, is putat iam sibi deberi quod datur, adeo ut si negaris, paratus sit eripere vi. Hoc ad principes pe- culiariter attinet." Erasmus.
5. ,,Aegroti intemperantia facit, ut medicus cogatur ad duriora reme- dia descendere, nempe sectionem aut ustionem et similia" Erasmus. Cf. Sen. ep. XX. 6 (123) 17. nullam habet spem salutis aeger, quem ad intemperantiam medicus hortatur. Quint. II. 17, 25.
6. ,,Eius vita sit invisa oportet, cuius amici mortem optant" Eras- mus, ut ad v. oderunt intellexisse videatur homines vel cives: quod omitti non debuit. Indicativus o d e r u n t recte se habet, sive sententiam sive numeros spectas. Hoc enim vult sententia, si cuius mortem avidius amici desideravex'int , eius vitam civibus invisam putandam esse. Cf. Ennius apud Cic. Oft". II. 7. quem metuunt, oderunt: quem quisque odit, periisse expetit. Cic. pro Mil. 29. eius igitar mortis sedetis ultores, cuius vitam si putetis per vos restitui posse, nolitis. Quint. V. 14, 2. Sen. Oed. 243. queritur peremptum nemo, quem incolumem timet. Sen. de clem. I. 19, 6. 7. quid pulchrius est quam vivere optantibus cunctis et vota non sub custode nuncupantibus ? si paullum valetudo titubavit, non spem homimmi excitari, sed metum? — Cui sententiae nescio quid vernilius subesse videatur Grrutero. Th. autem Fritzschius (cf. Ribbeck. Coroll. p. CII. ) coniecit: C. m. a. e. filius v. oderat, cum nescio an spectaret Quint. IX. 3, 68. Bothius coniunctivum, quem vocant poten- tialem, explicat : odisse merito possunt. Exspectareest cupide optare, desiderare cf. Ruhnken. ad Ter. Adelph. I. 2, 29 (ad Rut. Lup. I. p. 20). Penultimam in tertiae personae pluralis exitu perfecti correptam nec Phaedrus (cf. fab. II. 4, 24. III. 2, 19. III. epil. 24. IV. 15, 2.) nec Publilius fugit cf. Q 55 (555). S 26 (609). Cf. Woelfflin. Proleg. p. 56.
7. „Non est statim fidendum inimico. Facile dissolvitur benevolentia, at non facile sarcitur" Erasmus. Cf. Pseudo-Sen. de remed. fort. XV. 1. (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 455): quomodo adversus feras munimenta conquireres, quomodo adversus serpentes, sic adversus ini- micos auxilia circumspice, quibus illos aut arceas aut compescas aut quod optimum est, jjlaces.
8. „Magis nocet periculum his, qui neglegunt, quam qui cavent" Erasmus.
9. „Pudica uxor hoc impetrat obsequio suo, ut quicquid velit faciat maritus et magis impetrat, cum obsequitur, quam cum exigit" Erasmus. Cf. Eurip. ap. Stob. Flor. t. 67. 2. Ttaaa yao Savlr; TtEfvycsr av^Qos rj acocpoiof yiivij.
10. ,,Arrogantiam semper sequitur infamia. Et qui insolenter utitur gloria, incidit in ignominiam" Erasmus.
11. ,,Ii'a praeceps est, prudentia sedata. Hac citius efficies, quae voles, quam violentia et ferocitate" Erasmus. Cf. Sen. de ir. I. 11, 1: sed adversus hoste.s, inquit, ira est necessaria? nusquam minus: ubi non effusos esse oportet impetus. sed temperatos et obedientes. Nat. quaest. II. 43, 2. hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne Jovi quidem suum satis esse consilium. Quint, VI. 4, 10. quare bonus altercator vitio
— 133 —
iracundiae careat. 5, IJ. illud dicere satis habeo nihil esse non modo in orando, sed in omni vita prius consilio.
12. Patientia eum summis veterum scriptorum laudibus efferri soleat, quod oiimium dolorum unum fere, commune, certum remedium sit : nec alteri scripturae codicis H sa i^ientia, cuius in ferendis doloribus angusti- ores partes sint, nec remedium librorum ei concedere debet, quod Bent- leius proposuit r e m e d i o : quo dativo patientia inter alia quaedam dolorum remedia adiuvare, non sola omnes dolores toUere dicatur. Hinc versus sententiam recte assecutus est Erasmus sic interpretatus : „Omnis dolor lenitur patientia. Alia aliis malis sunt remedia et patientia commune est malorum omnium lenimentum." Cf. Plaut. Kud. 11. 3, 71. nam animus aequus optimum est aerumnae condimentum. Verg. Aen. V. 710. quicquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est. Pseudo-Sen. de mor. 6.
13. ,,Qui sibi conscius semper timet supplicium, is cotidie damnatur" Erasmus. Damnari dicitur propterea quod semper timeat, ne delicti poenam subeat : nemo enim potest significari nisi qui criminis alicuius sibi conscius est. Unde efficitur Nauckii emendatione, cum j^ro damnatur scribi malit exanimatur non opus esse (Mel. Greco-Rom. III. p. 193). Cf. Sen. ep. XVI. 2 (97j li. 16. multos fortuna liberat poena, metu neminem.
14. ,,Cum expedit esse malos, tum nocet esse bonos. Et cum prae- mium est male factis, tum bene factis i^oena est" Erasmus.
15. Qui fecerunt, inquit Gruterus: ,,C. non fortis pote nec ingenuus pati" proxime quidem accesserunt ad libros quosdam scriptos, sed longius ab illis membranis, in quibus erat expresse: Contumeliam nec facere fortis potest nec ingenuus pati et elegans est oppositio pati ac facere. Mihi quidem facere glossema videtur. Neque enim patet quibus in mem- branis illud facere sit, nec ea oppositio esse potest, ut contumeliam ut fortis non facere, ita ingenuus non pati dicatur. Nam ea elatio animi, quae cernitur in periculis et laboribus, quae fortitudo appellatur, saepe- numero ita cupiditate sua imjiellitur, ut audaciae potius nomen habeat quam fortitudinis. Quo fit, ut vir fortis, quantum in ipso est, non semper contumeliam inferre reformidet. Cf. Cic. Off. I. 19. Contra illud evidens est virum fortem nunquam ipsum solere contumeliam sibi impositam ferre : id enim non viri fortis, sed ignavi est. At poetam non de facienda, sed patienda contumelia dicere voluisse existimo. Itaque conclusione usus est, ita ut sententia omnibus probata priore alteram comprobaret poste- riorem, i^erinde ac si dixisset : Ut virum fortem contumeliam pati non posse nemini non patet, quod cum fortitudine pugnaret: sic ne ingenuus quidem homo contumeliam pati potest, quippe qui ad omnem honestatem institutus sit. Eadem demonstrandi vel probandi ratione poeta usus est in aliis sententiis, quae nisi ut diximus acciperentur, futiles essent Publ. N 35 (411). N 57 (433). Cf. Seyfferti Schol. Lat. tom. I. p. 63. §. 36. Ribbeckius quidem affert Sen. Controv. III. praef. p. 200. ed. Bip. homo summae probitatis, qui nec facere iniuriam nec pati sciret : sed idem Sen. Controv. IV. 24. p. 268. ed. Bip. non potest generosus animus con- tumeliam pati. quae sententia repetitur in Sen. Excerpt. Controv. IX. 1. p. 474. ed. Bip. Homo autem ingenuus intellegitur qui et liber natus et liberaliter educatus est. Cf. Cic. Fin. III. 17. de orat. I. 31.
16. Probarem Bentleii emendationem bonae notae libris confirmatam, si conscientam animi bonam significari constaret. Sed Publilii locos si excussero, omnibus per se posita conscientia vel adiecto animi semper mala intellegenda est C 33 (118). H 25 (227). 0 8 (443 j. S 49 (683).
- J34 —
Cf. Pliaedr. fab. III. i)rol. 47. Y. prol. 7. Eentl. Nec n\e fu£?it conscien- tiam animi mediam (juam vocant vocem esse, ([ua et bona et mala indi- cari jjossit, ut docet Cic. pro Mil. 23. : magna vis est conscientiae, indices, et magna in utranKiue partem, ut neque timeant, (jui niliil commiserint, et poenam semj^er ante oculos versari putent, (lui peccarint: sed tamen utra ubi^jue vis et potestas sit, ex ipsa sententiarum ac verboruni notione solet signiticari. UtPhaedrus ipse II. epil. JJ. dixit conscientiam laudis, ita Seneca de tran(|. anim. III. 4. l)onam conscientiam. Quid tjuod etiam Caec. Balbi loci, (luem scriptuni videnius p. 39. Par. 17. „superat con- scientia, (iuic(iuid mali (scr. mala) confinxerit lingua" facile sententiam asse^iuemur, cum viani nobis monstret lingua mala, cui oppositam intelle- geraus conscientiam bonam. Cf. Caec. Balb. Sent. 180. Quae cum ita sint, in scriptura nullius latere nimias videtur. Unde haec exsistit sen- tentia: Qui sceleris vel facinoris sibi conscius culjiam confitetur, immo- dicas pluresque (piam quas probes aut audias , invenire solet preces, quibus culpam aut deprecetur aut excuset. Cf. Curt. VI. 10, 1. tum Philotas, verba, inquit, innocenti reperire facile est, modum verborum niisero tenere difficile.
17. ,,Non est diuturna malorum felicitas" Erasmus.
18. Erasmus quidem suam scripturam ita interpretatur : Satius est contemni ob virtutem, quam stultum (juid agere. De qua interpretatione vide Swedberg. ad Ptibl. v. 129. Mihi quidem poeta nihil aliud videtur dicere voluisse nisi contemni gravius esse tiuam vapulare. Quam sen- tentiam cum librarius nescio quis illi simillimam esse meminisset, qiTUe in Salomonis proverbiis XVII. 10. scripta esset : aut in margine adscriijsit aut scripturae sacrae loco abusus interpolavit. Nam ne poetam dixisse credamus contemni sapienti gravius esse, quam virgis percuti, vulgaris aetatis illius de sapientis moribus oi^inio obstat, cum vere sapiens homi- num contemtum nihil timendum esse censeret. Cf. Sen. ep. II. 2 (14) 11. haec (philosophia) quieta et sui negotii contemni non potest. VIII. 2 (71) 7. si vis, inquit, beatus esse, si fide bona vir bonus, sine contemnat te aliquis. XVIII. 2 (105) 1. ex omnibus istis adeo levissimum est contemptus. Prov. 97. Sent. falso inter Publ. recept. 244. Sed ut hic nulla sapienti s mentio esse potuerit, ne stultus quidem locum obtinere potest. Neque enim dubito quin stulte, quod in codice Basiliensi est, corruptum sit ex f u ste aut fusti (cf. Plaut. Asin. II. 4, 21. cum fusti est ambulandum. Capt. IV. 2, 116. fusti plectito, ubi Taubmannus fusti pro fuste vid. Leop. Schneideri Formenlehre d. lat. Sprache Berl. 1819. p. 229). Licuit hic subsistere atque versum ita reponere: c. gravius est quam fusti percuti, nisi et v. estarsi elata et corruptela stultitiae vel stultitia suspicionem moveret. Nam ea interpolationis ratio cum apud Publilium usitatissima sit , ut verba ex grammatica structurae ratione trans- posita sint verborumque ordo in hoc versu is fuerit ut ita sese exciperent : fustibus quam percuti: factum est, ut primum scriberetur: quam fustibus percuti, post pro fustibus mutaretur in stultitiae vel stultitia. Dici quidem solet, cum fustuarium supplicium militare significetur, singulari numero fuste vel fusti percutere (cf. Petron. Sat. 70) : sed poetam, cum de quovis verberandi mo(lo diceret, eo dicendi geuere de industi"ia abstinuisse crediderim. Ne^iue rarus numeri pluralis usus est cf. Cic. VeiT. IV. 43, 94. male mulcati clavis ac fustibus repelluntur. Quint. IX. 2, 12. an ab reo fustibus vapulasset. Lamprid. Alex. Sev. 51. aut fustibus subiciebatur in conspectu eius aut virgis. De sententia cf. Sen. ad Helv. de consol. XIII. 9. Scio quosdam dicere contemptu nihil esse gravius. Quint. VI. 2, 23. ut cum in maledicto plus iniuriae, quam in
- 18o —
iuanu, in infaniia plus poenae dicinius, (luani in niorte. ibid. XI. 1, 53.
19. ,,Semper aetas vergit in peius. hoc est niores hoiuinuni in dies niagis ac niagis degenerant" Erasmus. E^piidem sententiam sic intellego : Quodcunijue assequi volueris, id primo (piociue tempore, cum aetatis vi- ribus tloreas, fac assequaris. Cf. Paroemiogr. Gr. ed. Schneidewin. et a Leutsch. tom. I. p. 202. Diogenian. tom. II. p. 54. : del t« Tcipvui iSelrUo. toni. II. p. 57. Greg. Cypr. L J7. Ribbeck. Coroll. p. XCVII. Sen. de brev. vit. IX. maxima porro vitae iactura dilatio est. Sen. Hippol. 773. horaque semper praeterita deterior subit. Nos: Wir kommen so jung nicht wieder zusammen. Contrarium discas ex Publ. D 1 (.123).
20. ,,Iucundus confabulator facit, ut non sentias viae taedium, perinde ac vehiculo porteris" Erasmus. Cf. Sen. de brev. rit, IX. 5 : quemad- modum aut sermo aut lectio aut aliqua intentior cogitatio iter facientis decipit etqs. Ovid. ep. ex Pont. II. 10, 35. Ut Groethius (Spriiche in Prosa tom. III. p. 174): Ein lustiger Grefahrte ist ein RoUwagen auf der Wanderschaft.
21. j.Videtur accusare vitam, qui mortem appetit" Erasmus. Cf. Sen. Excerpt. Controv. VIII. 4. p. 469. ed. Bip. nescio cuius criminis sibi c(mscius confugit ad mortem. Epicurus quidem suos mortem et concu- piscere et sibi consciscere vetuerat: qua de re cf. Sen. de vit, beat. XIX. 1. ep. III. 3 (24) 22. X. 2 (78) 26. Sen, Herc. Oct. 889. nocens videri qui petit, mortem cupit. Quint. VII. 4, 39. an is demum ijrohibendus sit, qui mori vult, ut se legum actionibus subtrahat.
22. Imprudens h. 1. intellegitur eius ipsius liberalitatis, tpia contra eum ingenuus utitur, rudis, ignarus, imperitus, ut apud Sen. ep. XIV. 2 (90) 33. sapienti opponitur, apud Phaedr. fab. I. 22, 12. imprudentes rerum nescientes. Ingenuitas autem animi est liberalitas ex honesta edu- catione cf. Schuetz. Lex. Cic. v. Praepositio contra non idem quod in vel erga significat (cf. Plin. NH. VIII. 7, 7. Hand. Tursell. IL p. 118) sed propriam vim et potestatem retinet, ex qua animus alienus et ad- versarius indicatur, proinde ac si ita dixerit poeta ab imiirudente sic se defendere, ut nimis honeste ac liberaliter eum habeat, ea non ingenuitas, sed stultitia est. ,,Vix aptum huic loco ingenuitas. Malim impunitas vel quiddam simile" Bothius.
24. Debilem viribus aut inermem opprimere crudelitatis est, quae virtutem mentitur. Cf. Sen, Troad. 755. 756. hoc est pectoris facinus tui, nocturne miles, fortis in pueri necem. Quint. IV. 2, 55.
25. Sententia Publib'ana sinistram illam doctorum hominum mentem perstringi, qua quamvis docti sint tamen consilium ad rem expediendam aptum adeo invenire non possint, ut iuniores vel indocti eo genere plus sapiant, propterea nego, quod totius antiquitatis opinioni contraria videtur cf. Hom. II. III. 108. Plaut. Most. V. 2, 27. sapere istac aetate oportet, qui sunt capite candido. Cic. Cat. Mai. VI. 20. temeritas est videlicet florentis aetatis, pi-udentia senescentis. Pul)l. Q 54 (554). Scilicet quae- dam proverbia, quae id proclamant, Francogallorum Henricus Stephanus in eo libro aiiert, quem scripsit sur la precellence du langage Fran^ais (a Paris a. 1559): „Un fol avise bien un sage-' vel: „Au defaut d'un sage monte un fol en chaire". Nec magis Gruteri sententia i^lacet, quam sic interpretatur: „Multi homines consiliorum quidem copiam inveniunt; sed cum non possint optimum ex tanta copia eligere: iis opus est con- sultore quodam docto, qui ipsis consiliimi optimum inonstret". Quare respici putat ad Publ. H 27 (229). At quid, quaeso, consultore opus est iam invento consilio? lam vero adiectivum doctus cum apud comicos latinos tum apudPlautum saepissime callidum, astutum, sollertem, sapientem
— 136 —
signifieat cf. Epid. III. 3, 47. niinus hominem (loctnm minusque ad hanc rem callidum. Pseud. I. 3, 151. ad eam rein usu'st hominem astutunu doctum, scitum et callidum. I. 5, 70. 113. II. 4, 35. 39. IV. 1, 3. tam doctvim hominem atque astutum. IV. 8, 6. Pers. IV. 3, li. 45. Asin. III. i, 22. Trin. II. 2, 00. Cas. III. 1, 15. (Sen. Troad. 886.). Hinc apiid eundem indoctus est stultus, stolidus. insipions cf. Plaut. Pers. II. 1. L Pseud. I. 2, 72. (Sen. ad Marc. de consol. VII. 3. de benef. II. 17, 4.). Itaque sidocte, idem est ac si dicas: recte, scite, callide aliquid facere cf. Plaut. Pseud. II. 4, 75. IV. 1, 31. 7, 63. 108. Rud. IV. 2, 23 Stich. IV. 1, 55. Eademque significatione hoc adverbio utitur Publilius Q 44 (544). Exjjlicare i. e. expedire, exsolvere, liberare, ut apud Plaut. Pseud.
IV. 1. 18. pulchre ego hanc explicatam tibi rem dabo. Petron. Sat. 79. tandem expliciti acumine Gitonis sumus. Sen. Agam. 308. 309. ut rerura statum dubium ac minacem iuncta consilia exjilicent, Haec igitur versus sententia est, saepe multos unius sapientis ac consulti hominis consilio ex angustiis satis scite ac probe se liberare ununique illum ceteris multo acutius videre. Sic deam Fortunam centum doctorum hominum consilia devincere dicit Plaut. Pseud. II. 3, 12. 13. Cf. ibid. II. 1, 1. Ter. Ad. III. 2, 1 — 3. Phaedr. fal). IV. 5, 47. 48. ita quod multorum fugit impru- dentiam, imius hominis reperit sollertia.
26. Additum videtur q u i c q u a m, ut maiore vi efferatur, quod pronomine quid dici solet, perinde ac sidicas: ,,minimam rem". Quod' n e particula post quicquam recessit, factum est, ut in VH transiioneretur, in F omitte- retur. lam vero verborum ordo eo perturbatus videtur, quod verbum coeperis in versus exitu positum ex grammatica ratione ad ne vel quic- quam adscitum est. Qua verborum permutatione vel perversione nihil in Publilii versibus constituendis' solemnius est: cuius rei luculentum exemplum vides F 26 (191). Cf. praef. p. 14. Raro quidem coepisse coniungitur cum accusativo, quem vocant, obiecti, coniungitur tamen cf. Plaut. Cas. III. 5, 57. nam cur non ego id perpetrem quod coepi. Sil. Ital. XV. 418. novam coepere mapalibus urbem. Post autem, quod in codicibus invenitur, sed a Bothio numerorum causa in postea mutatum est, recte videtur se habere. Hoc enim inter post et postea interesse puto, (juod significet postea incertum nescio quod tempus praeteritum, post id significet, quod factum aliquod statim subsequatur. Hinc quod p o s t poeniteat, est quod post coeptum statim poeniteat. Cf. Plaut. Asin. II. 2, 58. fortiter malum qui patitur. idem post i^atitur bonum. Ter. Hec. V. 1, 4. A^idendum est ne quid faciam phis, quod post me minus fecisse satis sit. Phorm. III. 3. 21. ne quid plus minusve faxit, quod post pigeat, Geta. Verg. Aen. II. 216. post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem corripiunt. Similem Periandri sententiam scriiitam legimus apud Diog. Laert. I. 97. TTonTTe autToueh^Tn. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVII. Pseudo-Sen. de mor. 7.
27. Rectius h. 1. bene dicunt divisim scribitur, quobene et bona sibi opponantur. Plaut. Mil. IV. 8, 31. Cic. pro Sest. 52. Ovid. Trist.
V. 9, 9. Ceterum ben e monosyllabum pronuntiandum est, ut in benefi- cium (cf. Nauck. Mel. Greco-Kom. Act. Petrop. III. p. 2o4). Neque enim vulgo in senarii quarta neque in secunda sede anapaestus apud Publilium admittitur. nisi qua vocal)ula pronuntiationis excusationem habent. Eius modi hi inveniuntur versus Publ. B 4 (47) bonum est fugi- enda, F 21 {l^^o) falsum maledictum. I 6 (235) inopi beneficium. L 6 (297) lucrum sine damno. M 1 9 (327) mala est medicina. P 6 (455) pudorem alienum. P 44 (493) probo beneficium. S 24 (607) semper metuendo. S 37 (620) semper metuendum est. Sunt igitur litterae potis-
- 137 -
simum vocales i et u. quae pronuntiatione tanquam per synaloephen delitescunt. Cf. arl Publ. B 29 (~2). Apud Phaeili-um quidem haec vo- cabula. quibus anapaestus inclusus est. in secunda senarii sede posita inveniuntur: I. •">. lit. afficietur. II. 4, 9. insidiosum. II. d, 1. ardelionum. II. 8. [. nemorosis. III. 19, ."». circueunti. IV. 2. 7. interiora. IV. b, 8. condicione. IV. 16. l'X quia vitam. V. 7, 17. incipiebat. Populi bona non possessiones. quales agri sunt vel pecuniae. sed voluntas et favor intellegenda sunt, quibus superantibus populus sua beneficia conferre solet. Cf. Quint. VI. 1. .'i2. nam ex his. si bene diximus reliqua. possidemus iam iudicum bona. VIII. .3, 89. quid facies. cum in bona tua invasero? hoc est, si te docuero nescire maledicere? Caes. BC. I. 9. Cic. Cat. III. 11, 26. IV. 11, 23. Hinc haec versus sehtentia est: Cui populus bene loquitur, huic bene facere consue^at. Cf. Ter. Ad. V. 4, 11. sibi vixit, sibi sumptum fecit: omnes benedicunt, amant.
28. Si cui saepe irasci molestum sit, id age, ut semel, sed iusta causa et opportuno tempore locoque iratus abeo poenas rejietas. De sententia cf. Publ. P ."»3.
29. lure durus. asper, humanitatis expers habetur. qui miseri questu non movetur. sed delectatur. Cf. Ovid. Met. VI. 2^0. Ouint. VI. 1. 44.
30. Aliud vel alias res agere significat animum ab iis. quae aguntur. habere aversum. Cf. Sen. Controv. praef. I. ed. Bip. p. 6''. saepe, quod quaerenti non comparuit. aliud agenti praesto est. Sen. ad Polvb. de consol. XI. 11, 1. ep. I. 1, 1. XV. 3 (%) 69. Quint. I. 1. .35. X."3, 2.5. Demosthenes melius. qui se in locum, ex quo nulla exaudiri vox et ex <|uo nihil prospici jjosset, recondebat, ne aliud agere mentem cogerent oculi. Sententia docet animum ab iis, quae aguntur, rebus aversum atque aliis intentum etiam oculorum aciem retundere. Cf. Cic. Tusc. I. 20, 46. viae quasi quaedam sunt ad oculos , ad auris , ad naris a sede animi perforatae.
31. Nullo non tempore securitati prospiciendum est. Cf. Publ. M .01 (3.o9).
32. Amans sic mente captus videtur. ut si ad sanam mentem redire velit, exuere debeat amorem. Hinc apud Ovid. Am. I. 2, 31. bona mens ipsa in Amoris triumpho manibus ducitur post tergum revinctis. Cf. Publ. A. 1.0. 22.
33. Tanta facinoris conscientia est. ut quamvis nihil ex eo restet, quod curationis indigeat, tamen ipsa maleficii cogitatio quasi sempitemum quendam vulneris alicuius sensum animo iniciat. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 1^7 (116j. Plut. de tranq. 19. ^ avfsais .... oiov t/.y.o= if aaoxl Tr^ w'/.'] t/;*' ueraitif.eiai' atuuaaovaav ael y.al vvaaovoaf sraTco/.eiTiei. Ribbeck. Coroll p. XCVII.
34. Cuivis — cuiquam Sen. de tranq. anim. XI. 8. Publilius tragicis comicisque vehementior ingeniis, quotiens mimicas ineptias et verba ad summam caveam spectantia reliquit, inter multa alia cothumo. non tantum sipario fortiora et hoc ait: cuivis p. a. q. cuiquam p. Idem ad Marc. de consol. IX. .0. Quicquam tu putas non futuram, quod multis scis posse fieri, quod multis vides evenisse? Egregium versum et dignum qui non e pulpito (''■•ic Haupt. in ind. schol. Berolin. aest. 1866. p. -o. librorum scrip- turam populo emendavit) exiret : cuivis p. a. q. cuiquam p, cunctis — cuiquam FVH, quod dubitat Woelftlinus an retinendum sit. impro- bante Ribbeckio. Opponuntur pronomina cuivis et cuiquam: ille semper et ubique est. hic non est. sed esse potest. Cf. Zumpt. (rram. lat. §. 709b. Itaque hoc dicit poeta nihil esse, quod cum uni acciderit. singulis ac- cidere non possit. Xemo hominum infirmitatis casibus non est obnoxius :
— 138 —
hodie iiiihi. ut fst in pruvorhio. eras til)i. Cf. Sen. ep. VIII. 2 (71 ) 2G.
XVI. 3 (98) 14. XVII. 1 (101) 7.
35. Nisi re probavoris scripsi de coniectura, cuui saepissime his in Puhlilianis versibus vocabula, quae minoris ad sentontiam niomenti essent, a librariis praeterniissa videam. Re i. e. facto, durch die That, verbo credendi opponitur. Cf. Ter. Andr. V. 1, 5: ut beneficium verbis initum dudum nunc re comprobes. Heaut. I. 1, 34. aut consolando aut consilio aut re iuvero. Ovid. Met. III. 349. exitus illam resque j^robat. Cic. Verr. IV. 13, 31. re probatos. Plauc. ap. Cie. Fam. X. 11. me, si quem voluisti. oum exitu rebusque cognoscis, defende ac suscipe. Liv. II. 65. clamorem res est secuta. „Nerao amicus certus nisi re probatus". Cf. Cic. Lael. XVII. G4.
36. Tanta est hominis felicis fiducia, ut vix deum sibi parem credat. Cf. Publ. D 24 ('14()). Sen. ep. IX. 2 (73) 12 : sic deus non vincit sapientem felicitate. etiamsi vincit aetate. Apud Hannibalem Sanmitium legati sic loquuntur (Liv. 23, 42): tua nos . . virtus fortunaque . , . ita conciliavit tibi. ut te salvo atque incolumi amico non modo populum Romanum, sed ne deos quidem iratos, si dici fas est, timeremus. Contra ea Seu. ep.
XVII. 1 (101) 5: Omnia, mihi crede, etiam felicibus dubia sunt.
37. Nihil tam improbum est, quod non, ut faciat avarus, peounia efficere possis. Da semissem, gladiatorem habebis.
38. Viri boni, quem eundem sai^ientem appellant, virtus non potest maior aut minor fieri: unius staturae est. Nihil interest, utrum Phar- salica acie Cato vincatur an vincat. Cf. Sen. ep. A^III. 2 (71) 8.
39. Aut sine missione ad certam usque mortem pugnandum aut victae manus dandae sunt.
41. Hunc Woelfflinus Publilii I 1 (230) esse putat immerito. Cf. Meyer. Act. Mon. p. 549. v. 34. Periculosum est inferiorem detegere velle, quae sedulo tegere studeat superior.
42. Adversis dativus est cf. Publ. C 12 (96). Cousilium prudens niisero datum quasi medici quoddam est remedium aegroto adhibitum.
43. Ut uni et plures recte inter se componi videntur [cf. Publ. Q 35 (535)J: ita nomen amici, in quo primaria sententiae notio inest, ad utrum- que referendum est.
44. C 0 n t u b e r n i u m singulariter usurpari solet cf. Sen. nat. quaest. IV.
I, 2. ep. 11. 8 (20) 10. (fragm. ed. Pr. Haasii vol. III. p. 460). VIII. 1 (70) 17. XII. 3 (85) 41. XVIIL 1 (104) 20. 4 (107) 3. Vid. Forcellini. Lex. Pluralis legitur apud Plin. NH. XI. 11, 10. si speratur largior pro- ventus, adiciuntur eontubernia et fucis, et apud Veget. II. 13. rursus ipsae centuriae in contubernia (Quartiere) divisae sunt. Cf. Sen. de. clem.
II. 6, 4. misericordia vicina est miseriae: habet enim aliquid trahitque ex ea. Sent. falso inter Publ. recept. 194 (205). Petron. Sat. fragm. 42 (p. 222. ed. Buecheler.): funera coniungunt miseros orbique parentes coniungunt gemitus et facit hora pares.
45. Si cui stulto saepius delicta ignoveris, ex stulto improbum reddas. Cf. Publ. S 9 (592).
46. „Hunc versiculum adscripsi ex Gellio. Cui plus permittitur, quam aequum est, is plus sibi sumit, quam oportet. Hoc convenit in tyrannos et uxores." Erasmus. Varie luserunt veteres similibus sententiis. Ut Woelfflinus comparat Sen. Troad. 337 : Minimum decet libere, cui multum licet, et Hippol. 214: quod non i^otest, vult posse, qui nimium potest: sic comparare licet Sen. Agam. 270 — 272: nobis maligni iudices, aequi sibi, id esse regni pignus putant, si quicquid aliis non licet, solis licet, et Oct. 454. id facere laus est, quod decet, non quod licet. Sall. Cat.
- 139 —
51, 13. ita in maxima forlmia minima licentia est. Sen. de ir. II. 21, 6. ideo luiicis quo plus indulgctur, pupillisque quo plus licet, corruptior animus est.
D 1. „Cotidiana rerum experientia reddimur prudentiores" Erasmus. Cf. Publ. C 19 (103). Liv. 22, 39. meliores, prudentiores, constantiores nos tempus diesque facit.
2. ,,Cum amicus aff lictus e<>;et auxilio, tum obiurgare non est officiosum, sed damuare est. Primum eximendus est calamitate, postea obiurgandus, quod sua cul])a in eam inciderit" Erasmus.
3. Parare bellum dicitur, qui bellare parat vel bellum moturus est appar are bellum, qui ea, quae l)ello administrando opus sunt, providet et comparat. Cf. Liv. 7, 20, 2. Drakenb. Quint. XII. 3, 5. ^.Qui in aggre- diendo nimium properant, aliquando tardius conficiunt. Mora in appa- rando non dispendium est, sed lucrum ad negotium cito conficiendum" Erasmus.
4. N(jn diibito, cum et in iis, quae in Pb adnotata sunt, legam in libris quibusdam scriptum fuisse cum ingratum hominis et in PR scriptum videam homiuis, quin haec vera sit scriptura et interciderit nomen, ex quo genetivus penderet. Atque id ipsum cumulum fuisse ex eo suspicor, quod sequente particula cum ipsum nomen facile videtur praetei-iri potuisse. Quid autem sit cumulus, bene e.xjMJSuit Quintilianus VII. praef. 1. .,ut opera exstruentibus satis non est saxa atque materiam et cetera aedifi- canti utilia cougerere. nisi disijoneudis iis collocandisque artificum manus adhibeatur: sic in diceudo quamlibet abuudaus rerum cojjia cumulum tantum habeat atque cougestum, nisi illas eadem dispositio in ordinem digestas at(|ue iuter se commissas devinxerit. Recte iuterpretatur Gesuerus in Thes. molem cougestam, acervum, speciatim illum acervum, qui in rebus aridis ultra plenam et exaequatam mensuram assurgit. Hinc etiam perorationem eloquentiae magistri quidam dixeruut c u m u 1 u m cf. Quint. VI. 1, 1.: peroratio sequebatur, quam cumulum quidam, conclusiouem alii vocant coU. Quiut. VIII. 3,88. Quare cumulus dicitur id quod in rei apice vel acumine altissimum est, res summa vel extrema, ut uostro sermoue dicimus das Hochste vel Aeusserste vel etiam die Krone. Ut dixit Cic. pater ep. ad Fam. XIII. 15. cumulum commeudatiouis meae, Cic. filius ep. ad. Fam. XVI. 21. cumulum gaudii; Ovid. Met. XI. 206. perfidiae cumulum, XIV. 472. cumulum cladis ; Plin. NH. XIII. 1, 17. uuuc dicetur cumulus ijjse deliciarum et summa auctoritas rei; Sen. Hippol. 1117. malorum maximum hunc cuumlum reor. De maledicto cf. Plaut. Curc. IV. 2, 27. iudignis si male dicitur. maledictum id esse dico. Quint. VI. 2, 23. ut cum in maledicto idus iuiuriae, quam iu mauu ; in infamia plus poenae dicimus, quam in moi'te. Est igitur maledict i c u mulus sum- nmm ac gravissimum convicium. Maledictum dicere formula dicendi etymologica, qua usus etiam est Plaut. Pseud. I. 3, 138: sed quamquam multa malaque iu me dicta dixistis mihi coll. Rud. IV. 7, 24. Eas comicis in deliciis fuisse multi loci probaut: servitutem servire Plaut. Capt. III. 4, 12. 3Iil. II. 1, 17. n. 6, 2. III. 1, 147. Pers. I. 1, 7. 35. Rud. III. 4, 42. Triu. II. 2,21. 23. facta facere Mil. IIL 1,136. ^dtam vivere Pers. IV. 3, 24. coenani coenare Rud. IL 6, 24. vomitum vomere Rud. II. 6, 27. somnium somniare Rud. III. 1, 5. praedam praedai"e Rud. IV. 7, 16. ob- sonium obsouare Stich. III. 1,36. gaudia gaudere Ter. Andr. V. 5,8. donum donare Eun. II. .3, 64. lam vero si ea sequimur, quae iu Pb ad- notata sunt, tres potissimum huius versus scripturas exstitisse credendum est, unam hauc: Dixeris maledicti cumulum, cum ingrati hominis dixeris, alteram hanc: D. maledicti cumulum, cum ingratum liomiuem d.,
- 140 —
tertiam hanc: D. maledicta cuiicta, cum ingrat\nn (ingrati) honiineni (hominis) d. Quarum tertia videtur ex praecedentium altera utra ita corrupta esse, ut pro cumulum vel per errorem vel per interpolationem scriberetur cuncta: quo facto etiam reliqua mutata sunt. Restant duae ])riores scripturae. quarum (luidem ipsam priorem anteferre non dubito, ut i n pf r a t i h o m i n i s, quod PR exhil)ent, vera habenda videatur. Ut enim fjenetivorum alter m a 1 e d i c t i ex v. cumulum, sic alter ingrati hominis exv. maledictum pendet. ut plena haec oratio sit: Dixeris maledicti cumulum, cum ingrati hominis maledictum (iios: „das Schimpfwort: undankbarer Mensch!"jdixeris. Quae si veredisputata fuerint,huiusversussententia haec erit: „Gravissimum maledictum ieceris. si quem ingratihominisinfamianota- veris". Interpretatur Erasmus: „Ingratitudo omnia vitia in se complectitur. Nullum igitur convicium dici potest contumeliosius". Cf. Xen. Cyrop. I. 2, 7. oiorrat ya^ tovs d-^aQloroi's y.ai 7T£()1 O^eovi av fj,dXioxa d/.ie}.ios eysii' y.ai TteQi yoreag xal 7Tar^i()a y.al (fi).o^>s' eTieo&ai Se Soy.et udltora zfj d//(oiori(( y.al >) drnia/vrria. Sen. de benef. IV. 27, 4. nemo nou ingratus est. qui malus. habet enim omnia nequitiae semina coU. Sen. de benef. III. 6,2. Quint. VII. 4,37. 38. XII. 7,11. Caesarem quoque narrant, cum primum se uni ex veteranis in iudicio ijisum affore negasset, tandem in advocationem venisse, cum erubuisset veritus, ne non tantum superbus, sed ingratus videretur. Cf. Macrob. Sat. II. 4 (ed. Bip. I. p. 344). Caec. Balb. Fragm. Lindenbr. ed. Woelfflin. p. 13, 2. lo. Saresb. Policr. III. 14. ap. Caec. Balb. p. 10,29.
5. Particulis negativis non aut ne locum negat, quem Woelfflinus attulit, Quintilianus 1.5,50 (et ne ac non adverbia: qui tamen dicat pro illo, Ne feceris, Non feceris, in idem iucidat vitium, quia alterum negandi est, alterum vetandi). Publilium vero neque particula vetandi ne cum praesenti (cf. Madvig. Gram. lat. §. 386) aut perfecto coniuncta usum esse, sed aut noli cum infinitivo (cf. Publ. N 48 (424) aut cave cum praesenti (cf. Publ. C 26 (111). C 35 (120) coniunxisse, negandi autem particulam non etiam cum vetetur non usurpasse reperio, nisi cum imperandi modus, qui Publilio coniunctivus praesentis est, vetandi inodo opponatur. Cf. Publ. A 58. F 11 (176). Praeterea praesentis coniunctivo, quo vetetur, ita utitur, ut vetandi particula pronominibus nil aut nullus exprimatur cf. Publ. N 47 (423). N 62. Quae cum ita sint, pro n o n, quod in libris est, scribendum puto noli, nisi forte scribere mavis: cave loquare. Sed ea ipsalibrorum discrepantia, ut partim 1 o q u a r i s. partim 1 o q u e r i s, partim loquares, partim loquere iiraebeant, eo ducit, utnoli loquier verisi- milius esse videatur. Neque enini dubium est. quin cum alii optimae notae poetae infinitivi in ier exeuntis formam non defugerint (cf. Neuii librum, quem inscripsit Formenlehre der lat. Sprache tom. II. p. 309. Ramshorn. G-ram, lat. §. 62. 5 h.) ne Publilius quidem ab ea abhorruerit. Cf. Publ. H 11 (213). P 53: quamquam eo loco dubitationem movit Meyerus (cf. Spruchv. p. 52). Male loqui idem est atque male dicere cf. Plaut. Truc. II. 2, 10. Ter. Phorm. II. 3, 25. m a 1 e autem c o g i t a r e significat consilium adversus aliquem agitare. Cf. Sen. ep. I. 9, 8. Publ. M 27 (335). M 39 (347). M 61 (369). P 8 (457). Hinc versus senteutiam ita explicat Erasmus: „Si cogitas nocere inimico, cave loquaris male, cavebit enim ille. Stultum est igitur maledicere. Nam" si amicus est, inique facis, sin inimicus, minus illi nocebis". Cf. Sen. Med. 154 : professa produnt odia ivndictae locum.
6. „Tutissimum est lentas esse consultationes. Nam praecipitata con- silia plerumque sunt inauspicata" Erasmus.
7. Q u 0 non est qua re, ut videtur Orellio et Schvsrarzio interpreti
— 141 —
sic explicanti: wenn ihm die Xahrung fehlt (cf. Sen. Herc. Oct. 448) sed in quem locum. in quam partem vel quorsum. Cf. Ovid. Trist. II. 67. 68. nec quo . . . crescere possit habet. Quint. VIII. 5. '26. nihil ad iustam magnitudinem adolefecere potest, quod loco. in quem crescat caret. „Cum malum venerit ad summum, tum necesse est, ut fiat remissius' Erasmus. Similiter Sen. Agam. 697. nec si velint sae^-ire, quo noceant, habent; et Theb. 198. 199. cuius haud ultra mala exire possunt. in loco tuto est situs. Sen. ad Marc. de consol. XXIII. 3. 4. quicquid ad summum per- venit, ad exitum prope est. Xat. Quaest. VII. 9, 3. venti si ad summum venerunt, remittuntur omni violentia. ep. IX. 3 (74) 11. quod non per- venimus ad iUud bonum immensum et insuperabile , ubi necesse^ est resistat vohintas nostra, quia ultra summmn non est locus. Quint. VIII. 4, 7. hoc augendi genus est tantum aliquid efficere, ut non possit augeri.
8. Recepimus Pithoei emendationem, quae quamquam habet quod improbes tamen ad probabilitatem maxirne accedere videtur. Versus sen- tentia haec est: „Feminae si quid dolo assequi volunt, quae mentiuntur, non loquendo, sed flendo proferunt. In mendacium non multum ab eo diflerre videtur, quod Ribbeckius scripsit: illud est enim ad rem effin- gendam. hoc ad rem fictam fletus fundere. Cf. Sen. ad. Marc. de consol. X. 6. de vit. beat. XXVI. 5. ep. II. « (2ni 7. V. 1 (42) 1. XV. 3 (95)
I. Sua Erasmus sic interpretatur : ,.Id est femina nunquam hoc dediscet". Restat ut aliorum virorum doctorum coniecturas afferam. Buechelerus quidem coniecit : Decenter flere feminaest mendacium, probante Ribljeckio, praeterquam quod pro d e c e n t e r mavult d e c o r e. Cf. Ovid. A. A. III. 291. discunt lacrimare decenter. Dubitat Ribbeckius an poeta scripserit : Didi- cere f. f. at mendaoiumst. Andreas autem Spengelius proposuit : Didicere flere feminae mendaeium. non male, si quidem dixit Hor. Ep. XIV.
II. testudine flevit amorem, vel Columella X. 350. feralia carmina flere. De sententia cf. Publ. M 35 (343j. Petron. Sat. 17. 42. Sen. fragm. in. p. 429. ed. Fr. Haasii. Caec. Balb. p. 26. Mon. XVII. 5 (Sent. 67).
9. Comparat Woelfflinus Publ. E 18 (164j „unde liquet discordia esse ablativum instrumenti. non comparationis-'. Erasmus haec : „Amantium irae amoris integratio est-'. Qui versus Terentianus (cf. Andr. III. 3, 23) falso inter Publilianos receptus est. Cf. Publ. A 37.
10. Mihi nec diu nec saepe verum, sed ex interpretamento eius ad- verbii numeralis ortum videtur, cui semel respondeat. Cf. Meyer. p. 9. 26. Saepissime enim et apud comicos et apud alios scriptores numero denario tanquam proverbii loco multa et incerta quaedam repetitio indi- catur. ut decem. deni multos, decies saepenumero significet. Cf. Plaut. Amphitr. II. 1% 27. equidem decies dLxi. Aul. I. 1, 31. decies die uno. Poen. I. 2, 124. haud semel, sed decies iurasti mihi. Stich. III. 1, 25. 2, 45. Truc. II. 4, 22. 6. 8. pluris est oculatus testis unus, quam auriti decem. (Plaut. Pseud. IV. 2, 17). Ter. Heaut. III. 1, 42. Prop. U. 3, 8. Mart. Epigr. XII. 56, 1. aegrotas uno decies aut saepius anno. Sen. de clem. I. 4, 1. suam itaque incolumitatem amant, cum pro uno homine denas (Lips. „immo vel tricenas. si opus. et tot habuerunt) legiones in aciem deducunt. Versus sententia fere eadem A-idetur, quam expressit Sall. Cat. I. 6. et priusquam incipias, consulto, et ubi consulueris, mature facto opus est. Erasmus haec: „De quo non potes nisi semel statuere velut de matrimonio. de sacerdotio, de hoc diu deliberandum est, prius- quam aggrediaris-'. Sententia multum apud scriptores agitata. Cf. Caec. Balb. p. J8. Mon. I. 5 (Sent. 57) coll. Haupt. Phil. III.p. 378. v. 57. Sen. de clem. II. 1,2. ep. VIII. 2 (71) 2. Mart. Dum. de form. hon. vit. II. 4. (Fr. Haasii Sen. fragm. vol. III. p. 469. Weidener. progr.
— I4'J —
Parthenopol. li^7'i. p. 21. 22.'). Quod Bothius scripsit: Diu (leliberanduui, st. e. s., commendavit Hauptius, id etsi ex di lib eranduni ortum explicari possit, tanien improbandum videtur, (juod et ea corruptela rarissime ipsum initium versus insidet et diliberandum pro deliberandum scribendi error tam solitus est, ut non maiore emendandi niolimine egeat. Cf. Publ. D 8 (130).
H. „Ne facile credas accusanti (luempiani" Erasmus. Cf. Plaut. Pseud. I. 5, 12. Sen. de clem. I. 20, 2. Plin. Paneg. 31.
12. „Tum optimum est mori, cum adhuc dulce est vivere" Erasmus. Cf. Publ. M 5 (313). Ter. Eun. III. 5, 3. 4. Sen. ep. VI. 2 (54) 7. illum lauda et imitare, quam non piget mori, cum iuvet vivere. Sen. ad Marc. de consol XX. 1. ad. Polyb. de consol. IX. 9. est, mihi crede, magna felicitas in ipsa felicitate moriendi. Pseudo-Sen. de remed. fort. IV. 1. Mart. epigr. XI. b6. lf>.
13. „Lucrum cum iactura famae damnum est, non lucrum" Erasmus. Cf. Menaud. M(inost. 6. uTtar ro Xfodo^ aSiy.or ov feoei SXaSijr. ,301. yJ()Sos 7iort'ooi' ^i;tuaf del (fe^ei. 586. t« d^aiO/Cod xeodtj ovfKfoodi ejjyd^STai. Rib- beckii testim. ad h. 1. Publ. P 30 (479). Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 3 (Sent. 106).
14. „Frustra sunt fortes milites, ni ducis prudentia regantur" Erasnms.
15. Timere est metuere i. e. acceptum prudenter custodire, ne ef- fluat. ut Publ. Q, 42 (542). Verg. Aen. II. 50. „Quod subito contingit, subito solet auferre fortuna" Erasmus. Cf. Sen. nat. quaest. III. praef. 14. cetera magno aestimata mortalibus, etiamsi (juis domum casus adtu- lerit, sic intuein quasi exitura, qua venerunt. ep. XVI. 3 (98) 9. mortale est omne mortalium lionum. ep. XIX. 1 (110) 4. est autem tanti nihil diu gaudere, ne quid diu timeas. Sen. Thyest. 534. 535. ([uis influentis dona fortunae abnuit? expertus est quicunque, ([uam facile effluant.
16. Amissum a Fabro proposituni Bothius et Ribbeckius probant, Bentleius explioare studet. ,,Quo(i enini Dimittitur, in([uit, seu a volente sive ab invito, certe a conscio dimittitur etnesciri non potest". Accedit ([uod Sen. ep. I. 4, 6 cum nuUius rei faciliorem amissionem esse dixerit, ([uam ([uae desiderari amissa non posset, verbum amittendi re[5etitum agnovisse videtur. Verumtamen quamvis lioc inter dimittere et amittere intercedere recte statuatur, ([uod dimittatur a prudente, amittatur ab im- prudente (cf Quint, IX. 4, 143. XI. 2,9. 44. Fabri. ad Liv. 23,42): fieri potest, ut ([uod ([uis olim dimiserit, postea ab se dimissum obliviscatur atque onmino nesciat. At([ue ut quod dimissum est, idem certe amittitur, ita non amittitur dimissum, ([uod nescitur i. e. non sentitur nec deside- ratur. Quare nesciri ([uod hoc versu dimissum dicitur, idem significat, ([uod non sentiri vel n(3n desiderari. Ut Seneca et eo quem attulinms, et aliis locis locutus est cf. ep. XIII. 2 (87) 1 : interim hoc me iter docuit, quam multa haberenms supervacua et quam facile iudicio possemus deponere, ([uae si ([uando necessitas abstulit, non sentimus ablata. ep. IV. 1 (30) 6. ([ui timet, quod non est sensurus. V 1(42) K'. nemo illa pe- risse sentit, sed cogitat. Sen. Controv. 1. 7. p. 120. ed. Bip. qui desi- derasset amissum, (juod non vindicasset. Versum quem Erasmus breviter ita explicuit: ,,Non est damnum, quod non sentis" nescio an accuratius ita interpreteris : Quod abs te sive prudentei* datuni sive temere proiectum non sentis, eius detrimenti nuUa icactura est. De ([ua sententia cf. Sen. de brev. vit VIII. 4. tolerabilis est illis iactura detrimenti latentis. ad Marc. de consol. XVI. 8. ep. XVI. 3 (98) 11.
17. Nisi res multum ac saepe tecum reputaveris, nunquam te ad sapientiae laudem adspiraturum credas. Ribbeckius haec addit: ,,Magis
- 143 —
probarem desiderando discitur patientia cf. Publ. 51 3 (311); sed contra valet Publ. I 5'2 (28'J)'*.
18. Niili nimis lonjoris deliberationibus tempus terere, ne interea occa- sio rei l)ene orerendae aut corrumpatur aut praetermittatur. Perirepro passivo V. perdendi usurpari notum est cf. Quint. XI. 1. l".
19. Versum Bothius sic scriptum: ,.Duplicatur bonitas. simul accessit celeritas"' in suspectorum numero habet (cf. ad. v. 967), Ribbeckius olim ad Publ. I 6 ('235) adscripsit, Woelfflinus ut spurium notavit. Verum quamquam maximam esse similitudinem apparet inter hunc versum et illum. quem modo attuli, Publilianum, non tamen ea j^er se satis idonea causa est, quod hic Publilio abrogandus videatur. Cf. Spengel. j^raef. p. 12. At sunt sane in versu, quae vitio laborent. Primum enim s i m u 1, ut idem sit atque ubi. hoc uno loco invenias ; tum pro simul exspectas si; denique maxime oftendit id quod in libris est celeritas. Non equidem suspicionem moveo de pari verbi sono. qui ante tertii pedis caesuram et in exitu ad- sonat: is enim iioetae satis frequens est cf. Publ. F 10 (175). P 36 (485). N 51 (427). A 29. B 5 (48l, F 7 (172j. L 2 (293). X 38 (414). Q 5 (573). C 10 (94 ). S 39 (622). V 3 (631). V 6 (634). C 21 (lOo). N 11 (387). Q 15 (51.0). Q 21 (521). T 1 (6-26). P 1 (450). Q 23 (523). R l'i (578). Sed cum bonitas et celeritas duae sint. diffi- cile est fingi bonitatem accedente vel adiuncta celeritate ita fieri duplicem, ut in duplici tamen una maneat. Quibus ego causis adducor, ut pro simul ut vel si simul scribendum existimem si i nopi: unde haec versus sententia exsistat: ..Geminatur beneficium, si celeriter inopi supervenit". De vi ac potestate v. accedendi cum dativo coniuncti cf. Cic. pro Quinct. 1. illud quoque nobis accedit incommodum. pro Cluent. 5. huic autem, pro quo dicitur, nihil possit offensionis accedere sine acerbissimo animi sensu ac dolore. ep. ad Att. I. 16. dolor accessit bonis viris, virtus non est imminuta. Sall. lug. 44, 2. ita imperatori novo plus ex malis moribus soUicitudinis , quam ex copia militum auxili aut spei bonae accedebat.
20. .,Quamvis damnatus se iniuria damnatum esse magna voce pro- clamet, tamen illi ipsi, qui iudicarunt, surdis auribus adsident nec quic- quam damnati clamoribus moventur". Cf. Quint. Declam. 372. sera jjost damnationem innocentiae defensio est. (tom IV. p. 375. ed. Bip.J. Sen. Med. 198. vox constituto sera decreto venit. Curt. VI. 10, 37. sed quam- quam vincti hominis non supervacanea solum. sed etiam invisa defensio est etqs.
21 . Versus Spengelio (cf. praef. p. 12) prosa oratione videtur scriptus esse, ductus ex Menandri monost. 75. ^eKriov eori ooifia y'i] uvyj]r vooEiv. Hic ipse Menandri versus mihi coniciendi ansam fecit. Homo aeger ex animi dolore gravius quam ex corporis dolore laborat. Cf. Sent. talso inter Publ. recept. 172 (386).
22. Xoli dulcia appetere, «juia verendum est, ne quae dulcia fuerunt, bre\-i in amaritudinem vertant.
23. Duo sunt. quae offendant, etdiaeresis, quaevocatur, inversuquadrato iieglecta et ea scripturae variatio. qua scribitur in FHV^ dolori — cum sapientia, apud Caec. Balb. et W. Burl. iniuriae (iniuriam) — cum patientia. Versus ut legitima diaeresis esset, primus Bothius his im>positis coniecturis providebat, ut scribendum censeret aut: ..Difficulter cum dolore convenit sapientia" aut: ,.Convenire cum dolore difficile est sapientiae". Illud quidem propter adverbii formam difficulter. quam apud poetas aegre reperias, et propter v. conveniendi stnicturam. qund impersonaliter quam personaliter coniunctum malis; lioc propter trans-
— 144 -
positoruiu verborum tiirbam displicere arbitror. Quod ipse scripsi non mul- tum a tradita librorum scriptura recedit, j)raeter(iuam quod hos versus potius interpretationem, quam verba secutos esse iudico, ut pro dif f icilius c. d. couvenit sapieutiae ponerent difficile est dolori convenire c. s. cf. i^raefat. ]>. 16. Quod autem codicum FH.V scripturam praetuli, ea quae apud Caecilium Balbum et W. Burleium .scripta video, mihi parodiae speciem prae se videntur ferre: cuius rei iusigne exemplum exstat apud Caec. Balb. p. 26. Mon. XVII. 2 (Sent. 134). Seut. falso inter Publ. recept. 235 (252). Unde etiam quod in FHV est, nomen sapientiae non ablegandum est, praesertim cum pro eo hxpiatur Ciceronis illa in Tusc. disp. II. 25, 61. de Posidonio pliilosopho uarratio. Affert praeterea Gru- terus Seu. Med. 155: levis est dolor, qui capere consilium potest. Quid quod patienti vincere non tam difiicile, quam facile esse dicitur dolorem? Cf. Pseudo-Sen. de remed. fort. IX. 1. (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. !>. 451) : Non potest homo par dolori esse. Nec rationi dolor.
24. Versus, qualem scripsimus, haec seutentia est : Felix deum votis vocatum suis nuiueinbus ita vinctum credit, ut illum sibi debere, se illi credere credat. Quod quidem eoutra est, atque vulgo veteres credebant. Hi enim si quid magnum et difticile aggressuri erant, diis ita vota facere solebant, ut iis nuncupatis se debere putareut, dum rebus feliciter gestis voti rei sive compotes seu damuati vota solvissent. Cf. Plaut. Hud. prol. 60. Cic. Cat. IV. 2, 3. Verg. Aen. XI. 52. Ovid. ep. ex Pont. II. 9, 23. Prop. IT. 21,43. 60. Liv. 21,45. Seu. uat. quaest. IV. 7, 1. de benef. VII. 4, 6. ad Marc. de consol. XIII. 3. Quint. XI. 2, 12. 20. Hinc recte Heyuius ad Vergilii, quem attulimus, locum: qui vota facit, inquit, debere dicitur diis, si rata suut; sin irrita suut, uihil debet. lam elatus hominis felicis animus sic notatur, ut vota praestanda velut fenerator a deo ex- igere dicatur. Quod eo insoleutius existimandum est, quod, ut ait Seneca de benef. IV. 9, 1., plurima beneficia ac maxima in nos deus coufert sine spe recipiendi. quoniam nec ille collato eget nec nos ei quicquam con- ferre possumus. Cf. Sen. de benef. III. 7, 1. IV. 3, 3. 12, 1. 25, 3. pu- deat ullum veuale esse beneficium; gratuitos habemus deos. Quodsi hoc loco vota aguntur, siue dubio v o v e t recte se habet : aliud enim est sim- j)liciter vocare, ut auxilio adsit, aliud votis (cf. Verg. Aen. I. 290) vel in vota (cf. Verg. Aen. V. 234) vocare deum, quod solum huic loco con- venit. Aunominatio autem quae iiiest in verbis credere credit, eo aj)- tior est, quod nemo erit, quin una captionem in verbis diversae notionis coniunctis inesse iutellegat. Cf. Ter. Andr. V. 4, 44. te credo credere. — ita me di ameut, credo.
26. AVoelftlinus quidem hunc versum iu Publ. P VJ (468) latere pu- tat, Hauptius (Phil. I. p. 665) sic reposuit: Dissulvit protinus legem iu- dex misericors, SiJeugelius ita: D. legem iudex misericordia, Meyerus adv. protinus interpolatum ratus ita: Dissolvitur lex, misericors cum iudi- cat. Nescio an temere pro protiuus substitueudum sit cf. Plaut. Bach. I. 1, 52. Ter. Phorm. IV. 5,2. Hor. Ep. II. 2, 13. Serm. II. 2, 116. Nep. Att. 20.
27. Woelfflinus scripturum se fuisse dicit : Domiuatur partim, superior cum supplicat, nisi frigeret partim atque huius versus eandem quam V. 136. Bothii esse sententiam suspicio esset. Cf. Publ. Q 44 (544).
28. Ad coenam plures, quam ad salutationem amici adesse solent. Cf. Mart. Epigr. IV. 8, 6. Auct. ad Her. IV. 51. Pliu. ep. III. 1.
29. Ex abuudanti i. e. ex pleno et afflueuti cf. Sen. de brev. vit. III. 4. non observatis quantum iam temporis transierit. Velut ex pleno et abundanti j^erditis. Quint. IV. 5, 15. V. 6, 2. VIII. 3, 88. Versus etiam
— 145 —
propter numeros memorabilis est, quippe qui caesura carens triplici diaeresi discindatur. Siniiliter compositi sunt Publ. C 5 (89). C 33 (118). D 9 (131). N 49 (425). Q, 3 (503). lam vero haec versus sententia est: Non facile damno afficitur, nisi qui opibus abundat: cantat vacuus coram latrone viator, Cf. Sen. de tranq. anim. VIII. 2: intellegemus paupertati eo minorem tormentorum, quo minorem damnorum esse ma- teriam. Bothius versum ut insulsum omisit (cf. v. 173) Pithoeus sic scrlpsit: D. n. ex abundantia raro venit cf. Sent. falso inter Publ. recept. 74 (90). Ribbeckius hoc modo: D. n. ex opulentia raro evenit.
E 1. ,,In tormentis saepe mentiuntin* et innocentes adacti cruciatu" Erasmus. Cf. Quint. II. 17, 27. nam et mendacium dicere etiam sapienti aliquando concessum est. Publ. V 8 (636).
2. Periurus, quod ipse scripsi, vocabulum Plautinum, non tam eum significat, qui conceptis verbis periurium fecit, quam qui mendacium di- cit, hominem vanum et mendacem cf. Plaut. Mil. I. 1, 21. periuriorem hoc hominem si quis viderit. IV. 2, 74. heu ecastor hominem periurum. Verg. Aen. II. 195. periuri — Sinonis. Sen. de ir. II. 28, 7. et mendacia persequitur ipse periurus. Hinc peierare apud Plaut. Poen. II. 34. idem valet, qviod mentiri. Haec igitur versus sententia: Vel mendaci, quamvis ipse fidem fallat, tu quidem fidem serva. Cf. Sen. de ir. II. 28, 7. Longe nimirum aliter Erasmus: „Adeo servanda est fides, ut etiam malis in rebus aliquando praestanda sit."
3. „Cupienti etiam festinatio videtur mora" Erasmus. Hic versus etsi sententia cum Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 15 (Sent. 183) coU. Sent. falso inter Publ. recept. 365 (89) congruit, verbis tamen ita diftert, ut similem potius alterum, quam eundem esse existimen. Vide Meyer. p. 44. cf. Publ. L 11 (302). Sen. Agam. 425. omnis nimium longa prope- ranti mora est. Sall. lug. 64, 6. animo cupienti nihil satis festinatur.
4. Transpositis verbis scripsi: sapiens alieno. Nec enim alterius necalius recte se habere videtur, cum pronomini s u u s non aliusgene- tivum, sed adiectivum alienus respondere frequentissimus scriptorum usus probet. Satis est Senecaealiquot, qui illud testentur, aliorumque scriptorum locos attulisse cf. ep. XX. 6 (123) 1\. istos tristes et superciliosos alienae vitae censores, suae hostes etqs. de brev. vit. II. 1. quosdam torquet cu- pido malitiae nunquam non aut alienis periculis intentos aut suis auxios. 2. multos aut adfectatio alienae fortunae aut suae [cura] detinuit. Caes. BGr. VI. 31. multi ex suis finibus egressi se suaque omnia alienissimis crediderunt coll. Herzogii adnot. Liv. 22, 1. pro eo ut ipsi ex alieno agro raperent agerentque, suas terras sedem belli esse viderunt. Vid. praeterea Sen. de clem. I. 17. 3. 21, 1. II. 2. de tranq. anim. XV. 6. nat. quaest. I. prol. 6. IV. praef. 22. de benef. IV. 13,3. de ir. II. 11,4. ad Marc. de consol. XI. 3. ep. XI. 2 (81) 22. XVI. 4 (99) 16. XVIIL 6 (109) 16. XX. 6 (123) 10. Alterius vitium vereor ne alterius sapientis significet: id quod a sententia abhorret. Cf. Publ. A 2. Eodemque modo Publilii locum, in quem alterius pro alienus per lihrariorvmi iiiterpretationem incuriamque invectum est, emendandum esse arbitror. Cf. Publ. B 7 (50). „Ex alienis erratis sapiens colligit, quid sibi sit cavendum" Erasmus. Cf. Publ. B 4 (47). Ter. Ad. III. 3, 62. Heaut. I. 2, 36. II. 1, 9. Hor. Serm. L 4, 106. 128. 129. Erasm. Adag. p. 40.
5. Tuetur vulgarem scripturam Cic. de or. II. 19, 83. deinde singu- lorum generum partes, in quo et deesse aliquam partem et superare mendosum est. De v. superare cf. Verg. G-eorg. I. 189. III. 63. Liv. V. 21. ,,Deest quia non videut, quo pacto possint mederi malis. et sujierest,
10
— 146 -
quia intelletrunt, quid debuerint cavere, sed sero" Erasmus. Cf. Sen. e]). X. 2 (76) 13. tam miser est quisque, quam credidit.
6. Cum de aiiquo homine quaeritur. quis sit, natales, cum quaeritur, quid sit, vitae genus ac condicio, cum quaeritur, (jui sit, persouae digni- tas et virtus quaeruntur. Cf. Cic. Cat. III. .">, 12. Sall. Cat. 44, o. Nei^. Them. VIII. li. Quiat. VII. 2,4. 5. VIII. prooem. 8. Oblivisci i. e, dissimulare: unde haec versus sententia: „Aliquando cum in aliquo re- rum discrimine versaris, qualis vel quantus sis, dissimulare utile est." Atque hoc captionis videtur, quod oblivisci cum alioquin hominis impru- dentis sit, hic prudentis esse dicitur. Quod Erasmus nescio quo auctore scripsit: Etiam oblivisci, quod scis, interdum expedit, sic interpretatur : „Quaedam huiusmodi sunt, ut sint dediscenda; additque: ,,Legi poterat, quod sis, ut sit sensus : Expedit aliquoties meminisse magis quid praesens tempus et res postulet, quam tua dignitas."
7. „Studium lucri facit, ut fortuna credatur esse dea quae faveat. Aut ex questu i. e. querimonia, nam illi imputant, si quid acciderit ad- versi" Erasmus. Saepe quidem in libris e et ae confundi notum est, ita ut hic nulla fere librorum auctoritate lis possit diiudicari, utra scriptura potior sit. Attamen omnis deorum cultus qua ratione inter homines exortus sit reputanti mihi q u e s t u praeferendum videtur. Ut enim coquus ille Plautinus in Pseud. III. 2, 13. hominum avaritia ego, inquit, sum factus improl)ior coquus : ita cum deos omnes, tum Fortunam ex eo ho- minum sensu quo et timerent et sperarent factos esse recte docuit Bur- sianus in libro, quem scripsit „iiber den religiosen Character des griech. Mythos" (Monac. 1875) p. 12. Hinc Capaneus ille apud Stat. Theb. III. 661. primus in orbe deos fecit timor cf. Petron. fragm. ed. Buecheler. XXVII. p. 215. Testatur etiam Martialis ejjigr. VIII. 24, 55. 56. non qui ex auro vel marmore fingat, sed qui roget, eum deos facei'e. Atque hoc in ipsam Eortunam deam cadere affirmat luvenalis Sat. X. 366. cum a nobis illam deam tieri coeloque locari dicat. Unde maxime Fortunae humilitas cognoscitur, quod in ea non, ut in ceteris diis, ipsius naturae maiestatem aut utiliter inventa venerantur, sed eius vim pariter levitate ac saevitia insignem verentur. Cf. Quint. III. 7, 6 — 9. Quam postquam cum omnium vitae bonorum commoditatumque effectricem, tum divitiarum atque opum parentem prope ipsis diis i^otentiorem arbitrabantur: tieri non potuit, quin aut suam ex aliena condicione metiendo aut res adversas indigne ferendo Fortunam ut culpae proximam incusarent quererenturque et plura ab ea maioraque peterent. Illa autem ipsa liominum voluntas, quae suis rebus non contenta atque indignabunda in querelas effunditur (cf. Casaub. ad Plaut. Pseud. I. 3,78) eo questus nomine significatur. Cf. Verg. Aen. VII. 501. Hor. Carm. I. 25. 16. Phaedr. fab. I. 9, 7. Val. Flacc. qui eo imprimis usus est, Arg. II. 364. 402. III. 291. 639. magno- que implorat numina questu. V. 624. VII. 312. questu sujaeros questuque fatigat Tartara. His expositis rebus questu veram scripturam commen- dare non dubito versus sententiam sic interpretatus : Fortuna dea non hominum pietate et veneratione, sed indignatione animoque ingrato in deorum numerum recepta est. Cf. Caec. Balb. p. 23. Mon. XIII. J. Sen. de provid. VI. 3. puta itaque deum dicere: quid habetis quod de me queri possitis. de tranq. anim. XI. 2. quandocunque autem reddere iube- bitur, non queretur cum fortuna. ep. XX. 3 (120) 12. 13. nuuquam vir
ille perfectus adeptusque virtutem fortunae maledixit nunquam itaque
magnus adparuit, qui nunquam malis ingemuit, nunquam de fato suo questus est. de benef. IV. 4,3 ipsos illos complorantes sortem suam et querulos circumspice. ep. IX. 3 (74) 10. 11. nam si ullum aliud esse
— 147 —
existimat, priiuum male lirovidentia iudicat — Ex hac deploratione nascitur, ut ingrati divinorum interpretes simus: querimur, quod non semper, quod et pauca nobis et incerta et abitura contingant. de tranq. anim. IX. 2. discanms — id aorere. ut divitias a nobis potius. quam a fortuna ijetamus. nat. quaest. III. praef. 11. quid est praecipuumV erigere animum supra minas et promissa fortunae. Quod vero displicet quaestu, licet faciliorem interpretationem habere videatur, hoc maxime premendum est, quod quae- stus non tam quaestus faciendi studium libidinemque (nos : die Sucht zu erwerben) vel etiam ut verbo dicam , avaritiam , quam aut industriam in re facienda positam aut ipsum ex vitae genere proventum significat. Atqui hoc ipsum poeta dicere \iilt non hominum virtute, sed vitio factum esse, ut dea fieret Fortuna : quaestus autem is, quem explicui, per se non vitiosus est. Cf. Plaut. Cist. I. 2, 2. Rud. I. 3, 63. II. 1, 2. quibus nec quaestus est nec didicere artem ullam. V. 2, 58. Nep. Att. IX. 5. maxi- mum existimans quaestum memorem gratumque cognosci. Caes. BG. VI. 17. hunc (^lercuriam) ad quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam arbitrantur. Sall. Cat. XIII. extr. Cels. III. 4.
8. „Vincere avaritiam aut iram plus est quam regnum" Erasmus. Cf. Cic. Cat. Mai. XII. 41. nec enim libidine dominante temperantiae locum esse neque omnino in voluptatis regno virtutem posse consistere.
9. ^Jihil est dubitationis de versus sententia: describitur enim omnis exsulis miseria, cui nec ulla usquam domus sit et ei similis videatur. cui mortuo ne sepulcrum quidem obtigerit. Exsuli enim cum nulla domus esset, quae nisi in patria esse non poterat. apud Romanos nec civitas erat nec bonorum possessio cf. Jacobs. ad Sall. Cat. 51, 22. Walter. Hist. iur. Roman. p. 846. Hinc recte Erasmus: „Exsul, qui nusquam habet domum, perinde est ut mortuus insepultus, aut cui non est sepul- chrum". Quam triste ex veterum opinione fuerit non sepeliri notum est cf, Sen. ep. XIV. 4 (92) 35. de tranq. anim. XIV. 3. Sen. Excerpt, Controv. VIII. 4. ed. Bip. p. 468. Verg. Aen. II. 646. Exsilii vero in- commoditates et miserias omnes ut Stoicus profiigare conatur Seneca ab imjieratore Claudio in Corsicam relegatus consolatione illa ad Helviam matrem scripta. Cf. Pseudo-Sen. de remed. fort. VHI. 1 (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 450 1. Quod autem in PIl mortua, in F mortuum scriptum legitur, sic explicandum \-idetur. ut mortua a librario relatum ad domum, quae gentem significaret, mortuum ad exsili, quod cum pro exsuli scriptum esset, non pro relegatione, sed pro ipso relegato (cf. Tac. Hist. I. 2.) acceptum esse putemus. De sententia cf. Publ. E 12 (158). V 7 (635). Sen. Epigr. I. 7. 8 (ad Corsicani) Parce relegatis, hoc est, iam parce sepultis : vivorum cineri sit tua terra levis. Ovid. Trist. III. 3, 53. 54. cum patriam amisi, tum me periisse putato : et prior et gravior mors fuit illa mihi.
10. Versum sic intei^pretatur Erasmus : ..Nolunt sibi fieri iniuriam nec ii. qui faciimt aliis-'. Nisi forte poeta hoc dici voluit, hominum animis maleficii odium sic insitum esse, ut quamvis male faciant, tamen maleficia detestentur. Illud m a 1 e cum velut vocabulum minoris momenti intercidisset, varias inde scripturas ortas esse credendum est. De verbis cf. Sen. Controv. I. 1. p. 74. ed. Bip. etiamsi tu non odisti eum, qui mihi fecit iniuriam : ego odi eum, qui fecit tibi ; de sententia cf. Quint. m. 8, 44. nec enim est quisquam tam malus. ut malus \aderi malit, Sic Catilina apud Sallustium loquitur, ut rem sceleratissimam non malitia, sed indignatione videatur audere. Sen. de const. sap. VII. 2. mali [non] tam bonis perniciosi, quam inter se. de ir. 11, 28, 7. et mendacia perse- quitur ipse periurus. de benef. III. 1, 1, ideo de ingratis etiam ingrati
10*
— 148 —
queruntur, cum interiiii hoc oninibus haerot, (|uod omnibus displicet. IV. 17, 2. adeoque gratiosa ^nrtus est. ut insitum sit et malis prol)are mcli- ora. quis est ((ui non beneficus videri velit? qui non inter scelera et iniurias opinionem bonitatis adfectet? IV. 17, 4. neminem reperies, qui non noquitiae praemiis sine nequitia frui malit. Compara Pauli ep. ad Rom. VII. 15. oii ytx(f o d^i/.f», Tovro nonooM, dXX^ o fuoio, tovto ttoico.
11. „Irat() non est danda occasio nocendi, sed potius adimenda" Erasmus. Publilii versiun videtur respexisse Sen. de ir. I. 19, 8 male irato ferrum committitur. Woelfllin. Phil. XXII. p. 463. Cf. Cic. off'. III. 25. Cat. I. 6, K;.
12. ,,Se denegare patriae exsilium est ])ati. Sic enim versiculum hunc mutavinms. Qui latet et non versatur in republica, is sua sponte exsul est"' Erasnms. Quod libri exhibent pati est, aut librariorum error est aut interpolatio. PubHHus enim vario dicendi genere utitur vel eo, ut infinitivum infinitivo explicet, velut Publ. B 5 (4H). B. 17 (60). D 2 (12.3). E 8 (154). F 22 (187). 1 2 (231). I 53 (283). P 21 (470). P 24 (473); vel eo, ut pro altero infinitivo verbum finitum, pro altero rela- tivam enuntiationem substituat, velut Publ. A 12. B 8 (51). B 15 (58). B 21 (64). B 23 (66). C 13 (97); vel eo, ut alterum infinitivum nomine permutet, velut Publ. A 29. B 18 (61). B 40 (83). D 6 (128). P 41 (490J. P 55. De verbis cf. Sen. ad Helv. de consol. XVI. 7.
13. „Nihil est tam minutum, quod non possit aliquid" Erasmus.
14. „Miserrimum est consenescere metu mali, quod nondum advenerit" Erasmus. Cf. Publ. V 3 (631).
15. Fidem in consilio habere significat fidem in consiliis ineundis tanquam assidentem habere, nos: Treu und Cxlauben in seinem Rathe wohnen lassen. Cf. Cic. oft. I. 13. atque etiam si quid singuli temporibus adducti hosti promiserint, est in eo ii^so fides conservanda. ,,Qui sequitur, quod dictat fides, non quod dolor, is etiam hostibus erit aequus" Eras- mus. Cf. Publ. E 2 (148).
16. Multo facilius nocet i. e. multo facilius fit ut noceat. ,,Ex alto cadentibus periculosior est ruina. Ita periculosius deicimur ex alta fortuna" Erasmus. Cf. Publ. H. 28 (667).
17. Exitus rerum de sumnia decernit.
18. Versus sententiam (luamquam illustravit Gruterus loco ex Cice- ronis, quae vulgo fertur, ad Quirites oratione post reditum cap. I. allato: Amicitiae, consuetudines, vicinitates, clientelae, ludi denique et dies festi, quid haberent voluptatis, carendo magis intellexi, quam fruendo; tamen adeo sibi ipse non persuasit, ut se nescire subiciat, an verum dicat. Sunt profecto in vulgata scriptura: Ex lite multa gratia fit formosior quae ofteudant. Primum enim non iutellegitur, quo iure dicat fieri, ut ex multa i. e. acri lite gratia vel reconciliatio luilchrior sit. quam ex lite minus vehementi. Nemo enim contendet, quo maior inter duos quosdam lis oriatur, eo speciosiorem fore animorum reconciliationem. Quod cum intellectum esset, exstiterunt. qui pro multa scribendimi putarent multo. Sed ne id quidem multum valet ad sententiam, cum comparativus for- mosior satis fuisset, ut hoc intellegeretur ex lite ferme solere concor- diam laetiorem exsistere, (juam quae ex consensu esset. Quae sententia cum vix cuiquam probetur vitiumque in v. m u 1 1 a latere manifestum sit, Ribbeckius versum coniectura sanare studuit , ut pro m u 1 1 a scriberet inulta. Nec tamen facilis explicatio est litis inultae, nisi forte est rixa (cf. Sen. de ir. III. 9, 5. adeo ut quosdam salutatio et epistula et oratio et inter- rogatio in litem evocent. de brev. vit. III. 2. lis uxoria) quam impunitam relictam non persecutus es. Sed ex rixa ita sedata vel omissa, ut eius
- 149 —
posthac non memor sis, non est quod statim gratia coeat, atque eam ipsam rem, ut eveniat, tamen ita praeter consuetudinem evenire credo, vix ut in sententiam aliquam communem intrare possit. Quare cum aliud loco remedium quaerendum videretur, pro multa scripsi inita. Est autem gratiam inire benevolentiam conciliare cf. Cic. off. I. 15. sin erunt merita, ut nunineunda, sed referenda sit gratia, maior quaedam cura adhibenda est. ep. ad Att. I, 14. utrum Crassum inire eam gratiam, quam ipse praetermisisset. Liv. 36. 5. apud regem gratiam initam volebant; gratia ex lite inita benevolentia ex rixa vel altercatione collecta. Sic aliis etiam locis Publilius ad nomen cum praepositione iunctum participium verbi addit cf. Publ. Q 47 (547j vita sine negotiis transita. V 2 (630j voluptas e difficili data. lam ea gratia f o r m o s a dici videtur, quae iu- cundis humanitatis ac liberalitatis significationibus conspiciatur. Ut dixit Seneca de ir. II. 5, 4. o formosum spectaculuml aut II. 36, 3. iratis quidem nulla est formosior effigies, quam atrox et horrida. Eodem modo deformis vel informis est, qui turpi corporis habitu et specie est cf. Sen. de ir. II. 11, 2. 11. 35, 3. III. 12, 6. Sententia igitur docet, si qua gratia ex lite nascatur vel renascatur, eam fieri, quam antea fuerit, formosiorem vel speciosiorem. Cf. Publ. D 9 (131j.
19. Haec versus sententia videtur: Etiamsi quis vitae rebus bonis animum adsueverit. saepe ex eo ipso detrimentum capit. Adsuescere verbum actixiim cum accusativo coniungitur cf. Hor. Serm. 11. 2, 109. Flor. II. 32, 43. Bonum neutr. gen. sing. (cf. Publ. A 28 1 captiose dictum videtur, ut haesites, utrum phj-sico sensu, ut ait Schuetzius in lex. Cic. res iucundas vel prosperas an morali sensu res honestas vel virtutes in- tellegas. Utrumque autem recte dici videtur saepe obesse, si quis rebus sive incundis sive honestis adsueverit : illud quod semper parvo contentum esse prodest cf. Publ. B 2 (45), hoc quod etiam virtus nocet, cum quis ea sic adsueverit, ut improborum vim dolosque pati, quam aequis armis propulsare malit. De sententia compara quem supra dixi Hor. locum Serm. II. 2,107—111. uterne ad casus dubios fidet sibi certius? hic qui pluribus adsuevit mentem corpusque superbum an qui contentus parvo metuensque futuri in pace ut sapiens aptarit idonea bello?
20. Verbi substanti^-i forma est a Publilio in versus initio non collo- cat\ir cf. ad Caec. Balb. Sent. 96. Nimia animi stupiditas est, quae ubi peccarit nesciat.
F 1. Cum ceterorum codicum, tum codicis Rheinaugiensis scriptura aperte docet, unde rem, cuius vis ac potestas fidei opponitur (cf. Cic. Cat. n. 5,10. res eos iam pridem, fides nuper deficere coepit) vitium traxerit. Quod nomen cum vel corruptum vel nuUum esset, non est quod ne exitum quidem versus constitisse, sed in alia omnia abiisse miremur. Relicuam plerumque quattuor, raro trium syllabarum fuisse docuerunt Bentleius ad Phaedr. fab. I. 31, 13. et Lachmannus ad Lucret. V. 679. p. 305 Haec igitur versus sententia est : Qui fidem perdit, quo eam rem^ quae ipsi relicta est, servat? Verendum est enim, ne fide perdita omnia,. quae in possessione restiterunt, bre^T perdat. Erasmus autem suam scrip- turam sic interpretatus est : .,Qui perdit pecuniam, habet in quod se servet,. qui fidem, nihil habet qui se serv-et."
2. Captare i. e. insidiari cf. Sen ep. XVII. 3 (103j 1. Hinc Erasmus: Insidiatur fortuna, cum blanda est, ita tum maxime habenda est suspecta, cum maxime prospera est. Cf. Sen. ep. I. 8, 3. munera ista fortunae pu- tatis? insidiae sunt. Quint. VI. prooem. 8. illud vero insidiantis, quo me validius cruciaret, fortunae fuit etqs. 10. et esse nescio quam quae spea
— 150 —
tantas decerpat, invidiam, ne videlicet ultra quam homini datum est, nostra proveliantur. De structura captatum venit cf. Publ. D J5 (137).
3. ,,Dil"ficillimum est retinere fortunam, ne mutetur. Et maior virtus est tueri parta, (luam parare" Erasmus. Cf. Sen. de tranq. anim. XIII. 2.
4. ,.Favetur enim formosis, etiamsi nihil dicant" Erasmus. Scitum illud Aristotelis iihilosophi apud Dioof. Laert. V. 1, 11. to y.a?.Xos n-«/'To» eXeyev ETiioroXiov ovornriy.torFQoi'. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVII.
5. De quarti jjedis anapaesto cf. Publ. B 2!) (72). .,Qui non potest mollescere precibus. quid opus est hunc rog^areV" Erasmus.
6. Docet sententia Fortunam, a qua re partem fregerit, eius jiartes omnes concutere, ut tota periclitetur. Ut singula iiersequamur, adverbium unde i. e. a qua re cum verbo frangcndi aptius coniungi apparet, quam ubi, quod cod. Basiliensis exhibet. Ut autem (juatere suspensum et vici- num alicuius rei motum significat, non ut Verrius putabat, ferire: sic quas- sare est saepe ac vehementer quatere, maximeea, quae aliciuaarte etconsilio composita et contexta et constructa sunt. Cf. Fest. Fragm. v. quatere p. 260. 261. ed. Mueller. Quod verbum cum alii scriptores usurpaverunt, tum Seneca tragicus in deliciis habet. Cf. Verg. Aen. IV. 53. quassa- taeque rates. Liv. 23, 34 ext. adeo non armamenta modo, sed etiam alvei navium quassati erant. Sen. nat. quaest. V. 17, 5. cui (vento) aedi- ficia quassanti tamen incolae gratias agunt. VI. 14, 2. spiritu illo-icto vehementius et (juassante venas suas. de ir. I. 19,2. caput quassans. de const. sap. VI. 1. artem quassandarum urbium professus. de benef. VI. 3, 2. quassatis urbes. Petror. Sat. 91. singultibus crebris amabile pectus quassaverat coll. 97. Sen. flerc. Fur. 815. vastas furens quassat catenas. Theb. 529. membra quassantur metu. Theb. 565. 566. poteris has Am- phionis quassare moles? Theb. 1032. os quassat ti'emoi'. Oed. 912. 913. famulus manu regius quassat caput. Troad. 167. artus horridus quassat tremor. Troad. 452. tum quassans caput. Herc. Oct. 1878. arma Idaea quassate manu. Hinc proficiscitur quassatio cf. Sen. nat. quaest. III. 11, 1. 15, 4. ep, XV. 3 (95) 17. Saeva Fortunae violentia in eo cernitur, quod non in fracta aliqua parte acquiescit, sed omnes laesae rei partes, rem totam, omnia, ut sunt vicinitate propinqua, concutit. Sic unum vel a 1 i q u i d toti rei, quam o m n i a efficiunt vel qua o m n i a continentur, oppo- nitur. Cf. Ov. Trist. II. 469. 470. ne qua tot iere carinae neufraga ser- vatis omnibus una foret. Sen. ep. XVI. 3 (98) 10. amissuri uno die omnia. ep. XVI. 4 (99) 6. deinde iniquum est queri de eo, quod uni ac- cidit, omnibus restat. ep. XX. 2 (119) 2. inventus est, qui concupisceret a 1 i q u i d, post o m n i a. Cic. Verr. IV, 40, 86. non omnia in uno vitia. pro Mil. 24. timebat Pompeius omnia, ne aliquid vos timeretis. (^uint. VIII. 3, 69. licet enim haec omnia, ut dixi, complectatur eversio, minus est ta- men totum, quam omnia. De sententia cf. Ov. Trist. II. 85. Cunctaque fortuna rimam faciente dehiscunt. Sen. de brev. vit. IV. 1. nam ut nihil extra lacessat aut quatiat, in se ipsa fortuna ruit. ep. XIV. 3 (91) 4. quid enim est, quod non fortuna, cum voluit, ex florentissimo detrahat? Quint. Declam. II. 9. totius hominis debilitas est oculos perdidisse (vol. III. p. 27. ed. Bip.).
7. „Dolus est accii^ere beneficium a quoquam, cui non possis tantun- dem reddere" Erasmus. Cf. Sen. de benef. V. 6, 2. Socrates dixit se noUe beneficia ab eo accipere, cui non possit paria reddere. Ribbeck. Coroll. XCVII. Publ. R 5 (573).
8. .,Magnae felicitatis comites sunt stultitia et arrogantia" Erasmus. Cf. Caec. Balb. p. 23. Mon. XIH. 3 (Seiit. 71).
9. Et his, quae duorum codicum scriptura est, et erasae ante is litterae
— 151 —
nota videtur iiidicare hie olim vocabulum lectum esse, quod nescio quo modo inversimi et nmtatum in pronomen is abiret. Hoc vero pronomine determinativo, quod vocant, ante relativum non addito, nisi cum vi elatum sit, tanquam unum omnium raaxime dicere voluerit cf. Publ. I 56 (286). Q 22 (522 ) Publilium tam constanter abstinere ol)servo, ut pro eo, si qui- dem opus est, utatm- pronomine demonstrativo ille vel ipse cf. Publ. F 31 (260). P 23 (472). Q, 32 (532). Q 57 (557). Quibus causis eo perductus sum, ut pro is reponendum existimem pes. Quod autem poeta pedem fateri dixit, id pro suo more fecit. ut in sententia captio quaedam esset, cum pes linguae vel vocis vice fungi diceretur. Frequens est enim apud omnes scriptores hoc metonymiae genus. cf. Cic. leg. I. 9. Verg. Ecl. V. 28. Ov. Met. X. 42. XI. 46. Trist. I. 2, 32. V. 14, 34. Fast. II. 635. Am. II. 5, 17. III. 10, 42. Hor. Carm. I. 14, 5. 6. II. 3, 11. 12. 9. 7. III. 11, 3. 4. IV. 11, 6. Serm. II. 2, 5. 5, 32. 8, 5. Ep. I. 7, 87. 15, 7. Sen. Thyest. 516. Theb. 10. 11. (Reisig. ad Oed. Col. 174). Sen. Troad. 603. 694. Nec vero solum fateri est loqui vel pronuntiare, sed multis etiam locis nihil aliud significat nisi indicare, ostendere, prodere, coar- guere. Cf. luv. Sat. X. 172. 173. mors sola fatetur, quaiitula sint homi- num corpuscula. Sen. Herc. Fur. 476. hoc Euryti fatetur eversi domus. Quint. V. 14, 32. magistrum fateri ubique videantur. VIII. prooem. 23. illa. quae curam fatentur. XI. 3, 52. cui contrarium est vitium nimiae tarditatis. nam et difficultateni inveniendi fatetur. 3, 158. suspiratione soUicitudinem fateri. Mart. Epigr. XII. 32, 15. 16. fuisse gerres aut inu- tiles maenas odor impudicus vu"cei fatebatur. Plin. XH. XXXVI. 26, 190. (Belus amnis) non nisi refuso mari harenas fatetur. Hinc haec versus sententia est: Hominem fuga se iudicio subtrahentem ipsa fuga damnat. De sententia cf. Cic. Verr. IV. 13, 30. veritos poenam iudicii ac legis domo ijrofugisse. Erasmus suam scriptviram sic interpretatur : Qui de- trectat iudicium, iudicat se sibi male conscium esse.
10. „Quoties fortuna favet improbis, hoc fit calamitate et malo opti- morum" Erasmus.
11. De particula negativa non cum coniunctivo vetandi coniuncto cf. Publ, B 5 (127). „Hic versus nominatim citatur a G-ellio. Quod mutari corrigique non potest, id tacite ferendum est, non vituperandum" Eras- mus. Cf. Ter. Andr. V. 1, 13. impetrasti: incepi, dum res tetulit. nunc non fert: feras. Adelph. IV. 7, 19. 20, placet tibi factum, Micio? — Non si queam mutare : nunc cum non queo, animo aequo fero. Sen. de provid. n, 4. Non quid, sed quemadmodum feras interest. de tranq. anim, XIV. 1. utrumque infestvmi est tranquillitati et nihil mutare posse et nihil pati. nat. quaest. III. praef. 12, quid est praecipuum? posse laeto animo adversa tolerare. quicquid acciderit, sic ferre, quasi volueris tibi accidere. debuisses etiam velle, si scisses omnia ex decreto dei fieri. flere, queri, gemere desciscere est, ep, VIII, 2 (71) 11, (Cato) omnia quae acci- derant, ferenda esse persuaserat sibi. IX, 5 (76) 23, virum bonum conce- das necesse est summae pietatis erga deos esse. itaque quicquid illi acci- dit, aequo animo sustinebit, XVI, 4 (99) 22, aequo animo excipe necessa- ria. XVni. 4 (107) 9. .optimum est pati, quod emendare non possis.
12. Huic versui quot tenebrae oftunduntur, una illa, quam proposui, mutatione evanescunt, ut pro pugnant scribatur: pugna ut. Quae vei'ba cum in unum pugnant confluxissent, ut alterum enuntiationis membrum cum altero coniungeretur, negatio n o n in aliis libris in particulam n e c, in aliis in ne abiit, in aliis etiam praemissa eadem negatione nonpugnant ne scriptum est. Sed nescio quomodo et in Pb B et in Erasmi scriptura verae vestigia apparent. Particulam u t, quam ex v. p u g n a n t enucleavi,
— 152 —
exclamationi inservire multis locis i^rubatur cf. Plaut. Capt. I. 2, 62. ut saepe summa ingenia in occulto latent! Ter. Heaut. IV. 1,51. ut praeter spem evenit! Eun. II, 2,43. ut falsus animi es! Verg. Ecl. VIII. 41. ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error! Aen. II. 283 — 285. exspec- tate venis ? ut te post multa tuorum funera — — adsijicimus ! Aen. VIII. 154 — 156. ut te, fortissime Teucrum, accipio agnoscocjue libens! ut verba parentis et vocem Auchisae magni vultumque recordor! Hor. Serm. II. 8,62. ut semper gaudes illudere rebus humanis! — Quae cum ita sint, hoc sententia docet res futuras nuUa pugna posse repelli ac superari. Cf. Publ. F 26 (191). Ut hoc loco pugna superari, ita dicitur Ov. Fast. II. 801. pugna vinci. Pugna autem non solum de armorum conflictione, sed etiam de quavis violenta atque infesta congressione dicitur. Cf. Sen. nat. quaest. V. 12,2. sed laborat (ventus) et iter sibi vi ac pugnaparat.
V. 16,2. et qui locum in illa (ventorum) pugnanon habuit, Aquilo (cf. Verg. Aen. I. 85, 86). VI. 14, 3 id sinepugna non potest fieri nec pugna sine motu. Quid vero significent verba : Futurapugnant, nec Tzschuckius apud Orellium, cum haec scriberet: „tempus futurum eadem refert, ne a praeterito superetur", nec Erasmus satis explicuit: is enim sic interpre- tatus est: ,,sic instant futura mala, ut tamen vinci vitarique possint prudentia".
13. „Et hoc carmen citatur a Grellio. Lenes cum saepius provocantur, tandem irritati gravius irascuntur, quia rarius et serius commoventur" Erasmus. „Sententia est Mimi Publiliani, quae vice proverbii in eos con- veniet, qui dum externa experiuntur, alienant a se eos, cum quibus agunt : et universae rei iacturam faciunt, dum plus satis attenti sunt ad lucrum" M. Gesner. Ling. lat. thes. v. patientia.
14. Fides cum pudicitia comparanda est, qua amissa, ut ait Hiero- nymus adv. Jovin. 1. I. de matrimonio p. 192 (cf. Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 432, 78.) omnis virtus ruit. Hinc Erasmus : „Omnia perdidit, qui fidem perdidit." Cf. Publ. F 1 (166).
15. Nihil sani est in librorum scriptura vel sapit vel rapit: illi ver- borum structura, huic sententia contraria est, quoniam facilitas animi in iis virtutibus est, quae ducant vel etiam inducant, non rapiant. Quam- obrem facit scribendum existimo. Est autem facere ad aliquidcon- gruere vel convenire cuni aliqua re, nos dicimus : zu etwas stimmen vel passen. Cf. Ov. A. A. III. 540: et facit ad mores ars quoque nostra suos, Her.
VI. 128. Medeae faciunt ad scelus omne manus. Her. XVI. 190. ad talem formam non facit iste locus. Trist. I. 10, 44. non facit ad nostras hostia maior opes. Am. III. 11, 42, non facit ad mores tam bona forma malos. I. 2, 16. frena mirius sentit, quisquis ad arma facit. Mart. Epigr. X. 45, 6. non facit ad stomachum nostra lagona tuum, Sen. de tranq. anim. VI. 3. quorumdam contumacia non facit ad aulam: ad quem locum haec Lipsius : „nam Aula vult obsequentes. Tacitus : Labeo incorrupta libertate et ob id fama celebratior, Capitonis obsequium domi- nantibus magis probabatur." Quint. II. 12, 10. iam coUidere manus, terrae pedem incutere, femur, pectus, frontem caedere mire ad pullatum cir- cuhmi facit. Quint. X, 1, 33, nec versicolorem illam, qua Demetrius Phalereus dicebatur uti, vestem bene ad forensem pulverem f acere, Nec molestum est ad facilitatem addi animi et nimia facilitas non modo ad partem stultitiae, sed etiam ad stultitiam ipsam facere videtur, Neque igitur est quod durum hoc de morum humanitate et comitate iudicium miremur: nam et indulgentiam poeta intellegi vult et vituperationem elevat, quod eam non ad stultitiam, sed ad partem stultitiae (nos dicimus halbe Dummheit) facere dicit. Ut Sen. ep. IV. 5 (34) 3. partem magnam
— 153 —
bonitatis esse velle fieri bonum ait. Ceterum eandem sententiam poeta aliis locis simillimis verbis persecutus est. Cf. Publ. 1 48 (278). N 16 (392). Aliter sentit Demea Terentianus ille in Adelph. V. 4, 6. 7. re ipsa repperi facilitate nihil esse homini mebus necjue clementia. Vix est quod in faeilitas etfacit annominationem cerni moneara. quam Publi- lium in deliciis habere supra commemoravi. Of. Publ. A 24. Stultitiae genus, quale pocta significat in Glauci simpHcitate inocenii hiculenter depinxit Homerus II. VI. 235. 236. De levitate animi sententiam interpretatur Erasmus. „Facile, inquit, adducitur ad vitia, qui facilis est animo, ut Micio ille Terentianus, qui ob facilitatem sexagenarius novus factus est maritus."
16. Ex variis Hbrorum corruptelis haec reponere conatus sum, ut pro u n a n i m a scriberem u t a n i m a, pro n u n q u a m scriberem n o n u n q u a m. Quae negatio pauUo plus intentionis videtur habere, quam numiuam: nos dicimus ,,nicht einmal" cf. Verg. Ecl. I. 36. non unquam gravis aere domum mihi dextra redibat. Ter. Adelph. II. 1, 5. quamquam est scelestus, non committet hodie unquam, iterum ut vapulet. Ex hoc adverl)io per- peram mutato eaquoque corruptela profecta est, ut numeris deticientibus suc- currendum putarent addito adverbio loci e o: quo tamen Publilius eadem ratione ductus (cf. Bentl. et Peerlkamp. ad Hor. Carm. III. 11, 18) qua pronomine is abstinuit uti noluit. Cf. Publ. F 9 (174). „Ut vita semel amissa nunquam revertitur, sic nec fides" Erasmus. Cf. Publ. F 1 (166). F 14 (179).
17. ,,Pecuniam non perdit, nisi qui habuit. At fidem is dicitur per- di disse, qui non habuit, id est qui perfidus fuit" Erasmus. Cf. Quiht. V. 10, 74. quod quis non habuit, non perdidit.
18. ,,Nullum malum venit sine incursu alterius mali" Erasmus. Cf. Plaut. Trin. V. 2, 61. miseria una imi quidem hominist affatim. — Imo huic parumst. Cic. pro Sull. 32, 91. urget eadem fortuna, ([uae coepit: reperit novum moerorem: non patitur hominem calamitosum uno modo afflictum uno in luctu perire. Sen. nat. quaest. VI. 1, 13. circuit fatum et si quid diu praeteriit, repetit. Pseudo-Sen. de remed. fort. XVI. 10 (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 457): mors, exsilium, luctus, dolor non sunt supplicia, sed tributa vivendi. Neminem illaesum fata trans- mittunt. Sen. Her. Fur. 208. 209. finis alterius mali gradus est futuri coU. V, 324 sqq. Herc. Oct. 713. 714. semel profecto premere felices deus cum coepit, urget. hos habent magna exitus.
19. ,,Versus est trochaicus. Potens cum irascitur, fulminat, non ira- scitur" Erasmus. ,,Ut enim fulmen caeco quasi impetu, quemcunque xvi\t, concutit: sic potentis ira in omnes grassatur. Cf. Eurip. Med. 93. 94. ovSe TiavOETa yfikov, aa<f^ olSa, 71qIi> y.araoy.rjymi Tt^'«." Gruterus. Cf. Sen. nat. quaest. II. 57, 3. eodem autem modo fit fulgur, quod tantum splen- det, et fulmen, quod incendit. Sed illi levior vis alimentique minus est, et ut breviter dicam quod sentio, fulmen est fulgur intentum.
20. Inter repetere et recipere cum hoc intersit, quod id repeti- tur, quod cum ademtum sit nullum est, recipitur id, quod ademtum in medio positum est: huic loco unum repetas convenit. „Et hic trochaicus est. Non licet rursus iuv.enescere, proinde seni tractanda sunt senilia" Erasmus. Erasmi reiuvenescere non est latina vox cf. Nolten. lex. lat. ling. antibarb. tom. I. p. 717. v. reiuvenescere. Glesner thes. tom. IV. p. 133.
21. Frigida omnino sententia." Orellius. „Sententia nimium quantum languet" Ribbeckius. Esse in versibus qui feruntur Publilianis, qui non admodum sint reconditae et exquisitae sapientiae, salvis scilicet huius poetae laudibus concedere licet, dummodo eorum, qui vituperantur, aucto- ritas satis constet. Gruterus quidem ad Publ. D 21 (143): ,,fateor, in-
— 154 —
tliiit, in Pall. et Frising-ensib. niembranis exstitisse nonnunqnam versus non magnae rei, qualis est et iste. sed omnes duxi rej^raesentandos, tan- quani si Quaestor potius essem quam Censor aut Aedilis fastidiosus. Alioquin exturbassem et hunc : Avarus damno potius quam sapiens dolet — cf. Publ. A 25 — aliosque plures nnmetae minus probatae: nisi nesci- remus quid in mimis praecesserit. a quo vires sumpsisse poterant." Sed ut de aliis versibus, qui magistrum ]iueroruni, non poetam videntur re- dolere (cf. Spengel. praef. j). 14) nescio an aliud iudicium fieret, si veram versuum scripturam reponere contig-isset : ita interdum lioc poeta vel quicuntiue optimam quanKiue ex poetae mimis sententiam decerpsit, vi- detur sj^ectavisse, ut verbis luderet potius et iocaretur, quam nescio quid gravius mente conciperet. In iis sententiis, quae verborum potius lusu, quam iudicii gravitate et acumine conspiciimtur, etiam hunc versum nu- merandum esse censeo. Poeta enim ([uattuor huius sententiae verba, quorum tria al) eadem littera m incipiunt, ita permutavit, ut quasi per hidibrium adiectivum substantivo alterum alteri substitueret. Quo factum est, ut quod falsum maledictum dixit, diceret quidem fere idem, sed ita tamen, ut hominis dicacis dohis mahis significaretur mutatis in eum, quem demonstravi, modum verbis malevolum mendacium , proinde ac si nos diceremus: ,.Ein unwahr E-ligewort Ein boshaft Liigewort." Cf. Pubh I 42 (272). Comparare licet hidicrum Chamissonis nostratis poetae carmen, quod inscripsit Kanon (cf. tom. III. p. 114): Das ist die Noth der schweren Zeit etqs. Hunc Publilii versum Erasmus ita interpretatur : ,,Qui conviciatur et mentitur, is mahtiose mentitur."
22. Hic otium et odium aeque confunduntur atque supra item et idem: quo de antiquo scribendi modo vide Lachmann. ad Lucret. III. 317. p. 155. ,,ne septimo quidem ab urbe condita saeculo certum scribendi discrimen fuit." Desperare otium recteTzschuckius exphcuit otii spem in perpetuum abicere et se intinito labori addicere; nos dicimus „auf iluhe verzicliten." Cf. Drakenb. ad Liv. X. 14. desperato improviso tu- multu. Lucan. V. 605. desjierare viam et vetitos convertere cursus sola salus. Sen. ep. III. 8 (29) 4. Marcelhnum nostrum ego nondum despero. Sen. Med. 16'j. qui nil potest sperare, desperat nihil. Erasmus sua sic interpretatur : ,,()mnes desperant se posse regere muHeris ingenium." Pleni sunt veteres scriptores querelarum de dillicihbus feminarum mori- bus et ingeniis cf. Alexis com. (Poet. gr. gnoni. ed. Tauchn. p. 146} : ovy. EOTiv ovrs tsixos ovrs y^orifxaTa oi't' akXo hvs(fv}.ay.TOV ovdev cos yvvi]. Plaut. Poen. I. 2, 1 — 4. negotii sibi qui volet vim parare: navem et muherem, haec duo comparato : nam nullae magis res duae plus negotii habent, eas forte si occeperis exornare. Plaut, Aul. II. 1, 19. nam op- tuma nulla potest ehgi: aha aha peior, frater, est. Ter. Eun. V, 7, 42. 43. immo certe: novi ingenium muherum : nohmt, ubi vehs : ubi nolis, cupiunt ultro. Pseudo-Sen. de remed. fort. XVI. 4. (Sen. fragm. ed, Fr. Haasii voh III. p. 456): omnium quidem imperitorum animus, maxime tamen in lubrico muliebris . . . nihil est tam mobile quam feminarum voluntas, nihil tam vagum. Feminarum vero patrocinium ipse Seneca philosophus suscepit in consolatione ad Marciam XVI. 1.: quis autem dixit naturam mahgne cum muhebribus ingeniis egisse et virtutes illarum in artum retraxisse':' par illis, mihi crede, vigor, par ad honesta, Ubeat, facultas est. Dolorem laboremque ex aequo, si consuevere , patiuntur. Nolo praetermittere, quod dubitanter propono. Codicum P scripturam rege redet spere mihi multum ac saepe reputanti in mentem venit hmic versum ohm sic scriptum fuisse: Feminae natiiram regere ac desperare odium est idem. Unde haec sententia prodeat: ,,Feminae naturam sive
— 155 —
regere volueris an re desperata omittere utraque coudicio est molestis- sima." Odium de re molesta et fastidiosa dici notum est cf. Schuetz. lex Cic. V. odium. Cf. Varr. fragm. p. 344. ap. Gruter. not. post. ad Publ. 29. p. 62. vitium uxoris tollendum est aut ferendum; qui toUit vitium, uxo- rem commodiorem praestat ; qui fert. sese meliorem facit.
23. Hunc versum tot tantaeque turbae invaserunt, vix ut liceat di- gnoscere, quid jjoeta dictum voluerit. Atque eo audax illud Bentleii in- genium processit , ut verbis transpositis contrarium atque libri tradi- derunt, roponendum censeret. Ita enim res se habet. ut explicuit Rib- beckius : ,.in utramque partem. inquit, vera haberi jiotest sententia. ut emen- datione Bentlei opus non sit, immo perferendi notio ad facilia melius etiam quam ad difficilia quadrare videtur (cf. 190)." Quod quo iure vir doctissimus dixerit, non intellego. Quid enim difterant ferre et perferre optime cognoscitiu' ex Sen. Thyest. 304 — 30(j. Quo loco servo consolante tempus Thyestae fecisse aerumnas leves Atreus malorum sensum accre- scere die obiciens leve est, inquit. miserias ferre, perferre est grave. Hinc ferre apparet esse per breve ferre quoddam temporis spatium. per- ferre autem per longam aliquam temporis vel vitae diuturnitatem : id quod quamvis numero sint plurima, non cadit in facilia, quae ut facilia, ita brevia sunt ad tolerandum. Nec ferre et perferre, ut hoc Senecae loco. ita apud Publilium opponuntur: difficilia facilibus contraria habentur. Hoc enim poetam dicere vohxisse existimo, prout difficilia ferrentur, sic ferri facilia. ita ut quo constantius illa ferrentur, eo facilius foret ut haec ferrentur. Ut nos hortamur: ..Trage das Schwere, umsoleichter wird dir das Leichte" vel ut est hoc in nostris proverbiis: „Grosse Noth lehrt kleine tragen" cf. Wander. Deutsches Sprichworter-Lex. tom. IH. p. 1047. Quod praeceptum etsi alteri, quod a faciliori initium capiendum monet, contrarium est, tamen in ^nta hominum eo maius ac gravius vi- detur, quod difficiliora multo rariora incidere solent quam faciliora. Quemadmodum illa summam animi constantiam. maximam virium con- tentionem consiliorumque inveniendorum facultatem requirunt, ita ne facilia quidem omni cura et labore vacant. sed quia numero sunt plura, quotidiana, nuUo tempore intermissa, idcico animum fere magis etiam vexant ac fatigant. quam difficilia. Hinc sententiam ego ita interpretor: „Fer id quod laborem ac molestiam afiert : quod si feceris, hoc assequeris, ut quod facile est ad ferendum, eo facilius feras. L't Ti. Sempronius apud Liv. 23, 25. minore aliqua nuntiata clade patres adhortatur. ne qui Cannensi ruinae non succubuerint. ad minores calamitates animos submittant. Cf. Sen. ep. XX. 6 (123 I \. mecum enim de hoc ipso loquor, quam nihil sit grave, quod leviter excipias, quam indignandum nihiL si nihil ipse indignando adstruas. Restat ut de coniectura, quam proposui pauca addam. Facile quod inserui post difficile. muhis aliis Publilii versibus accidisse demonstravi, ut verbum aut idem aut similis scripturae sonique in libris intercideret. Cf. Publ. A 40. B 30 (73). C 43 (658 I. I 15 (244). I 16 (24.5). I 61 (291). L 14 (305). X 10 (386). 0 15. P 30 (479). P 46 (495). Q 32 (532). R 16 (675).' S 20 (603)! S 23 (606). V 7 (635). Vide praef. p. 18.
24. ,,Vitrum cum maxime hicet, tum facillime frangitur, ita splen- didissima fortuna minime durabilis est" Erasmus. Cf. Publ. F 1 (171). Sen. ad 3Iarc. de consol. XXII. 1. Labant humana ac fluunt neque ulla pars vitae nostrae tam obnoxia aut tenera est, quam quae maxime placet, ideoque felicissimis optanda mors est. quia in tanta inconstantia turbaque rerum nihil nisi quod praeteriit certum est ep. X. 2 (78) 29. XIV. 3 (91) 4 Quid enim est, quod non fortuna, cum voluit, ex florentissimo
-- 156 —
dotrahat? quod non eo mafris adgrediatur ct (juatiat, quo speciosius fulfretr' — Alludit ad lianc sententiani liudolphus Amisianus in carmine, (juod inseribitur Alexanderlied:
Der wise meister Gotfried sanc Daz veste si bk)ede unde kranc ; Daz glesino geliicke. Ez breche in kleiniu stiicke. Cf. V. d. Hagen. Mns. I. 163.
25. Ut_ Bothio versus est in insulsis istis , quos praetermittat : sic Spengelius, cum uterque versus et F 23 (188) et F 25 (190) hoc dicat res adversas facilius ferri posse quam secundas, posteriorem damnandum esse censet, ita tamen ut hoc quoque versu perferas scriptum fuisse putet cum Panthaleone. Mihi quidem neque utriusque eadem versus sententia nec alteruter expellendus videtur. Priore enim poeta cum hortetur, ut labores difficiles ac molestos feras, quibus ferendis eo facilius faciles et tractabiles feras : tum posteriore admonet, ut dolores et acerbitates feras, (juibus ferendis grata et commoda rei)ortes. Quod laedit, asperum et acerbum, etquod p r o d e s t, gratum et commodum, opponuntur, ut apud Quint. IV. 1, 44. illud in universum praeceiitum sit, ut ab iis, quae lae- dunt, ad ea, ([uae iirosunt, refugiamus coll. VII. 4, 37. Verbum autem ferre hoc versu du]ilici vi et potestate praeditum est, ut nunc pati, nunc reportare significet: cuius rei exempla non desunt Cf. Plaut. Capt. V. 2, 11. tandem ista aufer dicque quid fers, ut feras hinc quod petis. Quint. V. 14, 30. locuples et speciosa vult esse eloquentia: quorum nihil consequetur, si . . . . ex copia satietatem et ex amplitudine fastidium tulerit. Feratur igitur non semitis, sed campis. Sen, ep. XV. 2 (94) 66. Marius exercitus, Marium ambitio ducebat. de benef. III. 5, 2. adeo enim ingratus est, qui oblitus est, ut ingratus (Lips. uti gratus sit) sit, cui beneficium in mentem venit. In adverbio relativo unde finis inest: quem cum exi^licare voluissent, scripserunt ut. Hinc haec versus sen- tentia est, quam Erasmus expressit: „Ut potiare commodo, feras incom- modum." Cf. Plaut. Asin. II. 2, 58 fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum: quam sententiam Fabricius apud Orell. p. 81. v. 73. et Kremsier. p. 34. v. 352. sic explicat : Tolerans in adversis (^ui est, e rebus secundis voluptatem capit. Pseudo-Sen. de remed. fort. VI. 1 (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 450) non in mari tantum aut in proelio vir fortis apparet : exhibetur etiam in lectulo virtus. IX. 1 (Sen. fragm. vol. III. p. 451) dolor imminet: si exiguus est, feramus : levis est patientia. Si gravis est, feramus: non levis est gloria.
26. Hic versus, si quis alius, conclamatus nisi valentibus remediis sanari non jjotest; (jua ratione adhibita si versum sanavero, illud effe- cisse mihi videbor, ut de librorum manuscriptorum, quibus Publilii sen- tentiae ad posteritatem transmissae sunt, natura rectius iudicemus. Ac primum cjuidem apparet a librariis vel quicunque fuerunt sententiarum verba neglectis numeris neque ullius rei nisi grammaticae structurae habita, qualis in scholis haberi solet, ratione transposita esse et perscripta. Cf. Publ. A 23. cod. C. Vide praef. p. 14. Quo factum est, ut gradum, (juod in extrema versus sede esset, cvmi v. facit, quod in prima esset, coniungeretur. Accedebat ut ex ea ratione, quam supra demonstravimus cf. Publ. A 21. etF 23 (187) gradus et gratus confunderentur. Verborum ordine ita ut diximus perturbato illud postremum accidit, ut verba suo loco mota sive i^er errorem sive per interpolationem corrumperentur. Quid (|uod verba „quem non remoreris, quae enucleare contigit, in haec
— 157 —
abiisse crcdendum est: „quein nemo videt?-' Quibus rebus exi^nsitis ad singula transeamus. Facere gradum dicitur qui ab alia re ad aUam vel a re minore ad maiorem transgreditur cf. Cic. Ver. II. 1 gradus imperii factus est. Liv. 6, 35. conando agendoque iam eo gradum fecisse plebeios, unde . . pervenire ad summa . . possent. Liv. 27, 6. ex aedilitate gradum ad censorem fecit. Quint. III. 6, 8. interim ad ea, quae sunt potentiora, gradum ex his fecisse contenti. Hinc multae ac variae dictiones fingun- tur; gradum ficctere, dicit Seneca tragicus, qui eo nomine centies usus est, Eterc. Fur. 677., deflectere Theb. 4.. sistere Herc. Fur. 71., inferre Hippol. 720. Oct. 74. Oed. 548., concitare Theb. 402., tentare Oed. .378., 889 referre Oed. 708., dirigere Theb. 62.. ferre Troad. 1152., eflerre Med. Oct. 160. 666., alii aliter. lam vero Fortuna sic gradum facere dicitur, ut nemo remorari possit: cuius verbi activa vis et potestas nota est ex Ov. Fast. VI. 770. 771. tempora labuntur tacitisque senescimus annis et fugiunt freno non remorante dies. Eandem activam vides apud Cic. de imp. Cn. Pomp. XIV. 4(J. hae res quae ceteros remorari solent ; intran- sitivam apud Sen. de brev. vit. VIII. 5. nusquam devertetur (aetas ) nus- quam remorabitur. Unus dies, iuquit Sen. ep. I. 12. 6., gradus vitae est. Ut tempus, ita Fortuna gradum facit tum cum aliquam rerum vi- cissitudinem niolitur, ut ait Sen. Herc. Fur. 208. 209 : finis alterius mali gradus est futuri. Hinc haec versus sententia est: „Sic Fortuna firmo ac constanti pede gressum infert, ut nullo modo retardari aut sisti possit." De qua sententia multum ac saepe apud veteres decantata cf. Publ. F 12 (177j. Sen. ad Polyb. de consol. IV. 1. diutius accusare fata possumus, mutare non possumus. nat. quaest. II. 35, 2. fata irrevocabiliter ius suum peragunt nec ulla commoventur prece. non misericordia flecti, non gratia sciunt. cursum iurevocabik-m ingressa ex destinatf» fluunt. quemadmodum rapidorum aqua torrentium in se non recurrit nec mo- ratur quidem, quia priorem superveniens praecipitat: sic ordinem fati rerum aeterna series rotat, cuius haec prima lex est : stare decreto. coll. nat. quaest. II. 37, 3. ep. II. 4 (16j 4. Auson. epigr. 137. Fortuna nun- quam sistit in eodem statu. semper movetur: variat et mutat vices et sumnia in imum vertit ac versa erigit. Nec recentioris memoriae poetae de insuperabili Fortunae vi et saevitia dubitant, velut Shakespearius in ea fabula, quam inscripsit Sommemachtstraum, I. 1 (ex vers, Schlegelii et Tieckii tom. IV. p. 264.):
Doch eh' ein Mensch vermag zu sagen : schaut ! Schlingt gierig ihn die Finsterniss hinab : So schnell verdunkelt sich des Grliickes Schein. aut Schillerus nostras poeta in carmine, quod inscripsit Kassandra, v. 7:
Das Verhangte muss geschehen, Das Gefiirchtete muss nahn.
Restat ut cetei'orum editorum interpretationes enumerem. Erasmus quidem id quod scripsit sic inter])retatur : „Fortuna facit invidiosum, nisi lateat, ergo dissimulanda est" : ad quam sententiam ilhistrandum afferunt Thaletis praeceptum apud Stob. Serm. III. Tiyv Evrv/iav y.ovTixe (fd-orov yaoii-. Et CTruterus , vere gratus est, inquit, qui est minute dives. Scaliger autem explicat : Dives etiam ignotus de facie gratus est h. e. omnes favent divitibus, quantum vis alioqui non dignis ac ne notis (pudem. Woelftlinus vero sic sententiam exponit : Absenti, qui non in ore civium versatur, gratiam conciliat ijjsa absentiae condicio. Denique Ribbeckius coniecturam
— 158 —
suam probare studet ex Cic. de divin. I. 39, 84. cur a dextra corvus, a sinistra cornix faciat ratum.
27. Ad hominem significat apud homineni vel in homine cf. Publ. B 31 (74) : unde haec versus sententia est fortunam, nou consilium valere ad conformandam hominis vitam. Q,uam sententiam Nauckius versam putat ex Graeco Chaerem. fr. 2. p. 6<)7. : rvyj] la &irjio>' .-T^dyfiar', oix Ev^ovlia. Theophr. apud Cic. Tusc. V. 1), 25. vitam regit fortuna, ncm sapientia. Sall. Cat. 8, 1. sed profecto fortuna in omni re dominatur. Erasmus scilicet cum nulli legat, interpretatur : Consilium plus eff'icit, quam felicitas. Atque eam sententiam, cum semper fere in verba iuret Publilii, confirmat nescio quo modo Seneca ep. XVI. 3 (98) 2. cum scribit: ,,Valentior omni fortuna animu s est. in utramque partem ipse res suas ducit beataeque ac miserae vitae sibi causa est. Q. Fabius apud Liv. 22, 39. sed ut agentem te, inquit, ratio ducat, non fortuna velim.
28. Hunc versum, qualem scrijjsimus, Bentleius egregie reposuit ce- teris scripturis profligatis. Insertam Scaliger emblema, ut in anulo, vel institam, ut in veste, explicuerat : unde frugalitatem ornamentum vel accessionem bonae famae intellexerat. Quod Grutero adeo placuerat, ut plus quam stipitem esse diceret, qui non acquiesceret huic emenda- tioni Scaligeranae. „Atqui illud inserta, inquit Bentleius, nusquam alibi Latinis cognitum: nec sententia illa quicquam habet Publiliani coloris." Neque eidem incerta, quae Salmasii est scriptura, ijrobatur ab Salmasio sic exijlicatum, ut frugalitas incerti rumoris esse diceretur, quod nonnun- quam avaritiae famam haberet atque ab his laudaretur, ab illis culpa- retur. Quod tamen Bentleio nec latine dictum nec ad Publilii acumen et elegantiam attingere videtur. Ita hic, inquit, accipitur m i s e r i a, ut Ter. Heaut. III. 2, 15. sed habet patrem quendam avidum, miserum atque aridum, et Plaut. Cajjt. 1, 15. parce et misere victitare. In hac sententia non laudari, sed infamari frugalitatem testem ducit lo. Sares- beriensem Policr. VIII. 13. Est autem f rugalitas, cuius de nominis ori- ginatione commemorat Cic. Tusc. III. 8, 18. et Quint. I. 6, 17. 29., ab- stinentia (nos dicimus verniinftige EinschrankungJ cui contraria hixuria est cf. Quint. V. 10, 73. Sen. de tranq. anim, I. 9. ep. I. 5, 5. V. 11 (51) 3. VI. 4 (56) 10. VIII. 2. (71) 23. Nec vero quisquam frugalitatem amplioribus laudibus extulit quam Seneca, proinde ac si quibus temjjo- ribus maxime desideraretur virtus illa, iis maxime celebraretur. Non potest, inquit ep. II. 5 (17) 5., studium salutare fieri sine frugalitatis cura: fr ugalitas autem paupertas voluntaria est. Repetita haec sunt in Excerpt. e. Sen. ep. de paupertate (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 459). Laudatur ut virtus antiqua (Sen. ad Polyb. de consol. III. 5.) coniungitur cum continentia (Sen. ad Marc. de consol. II. 3.) vel cum parsimonia (Sen. ep. XIII. 3 (88) 30) cernitur non sohim in cibo potuque, sed etiam in veste, in omni victu cultuque cf. Sen. ep. V. 11 (51) 2. de tranq. anim. IX. 1. de clem. I. 23. 2. ep. V. 9 (49) 12, XIII. 2 (87) 5. XV, 2 (94) 69. XVIII. 5 (108) 21. XX. 6 (123) 10. Ut nomen frequen- tatur, ita et adiectivum et adverbium apud Senecam reperitur cf. Sen. ep. XVI. 16 (97) q. frugalior. e-p. XV. 3 (95) 41. frugalissimus. ei). XX. 5 (122) 16. frugaliter. lam vero frugalitatem cum Seneca tantis laudibus tollat, est quod mireris, cur hoc versu, de quo quaerimus, virtutem illam elevarit Publilius. Nec profecto dubium est, quin hic de frugalitate di- centem fecerit mimographus dignam hac sententia personam sive homi- nem quendam prodigum sive parasitum, quales in comoedia quoque in- troduci videmus. Quamquam hoc frugalitas cum paupertate commune habet, quod nec sordida est nec incompta : tamen vulgo ut paupertas.
— 159 —
sic frugalitas, quae virtus est, miseria habetur. Cf. Sen. ep. I. 5, 5. Frugalitatem exigit philosophia, non poenam: potest autem esse non in- compta frugalitas. ep. VIII. 2. (71) 23. Luxurioso frugalitas poena est. Sed ut imponam finem adnotationi , accipe Erasmi interpretationem: „Hunc versum addidi ex Grellio. Esse frugalem rumor quidem bonus est, sed infelix et parum vulgo laudatus, cui profusio magis placet. Nisi mavis miseriam accipere pro penuria sive inopla. Nam tum erit sensus: Qui laudatur ut frugalis, is non laudatur." Haec Nisardus: „La fruga- lite est une pau\Tete de bon renom."
3L „Ridiculum est, quod dicam; sed videtur in hoc v. latere: Fre- nos impone linguae, peni saepius. Scil. per mirum euphemismum in me- diae aetatis latinitate atque etiamnunc apud Italos conscientia membrum genitale significat." Orellius. Hinc Nisardus : Mets un frein a la langue et sm-tout a la verge. imponas Woelff'linus. sapiens scripsi ex coni. con- cupiscenti ae i. e. libidini Woelftlinus cf. Diog. Laert. I. J04. ylojaar^^, yaoTQOi, aiSoioH' y.oareir. Pseudo-Sen. de mor. 117. Meyerus eandem huius versus sententiam esse putat atque Publ. C 16 (lOU). f. i. 1. ventri saepius Buechlerus. f. i. 1. si periures, conscientiae Ribbeckius. Consciae scripsi ex coni. Unde hoc docet sententia sapientem linguam sic coercere, ut commissa taceat. Cf. Caec. Balb. p. 28. Mon. XXVI. 4 (Sent. 181).
32. Meyerus quod proposuit, cum quid sibi velit obseurum sit, id nos re- posuimus, cuius sententiam hauc esse voluimus, perfacili negotio hominem fortem et constantem iis imperare, qui animo fluctuantes rem agere cunctantur.
33. Id quod superior constituit, licet falsum sit, eo ipso verum fit ex superioris auctoritate. Cf. Publ. V 8 (636).
Ct 1. ,.Praeiu dicium dicitur res, quae cum statuta fuerit, affert iudi- catm-is exemplum, quod sequantur; iudicium autem res, quae causam li- temque determinat." Asconius in Cic. Divin. in Q. Caec. IV. 12. ,,pri- mum causam inimici tui sublevabis, de quo non praeiudicium (.,Vorent- scheidung") sed plaue iudicium iam factum putatur". Cf. Sen. Controv. II. 9. p. 148. ed. Bip. Sen. de benef. IV. 35,2. Quint. V. 2. 1. Walter. Rom. Rechtsgesch. p. 733. Haec de praeiudiciis disserit Quaritsehius in libro, quem inscripsit Instit. und Rechtsgesch. p. 83. §. 85. ,,Praeiudi- ciales actiones s. praeiudicia (wortlich Vorklagenj sind Klagrechte auf Anerkennung eines rechtlichen oder faktischen Verhaltnisses gegen jeden, der diese Anerkennung verweigert. Dabei verlangt der Klager nicht Verurtheiluug des Gegners zu einer Leistung, sondern lediglich die Fest- stelluug des fraglichen Verhaltnisses, insbesondere zu dem Zweck, um nach gescliehener Feststellung mit einer anderen dadurch bedingten Klage eine Leistung nachzufordern. Dergleichen Praejudicialklagen sind namentlich die Statusklagen, wodurch die Freiheit oder Sclaverei, die Ingenuitat oder Libertinitat einer Person oder bestrittene Familienver- haltnisse (Vaterschaft, vaterliche Grewalt u. dergl.) festgestellt werden sollen. Eine Praejudicialklage, bei der es sich nicht um Statusverhalt- nisse handelte, war z. B. die iiber den Betrag des Heirathsguts (quanta dos sit). welche der Klage auf Riickgabe desselben (rei uxoriae actioj vorausgehen konnte". Quare hoc docet sententia, si quid praeiudicio de- cretum sit, id ipsum nisi iudicio litem actor contestetur, ei, quem praeiu- dicium ijetebat, grave esse. A qua interpretatione non dissentit Erasmus, cum dii'it: Post praeiudicia sequuntur iudicia, in quibus excutiuutur praeiu- dicia. At grave est illud praeiudicium, quod non sequitur aliud iudicium, sed ipsum iudicii loco est, veluti si princeps prae se fert inimicum ani- mum in quempiam, nullus est iudex, qui secus ausit iudicare. Sunt qui
— 160 —
praeiudicium de opinione praeiudicata intellegant, ut Nisardus sic inter- pretatur: La prevention est odieuse, (juand il n'y a pas iugement. Sed ea V. praeiudicium significatio vix latina est.
2. ,.Yir l)onus ut tardior est ad iram, ita gravius irascitur, si victa sit illius bonitas" Erasmus, Cf. Publ. B 10 (53). T 4 (685). Sen. de ir. I. 16, 6. nam si l)ono viro ob mala facinora irasci convenit, et ob secundas res malorum hominum invidere conveniet. — — sed tam commoda illo- rum siue invidia videbit, quam scelera sine ira. de clem. I. 22, 3. Grravior multo poena videtur, quae a miti viro constituitur. Comparat Gruterus Plut. Cat. min. 1. quo loco Cato dicitur ti^o^ ooyrjr ov Tayvi ovS' ohod^r^pos, ooyio&tli: ()t SvgTTaoniTrTOi,
3. Versum ut ineptum eiecit Bothius ad Publ. v. 264. Non itaest: nam poenitentiae gravissinmm supplicium esse cum alii prudenter dixerunt, tum idem dixit Pul)lilius eo, quem attuli, versu S 18 (601). Accedit quod nemo erit quin poena et poenitet annominationis causa sibi respondere videat : qua re Publilium delectari supra demonstravimus. Cf. Publ. A 24, Nos ita interpretamur : „Wie hart die Strafe, wenn den Thater Reue straft" ! — Nec vero dubito quin in verbis post facti vitium lateat, Primum enim aut post aut facti videtur abundare, quia satis erat dixisse: quem post poenitet, ut dixit Publ. C 26 (111) aut quem facti poenitet, ut dixit idem I 41 (271). Cf. Plaut. Trin. I. 2,90. dedisti argentum? Fac- tum: nefjue facti piget. Ter. Andr. V. 3, 6. num facti piget? — Nec facile inducor ad credendum Pul)lilium orationem sic compositurum fuisse, ut verba post facti poenitere coniungeret, quod molestum fuisset audientibus. Cuius rei documento est altera librorum scriptura post factum. Cf. Plaut. Rud. prolog. 30. post factum ut laetemini. Postremo codicis F rasura illa nescio an indicet hic scriptum fuisse vocabulum a vulgato diversum. Quod particulam iamfuisse suspicor, quam etiam aliis Publilii versibus M 58 (366) et S 18 (601) reposuimus. Usurpatur enim de re proxime futura et de tempore instante, sicut nos dicimus : gleich darauf. Cuius potestatis plura exempla affert Handius ad Tursell. v. iam. vol. III. p. 124, 18. „Magnam poenam dedit, quem poenitet facti" Erasmus. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 7.
4. De v. aninius bisyllabo vid. Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Pe- trop. tom. III. p. 205. 206. Praeter hunc locum legitur Publ. A 5. B 10 (53). B 14 (57). D 21 (143). G 3 (196). M 61 (369). P 32 (482). „Vir constans certa habet consilia" Erasmus.
5. Recte, ut opinor, Erasmus, sed ne omn e otiosum sit, verba sic or- dina: grave malum est quod omne s. a. 1,, unde haec sententia exsistit grave malum esse, quod ita lateat, ut ne minima quidem eius pars me- dicis inspicientibus appareat. Similis sententia exstat apud Quint. XII. 8, 10. Nam ut medicis non apparentia modo vitia curanda sunt, sed etiam invenienda, quae latent. saepe ipsis ea, qui sanandi sunt, occulentibus : ita advocatus plura, (juam ostenduntur, aspiciat. Haec Erasmi interpre- tatio est: „Malum illud est immedicabile, quod praetextu bonae rei per- sonatum est. Nam hic aspectum vocat personam." Immo idem est quod sub oculis a}!. Caes. BC. I. 57. Liv. IV. 28. Casp. quidem Orellius aut legenduni: Ciraviust malum comi q. s. a. 1. aut si correptionem v. quod non feras, sub delendum censet. His vestigiis insistens Ribbeckius, post omne inseruit amoeno, ut hic fieret versus quadratus: Gravius est malum omne, amoeno quod sub aspectu latet.
6. j.Nova mala gravius dolent" Erasmus.
7. Huius versus, qualem scripsimus, haec sententia est : Nihil animum magis mordet, quam inimici cogitatio, quem ulcisci vel opprimere opus
— ICI —
est. V. est i. e. edit cf. Verg. Aen. IV. 66. est mollis flamma medullas. Hor. ep. I. 2,38. 89. cur. . si quid est animum, differs curandi tempus in annum? — Verbi autem vis ac potestas cum ignoraretur aut senten- tiae inhumanitas sentiretur: co delati sunt jiii homines, ut non de inimico qui extra corpus esset, sed de animi libidine vel conscientia cogitarent, quae sub pectore latens neminem non exagitaret. Cf. Ep. Paul. ad Rom. VII. 8. olSa yao OTi ovy. oiy.el if tuol, TovTiariv ev tt^ aafjy.i fiov, ayaxfov. Itaque cum in sententia verba ista, quae inserui, nil animum. . quamijraetermissa essent, factum est, ut pro gravius quod meliorum librorum est, mutaretur aut gravior aut gravis, quod ad inimicus referretur. Reliquum est, ut recenseam quid viri docti de hoc versu sentiant. Erasmus quidem versum sic interpretatur: ,,Affectus vitiosus maxime nocet homini et his (is!) la- tet sub pectore nec potest excuti". Bothius versum sic scriptum: ,,Gravior i. est qui 1. in p." ut minus probatum asterisco notavit, Woelftlinus uncinis inclusit, cum paraplirasis versus Publ. (t 5 (198) ei videretur cf. Proleg. p. 42., Ribbeckius ex coni. scripsit: G-ravis est i. si qui latet i. p., Spengelius (cf. praef, p. 2iJJ sic scriptum : „Gravis est i. q. 1. sub pectore" ut suspectum uncinis inclusit, Meyerus (cf. ^. 17) asterisco posito quod is tibicen esse videbatur ante qui lacunam notavit.
8. ,,,Consuetudo plane tyrannidem quandam obtinet in rebus humanis adeo, ut stultissima quaeque si semel inoleverint evelli non possint" Erasmus.
9. ,,Veluti si quis apud Anglos vel ioco vocet aliquem proditorem non caret jjericulo ob odium criminis" Erasmus.
H 1. ,,Fama honesta facillime contaminatiu", et difficilius est eam tueri, quam parare" Erasmus. Cf. Publ. L 2 (293).
2. „Non est apud se, quisquis irascitur. Respondet cum illo supe- riori: Absenti loquitur, qui cum irato litigat" Erasmus. Cf. Publ. A 12.
3. „Qui mortem contemnit, is vehementer est timendus: i^ropterea quod alienae vitae domiuus est, quisquis suae contemptor est" Erasmus. Cf. Publ. 11 56 (364). Cum ceteri scrii^tores, tum Senecae mortis con- temtum celebraverunt. Sic Dido apud Verg. Aen. IV. 604. quem metui moritura? Sen. Controv. IV. 29. p. 310. ed. Bip. nullum magis adversa- rium timeas, quam qui vivere non potest, occidere potest coll. Excerpt. Controv. VIII. 4 p. 469 ed. Bip. nihil non ausurus fuit, qui se potuit occidere. Sen. de clem. I. 12. 5. acerrima virtus est, quam ultima necessi- tas extundit. ad Helv. de consol. XIII. 2. nat. quaest. II. 59, 3. 5. VI. 32, 4. ep. I. 4. 8. ita dico : quisquis vitam suam contempsit, tuae domi- nus est. ep. III. 3 (24) 11. X. 2 (78) 5: totius vitae remedium est: con- temne mortem : nihil triste est, cura huius metum eftugimus. ep. XVII, 1 (101) 10. XIX. 2 (111) 5. Sen. Agam. 146. cui ultima fortuna, qui du- biam timet? Herc. Oct. 443. contemsit omnes ille, qui mortem prius. Troad. 577. 578. Herc. Fur. 425.
4. „Intellegit enim sibi posse accidere, ut sit opus auxilio. Versus est trochaicus." Erasmus. Cf. Publ. M 21 (329).
5. Nemo erit hodie qui dubitet quin mori glossema sit, quamquam in omnibus libris servatum est. Exspectas sane additum participium, velut suscepta, quod Latini addere solent ad nomen cum praepositione coniunctum cf. Publ. E \^ (164) nec tamen ita ut interdum ex Graeci sermonis usu non deficiat cf. Publ. D 13 (135) int. coniunctum. H 19 (221j int. celatus, I 45 (275j int. adspersa. Ceterum observasse mihi vi- deor bonam causam, non causam bonam dici solere cf. Cic. leg. III. 15. III. 25. vi opprimi in bona causa est melius, quam malae cedere. Quint. IX. 2, 29. admirabiliter utriusque partis facit bonam causam. Idque fac-
11
- 162 —
tum propterea esse puto, quod bona causa per malam, quae bonae con- traria est, intellegenda est cf. Ovid. Trist. I. 9, 46. ep. ex Pont. III. J, 147. Docet sententia })ro bona causa nihil esse quod honeste non fiat: quae sententia (piamvis non recta tamen quod iuvet recta putanda est cf. Publ. Q 1 (51)1). Quid fuerit quod Erasmus, ([uem secutus Bentleius v. 251. est, verba transponeret, ut e s t in versus principio esset, nescio : illud scio praeter usum Pulililianum esse ab hoc verbo versum exordiri. Cf. Caec. Balb. Sent. 95. Sua autem Erasmus sic explicat: „G-loriosa est infamia vitam impendere iustitiae. Et hic trochaicus est."
6. Secunda et adversa plurali neutrius genoris opposita svmt pro rebus secundis et adversis, ut apud Sen. nat. quaest. III. praef 7. itaque secundis nemo confidat, adversis nemo deficiat: alternae sunt rerum vices. ,,Et hic troehaicus est. Qui cum feliciter agit aliis subvenit, huic alii subveniunt in rebus adversis" Erasmus. Cf Publ. B. 34 (77). H 4 (206). M 21 (329). Mart. Epigr. V. 42,7. 8. ed. Schneidewin, Extra fortunam est, si quid donatur amicis: quas dederis, solas semper habebis opes.
7. In hac tanta scripturae varietate cum illud maxime mirum sit, quod melior librorum pars in conpossit velconpossis ccmspirat. quae verbi forma nulla est, ut ex possit vel possis verbis notissimis corrumpi nonpotuerit: hoc mihi persuasi latere in ea verbi forma verbum conpe- tere i. e. par vel aptum esse, convenire, congruere: unde conpetit abso- lute usurpatum idem est, quod nos dicimus : „es geht an, ist zustandig cf. Liv, 22, 5. ut vix ad arma capieuda aptandaque competeret animus. Suet. Oct. 31. si cuiusquam neptium suarum competeret aetas. id. Oth. 12. tanto Othonis animo nequaquam corpus aut animus compctiit. Sen. ep, IX. 4 (75) 6. si ita competit. Colum. de re rust. I. 6. p. 42. ed, Bip. area, si competit, ita constituenda est. lam illa pronominis discrepantia, iit modo ab eo, modo ab illo, modo ab aliquo, modo ab eo laedi, modo laedi ab eo scriptum videamus, certo indicio esse potest eorumnihil hic olim scriptum aut lectum, sed ex eo, quod sequitur, pronomen facile intellectum fuisse. Cf. ad Publ. F 9 (174). Quae cum ita sint, sententia miseram eius condicionem queritur, qui cum laesus sit, queri de eo, qui laesit, non convenire videat. Haec Erasmi interpretatio versus est: Et hic trochaicus est. Durum est laedi vel ab amico vel a potente, quod queri de altero non est honestum, de altero non est tutum," Cf. Publ. H 9 (211). M 6 (314).
8. „Paupertas ingeniosa est et artium repertrix. Et ingenium mala saepe movent iuxta Nasonem" Erasmus. Cf. Plaut. Stich. I. 3, 23. 24. eo, quia paupertas fecit, ridiculus forem: nam illa omnes artes perdocet, ubi quem attigit; vid. Taubmann. ad h. 1. Theocr. Id. XXI. 1. « TiEvia, Jiofavre, fiova rds Te/r«s syeioei. Apul. de mag. 18. p. II. p. 487. ed. Hildebrand. j^aupertas, inquam, prisca apud saecula omnium civitatum conditrix, omnium artium repertrix etqs. Pseudo-Sen. de remed. fort. X. 1. (Sen. fragm. vol. III. p. 451.) „paupertas mihi gravis est." immo tu paupertati. non in paupertate vitium est, sed in paupere.
9. Hoc quidem cum ab eius generis versuum scriptoribus et Graecis et Bomanis observatum, tum a veteribus grammaticis praeceptum video, ut p()st alteram diiwdiam obtineret diaeresis. Cf. Rossbachii et "West- phalii librum, quem inscripserunt Metrik "d. (rriecli. Dram. u. Lyriker. tom. III. 1. II. 1. ^. 23. p. 148. Uodofr. Hermanni Elem. doctr. metr. 11. 7. p. IS. Hanc legem quamquam a poetis Graecis et Romanis comicis haud raro neglectam esse constat, nullum tamen certum neglectae illius diaeresis exemplum apud hunc Publilium reperitur. Omnes enim versus, qui laesam caesuram vel potius diaeresin ostendunt, vel ex falsa verbo-
- 163 —
Tum transpositione, quam ex grammatica ratione factam esse demonstra- vimus (cf. Publ. F 26 (191). praef. p. 14.) .vel ex aliis etiam erroribus vitium contraxisse video. Crruterus vero, ut neglectam diaeresin vitaret, eundem versum omisso V. dolor videtur posuisse, cum sic scriberet :. Heu quam miser est, qui in tormento vocem haud habetl Cf. Edit. Bip. "J63. Exstant autem hi apud Publilium, si AVoeliilini editionem sequor, versus quadrati numero quadraginta: A 33. B 16 (59). C 6 (90). C 15 (99). € 16 (100). D 4 (126). D 23 (145). E 9 (155). F 19 (184). F 20 (185). F 22 (187j. H 4 (206). H 6 (208). H 7 (209). H 9 (2il). H lu (212). I 12 (241j. I 16 (245). I 22 (251). I 24 (253j. I 34 (263). ^ 13 (321j. ir 18 (326). il 52 (360). X 5" (381). X 6 (382j. X 8 (384). N 9 (385). N 55 (431). 0 4 (4.39). 0 9 (444). P 30 (479). Q 25 (525). Q 53 (553). Q 61 (561). S 1 (584). S 23 Y606j. T 1 (626). V 7 (635). V 10 (638). Ex his, quos enumeravimus, unus S 1 (584j mihi quidem, ut vulgo erat. senarius inter senarios reponendus videtur: ex reliquis vero undequa- draginta triginta duo versus iusta diaeresi utuntur, ut ex eo ipso cogno- scere liceat Publilium illam de diaeresi legem obser\'are quam neglegere maluisse. Quamobrem ne septem quidem reliquos versus : D 23 (J 45). H 9 (211). H 10 (212). :M 18 (326j. M 52 (36n). Q .53 (553j. S 23 (606) carere iusta diaeresi debere censeo : ut igitur ceteros, ita hunc quoque versum, de quo disimtamus, iustae diaeresis expertem non videri, dum- modo versum cum Bothio et Antonio sic scribas: H. d. q. m. e. vocem qui in tormento non habetl Tormento autem numerum singularem Bent- leius propterea plurali tormentis videtur praetulisse, quod nec sup- plicium illud nec animi corporisve cruciatus multos ac repetitos, sed unum aliquem dolorem vehementem aut curam innui crederet. Cf. Ov. Trist. V. 13. 3. Hor. Ep. I. 2, 58. luv. Sat. II. 147. IX. 18. Itaque haec ver- sus senteutia est, eum naiserrimum esse, qui quam vehementer crucietur. eloqui aut nolit aut non possit. Cf. Sen. Controv. II. 13. p- 176. ed. Bip. caeduntur flagelUs artus, verberibus corpus abrumpitur exprimiturque ip- sis vitalibus. Tacet. Exceq)t. Controv. IV. 1. p. 416. ed. Bip. cum mi- serrimum sit flere, quam infelix svmi, cui ne hoc quidem licet. Sen. Thyest. 951. flendi miseris cupido. Hippol. 602. ^-is magna vocem emittit, et maior tenet. 605. Curae leves loquuntur, ingentes stujient. Erasmus qui- dem cum in versu tormento scripserit, tamen tanquam tormentis scrip- tum legat, de supphcio interpretatur: ,,Et hic trochaicus est. In tonnen- tis verum exquiiitur. At (^uidem ita torquentur, ut non ausint verum di- cere, scientes quid velit taceri, qui torquet.'' itestat ut duo novorum versuum quadratorum genera, alterum eorum, quos ex senariis mutavi, alterum eorum, quos nullis numeris adstrictos quadratos feci. Hi sunt quattuor: G 7 (2(,tO). H 11 (21.3). N 16 (392). P 42 (491j; illi undecim: A 40. C 25 (llOj. H 25 (227). I 61 (291). N 24 (400). 0 5 (440). O 13 (US). Q 63 (563). R 5 (573)." S 9 (592). S 20 (603).
10. Yerba ita interpretatur Erasmus : ,,ln longa Adta multa accidunt, quae nolis": undemulta iu verbis intercidisse suspiceris. Nec dubitandum videtur, quin Publilius, cum hunc versum funderet. respexerit ad Caecilii Statii versum eum, quem Cicero Cat. Mai. YIII. 25. attulit. Cf. Ribbeck. Com. Rom. fragm. p. 65. quam diu vivendo multa quae non volt videt. Sen. ep. X^VL 1 (96) 3. omnia ista in longa vita sunt, quomodo in longa via et puh-is et lutum et pluvia.
11. Hic versus omnium maxime wormn ingenia exercuit. Spenge- lius quidem, qui ab R codice aberat, eum in margine olim scriptum fuisse suspicatus est, unde librariorum alteri (Fj cum ab eisdem verbis
11*
— 1G4 -
inciperet versus, a quibus v. 208., eius loco ponendum esse rati omisis- sent illum v. 'J08., alteri (PR: esse debet PB) utrumquc recepissent. Nec minus versum exclusit Bothius ad Publ, v. i.)67. Nobis uterque Pu- blilianus videtur. Tum Ribbeckius cum versum libris sane melioribus ita exhibitura vidisset: „Heu (luam miserum est discere servire, ubi sis doctus dominari!" (lui iustam sentontiam praeberet, novi generis versum in his Pul;)lilii versibus senariis et (juadratis exstitisse coniecit: hunc esse anapaesticum septenarium, qui sic le^i deberet: Heu quam miserum est discere servire, ubi sis doctus dominari! Nihil movit Woelfflinus, nisi quod versum desi^erandum uncinis inclusit. Nihilotamensecius alii aliter versum emendare conati sunt. Ex quibus Gruterus versum quadratum effictum sic scripsit: Heu quam miserum est discere servire libi domi- nari doctus es! quam emendationem secuti sunt editor Bipontinus et Orellius. Equidem cum nec novos numeros introducendos nec versura desperandum esse putarem, multas sane ac diversas vias ingressus nunc versum ita exire volebam : H. q. m. d. s. ubi sis doctus dominia; (juae essent convivia, qualia dorainus convi\ds praeberet C,Herrenmahler" cf. Taub- mann. ad Plaut. Mil. II. 2, 9. 10. Non. Marcell. IV. p. 281. ed. Gerlach. et Roth. p. 193. Lucil. fragm. XIII. 5. p. 37. ed. Gerlach. Gronov. ad Gell. NA. II. 24, 2. Schutz. ad Cic. Verr. III. 4. Sall. lug. 85, 39. Liv. 23, 8. Sen. ep. V. 6, 2. Mommsen. Rom. Gesch. II. p. 282.) nunc: H. q. m. e. discere servitium, ubi sis doctus dominium," ut condicio ser- vilis (Sclaventhum) dominicae (HerrenthumJ opponeretur (cf. Tib. II. 1, 41. 42. 4, 1. Sen de vit. beat. IV. 4.) nunc: H. q. m. e. discere servire, ubi sis dommari catus (cf. ad Pub. A 33.): sed quicquid tentabam, frustra osse intellegebam. Sero aniraadverti, quod statim suspicionem movere oportuerat, codicis Frisingensis scripturam ubi non a Vincentio Bellovacensi particula nisi explicatam ab aliorum librorum scriptura adeo abhorrere, ut haec vestigia sequi operae pretium existimarem. Primum enim doctus, cum esset adiectivum, male pro verbo acceptum esse vide- batur. Quo facto nemo miretur, ut esset quod verbo d o c e n d i oppone- retur, adv. servire velut interpretaraentum additum esse discere. Quam suspicionem adiuvabat cod. C, a quo discere abesset. Cf H. Schiitz. in act. diurn. quae inscribuntur Zeitschrift f. d. Gymnasialwesen XI. 8. p. 619. Adnot. ad Publ. H 5 (207). Postremo illud in mentem venit posse, ut in ipsis extremis versuum Publilianorum verbis non semel observa- veram maxima corruptelarum vitia insedisse (vid. praef. p. 20.) ita v. dominari corruptum esse. Cf. Publ. F 6 (171). I 13(241). M 13 (321). M 17 (325). M 29 (337). M 52 (360). N 14 (390). N 16 (392), N 25 (401). N 36 (412). 0 13 (448). P 19 (468). Q 29 (529). Q 32 (532). Q, 36 (536). Q 47 (547). V 4 (632). Hinc pro dominari scribere domi- narier pronum fuit cf. Publ. D 5 (127). Doctus autera i. e. peritus vel gnarus cuin infinitivo coniungitur (cf. Sen. eji. XV. 2. (94) 32. nara hic quoque doctus quidem est facere, quae debet, sed haec non satis per- spicit) ut indoctus i. e. imperitus vel rudis cf. Hor. Carm. 11. 6. 2. Cantabrum indoctura iuga ferre). Ubi particula cura indicativo coniuncta aliquid certo quodani tempore esse, cura coniunctivo coniuncta quicquam quopiam tempore fieri posse significat: illud nos dicimus „zu der Zeit wo;" hoc : ,,im Fall dass:" id quod in hunc locum cadit. Quae cum ita sint, haec sententia illnm miserum, esse docet, qui, cum tam irabecillo ingenio sit, ut dominari nesciat, servilia munera obire cogatur. Cf. Publ. Q 44 (544). R 5 (574). Plaut. Rud. I. 3, 34—37, 62. 63. Stich. I. 2, 65 — 68. 75 — 77. Sen. de ir. II. 15, 4. deinde omnes istae feritate liberae gentes leonum luporuraque ritu ut servire non possunt, ita nec iraperare.
— 165 -
non enim humani vim ingenii, sed feri et intractaVjilis habent. nemo autem regere potest nisi qui et regi. Sen. ep. II. 6 (18) 6. boc secuti sunt, qui omnibus mensibus paupertatem imitati prope ad inopiam acces- serunt, ne unquam expavescerent , quod saepe didicissent. Sen. Theb. 597^ in servitutem cadere de regno grave est. Troad. 749. servire liceat. Aliquis hoc regi negat? — Quid quod eandem fere sententiam Cxoethius, poeta ille clarissimus, eo carmine persecutus est, quod Cophticum in- scripsit (cf. Werke tom. I. p. 102. ed. a. 1840): cuius extremi hi sunt versus :
Du musst steigen oder sinken,
Du musst herrschen und gewinnen
Oder dienen und verlieren,
Leiden oder triumphiren,
Amboss oder Hammer sein! Francogalli hodie dicunt ,,devenir d' eveque meunier" cf. Mesanger. dict. des prov. Frangais. Ceterum ne quis me tantum tribuisse miretur codici Frisingensi, ut huius potissimum ope huic versui medelam afterendam putarem, alii quoque loci inveniuntur, quibus is ipse ceteris praestare videatur, Publ D 7 (129). D 14 (136). L 9 (300). M 10 (318). M 11 (319). Vide Meyer. p. 9.
12. ,,lnsidiosa est blandiloquentia" Erasmus. Cf. Menand. Monost. 37. «(>' eoTi d'vftov (fdouny.ov xot^aroi ).6yoi. 313. ).6y(o ue TreTaov, ^aof^idy.oj aofcardcio. Phaedr. fab. I. 19, 1. habent insidias hominis blanditiae mali. Ribbeckius.
13. Totiens ut bisyllabum pronuntiandum videtur cf. Publ. A 5. Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. IIL p. 206. „Orbi- tas mors quaedam est" Erasmus. Cf. Niobe apud Ov. Met. VI. 282. 283. per funera septem efferor. Sen. ep. XVI. 4 (99) 15. inhumanitas est ista, non virtus, funera suorum iisdem oculis, quibus ipsos, videre nec commoveri ad primam familiarium divulsionem. de jjrovid. IV. 5. ad Marc. de consol. II. 4. 111. 2. Quint. VI. 3. 6. mihi filius minor quin- tum egressus annum prior alterum ex duobus enxit lumen. Xe tamen nimio dolore de nostris morte amissis conflictemur monet Sen. ep. X\^. 4, 6.
14. Versum foedissime corruptum ^dri docti alii aliter sanare conati sunt. Scaliger quidem versum sic scripsit, ut scriptus exstat apud Gruterum v. 270. : Homo semper in os fert aliud , aliud cogitat. Sed idem Gruterus versum in trochaicis sic exhibet : Homo semper aliiid fert in se, in alterum aliud cogitat : quae versus forma cum Erasmo congruit, nisi quod is verborum ordine mutato scripsit: „H. s. in sese aliud fert, in alterum aliud c." versumque non trochaicum, sed iambicum tetrametrum putavit. Gruterum secuti sunt, ut solet, ed. Bip. et Orellius; ineptum hunc versum: „H. s. in os fert aliud, aliud cogitat" se omisisse ait Bo- thius ad Publ. v. 303. lam Woelftlinus postquam olim Phil. XXII. p. 461. coniecit: „H. saepe furit in aliud" etqs. tum se malle dixit: „H. saepe fertur in aliud" etqs. (cf. Nauck. 1. 1. p. 206.) scripsit tamen, quod Halmius et Maehlyus scribendum proposuerant ; „H. saepe in aliud fertur" etqs, Ribbeckius autem ed. II. ita coniecit : „H. fert prae se aliud, aliud furtim cogitat," Spengelius haec proposuit: ,,H. semper aliud fruticat, aliud cogitat," Meyerus p. 8. sic malit: ,.H. semper aliud Fortuna aliud cogitat." Mihi quidem cum in universum de sententia constaret, quae esse doceret, ut homo aliud vel diceret vel faceret, aliud cogitaret, qua de malitia notum esset illud Homeri vel Achillis (Jl. IX. 312. 313): iam illud animo scrupulum iniecit, quod hominem semper aut quod alii substitu-
— 166 —
erimt. saepe sic consuesse doceret. Id eiiim adeo omni fide maius est, ut nemini nisi Didoni illud credamus, fjuod Verg. Aen. IV. .173. dicen- tem facit nusquam tutam fidem esse. Attamen Erasmus sua sic inter- pretatus est: ,,Nemo non est dissimulator." Tum vero milii hoc persua- debam latere in prodipfio illo furetina vcl furetinat verlmm iurare: ita ut ea sententia, quam verbis sane contineri crodebam, paullo aliter sic expressa fuisse mihi videretur esse ut homo aliud iuraret, aliud cogitaret, (|ua de re Hippolyti iUud esset apud Euri]). Hippol. v. 607. ed. Aug. Matthiao. coll. Stob. Flor. t. 28, 6. /; yhTxia' ofiwnoi , ij Hi (foi]r dicJfioTo^. Quod in bbris semper scriptum crat, id me eo deduxit. ut sententiam corruptam sic se habnisse existimarem : Homo semper aliud iurat, in aliud cogitat. Etsi in aliud cog^itare ita dici potest, ut sit in aliam rem animum intendere dixitque Varro de ling. lat. V. p. 56. ed. Henr, Stephan., iusta tamen verbi structura haec est, ut cum accusativo con- iungatur, Nec vero latet, qui factum sit, ut in aliud scriberetur pro eo, quod debuit scribi, aliud. Est enim haec librariorum interpretandi consuetudo, ut praepositione in cum pronomine vel adiectivo neutritis generis coniuncta utantur, si quo quid consilio aut modo factum sit significaturi sunt. Ad eam rem comprobandam unum exemphim proferre satis erit. Apud Pseudo-Sen. de mor. 35. cum haec scripta videamus: „Hoc habet omnis affectus, ut in quod ipse insanit, in idem etiam cete- ros putet furere" latine sic scribi oportuit: Hoc h. o. a., ut quod vel quo m 0 d o i. i. i d e m vel e o d e m m o d o c. p. f. Quae autem antecedunt, aliud iurat, ea orta esse arbitror ex ubi deiuret. Sed iam singula videamus. Homo hoc loco cum contemtu dicitur, qua notione praesertim in comoedia nihil usitatius est, vehit apud Plaut. Truc. II. 7, 35. V. 41. Ter. Andr. IV, 4, 5. 30. Deinde deiurare verbum satis frequens apud eosdem comicos significat sancte iurare, nos dicimus „hoch und theuer schworen." Cf. Lambin. ad Plaiit. Cas. III. 5, 36. 37. per omnes deos et deas deiurav'it. Rud. V. 2, 49. Altera eiusdem verbi forma est deie- rare cf. Plaut. Men. V. 2, 63. Ter. Hec. V. 2, 5. ad quem locum Dona- tus docet paenultimia correpta dici deiero, cum significet deos iuro, pro- ducta vero, cum valde iuro: sed opportune Forcellinius cave, inquit, ho- mini quidquam creduis ! Cf. Ruhnken. Dict. ad Ter. Eun. II. 3, 40. p. 232. ed Schopen. quo loco verba cum praepositione de composita vim verbi simplicis augere adnotat. Ad postremum aliud cogitat, qui id agit, ut secus faciat atque locutus est. Cf. Publ. M 61 (369). N 24 (400). Qiiibus rebus explicatis hoc videtur monere versus sententia, ut si quis semper sancte iuret, ab eo homine caveas, ne aliud atque iuraverit spectet. lurisiurandi religio quam parvi, cum mores in dies magis a virtute deflexissent, etiam apud Romanos fuerit, ex ipsa eorum comoedia, quae hominum mores tanquam in speculo adspiciendos praebet, cognoscere licet. Cf. Plaut. Capt. IV. 2, 104. Bacch. IV. 8, 57. Vide praeterea Sen. ep. III, 3 (24) 19. turpe est aliud loqui, aliud sentire: quanto turpius aliud scribere, aliud sentire. Quint. V. 6, 3. Idem virum malum aliud dicere necesse ese ostendit, quam sentiat, atque hoc in Bruto oratore laudat, quod quae dicat ipse sentiat. Quint. XII. 1, 29. X. 1, 123. Hinc Alexis in Olynthiis: ov rois yao o/tvvovai rov f^ovovfTa Ssi, toIs TTouy- fiaoir 5' aiToioi TnoTsveir asi cf. Stob. Flor,- t. 27, 9. atque Sophocles ap. Stol). Flor. t. 28, 5: ooy.os yao ovSsls (u-SqI (fi]lrji] fiaovs. Caec. Balb.. p. 32. Mon. XXXWII. 4 (Sent. 45).
15. Apparet, inquit Ernestius in Schuetzii Lex. Cic. v. rumorem po- 13ularem esse famam, laudem populi. Haec Quint. V. 3.: famam atque rumores pars altera consensum civitatis et velut publicum testimoniuni
— 167 —
vocat: altera sermoueni sine ullo certo auctore dispersum. cui maligni- tas initium dederit (cf. Publ. M 55 (363)] incrementum credulitas: quod nulli non etiam innocentissimo possit accidere fraude inimicorum falsa vulgantium. Hinc lionestus rumor est. quem a civibus collectum pater filio quasi hereditate relinquit. „Tantundem fere valet honesta fama, quam patrimonium" Erasmus. De qua seutentia cf. Cic. pro dom. 58. liberis autem nostris satis amplum patrimonium paterni nominis ac no- strae memoriae relinquemus. Publ. B 19 (62j. B 40 (83). P 49 (498). Hoc Prancogallorum proverbium est: Bonne renommee vaut mieux que cein- ture doree cf. Mesanger. Dict. des prov. Frant;. p. 158. qui cum Publilii versum atiert. hunc atfert : H. amor a. p. e.
16. Haec Erasmi interpretatio : ,,Non sentitur dolor. quo paratur aliquid commodi" ex iis, quae posuit, verbis expediri nuUo modo potest. Fortuna si dea intellegatur, non hoc seutentia videtur significari jKjsse, quod supra Publ. E 7 (153) dixit Fortunam questu hominum deam fac- tam esse, quoniam pro praesenti invenit exspecto perfectum, nisi forte hominem peregrinantem atque in itinere Fortunae deae obviam venieutem aomitemque eam acciiiientem fingere vis cf. Publ. F 2 (167). Equidem fortunam singiilari uumero beneficium vel bonum fortuna oblatum vel opes in pecuniis positas significare putem cf. Ov. Trist. V. 2. 57. Tac. An. IV. 23. Hist. I. 12. Ruhnken. ad Vell. n. 60, 1. Spalding ad Quint. VI. 1, 50. lam invenire fortunam est casu aliqiio in bonum aliquod incidere cf. Publ. B 29 (72): de qua verbi notione cf. Sen. de benef. III. 22, 1. beneficium est intra domum inventum. Ov. Arn. III. ■^, 54. jjossidet inventas sanguine miles opes (cf. Schilleri carmen. quod inscripsit .,"\Yallenstein's Lager" Op. toni. IV. p. 31. ,,die "Weltkugel liegt vor Ihm often): ut sunt quaesitae ojjes industria ac labore partae. Cf. Ov. Am. III. 8, 64. Hinc non solum invenire dixit argentum Ter. Phorm. III. 3, 1. aurum Plaut. Bacch. II. 2, 41. thesaurum Hor. Serm. II. 6, 11. remedium Ter. Andr. III. 1, 10., sed etiam gloriam Sall. lug. 94 extr., ad quem locum Fabrius, „invenire. inquit, ist passend gewahlt, um das Zufallige zu bezeichnen'-. laudem Ter. Andr. I. 1, 39. gratiam Plin. XH. XIX. 5, 29. veniam Plaut. Rud. prol. 27. Versus igitur haec senteutia est : Videtur tanquam fato fieri, ut homo, cum sine dolore esse l)0sset, si praesentibus uti licuisset, subito opes nanciscatur: quibus tan- tum abest ut magis tranquilla et iucunda vitae condicione fruatur, ut curis et cupiditatibus accrescentibus iilus dolere, quam gaudere coeperit. In Germanicum sic Latinum vertere licet: ,,Um Leid zu finden, macht der Alensch den Fund des Gliicks." Addo Xisardi interpretationem : ..L"homme serait sans douleur, s'il ne trouvait la fortune."
17. ,,Honestum est servire tempori et credere fortunae ad tempus" Erasmus. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 135. Dissentit Sen. ep. V, 11 (51 J 9. libertas proposita est. Ad hoc praemium laboratur : quae sit libertas quaeris? Xulli rei ser\-ii-e, nulli necessitati. nuUis casibus, for- tunam in aequum deducere.
J8. Versus exitus monosvllabus perraro apud Publilium invenitur cf. Publ. A 52. H 19 (221). [X 16 ('392)]. [X 35 r411)]. Frequentior est apud Phaednmi cf. III. 15, 9. IV. 12 (11) 7. 23, 11. V. 5. 23. 9. 4. ,.Vita datur ad tempus, tit qui dedit exigat suo iure, quandocimque velit" Erasmus.
19. Sub persona] utitur ea dictione Sen. de. tranq. anim. XVII. 1. non iucunda vita aut secura est sub jjersona viventium. Xat. quaest. VII. 32. 3. deinde sub persona cum diu trita frons est, transitur ad ga- leam (al. ganeam). Quint. VI. 1, 26. ut scenicis actoribus eadem vox,
— 168 —
eadem pronuntiatio plus ad movendos atiectus sub persona valet. Itaque risus sub persona personatus (cf. Sen. cp. XI. 1 (80) 8) risus est vel quem persona sive larva (cf. GcU. NA. V. 7) sic operuit, ut facies (Sen. de benef. II. 13, 2) spectari non j)ossit. Sic Francogalli olim dicebant rire sous bourre vel sous le bourrelet de son chaperon i. e. sub pilei umbraculo (cf. Mesanger. Dict. des proverb. Fran^. p. 81.) uunc dicunt rire sous cape vel rire dans la l)arbe (p. 88) nos dicimus : ,,sich in's Fiiustchen lachen." lam tictas saejje vel consuetudine vel consilio quasi ad spectacuUim jjrofundi lacrimas, quae non ex vero animi adfectu, sed ostentationis causa eiciuntur, quis est qui nesciaty Seneca quidem de tranq. anim. XV. 6. plerique homines, inquit, fundunt, ut ostendant, et totieus siccos oculos habent, quotiens spectator defuit, turpe iudicantes non flere, cum omnes faciant. Idem ep. XVI. 4 (99) 20. nec cessant, iiu]uit, nec tluunt unquam tam turpiter, quam fiaguntur. Quid quod laudatur etiam a Grutero Lucanus Caesarem allato Pompeii capite illa- crimantem his versibus (IX. 1041 — 1044) describens: ,,lacrimas non sponte cadentes effudit gemitusque expressit pectore laeto, non aliter manifesta putans abscondere mentis gaudia quam lacrimis ? U t hoc versu, de quo disputamus, Publilius hominem quendam inducit hereditatis avidum, qui vel amico aegro adsidens, ut ait Seneca ep. XV. 3 (!)f)) 43. vulturis instar cadaver exsjjectet vel divitis alicuius funera heres scriptus videatur pro- sequi cum gemitu ac fletu, sed re vera cum risu prosequatur. Hinc recte Erasmus sententiam sic explicat: „Fletus heredis est risus perso- natus i. e. dissimulatus, gaudet enim etiamsi fleat. Cf. Hor. Serm. II 5, 102. Sen. ep. XX. (j (123) 11. Phaedr. IV. 19, 18.
20. ,,Quidam codices habent f erre pro scire. Satius est ferre qualem- cunque heredem quam nullum habere. Si legas scire, sensus est: i^rae- stat habere liberos, quibus tua relinquas, quam circumsijicere alienos, quibus tua relinquas" Erasmus. Fieri et ferre confusa in cod. T cf. Publ. M 1 (309). Sententiae acumen in verbis fieri et quaerere esse cogno- scitur, ut magis e re esse dicatur alienam capere hereditatem, quam quaerere, a quo tua capiatur : id quod a comoediae argutiis ac festivitate non videtur abhorrere. Heredem fieri dicit I"lpianus de legit. here- dibus tit XXVI. de suis hered. 2. quamdiu suus heres spei-atur heres fieri posse, tamdiu locus agnatis non est. Cf. Publ. M 15 (323).
21. Locus maledicti est materia maledicendi vel argumenti sedes. ex qua iusta maledicendi causa petatur. Cf. Cic. Top. II. Or. 48, 162. Div. n. 1. Uff. I. 14. Quint. IV. ijrooem 4. Sen. ep. V. 6 (47) 11. Habere autem significat atferre cf. Cic. pz-o Mur. 40. 41. Cat. IV. 4, 7. Off. I. 14. Caes. BC. I. 63. II. 31. Cum genetivo rei coniungitur locum habere a Ter. Andr. II. ], 10. neque jjol consili locum habeo neque auxilii coi^iam. Hinc sententia docet, si qua mulier sive divortio facto sive viro defuncto novas semper nuptias faciat, magnam iu vulgus fieri copiam et materiam maledicendi. Haec Erasmus: „Vulgus male sentit de muliere saepius nupta." Cf. Puljl. M 32 (340). Hieron. adv. lovin. I. 15. p. 190. (Sen. fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 430, 61) : illa (Terentia) interim coniux egregia et quae de fontibus TuUianis hauserat sapientiam, nupsit Salustio, inimico eius, et tertio Messallae Corvino et quasi per quosdam gradus eloquentiae devoluta est. Ibid. p. 191. (vol. III. p. 431, 68): Quasdara repudiatas altero nuptiarum die statini nupsisse legimus: uterque reprehendendus maritus et cui tam cito displicuit et cui tam cito jilacuit. Huic levitati contrarium exemplmii Marciam fuisse narrat Catonis filiam minorem ibid. p. 188. (vol. III. p. 432, 73): quae cum lugeret virum et matronae ab ea quaererent, quem diem haberet luctus ultimum, dixisse.
— 169 —
quem et vitae; ad quam narratiunculam haec scriptor subicit: arbitror, quae ita virum quaerebat absentem, de secundo matrimonio non co- gitabat."
22. Improbus cum deliquit puniendus est : sed ita licet ei parcere, ut probo alicui parcas. Cf. Publ. M 37 (34oj.
23. Dio Chrys. orat. Tars. II. p. 427 (tom. II. p. 57. ed, Reiskii): To !iui> yuo auM.nobai ztooi uTtavTUi, ufd^QoJTTOiS vnho Siy.aioavrrjg y.al uob- rrjs y.ai aikias y.al ouovoius y.ai tovtois Tieoielvut tmv d).).cov y.ui y.ourelv Tj y.a/./.ioTT] naoaiv viycr^ y.nl do(fa/.tOTUTr]. Grruterus.
24. Honores viro bono laudi sunt, quod dignus iis habetur: qui si malo ha])entur, infamiae potius notae, quam virtutis ornamenta dicenda sunt. Cf. Publ. L 1 (291).
25. De hoc versu haec Spengelius in praef. p. 13.: „v. 226. ut nunc ex Gruteri coniectura legitur : Heu conscientia animi gravis est servitus ! perperam legitur-debebat enim esse aut heu quam gravis (conf. 159, 202, 204, 208, 2H>, 211) aut heu gravem servitutem! Immo ita ut in codice exstant verba : Haec conscientia animi gra%-ior est servitute prosae orationis sunt contextu suo destituta et abrupte in hunc versuum ordinem delata.'- Equidem versus verba numeris neglectis ex grammatica ratione ordinata vel potjus turbata esse censeo. Vide praef. p. 29. Conscientiam animi malam significare solet Publilius cf. C 16 (100). Itaque versus sententia maleticionmi conscientiam iugum servitute gravius esse docet.
26. Ut homo frugi, ita frugi esse dixit Publilius cf. A 52. F 1 e c t e r e est a via proposita in aliud cun-iculum devocare cf. Cic. Att. XI. 18. Verg. Aen. Vn. 312. Liv. 28, 22. Quint. VI. 1, 9. Vir etiam bonus saepe rerum opportunitatibus impellitur, ut ab eo, quod ipsi mente ac ratione propositum est. decedat et secus agat ac voluit. Sententiae exemplum ponit Quint. XII. 1, 43. Certe Fabricius Cornelium Rufum, alioquin et malum civem et sibi inimicum, tamen quia utilem sciebat ducem, imminente bello palam consulem suffragio suo fecit : atque id mirantibus quibusdam respondit a cive se spoliari malle, quam ab hoste venire, ScilicetG-ermani, non quo ipsi furandi studio trahantur, sed quod aliis saepe populis sui despoliandi copiam faciebant , dicunt : ,,Gelegenheit macht Diebe." Cf. grex v. 3. 4. ap. Plaut. Asin. nec quisquam est tam ingenio duro nec tam firmo pectore, quin ubi quicquam occasionis sit. sibi faciat bene. Sall. lug. VI. 3. opportunitas — quae etiam mediocris viros spe praedae transvorsos agit.
27. Verborum ordo etsi eo commendari ^ndetur, quod primariae noti- onis nomen sub tertium senarii ictum cadit: tamen Publilius particulas tum (tunc), c um solet aut iuxta ponere, ut F 24 (189) aut minimo inter- vallo disponere, ut S IJ (594). „Quo plura sunt promiscua, quibus utaris, eo difficilius est, quid eorum unum onmium optimum sit, eligere. "
28. De sententia conferri iubet Woelfflinus Cic. Or. 28, 98, „medius
ille autem (orator) quem modicum et temperatum voco magnum
tamen periculum non adibit, Alte enim cadere non potest," Publ, E 15 (162),
I 1. Recte mihi versum reposuisse Scaliger, interpretatus esse Gru- terus videtur. A'erbi rescire vim ac potestatem Gellius NA. 11, 19, 2. ita explicat: ,,qui factum aliquod occultius aut inopinatum insperatumque cognoscit, is dicitur proprie rescire," Nec vero aliud in verbis cum prae- positione compositis inest atque in hoc ipso verbo rescire, Quemadmo- dum enim reddere est non modo retro (wieder), sed etiam porro (weiter) dare, velut litteras reddere dicitur tabellarius (cf. Caes, BC, I, 1, II, 20) aut redire est et reverti et pen^enire (cf, Caes, BC, I. 4. III, 93, Liv,
— 170 —
8, 8.) aut recipere et redimere et adiniere, quod occupatum alius, (luicunquo erat, ante possederat (cf. Liv. 23, 441: sic estrescire, cum utrumque sit et nosse et comperire, id qnod alius (juidam ]u)mo novit aut conq^erit, ita accipere, ut ab altero profectum pn)grcssunujue ad alterius iKjtitiam cognitionemque pervenerit. Quae quidem verbi notio elucet ex Ter. Hec. V. 4, 27. 28. ubi liaec leguntur: — — liic, quos fuerat par resciscere, sciunt: quos autem acquomst scire, neque resciscant neque scient: (juo loco resciscere signiiicat id quod nos dicimus ..wieder erfahren." Non dissinmlandum ost breviorem verbi praesentis formam rescire nullo loco nec Plauti nec Terentii inveniri: illi enim praeterquam (juod est re scitum iri apud Ter. Ad. I. 1, 45. rescitum est apud eundem Hec. III. 1, 7. aut verbi perfecto rescii (rescivi) utuntur (cf. Ter. Eun. II. 3, 96. Hec. II.
2, 20. IV. 1, A.) in quo praesentis formam dignoscere non possis, aut verbi resciscere praesenti (cf. Plaut. Marc. I. 1, 106. II. 3, 46. 128. V. 4, 44. Ter. Andr. II. 3, 26. V. 6, 4. Heaut. IV. 2. 3. Ad. IV. 2, 7. Hec. III. J, 5. f). 23. V. 4, 27. Phorm. IV. 1, 19. V. J, 37. 3, 36.) vel imperfecto (cf. Ter. Ad. IV. 5, 57. Phorm. V. 1, 19.) vel futuro (cf. Plaut. Bacch. IV. 7, 28. Most. III. 1, 9. Merc. V. 4, 44. Ter Heant. IV.
3. 19. Hec. II. J, 11. V, 2, 24. 4, 28.): non tamen qvus(juam erit, qui dubitet, quin quod verbum appellaverit Grellius, id verbum apud Latinos exstiterit. lam vero superiorem potentiorem. potentiori inferiorem ob- noxium esse vix exemplis opus est ad probaudum cf. Publ. D 25 (660). D 27 (661 ). F 33. P 24 (473). Quare versus sententiam eam esse puto, quam et Erasmus hac interpretatione assecutus est: ,,Q,uod principes peccant, id recidit in malum plebis" et Horatius Ep. I. 2, 14. versu illo notissimo expressit: ,,Quicquid delirant reges plectuntur Achivi." Simile illud Phaedri I. 3J, J. Jmmiles laborant. ubi potentes dissident. Cf. Publ. C 4J.
2. ,,Iucundissima res est vindicta et veJut altera vita. Primum vitam teutur suam, deinde capit voluptatem ex ultione" Erasnms.
3. ,,Qui non cupit manere, hunc quo magis retines, lioc magis cupit abire" Erasmus.
4. Indignum non est generis ueutrius. ut vuJt Bothius, cum inter- pretetur: „rem iudignam Jiomine ingenuo h. e. y.a/.oy.dyad-q},'^ sed ma- scuJini, ut sit homo indignus i. e. ncm dignus, quem precibus adeas. Cf. PuliJ. B 35 (78). Haec J^rasmus: ,.Servile est suijplicem esse homini in- digno. laeditur ingenuitas." Cf. Pu1)l. H 29.
5. In nullo tuitus esse mihi videor ad Publ. B 4J (84). ,,Nulli be- nefacit avarus, se vero etiam discruciat custodia rerum suarum" Eras- mus. Cf. Publ. A 26. Plaut. Trin. II. 2, 69 — 71. sed civi immunifico scis quid cantari soJet? Quod Jiabes, ne Jiabeas, et illud, quod nunc non habes, habeas maJum, quandoquidem nec tibi bene esse potes pati nec alteri.
6. „Bis gratum est beneficium, quod statim datur egenti" Erasmus. Cf. Publ. B 1 (44) D 19 (141). „Qui tot donne, deux fois donne" Mesanger. Dict. des proverb. Frang. p. 157. cum Jiaec addit: ,.C'est une pens(?e de Se- neque: Bis dat qui cito dat. — Au contraire-ime gra(;e attendue perd le caractere de bienfait. Grratia quae tarda est, ingrata est gratia."
7. De hoc versu vix certi quicquam statuere licet. Quamquam cre- dere Senecas autpatrem, qui luxuriae scriberet. aut filium, tjui in opiae, ex memoriae lapsu falsa tradidisse non prorsus absonum videtur, ita ut utrum ad Publilium redeat ambigi possit, tamen id quod Publilium Rili- beckius duplicem hanc sententiam protulisse dixit. magis probandum est. Cf. i^raef. p. 4. Notandae avaritiae in comoedia mimove tam multa erat
— 171 -
copia, ut omnibus fabulae locis carjii posset : quare illa sententia in du- obus Publilii mimis diversis audiri potucrat. Sed potuerat etiam Publi- lius quo magis inclinat animus, avaritiam, (juo vitio pessimo bonos ci\-i- tatis mores imprimis depravatos esse omnes Romanorum scriptores que- runtur, uno maxime loco, ut in illo de luxuria cai-mine fecerat, (juod Publilii nomine fertur, descripsisse et castigavisse plenius at^pie uberius. Quid si eo loco avaritiam cum ceteris. quibiis civitas laborabat. malis lu- xuria et inopia comparando illud malum iis etiam maius ac gravius a pocta depictum fuisse putamus : nonne ex una illa morum notatione duae sententiae illae continuae sic fluere poterant, ut Senecae. uti vellent, suam quisque sententiam repeterent? lam vero librorum manuscriptorum auctoritate constat non Senecae rhetoris, sed Senecae philosophi versum in sententiarum Pulililiananim coUectionem recejjtum es.se. Quamobrem alter Senecae rhetoris versus nisi ad memoriam in hunc Publilii locum insinuare non debebat : cf. Erasm. v. 218. qui haec adnotat: .,Hunc ver- sum Seneca citat in controversiis. Multis eg-et profusor. avarus eget omnibus. Illi multis est opus. qui multum absumit. huic nihil est satis, cum sit insatiabilis." Bentl. v. J.^J. 171. Gruter. v. .^14. 3.o7. Ed. Bip. v. .320. 363. Orell. v. 325. 371. Both. v. 3.59. 416. Altero autem Senecae philosophi versu lioc factum est, sive culjia scholarum. quibus sententiae Publilianae tractabantur. sive librariorum. fpiorum opera perscribebantur. ut verborum ordo is, qui apud Senecam apparet. mutaretur. Quod cum factum esset. versus posthac a verbo inopiae incipiens, ut nunc legitur, in numero sententiarum a littera I incipientium legebatur, qui a verbo desunt incipiens, ut apud Senecam legitur, in sententiarum a littera D incipientium numero habendus erat. Praefero multa. Sic enim sententia videtur conformanda: ,.Luxuriae et inopiae ut multa desint. quae iis deesse coneedo: tamen multo miseriorem, cui non multa, sed omnia de- sint, avaritiam existimo." lam ut milii propositum est, Erasmi adnota- tionem subiciam: ..Opinor sic legendum: Inopiae multum deest. avaritiae omnia i. e. multis eget pauper, sed avarus omnibus, qui nec id habet, quod habet. Videtur hic versus depravatus. Xam in controversiis Se- neca citat eiusmodi Publilii carmen: luxuriae desunt multa, avai-itiae omnia, quamquam hic quoque versus constabit. si legas : desunt parva sive pauca. quod ego malim." Xihil sententia Publiliana a scriptoribus magis pertractatum est, a nullo saepius, (iuam a Seneca philosopho. Cf. Sen. ad Helv. de consol. X. 1. nat. quaest. I. prol. 6. de vit. beat. XTTT. J. ep. XIII. 2 (97) 39. paupertas enim est non ciuae pauca possidet, sed (juae multa non possidet. Luxuriam tangit Quint. III. 7. 24. 82.
8. „Cupere, cum abundes, inopia quaedam est non expedita, sed in- structa, quasi dicas dives inopia" Erasmus. Indivitiisi. e. (juamvis dii^itiae possideantur, ut apud Sen. ep. IX. 3 (74) 4. in divitiis inopes.
9. Velle h. 1. idem significat, (piod cupere, optare. ut apud PJaut. Curc. m. 55. 56. quod istic scriptum est. id te orare iusserat, profecto ut faceres. suam si velies gratiam. Haec Erasmus: ,.Qui dissimulat peccatum. is invitat, ut iterum peccet."
10. ,,Xihil tam dulce, quod non pariat satietatem, nisi varietate con- diatur." Erasmus. Cf. Quint. I. 12, 4. 5. cum praesertim reficiat animos ac reparet varietas ipsa. VIII. 3, 52. X. 2. 13.
11. Et numeri et ratio grammatica suadent, ut verba sic coUocentur: X. r. i. c, sed is cjuicuncpie sententias PubliJianas coUegit aut Jitteris designavit. nomen subiecti. in cjuo praecipuam sententiam inesse putaret, in versus initio videtur posuisse. Eandem causam in PuJjJ. I 7 (236 ) ob- tinuisse arJjitror, cpiod verJjorum ordo mutaretur. Plus autem ijoncieris.
— 172 —
quam in ipsum ing-enuitatis nomen, hoc loco in v. r e c i p i t cadit. R e c i- pere est enimita admittere vel accipere aliquid, ut admissum ipsam admit- tentis naturam atcjue indolem non solum tangat et alticiat, sed etiam commutet et convertat. Ingenuitas igitur idco non recii)it contumeliam, quod haec ex sua ipsius virtute ita a contumelia discrepat atque abhorret, ut eam in suam naturam intrai'e non patiatur. De qua v. recipere po- testate cf. Cic. oft". III. 33, 119: non recipit istam coniunctionem honestas, aspernatur, repellit. Vell. II. 52. 3. 130, 3. Colum. XII. 47. ,,Genei'osi et ingenui animi est neglegere contumeliam. Aut sic : Greuei'0sus animus impatiens est contumeliae'' Erasmus. (-^uam sententiam Seneca cum aliis locis ostendit, ut ep. VIII. 2 (71) 7., cum dicit: „Quisquis volet, tibi contumeliam faciat et iniuriam: tu tamen nihil patieris, si modo tecum erit virtus,'' tum dialogo, quem inscripsit de constantia sapientis, nec iniuriam nec contumeliam accipere sapientem comprobavit. Cf. Publ.
1 54 (284).
12. Irritare i. e. lacessere vel provocare, ut irruat atque hominem invadat. Praefero cum Woeltilino coniunctivum voces. De structura coniunctionis cum apud Publilium eadem lex valet, quae de coniunctione ubi detinita est ad Publ. H 11 (213). Hoc autem loco cum poeta illud videatur dicere voluisse irritari abs te calamitatem, si ea te dementia ceperit, ut felicem te ipse praedices ( nos : „\venn du dich einen Gliick- lichen nennen wolltest" I coniunctivo locus est, ut aliis Publilii locis, quibus eadem incertae sive voluntatis sive actionis ipsius ratio ostenditur cf. C 32 (117). F 30. H 29. I 3 (232). I 4 (233). L 17 (308). M 26 (334). M 51 (359). N 54 (430). P 19 (468). Indicativum vides apud Publ. A 20. 23. 30. B 9 (52). B 28 (71). B 39 (82) C 8 (92). C 30 (115). C 31 (116). C ,37 (122). C 38. D 2 (124). D 24 (146). D 25. F
2 (167). F 20 (185). F 24 (189). G 9 (202). H 2 (204). H 27 (229). I 28 (257). I 42 (272). I 43 (273). M 27 (335). N 2 (378). N 11 (387). N 24 (400). O 1 (436). P 27 (476). P 54. Q 1 (501). Q 2 (502). Q 6 (506). Q 18 (518). Q 23 (523). Q 52 (552). Q 60 (560). Q 63 (563). S 4 (587). S 11 "(594). S 33 (616). S 3^ (617). V 18 (646). Quamobrem hanc sententiam sic interpretor: Si ad eam arrogantiam procedas, ut te felicem voces : vereor ne fatmn provoces.
13. Tot tantisque corruptelis hunc versum depravatum video, ut %dx una vel altera vox recte in libris legatur. Ac primmn quidem librorum scripturam qui peccat rarior ineptam esse vidit, qua erat ingenii saga- citate, vir incomparabilis Beutleius. Sic enim Grruterus codicum ^ scrip- turam interpretatur: i. i. e. p. q. p. rarior] quia se non vindicat: fert potius iniurias, quam refert; sic Orellius: In hominem iustum et innoxium, qui adeo peccat rarior, impune pecces, quia scil. i^otentes sceleratis favent eosque adiuvant! Sed pro praesenti peccat, quod tenet Bentleius, ex- spectas perfectum peccavit vel peccaverit, ut videre licet ex his locis. Scripsit Ter. Eun. prol. 4 — 6. tum si quis est, qui dictum in se incle- mentius existimarit esse, sic existimet, respousum, non dictum esse, qui laesit prior: Phaedr. fab. I. 26, 1. 2. nulli nocendum: si quis vero lae- serit. multandum simili im-e fabella admonet ; Sen. de ir. 11.28, 4. dice- tur aliquis male de te locutus: cogita an prior feceris, cogita de quam multis loquaris ; id. II. 30, 1. laesus est: non est iniuria pati quod prior feceris. .Quint. VII. 4. 6. nam et vis contra vim et talio nihil habent adversum eum quiprior fecit. iniustitiae. Tum suspicionem movet falsa illa in codice Turicensi traiectio pronominis determinati\-i cum praepo- sitione coniuncti in eum, quod ut est vox fere humilior apud jjoetas et frigidior (cf. Bentl. et Peerkamp. ad Hor. Carm. III. 11, 18) ita a
— 178 —
Publilio aut mutatur graviore ille cf. Publ. Q, 32 (532) aut vitatur omnino. cf Publ. F9 (174). H7 (209). 31 58 (366). 0 9 (444). Itaque eo deductus sum, ut pro in eum quem scribendum in quem. variamautem illam scripturam peces, pecis, pecces, peccas corruptelam ex p e c c a t vel p e c c a t i s ortam ducerem. His vero concessis aut probatis restat, ut pro peccaverit, quod certe pro peccat scribendum esse supra diximus. reponamus pec- cari s : unde cum verborum sonus alluderet, facile intellegitur, qui factum sit ut peccaris prior perjieram mutaretur in peccat rarior. Variasse quidem videntur libri inter peccat et peccet: sed cum et P exhibeat pecas et adverbium profecto ad peccas in codice Turicensi additum indicativum ostendere videatur. peccat coniunctivo praetuli. Impune propterea mutavi, quod sententiam laborare intellexi : esse enim persona debuit, in quam impune peccares. Quae cum secunda esse deberet, ijro impune scripsi iure in te: quam coniecturam habeo quo defendam. Commemorat enim ileyerus p. 22. apud Bartolommeum. clarissinmm senten- tiarum editorem, quas vocant Itali ammaestramenti degli antichi, a quo parvam codicis Frisingensis epitomen a Meyero littera 'F insignitam in veterem Italorum. qui nunc sunt. sermonem conversam exstare docet, hunc versum, de quo quaerimus , sic scriptum legi : Iniuste jjcces (preces?J in eum qui peccat, quam sententiam in Italicum sic transfert : Xon sono giuste le preghiere per colui, che falla i. e. non sunt iustae preces pro eo, qui fallit. In illo autem iniuste quid aliud latere possit nisi id quod pro impune reponendum censeo: ,.iure in tei:"' — Quae cum ita sint. versus sententiam sic explico: Merito in te ille peccat, quem tu prior laeseris. Cf. Sen. de ir. U. 32, J. ,.At enim ira habet aliquam vohiptatem et dulce est dolorem reddere. Minime: uon enim ut in beneficiis honestum est merita meritis repensare, ita iniurias iniuriis. Illic vinci turpe est, hic vincere. Inhumanum verbum est et quidem pro iusto receptum [ultio et] talio. Xon multum differt nisi ordine: qui dolorem regerit, tantum excusatius peccat."' Equidem non dubito, quin Seneca hunc ipsum Publilii versum spectaverit.
14. ,,Unius hominis ingratitudo (cf. Xolten. Lex. ling. lat. antib. tom. I. p. 425. 551. 584) facit, ut nec gratis succurratur. cum egent" Erasmus. Cf. Puljl. M 1 (309). Plaut. Bacch. III. 2, 10—13. Cic. off. II. 18. Sen. de benef. I. 1, H. III. 1, 3. ingratus est, qui beneficium ac- cepisse negat, quod accepit; ingratus est, qui dissimulat; ingratus, qui non reddit; ingratissimus omnium, qui oblitus est. VII. 32. ,,Auson. ex Menandro : Tngrato homine terra peius nil creat" Fabricius ap. Kremsier. p. 39. V. 409. coll. Publ. ed. Bothii v. .343.
15. Mihi quidem versus sententiam recte assecutus videtur Halmius esse, contumeliam in neminem impunius fieri nisi in miserum: quam sen- tentiam et ipse Publilius I 47 (277) repetiit et alii scriptores similem in modum decantaverunt. Plaut. Pers. III. J, 19. 20. nam si ad pau- pertatem admigrant infamiae, gra^nor paupertas fit, fides sublestior. Sen. Excerpt. Controv. VIII. 1. p. 468. Facilius miserum, quam scele- ratum fortuna vincit. Quint. XII. 8. 14. tertia (pars i. e. contemtus) humiliores premit. Sed id quod Halmius coniecit longius a librorum scriptura recedit, quamquam ne id quidem ego ut in hoc genere librorum verendum esse arbitror. Tamen quod post verba miseri vitam inter- cidisse credam invent a, eo perductus sum et quod nullum in illis libris vitium. quibus sententiae Publilianae ad hanc memoriam transmissae sunt, saepius observavi inveniri, quam illud, ut verbum simili scriptura aut sono praetermittatur. Cf. Publ. D 24 (146). F 23 (187). O 15. P 30
— 174 —
(470). P 46 (495). Q'21 (521). Q o5 (535). Q 36 (536). Q 75. V 7 (635). Vide praef. p. 18. Est autem hoc loco inveiiire novum aliquid ielici quodam et repentino fortunae casu sic proferre, ut prolatum docte ac callide excogitatum videatur. Cf. Taubmann. ad Plaut. Epid. V. 2, 55. Qua de vi et potestate verbi cf. Sen. Controv. V. praef. p. 320. ed. Bip. in hunc (Labienum rhetorem) primum excogitata est nova poena. effectum est enim j^er inimicos, ut omnes eius libri incenderentur. res nova et insueta supplicia de studiis sumi. Bono hercle publico ista in poenas ingeuiosa crudelitas post Ciceronem inventa est. Sen. Excerpt. Controv. VIII. 4. p. 469. ed. Bip. cuius inter scelera etiam hoc est, quod damnari non potest. Contra hos inventum est, ut aliquid post mortem timerent, qui nec mortem timent. Quint. II. 10, 1. IV, 5, 4. 25. V. 12, 19. IX. 3, 34. XII. 8, 10. nam ut medicis non apparentia modo vitia curanda sunt, sed etiam i n v e n i e n d a , i^uae latent, saepe ij^sis ea, qui sanandi sunt, occulentibus : ita advocatus iilura quam ostenduntur, ad- spiciet. Sen. nat. quaest. I. 17, 4. de ir. I. 16, 6. quid enim est indi- gnius, (juam florere quosdam et eos indulgentia fortuna abuti, quibus nulla potest satis mala inveniri fortunaV ad Marc. de consol. XX. 1. O ignaros malorum suorum, quibus non mors ut optimum inventum naturae lau- datur exspectaturque. ep. VIII. 1 (70) 25. ille vir magnus est, qui mor- tem sibi non tantum imperavit, sed invenit. Contumelia, ut ait Sen. de const. sap. XI. 2., a contemi^tu dicta est, quia nemo nisi quem con- tempsit, tali iniuria notat. Nemo enim maiorem melioremque contemuit. Atque in eo ipso Publilius liberioris animi et aetatis poeta et Seneca e Stoicorum grege philosophus inter se dissentiunt, quod ille contumeliam ingenuo homini haud ferendam, morte, flagellis jpeiorem, hic leviorem, iniuria minorem, delicatis tantum gravem censet., Cf. Publ. C 15 (99). C 18 (102). I 11 (240). M 46 (353). M 66 (374). Q 3 (502). coll. Sen. de const. sap. V. 1. 2. ad Marc. de consol. X. 1. Quae cum ita sint, sententia contumeliam non facile nisi in miseros exerceri docet, proinde ac si in eos ipsos tanquam debitum supplicium excogitatum sit. Cf. Sen. ad Marc, de consol. XI. 3. ut fortuna hominem, ita homines infelicem contemnunt coll. de ir. II. 8, 2. Minus jilacent, quae ad versum Publi- lianum adnotat Erasmus: „Hoc carmen varie reperi depravatum. Et haud scio an recte divinarim: Non videtur contumelia. quam facias in hominem malum et infelicem. Nisi sic mavis: In vitia miseri contu- melia est dicere i. e. contumeliae genus est insectari vitia hominis miseri; qui magis eget consolatione."
16. Duo in hoc versu oftenderunt viros doctos, alterum, quod, cum in plerisque Publilii codicibus facile ante fieri inveniatiir, id in Gellii et Macrobii codicibus desideratur; alterum, quod nonnuilis certe in libris ne hunc quidem traditum est cf. Bentl. adnot. ad Publ. v. 264. Accedit quod in PRB jjost hunc negatio ii i. e. non inserta est. Mihi nec facile nec hunc colorem Publilianum videtur prae se ferre. Nam ut adverbium facile saepe cum v. fieri coniunctum ^ademus, ita ab hoc loco propterea alienum est, quod nec tantum ad sententiam valet ut salva seutentia deesse non possit nec apud Cic. Lael. XVI. 59. ex quo loco sententia Publiliana rejDetita est, nihil legitur, quod adverbio facile suum concedat locum. Pronomen hunc nemo erit quin statim post amicum illatum frigere sentiat. Quid quod cum a libris olim afuisset, postea demum pronominis accusativus hunc vel ob numerorum ruinam vel ob grammaticam quandam rationem videtur invectus esse':' Id quod eo facilius fiebat. quod hunc primis nomen inimicum litteris exordientibus absorptum videri poterat. Quamquam nemo locos esse
— 175 —
nescit, qui accusativum abesse potuisse latine scribendi lege doceant. Sed tantum abest, ut ad hanc rationem incertam ac lubricam confugere velim, ut certius reniedium ex codicis Vossiani scriptura mihi videar invenisse. In quo cum amicum scriptum. supra scriptum inimicum appareat, ex ea scriptura utrumque hoc loco coniunctim lectum olim fuisse conicio, ut alterum amicum praeponeretur, alterum amicum subsequeretur. Quo facto hunc abundare intellegitur. Sed duae aliae causae sunt, quibus quod scripsi comprobandum videatur. una quod amicum et inimicum maiore cum \"i sive componuntur sive opponuntur, ut fieri videmus apud Ter. Hec. II. 1, 14. ex amicis inimici ut sint nobis adfines, facis; altera quod Publilius eiusdem nominis vel verbi, in quo sententiae vis cernatur, geminare solet. Cf. Publ. A 40. Itaque haec versus sententia sic se habet: Ita amare oportet, ut ex amico inimicum fieri posse memineris. Eandem vel similem sententiam plures alii scriptores cum Graeci (cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVII. tum Latini expresserunt. Ut eos praeter- mittam, quos supra dixi, cf. Soph. Ai. 663 — 668. Publ. I 32 (261 I. Caec. Balb. p. 25. ilon. XV. 11 (Sent. 101). Francogallis in proverbium abiit : Auiourd"hui ami. deraain ennemi, ut ait ]\Iesanger. Dict. des prov. Frang. p. 41. Melius Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 9 (Sent. 140j; optime Sen. ep. XV. 3 (95) 63: Denique cum monemus aliquem, ut amicum eodem habeat loco, quo se, ut ex inimico cogitet fieri posse amicum: in illo amorem incitet, in hoc moderetur odium, adicimus: iustum est et ho- nestum.
17. De versus adnominatione cf. ad Publ. A 24. Praecipuum eius rei exemplum habes apud Sen. Troad. 870 : Oirtanda mors est sine metu mortis mori. Cum fortitudinis sit quidvis adversi ferre. hoc ipsum primo loco poni debebat ; sed praeter fortitudinem invidiae ferendae parem esse ita secundum est, ut in hoc sententiae acumen positum sit. Invidiam ferre cum fortis viri, tum hominis felicis est. Quamobrem verborum ordinem eum, quem tenent LH, praeferendum existimo. Haec Erasmus : ,.Fortunati neglegunt invidiam, vir fortis contemnit. Cf. Sen. Her. Fur. 352. Quint. XIL 8, 14.
18. ..Eadem est sententia, quam ante dixit : Amans iratus multa men- titur sibi fPubl. A 13)" Erasmus. Cf. Publ. C 23 (108).
19. Ut citius ex tacite, quod praecedit, fictum est, ita particula sed languet, ita ut demum postquam vera scrixjtiu"a oblitterata est ad numeros explendos addita videatur. Xeque apte inimice irasci dicitur, cum quicquid irascitur tum ipsum inimicae mentis sit. lam vero pluri- bus sententiis hoc expressit Publilius omnes animi adfectus eos, qui ex malignitate orirentur, cuni tacerentur et dissimularentur, eo peiorem vim exserere. Cf. Publ. D 5 (127). G- 7 (200). M 9 (317). 31 27 (335). 31 33 (341). M 39 (347). 31 60 (368). 31 61 (369). N 11 (387). N 24 (400). P 8 (457). Q 10 (510). Quamobrem non tam aptum est tacite et inimice opponi. quam utrumque ita inter se componi, ut quo magis taceat, eo peius inimiciusque cogitare invidia dicatur. Idque induxi scri- bendo comparativi formam inimiciora. quae exstat apud Sen. ep. VI. 8 (60) 1. O quam inimica nobis sunt vota nostrorum! eo quidem ini- miciora, quo cessere felicius, cum verbo irasci ita coniungendam, ut ab homine invido inimicius cogitata e.xprimerentur. De verbo autem irasci cum accusativo obiecti, quem vocant, coniuncto vide Forcellinii Lex. V. coll. Zumpt. G-ram. lat. §. 383. Tacita pro tacite reposui ex F. Cf. Cic. Cat. I. 7, 18. Sua Erasmus ita exponit: ..Invidus habet iram suam, sed dissimulatam et minutam h. e. de re nihili.
20. ,.Ira statim subsidit, odium diutumum est, odit autem, quisquis
— 176 —
est inimicus. Ab hoc igitur diu cavenduni est, imo semper" Erasmus. Cf. Sen. de ir. II. 36, 5: Amicissimis hostes (int. iracundi) vitandique carissimis.
21. „Alium versum similis sententiae ex Fulgent. myth. I. 1. recepit Gruterus V. 397: medicina sola miscrianim oblivio. Cf. Fabric. ap. Krem- sier. p. 59. v. 630 : Semper remedium oblivio doloris est ; ad quem ver- sum adnotat: „In Evodio Ticinense leo;i. Qui oblivisci doloris potest, dolori medicinam invenit." Vide Meyer. p. 38, 40. Remedium esse medicamentum, quo adhibito malum toUatur, patet ex Ter. Eun. III. 1, 49. Heaut. III. 2, 28. Ad. III. 1, 7. Phorm. I. 4, 7. V. 4, 5. Recte Erasmus : „Vindicta non medetur iniuriis tibi factis, sed oblivio optime." Cf. Cic. pro Ligar. 12, 34. qui oblivisci nihil soles, nisi iniurias coU. Quiut. VI. 3, 108. Sen. de ir. II. 32, 3. magni animi est iniurias despicere colL de clem. I. 5, 5. Sent. falso inter Publ. recept. 175. Sen. ad Marc. de consol. VIII. 1.
22. „Trochaicus est. Fortissimum est iram suam vincere, hoc Ale- xander ille magnus orbis domitor non potuit" Erasmus. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 81.
23. Recte quidem Salmasius librorum scripturam iactum tuetur, sed ne ita quidem versus sententia patet. Praetermitto, quod Gruterus factum Pithoei emendatione recepta omnem versuum ordinem pertur- bavit, quippe qui versum a littera I incipere iubeat. Neque ei prodest, quod Plin. ep. IV. 9. cum haec dicit: praeterea rem manifestam infitiari augentis erat crimen, nou diluentis, testem et fere auctorem illius sen- tentiae suae attulit: aliud enini est crimen tacere, aliud infitiari, criminis autem taciti nec accusatornec indexest. Cf. Publ. Q,41 (541). Quaeramus nunc, quae sententia sit eius versus, qui melioribus libris traditus est atque Salmasii eruditione defensus. Qui versum ita scriptum interpretari conati sunt, Panthaleonem secuti sunt sic explicantem, qui peccato etiam men- dacium addat. eum bis j)eccare, eiusque explicationis auctorem ipsum Publilium appellaverunt, qui M 23 (331) maledictum interpretando acrius fieri dixisset. Quid quod Woelfflinus hunc versum ex illo ipso ortum esse et interpolatorem scripsisse suspicatur: Dictum iactando vel lactando factum? — Sed aliud est iactum crimen tacere, aliud maledictum interpretari. Qui maledictum interpretatur, eum, cum subiectis causis elevare studeat, illustrare potius et augere consentaneum est: qui vero iactum crimen sive verum sive falsum non persequitur, sed tacet, ille tantum abest ut tacendo crimen acrius faciat, ut celare, comprimere, retractare videatur. Quoquo verteris, illud elucet sanam sententiam non fore, nisi iactum crimen in te intellexeris. Nam si ad illud crimen, quod in te iactum est, tacueris, tacendo ipse crimen acrius efficies, concedes, confiteberis. Necesse igitur est in te inter iactum et tacendo inseratur. Quod si feceris, versum iam ex senario fieri quadratum necesse est: id quod fieri posse videbam nomine crimen duplicato, ut duplicatum videmus vitium apud Publ. Q 41 (541). Sed duplicati nominis ratio ea est, ut aut in duobus enuntiationis membris nomen duplicetur aut duj)licatum nomen casu difterat cf. Publ. H 8 (576). Accedit quod cum crimen acrius facere dicaris, non iam crimeu, sed quod crimine levius est, iactum oportuit, ex quo acrius crimen existeret. De- nique ex varia illa librorum scriptura, cuni P tacendum B/3tacendo, RF tacentem exhibeant, extremam eius verbi syllabam elisam fuisse intellego. Quae cum ita sint, nomen acumen inter tacendo (dum, tem) et crimen intercidisse arbitror: quod nomen eo facilius intercidere potuit, cum utriusque scriptura, si litterarum figuras spectas, certe in
- 177 —
libris congrui aliquid habeat. Acumen autem est stimulus vel mucro teli alicuius aut ingenii, quo adversarius petitur cf. Cic. de orat. II. 38, 158. et ad extremum ipsi se compungunt suis acuminibus. Unde haec versus sententia exsistit: „Iactum in te argutius salsiusque dicti quasi telum tacendo acrius crimen reddas." Cf. Publ. Gr 9 (202).
24. „Et hic trochaicus. Bona conscientia facit, ut in malis speremus superos auxiliaturos" Erasmus. Cf. Caec. Balb. p. 28. Mon. XXV, 2 (Sent. 33). ibid. p. 28. Mon. XXV. 3 (Sent. 171). Sent. falso inter Publ. recept. 329.
25. Utra vera scriptura sit, diiudicare difficile est: pro altera scrip- tura loquuntur Publ. A 32. L 9 (300). M 3 (311). P 21 (470). Sed cum res iudiciaria agatur, iudex qui male iudicat, litem suam facit atque quasi ex delicto obligatur: qui vero iniuste vindicat, publice crimine ob- stringitur. Cf. v. Scheurl. Lehrb. d. Instit. §. 147. Hinc vindicando praeferendum videtur.
26. De adiectivo doctus dubitavit Nauckius Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 195. Sed doctus h. 1. est prudens, catus, intellegens: nos dicimus gescheit. Cf. ad Publ. C 25 (110). H 11 (213). ,,Sapientis (imo prudentis) est non contemnere hostem quan- tumvis humilem : potest enim per occasionem nocere" Erasmus. Cf. Phaedr. fab. I. 28. 1. Quamvis sublimes debent humiles metuere.
27. „Miseri risu etiam offenduntur" Erasmus.
28. „Cum absolvitur nocens, tunc iudex non innocens sit oportet" Erasmus. Cf. Quint. VI. 1, 11.
29. Hoc versu si poeta illud docere voluisset, clementis, quod ho- mines deceret , ingenii esse ei, quem puderet, ignoscere : melius ceteris Erasmum scripsisse existimo, cum pro hominum scriberet humanum. At vel ita sententia friget, cum nihil habeat, quod acrius quam mitius Publilii ingenium referat. Accedit quod sive hominum sive humanum scripseris, in suspenso erit, utrum melius sit ubi pudetannisi pudet: utnimque enim fit ex hominum natura ignoscere et ubi pudet et nisi pudet. Quid quod Gruterus versus, (luorum in altero u b i pudet, in altero nisi pudet legeretur. duos admisit? Postremo est, quod in plerisque libris est, abesse debere probatur codicis Basiliensis scriptura. Quam- obrem ego sententiae hoc remedium quaesivi, ut ignossenoli scri- berem. Unde haec sententia exsistit: ,,Ne cui ignoveris, nisi eum, cui ignoveris, pudet." Ignosse perfecti temporis infinitivum cum iis verbis coniungi solere, quorum ea vis sit, ut tota ad futurum tempus spectet (cf. Zumpt. Gram. lat. §. 598. velle, nolle, cavere, posse) adnotat Hor- keUus ad Hor. A. P. 98. Cf. Hor. Serm. II. 3, 187. I. 2, 28. Ep. I. 17, 5. A. P. 168. 347. 435. 455. Quod ad pudet ex relativo accusativus eum intellegendus est, non est quod miremur: Publilium enim eo pro- nomine carere, quam uti maluisse puto, cum ex ipso sermonis tenore facile intellegeretur. Cf. ad Publ. F 9 (174). Spengelius quidem cui generis neutrius esse ratus interpretatur: ,.intellege eius cui." Erasmus cum explicet: ..Non ignoscendum est, nisi poeniteat facti" non sua, sed aliena explicuit.
30. „Forte legendum est, inquit Erasmus, plurimumvel i^lurimi. Multum valet audacia. cum res est dubia h. e. periculosa." Cf. Plaut. Epid. I. 2, 10.
31. Quid differant se damnat et damnatur videre licet coll. Publ. C 13 (97) et S 31 (614). „Quisquis admittit scelus, illico sibi damnatus est iudice conscientia, etiamsi iudex nemo pronuntiet" Eras- mus. Cf. Sen. ep. XVI. 2 (97) 14.
12
- 178 —
32. Imperativiis quidem crede locum obtincre non debet, quod nullo imperativo Publilius usus est, nisi cave cf, Publ. C 26 (111). C 35 (120). M 71. et noli cf. D o (127). N 4M (424). Praeter hos duos im- perativos offendebat tertius a Publilio alienus vide, quem pro stude perperam scripto reposui uno versu, (jui tribus locis invenitur, in Prov. 12., in Pseudo-Sen. de mor. v. 8., in Scntentiis falso inter Publ. recept. V. 239. Non convenit numeris credas, non Publilii dictioni, cum uno loco ea persona usus sit, credo. cf. Publ. R9 (577). Itaque des scripsi, ad quod ex iis, quae sequuntur, intellegas locum. Locum dare si- gnificat facultatem vel copiam facere cf. Cic. Pam. III. 6 extr. de tuo in me animo iniquis secus existimandi videris nonnihil loci dedisse. de nat. deor. III. 8. nec des resijondendi locum. ijro Cael. 3. nam quod aetas M. Caelii dare potuit isti suspicioni locum. pro Balb. 6 extr. cuius igitur audita virtus dubitationi locum non daret. de orat. I. 26, 118. si haec turba et barbaria forensis dat locum vel vitiosissimis ora- toribus. Quam verborum structuram cum librarii non assecuti essent, factum est, ut sententiae causa pro des scriberent crede. Ita i. e. ea condicione, qua si quid caveatur ne fiat, aut ne aut ut ne sequi licet. Cf. Cic. off. II. 21, 72. sed ita ut ea res aut prosit aut certe ne obsit reipublicae. Cat. I, 2, 6. vives ita, ut nuuc vivis multis meis et firmis praesidiis obsessus, ne commovere te contra rempublicam possis. Quare haec versus sententia est: „Ita locum amico concedas, ne quem idem ille inimicus factus nocendi locum obtineat" cf. Bremi. ad Com. Nep. Han. 1, 2. De qua sententia cf. Publ. I 16 (245). Caec. Balb. p. 41. Par. 46. (Sent. 101) coll. Sent. falso inter Publ. recept. 165.
33. Verba recte videntur collocata; refertur enim particula etiam non ad consilium, sed ad facinus atque „affirmationi inservit, in qua vocabulo etiam exijrimitur rem vere fieri vel vere factam esse, ubi nos wirklich dicimus" Hand. Tursell. v. vol. II. p. 568. 4. qui rem exemplo illustravit Verg. Aen. IV. 395. dissimulare etiam sperasti i. e. hast du wirklich gehofft. Quare hoc sibi vult sententia irato, quod ab inimicis consultum sit, id non consultum modo, sed ipsum iam esse factum videri. Parum recte Erasmus : „Q,ui irascitur, etiam scelus putat iudicio recteque fieri." Cf. Sen. de ir. I. 3, 1. irascimur, inquit, saepe non illis, qui laeserunt, sed iis, laesuri sunt.
34. Hunc versum ut recte exhibuit H, ita recte reijosuit Nauckius. Nec tamen in eo interpretando videtur satisfecisse, quod verbavidere et subesse ita sibi resjjondere putat, ut illo id quod in summo spectetur, hoc id quod sub imo occulatur, significetur. Ad quam illustrandam interpretationem attulit Menandri verba illa Com. 4. p. 157. : ovroi finy.doiOi ir ayoQn ro/iiiZ,sTni • ornp S^ «/'o/g?;» T/}r d^vQnr, Tois d&lios. Mihi quidem, ut Bothio, verbum subesse significare videtur non latere, ut apud Quint. III. 5, 9., sed pro fundamento vel causa suppositum esse, nos dicimus vorliegen. Quani verbi vim ac potestatem multi scrip- torum loci comprobant cf. Plaut. Trin. V. 1, 2. Corn. Nep. Alc. 1, 4. neque causa suberat, quare animi laborem perferret. Sen. de brev. vit. X. 5. de ir. I. 20, 1. de benef. IV. 39, 4. V. 12, 6. ep. XVI. 2 (97) 12. Sen. Thyest. 965. Quint. I. 3, 5. 11, 19. III. 6, 80. nam prinium oportet subesse aliquid, de quo ambigitur. IX. .3, 6. sed subest ratio, quia sexus uterque altero significatur. XI. 2, 9. XII. 2, 12. Invidia igitur alienis incrementis inimicissima (Sen. de tranq. anim. II. 10.) cum in eo maxime agat, quod aliena videt vel ut ait Cic. Tusc. III. 9, 20. nimis intuetur, quod nihil non alienis ac prope caecis oculis vddet (Sen. de ir. I. 16, 6), quibus esse quod abest, abesse quod est, videre videatur, de
— 179 -
alienis virtutibus detrahit. aliena mala auget. denique spectando oninia quasi corrum])it : hoc dicitur loqui, quod ut diximus videt. non quod ipsa res demonstrat aut ijoscit. Cf. Plaut. Pers, III. 1, '23. nara inimici famam non ita. ut nata est ferunt. Truc. IV. 2, 30 — 3.2.
35. De sententia cf. Q,uint. YI. 1, 3U. 31.
36. Omnis virtus neg-lecta tacetur, nisi fando divulgatur. Cf. Plaut. Capt. I. 2, 62. saepe summa ingenia in occulto latent. Hor. Carm. IV. 9, 29. 30. Tac. An. IV. 38 extr. Quint. VIII. b, 4. ad posteros enim virtus durabit, non durabit invidia. Sen. de tranq. anim, III. 6. nun- quam enim quamvis obscura virtus latet, sed mittit sui signa: mide ei Publilii sententiam obversatam esse conicias cf. Publ. M 5 (313). coll. Sen. ad Marc. de consol. XX. 1 extr, Adde Sen, ep. X. 10 (79) 17. nulla virtus latet et latuisse non ipsius est damnum, ep. XV. 2 (94) 71.
37. Sententiam Tszchuckius quidem de amore interpretatus est, qui etiam duros alioquin animos occuparet, cum de gladio sit, qui cum igni excusus sit atque ductus, ab hominibus tanto pugnandi ardore incensis stringi soleat, ut igneae ipsius aliquid naturae retinuisse videatur. Cf. Tib. I. 3, 48. Quint. VI. 2, 28. nec incendit nisi ignis, VIII. 6, 7. 12. Sen. de ir, I. 19, 8. Sed quod apud Sen. in lud. de- morte Claud. IX, 6, ferrum suum in igne esse legitur rem suam agi significat.
39. Ad amorem jjlus valet mulieris forma, quam cuiusvis suadentis auctoritas.
40. De sententia cf. Plaut. Trin. III. 2, 12, nullum beneficium duco id, quod cui facias non placet, Verg. Aen. II. 49,
4J. De versus adnominatione cf. Publ. A 24. De sententia cf. Sen. Agam. 243. Quem poenitet peccasse. paene est innocens. Herc, Oet. 886. Haud est nocens, quicunque non sponte est nocens. Quint. V. 10, .o9. 73. Prov. b2. coll. Pseudo-Sen. de mor. 94.
42. Sententia, sive iudicatur sive indicatur legitur, languet. Non enim ea opus est sententia, quae qui laborem fugiat eurn inertem indicari affimiet, sed ea, quae fieri interdum doceat. ut qui laborem fugiat, inertiae culpa careat, Cuius quidem rei exemplum tradit Corn. Nej). vit. Att. XV. 3. 1. ubi haec leguntur: Ex quo iudicari poterat non. inertia, sed iudicio fugisse reijj. procurationem. Equidem sententiae acumen latere in v. fugitur arbitror, ut qui laborem fugiat, is fugiens deprehendi dicatur, Similem sententiam supra Publ. F 9 (174) legimus. Itaque antiquum sane verbum latinum indeptare ausus sum reducere Publilioque tribuere. De quo verbo haec apud Paul. Diac. Excerpt, ex libr, Pomp. Fest. de signif. verb. 1. IX. Indeptare, consequi, et paullo inferius Indepisci, assequi, adipisci, Cf. Corp. Cxram. ed Fr. Linde- mann. tom, II, part. 1. p. 79. p, 106. ed. Odofr. Miiller. Hinc formam intensivam, quam dicunt, ut aptare ab apisci. ita indeptare derivari cognoscitur ab indepisci verbo deponenti (Plaut. Asin. II, 2, 13.) cui verbum etiam activum subicit Xonius Mareellus p. 128 (ed. Gerlach, et Roth. p. 88) indepiscere, petere, usurpare Plaut, Aul, IV. 10, 44. 45. nec partem tibi adeo, cui sit, indepisces (sic vulg. cod., ab eo, quiqui est, inde posces Gruter.) neque furem excipies. M. quidem Ges- nerus in Thes. Ling. Lat. haec scripsit: indepto, are. Frequent. [Tz^og- y.rdouat]. Varr. ap. Fest. : Xec partem aliquam indeptavit hereditatis: addit tamen: Sed non reperio, Nec vero dubito quin indeptare bonae monetae verbum sit, quo a vetere comoedia derivato etiam Publilius mimographus uti potuerit. Cf, Publ. P 31 (480). De sententia compara Publ, I 49 (279). Sen. ep. III. 1 (22) 7. non est vir fortis ac strenuus
12*
- 180 —
qui laborem fugit, nisi crescit illi animus ipsa rerum difficultate. ep. VIII. 2 (71) 23. pigro supjjlicii loco labor est.
43. Ad se rediit, qui ad mentem bonam rediit cf. Sen. de benef. II. 14, 3. Sibi irasci dicitur ex morc usitato loquendi, quem tangit Sen. de benef. V. 7, 2. solemus dicere: gratias mihi ago et de nullo queri possum alio quam de me: ego mihi irascor et ego a me poenas exigam et odi me. coll. 7, 6. De sententia cf. Sen. de ir. III. 25, 2.
44. Cansa i. e. occasio vel periculum damni i. e. pecuniae vel rei fa- miliaris cf. Publ. A 25. D 13 (135). L 6 (297). L IS (668); quaeritur i. e. agitur vel spectatur (cf. Cic. Cat. III. 10, 25.) nos dicimus: ,,es kommt dabei heraus." Sententiam assecutus est Orellio rectius Gruterus, cum sumptuosam meretricem multisque artibus instructam diceret coll. Hor. Ep. I. 17, 55, Ovid. A. A. III. 805. Plenus imprimis eiusmodi acuminum et rapinarum, quas meretrices exercere sciebant, Plautus cf. Most. I. 3, 18. 72. 95. 128. nam amator meretricis mores sibi emit auro et purpura. 139. Trin. II. 1, 10.
45. Quarti pedis anapaestus pronuntiatione excusatur cf. ad Publ. B 25 (68). Versum tragoediam sapere et hic fatetur Ribbeckius et in Coroll. p. XCVII. Cf. Publ. I 2 (231).
46. De versus sententia apte comparat Gruterus Quint. declam. XV. 11 (ed. Bip. vol. III. p. 287.) : Ex omnibus tamen, quae nobis patientibus extorquet affectus, hoc sae^dssimum patimur, quod nemo vult in amore sanari^ Cf. Theocr. Id. XI. 72. Verg. Ecl. IL 69.
4v. Plaut. Curc. II. 1, 25. Facile est miserum irridere. Similis sententia exstat apud Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 9. p. 38. Par. 16. (Sent. 88).
48. Cum eiusdem argumenti versus inveniatur Publ. F 15 (180j alter, tertius autem accedat a Publ. X 16 (392): unus Spengelio esse Publilii F 15 (180), duo reliqui interpolatori deberi videntur. Cf. Spengel. praef. p. 14. et 20. Woelftlin. Phil. XXII. p. 457. 458.
49. Qui laborem excusat, ei verendum est, ne inertis potius, quam laboriosi hominis suspicionem subeat; nos dicimus: „Der Faulenzer hat immer Ausreden." Cf. Spengel. praef. i). 14.
50. Facere facile et facere iniuriam dictiones frequentissimae cf. Publ. I 55 (285). M 2 (310). Plaut. Trin. III. 2, 4. quod est facillimum facis. Quid id esf? Amico iniuriam. Sen. Theb. 493. Patiare potius, quam facias scelus. Quint. VIII. 5, 4. XII. 10, 77.
51. Iratus ita invehi in adversarium solet. ut quicquid dicit crimi- nandi causa dicere videatur.
52. Remedium, quo vocabulo Publilius imprimis delectatus est, et morbi, quo morbus tollatur, cf. ad Publ. I 21 (250). et medici, qui mor- bum curat, medicamentum significat, quod Graeci vocant e7Tiy.ov^t]fia cf. Xen. Anab. IV. 5, 13. IUud cum genetivo, qui dicitur, obiecti con- iunctum etsi usu sic celebratum est, ut exempla afterre pigeat: tamen ne hoc quidem exemplo caret, ut cum genetivo quem vocant, subiecti con- iungatur. Cf. Cic. pro Cluent. 35. neque his temporibus, his moribus, his magistratibus sine vestra sapientia ac sine iudiciorum remediis salvi esse possimus. Sen. ad. Marc. de consol. I. 6. illud ipsum naturale remedium temporis, quod maximas quoque aerumnas conponit, in te una vim suam perdidit. ep. XX. 6 (123) 4i non unctores, non balneum, non uUum aliud remedium quam temporis quaero. Neque igitur dubi- tandum videtur, quin remedium sai^ientiae id medicamentum dici possit, quod sapientia contra incertum animum suppeditat. Quo adhibito fieri solet, ut ab incerta dubitatione ac fluctuatione animus ad certam rerum cognitionem perducatur. Hinc Cic. de nat. deor. I. 1. causam
— 181 —
i. e. principium philosoijhiae esse inscientiam dicit. Sen. ep. VIII. 2 (71 1 27. antequam impleatur, incerta mentis volutatio est; cum vero per- fectum est, immota illa stabilitas est. Xoscio an ab re alienum sit nar- rare, tiuoil nuj^er legi Fridericum singularein illum Borussorum reorera Dargensio uni ex intimis amicis suis vas porcellanum donasse. in (^uo haec verba inscribenda curavisset : Dubium sapientiae i n i t i u m. Unde quispiam hoc quoque versu pro remedium sapientiae scribi malit : initium est sapientiae. At non hoc erat opus: quid quod etiam F. A. Wolfius in praefatione ad Aristoph. Xub. p. XVIII. similiter dixit: In dieser Xoth wurde ein Heilmittel der Musen gesucht. Si vero quis sapientiae pro dativo accipere velit, ut dixit Sen. nat. quaest. Vl. 2. 1. sine remedio timor stultis est, hoc respondeam, poetam am- biguitatis vitandae causa sapienti vel sapientibus dicturum fuisse.
54. ..Vocis verbera obiurgationes. Comparat Orellius Flacci patruae verbera lingnae (Cami. III. 12, 2.)" Bothius.
.55. Sententia multifariam decantata cf. Publ. I 9 (238). N 45 (421). Q 28 (528 1. S 35 (t;i8j. Sent. falso inter Publ. recept. 38.
56. Minimo cum a Seneca traditum sit. tamen minimum, quod in F et apud Caecilium Balbum invenitur, a Spengelio recte receptum est cf. Spengel. praef. p. 7. Nam et aliud simile scripturae vitium in eo, quod Seneca praebuit, supra deprehendimus, Publ. I 5 (234j, et minimum acc. sing. neutr. gcn. pro adverbio est (cf. Hor. Carm. I. 11, 8. II. 6. 20. ep. II. 1. 72.1 ita ut et egere et cupere absolute posita sint. Plaut. Men. I. 2, 12. Gell. XA. XIII. 24. Pronomen is h. 1. cum vi dictum idem valet atque dictum sit is mortalium: quapropter abesse non debet. De v. egere notione Sen. ep. I. 9, 14. sapienti et manibus et oculis et multis ad cotidianum usum necessariis opus est (i. e. brauchtj, eget (i. e. empfindet ein Bediirfnis) nulla re. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 231.
57. Convenire h. 1. non est adire (dringen). sed quadrare in vel ad aliqd.. aptatum esse ad aliqd.. cadere in aliqd.. nos dicimus ..zu etwas stimmen.'- Cf. Cat. de re rust. 6 extr. ceterae vites. miscellae maxime. in quemvis agrum conveniunt. Varr. de re rust. I. 19. neutrum horum ad omnem agrum convenire puto et utrumque ad aliquem. Cic. pro Sull. 7 extr. in quem . . . nullam . . contumeliam in me iacere potueris, quae uon ad maximam partem civium conveniret. Haec igitur versus sententia est: .,Xullas quisquam preces invenire poterit, quae ad inimici animum aptae sint."
58. Quod libri praebent exitium, id antiquo more (Fest. ap. Paul. Diac. ,.exitium antiqui ponebant pro exitu; nunc exitium pessimum exitufn dicimus") pro exitu positum haberi et Doederlinus (Syn. Fasc. 2. p. 65.J recte statui et Ribbeckius h. 1. sana ratione defendi jjosse nega- verunt. Loci sanandi remedium hoc mihi videor invenisse, ut pro exi- tium scribatur exire. Vid. praef. p. 16. Quod si recte se habeat, simul hoc apijareat. quomodo in versus Publiliauos librarii consuluerint, ut quod interpretarentur, id ipsum in sermonem Publilianum recipere non dubitarent. Ut hocloco infinitivo exire, qui apud Publilium esset, substanti^-um substituerunt. V^erbum habeo cum infinitivo coniunctum nullo tempore apud Latinos mju ursurpabatur uec id modo cum infinitivo verbi dicere, sed etiam alionmi verborum coniunctum. Ut dixit Cic. ad Fam. I. 5. habeo polliceri, ad Att. II. 22. de republica nihil liabeo ad te scribere; Liv. 44, 22. illud affirrnare pro certo habeo; Varro de re rust. I. 1. meque ut id mihi habeam curare: Quint. declam. VII. 12. habeo adhuc de illo multa referre secreto aut declam. XVI. 5. ego cum
— 182 —
mo iiocessitas rapit, sic habeo qiieri ; Sil. It. XVI. 209. a<^e, laetus habe nostros intrare penates Ci. e. mache dich fertig einzutreten); Val. Flacc. Arofon, I. 672. tolli(iue vicissim Pontus habet (i. e. pontus ita factus est et comparatus, ut vicissim tollatur) : sic mafjis etiam hunc usum frequen- tavit Ajmleius cf. Asclep. 14. et de mag. 28. ad quom locum haec adno- tat Hildebrandus: Notissimus est ille CTraecismus, quem praesertim Afri amant, ut t/jo ti:xEir. Cf. INI. (Tosner. Thes. v. habeo. vol. II. p, 854 extr. Quare versns hanc explanationem hal)ot: Inimico mortuo lacrimae non inveniunt vel nesciunt, quo exeant. In C-rermanicum ita nos Latinum vertanms : Ists mit dem Foind' aus, find't die Thriine nicht hinaus.-' Cf, Publ, I 2 (2;M), I 4o (275). L 3 (294). 8en. ep. XVI. 4 (99) 19.
59, In bello cives, ubi coniunctis onmium viril)us ad res bene gerendas opus est, ijjsa concordia vincunt, discordia vincuntur,
60, Si unus (juis viam leiribus bone obsei^tani et custoditam mala vi penetraverit, niliil sano obstabit, (juin via tan(|uani patofacta omnes malum exemplum secuti irruant,
61, Ibi cum neque pro iambo sit apud Publilium (cf, Woelfflin, proleof. p. 56,) et ubi, quo referatur, adver])ium ibi postulet : admissa nec Bothii nec Nauckii emendatione poijuli addidi, quo addito versus qua- dratus exstitit. Cf, Publ. A 40.
62, Adiectivo invectivus nec Publilius nec alius eius aetatis scrip- tor usus est cf. M, Gesner, Thes, v, qui affert Ammian. XXII. 32 (rec- tius XXI. ir», 7. orationem acrem et invectivam 1. XXII. 14, 2. volumen composuit invectivum, quod Antiochense vel Misopogonem api:)ellavit) et grammaticorum titulos invectivarum in (latilinam aut in Verrem, Nolten. Antib. tom. I. p. 596. Krebs. Antib. v. Sunt etiam apud nos multa de lingua insana i. e, improba vel immodica ( cf, Liv, 22, 12 extr,) proverbia, quorum copiam habes in Frischbierii libro, quem inscripsit: Preussische Sprichworter p. 179. Cf. ad Pnld. I 54 (284). Woelfflin. Phil. XXII, p. 466,
63, Ut improbe Neptunum accusat, qui iterum naufragium fecit, ita improljitatis est, Cjuod divinis monitis non obediens patiaris , non tuae culpae, sed dei invidiae tribuero, Haec Erasmus: ,,Q,ui semel expertus iterum exponit se periculo, impudonter incusat fortunam." Cf. Plaut. Most. II. 2, 1. r, Trin. IV. 1. 6. 7. nam te oranes saevumque severumque atque avidis moribus commemorant. Hor. Carm. I. 1, 15. Petron. Sat. 76. uno die Neptunus trecenties sestertium devoravit. Sen, Excerpt. Controv. V. 1. p, 428. ed. Bip, Publ. S 25 (608).
L 1. .,Honor commissus indigno non honestat eum, sed magis dede- corat" Erasmus, Cf. Publ. H 24 (226). Sen. de prov. V. 2, nuUo modo magis potest deus concui^ita traducere, (juam si illa ad turpissimos defert, ab optimis abigit.
2, Sua Erasmus ita interpretatur : „Si itorum recte facias, efficies, ut superiori de te famae fidem habeant homines," Cf, Publ. H 1 (203).
3. ,.Suum malum niinus sentit, qui potost ulcisei." Erasmus.
4, j.Fortuna inconstans statim repetit et aufert, si quid dedit." Erasmus,
5. „Necessitas nascendi ac moriendi neminem non complectitur." Erasmus. Cf. Publ, M 52 (360). Prov, 27, Sen, Suas, II. p. 12. ed Bip. Sen. ad Polyb. de consol. XI, 3. quisquis ad vitam editui", ad mortem destinatur, Epigr, super exsilio, VII, 7, 8, nat. quaest. I, prolog, 4. IV, 32, 12, ei), XVI. 4 (^99) 8. omnis eadem condicio devinxit: cui nasci contingit, mori restat. Pseudo-Sen. de remed, fort. II. 3, Quint, V. 10, 79. deficit omne, quod nascitur. IX. 2, 36, Addamus Goethii illud in Faustio: AUe^s was entsteht, ist werth, dass es zu Grunde geht,"
— 183 —
6. Offendit et sine damno, quo posito anapaestus ille locum pos- sidet, quem raro obtinere supra diximus cf. ad Publ. B 29 (72) et quod in libris est alterius. Quare pro sine, quod pro interpretamento habeo, praepositionem absque substitui apud comicos frequenti usu notissimam cf. Zumpt. Gram. lat. §. .306. Significat autem alterum ab altero abesse vel remotum esse, alterum fieri praeter alterum vel altero excepto. Cf. Hand. Tursell. in v. absque vol. I. p. 66. Ruhnken. Dict. ad Ter. Hec. IV. 2, 25. p. 228. ed Schopen. Posterioribus demum tem- poribus absque ita usurpari videmus, ut idem valeat ac sine cf. Grysar. Theor. d. lat. Stils p. 4u4. Nec ea solum comici, sed etiam Cicero (cf. ad Att. I. 19.) et Quintilianus (cf. VII. 2, 44.) usus est. Vide praeterea Apul. Met. IX. 25. ni respecto communi periculo, vix eum ab impetu furioso cohibuissem, asseverans brevi absque noxa nostri, suapte inimicum eius violentia sulphuris ijeriturum. Pro alterius reposui alieno cf. ad Publ. B 7 (50). E 4 (150). Alia enim loci ratio videtur, qui exstat apud Sen. de ir. II, 8, 2. alter in alterius exitium levi compendio ducitui', nulli nisi ex alterius iniuria quaestus est: quo loco non alius alii opponitur, sed alter alteri componitur. Haec vero Publilii sententia non illud ^nilt, si quid inter duo fuerit negotii, alteri ab altero fraudem fieri, sed hoc si quis quaestum fecerit, eum non facere nisi alio faciente damnum. Parum accurate, ut opinor, Erasmus : „Unius lucrum damnum est alterius. At non item in rebus animi.'- Cf. Publ. B 6 (49).
7. „Intemperantia semper obnoxia est infamiae." Erasmus. Cf. Publ. S 34 (617).
8. „Innocens etsi non veretur leges, ut nocens, tamen timet fortunam, quae nonnunquam opprimit innocentem." Erasmus. Recte enim Quintili- anus n. 17, 28: ,,Imperiti enim, inquit, iudicant et qui frequenter in hoc ipsum fallendi sunt, ne errent. Nam si mihi sapientes iudices den- tur, sapientum conciones atque omne concilium nihil invidia valeat, nihil gratia, nihil opinio praesumta falsique testes: perquam exiguus sit elo- quentiae locus et prope in sola delectatione ponatur. Sin et audientium mobiles animi et tot malis obnoxia veritas : arte pugnandum est et ad- hibenda, quae prosunt" coll. VII. 4, 15. fortuna quoque saepe substi- tuitur culpae. Sen. de clem. I. 2, 1. „deinde habet haec (clementia) in persona quoque innocentium locum, quia interim fortuna pro culpa est nec innocentiae tantum clementia succurrit, sed saepe virtuti, quoniam quidem condicione temporum incidunt quaedam, quae possint puniri." Quos igitur fortunae casus etiam ab innocente timeri poeta significet, ex iis, quos Quintiliani et Senecae attuli, locis cognosci existimo. Longe aliter de sententia iudicat Ribbeckius : Plane contrariam, inquit, sententiam ,,Legem innocens veretur, fortunam nocens" probaverim.
9. Homo levis ternere, non certis rationibus iudicat.
10. Cinctis i. e. hominibus industriis ac strenuis hic non esse locum adnotavit Orellius. Sub vultu i. e. etiamsi vultu ad tristitiam composito nihil nisi abstinentiam morumque asperitatem simulent. Cf. Prov. 23.
11. Perfectum flagitavit reposui praeceptum illud secutus, si duae actiones ita coniungantur, ut altera, priusquam altera perfecta sit, fieri solere dicatur tempora verborum ita consequi, ut altera quidem eaque prior actio perfecto, altera posterior praesenti tempore definiatur. Cf. Publ. D 19 (141). F 6 (J71). F 16 (181). I 43 i273j. R 10 (318j. Q 14 (514). Q 20 (520). S 26 (609). Ex aliis scriptoribus haec exempla addamus : Sen. Controv. III. praef. p. 198. ed. Bip. Excerpt. Controv. VIII. 4. p. 468. ed. Bip. Sen. nat. quaest. VI. 29. 2. ep. I. 12, 1. coll. Ov. Met. VI. 180. Sen. ep. X. 2 (78). XIV. 3 (91) 4. ad Helv. de consol. V. 3. de
— 184 —
tranq. anim. XV. 6. ad. Marc. de consol. XIX. 1. Quint. VI. 1, 45. Longinquum, quod correxit Gruterus, cum in F legatur longum, Orellius explicavit e longinquo petendum, minus recte, cum et longin- quum et longum non de locorum, sed de temj:ioris spatio accipiendum sit. Sententia multum ac saepe tractata est cf. Publ. E 3 (149). T 8. [Caec. Balb. p. U). Mon. I. 15 (Sent. 183)]. Plaut. Poen. m. 1, 1. 2. Cic. Verr. IV. 18, 39. Petr. Sat. 10. Sen. Excerpt. Contr. VII. 7. p. 461. ed. Bip. Sen. Herc. Fur. 587.
12. Equidem cum in omnibus his additamentis interpolationem potius, quam veram poetae manum agnosco, tum tua pronomen ad culpa ad- ditum ita videtur languere, ut nielius praetermittatur. Interpolationem autem inde ortam esse credo, quod quid lapsus esset parum constaret. Versus enim verba sic construere solent : Si lapsus semel iterum cecideris, culpa fit. Quod fieri versus compositio non patitur, quae ea est, ut 1 a p s u s non pro verbi participio, sed pro substantivo haberi debeat. Nec adeo adverbio semel opus fuisset, si poeta lapsum tum, cum iterum cecidisset, culpam sustenturum esse dicere voluisset. Sunt qui lapsus semel per figuram hyphen dictum censeant, ut apud Verg. Aen. I. 198. ante malorum aut apud Ter. Andr. I. 2, 4. semper lenitas (jy dsl TiQaori^s) cf. Ruhnken. Dict. ad h. 1. p. 25. ed. Schopen. Sed illam struc- turam etiam verborum ordine vetari nemo non videt. Cf. Verg. Aen. I. 21. Hor. Carm. III. 17, 9. Liv. 23, 16. lam vero ut labi et cadere dicitur, qui delinquit vel peccat, cf. Sen. de ir. II. 31, 4. ep. XVIII. 4 (107) 2.: ita lapsus delictum vel peccatum vocatur cf. Sen. de ir. I. 19, 6. III. 6, 6. Adverbium autem semel vel prisca scribendi ratione semul (cf. Bentl. ad Hor. Serm. II. 8, 24.) significat cito, confestim, quod Grraeci dicunt «.t«|, nos dicimus mit einem Mal cf. Serv. ad Verg. Aen. XI. 418. Ovid. Her, V. 104. deperit illa (pudicitiaj semel, Sen ad. Helv. de consol. XIII. 3. ep. VII. 4 (66) 7. haec eius est facies, si sub unum veniat adspectum et semel tota se ostendat. ep. VIII, 2 (71) 9. ne hoc quidem miserae reipublicae continget seniel ruere. ep. VIII. 2 (71) 31. quemadmodum lana quondam colores semel ducit, quosdam nisi saepius macerata et recocta est non perbibit: sic alias discipliaas ingenia, cum accepere, protinus praestant. ep. IX. 1 (72) 6. semel in totum sanatur (animus). ep. IX. 5 (76). 6. virtus in te non incidet. ne levi quidem opere aut parvo labore cognoscitur, sed est tanti laborare omnia bona s e m e 1 occupaturo. Itaque semel non cum lapsus, sed cum verbo fit coniungendum est, ita ut sententia lapsum confestim vel illico culpam fieri doceat, si iterum lapsus fueris. Acumen autem sen- tentiae in eo situm est, quod culpa, cum ex certo quodam delicto con- trahatur, tanien non statim ex primo, sed ex secundo demum delicto contrahi dicitur. Quod dicit Cic. Fam. X. 20. nunc vero etiam iam erroris causa sublata est ; culpa enim illa bis ad eundem vulgari repre- hensa i^roverbio est, id redit ad Graecorum proverbium. quod affert Diogen. IV. 19, ^li tiqos t6v avroi' nloxQOV 7tQOSi(QOV£ir Kid^oi' Cf. Leut- schii et Schneidewini Paroemiogr. Graec. tom. I. p. 235. Erasm. Adag. p. 428.
13. Quid iratus per iram peccet, lex acriter cognoscit; ipse vero legem temere neglegit. De sententia cf. Xen. Hell. V. 3, 7. !] fier yaQ oQyfj a7ioosv6i]roi'. Sen. de ir. II. 36, 5. legum, nisi qua nocent, imme- mores..
14. Aut interpretamentum est versus proxime antecedentis, ut videtur Woelfflino, aut si Publilii fuit, antecedenti simillimus fuit.
15. Qui in solitudine vitam degit, non lege solutus est, sed semet ipsum
— 185 -
legem vereri debet. Cf. Plut. apophtb. p. 198. E. fiahara ivofii^s (Cato) Selr exnorov ai-rov alSeia&ac' fir^Seva yao ur^SeTtOTS yofols savrov Pivai. Sen. ep. I. 10, 1. 11, 8. III, 4 (25) 5. sed ego etiam hoc contentus sum, ut sic facias, quaecunque facies, tanquam spectet aliquis: omnia nobis mala solitudo persuadet.
16. Nemo est qui non ignem edacem (Verg. Aen. II. 758. Georg. in. 565. Hor. Carm. m. 4, 75. Ovid. 3Iet. IX. 2(12. XIV. 541. Fasi IV. 785.) lucere, non urere miretur: qui quidem in prodigiis habimdus esset, ut innoxius ille ignis. de quo refert Sen. nat. quaest. III. 12, 2. et ep. X. 3(79) 3. Versus inde corruptus videtur, quod insigne mutatum est in ignis. Est autem insigne ornamentum vel decus splendore ac fulgore sic excellens. ut pro nota vel signo esse yjossit. Ut enim ma- gistratuum rerumque varia i n s i g n i a memorantur (cf. Suet. Oct. 35. Tac. Hist. I. 57.): ita imprimis omamenta illa, quibus urbis Forum. theatra, templa cum alio tempore, tum certis quibus diebus festis ac solemnibus decorari solebant, deorum signa, hominum atque animalium simulacra, picturae, candelabra. vestimenta amplissimis verbis a scriptoribus eff"e- runtur ac celeVjrantur cf. Halm. ad Cic. Verr. IV. 3. 6. 32. 71. Quint. IX. J, 38. Val. Max. II. 4. 6. Gell. NA. Xin. 25, 1. Piderit. ad Cic. de orat. III. 25, 96. Itaque insigne nobis est Prachtstiick vel Zierath. lam elucere. quod hic ut pro verbo sunplici ponatur nu- meri suadent (cf. Xauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petr. 1869. tom. ill. p. 196.) idem fere significat. quod lucere, nisi quis valde lucere vel lucendo apparere mavuit. sed translate conspicuum esse vel eminere virtute rebusque gestis dicitur. ut apud Com. Nep. Paus. 1. ut virtutibus eluxit, sic vitiis est obrutus. Cic. Fam. IV. 3. quasi lumen aliquod exstinctis ceteris e 1 u c e r e sanctitatem et prudentiam et dignitatem tuam. Cic. Lael. XIV. 4«. XXVII. 101. OfF. I. 29. In verbo elucere cum insit ea lucis ^-is ac potestas, ut et illustret et illustretur ipsa, tum quod nulla lux absque igne cogitari potest, flammae quoque notionem videtur complecti. Quamobrem poeta pro suo acumine in certa aliqua re lucem ita ab igni seiunctam ostendit. ut illam elucere posse, non tamen com- burere dicat. Quam rem non corporis, sed animi ingeniique intellegi poetam voluisse patet. Xam ut ait Seneca de tranq. anim. III. 6. ..nun- quam quamvis obscura virtus latet. sed mittit sua signa*' coll. Cic. Lael. XXVII. 100. 102. Sed quamvis luceat, clara atque insignis sit, non tamen ut pestifera vis atterit, nocet. exstinguit. Sententia quam vere expressa sit, in summis illis ^iris, quorum res et in bello et in j)ace egregie ge- stae a scriptoribus ad omnem posteritatis memoriam propagatae sunt, maxime cognosci non est quod exponam.
17. Vera ubi audire volueris, vere dicendi libertatem dare debes. Cf. Sen. de clem I. 9, 7. dabitur tibi loquendi liberum tempus.
M. 1. Malignos i. e. parcos vel illiberales, nos dicimus Knauser vel Knicker. Cf. Plaut. Bacch. III. 2, 17. iustus iniustus, malignus largus, commodus incommodus i. e. ..sisne illiberalis an liberalis" Lam- binus. „Ingrati faciunt, ut qui benigni fuerint, contractius donent. Hos enim malignos vocat i. e. parcos." Erasmus.
2. Contumelia et iniuria saepius confunduntur cf. Publ. Q 3 (503). „Onmes exspectant iniuriam ab eo, qui uni fecerit." Erasmus.
3. Molesta est mora in omni re, tamen ea nos reddit sapientes, ne quid agamus temere aut inconsulto." Erasmus. Cf. Publ. M 41 (349). R 2 (57<i). Sen. Agam. 130. quod ratio nequiit, saepe sanavit mora.
4. .,Innocentia non eget misericordia, sed aequum desiderat iudicem. At cum fiducia rei tota est in misericordia iudicis, pessimam habet
- 186 -
causam." Erasnuis. Cf. Publ. N 34 (4]()). Quint. V. prooem 1. coll. V. 11, 38. XI. 1. 49.
5. Publilii sententiam respexit pluribus locis Seneca, ad Polyb. de consol. IX. 9. et, niihi crede, magna felicitas in ipsa felicitate mori- endi; ad Marc. de consol. XX. 1. de nullis melius merita (mors) quam de iis, ad quos venit antequam invocaretur coll. de brev. vit XVI. 2. ep. XIX. 8 (117) 22. Pseudo-Sen. de remed. fort. IV. 1. (Sen. Fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 448.). Est hic versus malae verborum transposi- tionis exemplum, qualia supra Publ. C 26 (111) et F 26 (191) ostendimus (cf. praef. p. 29.): cum enim versus sic scriptus esset: „mori ante est quam mortem invoces felicitas" ex grammatica verborum constructione in hunc modum transpositus est: ,,mori, autequam mortem invoces, est felicitas." Quo factum videtur, ut est cum ultima verbi invoces syllaba conglutinatum falsam codicis F scripturam invocet efficeret et felici- tas vel in felicis vel in felicius mutaretur: quod corruptelae genus saepius in ipso versuum exitu deprehendimus cf. praef. p. 20. Versum si ita scripseris, ut plerique scripsei'unt, invoces certe secunda persona oftendit : quae non offenderet, si hic verborum ordo esset : mori, ante- quam mortem invoces, felicis est. „Ille feliciter moritur, qui tum mori- tur, dum adhuc iucunda est vita necdum huius taedio mortem optat. Quidam pro felicis habent felicius." Erasmus. Cf. Publ. B 39 (82). S 33 (616).
6. „Durum est, cum nun licet loqui, quod velis. Nam illic multo minus licebit facere, quae velis, si loqui non licet." Erasmus. Cf. Publ. H 7 (209).
7. ,,Felicitas incitat inimicitias. Ergo cui nemo invidet, is miser- rimus sit oijortet." Erasmus. Apud Ciceronem 1 a t e r e nullo casu ad- iuncto absolute usurpari docet Zumpt. Crram. lat. §. 360. Accedit quod sententia non convenit : nam tantum abest ut ulla fortuna inimicos fugiat, ut secundae invideant, adversa laetentur. Ea autem fortuna, cui nec in- videant nec qua laetentur, mediocris, non miserrima est. Nec igitur haec altera sententia accedere ad Publilium debebat cf. Grruter. v. 418. 419. Ed. Bip. V. 418. 419. Orell. v. 425. 426. Both. v. 477. 478. Zell. v. 478. 479.
8. Qui benefacit commodi sui causa, is malefacit." Erasmus. Cf. Quint. VII. 4, 23. Similiter liberalitas a quo profecta sit refert .... Item quam rem dederit et quo tempore et quo animo id est num in ali- quam spem suam.
9. „Dissimulata malitia pessima est." Erasmus. Cf. Publ. B 18 (61). M 60 (368). N 24 (400). Sen. ep. XIV. 4 (92) 29. cuicunque [autem] abest aliquid ad bonum, malus est.
10. Tenere, quod conieci, sensu neutrali positum idem significat atque obtinere vel invalescere, ut apud Quint. II. 1, 1. tenuit consue- tudo, quae quotidie magis invalescit : ad quem locum Spaldingius : Verbum intransitive usurpat pro obtinuit. ibid. VIII. 5, 2. IX. 4, 47. Similiter Liv. I. 4. tenet fama. De verbi simplicis usu vid. Publ. B 9 (52) et de perfecto Publ L 11 (302). „Timor abigit somnum- aut „non est dormi- tandum in periculo." Erasmus.
11. ,,Aliquando optant niortem homiiies, cum mori non possint." Erasmus. De sententia vide Soph. in Acris. apud Stob. Flor. t. 119, 12. (vol. III. p. 399. ed. Gaisford.) : to !^f;v yap, oj ixal, navros ijSioroi' ye^ag • &at'Eiv yaQ ovx s^soti toij avToloi Sis.
12. „Quod a fortuna pendet, id parum est firmum." Erasmus. Haec Fabius L. Aemilio ad bellum proficiscenti, nec ego, inquit, ut nihil aga-
— 187 —
tur, moneo, sed ut agentem te ratio ducat, non fortuna, velim. Cf. Liv. 22, 39.
13. Munera mittere idem significat atciue inferias ferre vel mittere vel dare. Proprie quidem sunt munera epulae mortuorum manibus oblatae, quae Crraeci vocant TteQiSeiTxra. Romani silicernia (cf. Fest. v. Ruhnken. Dict. ad Ter. Ad. IV. 2, AS.) tum vero etiam alia dona, sacri- ficia, monumenta mortuorum memoriae facta. Illorum autem interdum tantum videntur copiam attulisse, ut in hoc quoque genere illorum tem- porum luxuria se iactaret. Quo fiebat, ut cum impensioi^em curam mor- tuorum quam viventium haberent, se ipsi bonis suis privare viderentur. Ad quam rem notandam verbum adimendi per se bonum aptumque esset cf. Ovid. Met. VIII. .615. Hor. Serm. II. o, 288. nisi libromm scriptura et numeris et sententiae officeret. Primum enim quod libri ex- hibent: sibi adimit, trochaeus in tribrachyn ita solutus, ut brevis una syllaba uno verbo inclusa ab reliquis bre^-ibus secludatur, vix exemplo probari jjosse arbitror. Nara ut tetrametri exitum uno quattor syllabarum bre\dum verbo facile fieri constat: sic eius modi versus tetrametri divisis inter duo verba syllabis rari habentur. Cf. Ter. Andr. II. 2, 34. bene mones. Eun. II. 3, 70. alia res. Itaque recte fecerunt, qui verba sic transposuerunt : adimit sibi; sed is verborum ordo non convenit ad sententiam. IUud enim sentire mihi videor pronomen sibi, ut est pro- nomini illi contrarium, iuxta illi positum arsi quartae versus dipodiae efiierendum esse. Neque enim verba dare et adimere, sed personae mortui et viventis oisponuntur. Quae cum ita sint, pro sibi adimit scribendum duxi se abdicat. Cum abdicare proprie pater vivus filium dicatur, ut hereditate privet sive exheredet (cf. Casaub. ad Diog. Laert. I. 94. Quint. III. ti, 97. Arndts v. Amesberg. Lehrb. der Paudekt. J^. 427. not. 2.) id quod nos dicimus ,,verstossen" : hoc loco verbi notione de patre ad filium detorta filius se ipse abdicare dicitur, cum ita se reiciat et deponat, ut etiam vivus se ipse exheredare reque sua privare videatur. Hoc igitur versus sententia docet eum, qui mortuo munus det, non mortuo dare, sed se ipsum privare. Scite Erasmus : „01im solent inferias exhibere mortuis. Hoc perit vivis et nihil accipit mor- tuus.'- Cf. Verg. Aen. VL 213. Sen. ep. XVI. 4 |99j 29.
14. „Infra servos est, qui servos suos timet, nempe male sibi con- scius." Erasmus. Cf. Publ. F 29. Plaut. Mil. III. 1, 146. Sen. ep. V. 1 (47) 1. 13. 14. 17. colant ( servi ) potius te quam timeant. coU. Plut. Cat. 21.
15. Gruterus quidem mage pro magis, quod in libris est, recte videtur scripsisse. Neque enim ea forma modo Romanorum antiqui Plautus et Lucretius (cf. Lachmann. ad Lucr. VI. 1262) sed etiam poste- rioris aetatis poetae usi sunt Vergilius (cf. Aen. X. 4^1). Phaedrus (cf. m. 3, 4. V. 3, 11. Bentl.J Propertius (cf. III. 12, 2.J. Cf. Hand. Tursell. V. tom. III. p. 552. C. Keisig. Vorles. iib. lat. Sprachw. ed. Fr. Haasius p. 212. Luc. Mueller. de re raetr. poet lat. p. 393. Magis positione neglecta Publilio tribuendum esse adeo raihi non persuasi, ut eos versus. quibus in libris inveniatur, emendandos esse putem. Cf. Publ. M 40 (348j. V 22 (650j. F i d u s non est certus sive verus heres (cf. M. Gesner. Thes.) sed fidelis ac sincerae voluntatis: cuius adiectivi comparativus fidior rarior est (cf. lust. XVI. 5, 2.) ut circumscribi soleat raagis fidus. Hinc recte Erasraus : ,,Fidus nascitur heres, heredipeta scribitur." Longe aliam sententiara scriptani videraus apud Hieronym. adv. lovin. de matrim. I. p. 190, 59. iSen. Fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 430) : „Heredes autera meliores et certiores araici sunt et propinqui, quos iudicio deligas quam quos, velis nolis, habere cogeris.'*
— 188 —
J6. „In rebus malis plus sapiunt feminae quam viri." Erasmus. Cf. Publ. D 8 (130). F 22 (187). Ter. Hec. II. 1, 5. 6. viris adversari aeque studium est, similis pertina ciast. In eodem^pie omnes mihi videntur ludo doctae ad malitiam. Prop. II. 7, 69. 70. Sed vobis facile est et com- ponere fraudes: hoc unum didicit femina sem])er opus.
17. Si vel librorum scriptura ,,ad alienum consuescere" vel (juod editores substituerunt ,,ad alienum adsuescere recte se habe- rent : nescio an alterum utrum verbis exprimeretur aut ad alienam r e m aut ad alienum victum adsuescere. Tum fieri non posset quin pro librorum scriptura voluntas adscisceretur Erasmi sive scrij^tura sive con- iectura v o 1 u])ta s. Qua rece])ta ]iriorem illam viam, ut aliena res familiaris intellegeretur, ingressusestRibbe(;kius, cum docteatque acuteSenecaelocum ex libro de benef. VII. 21, 2. atterret, qui ad lumc versuui Publilianum factus videtur. Hoc igitur loco Seneca Pythagoricum quendam nari'at, cum sutori nummos debitos solvere non potuisset, quod nu])er elatus ille combustusque esset, iam tacitam non reddendi voIu]5tatem sensisse, sed mox cum se re]3rehendisset ea de re, rediisse ad sutoris tabernam in eamque ]ier clostrum quattuor denarios inseruisse veUit ad cu])iditatis suae ]3oenam, ne alieno adsuesceret. Le]Dida quidem haec et hicu- lenta narratio, in qua quid verba ne alieno adsuesceret facile intel- legantur. Vohiit enim homo ab se ]jropterea ])oenani exigere, ne aliena pecunia pro sua uti cousuesceret. Sed quod hoc Senecae loco facile in- tellegitur, id eo remoto dubito num in Publilii versu intellegatur. Al- tera autem est inter])retatio Erasmi sic versum interpretantis : ,,Dulcis cibus alienus, sed foeda volujDtas est adsuescere alienis." Quam si recte intellexi, hoc vult dulce quidem esse ad alienam mensam interdum accunibere, sed eundem tum minus delectari, si cum altero iisdem sem])er uti cogatur. Sed haec vita tantum abest ut iure mala dici jjossit, quoniam j)lerique homines ea condicione inter se utuntur, ut minus etiam intellegatur, quamobrem mala voluj)tas dicatur. Itaque cum neutra earum, quas dixi, interjjretationum jilaceat, aliam jjroferre liceat. Viam mihi monstravit Plaut. Stich. I. 3, 55. ubi haec leguntur : Nam curiosus nemo est, quin sit malevolus. Qnae sen- tentia Plauti eadem versu Publiliano videtur expressa esse, dummodo pro consuescere scribas resciscere. Praepositionem ad falso ex v. alienum additam jiuto. Haec igitur versus sententia est: Mala volun- tas est eius. qui tam curiosus est, ut alienas res resciscere velit. De , verbo resciscere vide Publ. I 1 (230). Sententiam illustrat ille Plinii de delatorilnis in Paneg. 34. locus: „Vidinms delatorum iudicium. quasi grassatorum, quasi latronum : non solitudinem illi, non iter, sed templum, sed forum insederant. NuUa iam testamenta secura, nullus status cei'tus : non orbitas, non liberi jiroderant." Cf. Quint. V. JO, 50. Haec et in de- liberando intuemur et in iudiciis ad duas res solemus referre: An volu- erit (juis ? An jiotuerit ? Nam et v o l u n t a t e m sjies facit.
18. Altei" versus huic Publiliano simillimus est Publ. N 32 (408). Hic est, qui eius versus, de quo quaerimus, medicinam monstravit. Multi ut habeat, cui opjionatur, custoditur corruptum esse jnitandum est ex custodit unus: quo facto etiam legitima versus diaeresis rej^eritur Vide praef. p. 16. Scilicet ne periculo quidem corruptela caret: id (juod ex scrij)turae varietate videre licet. Nihil enim aliud est nisi inter- jjretamentum j)ro malo, quod cum ipsum jjericulum, damnum, poenani significet, aj3ud scrij^tores frecjuentissimum est. Cf. Plaut. Pers. III. 1, 33. Poen. IH, 5, 48. Rud. IV. 4, 81. Ter. Andr. I. 1. 116. Eun. IV 4, 45. Yexg. Georg. II. 168. Cic. Verr. II. 3, 23. 25. Liv. IV. 49. Ruhn-
— 189 -
ken, Dict. ad Ter. Andr. II. 5, 20. Fabri. ad Sall. Lug. 100, 5. Non latet, quod maximo periculo sive malo custodiri ostendat poeta, nihil aliud esse nisi pecuniam aut uxorem. Quamobrem versum ita Erasmus interpretatur: ..Trochaicus est. Difficile est ser%-are. quod expetunt multi, vehiti pecuniam aut formosam uxorem." Cf. Sen. Controv. II. 15. p. 194. ed. Bip. Omnium bonorum meorum. omnis pecuniae meae sola heres esto: quia corrumpi non potuit. quia tot sollicitationibus expugnari non potuit, quia tam fideUter pudicitiam custodivit.
19. Otfendit medicina, cum secundi pedis anapaestum efficiat. Cf. Publ. B 29 (72). Sen. de provid. III. 2. sed si cogitaveris tecum, remedii causa quibusdam et radi ossa et legi et extrahi venas et quae- dam amputari membra, quae sine totius pemicie corporis haerere non poterant etqs. de ir. I. 12, G. abominandum remedii genus est sanitatem debere morbo. Naturae aliquid est. quod cum natura corporis sanguine cohaeret. Cf. Quint. YIII. 3, 75. X. 4. 3. Haec Erasmus : „Medicina. quae laedit naturam. dura est, velut quae merabra aufert." De sententia cf. Plaut. Aul. II. 2. 3i •. salvum est. si quid non perit. Cic. Cat. U. 5. 11.
20. Versum interpretatur Sen. nat. quaest. III. 30, 8. Omne ex integro animal generabitur dabiturque teiTis homo inscius scelerum et melioribus auspiciis natus. Sed ilhs quoque innocentia non durabit, nisi dum novi sunt. Cito nequitia subrepit: virtus difficilis inventu est. Rectorem ducemque desiderat: etiam sine magistro vitia di- scuntur. „Ad mala vel citra doctorem sumus idonei. virtus discitur" Erasmus. Xauckius 1. 1. affert Synes. de provid. p. 125 C. y.ay.ia uei' yao nirobibay.Tor, uoerr; 8'e ovv 7i6ro> y.rarui, item Soph. quae feruntur, fr. 736, 6 sqq.
21. Sententiam expUcant versus Publ. B 34 (77j et H 6 (208). Friget Erasmi versus cum hac inter[jretatione: ,,Qui sine periculo vivit, is feliciter vi%-it." Assentitur Gruterus ad Publ. v. 415. cum in v. 416. ex V. 415. ut opinatur depravato nihil acuti comparere dicat. Versum autem 415. sic explicat : ..At prior respicit inquietum illud hominum genus, quod fortunae suae secundae semjjer instat. negotia quaerit e ne- gotiis, bella e bellis. tales enim. etsi felices. miseros vocat auctor. quia semper circa pericula. huius animi hominem unum pro multis graphice nobis depinxit Comelium Fuscum lib. II. historiarum Tacitus." Nisardus ita vertit: Malheureux celui qui ne sait pas \\\re sans peril. At aliud est nescire vivere sine periculo. aliud sine periculi metu : hoe sane miseri, illud non tam miseri, quam temerarii et levissimi hominis est.
22. Duobis locis Seneca ad hunc versum alludere videtur. altero ep. m. 2 ('23) 11 : ,,Molestum est semper vitam inchoare. aut si hoc modo magis sensus potest exprimi : Male vi\nmt, qui semper vivere incipiunt ;" altero de brev. ^-it. ni. 4 : ..tanquam semper A-icturi vivitis .... 5. Quam serum est tunc vivere incipere. cum desinendum est)' Quae tam stulta mortalitatis oblivio in quinquagesimum et sexagesimnm annum differre sana consilia et inde velle vitam inchoare. quo pauci perduxerunt?" Haec adnotat Erasmns : „Semper enim prorogant in crastinum, si quid est vo- luptatis aut bonae rei." Aftert Ribbeckius Menandr. monost. 2CHj. ^cjfiep a/.oyioTioi TTooidoy.ovvrei ur d^artlv. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XC^TT.
23. ..Quidam excusant convicium interpretatione atque ita magis irritant.-' Erasmus. Cf. Publ. I 23 (252). Sen. Controv. IL 12. p. 174. ed. Bip. nihil est autem crudelius. quam sic offendere, ut magis sis offen- surus, si satis feceris. Sen. de const. sap. X. 3. inopia verae iniuriae
— 190 —
lascivientia (ingenia) his commoventur, (luarum pars maior constat vitio interpretantis.
24. Haec Erasmus : „Invitat enim ut occidat." Cf. Sen. Excerpt. Controv. VL 4. p. 443. ed. Bip. nolite mirari, si tam efficax venenum est. Heres est qui dedit. Sen. de benef. IV. 20, 3. ut aves quae lace- ratione corporum aluntur, lassa morlio pecora et casura e jn-oximo spe- culantur: ita hic imminet morti et circa cadaver volat. Mart. epigr. XI. 67.
2;>. ,,Minus enini diu sperat, frustratur levius." Erasmus. Cf. Fubl. P 20 (469).
26. Aegi'e credam, si irritata vera poetae scriptura fuisset, futu- rum fuisse ut in illud interpretamentum cederet: cum irritatur, sed in hoc: cum est irritata. Bonitas autem animi cum sit virtus malitiae contraria, firma, constans, immota, fieri non potest, ut mutetur. Gf. Sen. de clem. I. 1, 5. 6.: difficile hoc fuisset, si non naturalis tibi ista boni- tas esset, sed ad tempus sumta: nemo enim potest personam diu ferre. Ficta cito in naturam suam recidunt. Unde efficitur, ut m u t a t s e non significet naturam suam mutat, sed loco se mutatvel cedit. Cf. Publ. N 3 (379). Plaut. Amphitr. I. 1, 117. 118. neque se septentriones quoquam in coelo commovent neque se luna quoquam mutat. Hor. Serm. II. 7, 64. illa tamen se non habitu mutatve loco. Quae inter- pretatio si vera est, de iniuria, quae ex malitia orta bonitati contraria sit, dici oportet, quo a bonitate differat aut quo aliter se gerat. Itaque cum malitia vel iniuria invaserit, bonitatem recedere dicendum erat, idque coniectura „cum inruat seassecutus esse mihi videor. Verba ruere, irruere, proruere et absoUite posita et cum reflexivo coniuncta inve- niuntur. Cf. Ruhnken. Dict. ad Ter. Ad. IV. 2, 11. p. 197. ed Schopen. Latinum sic in Germanicum convertamus: „Ausweicht die (riite, wenn auf sie sich Bosheit stiirzt." Neque igitur Erasmum versum aut scrip- sisse recte aut explicuisse jDuto, cum ita interpretetur : ,,Boni fiunt mali, si provoces."
27. Nec Orellii sententiam de uxore res domesticas cum marito non communicante neque Schwarzii de muliere ad clare et dihicide cogitan- duni non apta explicantium interpretatio vera est, sed haec Erasmi: .,Mulier apud se cogitabunda aliquid mali volvit in animo." Cf. Plaut. Mil. III. 3, 14. 15. si quid faciendum est mulieri male atque. malitiose, ea sibi immortalis memoria est meminisse et sempitema. Verg. Aen. IV. 563 sqq. Sen. Agam. 126. 127. Quid tacita versas? quidve consilii im- potens tumido feroces impetus animo geris? Sen. ep. I. 10, 2. nemo est ex imprudentibus, qui relinqui sibi debeat: tunc mala consilia agitant.
28. Nunquam et nusquam confusa, ut Publ. N 59 (435). Causa cum quaeratur, non occasio, nunquam non i. e. nullo non tempore potius videtur, quam nusquamnon i. e. nullo non loco. Ita enim Erasmus: ,,Malis nusquam deest occasio male faciendi."
29. Ut Publilium et dicendi genere et arte metrica suae aetatis nor- mam ac consuetudinem secutum esse credendum est: sic aut suahicaut suum Publ. S 19 (602) ut in vetere Romanorum poesi Fublilio mono- syllabum fuisse negem. Vide Spengelii praef. p. 8. Quare ne natura quidem quod libri exhibent, recte se liabere, sed pro venena interpre- tamentum videtur. Vide praef. p. 16. Q,uod autem in Pb est nasci- tura, id non ex natura, sed ex conglutinatione ultimae syllabae no- minis venena et verbi pascitura depravatum esse puto. Versus sic reponendi viam monstrat Seneca ep. XI. 2 (81) 22. quo loco minimum ex nequitia levissimumque ad alios redundare ait : quod pessimum ex illa
— m —
sit et ut ita dicat, spississimum, domi remanere et premere habentem. Tum vero haec addit: „queraadmodum Attalus noster dicere solebat: malitia ipsa maximani partem veneni sui bibit. Illud vene- num. quod serpentes in alienam perniciem proferunt, sine sua continent, non est huic simile: hoc habentibus pessimum est." £st autem Attalus ille philosophus Stoicus idemque ipsius Senecae praeceptor, quem multis locis meritis laudibus oma\-it. Cum igitur Publilii sententia. sive legitur natur a seu venena. Attali phisosophi dicto simillima sit, etiamsi noUet histrionem appellare Attalus. tamen non dubitandum est, quin a Publilio Syro repetierit. Quare non est quod Senecam quoque eandem sententiam ab Attalo suo quam a Publilio repetere maluisse miremur. P a s c i , quod proposui. cum accusativo obiecti. quod vocant, coniunctum satis frequens est cf. Verg. Georg. III. 314, IV. 481. Aen. 11. 471. Sil. It. XIII. 440. coll. Sen. ep. XTV. 3 (91) 1. de clem. I. 25, 1. Attali vero dictum Bothio arrisit, ut id ipsum inter sententias Publilianas reciperet his numeris adstrictum: Malitia ipsa sui veneni maximam partem bibit. Docet igitur sententia malevolum, quamvis ut venenum serpens. sic malitiam in alios evomat. tamen pestiferam vim veluti propriam semper ita in se retinere, quasi ea ipse contineatur atque alatur. Itaque a vero aberra- vit Bothius ad Publ. v. 439. cum adnotat: ,.vescitur] utitur: malus a se ipso nunquam desciscere. sed ut est. ita manere semper dicitur. Nihil amplius. Cf. Publ. M 26 (334)." Nec melius sententiam sic interpretatus est Erasmus : „Etiamsi deest praemium maleficii, tamen malevolus fruitur sua malitia et vel gratis malus est." Cf. Sent. falso inter Publ. recept.
V. 355.
30. Huic versui simillimum iecit in scena D. Laberius ille eques Romanus, tunc mimus: quem ipsum inter Publilii Syri sententias refert lo. Saresberiensis VIII. 14. : Necesse est multos timeat quem multi timent. Cf. Ribbeck. Com. Rom. Fragm. D. Laber. ex incert. fab. III. 126. p. 297. Sent. falso inter Publ. recept. v. 205. Sic explicatur abErasmo: .,Q,uem timent multi. hunc pauci amant: is igitur \-icissim timeat oportet, a quibus timetur." Sententia non nova, sed multum ac saepe agitata maxime Decimi Laberii dicacitate celebrata est. Cf. Solon. ap. Anton. Meliss. serm. Titol ^aoikhoi (Orell. opusc. Crraec. sent. I. 162, 19.) 6 7io'/.).ois foiiaoos ojv tioK/.ovs (fo.3sia&io. Sen. de clem. I. 8, 7. ita regia crudelitas auget inimicorum numerum tollendo. ibid. I. 12, 3. alter ut magno timore magna odia compescat, nec illas ipsas manus, quibus se commisit, securus adspicit. ibid. I. 19, 5. tantum enim necesse est timeat, quantum timeri voluit. ibid. I. 25, 3. tam multis periculis petitur, quam multorum ipse periculum est. ep. XVIII. 2 (105) 4. adice nunc, quod qui timetur timet. Pseudo-Sen. de mor. 61 fSen. Fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 464j. Sen. Agam. 73. metui cupiunt metuique timent. Sen. Theb. 653. regnare non vult, esse qui in\"isus timet. Sen. Oed. 705. 706. Q,ui sceptra duro saevus imperio regit, timet timentes : metus in auctorem redit. Sen. Oct, 442. magnum timoris remedium clementia est. Quint,
VI. 1, J4. erubescis Caesarem timere.
31. .,Summum imperium est bene imperare; id amittitur male im- perando. Sive nullum imperium tam potens quod non amittatur, si ty- rannice imperes.-' Erasmus. Posterior interpretatio vera est. Cf. Sen. Theb. 659. In^-isa nunquam imperia retinentur diu. Sen. Med. 196. Iniqua nunquam regna perpetuo manent. Sen. Troad. 259, Violenta nemo im- peria continuit diu.
32. Placere i. e. probari, nos dicimus: „vrohlgefallen," verbum ia re amatoria solemne cf. Sen. Hippol. 682. Quint. XII. 9, 6. illud certum
— 192 —
est neminem peius agere quam qui displicente causa placet : necesse est enim extra causam sit, quod placet. „Male audiunt vulgo, quae saepius mu- tant maritum. Aut infelices sunt aut incontinentes aut inconstantes aut morosae." Erasmus. Cf. Publ. H 21 (223). AUudit ad sententiam Publi- lianam Godofredus Argentoratensis in carmine Tristan v. 18047. ubi liaec leguntur: ,,diu manegem minne sinnet, diu ist manegem unge- minnet" cf. M. Haupt. ad Engelhard. 1005. Vide de sententia Sen. de benef. III. 16. 2.
3o. Cave malevolum: dum bonum se simulat, ex improviso quae oc- culta habuit. malitiae arma expedit. Cf. Publ. M 29 (337).
34. Cf. Plaut. Rud. II. 3, 71. Ergo animus aeciuus optimum est aerumnae condimentum. coU. Publ. Sent. ed. Gruter. v. 403.: Medicina sola miseriarum oblivio. Sent. falso inter Publ. recept. v. 193.
35. Mulieres si quid malitiose facturae sunt, profusis lacrimis ani- mum virilem moUire et frangere student. Cf. Publ. D 8 (130).
36. Versum tueri videtur Seneca de ir. II. 31, 5. ubi maxime gau- deVns, maxime metues. Est enim metus id (luod metuendum est cf. M. Gresner. Thes. v. : „Et tam active, quam passive sumitur; nam metus hostium recte dicitur et cum timent hostes et cum timentur." Pari modo spes est et animus qui sperat et optatum quod speratur cf. Sall. Cat. 20. 13. 21, 1. Tum respicere idem valet ac curare, nos di- cimus „woran denken" cf. Plaut. Pseud. II. 2, 18. non soleo te respicere, cum dicas iniuste alteri Sen. Controv. II. 13. p. 175. ed. Bip. Imposita (mulier) in eculeum saepius absentem viriun respexit, quam praesentem tyrannum. Idem intellectus verbi videre est apud Publ. L 13 (304). Denique q u i c q u-i d i u v a t idem significat, quod quicquid voluptatem parit; nos dicimus : ,,alles was Lust heisst." Contrarium est illud quod legitur apud Sen. Herc. Fur. 726. quicquid timetur (i. e. alles Furcht- bare). Hinc sententia docet, si quid volupe sit, nullum esse locum timori.
37. Cf. Publ. H 22 (224). Sententia contraria illa Graecorum: Eooero filoi ovi' ey&oM apud Plut. de discr. amici et adul. V. coll. Cic. pro reg. Deiot. IX. 25.
38. Quicunque effuse indignatur, magnum crimen causari solet, quo indignationem suam moveri affirmat. Cf. Sen de ir. 11, 22, 2 causa autem iracundiae opinio iniuriae est, cui non facile credendum est. de tranq, anim VI. 3. quidam non habent iram in potestate et illos ad temeraria verba quaelibet indignatio offert. Lud. de mort. Claud. X. 2, ideo legibus urbem fundavi, operibus ornavi, ut — quid dicam, P. C. non invenio — om- nia infra indignationem verba sunt. Oratoris indignationem describit Quint. IV. 3, 5. 9. ^''I. 2, 26.: nam et luctus et irae et indignationis aliquando ridicula fuerit imitatio, si verba vultumque tantum, non etiam animum accommodaverimus.
39. Nec Woelftlini scriptura pote tamen nec Ribbeckii autSpen- gelii potest tamen iustos numeros praebet. Nam quod Bothius ex Festo aftert antiquos tam etiam pro tamen usos esse (cf. 1, XVIII. p. 360, 361, ed. Odofr, Muelleri) cum nuUis certis exemplis probari possit, vanum est, Cf. Gruter, ad Plaut. Pseud. V. 2, 24, Itaque versui medicinam a Latinorum illa consuetudine loquendi repetivi, ex qua in sententiis contrariis vel negativis iis, in quibus affirmatae actioni actio negata aut vice versa opponatur, verbo verbum opponi solet, Quae lo- quendi consuetudo plurimis exemplis comprobatur, praesertim iis, quibus posse et non posse opponuntur cf. Publ. A i%. D 20 (142). L 13 (304), L 14 (305). M 74, Q 16 (516), Cic pro Mil, IX. 26. dictitabat
— 193 —
palam consulatum eripi Miloni non posse, vitam posse. Ovid. Met. VIII. 187. omnia possideat, non i^ossidet aera Minos. Sen. Controv. III. 20. p. 236. ed. Bip. inventus est qui patrem posset occidere et nover- cam non posset. Controv. IV. 29. p. 31". ed. Bip. nullum magis ad- versarium timeas. quam qui vivere n o n j) o t e s t , occidere p o t e s t. ibid. IV. 29. p 316. ed. Bip. damnare illum j^otui, effugere non potui. Sen. de ir. I. 20, 9. Quanta dementia fuit! putavit aut sibi noceri ne ab love quidem posse aut se nocere etiam lovi posse. ibid. II. 3, 4. hanc iram nonvoco, voco [add. Fr. Haasius] motum animi rationi parentem. ibid. II. 22, 4. potest enim poena dilata exigi, non potest exacta revocari. ad Polyb. de consol. V. 2. ille desiderio tibi esse vult, tormento esse non vult. ep. XIII. 2 (87) 14. ad effectura pertinent instrumenta. tibiae et organa et ehordae, ad artem ipsam non perti- nent. ep. XVI. 2 (97) 13. eleganter itaque ab Epicuro dictum puto : Potest nocenti contingere, ut lateat, latendi iides non potest. Quint. X. 6, 6. Quare cogitatio in hoc praeparetur, ut nos fortuna decipere n o u possit, adiuvare possit XII. 3, 12. philosophia enim simulari potest, eloquentia non potest. Verbum cogitare cum infinitivo coniungi notum est cf. Ter. Heaut. III. 3, 46. quid nunc facere cogitas? Hor. Ep. I. 2, 20. si comportatis rebus bene cogitat uti. A. P. 113. 144. non fu- mum ex fulgore, sed ex fumo dare lucem cogitat. Quod de irato homine dicit Seneca. idem de malo dictum jjutemus. Is enim haec de ir. I. 3, 2. primum diximus cupiditatem esse poenae exigendae, non facultatem Concupiscunt autem homines et quae non possunt coll. I. o, 3. 6, 4. Publ. S 1 (bSA).
40. Hic versus ex paucis est, quorum ordo verborum ex grammatica illa ratione ita jjerturbatus est. ut etiam sermo vitia contraxerit. Quis enim non videt orationem in F sic compositam videri non ut scriptor Romanus composuisse putandus est, sed ut scholae latinae jDuei-i ordinare iubentur? Qiiis est quem non offendat sententia illa relativa orationis, quae dicitm-, rectae, pro qua exspectetur sententia interrogativa orationis, quam vocamus, obliquae? Itaque si versum sanare volueris. constanti animo verba, ut feci, transiionenda erunt. Pari modo alios versus Publi- lianos in libris male turbatos esse ostendi. Cf. Publ. C 26 (111) F 26 (191). M 5 (313). Vide jDraef. p. 14. Apud Bothium versum non inveni. Vide quae hoc de versu Ribbeckius in Mus. Rhen. XXV. 320. disputavit. Similes versus video apud Ter. Eun. V. 2, 41. 42. Xon adeo inhumano ego sum ingenio, Chaerea, neque ita imperita, ut quid amor valeat nesciam, et apud ipsum Publilium A. 15. Homo felix necdum ullam cladem unquam expertus audacius pericuhim cajDessit, quam cuius animus acceptae ali- cuius calamitatis memoria debilitatur. Tenet apud nos hoc proverbium: „Gebranntes Kind fiirchtet das Feuer."
41. Diffidentia proposuit. non edidit Grruterus, cum haec addit: „Qui enim diffidit. consilia multa cogit intra pectus, sed nullum audet sequi." Sed eadem sententia est Publ. M 3 (311).
42. Multae aliae eaeque diversae eiusdem argumenti sententiae apud Publilium inveniuntur. quarum sua cuique tribuenda est. alia regi aut imperatori, alia magistratui aut iudici, alia patri aut magistro. Cf. Publ. I 9 (238)._ I 5.0 (285). N is (394). Q 28 (528). Q 35 (535). S 9 (592). V 17 (645). Similem Afri Domitii hanc sententiam memorat Quint. VIII. 5. 3: Princejis. qui vult omnia scire, necesse habet multa igno- scere. Cf. etiam Publ. C 45.
43. Solet Publilius verbum, in quo sententiae vis posita est. gemi- nare cf. B 21 (64). B 24 (67). C 28 (113). C 38 (654). D 4 (126). F
13
- 194 -
23 (188). H 22 (224). I 6 f235). I 13 (242). I 29 (258). I 61 (291). M 27 (335). M 30 (338). N 22 (398). N 44 (420). 0 13 (448). Q 24 (524). Q 38 (538). Q 53 (553). Q 64 (564). De sententia cf. Publ. M 32 (340). Q 32 (532). Plaut. Poen. V. 4, 33. 34. multa sunt mulierum vitia : sed lioc e multis maximuiu est, cum sibi nimis placent nimisque operam dant, ut placeant viris.
44. C u m i. e. tum cum, nos dicimus : d a w o. Cf. Sen. Excerpt. Controv. V. 1. p. 428. ed. Bip. „Ludit de suis fortuna muneribus et quae dedit, aufert et quae abstulit, reddit: neque unquam tutius est illam experiri. quam cum locum iniuriae non habet." Similem sententiam pro- fert Sen. de const. sap. V. 4. nihil eripit fortuna, nisi quod dedit ep. VI. 7 (59) 18. quod non dedit fortuna, non eripit. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVII.
45. Instrumentum voco, inquit Quint. 11.21,24., sine (juo fomiari materia et in id quod velimus effici opus non possit. Hinc videtur ironia vel simulatio quaedam in sententia inesse, quasi hoc dicat poeta : tu qui- dem, si meretricem sequeris, assequeris contumeliam, quam\as nuUo modo assequi volueris, vel invitus. Sic dixit Sen. ep. II 2 (14) 6. instrumenta doloris. V. 1 (42) 3. instrumenta explicandae nequitiae. IX. 3 (74) 1. maximum instrumentum beatae vitae. Cruces adolescentibus sunt mere- trices apud Ter. Eun. II. 3, 92.
46. Malus nihil unquam boni consilii in animum suum admittit. Cf. Sen. ep. XVI. 3 (98) 3. Malus omnia in malum vertit, etiam quae cum specie optimi venerant.
47. Causa clara et aperta non iudicum longa disceptatione eget, sed per se omnibus cognita et explorata est.
48. Calamitate ablativus modi est, cuius ea potestas est, ut qua aliquid fiat rerum condicionem significet. Quare multorum calami- tate idem est atque dicas ^arum bonum ita mori, ut cum eius moi^te multorum vel multiplex aliorum hominum calamitas coniuncta sit. Vide de eius ablativi usu Heldii adnot. ad Caes. de bell. civ. I. 85. cf. Corn, Nep. Dat. VIII. 5. cum bellum duci maiore regis calamitate, quam adversariorum videret.
49. Cf. Publ. P 45 (494). Q 53 (553).
50. Versum creticum dimetrum dixit L. Spengelius in Caecil. p. 7. „Explicationi nfier^co cessit vox tangitur, sedulo illa expuncta, nisi fallor, a sancto quodam monacho proter ambiguum" Bothius. Sed lacri- mis prima syllaba longa praeter usum Publiliauum esse docuit Woelff- linus in Proleg. p. 56. Multa de meretricum rapacitate nai-rant veteres poetae cf, Plaut. Menaech. II. 3, 26. meretrices omnes elecebrae argentariae. Pseud. I. 3, 97—100. Truc. prol. 12—17. IL 1, 28—34. 7, 19. 20. Ter. Heaut. II. 1, 13—15. Hec. I. 2, 6-8. Tibull. L 5, 60. 8, 29. 9, 7—20. 31—34. Prop. II, 13, 15. Carmine formosae, pretio capiuntur avarae.
51. Quod ego scripsi, tuetur Ter. Heaut. IV. 3, 30. nam qui ille poterit esse in tuto, dic mihi. coll. Cic. Fam. XII. 2. quare spes est omnis in vobis : qui si iccirco abestis, ut sitis in tuto. ne in vobis quidem. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVIIL
52. Non tam me oftendit adverbium nimis, etsi non ita erat opus addito, quam neglecta versus diaeresis. Quae cum a ceteris poetis, qui eo numerorum genere utebantur, usurpari solita sit, tum a Publilio sic videtur observata, ut de eo versu. qui ea careat, merito dubitandum sit. Cf. Publ. D 23 (145). H 9 (211). H 10 (212). Q 53 (553). S 23 (606). Accedit quod in sententia verbum e s t desideratur : quod etiamsi addatur.
— 195 —
tamen ea fit, quam cum Spengelio ex prosa oratione dixeris adscitam. Nam Rufi sententiam eam, quam Woelftlinus e cod. Par. lat. 4841. saec. IX. afiert, Murs forti levis, servienti optata, obtabilis immatura, ab ipsis verbis poetae esse cognoscitur, nisi quod versus trochaici numeris ad- stringenda in hunc modum videtur: Mors levis forti, servo optata, imma- tura est mibili. Pro nimis seripsi venis. Cf. Prop. II. 10, 49. 5U. non ille Antilochi vidisset corpus humati, diceret aut O mors, cur mihi sera venis? De sententia vide ijraeterea Cic. Cat. Mai. VIII. 25.
53. Neque versus propter vitiosam post tertium pedem diaeresin ferendus nec sententia sana est : male facere qui velit, ab honestate eum improbari nemo est, cui id hac sententia sanciendum esse videatur, quo- niam nullo monente perspicitur. Qui vitio etsi Meyerus p. 27. hac con- iectura mederi vohiit: „Malam rem cum velis honestare, improbes," nec tamen sententiam ipsam nec numeros sanavit. Ribbeckio autem vilis sen- tentia videtur numeris fractis. Equidem poetam hac sententia idem praeceptum docere voluisse credo, quod Stoicorum disciplina traditum esse Seneca pluribus locis refert. Qui quidem ut unum bonum quod honestum est (cf. Sen. ep. VIII. 2 (71) 4. 19. IX. 3 (74j. 1. IX. 5 (76) 6. 7.) et honestum iu omnibus par esse ipsamque virtutem in parte me- liore nostri i. e. in ratione positam esse volunt (Sen. ej). VIII. 2 (71) 32.) quae ita et suos uumeros habeat et plena sit, ut non crescat (Sen. ep. VIII. 2 (71) 16.): sic et malum desinere esse, ad quem virtus intra- verit, et eum, qui vitium unum, omnia habere contendunt cf. Sen. de benef. V. 12, 5. 15, 1. Quare hoc ipsum, quod in sententia Publiliana summum erat, librariorum incuria praetermissum versusque hanc sen- tentiam esse existimo : qui unum aliquid male facere velit, eum omnem honestatem deponere.
54. Hoc malum consilium dicit poeta, quo deficiente non ad aliud quodpiam transitus detur. „Nunquam te involvas eiusmodi nodo, ut ex- plicare te non possis. Hunc versum adiecimus ex Aulo Grellio." Eras- mus. Cf. Taubmannn. ad Plaut. Truc. IV. i, 15. Liv. 31, 32.
55. Quod quis maligne in aliquem iecit, id unius auctoris maledictum mox in omnium ora venire solet. Cf. Quint. V. 3, 1. Famam atque ru- mores pars altera consensum civitatis et velut publicum testimonium vo- cat, altera sermonem sine ullo certo auctore dispersum, cui malignitas initium dederit, incrementum credulitas. Sen. de const. sap. XVIII. 4. Publ. I 14 (243).
56. De sententia cf. Publ. H 3 (205). Sen. nat. quaest. VI. 32, 4. pusilla res est hominis anima, sed ingens res contemptus animae.
57. Sententia ex Horatii illa fabella Serm. II. 6, 79 — 117. uarrata de muribus urbano et rustico videtur interpretanda : Misera voluptas, quacum periculi alicuius cogitatio coniuncta est.
58. Scrii^si: M. vincit iam, ita ut v. iam id significet, quod.nos dicimus ,,gleich vel sogleich" et ad ea quae sequuntur referatur. Cf. Publ. G 3 (196). Sall. Cat. 52. si pauliulum modo vos languere vide- rint, iam omnes feroces aderunt. Eius particulae oblitteratae vestigia in scriptura codicis T deprehendisse mihi videor, cum audaciam nullius sensus nomen vocabulis male coniunctis ortum suspicer ex vincitiam. In eodem nomine clam odoratus est Si^engelius.
59. Videtur poeta Caesarem belli civilis victorem ostendere, cuius in victos adversarios tanta clementia erat, ut etiam laude digna Ciceroni videretur. Cf. jiro Deiot. XIV. 4il pro Ligar. XII. 37.: nihil est enim, inquit, tam populare, quani bonitas; nulla de virtutibus tuis plurimis nec admirabilior nec gratior misericordia est. Homines enim ad deos
13*
- 196 -
iiulla re pi'opius accedunt, quam salutcui iKuninilius dando.'' Cf. Publ. P -22 (471). P 26 (475).
60. De sententia cf. Publ. B 18 (61). M 9 (317). Cic. oii". I. 13.: Totius auteni iniustitiae nulla caj^italior est, quam eorum, qui cum ma- xime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur.
61. De primi pedis iJroceleusmatico vide Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. III. p. 20.'\ De sententia cf. Publ. M 27 (335). P 8 (457).
63. Temptare i. e. experiri, verbum Senecae quoque satis cogni- tum, ep. V. 6 (47) 16. tempta et experire. de clem. I. 14, 1. multa ante temptat, quibus dubiam indolem et peiore loco iam positam re- vocet: simul deploratum est, ultima eKperitur. De sententia cf. Sen. de tranq. anim. VII. 6. nunc vero in tanta bonorum egestate minus fasti- diosa fiat electio.
64. De sententia vide Sen. Suas. VI. ]). 33. ed. Bip. Scias licet tibi non expedire vivere, si Autonius permittit ut vivas. Controv. V. 32. p. 340. 341. ed. Bip. M. Cato, quo viro nihil speciosius civilis tempestas abstulit, potuit beneficio Caesaris vivere, sicut Tullius, si voluisset. Sen. ad Marc. de consol. XX. 4. quid enim erat turpius, quam- Pompeium vivere beneficio regis? — Sen. Theb. 100. occidere est vetare cupientem mori. Erasmi Adag. p. 245. 453.
65. Mansueta non tam res mansuetae vel humiles. sed cicura ani- malia intellegenda sunt: quae quemadmodum apud homines tutius quidem, quam fera in lustris vivunt, sed in servitute habentur : sic mansueta ho- minum ingenia iniuriis quidem minus obnoxia sunt. quam ferocia, sed ad serviendum facilius deprimuntur. Docet igitur sententia per compa- rationem cf. Quint. VIII. 5, 5. Cuiusmodi exemplum aliud est Publ. R 14 (582).
66. Ea mors mala est, quam ereiata honestae mortis potestate, dum- modo aut hominis crudelitatem aut rerum potentiam effugiat, sibi quisque foedissimam ac teterrimam imponit. Cf. Sen. Controv. IV, 27. p. 294. ed. Bip. necessitas magnum humanae infelicitatis patrocinium, coll. Excerpt. Controv. IX. 4. p. 481. ed. Bip. Sen. ep. I. 12, 10. malum est in neces- sitate vivere: sed in necessitate vivere necessitas nulla est. ep. VIII. 1 (70) 6. bene autem mori est eftugere niale vivendi periculum. coU. ep. VIII. 1 (70) 20. 23. Sen. Herc. Oet. 1 200. ubique me mors fugit, ut leto inclito fortis carerem. 0 ferae victae, o ferae ! Cic. pro Quinct. XV. 49. Etenim mors honesta saepe vitam quoque miseram exornat: vita turpis et misera ne morti quidem honestae locum relinquit.
67. Non facile quisquam sibi persuadebit Publilium asperiorem veterum poetarum licentiam imitatum sequente consonante us (u') corripuisse. Cf. Quint. IX. 4, 37. 38. coU. Cic. Or. 48. Haec enim "Woelfflinus Proleg. p. 57.: „sequente consonante us (u') corripi posse, quae est antiquiorum poetarum licentia, parum credibile est, cum perpauci versus, in quibus id factum videtur, lenissimis remediis sanari possint cf. N 11 (387). V 4 (632). Itaque videtur Publilius ob sermonem purissimum tanto opere celebratus in arte quoque pangendorum versuum projaior esse Vergilio, quam Plauto et Lucretio quoque" etqs. Itaque Gruterus in versibus Publilianis corrigere pote et mage, quafn potest et magis laesa quae tum obtinebat, numerorum lege scribere maluit. Neque Spengelius versus eos, quibus us et is syllabae breves finales abiecta s corrijwendae videantur sequente quod a consonante incipiat vocabulo adeo omni dubitatione exemtos esse censet, ut si qua ratione emendari possint circum- spiciat cf. praef. p, 9. Atque hoc quidem versu cum erres pro pecces
— 197 —
parum j)robetur, libroruiu scripturam intactam reliquit. De sententia hoc dicere possumus non statim intellegi, quae eius sit ratio. Nam si ad rerum cognitionem referatur, ut rebus cognitis aliquis minus saepe peccaturus esse dicatur, cum per se pateat, inepta est; sin ad agendum, nemo nisi puer est (cf. Sen. de ir. II. 30, 1. puer est; nescit an peccet) utrum peccet necne ex iis quae mente memoriaque teneat, pendere putabit. Quae (juidem offensiones toUeutur, dum mecum scripseris: „Minus su- pines s. s. quod n." Yerbum autem supinare ab adiectivo supinus ductum cum proprie significet alicuius caput vel pectus attoUere, tum reflexiva vi adsumta valet capite resupino superbire vel fastidire. Ut dixit Sen. de benef. II. 13, 2. libet itaque interrogare, quid se tantopere resupinet, quid voltum habitumque oris pervertat, ut malit habere personam quam faciem? quo loco I. Lipsius pro resupinet edidit su- pinet hac adiecta adnotatione: Alii resupinet nec male. Habitus autem ille superborum est caput attoUere, pectus proicere, quod est s e s e supinare, y.n&iJiTiaC^eii'. Publilio verba simplicia usitata esse supra dixi cf. B 9 (52). Eadem vis ac potestas inest in adiectivis supinus, resupinus cf. Ovid. Met. VI. 275. et mediam tulerat gressus resupina per urbem; et in adverbio supine cf. Sen. de benef. II. 24, 3. Ut his adiectivis contrarium est pronus (cf. Sen. de tranq. anim. II. 12:) ita verbo supinare respondet v, incurvare cf. Sen. ep. XVIII. 1, 24. Pers. I. 91. Est autem magna eorum verborum copia, quae nullo addito vel nomine vel pronomine reflexiva vel intransitiva potestate donantur, velut raovere Liv. 22, 1. vertere Liv. 2. 27. 5, 49. 7, 38. 8, 38. 23, 25. Prop. L 16, 28. flectere Liv. 3, 8. 28, 6. remittere Cic Or. 34. Liv. 40, 33. ingeminare Verg. Aen. IV. 531. conivere Cic. Tusc. I. 49, 117. Suet. Calig. 51. eniergere Cic. Coel. 12. iactare Curt. VIII. 1, 3. intendere Sall. Ing. 27. 77. Plin. ep. VIIL 19. Quint. X. 1. Cic. pro Mur. XI. 22. recipere Caes. BGr. I. 48. insinuare Verg. Aen. II. 229. Hinc supinare idem significat quod nos dicimus ,:die Nase hoch tragen" ita ut versus sententia id doceat quod Socrat^m omnium Graecorum sapientissimum per totam vitam prae se tulisse ferunt , quo quis plura sciat , eo minus eum superbire. Cf. Plaut. Trin. I. 2, 184. Sen. ep. I. 6. 1 extr. et hoc ipsum argimientum est in melius translati animi, quod vitia sua, quae adhuc ignorabat, videt. ep. VIII. 2 (71) 4. quibusdam autem evenit ut quaedam se scire nesciant. coll. e\>. IX. 4. (75) 9. IX. 5 (76) 3. XIII. 3 (88) 36. XIX. 5 (114) 8.
68. Sic adverbium ubique i. e. quoque loco in sententiis relativis interponitur, ut definiatur, quicunque locus est; nos dicimus: „irgendwo". Cf. Hor. Serm. I. 2, 60. 61. non illud, quicquid ubique officit, evitare? Caes. BC. II. 20. et quid ubique habeat frumenti. Cic. Verr. IV. 4, 7. Verres, quod ubique erit pulcherrimum, auferet. Agr. II. 21. ceteri agri omnes, qui ubique simt. Div. II. 44. volunt omnes eodem tem- pore ortos, qui ubique sint nati, eadem condicione nasci. Sall. Cat. XXI. 1. quid ubique opis aut spei haberent.
69. „Chi-istliche Sentenz" Froehlichius. Xon inventam ego sententiam ab homine quodam christiano. sed verba inventa ab eo in christianae colorem religionis declinata esse arbitror. Multis i. e. multis verbis, fert i. e. fert vel effert laudibus cf. Cic. pro Arch. 8. de orat. III. 56, 214.
75. Versum repetiit Lactant. Inst. III. 17. Nec frustra dictum est: M. m. n. e. a. a. m. e. m. hoc est : morbo tabescere, ictum perpeti, ferrum corpore excipere, ardere igni, dentibus bestiarum laniari. Haec sunt quae timentur , non quia mortem affenint . sed quia dolorem magnum. „Cum sit senarius versus, possit et ipse esse ex Graeco translatus, ut
- 198 —
ille Epicharmi trochaicus, quem liic citant fere, apud Cic. Tusc. I. 8, 15: Emori nolo, sed me esse mortuum niliili aestimo". Spalding. Cf. Woeltflin. Proleof. p. 45. adnot.
N 1. „Qui infortunatus est in rebus g-erendis, huic optinnim est in otio vivere". Erasmus. Cf. Cic. de nat. deor. II. 16, 44. mihi qui nil agit esse omnino non videtur. Cato ap. Cohim. de re rust. XI. 1. vol. III. p. 420. ed. Bip. nihil agendo homines male agere discunt. Gell. NA. XI. 2, 6. Sen. ep. I. J, J.
2. „Oculos incusamus, quasi ministrent occasionem malarum cupidi- tatum. At animus in culpa est, qui oculis non imperet". Erasmus. Cf. Cic. off. I, 4U. At enim praetorem, Sopliocle, decet non solum manus. sed etiam ociilos abstinentes habere. De geminatione v. oculus cf. Publ. A 40.
3. De vi ac potestate adiectivi proprius cf. Publ. N 35 (411). „Nihil existimes vere tuum, quod possit auferri". Erasmus.
4. Corruptelae remedium quaesivi ab Sen. nat. quaest. VI. I, 7. ubi haec leguntur: ,.Hoc malum (terrae motus) latissime patet, inevitabile, avidum, publice noxium. Non enim domos solum aut familias aut urbes singulas haurit: gentes totas regionesque submersit et modo ruinis operit, modo in aitam voraginem condit" etqs. Operire, cui ape- rire opponitur, est tegere, sei^elire cf Plin. NH. X. 44. 61. inde crate consternere et ojierire terra, quae ante fuerit egesta. Corn. Neji, Han. IX. 3. amphoras comj^lures complet plumbo, summas operit auro et ar- geuto. Tac. An. XV. 28. neque infamia Paeti angebatur : quod eo maxime patuit, quia filio eius Tribuno ducere manipulos atque operire reliquias malae pugnae imperavit. Hinc igitur neque opteritur nec o p p r i m i t u r nec perit. sed scribendum videtur operitur: quam passivi formam hic obtinuisse vel ex falsa optimorum codicum scriptura peritur et perit vir cognoscitur. Cf. AVoelfflin. Proleg. p. 54. Meyer. p. 8. 10. 27. „Id est non facile opprimitur incommodo, qui praecavit incommodum, et non facile opprimitur periculo. qui periculum observat". Erasmus. Cf. Plaut. Most. 1. 2,67—70. Ovid. ep. ex Pont. in. 2,11. 12. cumque dedit paries venturae signa ruinae sollicito vacuus fit locus ille metu. Sen. ep. XVII. 3 (103) 1. Quid ista circumspicis , quae tibi possunt fortasse evenire. sed possunt et non evenire? incendium dico, ruinam, alia, quae nobis incidunt, non insidiantur. nat. quaest. VI. 1, 5. conster- natio est ornnium. ubi tecta crepuerunt et ruina signum dedit.
5. Nos Latinum sic in nostrum sermonem transferamus : „Kein Ge- winn ist so geborgen, als das sparen, was man hat". Cf. Plaut. Pseud. IV. 6, 6. minae viginti sanae ac salvae sunt tibi. Sen. ep. XIX. 6 (115) 16. maiore tormento pecunfa possidetur, quam quaeritur.
6. „Iambicus est tetrameter. Ita ludit tempus et fortunae vicissi- tudo , ut saepe quae putaris optima , sentias maxime nocere et contra". Erasmus. Parum recte, cum sententia te nescire iubeat quid optes aut quid fugias : quod si feceris, fugam dierum te decepturam esse. Est igitur ludere idem ac decipere (cf Liv. 22,4.) vel fallere cf Ter. Eira. II. 3, 94. Verg. Aen. VII. 442, Hor. Carm. III. 4, 5. Ovid. Her. XVII. 45. Am. I. 3. 23. Eandem sententiam cantilena potatoria persecutus est Goethius poeta nostras clarissimus (cf. Werke Bd. I. p. 105.) his verbis exorsus: „Ich hab' mein Sach auf Nichts gestellt. Juchhe! Drum isfs so wohl mir in der AVelt, Juchhe ! In (rermanicum sic Latinum vertere licet: „Musst nicht wiinschen, musst nicht meiden ! Spielend so vergeht die Zeit!-'. Sic loquitur, qui in diem vivere vult, ut Seneca ep. XX. 6 (123) 10. quempiam dicentem facit: ,,Virtus et philosophia et iustitia
- 199 —
verborum inanium crepitus est: una felicitas est bene vitae facere: esse, bibere, frui patrimonio, hoc est vivere, hoc est se mortalem esse memi- nisse. Fluunt dies et irreparabilis vita decurrit".
7. „Et hic citatur a Gellio. Audendum est aliquo pacto , si cupias effugere licriculum". Erasmus. Cf. Ter. Heaut. II. 3,81 — 83. vis amare, vis potiri, vis, quod des illi, effici: tuum esse in potiundo periclum non vis : haut stulte sapis, siquidem id superest, velle te id quod non potest contingere. Sen. de prov. III. 4. magnum exemphim nisi mala fortuna non invenit. — „Ceterum post hunc versum inserendus alius, quem tan- quam Publilii citat Michael Neander in Aristologia Euripidea p. 146. ad verba Euripidis ex Oreste v. 695. ofiMQoiot. fiip yao ra ufyala nws tloi T<s ai' Tiovoiaii' hic scil.: Magnum periclum vix sine magno periclo vin- citur, quem tamen in onmibus Publilii editionibus frustra quaesivi". Orellius ad Publ. 376. Fortasse trochaicus : ,,Magnum sine magno periclo vLx periclum vincitur".
8. „Felicitati semper aliquid adiunctum est incommodi". Erasmus. Comparant Euripidis illud ovk earii' oans tio.vt' avri(> svSaiuovel. Versus Publiliani parodia videtur exstare apud Caec. Balb. p. 26. Mon. XVII. 2 (Sent. 134). coll. Sent. falso inter Publ. recept. 235.
9. Recte Erasmus: „Ibi mori optimum, ubi iucunde viximus". Cf. Cic. ap. Sen. Suas. VII. p. 39. ed. Bip. moriar, inquit, in patria saepe servata! —
10. Et coniunctis particulis negativis, ut affirmet, saepius usus est Publilius, ut nunquam non cf. M. 28 (336). N 37 (413). nil non cf. I 51 (2«1). N 20 (396). N 46 (422). nil . '. nulla V 30 (690). et par- ticulam negativam in partes solvendo expressit, ut non unquam pro nunquam cf. Publ. F 16 (181). Quo factum est, ut librarii artis metricae parum periti varie peccarent aut altera negativa omissa aut utraque con- iimcta. Id vero quod in altero versu habet F, facit non ex deficit aut defecit, sed ex fuit depravari poterat Hinc etiam postquam ea, quae a poeta scripta fuisse suspicor, non fuit mutata sunt indeficit, avaro aliis libris restitisse, aliis in avarum fuisse emendatum videtur. Sententia igitur docet avarum nunquam habuisse, quod se dare ijosse negaret. Haec Erasmus : ,,Q,ui non dat libenter, semper aliquam invenit causam, cur non det".
11. Metrum cum etiam aliam verborum collocationem permittat, tamen Bothii ratio cum Publilii usu maxime congruere videtur: is enim cum formas monosyllabas omnes pronominis relativi qui C 24 (109).
0 31(116). E 15 (161). E 20 (663). H 4 (206). H 6 (208). H9(211).
1 63 (264). M 2 (310). M 24 (332). M 68 (376). N 15 (391). P 6 (455). P 14 (463). P 50 (499). P 51 (500). Q 23 (523). Q 34 (534). Q 35 (535). Q 42 (542). Q 62 (562). R 16 (675). S 31 (614). V 32 (692), quae B H (54). M 7 (315). cui C 27 (112). I 29(258), quem C 40 (656). S 18 (601). quo Q 63 (563). adverbium quam C 11 (95). H 3 (205). N 56 (432). ' N 59 (435). P 47 (496). Q 47 (547). R 11 (579). V 10 (638), pronomen reflexivum se M 13 (321). P 17 (466). P 24 (473). Q 45 (545). Q 70 (672), praepositiones de E 17 (163). N 53 (429). Q 57 (557), pro Q 5 (505), coniunctiones dum D 12 (134), si A 8. B 27 (70). D 19 (141) M 37 (345). Q 66 (566), substantivi res formas rem R 6 (574). re 0 2(86). R 2 (570), tum coniunctionem cum plurimis locis elisione minuit cf. A 12. A 20. C 30 (115). 0 31 (116), 0 43 (658). D 2 (124). D 4 (126). F 20 (185). 0 9 (202). H 2 (204). I 4 (233). I 43 (273). M 26 (334). M 51 (359). N 2 (378).
— 200 —
O 1 (436). P 27 ('478). Q 18 (518). Q 52 (552). Q 63 (563). S 1\ (594). De sententia cf. Publ. B 18 (61).
12. Ut Alexandrum, Macedonum regem, vulnera sua awneQ etxora; iyx£xa(}ayfiera» d^eTrji xat arS^ayad-ias circumtulisse refert Plutarchus de virt. Alex. p. 331. C.
13. Haec sententia hoc videtur sibi velle, ubi ignis sit, ibi nunquam longum tempus intercedere, dum calor exaestuet. Quamobrem diu non ad ignis ardentis, sed ad caloris deficientis tempus referendum est. Tum vero ut i g n e m v a p o r i , ita v. e s s e verbo d e e s s e contrarium sit necesse est. Itaque cum et Bothius defit et Spengelius fit mihi recte coniecisse viderentur, et hoc recepi et pro deficit, quae est co- dicis C scriptura, ex qua c e c i d i t in codice F depravatum arbitror, d e - fiat scripsi. Yapor non tam fumus, quam calor vel aestus est, quem dicunt Graeci Tiv^og dvTrjv. Cf. Verg. Aen. V. 682. 683. tantusque carinas est vapor et 698. restinctus donec vapor omnis. Ut vero dicit ignem facere Plaut. Rud. IIL 4,62. ignem fieri Plaut. Capt. IV. 2, 63. ita etiam ignem defieri i. e. deficere comici latini dixerunt: cuius verbi hae fere formae inveniuntur: defieri apud Ter. Hec. V. 2,2. defit apud Ter. Eun. II. 2,12. Phorm. I. 3,10. defiat apud Plaut. Men. I. 4, 3. Rud. IV. 4, 63. Cf. Verg. Ecl. II. 22. lac mihi non aestate novum, non frigore defit. Prop. I. 1, 34. defit amor. Sen. nat. quaest. VI. 13, 6. defit calori congregatio (var. script. desinit calidi). Sententia causa suppetente non diu futurum esse docet, ut effectus consequatur.
14. De sententia cf. Publ. Q 48 (548). Quint. X. 1, 4. sed ut per- veniri ad summa nisi ex principiis non potest: ita procedente iam opere minima incipiunt esse, quae prima sunt. coll. I. 1, 21. X. 7, 18. Sen. de benef. III. 29, 4. nulla non res principia sua magno gradu transit. Se- mina omnium rerum causae sunt et tamen minimae partes sunt eorum, quae gignunt . . . idem in ceteris evenit : principia sua semper magnitudo obruet. coll. III. 34. nat. quaest. VI. 5, 3. ep. XVII. 1 (101) 1. Sent. falso inter Publ. recept. 105.
15. Cf. Plaut. Stich. I. 2, 82. 83. stultitia est, pater, venatum ducere invitas canes. Hostis est uxor, invita quae ad virum nuptum datur. Vide interpr. : Proverb. invitis canibus venari, quo significetur non sat feliciter succedere, quod a nolentibus extorquetur. Ter. Ad. I. j,43 — 48.
16. Ut Meyero, sic mihi quoqiie in versus exitu verbum deficere -vi- detur. Cf. Publ. F 6 (171). Versu autem suppleto cum duae eiusdem argumenti sententiae accedant F 15 (180) et I 48 (278) : hic eadem illa quaestio, quae etiam aliis locis, exsistit, utrum ex iis unam Publilio tri- buas, reliquas abroges, ut Spengelio videtur (cf. praef. p. 21.) cum unius vere Publilianae 180. reliquas duas interpretamenta iudicet, an omnes tres pro Publilianis habeas. Qua de re adeo difficile iudicium est, ut statuere certi aliquid vix liceat. Et inveniuntur apud Publilium aliae quaedam inter se simillimae et cum nihil impediat quominus plures Publilii sententias eiusdem argumenti latas esse sumamus, quae certa denique earum ratio sit diiudicari vix poterit. Cf. Ribbeck. ad Publ. I 7 (236) coll. CoroII. p. XCVIII.
17. Cf. Ter. Heaut. III. 1, 74. Hor. Carm. I. 3, 25. 26.
18. Simplex verbum cum Publilius coihposito antej^onat cf. Publ. B 9 (52): tum iuvare solum pro eo, quod prosae orationis proprium est, apud Publilium inveniri videtur cf. Publ. M 36 (344). P 16 ('465). Q 1 (501). Q 11 (511). De sententia cf. Publ. Q 35 (535). S 9 (592).
20. Publilium neque priiisquam duabus prioribus syllabis brevibus mensum esse nec priusquam duabus prioribus in unam contractis syl-
— 201 —
labia pronuntiari voluisse cum non credibile sit: versus numeris aliunde remedium adhibendum est. Quamquam non latet aliis locis maturum opponi acerl)o (cf. Phaedr. fab. IV'. 3, 4. Quint. XII. 6,2.) non tamen dubito quin hoc loco maturum fit vel. m. siet depravatum sit ex maturuit. De temporum. tiuae vocatur, consequentia cf. Publ. L 11 (302).
21. Cf. Menand. monost. 638. dt^r;^) Siy.aidi koTiv ovx o /trj aScxcov, uXX^ ooTis a^iy.tlr dvrausroi ov (iovkerat. Ribbeck. CoroU. p. XCVII. Auson. Sept. Sap. sent. Bias. 6. 7.: quod prudentis opus? Cum possit, nolle nocere. Quid stulti proprium? Non posse et velle nocere. Caec. Balb. p. 21. Mon. VI. p. 38. Par. 15. (Sent. 132.) Sent. falso inter Publ. recept. 228.
22. Opponuntur vincere et vinci apud Sen. nat. quaest. IV. 2,5. (Nilus flumen) frangitur enim occurrentibus saxis et per angusta reluc- tatus, ubicunque vincit aut vincitur, fluctuat. ibid. IV. 11,2. inter se vincuntur et vincunt. Cedere i. e. parere cf. Sen. de benef. III. 38, 2. parentibus meis parui, cessi. De sententia confert Grruterus Calpurn. Flacc. decl. 21. cede fratri, cede vel patri. victor eris, mihi crede, si cesseris.
28. Sen. de ir. I. 8,2. imprimis, inquam, finibus hostis arcendus est. nam cum intravit et portis se intulit, modum a captivis non ac- cipit. Cf. Publ. N 27 (403). N 33 (409)._
24. Hunc versum senarium esse vetat primum verbum nescio. Quod cum non possit nisi dactyli pedem complere, is vero uno verbo inclusus et absolutus in senarii initio rarissimus inveniatur, nisi forte elisione mi- nutum est (cf. Publ. A 4. 9. 50. C 25 (110). P 16 (465). P 24 (473). S 40 (623). coll. Phaedr. I. 8,12. 29,6. II. 8,16.): inserto vocabulo aliud versum quadratum effeci. Quod insertum ipsi sententiae videtur prodesse; nam ut cogitare homo improbus, qui alteri insidiatur (cf. Publ. P 8 (457). Cic. Cat. I. 3,8. 4,9.) ita aliud cogitare dicitur, qui sentire aliud, aliud loqui vel agere putatur cf. Publ. H 14 (216). Cic. Fam. VIII. 3. solet enim aliud sentire et loqui. Hom. II. IX. 313. Theogn. 87. 88. ur^ fi eTieoir uer ore^ye, roov S' eye y.al (foerai akh], ei fie (fi).eis xui aot niOTos ereari voos. 91. 92. os Se fiir; ylaJaor; Siy' e%ei voov, ovros ernioos Set).6s, Kvov , e/i^^os fieXreoos, rj <fi).os lor. 95. 96. ov iL ud).' eod^/.os, 6s x £t,T/; y).c6aarj ).(7iara, cpoovrj S' ereoa. Similes sententiae sunt Publ. B 18 (61). 'M 60 (368).
25. Mendicitas, quam T necessitatis inopiam interpretatur, summa egestas est cf. Cic. Cat. IV. 5, 10. adiungit etiam publicationem bonorum, ut omnes animi cruciatus et corporis etiam egestas et m e n d i c i t a s con- sequatur. Cic. Phil. XI. 2. ad praesentem pastum mendicitatis suae. Cic. pro Flacc. 15. Fratres consortes mendicitatis. Sen. de tranq. animo XI. 9. quae sunt divitiae, quas non egestas et fames et mendicitas a tergo sequatur. mendicos in pontibus notat luven. Sat. IV. 116. XIV. 134. Cf. Lips. ad Sen. de vit. beat. XXV. 1. Poena vexatio, contu- melia, tormentum numero et singulari et plurali usurpatur: nos dicimus „Pein, Marter". Cf. Sen. ep. I. 5,5. frugalitatem exigit philosophia, non poenam. Quint. prooem. 13. te omnium spe Atticae eloquentiae candidatum superstes parens tantum ad poenas amisi? — De sententia cf. Publ. P 5 (454). Theogn. 175. dvS^' dya&or Tievir rcdrrcor Sdiivrjai fidXtara. 181. 182. re&vduerat, file KvQve, Tierr/ooj jie).re^or drS^l, ?"] !^c6etr /a).e7xT] reipofievor Tierir^. Quint. declam. XII. 27. vol. III. p. 247. ed. Bip. adeo ne apud inferos quidem uUa poena est fame maior. Prov. Graec. apud Erasm. Adag. p. 564.: Tircoxov filot ovS' ol yevijroQes coU. Apost. cent. XV. 7.
— 202 —
26. De sententia cf. Publ. N 29 (405). Sen. ep. X. 3 (79) 10: vir- tutem non flamma, non ruiua inferius adducet.
27. Imiietrare a v. patrare derivatum valet perficere vel pervincere, ut mos geratur; nos dicimus „dur chs etzen". Cf. Plaut. Poen. V. 2, 14. incipere multo est quam impetrare facilius. De sententia vide Publ. N 23 (399). N 43 (4j9). N 52 (428). Conferri iubet Gruterus Quint.
declam. Xll. J5. p. 2.34. ed. Bip. fames aspera vitalia haurit
haec ad humile opus nobiles manus mittit, haec alienis pedibus mendi- cantes prosternit, haec saepe sociorum fidem fregit, haec venena populis jiublice dedit, haec in parricidinm pios egit.
28. Vettius Messius apud Liv. IV. 28. virtute pares, necessitate, quae ultimum ac maximum telum est, superiores estis. Cf. Publ. N 27 (403).
30. Quieunque animo ad se noscendum adiecto se nescire intellexerit, is sapiat neeesse est: nam quae nesciat, discere volet. Cf. Sen. ep. VIII. 2 (71) 7. te alicui stultum videri sine. Quint. V. 10, 74. Qui est sapiens, stultus non est.
31. De sententia cf. Publ. E 1 (147).
32. De sententia cf. Publ. M 18 (326).
34. De sententia cf. Publ. C 16 (100). M 4 (312). Quint. VII. 4, 18. in senatu vero et apud populum et ubicunque iuris clementia est, habet locum deprecatio.
35. Cum utrumque et perpetua est et propria est per se ferri possit, tamen propriast magis placet, quod et cum verborum, qui tra- ditus est, ordine convenit et verbum ipsum exquisitius videtur. Cf. Ter. Andr. IV. 3, 1. nilne esse proprium cuiquam? ad quem locum haec Ruhukenius proprium] i. e. constans, perpetuum, duraturum coll. Ter. Andr. V. 5, 3. 4. Cic. de imp. Cn. Pomj). XVI. 48. quod ut illi proprium et perpetuum sit, . . . . optare debetis. Corn. Nep. Thras. IV, 2 nam parva munera diutina, locupletia non proi^ria esse consuerunt. Orell. ad .Hor. ep. TI. 2, 172. Accedit quod perpes et antiquius vocabulum est, quam quod poeta in vulgari re denominanda repetere debuerit (cf. Fest. V. j). 216. 217. ed. Odofr. Mueller.) nec senarii exitus monosyllabus et a Publilio et a Phaedro rarius usurpatus magis vitandus quam no- vandus videtur. Cf. Publ. H 18 (220). H 19 (221). Phaedr. IV. 12 (11. Bentl.) 7. 23, 11. V. 5, 23. 9, 4. Sententia ipsa ita composita est, ut posterius ita ut prius efficiatur verum esse, quasi ita expressa sit: Hominibus ut vita rapida. ita fortuna fluxa atque instabilis est. Vide Publ. N 57 (433). Longum est scriptorum veterum de fortunae mobili- tate et inconstantia locos enumerare ; paucos, qui huc pertinere videantur, referre satis est. Cf. Plaut. Cist. I. 3, 46. ut sunt humana, nihil est per- petuum datum coll. Fabric. ap. Zell. p. 83. (Orelli p. 105.) v. 360. Kremsier. p. 61. v. 658. Acc. ap.Non. IV. 346. non facile sine deum opera propria humana sunt bona. Lucil. fragm. XXII. 29. p. 57. ed. Grerlach. cum sciam nihil esse in vita proprium mortali datum. Petr. Sat. 120 (v, 78. p. 158. ed. Buecheler.) Fors .... quae nova semper amas et mox possessa relinquis. Sen. Controv. I. 1. p. 70. ed. Bip. (Excerpt. Controv. I. 1. p. 373. ed. Bip.) omnis instabilis et incerta felicitas. II. 9. p. 138. ed. Bip. nulla certa felicitas est. Sen. ad Marc. de consol. X. 10, 3. quicquid a fortuna datum est, tanquam exemptum avictore possideas. Sen. ad Polyb. de consol. 1. 1. ita est, nihil perpetuum, pauca diuturna sunt, Sen. ad. Helv. de consol. V. 5. illi qui munera eius (fortunae) velut sua et i^erpetua amaverunt coll. VIII. 4. de clem. I. 1, 7. nat. quaest. VI. 1, 15. ep. IX. 1 (72) 7. ep. X. 2 (78) 29. ep. XVI. 3 (98) 9. Sen. Hippol. 1139. Thyest. 594.
- 208 —
36. Nec cur facilitas, cum inde dicatur. quod facilem se omnibus praebeat, non semper aurem facilem praebeat. nec cur felicitas, cum ferme rebus secundis elata ceteros omnes despiciat. auribus fastidire di- catur, non faeile quiscjuam intelleget. Nihil profecto acuminis in sententia insit, nisi auribus lingua opponatur. Itaque pro facilitas substituendum videtur f a c u n d i t a s . quod vocabulum Plautinum a vulgari f a c u n d i a derivatum rarius usurpatum est cf. Plaut. Trucul. II. 6, 1.8. facile sibi facunditatem virtus argutam invenit. Contra facundia invenitur apud Ter. Heaut. prolog. 1.3. si hic actor tantum poterit a facundia. Ut facundia, quod vocabulum ab usvi Ciceroniano alienum esse obser- vatum est, et f ac undi tas, sic ferocia et f erocit as (cf. Forcell.Lex. s. fe- rocia) opulentia et opulentitas (cf. Plaut. Mil. IV. 4. 35.) vicinia et vicinitas (cf. Ter. Heaut. I. 1, 4. coll. Phorm. I. 2, 45.) leguntur. Cum igitur facundi interprete Varrone de L. L. V. ji. 58. ed. Henr. Steph. sint, qui facile fantur, hi in hac, de qua disputamus, sententia non seraper facile audire dicuntur: id quod hominum indole et natura confirmatur. Eloquentia enim ut magna linguae facilitate utitur, sic non semper cum illa dicendi facultate audiendi facultatem coniungit, ita ut cum multa loquatur. ipsa audiri ab aliis, non alios audire cupiat. Unde etiam illud profectum, quod surdo fabula narrari dicitur. cum quasi auribus occlusis accipiatur cf. Ter. Heaut. II. 1, 10. Ceterum sententia ab omnibus omnium gentium seriptoribus pertractata est. Notum Graecum illud Xenocratis est: Sta tovto Sio coTn e/ouer, OToua Ss ei', ira ri/.sico fiir (cxoicoaer, iJTTora Si f.eycofisr: quae Fridericus Rueckertus, egregius nostrae memoriae poeta, his persecutus versibus est:
Du hast zwei Ohren und Einen Mund : Willst du's beklagen? Gar vieles sollst du horen. und Wenig darauf sagen.
Nec minus vulgata illa , quae Zenonem Diog. Laert. VII. 1 , 24. adolescenti loquaciori dixisse tradit: t« cotcc oov si^ jr^r -//.coTTfcr ovreuoir.y.e. Quint. II. 2. 11. vulturn igitur ijraeceptoris intueri tam qui audiunt de- bent, quam ipse, qui dicit. ita enim probanda atque improbanda discernent : sic stilo facultas continget. auditione iudicium, coll. VI. 5. 8. XII. 11,6. Caec. Balb. p. 29. Mon. XXVII. 5. Zeno uxori et viro garrulis. cum duo, inquit, soli estis . quemadmodum vos loquentes auditis? Proverb. 118. 119. Hinc scitum illud Cliristiani Garvii. philosophi haud contem- nendi: „Die Gabe gut zu reden ist das Wesen des guten G-esellschafters. Ebenso unentbehrlich aber ist die Gabe gut zu horen. "
37. De sententia laudat Gruterus Petron. dii deaeque, quam male est extra legem viventibus! quicquid meruerunt. semper exspectant. Plaut. Mil. IIL 1,123. Ter. Ad. L 1, 11.
40. Amittitur i. e. imprudentibus interit, evertitur i. e. inventa et constituta iam deletur. avertitur i. e. quae procul est aut videtur esse, temere ac velut volentibus idque agentibus depellitur. Avertere est declinare, deflectere cf. Liv. 3, 24. at illi (et enim extremum anni iam erat) quartum afiectantes hibernatum in comitiorum disceptationem ab lege certamen averterant. Cic. Lael. I. 5. tu velim animum a me parumijer avertas. e^. ad Fam. VI. nec avertere a miseriis cogi- tationem sinunt. Inest adnominatio in verbis veritas avertitur. Cf. Publ. A. 24. „Moderata disceptatione veritas excutitur aut immoderata perditur: id quod prorsus accidit sophisticis istis theologis'-. Erasmus. Cf. Sen. ep. V. 4 (45) 4. multum illis (magnis \iris) temporis verborum ca^allatio eripuit et captiosae disputationes, quae acumen irritum exercent.
— 204 —
41. Ubi(jue quem miseret . is vir bonus laudatur. quod „ubicunque homo est, ibi beneficii locus est"'. Cf. Sen. de vit. lieat. XXIV. 3.
42. Germanorum provcrbium: ..Ein nichts ist wolil verwahrt." Cf. Wander. Deutsch. Sprichworter-Lex. tom. III. p. lU2il.
43. Necessitas enim rerum necessariarum vis ac dominatio cf. Publ. N 21] (399).
45. Sententia cum ab aliis, tum a Publilio saepius agitata cf. Publ. D 26. I 9 (238). N 18 (394). ^P 19 (468). Q 28 (528). Q 35 (535). S 35 (618"). V 17 (645). Quint. XII. 7, 7. Et certe non convenit ei, quem oratorem esse volumus. iniusta tueri scientem coU. YII. 1, 63, XII. 7, 1. 4.
47. S a 1 u t i s r e m e d i u m est , quod salus invenit inventumque ut adhibeatur suadet. Neque enim modo inest in v. salus passiva vis ac potestas. ex qua sit salva res, sed etiam activa. cjua servandi via ac ratio sicrnificetur. Sic iter salutis (Petron. Sat 1()2.) est aut quod salus ducit aut quod ad sahitem fert. Cf. Vergf. Aen. II. 354. una salus victis nullam sperare sahitem. Cic. Verr, II. 1. 2. neque enim salus ulla rei- publicae maior hoc tempore reperiri potest. Liv. 7. 35. ergo una est salus erumpere hinc atque abire. Quamobrem salutem deam iutellegi non opus est. De V. remedium cf. Publ. I 52 (282). Itaque sententia monet, ne quis ullam rem turpem velit. qua saluti suae prospiciendum sibi esse videatur. Idem docet Seneca Oed. 517. ubi turjjis est medicina . sanari piget, quamquam contrarium jjraeciint in Troad. 711. 712. nec turpe puta, quicquid miseros fortuna iubet : cui assentitur Eimpides apud Stob. Flor. t. 29, 56. ovic uio/_()6f oiSsr Tior drayy.niou' .i^OToi^.
48. Nihil coloris Publiliani habet scriptura versus, quae est in F. Neque enim pronomini ea locus esse debet, ut ad Publ. F 9 (174) de- monstravimus, nec summos habet, quo referatur, Cuni autem nihil fre- quentius sit . quam summum imum aut summa ima numero et genere vel pari vel impari coniungi aut opponi (cf. Auct. ad Heren. III. 18. utrum a summo an ab imo dicere incipiamus. Hor. Serm. II. 3, 308. 309. ab imo ad summum totus moduli bipedalis. Sen Controv. I. praef. p. 65. ed. Bip. non illam fvocem) per gradus paullatim ab imo usque ad summum perducere. Sen. nat. quaest. IV. praef. 22. ad imum lapsus ex summo. Quint. II. 8, 15. ab imo ad summum. Sen. nat. ([uaest. II. 4, 1 ima — summa. Sen. ep. XV. 2 (94) 57. summa — ima. Quint. II. jjrooem. 20. summa — ima. Hor. Carm. I. 34, 12. 13. valet ima summis mutare ima deus. Sen. Thyest. 598. — permutat brevis hora summis. Sen. de benef. III. 38, 1. ex infimo ad summa. Sen. nat. quaest. VI. 24, 1. ab imo — per summa. Sen. de brev. vit. II. 4. omnis denifjue istos ab in- fimis iisque ad summos pererra. Sen. ep. IX. 1 (73) 11. inter summos imosque discrimina): facile. ne dicam uUro, quod pro ea scribatur. offertur ima. Sunt ima rerum principia vel fundamenta; summi autem qui in altissimo honoris gradu collocati sunt, viri quovis in genere principes. Pro subl evant scripsi verbum simplex levant cf. Publ. B 9 (52). Est autem levare non tam adiuvare, quam in altum toUere vel in alto collocare vel sustinere cf. Phaedr. IV. 4, 4. 5. quem dorso levans ad hostem rediit. Verg. Aen. IV, 690. ter se attollens cubitoque adnixa levavit. Quare haec sententia est: NoH despicere vel parvi facere, quae pro fundamento ad altiora adscenderiti posita sunt : nam in iis ipsis consistunt. quicunque ad summa pervenerunt. Qua de sententia vide Quint. I. 4. 5. quo minus sunt ferendi , qui hanc artem ut tenuem ac ieiunam cavillantur: quae nisi oratori futuro fundamenta fideliter iecerit, cjuicquid substruxeris , corruet. XU. 10, 78. nitidus ille et sublimis et locuples circumfiuentibus undique eloquentiae copiis imperat. Desinit
— 205 —
enim in adversa niti, qui pervenit ad summum. Scandenti circa ima Iftlxir est : ceterum quantura processeris, mollietur clivus et laetius solum. Ceterum nemo non videt sententiam veram esse non mag-is in artibus litterisque. quam in rebus civilibus ac publicis. Xam et Publilius X 14 (390) necesse est. inquit, minima maximorum esse initia, et .Seneca de benef. III. 2'2, 4. quis tantus est , quem non fortuna indigere etiam in- fimis cogat? —
49. Comparat Gruterus Sall. Cat. 58, 19. animus. aetas. virtus vestra me hortantur. praeterea necessitudo. quae etiam timidos fortis facit.
50. Cf. Sen. Hippol. 429. malus est minister regii imperii jjudor.
51. Cf. Quint. I. 1, 26. illud tamen imprimis tollendum est, nihil praecepta atque artes valere nisi adiuvante natura. II. 19, 2. nam si parti utrilibet omnino alteram detrahas. natura etiam sine doctrina multum valebit, doctrina nuUa esse sine natura poterit. Sen. ep. IX. 5 ( 76l 6. quid exspectas ? nulli sapere casu obtigit : pecunia veniet ultro.
52. De sententia cf. Publ. H 17 (219). Ter. Heaut. IV. 1,53. non licet hominem esse saejje ita ut volt , si res non sinit. Sen. Excerpt. Controv. IV. 4. p. 420. ed. Bip. necessitas est lex temporis.
54. Sententia parodia versus Enniani est, qui exstat apud Cic. Fin. II. 13,41. Ximium bonist. cui nihil sit mali [i n d i e m supjdevit Ribbeckius] ut hic translatus est ex Eurip. Med. 622. 623. yeiros 6/.SiojTaJoi otm y.ar r^uao Tiy/aiti ui]S'ti' y.ay.ov. Cf. Madvig. ad h. 1. Quae Ennii vel Eurii)idis sententia cum de vita sit, eam Publilius sic videtur per mutavisse, ut ad mortem transferret. Cf. Publ. N 8 (384 1. Sententia igitur docet, cum in morte nihil mali sit . eam adeo non debere timeri, ut etiam nimium boni habere videatur. oum animum aut omnibus vitae aenimnis liberet aut aliquo deducat . ubi sit futurus aeternus. Cf. Cic. Cat. Mai. 19, 66. Sen. ad Marc. de consol. XX. 3. Caram te, vita, beneficio mortis habeo. nat. quaest. YI. 32, 12. hoc adfingamus animo, hoc nobis subinde dicamus: moriendum est. Quando, quid tua? mors naturae lex est, mors tributum officiumque mortalium malorumque omnium remedium. ep. IV. 1 (30) 6. ergo, inquit. mors adeo extra omne malum est. ut sit extra omnem ma- lorum metum. 9. plus. ut puto, fidei apud te . plus ponderis. si quis re- vixisset et in morte nihil mali esse narraret expertus.
55. Grradus h. 1. significat id quod nos dicimus Stufe et numero pariter usurpatur singulari (cf. Quint. V. 10, 116. secundo gradu. VII. 4. 39. jjares gradu. VIU. 4. 4. uno gradu. 6, 38. medius quidem gradus ) ac plurali (cf. Quint. III. 7, 15. aetatis gradus. V. 7. 20. VIII. 4, 7. 26. 4. 9. eirca singulos gradus. V. 10, 46. iisdem temporum gradibus. V. 11, 7. eosdem gradus habet. XII. 10. 68. multos gradus habeant i. Hinc gradum servat vel observat. qui ita summum petit. ut nuUo gradu neglecto per singulos gradus adscendat. Dicit igitur Publilius: Quemadmodum qui summum aliquem locum per scalam ascensurus est. i^rudenter per singu- los eius gradus in altum eniti debet hoc cavens, ne uno alterove gradu per neglegentiam vel imperitiam intermisso labatur : sic nemo seu in civitate sive in arte aliqua priiicipatum assequetur, nisi qui omnes res, quae ad eum obtinendum necessariae sunt, uno quasi tenore ita ijenetraverit, ne ullam aut animi levitate aut nimia festinatione abreptus transeat. Cuius rei exemplum tradit Petron. Sat. IV. cum de eloquentia dicit: ^Parentes obiurgatione digni sunt, qui nolunt liberos suos severa lege proficere. Primum enim. sicut omnia. spes quoque suas ambitioni donant. Deinde cum ad vota properant. cnida adhuc studia in forum propellunt et eloquentiam. qua nihil esse maius confitentur, pueris induunt adhuc nascentibus. Quodsi paterentur labonim gradus fieri, ut studiosi iuvenes
— 206 -
lectione severa inrigarentur, ut sapientiae praeceptis animos componerent, ut verba atroci stilo effoderent .... iam illa grandis oratio haberet maiestatis suae pondus.
57. De sententiae compositione cf. Publ. N 35 (411). Quam ut pro- bet, comparatione poeta utitur hunc in modum: Non magis quisquam amorem, quam mortem effugere potest.
58. Addecet verbum Plautinum est. Nostrum hoc proverbium est: „Man muss die Noth ertragea und nicht dariiber klagen." Cf. Wander. Deutsch. Sprich\v6rter-Lex. tom. III. p. 1050.
59. Nunquam facilius culpa latet, quam ubi in consciorum multitu- dinem abscondita fuerit. Cf. Sen. Suas. II. p. 14. ed. Bip. latuisset virtus inter Troezenios .... In hoc restitimus, ne in turba fugientium late- remus. p. 15. non latebit iu turba Laco.
0 1. Soloece cum in F traditum esset, scripsi demum, hoc repu- tans fieri potuisse ut demumcum in quemcunque depravaretur. Si- gnificat d e m u m idem atque t u m m a x i m e. Haec enim ea de particula Handius Turs. vol. II. p. 253. „Tum dernum veteres usurpant non nisi in condicione praeposita, ut consecutio maiorem vim accijjiat. In altera parte sententiae aut si aut ubi aut cum ponitur. Et demum necessitatem quidem consecutionis ita exprimit, ut reddi possit: tum c e r t i s s i m e , t u m m a x i m e. Etiam d e m u m hoc significatu pro t u m demum dicebant. Cf. Publ. A- 20. Plaut. Merc. V. 2, 68. servata res est demum,' si illam videro. Plin. en. III. 2. quibus omnibus ita de- mum similis adolescet, si imbutus honestis artibus fuerit. Similis de fortuna sententia est apud Publ. F 2 (167).
2. Contrariam sententiam hanc habet Wanderus (Deutsch. Sprich- worter-Lex. tom. II. p. 206.): Auch Giite platzt und hat ein Ende.
3. Ni fallor, accusativus contemplantis, vocativus monstrantis, ille poeta lyrici, hic scenici est. Cf. Publ. M 52 (360). 0 8 443). „Infelices laborant vitae taedio. Felicibus mors ante diem videtur accidere, quod vitae taedium non sentiant." Erasmus. Cf. Apollonius apud Stob. Flor. t. 121, 34. 3oay^vi 6 fSios ard^ooJTtcp sii TiQarTovTi, Sv^Tvyocfri ^t tiay.oos. Quint. IV. 2, 46. nam et fallit voluptas et minus longa, quae delectant, videntur, ut amoenum ac molle iter, etiamsi est spatii amplioris, minus fatigat, quam durum arduumque compendium. Sen. e}). X. 1 (77) 20. nulla vita non est brevis. ep. X. 2 (78) 27. his necesse est videri omnem vitam brevem, qui illam voluptatibus vanis et ideo infinitis metiuntur. ep. XV. 1 (93) 2. longa est vita, si plena est. Impletur autem, cum animus sibi bonum suum reddidit et ad se potestatem sui transtulit.
4. Sententiae quannds similes sunt haec et C 2 (86), tamen ut verbis, ita gravitate differunt : haec enim gravior videtur. Cf. Publ. D 2 (124). Quint. VI. 3, 33. nam adversus miseros, sicut supra diximus (31) inhu- manus est iocus.
5. Post interiectionem ea, quae inserui, verba intercidisse suspicor: quae cum intercidissent, sive haec quae dixi verba quam est animi, sive similia litterarum lineamenta, quaeinaequo apparent, errori locum dederunt. Tormentum cum plerumque corporis supplicium significet, si animi intellegeretur omisso v. animi parum dilucide scriptum esset cf. Publ. 0 8 (443 J. Sententiam Philippi oxemplo ex lust. IX. 4, 3. re- petito illustrat Grruterus, quo loco Macedonum ille rex proelio apud Chaeroneam commisso ita inter tacitam laetitiam et dolorem hostium temperavisse narratur, ut neque apud suos exsultasse ne^iue apud victos iusultasse videretur.
7. Offendit deterioris latinitatis adverbium ignominiose, cui alla-
— 'iOT —
tis ex Eutropio, Arnobio, Orosio locis hanc notam apposuit Forcellinius non inveniri adverbiuni apud bonos scriptores. Quod vero metri causa scripsit Meyerus, nec convenit metro, quod facile quarti pedis anapaestum respuit. et ambigne dictum est: nam etiam ignominiose servire dicitur, qui cum serv-us sit munia servilia cum ignominia obire velit cf. Publ. H 17 ('219}. His causis adductus pro ignominiose scribendum existimo inlegi homini. Adiectivum inlex veteris comoediae idemque est atque exlex is qui sine lege ^-i^nt, qui legi non paret (arofioi). Cf. Fest. s. inlex : producta syllaba significat eum, qui legi non paret ; correpta se- quente syllaba inductorem ab inliciendo. Leop. Schneider. Gram. lat. elem. tom. I. p. ilO. Ritschl. ad Plaut. Pers. 111. S, 4. Ribbeck. ad Caec. Stat. v. 60. Com. Rom, Fragm. vol. II. p. 44, Bentl. ad Ter. Heaut. II. 3, 111. Atque ipsum dominum apud Publilium olim fuisse lectum conicere licet ex Sen. ad ilarc. de consol. XX. 3. ubi haec le- guntur: Video istic cruces non unius quidem generis, sed aliter ab aliis fabricatas : capite quidam conversos in terram suspendere, alii per ob- scoena stipitem egerunt. alii bracchia patibulo explicuerunt. Video fidi- culas, video verbera. Et membris singulis et articulis singula docuerunt machinamenta : at video et mortem. Sunt istic hostes cruenti, cives superbi : sed video istic et mortem. Xon est molestum servire. ubi, s i domini pertaesum est, licet uno gradu ad libertatem transire. Cf. Sen. ep. VIII. 1 (70) 21 extr. IX. 4 (7b) 18. X. 1 177) 14.
8. De sententia vide Publ. S 49 (683). Quint. XII. 1, 6. nihil est enim tam occupatum, tam multiforme, tot ac tam variis affectibus conci- sum atque laceratum, quam mala mens. Nam et cum insidiatur, spe, curis. labore distringitur: et iam cum sceleris compos fuerit, soUicitudine, poenitentia. poenarum omnium exspectatione torquetur. Pseudo-Sen. de mor. 13. 14. Sent. falso inter Publ. recept. 337.
9. Qui accipit est accipiens, quem nos dicimus „Empfanger"; nec Bothii emendatione opus est. De pronomine eius cf. Publ. F 9 (174). Ceterum dubitat Sijengelius an sit dittographia versus S 41 (624). Cf. quae adnotavimus ad Publ. N 16 (392). Similis etiam est sententia Publ. P 18 (467 1. Cf. praeterea Cic. Cat. IV. 11. 23. nihil aliud a vobis, nisi huius temporis totiusque mei consulatus memoriam postulo. Liv. 45, 42. beneficia gratuita esse populi Romani: pretium eorum malle relinquere in accipientium animis, quam praesens exigere. Sen. de benef. I. 2, 1. Beneficia in vulgus cum largiri institueris. Perdenda sunt multa. ut semel ponas bene. IV. 13, 3. non est beneficium, quod in quaestum mittitur. hoc dabo et hoc recipiam auctio est. ep. XI. 2 (81) 2. nemo habet tam certam in beneficiis manum. ut non saepe fallatur : aberrent, ut aliquando haere aut : post uaufragium maria temptantur.
10. Est obsequium. quod nomen a Terentio primum dictum pu- tat Cicero. (cf. Quint. VIII. 3, 35. coll. Cic. Lael. 24, 89. Ter. Andr. I. 1, 41.) interprete Ernestio (cf. Schuetz. Lex. Cic.) indulgentia, studium alicui gratificando et in omnibus se ad eius sensum, studia accommodando placendi: nos dicimus ,.Willfahrigkeit.-' Itaque cum de quoWs obedientiae genere dicatur. quae sua omissa voluntate ad obediendum alteri se sub- mittit (cf Sen. ad 3Iarc. de consol. I. 8. ad Helv. de consol. II. 4. de benef VI. 30, 4j: tum vero maxime ad id officium refertur, quod femina praestare viro cogitur cf Sen. Oct. 84. 214. Nupta auteni poetis eadem quae \-ulgo uxor vel coniux vocatur cf Sen. Herc. Oct. 1352. 1467. Oct. 278. Huic vero amica vel paelex summa iniuria: nam alterius amorem suum odium suspicatur cf Hieron. adv. lovin. I. p. 190. Sen. ep. XV. 3 (95) 37 extr. sciet in uxore gravissimum esse genus iniuriae
— 20S —
paelicem. XX. 5(122) 14. 6(123j 10. Quare haec sententiae summa est uxoris obseciuio hoc fieri ut protinus vir paelicis odium concipiat.
11. „Occasio semel praetermissa aegre recipitur." Hinc Erasmus Adag. p. 546. Plautus in Most. I. 3, 69. inquit, capere crines dixit pro aiTipere occasionem oblatam et arreptam retinere.
12. Opertum latet non pleonasmus est, sed in participio causa subest, quamobrem periculum lateat: significatur igitur periculum quod cum aliqua ratione tectum sit adsjjectum fugiat.
13. Ut ab adiectivo insignis fit adverbium insigniter (Quint. VIII.
5, 15.) ita a i^articipio insignitus adverbium insignite: quod ipsum ferme in malam partem accipitur cf. Petr. Sat. 110. me non tralaticia defor- mitate esse insignitum. Plaut. Cas. V. 4, 31. mihi quidem edepol in- signite facta est magna iniuria. Men. V. 7, 19. non sinas in me in- signite fieri tantam iniuriam. Rud. IV. 4, 5. imo hercle insignite inique. Cic. Quint. 23. neque quisquam inventus est tam insignite improbus. de orat. II. 85, 349. nec improbum notari ac vitujjerari sine vitiorum cognitione satis insignite atque aspere posse. Sen. de ir. III. 26, 3. ep. XIX. 5(114)4. Participii comparativus insignitior legitur apud Tac. An. III. 70., adverbii insignitius apud Liv. 8, 13. quo in- signitius omissa res Aemilio superioris anni consuli exprobraretur. Eius stirpis verba omnia cum de iis imprimis dicantur, quae luce ac splendore longe lateque conspiciuntur (cf. Publ. L 16 (307) Cic. harusp. 17. maxime insigne atque iUustre periurium. Sen. e]}. XVI. 4 (99) 13. nuUus sine aliquo insigni flagitio exit): uemo erit, quin insignitius h. 1. apte adverbio occulte opponi intellegat. Occulte quidem pec- cat, qui ex insidiis, noctu, in solitudiue peccat cf. Sen. ep. V. 2 (43) 3. coll. Cic. Verr. IV. 22, 49.; aperte, qui aliis inspectantibus peccat cf. Sen. ep. XVI. 2 (97) 1.; insignite autem, qui singularem facinoris infamiam in vulgus colligit. Itaque haec sententia, ut quisque occultissime peccet, ita eum turpissime peccare docet. Scilicet facinorosi ex numero sunt lucifugarum (Sen. ep. XX. 5 (122) 15). Qua de sententia cf. Sen. Controv. III. 20. p. 236. ed. Bip. nox placet sceleri .... quo mihi lumen? tantum admissuro nefas optanda nox est. Sen. ep. XVI. 2 (97) 12. at bona conscientia prodire vult et conspici: ipsas nequitia tenebras timet. Quint. V. 10, 52. tum ad coniecturam quoque, ut si dicam: bona mente factum ideoque palam; male ideoque ex insidiis, noctu, in solitu- dine. Seneca apud Lact. instit. VI. 24, 11. „magnum", inquit, ,.nescio quid maiusque quam cogitari potest, numen est, cui \ivendo operam damus. Huic nos adprobemus ! nam nihil prodest inclusam esse consci- entiam: patemus deo."
14. De sententia cf. Publ. O 11 (446). Plaut. Pers. II. 3, 16. virtus est, ubi occasio est, dispicere, Sen. ep. III. 1 (22) 3. non tantum prae- sentis, sed vigilantis est occasionem observare properanteni. itaque hanc circumspice, hanc si videris, prende et toto inipetu, totis viribus id age, ut te istis officiis exuas.
15. Sententiae acumen in v. jDerficit positum est, ad quod cum quaerendum sit quid referatur, facere intercidisse in mentem venit, Amorem facere i. e. incendere legitur apud Ov. Met. I, 468. 469. Quamquam etiam de alio hoc remedio cogitavi ut scriberetur: O. a. in- cipiunt, inceptum adsuetudo perficit. De forma inceptus cf. Ter. Andr. III. 3, 6. 7. Adsuetudo autem pro consuetudine amoris satis frequens cf. Ov, Met. X. 173. longaque alit adsuetudine flammas. Trist. I,
6, 27. Tac. An. XIII. 46. Burraann. ad Ovid. A. A, II, 345. De sen- tentia cf. Publ. A 40,
— m) —
P 1. „Probus libertus filii pietatem xndetur assumsisse natura ces- sante." Sen. de benef. III. 2J, J. sic serv^us ubi benevolentia erga do- minum fortunae suae modum transiit et altius aliquid ausus, quod etiam felicius natis decori esset et spem domini antecessit, beneficium est intra domum inventum.
2. Versum ex eo adverbii usu interpretor, quo addas cogitando con- trarium. ita ut plena oratio sit : Prodesse qui vult nec potest, aeque est miser, atque qui potest nec vult. Disputavit de hoc adv. a e q u e usu Handius Turs. I. p. 195. Nisi forte sententia sic cogitando explenda est, ut uterque et hic, qui prodesse velit, et ille. cui velit prodesse, miser habendus sit. Ut velle et posse, sic nolle et non posse inter se opponuntur cf. Publ. Q 29 (529). Sen. de ir. II. 27, J. quaedam sunt quae nocere non possunt nuUamque vim nisi beneficam et salutareru habent, ut dii immortales, qui nec volunt olsesse nec possunt. de benef. VI. 11, 4.
4. Non potest — potest cf. Publ. A 18. „Pudor homini natura in- situs est: qui ubi interierit, docendo non potest reparari."
5. Non opus ^ddetur emendatione. iliser enim cum is proprie videatur, qui rebus atilictis suis hominum misericordiam movet, multis causis fieri potest ut in miseriam inciderit, sive vivit gravi valetudine conflictatus, sive suis omnibus amicisque privatus, sive exsul, sive vitae fructibus inimicorum dolo et malitia fraudatus. Huius igitur miseria si etiam eo aggravetur, quod sine re i. e. rebus ad vivendum necessa- riis spoliatus summam egestatem perpetiatur : huius miseri vitam omni supplicio graviorem esse quisque facile concedet. Cf. Publ. N 25 (401).
6. Secundi pedis anapaestus, si fas est dicere, excusationem habet, quod vocales i et u pronuntiatione ita densabantur, ut iam consonantium instar esse viderentur. Itaque eiusmodi anapaesto etsi in hoc versuum genere licebat uti, tamen si totum spectas raro utebantur. Phaedrus quidem, qui in senariis componendis artem Publilii similem sequitur, nisi fallor, novem tantum locis anapaesto usus est his: I. 5. lU. II. 4, 9. 5, 1. 8, 1. III. 19, 5. IV. 2, 7. 5, 8. 16, 10. V. 7, 17. qui loci omnes ex ea causa, quam dixi, expediendi sunt praeter unum il. 8, 1. In eo autem cum legatur: Cervus nemorosis excitatis latibulis aut verbis transpositis „nemorosis cervus excitatis latiJ:)ulis scriJien- dum aut nem' rosis pronuntiandum est. Apud PuJjiilium septem locis secundi pedis anapaestus invenitur B 4 (47). C 27 (112). F 21 (186). I 6 (235). P 44 (49.}). S 24 (607). S 37 (620): nam a reliquis sex «mendatione expellendus est cf. "B 29 (72). L 6 (297). M 19 (327). M 24 (332). P 49 (4VIS). S 20 (603). Hoc vult sententia pudore eum semet ipsum privare. qui alium privet. Est enim perdere vitio vel culpa sua comuiittere, ut aliqua res intereat: quo diiferre a. v. amittere non est quod moneam Cf. Quint. XI. 1, 91. 2. 46. 3, 2. 52. 184. De sententia sufficiat afferre Sen. de vit. J^eat. XXVI. 6. quo loco poetis €xproJ)rat, quod lovem multis vitiis oneratum depinxerint: quiJjus nihi 1 aliud actum est, inquit. quam ut pudor hominibus peccandi demeretur, si tales deos credidissent.
7. De sententia vide PuJjI. C 12 (96). D 23 (145). Pseudo-Sen. de remed. fort. IX. (Fragm. ed. Fr. Haasii vol. III. p. 45).): ,.Dura res est <lolor. Immo tu mollis.'-
8. Cum et multo frigeat et qui cum muto comparatur dolor per se intellegatur: pro multa scripsi inulti, quippe qui cum nnn sit ultus ulciscendi cupiditate flagret. Unde haec sententia exsistit : Qui in-
J4
- 210 —
iuriani sibi illatam non ultus quidem, sed ulturus est, cum dolore adliuc sub pectore presso ulcisci cogitet, peiora in dies consilia animo volvit.
9. De geminatione v. omnis vide Beier. ad Cic. oft". I. p. 128. cf. Frag. adesp. 2i^8. xoroo^ yao soTir, o» fioorcoi' 'i/^ei x^jciri; cf. Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop' 1809. III. p. 188. Hor. ep. I. 6, ;I7. et ge- nus et formam regina pecunia donat. EuriiJ. ap. Sen. ep. XIX. 6 (115)
14. pecunia ingens generis Immani bimum.
10. ,,Pudorem ubi semel deposueris, recuperare nullo niodn poteris." Metaphora sumta est ab amicitia aut matrimonio dimittendo: quemad- modum dimissus amicus aut uxor nunquam reconciliantur, sic fieri non potest, ut pudor semel prostitutus unquam redeat. Cf. Cic. Lael. 21, 76. est etiam quasi quaedam calamitas in amicitiis dimittendis. Suet. Calig. 25. coll. Tib. 10. 49. Publ. D 16 (138). De sententia cf. Sen. Agam. 113. et qui redire, cum perit, nescit pudor. Ovid. Her. V. 103. 104. nulla reparabilis arte Laesa i^udicitia est. Latinum sic in Germanicum ver- tamus : Creschieden Schamgefiihl kehrt nie versohnt zuriick.
11. Quare malum esse iudicet Bothius, quod ostendunt libri, tantum abest ut intellegatur. ut quod coniecit Bothius, mihi quidem non liqueat. Neque enim finem facere hoc loco fineni imponer e significat, velut apud Sen. de clem. I. 12, 1. et L. Sullam adpellari tyranuum (juid pro- hibet, cui occidendi finem fecit inopia hostium. Nam et persona, cui jjerdendi finis imponatur, et pro nemo desideratur nihil: cui desiderio satis idoneum remedium non est, ut Egestatem deam a Verg. Aen. VI. 276. et Sil. It. XIII. 585. fictam introducas. Sed ut fugam facere utrum- que significat et fugare et fugere: sic finem facere nunc finire est, nunc desinere cf. Fabri. ad Liv. 21, 5, 16. Itaque hoc vult sententia neminem non prius desinere, quin perdat aliquid, quam ad egestatem redactus fuerit. De sententia cf. Caec. Balb. p. 23. Mon. XII. 7. (Sent. 126). Erasm. Adag. p. 568. pauperes a dispendio tuti. Latinum sic in Germanicum transferre licet: Der nur verliert nichts weiter. der nichts weiter hat.
12. Versus corruptelam inde videtur contraxisse, quod v. actu li- brarios fugiebat. Est autem actus fere idem atque agmen apud Verg. Aen. II. 212. 213. illi agmine certo Laoconta petunt. Significat motum, lapsum, fluxum, incessum, gressum. cursum, impetum: id quod multis poeta- rum locis comprobatur. Lucr. III. 191. 192. at contra mellis constantior est natura et pigri latices magis et constantior actus. Verg. Aen. XII. 687. fer- tur in abruiatum magno mons improbus actu, quem locum imitatus est Lu- can. Phars. IX. 472. i^ilaque contorsit violento spiritus Actu. IX. 30 — 32. quas ne per littora fusas colligeret rajjido victoria Caesaris actu Corcyrae secreta petit. Ovid. Halieut. 72. quam tumidus quantoque venit spectabilis actu. Petr. Sat. 135. pocula quae facili vilis rota finxerat actu quo loco Buechelerus p. 193. astu. Sen. Agam. 431. 432. unda vix actu (var. script. tactu) levis tranquilla Zephyri moUis afflatu tremit. Claud. de IV. cons. Honor. 480. 481. ereptas quaesivit aquas, quas hostibus ante irriguas alio Stilichon deflexerat actu, ad quos versus Heinsius: actum aquarum pro cursu posuit. Nec prosae orationis scrip- toribus vocabulum ignotum est cf. Cic. de rep. II. 40. Tac. Hist. I. 12 (var. script. auctu vel eo dein festo). " lam serpenti actu poena venire dicitur, quod tacite adlabitur, clam vel silentio vel improviso graditur et accedit cf. Cic. de rep 11. 18. Cic. Cat. IV. 3, 6. Liv. 28,
15. Plin. NH. XIV. 11. 13. Flor. I. 25, 4. lust. 31, 3. Participium ap- properans cum verbo finito venit pro adverbio propere vel prope- ranter coniungitur, ut ap. Ter. Eun. II. 2, 60. non temere est: et pro-
— 211 —
perans venit: nescio qiiid circumspectat. V. 7, 6. quidnam hic pro- perans iirosilit; Cic. Att. IV. 4. haec properantes sci-i])simus; Sen. ep. XV. 3 (9.0) 26. nobilem patinani. in quam quicquid apud lautos solet diem ducere properans in damnum suum popina congesserat ; Claud. in Ruf. 337. festinamque rotam solito proper antior urget. Quae cum ita sint. hoc sententia docet poenam ad malum puniendum propere con- tendere gradu tacite et obscure et sensim adlabenti: ita ut latinura sic in Germanicum vertere liceat: .,Die Straf ereilt den Bosewicht mit leisem Schritt." Cf. Publ. P 29 (478).
13. Schwarzius, interpres Grermanicus, cum hanc interpretationem praeiisset: Mehr ist dem Unrecht imterliegen als der Strafe" Orellius poenae eum ob oculos habuisse susjMcatus est idque scripsit Bothius. Nec vero recte iudicavisse mihi ^adetur Schwarzius ille summus apud Guestphalos iudex Duderstadiensis : quotus enim quisque est, qui non iniuriam, cum innocens sit, quam poenam, cum sit nocens, subire malit? Huic ergo plus est poenae quam iniuriae succimibere. Sed sententia sup- plicio gravius esse docet iniuria affici, propterea quod supplicium quidem lege, iuiuria contra legem subeatur. Et fieri non potest quin iniuriam magis sententiat quam supplicium, qui aut innocens damnatur aut iusto gravius multatur. Cf. Publ. P 5 (454). Sen. de clem. I. 14, 3. prope enim est, ut libenter damnet. qui cito; prope est, ut inique i^uniat. qui nimis. Sent. falso inter Publ. recept. 283. 284. Latinum in Germanicum sic vertamus: ,,Mehr als Bestrafung isfs, des Unrechts Opfer sein."
14. Versus solemni illa corruptela depravatus est, quod verba ex grammatica ratione ordinaverunt : quo factum est, ut mala diaeresi post pedem tertium divideretur. Reponere conatus Bothius ab usu Publiliano recessit, quod dolor cum sit subiecti, quod vocant. nomen, enuntiationi relativae inseruit. Unde illud cognoscitur ex iis versum esse, quorum verba a librariis adeo perturbata sint, ut nisi efficacius remedium ad- hibueris, ad sanum ordinem redire non jjossint. Vide praef. p. 14. De quinti pedis iambo cf. Publ. B 41 (84). Sententiae captio in eo cernitur, quod non medicina, qualis adversus dolorem adhibetur. sed dolore. qui medicinae vice fungitur, dolor enecari dicitur. Similes sentententiae exstant apud Publ. L 18 (668). N 7 (883).
15. Pafriens et f ortis ita alter alteri opponuntur. ut unam in utroque virtutem esse appareat animi constantiam: patientia enim in perferendo, fortitudo in defendendo malo cernitur. Itaque ut fortis se felicem facit, cum suae ipse saluti consulat : sic ne patiens quidem, cum ferendis malis parem se praestet, felicitatem unquam dimittit, S e i p s e , quod Meyero probatur, etsi ad sermonis latini usum fere accommodatius videtur, tamen se ipsum abeo non alienum esse exemplis allatis docet Zumptius fTram. lat. § 696. De sententia cf. Publ. P 7 (456).
16. Quid bellum iuvet, prospicere rei militaris etiam potest imperitus; sed prospicere i. e. pro\-idere, quod bellum iuvet, pru- dentis est ducis, qui cum haud ignoi'et, quid bellum iuvet, tum id com- parat, quod bellum iuvare vult. luvare enim verbo simplici PubUlium pro composito adiuvare uti supra diximus cf. Publ. B 9 (52). Q 1 (501). Q 11 (511). Latinum in (xermanicum ita convertamus: ,.Im Frieden seh' man vor, was dienen soll dem Krieg." Cf. Sen. ad Helv. de consol. V. 3. qui futuro se bello ante bellum paraverunt. compositi et aptati iirimum, qui tumultuosissimus est, ictum facile accipiunt. ei>. II. 6 (18) 6. miles in media pace decundt sine ullo hoste. vallum iacit et supervacuQ labore lassatur, ut sufficere necessario possit. Quem in
14*
— 212 —
ipsa re trepitlare iiolueris, ante reni exerce. Caec. Ealb. ]). 39. Par. 21 (Sent. 141.).
17. De sententia cf. Soph. Oed. Coi. 1191 — 1193. Herm. efvaas avror ' (oore fit; ye Sfjaifra ae rioi.' xdy.iara Svioe^eordrioi', 7idre(), x^e/ui^ oif elrui uiTtSndr xny.ioi. Verfr. Aen. VI. 820 — 822. Seii. de clem. I. 14, 2. 3. patrem quidem patriae adpellavimus, ut sciret datam sibi po- testatem patriam, quae est temperatissima, liberis consulens suaque post iUos reponens. tarde sibi pater membra sua abscidat. etiam cum absciderit, repouere cupiat ct in abscindendo gemat cunetatus multum diuque.
18. Divei"sa sunt donare et dare; illud significat gratum vel bene- ficium dare alicui, hoc in manus quicquid est tradere cf. Sen. de benef. 111. 8, 3. beneficium est donata possessio etqs. Hinc primum codicis T scripturam recte se habere apparet. Hoc enim sententia docet eum be- neticii iacturam facere, beneficium non bene collocare, ubi is, cui bene fecerit, non meminerit. Cf. Publ. 0 9. (444). lam quod F praebet, nisi est memoria — quod si recte se haberet esse deberet: si non est niemoria cf. Madvig. Grram. i^. 458 b. — aut scribendi errore aut quo magis inclinat animus, eius interpretatio est, quod Publilium scripsisse arbitror: nulla memoria. Est enim ablativus, qui dicitur modi, cuius ea potestas est, ut eam, qua quid factum sit rerum condicionem significet. \'ide ea quae disputavimus ad Publ. M 48 (3f)6). Eadem ablativi ratio est in adiectivo nullus, quod cum substantivo coniunctum eandem lere explicationem admittit atque illa, quam grammatici vocant, ablativi absoluti constructio. Ut dixit Caes. BG. II. 11. castris egressi nuUo certo ordine neque imperio. BC. ILT. lOi. nullis custodiis, quod inter- pretantur „quod nulli custodes disposita erant." Hor. Serm. I. 1, 88 — 90. at si cognatos, nullo naturae labore quos tibi dat, retinere velis: quem locum Eentleius sic explicat : quos scilicet natura sponte, ultro et gratuito tibi dat sine ullo tuo labore. Cic. Mil. 10. obvius fit Miloni Clodius expeditus, iu equo, nulla rheda, nullis impedimentis, nullis Grrae- cis comitibus, ut solebat, sine uxore, quod nunquam fere. Cic. Att. X. U). nullo negotio. coU. pro Rosc. Amer. 29, 80. Liv. 30, 3. nullo ordine. Verg. Aen. I. 574. nullo discrimine. Ovid. Met. I. 89. vindice nuUo. Vide M. Gesner. Thes. s. nuUus. Madvig. Gram. §. 257. De sententia cf. Sen. de benef. II. 24, 1. atqui nihil magis praestandum est, quam ut memoria nobis meritorum haereat. quae subinde reficienda est, quia nec referre potest gratiam, nisi qui meminit, et qui meminit eam refert. IV, 10, 3. de vit. beat. XXIV. 2. Ad Publilii versum videtur respexisse Sen. de benef. VI. 4, 6 : Saepe, inquam, beneficium manet nec debetur , si secuta est dantem poenitentia, si miserum se dixit, quod dedisset, si, cum daret, suspiravit, vultum adduxit, perdere secredidit, nondonare.
19. Huic sententiae tot tantaeque tenebrae offunduntur, ut vix reperias, qua ratione emergas. Nec immerito versum exclusum Bothius his verbis prosequitur: „Ista autem Probi delicta iudex legens deterit quid sibi velint, nemo exputet." In iis vero, quae alii remedii causa propo- suerunt, tria potissimum sunt, quae ottendant. Primuui enim delicta probi, quem Publilius virum bonum dicere solet cf. B 31 (74). B 41 (84). B 43. V 15 (^644). V 23 (^651) raro nisi in contrariis probum aut bonum cf. P 44 (493). Q 30 (^530) coU. H 22 (224). M 37 (;_345j. M 68 (^376). N 24 (400): sed cum delicta probi memorentur, non facile concedam eum ipsum in hac sententia probum, non virum probura vel bonum dici debuisse. Deinceps cum scribantur participia sive legens sive tegens seu neglegens, quibus personae, quae pro subiecto est, actio significetur, ea praeter Publilii usum scribi pro certo affirmaverim.
— 213 —
quippe quem aut enuntiatione relativa, velut A 3. J2. 32. aut aMativo gerundii. velut C 9 (93). C 45. M 23 (331); aut enuntiatinne. (juae par- ticularum ubi, cum, si ope composita est, uti solere videamus. velut A 55. B 35 (78). A 30. N 11 (87). A 10. M &7 (375). Denique ple- rique, cum codicis Turicensis sententia haec, de qua quaerinms, sen- tentia verborum ambitu circumscribi videretur, iudicem moneri putave- runt, ne per neglegentiam leges vel deterat vel terat. Ea vero dictio cum aliunde non cognita sit, ex eo verbi deterere vel terere usu ex- plicanda est. ex quo deteri vel teri nihi dicatur, nisi quod longa tracta- tione aut exercitatione minuatur: id quod in hanc sententiam non cadit. Quibus causis adducor, ut nec leges deteras vel teras nec probi delicta recte se habere eaque quae proposui reponenda esse existimem. Atque ut ceteris locis. ita hoc loco extrema quaeque in versus exitu maxime corrupta sunt. Cf. B 41 (84). F 6 (171). H 11 (213). I 13 (242.) M 13 (321). M 17 (325). N 25 (401). N 36 (412). 0 13 (448). Q 29 (529). S 35 (618). V 4 (632). praef. p. 44. De verbo autem derogare haec Emestius in Clav. Cic. : ,,derogare est nova rogatione aliquid de superiore lege demere, ei vim adimere: dicitur autem ordinarie derogare legi vel de lege, quod nemo ignorat. Sed est etiam sic: lex deroga- tur." Cf. Quint. II. 4, 39. ne illud quidem ignorare oportet leges ali- quando totas. aliquando ex parte reprehendi solere, cuni exemplum rei utriusque nobis claris orationibus praebeatur. Cic. de inv. II. 45, 134. deinde indignum esse de lege aliquid derogari. Sen. nat. quaest. proleg. I. 3. liceat illi hodieque decernere et ex lege fatorum aliquid derogare etqs. Sen. ep. XIII. 1 (86) 2. nihil, inquit, volo derogare legibus, nihil institutis. Monet igitur poeta, ne quis ea. quae ad legis severitatem valent, diminuat vel infirmet, quod verendum est, ne qui de lege deroget, delicta olim legis severitate coercita aut oppressa reducat et augeat. Qua de re vide quae dicit Cato apud Liv. 34. 3. et hercle ne quid iiovum in eas rogetur recusant ; non ius. sed iniuriam deprecantur. immo ut quam accepistis iussistis suffragiis vestris legem, quam usu tot annorum et experiendo comprobastis, hanc ut abrogetis: id est ut unam tollendo legem ceteras infirmetis. Publ. S 21 (605). Itaque hoc vult poeta, cum iustitia una sit et tota, oportere ne partem quidem eius adimi, nisi omnem labi totamque cadere volueris cf. Publ. M 53 (361).
20. Paraphrasis est quod legitur in T (cf. Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 554. V. 87.): „Non leve beneficium praestat. qui de brevi re- nuntiat." Cf. Spengel. praef. p. 15. adnot. Haupt. Phil. I. p. 665. n. 1. b. p. qui breviter negat coni. Meyer. p. 34. Sive benefici scribis seu beneficii, trisyllabura pronuntiandum est cf. Nauck. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. III. p. 204. adnot. Nec dubium videtur, quin bejle, quod Gellius praebet, ei quod Macrobius habet, cito praeferen- dum sit. Nam neque cito (cf. "VVoeliiTin. Proleg. p. 56.) cum numeris convenit et sententiam eandem efficit, quae supra posita est cf Publ. M 25 (333). Macrobii cito haud scio an ex cum illico corruptum sit. Quare non erat, quod hoc adverbio scripto alterum versum reciperet Gruterus. Nec vero concedam, quod posuit Bothius, eundem qui belle negaret, negai'e cito, non contra: cito enim negandi moram. belle verborum gratiam spectat. Vide Taubmann. ad Plaut. Men. IV. 2, 62. „belle dicere, qui quae alii velint. loqui student." Erasmus quidem sua sic interpretatur : „Quidam ita moleste dant, ut gratiam amittant bene- ficii, quidam adeo commode negant, ut videantur dedisse." Sane Macrobii scripturam commendat Sen. de benef. II. 5, 3. quemadmodum acerbissima crudelitas est. quae trahit poenam, et misericordiae genus est, cito occi-
— 214 —
dere, quia tormentuni ultimum . finem sui secum adfert, quod antecedit tenipus, maxinia venturi supplicii pars est : ita maior est muneris gratia, (|uo minus diu pepeudit ; et III. iS, 4. dedit mihi hic beneficium, sed non libenter, sed dedisse se questus est, sed superbius me quam solebat a- spexit, sed tam tarde dedit, ut plus praestaturus fuisset, si cito ne- gasset.
21. Qui quaestionis iudex constitutus celerius iudicium fecerit, caveat ne mali iudicis famam sibi paraverit. Cf. Sent. falso inter Publ. re- cept. 284.
22. In V. mancipium captio videtur inesse, cum possit et bonum propiumque significare, ut est apud Sen. de clem. I. 1, 5. nemo unus homo uni homini tam carus unquam fuit, quam tu populo Roniano, ma- gnum longumque eius bonum coll. Lucret. III. 971. vitaque mancipio nulli datur, onmibus usu Sen. ep. IX. 1 (72) 7. nihil dat fortuna man- cipio (vid. Walter. Gresch. d. Roem. Rechts. p. 585.) et hominem in ser- vitutem addictum, ut ap. Sen. Exc. Controv. V. 2. p. 430. ed. Bip. de- sertor patris, inimici cliens, uxoris mancipium aut &]). Sen. de benef. IH. 28, 4. adulterarum commune mancipium aut ap. eundem Sen. ep. VII. 3 (65) 21. maior sum et ad maiora genitus, quam ut mancipium sim corporis. Pari modo ipsum Ciceronem magis scurriliter quam serio dixit veteranum mancipium Geminus Varius ap. Sen. Suas. VI. p. 36. ed. Bip. Quare sententia hoc quidem docet eum qui patriae prosit, bonum publi- cum esse: cui sententiae simile illud Menandri aftert Ribbeckius monost. 681. y.oiioi' bs y.alov tari yoroToi evTc/Mi' cf. Publ. P 26 (475): sed etiam tecte illud significat eundem qui patriae serviat, populo obnoxium esse. Qua de sententia cf. Sen. de brev. -\-it. VII. 5. itaque satis illi fuit: iis vero necesse est defuisse, ex quorum vita multum populus tulit. Alludit etiam Goethius poeta nostras clarissimus, cum dicit (Spriiche in Reimen III. p. 23.): „AVer dem Publicum dient, ist ein armes Thier; Er qualt sich ab, niemand bedankt sich dafiir."
23. Reposui numerum singularem, quo cum in pronomine relativo uti Publilius solet, tum hoc loco aptum videtur, quo sakitarem unam rem, non plures cuique cordi esse iubeat. Cf. quae aduotavi ad Publ. A 28.
24. De sententia comparari iubet Grruterus Sen. Suas. VI. p. 34. ed. Bip. ubi Pompeium interfectum ab Alexandrino memorans haec addit: An non occiduntur, qui ad indignos confugiunt? Cf. Phaedr. IV. 4. Publ. R 15 (583j.
25. Velut tuum nec latine puto scriptum pro eo, quod necesse est, pro tuo nec tuum monosyllabum aut cum velut tuum scribatur, velut pro iambo esse potuisse Publilio. Cf. Cic. Phil. XI. 11. tamen ego pro decreto putarem. Fin. III. 11. et pro nihilo putet. Schiitz. Lex. Cic. v. putare. Nec ego positionem neglectam a Publilio nec pro- nominis synaeresin ab eo non alienam fuisse putaverim cf. Publ. I^I 29 (337). De sententia comparant Publ. A 10.
26. Cf. de sententia Publ. 31 59 (^367) et P 22 (471).
27. Quod est in F, absens, per interpretationem mutatum est ex cum abest i. e. etiam tuni cum abest vel quando abest: quod dicendi genus Publilio usitatum est. Cf. Publ. A.30. B 9 (52). B 28 (71). C 8 (92). C 30 (115). C 31 (116). D 2 (124). F 2 (167). F 24 (189). H 2 (204). H 27 (229). I 28 (257). I 42 (272). M 27 (335). N 11 (387). N 24 (400). Q 6 (506). Q 23 (523). Q 60 (560). Q 62 (562). S 4 (5.s7), S 11 (594). S 33 (616). V 18(646). Quod semper praesens esse dicitur, qui ulciscitur, semper jjosse idem ille ulcisci dicitur, qui. cuni abest, ulciscitur.
-- 215 -
28. Nihil mirum est. quod quicunque voti damnatus est, perfacile votum facit : quare illa vel quae in F legitur, vel quae Bothio placet, sententia nihil languidius est. Equidem et pro vota scripsi volt sive vult et quamquam scribi poterat: „quod vult imperans vel impe- ritans — magis hoc imperandi superbiam significat — tamen verba. ut sunt saepissime in his codicibus perturbata, numerorum causa malui transponi: „imperans quod vult facit." De sententia cf. Publ. C 36 (121). D 24 (146). I 17 (246).
29. De sententia cf. Publ. P 12 (461).
.30. Quamquam honeste, quod ex coniectura addidit AVoelfiflinus, commode respondet ei quod sequitur turpiter, tamen cum nuUa in co- dicibus Publilianis frequentior sit corruptela, quam verba similia simili- bus antecedentibus quasi hauriri atque ita absumi, ut videantur interci- disse cf. Publ. D 4 (126). F 9 (174) I 15 (244). P 46 (495j. Q 35 (535). Q 36 (536). V 7 (635). praef. p. 18. : etiam hoc loco verba a d assem post perdidisse intercidisse arbitror. As cum sit minimus pretio apud Romanos nummus cf. Petr. Sat. 77. luv. XIV. 301. 302. Quint. VI. 5, 59. cuius est generis id Augusti, qui militi libellum timide porrigenti, noli, inquit, dubitare, tanquam assem elephanto des. Seu. ep. XX. 6 (123) Jl. istos tristes et superciliosos alienae vitae censores, suae hostes, publicos paedagogos a s s i s ne feceris nec dubitaveris bonam vi- tam quam opinionem bonam malle: ad assem perdere significat per- dere omnia, ut ne minimum quidem restet. Cf. Hor. ep. II. 2. 26 — 28. Luculli miles coUecta viatica multis aerumnis, lassus dum noctu stertit, ad assem perdiderat. De v. mallem cum inf. perf. coniuncto cf, Sen. de benef. IV. 10, 3. quam saepe hominum donationem suam incon- sultam obiurgantium hanc exaudimus vocem : mallem perdidisse quam illi dedisse? — Hoc igitur sententia praestare docet omnia perdere, quam quicquam turpiter accipere. Similem sententiam habent et Sen. de vit. beat. XXIII. 3, sapiens nuUum denarium intra limen suum admittet male intrantem et Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 3. (Sent 106).
31. Det verbum brevissimum idque corruptum summam licentiam dat versus emendandi. scilicet nisi qua codicum auctoritas accesserit. gratuito. Hoc quidem intellego sive quid donet dies (deus; scriba- tur, sententiam nimis ambigui et incerti argumenti esse, cum multa ve- nientes annos et ferre et adimere nemo nesciat, sive quid celet deus. sententiam minus gravem et acutam fieri. cum plurima nec a quoquam ignorata exempla eftatorum non intellectorum historia ostendat. In tanta versus emendandi difficultate meam quoque qualemcunque sententiam li- ceat proferre. De deorum natura cum aetate omni ab omnibus dubita- tum sit. tum summa eius rei sive ignorantia sive despicientia sive dis- crepantia illis ipsis Publilii temporibus inter Romanos fuit, ut non modo quid deus esset, sed etiam num deus esset plerique aut nescirent aut scire noUent. In hos igitur homines hoc a poeta dictum esse existimo, quod in hac sententia lateat paucos esse, qui dei naturam atque intellectimi intellegerent. Quo de argumento nemo saepius ac gravius dixit Seneca philosopho, cuius ex scriptis nonnullos locos atieram. De provid. Y. 5. 6. hoc unum. inquit (Demetrius | de vobis, di immortales, quaeri possum, quod non ante mihi vohmtatera vestram notam fecistis. prior enim ad ista venissem, ad quae nunc vocatus adsum, nihil cogor. nihil patior in- vitus nec servio deo, sed adsentior, eo quidem magis, quod scio omnia certa et in aeternum dicta lege decurrere. ep. IX. 2 (31 ) 10. nemo novit deum, multi de illo male existimant et impune. ep. VlII. 2 (71) 14. proxima enim intuemur : ad ulteriora non prospicit mens hebes et quae
— 210 —
se corpori addixit: alioquin fortius finem sui suorumque pateretur, sf speraret, [ut] omnia illa, sic vitam mortenK^jue ]ier vices ire et composita dissolvi, dissoluta componi, in lioc oi^ere aeternara artem cuucta tempe- rantis dei verti. ep. IX. 8 (741 14. sed ut illa praeteream, aut ista bona non sunt, quae vocantur, aut homo felicior deo est, quoniam quidem quae parata nobis sunt, non liabet in usu deus. nec enim libido ad illum nec epularum lautitiae nec opes nec (|uic(|uam ex his hominem inescan- tibus et vili voluptate ducentibus pertinet. ep. XV. 1 (93) 1. multos inveni acquos adversus homincs. adversus deos neminem. ep. XV. 3 (95) 48. nuuquam satis profectum erit, nisi (piah^m debet deum mente conce- perit, omnia habentem. omnia tribuentem |in beneficium] gratis. Quae causa est dis benefaciendi? natura. errat, si quis illos putat nocere nolle: non possunt. nec accipere iniuriam queunt nec facere. laedere etenim laedique coniunctum est. summa illa ac pulcherrima omnium natura quos periculo exemit, ne periculosos quidem facit. primus cst deorum cultus- deos credere. deinde reddere iUis maiestatem suam, reddere bonitatem, sine qua nulla maiestas est. scire illos esse, qui praesident mando, qui universa vi sua temperant, qui humani g^eneris tutelam gerunt interdum curiosi singulorum. Denique haec Sen. de tranq. anim. III. 3. de deorum intellectu: An ille plus praestat. qui inter peregrinos et cives aut urba- nus praetor adeuntibus adsessoris verba pronuntiat, quam qui (Lips. docet) quid sit iustitia, quid pietas, quid patientia, qaid fortitudo, quid mortis contemptus, quid deorum intellectus, quantumque adiuto- rium hominum sit bona conscientia:' — Sed ut ad versum Publili- anum redeam, sardare, quod verbum reponere ausus sum, Naevia- num est, ut aitFestus: „sardare intellegere significat. Naevius .... belli Punici libro .... Quod bruti nec satis sardare queunt:" in quibus verbis hoc a quibusdam quaeri videtur, utrum bruti an Bruti scribendum sit. Vide Forcell. Lex. Sed Naevius seu stolidi hebetisque ingenii, quale animalium est, sive prudentes atque sagaces homines intellegi voluit. qualem Junium illum Brutum fuisse accepiraus (cf. Ovid. Fast. II. 717. 718.) Publilius mihi hoc loco sardare deum dicere videtur divina mente omnes res humanas perspicientem ac decernentem. Opponuntur intel- legere et sardare: nempe quod hominis est intellegere, id dei est sardare, nec multum abest illud, quod Petr. Sat. 127. immo iam, inquit, nescio quid tacitis cogitationibus deus agit. Verba ex vetustate repetita cum orationi maiestatem aliquam non sine delectatione afferre dicit Quintilianus I. 6, 39, tum vero hunc Publilium ex ipso eorum poe- tarum genere, quos secutus est, aliquot verborura usura revocavisse non est quod miremur. In eo quidera nuraero habeo, quae partira ipse poetae restituenda existimavi: astus A 24. catus A 33. affatim A 46. ob- sequium B 9 (52). B 14 (57). 0 10 (445). periuro E 2 (148). de- iuret H 14 (216). indeptatur I 42 (272). facunditas N'36 (412). illegi 0 7 (442). apisci Q 27 (527). talione S 20 (603). Sententia igitur hoc docet: paucos esse , qui deorum cogitationes et secreta intel- legant. Itaque Sen. nat. quaest. VI. 5, 2. magni animi fuit, inquit, re- rum naturae latebras dimovere neque contentum exteriori eius adspectu introspicere et in deorum secreta descendere. nam ipse, qui ista tractat, qui condidit, qui totum lioc fundavit deditque circa se, maior pars oi^eris sui et melior, effugit oculos, cogitatione visendus est cf. VII. 30, 3. At- vero quibus dei consulta ac decreta intellegere ac scire contigit, tam pauci sunt, ut mortales quosdam deos dicere possis. Cf. Quint. I. 10, 5... 34. De sententia cf. Plaut. Cas. II. 4, 4. stultitia est ei te esse tri- stera, cuius potestas plus potest. Sen. Med. 429. nemo potentes aggredi
— 217 —
tutus potest coll. Fabr. ap. Zell. p. 68. v. 200. et Krerasier. p. 47 v. 491. Sen. de ir. U. 33. 1. potentiorum iniuriae hilari vultu, non patienter tantum ferendae sunt. II. 34, 1. cum pare conteudere anceps est, cuni superiore furiosum, cum inferiore sordidum (Sent. falso inter Publ. re- cept 70.1. III. 5. f>. aut potentior te aut imbecillior laesit: si imbecillior, laesit: si imbecillior, parce illi, si poteutior, tibi. Sen. ep. II. 2 04) 7. itaque sapiens nunquam potentium iras provocabit. immo declinabit, non aliter quam in navifjando procellam.
3.'). Haec seutentia non de hominum malitia, sed de innocentia animi est. Docet enim paucos esse, qui cum possint peccare nolint: pauciores, immo nullos esse. qui ad eam animi innocentiam processerint, ut velut ig-nari quid sit peccatum. peccare vel non possint vel nesciant. Cui sen- tentiae Publilianae simillima est Prov. 143. 144. Sed discrepat paullum Sen. ep. XIV. 2 (9i.M 46: quid ergo? ignorantia rerum innocentis erant. multum autem interest utrum peccare aliquis nolit an nesciat. Cf. Prov. 36—38. Ribbeck. Coroll. p. XCVII.
36. Universa calamitas i. e. communis omnium. De hoc v. uni- versus usu vid. Cic. in. Pis. 27. fac huius odii tanti ac tam universi periculum. Liv. 10, 5. 22, J2. De sententia cf. Quint. XII. 7, 1. et li- centiam malis dari certe contra bonos est.
37. Sententiam explicat Sen. de benef. III. 19, 4. vide ne eo maius sit quo rarius est exemplum virtutis in ser^'is eoque gratius. quod, cum fere invisa imperia sint et omnis necessitas gravis, commune servitutis odium in aliquo domini caritas vicit.
3y. ,.Ubi iniurias pateris potius, quam ulcisceris, accidunt iniuriae tam multae tamque magnae, ut pati non possis. Cf. Publ. N 18 (394). V 17 (645).
39. Lacrimas et fletum ita poeta opponit, ut hoc inter utrumque interesse statuisse videatur, quod lacrimas tristitiae speciem prae se terre, fletus verum doloris sensum indicare vult. Quae vocabulorum difterentia locis aliis probata. aliis non probata est cf. Cic. Att. IX. 7. non possum prae fletu et dolore diutius hoc loco commorari. Verg. Aen. IV. 369. Publ. H 19 (221). Habet Bothii coniectura, quo commendetur.
42. Hunc versum ex sequenti corruptum esse vidit "Woelfilinus. Cuius depravationis vestigia secutus, quamquam in hoc versu conclamato nihil licere video nisi incerta assequi, tamen singula utrique versui verba conor reddere. Sic enim existim.p in utriusque versus initiis tantam verborum similitudinem fuisse, ut librarii ab altero ad alterum aberrantes utrumque commutarent miscerentque. Quo factum est, ut primum verba pruden- tia plus propter verborum, quae in sequentis versus locis essent, simi- litudinem interciderent atque haec sola relinquerentur : pote stulta in adversis felicitas. Tum vero cum nec sententia nec numeri sup- peterent, ut aliquid fieret, quod probaretur, inter verba in adversis et felicitas iusertum videtur unquam. Quo facto hic A'ersus exstitit, quem fere in F scriptum videmus : pote stulti in adversis unquam felicitas. Quem ne sic quidem aut sententia aut numeris probandum esse non est quod moneam. Cf. Xauck. ilel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. tom. m. p. 200. Quod vero ipse reposui, eius hanc sententiam esse volo in rebus adversis stultum felicitate yjlus posse quam consilio pnidentem. Proverbium Germanicum: „Ein Tropflein Gliicks gilt mehr, denn ein Fass voll Weisheit" ap. Wander. Deutsch. Sprichworter - Lex. I. p. 1743. Publ. F 27 (192j.
43. ,,Maluimus Prudenti, quia non prudentis tantum vultus pro sermone est, sed fere omnium hominum, si peritus accesseri." Bothius.
— 218 —
At non est hoc loco sermo eorum confessio, quae secreta animus tegit, ut est ap. Sen. de benef. VI. 7, 1. J2, 1. aut apud Sen. Herc. Oet. 705. Thyest. 330. vultus loquitur, sed illa virorum sapientium conversatio, de qua Sen. ep. XV. 2 (94) 40: „idem tibi in conversatione virorum sapientium eveniet: non deprehendes," quemadmodum aut quanto tibi pro sit, profuisse deprehendes." Nec immerito Quint. XI. 3, 72. : dominatur, inquit, maxime vultus . . . . hic est saepe pro omnibus verbis. Cic. de or. III. 59,22.1. or. 18,60. Sententia enim hoc docet, ut hominum vultu perspiciatur habitus aniinorum, ita prudentis imprimis vultum in intimos penetrare atiectus, ut ipsam vim dicendi nonnunquam superare vi- deatur. Nisardo (piidem, quod in homine CraUo leporis atque argutiarum studiosissimo mireris. Gruteri scriptura plac-uit, praeterquam quod scripsit : Prudenti stultus etiam sermonis iocu'st hac interjjretatione subiecta: Pour le sage la plaisanterie meme est sottise.
44. Ex parte i. e. ex una parte, partim, nos dipimus „theilweise" cf. Cic. ad Q. Fr. III.. 1. 3. Liv. VI. 4L De sententia cf. Publ. B 12 (o5). Q 30 (530).
45. Publilium cum antiqua illa negationis forma nenu (noenu) nenum (noenum) usum esse vix credibile sit (cf. Lucil. 1. XXX. 40. p. 74. ed. Gerlach. Lucret. III. 199. IV. 712. p. 149. Lachmann.) scripsi quod ad sententiam etiam aptius videtur nondum i. e. „bis jetzt nicht", quae i^articula cum temijoribus verbi omnibus coniungitui' cf. Sen. de vit. beat. XVI. 3. de bene). III. 4, 2. Quint. XI. 3, 158. nat. quaest. VI. 1,11. ep. IX. 4 (75) 10. ab. Verba flectere et frangere coniungi solere exemplis allatis (Cic. Sull. 6, 18. Liv. 2, 23. Sen. Thj'est. 200.) docet Woelfflinus Phil. XXII. p. 459. In vitiis autem sanandis hoc praecipuum est, ut principiis obstes, dum pudor cuique insitus valet: vitia ubi grassari sinas libere, pudore pulso poenae nihil efficiunt cf. Sen. ep'. XIX. 7 (116) 2. 3. Hiuc. Plaut. Bacb. III. 3, 81. nam ego illum periisse duco, cui quidem i^eriit pudor. Ter. Ad. I. 1, 32. 33. Prop. II. 5, 32. Maxime vero audiendus est Quint. I. 3, 14. cum de puerorum in- stitutione haec disserit: ,,Deinde quod si cui tam est mens illiberalis, ut obiurgatione non corrigatur, is etiam ad plagas, ut pessima quaeque man- cipia, durabitur". Cf. praeterea Quint. IX. 2, 76. XII. 7, 2. Cic. Cat. 1.9, 22.
46. Gruteri et Orellii interpretationes etsi iiaud incommode procedunt : quorum alter versum sic interpretatur, si quis dolorem libere eloquatur, tunc animi tormentum extenuari, alter animi cruciatiun minui. ubi dolor quasi vinculis solvatur, aperiatur, vel ubi possimus indulgere dolori („wo sich der Schmerz frei aussern kann"): tamen verbum allevare oftendit. quod, cum idem significet atque attoUere, excitare, confirmare, ambiguum est cf. Sen. de ir. I. 13, 4. segnem alioquin animum et ignavum pauUum adlevant. ad Marc. de consol. II. 4. de vita beat. XXVIII. 1. Tum hic nec de secreto aliquo dolore dicitur, quem laxari iuvet, nec cui aut quo- modo aperiatur. Quid quod si talis versus esset sententia, mirari liceret, quid esset, quod poeta non, ut solet, quod faciendum esset, secunda verbi persona jjraeciperet. Quare et levatur et laxatur restituendum , pro ubi reponendum ira existimo, ut haec seutentia prodeat : „Supplicio sumto doior toUitur atque exstinguitur , ira autem erumpente recluditur et diff^unditur". De verborum simplicium usu cf. Publ. B 9 (52).
47. Dixit poeta in tuto locat pro eo. quod vulgatum est : in tuto coUocat. Corrupto aut manco versus exitu nihil in libris frequentius est cf. B 41 (84). D 24 (146). N 14 (390). N 20 (396). N 25 (401). N 36 (412). N 40 (416). P 19 (468). P 43 (492). Q 29 (529). Q 32 (532). Q 47 (547). S 35 (618). ~ V 4 (632). praet. p. 20. „Plures oc-
— 219 -
onltat, ut quaesiti non investigentur, quam sic tuetur Fortuna, ut omni tempore securi degant".
48. De sententia cf. Menandr. monost. 435. ov /oi] feQEiv ra TtQosd^ev ir ,urr'-iii, y.av.d. Ril)beck. Coroll. p. XCVII. Cic. ad Brut. : ,,sileamus, incjuani, Brute, de istis, ne augeamus dolorem. nam et praeteritorum re- cordatio est acerba et acerbior exspectatio".
49. Recte Woelftlinus, ne scribatur probo bona fama m. e. h. hoc obiecit, quod nemo improbus liona fama frueretur. Nauckii autem coniectura licet commodam sententiam praebeat , tamen longius ab iis, quae in codice F scripta traduntur, recedit. Scrii>si probi natales. Vocabuhim hoc significat sanguinis ac famihae condicionem, ut apud Tac. An. XI. 21. de origine Curtii Rufi, quem gladiatore genitum quidam prodidere, .... cum hisce verbis Tiberius dedecus natalium eius vela- visset: Curtius Rufus videtur mihi ex se natus. Cf. Tac. Hist. II. 86. Plin. ep. VI. 23. VIII. 18. ,,3Iaxima hereditas liberis a parentibus re- licta est proba nascendi condicio". De sententia cf. Cic. ofi". I. 33. Quint. III. 7, 10. Publ. B 40 (83 1. H 15 (217).
50. Verba sic construenda sunt : qui audet, pericula ante vincit, quam accipit i. e. qui audacter pericula sumit (Tac. Hist. III. 69.) antequam capessit vincit (Liv. 21,4.) Cf. Woelffhn. Proleg. p. 44.
52. De adnominatione mensa — mens vide Publ. A 24. Pro verbo composito concipit scripsi simplex capit cf. Publ. B 9 (52). ,,Con- vivio jjlures quam virtute amici i^arantur". Plut. Cat. 25. ii]v Se TQdns^ai' ir roii tid/.ioTa (filoTToior l^yeT.ro. Sen. ep. II. 7 (19) 10. ante , inquit, circumspiciendum est, cum quibus edas et bibas. nam sine amico visceratio leonis ac lupi vita est
53. Infinitivi in ier exeuntis formam Publilium non respuisse supra dixi cf. Publ. D 5 (127). De sententia cf. Publ. C 28 (113).
54. „Cui debes salutem, huic ipsam vitam te memento debere".
55. De sententia cf. Publ. I 29 (258).
Q 1. Sententia ex iis est, quae non per se ipsa. sed ex personae, cui in mimo tributa esset, moribus aestiraanda est. Quod nisi sumseris, etiara Publilii sententiam aliam alii contrariam invenies. Neque enim qui ubi malam unam rem velis, te omnem honestatem improbare M 54 (362) aut nil turpe ducendum esse pro salutis remedio N 47 (423) dixit, eum sui similem putabis, qui quod mendacium pro salute fieret, esse verum affirmavit V 8 (636). Itaque nec cum Bothio scribas pro putes necesse est putas, ne hoc sit praeceptum officii seu philosophiae nec cum Woelfflino pro quod, quod in F est, quoad, ita ut sit mono- syllabum cf. Luc. Mueller. de re metr. p. 273. 274. Concedendum est enim Publilianae, quaecunque fuit, jjersonae, ut pravum, cum iuvet, pro recto habendum esse dixerit. Cf. locos a Grutero in notis postumis ex aliis poetis allatos. Quod habet F, quod adiuvat, id ut ortum ex cum adiuvat, ita hoc ipsum ex cum iuvat corruptum videtur. Cum iuvat i. e. tum cum iuvat: qua de v. iuvare significatione vide Publ. P 16 (465).
2. Quodcunque mala nocendi tanquam arte se instruxit, eam ubi- cunque potest exercere studet. Cf. Sen. de clem. I. 26, 1. aliquando sua praesidia in ipsos consurrexerunt perfidamque et impietatem et feritatem et quicquid ab illis didicerant, in ipsos exercuerunt. Sen. Troad. 634. de- discit animus sero quod didicit diu.
3. Neglectae et tertii et quarti pedis caesurae substituta est secundi pedis atque post dimetrum iambicum diaeresis: cuius generis senarii rai'i habentur cf Publ. C 5 (89). C 33 (118j. D 29. N 49 (425). Iniuria
— 220 —
et contumelia in codice T confusae Publ. M 2 (310). Siniile pro- verbiuni nostnnn cst: „Wer Pccli angreift, besudelt sich". Cf. AVander. Deutsch. Sprichworter-Lex. tom. III. p. 1200.
4. Emori est exantlatis moriendi doloribus vitam finire cf. Cic. Cat. I. 8, 20. De sententia cf. Soph. Phil. 796. 3) d'('aaTs, d-dvats, Ttcoi ael y.aXovfiei'Os nvrio y.ar ijitao ov ^vi--i] ftoXsTv Ttore ; —
5. Qui innocentis causam ajjit, eum non opus est ad quaesitas di- cendi artes confugere, ut audientium animos commoveat, sed veritas ipsa eum optime docebit.
6. Post tempu s i. e. sero cf. Plaut. Capt. IV. 2, 90. abi stultus sero post tempus venis. ,,SapientiuR est antc<iuam dnleas ad blandiendum de- mittere animum".
7. De sententia cf. Fr. Rueckerti carmen (Vierzeilen, Ged. p. 360.): Klage nicht, dass dir im Leben ward vereitelt manches Hoffen. Hat was du ^efiirchtet eben doch auch meist dich nicht lietroffen.
9. Verborum ambitu quo pervenias poeta significat rei eventum. Publ. Q 13 (513). Pronomen quisquis, si a duobus locis discesseris A 9 et E, 13 (581), quibus locis quod effectus significatur , coniunctivus obtinere debet, semper a Publilio cum indicativo verbi coniungitur cf. A 1. I 1 (230). M 12 (320). M 36 (344). N 3 (379). P 22 (471). Q 2 (502). Q 30 (530). Q 36 (536). Q 38 (538). Q 48 (548). Q 50 (550). Q 51 (551). S 37 (620). Nec alia est constructio pronominis quicunque: semper enim cum indicativo coniungitur cf. Ct 6 (199). I 60 (290). L 11 (302). Q 15 (515). Q 29 (529). uno loco Q 12 (512) cum coniunctivo optativo. Cf. Woelftlin. Proleg. p. 61.
10. De sententia cf. Publ. R 14 (582).
11. luvat i. e. adiuvat, prodest cf. Publ. P 16 (465). De sententia cf. Sen. de benef. VII. 1, 3. egregie enim hoc dicere Demetrius Cynicus, vir meo iudicio magnus, etiamsi maximis comparatur, solet: i^lus prodesse, si pauca praeceiJtasapientiae teneas, sed illa in promtu tibi et in usu sint, quam si multa quidem didiceris, sed illa non habeas ad manum. Qua de re scitum illud Goethii, poetae nostri egregii : ,,Was man nicht weiss, das eben brauchte man, und was man weiss, kann man nicht brauchen." Cf. Werke tom. XI. p. 45.
12. Celes coniunctivus est quem vocant optativus : ,,quodcunque celari optas"; fias autem pro imperativo est. ,,Si quid est quod celari cupias, cave ipse imprudens prodas. quod celandum est". De sententia cf. Pseudo-Sen. de mor. 16. Prov. 75. 76. Sent. falso inter Publ. re- cept. 312.
13. Quovis i. e. ad omnem rem expetendam. Plaut. Most. IV. 2, 8. cibo perduci poteris quovis. Ter. Heaut. V. 1, 55. immo abeat ijotius malo quovis gentium. Eun. I. 2, 44. sed sine me pervenire quo volo. Quint. V. 7, 28. adeo scitae sunt interrogationes , ut cum plerisque bene respondeati.u', res tamen ad id quod volunt efficere iierveniat. Nostrum proverbium est: „Ehrlich wahrt am langsten" vel „Ehrlichkeit bringfs weit." Wander. Deutsch. Sprichwfirter-Lex. tom. 1. p. 748. 749.
14. Metaphora nec ab arboribus serendis, ut Orellio placet, cum com- parat Hor. Carm. III. 13, 1., nec a calculis ponendis, sed ab eo loquendi usu derivanda est, quo statua vel quodvis aliud artis opus in hominum conspectu poni ex eoque tolli dicitur cf. Cic. Verr. IV. 28, 64. candelabrum e gemmis clarissimis opere mirabili perfectum reges ii, quos dico, Romara cum attulissent, ut in Capitolio ponerent, quod nondum pei'fectum templum oflenderant, neque ponere potuerunt neque vulgo ostendere ac proferre voluerunt. IV. 35, 77. ii denique illud (signum) . . . mercede
I
- 221 -
accepta sustulerunt . . . nunc ex urbe sociorum praetor eiusdem populi turpissimus atiiueinipurissimus eosdemillos deos nefario scelere auferebat. Sen. ad Marc. de consol. 11. 'i. de tranq. anim. I. 1. ep. XV. 1 (93) 8. 3 (95) 38. De seutentia cf. Plaut. Merc. V. 4, 26. itidem ut tempus auni, aetatem aliam aliud factum couvenit. Sen. de ir. II. 18, 2. facile est enim teneros adhuc animos componere, difficulter reciduntur vitia, quae nobiscum creverunt. ep. I. 11, 1. nuUa enim sapientia naturalia corporis aut animi vitia ponuntur (i. e. deponuntur) : quicquid infixum et ingenitum est, lenitur ante, non vincitur.
15. Quaerere et invenire contraria cf. Plaut. Rud. III. G, 35. Sen. de provid. III. 4, 5. De sententia cf. Sen. Herc. Fur. 327. quem saepe transit casus, aliquando invenit. Sent. falso inter Publ. recept. 295.
17. Miserum est frustra cuipiam operam praestare.
18. „Cuius monosyllabum est, ut passim apud hos scriptores" Bothius; noh tamen apud Publilium esse duco. De seuteutia cf. Plaut. Epid. V. 2, 52. sed ut acerbum est, pro bene factis cum mali messem metas. Vid. Fabr. ap. Zell. p. 82. v. 351. et Kremsier. p. 61. v. 648. Plaut. Bacch.
III. 2, 10. nam pol quidem meo animo ingrato homine nihil impensiust. Sen. de vit. beat. XXIV. 1. errat si (juis existimat facilem rem esse do- nare: pkn-imum ista res habet difficultatis , si modo cousilio tribuitur, non casu et impetu sjjargitur. de benef. VII. 26, 2. 27, 3.
20. De sententia cf. Plaut. Pers. III. 1, 27. pater, hominum immor- talis est infaniia, etiam tum vivit, cum esse credas mortuam.
21. Hanc versus sententiam esse puto unum quidque perinde tangere et afficere, ut voluptatem afierat ; non rem ex suo quamque pretio , sed ex ea voluptate. quam cuique pariat, ponderari solere. Sententia sane ex Epicureorum, ut opinor, profecta disciplina, nec vero ideo improbanda! Quidvis, quod pro quod vi reposui, substantivi loco positum cum apud ceteros probae notae scriptores (Cic. Verr. II. 3, 18. Caes. BG. IV. 2. Plin. NH. II. 71,73. XXVIII. 9,37.) tum vero apud comicos frequen- tissimum est cf. Plaut. Mil. II. 4,5. III. 1, 152. Asin. III. 3, 8J. Pers.
IV. 4,56. Poen. I. 3,28. Truc. IV. 4,31. V. S2. Ter. Heaut. III. 1, 40. 60. IV. 1, 28. 8, 17. V. 1, 3. Eun. I. 2. 97. Phorm. III. 3, 28. IV. 1, 28. Andr. II. 3,6. V. 3,26. 31. Codici quidem F etsi quod exhibet (cf. Woelffhn. Proleg. p. 54.) tamen ne in his quidem certa fides est: nam idem Publ. A 26. pro quid praebet quod. Nec raro duo sententiae membra particula ut inter se ita coniunguntur , ut sicut alterum est, alterum se habere dicatur, ut apud Plaut. Pseud. II. 1,4. res perinde sunt, ut agas, ut eas magni facias. Ter. Heaut. T. 2,21. atque haec perinde sunt. ut illius animus, qui ea possidet coll. Plaut. Epid. I. 1,47. Poen. ni. 5,9. Bach. IV. 4, 13. Quint. VI. 4,19. XI. J,66. Sententiae Publilianae satis multae inveniuntur, ut apud Plaut. Merc. II. 3, 23. 24. ubi voluptatem aegritudo vincat, quid ibi inest amoeni? Plaut. Truc. V. 40. omnes homines ad suum quaestum callent et fastidiunt. Ter. Heaut. III. 3, 20. omnibus nobis ut res dant sese , ita magni atque humiles sumus. Sen. de ir. I. 19, 1. irascitur veritati ipsi, si contra voluptatem est. ep. XV. 3 (95) 33. voluptas ex omni quaeritur. ep. XIX. 7 (116) 3. voluptatem natura necessariis rebus admiscuit , non ut illam peteremus , sed ut ea, sine quibus non possumus vivere , gratiora nobis illius faceret accessio : [si] suo veniat iure , luxuria est. ep. XX. 6 (123) 12. quanto satius est rectum sequi limitem et eo se perducere, ut ea demum sint tibi iucunda, quae honesta? ad Marc. de consol. XIX. 1. opinio est ergo, quae nos cruciat et tanti quodque malum est, quauti illud taxavimus.
22. Non solum de rebus raris et curiose elaboratis, poculis, sigillis.
222 —
pretiosis lai^idibus, sed etiam de aliis vitae bonis, potentia, gloria, vir- tute cogitandum videtur. Sen. de trancj. anim. XV. 1. occupat enim non nuncpiam odium generis humani et occurrit tot scelerum felicium turba, cum cogitaveris, quam sit rara simplicitas et quam igiiota inno- centia et vix unquam, nisi cum expedit, fides etqs. ep. IX. 5 (76) 16. haec vocatur virtus, hoc est honestum et unicum hominis bonum.
23. Male agere i. e. perverse cf. Sen. ep. I. 1, J. maxima pars vitae elabitur male agentibus, magna nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Bene praecipiunt, qui vetant quicquam agere, quod dubites aequum sit an iniquum. aequitas enim hicet ipsa per se, dubitatio autem cogitationem significat iniuriae Cic. off. I. 9. coll. III. 8. In aequitate autem est agendi necessitas. Itaque Quint. III. 8, 25. mihi ne consilium quidem videtur. ubi necessitas est: non magis quam ubi constat quid fieri omnino non posse et 27. nam qui de re nefaria deliberat, id solum quaerit, quomodo quam minimum peccare videatur.
24. Non soloecum est, ut Bothio videtur, quod \Tilgatur: amicus ut timeat docet. Id enim quod docendo efficere velis, si dicere volueris, recte dixeris doceo te ut. Cf. Cic. leg. I. 22. haec philosophia enim una nos cum ceteras res omnes, tum quod est difficillimum , docuit ut nosmet ipsos nosceremus. De sententia ipsa cf. Publ. Q, 40 (540).
25. Hunc versum reposui ex Sen. ep. VIII. 1 (70) 24. cui difficilis occasio est, is proximam quamque j^ro optima adrijDiat : qui quidem locus ita comi^ositus est, ut vix cuiquam dubium esse ijossit, quin Senecae hic ipse, de quo disputamus, Publilii versus obversatus sit. Vide WoeLfflin. Phil. XXII. p. 463. Quae coniectura si vera sit, conicere licet, quae corruptela sententiarum Publilianarum codices invaserit. De sententia cf. Publ. I 25 (525).
26. Sententia est et de rebus ad victum necessariis, quibus interdum fit, ut etiam morbus alatur (cf. Corn. Nep. Att. XXI. 6. nam mihi stat alere morbum desinere. namque his diebus quicquid cibi sumpsi, ita pro- duxi vitam, ut auxerim dolores sine spe salutis) et de bellis, ubi ex ipsis sociis exsistunt, qui noceant cf. Publ. Q 55 (555).
27. Quod coniecerat Bothius, id propterea reiciendum videtur, quod fieri non potest, ut consilio quis furat, ne lunius quidem ille Brutus, qui non tam furere, quam stultum esse se simulabat cf. Liv. I. 56. Ovid. Fast. II. 717. 718. Neque id quod Woelffliuus proposuit, videtur ad sen- tentiam quadrare. Cum enim consilium fugere qui adversarii insidias fugit, rapere autem consilium dicatur. qui raptim cajjit: illud quod capi raptim dicitur, nihil ad sententiam illustrandam facit: nam non cito vitare et cito capere, sed fugere et fuga retro versa consequi contraria sunt. Quamobrem mihi videntur rectius egisse, qui pro sapere, quod in F est, capere scripserunt, modo intellegatur, qui fieri potuerit, ut capere verbum praesertim in illa dictione, qua consilium capere dice- bant, tam notum ac tritum corrumperetur. Equidem sapere depravatum ex apisci existimo, verbo librariis parum cognito nec tamen adeo ob- soleto, ut non vel optimi sermonis latiui auctores uterentur. Cf. M. G-esner. Thes. V. apiscor. Est autem apisci, pro quo usitatius est compositum adipisci, idem fere quod capere, nisi quod propter contrarium fugere exquisitius dictum est pro verbis invenire,- deprehendere, couse- qui, a quibus ita differt, quod de rebus cum labore partis dicitur. Cf. Plaut. Epid. V. 2, 3. tace sis modo, sine me hominem apisci. Rud. prol. 17. qui hic litem adipisci (Cam. apisci) postulant periurio. Ter. Heaut. IV. 3, 15. deorum vitam apti sumus. Atque v. apisci con- trarium esse verbo fugere probat Lucilius Sat. 1. XXVI. 23. ed. Grer-
— 22:i —
lach. p. 50. ut ego effugiam, quod ego te imprimis cupere apisci intel- lego coll. Ter. Andr. II. 1. 32. nuptias effugere ego istas malo, quam tu adipiscier. Xeque niultum ab hac dictione, qua consilium apisci dicit, abest id quod Plaut. Men. V. 2,94. dixit occupare consilium. Hinc efficitur, ut haec versus sententia sit : „Qui consilium alterius tuga vatare potest, idem ipse consilium in alterum mente concipere potest" vel ad illa contraria verba fugere et apisci aptius haec in (jrermanicum versa: „Wer einem Anschlag zu entfliehen vermag, der vermag auch einen solchen zu erhaschen.-' De sententia cf. Publ. N 38 (414). E, 14 (582j. Ter. Hec. I. 1, 15. 16. iniurium autem est ulcisci adversarios? Aut qua via captant de illi, eadem ipsos capi? — De verbis veteribus a Publilio usurpatis dixi ad Publ. P 31 (480j.
28. Intei-punctionem ante improbos positam recte tollendam censet Meyerus. De sententia cf. Publ. I 55 (285).
29. Quae in eo versu, quem Halmius reposuit, cernitur mala diaere- sis, eam quidem vitavit Ribbeckius, sed verborum transpositio molesta est nec placet pronoraen tibi in versus exitu additum. Hic etsi saepe- numero verba in libris aut deficiunt aut depravata inveniuntur. tamen tibi pronomen hoc loco intercidisse non verisimile vadetur, quod Publi- lium et duobus tantum versibus sic videmus coUocavisse, nec aliter usiu-pavisse. nisi ut idem valeret, quod tibi ipse cf. Publ. I 64. Q 30 (530): quod non cadit in hunc locum. Meo quidem iudicio in ipso verbo prodest vitium latet, quod esse debeat jjro praeside est. Est autera praeses custos, vindex, adsertor. a quo praesidium patrociniumve ex- spectes. Xeque tantum dii. sed etiam homines eo nomine vocantur. Cf. Cic. pro Sest. 65. senatum reip. custodem praesidem propugnatorem collocaverunt. de leg. agrar. II. 6. per tribunum plebis, quem maiores praesidem libertatis custodemque esse voluerunt. Liv. 6, 16. dii de- aeque qui Capitolium arcemque incolitis, siccine vestrum militem ac praesidem sinitis vexari ab iniraicis? 23, 48. vix praesides provin- ciarum exercitus alere. Hoc igitur sententia, qui cum possit, nolit no- cere, eum patronum existimandum esse docet. Xam nocere noUe bene- volentis est cf. Publ. N 21 (397). Sen. de benef. VI. 7, 3. qui beneficium mihi daturus est. debet non tantum prodesse, sed velle. 9, 3. non est beneficium, nisi quod a bona voluntate j^roficiscitur, nisi illud agnoscit qui dedit. Profuit aliquis mihi, dum uescit : nihil illi debeo. profuit, cum vellet nocere: imitabor ipsum.
30. Malo indicativos concedis . . . das: praestat enim omnium beneficiorum bono concessorum partem concedenti dari sic dici, ut in- certae condicionis, quae inest in coniunctivis, nihil relinquatur. Cf. Publ. C 44 (658). „Si quid beneficii homini bono impertiris, tibi ipse beneficii partem impertitus videris: consentaneum est enim illum acceiJti sic me- morem fore. ut aliquando de gratia referenda cogitet.
32. Ut aliis locis, sic etiam hic vitium versus in exitu insedit : nam pro negat si mecum reposueris nocet, sententia recte procedat: quae for- mae, habitus, vestitus afiectatione placere studet, illi eius ipsius affecta- tionis exsuperantia ita nocet, ut potius displiceat quam placeat. Nocet i. e. damnum affert pudoris et famae, ita ut non tam bella. quam tur- pis ac foeda videatur cf. Sen. ep. XIX. 7 (116) 5. aeque facilitas amoris, quam difficultas nocet: facilitate capimur, cum difficultate certamus. Nimium substantivi loco usurpatum est, quod in Gerraanicum vertas : „Das AUzuviel." Ut est apud Ter. Ad. III. 3, 38. 39. nimium inter vos, Demea, ac non quia ades praesens dico hoc, pernimium interest. Cic. Off". I. 25. nunquam enim iratus, qui accedet ad poenam mediocri-
— JJ4
tatem inain teuebit. quae est iuter uiuiiuui et parum. Cic. Or. XXII. maofis otVeudit nimium quam parum. Pluriuiae apud veteres sententiae inveniuutur, quibus ne quid nimis apfatur monent. Ae primum qui- dem Ausonii est versus de Anacharsi Scytlia : Nil nimium: Satis est, ne sit et hoc niniium. ad quem h)cuui WdcllVliiius l.Sept. Sap. sent. VIT. 7.) haec adnotat: ,.,tii]Ser aydr Soloui trilniit Stob. Flor. 3. 79, 2. Hvffin. fab. 'J21. Pittaco epi^ramma Ausonii (Or. opusc. sent. 1, 193.) et Antipater (ibid. 1, 195.) Pythagorae Dioa:. Laert. 8, 1. Chiloni Plin. NH. VII. 32, 119 (nihirnimium cupere.) Cf. Ter. Andr. I. i, 34." Tum huc pertinent comicorum sententiae Plaut. Poen. I. 2, 29. 30. modus omnibus in rebus, soror, optimum est habitu. Nimia omnia nimium ex- hibent neofotium hominibus ex se. Ter. Phorm. V. 2, 1. 2. nostrapte culpa facimus, ut nmlis expediat esse : Dum nimium dici nos bouos stu- demus et beniofuos. Deinde Seneca ])luribus loeis ideni ])raeceptum ponit, de vit. beat. XIII. h. et voluijtas nocet nimia: in virtute uon est veren- dum, ne quid nimium sit, quia in i))sa est modus. de tranq. anim. IX. 6. vitiosum est ubique, quod nimiuni est. ep. XX. 1 (Jl^) 6. cui enim ad- secuto satis fuit. quod optanti nimium videljatury — Deinde iuvat afterre e.x (z^uintiliano locos, qui docent ([uantum iu omni genere nimium noceat : XI. 1, 91. indecorum est super haec omne nimium. XI. 3, 181. XII. lU, 79. sed et copia habet modum, sine quo nihil uec laudabile nec salutare est. Cf. Sen. Controv. I. praef. ^. 67. ed. Bip. nec deerat (subtilitas) in illo (Porcio Latrone) sed non eminebat. Et nescio an maximum vitium subtilitatis sit nimis se ostendere. Denique puellis ac mulieribus pluri- mum officere nimium i^lacendi studium docent Plaut. Poen. V. 4, 33. 34. multa sunt mulierum vitia, sed hoc e multis maximum est, cum sibi nimispla- cent niraisque operani dant, ut placeant viris ; et Mart. epigr. I. b4. belia es, novimus, et puella. verum est, Et dives, quis enim potest negare? Sed cum te nimium , Fabulla laudas , Nec dives neque l^ella nec puella es. Huius pueliae dissimilis ille adolescens Jlarciae filius, quem erubuisse quasi peccasset. quod placuerat. narrat Seneca ad Marc. de consol. XXIV. 3.
33. De sententia affert Gruterus Aesop. fab. 124. quae est de ve- spertilione foeneratores, a quibus viaticum sumserat, fugiente.
35. Numeris laborantibus hoe remedium adhibui, ut uni cui scri- berem. Nam et propter culpae. (piod sequitur, facile hauriri poterat et numerali unus cum ijnjuomine aliquis eoniuncto nihil frequentius est. Cf. Cic. oti'. II. 12. ad unum ali(]uem confugiebant. Cic. Phil. X. 1, 3. Sen. de clem. I. 25, 5. nat. quaest. VI. 20, 5. ep. XIX. 5 (114) 17. Q,uint. VII. 2. 12. X. 2, 23. 24. XIL 1, 31. Sic etiam unus ullusSen. ep. IV. 2 ['^\) 3. nemo unus Sen. de clem. I. 5. alius ali^juis Quint. XII. 8, 12. vel alius (piis Quint. XI. 1. 37. alter aliquis Sen. de ot. IV. 1. coniunguntur. lam pro pronomine aliquis indefinito. ut persona vel res (iuaedam etiam i(^vior vel incertior signifieetur, aliam breviorem for- mam q u i s usurpari notissimum est. Quod eius, (juae Ciceronem secuta est, aetatis scriptores saepius fecisse monet Zumiitius Crram. §. 708.
36. Numeris remedium repetii ex ea observatione, quam saepe syl- laba vel vocabulum antecedente vel etiam sequente aut eadem aut simi- lem sonum referente in libris, ([uibus seuteiitiae Publilianae ad posteri- tatem propagatae sunt, absorj^^tae sint. Cf. praef. p. 19. Atque hic quidem vox brevissima vis antecedente vocabulo probis absorptum esse arbitror. Unde haec versus sententia exsistit hominem iniustum ac regium in ci- vitatem non legibus administratam. sed vi oppressam ita dominari, ut quod civi])us bonis eripuit. id improbis administris et satellitibus donet.
225
Quid sit vis bene definit Cic. i:)ro Caecin. 15. non eam solam vim esse, quae ad corpns nostrum vitamque perveniat. sed etiam multo maiorem eam, quae ijericulo mortis iniecto formidine animum perterritum loco saejie et certo de statu demoveat cf. Quint. VII. 3, 17. Publ. V 32 (692). Plaut. Rud. IV. 2, 7. Nec incredibile est voluisse Publilium illam Sullanorum temporum vim atque iniuriam siornificare, de quibus Cicero (Oft'. 1. 14.) recenti memoria narrat: „Videndum est igitur, ut ea libe- ralitate utamur, quae prosit amicis, noceat nemini. quare L. Sullae et C. Caesaris pecuniarum translatio a iustis dominis ad alienos non debet liberalis videri-' coll. II. 8.
37. Sententiam non emendatione, sed interpretatione expedias. Gru- terus quidem cum idem, quod Jlenandri monost. 585. rovr eoti r6 ^fji' /irj oeticTM ^rjf, hac sententia doceri existimaret, proposuit, ut scriberetur : qui sibi modo V. a. m. e. m. quae quidem sententia mihi idem dicere vi- detur. Orellius autem de avaro interijretatiu" , quippe qui ita sibi non vivat, ut nec sibi nec aliis aliquid boni largiatur. Nec aliter Woelftlinus sententiam intellexit, cum sibi interpretetur ne sibi quidem. Sed Publi- lianae sententiae interi^retatio tota ex ea ratione i^endet, qua quid sit sibi vivere explicaveris. Cuius explicationis viam monstrat Ter. Ad. V. 4. 11. quo loco Demea haec de Micione: sibi vixit: sibi sumptum fecit: omnes benedicunt. amant.. Quibus verbis non hoc dicere vult. illum sua tantum commoda spectasse. aliorum neglexisse. Nec Ruhn- kenium ea recte interpretatuni esse puto. cum interpretaretur „sibi vi- vit h. e. secutus est vitam sibi commodissimam alienis negotiis se uon immiscens : id enim falsum esse ex eo iam cognoscitur, quod vel suos ipsius filios illi consilia omnia credere, illum amare, apud ilkim ambo esse ait. Sibi vivere apud Eomanos non is dicitur, qui neglectis aliis hominibus indulget suis voluptatibus, sed qui turpia inertiae, ventris, somni. libidinis vitia fugiens atque honestis studiis intentus suas res impigre agit. tliligenter tuetur, sapienter administrat: qualem illi ipsi uno verbo virum strenuum dicebant. Cf. Sen. ep. VI. 3 (o5) 4: Otiosum enim hominem seductum existimat ^iilgus et securum et se contentum. sibi viventem, quoium nihil ulli contingere nisi sapienti jjotest. ille quidem nulla re soUicitus scit sibi vivere. ille enim, quod est primum. scit vivere. Nam qui res et homines fugit, quem cupiditatum suarum infelicitas relegavit, qui alios feliciores videre non potuit, qui velut timi- dum atque iners animal metu oblituit ille non sibi vivit, sed quod est turpissimum ventri. somno. libidine: non continuo sibi vivit. qui nemini. 8 (60) 4. hos itaque, ut ait Sallustius (Cat. 11. 8.) ventri obedi- entes animalium loco numeremus, non hominum: quosdam vero ne ani- malium quidem, sed mortuorum. vivit is, qui multis usui est, vivit is, qui se utitur. qui vero latitant et torpent, sic in domo sunt, quomodo in conditivo. horum licet in limine ipso nomen marmori inscribas : mor- tem suam antecesserunt. Pseudo-Sen. de remed. fort. XIII. 9. ed. Fr. Haasii vol. III. j). 455. exstinctum fleo filium unicum. Si fleturus eras morientem, et nascentem flesses : nunc mori desiit, tunc coeperat. illi vixeras, vive iam tibi. Vivere igitur et mortuum esse cum in hac sententia Publiliana oiiponantur, vivere non est commode ac iu- cunde vivere, sed agere. Quamobrem hanc versus sententiam esse existimo : „Qui suas ipse res non strenue agit curatque, is aliis nil omnino prodesse potest.' Latinum sic iu Germanicum vertamus : „Fiir sich nichts thun heisst tot fiir andre sein." Cf. Caec. Balb. p. 27. Mon. XXII. 2 rSent. 35.).
38. „Xulla res bene gesta gloria caret."
15
— 226 —
39. De sententia cf. Sen. Excerpt. Controv. IX. 1. p. 475. ego non exspectaveram, donec rogares.
40. De sententia cf. Publ. Q 24 (524). Plaut. Bacch. III. 2, 2. ho- mini aniico, (jui est amicus, ita uti nomen possidet. Cic. Lael. 8, 26. Sen. Med. 415. amor timere neminem verus potest.
41. „Vox improbi" Orellius. Cic. off. III. 9. honesta viris bonis, non occulta quaeruntur. Gell. NA. XII. 1 1, 2. virum quidem sapientem non peccaturum esse dicebat (Peregrinus philosophus) etiamsi peccasse eum dii atque homines ignoraturi forent. Cf. Publ. Q, l (501). V 8 (636).
42. De sententia cf. Publ. C 30 (116). N 4 (380). S 24 (607). Sen. nat. quaest. VI. 2, 3. si vultis nihil timere, cogitate omnia esse timenda. Sen. Agam. 798. victor timere quid potest? — quod non timet.
44. Docte i. e. recte scite, callide ct. Publ. C 25 (110). De sen- tentia cf. Publ. P 55. coll. Caec. Balb. p. 26. Mon. XVni. (Sent. 143.). vSent. falso inter Publ. recept. 264. Sen. ep. VI. 9 (61) 3. qui imperia libens excipit, partem acerbissimam servitutis effugit, facere quod nolit. non qui iussus aliquid facit, miser est, sed qui invitus facit.
46. De sententia cf. Sen. de benef. IV. 10, 3. quam saepe hominum donationem suam inconsultam obiurgantium hanc exaudimus vocem : j.mallem perdidisse quam dedisse?" Vll. 26, 2.
47. Pronomen relativum q u a e falso illatum esse recte suspicatus est Woelfflinus Proleg. p. 50. coll. Phil. XXII. p. 460. Quo remoto versus restituetur, si modo pro transit scripseris transita: quod de- pravationis genus in versus exitu saepissime deprehenditur. Vide praef. p. 20. Vitam transire idem significat quod vitam transigere cf. Sall. Cat. I. 1. Sen. de provid. IV. 1. ep. V. 4 (4.5) 12. XIV. 2 (90) 17. Sen. Controv. II. 14. p. 186. ed. Bip. Tac. Agr. 6. Transita autem vita est quae transitur: de qua participii perfecti potestate vide Zumpt. (jram. t;. 495. Madvig. Glram. §. 427. Negotia labores sunt in foro vel in iu- diciis publice suscepti. nos dicimus „Staatsgeschafte und G-erichtshandel." Cf. Voss. Verg. Ecl.I. 6. Georg. II. 468. lU. 377. Sen. de ir. III. 6, 3. ep. VI. 1 (53) 9. ep. XIX. 8 (117) 32. Sed reliquum est ut pauca dicam de mensura vocabuli negotiis. Quod quidem cum quattuor syllabis constet, hoc loco trisyllabum est. sive ita ut scribatur negotis, ut Lachmanno ad Lucret. V. 85. videtur, sive ut per systolen pronuntietur, velut conubio apud Verg. Aen. I. 73. IV. 168. taeniis ap. eund. V. 269. Sententia multis poetarum Romanorum laudibus celebrata, imprimis ab Hor. Ep. II. Cf. Sen. de tranq. anim I. 11. ametur expers publicae Ijrivataeque curae tranquillitas. de brev. vit. XI. 2. ad Helv. de consol. XX. 1. ep. III. 1 (22) 8. IV. 3 (32) 5.
48. De sententia cf. Qiiint. I. prooem. 5. ego cum nihil existimem arti oratoriae alienum, sine quo fieri oratorem non posse fatendum est, nec ad ullius rei summam, nisi praecedentibus initiis perveniri, ad mi- nora illa, sed quae si neglegas. non sit maioribus locus, demittere me non recusabo: uec aliter, quam si mihi tradatur educandus orator, studia eius formare ab infantia incipiam.
49. De sententia cf. Cic. pro Marc. 2. nunquam enim temeritas cum sapientia commiseetur nec ad consilium casus admittitur. Liv. 22, 39, 21. Quint. VII. praef. 3. Fabr. ep. Zell. p. 73. v. 259. et Kremsier. p. 53. V. 552. prudentibus insitum est vitare fortuita.
50. Dicit poeta, quod non virtus, sed fortuna liomini addit, quamvis primo magnum atque egregium colatiu-, postremo tamen ut adventicium atque extrinsecus additum et ut ait Publilius A 1. alienum contemnitur. Tum vero numeri ita sanandi videntur, ut pro exornat scribatur de-
_ 007 —
corat. Quod corruptionis genus pluribus Publilii locis mihi videor de- prehendisse, ut eiusdem significationis verbum alterum alteri substituere- tur. Cf. Publ. B 7 (oO). B 29 (72). B 41 (84). C 26 (111). I 65. M 13 (321). >» 20 (394). P 27 (476). Q 52 (552j. R 15 m^). Vide praef. p. 15. De senteutia comparat Gruterus Tac. An. XIII. 19. ,.nihil rerum mortalium tam instabile ac tluxum est, qaam fama potentiae non sua vi nixa" (Goethii sent. tom. III. p. 194.)
51. Xeminem nimiarum divitiarum possessionem gravius reprehendisse ai'bitror quam Senecam philosophum. Omnia ista bona, scribit ad Poly- bium de consol. IX. 5. quae nos speciosa, sed fallaci voluptate delectant. pecunia, dignitas. poteutia aliaque complura, ad quae generis humani caeca cupiditas obstupescit, cum labore possidentur, eum invidia conspiciuntur eosdemque ipsos, quos exornant. et premunt, Idem in hominem invehitur, quem avaritia metalla exercere coegerit, ut erueret aurum non minore periculo quaerendum quam possidendum, Cf, nat, quaest. Y. 15, 3. Ergo honestum unum bonum est. quod non tantum perfectus animus, sed generosus quoque et indolis bonae sentit : cetera levia sunt, mutabilia, itaque sollicite possidentur: etiamsi fortuna favente in unimi congesta sunt, dominis suis incumbunt gravia et illos semper premunt, aliquando et inlidunt cf, Sen. ep. IX. 5, 30. Quid quod praeceptorem suum Attalmn Stoicum de paupertate disserentem et ostendentem, quam, quicquid usum excederet, pondus esset supervacuum et grave ferenti, ita admirabatur, ut ipsi saepe exire e schola pauperi liberet cf. ep. XVIII. 5 (108) 14. Quamobrem avaro neminem miseriorem iudicat, quem non minus parta et jjossessa, quam desiderata et quaesita discrucient cf. ep, XIX. 6 (115) 16. Hiinc autem divitiarum contemtum docet Seneca, homo Stoicornm disciplinae addictus, non Publilius poeta illis praesertim tem- poribus, quibus eo mores redacti essent ut paupertas maledicto probroque esset, contempta divitibus, im-isa pauperibus cf. Sen, ep, XIX, 6 (115) 11. Quae cum ita sint, non tam nimiam bonorimi possessionem, quam ni- miam pecuniam. itineris faciendi auxilium, hic tangi censeo, Quam rem castigare poeta suo more eo magis poterat, quo magis illa aetate insa- nam peregrinantium luxuriam omneoa utilitatis commoditatisque modum longe excessisse tradit Seneca ep. XX, 6 (123) 7. Omnes iam sic pere- grinantur, inquit, ut illos Numidarum praecurrat equitatus, ut agmen cursorum antecedat: turpe est nuUos esse, qui occurrentis via deiciant aut qui honestum hominem venire magno pulvere ostendant, Omnes iam mulos habent, qui crystallina et murrina et caelata magnorum artificum manu portent : turpe est videri eas te habere sarcinas totas, quae tuto concuti possint, Omnium paedagogia oblita facie vehuntur, ne sol neve frigus teneram cutem laedat : turpe est neminem esse in comitatu puero- rum, cuius sana facies medicamentum desideret, Quamquam idem Seneca ad Heh-iam matr. de consol. XII, 2. multa tempora dicit. quibus locu- pletes pauperibus similes sint, quibus circumcisae sint peregrinantium sarcinae et quotiens festinationem necessitas itineris exegerit, comitum turba dimittatur, Atque ipse etiam philosophus quam commode cum Maximo suo iter fecerit rebus necessariis quam maxime circumscriptis laeto gratoque animo narrat expertus. Dicit enim ep, XIII, 2 (87) hoc se iter docuisse quam multa haberent supervacua et quam facile iudicio possent deponere, quae, si quando necessitas abstulisset. non senttrent. Cum paucissimis servis, quos unum capere vehiculum potuerit, sine aliis rebus, nisi quae corpore continerentur, se et Maximum suum biduum iam beatissimum agere: culcitam in terra iacere, in qua ipsum; ex du- abus penulis alteram stragulum, alteram opertorium factam esse, !Nec
15*
— 228 —
illud de Diogene narrare dubitat, cum vidisset puerum cava manu bi- bentem aquam, fregisse eum protinus exemptum e penula calicem hac obiurgatione sui: «piamdiu homo stultus supervacuas sarcinas habui? Cf. Sen. op. XIV. 2 (HO) 14. Scd cur lios Senecae locos attuli? Scilicet ut illud hanc Publilii sententiam docere proliarem, omneni rerum copiam, quae pro commeatu sive viatico portetur, ubi ultra necessitatem maior sit, plus molestiae quam utilitatis afterre. Praesidium enim quod hic olim lectum fuisse arbitror, pro commeatu vel viatico positum et interpres adnotat ad Plaut. Poen. III. 3, 57. ed. Taubmann. trecentos nunimos Philippos portat praesidi coU. Pers. I, 3, 44. et docet Corn. Nep. Them. VIII. 5. quo loco Admetus, Molossorum rex, exsulem Pydnam deduxisse eique quod satis esset, praesidii dedisse narratur. Ceterum non solet ad necesse deesse est.
52. Fuit cum pro timetur substituendum putarem timor est, quod idem est ac timori est cf. Publ. Q, 12 (512). Ut timor, ita per metonvmiam metus, periculum, horror aliquis dicitur cf. Quint. VI. 2, 21. Cic. Verr. IV. 49, 108. Ov. Fast. I. 552. Prop. III. 5, 40. Sen. ep. II. 2 (14) 6. de clem. I. 25, 3. ep. XIII. 1 (86) 5. Sen. Herc. Fur. 224. 230. 890. Troad. 62. 768. Quod metonymiae genus tam frequens apud poetas est, ut exemplis supersedere possimus. At multo frequentius est dici timeri, quam timorem vel timoi'i esse, iDraesertim in eo poesis genere, quod propius sermonem est. Cf. Sen. de ir. II. 11, 2. ne hoc sapienti adici velim, quod facere saevientis quoque telum est, timeri. ecquid non timetur febris, ijodagra, ulcus malum? numquid ideo quic- quam in istis boni est? at contra omnia despecta foedaque et turpia ipso quo timentur: sic ira per se deformis est et minime metuenda, at ti- metur a pluribus sicut deformis persona ab infantibus. Quamobrem timetur verum, sed pro nocere reponendimi duxi obesse: de quo corruptelae genere, ut pro altero alterum simiUs notionis inducatur ver- bum, supra dixi ad Publ. Q, 50 (550). Vide praef. p. 15. De sententia cf. Publ. P 27 (476). Sen. de clem. I. 8, 5. loqui non potes, nisi vocem tuam quae ubique sunt gentes excipiant. irasci non potes, uisi ut omnia tremant. Sic neminem adfligere , nisi ut quicquid circa fuerit quatiatur. ut fuhnina paucorum periculo cadunt, omnium metu, sic animadversiones magnarum potestatum terrent latius quam nocent, non sine causa. non enim quantum fecerit, sed ciuantum facturus sit cogitatur in eo, qui omnia potest.
53. Hanc sententiam ex versuum numero movendam esse censet ut prosa oratione scrii^tam Spengelius praef. p. 6. Versus diaeresin legiti- mam eo revocavi, ut pro n o n substituerem n u 1 1 o. Nec verbum sic alter- nandum est, ut iDrius tenere, post ponatur contineas: sed cum prae- cesserit tenere, teneas sequi consentaneum videtur. Utroque autera loco idem significat in potestate sua habere, regere cf. Ter. Heaut. III. 3, 44. etsi amor me graviter consuetudoque eius tenet. Ad. I. 2, 5. 6. neque legem putat tenere se uUam. Ernesti. clav. Cic. v. tenere. Hinc versus haec sententia videtur : „Quem non clementia potueris, eum poena regas necesse est." Similem nec tamen eam, ex qua hanc derivari opor- teat, apud Quint. XII. 7,2. scriptam legimus: „Nam qui ratione traduci ad meliora non possunt, solo metu continentur." Cf^ Ribbeck. CoroU. p. XCVII. Vertit Nisardus : Celui que le bien n'a pu retenir, contiens-le par le mal. Publ. M 49 (357).
54. De sententia cf. Cic. Cat. Mai. X. 31. coll. Hom. II. I. 249. Quint. XII. 4, 1. imprimis vero abundare debet orator exemplorum co- pia. sciat ergo quam ijlurima: unde etiam senibus auctoritas maior est.
— 229 —
quoii plura nosse et vidisse creduntur: quod Homerus frequentissime testatur.
55. Ubi te capiant i. e. si quando accidat, ut te capiant: quae coniunctivi ratio cum particula ubi coniuncti etiam ceteris Publilii locis obtinere solet cf. Publ. A 21. 55. B 35 (78). C 4 (88). E 20. H 11 (213). H 14 (2Ui). I 55 (285). M 5.3 (;S62). O 7 (442). Y 7 (635). Capere i. e. decipere cf. Cic. Mur. 10. iure consulti est cavere, ne sui consultores capiantur. Syllaba verbi def enderunt penultima corripitur cf. Publ. C 6 (90).
56. De sententia comparat Gruterus Hor. ep. I. 19, 6. laudibus ar- giiitur vini vinosus Homerus.
57. De mala versus diaeresi vide Woelffliu. Proleg. p. 58. Ut ha- beat particula etiam, quod augeatur, clam cum id propter similem verbi antecedentis syllabam intercidisse posset, ex coniectura addidi: quo de corruptelae genere vid. praef. p. 18. Non solum apud ipsum, sed etiam apud animum suum queri de amico grave esse sententia docet.
58. Sententia non est de defendenda, sed de inferenda iniuria : qui nocitiu"us est. semper nocendi consilia iniisse credendus est.
59. De numeris cf. Publ. B 30 (78). Pbaedr. 11. 1. 5. III. 19, 5. IV. 8 (9) 5. De sententia cf. Publ H 9 (211).
60. Miserum est, cum malum, postquam ad suam ipsius consumtio- nem sae%iit, recrudescit. Cf. Sen. ad Mai-c. de consol. 1. 7.
61. Si quis sero peccare coepei'it, hoc quidem peccandi initium tur- pissimum est. Cf. Quint. VII. 2, 33. accusator autem ad praesentem quaestionem. de qua sola iudicium sit, cognitionem alligabit dicens ne- minem non aliquando coepisse peccare etqs.
62. Sententiam similem comparat Gruterus Cic. Phil. II. 25, 61. quam miserum est id negare non posse. quod sit turpissimum contiteri.
63. Alterum vocabulum scriptura aut sono adsimile intercidisse ad- vocatus, caveas autem ex corrupto cavetis a Grutero recte repo- situm arbitror. Unde haec sententia exsistit: ^Qua ratione advocatus clienti opem feras, cum adversarius animo aliud cogitat, aliud verbis petit? — Advocatus enim is dicebatur, qui advocabatur, ut consilio et praesentia aut quacunque ratione posset alia, in iudicio reum iuvaret, ius suggereret, litigandi formulas forique morem doceret cf. Ruhnken. ad Ter. Eun. 11. 3, 48. Advocati Terentii et CiceronLs aetate dice- bantur amici, quos qui iudicio periclitarentur ad se vocabant, ut se con- silio, gratia, supplicando aut alia quavis opera iuvarent et praesentiam suam commodarent. Qui autem causas orabant, j^atroni causarum voca- bantur. Vide Ascon. Ped. in Cic. Div. in Caec. 4. Sed postea etiam illi, qui causas agebant, advocati dicti sunt. Gronov. Lect. Plaut. p. 142. Cic. Off. I. 10. Quint. 8. Multi etiam sunt apud comicos loci Plaut. Poen.
III. 6. 11. Ter. Eun. II. 3, 49. IV. 6, 26. Ad. IV. 5. 12. Phorm. II. 1. 83. Vide Drakenb. ad Liv. 42, 33, 1.
64. De sententia cf. Publ. P 55. Q 44 (544). Prov. 1U9. Sen. ep. VI. 9 (61) 3. non qui iussus aliquid facit, miser est, sed qui invi- tus facit.
65. Decipit i. e. latet vel effugit ut te repente circumventurum vel superventurum. Cf. Hor. Serm. I. 3, 38. Liv. 22, 4, 4.
66. De sententia cf. Prov. 47.
67. Occurrit id quod praeter exspectationem obviam venit. Quint.
IV. 5, 2. Sententiae exemplum Alexander, Epiri rex, apud Liv. ts, 24. quo loco haec leguntur: „ut ferme fugiendo in media fata ruitur.-'
68. De V, monere vi ac potestate vide Sen. nat. quaest. II. 39.
- 230 -
^nam et qui monet consiliuin dat. Sed habet aliquam distinctionem et ob hoc separatur a consiliario, (jua ilhid suadet dissuadetque, hoc solani evitationem impendeutis periculi continet, ut cum timemus ignem, frau- dem a proximis, insidias a servis. De sententia cf. Sen. de ir. I. 6, J. Quid ergo? non aliquando castigatio necessaria est? ciuidni? sed haec sincera, cum ratione. non eniin nocet, sed medetur specie nocendi.
70. De forma infinitivi accusarier cf. Pubh H 11 (213).
71. De sententia cf. PubL A 12. P 27 (476).
72. De sententia cf. Piibl. S 24 (607).
R 1. De sententia cf. Phit. de lib. educ. Set rovi TiaiSas s.rl t« y.akd rcov e7iirri8evudT(oi' uyeiv iiaQaiviaeoi ya\ koyon , /ui) iid Jia 7TXt]yaU f.it]S' aixioftoTi. Sen. Oct. 446. regenda magis est fervida adolescentia. Sen. de ir. I. 6, 1. Quint. XI. 1, 90.
2. In V, rei synizesin a Publilio admissam esse vix credo. Itaque scripsi praepositone in addita: re in nulla, quae j^articula etiam ad ablativum iracundia referenda est. Qua de structura cf. Cic. off. I. 31. num enim alia in causa M. Cato fuit, alia (v. 1. in alia) ceturi etqs. Fabri. ad Liv. 22, 8, 3. sed ut in adfecto corpore quamvis levis causa magis quam valido gravior sentiretur. Zumpt. (xram. §. 778. De sen- tentia cf. Publ. M 3 (311). Menandr. monost. 60. ji^^jaSvs 7T<t6i 6^yr]v eyx^arr]^ fioen yeiov. Ovid A. A. I. 374. Sen. de ir. II. 22, 4. 29, 1. maximum remedium irae mora est.
3. De sententia cf. Publ. L 8 (299).
4. De sententia cf. Sen. de benef. I. 14, 1. Quod voles gratum esse, rarum effice, quod quis patitur sibi imputari. ep. V. 1 (42) 1. nec est mirum ex intervallo magna generari: mediocria et in turbam nascentia saepe fortuna producit, eximia vero ipsa raritate commendat.
5. Alter versus apud Publilium exstat verbis simillimus, sed senten- tia diversus. IUe est enim de beneficiis, quae nisi reddere possit, qui accepit, eum fraudem committere docet. Hunc eadem de re esse non verisimile est. Illud quidem facile concedimus , quod paullo jjost ait poeta E, 13 (581) rapere esse, non petere, quicquid invito auferas: sed hic qui reddere beneficia non possit, eum non accipere, sed rapere dici verbum auctius quam verius habendum est. Itaque hic aliud lectum olim fuisse suspicatus sum : quae quidem suspicio etiam eo movetur, quod li- brorum scriptura ipsa aliquid vuhieris ostendere videtur. Scripsi igitur rapere mutuum est accipere: sententia quidem gravis ac severa, sed tamen ea, quae magis ad veritatem accedat, quam quae ex vulgari scrip- tura exjjediri possit. Aes alienum, inquit, sumere mutuum, quod non possis reddere. est furari.
6. Sententiae vis in verbis agere et loqui contrariis quaerenda est. Ov. Met. XIII. 120. denique quid verbis o^jus est? spectemur agendo. Quint. II. 17, 8. quamquam apud Homerum (II. IX. 443.) et praecep- torem Phoenicem tum agendi, tum etiam loquendi etqs. Sen. ep. XVIII. 5 (108) 37. 38. non est loquendum, sed gubernandum .... monstrabo: faciant quae dixerint. Pari modo res verbis opponuntur cf. Liv. 22, 39. ubi extemplo verba res sequitur. 23, 18. Hinc regnat corruptum esse duco ex rem agit. Quae dictio cum apud scriistores, tum apud poetas frequentissima est. Liv. 21, 52. Plaut. Merc. III. 4, 23. odiosa est oratio, cum rem agas, longinquum loqui. V, 4, 27. 50. Men. I. 2, 6.
IV. 3, 11. V. 4, 10. Amphitr. L 1, 114. Curc. V. 2, 36. hanc rem agite. Mil. II. 2, 70. hanc rem age. IV. 3, 24. Pseud. IL 1, 4. Poen. III, 3, 46. agere tuam rem occasio est. 62. V. 4, 16. Rud. III. 3, 21.
V. 3, 43. Trin. IV. 2, 161. Ov. Rem. Am. 144. cedit amor rebus, res
— 231 -
age. Mart. epigi". I. 79, 1. V. 14. His locis, quos attuli, rem agere idem valere patet atque agendo intentum esse. Quare sententia docet, qui velit nihil fieri, nisi quod velit, eura non loqui, sed agere oportere. Cf. Liv. 2'2, bS. audendum et agendum, non consultandum ait in tanto bello esse.
7. „Q,uicunque vincit, neminem sibi parem vult, qui de principatu secum certare audeat.''
8. Versus hanc sententiam esse puto, qui ceteris ijraesentibus amici vitia tam graviter castiget, ut ex faciei rubore illum pudere cognoscatur, ei verendum esse, ne amicum perdat. „Non enim sine doloris sensu nec eifeminate feret obiurgationes reprehensionesque, si fuerit homo ingenuus et liberaliter educatus" C-rruterus. Q,ua de sententia cf. Publ. A ilK Sen. de benef. VII. 28, 3. meliorem illum facies ferendo, utique peiorem ex- probrando. non est quod frontem eius indures : sine si quid est pudoris residui, servet. saepe dubiam verecundiam vox conviciantis clarior rupit. Quint. VI. 3, 28. laedere nunquam velimus longeque absit propositum illud : potius amicum, quam dictum perdidi.
9. Sen. de ir, II. 5, 5. Volesus nuper sub divo Augusto proconsul Asiae, cum trecentos uno die securi percussisset, incedens inter cadavera vultu sujjerbo, quasi magnificum quiddam consi)iciendumque fecisset, graece proclamavit: 0 rem regiam ! Quid hic rex fecisset?
10. Nihil opus est emendatione. Insidiosus si propriam vocabuli potestatem quaeris, plenus est insidiarum, sive earum, quas struit, sive earum, quibus obnoxius est : utrumque enim recte dicitur, ut exemplis non opus esse videatur. Nam qui parat iusidias, insidiis idem paratis obnoxius est. Ut insidiosa itinera apud Suet. Caes. 58. sunt insidiis et obstruendis apta et structis obuo.xia, sic res insidiosa est insidiarimi plena, sive parat eas sive habet. Cf. Sen. ad Marc. de consol. XXII. 3. nihil est tam fallax quam vita humana, uihil tam insidiosum. ep. II. 3 (15) 12. discedant aUquando ista insidiosa bona et sperantibus meliora quam adsecutis. ep. IV. 2 (31) 2. V. 3 (44) 7. Res autem quae dicitur, non tantum pecunia est, sed quaecunque hominum cupiditatem movent, complectitur, opes, honores, formam corporis, vohiptates : quae quidem bona ita comparata sunt, ut quot parant, tot periculis petantur. Quam- obrem duplicem sententiae interpretationem proposuit Gruterus : „aut nobis insidias struit, pedicis scilicet retibusque hinc inde expansis, quibus capti involvamur, aut quanto ditior es, eo magis circumretiris insidiis, fures, latrones. pauperes tibi insidiantur." Quae duplex interpretatio mihi eodem redire videtur. Vide Sen. de vit. beat. XIV. 2. ut feras cum la- bore periculoque venamur et captarum quoque illarum solbcita possessio est, saepe enim laniant dominos : ita habentes magnas vuluptates in ma- gnum malum evasere caiJtaeque cepere.
11. „Omnes homines roganti paratiores et doctiores in promptu sunt quam imperanti.
12. Publ. L 13 (303). L 14 (304). M 36 (344). Sen. de ir. IIL 41, 4. nihil ergo habet in se utile teter iste et hostilis affectus, at omnia ex contrario mala, ferrum et ignes. jjudore calcato caedibus inquinavit manus, membra liberorum dispersit. nihil vacuum reliquit a scelex-e, non gloriae memor, non infamiae metuens, inemendabilis, cum ex ira in odium obcaUuit. Sen. Med. 590—593. Caecus est ignis stimulatus ira nec regi curat patiturque frenos: haud timet mortem, cupit ire in ipsos ob- vius enses.
13. Publ. F 7 (172). R 5 (573). Sen. de prov. V. 6. quid ergo est?
— 232 —
maluissem offerre quam tradere. (juid opus fuit auferre? accipere potui- stis. sed iie nunc quidem auferetis, quia nihil eripitur nisi retinenti.
14. Haec sententia quid sibi vellet frustra quaesiverunt interpretes. Gruterus quidem \-itium in v. remediuni latere ratus adscito Herod. II. 96. quo loeo Aegyptiorum navigia quaedam contra flumen meare non posse. nisi luculentus ingruat ventus, ceterum e terra jirotralii tradit, pro remedium scribendum censet remigium: egregie enim boc transferri ad vitam bumanam. proinde ac si i>oeta idem moneat, quod Euripides apud Stob. Serm. CYI. aut Sen. ep. XX. f» (122) 10. ne quis contra na- turam nitatur. Quis vero est qui aut fraudem aut irritum putet, si quis novam. (jua adverso flumine navis dirigi possit. rationem invenire studu- erit? Contra flumen autem navigare et contra naturam niti non ita inter se similia sunt, ut alterum alteri par baberi possit: alterum enim fieri aliquo negotio potest, alterum omnino non potest. Cf. luv. IV. 89. nun- quam direxit bracchia contra torrentem. Nec vero Bentleii coniectura versum sana sententia dona\-it. Veterum enim neminem unquam aut de fulminis vi frangenda aut eius rei remedio cogitavisse me legere memini : quod cum non processisset, i^ostea contra fulmen remedium qnaerere perinde dictum esse, ut coepisse, quod fieri nequiret. Cum nec Gruteri nec Bentleii emendationem bene succedere ^dderem, aliud remedium cir- cumspiciendum erat. Ac ijrimum quidem in codicis F scriptura fraus est aliquid inesse sani videtur: tum vero flumen aurium lapsu depra- vatum ex vulpem credo. Vide praef. p. 17. Qua emendatione recepta a Publilio Graecum illud proverbium redditum esse apparet, ([uo dicitur aXcoTtexi^eif Txooi ereoar al.ionty.a. Cf. Zenob. I. 70. in libro a Leutschio et Schneidewino edito, qui inscribitur Pai*oemiographi G-raeci tom. I. p. 25. Ubi et ceteri scriptorum loci afteruntur et haec interj^retatio : erxi xcbv e^aTiarur eyyeiQovvrcor rovg oiioiovi-. Lenz. Zoologie d. alten Cxriechen u. Roemer. p. 120. Verbum Graecum Erasmus in Adag. p. 642. coll. p. .371. et 608. latine interpretatus est (.vulj^inari:" quo verbo Varronem usum esse auctor est Nonius Marcellus p. 46. (ed. Gerlach. et Roth. p. 32.). Versus Publiliani verba sic construe: ,,i'emedium contra vulpem est fraudem quaerere. " Remediimi enim et cum genetivo et cum praepositionibus contra vel adversus coniungitur cf. Sen. de ir. II. 20, 4. ep. VL 4 (56) 15. Quint. IV. 2, 101. V. 2, 5. Vulpem autem astuti hominis persona in fabulis donatam etiam ad ceteros scriptores pervenisse non latet cf. Lucret. V. 863. Cic. ofF. I. 13. Hor. A. P. 437. Pers. V. 117. Quamobrem sententia nullam ab astuto homine defensi- onem nisi fraude esse docet. Qua de sententia cf. Publ. Q 10 (510). Plaut. Bacch. IV. 4, 4. callidum senem callidis dolis compuli et per- IJuli mihi omnia ut crederet. Liv. 21. 34. ibi non bello aperto, sed suis artibus fraude et insidiis est prope circumventus. 23, 35, vSen. Agam. 630. 631. et licuit versare dolos, ut ipsi fraude sua caderent Pelasgi.
15. Beneficium eiiis interpretamentum videtur, quod A. Spengelium recte reposuisse credo, officium. De quo corruptelae genere vide praef. p. J5. Inter officium et beneficium quid intersit docet Sen. de benef. III. 18, 1. beneficium esse quod alienus det, qui potuerit sine reprehensione cessare, officium esse filii, uxoris, earum personarum, quas necessitudo suscitet et ferre opem iubeat. De sententia cf. Publ. Q 39 (539). Sen. de benef, II. 1,3. optimum est antecedere desiderium cuius- que, proximum sequi. illud melius occupare, antequam rogemur, quia, cum homini probo ad rogandum os concurrat et suffundatur rubor, qui hoc tormentum remittit, multiplicet munus suum. Sen. de benef. II. 2, 1. molestum verbum est, onerosum, demisso vultu dicendum rogo. huius
— 233 —
facienda est gratia amico et cuicunque, quem amicum sis promerendo facturus. properet licet. sero beneficium dedit qui roganti dedit.
IG. Alii aliam iu verbis latere sententiam putaverunt. Casp. quidem Orellius versum sic scrij^sit : Reddit, non perdit. qui suum quoique tribuit; Hauptius Phil. I. p. (iGti. : Reddit non perdit, quoi quod alie- numst perit: RiWieckius: Reddit non perdit, quoi quid alienum fuit, pro- bante Woelfflino; Meyerus in Act. Mon. 1872. tom. IV. p. 556.: Red- dit, non perdit. alienum qui perdidit. coll. Cassiod. Var. 6, 8. sine damno inventa perdit qui jjropria non perdit. Equidem sententiam de aere alieno esse, suspicor, quo reddito qui persolvit non iacturam, sed lucrum faciat. Persolvit enim, quod in T est, cum Ribbeckio et Woeltflino interpretationem esse conseiitio (cf. Proleg. p. 48.), sed non verbi red- dit, quod egere interpretatione non videtur, sed eius dictionis, quam in codicis Turicensis verbis inesse arbitror: numeratum habet i. e. nu- merat: qua de loquendi formula vide Ruhnken. dict. ad Ter. Eun. II. 3, 92. p. 111. et Hec. IV. 2, (i. p. 227. ed. Schopen. Qua coniectura admissa ne reddit quidem stare poterit: sententia enim nihil novi praedicaret. si qui aes alienum persolveret, eum reddere. non perdere doceret. His causis eo deductus suni, ut pro reddit reponerem redi- mit i. e. emendo recipit vel restituit. Est enim redimere de captivis et nexis in libertatem vindicandis vel recuperandis vocabulum proprium cf. Swedberg. ed. Publ. 3 ( A 19.). Ernesti. clav. Cic. s. redimere. Itaque haec sententia videtur docere. qui alienum numeret, eum non perdere, sed recij:)ere.
17. Quem versum finximus ex S. Augustini verbis , eius haec est sententia, a quo homine absit religio. eum pessimum quodque liltidinis genus possidere. Vitia exsulare dixit Plaut. Pers. IV. 4, 7. pertidia et peculatus ex urbe et avaritia si exsulant.
S 1. Sententiam ex versuum numero movendam esse censet Spen- gelius ut prosa oratione scriptam cf. praef. p. 6. Sed in hoc quoque A-ersu, ut in multis aliis vidimus, verborum ordo a librariis ad gramma- ticam construendi rationem detortus est. Vide praef. p. 14. Nec ullam coniunctivi possit causam reperio, sed omnino indicativus potest A'el pote postulatur ; nos dicimus „als er wirklich kann." Cf. Sen. de tranq. anim. VI. 3. necesse est re ipsum aestimare, quia fere plus nobis vi- demur posse, quam jjossumus. De sententia comparat Grruterus Liv. 1, 10. sed effuse vastantibus fit obvius cum exercitu Romulus levique cer- tamine docet vanam sine viribus iram esse.
2. Verborum ordo ex grammatica structurae ratione mutatus est. De sententia cf. Plaut. Most. V. 2, 43. si hoc pudet fecisse, sumtum supplicii habeo satis. Ter. Ad. IV. 5, 9. erubuit: salva res est.
3. Corrigere sanum videtur, si quidem est prava arbitrio et po- testate sua emendare, ut curva corrigere proverbio dicuntur, qui ea cor- rigere se posse putant, quae nimis iam inveteraverunt. Vide Forcellini. Lex. V.
4. Sapiens cum id cogitando agat, ut omnia mala patefaciat, reme- dia doceat, oratione castiget : fieri non potest, quoniam omnes homines vdtiis laborare videt, quin nuUo discrimine omnes aggrediatur. Com- parat Ciruterus comici illud Grraeci : otiIoi' uiyiaroy eortv r) d^srr; ,iQorols.
5. ,,Pii ac grati est meminisse, quis hominum optime de te furit meritus." Orellius.
6. ,.Quo melior est quisque, hoc saepius ferre te consue\-it sine ullo delectu furentem et inter ipsa beneficia metuendam" Sen. ad Polyb. de consol. II. 7.
- 234 -
7. Seiisus i. e. iudicium cf. Cic. Or. I. '■'>, 12. (juocl lougissinie sit al) iuiperitornm intellepfentia sensuque disiunctum. Ernesti. clav. Cic. V. De sententia cf. Plaut. Trin. II. 2, 88. non aetate, verum ingenio adipiscitur sapientia.
8. Publ. N 63. Sen. ep. I. 9, 21. ut scias autem hos sensus com- muues esse, natura dictante, apud poetam comicum invenies: Non est beatus, esse se qui non putat. ep. XIX. 1 (110) 20.
9. Scripsi requiscendo cf. Publ. S 24 (607) et laborom, ut haec versus sentontia prodeat: „Cum sapiens, qua est iiatientia, nihil agat nec iniuriam ulciscatur : eflicit, ut homines mali eo plus iniuriae facere studeant. Dare enim laborom est iniungere vel imponere, re- quiescere autem a labore cessare, ita ut requies opponatur labori cf. Cic. ofl". III. 1. Cat. Mai. 23, 82. Sen. de benef. VII. 31, 3. ep. XVI. 1 (96) 5. XX. 6 (123) 4. Summam in sapiente animi constantiam et tranquillitatem esse debere cum veteres omnes philosophi, tum Stoici docuerunt. Itacjue Cieero Tusc. IV. 17. ergo hic, quisquis est, inquit, qui moderatione et constantia quietus animo est sibique ipse placatus, ut nec tabescat molestiis nec frangatur timore nec sitienter (piid expe- tens ardeat desiderio nec alacritate futili gestiens deliquescat, is est sa- piens, quem quaerimus, is est beatus, cui nihil humanarum rerum aut intolerabile ad demittendum aninium aut nimis laetabile ad ecferendum videri potest. Hinc credendum, est, cum sapiens illi animi tranquillitati se totum dederit, eum nulla re, ne improborum quidem hominum iniuriis impelli posse, ut ulciscatur, poenas repetat, facinorosos coerceat, tollat. Quo fit, ut isti quibus sapientis patientia parcit, eo plura agant, moli- antur, eo plus laboris sibi sumant eoque magis laborent et negotientur. Sententia igitur cum ea convenire videtur, (luam saepenumero audivimus : „Wenn die Braven die Hande in den Taschen haben, dann finden die Pauste der Buben zu thun.-' Cf. Publ. Q 35 (535).
10. Haec Shakespearius Haml. V. 2 ftom. VI. p. 151. ex vers. Schle- geliana) :
— - — — — Lasst uns eiusehn, ♦ Dass Unbesonnenheit ims manchmal dient,
Wenn tiefe Pliine scheitern; und das lehr' uns, Dass eine Gottheit unsre Zwecke formt, AVie wir sie auch entwerfen.
11. Et deest monosyllabum cf. Publ. E 5 (151). H 27 (229). T 3 (628). et opus sic collocaridum mihi videtur, ne syllaba vocabuli ultima positione, quae vocatur, affecta producatur: positionem enim apud Publi- lium vim suam retinere credo. Cf. Spengel. praef. p. 9. De sententia haec Bothius : „Non semper hoc fieri dicendum est malimque sane Con- silium saepe tunc etc." Sed semper fieri Publilius, quod ferme solet usu venire, promtius et vehementius (juam accuratius dixit.
12. Menandr. monost. 223. r; yuo ouoth) uuQrvoel t6 «/} d^eletr.
13. Liv. 21, 29, 7. sed magis iter immensum Alpes(|ue, rem fama uti<iue inexpertis horrendam, metuebat coll. 32, 7. Sen. de const. sap. XIX. 3. omnia leviora accident exspectantibus. ep. XIV. 3 (91) 3. inex- spectata plus adgravant. ep. XVIII. 4 (107.) 4. Sen. Troad. 516. levius solet timere, qui propius timet. Quint. IV. 5, 13.
14. Fides homini pauperi felicitas est.
15. Interesse inter timere et metuere poeta hoc videtur voluisse, ut timere iguavi, metviere prudentis esset. „Si nullo timore cruci- ari velis, fac omnia jirovideas.'' Quod quidem noluit Sen. nat. quaest.
— 235 -
VI 2, 3. cum scriberet: Si vultis nihil timere, cogitate omnia esse ti- menda. Cf. Kibbeck. Coroll. p. XCVII.
16. Cf. Publ. M 65 (373). Et nimis adstrictum imperium nimis solvi docet Caec. Balb. p. 32. Mou. XXXIX. 2 (Sent. 86. ).
17. Electram, Proserpinae nutricem, cum rapta illa esset, graviter dolentem inducit Claudian. de rapt. Proserp. III. 178. Cf. Ceteros locos a Grutero allatos in Notis postumis.
18. Saepius in his sententiis pronomen ipse, quod ex nostro lo- quendi usu ad reflexivum addi solet. omittitur cf. A 13. B 21 (64). C 38 (654). H 4 (206). I 5 (234). I 31 (260). I 43 (273). L 15 (306). M 13 (321). N 30 (406). N 45 (421). P 34 (483). Q 37 (537). Q 56 (556). Q 62 (562). S 21 (604). S 31 (614). Additur ipse aliquot his locis N 39 (415). P 15 (464). P 24 (473). Q, 45 (545). Q 70 (672). S 32 (615). S 36 (619). Deleto igitur pronomine ipse ante admissi inserui iam: quam ipsam particulam supra reponendam putavi in simili sententia Publ. (t 3 (196). Ex qua sententia etiam illud cognoscitur non v. pudet, sed V. poenitet locum esse. Cf. Menandr. monost. 667. /; Se itexuioia yi- yver ard^^coTion y.gion. Sen de ir. III. 26, 2.
19. Suum Publilio monosyllabum esse nego cf. Publ. M 29 (337). Semper autem frigere nonnihil. ut malit propemodum : ,,Suum conse- quitur 1. innocentiam-' adnotat Bothius, qui Schwarzii interpretationem hanc Germanicam secutus: ,,Der Unschuld folgt ihr eignes Licht be- standig-' pro inuocentia, quod in F est, innocentiam scripsit. Illud constat adverbii s e m p e r eam vim esse ut versus aut primam sedem cf. S 1 (.584). S 8 (591). S 11 (594). S 13 (596). S 24 ('607). S 37 (620 aut ex prioribus unam obtineat, nunquam in versus exitum recedat cf. I 18 (247). I 38 (;268). I 44 (274). I 59 (289). M 22 (330). N 1 (377). N 36 (4l2). Q 11 (511). S 9 (592). Quamobrem olim: Suum usque sequitur 1. i. lectum fuisse cumque usque propter litterarum simili- tudinem intercidisset, semper ante innocentia illatum esse suspicor. Est autern usque in his quae exstant Publilii sententiis nusquam inven- tum, sed ab optimo quoque jjoeta Latino usurpatum idem ac sine ulla intermissione, continuo, perseveranter. Virtutis vero vel in- nocentiae cum ea natura ac potestas sit, ut ipsa per se illustris quasi lucem praemittat, qua ingrediatur (cf. Sen. de vit. beat. XIII. 5. agedum. virtus antecedat: tutum erit omne vestigium. de benef. IV. 17,4. maxi- mum hoc habemus naturae meritum, quod virtus in omnium animos lu- men suum permittit : etiam qui non sequuntur, illam vident I : sequi se ipsa dicitur et urgere gravissimam comitem cf. Sen. de tranq. anim. II. 14. Quemadmodum enim viator suo ipse lumine ita illustratur, ut idem et cernat et cernatur: sic innocens homo capite cincto quasi lumine ra- diato suam ipse viam nullo duce ac monstrante invenit. Innocenti enim non opus est monitoribus aut ijraeceptis, ad quae agendi rationem dirigat. sed adeo sibi boni rectique conscius est, ut sponte sua nulloque aut viam monstrante aut hnnen i:)raeferente inveniat, qua cum virtute insistat. Hoc illud est quod in animo simplici ac sincero Schillerus, poeta clarissimus, carmine illo notissimo (Werke tom. I. p. 403) prae- dicat: „Und was kein Verstand der Verstandigen sieht, das iibet in Ein- falt ein kindlich Gemiith.-' Ut de innocentia, ita de ratione, vitae duce sententiam similem hanc edidit Herderus carmine, quod inscribitur „der Mensch und sein Schatte-' (cf. Werke zur schonen Litt. u. Kunst tom. XV. p. 18j: „Deines Lebens Sonnenlicht ist Vernunft: die fliehe nicht. AVird sie dir im Riicken stehn, wird dein Schatten vor dir gehn.-'
20. Alium secundi pedis anapaestus offendit et Bothium et Spen-
— 236 —
ofelium cf. in-aef. p. 18. Ea de re disputatum est ad Publ. P 6 (455). Parum aouminis iu seutentia videtur, si ita uleisci velle, ut quis non ab alio, sed a se poenaui repetat, stultum esse dicatur. Quid ijuod animi etiam considerati est, qui ira incensus alium ulcisci ita velit, ut ipse pereat, dum hostis aut una pereat aut aliquid certe damni ex suo interitu capiat. Ut alia exempla taceam, ex anti^juis 8a<?untinos, ex recentibus Moscovienses memoro. Diversa est ea sententia, quae paullo infra legi- tur, Publiliana S 28 (611): quae quidem ita expressa est, ut eius stul- titia cognoscatur, qui vicinum ita tUcisci velit, ut illius, non suae domo ijjnem subiciat, quasi vero incendium intra vicinae possessionis terminos finiri debeat. Quare has duas sententias similes quidem, sed tamen ita diversae videntur. ut non alteram cx altera praejtostere effictam esse credam. Cf. Spengel. praef. p. liS. Haec autem sententia, de qua quae- rimus, nescio an sic emendari possit, ut stultum eius consilium, qui ul- cisci voluerit, proprio quodam verbo definiatur, quo pro damno illato ab alio poenam repetere dieatur. Idque mihi talione dici videtur: quod ipsum vocabulum iuxta v. alium positum iiropter litterarum similitu- dinem intercidisse arbitror. Vide praef. p. 18. Vocabulum quidem ex antiquissimo Homanorum iure XII. tabularum legibus sancto rejjetitum cf. Fest. de verb. signif. ed. Lindemann. tom. II. 1, 274. ed. O. Miiller. p. 363. „talionis mentionem fieri 'in XII ait Verrius hoc modo: Si ixiembrum rupit, ni cum eo pacit, talio esto." Exercebatur sane ius ta- lionis primum in iis iniuriis, quae ad cori:)us laesum pertinebant; tum vero cum praetorum edictis abrogatum litisque aestimatione commutatum esset, dictiones illae, quibus quis naturali quodam iure iniuriam sibi illa- tam ulcisci dicebatur, aliquamdiu manserunt. Unde dicebatur talione sive per talionem ulcisci. Cf. Sen. Controv. V. 33. p. 348. ed. Bip. Excerpt. Controv. III. 1. p. 401. 402. ed. Bip. Sen. de ir. II. 32, 1. ep. XI. 2 (81) 7. Plin. NH. YII. 54, 55. Quint. VII. 2, 21. 4, G. VIII. 5, 12. Mart. epigr. XII. 63. Gell. NA. XX. 1, 14. Walter. Gesch. des Rom. Rechts p, 809. 848. Rein. Rom. Privatr. u. Civilproc. p. 348. 349. lam vero hoc versus sententia docet, qui ira abreptus alium per talionem ul- cisci velit. eum irroganda sibi, quam alii velit, j^oena stulte agere. Com- parant Menandr. monost. 152. exd-oov:; auvfov ur) Vi rfj oavrov fildtir] . Publ. I 13 (242). Sen. de ir. I. 1, 1. hic totus concitatus et in impetu doloris, armorum, sanguinis, suppliciorum minime humana furens cupi- ditate, dum alteri noceat, si neglegens, in ipsa irruens tela et ultionis secum ultorem tracturae avidus. Ribbeck. Coroll. p. XCVII.
21. Nec id quod proposuit Orellius, placet, cum sibi primum auxi- lium rapere intellegat arripere i. e. suae tantum saluti consulere ce- teris ijosthabitis, nec pro p r i m u m scribentis j) r i m o Bothii coniectura. Est enim j) r i m u m auxilium praecipuum, oijtimum, plurimi aestiman- dum cf. Fabri. ad Sall. Cat. 36, 4. De sententia cf. Publ. P 19 (468).
22. Publ. N 22 (398). S 38 (621). Sen. Oct. 440. nihil in propin- quos temere constitui decet. Caec. Balb. p. 37. Par. 2 (Sent. 158).
23. Nemo est quin neglectam versus quadrati diaeresin vitiosam esse videat. Cui rei cum Bothius mederi conaretur, v u 1 n u s , sententiae sub- iectum, quod dicitur, relativae enuntiationi sic intulit, ut j^ro praedicato esset: quae orationis componendae ratio a Publilio aliena est. Itaque verbo ferendum quasi diviso reposui fers crudum. Est autemvul- nus crudum recens et quasi adhuc cruentum cf. Ovid. Trist. III. 11, 19. vulnera cruda retractet, et ep. ex Pont. I. 3, 16. horrent admotas vulnera cruda manus. Plin. ep. V. 16 extr. ut enjm crudum adhuc vulnus medentium manus reformidat. Stat. Theb. III. 334. 335. vacua
— 20 7 —
iacet liostis arena turpe gemens criidosque vetat sentire dolores. Q,ua admissa coniectura haec versus sententia est: „Non dolet vulnus, quam- vis crudum sit, si victoria potitus vulnus geras."
24. De secundi pedis anapaesto cf. Publ. P G (4.o5): u vocalis pro- nuntiatione oblittei'ari vel delitescere videtur, ut apud Phaedr. III. 19, 5. IV. 21, 4. De sentententia cf. Publ. C 31 (116). S 15 (598).
25. Publ. I 63 (264). Comparat Gruterus Flor. I. 46 (III. U): nec de fortuna queri possumus; caret solacio clades.
26. Quod in codice F est, abstull^rt explicandum videtur abstu- lerunt, ut Q 55 (555) defende^rt esse defenderunt, S 6 (589) fert esse ferunt explicui. Versum ex mala illa verborum transposi- tione, quae rationem grammaticam sequitur, depravatum esse censeo. Nam cum verba sic olim legerentur, ut scripsi, haec ad rationem gram- maticam transposita primum ita videntur secuta esse : Scit hora nulli, multi quod anni abstuleruut, reddere; tum vero verbo nulli vicinum v. multi ita nocuisse, ut intercideret, atque sententia in huuc modum transformata esse: Scit hora quod multi anni abstulerunt reddere vel cum librariis ne verbi quidem scit apud poetas vis ac ijotestas cognita esset, solet h. q. m. a. a. r. Ea vero sententia, quam, ut dixi, ortam esse docui, vix iustam interpretationem admittit. H o r a cum proprie sit quarta et vicesima diei particula. etiam latius patet, ut anni tempus ali- quod significet cf. Hor. Carm. I. 12, 15. 16. III. 13, 9. 10. Tib. IV. 1, 50. 51. Plin. NH. IX. 35, 54, XII. 3, 7. Itaque a poetis ita usurpari solet, ut aut breve aut certum aliquod temporis spatium significet. lam quid, quaeso, quod multi anni abstulerunt, reddere possit hora? an opes et divitias? At eas nec temporis longinquitas, sed brevitas eriijere, nec hora, sed inopinatum, ut fere fit, fortunae beneficium momento reddere solet. an res quasdam utiles, quae diu amissae credantur, sed casu quodam in conspectum repente redeauty At eas nec multis annis i. e. longa aetate, sed per oblivionem vel neglegeutiam ablatas nec ablatas, sed latentes remotasque recte dicas. Cogitavit Gruterus de iis rebus, quae in memoria haerentes per longum tempus aut intereant aut rever- tantur: unde etiam alios quosdam duos similis argumenti versus attulit alterum: „Hora saepe reddit uua quod decenuium abstulit,-' alterum: „Multa nuUi cogitata temporis punctum attulit.-' (^uae interpretatio prop- terea displicet, quod in nullo versus vocabulo eius sententiae vestigium monstratur: quae explicari posset, si haec verba legerentm": „Solet hora, quod m e n t i anui abstuleruut, reddere." Nec vero illud recte iutellegitur, quod saepe quicquid perierat adsidua infelicis soli sterilitate, unius anni restituere ubertatem dicit Sen. ep. XI. 2 (8lJ 1. Nam nec horam dicit Seneca, sed annum, nec Publilius agricolis, sed hominibus praecepta tra- dit. Restat, ut id, quod multi anni abstulerunt, interpretemur esse animi corporisque vires longa aetate vel senectute diminutas et exstinctas. Eas vero hora reparari solere nemo ne Baiis quidem perfusus credet. Et recte Publilius F 20 (185) frustra senem adolescentiam repetere et Seueca ad Marc. de consol. XXI. 7. mortem sub ipso vitae uomine latere dicit, ut infautem in se pueritia converterit, pueritiam pubertas, iuvenem senex abstulerit. Quamobrem haec, de qua quaerimus, seutentia docere non potest, quod longa aetas abstulerit, id hora reddi, sed id nuUa hora reddi docere debet. Atque id ipsum eo, quod proposui, mihi videor as- secutus esse.
28. Similem, sed paullo diversam sententiam scriptam vidimis apud Publ. S 20 (603). Cf. Sall, Cat. 31, 9. incendium meum ruina restin- guam. Sen. de clem. I. 25, 5. 26, 5.
— 238 —
20. Soph. Alltig. 618 — 620. ed. Herni. ro y.ny.or Soxetr ttot tod-lor Tio(i' tuftev, oTO) ^oerng i^^foj tiysi .too» aTttr.
30. Tib. li. 6,' J9. Publ. A 57. M 52 (360).
31. Publ. I 28 (257). V 11 (639). Comparat Spengelius praef. p. 8. (17). Caee. Balb. p. 33.'Mon. XLYIII. 2. (Sent. 156).
32. Quem improbum noverunt. cum non modo fugiunt omnes, sed si quid acciderit, susijicione premunt.
33. Haeo sententia saepius a Publilio docantata est cf. B 39 (82). M 5 (313). N 54 (430). Sen. ep. X. 2 (78) 2.
34. Publ. L 7 (298). Menandr. monost. 338. uo/cd-sXv drayxtj Toi<s d'e- '/.orTus svTvxeir. Ribbeck. Coroll. XCVII.
35. Liberare quod scripsi est absolvere cf. Cic. Mil, 18, 47. Scbuetz. Lex. Cic. V. liberare. Complures eiusdem aut certe similis argumenti sententiae Publilianae I 28 (257). I 55 (285). N 18 (394). N 45 (421). Q 28 (528). Q 35 (535).
36. Rivales dicuntur aemuli de mulieribus facta translatione no- minis a feris bestiis, quae sitientes cum ex eodem ri\-ulo haustum petant in proelium contra se invicem concitantur. Cf. Donat. ad Ter. Eun. V. 8, 42. Publ. R 7 (575).
39. Cic. OtT. III. 25. neque semper deposita reddenda. Si gladium quis apud te sana mente deposuerit, repetat insaniens; reddere peccatum sit, non reddere officium.
40. Nomen di ante diligunt in F intercidit: quod corruptelae genus in libris frequentissiumm est. Vide praef. p. 18. Haec ad Ter. Andr. V. 6. 9. Ruhnkenius : „His autem verbis summa felicitas descri- bitur." Est enim is quem di diligunt homo felix vel fortunatus, qui eximia fortuna auctus et provectus omnes ceteros longe superat : nos dici- mus ,.CTliickskind" vel ut Platenius interpretatus est in hymno, quem ad Leuchteubergiam, mulierem regiam, de consolatione misit: „Wer der Grottheit siisser Liebling" (cf. Werke tom. II. p. 252. ed. 1848.). Dicti- onem de Graecis videntur repetiWsse comici Latiui. Sic enim Menander or oi d'eol fiXovoir aTiod^rtjay.ei veos. De sententia cf. Anthol. I. p. 83. epigr. 3. orar OTvyf- tis arSoa, Tor &e6s ifi/.el, ovtos /ueyioTtjr fuo^iav xa- TEisdyei, idemque eodem capite : oj tks iieyioTrjs to? if&orov :rorroias' tov evTv/ri fuael Tis, or S^eos fiKel.
41. In Ingolstadiensi scriptura uon tam secundi pedis spondeus uno verbo inclusus, quam quod pro usura est in F inveniatur. Nauckii sus- picionem movit cf. Mel. Greco-Rom. in Act. Petrop. 1869. III. p. 197. Quod mihi contra accidit : neque enim spondeum recte stare credo et totum verborum ordinem a librariis perturbatum esse verba ex gram- matica construendi ratione collocata ostendunt. De adverbio sat cf. Publ. P 54. S 44 (678). De seutentia vide Menandr. monost. 295, y.aXor Ti dr^oavQioua y.siuerrj /aois. Publ, O 9 (444). Sen, ep, XI, 2 (81) 18. ingratus est qui beneficium reddit sine usura,
42. Verborum ordo in F turbatus ad Publ, R 14 (582) exemplum restituendus videtur. Cf. Publ. S 41 (624). De sententia \ide Sen. Thyest. 485. seriun est cavendi tempus in mediis malis. Seu. ep. III. 1 (22) 1. Vetus proverbium est gladiatorum in arena capere consilium. Quint. VI. 4, 8.
43. Probavi AVoelfFhni emendationem, quam eandem Froehlichii dicit Meyer. Act. Mon. 1872. IV. p. 557. v. 112. Cf. Publ. A. 28. _„Qui rem suam servat. idem communem omnium salutem constare cupit, cum ne suum quidem salvum nisi republica salva fore intellegat".
45, Inserui unius ante animus, ut haberet omnium. quo referre-
- 239 —
tur. Cf. Pnbl. C 'J5 illO). F 6 (171). I 14 0243). M 2 fSlO). M 16 (326). M 53 (361 ). 31 55 (363). Q 35 (535). T 5 (686). ,.Qui facile se unius alicuius suspicione prehendi patitur, adeo proraptus est ad suspican- dum, ut non minus unius illius hominis insidias. quam omnem naturam atque indolem humanam ut perfidam et insidiosam cavendam arbitre- tur." Suspicacem animum dixit Tac. An. I. 13. De sententia cf. Plaut. Triu. I. 2. 41. 42.
46. Scripsi probato. quod sinofulos, non plures eiusdem generis ho- mines poeta solet appellare cf. A 11. D 20 (142). E 2 (148). E 9 (155). H 22 (224). H 23 (225) al. Quamquam numero plurali non prorsus abs- tinuit cf. A 36. 45." E 1 (147). E 16 (162). F 10 (175) al.
47. In paucis versibus est quos Turicensis liber sanos ad posterita- tem transmisit cf. Meyer. Act. Jlon. 1872. IV. p. 557, v. 119.
48. De sententia cf. Publ. C 24 (109).
49. Etiam ab exoi-dio versus non tam falso remotum, quam eo male translatum esse puto. Pro autem scripsi muta: unde hoc docet sen- tentia homini malefico poenam longe gravissimam imponere animi con- scientiam, quamquam eam nec iudices ulli certa lege definierunt nec ceteri a damnato illo. cum tacitus sustineat. sustineri sentiunt. Ut legem mutum magistratum dicit Cic. Leg. III. 1. De sententia cf. Sent. falso inter Publ. recept. 212.
50. Illa scripturae discrepantia, quae in T et 0 apparet. suadet neu- tram recte se habere, sed in utraque interpretationem verae scripturae deprehendi. De dictione pro se cf. Publ. S 51. Caec. Balb. p. 28. 3Ion. XXVI. 2. (Sent. 171.).
51. Pro se i. e. pro causa sua.
T. 1. Hor. Carm. II. 2, 1. 2. Cassiod. IV. ep. 34. prudentiae mos est in humanos usus terris abolita talenta revocare commerciumque vi- ventium non dicere mortuorum : quia et nobis in fossa pereunt et illis in nuUa parte profutura locantur.
2. Homo stultus. dum tacet, pro sapiente habetur: unde illud in proverbium abiit: Si tacuisses. philosophus mansisses. Comparat Gru- terus Salam. prov. XVII. 28. Cf. Publ. P 43 (492). Proverb. 120.
3. Gruterus duplicem versum induxit et senarium hunc, quem posui- mus, et quadratum versum: „Tam deest, quod habet, avaro, quam mi- sero, quod non habet." !Nemo hodie est, quin alterum versum per inter- pretationem ortum esse videat: quamquam avaro non tam miser, quam pauper aut egenus contrarius esse debet. Haec Erasmus: ,,Avarus non magis utitur suis, quam alienis : utrisque igitur ex aequo caret". Cf. Pseudo-Sen. de remed. fort. X 3. Fragm. ed. Fr. Haasii. vol. III. p. 451. ^multum habet." Aut avarus aut prodigus est: si prodigus, non habebit, si avarus, non habet.
4. Pervicax ulciscitur mihi interpretatio eius videtur, qui gra- viter irascitur interpretari voluerit. Sapiens vero, quod est in 0, depravatum est ex sana mens: non enim sapientis est irasci.
7. Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 1. (Sent. 1U8.).
8. De sententia cf. Publ. L 11 (302).
V. 1. Fatum, quod vocant G-raeci t/;*' elua^fievrir, ordo seriesque causarum, cum causa causae nexa rem ex se gignat (Cic. Div. I. 55, 125.) vel sempiterna quaedam et indeclinabilis series rerum (cf. (rell. NA. VII. 2, 1.) peccat, cum tanquam certo rerum ordine laeso prodigiosa quaedam ac pestifera procreantur. De qua v. p e c c a r e vi ac potestate cf. Hor. Carm. III. 27, 20. Sen. nat. quaest. VI. 14, 2. ita terris quoque dum positio naturalis est, inconcussae manent. Cum aliquid peccatur, tum
— 240 —
velut aegri corporis motus est. ep. VII. 1(63) 14. Excidit proprie quod quasi de manibus humi delapsum ad irritum redigitur cf. Cic. Cat. J. 6, 16, Pis. 9. ep. ad Brut. I. 10. Ovid. Met. II HOl. Prop. III. 1, 63. Sen. ep. XVI. 3 (98) 11. 4 (99) ^\ (^uint. II. 17, 25. Excidunt con- silia, cum sic deficiunt, ut priusquam verbis concipiantur, interiisse vi- deantur. Quare hoc vcrsus sententia docet, si qua nova atque insolita contra naturae legem et ordinem fiant, hominum animos ita mente de- stitui, ut sibi consulere nesciant. De sententia cf. Sen. Oct. 922 — 926. Regitur fatis mortale genus, nec sibi quicquam sijondere potest firmum et stabile, per quae casus volvit varios semper nobis metuenda dies,
4. Cogitare quod non persona, sed res dicatur, Bothium movit, ut aliam verbi significationem circumspiceret. Itaque cogitant inter- pretatus est cogunt vel congregant, ovrdyovai, ducta metaphora a nubibus, quas multi dies colligerent coelo, dum effunderetur imber. (^uod etsi nonnuUis inferioris latinitatis exemplis — nam Phaedri locus abs re alienus videtur — probare studuit, tainen Publilianum esse negaverim. Scripsi itaque quod ad litterarnm similitudinem proxime accedit co- quunt: quo verbo utuntur de fructibus, qui solis fervore coeliijue tem- perie ad maturitatem adduci dicuntur cf. V^arr. R. R. I. 54. Verg, Ge- org. II. 522. Mart. epigr. X. 62, 7. Sen. Hippol. 968. C^uare haec est versus sententia : Unus tandem dies poenam nocenti producit, cuius ma- turitatem multi dies, qui antecesserunt, videntur praeparavisse. De sen- tentia cf. Sen. ep. XIV. 3 (91) 6. (^uicquid longa series multis labori- bus, multa deum indulgentia struxit, id unus dies spargit ac dissipat: longam moram dedit malis appropinquantibus, qui diem dixit: hora momentumque temporis evertendis imi^eriis sufficit.
5. Xen. Cyrop, VII. 5, 86. nvroi ts ydo fie}.Tiovei eaofied^a jSovkofievoi, roTs Tiruolv qtg ^eXTiaxa Tiaoabeiy/iiaTa rjfids avTovs cTaQexeiv. Plut, quaest. Rom, p, 272. C, onov yd^ ye^ovTss elaiv dvaio/vvToi, evravd''' dvdyai] xal vsovs draiSeoTaTovs elvai. Cic, off. I. 34. Sen. ej:). XIX. 5 (114) 18- vides autem quid sequatur, ubi alicui vitium pro exemplo est.
6. Bothius cum versum ut ineptum aut corruptum omiserit, tamen talem fuisse suspicatur, qualem et Casp. Orellius probavit et scripsit Woefflinus codicis Turicensis scripturam secutus. Scilicet nihil sani in eo est, quod posuit Gruterus, quod Nisardus sic interpretatus est: „Des que l'on craint, il n' arrive rien qui soit a craindre.'' Hoc sententia vult, sicubi nihil sit, quod timeatur, periculum esse, ne exsistat, quod ti- meatur: nusquam enim res humanas metu carere.
7. Versum corruptum viri docti varie emendare conati alii poetam civis boni ijatriaequae amantissimi, alii mundani civis sententiam expres- sisse arbitrati sunt. At et illa trita et vulgaris est neminem ubicunque bene sit patria carere posse nec haec nova, quam posteris laudavit Teucer ille Horatianus, quocunque exsules ferret melior fortuna parente, non esse quod desperarent. A qua veteres plerosque, cum patriae caritate nihil sanctius iudicarent, adeo abhorruisse constat, vix ut Publilium eam suis versibus commendare voluisse credam. Nam quod Seneca ad Helviam de consol. VIII. 5. nuUum ait inveniri exsilium intra mundum posse alienura homini et IX, 7. omnem locum sapienti viro patriam esse; unde etiam illud jirofectum est, quod in omnium ore est, patriam esse, ubi- cunque bene sit (cf. Pseudo-Sen. de mor, 13,): tantum abest ut verum et genuinum antiquitatis sensum voluntatemque exiirimat, ut philosopho- rum quorundam ab communi hominum vita et usu alienorum doctrinam tetricam atque horridam redoleat, (^uod mecum reputanti longe alia versus emendandi ratio melior mihi visa est, ut et scriberem ubi absis
I 1
I
— 241 —
patria et post patria insererem txia: quod vocabulum facile fieri jjo- terat propter litterarum similituilinem ut intercideret. Qua admissa scrip- tura duo explicandi causa addere operae pretium est. Quod enim bis legitur ubi, alterum adverbii, alterum coniunctionis locum obtinet. At- que eam vocabuli eiusdem soni , sed diversae jiotestatis geminationem etiam aliis locis reperias, ut apud CatuU. (:1'2. 45. sic virgo dum intacta manet, dum cara suis est, ad quem locum Quint. IX. 8, 17. adnotat: ,.cum prius dum significet quoad, sequens usque eo;-' aut apud Verg. Aen. II. 183. 184. hanc pro Palladio moniti, pro numine laeso effigiem statuere, quo loco prius p r o significat i n locum, posterius in poenam; aut apud Cic. Verr. IV. 45, 102. qui id potes, qui ne ex viro quidem audire potueris? aut apud Liv. XXII. 25, 9. tandem, ut abscesserit inde dictator. ut obsidione liberatos extra vallum egressos fudisse ac fugasse hostes. Restat alterum, de quo dicendum videatur. Ut enim tua, sic cum tuis de rebus intellegas, quas tecum habeas, itauttuispro neutr. plur. accipiendum sit cf. Ovid. Met. IV. 687. nondum memoratis omni- bus. Accedit quod ipsum tua. quod sequitur. quo genere tuis dicatur, satis aperte indicat. Exsulis quidem bona nulla erant (cf. Liv. XXV. 3. Quint. VII. 1, 57.) : sed morem aliquando fuisse accepimus, ut viatici multum in exsilium asportarent cf. Sen. ad Helv. de consol. XII. 4. me quidem quotiens ad antiqua exempla respexi, paupertatis uti solaciis pudet, quoniam quidem eo temporum luxuria prolapsa est, ut maius via- ticum exsuhim sit, quam olim patrimonium principum fuit. Itaque haec versus sententia videtur: „Ubicunque sis cum rebus tuis omnibus, si patria careas. istis, cum apud te sint. tamen gratuito fruaris, proinde ac si non sint apud te et deficientium adeo desiderium te torqueat : patriae enim domicihum bonis demum umnibus verae voluptatis sensum ab fruc- tum tribuit.-' Cf. de sententia Publ. E 9 (155).
8. De sententia cf. Soph. Phil, 108. 109. oix alo/_^6v rjyrj Srjra ra rfJSvSii XeyEiv ; — ovy., el ro ooj&fjvai ys t6 xfsvSos ^sosi. Diphil. apud Stob. Flor, t. 12, 12. vTrolnUjSdvco r6 xfsvSos stiI OMrt]^iq ksyofievov ov&er TTS/nTrotsto&ai Svsx^^ss, Cic. Lig. V. 16. Quint. XII. 1, 38. Mart. Dum. de form. hon. vit. V. 5. (Sen. Eragm. ed. Fr. Haasii. vol. III. p. 474.) quodsi aliquando coarcteris uti mendacio, utere non ad falsi fructum, sed ad veri custodiam.
10. Huius versus potius sententia divinanda, quam verba expli- canda sunt; hoc enim videtur docere agriculturam vel pacis artes bello utiliores esse. Illae autem describimtur verbis „vero in sulco," quibus vix aliud nisi aratri vomer terram findens significatur. Sed veru quod scripsit Ribbeckius, de vomere dici non memini: itaque pro vero scribendum ferrum videtur, quo vocabulo vomerem dici testes sunt Verg. Georg. I. 50. et Lucret. V. 1295. Hoc autem si constat, ferro necesse est non armaturae aliquam partem, sed aliud metalli genus recte opponi ad usum militarem aptum, quod cum ferro collatum hoc ipso inutilius inveniatur. Quamobrem ne verba quidem gravis galealocum merito obtinent, sed gravi corruptela videntur depravata et obscurata. Equidem hic olim, si versus fuit Publilianus, aurichalcum vel ori- c h a 1 c u m lectum fuisse suspicor. Quo de metallo veteres diversa ac mirabilia memoriae prodiderunt. Nam cum Plauto scriptum aurichal- cum sit pretiosissimum atque ipso auro carius (cf. Plaut. Curc. I. 3, 46. Mil. III. J. 68. Pseud. II. 3, 22.) ipsorum veterum alii atque opinor in- tellegentiores rerum aestimatores iam scriptum orichalcum metalli genus facticium atque ex aere (Kupfer) et Cadmea terra (Galmei) mix- turam eam intellexerunt, quae hodie appellatur Messing cf. Plin, 34, 2,
16
— '^4'^ —
2. 37, 9, 42. Strab. XIII. 1. p. G09. Steph. Byz. "ArSswn. Fest. ap. Paul. Diac. excerpt. v. aurichalcum p. 9. coll. v. Cadmea p. 47. ed. Odofr. Miiller. Lenz. Mineralog. d. alt. Grriech. u. Rom. p. 109. not. 389. Eius vero metalli elaborandi artem veteres in varios vitae usus optime viden- tur nosse, ita ut ex eo arma militaria et vasa et cornua tibiasque et nunimos fabricarentur : quae quidem aiiabre facta et polita tantum aurei coloris splendorem prae se ferel^ant. ut hominum animos oculosque ca- pere et fallere possent cf. Cic. oft'. III. 23. Hesiod. Scut. Herc. 122. p. 28. 29. ed. Ferd. Rankii. Ver?. Aen. XII. .s7. Hor. A. P. 202. Suet. Vitell. 5. Stat. Theb. X. 660. Val. Flacc. Arg-on. III. 60. Atque ex illo errore ipsa falsa nominis videtur scriptura orta. ut id metallum, quod auro vel paris vel etiam maioris pretii esse crederent, non o r i c h a 1 c u m , ut debuit, sed aurichalcum quasi ex auro atque aere contlatum scriberent Ro- mani anti^jui. Quae cum ita sint, poeta quasi huic hominum stupori ob- viam iturus, ut militaribus arma rustica belloque agricultura praestet, sic illi orichalco illustri nigrum ferrum multum praestare docet. Vide Tibull. I. 10, 45.
11. De sententia cf. Publ. R 3. (571). S 31 (614).
12. j.Refelluntur hoc isti. qui corpori libidines suas imputant." Bo- thius. Pudicitia in animi mentisque integritate cernitur, non in corporis abstinentia cf. Publ. P 32 (481). Liv. I. 58. ceterum corpus est tantum v^iolatum, animus insons. Sen. excerpt. controv. VI. 8. p. 448. ed. Bip. incesta est etiam sine stupro, quae cupit stuprum. p. 449. ed. Bip. in- cesti damnari nulla potest, nisi corpus violatum est. Sen. ep. XV. 3 (95) 57. actio recta non erit, nisi recta fuerit voluntas, coll. ep. X. 2 (78) 3. Sen. Hippol. 733. mens impudicum facere. non casus solet. Quint. Xn. 1, 36.
13. Sent. falso inter Publ. recept. 234. Sall. lug. 85, 38. Liv. XX. 39. agentem te ratio, non fortuna velim.
15. Hor. epod. 4, 5. licet superbus ambules pecuniis, fortuna non mutat genus. Plin. ep. IX. 9. non interest, cuius ordinis quis sit, sed quam causam habeat.
16. Dis pro dives satis frequens apud Terentium cf. Heaut. III. 3, 38. Ad. III. 4, 57. IV. 2, 42. V. 1, 7. Phorm. IV. 3, 48. Eadem fere sententia est Phaedr. I. 24, 1. inops potentem dum vult imitari perit.
17. ,.Si sinas impunitum peccatum, facis. ut iterum libeat peccare." Erasmus. Cf. Publ. P 38 [oSl). S 9 (592). Alteram statim subiunxit hanc sententiam v. 762. eumque secutus Orellius v. 774 :-V. f. i. vite s novam: „simiae hoc nescio cuius yroJuixoL-^ Bothius.
18. Publ. S 34 (617). Sen. de tranq. anim. II. 7. omni via pergunt et inhonesta se ac difficilia docent coguntque. et ubi sine praemio labor est, torquet illos inritum dedecus nec dolent prava se, sed frustra voluisse.
19. Partem i. e. aliquid victoriae habet cf. Publ. F 15 (180). I 48 (278). P 20 (469). Q 44 (544). S 47 (681). „Ipse alacer viri fortis vultus aliquam opem victoriae ostentat." Cf. Curt. IV. 13, 25. (49. ed. Zumpt.): Haud alias tam alacrem viderant regem : et vultu eius interrito certam spem victoriae augurabantur. Virtutis vulnue propterea displicet, quod quicunque \^lnus tulit, quamvis victoria dignus sit, non tamen semper victoriam ab hoste reportat cf. Publ. S 23 (606). Spengelii vero coniectura nimium promittit : non enim iam totum factum, sed dimidiura facti qui bene coepit habet. Cf. Hor. Ep. I. 2, 40.
20. Verba non solum ,,hominis abiecti et improbi in mimo Publi-
— 243 —
liano-', sed etiam rerum nimiarum appetentissimo cuique et vaferrimo probata.
21. Sententia de aequa et iniqua imperantis condicione interpretanda est, ita ut si qui imperat sit imperator, victoria et clades, aut si qui imperat dominus sit, dominatio et ser^-itus intellegendae videantur. Ter. Phorm. II. 1. 11. 12. quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume meditari secum oportet, quo pacto adversam aerumnam ferant. lust. 31. 2. Sen. Theb. .597. In servitutem cadere de regno orrave est. Publ. H 11 (2l'>). M 31 ('339). ilinus recte Nisardus : ,,Qui commande doit envisager le pour et le contre." Id enim non im- perantis, sed iudicantis est.
22. PjTrhichia v. magis mensura num Publilius usus sit dubito cf. M 1.0 (32.0). M 4n (348).
23. Xescio an illa scripturae diversitas ex Sen. Controv. III. praef. illata sit. apud quem haec leguntur: ..Xunquam enim amplius in foro dLxit. homo summae probitatis, qui nec facere iniuriam nec pati sciret." Eandemque corruptelam altero illo Publilii loco mihi deprehendisse vi- deor C 2.0 (99). Ut in hoc, de quo disputamus, pati. sic in illo facere a librariis, qui pati et facere eleganter opponi meminissent, de suo additum puto. Yide Meyer. p. 38.
24. Hoc versus sententia docet multum referre , utrum sapientiae speciem prae te feras corporis habitu an ipso veritatis studio auimum ad eam applicueris. Cf. Ter. Andr. IV. 4, 55, 56. ..hilum interesse censes ex animo omnia ut fert natura facias an de industria?-' quibus ex Terentii verbis Publilianum compactum esse censet Spengelius praef. p. 17. Hor. ep. I. 19. 14 — 16. ^Mart. epigr. YIII. 38. 7. Quint. 3, 12. philosophia enim simulari potest. eloquentia non potest.
25. Comparat Gruterus Cic. Lael. YIII. 28. nihil est enim amabilius virtute etqs.
26. Ut linguam, ubi obmutuerit, cadere dixerunt (cf. Hor. Carm. lY. 1. 36. Stat. Silv. II. 1. 149.) sic linguam liberam dixerunt Ovid. ep. ex Pont. IK. 3, 22. et Suet. Tib. 28.
27. Orellius \-ulgatam scripturam probat atque ita interpretatur: et in otiosa \"ita praeterea minus curae est quam in regno.-- Quem secutus est Nisardus sic interpretatus : ..Une ^ne oisive est celle d'un roi avec moins de soucis." Denique Ribbeckius parum rotundam et dilucidam sententiam esse ratus sic interpretatur : .,regis vita fruitur otiosus, nisi quod cura- rum minus habet." Sed oratio videtur parum concinna. quod verba ,.curae minus'- non habent , quo referantur. Quod ego scripsi, hoc velim significare: ,,Yita otii plena atque vacua curis regia est."
2''<. ..In communi omnium depravatione morum nihil querelae pro- ficiunt." Yersum ad Publ. O 13 (448) retuUt "Woelfflinus. Yide Heyer. Act. ilon. ls72. lY. p. 55S.
29. Cic. Cat. II. 13. ^-^. III. 6. 15. Phil. YIII. 5, 15. In corpore si quid eiusmodi est, quod reliquo corpori noceat. uri secarique patimur, ut membrorum aliquod potius. quam totum corpus intereat : sic in rei- publicae corpore, ut totum salvum sit, quicquid est pestiferum, amputetur. Contraria est sententia Publ. H 22 (224). 31 37 (345).
30. ,,Ut cupiditas nuUa re potitur nisi ita ut alios secludat : sic ut alios secludat. nihil tenere amor studet.'- Cf. Pauli ep. ad Cor. I. 13.
31. De sententia vide Publ. N 50 (^425).
33. Praetuli alienum et tuum cf. Publ. A 28. „Ubi aliorum bona emeris, periculum est, ne quando tua veneant." Nescio an haec senten-
16*
— 244 —
tia ad tempora Sullana referenda sit. Vidc Mommsen. Roem. Gesch. II. p. 328.
36. Acerbum duabus ex causis reicio. Priraum enim legitima de- sideratur diaeresis cf. Publ. D 23 (145). Deinde acerbum propterea a sententia alienum est, quod eius sensus non cadit in eum, qui facit, sed in eum, qui patitur. Quamobrem poscitur adiectivum, quo turpe vel in- fame esse significatur hostem opprimere. Ut enim honestum est victori vincere hostem, pulchrum est victori ignoscere hosti: sic infame et de- testabile est victori hostem opprimere. Hinc ego pro acerbum scri- bendum duco probrum i. e. contumelia, nos dicimus ,,Unehre" vel Vorwurf." Cf, Cic. Phil. II. 38. probri insimulasti feminam pudicissi- mam. Cic. Flacc. 20. bonos probris omnibus maledictisque vexavit. Pen- ultimam in v. probrum semper producit Ovidius cf. Met. X. 695. Fast. m. 676. Am. III. 14, 44. A. A. III, 39. Her. XVII. 208. Hemed. 698. De sententia cf. Publ. S 44 (678).
1
I
ADNOTATIONES
IN CAECILII BALBI SEXTENTIAS.
1. Ab alio exspecta, alteri quod feceris.
p. 20. Mon. I. 29. Cf. Publ. Syr. A 2. Versum eodem modo scrip- tum atque Socrati tributum tradit "W. Burleius in eo libro, quem de vita et moribus philosophorum scripsit. Cf. Maur. Haupt. Pliil. III. p. 378. V. 51. Vinc. Bellov. sp. d. 4, 132. 67.
2. Theocritus obiurgatus a quibusdam. quod multum cum luxuri- osis moraretur, respondit, aegris medicum magis necessarium quam sanis esse.
p. 23. Mon. XII. 5. Intelligo Theocritum Chium. Simile Antisthenis dictum ap. Diog. Laert. VI. 1. 16." Woelfflin. Cf. Ev. Matth. IX. 12.
ov /oeiai' P/ovair oi layiovTn laroov. «/./' ot y.ay.ioi t/onti.
3. Si aliena temere protuleris vitia. tua intempestive audies crimina. p. 34. Mon. XIjVIII. 4. Ri. fAppend.) 268: Aliena narrans crimina
audibit sua,
4. Age sic alienum. ut tuum non obli^dscaris negotium.
p. 41. Par. 4.0. V. B. sp. h. 3, 58. sp. d. 5, 1. W. B. Socr.
5. Theophrastus dixit: Expedire iam probatos amicos amari, quam amatos probain.
p. 25. Mon. XV. 7. p. 40. Par. 26. „V. B. sp. h. 5. 2. sp. d. 6, 14. W. B." Woelfflin.
6. Amici ^itam tuam imputa famam. Amici famam tuam imputa gloriam.
p. 24. Mon. XV. „3. W. B. Bias.'^ Woelftlin. Cf. Publ. A 56.
7. Amico fides coagulum est amicitiae. sapientia firmamentum, contentio discidium; perfidia. nodosa materies. suis in damnum crescit augmentis.
p. 25. Mon. XV. 29. „W. B. Theoph." WoelffUn. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 21.
8. Demetrius Non opto, inquit. ut eos, qui divites sunt, amicos habeam. p. 40. Par. 31. Aliter sentit Eur. El. 1135. nsfrjas ovbels ^ovlexai
y.To.a&ni fiXovi. Cf. Stob. Flor. t. 97. 4.
9. Amicum laedere ne ioco quidem oportet.
p. 25. Mon. XV. 17. ..W. B. Theophr." Woelfflin. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 14.
10. Amicus raro adquiritur, cito amittitur.
p. 42. Par. 62. „V. B. sp. h. 3, 58. sp. d. 6, 14. W. B. Socr."
— 246 -
"Woelftlin. Hau])t. Phil. III. p. 376. v. 6.: Aniicum tarde ac<]uiris, amit- tis cito.
1\. Menefranes cum illi (|uidam diceret, ille illius amicus est, cur, inquit, illo divite ille pauper est? Amicus non est, qui fortunae parti- ceps non est.
p. 24. Mon. XV. 5. „Menefranes nomen corrnptum est : Menoj^hanes coni. C. L. Roth. "W. B. Demosthenes.'' AVoelfilin.
12. Plurimi sua amittunt. cum aliena apjietunt.
p. 41. Par. 48. W. B. Socr. dum pro cum probante Woelfflino. Ribbeckius e cod. Cusano c: iilurimi sua amittunt, cum aliena apiietunt. V. 174: Sua multi amittunt. cupide cum aliena appetunt. Haupt. Phil, III. ]). 377. V. 26.: Plerique amittunt sua, aliena dum ajipetunt. Cf. Stob. Flor. 10, 69. Aerop. 219. Phaedr. I. 4.
13. Amico fides coaofulum est amicitiae etqs.
p. 25. Mon. XV. 19.^ Cf. Caec. Balb. Sent. 7. p. 39. Par. 24. Sent. falso inter Publ. recept. 21.
14. Animo virum jDudica, non oculis eligit : pudica sj^em quaerit, non rem.
p. 26. Mon, XVII. 3. b. „Scrib. impudica speciem cum AV. B." Woelfflin. Haupt. Phil. III. p. 379, v, 71,
15. Ducem, qui non laborat, ut carus militibus sit, nescire militem armare.
p. 32, Mon, XL. 1. .Julio Caesari dictum tribuunt lo. Sar. Policr. 4, 3, et V. B. s]3. d. 7, 30. Woelfflin. Sententiae acumen in ]3aronomasia positum videtur, ut armare et amare o]3ponautur, ut saevire et ser- vire Sent. falso inter Publ. recept, 112. indicat et vindicat Sent. falso inter Publ. recept, 124, consilium et convivium Caec. Balb. Sent. 43.
16. Cave ne armarium quam pectus habeas doctum.
p. 34. Mon. XLVIII. 6. „V. B. sp. m. 1, 3, 38. Pythagorar." AVo.
17. Honestam artem, quam bene didiceris, sequere.
p. 41. Par. 50. „W. B. Socr. Cic. Tusc. L 18, 41." Wo. Haui^t. Phil. III. jD. 377. V, 28, : Honestam sequere quam bene artem didiceris."
18. Socrates dixit: Audendo virtus crescit, tardando timor, audiendo p, 21, Mon. VIIL 3. pr, m. ..W. B. Socr." Wo. Cf.
Publ, A 44, Sent, falso inter Publ. recept. 26. Haupt. Phil. III. p. 379. V. 65. Ri. V. 227,
19. Possis vincere audire 0]3ortet in eo quod ]3ecunia.
p, 34. Mon. XLVIII. 12. Recte Wo. scribendum: P. vincere; audere oportet, verba autem in eo quo de pecunia cum iis, quae sequntur, coniungenda ]5utat. Sed videtur verbis iiraemittendum : „Ut in periclo."
20. De avaritia. 1. Pecunia avaro su])plicium est, ])rofuso decus, parricidium j^roditori.
p. 23. Mon. XII. 1. Profusum W. B. liberalem interjwetatur. Cf. Mart. epigr. VIII. 38, 11.
21. Necesse est, ut te i])siun aut ]3ecuniam vilem habeas.
p. 35. Mon. XLVIII. 13. Cf. Sent. falso inter Publ. recept, 29.
22. Avarus egens damnum, et si non lucretur, ])atitur.
p. 23. Mon. XII. 6. W. B. Socrates. Avarus autem dam])num si non lucretur, patitur. Wo. Hau]3t. Phil. III. p. 379. v. 68. i)ro]30suit: Avarus damnum ]3atitur, si lucrum facit. Caecilii locum sic scribenduni ]iuto: ,,Avarus gemens damnum, etiamsi non lucretur, patitur. Sen. ep. XIX. 6 (115) 16.: quantum damnis ingemiscunt, quae et magna incidunt et vi-
— 247 -
dentur maiora ! denique ut illis fortuna nihil detrahat, quicquid non ad- quiritur, damnum est. Cf. Pubh A 55.
23. Tiberius Coruncanius avidissimum quemque egestosissimum dicebat. p. 23. Mon. XII. 2. Cf. Sent. falso inter Pubh recept. 31.
24. De barba tangenda Lysander interrogatus, cur maiorem barbam libenter habuisset, respondit : Ut subinde eam tangendo virum me esse meminerim.
p. 26. Mon. XIX. J. Cf. Cod. Lindenbrog. p. 15 (12).
25. In bello corpora liominum gladiis, in pace voluptatibus vulnerari. p. 33. Mon. XL. 4. Cf. Sent. falso inter Pubh recept. 32. Sententiam
Caesaris, gentium triumphatoris, esse iratat lo. Saresb. Policr. 4, 3.
26. Principium amicitiae est bene loqui. p. 25. Mon. XV. 13.
Principium amicitiae est bene loqui ; male dicere exordium inimi- citiarum.
p. 41. Par. 61. ,,V. B. sp. d. 6, 14. W. B. Socr.-' Wo.
27. Socrates dixit : Si bene egeris, ipse tibi personae auctoritatem dabis.
p. 27. Mon. XXII. 3. p. 42. Par. 79. ,.V. B. sp. m. 3. 5. 2. sp. d.
5, 1. W. B. Socr auxilium dabis." Wo. Haupt. Phil. IIL p. 377.
V. 17.: Si bene ages, ipse auctoritatem tibi dabis.
28. Idem dixit : Inimicos meos praestando beneficium torqueo.
p. 39. Par. 22. Epaminondam sententiae auctorem esse docet AVo.
29. .Tulius Caesar dixit : Acceptum beneficium aeteriiae memoriae infigendum.
p. 40. Par. 32.
30. Sinionides cum interrogaretur. quid inter homines celerrime con- senesceret, Beneficium, inquit.
p. 40. Par. 33. „Idem de Aristotele tradit Diog. Laert. V. 1, 18.-' Wo.
31. Amicum blandum cave. cuius amarum est semper, quod fuerit dulce. p. 25. Mon. XV. 12. .,W. B. Theophr.- AVo.
32. Blandam enira et servientis et imperantis debere esse.
p. 32. Mon. XXXIX. 3. W. B. Solon : Esse communis sennonis blanditia et ser^-ientis et blandientis. Hinc Woelf^linus aut scribendum blanditiam cum W. B. aut excidisse vocabulum quoddam, velut v o - cem, condicionem censet.- Scriptoris verba ego sic repono: ,,Blan- dum etiam in servientes esse imperantem debere."
33. Remedium malorum futura spes est: nec innocentem debilitat conscientiam causa, cui in adversis solatium est, non sua meruisse, quae patitur, culpa.
p. 28. Mon. XXV. 2. Pi'o fut ura spes scribendum videtur: boni futuri spes."
34. Bonus amicus laesus gravius irascitur.
p. 25. Mon. XV. 15. W.B. Theophr. B. amicus gr. ir. V. B. sp. d. 4, 133. ex prov. sap. B. animus 1. inultus g. i. Cf. Publ. B 10 (53j.
35. Bonus vir, si optimus est, suis se actibus probat : aliis enim non potest esse bonus. qui suis in se moribus fuerit malus.
p. 27. Mon. XXII. 2. W, B. Pythag .... suis se aspectibus pro- bat etqs. Cf. Sent. falso inter Publ. recei^t. 44.
36. Cum amicis rationes breves, amicitias longas esse oportet.
p. 25. Mon. XV. 10. p. 41. Par. 56. Sententiam V. B. Socrati, W. B. vel Socrati vel Theophrasto tribuit.
37. Cleobulus dixit, Cavere nos amicorum magis invidiam, quam
— 248 —
inimicorura insidias debere. illud enim apertum, hoc celatum est malura noccndi(jue fraus quo uon speratur potentior.
p. 39. Par. 25. Pluralem num. invidias propter eundem numerum insidiis scripsi. Vide Zumpt. Cxram. 92.
08. Socrates dixit : Quae faeere turpe est, haec ne dicere hone- stum puta.
p. ia. Mon. I. 2. Ad sententiaui illustrandam attulit "Woefflinus et Isocr. Paraen. p. 7. « TiotsTr aioxQov, TavTa roiu^s lojdi ?.£)sii' sli^ai xa- y.6f, et Demosth. in Conon. i). 17. et Pauli Ep. ad Ephes. V. 12. Haupt. Phil. III. p, 378. V. 54. Quod facere turpe est, dicere honestum ne puta. Ri. V. 211: Quod facere turpe, honestum non est dicere.
09. Socrates inquirenti cuidam, quomodo posset ojjtime dicere, re- spondit: Nibil dixeris. nisi quod bene scieris.
p. 33. Mon. XLIII. 2. ..W. B. Demosthenes.'- Wo.
40. Nec te imprudentia decipi nec cupiditate circumveniri permittas. p. 42. Par. 71. ,.W. B. Socr.'- Wo.
41. Xenophon maledicenti sibi cuidam, Tu. inquit, maledicere didi- cisti: ego conscientia teste didici maledicta contempnere.
p. 31. Mon. XXXV. 6. p. 39. Par. IS. Cod. Lindenbrog. p. 16 (16).
42. Conscientiam quam famam intende: famam enira saepe poteris fallere, conscientiam nunquam.
p. 42. Par. 65. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 56. Adverbia magis (jjIus) potius melioris latinitatis auctores sequente particula quam non solent omittere. Vide quae ea de re contra disputavit Woefflinus ad Caec. Balb. p. 81. Nisardus: Plus conscientiae quam famae attenderis: Haupt. Phil. III. p. 377. v. 37.: Xagis quam famam attende conscientiam. Pseudo-Sen. de mor. 59.
43. Oriente sole consilium. occidente convivium cogitato.
p. 41. Par. 40. ,.Dictum Socrati tribuunt. V. B. et "W. B." Wo. Haupt. Phil. III. p. 376. v. 1.: Sole oriente consilium, occidente agita convivium.
44. Cui omnes benedicunt, possidet populi bona.
p. 42. Par. 80. ..W. B." Wo. Cf. Publ. C 27. (112). Haupt. Phil. m. p. 378. V. 45.
45. fe'uius dictum non habet iurisiurandi pondus, eius iusiurandum quoque vile esse.
p. 32. Mon. XXXVIII. 4. Vide Solonis dictum apud Diog. Laert. I. 2, 12.: y.a/.oy.uyad^iur o^y.ov rTtaTOTioai- %/s. quod ad verbum W. B. in Latinum transtulit : Probitatem iureiurando certiorem habe.
46. Damnum nisi ex habundantia raro evenit.
p. 19. Mon. I. 17. p. 42. Par. 67. abundantia. .,W. B. Socr." Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 74. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 39. non esse ratus, quod in verbis mutandum sit, versum ad Publilianos refert. Ri. v. 217. : Damniim nisi ex opulentia raro evenit.
4r. Idem, Lucrum ingrate praestanti damnum pudoris esse.
p. 40. Par. 37. Sijectare sententia ad Socratem auctorem videtur.
48. Celeritas beneficium gratius facit.
p. 24. Mon. XIV. 5. Cf. Sent falso inter Publ. recept. 127. Dictum W. B. tribuit Bianti. Socrati tribuendum putat Woelfflinus. Ki. v. 238. : Acceptius beneficium reddit celeritas.
49. Plus gaude datis beneficiis. quam acceptis. Illa enim felicitatis, haec necessitatis videtur esse substantia.
p. 23. Mon. XIV. 1. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 55.
50. Idem: Gravius adversarium securitate decipias.
— 249 —
p. 40. Par. 28. „W. B. Theophrast." Wo.
51. Aristoteles dixit: Adversus inimicos intra parietes nostros victoria quaerenda est.
p. 38. Par. 10.
52. Desiderio melius vitam quam timore custodiri.
p. 21. Mon. VIII. 2. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 84. Incerti auctoris. Pro desiderio scriptum fuisse suspicor: despiciendo; quod si reposueris, ea sententia exsistet, quam Sen. de tranq. anim. XI. 4. explicuit : Spiritus inter vilia numerandus. Gladiatores, ut ait Cicero, in- visos habemus. si omni modo vitam impetrare cupiunt ; favemus, si con- temptum prae se ferunt. idem evenire nobis scias. saepe enim causa moriendi est timide mori. Vide Sent. falso inter Publ. recept. 377. Ri. V. 226: Defendendo melius vitam quam metu custudias.
53. Aristoteles dixit : Difficile esse in re prospera amicos probare, in adversa semper facile.
p. 25. ilon. XV. i). Cf. Publ. A 42. Sent. falso inter Publ. recept. 87. Ex altera enuntiationis parte hunc versum fecit Ribbeckius : Pro- bare amicos inre adver.sa faciliust. Cf. Append. v. 241.
54. Difficile est iniuriae convenire cum patientia.
p. 42. Par. .^2. ,.W. B. Socr. iniuriam- Wo. Cf. Publ. D 23 (145). Haupt. Phil. III. p. 378. v. 47. sic scripsit: Difficile est dolori convenire cum sajjientia.
55. Discordia interdum fit carior concordia.
p. 34. Mon. XLVIII. 11 Cf. Publ. D 9 1 131).
56. Diu deliberando amicos elige et de electis qui fideles esse po- tuerunt. iudica.
p. 24. Mon. XV. 1. „W. B. Bias." Wo. Publ. D 31.
57. Diu deliberato. cito facito.
p. 18. ^Lon. I. 5. Cf. Publ. D lo (132). Sententia a W. B. nunc Socrati nunc Isocrati, in eodem cod. Paris. Catoni tribuitur. 31. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 57. aut scribere vult: ,.Diu deliberata perficias cito aut eundem esse atque v. Publilii D 10 (132). Eadem verba leguntur in Sententiis Catonis, quarum altera pars e cod. Parisino lat, &069 edita a Quicheratio (cf. Swedljerg. Publ. ed. Tafel. p. 56.) altera e cod. Par. lat. 4841. saec. X. vulgata atque explicata est a Woeililino Phil. IX. p. 681.
58. Quod diu tractaveris. id jjuta rectissimum.
p. 29. Mon. XXXIII. 2. Cf. Publ. D 32. Sent. falso inter Publ. re- cept. 92.
59. Quod promiseris. indubitanter facito.
p. 42. Par. 74. ,.W. B. Socr.- Wo. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 44.: Hoc indubitanter facito quod promiseris.
60. Bibe et ede, ut bene vivas: non vivas, ut tantum edas et bibas. p. 18. Mon. I. 11. ,.Socratis est dictum testibus Plut. de aud. poet.
t. n. p. 21 E. Diog. Laeri. II. 5, 34. Athen. IV. p. 15^ F. aell. XA. XIX. 2, 7.: unde sua hauserunt V. B. et W. B,- Wo, Haupt. Phil. III. p. 378. v. 62. sic: ,.Bibas ut vivas, non vivas tantum ut Vjibas.-- L't hic nimium bibendi studiiun, ita is qui sententias Catonis collegit, nimiam edendi aviditatem perstringit hac sententia: Cogitato non edendi causa vivere, sed esse N-ivendi. Cf. AVoelfflin. Phil, IX. p. 682. (v. 3).
61. Utilius erabescere. quam pallescere.
p. 41. Par. 43. Pallescere ex emendatione M. Hauptii (Phil. III. p. 377. V. 23.) scripsit WoeLtilinus secutus Plut. apophth. Reg. et Imp. Cat. min. 6. Tcof Se recor, ecfr^, yaioeiv rois eovd^^icooi /ua/./.or fj rois to-/^i-
— 250 —
Moi, Unde etiam iuvenem recipienduin ]nitavi. Hauptius quidem versum sic scripsit: Utilius erubescere quam pallescere.
62. De fide Socrates dixit : Viri boni est et non pollicitam fidem servare.
]i. 21. Mon. IV. 2. Cf. Publ. E 22. Sent. falso inter Publ. recept. 99. PoUicitam fidem dixit Ovid. Met. XI. 107. Past. III. 36G.
63. Oculos et aures vulgi malos testes esse.
p. 20. Mon. I. 31. Cf. Sent. falso inter Pabl. recept. 100. Ri. v. 221: Sae]5e oculi et aures vulgi sunt testes mali. ■
64. Discute, (juod audias, et ]:)r()ba. quod credas.
p. 42. Par. 6H. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 103. „W, B. Socr." "\Vo. De significatione v. excutere cf. Cic. Part. 36. Non enim argumentando lioc genus tractatur. sed tamjuam ex])licando excutiendoque verbo. Quint. I. 4, 4. Nec ])oetas legisse satis est: excutiendum omne scriptorum genus etqs. Plin. ep. VI. 21. Caesar excussis ]:>robationibus centurionem exauctoravit atque etiam relegavit. Hau]it. Phil. III. \^. 378. v. 41.: Discute quod audias omne, quod credas proba.
66. Crimen saofittae est simile : facile infigitur. difficile ex^iellitur. p. 34. Mon. XLVIII. 5,
65. Mulier sj^eciosa templum est aedificatum super cloacam.
p. 26. 3ron. XVII. 4. „\V. B. Socr. M. sp. et stulta etqs." Wo. Ver- sum intactum reliquit M. Hauptius Phil. III. ]3. 379, 72.
67. Pythagoras dixit : Duo genera habent in ociilis feminarum lacri- mae: certi doloris unum, insidiarum aliud.
13. 26. Mon. XA^n. 5. „W. B. Pythag-. D. 1. s- sunt in o. mulierum: veri doloris u. i. a." Wo. Scribendum videtur: ,.Duo genera lacrimarum habent in oculis feminae: certi doloris unum, insidiarum aliud." Nescio an hic versus ad v. Publianum D 8 (130) redeat.
68. Filio modesto nunquam grave est, quod pietas iubet parentis.
]). 41. Par. 58. ,,W. B. Socr nisi sit impossibile." AVo. Haupt.
Phil. III. ]). 377. V. 34. : Filio modesto nunquam quod pater iubet grave est.
69. Idem, Eum firmum regem, qui quae im^^erat novit vel praeceptis, quid contrarium esse ]3otest, agnoscit.
p. 32. Mon. XXXIX. 4. p. 40. Par. 36. Socrati sententia tribuitur.
70. Hermogenes dixit: Plerosque homines in suis domibus saevissi- mos tyrannos, in alienis humillimos servos esse.
p. 38. Par. 7. Cf. Sent. falso inter Publ. recei^t. 112. Ri. v. 274: Domi tyranni sae]3e servi sunt foris.
71. Chilo Lacedaemonius dixit: Foi-tuna, ut medicus ignarus, multos caecat.
p. 23. Mon. XIII. 3. Mediconmi quosdam Cic. leg. II. b. inscios imperitosque dicit. Cf. Publ. F 8 (173).
72. De nuptiis Chilo Lacedaemonius dixit : NujDtias sum])tuosas fa- cere vita.
p. 27. Mon. XX. „Stob. Flor. t. 3, 79: yduovs EvrsXeu czowv. Wo.
73. Humanitatem ducis in exercitu flumen adversus hostes esse. p. 32. Mon. XL. 2. Fulmen eorrexit AVo.
74. Greminat ]:)eccatum, quem delicti non pudet.
p. 42. Par. 81. Cf. Publ. Cx II. Sent. falso inter Publ. recept. 123 „W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 46. Ri. v. 296.
75. De contumeliis ab indignis: Duplicat dolorem sustinentis indi- gnitas inferentis, intolerandumque fit malum, cuius auctorem turpe sit confiteri.
— 251 —
p. 30. Mon. XXXII. 1.
76. Iracundiae infelicitas geminatur.
p. 41. Par. 54. ..Malim iracundia. ut legitur apud "W. B. Socr. quamquam hic alii scribunt: iracundia infelicitatem geminat." Wo. Haupt. Phil III. p. 377. V. 32: Incommoditatem geminat iracundia.
77. Duplicatur dolor. cum ab eo, a quo non merueris, venit. p. 30. 3Ion. XXXII. 3.
78. De timore Demogenes dixit: Cum timidis etiam somnia bellum gerere.
p. 21. Mon. VIII. 1. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 12"). De Demogenis nomine dubitat Woelfflinus. Ri. v. 225: Belliim gerunt cum timidis etiam insomnia.
79. Si enim fortunae auxeris licentiam. minuis gloriam.
p. 23. Mon. XIII. 3. .,AV. B. Socr.- Wo. Haupt. Phil. III. p. 376. V. 16: Si Fortunae auges licentiam. hominum minuis gloriam. SU. Graviter irascitur, qui quod dolet deo commendat. p. 42. Par. 64. .,W. B. Socr." "\Vo. Sent. falso iuter Publ. recept.
129. Haupt. Phil. III. p. 377. v. 36 : Gravis ultio est, qui diis commen- dat quod dolet.
;^1. Bias Prieneus dixit. Molestius esse inter duos amicos, quam duos inimicos iudicare.
p. 39. Pari 23. Diog. Laert. I. 5, 87. tjSioi' elsye (int. Bias) Siy.utEiv fiiTa^i i/d'oMf r; yif.oty ' roii' uiv yao (f it.oiv TravTiOi iyd^oov ioto&ai lov eregor, tcov Se iy&ootv rov ireoov (fi/.or. Sent. falso inter Publ. recept.
130. Ri. v. 171: Amicos inter iiidices molestius.
82. Epaminondas cuidam, cum ei diceret, ignosce mihi, quod ausus sum te homo novus petere, Xemo, inquit, homo novus est homini, cum natura commendatus est.
p. 31. Mon. XXX Vn.
83. Hoc exhibe, quod tibi optaveris exhiberi. p. 19. Mon. I. 21. p. 42. Par. 73.
Amico ea exhibere decet, quae tibi velis.
p. 2.0. Mon. XV. \s. .,V. B. sp. d. 5, 1. et W. B. Socr.- Wo. Haupt. Phil. III. p. 376. V. 12: Hoc exhibe quod tibi vis exhiberier.
84. Socrates dixit : Alteri saepe ignoscito, tibi nunquam.
p. 18. Mon. I. 4. In Catonis sententiis e cod. Par. lat. 4841. saec. X. descrijjtis recenset Woelfflinus Phil. IX. p. 681. v. s. Idem dictum Catonis Censorii fuisse tradit Plut. vit. Cat. Mai. 8. oryyvojurr iffr^ Si- Sovai TTaoi ToT~ auaordroioi 7i/.r;v avrov . a cuius moribus discrepat Cato Uticensis. homo etiam severior, cum dicat apud Sall. (!at. .o2. 8: qui mihi atque animo meo nullius unquam delicti'gratiam fecissem. haud fa- cile alterius libidini malefacta coudonabam. Semper pro saepe inve- nitur apud Pseudo-Sen. de mor. 111. Haupt. Phil. III. p. 378. v. .06: Ignoscito saepe alteri, nunquam tibi.
85. Verbi non proditi immanis mensura. p. 27. 3Ion. XXIII. 2.
86. Eum, qui nimis astringat imperium. nimis solvere.
p. 32. Mon. XXXIX. 2. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 342. Minus astringat scripsit Spengelius sententiamque ad Publ. S 16 (599) retulit. Cf.'praef. p. 8.
87. Solon dixit, Convivium coagulum amicitiae esse cum bonis : con- A'ivium cum malis convi^num (I) imputandum.
p. 39. Par. 24.
88. In quem plus potes jjeccare.
252
p. 34. Mon. XLVIII. 9.
Idem praecepit : In queni plus potes peoeare, desine. p. 38. Par, 16. „V. B. sp. h. 3. 79. et sp. d. 5, J 7. Plato. W. B. Plato praevalere, peccare desine." Wo. Cf. Publ. I 48 (277).
89. In tun quam in alieno labore sarcinam suscipe.
p. 41. Par. r.l. ,.W.B.Socr.'- AVo. Omisit Haupt. Phil. III. p. 377. v. 29.
90. Maonum iniuriae remedium est oblivio.
p. 34. Mon. XLVIII. 8. Aut maonum glossema est aut versus hic fuit : iniiiriae remedium est magnum oblivio. Cf. Publ. I 21 (250).
91. Iniustae defensionis contiilentiam vita.
p. 42. Par. 70. „W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 42.
92. Turpis est inopia. quae ex copia naseitur.
p. 41. Par. 44. Cod. Turicensis : mala est inopia quae nascitur ex copia. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 155. Casp. Orell. codd. Basil et. Tur. sent. p. 54. v. 12. Meyer. Act. Monac. 1«72. IV. p. 554. Nemo non videt inopiam copiae, non g-loriae (W. B. Socr.) aut gulae (Woefflin. ex cod. Par. i-<i)'27. Phil. XIII. p. 164.) opponendam esse, ut non omnem inopiam turpem esse ostendatur, sed eam, (juae a copia prodige ac per baxuriam deperdita proficiscatur. Venire enim est nasci vel oriri, ut ait Quint. II. 5. 12. ut pulchritudo corporis venire videatur ex malis mo- ribus. Cf. Verg. Aen. V. 344. gratior et pulchro veniens in corpore ^dr- tus coll. 373. Bebrycia veniens Amyci de gente.
93. Idem. Felicitas subiecta est semper invidiae.
p. 22. Mon. X. 4. „W. B. . . , quanta enim felicium hominum sunt gaudia, tanti invidorum gemitus, V. B. sp. h. 3,58. et sp. d, 3,75: Socr. F. semper s. est adversis" Wo. Sententia sane futilis. Scriptum fuisse suspicor: „Felicibus adversa est semper invidia." Haupt. Phil. III. duplicem huic versum expedivit, alterum p. 377. V. 38: Felicitas subiecta adversis semper est, alterum p. 379. V. 67. : Felicitas subiecta invidiae semper est. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 158.
94. 95. De ira Pythagoras dixit iracundo cuidam : quo minus presseris iram, hoc ab ira magis premeris; tunc enim nos incipimus nobis irasci, cum aliis desinamus ; finem namque irae initium esse poenitentiae.
p. 21. Mon. VII. 1. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 160. 161, Priorem sententiam sic numeris adstrinxit Ri. V. 224: Hoc magis pre- mere ab ira, quo minus iram presseris ; posteriorem Publ. I 43 (273) affinem ita Gruterus : Est finis irae initium poenitentiae. At est nullius fere momenti in his praesertim sententiis vox in versus principio collocari non solet,
96. Iracundus cum irasci desierit. tunc irascitur sibi. p. 21. Mon. VII, 3. Cf. Publ. I 43 (273).
97, Ipse te coerce, pater, p. 33. Mon. XLl. 2.
Iratus filio ipse te coerce, pater.
p, 41, Par. 57. ,.AV, B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 377. v. 33: Iratus filio ipse te coerceas.
!^8. Minimum eget mortalis, qui minimum cupit. p. 23. Mon. XII. 8. Cf. Publ. I 56 (286).
99. Age sic alienum, ut tuum non obliviscaris negotium,
p, 41,'Par, 45. ,.W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 376. v. 2, Age sic alienum ut tuum non neglegas negotium.
100. Amico ita prodesto, ne tibi noceas.
p. 41. Par. 46. Cod. 0 (Veronensis Meyeri p. 66. 25, 3); Socrates Amico ita prodesto ne tibi noceas. „W. B, Socr," Wo, Cf, !Publ, I 64, Sent, falso inter Publ, recept, 165,
101. Ita amicus esto, ut inimicus esse non timeas.
p. 2o. Mon. XV. 11. „W. B. Theophr.-' Wo. Cf. Publ. I 32 (261).
102. Plato dixit, Eam verissimam iustitiam esse, quae erga inferio- res servatur.
p. 3<s. Par. 14.
103. De cautela Epaniinondas interrogatus, cur nec festo quidem die aliis dormientibus requiesceret, dixit : Securitas militum est imperantis labor.
p. 29. Mon. XXX. 1. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 167.
104. Demosthenes dixit: Liberi servique personam veritas separat, servi libenque mendacium miscet.
p. 38. Par. 9. Verba servi liberique perperam invecta sunt; locus sic legendus videtur: Liberi servique personam veritas separat, men- dacium miscet.
I(l5. Malis loquere (juod gratum sit, facito quod expedit.
p. 19. Mon. 24.
Loquere quod gratum est; facito quod expedit.
p. 42. Par. 75. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 48. Malis loquere quod gratum est, face quod expedit.
106. Lucrum turpe ut dispendium fugito.
p. 18. Mon. I. 3. „AV. B. 8ocr." Wo. Omisit Haupt. Phil. III. p. 378. v. 55. Dispendium i. e. detrimentum, sumptus, damnum cf. Plaut. 3Ien. III. 2. 20. Ter. Hec. V. 2. 29. Eun. V. 4, 7. Lucret. II. 1 125. Cf. Diog. Laert. I. 7, 97. Stob. Flor. t. III 79. Publ. D13(13oj. P30(479j.
107. Democrates, cum magistratus Atheniensium furem quendam ad poenam raperent. Magni, inquit, fures minores puniunt.
p. 31. Mon. XXXIV. 1. Cf. Stob. Flor. t. 13, 30. Idem Diogenem Cynicum dixisse narrat Diog. Laert. VI. 2, 6, 45. ol ueyd/.oi y.).k:ixai tov f.uy.()6v ayoioi.
108. ludex iustus erit nemo, nisi qui de se cogitaverit alterum in- dicare.
p. 34. Mon. XLVIII. 1. .,AV. B. Diogenes .... quoniam sua sen- tentia (conscientia?) semper reus se ipsum punit." Wo.
109. Praesentibus pro solatio esto. Malis loquere quod gratum sit, facito quod expedit.
p. 19. Mon. I. 23. Cf. Caec. Balb. Sent. V. 105. De emendando loco vide quae disputavi ad Caec. Balb. Sent. V. 144. Ut Cic. Parad. IV. 27. tolerantiam fortunae: ita Quint. II. 20, 10. doloris, V. 10, 33. ma- lorum (cf. Spalding. adnot. crit.j dixit.
11(1. Malum alienum tuum ne feceris gaudiurn.
p. 19. Mon. I. 16. p.41.Par. Or. „W. B. Socr." W^o. Cf. Publ. M. 60. 72. Sent. falso inter Publ. recept. 183. Significatur malum hominis ma- ligni gaudium, quam Graeci vocant emyaiosy.ay.iar: vide Ter. Andr. IV, 1, 1—9. Ov. Trist. V. 8, 33. 34. Swedberg. ad Pul)l. v. 13. Pkira tentans Haupt. Phil. in. p. 376. v. 10. sic scribendum melius censet: Malum alienum tuum ne facias gaudium. Ri. V. 216. Malum ne alienum feceris tuum gaudium.
11 J. Solati mali est dignitas adversantis.
p. 30. Mon. XXXII. 2.
112. Auctor malus bonam rem turpem facit.
p. 27. Mon. XXII. 5. „W. B. Socr." Haupt. Phil. IIL p. 377. v. 19.: Anctor malus bonam rem non bonam facit. Ri. v. 251.: Malus auctor etiam honestam rem turpem facit.
113. Phocion dixit: duo maxime contraria esse consilio, festinationem et iram.
- 254 —
p. 29. Mon. XXVIII. 5. p. 38. Par. 5. f)5b. [alia. Maxime contraria esse consilio festinationem et iram.J Sententia a W. B. nunc Bianti, nunc Socrati trihuitur. Cf. Sent. falso inter Pul)l. recept. 382. Publ. V. 37. Haupt. Phil. III. p. 376. V. 3: Contraria coiisilio ira et festinatio.
114. Esse enim meliorem indicat mala lingua, quem carpit.
p. 34. Mon. XLV. lo. Saresb. Policr. III. "l4. ap. Woelfflin. p. 8, 9. Caec. Balb. Fragm. e cod. Lindenbrog. apud Woelfflin. p. 16, 17. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 189. Ri. V. 265: Mala lingua eum quem carpit meliorem indica.
115. Melius est cavere, quam pavere.
p. 41. Par. 42. „W. B. Socr." Wo. Cf. Haupt. Phil. IIL p. 378. 63. Nisi forte yersus ita est constituendus : Sapientis cavere est casum, ferre, si quid accidat.
116. De patientia Socrates dixit. Patientia miseriarum portus est.
p. 21. Mon. V. 1. Pithoeus ap. Ri. v. 223.: Et miseriarum portus est patientia (sapientia? Ri.). Cf. Sent. falso inter Publ. recept. J93.
117. Caec. Balb. libr. III. de nug. Philosophorum. Agathocles rex dicere solitus, auro tanquam fictilibus et fictilibus tanquam auro utendum est. Longe enim praestantius est moribus splendescere quam rebus.
p. 14. cod. Lindenbrog. 7. .,Cf. I. Saresb. P. 5. 17. Auson. Epigr. VIII." Wo.
118. Multo turpius damnatur, cuius delicto ignoscitur.
p. 42. Par. 63. ,,W. B. Socr. Peccare turpe est; sed multo turpius est, cum delicto ignoscitur." Wo. Haupt. Phil. III. p. 377. v. 35: Peccare turpe est; turpius, cum ignoscitur. Cf. Publ. M 71.
119. De dand'mer Megmas cuidam solito apud se frequenter cenare, petenti mutuam pecuniam Si dedero, inquit, ecce te et pecuniam perdo.
p. 31. Mon. XXXVI. ,,De danda mercede?" Wo. ,,Megmas] Srib. Demas i. e. Demades". Fortasse scribendum est ,,de mutuando aere" aut ,,de dando mutuo."
Demades dixit: Amico mutuam me roganti pecuniam si dedero, et ipsum et pecuniam perdo.
p. 39. Par. 19.
120 Morbum et pauperiem celari noli.
p. 20. Mon. I. 26. p. 42. Par 77.
121. Parcitas necessitatum remedium est et medicina damnorum.
p. 22. Mon. XIL 5. „W. B. Democritus." Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 207- Ri. v. 229: Est i^arcitas necessitatum remedium.
122. Negat sibi ipse. qui quod difficile est petit.
p. 19. Mon. L 13. p. 41. Par. 59. „W. B. Socr." Wo. Cf. Publ. N 39 (415). Haupt. Phil. III. p. 376. v. 8.
123. Fortis non potest iudicari, nisi et sapiens fuerit.
p. 20. Mon. II. 2. „W. B. Socr. cf. Cic. Tusc. III. 7, 14. at nemo sapiens nisi fortis". Wo. Haupt. Phil. III. p. 379. v. 64: Fortis non pote iudicari, nisi qui sapiens est simul.
124. NuUus unquam sapientum proditori credendum putabit.
p. 38. Par. 3. „quem Ciceronis locum ex Verrin. J. 15, 28. petitum afFert Servius ad Verg. Aen. 11. 157." Wo.
125. Xistus dixit: Nihil est, quod non toleret, qui perfecte diligit. p. 24. Mon. XV. 4. Xistum Woelftlinus Sextium philosophum Pytha-
goricum, Tiberii fere aequalem, esse vult.
126. Nihil amittit, qui nihil habet.
p. 23. Mon. XII. 7. „W. B. Socr." Wo.
127. Nihil curare hoc est insanum esse.
— v;.>;.) —
p. 18. ilon. I. 10. „W. B. Socr." Wo. Omisit Haupt. Phil. III. p. 378. V. 61.
128. Nihil posse hoc est mortuum vivere.
p. 18. Mon. I. 9. .,W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. UI. p. 378, v. 60. Nil posse quidquam mortuum hoc est vivere. Ri. v. 214. Sed solet in versibus quidem Publilianis pron. demonstrativum omitti. Cf. Publ. B 17. (60). E 8 l'J54). M 21 ('329). P 20 (470j. P 24 (473). P 33 (482). K 8 (576). S 21 (6(t4). Sent. falso inter Publ. recept. 22(».
129. Idem: Nihil enim tam mortiferum ingeniis quam luxuria est. p. 43. Par. f<5. Cf. Cie. Cat. M. 12, 39; nuUam capitaliorem pestem,
quam corporis voluptatem hominibus dicebat (Archytas) a natura datam.
130. Xocens fit, ubi succumbit fides.
p. 21. Mon. IV. 3 Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 225. Ri. v. 222: Nocens sublimis libi fit, succumbit fides.
131. Nocere nescit, qui se velle nocere prodiderit.
p. 40. Par. 29. ,,W. B. Theoph." Wo. „(iruterus e Palatinis: Ne- scit is nocere qui nocere velle prodidit." Ri. V. 277. Sent. falso inter Publ. recept. 226. Woelfflin. Phil. XIII. p. 58.
132. De innocentia Plato dixit: Triumphum innocentiae solum esse non peccare ubi liceat posse.
p. 21. Mon. VI. p. 38. Par. 15. Pretium innocentiae significat summum praemium, ad quod adspirare innocentia possit: qua de nomi- nis pretii significatione vide Boetticher. Lex. Tac. p. 373. Democrit. apud Stob. Flor. t, 9, 31, uyad^ov ol< t6 uij uSiy.ett', a/./.a t6 fir^Ss e&ef.eif, Menandr. monost. 638. dfr;o Sly.aioi aoTtr ol/, 6 fir^ dSiy.Mi^, d}.V ooTig
dSry.eiv Sviditttoi ov iSovheTui. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 228. Pseudo-Sen. de mor. 140. Prov. 143. 144. Ri. v. 143.
133. Socrates dixit : Qui multarum habet potestatem rerum, primum purgare conscientiam debet, ut quae delicta corrigit, non admittat vitetque quod vindicat.
p. 40. Par. 34.
134. Nulla tam bona est uxor, in qua non invenias quod queraris. p. 26. Mon. XVII. 2. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 235. Versus
Publiliani N 8 (384) parodia videtur. Haupt. Phil. III. p. 379. v. 69: Nulla tam bona uxor in qua quod querare nil siet.
135. Liber non est, quem superbus inflammat animus. p. 21. Mon. VII. 2.
136. Idem dixit, Solum se incommodum paupertatis pati. quod non posset egentibus subvenire.
p. 38. Par. 13. „W. B. Aristoteles". Wo.
137. Unde interrogantibus domesticis, cur plura polliceretur, quam praestare posset, respondit: Non oportet quemquam a sermone principis tristem discedere.
lo. Saresl). Policr. IH. 14. apud Woelftlin. p. 11 (40). Cf. Suet. Tit. 8. Eutrop. Vn. 21. De sententia cf. Sent. falso inter Publ. recept. 77.
138. Non vivit, cui nihil in mente est, nisi ut vivat.
p. 18. Mon. I. 7. „W. B. Socr." Wo. cf. Sent. falso inter Publ. re- cept. 243. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 59: Non vivit, qui nisi ut vivat hil cogitat. Ri. v. 212: Non viv^it, qui nil nisi uti vivat cogitat.
139. Nulli imponas, quod ipse pati non possis.
p. 19. Mon. L 20. p. 42. Par. 72. „W. B. Socr." Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 246. Bothius ap. Ri. v. 218: NuIIi tu imponas ipse quod ferre haud queas. Haupt. Phil. III. p. 376. v. 11: Nulli impones quod ipse ferre non queas. Publ. N 62.
— 2r)() -
140, Amicitias immortales essp ojmrtet. p. '2b. Mon. XV. 9.
141. Epamiiiondas dixit Beatam civitatem, quae in pace bellum timet. p. 39. Far. 'Jl. De hoc Epaminondae dicto conferri iubet Woelffli-
nus Corn. Nep. Epam. V. H. paritur pax bello.
141?. Omnia consuli. sed non ab oninibus debere. p. 29. Mon. XXVIII. 4. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 259.
143. Parere scire cum imperante aequalis est gloria.
p. 26. Mon. XVIII. Cf. Publ. P 5f). Sent. falso inter Publ. re- cept. 264.
144. Praesentibus pro solatio esto. exhibe tolerantiam. malis loquere quod g-ratum sit. facito quod exj^^edit.
p. 19. Mon. I. 22. .,Praesentibus] corruptun fuisse videtur libra- rii oculo ad sequentis versus principium (Praesentem et laudere etqs. cf. Caec. Balb. Sent. 105.) aberrante: fort. Maerentibus. Wo. Totus lo- cus mihi sic legendus videtur: Patientibus pro solacio esto. exhibeto tolerantiam malis. loquere quod gratum sit, facito quod expedit. Raro sane usu h. 1. absolute positum patientibus. Patientes dicuntur qui patiuntur dolores sive mala.
145. Phocion optimum oratorem esse dicebat, qui plurima paucis diceret.
p. 33. 3Ion. XLVIII. ,,Plut. apophth. reg. et imp. Phocione 2. ey.- xXr^aias ot ysvofterri ttoos roi' ei~t6i'Tf(., ExeTzrousfO), c6 <Pcoy.uoi', eoixaSf O^&ciis, scftj, roTiaZeii. oy.iTTXouai yc\o, £t zt Svraufu Tcsoiel.elv lov ueXXco Xeyeiv tt^os ' Adr.iaiovs. Plut. Demosth. X. Sall. hist. I. 3." Wo.
146. Perfidia, nodosa materies, suis in daninum crescit augmentis. p. 25. Mon. XV. 19. Cf. Liv. 22, 12. premendoque superiorem, quae
pessima ars nimis prospei'is multorum successibus crevit, sese extollebat.
147. Clementia perpetuo vincit qui utitur. p. 34. Mon. XLVIII. 7. Cf. Publ. 51 (500).
148. De amico et inimico Socrates dixit: Pro amico occidi expedit, quam cum inimico vivere.
p.^25. Mon. XV. 20. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 275. Ri. v. 248.: Expedit pro amico occidi quam cum inimico vivere.
149. Poenam a quo merueris frustra petis praesidium.
p. 20. Mon. I. 28. „W. B. Socr.^' Wo. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 50: Poenam a quo meritu's, frustra praesidium petis. Ri. v. 220: Poenam unde mereas, frustra praesidium petas.
150. Quid popuhim domaret Pythagoras dixit. Populi licentiam aut luxus aut fames domat aut bellum.
p. 34. Mon. XLVII. 1.
151. Praesentem et laudare et laedere minime decet. p. 19. Mon. I. 25.
Praesentem laudare minime decet.
p. 42. Par. 76. Eadem praebet V. B. sp. d. 4, 167. sed. W. B. Socr. Praesentem laudare et absentis minime famam laedere decet. Sententiam mutilatam sic emendandam existimo: Praesentem decet laudare, absen- tem laedere minime decet. Pro laedere substitui — nolo enim paro- nomasiam cogitare — premere, quod verbum significat alicuius famam elevare. Cf. Liv. 22, 12 extr. Quint. XI. 1, 16. Tac. An. XV. 49. Lu- canum propriae causae accendebant, quod famam carminum eius preme- bat Nero. Ri. v. 219: Praesentem nec laudare decet nec laedere.
152. Actus praeteriti temijoris in famam migrat. p. 42. Par. 83.
— 257 —
lo3. AvaTos homines pupillos brevis aetatis esse; nihil enim de suo uti licere.
p. 23. Mon. XII. 3. Cf. Sent. falso inter Fubl. recept. 286.
154. Pecuniae quaerendae et tuendae modurn habere oportet.
p. 41. Par. .')3. ..W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 377. v. 31.
If)."). Quanti est sine anima corpus. tanti est sine amicis homo.
p. 2.^. Mon. XV. 8. „W. B. Theophr." Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 2^4. Publ. Q 74.
156. Qui innocentem damnat sua sententia, semper est reus, cum se cottidie puniat.
p. 34. Mon. XLVIII. 2. Cf. Publ. S 31 (614j.
157. Doloris ultionem ab inimicis exigit, qui i^atientiam dolendo custodit.
p. 40. Par. 30.
158. Omnium est communis inimicus, qui est hostis suorum.
p. 37. Par. 2. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 298. Versus ex Cic. Verr. I. 15, 38. adscitus vid. Meyer. p. 45.
159. Iniuriam irrogatam eius infamiam esse qui facit. p. 31. Mon. XXXIV. 2.
Idem dixit, Iniuriam iniuste irrogatam eius infamiam esse qui facit.
p. 38. Par. 11. Hinc locum sic legendum existimo: Iniuria irrogatam eius infamiam esse qui iacit. lacit male mutatum in facit, iniuria autem ablativum pro interpretatione adverbii iniuste esse intellego. Verborum igitur haec sententia est: Infamia immerito irrogata vel illata non ad eum spectat. cui irrogata vel illata est, sed ad eum, qui iacit i. e. spargit. Sic iacere contumeliam dixit Cic. Sull. 23. et Tac. An. II. 55. XV. 50.. convicia ac probra Tac. Hist. I. 47., iniuriam Cic. Parad. 4., minas Tac. An. VI. 31., sermones Tac. An. IV. 68., significationes Suet. Ner. 37., suspicionem Cic. Flacc. 7.
160. Seneca dixit: Non est unus, quamvis praecipuus sit, imitandus in omnibus, quia nunquam par fit auctori.
p. 42. Par. 84. Cf. Quint. X. 2, 10. Eum vero nemo potest aequare, cuius vestigiis sibi utique insistendum putat. Xecesse est enim semper sit posterior. qui sequitui*.
161. Qui metuit contumeliam, raro accipit iniuriam.
p. 34. Mon. XLVIII. 10. Cf. Publ. Q 3 (503j. Spengel. praef. ad Publ. Syr. p. 7.
162. Qui non corripit peccantem, peccare imperat.
p. 33. Mon. XLI. 4. Ad peccantem addidi natum, quo addito versus quadratus exsistit. Neque enim cuiusque onmibus locis aut tem- poribus est, quemcunque vidit peccantem, corripere, sed eius, cui certum illud corripiendi officium commissum est, ut patris, ad quem filii custo- dia morum pertinet. Quare prudenter Sen. Troad. 291. qui non vetat peccare, cum possit, iubet. Verbum imperare cum infinitivo coniunc- tum vide ap. Ter. Andr. V. 2. 1. animo nunc iam otioso esse impero: ap. Sall. Cat. XVI. 2. lug. XLVII. 2. ed. Fabri.
163. De dolore Socrates dixit: Dolore vincitur, qui dolorem dolendo non patitur.
p. 21. Mon. IX. Omisit Haupt. Phi.III. p. 31 79.v. 66.
164. Si quid dubitas, ne feceris. p. 40. Par. 38.
Animi iudicio quod negatum, fugito.
p. 40. Par. 39. Utraque sententia videtur coniungenda.
165. Quod habes ita utere, ut alienum non egeas.
17
- 258 —
p. 41. Par. 47. Soribenduin est alieno cum W. B. qui Socrati seu- tentiam tribuit. Hau])t. Pliil. III. \k 877. v. 25.: Quod habes, ita utere ut alienum non petas.
liiG. Occasionem non accipi, sed rapi oijortere, si rationem, non eventum applices causae.
p. 29. Mon. XXIX. 2. p. oS. Par. 0. Menefranes dixit : O. n. a., s. r. debere, s. r., n. e. a. c. Nomen Menefranis corruptum: Menophanem suspicatur WoeWlinus. Ri. v. 257. : Occasionem capier, non rapier decet. Erasm. Adag. p. 545. Sent. falso inter Publ. recept. 315.
167. Recta consilia capere possumus, si quae nos laedere potuerunt agnoscamus.
p. 2i». Mon. XXym. 2.b.
[{)S. Kespicere nil consuevit iracundia.
p. 21. Mon. VII. 4. Cf. Publ. ii 12 (5>suj.
169. Amico fides coagulum est amicitiae, sapientia firmamentum, con- tentio discidium etqs.
p. 25. Mon. XV. 19.^=- „W. B. Theophr." Wo.
170. Pythagoras dixit: Fortuna innocentem deserit saeije, at bona spes nunquam.
p. 28. Mon. XXV. 3. Cf. Publ. I. 24 (253j. Sent. falso inter Publ. recept. 329.
171. Diogenes dixit: Sapienti exj^edit tacere pro se quam loqui contra se.
p. 28. Mon. XXVI. 2. Pronomen se per librarii errorem accessit: haec enim versus sententia est: Saijienti, si quando ipsius causa agitur, utilius est tacere, quam adversariis respondere.
172. De detractione. Diogenes Cynicus cum illi dixisset quidam, vi- tuperant te cuncti, Oportet, inquit, sapientiam ab insijjientibus feriri.
p. 34. Mon. XLV.a- Ne quis offendatur praepositione ab coniuncta cum Gerundivo, eam saepius tum jjro Dativo usurpari, si a quo quid fiat magis efferatur docet Seyffertus Crram. i^ 339. adnot 2.
173. Socrates dixit: Sepultus apud te sit semper sermo. quem solus audieris.
p. 27. Mon. XXIII. 3. p. 42. Par. 78. S. a t. sermo sit semper, q. s. a. ,,W. B. Socr." Wo. Haupt. Phil. III. p. 376. v. 13.: Sepultus apud te seiino sit eoncreditus.
174. Amicos sequere quos non pudeat elegisse. p. 24. Mon. XV. 2. „W. B. Socr." Wo.
175. Euclides dixit: Plerosque hominum stultos serviles cibos et ser- vilem vestem fugere, serviles mores non fugere.
p. 38. Par. 8. ,,V. B. s]). d. 5. 8. Hermogenes." AVo. Cf. Caec. Balb. p. 38. Par. 7. (Sent. 70).
176. Cave ne ob libidineni severitatem relinquas.
p. 42. Par. 68. „W. B. Socr. Wo. Sententia: Noli libidini sic indul- gere, ut severitatem proicias et perdas. Cf. Catull. 64, 59. Hor. Carm. I. 28, 33. ,,W. B. Socr. C. ne ob 1. servitutem adniittas (al. ne. 1. in s. a.)" Wo. Haupt. Phil. III. p. 378. v. 40.: Cave ne libido in servitutem te asserat.
177. Victoria sine adversario brevis est laus.
p. 20. Mon. I. 30. „W. B. Socr." AVo. Haupt. Phil. in. p. 378. v. 52: Brevis laus victoria est sine adversario. Cf. Publ. S, 52.
178. Ingloria vita mortis est socia.
p. 18. Mon. I. 8. Cf. Sent. falso inter Publ. i-ecept, 349. Cic. Brut. 1, 2. dolebamque, quod non, ut plerique putabant, adversarium aut ob-
— 2.39 —
trectatorem laudum raearum, sed socium potius et consortem gloriosi laboris amiseram. Pithoeus ap. Woelffliu. Sent. falso inter Publ. recept. 349 (113 Wo.) et Ri. v. 213: Est socia mortis homini vita ingloria. Vide ad Caec. Balb. Sent. 90.
179. Stultum est, ut velit quis aliis imperare, cum sibi ipse impera- re non possit.
p. 40. Par, 35. ^W. B. Socr. Stultum est autem ut velit quis im- perare aliis, cum sibi imperare non possit." "Wo. Haupt. Phil. III. p. 377. V. 20. Seut. falso inter Publ, recept. 350.
180. Diogenes dixit: Superat conscientia, quicquid mali confinxerit lingua.
p. 39. Par, 17.
IMI. Salon cum aliis loquentibus taceret, interrogatus a Periandro. utrum propter inopiara verborum an quod stultus esset, taceret, respon- dit: [In vino] nemo stultus tacere potest.
p. 26. Mon. XX^T:. 4. Cf. Stob. Flor, t. 34, 15. a/./.' oldils ir, tlJte, fioj^o^ if oiuTTooLo) (ii' otro) Plut. de garrul. p. 503. de Biante) oioj^zdv biiiuTo. Horum locorum auctoritas suadet, ut verba in vino apud Cae- ciUum Balbum intercidisse credamus.
182. De taciturnitate Xenocrates. cum inter malos taceret, interro- gatus, cur hoc faceret. respondit : Quia locutum me aliquando poenituit, tacuisse imnquam.
p. 26. ^lon. XXVI. 1. p. 3j<. Par. 4. Xenocrates dixit*** quia 1. m. a. poenituit. t. n. Val. Max, YTL. 2 extern. 6. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 360.
183. Cupiditati ipsa etiam tarda est celeritas.
p. 19. Mon. I. J5. ,.W. B. Socr.- Wo. Cf. Publ. E 3 (149j. Sent. falso inter Publ. recept. 365. Pithoeus: Cupiditati tarda est ipsa celeri- tas. Ri. v. 215.: Est ipsa cupiditati tarda celeritas. Vide ad Caec. Balb. Sent, 95,
184. Cato senex dixit. Maximum maioribus nostris telum fidem fuisse, ex quo plures pace susceptae, quam bello gentes fuerint de^nctae.
p. 21. Mon. IV. 2. ,,Cod. Lindenbrog, Caec. Balb. Fragm. 4. p. 13. "W. B. Cato: Docait remp. virtutibus magis quam armis esse tuendam," "Wo. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 366.
185. Quae fortuna concesserit, temperet iustitia: Quod iustitia inve- nerit, temperet patientia.
p. 23. Mon. XIII. 2. ,.W. B. Socr." Wo. Sententiam ita expressit Hauptius Phil. III. p. 376.: Quae concesserit fortuna, temperet moderatio.
186. Epaminondas dixit: Diem perisse hoc est nihil praestitisse.
p. 24; Mon. XIV. 4. ..W. B. Bias." Wo. Cf. Suet. Tit. 8. Eutrop. VII, 21,
187. Si sollicitus fueris, iudicium praevenies alienum. p. 29. Mon. XXVm. 3.
166. Speusij^pus laudanti se cuidam dixit : Adulator, desine utrosque fallere : niliil proficis. cum te intellegam.
p. 39. Par. 20. Legendum est iitrumque.
189. Gra%-ius labor est. ubi nuUus est effectus.
p. 41. Par. 42. Recte W. B. Gravior est 1. u. n. e. est. Haupt. Phil. III. p, 377. V. 30.: Gravissimus. ubi nullus eftectus, labor.
190. Si pacem vis, belli mentioneni ne feceris. p. 41. Par. 41. ..W. B. Socr.- Wo.
191. De maliloquio Zenon dixit: Malum hominem blande loquentem innocentum laqueum esse.
17*
— 260 -
p. 27. Mon. XXIV. 1. ,,AV. B. Zeno . . . Cf. Diog. L. VI. 2, 51. Tor 7x^6? X«("'' ^•o;'0'' «V'/ (int. Jioyirr^^i) itelnuTjV ayi6i'i]r tlrai,^' "VVo,
192. Compendiosa eos via ad gloriam pervenire, qui darent operam, ut quales videri vellent, tales essent.
p. 19. Mon. I. 12. ,,Cic. off. II. 12, 43. Quamquam praeclare Socra- tes hanc viam ad gloriam proximam et quasi compendiariam dicebat esse, si quis id ageret, ut qualis baberi vellet, talis esset. Val. Max. VII. 2 extern. 1. Cf. Heindorf. ad Plat. Gorg. 174. (p, 527. b.). Xen. Mem. I. 7, 1. II. 0, .59. Cvrop. I. 6, 22." Wo. Aesch. Sept. 574. Plut. Arist. 3. Philem. ap. Stob. Flor. t. 9, 22.
193. Velox consilium sequitur poenitentia.
p. 41. Par. 55. ,.AV. B, Socr," Wo. Cf. Publ, V 37. Sent. falso inter Publ. recept 382.
194. Verbosa lingua malitiae indicium est.
p. 34. 3Ion. XLVIIl. 3. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 384. Ver- bosa non tantum res, sed etiam jiersona dicitur cf. Catull. 97, 2. Nihil causae est, cur vocabulum loco movendum videatur. Pithoeus: Lingua est maliloquax mentis indicium malae. Vide Ribbeck. Coroll. p. C.
195. Idem dicebat veritatem brevem esse, mendacium longum.
p. 29, Mon. XXVI, 6. Theocrito tribui videtur, sed Sen. ep. V. 9 (49) 12. cum dicat: utaitille tragicus, veritatis simplex oratio est, Eurip. Phoen. V. 472. n7t?.ovs 6 fti&oi t/~s- (tkrj&eiai s<jfv significavit. Cf. Stob. Flor. t, 11, 12.
196. I^em dixit: Ex inimico vindictam, si te inimicum senserit, per- didisti.
p. 40, Par, 27, „W. B, Theophr," Wo.
197. Viri boni est nescire ijati vel facere iniuriam.
p. 27. Mon. XXII. 4. p. 38. Par. 12. (W. B. Viri boni est scire pati nec scire facere iniuriam). Unde Haupt. Phil. III. p. 377, v. 18. Publilianum illum versum, ut opinor, recte reposuit: Viri boni est nescire facere iniuriam. Cf. Publ. V 23 (651). Verba pati vel perglos- sema irrepserunt.
198. Vulgi imperitiam ad res iustas sola constringit necessitas.
p. 34. Mon. XLVII. 2. ,,W. B. Diogenes." Wo. De sententia vid. Wander. Deutsch. Sprichworter-Lex. tom. I. p. 266. ..AVenn de Buer nich maut (mot), reget (rohrt) he weer (nich) Hand noch Faut (Fot),"
ADXOTATIOXES
AD PSELDO-SEXECAE DE MOBIBUS SENTENTIAS.
1. Omne peccatum actio est, actio autem omnis voluntaria est tam honesta quam turpis; ergo voluntarium est omne peccatum. ToIIite excu- sationem: nemo peccat invitus.
Cf. Prov. 19-22. Sent. falso inter Publ. recept. 132. ,,Sen. ep. VJI. 4 (66j 16: Omne honestum voluntarium est." Wo.
2. Educatio et disciplina mores faciunt, et ad id vivit unusquisque, quod didicit. Itaque bona consuetudo excutere debet, quod mala instruxit. Bene loquare, bene facias.
Fr. Haasius : et unusquisque, sapit [et vi^^it] quod didicit . . . [Bene docet loqui qui bene docet facere]. Pro instruxit proposuerat intru- sit Woelfflinus. Phil. VIII. p. 1"*5. Vulgo: loquere.
3. Nihil interest, quo animo facias, quod fecisse vitiosum est, quia facta cernuntur. animus vero non videtur.
vero uncinis inclusit Ha. Cf. Lact. lust. Div. III, 15. — 3a- Prov, 10. Ri, V, 10. : Nil inter est quo facias, quod fecisse pessimumst. — 3 b. Prov, 11, Ri. V. 11: Cemuntur facta, nemini animus cernitur,
4. XuUa renim) laus est non facere. quod facere non possis, Nulla autem Ha, Cf. Lact, Inst. Div. VI. 23,
5. Quid est homini inimicissimum':' alter homo.
[alter] Ha, Cf. Auson, Sept. Sap. Sent, I. 2, Stob. Flor. t. 2, 43. Prov. 67, Ri. V, 67 : Homo homini longe est omnium inimicissimum.
6. Libenter feras, quod necesse est: dolor patientia vincitur. Libenter fac, Cf, Woelfflin. Phil. VIII. p. 185, Cod. Par, lat, 4841.
saec. X. Prov. 139. Ri. v. 139.: Fer quod necessest: \-incitur patientia. Auson. Sept. Sap. Sent. IV. 4.
7. Specta, quod te nunquam poeniteat.
Exspecta libri, expetas Ha. Cf. WoelSlin. Phil. VIII. p. 185. Publ. C 26 (i.11). G 3 (196j. I 41 (271;.
8. Non quam multis placeas, sed qualibus stude.
Martin. Dumiensis form. vit. hon. II. 11. Ha. (j). 5, 23. ed. Weide- ner. Programm. Magdeburg. a. 1872.): „nec quam multis, sed qualibus placeas cogita." Prov. 12. Ri. v. 12: Ne tu quam multis, sed quibus placeas vide. Sent. falso inter Publ. recept. 239.
9. In hoc (tamenj incumbe, ut libentius audias quam loquaris. tantum incumbe Ha. Prov. 119. Ri. v. 119.: Tu quam loquaris au-
dias libentius. Pseudo-Sen. de mor. 104. Publ. N 36 (412).
— 2G2 —
10. Mnltos vitam differentes mors incerta praevenit: (itaqne) omnis dies velut nltimus iudicandus est.
itaque uncinis liberatum scripsit Ha. Sen. ep. I. J2, 8. Itaque sic ordinandus est dies omnis, tanquam eotrat apfmen et consummet atque exj^leat vitam. — l(\a- Prov. 26. Ri. v. 26: Omnes vitam differentes mors incerta praevenit. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 257. — 10. ^ Prov. 27. Ri. v. 27: Omnis dies velut ultimus putandus est. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 26 J.
11. Tristitiam, si potes, ne admiseris, si minus, ne ostenderis.
non admiseris — non ostenderis Ha. ,,Periander &]). Stob. Flor. t. 3, 79 extr. ^ionyjov xovTTTe." Wo. Prov. 121. Ri. v. J21: Tristitiam, si potis, ne admittas; si minus, ne ostenderis.
12. Amicos secreto admone, palam lauda.
Amicum [in] secreto Ha. Auson. Sept. Sap. Sent. V. 4. ,,Castigatio acerba, ideo clam fieri debet: Jaus grata, ideo pul)lice adhibenda est." Fabricius e manuscripto apud Zell. p. -oo. v. 44. et Kremsier. p. 30. v. 3J8. Prov. 103. Bentl. v. 23"J. Ri. v. 103: Secreto amicos admone, lauda palam. Cf. Caec. BaJJ). Sent. Ibl. Sent. falso inter PubJ. recept. 15. Se- creto monere SaJl. lug. 8, 2.
13. Verba rebus, non personis aestimanda sunt.
„Sen. ep. I. 12, IJ: Perseverabo Epicurum tibi ingerere, ut isti, qui in verba iurant, nec quid dicatur aestimant, sed a quo, sciant, quae op- tima sunt esse communia." Wo. Prov. 140. Ri. v. 140: Pro rebus verba, haud pro personis aecipe. Cf. Martin. Dum. Form. vit. hon. II. 11. Ha. p. 5, 22. 23. Weidener. : Non te moveat dicentis auctoritas nec quis, sed quid dicat intendito etqs.
14. Oratorem te puta, si tiln ante omnes, quod ojDortet, persuaseris. [ipsij ante Ha. Eadem sententia in cod. Par. 4841. scripta Jegitur
in sententiis Catonis aJterius, de quibus disputavit WoeJffJinus PhiJ. IX. p. 682. V. 11, Prov. 28.
15. Ut Jicentiosa mancipia animi imperio coerce linguam, ventrem, Jibidinem.
Cf. Pseudo-Sen. de mor. 117. Sent. cod. Par. 4841. Cat. aJt. v. 16. WoeJffJin. Phil. IX. p. 382. PubJ. A 52.
16. Quod tacitum velis esse, nemini dixeris. Si tibi ipsi non im- perasti, quomodo aJj aJiis silentium speras?
Sent. cod. Par. Cat. aJt. v. 20. WoeJffJin. Phil. IX. p. 683. Prov. 75. 76. Sent. faJso inter PubJ. recept. 3J2. Ri. v. 75: Quod vis taceri cave ne cuiquam dixeris. Cf. PuJjJ. Q, 12 (512).
17. RidicuJum est aliquem odio nocentis innocentiam suam perdere.
[suam] Ha. Non suam. sed aJienam innocentiam inteJJego. Laudat Gruterus Antiplion. ap. StoJ). p. 527. : el Ssot n afinorerv t6 (ISixcog aTTo- Xvaai ooicoTeooi' ij t6 (tSixcos (iTXokioai ' to fdv y^Q (t.fmoTi]ft<'t eoTi, t6 Se aSixcos aTToxTeirai doef3r]fi(t (i. e. reJigio). Religiosum est quod homini ita facere non Jiceat, ut si id faciat contra deorum voluntatem facere videatur. Cf. GaJJ. AeJius ap. Fest. Fragm. ed. O. MueJJer. p. 278. Erasmus quidem scripturam vuJgatam ita interpretatur: ,,StuJtum est sic odisse peccatum, ut ipse pecces. VeJuti si quis ob impudicam uxorem veneno toJJat aduJterum: et sic puniat aduJterium, ut ipse fiat veneficus." Sed Medeam aJiquam scriptor videtur significare, quae lasonis odio effe- rata ab suis ipsius Jiberis poenas repetat. Cf. Mos. Genes. I. J8, 13. Prov. 85. Sent. faJso inter PubJ. recept. 323. Ri. v. 85: RidicuJum est odio nocentis innocentem perdere.
— 263 —
18. Monstro similis est avaritia senilis. Quid enim stultius est, quam via deficiente viaticum augere?
Quid enim stultius est,. quod dici solet, (juam Ha. Cf. Cic. Cat. Mai. 18, 66. potest enim quicquam esse absurdius, (luam quo minus viae restat, eo plus viatici quaerere? Uodofredus: Monstro similis est avaritia unica. Sent. falso inter Publ. recept. 1V37.
19. Omnes infantes terra nudos excipit: non te pudet sordidius vi- vere quam nasci?
Addit Ha. : [al. fortius nasci quam vivere]. 8ent. falso inter Publ. recept. 2Sb. Ri. v. 181 : Sordidius multo vivimus quam nascimur. Cf. Sen. ep. II. 8 (20j 13 : Nemo nascitur dives. quisquis exit in lucem, ius- sus est lacte et panno esse contentus : ab his initiis nos regna non capiunt.
20. Quid dulcius quam habere (amicum) cum quo audeas ut tecum omnia sic locjui?
Addit Ha. [servandus ergo est omni diligentia raro inventus amicus. est enim alter ego]. Sententiam scriptam videmus apud Cic. Lael. 6, 22: quid dulcius quam habere, (juicum omnia audeas sic loqui, ut tecum? — Prov. 79 — 81. Ri. v. 79: Amicum multi cupiunt, pauci se exhibent.
21. Magnarum virium est neglegere laedentem.
§. 22. Ha. Comparat Woeiminus Sen. de ir. II. 32, 3. Cf. Prov. 61. 62. Ri. V. 61: Neglegere laedentem est indicium virium.
22. Quid sis interest, non quid hal)earis.
§. 21. Ha. Prov. 63. Ri. v, 63: Quid ipse sis, non quid habearis in- ter est. Sent. falso inter Publ. recept. 174.
23. Nondum felix es, si non te turba deriserit.
es felix . . . si nondum t. t. dimiserit Ha. Tetrametrum trochaicum, qualis verbis sic collocatis : Nondum felix es, si nondum turba te deriserit (dimiserit) exsisteret, non agnoscit Woelttlinus. Prov. 1. Sent. falso inter Publ. recept. 234. Ri. v. 1 : Nondum felix es, si nondum tiirba te de- riserit. Vide Woelftlin. Phil. IX. p. 185.
24. Si vis beatus esse, cogita hoc i^rimum : Contemne contemni !
* contemnere contemni ab eisdem * Ha. Libri optimi: contemnere, unde Wo. proposuit: contemne te contemni. Prov. 97. V. contemnere, quod scriptores orationis prosae noluerunt (cf. Seyftert, Gram. § 287.) poetae cum infinitivo coniunxerunt cf. Sen. Theb. 197. contempsit mori, qui concupiscit.
25. Priusquam promittas, deliberes, et cum promiseris, facias.
Sall. Cat. 1, 6. nam et priusquam incipias, consulto et ubi consu- lueris, mature facto opus est. Prov. 39, Ri. v. 39. Deliberandum est ante quam promiseris.
26. Id agas, ut ne quis merito tuo te oderit. Etsi nullos inimicos tibi faciat iniuria, multos facit invidia.
[ut] ne . . . multos [tamen] Ha. 26.a- Prov. 64. Ri. v. 64: Id agas, ut ne quis merito tuo ted oderit. Sent. falso inter Publ. recept, 48,— 26^- Prov. 2. Ri. V, 2: Miilti inimici invidia fiunt, etsi nulli iniuria.
27. Solitudinem (juaerit, qui vult cum innocentibus vivere, quaerat Ha. Prov. 99. Ri. v, 99.: Solitudinem adeat qui vult inno-
center vivere.
28. Optimus ergo auimus pulcherrimus dei cultus est.
et pulcherrimus Ha. Prov. 4. Ri. v. 4: Honestus animus deonmi cultor optimust. Cf. Menandr. monost. 246. ^vaia fisyioTr] tm &£(5 t6 y^EvaE^stv,
29. Abstinebis aheno sanguine, abstinebis alieno matrimonio. [ab] alieno matrimonio Ha.
— 264 —
30. Praestabis parentibus pietatem, cognatis indulgentiam, amicis fidem, omnibus aequitatem.
[amicis fidem] Ha. cf. Woemiin. Phil. VIII. p. 185. Prov. 43. 44. Ri, V. 43: Patri pietatem, amicis praestabis fidem.
31. Devitabis crudelitatem et ministram crudelitatis iram. Prov. 83. Ri. v. 83: Orudelitatis mater iracundiast.
32. Non vives aliter in foro, aliter in solitudine.
Non vives aliter in solitudine [et] aliter in foro Ha. Prov. 5. Buecheler. ap. Ri. v. 5 : Non vivas in solitudine aliter, aliter in foro.
33. Niliil petes quod negaturus fuisti; nihil negabis, quod petiturus fuisti.
Nihil petas Ha. Prov. 6. 7. Ri. v. 7: Nec petes quod tu negabis, nec negabis quod petes.
34. Pacem cum hominibus habebis, bellum cum vitiis.
Prov. 45. Ri. v. 45 : Pacem cum hominibus, bellum cum vitiis habe. Sent. falso inter Publ. recept. 69.
35. Hoc habet omnis adfectus, ut in quod ipse insanit, in idem etiam ceteros putet furere.
[in ideni] Ha. Concil. Turon. (a. 567.) II. can. 14: sic ut ait Seneca pessimum in eo vitium esse qui in id quo insanit ceteros putat furere. Cf. Fr. Haasii praefat. ad. Sen. op. vol. III. p. XX. et Woelfflin. ad. Pseudo-Sen. de mor. 35. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 299. Plaut. Men. V. 2, 90. Hei mihi, insanire me aiunt, ultro cum ipsi insaniunt. Cic. Verr. IV. 18, 39. usque eo commotus est, ut sine uUa dubitatlone insanire omnibus ac furere videretur.
36. Maximum in eo vitium est, qui non melioribus vult placere, sed pluribus.
Pseudo-Sen. de mor. 8 Prov. 12. Sent. falso inter Publ. recept. 239.
37. Si vis omnibus esse notus, prius effice ut neminem noveris. Vis o. e, notus? Ha. Prov. 141. Sent. falso inter Publ. recept. 227.
Ri. v. 131: Omnibus vis esse notus? ipse noris neminem.
38. Bonum est non laudari, sed esse laudabilem.
non laudari velle, sed praestantius est laudabilem esse. [al. Bonum est non laudari et esse laudabilem]. Ha. Lege : nolle laudari. Prov. 65. Ri. V. 65 : Quam magnum est non laudarier laudabilem ! Sent. falso inter Publ. recept. 289.
39. Morieris: stultum est timere, quod vitare non possis.
Prov. 100. Ri. v. 100. Sen. de remed. fort. II. 3. Sent. falso inter Publ. recept. 352.
40. Male de te opinantur homines, sed mali. Malis displicere est laudari.
malis autem Ha. Prov. 29. Ri. v. 29 : Malis te displicere quam lau- dabilest !
41. Male de te loquuntur homines: bene enim loqui nesciunt. Faci- unt non quod mereor ego, sed quod solent ipsi.
bene autem Ha. Sen. de remed. fort. VII. 2.
42. Homines de te male loquuntur: si merito, quod loquuntur non molestum est, sed quod non mentiuntur; sin. immerito, innocentia mea nunc maxime gaudeo. Apparet enim illos obiecturos vera, si possent,
si merito, non q. 1. molestum Fuit. Ha. si immerito Ha.
43. Non eris in patria: patria est ubicunque bene est. IUud enim, per quod bene est, non in loco, sed in homine est.
Non es Ha. „Cf. Sen. de remed. Fort. VIII. 2. Cic. Tusc. V. 37, 108.
- 265 —
Arist. Plut. 1151. TinToii ioTi TTao^ 'iv a.v TToaTTr^ Tis fi'." Wo. Sent. falso inter Publ. recept. 375. Dissimilis sententia Publilii est V 7 (635J.
44. Nihil magnum est in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. nisi magno animo despicias Ha. Eandem sententiam ap. Martin.
Dum. de form. hon. vit. III. 1. exhibitam seclusit codd. suorum auctoritate nisus Weidener. „Cf. Lact. Inst. VI. 1. Sen. ep. I. i<, 5." Wo. Prov. 8. Ri. V. 8 : Nil mag-num in rebust nisi despiciens magna homo.
45. Quae sunt maximae divitiae ? non desiderare divitias.
magnae Ha. Cf. Woelfflin. Phil. VIII. p. I,s5. Sen. ep. H. 2 (14) 17: Is maxime divitiis fruitur, qui minime divitiis indiget. Prov. 68. Ri.. V. 68 : Quis plurimum habet 'f is qui omniura minimum cupit.
46. Quis plurimum habet? is qui minimum cupit.
is delevit Ha. Cf. Publ. I 55 (286). ,.Sen. ep. XVllI. 5 (108) 11, XX. 2 (U9j 6. Auson. Sept. Sap. Sent. I. 3. Caec. Baib. p. 23. Mon. XII. 8 (Sent. 98). Stob. Flor. t. 17, 31." Wo. Prov. 69. Pseudo-Sen. de mor. 45. Prov. 68. Ri. v. 68.
47. Quid est beneficium dare? deum imitari.
dare beneficium [deo]? Ha. Cf. Sen. de benef. III. 15,4. Prov. 70. Ri. V. 70: Beneficium dignis dare id est imitari deum.
48. Honestius est cum iudicaveris amare, quam cum amaveris iudicare. Sent. falso inter Publ. recept. 11.
49. Dissensio ab alio incii^iat, a te autem reconciliatio.
Aristipp. ap. Stob. Flor. t. 84, 19. uifiyi]oo on r^a /uiv Siaordasajs ov r;o^(o, Tr^s Se 8ia)vos(Oi iyo). Prov. lOl. Ri. v. 101: Dissensio ab alio, a te rursum incipiat conciliatio. Sent. falso inter Publ. recept. 104.
50. Succurre paupertati amicorum, immo succurre cuivis.
immo occurre Ha. Prov. I(t2. Ri. v. 103: Succurre amico pauperi immo occiirrito.
51. Amicos secundae res optime parant, adversae autem certissime probant.
autem om. Ha. Cf. Auson. Sept. Sap. Sent. II. 6. 7. Sent. falso inter Publ. recept. 263. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 6 (Sent, 53). Sent. falso inter Publ. recept. 87.
52. Peiora sunt tecta odia quam aperta. Itaque te minus loquax inimicus oiiendit quam tacitus : huius enim ira se denudat, illius quaerit ad nocendura occasionera.
Verba; huius enim etqs. apud Ha. deficiunt. Prov. 50. Ri. v. 50. Minus quam tacitus laedit iniraiciis loquax.
53. 31ira ratio est, quae non vult praedicari, quod gaudet intellegi. Sententiam sic intellego miram rationera eara esse, quae non velit id
praedicari, quod gaudeat intellegi. Riv. v. 183 : Xoli tacere quod velis intellegi.
54. Agnosci amat, qui quod agit ostendit.
Ri. V. 184: Agnosci se amat qui odit sese ostendere. 5b. Eleem.osyna non tam accipientibus prodest quam dantibus ; quam dantibus prodest Ha. Sent. falso inter Publ. recept 274. Cf. Publ. 30. Caec. Balb. p. 23. Mon. XIV. 1 (Sent. 49).
56. (et) spes praemii solacium fit laboris. et Ha. Sent. falso inter Publ. recept. 256.
57. Quae est maxiraa egestas? avaritia. Cf. Publ. I 7 (236).
58. Pecuniae imperare oportet, non servire.
Cf. Publ. B 30 (73). Prov. 46. Ri. v. 46: Pecuniae imperare, haud sers'ire addecet.
— 2G6 —
59. Nulhmi magis eonscium peccatorum tuorum timueris quam temet- ipsum ; alios enim potes effugere, te nunquam.
jnagis ante timueris transpositum edidit Ha., idem alium c. p. e. te autem nunquam scripsit. „Cf. Plut. apophth. Cat. mai. 9. fidLoTa ivoiiiCs c^£ii' txaojor avrot' ai^eiOxf^ai' iii:d'tra yno titvTov iirjSfTTore xiooig elvai. Pseudo-Sen. de mor. lOS. Auson. Sept. Sap. Sent. VII. J. Caec. Balb. p. 42. Par. 65 (Sent. 42). Isocr. ad Demon. 9." "VVo.
60. Quis est pauper? qui sibi fdives) videtur.
qui sibi videtur Ha. Lege: qui sibi videtur indiges. V. indiges exstat in Pacuvii versu apud Cic. Or. II. 46, 19.3. Prov. 71. Ri. v. 7]: Is demumst pauper, pauperem qui se putat. Cf. Publ. I 56 (286). Sent. falso inter Publ. recept. 231. Sen. de remed. fort. X. J.
6J. Qui a multis timetur, multos timet.
Sen. ep. XVIII. 2 flOo) 4: adice nunc, quod qui timetur timet. Prov. 86. Publ. M :J0 (.3.38). Sent. falso inter Publ. recept. 205.
62. Infelicitatem erige, felicitatem submitte.
submitte felicitatem Ha. Cleobul. ap. Stob. Flor. t. 3, 79. «: Ev- noQOviTa urj vTieorjifavoi' tlrat, aTTo^/oirra firj TaTceivovad^ni, Sent. falso inter Publ. recept. 150. Ri. v. 186: Felicem te submitte, infelicem erige.
63. Felicitas infelici innocentia est.
Vera felicitas innocentia est Ha. ..Sententia in codd. mutila." Wo. Sent. falso inter Publ. recept. 109. 2J2. Ri. v. 187.
64. Nequitia ipsa est poena sui.
sui poena est Ha. Prov. 13. Ri. v. 13: Nequitia summa semper sibi poena est sui, Sent. falso inter Publ. recept. 355. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 63. Sent. falso inter Publ. recept. Ii39. 212.
65. Mala conscientia saepe tuta est, secura nunquam.
Cf. Sen. ep. XVI. 2 (97) 13: Ita est, tuta scelera esse possunt, se- cura non possunt. XVIII. 2 (105) 8 : Tutum aliqua res in mala conscientia praestet, nuUa securum. V. 1 (42) 2. 2 (43) 5. Sen. Hippol. 163. Prov. 14. Ri, V. 14 : Nunquam secura est prava conscientia, Sent. falso inter Publ. recept. 337. 355. Woefflin. Phil. XI. p. 191.
66. Libidinis initia continebis, si exitum cogitaveris,
continebit qui .... cogitabit Ha. Conferri iubet Woefflin. Mart. Dum. de form. hon. vit. 11. p. 5, 3. 4. Weidener: cuiuscunque facti causam require : cum initia inveneris, exitus cogitabis.
67. Beneficii accepti nunquam oportet oblivisci, dati protinus, Sent. falso inter Publ. recept. 250. Ri. v. 188: Accepti nunquam,
cito dati obliviscere. „Cf. Sen, de benef. 11.2, 11: qui dedit beneficium taceat, narret (jui accepit. Auson. Sept, Sap, Sent. VI. 4. 5. Caec. Balb. p, 40, Par. 32 (Sent. 29), Menandr. Monost, 749 : x«?"^ Xn^iov fisin^rjoo xai Sois e7ri?.nd'ov.''' Wo,
68. Inhonesta victoria est suos vincere.
Sent. falso inter Publ. recept. J53. Ri. v. 189: Amicos vincere inhonesta est victoria,
69. Satis est poenarum potuisse puniri.
Ri. V. 190 : Poenam meruisse satis est poenarum probo, Cf. Sent,
falso inter Publ. recejjt. 336,
70 f
j.'< Inimicitias tarde suscipe, moderate exerce, fideliter depone,
§, 70. I, t, s. [amicitias] exerce moderate Ha,
§,71. Simultatis depone. Ha.
Cf, Woefflin, Phil. VIIL p. 185.
72. 73. Imago animi sermo est: qualis vita talis oratio.
— 267 —
Similes et Romanorum et CTraecorum sententias congessit Woefflinus, Sen. ep. XIX. o (] 14 ) 1 : hoc quod audire vulgo soles, quod apud Graecos in proverbium cessit: talis hominibus fuit oratio qualis vita. IX. 4 (75) 4: Haec, sit propositi nostri summa: quod sentimus loquamur, quod loquimur sentiamus : concordet sermo cum vita. II. H (20 ) 2. Schol. Hermog. V. 534. Walz. 6 I^oxodrf^g eiojf^si /.iyeii^, o/os.- o fiios, toiovtos 6 Uyos. "Cic. Tusc. V. 16, 47. 'Solon. ap. Diog. Laert. I. 58. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 144. Ri. v. 156: Sermo animi imagost: ut vir, sic oratio.
74. Magna res est vocis et silentii temperamentum.
tempora nosse Ha. Cf. Woelfflin. Phil. VIII. p. 186. Prov. 118. Bothius V. 1010 (v, 839 Gruter. Ri. v. 118): Semper vocis et silenti temperamentum tene.
75. Qui aequo animo malis immiscetur, est malus.
malus est Ha. Sent. falso inter Publ. recept. 185. Ri. v. 154: Malis aequo animo qui interest, ipse est malus. Cf. Xen. Mem. I. 2, 20. io&hoi' uii' ydo «.t' Eod'?.d StSd^sai' i]t' 6e y.axotoi I^vfifiioyriS, uTTo^eTs xui To*' iovTa voov.
76. Neminem cito laudaveris, neminem cito accusaveris: semper puta te coram diis testimonium dicere.
laudaveris [cito] Ha. Prov. 15. Ri. v. 15: Neminem cito accusaris nec cito laudaveris.
77. Vitium est omnia credere, vitium est nihil credere.
vitium nihil credere Ha. Cf. Sen. ep. I. 3, 4. utrumque enim vitium est et omnibus credere et nulli.
78. Utendum est divitiis, non abutendum.
Ri. V. 158: Utere divitiis modice, non abiitere.
78a. Sic vive. ut nec a superioribus contemnaris nec ab inferioribus
Om." Ha. Cf. Auson. Sept. Sap. Sent. VI. 1. Ri. v. 155: Nec te contemni nec timeri fac sinas.
79. Nullum putaveris locum sine teste.
Prov. \^. Ri. V. 16: Nullumi putars teste destitui locum. Sent. falso inter Publ. recept. 348.
80. Excusationem vitiis suis quaerere est omnia deo delegare. Excusationem quaerere vitium. [*sed omnia delinque ad dominum*]
Ha. Cf. Woeltflin. Phil. VIII. p. m. Sent, falso inter Publ. recept. 132. Ri. v. 157: Vitium ([■xcusare humanum incusare est deum.
80a. Datam vitam quotiescunque dubitaveris, an sit eripienda** quo- niam data eripi potest, erepta reddi non potest.
Fortasse sententia sic scribenda est: Da vitam, quotiescunque dubi- taveris, an sit eripienda, quoniam data eripi jiotest, erepta reddi non potest. Omisit Ha. Ri. v. 191: Eripi data vita potis est, reddi erepta non potis.
81. Fortior est qui cupiditatem vincit, quam qui hostem subicit. Affert Woelfflinus Lact. Inst. I. 9: Non enim fortior iudicandus est,
qui leonem, (juam qui violentam, in se ipso inclusam feram superat iracundiam: [aut qui rapacissimas volucres deicit, quam qui cupiditates avidissimas coercet etqs.] Prov. Salom 16. 32. o y.ourdJr of»;/;» y.oeioocoi' rov ■AUTa).Hfi^aioiuiov 7i6f.iv. Prov. 49. Ri. v. 49: Fortior qui cupidi- tates est quam qui hostes subicit.
82. Est ditficilimum se ipsum vincere.
Ri. V. 192: Se vincere ipsum longe est difficillimum.
83. Inique irascitur, qui suis irascitur sine dolore.
— 268 —
Sine dolore om. Ha. Ri. v. 193: Inicust suis qui sine dolore irascitur.
84. Amare sic incipe, tanquam non liceat tibi desinere.
tibi om. Ha. Hi. v. 194: Amare incipias sic quasi nunquam desinas.
85. Magnarum rerum etiamsi successus non adfuerit, honestus est ipse conatus.
non fuerit Ha. Cf. Ov. Met. II. 328.
86. Nobilitas animi generositas sensus. est g. s. Ha.
87. Nobilitas hominis generosus animus.
N. corporis g. a. Ha. Ri. v. 195 : Nobilitas vera est ingeni gene- rositas.
88. Honestior est, qui senectutem ad otium retulit, quam qui in senectutem venit et tunc incipiat laborare.
quem senectus ad o. r. q. quem in otio invenit. * et t. i. Jaborare. Ha. Ki. V. 196: Utium in senecta honestumst, non laboris initium.
89. Turpe spectacuhim praebet aeger animus.
animus aeger Ha. Prov. 122. Ri. v. 122: Turpe animus aeger homini dat spectaculum. Versum sustulerunt Bothius et Zellius, receperunt et Gruterus cum ita scribit: Animus aeger turbae praebet spectaculum, et Swedbergius Publ. v. 43. et Nisardus ille quidem sic interpretatus : „un esprit malade se donne en spectacle a la multitude". Sed ut non tanti est turbae i. e. inconditae et effusae hominum multitudini specta- culum praebere, ita multo gravius est omnibus inspectantibus animum tristitia tam afflictum profligatumque prae se ferre, ut turpe fias spec- taculum. Quamobrem cum sententia suadet, ut turpe scribatur, tum etiam ilhid, quod p et b haud raro confunduntur. Quo in genere numeran- dus est Ovid. Met. VI. 199 — 201. qui versus videntur sic scribendi: Non tamen ad numerum redigar spoliata duorum Latonae turpem, quo quantum distat ab orba?
Ite sacris propere a tetricis
Sic enim Ulp. Dig. 47, 8, 4 : Turbam ex quo numero admittimus ? Si duo rixam commiserint, utique non accipiemus in turba id factum, quia duo turba non proprie dicuntur. Nec vero proprie nec per irrisionem Apollo et Diana Latonae liberi gemini turba dici potuerunt.
90. Nunquam tristis facies sit tibi in commodo alterius. Ri. V. 1 96 : Turpis tristitia in alterius commodost.
91. Homo sum: quomodo devitabo secundarum rerum invidiam? Cf. Caec. Balb. p. 22. Mon. X. 4. (Sent. 93).
92. Si felicitatem iactaveris, multis dives eris. cuni multis Ha.
93. Quomodo optime potentiam tuebor? -j- impotentia occasionis. Nulla lacunae nota apud Ha. Proposuit Wo. ut potentia pro im-
potentia scribatur. Impotens occasio est nec modo nec ratione sui temperans, sed casu regnans qua si ijrudenter usus fueris, potentiam tueberis. Hor. Carm. IIL 29, 49. 50. Cf. Caec. Balb. p. 29. Mon. XXIX. 2. p. .38. Par. 6. (Sent. 166). Sen. ad Polyb. de consol. XVI. 2: Portuna impotens, quales ex humanis malis tibi ipsa ludos facis! —
94. Locum tenet innocentiae proximum confessio: ubi confessio, ibi remissio.
Prov. 52. Ri. v. 52 : Qui confitetur, innocenti proximust.
95. 96. Severitas in vitio est, quia proximus iniustitiae locus severitas, §. 95. Severitas in vitio est Ha.
§. 97. Proximus iustitiae modus severitas Ha. Ri. V. 198: Nimis severus est iniusto proximus.
— 260 —
97. Bonus iudex est, qui jiotest dispensare non tam quid damnan- dura sit, sed quatenus.
§. 96. Boni iudicis est dispensare non tantum Ha. Adverbium qua est in quantum vel quatenus. Ov. Met. VIII. .852. qua potuit, precibus deus adnuit. Liv. 39, 48 extr. Quint IV. 1, 17. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 338. De v. cernere vide Pacuv. ap. Non. IV. 69. Cic. leg. III. 3. Tusc. V. 8, 22. Tac. An. XV. 14.
98. Quietissimam vitam agerent homines in terris, si duo haec verba e natura rerum tollerentur: meum et tuum.
haec duo Ha. [omnium] rerum Ha. tollerent Ha. Prov. 73. Ri. v. 73: Meum et tuum tollas: quanto vives diutiusl De sententia compara Sen. ep. XIV. 2 (90) 36 — 3^. aetatis aureae descriptionem. „Aristid. II. p. 331. To yn^ ov t6 oor tovto «/./.' Sfwi' (io-//j TTuor^s (fikovety.iai." Wo.
99. Qui pauiDCrtatem timet, quam timendus est!
timet, timendus est. Ha. timidus est Wo. cum comparat Lact. Inst. VI. 17: Nemo dubitat, quin timidi sit animi metuere egestatem. Prov. 74. Ri. quidem in ed. I. v. 406. ita: Quam timidus est is. paupertatem qui timet! et in ed. II. append. v. 74. ita: Qui paupertatem non timet, timendus est. Cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 462.
100. Vires tuas amici tui magis sentiant beneficiis quam iniuriis. Prov. 141 : V. t. a. beneficiis, inimici iniuriis sentiant. Atque hanc
veram veterum hominum sententiam fuisse intellegitur ex Xen. Mem. II. 3, 14. Ti/.eioTOv Soxel di'i]^ Inaifov a^ioi firai. oi «/■ y&dvi] tovs fiii' TTo/.Efiiovs xaxcog TTOiojf, Tois" Si fikovs eveoyeTcoi-'. Wo. Ri. V. 141 : Bene factis noscare amico, sed inimico iniuriis.
101. Pecunia non satiat avaritiam, sed irritat, et ideo semi^er indiget. et om. Ha. Prov. 48. Ri. v. 48: Avarum irritat, non satiat pecunia.
102. Pecunia si tibi est, ■]- eius usura moribus.
Woelfflini codices Sangallenses Gra Gb et Parisini S V : cuius usura morbus, V. morbi. pecunia * scit cum eius moribus convenire. [al. pe- cunia si tibi est : cui ius usura morbi.] Ha. Loco lux affunditur ex Pseudo- Plat. Axioch. p. 367 (tom. VIII. p. 199. ed. Tauchn. ) : t'nn lad-or vTiete- r^X&e To yrj^o-t, eh o Tcav ov^^ei t6 Trjs <fvoecoi e:xiy.r^ooi' y.cu dvicckd^es. ydi> firjTis d'dTTOf cus '/(.Qeos dTioSicico t6 trjv, cos OiSo/.ooTaTis fj cpvois eTiiOTdoa erexvod^et tov fiev ovnv, tov Se dy.orjv' 7to/.Adyis Ss dftcfco' y.dr sTTtfieivrj Tts 7TaQe).votr, eXcOjirionTo, TTaorj^d^^r^oev. d/.Xoi TTO/.vyr^Qco dy.fid^Zpvot y.a\ Sts TicaSes oi yeoorTts yiyvorTcu. Ri. v. 199: Pecunia utere: eius usuramorbus est.
103. Mihi crede: non potes esse dives et felix.
dives esse Ha. Ri. v. 200: Beatus esse et felix vix quisquam potest. Auson. Sept. Sap. Sent. IV. 2.
104. Auribus frequentius quam lingua utere.
Prov. 119. Ri. v. 119: Tu quam loquaris aiidias libentius. Pseudo- Sen. de mor. 9. Sent. falso inter Publ. recept. 173: Stob. Flor. t. 36, 19. Publ. N 36 (412).
105. Quidquid dicturus es, antequam aliis, tibi dicito.
aliis [dixeris] dicito tibi Ha. Ri. v. 201 : Quidquid dicturus aliis, prius dicas tibi.
106. Nihil interest inter iratum et insanum nisi unus dies.
* alter semjjer irascitur, alter semper insanit. Ha. ,.Plut. Cat. Mai. apophth. 16. Tor o^yt^ofceror erofit^e tov ficurouerov xoorco Sicccfioeir. Phi- lemon. ap. Stob. Flor. t. 20, 4. Sen. de ir. l! 1, 2." Wo. Cf' Append. ad Swedberg. Publ. Syr. ed. Tafel. fragm. ex cod. Par. ed. Quicherat. p. 56. Woelfflin. Phil. VIII. p. 186. IX. p. 681.
107. Facillime bonis frueris, si ea vitaveris, quae vituperaveris.
— L>ro —
lli. V. 202 : Boiiis frueris, dum vites, quae vituperes.
lOS. Cuni alios tiniueris, tum te ipsum maxime verere : nam sine aliis sacpe esse potes, sine te imnquam.
ali[en]os t. ipsum verere. n. saepe s. a. e. p., s. t. n. Ha. Ri. v. 203: Alios effugere saepe, te nunquam potes. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 59. Woeltflin. Phil. VIII. p. 186. IX. p. 681.
109. Si bene te instruxeris, jjudeat te deteriora facere.
p. deteriora f. Ha. deteriorem fieri coni. Schenkelius.
JIO. Quod persuaseris. erit diuturnum; quod coegeris, erit in occasione.
cf. Woeftlin. Phil. IX. p. 681.
111. Alteri semper ignoscito, tibi ipsi nunquam.
Bentl. v. 143: Ignoscito saepe alteri, nunquam tibi. Ri. v. 204. Caec. Balb. p. 18. Men. I. 4 (Sent. 84). Sent. falso inter Publ. recept. 142. Cf. Append. ad Swedberg. Publ. Syr. ed. Tafel. p. 56. Woelfflin. Phil. IX. p. 680. 681.
112. Tantum ad virtutem adicies, quantum ex voluptate detraxeris. Vitiis diminutis virtutem augeas. Demonax ap. Or. opusc. sent. 2,
145. TooovTor th' d^eTrji' Tioosd^ijosis, ooor ar vfeXi]s Tcor ?)Soi'cor. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 682.
113. Stultum est somno delectari et mortem horrere, cum somnus adsiduus sit mortis imitatio.
et quasi mortem moliri Ha. mortem oriri S. mortem horrere coni. Woelft^linus. Cf. Phil. VIII. p. 186. Versum ego ipsum sic legendum existimo: Stultum est somno delectari et quasi morte mori, c. s. a. s. m. i. Quasi morte mori i. e. mortis metu quasi exanimari.
114. Bonis nocet qui malis parcit.
Sent. falso inter Publ. recept. 38. Ri. v. 205: Bonis nocet si quis malis pepercerit. Auson. Sept. Sap. Sent. III. 5. Pythag. ap. Stob. Plor. t. 46, 1 12. 01 fir) y,old.L,orTti Tovi xhxou^ fiovXorTcci ciSiy.elod^ai rovi; ctyci- &0VS. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 683.
114a. Si fatum est, quid times, quod certum est?
Om. Ha. Ri. v. 206: Fatumst: quid ergo caveas quod certum manet?
115. Multi cum aliis maledicunt, siln ipsi convicium faciunt.
ipsis convicia Ha. Prov. 53. Ri. v. 53 : Aliis qui male dicunt, ipsi faciunt sibi convicium. Sent. falso inter Publ. recept. 177. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 682.
116. Nihil turpius est quam quod obicitur in obiciente cognosci. ,.Fortasse agnosci" Wo. quani qui obicit alteri [quod] sibi obici-
endum. Ha. Prov. 54. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 682. ,
117. Ut licentiosa mancipia animi imperio rege linguam ventrem libidinem: quae opprimere si non potes, paululum remitte.
[ut 1. m. a. i. r. 1. libidinem, ventrem] cuj^iditatem [que] comprime: si non potes, paululum remitte. Ha. Pseudo-Sen. de mor. 15. Cf. Woelff- lin. Phil. IX. p. 682. 683.
118. Saepe ea, quae sanari ratione non poterant, sanata sunt tempore. Cf. Woelft'lin. Phil. IX. p. 683.
119. Qui propter amorem pecuniae et libidinem nioritur, ostendit se nunquam sui causa vixisse.
Sent. falso inter Publ, recept. 300. Ri.v. 153: Avarus non sibi vi- vit, sed libidini. Cf. Publ. Q 37 (537).
liya. Dignus tibi sit, coram quo peccare pudeat te.
Om- Ha. Is, cui pudor est, dignus sit, coram quo te peccare pudeat. De sententia vide Sen. ep. I. 11, 9: magna pars peccatorum tollitur, si peccaturis testis adsistit.
— 271 —
119t>- Adolescens si [tej feminis adornaveris, iniuriam facere cogitas, si viris adornaveris, accipere.
Om. Ha.
119c. Non est quod insolenter felicitatem fatearis, f quod non fuisset tibi insperatum.
Om. Ha. Cf. AVoelfflin. Phil. IX. p. 683.
12(1. Turpia ne dixeris; paulatim enim pudor rerum per verba de- discitur.
discutitur Ha. Ri. v. 123: Per impudica dicta pudor amittitur.
121. Sic habita, ut potius laudetur dominus quam domus. Comparai-i iubet WoeWlinus. Cic. off. I. 39, 139: nec domo dominus,
sed domino domus honestanda est. Martin. Dum. form. hon. vit. IV. 5. (p. 7. 1. Weidener.) : Si continentiae studes, habita non amoena, sed sa- lubriter nec dominum notum velis a domo, sed domum a domino." Cf. Woemiin. Phil. IX. p. 683.
122. Consuetudinaria res est innocentia : invita ab eo recedit, cum quo diu fuit.
invita . . . fuit om. Ha. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 683.
123. Non damnatio, sed causa hominem turpem facit,
124. Slerito enim damnati poena est damnatio, immerito calamitas. M. damnari poena d. est, damnatio immerita damnantis est calamitas.
Ha. Ki. V. 207 : Merentis poena est, immerentis calamitas.
125. Si aliquid cogitaveris, cito apparebit conversantibus. Si mali quid Halmius.
126. Videri vis ab hominibus an non? Nunquam bonae honestatis longa simulatio est.
ab omuibus * nunquam b. h. simulatio longa est. Ha. Demophilus ap. Or. opusc. sent. 1, 4n: ioffi w, ovSauia Tioosrcoirjois JtoXlco '/,q6i'io Imv- d-dvti. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 356.
127. Quod de alienis mentibus tractas, ex tua iudices. mentibus om. Ha.
12». Multi sunt obligandi, pauci sunt ofiendendi : nam memoria bene- ficiorum fragilis est, iniuriarum tenax.
fragilis pro facilis. quod libri habent, scripsit Woeifllinus ex Vinc. B. 4. 54. 135. et cod. Sorb. Cf. Phil. VIII. p. 186. Prov. 84. Ri. V. 84: Memoria iniuriarumst imprimis tenax. ^Xen. Anab. V. 8, 26. fdior T(or dyad^oJi,' udU.ov i] riov y.ay.iov ueuvr.ad^ai. Liv. VIII. 2, 7. Sen.
de benef. I. 1, 8." Wo. Cf. Woelfl'lin. Phii IX. p. 683.
129. Obiurgationi semper aliquid blandi admisce: facilius enim pe- netrant verba quae molli vadunt via quam [quae] aspera: nemo enim se mutat, qui mutari se desperet.
desperat Ha. Prov. 30. Ri. v. 30: Obiurigationi blandum admisceas. Cf. Ribbeck. Coroll. p. XCVII. Woeltilin. Phil. IX. p. 683.
130. Quoties scribis aliquid [quodj editurus es, scito morum tuorum te hominibus chirographuni dare.
Quotiens scribes Ha. Chirographum intellege testimonium tua ipsius manu scriptum cf. luv. XIII. 137. Woelfllin. Phil. IX. p. 683.
131. Qui in servos irascitur et crudelis est, satis ostendit potestatem adversus alios sibi defuisse, non voluntatem.
adversus alienos [fuisse, sui] defuisse Ha. Ri. v. 77: Servis crudelis idem est aliis, si potest. Cf. Woelfilin. Phil. YIII. p. 186. IX. p. 684.
132. Qui nescit tacere, nescit et loqui.
Prov. 120. Ri. v. 120 : Tacere qui nescibit, nescibit loqui. Sent. falso inter Publ. recept. 133. Cf. Woelftlin. Phil. IX. p. 683.
- 272 ~
132*. Non quicquid improbi audire meruerint, id })robi debent dicere.
Om. fla.
132^. Longaevitas bonis optabilis est.
Om. Ha. Cf. Ter. Hec. IV. 2, 20.
J33. Bonus fruitur bona conscientia.
§. 134. Ha.
134. [A] malis hominibus tutissimum est cito effugere.. §. 135. [In] m, h. t. e. c. fugere Ha.
135. Nulla pusilla domus. quae amicos multos capit.
§. 136. multos amicos Ha. Cod. Par. 4841, ap. Woelfflin. Phil. IX. p. 684. V. 62 : Nulla pusilla est domus, quae multos capit amicos. Nam ut illam fortuna anguste amicitia ampliavit. Lege ; angustet. a. ampliabit. Comparat AVoelfflin. Phaedr. III. 9, 6. 7.
136. Facilius est pauperi contemptum effugere quam diviti invidiam. §. 133. Ha. Cf. Woelfflin. Phil. IX. p. 684.
137. Scire uti felicitate maxima felicitas est.
S. u. paupertate m. f. Ha. Ex iis sententiis est, quae proxime ad legitimos quadrati versus numeros accedunt. Ri. v. 208.
138. Arcum intentio frangit, animum remissio.
Acuit intentio [nimia], frangit a. r. Ha. Publ. Syr. cod. Basil. v. 25. apud Casp. Oreliium p. 38. Sent. falso inter Publ. recept. 25. Godofre- dus ap. Ri. v. 209: Remissio animum frangit, arcum intentio. Plut. an seni S. g. r. 16. roSof uh' ynn, o".s cfaoti', irciTswouerop ^rjyfvrat, xpv^rj 8e drieuevf]. Cf. Woelfflin. Phil. IX. p. 684.
139. Nunquam scelus scelere vindicandum est.
vincendum est Ha. Prov. [><. Ri. v. 18: Nunquam homini scelere vin- dicandum ullum scelus. Sent. falso inter Publ. recept. 240.
140. Bonus est vir, qui eo produxit affectu animum, ut non tantum non velit peccare, sed non possit.
[adfectu] a. u. n. t. peccare non velit, sed etiam n. p. Ha. Caec. Balb. p. 21. Mon. VI. p. 38. Par. 15. (Sent. 132). Prov. 143. Ri. v. 143. Poterat etiam hic versus esse : Qui jieccare non potest, non qui non vult, est vir bonus.
140». Satius est liberis superstitem esse quam libertati.
Om. Ha. Cic. Tusc. V. 23. 66. qui se non hunc mathematicum malit, quam illum tyrannum. Ri. v. 210: Liberis quam libertati esse optes te superstitem.
141. Regnantibus multo peius est periculum quam his, qui iudicantur: hi enim singulos timent, illi universos.
Ni fallor, hic locus aliquid labis contraxit. Non enim dubium est, quin hi, qui iudicantur, sint rei, quorum res in iudicio dirimitur. Atqui his opponi non possunt regnantes, sed reis opponantur necesse est iudices. Quamobrem locum ita scribendum arbitror: „Rem iudicantibus multo peius est periculum quam his, qui iudicantur." Cuius rei causa haec subicitur, quod reis singuli iudices, iudicibus universi homines timendi sint. lam postquam verba Rem iudicantibus in corruptelam ab- ierunt Regnantibus, nec quae sequuntur verba his qui iudicantur cum antecedentibus congruebant et in Prov. 87. 88. haec ipsa, quae genuina habenda sunt. immutata sunt in servientibus, qui si non recte, certe gratuito — nam servientibus contrarii non sunt reges, sed do- mini sunt — regnantibus opponerentur. Neque igitur mirum fuit, qui id scripsit, eum de versu illo Laberiano cogitavisse, quem tradidit Macrobius Sat. II. 7. (ed. Bip. I. p. 351}: Necesse est multos timeat, quem multi timent. Cf. Publ. M 30 (338). At hoc non erat opus. Sententia enim
- 273 -
hoo docet iudicis litem cernentis periculum maius cssc, quam quod reus timeat : illum enim debere uuiversorum, hunc singulorum hominum iudi- cium timere. Cum Proverbiorum scriptura consentit Sententiarum Ca- tonis alterius Cod. Par. 4841. Cf. Woelfflin. Phil. IX. p. 683. v. 39. Ri. V. 87: Rex uuiversos, singulos servus timet.
142. Numquid fortis fortem se gioriabitur, quem corporis aegritudo efficit infirmum ? Numquid divesiin) opibus suis gloriabitur, cuius opera fur vel tyrannus abrui^it? Xumquid nobilitas gloriabitur eftecta nonnun- quam indignis et miserabilibus serviens?
Pro effecta coni. Woelfflinus effectu, Fr. Haasius interpunctione deleta cum sequentibus coniunxit. Nescio an melius scribatur praefec- turi s i. e. imperiis. ,,Haec sententia ab interpolatore addita videtur." Wo.
143. Diabolus aliquando se gloriabatur interfectorem esse tuae mi- sericordiae, nunc ingemiscit socios tuae beatitudinis.
„Debetur interpolatori christiano." Wo. intergemiscit Ha. Cf. Woelftlin. Phil. Vin. p. 186.
144. Fugienda sunt omnibus modis et abscindenda igni ac ferro to- toque artificio separanda languor a corpore, imperitia ab animo, luxuria a mente, a civitate seditio, a domo discordia, a uunctis rebus intem- perantia.
Om. Wo. Paragraphi quae scquuntur 144. 145. 145». 145b. apud Haa- sium scriptae in cod. Par. lat. 4841. saec. X. a Woelfflino collato fcf. Phil. VIII. p. 184 — 187.) ad Pythagorae praecepta referuntur.
145. Dixit quidam amicorum omnia esse communia et amicum se ipsum esse alterum.
145a. Duorum temporum maxime habendam curam et eorum, quae acturi sumus, et eorum, quae gessimus.
115b. Post deum veritatem colendam, quae sola homines diis pro- ximos facit.
18
ADNOTATIONES
A.D PROVERBIA.
1. Nondum felix es, si nondum te turba deridet.
Pseudo-Sen. de mor. 23. Sent. falso inter Publ, recept. 244. Ri. v. 1.
2. Nam etsi nullos inimicos tibi faciat iniuria , multos tamen facit
invidia. Pseudo-Sen. de mor. 26^. Ri. v. 2.
3. Nou aspicias quam plenas quis deo manus , sed quam puras ad-
moveat. Sent. falso inter Publ. recept. 287. Vinc. Bellov. sj). d. 4, 31. Ri. V. 3.
4. Non enim aliter, nisi optimus animus, pulcherrimus dei cultus est. Pseudo-Sen. de mor. 28. Ri. v. 4.
5. Non vivas aliter in solitudine, aliter in foro. Pseudo-Sen. de mor. 32. Ri. v. 5.
(6. Nihil petas. quod negaturus es. \7. Nihil negabis. quod petiturus es. Pseudo-Sen. de mor. 33. Ri. v. 6.
8. Nihil magnum est in rebus humanis, nisi animus magna despiciens. Pseudo-Sen. de mor. 44. Ri. v. 8.
9. Nihil prodest didicisse, bene facere si cesses.
Sent. falso inter Publ. recept. 371. Vinc. Bellov. sp. d. 4, 85. Ri. V. 9.
10. Nihil interest quo animo facias quod fecisse \ntiosum est. Pseudo-Sen. de mor. 3. Ri. v. 10.
11. Nam facta cernuntur. animus non cernitur. Pseudo-Sen. de mor. 3. Ri. v. 11.
12. Non quam multis placeas, sed qualibus stude.
Pseudo-Sen. de raor. 8. Sent. falso inter Publ. recept. 239. Ri. v. 12. Of. Pseudo-Sen. de mor. 36.
13. Nequitia ipsa poena sui est.
Pseudo-Sen. de mor. 64. Sent. falso inter Publ. recept. 355. Ri. v. 13. Sent. falso inter Publ. recept. 109. 212.
14. Nam mala conscientia saepe tuta est. secura nunquam.
Sen. ep. XVI. 2 (97) 13. XVIII. 2 (105) 8. Pseudo-Sen. de mor. 65. Sent. falso inter Publ. recept. 337. Sen. Hippol. 163. Ri. v. 14.
- 275 —
15. Neminem cito accusaveris, neminem cito laudaveris, Pseudo-Sen. de mor. 76. Sent. falso inter Publ. recept. 296. Ri. v. 15.
16. Nullum putaveris esse locum sine teste.
Pseudo-Sen. de mor. 79. Sent. falso inter Publ. recept. 348. Ri. v. 16.
17. Xulla pusilla domus, quae multos recipit amicos. Pseudo-Sen. de mor. 135 (136 Ha). Ri. v. 17.
18. Nunquam enim scelus scelere vindicandum est. Pseudo-Sen. de mor. 139. Ri. v. 18.
1 19. Omne peccatum actio est.
J20. Omnis autem actio voluntaria est tam honesta, quam turpis.
»21. Omne ergo peccatum voluntarium est. 22. Omitte excusationem. nemo peccat invitus.
Pseudo-Sen. de mor. 1. Ri. v. 19. (23. Odia multorum sub vultu. multorum sub osculo latent. (24. Omnia tamen pandentur. non dico si cecideris. sed si titubaveris. Vinc. Bellov. sp. d. 4, 135. Ri. v. 23.
25. Omnis affectus hoc habet, ut in quod ipse insanit, ceteros furere
putet. Pseudo-Sen. de mor. 35. Ri. v. 25.
26. Omnes enim ^-itam differentes mors incerta praevenit. Pseudo-Sen. de mor. J(ia. Sent. falso inter Publ. recept. 257. Ri. v. 26,
27. Omnis itaque dies velut ultimus ordinandus est.
Pseudo-Sen. de mor. l('t». Sent. falso interPubl. recept. 261. Ri. v. 27.
28. Oratorem te jjuta, si tibi ipsi quod oportet persuaseris. Pseudo-Sen. de mor. 14. Ri. v. 28.
29. Opinantur de te homines male: displicere enim malis laudabile est. Pseudo-Sen. de mor. 4n. Sent. falso inter Publ. recept. 39, Ri. v, 29.
30. Obiurgationi semper blanditiae aliquid admisce, Pseudo-Sen. de mor. 129. Ri. v. 30.
31. Odium oportet peccandi. non metum facias.
Vinc. Bellov. sp. d. 4, 106. Ri. v. 31. Odio oportet lit peccandi, non metu facias bonum.
32. Optimum est semper ignoscere, tanquam si ipse cotidie pecces. Plin. ep. VIII. 22, 2. Atque ego optimum et emendatissimum exi-
stimo, qui ceteris ita ignoscit, tanquam ipse cotidie peccet; ita peccatis abstinet, tanquam nemini ignoscat. Vinc. Bell. sp. d. 4, 68. Ri. V. 32: Ignoscito aliis quasi pecces cotidie.
33. Optimum est maiorum vestigia sequi, si recte praecesserint. Vinc. Bell. sp. d. 5, 37. Ri. v. 33.
(34. Omnis doctor in vitae ratione peccans turpior est.
[35. Ob hoc quod in officio, cuius magister esse vult, labitur.
Vinc. Bell. sp. d. 5. 56. Ri. v. 34. Doctor si in eo quod docuit peccat. turpiust. Sent. falso inter Publ. recept. 93.
136. Peccandi duo sunt genera. aliud ex proposito. aliud ex neglegentia. 37. Plerique metu jjeccare cessant, non innocentia. 38. Profecto tales timidi, non innocentes dicendi.
Vinc. Bell. sp. d. 4. 106. Ri. v. 36 : Peccant consilio, peccant ne- glegentia. v. 37 : Metu non peccant multi. haut innocentia.
39. Priusqnam promittas deliberes, ut cum promiseris facias, Pseudo-Sen. de mor. 25. Ri. v. 39.
40. Prius si negaveris. fecisse postea fallere est.
Cf. Bentl. Publ. Syr. v. 225. Ri. v. 40: Prius si negaris, post fe- cisse est fallere.
18*
— 27G -
41. Propter causain multa amico dabis, multae causae etiam contra
amicum. Seut. falso inter Publ. recept. 171. Ki. v. 41 : „Vel praeter causam dabis amico praemium." et v. 42: Quo melior fueris, tanto re- ligiosior.
42. Pro eo religiosior eris, quo melior.
Locum sic scribendum existimo: Praeter causam multa amico da- bis, multa cansae ctiam contra amicum: Pro eo religiosior eris, quo melior. f43. Pracstabis parentiljus pietatem, cognatis dilectionem. 144. Praestabis amicis tidem, omnibus aequitatem. Pseudo-Sen. de mor. oO. Ki. v. 43.
45. Pacem cum hominibus habel)is, bellum cuni vitiis.
Pseudo-Sen. de mor. 34. Ri. v. Ab. Sent. falso inter Publ. recept. 69.
46. Pecuniae inq^erare oportet, non servire.
Pseudo-Sen. de mor. 58. Ri. v. 46. Sent. falso inter Publ. recept. 146.
47. Pecunia si uti scias, ancilla est, si nescias, domina.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 144. K.i. v. 47: Pecunia uti si scias, ancillulast. Cf. Publ. Q 66 (566).
48. Pecunia non satiat avaritiam, sed irritat.
Pseudo-Sen. de mor. JOJ. Ri. v. 48. Sent. falso inter Publ. recept. 163.
49. Putandus est recte fortior qui cupiditates quam qui liostes subicit. Pseudo-Sen. de mor. 81. Ri. v. 49. Sent. falso inter Publ. recept.
113. Cf. Publ. B 21 (64). E 8 (1.54). I 22 (251). (50. Peiora sunt tecta odia quam aperta.
[51. Propterea t<3 loquax inimicus minus quam taciturnus offendit. Pseudo-Sen. de mor. 52. Ri. v. 50.
52. Proximum ab innocentia tenet locum verecunda peccati confessio. Pseudo-Sen. de mor. 94. Ri. v. 52.
53. Plerique cnm stultis maledicunt, ipsi sibi convicium faciunt. Pseudo-Sen. de mor. 115. E,i. v, 53. Sent. falso inter Publ. recept. 177.
54. Perturpe est enim, quod obicitur in obiciente cognosci. Pseudo-Sen. de mor. 116.
55. Pulclierrimum est omnia praestare nihil exigentem. Vinc. Bell. sp. d. 4, 50. Ri. v. 55 : Pulchrumst n. e. p. o.
56. Principium discordiae est aliquid ex communi suum facere.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 135. 144. Ri. v. 56: Commune proprium facere litis initiumst.
57. Plerique famam, conscientiam pauci verentur.
Plin. ep. III. 20, 8. Multi famam. conscientiam pauci verentur. Sent. falso inter Publ. recept. 273. Cf. Sen. de vit. beat. XX. 4. de benef. VI. 42, 2. Caec. Balb. p. 42. Par. 65 (Sent. 42). Sent. falso inter Publ. recept. 56. Ri. v. 290: Magis quam famam attende conscientiam. 5(S. Quidam quosdani occidit, ininucos, non quia meruerant, sed quia habebat.
Verba proverJjii sunt corruptissima : Quidam quosdam occidit (PR. occiduut F ) inimicos, non (piia habebat (PR. habebant F), sed quia (Quia Fj meruerat ( Pa R. mererat Pb. meruerant F). Quae sic scribenda existimo : ,,Quidam (juosdam occidit inimicos, non quos ha- bebat, sed priusquam eruerat." Unde haec sententia exsistit esse qui inimicos se occidere iactet, cnm eos, quos occidat, nec comprehensos teneat nec eruerit, idem illud significans, quod nobilissimo pro- verbio in Norimbei-genses iactatur; „Es hangen die von Niirnberg
— 2i i —
keinen, sie haben ihn denn." Vide "Wander. Deutsch. Sprichworter- Lex. tom III. p. 1070. V. eruere esse investigare vel e latebra protrahere docet Cic. Fam. V. 10. qua in epistola Vatinius, de Dionysio tuo, inquit, adhuc nihil extrico: et eo minus, quod me frigus Dahuaticum quod illinc eiecit, etiam hic refrigeravit. sed tamen non desistam, quin illum (servum fugitivum) aliquando eruam. Liv. epit. CII. ea coniuratio industria M. Tullii Ciceronis eruta est. Ri. v. 58: Immeritum nulkmi occide, ne inimicum quidem.
f59. Quam iniquum est nocuisse, quia odei'is laedere.
160. Quantum ini(|uius odisse, quia laeseris.
Verba sic videntur scribenda: „Q,uam iniquum est vokusse, quia oderis, laedere; quanto autem iniquius odisse, quia laeseris! Cf. Tac. Agr. 42: Proprium humani ingenii est odisse, quem laeseris, Ri. V. 59: Quam inicum odissest si quem immerito laeseris.
f61. Quam magnarum virium est neglegere laedentem!
|62. Qui enim vindicat, sentit.
Pseudo-Sen. de mor. 21. Ri. v. 61.
63. Quid sis interest, non quid habearis.
Pseudo-Sen de mor. 22. Sent. falso inter Publ. recept. 174. Ri. v. 63.
64. Quamvis agas, ut ne quis merito tuo te oderit, erunt tamen semper
qui oderint. Pseudo-Sen, de mor. 26. Sent. falso inter Publ. recept. 48. Ri. v. 64.
65. Quam magnum est non laudari et esse laudabilem.
Lege: nolle laudari et e, 1. Pseudo-Sen. de mor. 38. Sent, falso inter Publ. recept, 289. Ri. v. 65.
66. Qui succurrere perituro potest, cum non succurrit, occidit.
Vinc. Bell. sp, d. 4, 67. Ri. v. 66 : Occidit qui non servat periturura ubi potest.
67. Quid est homini inimicissimum ? alter homo. Pseudo-Sen. de mor. 5. Ri. v. 67.
68. Quae sunt maximae divitiae? non desiderare divitias. Pseudo-Sen. de mor. 45. Ri. v. 68.
69. Quis plurimum habet? is qui minimum cupit. Pseudo-Sen. de mor. 46. Ri. v. 68.
70. Quid est dare beneticium? imitari deum. Pseudo-Sen. de mor. 47. Ri. v. 70.
71. Quis est pauper? qui sibi videtur dives.
Lege: q. s. v. indiges. Pseudo-Sen. de mor. 60. Sent. falso inter Publ. recept. 23 J. Ri. v. 71.
72. Quidam inimici graves sunt amici leves.
Lege: Quondam inimici graves sunt amici leves. Sententia: Quon- dam (i. e. interdum cf. Verg. Aen. II. 367) fit, ut qui leves fuerunt amici, iidem ex amicis facti inimici sint graves. Ri. v. 72 : Quidam leves amici inimici sunt graves.
73. Quietissime viverent homines, si duo verba tollerentur: meum et
tuum. Pseudo-Sen. de rnor. 98. Ri. v. 73.
74. Qui paupertatem timet, quam tiraidus est ! timendus PRC. Pseudo-Sen. de mor. 99. Ri v. 74.
f75. Quod tacitum esse vis, nemini dixeris,
|76. quia non poteris ab alio exigere silentium, si tibi ipse non praestas. Pseudo-Sen. de mor. 16. Sent. falso inter Publ. recept. 312. Ri. v. 75. Cf. Publ. Q 12 (512),
— 278 —
77. Qui servis crudelis est. ostendit ia alios non voluntatem sibi deesse,
sed potestatem. Pseudo-Sen. de mor. 131. Ri v. 77.
78. Qui ob hoe iniuriam facit. quia potest. cito desinit. quia fecit. Pronuntiandum est malfacere cf. Luc. Mueller. de re metr. p. 334.
Publ. M 28 ('336). Docere haec sententia Wdetur eum qui ob ni- miam potestatem male faciat. tandera aliquando. cum abusus po- testate sua male fecerit. supplicio affectum male facere desiturum.
{79. Quid dulcius quam habere. cum quo omnia audeas; 80. quem sic credas. ut te: cui sic loquaris quasi tecum. 81. Quanti tales amicos habere voluerunt. et ipsi tales esse non possunt. Pleraque parum latine scripta sunt. ut coniectura sanare vix operae pretium sit. Pseudo-Sen. de mor. ?ii. Ri. v. 79.
82. Repelli se homines facilius (luam decipi ferunt.
Codd. decipi. C. despici. Ri. v. ^2: Repelli multi malunt se quam despici.
83. Respue crudelitatem et matrem crudelitatis iram. Pseudo-Sen. de mor. 31. Ri. v. 83.
84. Re vera memoria beneficionim fragilis est. iniuriarum tenax. Pseudo-Sen. de mor. 128. Ri. v. 84. Adi. pertinax cum Genetivo
iunctum vide apud Yal. 3Iax. TI. 3. 3.
85. Ridiculum est odio nocentis innocentiam perdere.
Scribendum puto religiosum. Pseudo-Sen. de mor. 17. Sent. falso inter Publ. rccept. 323. Ri. v. 8.5.
86. Res vera est. qui a multis timetur. multos timet.
Pseudo-Sen. de mor. 61. Sent. falso inter Publ. recept. 205. Cf. Publ. M 311 (338). (87. Regibus peius est multo quam sen'ientibus : (88. re vera. quia illi singulos. isti universos timent.
Vide quae disputavimus ad Pseudo-Sen. de mor. 141. Cf. Ri. v. 87.
89. Res ipsa ut praestare possimus efficiet, si polliceri properamus
honesta. Sententia: ^.Quicunque rem honestam poUiciti sunt. eos ijDsa rei ho- nestas sic adiuvat. ut fidem serA'are possint." De v. expedire cf. Sall. Cat. XX. 10. cetera res expediet. Ri. v. 89: Praestabis facile. honesta si promiseris.
90. Rem maximam promittit tibi sapientia. ut te reducat tibi.
Vinc. Bell. sp. d. 9. 41. Ri. v. 90: Lucnimst sapientiae, ut te red- ducat tibi.
91. Recta ingenia debilitat verecundia. prava confirmat audacia.
Vinc. Bell. sp. d. 4. 133. Ri. v. 91: Rectis obstat pudor ingeniis, prava iuvat audacia.
92. Res optima est non sceleratos exstirpare. sed scelera.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 66. 136. Ri. v. 92 : Prius quam scelesti scelera ipsa exstirpanda sunt.
93. Recte parem et inferiorem laudas. quia pertinet ad gloriam tuam. Plin ep. VI. 17. 4: Denique sive plus sive minus sive idem praestas,
lauda vel inferiorem vel superiorem vel parem. Superiorem, qui nisi laudandus ille est, non potes ipse laiidari ; inferiorem aut parem, quia pertinet ad tuam gloriam quam maximum videri. quem prae- cedis vel exaequas. Vinl. Bell. sp. d. 5, 69. Ri. v. 93 : Parem laudare pertinet ad gloriam.
94. Res magnae clementiae est indulgendo corrigere peccata quam \-in-
dicando.
— 279 —
Vinc. Bell. sp. d. 4. 68. Ri. v. 94: Peccata potius corrigas quam vindices. 95. Sunt quorum corpus innoxium est. et in mille facinonim furias mens otiosa discurrit. Vinc. Bell. sp. d. 4. 107. Locus sic scribendus videtur: ^Sunt quo- rum corpus innoxium sit. sed in mille facinorum furias mens vi- tiosa discurrat." ^uorum verborum. si quid video. haec sententia est: ^Sunt quonmi corpus quidem sanum sit. sed mens insana, ita ut multis et "ra^-issimis facinoribus velut furiosi se obligent." Sen- tentiae fundamentum illud Iuv«nalis X. .856 : Orandum est. ut sit mens sana in corpore sano. Adi. saucius i. e. vulneratus inter- dum ad animum transfertur sensu aliquo ac motu vehementiore oflfensum et laesum, ut est apud Lucret. IV. 104<S. Lachmann: idque petit corpus, mens unde est saucia amore. et apud Cic. Att. I. 17: Atque illud a me iam ante intellegebatur. quod te quoque ipsum discedentem a nobis suspicari videbam . subesse nescio quid opinionis incommodae sauciumque eius animum inse- disse quasdam odiosas suspiciones etqs. et apud Verg. Aen. IV. 1. Ri. V. '.<>: Mens otiosa in mille furias incidit,
96. Si in clientelam felicis hominis potentisque perveneris. aut veritas
aut amicitia perdenda est.
Vinc. Bell. sp. d. 5. 7. Ri. v. 96: Potentiorum amico amicitia est perdenda aut veritas.
97. Si ^is beatus esse, cogita hoc primum : contemne contemni. Pseudo-Sen. de mor. 24. Ri. v. 97: Primum contemni contemne. si
beatus esse vis.
98. Si multis placuerit vita tua. tibi placere non potest.
Ri. v. 98 : iliiltis si tua vita placuit. tibi placere non potest.
99. Solitudinem quaerat. qui vult cum innocentibus %"ivere. Pseudo-Sen. de mor. 27. Ri. v. 99.
10(1. Stultum est timere, quod \-itari non potest.
Pseudo-Sen. de mor. 39. Sen. de remed. fort. H. .3. Sent. falso inter Publ. recept. 352. Ri. v. I»t0: Stultum est timere, quod vi- tari non potest.
101. Semper dissensio ab alio incipiat. a te reconciliatio. Pseudo-Sen. de mor. 49. Sent. falso inter Publ. recept. iOi. Ri.
V. lOJ.
102. Succurre paupertati amicorum. immo potius occurre. Pseudo-Sen. de mor. .5". Ri. v. 102.
103. Secreto admone amicos, palam lauda.
Pseudo-Sen. de mor. 12. Sent. falso inter PubL recept. 15. Ri. v. 1()3. Castigatio acerba. ideo clam lieri debet: laus grata, ideo publice adhibenda est.- Fabr. e manuscripto ap. Orell. p. 79. v. 44. Zell. p. 53. V. 44. Kremsier. p. 30. v. 318. Auson. Sept. Sap. Sent. 5. 4. x<!4. Si bene te institueris. pudeat fieri deteriorem. Pseudo-Sen. de mor. li'9. Ri. v. 104.
105. Si quis irascitur. ab alio poenas petit. a se exigit.
Vinc. Bell. sp. d. 4. 133. Sent. talso inter Publ. recept. 2. Ri. v. 105. Expetit poenas iratus ab alio, a se ipso exigit.
106. Severissime enim nos adversum peccantes ingerimus, et ipsi eadem
committimus. Ri. V. J 06 : Severe castigamus, quae committimus.
— 280 -
fl07. Sicut formosa pictura est, cuius nulla pars errat, (108. Sic et formosus homo, in quo nulla peccatis foeda est,
Ri. V. 107: Homo formonsust lit pictura, cuius pars nuUa foeda sit.
109. Si invitus pares, servus es; si volens, minister.
Ri. V. 109 : Si invitus pares, servo's, minister, si volens. Cf. Publ. q, 64 (564).
110. Scias eum multis virtutibus abundare, qui alienas amat.
Plin. ep. I. 17, 3. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 354. Ri. v. 110: Virtiites habet abunde qui alienas amat.
111. Si non invideris, maior eris: nam qui invidet, minor est.
Plin. ep. VI. 17, 4: Disertior ipse es? tanto magis ne invideris. Nam qui invidet, minor est. Ri. v. 111: Si non invideas, maior, minor es, si invides. (112. Scis, quid sit invidia? dolor animi est ex alienis commodis. \113. Scito enim et illud, quod nulli invidet vir bonitate praeditus.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 130. Ri. v. 112: Invidia dolor est ex alienis conimodis; et v. 113: Nulli invidet vir qui bonitate jDraeditust. fll4. Sunt multi qui plurima verbis. non re contemnunt; |ll5. sed ipsa, quae spernunt, clam furantur.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 171. Ri. v. 114: Multi furantur clam quae spernunt propalam.
116. Timidus cautum se vocat, sordidus parcum.
Sen. ep. V. 4 (45 ) 7 : Vitia nobis sub virtutum nomine obrepunt. temeritas sub titulo fortitudinis latet. moderatio vocatur ignavia. pro cauto timidus accipitur. Vinc. Bell. sp. d. 5, 19. Sent. falso inter Publ. i'ecept. 46. Ri. v. 116: Timidiis vocat se cautum, par- cum sordidus.
117. Tutissima res est nihil timere praeter deum.
Vinc. Bell. 4, 32. 74. Sent. falso inter Publ. recept. 279. Ri. v. 117: Tutissimumst timere nil praeter deum.
118. Tene semper vocis et silentii temperamentum ; Pseudo-Sen. de mor. 74. Ri. v. 118.
119. tamen et in hoc incumbe, ut libentius audias quam loquaris. Pseudo-Sen. de mor. 9. Sent. falso inter Publ. recept. 173. Ri. v.
119. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 104. Publ. N 36 (41 2j.
120. Tacere qui nescit, nescit loqui.
Pseudo-Sen. de mor. 132.Sent. falso interPubl. recept. 133. Ri. v. 120.
121. Tristitiam, si potes, ne admiseris. Pseudo-Sen. de mor. II. Ri. v. 121.
122. Turi^e praebet spectaculum aeger animus. Pseudo-Sen. de mor. 89. Ri. v. 122.
1 23. Turpia ne dixeris : paulatim enim pudor rerum jier verba discutitur. Pseudo-Sen. de mor. 120. Ri. v. 123.
124. Transibit sermo in effectum, si honesta loquamur.
Vinc. Bell. sp. d. 4, 170. Ri. v. 124: Dictis honestis animi hone- statem educes.
125. Tolerabilor est, qui mori iubet, quam qui male vivere, Menandr. monost. 296 : y.Qstrtoi' io fit] Krjv eotip ij ^fjr n&lUos. cf.
Philem. 209. Ri. v. 125 : Tolerabilior qui mori me iubet quam qui male vivere.
126. Tolerabilior poena, non posse vivere quam nescire,
Ri. V. 126: Tolerabilior poena haud posse quam nescire vivere.
127. Talem diligentiam exhibe in amicitiis comparandis , ne incipias
amare, quem deinceps possis odisse.
— 281 -
Vinc. Bell. sp. d. 6, 14. Ri. v. 127 : Ne amare incipias quem odisse olini possies.
128. Tu prinuim exhibe te bonum, et sic quaere alterum similem tui. Vinc. Bell. sp. d. (>, 14. Ri. v. 128: Bonus esto et sic quaere alte-
rum similem tui.
129. Turpius nihil est (luam eum eo beUum gerere, cum quo familiariter
vixeris. Cic. Lael. 21, 77: nihil enim turijius, (luam cum eo bellum gerere,
quicum familiariter vixeris. Ri, v. J29: TurjDest bellum gerere,
quocum vixti familiariter. J 30. Vix quisquam in bonum nisi ex malo transit.
Vinc. Bell. sp. d. 5, J.o. Ri. v. 1.30: Vix quisquam transit in bonum
nisi si ex malo.
131. Vis omnibus esse notus? prius efiice, ut neminem noveris. Pseudo-Sen.de mor. 37. Sent. falso inter Publ. recept. 227. Ri. v. 131.
132. Vis haljerc honorem? dabo tiln magnum imperium: impera tibi. Sen. ep. XIX. 4 (113) 30: imperare sibi maximum imperium est.
Vinc. Bell. sp. d. 4. 125. Sent. falso inter Publ. recept. 346. Ri.
v. 132: Imperium magnumst imperare ipsum sibi. Cf. Sen. con-
trov. II. !). ed. Bip. 142. fl33. Vide si adhuc malus es, et similibus parce.
1J34. Verum si esse desisti, quare aliis locum emendationis abscidas? Ri. V. 133: Si nialus es, parce simili; sin desisti, sine alios item.
135. Vitium fuit prius adsententio, nunc mos est.
Sent. falso inter Publ. recept. 122. Ri. v. 135: Vitium fuit, nunc mos est adsentatio.
136. Verum non dicimus, ne audiamus.
Ri. V. 136 : Verum non loquimur, nam aiidire ipsi nolumus.
137. Utilis educatio et disciplina mores facit,
Educere pro educare veteribus Latinis haud insolitum cf. Bentl. ad Ter. Eun. I. 2, 37. Ruhnken. Dict. ad Ter. Andr. L 5, 39. ed. Schoiien. p. 37. Lambinus quidem educare ad corpus, educere ad ingenium ijertinere lautaverat. Vide Crruter ad Plaut. Curc. IV. 2, 32.
138. unde bona consuetudo excutere debet, quod instruxit. Pseudo-Sen. de mor. 2. Ri. v. 138: Bona disciplina exciitiat quod
prava indidit.
139. Viriliter feras (juae necesse est; dolor enim patientia vincitur. Pseudo-Sen. de mor. 6. Ri. v, 139 : Fer qiiod necessest : vincitur pa-
tientia. Cf. Publ. C 12 (96). F 11 (176).
140. Verba rebus, non personis accipienda sunt. Pseudo-Sen. de mor. 13. Ri. v. 140.
14J.Vires tuas amici l^eneficiis, inimici iniuriis sentiant.
Pseudo-Sen. de mor. 100. Ri. v. 141. 142. Vita omnis brevis est;' ideo immortalitas est mors honesta.
Ex sententiis Catonis alterius est in cod. Par. lat. 4841. Cf. Woelff- lin. Phil. IX. p. 6<^2. Ri. v. 142 : Vita homini In-evis, in morte est immortalitas. (143. Vir est bonus, qui in tantum produxit animum suum, |l44. ut non modo nolit peccare, sed etiam non possit.
Pseudo-Sen. de mor. 140. Ri. v. 143. Cf. Caec. Balb. p. 21. Mon. VI. p. 38. Par. 15. (Sent. 132). Sent. falso inter Pul^l. recept. 228. Qui peccare non potest, non qui non vult. est vir bonus. (145. Ut aliquid auri extraliamus, terras pervertimus; V146, ut summum bonum occupemus, scrutari pectus piget.
<2^2 —
Vinc. Bell. sp. d. 5, 61. Ri. v. 145: Terram scrutamur: pecius scru- tari piget. 147. Virtutera cuius progressum videris, ne exitum eius desperes.
Ri. V. 147: V^irtutem ul.i prog-ressam videas, ne desperes exitum, (148. Zelum de deo tantum habeas; nou contra homines. (149. Zelari autem hominihus vitiosum est.
Prov. 148. 149. om. CF, habent EPR.if. „Zelare, quod et depo- nentialiter usurpant zelari . . . non nisi Vulgati, TertuUiani ali- orumiiue scriptorum ecclesiasticorum putamus esse." Nolten. Lex. lat. ling. autibarb. s. zelus. Tom. I. p. 12t)U.
i
ADNOTATIONES
AD SEXTEXTIAS FALSO INTER PUBLILIAXOS EECEPTAS.
1. Sen. Ep. IV. 1 (.30) 17. V. 9 (49) 11. de remed. fort. III. 2. Sen. Theb. 151—153. Prop. II. 21, 48. Cic. Tuse. I. 4.3, 104. coIL Diog.Laert. II. 3. 11. Tantundem alii de locorum inter%all0; alii de temporis spatio intellexerunt.
2. Prov. 105. „Iratus, qui se ulciscitur, in se statuit iudicium." Fa- bricius e manuscripto ap. Zell. p. 78. v. 317. et Kremsier. p. 47. v. 612.
3. Sen. de provid. IV. 12. 13. coU. Ep. XX. 4 (121) 5. 7.
4. Sen. de clem. I. 4, 2.
5. Sen. de ir. I. 12. 6.
6. Sen. de provid. IV. 7. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 330.
7. Sen. de provid. IV. 13.
8. Sen. de provid. IV. 12.
9. Sen. Fragm. ide matrimonio) XIII. 84. ed. Fr. Haasi. (Sen. vol. m, p. 434. 1. Sen. de const. sap. VII. 4. Quint. VII. 3, 10.
10. Sen. de clem. 11. 5. 4.
11. Cic. Lael. 27. 100. Pseudo-Sen. de mor. 48. Sen. ep. I. 3, 2.
12. Porphyr. ad Hor. Serm. I. 3, 29: ,,secundum illud quod prae- cipitur per proverbiura: a. m. n. n. o. Cf. Publ. A .58. Ri. 178.
13. Cf. Hieron. apud Swedberg. Publ. v. 24. Vocabulo amicitia Publilius videtur abstinuisse. Vide ad Sent. falso inter Publ. recept. 17. 20. Ri. 321.
14. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 17 (Sent. 9.). Theophrasto senten- tiam tribuit Gualterus Burleius. Ri. 246.
15. Pseudo-Sen. de mor. 12. Prov. 103.
16. Sen. ep. XVI. 4 (99) 3. B-i. v. 288.
17. Caec. Balb. p. 24. Mon. XV. 5.
18. Sen. ep. IV. 6 r35j 1. ,.Et haec comice et argrute Sjtus." Swed- berg. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 138.
19. Sen. de beuef. VI. 29, 2. De interpretatione comparat Swed- bergius Sen. de benef. VI. 30. 3. et 33. 3. Adde Sen. ep. II. 7 (19) 10: ^Sine amico visceratio leonis ac lupi vita est."
20. Sen. ep. V. 6 (47) 18. de benef. IV. 19, 1. Sen. Med. 415: Amor timere neminem verus potest." Cf. "Woelfflin. Phil. XXTI. p. 462.
— 284 -
L>1. Caec. Balh. p. 2n. Mon. XV. 19. p. 39. Par. 24. De v. coagulum vid. Gell. NA. XII. 1. Jl. Cf. Caeo. Balb. Sent. J3. Sent. falso inter Publ. recept. 326. Ki. v. 249.
22. Ex Graeco (Euripide) Sen ep. XIX, G (115) 14. convertit. „In vita vulgi magis spectantur opes, quam mores." Cf. Zell. p. 50. v. 12, et Kremsier. p. 27. v. 285.
2H, Sen. Thyest. 450.
24. Sen. de clem. I. 5, 5, II. 5, 4, ,,Nihil aeque hominem quam magnus animus deoet.''
25. Pseudo-Sen. de mor. 138. Cod. Bas. v. 25. „Arcus frangitur, si nimium tendas, animi vires augentur exercitatione , otio frauguntur." Erasmus. ap. Kremsier, p. 6. v. 35. Plut. an seni sit ger. resp. 16. Toioi' fiiv yao, oh (faoiv, sTTiTsiioturof oryrvTHi, U'i/_rj Ss afisusvr,. Phaedr. III. 14, 10, 11. Martin. Dum. form, hon, vit. II, 10. Ri. v. 209,
26. Publ. A 44. Cf. Caec. Balb, p, 21. Mon. VIII, 3 (Sent, 18). Sen- tentia Socrati tribuitur. Ri, v. 227.
27. Antisth. ap. Diog. Laert. VI. 1, 1 fiaoilr/.bi' — yahn^ Txoioiina xaxcog dy.oveir.
28. Sen. de clem. I. 20, 1.
29. Caec, Balb, p, 35. Mon. XLVIII. 13, (Sent. 21).
30. Publ. A 57. Cf. Sen. ep. XV. 2 (94) 43. Meyer. libr. ijuem in- scripsit „die Sammkmgen der Spruchverse des Publilius Syrus" (Leipz. 1877) p. 38. Sent. falso inter Publ. recept, 163,
31. Caec, Balb. p. 23. Mon. XII. 2: „Ti. Coruncanius avidissimum quemque egestosissimum dicebat." Adi. egestuosus vel egestosus voca- bulum sequioris aevi est. Cf. Du Fresne Gloss. s. v.
32. Caec. Balb. p. 33. Mon. XL, 4. Buechelerus ita: Bellumi homines gladiis, pax deliciis vulnerat. Ri. v.. 263.
33. Sen. de clem. I, 5, 2, ep. II. 2 (14) 12.
34. „Petenti benigne respondere beneficii aliquid habet." Cf. Publ. M 25 (333). P 20 (469). Panthaieonis sententia: Bonum est reddere bona verba et inimicis" sic numeris adstringi potest: Bonitatis verba et red- dere inimicis bonum est.
35. Cf, Publ, I 6 (235), Sent. falso inter Publ. recept. 127,
36. Prov. 70. Pseudo-Sen, de mor, 47, Sententiae tanquam fons cum sit Sen. de benef. III, 15, 4. versus etiam sic fingi potuit: Qui reposcit foeneratur, qui dat beneficium, est deus ; vel : Foenerator est, qui repetit, qui dat beneficium, deus, Ri, v. 70.
37. Cf. Ri. V. 159.
38. Pseudo-Sen. de mor. 114. „Fit iniuria bonis, cum imiDunitas datur malis ; pauciores enim boni futiu-i sunt. si liceat impune malos esse." Erasmus, Cf. AVoelfflin. Phil, XXII. p. 462.
39. Pseudo-Sen. de mor. 40. Prov, 29, Sen, de remed. fort. VII. 1. (Sen, vol. III. p. 450. ed Fr. Haasii.), Ri. v, 205.
40. Sen. ep. X. 3 (79) 11.
41. Sen. ep. IV. b (34) 3.
42. Erasmi Adag. p. 627. ex Pind. 01, VI. 100. 101.
43. Versus Plauti Pseud. I, 5, 37.
44. Caec. Balb. p, 27, Mon. XXII. 2.
45. Sen, de provid. IV. 6.
46. Prov. 116, Cf. Sen. de clem. L 3, 1. ep. V. 4 (4.5) 7. XIL 3 (85) 15. XX. 3 (120) 8. 20. Quint. IIL 7. 25. IV. 2, 77. V. 13, 25. 26. VIIL 3. 7. 58. 4, 12. 6. 35. 36. IX. 3, 27. 65. X. 2, 16. Liv. 22, 12
— 285 —
extr. ,.Suis quisque vitiis blanditur eaque extenuat mutatis nominibus." Erasmus.
47. Caec. Balb. p. 39. Par. 25 (Sent. o7|. Plura dat hac de senten- tia 0. Ribbeckius in Append. v. 276. Cf. Cleobul. ap. Diog. Laert. I. 91. <fv}.doat(i\^(u 7iot' litv (fi).(oi' rov rjjoyov {(fd^ovov Nauck.) rcov 8i i/^d^ocov ri]v tni.iov).,]v. Stob. Flor. 4S, 23. Aesch. Agam. S.32. 833. ed. Dind. Plat. Phileb. p. 48. c. Xen. Mem. III. 9, 8. Publ. I 17. (246).
48. Pseudo-Sen. de mor. 26. Prov. 64. ..Odium effugere non possu- mus; ne quis nos merito oderit. id cavere possumus." Erasmus. Ri. v. 63.
49. Caec. Balb. p. 18. 3Ion. I. 2. Ri. v. 211.
50. Erasm. Adag. 752. ex Hom. H. IX. 375. 376.
51. „Boni viri non facile magnas coUigunt divitias." Fabric. ap. Zell. p. 68. V. 198. et Kremsier. p, 46, v. 489. „Menandr. Colac. fragm. VI. et monost. 668." Ri.
52. Sen. de clem. II. 3, 1. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 302.
53. Sen. de clem. I. 7. 2.
54. Comparat AVoelfflinus ex Sent. Turic. v. 661. (cf. Publ. D 27).
55. Erasmi Adag. p. 380. De sententia compara Cic. Cat. II. 10, 21 extr.
56. Caec. Balb. p. 42. Par. 65. Cf. Prov. 57. Sent. falso inter Publ. recept. 273.
57. Caec. Balb. p. 41. Par. 40 (Sent. 43).
58. Sen. de clem. I. 22, 2.
59. „Saepe detrahit de laude praeclarissimi viri humilis et inerudita oratio." Fabr. e manuscripto quodam, in quo multorum collectae erant sententiae. Trochaicus. Cf. Zell. p. 52. v. 41. et Kremsier. p. .30. v. 315.
60. Xunc de alea. nunc de sagittandi arte interpretatur Erasmus Ad. p. 340.
61. ,;Qui sibi gratiam calumniis comparat, ea non futura est diu- tuma." Fabr. e manuscripto ap. ZelL p. 56. v. 79. et Kremsier. p. 34. V. 358. Ri. v. 308.
62. Sententia: ,,Ne eum, qui sae^"ire vehementer ac crudeliter desierit, clementem dixeris."
63. Sen. ep. I. 2, 6. ,,Nulla re eget, qui bene consulit praesentia." Fabric. e manuscripto ap. Zell. p. 53. v. 43. et Kremsier. p. 30. v. 317.
64. Com. Nep. vit. Att. XI. 6. Cic Parad. V. 1, 34.
65. Sen. de const. sap. VII. 4.
66. ,.Peritis in sua arte credendum." Erasm. Adag. p. 433. Cf. Cic. Tusc. I. 18, 41.
67. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 214. Laudat. Woelfflin. Gell. N XVL 14, 2.
68. Ex Graeco Apostolii: ^ y.(cur,).o~ eTttd^vuiladO». y.e(mr(ov y.ul ru cora ■7ii)osa7ic6).eaev, Cf. Orell. Supplem. p. 32. V. 32. ,.Proverbium in eos, qui
dum peregrina sectantur, ne sua quidem tuentur." Erasmi Ad. p. 487.
69. Pseudo-Sen. de mor. 34. Prov. 45. „Vitia oderis, non hominem: amicos ames. %-itia reprehendas." Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 53. V. 45. et Kremsier. p. 30. v. 319. Ri. v. 45.
70. Sen. de ir. II. 34. 1. UI. 28, 2.
71. Sen. de provid. V. 8. Cf. Sen. Thyest. 883—885. Sen. Nat. Quaest. n. 59. 11. 12. VI. 2, 9.
72. Sententia: ,,Hoc custodiendum est, ne quid dicas, quod non di- cendum est; nam quid cogites, non item custodiendum est." Ri. v. 322.
■ 73. Sen. de ir. I. 16. 7. Improbum i. e. rem improbam, scelus. 74. Caec. Balb. p. 19. ^JIon. I. 17. p. 42. Par. 67. Ex abundanti i.
— 286 —
e. ex re abundanti cf. Sen. de brev. vit. III. 4. Quint. IV. 5, 15. V. 6, 2. VIII. o, 88. Sententia : ,.Abundantia vel divitiae maxime snnt insidiis ac damnis expositae" (luven. X. 22. Orelli. ad Publ. v. Uil.) vel: „Quo quis ditior est, eo divitiaruui iacturae propior." Swedberg. ad Publ. v. 150. p. 46. Tribui versum Publilio cf. D 29.
75. Lucilii versus ap, Sen. ep. I. 8, 10. Cf. Bentl. v. 87. Huic versus formae G-ruterus alteram hanc addidit : Auferri et illud, quod dari potuit potest. Swedberg. Publ. v. 60. et 151. Orelli. v. 64. et 174. Both. v. 62. et 174. Sententia similis Publ. M. 44. (o52). Sen. ep. VI. 7 (59) 18.
76. ,,Pauci laudem debitam virtuti tribuunt suis maioribus, quia pro- priae excellentiae nimis sunt studiosi." Fabr. e manuscripto aj). Zell. p. 54. v. 61. et Kremsier, p, 32. v. 338,
77. Sen. de clem. I, 3, 3 : „Nullum tamen clementia ex omnibus magis quam regem aut principem decet," Dedit i^ro i^rincipe Godo- fredus praelatum: quod nomen ad Cyiirianum, qui a. 258. p. Chr. epi- scopus Carthaginiensis erat, referendum videtur. Cf Du Fresne. Gloss.
78. Sen. ep. III. 8 (29) 9. de tranq. anim. XI. 4.
79. Dicitur de his, quae ipso genere sunt vitiosa. Proverbium Grae- cum: „TU)v Ttid^i^y.iov evfiootfoTaioi Svsuootfoi eoTii'" Erasm. Ad. p. 255. Cf. Erasmi. Ad. p. 26. Pind. Pyth. II. 72.
80. Sen. de ir. II. 25. 1.
81. Sen de benef. IV. 36, 3. Cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 463.
82. Versus ab Erasmo Ad. p. 13. 14, ex Aristoph. Schol. Graeco d^eov ^eXovToi y.ai^ sttI o<.to» Tikeoi-; conversus. Cf. Eurip, Fragm. 401. Nauck.
83. Ex Graeco Homeri Od. XVII. 217. oh t6i' ouoioi' uyst d^sds cog Tov ouoiof. Cf. Erasm. Ad. p, 642,
84. Caec. Balb. p. 21. Mon. VHI. 2. Cf. Publ, M 56 (364). Sen. de tranq. anim, XI. 4. Ri. v. 226,
b5, „Ut in fabulis deo deus superior traditur, ita in rerum natura aliud alio potentius exsistit."
86. Ex Hesiod. Op. et D. v. 825 : u/.Iots urjT^vii] tzsXsc rjfcso/], cD.Xots ur]Tr]^. „Eo versu significatur non omni die bene esse posse, sed isto bene atque alio male." Favorinus ai3. Gell. NA. XVII, 12, 4. Cf. Erasmi Ad. p. 261.
87. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 6. Cf. Publ. A 42. Pseudo-Sen, de mor, 51. Fabr. ex Auson. Sept. Sap. Sent. 2, 7 : Paucos amicos rebus adversis probes. Zell. p. 73. v. 253. et Kremsier. -p. 51. v. 546. Woelft- lin, probas. Ri, v. 241.
88. Sen. de ir. II. l^, 2. Woeliilin. Phil. XXII, p. 463.
89. Sen. de ir. I. 7, 1. 2.
90. Sen. ep. IX. 5 (76) 3. secutus, ut videtur, proverbium: Discas oportet, quamdiu est quod vixeris. Recepit versum ex cod. Palatino Gruterus.
91. Sen. de brev. vit. VII. 10. de tranq. anim. III. 8. ep. V. 9(49) 10. X. 2 (78) 28. XV. 1 (93) 3. 4, Bene Nisardus: Un .sot vieillard n'a pas long-temps vecu ; il a existe longtemps.
92. Caec. Balb. p. 29. Mon. XXVIII. 2. Ri. v. 256.
93. „Plus movent mores hominis quan^oratio" Fabr. e manuscripto ap. Zell. V. 235. et Krerasier. p, 50. v. 52*
94. Sen. ep. I. 3, 3.
95. Ex Hesiod Op. et D. v. 365 : oty.oi ^sKtsqov slvai, etisI ^Xa^sQov To &VQriffiv. Diogen. prov. VII. .35. oly.oi fievsiv Ssl t6v y.a).<ai evi^aifiopa. Apost. XII, 45. Cf. Erasm. Adag. 221, 222, Orelli. Supplem. p, 33.
— 2NT —
■\Voelliliii. ad Sent. falso inter Publ. recept. 95. Nauck. Melanjjes (ireco- Komains ('Bulletin de Tacad. imper. des sciences de St. Petersbourg) tom. III. p. 192.
96. Sen. de benef. I. 1, 8, VI. 9, 1. VII. 29. 1. ep. XI. 2 (81) 6. de vit. beat. XX. 4. Ri. v. 297.
97. lustin. V. 1 extr. Cf. Bentl. v. 125. Ri. v. 161.
98. Sen. de clem. I. 17, 2.
99. Caec. Balb. p. 21. Mon. IV. 2 (Sent. 62 1. Publilio tribui cf. Publ. E 22.
100. Caec. Balb. p. 20. Mon. I. .31 /63). Ri. v. 221.
101. Ad proverbium G-raecum «tto y.ai.ov (s. atiox' i ivKov y.av anayhiod^ni alludit Arist. Ran. 736. 737. ^.Admonet paroemia calamitatem tolerabilio- rem esse, si cum honestate fuerit coniuncta.*' Erasm. Adag. p. 226.
102. Ne tyranni quidem dominatio sua vi nititur. sed ex alieno arbitrio pendet atque instabilis est. Cf. Sen. Thyest. 213. 214. precario reffnatur. Curt. IV. 7. 1. cum precario imperio. Vl. 3. 6. X. 6. 2. IX. 2. 34. pre- cario imperatorem esse. X. 2. 15. precario rex sum. Tac. Hist. I. 52. pre- carium seni imperiuni et brevi transiturum.
In3. Sic sententia, quae est apud Caec. Balb. p. 42. Par. 69. videtur constituenda. Quae tradita sunt. ea retineri vetat et v. discutere pro examinare usus a meliore latinitate abhorrens (cf. Forcell. Lex. in v. d i s c u t e r e) et coniunctivus a u d i a s . cuius rationem aegre reperias. Nihil aliud praecipi videtur, quam (juod Pauli illud in priore ei). ad Thes- salonieenses V. 21. monet: Tiavta boy.tua^Ztre, ro y.al.oi y.ari/erE.
1(14. ,.Initium irae ab aliis, a te coniunctio amicitiae incipiat-' Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. .53. v. 49. et Kremsier. jj. 31. v. 326. Pseudo- Sen. de mor. 49. Prov. 101. Cf. Stob. Flor. t. 84. p. 477: 'AoioriTTTios e(fr] Tioos rov nSei.fdy, uefiPt]oo oTi rr^s uer Siaoruoetos ov r;o^oj, rr^s Sh Sin).vaeo)s eyca.
105. Sen. ep. XVH. 1 (101) 1.
1"6. Sen. de clem. I. 7, -3.
Jn7. Sen. ep. II. 5 (17) 4. coll. ep. VI. 8 (60) 3. Fragm. Sen. Excerpt. de paupert. 17, 3. Vol. III. p. 459. ed. Fr. Haasii.
ins, Sen. de ir. II. 21, 7. 25. 4.
109. Sententia in codd. mutila. Pseudo-Sen. de nior. 63. Gruter. ex cod. Palat. Sent. 212. Hanc scripturam tuentur Gruterus. Orellius, Woelff- linus. Ribbeckius : Bothius versum sic scripsit : Infelici innocentia est fe- licitas. Fr. vero Haasius edidit: Vera felicitas innocentia est. Ri. v. 187.
110. Sen. de pro\-id. VI. 6.
111. ,.Infelicitatis cumulus est mali imminentis praescientia" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 56. v. 78. et Kremsier. p. .34. v. 357. Idem hunc versum videtur ex Sen. Thyest. 780. 781. derivare: — — — in malis unum hoc tuis bonum est. Thyesta. quod mala ignoras tua; quae verba sic interpretatm*: Pars felicitatis est mali impendeutis ignorantia. Cf. Zell. p. 51. V. 22. et Kremsier. p. 28. v. 296.
112. Caec. Baljj. p. ?,f<. Par. 7 (Sent. 70j. Cf. Hor. Ep. I. 16. 40— 45. Ri. v. 274.
113. Pseudo-Sen. de mor. 81. Prov. 49. Cf. Publ. I 22 (251 1. Ri. v. 49.
114. Sen. ep. IX. 1 (72) 7. Ri. v. 299.
115. Sen. ep. IV. 7 (36) 6.
116. Sen. ad. Polyb. de consol. VI. 5.
117. Senarius scazon ap. Mart. XII. 10: Fortuna multis dat nimis, satis nuUi. ..Multi nimis habuere opum. ut Crassus et Lucullus: quorum tamen cupiditas nuUis copiis expleta fuit-' Fabr. ap. Zell. p. 57. v. 86. et Kremsier. p. 35. v. 366. Ri. v. 324.
— 288 -
118. Sen. ep. VI. 7 (59) 18. de const. sap. V. 4. Cf. Publ. 1^4(295). M 44. {Sb-2). Sall. lug. 1, 3. Sent. falso inter Publ. recept. 75. 234.Bent- leius (luidum versum sic scripsit: >i'iliil eripit Fortuna. nisi quod et dedit. Cf. AVuelfflin. Phil. XXII. p. 4Go. Publiliani versus, quos attuli, non du- bito quin Senecae cum scriberet obversati sint.
119. Sumtus versus est e.\ Sen. Agam. 71. 72: Ut praecipites regum casus Fortuna rotat. Fortunam hominum fata rotare non semel dixit Seneca tragicus cf. Thyest. 516. Hippol. liJ21. Woelfilinus ut versus exemplar laudat Menand. p. 333. Mein. Melius huc quadrare Men. p. 338. vel potius Men. monost. p. 712. monuit Xauckius: qui versus sic se h.a.het : OToafti Si Tcafra rai' fiioj uiy.oa ivyji.
120. Grruterus e cod. Palat. Sen. de const. sap. XV. 3 extr. Cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 463.
121. ,.Fortunae imputatur, si quis innocens al!ligitur' Fabr. e ma- nuscripto ap. Zell. p. 56. v, 82. et Kremsier. p. 34. v. 361. Cf. Auson. Sept. Sap. Sent. 3, 2. Ri. v. 309.
122. Prov. 135.
423. Caec. Balb. p. 42. Par. 81 fSent. 74). Tribui versum Publilio cf. O 11. Cf. Meyer. p. 46. Bothius: CTeminat delictum quem delicti non pu- det, probante E.ibbeckio v. 296. Delictum ex lege maleficium icf. Publ. P 19 (46b), peccatum dedeous ex nialeficio significat. Vide praeterea Meyer. p. 20.
124. Gruter. e cod. Palat. Versum homoeoteleuto insignem a Pu- blilio abiudicandum censuit "Woelfflin. Proleg. p. 59. Bi. v. 151.
125. Caec. Balb. p. 21. Mon. VIII. 1. (Sent. 7^). Ki. v. 225.
126. Vetus proverbiuni ap. Sen. ep. III. 1 122) 1.
127. Caec. Balb. p. 24. Mon. XIV. 5 (Sent ~4,s). Cf. Publ. I 6 (235). Sent. falso inter Publ. recept. 35.
128. Sumtus versus est ex Sen. Controv. Excerpt. VI. 7. p. 447. ed. Bip. Cf. Sen. Med. 432. 433. Pericula morbos intellego. Cf. Plin. NH. XXm. 1. Bentl. v. 131.
129. Caec. Balb. p. 42. Par. 64. fSent. 80).
130. Caec. Balb. p. 39. Par. 23 (Sent. 81). Ribbeckius e cod Cusano (ed. los. Kleiniusj qui a Ribbeckio insignitus est littera c : „Molestius est inter duos araicos quam inter duos inimicos iudicare", versum sic compo- suit: Amicos inter iiidices molestius. Ri. v. 171.
131. Sen. de clem. I. 19, 4.
>132. Pseudo-Sen. de mor. 8i). Cf. Woelfflin. Phil. VIII. p. 1«6.
133. Pseudo-Sen. de mor. 132. Prov. 120. ,;Silentium opportunum et sermo tempestivus sapientis utrumque hominis. Pittaci antiquum dictum'- Fabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 37. v. 384. Versum omiserunt Orellius et Bothius cum Zellio. Sententia saepe multumque tractata est et variata cf. Caec. Balb. p. 2b. Mon. XXVI. 4. p. 29. M..n. XXVI. 6. [,.Sen. ep. V. 9 (49j 12." \Vo.] p. 33. Mon. XLIII. 4. „Plut. apophth. reg. et imp. Phocione 2. vit, Demosth. cap. 1(>. Sall. hist. I. 3. ed. Kritz. de Catone : Romani generis disertissimus [multa] paucis absolvit." Wo.
134. Propter structurae ambuigitatem, quae in Fabricii versu inest. ,,honesta fama melior pecunia est" verbum mutavi. ..Melius est esse bo- num, quam divitem, honestum, quam pecuniosuni" Fabr. e manusci'ipto ap. Zell. p. 59. v. 105. et Kremsier. p. 37. v. 386. Cf. Publ. H 15(217).
135. Ri. V. 325. Cf. Publ. H 17 (219). Comparat Orellius Cleanthis versum apud Sen. ep. XVIII. 4 (107) 11: Ducunt volentem fata, nolen- tem trahunt.
136. Erasm. Adag. p. 218. ex Schol. Theocr. bnihi neaovoi^^ tto.^ urrjo
— 289 —
^v/.eisTai. .,Si quem fortuna praecipitem dederit, in hunc passim omnes incurrunt-* Erasm. Nauckius vero eum ipsum versum in Menandri monost. 123. inveniri docet..
137. Pseudo-Sen. de mor. 78»-
138. Sen. ep. IV. 6 (35j 1. Amor inter qualescunque homines esse potest, amicitia esse non potest nisi inter bonos. Cic. Lael. 5, 18. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 18.
139. Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 21. p. 25. Mon. XV. 18. p. 42. Par. 73 r83j. Cf. Haupt. Phil. m. p. 376. v. 12.
140. ^lgnavis semper feriae iuxta proverbium" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 61. V. 132. et Kremsier. p. 40. v. 417. Xescio an rectius hoc potius significetur hominem igna^iim toto tempore totum se otio dare. De qua V. omnis significatione vix. est quod moneam. Cf. Cic. Tusc. II. 22. Caes. BG-. V. 13.
141. Gruterus e cod, Palat. Sen. de pro\-id. V. 9. Cf. Cic. Fam. IX. 16. : Etsi non facile diiudicatur amor verus et fictus, nisi aliquod incidat eius modi tempus. ut quasi aurum igni. sic benevolentia fidelis periculo aliquo perspici possit.
142. Alteram versus speciem hanc praebent et Fabricius, ut ipse ait, e manuscripto (cf. Zell. p. 59. v. 107. et Kremsier. p. 37. v. 389):
Ignoscas aliis multa, sed nihil tibi quam sententiam sic interpretatur : Cum aliorum erroribus iudulgeas ali- quid, in te ipse sis iudex severior, et Ausonius Sept. Sap. Sent. 3. 4. ita ut multa et nihil sibi respondeant; alteram vero Pithoeus hanc :
Ignoscito saepe alteri. nunquam tibi. ita ut saepe et nunquam sibi oijponantur. Atque hunc tenorem servant et Pseudo-Sen. de mor. 111. et Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 4. (Sent. 84). Utriusque formae fons atque origo nescio an fuerit Catonis illud dictum, quod tradit Plutarchus in vit. Cat. VIII. yai ovy/tojurr scfr; SiSofui Ttuoi ToZs auaoTuioioi 7i/.i]i' avTov: in quo dicto nulla neque numeri neque temijoris definitio additur. Cf. Sen. de benef. V. 9. 2. Sall. Cat. 52. 8.
143. Sen. de provid. IT. 6. Cf. Publ. F 6 (1711.
144. Pseudo-Sen. de mor. 72. 73. Sen. ep. XtX. 5 (114) 1: ^quod apud Graecos in proverbium cessit: talis hominlbus fuit oratio qualis vita-. Ri. V. 156.
145. Sen. de clem. 11. 6. 4. Ut imbecilli oculi ad alienam lippitu- dinem lacrimis suftunduntur (cf. Cels. YI. 6. n. 29.): ita homines miseri- cordes ex animi vitio aliena miseria pavere solent.
146. ^.Pecunia uti si scias. ancilla est : si nescias, saeva domina [cf. Prov. 47.]- Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 74. v. 264. et Kremsier. p. 52. v. 557. Pseudo-Sen. de mor. 58. Prov. 46. Ri. v. 46.
147. Erasm. Adag. p. 572. ex Hesiod. 0. et D. v. 756. ur,8s 86uov
Tiocdif ui'STci^sOT0i- y.aTa/.tiTtsiv.
148. Sen. de clem. I. 5. 1.
149. Erasm. Adag. p. 32. ex Pind. Olj-mp. I. 112. s.t' a/./.oiat S'a).'/.ot usydloi. Pseudo-Sen. de mor. 62. Ri. v. 186.
150. Pseudo-Sen. de mor. 62. Ri. v. 186.
151. Adiectivum neutr. gen. severum pro substantivo est. ut apud Publ. B 20 (63). bonum, D 22 (144) dulce, X 3 (379) proprium. Q 1 (_501) rectum, Q 4S (548j summum — imum. V 7 (636) verum. In re- cessu nostro sermone interpretamur: im Hintergrunde cf. Quint. I. 4, 2. phis habet in recessu. quam fronte promittit.
152. ,.Nemo non sui corporis natura custos est" Fabr. e manuscripto, cum versum ita scribit: Insita nobis nostri caritas est corporis tro-
19
— 290 —
chaicum esse ratus. Cf. Zell. p. 59. v. 108. et Kremsier. p. 37. v. 390.
153. Pseudo-Sen. de mor. 68. Quae duae sunt sententiae Pseudo- Sen. de mor. 68. „Inhonesta victoria est suos vincere" et 69 : „Satis est poenarum potuisse puniri" : eas in unam coniunxit Godofredus. Vide Sent. falso inter Publ. recept. 336. Ri. v. 169.
154. Pseudo-Sen. de mor. 95. 96. ed. Woelfflin. p. 143: ,,Severitas in vitio est. quia proximus iniustitiae locus severitas.'' Sententiarum or- dine immutato Fr. Haasius 95: „Severitas in vitio est" et 97 : ,,Proximus iustitiae modus severitas." Erasmus quidem versum sic scripsit:
Bono iustitiae proxima est severitas. qua cum scriptura haec eius interpretatio: „Severitas enim iustitia rigi- dior et exactior, vergens ad inclementiam" non conveniat, nisi Erasmum scripsisse putaveris :
Bono iniustitiae proxima est severitas. Atque pro iustitiae, quod habent codices, iniustitiae reposuit Woelfflinus. Ri. v. 198.
155. Caec. Balb. p. 41. Par. 44. Versum tribui Publilio cf. I 65. Vid. Haupt. Phil. I. p. 665.
156. Ribbeckius e cod. Bern. b: Quod senium ex quadam parte im- perfectum est ex nulla tamen falsum est. Unde ita Ribbeckius :
Sensum imperfectum minime totum fallitur.
Nos opposuimus in partem et in totum cf. Quint. III. 6, 32. cui ab infitiando nomen alii in totum dederunt, alii in partem.
157. „Scaliger. Sexti Pythagor. sent. a Rufino lat. convers. 49." Woelfflin. Disce, quae bona sint et honesta, ut quae didiceris, ipse etiam
158. Caec. Balb. p. 22. Mon. X. 4 (Sent. 93.). Pro adversa vulgo s u.b i e c t a.
159. Sen. ep. IV. 7 (36j 1. Fragm. de paupert. excerpt. vol. III. p. 460. ed. Fr. Haasii.
160. Caec. Balb. p. 21. Mon. VII. 1 (Sent. 94.).
161. Caec. Balb. p. 21. Mon. VII. 1 (Sent. 95.\
162. Sen. de ir. III, 12, 4. coll. II. 29, J. Cf. Publ. R 2 (570).
163. Pseudo-Sen. de mor lni. Prov. 48. Cf. Publ. A 57. Sent. falso inter Publ. recept, 30.
164. Caec. Balb. p. 41. Par. 45. (Sent. 4.).
165. Cod. 0 (Veronensis Meyeri cf. p. 66. 25, 3.) Caec. Balb. p. 41. Par. 46. Versus Publilianus est. Cf. I 64. Ri. v. 583.
166. Sen. de provid. V. 11.
167. Caec. Balb. p. 30. Mou. XXXI. 1 (Sent. 103.). Cf. Publ. D 14 (136).
168. Sen. de clem. I. 8, 5.
169. Sen. de clem. I. 18, 1.
170. Sen. ep. 11. 7. (19j 11. Cf. Hor. Serm. I. 3, 86. De sententia vide Plaut. Trin. IV. 3. 44 — 48. Tac. An. IV. 19. Sen. ep. XI. 2 (82) 32. Swedberg. ad. Publ. v. 9.
171. Prov. 41. et 42. Eorum verborum sententia haec videtur : „In amici causa ut praeter (i. e. entgegen) causam aliquid amicitiae tribuas: taraen sic iudica, ut ex tuo ipso iudicio virum te probum ac iustum esse cognoscatur. (^uo enim sanctior tibi cum illo neccessitudo intercesserit, eo religiosiorem te iudicem geres". Quare ego proverbiorum versus 41. et 42. coniungendos puto. Sententiae fons nescio an iaceat in illa de Chilone Lacedaemonio narratione, quam tradit Diog. Laert. I. 3, 3.
172. „Gravior curatio in animo vitiorum, quam morborum in cor-
— 291 —
pore"' Fabr. e manuscripto apud Kremsier. p. 63. v. 673. Cf. Stob. Flor. t. 1, 1*^. lii/.Tioi- ioTi aioud ■/ r< ut'X'7*' vooeiv. Sen, ad Marc. de con- sol. I. 8.
173. Pseudo-Sen. de mor. 9. Prov. 119. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 104. Publ. N 36 (U-2). Ri. v. 119.
174. ..Plus refert bonum et eruditum esse quam solam habere boni- tatis aut eruditionis opinionem" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 73. v. 250. et Kremsier. p. 51. v. 543. Pseudo-Sen. de mor. 21 (22 Wo). Prov. 63. Ri. V. 62.
175. Nihil refert utrum versum ex Sen. de clem. I. 5, 5. an ut edi- tori Ingolstadiensi videtur. ex Sen. de ir. II. 32, 3. sumtum putes: sunt enim eadem verba loci utriusque.
176. Philem. fragm. 12. oj-- y.ay.Ms sy^si uTtas ta.T^6s, af y.ay.cHs fir^Seis e/r].
177. Pseudo-Sen. de mor. 115. Prov. 53. ,,Maledicta in auctorem redundant" Fabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 53. v. 567. Woelfflin. Phil. IX. p. 6^2. V. 13.
178. Sen. de tranq. anim. XI. 4.
179. Erasm. Ad. p, 487. Cf. Plat. Grorg. p. 469. c. sl S^dpayy.aioi' eir] dSiyceli' rj dSiy.tta&ai, i/.oiurj' df f.ia).).vf dSiy.elo&ai /^ dSixcii'.
180. Sen. de clem. t. 2, 2.
181. Ribbeckius e cod. Cusano c: „Volo magis vinci cum humilitate quam vincere cum superbia'- praeposito Senecae nomine. Ri. v. 176.
182. Erasm. Ad. p. 648.
183. Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 16. p. 41. Par. 60. Cf. Publ. 31 73. Ri. V. 216.
184. Gell. NA. IV. 5, 5. Hesiod. O. et D. v. 266. ^ Si yayij .iovlq To) ^ovleioaiTi y.ay.ioTr^. Varr. de re rust. III. 2. De sententia vide Ovid. A. A. I. 655. 656. Sen. ep. XI. 2 (81 J 19. Bentl. J81. Ri. v. 179.
185. ..Qui patienter fert malorum consuetudinem, et ipse bonus re- putari non potest" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 50. v. 16. et KJrem- sier. p. 28. V. 290. Pseudo-Sen. de mor. 75. Ri. v. 154.
186. Caec. Balb. p. 27. Mon. XXII. 5 (Sent. 112). Cf. Publ. M 74. Ri. V. 251.
187. Sen. de ir. I. 16, 7. de benef. VI. 26, 2. Cf. Woelfiflin. Phil. XXn. p. 463.
188. Sen. de clera. II. 2. 2.
189. Caec. Balb. p. 34. Mon. XLV. (Sent. 114). Ri. v. 265.
190. Integra mentis vis miseriae quasi morbo conflictatur. Cf. Theogn. 173. diSo' dyad^of Tterir; TidiTOJv Sduvr^ai udl.iOTa, Ri. V. .326.
191. Ribbeckius ex inscriptione quadam, quae est in i^ariete Pompeia- no, ed. a Zangemeistero et Buechelero. Ri. v. 177.
192. Sen. de provid. III. 1. Cf. Cic. Parad. II. De versus forma cf. Publ. A. is.
193. Caec. Balb. p. 21. Mon. V. 1.(116). Menandr. monost. 309. ).iur]v UXV/M5 ioTii- di fl-ooJTToi,- Ti/ir: unde Ribbeckius pro patientia scribeE- dum sapientia suspicatur. Sed pro Ti/jr, substituendum videtur Ta<fri . Cf. Sall. Cat. 51, 20; ..in luctu atque miseriis mortem aerumnarum re- quiem, non cruciatum esse." Ri. v. 223.
194. Sen. de clem. II. 6, 4. Cf. Publ. C 44.
195. Sen. de provid. IV, 3.
196. Sen. de clem. I. 20, 1,
197. Pseudo-.Sen. de mor. 18. Sententia ducta est ex Cic. Cat. Mai. 18, 66: Avaritia senilis quid sibi velit non intellego. Potest enim quic- quam esse absurdius quam quo viae minus restat, eo plus viatici quae-
19*
292
rere? — Monstruni uuiversim de quacunque re mira, inusitata, incre- dibili dici docet Forcellinius Lex. locum afferens praeter alios Cic. Verr, 11. 3, 73 : non milii iam f urtum, sed monstrum ac prodigium videbatur,
198. Sen, de clem. II, 6, 4,
199. Sen. de ira 11. 31, 5.
200. Cod. Bernensis n. 527. saec. XV. insignitus a Ribbeckio littera b: Melius est mori quam torqueri faucis. Unde Buechelerus :
Meliust moriri quam tonjueri saiiciis Ribbeckius coniecerat: fabulis i. e. sermonibus vulgi. Ri. v. 165.
201. Eurip. ap. Cic. Tusc. III, 25, 59. ,.Nemo tam felix unquam inter homines exsistit, qui non ali(iuando doluerit." Fabr, ap. Zell. p. 62. V. 145. et Kremsier. p. 41. v. 431. Cf. Eurip. Fragm. ed. A. Matthiae. toni. IX. p, 193. Hypsipyles VI. — efv idr ovSeli ooth ov Ttorel iSporioi'. Stob. Flor. t. 108 (106) p. 567. 11, (xrotio interprete: Cunctis hominibus haeret adsiduus labor.
202. Sen. de clem. I, 5, 5. de ir. I. 20, 3 : ita ira muliebre maxime ac puerile vitium est. At incidit et in viros" etqs, Fabricius versum ex antiquo poota, ut opinatur, repetitum sic explevit:
Muliebre furere est, ira regem non decet. Atque ita interpretatus est : .,Regem habere impetus moderatos decet, nam nimis excandescere et viudictae cupidum esse ingenii muliebris et meticulosi est", Cf. Zell, p. 64. v. 64. et Kremsier. p. 42, v, 445, Erasm. Ad. p, 253.
203. Sen. ep. V. 7 (47) 3.
204. Ribbeckius e cod. Cusano c: ,,nec unam horam avarus neggli- git lucrum":
Nec unam avarus horam neclexit lucrum. Ri, v. 175.
205. D, Laberii versus apud Sen. de ir. II, 11, 3. et apud Macrob, Sat, II, 7, Mutatus paullisper in Publilianas sententias (M 30 (338j) ir- repsit, ita ut Publilio eum tribuat lo, Saresb. Policr, 8, 14, Apud alios aliter diffictus recurrit, ut apud Pseudo-Sen, de mor. 61 : ,,Qui a multis timetur, multos timet" et apud Auson. Sept, Sap. Sent. 4, 5: „Multis terribilis timeto multos". Cf, Ribbeck, Com, Rom, Fragm. p, 297, III.
206. Erasm, Ad, p, 510.
207. Caec. Balb. p. 22. Mon. XI. 5. (Sent. 121). Cf. Publ. N 61. Versus sententia haec est: ,,Ne in quas rerum necessariarum augustias vel difficultates adducaris, cautio tibi adhibenda est frugaUtas". Cf. Bremi. ad Suet, Caes, 68, Tib, 47. Ri. v, 229.
208. Sen. Hippol. 160. ,,Atrocia scelera raro creduntur: putantur enim fieri non posse" Fabr. ap. Zell. p. 68. v. 204. et Kremsier. p. 471, v, 495.
209. Sen, de ir. II. 15, 4,
210. Sen, de ir, l. 19, 7.
211. „E codice Palatino tfruterus" Ri. Ex Cic, Vcrr. I, 15, 38, quem locum attulit Servius ad Verg. Aen. II. 157., tluxit in Caec. Balb, p. 38. Par. 3. (Sent. 124), Vide Meyer, p, 45.
212. Pseudo-Sen. de mor. 63, Prov. 13. Cf. Sent. falso inter Publi- lianas recept. 109. 355. Pseudo-Sen. de mor. 64. De avaritia haec Sen. ep. XIX. 6 (115) 16: NuUa enim avaritia sine poena est, quamvis satis sit ipsa poenarum,
213. Sen. de benef, V. 14, 2, Ri, v, 150,
214. Proverbium Graecum apud Apost. XII. 33: 6 Svo Trraixas Siu- y.Mf ovSeTeoof yMxahi.Ufiavei. Cf. Erasm. Ad. p. 271.
— 293 —
215. 216. Coniunxi duas sententias apud Pseudo-Sen. de mor. 3. et in Prov. 10. 11. inclusas.
217. Sen. ep. V. 11. (51) 10.
218. Sen. ep. VII. 4 (66) 16. ..Nulla sine actionum libertate hone- stas est" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 74. v. 269. et Kremsier p. 53. V. 562.
219. Sen. de ir. II. 25, 4.
220. Caec. Balb. p. 18. Mon, I. 9 (Sent. 128). Cf. Sen. ep. VI. 3 (55) 3. 4. „Vatia hic situs est".
221. Sen. de ir. I. 8. 1. De sententia apte comparat Gruterus Quint. VI. 2, 6.
222. Sen. ap. Gell. NA. XII. 2, 13. ..Multo pluribus caret vita ho- minis, quam possidet". Fabr. e manuscripto ep. Kremsier. p. 55. v. 588.
223. Erasm. Ad. p. 266. ex Soph. Ai. v. 554. : Iv no ^poieTv ya^ fxr;§tr r;S,aTo> liios. Cf. Hor. Ep. II. 2, 127—140. Aelian. Var. hist. IV. 25. Schiller. Cassandr. (Werke I. p. 291.): „Nur der Irrthum ist das Leben"'. — Alterum etiam ex Soi^h. Ai. v. 555 : rd «/} foorsTi' yao y.a^r armSvfoi' y.ay.oi' addidit Bothius ab Erasmo sic in Latinum conversum:
Nam sapere nil doloris expers est malum. Cf. AVoelfflin. Proleg. p. 45. 46.
224. Sen. de clem. I. 19, 5.
225. Caec. Balb. p. 21. Mon. IV. 3 (Sent. 130). Ei. v. 222.
226. Gruterus e cod. Palat. Caec. Balb. p. 40. Par. 29. (Sent. 131). Cf. Publ. N 60. Vide Woelfflin. Phil. XIII. p. 58. Ri. v. 277.
227. Pseudo-Sen. de mor. 37. Prov. 131. „Neminem novisse, quam multorum notitiam quaerere utilius: utque sis notus pluribus, in facta aliorum ne inquiras. hoc enim ad tranquillitatem opportunum est" Fabr. e manuscripto ajjud Kremsier. p. 62. v. 660.
228. Caec. Balb. p. 21. Mon. VI. p. 38. Par. 15 (Sent. 132).
229. Sen. de clem. I. 8, 2.
230. Sen. de const. sap. XVII. 2. „Qui ex se ipse ridendi materiam repetiit, eam aliis detrahit."
231. Sen. ep. I. 2, 6. Cf. Publ. I 56 (286). Pseudo-Sen. de raor. 60. Prov. 71.
232. Sen. ep. I. 9, 21. Cf. Publ. N 63. Meyer. p. 38. Ab hoc versu derivatus videtur is, quem Gruterus v. 793. (134 Wo) posxiit:
Felix est, non qui \adetur esse aliis, sed qui sibi Cf. Sen. de remed. fort. XVI. 10. de brev. vit. VI. 4.
233. Sen. ep. XVI. 5 (100) 9.
234. Lucilius ap. Sen. ep. I. 8, 10. „Fortuna nihil donat proprii, quia mutabilis est-'. Fabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 47. v. 502. Sent. falso inter Publ. recept. 118. De sententia vide Sall lug. 85, 38. „ea (Anrtus) sola neque datur dono neque accipitur.
235. Caec. Balb. p. 26. Mon. XVn. 2 (Sent. 134). Versum Hauptius Phil. m. p. 379. v. 69. sic composuit:
|Nulla tam bona uxor in qua quod querare nil siet. Derivatus est hic versus per irrisionem. ut videtur, a Publ. N 8 (384) : Nulla tam bona est fortuna, de qua nil possis queri.
236. Proverbium Graecum ex Erasmi Ad. p. 334. et 645. Hinc etiam eos medicos. qui idem in omnibus morbis remedium adhibent, reprehen- dit Galen. Theraj). 1. IX. ly.eTvoi uh' oire ^r^roTati' oire 'laaair. d/./.d y.al ■Kara Tr}v Txaooiuiav iil y.af.oTioSi Txdvrai vTtoSeoroii'. Cf. Phaedr. I. 14,
16. Nauck. l.'l.'p. 192.
— 294 —
237. Ribbeckius e cod. Bern. b:
Nemo liber est qui imperio suimet servit corporis.
qui corpori servit b.
238. Sen. ep. I. 5, 6. „Divitiis uti non posse et ignavi et imprudentis est" Fabr. e manuscripto apud Zell. p. 60. v. 123. et Kremsier. p. 39. V. 408. Cf. Publ. B 30 (73).
239. Pseudo-Sen. de mor. 8. Prov. J2. ,,Non multitudini placendum est, sed bonis" Fabr. e nianuscripto ap. Zell. p. 69. v. 210. et Kremsier. p. 47. V. 501. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 36. Ter. Eun. prol. 1—3.
240. Pseudo-Sen. de mor. 139. Prov. 18. ,,Mala malis punienda non sunt, etiamsi potestatem habeas" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 68. V. 202. et Kremsier. p. 47. v. 493. Comparat Woelfflinus Sen. Thyest. 1107. Cf. Publ. N 47 (423).
241. Sen. de clem. IL 5, 1. Cf. Diog. Laert. V. 11, 17.
242. Sen. ep. XIX. 7 (116) 2. 8. Fragm. IX. exhort. ap. Lactant. Instit. III. 15, 11—14. (ed. Fr. Haasii vol. III. p. 422. Lact. ed. Fritzsche tom. I. p. 140. ,,Nihil tam pravum, quod non aliquem defensorem in- venit" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 71. v. 234. et Kremsier. p. 50. V. 527.
243. Caec. Balb. p. 18. Mon. L 7. (Sent. 138). Cf. Sen. ep. XVL 4 (99) 11. Haupt. Phil. Ul. p. 378. v. 59:
Non vivet, qui nisi ut vivat nil cogitat.
244. Pseudo-Sen. de mor. 23. Prov. 1. Cf. Sen. ep. VIII. 2 (71) 7: ,,te alicui stultum vdderi sine" et IX. 5 (76) 4 : ,,mihi contingat iste de- risus: aequo animo audienda sunt imperitorum couvicia et ad honesta vadenti contemnendus est ipse contemtus. Ri. v. 1.
■ 245. Sen. de ir. II. 34, 4. Cf. Woelftlin. Phil. XXII. p. 463.
246. Caec. Balb. p. 19. Mon. I. 20. p. 42. Par. 72. (Sent. 139). Cf. Publ. N 62.
247. Sen. de clem. I. 17, 1.
248. Sen. ep. VII. 7 (69) 4.
249. Erasm. Ad. p. 605. ex Cic. pro Mur. XIII. 29. Cf. Quint. VIII. 3, 79.
250. ,,Sen. de benef. II. 11, 2. Auson. Sept. Sap. Sent. 6, 4. Menandr. monost. 749: yaniv Xa^iov uEf.ivr,oo y.al Sovi; eniXa&ov." Ribbeckius. Pseudo-Sen. de mor. 67. Ri. v. 188.
251. Tritum vulgi sermone proverbium ajjud Erasm. Ad. p. 200. ex Chrysost. homil. in loan. 19.
252. Sen. Excerpt. controv. III. 5 (p. 406. ed. Bip.).
253. Sen. de clem. II. 6, 1.
254. Erasm. Ad. p. 240. ex Apul. Apol. sive de mag. 85. (vol. 11. p. 606. ed. Hildebrand). De sententia vide Quint. II. 4, 7. VI. prooem, 10. XI. 1, 32.
255. Sen. de ir. II. 31, 5.
. 256. Pseudo-Sen. de mor. 56. Ri. 185.
257. Pseudo-Sen. de raor. 10». Prov. 26. ,.Qui se putant longaevos, citius moriuntur" Fabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 49. v. 521.
258. Sen. de clem. I. 1, 8. Cf. Woelfflin. Phil. XXII. p. 463.
259. Caec. Balb. p. 29. Mon. XXVIII. 4 (Sent. 142).
260. Erasm. Ad. p. 59. ex Sen. lud. de morte Claud. VII. 3.
261. Pseudo-Sen. de mor. lO^. Prov. 27. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 257. ,,Mors homini potest momento omni accidere: unde dies
— 295 --
quivis summus est habeadus" FaVjr. e manuscripto ap. Zell. p. 71. v. 233. et Kremsier. p. 50. v. 52(5. Cf. Sen. Suas. 11. p. 12. ed. Bip.
262. Sen. Cuntrov. V. 32 fp. 341. ed. Bip.j et Excerpt. Controv. Declam. X. 3 (p. 491. ed. Bip.J. Sententia: ..Oblivione rerum ante acta- rum optime bellum civile defenditur." Cf Corn. Nep. Thras. III. C Erasm. Ad. ji. 541.
263. ,,Hoc carmen depravatum est [Amicos res opimae parant, ad- versae probant]. Forte sic legendum est:
Amicum opimae res parant, tristes probant.
Secunda fortuna conciliat amicos, adversa explorat ficti sint an veri." Erasmus. Cod. B hunc eiusdem sententiae versum exhibet (cf. v. 26. p. 30. ed. Casp. Orellius j : Amicos secundae res optime parant. adversae certissime probaut. Huc videtur irrepsisse ex Pseudo-Sen. de mor. 51. Cf. Cic. Lael. XVII. 64 Auson. Sept. Sap. Sent. 2. 6. 7. Ri. V. 182.
264. Caec. Balb. p. 26. Mon. XVin. fSent. 143). Ri. v. 250.
265. Cn. Naevii versus ap. Hieron. ad. Heliodor. ep. 3. in epit. Ne- pot. Cf. Hibbeck. Com. Rom. Fragm. p. 25. I. Pro vulg. mortalem Sauppius Phil. XXI. p. 157. mortales scripsit ex cod. Guil. Libri saec. VII vel VIII. ..Homines miseri sunt et quia sunt homines et quia mor- tales" Fabr. ap. Zell. p. 73. v. 260. et Kremsier. p. 52. v. 553.
196. .,Vir bonus adeo nescit iniuriam inferre aliis, ut illatam sibi ferre didicerit." Fabricius e manuscripto versum sic scriptum:
Viri boni est pati, non facere iniuriam
interpretatur: ,.Ferenda potius. quam inferenda iniuria est- : cuius versus nec numeri iusti et sententia partim iniqua, si quidem vir bonus iniuriam non debet pati, sed debet pati p o s s e , partim levis ac futilis est. Cf. Zell. p. 83. v. 370. et Kremsier. p. 62. v. 669.
267. Sen. de clem. I. 22, 3.
268. „Qui intra se scelus tacitum cogitat. ut ait luvenalis fSat. XIII. 210) facti crimen habet." Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 74. v. 266. et Kremsier. jj. 53. v. 559.
269. D. Laberii versus ex mimo, qui Stricturae inscriptus est, a G-ellio >>'A. III. 18, 9. allatus. Cf. Erasm. Ad. p. 673. 674. Ribbeck. Com. Rom. Fragm. p. 293.
270. Veteris cuiusdam poetae versus ap. Sen. de benef. I. 2, 1.
271. ,,Voluptates sunt temporariae et infamiam post se relinquunt: virtus ad laudem est perpetua" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 74. V. 262. et Kremsier. p. 52. v. 555.
272. Sen. de clem. I. 3. 3.
273. Prov. 57. Cf. Sen. de vit. beat. XX. 4. de benef. VI. 42, 2. Caec. Balb. p. 42. Par. 65 (Sent. 42). Sent. falso inter Publ. recept. 56. Ri. V. 290.
274. Pseudo-Sen. de mor. 55.
275. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 2'' fSent. J48). Ri. v. 248.
276. Sen. de clem. I. 25, 5.
277. Sen. de clem. I. 1, 6.
278. Versum unde sumserit G-odofredus nescitur. Ri. v. 160.
279. ..Nihil est ad defensionem sui firmius timore dei" Fabr. e ma- nuscripto apud Kremsier. p. 60. v. 636. Prov. 117.
280. Sen. de clem. I. 16, 1.
281. ,,Quod suo quisque commodo studet. id publicae calamitatis
- 296 —
causa est" Fabr. e nianuscripto ap. Zell. ji. 74. v. 2(>l. et Kremsier. p. 52. V. 554. Ri. V. 318.
282. Sen. de vit. beat. II. 1. Cf. Woelfflin. Pliil. XXII. p. 463.
283. Sen. de clem. I. j4, 3.
284. Sen. de clem. I. 14, 3.
285. Psendo-Sen. de mor. J9. Versns haec sententia videtur: Pudere solet sordido loco natnm esse, sed sordide et illiberaliter vivere non solet. Cf. Liv. XXII. 25 extr. Tac. Dial. S. Nequo iKitur huc pertinet Sen. de provid. VI. tl. ..Contemnite paupertatem: nemo tam i^auper vivit, quam natus esf.aut Scn. ep. II. 8 (2<)) 13: ,.Nemo nascitur dives'* etqs. neque Minuc. Felic. in Octavio, cuius verba affevt Fabricius : „Tam pauper nemo esse potest [pote], quam natus est" atque ita interpretatur : Si ortum consideramus nostrum, magis nudi et pauperes nascimur, quam tota vita esse possumus. Cf. Zell. p, 81. v. 346. et Kremsier. p. 60. v. 643. Ri. v. 181.
286. Caec. Balb. p. 23. Mon. XII. 3. (Sent. 153). Praedicatum, quod dicunt, i^iraeponere cum sententiarum scriptor soleat, verba ita nrdinanda sunt : A. e. p. aetatis brevis. Comparatur enim avarus cum pupillo, qui praematura morte abreptus nunquam eo pervenit, ut sui iuris factus suis ex sua sententia utatur, sed post obitum bona aliis hereditate reHnquit. Cf. Diog. Laert. I. 2, 9. Significatur is, quem Graeci dicunt oQ^ardy (^oayvjiioi' vel bhyofiioi' vel ftiy.QOfiior. Bentleius quidem, cni versus nullo sensu videbatur v. 229. sic scripsit:
Pupilhxs hominis avidi est aetatis brevis.
Ri, V. 231.
287. Prov. 3. Vinc. Bell. sp. d. 4, i\. ,,Laberio hunc versum nescio qua auctoritate tribuit Casaubonus ad Pers. Sat. 2 extr." Bothius ad Publ. V. 687.
288. Sen. de clem. I. 5, 4.
289. Pseudo-Sen. de mor. 38. Prov. 65.
290. Sen. de clem. I. 13, 2.
291. Sen. de ir. II. 34, 4. Comparat Woelfflinus Sen. Herc. Fur. 1267
292. Ribbeckius e cod. Bern. b : ..Parito legi quam ipso scripseris" edidit :
Quam scripseris tibi ipse, legi pareas.
Ri. v, 168.
293. Versum unde introduxerit Pithoeus nescio.
294. Caec. Balb. p. 25. Mon. XV. 8. (Sent. 15.5). Cf. Publ. Q 74. Ri. V. 242.
295. Versus Sen. Herc. Fur. 327. Cf. Sen. Nat, Quaest. VI. 1. 13. de tranq. anim XI. 7. Swedberg. ad Publ. v. 112. Woelfflin. Phil. XXII. p. 463.
296. Pseudo-Sen. de mor. 76. Prov. 15.
297. Sen. ep. VL 9 (61) 3,
298. Ribbeckius e cod. Cusano c 108: „Omnium est inimicus com- munis, qui est hostis suoruni." Versus effictus est ex Cic. Verr. I. 15, 38. Caec. Balb. p. 37. Par. 2. Cf. Meyer. p. 45, Ri. v. 172.
299. Pseudo-Sen. de mor. 35. Affert Woelfflinus p. 139. ad §. 35. haec: ,,Concil. Turon. II. can. 14. sicut ait Seneca pessimum in eo vitium esse, qui in id quo insanit ceteros putat furere." Cf. Plaut. j\Ien. V. 2, 90. Cic. Verr. IV. 18, 39. insanire ac furere videtur. Liv. XXII. 39. coepit furere — insanit.
— 297 —
300. Pseudo-Sen. de m<jr. 119. Cf. Publ. Q 37 (537).
301. Proverbium (Traecum apud Erasm. Ad. j). 602: o nolv eyMv ixt^ieot rid^r^oi y.tir /.n//troi- sic interpretantem : ..Cui rei efliuspiam larerior adest copia, ea profusius utatur licebit." Qua in interpretatione illud neglectum videtur. quod ]iiper apud veteres magno ^iretio stetisse tradi- tur. Cf. Mart. epigr. VII. '27, 7. XIII. 13. Plin. NH. XII. 7, 14. Lenz. in libro. qui inscribitur Botanik der alten Griechen und Romer, p, 390. 391. Hinc ego illud in proverbio fuisse existimo eum, cui rei cuiuspiam largior copia sit. liuius quamvis pretiosae rei partem aliijuam tamen re- bus quoque vilioribus admiscere: unde proverlnum etiam ad homines animi ingeniique plenos ^adetur referri potuisse.
:\(y2. Sen, de clem. II. 3, 1. Cf. Sent. falso inter Publ. recept. 52.
303. Versus expressus e Liv. VIII. 24 : :,ut ferme fugiendo in media fata ruitur." Comparat "N^^oeltflinus Publ. Q 67 (567). Ri. v. 310.
304. Sen. de clem. II. 7, 1.
305. Versum unde sumserit Pithoeus non constat. Ri. v. 327.
306. Sen. de clem. I, 2, 2. coll. ep. XI. 2 (82) 4.
307. Sen. de ir. II. 14, 4. Cf. Sall. lug. I. 3. ,,Sed dux atque im- perator \-itae mortalium animus est." Idemque ex Stoicoruni disciplina approbat Sen. de benef. II. 29. III. 8. ep. IV. 2 ('31j 11. XIII. 3 (88j 2'"^. 34. Swedberg. ad Publ. v. 45.
308. D. Laberii versus apud G-ell. XA. XVI. 7, 13. 14. sic legitur:
Quid est iusiurandum V emplastrum aeris alieni. ut versus trimeter iambicus Hii:)ponacteus habendus esse videatur. Alii aliter dimensi simt. Cf. Ribbeck. Com. Rom, Fragm, p. 279.
309. Sen, de clem. I. 26, 1.
310. Sen. de provid. IV. 3.
311. Versum unde sumserit Pithoeus latet. Ri. v. 32'S,
212, Pseudo-Seu. de mor. 16. Prov, 75, ,,Communica cum nullo, quod non vis in vulgus emanare- Fabr. e manuscripto ap. Zell. j). 76. v. 294. et Kremsier p. 55, v. 589. Cf, Plaut. Epid. V. 1. 44. Ovid. A. A. II. 603. 604, Ri. v. 75.
313. Poeta ap. Sen. ep. XVIII. 5 (108) 11, De versus forma com- para Publ. C 46 (106). Cf. Publ. Q 76. :SIeyer. p. 38.
314. Proverbium apud Sen. ep. V. 6 (47j r). Cf, Fest. de verb. signif. Fragm p. 221. ed. Lindemann. p. 260. 261. ed O.Mueller. Macrob. Sat, L 11,
315. Caec. Balb. p. 29. 31on. XXIX. 2. p. 38. Par. 6 (Sent. 166j. Ri. v. 257.
;J16. Sen. ep. IV. 8 (37) 4.
317. Versum unde acceperit Pithoeus latet,
318. ,,Ad bonorum commodum spectat imijroborum supplicium" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 78. v. 307, et Kremsier. p. 56. v. 602. Sunt autem exempla graves animadversiones vel supplicia cf. Ter. Eun. V. 4, 24. 26. Phorm. IV. 4, 7. Tac. An. XII. 20. XIV. 44 extr .,habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum , quod contra singulos utilitate pu- blica penditur." Verbum refert h. 1. praeter usum Ciceronianum cum (.reuetivo personae iunctum cf. Zumpt. Gram. !^. 449.
319. Sen. ep, III. 1. (22j 17. „Stulte solliciti sunt de diuturnitate vitae, qui de morum honestate sunt securi- Fabr. e manuscripto ap Zell. p. 69. V. 209. et Kremsier. p. 47. v. 500. Ri. v. 304.
320. Verg. Georg. IV. 112. ILJ. ap. Sen. de clem. I. 4, 2. 19, 2. ep. XIX. 5. (114) 23.
— 298 —
3'21. Sen. de clem. I. 12, 1. coll. I. 11, 'i.
322. Sen. de clem. I. 8, 6. ,,Regnum stabilit non potestas, sic cle- mentia: et reg^es tuti sunt non armorum terrore, sed civium amore" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 7X. v. 3()6. et Kremsier. p. 5G. v. 601.
323. Pseudo-Sen. de mor. 17. Prov, 85. Libri: Ridiculum est etqs. Ri. V. 85.
324. Sen. de clem. I. 8, 6.
325. Sen. de clem. I. 5, 6.
326. Caee. Balb. p. 25. Mon. XV. l',!. (Sent. 13).
327. Proverbium (Traecum ex Erasmi Ad. p. 418. adscitum: 'l'6Sor naof/.d-or ui]y.tri ^iirei TtaLiv. Cf. JMeinek. Phil. XXV. p. 54(). Fr, Heim- soeth. de divers. div, mend. emendatione. Comm. III. p. XYII. f. Nauck. 1. 1. p, 193.
328. Sen, de ir, II. 33, 1. Cum potius de consilio, quam de actione eius, qui iniuriam accepit, dicatur. pro vel ulcisci scripsi velle ul- cisci. Bentl. 2^2. Ri. v. 3(il.
.329. Caec. Balb. p. 28, Mon, XXV, 3. (Sent. 17U). Cf. Caec. Balb. p. 28, Mon. XXV. 2 (Sent. 33). Woelflflin, Phil. XXII. p, 463. Ri. V. 255.
330. Sen, de provid. IV, 7. Cf, Sent. falso inter Publ. recept. 6.
331. Sen. de clem. I. 17, 3. Publilii hunc versum esse putavit Tho- masius in praef. Opp. Mureti p. XXXV, ed, Ruhnken.
332. Sen. de ir, II, 35, 2,
333. Sen. ep, I. 9, 8.
334. Caec. Balb. p. 28. Mon. XXVI. 2. Cf. Publ. S 51.
335. Menandr. versus monost. 332, ^noio oofiarr.v, oorts ov/, avrcp oofos. Enn. ap. Cic. off. III. 15, Fam. VII. 6. XIII. 15. Eurip, Fragm. 897. ed. Nauck. Plat. Hipj). mai, p. 283 b: y.al tioU.oIs ovrSoy.ei, 6ri rbv aocpbv avrbr avrco ucO.iara dsZ aocfbr sivcu. Cf. Erasm. Ad, p. 611,
336. Pseudo-Sen. de mor, 69.
337. Sen. ep. XVI, 2 (97) 13. XVIII. 2 (105) 8. Sen, Hippol. 163. Pseudo-Sen. de mor, 65, Prov, 14,
338. Pseudo-Sen. de mor. 96 (97 Wc). Adverbium qua significat in quantum vel quatenus cf, Ov. Met, VIII, 352, qua potuit, precibus deus adnuit. Liv, 39, 48 extr, Quint, IV. 1, 17, De v, cernere vide Pacuv, ap. Xon, IV. 69. Cic. leg. III. 3. Tusc, V. 8, Tac. An. XV. 14.
339. Verba apud Quicheratium (cf. Tafelii Append. ad Swedberg. Publ. p. 53. V. 15) sic leguntur: .,Securus obit, qui vitia sua ante se immolat": quae sententia adeo non cum veterum sensu et ratione con- gi'uit, ut duriorem christianorum disciplinam redolere videatur. Equidem si quid antiqui et genuini inesset, coniectura assequi conatus sum. Cf. Meyer. p. 9.
340. Sen. de clem. I. 1. 7.
341. Sen. de ir, IL 11. 3. Coraparat Woelfflin. Sen. Oed. 706, 707.
342. Sen. de clera. I. 22. 2, Cf, Caec. Balb, p. 32. Mon. XXXIX. 2 (Sent. 86). Ri. v. 162.
343. Versum edidit Quicheratius e msto, cod. : Simulator ore decipit amicum suum cf. Swedberg. Publ, Syr, ed. Tafel. p. 55.
344. Sen, ep, III. 8 (29) 3. Cf, Liv, XXI. 7, postquara ad effectum operis ventum est, Quint. It. 17, 25,
345. Sen. ep, II, 7, 11. Quicheratius e manuscripto cod. Regin. Sueciae saec. X. num, 170, in biblioth. Vaticana (cf. Tafel. App, ad Swedbergii Publ, p, 53. v, 3,). Cf, Meyer. p, 9.
- 299 -
846. Sen. ep. XIX. 4 (113) 30. Vinc. Bell. sp. d. 4, 125. Prov. 132. Cf. Sen. Controv. ed. Bip. p. 142. Ri. v. 132.
347. Sen. ep. V. 6 {il) 21. Quicheratius e cod. Vat. ap. Swedberg. Publ. ed. Tafel. p. 52. v. 1.
348. Pseudo-Sen. de mor. 79. Prov. 16. ,,Intuetur omnia deus aut propria arguit conscientia- Fabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 58. V. 623.
349. Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 8. (Sent. 176J. Cf. Sall. Cat. II. 8. 9. Ri. v. 213.
350. Caec. Balb. p. 40. Par. 35 (Sent. 179j. Ri. v. 278.
351. Quicheratius e cod. Vat. ap. Swedberg. Publ. ed. Tafel. p. 54. V. 20.
352. Pseudo-Sen. de mor. 39. Prov. lOP. Sen. de remed. fort. II. 3. ,,Veluti mortem aut aliud fatale incommodum" Erasmus ap. Kremsier. p. 25. V. 267. Ri V. luO.
353. Hanc ego graviorem e Sen. de clem. I. 2, 2. sententiam sub- stitui leviori (rodofredi :
Omni rei moderatio adhibenda est
vel ut iustis numeris procederet:
Adhibenda nulli non rei est moderatio.
354. Plin. ep. I. 17, 3. ..Scias ipsum plurimis virtutibus abundare, qui alienas sic amat. Prov. 110. ..Eminet proprii ingenii meritis, qui fautor fuerit alieni." Pabr. e manuscripto ap. Kremsier. p. 61. v. 655. De sen- tentia cf. Sen. de vit. beat. XIX. 'J.
355. Pseudo-Sen. de mor. 64. Prov. 13. Cf. Pseudo-Sen. de mor. 63. Sent. falso inter Publ. recept 109. 212. De sententia compara Sen. ep. V. 1 (42) 2. 2 (43; 5.
356. Sen. de clem. I, 1, 6. De sententia cf. Sen. ep. XX. 3. (120) 19. Bentl. 65.
257. Versus (rraecus ap. Cic. de Fin. II. 32. Comparat "Woelfflinus Erasmi Ad. p. 499., Xaucldus Eurip. Fragm. 131 : u/J.' r;§v roi ocod-iyra ftsuvrla&tu Tioroif.
358. Proverbium Graecum ap. Erasm. Ad. p. 221. liovi ((/./.oroios rn TioU.a tiio 3/.i:Tai. .,De iis, qui apud alienos non satis ex animi sententia tractantur eoque saepius suos desideraut."
359. Sen. ep. XI. 1 (80) 9-
360. Caec. Balb. p. 28. Mon. XXVI. 1. p. 38. Par. 4. (Sent. 182).
361. Sen. de clem. I. 2, 2. Cf. Woelfiflin. Phil. XXII. p. 463.
362. Sen de ir. I. 9, 4.
363. Sen. Ep. II. 1 l 13 ) 17. Cf. Sen. ep. III. 2 (23) 9. de brev. vit. m. 5. Woelfflin. Phil. XXll. p. 463. Sententiam laudat Ribbeckius ad Publ. V. 561.
364. Sen. de clem. I. 24. 1.
365. Caec. Balb. p. 19. ilon. I. 15. fSent. 183). Cf. Publ. T 8. De sententia \-ide Publ. E 3 ri49j. L 11 ('302).
366. Caec. Balb. p. 21. Mon. IV. 2 (Sent. 184) coU. fragm. e cod. Lindenbrogii ed. Woelfflin. p. 13 (4).
367. Sen. ep. I. 5. 4: „Contra naturam agit, qui in membra sua non utitur lege, sed tyrannide" Fabr. e manuscripto ap. Zell. p. 81. v. 343. et Kremsier. p. '6(L v. 640.
— 800 -
36?^. Sen, ep. XII. 3 (85) 34. ,,Non magnum est administrareTem- pu1)licani, cum omnia pace quiescunt."
369. Sen. de constant. sap. XVI. 4.
370. Proverbium Graecum ap. Erasm. Ad. p. 63:
XQvaov Xakovnoi TTois dTTfiuy.rslrai Xoyos' rtsi&eii' yno olbe xrti TTs^ry.s fii) ?.eyti)P.
i. e. auro loquente ratio quaevis irrita est:
suadere si(]uidem novit et loquens nihil. Versus esse Gregorii Naz. vol. 2. p. 555 D (cf. Leutsch. Paroemiograph. II. p. 727.) docuit Nauckius.
37 J. Prov. 9. ,,Doctrinae nisi vita respondeat et scientiae adiuncta sit l)enelicientia, in studiis opera est frustra consumpta" Fabr. e manu- scripto ap. Zell. p. 70. v. 219. et Kremsier. p. 48. v. 5J1. Libri ostendunt didicisse pro (juo unus cod. E dicere, supra scr. vel didicisse. Cum vero solemne sit hominem ad agendum promptum et paratum elo- quenti opponere [cf. Hom. II. IX. 443. Ter. Ad. V. 4, 24. Sen. ep. IX. 4 (75) 6. Caec. Balb. p. 18. Mon. I. 6: Minus dicito quam facias.] nescio an pro discere scribendum sit dicere.
372. Sen. de ir. IL 31, 5. Cf. Woelffbn. Phil. XXII. p. 463. Ri. V. 152.
373. Sen. de clem. I. 9, 6.
374. Pi'overbium Graecum ap. Erasm. Ad. p. 529: i^aknoaios S' oiv fti]7Tors x^ooftios ysvov . . , admonet non mutandam condicionem ne in melius quidem, verum unicuique tuendum id vitae genus, ad quod vel institutus a natura videtur vel in quod casu incidit.
375. Pseudo-Sen. de mor. 43. Sen. de remed. fort. VIII. 2. Cf. Cic. Tusc. V. 37, 108. ad quem locum affert Tischerus Aristoph. Plut. v. 1151 : TtarQib yrtQ kori Ttao^, «'' dv TTodrrt] ris sv,
376. Versus proverbialis apud Erasm. Ad. p. 641 : nvrofiaroi (^' ttytt- &ol dya&iov sTil Stttras Isvrtti i. e. sponte bonis mos est convivia adire bonorum. cui affinem laudat liunc trimetrum iambicum : dy.h]rot y.tofut- tflvoiv sls (fiXovs (fi).oi.
^ll. Sen. de tranq. anim. XI. 4. „Reverti unde veneris, quid grave est? male vivet, quisquis nesciet bene mori." Sic non semel Seneca sive vitae sive alius cuiusvis rei initium et finem expressit, ut quae coeperunt, venisse, quae desierunt, eo unde venerunt, revertisse dicat. Cf. ep. VIII. 1 (70) J5. XX. 3 (120) 15. de benef. II. 27, 4. de remed. fort. II. 9. (vol. III. p. 448. ed. Fr. Haasii.).
378. Sen. ep. I. 9, 6. Mart. 'VI. W.
379. Ribbeckius e cod. Cusano c: ,,iracundia est veluti quaedam im- placata carybdis" versum ita fecit:
Charybdis implacata est iraciindia. Sententia ducta e Verg. Aen. III. 420: Dextrum Scylla latus, laevom implacata Cliarybdis.
380. Antiquum proverbium aqud Erasm. Ad. p. 179- et p. 584. ex Aristot. Eth. Nicom. VIII. 3, 8. et Cic. Lael. XIX. 67.
381. Sen. ep. I. 3, 4. Pseudo-Sen. de mor. 77. „Suspicio et credulitas utraque vitiosa est" Fabr. e manuscripto ap. Zell, p. 83. v, 362, et Krem- sier. p. 62. v. 66 J.
382. Caec. Balb. p. 4J. Par. 55 (Sent, J93). Cf. Haupt. Phil. III. p. 376. V. 4. Publ. V. 57. De sententia vide Publ. A 32. et D 6 (J28). Ki. V. 285.
— 301 —
383. Sen. de clem. II. 7, 1. 3.
384. Caec. Balb. p. 34. Mon. XLVIII. 3 fSent. 194). Ri. v. 267.
385. ,,Simile illi Horatiano: Virtus indigno non committenda poetae (Hor. Ep. II. J, 23 Ij. Magnorum virorum laudes non deterendae culpa ingenii, ut idem poeta loquitur (Hor. Carm. I. 6, 10 — 12.)" Fabr. e quo- dam manuscripto, in quod erant congestae variae variorum sententiae. Trochaicus. Cf. Zell. p. 83. v. 367. et Kremsier. p. 62. v. 666. Ri. v. 320.
386. Sen. de clem. I. 12, 5. extundit. (ro. Pn. : excutit.
387. Sen. de provid. IV. 12. Cf. Sen. Herc. Fur. 436.
388. Sen. ep. I. 1, 1.
889. Gruterus e cod. Palatino. Sen. de provid. VI. 7. 390. Sen. de ir. U. 20, 3.
INDEX YERBORUM.
A (ab) A -J. 19. 46.
N 27. P 57. Q 48. S
17. 47. abdicat M 13. abditos M 33. abest P 27. absis V 7.
absentem A 12. 71. abiit F 16. abscoiidit N 11. absqiie L 6. abundanti D 29. accessit D 19. accidere C 34. accidit
G 6. accipere B 5. F 7. 12.
R, 5. accipit N 23.
O 9. P 44. Q 3. ac-
cipi Gr 10. accepit
B 12. accepisse P 30.
acceptis D .30. accusat I 63. Q 70. V
32. accusarier Q 70. acrius I 23. M 23. actu P 12.
ad A 17. 32. C 9. 17. F 15. 20. 27. I 43.
M 46. 75. N 10. P
12. 24. 30. addecet N 58. adest Q 52. aditus M 75. adraissi S 18. adolescentia R 1. adol-
escentiam F 20. adspectu Gr 5. adspicere A 9. B4. V 21. adsuescere D 19. adtritam A 7. adversa C 2. adversis
C 42. H 6. P 42. S 25. adversantis M 73. S 52. advocatus Q 63. aeger C 5. M 24. 0 14.
aegre A 53. aequanimitas M 34. aequus A 8. E. 15 ae-
que P 2. aes A 11. aestus A 24. aetas Q 14. S 7. V 5. aifatim A 46. aiiert 31 38. V 4. agere N 1. agit C 30.
Q 23. agitando A 39. aleator A 33. alicui B 6. aliquid F 6.
M 19. alienum A 1. 11. 28.
49. M 17. 72. R 16.
V 33. alieno B 4. 7.
E 4. L 6. M 64. alio A 2. alia P 84.
aliud H 14. N 24.
49. Q 63 alium S 20.
aliis A 28. alias C
30. aliter A 8. alte H 28. altercando N 40. alteri A 2. alterum
B 40. H 15 alteram
I 2. alterius Q 43. amare A 22. 29. C 23.
amat A 6. N 17. Q
56. R 7. ames A 8.
C 32. amari A 54. a-
mans A 13. 15. 16.
39. amantis A 38. a-
mantem C 23. a- mante A 19. aman- tium A 37.
amarum D 22.
ambulant T 6.
amicus Q 24. amici A 10. 56. 58. P 25. a- mico A 54. C 43. I 32. 64. R 8. amicum A 42. C 35. I 16. Q 24. 40. R 8. amicos D 28. 31. P 52. Q 69.
amittere Q 22. amit- titur D 16. L 2. M 31.
amor A 5. 18. 34. 40. V 30. amoris A 31. 37. amori A 43. a- morem N 57. 0 15. Q 34. V 25. amore I IS. 39. 44.
amjDlissima N 21.
amputes V 29.
an A 42. V 24.
anima F 16. 74.
animans B 33.
animus A 3. 43. 51. 57. B 10. 14. C 30. G 4. I 52. M 33. 61. P 32. S 13. animi A 5. B 16. C 16. D 21. F 32. G 3. H 25. O 2. 5. 7. P 7. R 17. animo A 27. 36. 41. 51. 52. B 30. a 10. O 6. animum B 31. E 19. G 7. I 57.
anni S 26.
ante E 17. M 5. 63.
31 1:;
P ou.
anus A 30. aperit A 42. aperta A 3. aperte A
20. apisci Q 27. apparandum D 3. appellandum D 13. appetit C 21. approperans P 12. apud L 1. arbitrio B 7. M 64. ardescit A 39. ai-ma S 4. armis B 23. arrisit 0 1. arte A 33. assem P 30. assidue A 50. P 33. astus A 24. auctor M 74. auctoritas I 39. audacia I 30. audendo A 44. avidire B 40. audit N
41. audias N .ol. auferas R 1.3. V 20.
abstulerunt S 26. aurem D 11. N 36. au-
res I 35. aut A 6. C 32. aut —
aut B 37. C. 39. I
17. N 46. auxilium A 45. Q 26. S
21. auxilio D 2. auxi-
lia A 4. H 6. avaritiae I 7. avarus A 14. 23, 25.
48. 55. 57. I 5. avaro
A 26. 47. B 37. N 10.
T 3. avarum A 21.
S 30. avidum A 35.
Beatus N 63. S 33. be-
atum S 8. bella Q 32. belle P
20. bellum P 16. bene B 24. 27. 28. 38.
39. 40. F 30. Q 10.
S 39. benedicunt C 27. beneficium B 3. 5. 12.
15. 17. 35. I 6. O 9.
P 44. benetici P 20.
beneficio S 41. bene-
ficia B 8. 37. I 4(i.
beneficiis D 30. benevoli B 16. 0 2. benignitas S 8. benignus B 22. bis B 1. 7. 9. 21. 23. I
6. 53. blanda H 12. blanditia B 13. V 2<). blanditur F 2. Q 6. bonitas D 19. M 26. bo-
nitatis B 18. bonum B 29. bono Q
53 bona C 27. bonus B 10. 14. 43. E
22. I 5. M 8. 37. 48.
bona A 20. B. 6. 11.
19. 26. 33. 34. 42.
73. H. 5. N 8, P 52. bonum B 20. M 9. 46. 63. V 15. boni B 32. 41. F 28. N 54. V 23. bono B 73. i Q 30. bonam M 60. ;
74. bonorum B 25. i bonarum B 2. bonis ' M 68.
brevis B 36. O 3. S 52. brevi B 32. breviter | S 21.
Cadere H 28. cadit A 40. cadunt B 29. C 17. cecideris L 12. ■
caeci C 30. T 6. i
calamitas A 42. F 10. ' M 40. 0 4. P 36. 48. Q 15. calamitatis M • 34. calamitati N 26. calamitatem A 17. I 12. P 48. calamitate M 48. 0 4. '
calamitoso H 4. I 27.
calorem I 37."
capillus E 13.
capit P 52. capias A 21. capiant Q 55.
captatum F 2.
caret C 31. M 7.
caritas V 30. i
carum R 4. carior D 9. casus E 10. N 29. ca-
sum V 2J. casu Q 49. catior A 33. causa A 14. 34. 49. M
47. N 10. 39. S 39.
causam B 23. 42. H
5. I 44. M 4. 8. 28. cavet C 31. Q 72. cave
C 26. cavendi C 3. cedere N 26. cedit N
22. celare Q 41. celat A 24.
N 42. celes Q 12. celeritas E 3. I 25. celeriter D 19. I 6. P
40. certant I 38. certatio H 23. cicatrix C 33. cinaedum A 24. cita B 31. cito A 32. C
10. 17. 40. D 15. L
4. M 55. N 4. O 10. Q 45. V. 34. citius C 8. F 3. Q 7. 10.
civis M 59. cives C 6.
civium S 48. clam Q 57.
clementia M 49. P 51, coepit V 16. coeperis
C 26. coerceas I 66, cogit E 1. cogasC 23.
cogi M 6. Q 19. cogitatH 14. M 27, 39,
61. N 24. 37. P 8.
Q 8. S 4. cooites D
5. P 23. Q 9. cogi- tata B 27.
cogitatio E 5. cogitati-
onis M 41. cognatio B 16. comes C 20. I 40. commendat Q 56. commendatio F 4. commodas B 9. cora-
modat B 14. H 6.
commodatus H 18. communia S 43. comparat B 34. compescit M 49. competierit H 7. conaris Q 0.
— o04
concedis Q 30. conce-
ditur A 22. concordia D 9. I 59.
concordiani L 7. ■condimentum 31 35. coniugium P 32. consciae F 31. conscientia C 16. H 25.
0 S. S 49. conscien- tiae C 33.
consensus A 4. consilium C 42. F 27.
27. I 33. M 46. 54.
Q 27. 49. 54. S 11.
42. V 37. consilio
C 11. 25. D 14. E
15. 31 16. S 10. consolatio M 59. constantiae N 29. constituit F 33. consuescere A 53. con-
suevit R 12. consueta C 1. consuetudo B 2. 0 15.
consuetudinis G 8. consumtum Q, 60. contemnere N 48. con-
temnitur Q 50. con-
temni C 18. contenta F 18. contigit Q 21. contra C 22. 36. 39. R
14. S 4. 51. contubernium E 44. contumelia A 45. 1 15.
M ^6. contumeliae M
45. contumeliam C 15.
1 11. Q 3. convenit D 23. conve-
niuut I 57. copia I 65. coquunt V 4. corpus H 2. P 32.
Q 74. V 12. corporis
D 21. corrigere S 3. corrigit
P 40. corripit Q 75. cotidie C 13. 19. crebrae H 21. crebro
C 45. credere A 27. D 24.
credit D 24. credas C
35. Q 67. creditur V
13. creditoris Q 33. crescit A 44. crescat
D 7. crimen A 29. B 25. C
21. G 9. I 23. M 38.
N 45. 53. P 21. cri-
minis I 51. crimina
P 11. criminosa I 25. crudelis C 2. 5. 24. 29.
R 9. crudelissimus P
17. crudelitas S 48. ' crudum S 23. cuiquam C 34. cuius C 6. cui C 4. 27.
28. 46. I 29. M 25.
44. Q 31. S 5. cui
(indef.) Q 35. cuiusvis B 16. cuivis C
12. 34.
culpa L 12. N 59. S 25. culpae S 35. cul- pam I 9. M 43. Q 35. 43.
culpes F 11.
cum (praep.) A 12. C
7. 41. D 13. F 19. Q 38. S 23. V 7. (coni.) A 20. 23. 30. B 28. 89. C 8. 14. 30. 31. 32. 37. 38. 43. D 2. 4. F 2. 20. 24. 30. H 2. 29.1 3. 4. 42. 43. L 17. M 10. 26. 27. 5L "N 11. 54. O L
13. P 19. 27. 55. Q 1. 2. 6. 18. 23. 52. 60. 63. S 4.
cumulum D 4. cunctos L 10. cupere Q 4. cupit I 56.
M 43. cupias M 6.
cupiat A 15. cupiditas I 8. L 11. Q
8. cupiditatem E 8. curae V 27. custodia H 1. custodit. 31 18.
Damnare D 2. damnat I 3L S 31. 45. V 10. damnatur C 13. I 28.
M 71. V 35. damnati D 20. damnum A 55. D 23. 29. damni I 44. dam- no A 25. L 6. 18. dare B 3. 17. das C 37. Q 30. dat B 28. I 6. 31 13. N 23. P 44. Q 36. S 9. 18. des B 35. I 32. L 17. N 33. dedit B 12. L 4. 31 44. dederis C 4. dedisse B 15. datur F 10. datis D 30. da- tum B 1. E 21. data V 2. dando B 12. dandi B 22. de C 45. D 5. E 17.
I 65. N 53. Q 57. debet A 52. 31 30. Q 33. V 21. debeas S 5. decies D 10. decima D 28. decipit Q 65. decipitur
M 25. decorat H 24. Q 50. decrescit D 7. deest E 5. H 27. S 11.
T 3. desunt I 7. defendit A 49. N 45. defenderunt Q 55. de- fenditur T 5. defiat N 13. deiuret H 14. 1 deliberare D 6. deliberat Q 23. deliberandum I D 10. deliberando D I 17. 18- : delicias A 30. j delictum 31 71. delicti I G 12. delicta N 18. ! P 19. delinquere I 53. j dementia 1 46. demum A 20. 0 1. denegat E 12. V 25. dentes 31 33. deponere Q 34. '. derisorem Q 45. deroges P 19. desideres V 7. j desiderio E 3. I desperare F 22.
- 80.')
deterior C 19.
deus C 30. P 31. deo
A '22. D 24. deum
M G'.). di S 40. dea
E 7.
dicit B 15. Q 5. dixe-
ris D 4. dictum G 9.
dies C 19. D 1. 15. N
(i. S 4. difficilis H l. difficilem D 11. difficiles 0 11. ! difficilius D 23. ;
dijrni 0 6. diguis B 35. : digiiitas L 1. M 73. dilij^entia M 41. diligis Q 73. diligunt S
4ti. diligas Q, 57. dimittenda C 3. dimis-
sura D 16. I
discit V 5. didicit Q 2. i didicere D 8. disci- turD 17. discipulis D 1. discurdia D 9. disorte S oU. dissimulat Q !<•. dissolvit D 26. ditem V 16. diu A 26. 4(5. D 31. 32.
H 1". N 13. K 4. diuturnitas N 46. divitiis I «. divitias P 7. docerc B 17. docet Q ■^4. docent M 1. do- ceri P 4. doctore M 20. doctus H 11. docti I 26. docte C 25. Q 44. dolet A 25. Q 6. do-
lenti A 27. dolor B 38. E 1. I 38. L 3. P «. 14. 56. Q 59. S 17. doloris L 3. dolori C 12. D 7. 21. dolorem L 18. P 14. dolore D 23. H 16. S 23. dcimat L 10. N 46. dnminaricr H 11. d(jminatus D 27. Q 44. dominus F 29. dominis
P 37. d(nnus E 9.
donat D 15. P 18. do-
nari B 37. donatus H
18. dormit B 24. dormiat
B 24 . dormientcm Q 7 1 . dubiam F 4. dubiis F
32. I 30. S 10. dubitat Q 23. 28. ducas N 3. 47. ducis D 14. dulcis B J 3. I 46. dulce
D 22. O 5- dulcissima
V 2. dum D 12. duplex D 19. duram D 25.
E (ex) B 40. D 29. E 4. 7. 18. I 45. P 44.
ebrio A 12.
effugere E 8. N 57. ef-
fugiat C 40. I egestas P 1 1 . ! eget 1 56. egentem N31. ! elieu E 14. i elabi A 18. ' eligunt A 36. eligas D 31. : eloquens Q 5. j elucere L 16. [ emendat E 4. ■ emori Q 4.
enormis E 2ii. ; errat E 11. erranti B 14.
eripere E 11. S 21. e- I ripit M 44. N 33. P 6.
est A 1. 6. 7. 8. 11. 14.
i 15. 29. 33. 34. 37. 45.
47. 48. 49. 50. B 1.
2. 4. 5. 6. 7. 11. 16.
17. 18. 19. 20. 25. 30. 31. 32. 36. 40. 41. 43. C 2. 3. 12. 18.
19. 20. 22. 24.31.33. 42. 44. 46. D 1. 2.
3. 6. 10. 12. 13. 14. 21. 25. E 3. 7. 8. 9. 14. 15. 21. F 4. 7. 10.
18. 19. 20.21.22.24. 28. 33. 34. G 1. 2. 3. 5. 7. 9. 11. 15. 18. 19.
20. 23. 25. I 2. 5. 8. 10. 12. 15. 18. 21. 25. 26. 27. 30. 40. 45. 46. 49. 52. 53. 59. 60. 65.
L 1. .3. 4. 5. 9. IL 15. 18. M 3. 4. 5. 6.
7. 8. 9. 11. 14. 17. 19. 21. 34. 35. 37. 41. 45. 51. 54. 57. 59. 62. 64. 66. 68. 75. N 1. 5. 8. 12. 14.20.21.25. 28.
35. 39. 54. 55. 56. 61. 63. 0 4. 5. 7. 9. P 1. 2. 9. 13. 14. 16. 22. 24. 26. 27. 31. 33. 34.
36. 37 41.48. 49. 53. 55. 56. Q 4. 5. 11. 17. 18. 19. 22. 25. 26. 28. 43. 46. 47. 48. 49. 51. 52. 55. 57. 60. 62. 65. 66. 72. 74. 76. R 1. 5.
8. 10. 13. 14. 15. S 2. 3. b. 11. 14. 17. 20.
21. 23. 25.27.28.33.
37. 38.40.41. 42. 44. 46. 47. 48. 49. 52. T 2. 8. V 2. 3. 8. 9. 10.
22. 23. 27. 31. 36. esse A 35. 52. C 39. M 51. N 14. 63. R 4.
9. S 111. — sis A 21. H 11. P 23. 54. V7. 24. — sit B 6. H 16. N 54. — sunt M 65. T 5. — fuit N 10.
est G 7.
et E 10. 12. I 38. L 5.
7. N 21. P 15. V 27.
et — et E 5. etiam C 31. D 23. E 1.
2. 3. 6. 13. 15. 19.
F 33. G 9. H 26. I
27. 33. 37. L 10. M
37. 74. P 3. 37. 43.
Q 57. S 27. T 8. etsi M 39. excelsis E 16. excidunt B 27. excusare Q 62. excutere R 8. exire I 3. 58. explicant C 25. exsilium E 12. exspectat Q 39. exspec-
tant C 6. exspectes
A 2. exstinguere L 18. ex-
stinguit B 11. exstin- 20
— 30()
ouitiir B ?0. oxstinetn
I OS. exsulat R 17. V ;{;>. exsiili E \). cxtcnuat 1* iO. oxturtuni E L'l. oxtia 11 J. extrtMua E \'i . evciiit A I. I) L".i. K r. evitat S 21.
Facere 31 2«. N .iS. U l.'». facit A 4. -r.l ;i<».
31. J;]. C 5. J4. F 8. 15. L>6. M 2. 3. 74. N 11. ;?J. P 11. 28.
32. Q 2.S. 41. 43. R 6. S 29. V 12. J.^. facias C 45. 1 23. 5(1. 55. M 23. 72. faciant F 30. faeiunt E 10. fecit S 34. fecerunt F 30. feceris A 2. N 56. Q 46. fieri D 22. E 14. H 20. I 16. L 6. M 1. S 32. fit B 13. 36. C 10. D 9. 19. E 18. F 13. I 47. L 12. M 42. 55. N 13. J6. 0 10. Q 38. 64. S 35. 39. V 8. fias Q 12. factis E J7. factuni Q46.
facies E 4.
facilem N 36. facile A
21. F 23. 30. I 47. N
32. 53. 0 14. Q 15.
facilius E 16. F 23. 1
35. 50. N 19. ,59. fa-
cillime F 32. facilitas F 15. I 48. facinus I 33. facti G 3. facunditas N 36. faeundus C 20. falsum F 21. 3;!. fama B 26. D 13. I ;!6.
Q 20. V 34. famam
A 56. famulatur F 21*. fata V" 1. fatetur F 9. favet S 22. fax A 38.
felieitas M 5. P 26. 42. felix D 24. F 10. 1 17.
M 52. P 2N. Q 47. fc-
lici 0 3. felicem C 36.
I 12. P 15. feminae D 8. F 22. M 16. fcrrc I 17. N 58. fers
A 10. S 2;5. fert I
54. M 69. S 4. feri-
mus C 1 . ferunt I 35.
S i;. feras A s. J().
F 11. 1 50. M 62. fe-
rat Q 69.ferend() V 17. fcrrum V 10. fcrro 137. fides E 2. F 16. V 9.
tidem E 15. 22. F 1.
14. J7. S45. fideM12. fidus M 15. filius P 1. filio F 34.
I 66. finem A 43. O 2. P 11 fingitur N 53. firma A 4. firmo A 53. flagitavit L 11. flectit H 26. P 45. flere D 8. N 58. fletus H 19. fletum P 39. forma I 39. formidat V 11. formosa F 4. formosior
F l^ fortis C 15. 24. I 17.
P 15. fortem C 39. fortuna A 46. F 2. 8.
24. 27. M 7. N 8.
35. Q 50. S 14. 29.
fortunae B 42. M 12.
V 13. fortunam F 3.
H 16. L 8. R 3. S 6.
FortumiE 7. F 6. J8.
26. L 4. M 44. P 47. fovet F 8. frangit F 6. P 45. fran-
gitur C 29. F 24. fraus F 7. fraudem R 14. frenos F 31. fructus A 29. frugalitas F 28. frugi A 52. H 26. frustra E 5. F 20. N
42. 51. P 57. fugere Q 27. 66. fugit
F 9. fugias D 22. 'N
6. fugitur F 42.
fulmen F 18. furor V 13. fustihns C |,s. fiiturtiin (^ jS. futura V 12.
Caudet V I.S. gaudeas
D 30. gaudium B ;58. I 38. M
72. 0 5. V 22. gcminat Cl Jj. gemina-
tur G 12. geritur M 12. gloria C 10. P 56. glo-
riac H 1. S 47. glo-
riam A 56. gnatum Q 75. gradum F 2(). grata D 12. gratum B 1. gratia E \i<. gratiam C
7. P 10. gravis (1 4. grave F 34.
(t 1. 9. 10. gravior
D 21. H 25. V 38.
gravius C iS. G 5. 7.
gravissima (1 2. gra-
vissimum Li 8. gra-
viter H 28. T 4. gra-
vius B 10. Gr 6.
HaJjcre P 41. liaV)et A 45. E 15. F J7. H 6. 9. 12. I 48. M 10. 33. 47. O 11. P 7. T 3. V19. habentH2i: I 58. L 7. Q. 22. ha- beas A 42. D 32. I 16. N 5. hal>eret Q 59.
habitat F 19.
heredis H 19. heredem H 20. T 1.
heu H J. 3. 7. 9. 10. 11. 2.5.
homo H 2. 4. 13. J4. 16. 18. Q 74. hominis D 4. G 2. homini A 11. M 27. N 25.0 7. S 39. T 2. hominem F 27. H 8. 26. S 2. homine H4. N 27. ho- mines N 9. hominum E 7. V 1. hominibus N 35.
ni)7 —
hoiiHsiateni M r»3. honpst.us H ir>. honesta
H 5. honestiun H 24.
29. V 30. honeste H
17. 22. honos H 24. hora B G. D 28. S 20. hosti K If). hostem T
22. hostium S 3S. humanitatis H 23. humilis H 28. M 69.
luuiiilem I 20. liumi-
lia A 4.
lacet I 36.
iam M r)8. S 18.
ibi I 59. 61. V 9.
idem A 31. Q 27.
ignis T .37. N J3.
ignominiae L 1.
ignoscere Y 34. 36. ignoscis C 43. ignoscit Q of). ignosse T 29. ignoscitur I 29. M 71, ignoscendo C 4b. M 42.
ignotum 8 13.
illegi 0 7.
illiM 13. Q .32. illo T 31. illud P 2.3.
ima N 48. imo Q 48.
imitari B 18. V 16. i- mitatur N 24.
immature N 44.
impedimentum V 31.
imperare A .o2. imperat A 51. F 29. N 2. Q 75. V 21. imperant O 6. imperes C 4. ira- perabit A 41. impe- ranti R 11. imperante A51. B 3n.
imperium (t 8. S 10. imperio B 13. P 56.
impetrat N 27.
imponere B 41. F 31. imponas N 62.
improbes M 53.
improbitas F K». P 30. S 32. improbit atem N 18.
improbus N 11. P 29. improbo H 22. im- probum C 45. impro- borum C 17. improbis
Q 36. improbos M 49.
Q, 28. improbo 1 03. imprudens T 41. impru-
dentem C 22. impudicum V 12. imputes A 50. P 54. in ( c. Acc. ) A 40. C 7.
D 8. T 13. 15. 23. P
10. V 14. fc. Abl.) A
48. 50. B 4. 7. 21.
26. 41. C 2. 20. D
14. E .3. 15. F 32. H
4. 6. 9. I 5. 9. 18.
24. 25. 27. 30. 37.
38. 39. 44. 40. 47.
.53. M 10. 51. 61. 68.
N 41. 54. 59. P 16.
17. 21. 42. 47. Q 23.
Re. S 10. 14. 42. T
1. V 10. inanis V 27. incendio S 28. incerlus T 52. incidit Q i2. incipiunt 0 1 5. incipitur
Q 61. incites T 3. incurrunt H 10. incur-
risse C 40. indeptatur I 42. indicat A 24. indicant
P 39. indigent M 20. indignatio M 38. indigno H 29. indignum
T 4. L 1. inertia T 49. inexpertum G 6. infanti M 52. infantem
C 24. infelici N 1. infelicitas G 12. inferior C41. inferiorem
P 24. ingemit A 55. ingenuitas C 22. T 11.
ingenuitatem T 4. ingenuus C 15. T 54.
ingenuo A 1 1 . ingratus I 14. ingrati D
4. M 1. ingrata T 40.
Q 18. inhonestum H 24. inimieiora I 19.
inimicus G 7. inimici I
45. 57. L 3. inimico C 7. D 5. T 32. 5H. M 7. Q 10. inimicum T 2. 16. 20. 26. S44. inimicis S 22. inimi- cos Q 09.
inicpia A 46.
inita E 18.
initia N 11.
iniuria T 27. 47. S 39.
46. iniuriae P 1.3. S 9. iniuriam E 10. T 35. 50. 55. M 2. S 32. V 17. 23. iniuria- rum T 21.
iniuste B 3.
innocens I 24. L 8. N
.34. R 3. V 11. 35.
innocenteni S 31. in-
nocente N 53. inno-
ccntes E 1. innocentia S 19. inopiT)19. T 6. inopem
S.3(l. inopia T 8. 05. inopiae
T 7. inruat M 20. insanae T 02. insidias N 38. P 39. Q
42. insidiosior R 10. insignitius O 13. insigne L 10. instructa T 8. instrumentum M 45. intellegere P 31. intel-
legit N 30. iutellegas
V 14. intemperans C 5. interdum E 6. T 48.
N 16. interest V 24. interimitur B 23. interpretando M 23. inulti P 8. inulta P 38. invenit C 10. H 10. 27.
M 28. Q 15. S 7.
invenias F 30. M 63.
N 19. inventa 115. invidia I 19. 34. invi-
diam I 17. invitus Q 64. invito R
13. iuvituui T 3. N 15. 20*
P.08 —
invoces M T).
ipse A 11. N 39. Q 12.
45. 70. ipsa B 32. 3(;.
N 23. T 8. ipsum P
15. ipso Q, 57, ira A 37. L 14. P 46.
irani L 14. iracundia F 19. Ct 2.
12. I 18. R 12. ira-
cundiae B 31. iracun-
diam A 19. I 22. irasci C 23. 28. P 34.
S 37. irascitur B 10.
H 2. I 19. 43. N 34.
T 4. irascaris C 28.
irascier P 53. ivatus A 13. I 51. 66.
L 13. S 1. iratoE 11.
iratum I 20. 33. 43.
L 13. irritare I i2. is I 56. ita A 39. I 16. 32. 64.
N 6. item A 21. iter I 60. iterum L 12. iubet H 8. L 5. iucundum I 10. iucuuda
I 45. iudexD 26. T 28. S 31.
T 7. iudici B 28. iu- dicem V 11. iudicat A 32. V 32. iu-
dicant E 17. iudicium Gr 1. L 9. iure I 13.
iusiurandum A 38. Q 13. iuvat Q, 1. 11. iuves N
18. iuvet P 16. iuveni A 29. M 52.
Labor I 42. V 18. 38. laborem S 9. 34.
lacrima A 40. M 35. la- crimae I 58. lacrima- rum (' 44. lacrimis A
19. C 29. M 50. laedit A 12. N 15. lae-
das H 29. I 4. laesit P 55. laedi H 7. lae- sus B 10. laesa F 13. laeso L 3. laeta C 17. laeto G 10.
lapsus L 12. lascivia L 7. late I 36. L 16. latet G 5. 7. N 59. laudat Q 45. laudando
Q 56. laus L 2. 7. N 21. S
34. 52. laxatur P 46. lenit N 46. levat Q 39. S 30. le-
vant N 48. levatur
P 46. levis L 4. levitas L 9. lex L 5. 13. 14. 15. V
32. legem D 26. L 8.
13. 14. lege P 19. S
49. leges I 61. libenter N 9. liberat S 35.
libertas I 62. V 26. li-
bertatem B 5. libertus N 9. libido L 9. 10. R 17. licentiam L 17. licet C 46. N 17. limen Q 33. lingua D 20. linguae
C 16. F 31. L 17. V
26. lite E 18. litigat A 12. locat P 47. locus I 32. N 55. loco
L 1. N 41. P 43. lo-
cum H 21. M 10. N
50. locis L 15. longa 0 3. longum L
11. longior B 36. loqui M 6. loquitur 1 .34. 51. Q 54.R 6. S
51. loquier D 5.
Macula I 45.
magis A 38. N 17. ma- ge M 15. 40. V 22.
magna S 41. magnum M 38. maior B 18. N 25. R 10. V 5. maxi- ma B 16. P 49. ma- ximum I 22. maximo M 18. maximorum N
14. maxime M 1. S 11.
maloaicfuiii ¥ 21. M 23.
55. maliMJicli I) 4.
H 21. malevolus M 29. 33.
malcvohim F 21. malignos M 1. malitia B 18. M 55. 60.
malitiao M 35. mallem P 30. malum G 5. M 72.Q6().
S 13. malo B 4. mala
Bll.malisB36. 124. malus M 8. 9. 39. 46.
61. 68. 74. N 24. Q
43. mala B 6. D 13.
M 4. 17. 66. malum
M 19. 54. 73. P 12.
mali B 37. N 19. ma-
lae M 20. malam M
53. male B 14. D 5.
M 12. 22. 24. 27.28.
31. 58. N 41. P 23.
\ 5. mancipium P 22. manifesta M 47. mansueta M 65. matre S 17. matrona C 9. maturuit M 20. medicina M 34. P 14. medicum C 5. M 24. meditatus Q 58. melius C 11. N 9. Rll.
V 13.
meminit Q 2. meminisse
S 5. memoria B 32. M 57.
P 18. 48. S 41. mendacium D 8. F 21.
V 8.
mendax 1 18. mendacem
N 31. mendicitas N 25. mens P 52. T 4. mensa P 52. mentiri E 1. mentitui-
M 13. mereas P 57. meretrix M 45. 50. metuere I 26. M 38.
metuit Q 3. S 13. me-
tuas S 15. metuendum
M 51. S 37. metus M 10. 49. V 3.
— ;;()!)
iiiptuni 31 36. metus ! (plur. ) M .oG. j
militum D J4. I
minatur M 'J.
minor V ft. minus M , 14. 2b. 67. minimum I 56. M 44. minima N 14. minime C 38. 1
miser B 25. H 9. 31 75. N .S7. 44. Q 62. | misera M 57. miserum { C 44. E 14. H 7. 11.1 31 6. P 5. Q 4. 17. I 18. 19. 22.26.46. 49. ! 55. 59. 60. S 30. mi- 1 seri I 15. misero I 47. O 3. miseris E 5. ' I 14. miserius X 56. , misen'ima 31 7. mi- 1 serrimum 31 64. i
misereri F 5. IM 21. I
miseriae INI 14.
misericordia B 34. N 41. Q 17. misericordiam M 4.
misericors C 44. D 26, H 4. 31 50. 59.
modesto F 34.
monere M 7it. moneas Q 73.
mora D G. E 3. 31 3. 41.
moratur P 29.
morbus D 21.
raores A .58.
mori B 7. 39. H 3. L 5. M 5. 11. P .33. S 33. moritur A 23. 48. H 13. 31 48. morimur N 9.
mors B 11. 31. 31 52. 75. mortis D 12. morti A .30. mortem C 6. 21. M 5. 56. 75. N 57. Q 4. morte B 7. 41. N 54.
mortuus E 9. Q 37. mortuo M 13.
muliebris M 35.
mulier A 6. 31 27. 32.
multa A 13. H 8. 10. 27. I 7. M 42. 63. multum V 25. multi C 25. M 30. S 2G. V
4. multorum 3L 48.
multis M 2. 18. .32.
43. 69. multos 31 .30.
Q 69. multo (adv.) B
10. E 16. 31 71. muuoribus 3L 50. mutare M 62. mutat 31
26. mutari F 11. 31
54. N 3. mutus P 8. muta F 4.
S 49. mutuum R 5.
Nasci P 4. nascitur V 6. natura A 47. naturam
F 22. N 11. ne C 26. H 16. 1 .32. 64. nec P 2. Q 4. nec — nec
C 15. H 28. N 35. 57. necat C 24. Q 71. necesse N 14. Q 51. necessitas N 23. 27. 31.
33. 42. 43. 49. neces-
sitatis M 66. necessi-
tati N 28. 52. neces-
sitatem N 58. neces-
sitatura N 61. negare D 25. negat N
39. S 12. negesP 20.
negandi N 10. neglegas Q 65. nemo B 43. C 7. F
17. I 24. N 44. 50.
P 11. V 25. nemini
B 6. neminem A 35. nequeas P .38. nequior A 33. nequitia R 17. nescire V 23. nescio N
24. nescit B 3. 31 40.
N 38. 60. S 22. ne-
scias 31 67. N 6. Q
31. nesciat E 20. ne-
scitur D 16. nil A 6. 27. 54. F 14.
G 7. I 10. .51. L 16.
N 1. 2. 3. 8. 17. 20.
46. 47. 49. 54. 56. R
6. 12. V 6. 30. nihil
N 52. nimium F 8. N 16. 40.
54. Q .32. S 44. ni-
mias C 16. 21.
nisi A 23. 26. C .35. I
10. 24. 29. 36. L 2. N 18. .33. 38. 51. P
11. Q .59. 73. R 6. ni N 54.
nobis A 28.
nocens B 28. I 28. 31.
N 8. 34. nocentem N
45. S .35. nocere N 21. 29. 60. Q
2. nocet E 16. G 6.
9. I 14. 0 1. Q 10.
26. noceat C 37. Q .58. nolle N 21. nolunt P 3.5.
nolim R 9. nolis C 27.
noli D 5. N 48. nomen A 42. non A 5. 15. 18. 21.
36. 37. 43. 48. 55. 58.
B 1.3. 24. 27. 42. C
I. 24. 29. 32. D 7. 16. 20. E 11. 22. F .5. 7. 11. 12. 16. 26. G 1. 4. 11. H 7. 9.
II. 18. I 11. 34. 51. .54. 55. 58. L 6. 9. 13. 31 11. .32. 36. .39, 49. .50. 54. 62. 70. 75. N 4, 10, 12, 15, 17. 20. 22, 26. 29. 30. 32, 36, 37. 46, 53. 58. 63. O 2. P 3. 4. 18, 29. 32. .39. 45. Q 1. 8. 11. 16. 17. 29,37.40. 41. 52. 62. 66. 70. 75. R 1, .3. 5, 6, 7, 13, 16, S 7, 16, 48. T 3. V 12. 15. 20, .30. 52.
nondum P 45.
nosftnim A 28.
notat H 24.
nova L 2. novam V 17.
novit Q40. noverisA58.
nullus N 5. V 58. nuUa C 3. E 9. N 8. 25. P 18. R 2. nulli F 18. N 19, 55. 62. P 35. Q 68. R 26. nullo A 57. N 41. Q 53. nul- lae I 57. nullas Q 42.
numerare Q 69. nume- ratum R 16.
nummi A 35. nummos B 28.
— ;uo
iiuiKiuaiii li 1 i. "JO. F :i4. I ti2. L r. 11. M '.iU. 28. 4(;. X ;. K».
i;{. ;{7. 5!i. 1' i().
\m\A:w O lll. mi|itiat> H "Jl. iuis(|iiiim N !l.
0 (interiect.) O 3. 5. S.
12. obesse F 18. M ;59. Q
29. 52. obest E 19. obiurnare D 2. obiurjra-
ri <) 4. oblivio I 21. olilivisci E 6. L 14. oboritur A 40. obsequium B 9. 14. ob-
sequio 0 10. occasio C .3. D 18. H
26. O 11. 14. Q 25.
S ;58. occidi 0 7. occidunt B 27. occulit C 41. occultas P 7. occulte
0 13. occurrere Q 07.
oculo A 36. oculi C 30.
1 35. N 2. 0 15. oculis A 40. N 2.
odit A 6. oderunt C 6. E 10, oderis A 58. Q 73.
odium 0 10. odio M 3,
offeras B 1. offertur 0 14.
officiosus B 25.
officium 0 2. Q 39. R 15. ♦
omuis I 36. 0 1. V 31. omne A 1. V 14. om- nem M 53. omnes B 35. D 27. M 56. O 6. 13. Q 42. 54. S 4. T 5. V 28. omnium M 55. P 9. S 45. om- nibus I 14.
operitur N 4.
opertum O 12.
opinio B 19.
oportet A 9. 27. 35. C 39. D 11. 16. R 4.
opprimere Q 19. V 36.
opprimit S 3J. oppri-
munt B 29. oppressit
Q 20. ojites N 6. optandoAl. optima D 12. H 23. Q
25. V ;>. optiinum N
J. optimorum F 10.
optime O 9. opus B 1. D 2. Q 66.
S 11. oratio H 12. ordo V 15. oriclialcum V 10. oritur L 2. otiosa V 27. otium F 22.
Pace P 1(3. paelicis O 10. paenitentia V 37. paenitet C 40. M 28. S
18. paeniteat C 26.
paenitendum A 32.
paenitenda H 10. par C 46. P 56. parem
N 19. paratae P 39. paratum
Q 11.
parcere N 5. Q 31. S22.
parcas H 21. M 37. parcitas N 61. parens P 17. parentem
A 8. parere P 56. parent 0
6. pareas R IJ. pa-
rendo C 9. parit N 12. 45. Q 21.
S 36. pariter B 38. pars P 20. partem A 7.
D 27. F 15. I 48. Q
30, 44. V 14. 19. pascitur C 29. M 29. patet I 36. pati C 15. N 62. P 38.
patitur E 12. pati-
endo P 38. patiens P 15. patientia C 12. F 13.
P 7. patre B 40. patria V 7. patriae E
12. M 59. P 22. V 35. patrimonium B 40. H 15.
pauci P 35. Q 22. pau-
coram P 31. 36. paupcr V 16. paupertas H 8. peccare I 53. P 35. 37.
Q 75. peccas B 9.
peccat C 14. ] J. 1:5.
;{J. 4J. V 5. peccant
N 2. O 13. V 28. pec-
caris I 1 3. peccarit E
'20. peccatur Q 61.
peccanti B 9. pec-
cantem Q 75. peccatum G 11. 19. pec-
cati I 41. P 25. 40.
V 34. pectus A 40. jiectore
U 7. ])ecunia B ,30. pecuniae
P 9. Q 66. peior M 6J. peiora P 8.
pessimus I 5. M 9.
pessima Be. per N 51. P 23. 54. percuti C 18. perdere A 9. F J4. R
8. S 29. 44. perdit B
28. F 1. 14. 17. P 6.
18. R 16. perdas B
38. perdidisse P 30.
perdendi P 11. perenne P 32. perfacile P 28. perfugere P 24. periclum B 33. C 8. N
7. O 12. P 34. peri-
cli M 57. periclo C
31. 41. M 21. N 7.
periclaP3. 33. peri-
clis S 42. perit B 23. 38. D 18.
M 19. periit Q 16.
periturus M 37. per-
eundi P 33. periuro E 2. perniciem C 17. perpetuo P 51. persona H 19. pertinax N 43. pervenit N 50. Q 13.
pervenias Q 9. pes F 9. petere R 13. petit B 3.
15. N 39. petuut Q
3 I J —
fi3. petas L 17. P 57. ])etitur S 12.
pietas F ;{}. li 17.
placLTC M 4;j. N 3'J. placct A '28.
plus A 28. 54. C 4G, D .HU. F 27. I 3;». P 3. 13. 42. Q 51. S 1. 13. i plures C 43. D 2t). P j 47. 52. q 28. V 29. | plura B 8. pluribus Q 35. plurimi I 30.
poena A 47. G 3. M 68. N 25. P 5. 12. 13. ! 46. S 20. 49. •pnenac P 55. poenam A 37. P 28. 57. Y 4.
pollicitam E 22.
ponit T 1. posuit Q 14. ponitur A 5. posita D 14. positum 0 9.
populus I 61. poijuli I
61. P 22. V 26. poscit N 33.
posse I 16. L 17. N 21. I Q 4. S 1. potes Q 66. | potest A 54. C 34. D 22. F 5. 11. H 28. I 17. 61. L 6. 16. M .54. N 3. 57. P 2. 4. Q 2. 62. 76. S 33. 37. I possis A 9. F 7. M ;
62. N 8. 62. R 5. V : 20. potueris Q 53. po- tuerit B 39. pote A | J8. F 14. M .39. N 30. P 42. Q 16. 27. 29. 34. 41. 52. 70. S I.
possidet C 27.
post C 26. P 48. Q 6.
posterior C !'.•. D 1. j
postules H 29.
potens I 47. M 42. P
26. potenti P 34. po-
tentior M 42. potestate F 19. potius A 25. praemium C 37. praesens P 27. Q 72. praeside Q 29. jjraesidium M 68. P 57.
praesidi Q 51. prae-
sidia B 34. praestatur £ 2.
praeterit P 29. ])recatur N 34. l)r<'ccs C 16. I 57. premit Q 51. prematur
B 20. prior I 1.3. 60. prioris
D 1. prima D 28.
primum S 3. 21. pro C 33. D 32. P 14.
37. Q 5. 29. S 50. _ probes P 19. probaveris
C 35. probato S 46. probrum V 36. probus P 1. probi Gr 2.
P 49. ].robo H 22. P
44. probis Q 36. procinctu A 56. prodesse P 2. prodest
F 25. R 2. prosunt
C 14. jjrosis I 64. prodidit N 60. proelio V J<). properare P 21. prope-
rat A 32. propria N 35. proprium
B 26. jjrosjjicere P 16. proxima Q 25. prudens C 42. prudentis
P 43. .53. prudentia P 42. publica P 26. pudet I 20. N 56. jjudicae A 36. pudor P 4. 10. 45. S 2.
V9.])udorem P 6. 41. ]iup^na F 12. Ijulchrum O 7. V 36. punire M 70. putat E 21. H .3. I 33.
S 1. 8. putant B 37.
M 22. 0 54. putes I
16. Q J.
Quaerere P 34. R 14.
quaerit Q 15. quaeri
Q 16. quam A 25. B24. C Jl.
18. 46. D 21. 28. 30.
E 14. F 3. 27. G 7.
H 1. 3. 7. 9. 10. 11.
20. 25. I 35. 39. 5(t.
M 5. 14. 15. 63. N 3.
9. 17. 19. 20. 25. 43.
49. 56. 59. 0 4. 5. P
5. 13. 30. 47. 50. 52. Q 4. 7. 17. 18. 19. 22. 26. 4.3. 46. 47. 49. .51. 55. 60. 62. R 11. S 1. 51. T .3. 7. V 10. 13. 22.
quamvis I 26. Q 1. 68. quanto A 33. Q 61. R
10. quanti Q 74. quasi Q 72. queri H 7. Q 46. 57.
S 25. questu E 7. qui A 3. 31. 32. 49. 50.
52. B 3. 8. 12. 15.
21. 23. 24. 39. C 13. 14. 21. 24 31. E 6. 10. 12. 15. 20. 21. F
1. 5. 9. 14. 17. 30. G 7. H 3. 4. 6. 9. 17. I
6. 9. 22. 63. L 15. M
2. 8. 14. 22. 24. 28. 40. 68. N 4. 15. 22. 30. 37. 38. 39. 44. 45. 60. 63. 0 9. P 2. 6. 14. 18. 27. 40. 44.
50. 51. Q 3. 5. 6. 10. 13. 22. 23. 27. 28. 33. 34. 35. 37. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 52. 55. 58. 62. 64. 68. 69. 70. 71. 75. 76. R 6. 16. S 22.31.33. 35. 4.3. T J. V 21. 32. — quae B 11. 29. 33. I 65. L 5. M 4. 7. 32. 43. N 48. P 3. 38. Q 32. — quod A 2. 16. 53. C 26. 34. 41. D 1.5. 16. 22. 32. F 7. 11. 25. 33. 34. G 1. .5. 10. I 10. 34. L 4. 9. M 6. 18. .54. 62. 67. N
5. 17. 27. 32. 33. 37. 39. 42. 56. 62. O 12. P 16. 20. 23. 28. 54. Q 7. 8. 11. 14. 16. 17.
22. 26. 31. 46. 54. .56. 65. 67. 72. 76. R 4. 5.
6. S 12. 23. 26. T 3. V 6. 8. 20. — quem 0 .35. 40. F 8. 26. G
3. 11. I 13. 41. M3n
312
58. P 45. 54. Q 19. 20. 5;3. 57. 73. S 18. 20. 40. - quam N JL>. V 4. 14. - quo B 1. D 7. H 7:131. r 57. Q 9. 63. - qua
N 8. S 27.
quis
(quibus) F 29. I 40. quiiniiKjue Q 29. quod-
cunque G (i. L 11. Q,
12. qnenicuuque Q
15, quacunque I 60. quid (indef.) 1 64. quidein B 20. quilibet A 17. quodlibet
N 28. quis Q 59. quid A 15.
26. M 40. N 6. 24. P
31. Q 66.^ quisquam N 57. quic-
(luam C 26. quisque Q 56. quaeque
Q 2.5. quisquis P 22. quidquid
A 1. 9. 12. I 1. M
12. 36. N 3. Q 2. 9.
30. 36. 38. 48.50.51.
R 13. S 37. quodammodo R 15. qno(|ue T 6. quotiens H 13. M \L quovis Q 13. quidvis Q
21.
Rapere C 4. R 5. 13.
raptum D 16. rarum M HX II 4. raro
D 29. Q 3. ratione R, 1. recipit B S. I II. rccttum Q I. rectissimo
D 32. recte A 23. C
14. V 29. reddere B 8. 17. F 7.
R 5. redimit R 16. redimas
A 19. redit C 7. refert M 46. V 1 i. reficit I 10.
reg^ere F 21. regit N 15. regia V 27. regnat R 17. reffuum E 8.
relinquit C 21. remedium C 12. 42. I
21. 52. L 3. M 19. N
61. R 14. rcmedio N
47. reraorcris F 26. renidtis L 15. renovat Q 60. reperias D 28. F 3. repetas F 2<). reposcit L 4. reprendas A 53. rc|)ren-
dimus C 1. reprcndi
Q_16. reprimitur 0 .5. requiescendo S 9. requirit M 4. res R 10. C 30. rem F
1. R 6. re C 2. 35.
I 53. P 5. R 2. rerum
P 9. rebus I 30. resciscere M 17. respicere M 36. R 12. restituitur P 20. retineas F 3. I 3. reus R 3. reo A 49. T 7. rex R 9. rimam N 4. risus H 19. I 27. rivalitatem R 7. rogare R 15. roges I 4.
rogatur F 5. rogetur
Q 39. roganti R IJ. rosa S 27. ruborem R 8. ruinam A 46. N 4. rumor A 17. H 15. ru-
moris F 28.
Saepe D 18. H 26. Q 67. saepius F 13.
salva S 43. salvum Q 1 9.
salutis N 47. S 2. 39. salute V 8.
sana T 4.
sanat A 31. sanes V 29.
sancta R 17. V 9. sanc- tissimum S 5.
sanguine I 45.
sapere A 22. N 30. sa- pit L 9. Q 6. sapias C 32. sapiatA15. 25.
sapiens A 41. C 38. E 1 4. F 31. N 52. Q 72.
S 4. sapienti S 51.
sa})ientcm N 51. sa-
])ientes S 6. 9. 12. 24. sapicntia D 17. T 2. sa-
pientiae D 23. I 52.
sapientiam M 3. S 7. sardet P 31. satiatur A 57. satis Q 5. 86. S 33. 50.
sat P 55. S 41. 44. scire M 21. P 33. 56.
scit A 3. 15. B 8. N
38. 49. S 26. scias M
07. sciret Q 59. sccreto M 61. secundus S 17. secunda
S 14. secundis H 6. sedB 36. M 11. 65. T 4. seditio S 38. semel C 28. D 10. F IS.
L 12. P 53. semper E 17. H 14. I
18. 38. 44, 46. 59. M 22. 29. 51. N 1.P23. 27. Q 11. S 1. 8. 9. 11. 13. 24. 37. V 9.
senectam F 20.
seni A 29. M 52. senem
A 35. E 14. T 1. se-
nior Q 54. sensus S 7.
sententiam G 4. M 47. sentit B 24. sepulcro E 9. T 1. sequi S 34. sequitur S
19. V 37.
sera M 52. sero P 53.
serius Q 61. sermonis P 32. serpenti P 12. servatE 22. F 1. Q 13.
serves N 32. Q 31.
servetur N 55. serva-
tus P 52. servire H 11. servit H
17. Q 44. 64. serviunt
M 65. servias O 7.
serviet A 41. servitus A 11. P 41. R
15. servitute H 25. servus M 14. servos M
14. si B 1. C 23. L 12, P
20. Q 65. 66. S 15.
— 313 —
Bine E 9. H 16. M 21.
N 7. P 1. 0. Q 47.
74. S 23. 4;». 52. sinunt F 12. sinas A .0.3. socius S 3."). sola M 27. solamen M 73. solet I 24. L 14. M 2(1.
N 29. Q 67. S 10. 34. soUicitudinis A 34. somniat A 1(3. siiectat C 44. sperare I 24. speres Q 7. spes S 30. V 28. spina S 27. splendet F 24. splendorem B 26. spolia V 18. strenua A 7. studet Q 69. stultitia N 16. S 40.
stultitiae F 15. I 48.
stultitiam ]^I 70. stultus A 41. stulta C
22. P 42. stultum F
8. Q 31. S 20. 25.28. 29. stulti B 37. S 6. stulto C 45. T 2.
stupor E 20.
sua A 47. M 1. 29. S
20. suum E 4. H 2. 12. I 37. P 6. S 19. 43. suae A 14. suam E 13. Q 43. suis B
23. N 22. S 22. suos H 13. suas S 16.
suadere S3. suadet Q 35. sub G 5. H 19. subest I 34. submissum S 16. sui H 4. sibi A 12. E
21. I 43. L 15.N39. 45. P 34. Q 37. 56. S 18. 21. 32. V 30. se A 50. B 15. 21. C 25. D 24. E 12. F 12. I 5. 9. 31. 43. M
9. 13. 22. 26. 46. 60. N 60. 63. P 15. 17.
24. Q 45. 60. 62. S 1. 8. 31. 50. 51. T 7. sese C 38. secum M 24. 38. 47.
sulco V 10.
sumitur A 5. summum M 31. N 50.
Q 48. summos N 48. superat E 5. I 22. su-
perari S 47. superbus M 69. superior C 41. D 25. 27.
F 33. I 1. superiore
S 47. supines M 67. supjilex D 27. P 55. sup-
plicem C 39. S 48. supplicium S 18. suspicatur A 16. suspicax S 45. suspicio A 7. S .36. 46. sustinet Q 26. sustine-
antur B 29.
Tacere M 6. tacet I 62.
S 12. tacendo I 23. tacita I 19. S 46. V 22.
tacite M 69. tacitvu-nitas T 2. talione S 2ii. tam T :. tamen Q 64. tanti Q 74. tanto A 32.
Q 61. R 10. tarda T 8. tarde T 4. tardando A 44. tegit P 47. telum E 11. N 28. temptes M 63. temptan-
do T 6. tempus E 33. Q 6. tem-
j)ori H 17. tenebris B 26. tenere Q 53. tenet B
26. I 37. N 43. Q 44.
S 16. V .30. teneas
Q 53. tenuit M 10. tertium A 6. testem R 3. thesaurum T 1. tibi A 51. I 64. Q 12.
30. te A 51. I 13.
66. N 51. Q 55. S 5. timet A 50. C 13. F 29.
M 14. N 4. Q 24. 40.
42. R 3. timentM.30.
S 6. timeas C 15. Q
7. timeat N 37. time-
tur Q 52. V 6. timen-
dus H 3. timendo N
50. timendum Q 65. timidus P 3. timor P 45. Q 12. V31. tollere S 21. tollitur V28. tormentum 0 5. 8. tor-
mento H 9. totiens H 13. tractas D 32. tradere P 24. transferre Q 34. transita Q 47. tristi (t 10. tua A 10. S 25. V 7.
tuum V 33. tuo P 25.
tuam A 56. tuis V 7. tum A 20. F 24. tunc H 27. M 9. turba N 59. turpis N 12. turpe N
47. turpem M 74. tur-
piter P 30. turpius
M 71. turpitudo B 33, H 5. tutus C .)1. N 5. 55. P
23. tutum H 3. tuto
M 51. P 47. tuti T 5.
tutior B 19. tutiora
M 65. tutissima D 6.
tuto (adv.) C 7.
Valet A 17. F 17. 1 39.
M 40. varietas I 10. ubi B 38. F 19. 29. I
59. 61 M. 9. 19. 57.
N 56. 0 5. 6. 9. Q
26. R 17. S 2. 12. 25.
T 5. V 1. 3. 6. 11. 16.
26. 28. 32. 34. 35.
(c. coniunct.) C 4. E
20. H 11. 14. M 56.
O 7. Q 55. V 7. .33.
(adv.) N 9. 13. ubique M 68. ubicunque V •'^. velle N 60. Q 76. S 20.
vult A 52. C 46. M
28. N 27. P 2. 27. S
29. 33. 43. velim R 9. velis C 23. Q 19. R 4. S 15. volueris M 11.
velox V 37.
— 'M4 —
vendere B 5. veneat V 33. voneuuni H 1'2. venena
M ■>!!. venis M ,^?. venit C 8.
I) l;>. F •>. I Go. P
rj. voniunt P 38. ven-
turum F 72. ventri A 52. Venus M 13. Venere 1 40. verbuni V li. verl)a B
•18. vereri A 3. veretur B 42. veritas N 40. S 50. veruni F 33. L 17. V 8.
vero Q, 23. vestigium I 60. vetus L 2. veterem V 17. via C 20. S 34. vicem B 42. vicinum S 28. victoria I 59. B, 7. S
23. victoriae M 58.
V 19. videt A 15. I 34. L 13.
P 3. V 18. vincere E 8. N 49. S
44. V .36. vincitB21.
C 38. I 22. M 58. N
22, P 50. 5J. vincunt
M 16. vincas Cll.D
3. viceris M 56. vin-
citur C 38. N 7. 22.
Q, 49. vinceuda R 1. vindicat B 32. vindices
I 55. M J8. vindican-
di Q 25. vindicando
I 25. vir B 43. M 48. viri B
41. virum A 36. B
31. C 9. V J5. viros
M 16. virtus A 44. D 14. F
34.1 36. N 12. 26. R
17. S48. virtutisP 37.
V 18. 19. 31. virtuti
V 13. 35. virtute S 38. V 20.
vis Q 36. V 32. vim Q,
40. vi R 1. vires C
36. S 16. vita A 48. B 36. D 12.
N 35. O 3. Q 47. V
3. 27. vitae B 11. C
21. H 18. vitam C 6.
I 2. 15. vivere M 21. P 5. vivit
Q 37. vivunt M 22.
vivat A 26. victuros
M 22. vi.x A 22. Q 20. ulcisci I 2. Q 28. S 20.
28. ulciscitur P 27.
Q 71.
ultro B 1. umbram E 13. unde F 6. 16. 25. universa L 5. P 36. unquam F 16. IT. unus M 18. T 5. V 4.
unius C 25. M 55.
S 45. uni C 4.3. M 2.
Q 35. unam M 53.
una M 37. Q 69. voces 1 12. vocandus M 8. vocis I 54. 62. vocem
D 20. voluntas M 17. V 12. voluptas M 57. V2.22. vovet D 24. urat L 16. usque S 19. usura S 41. ut B 20. F 12. 23. H
22. I 64. L 16. M 60.
62. Q 21. 24. 58. R
9. V 29. 30. 38. uti Q 66. utitur P 5J. utilis P 22. utile N 28.
utilius H 20. V 10. utrumque V 21. vulnus A 31.vulnere C 33. vulpem R 14. vultus P 33. V 19. 24.
C. H. Scliiilze, GrafcnliainicheiT.
4, « A o** A » A «* A * A. 0 A ♦ A, ■>
T « 0 A V A, « A 4 A, 0 ^ ♦ ^ * A
'#:#'#:#"# i>"4 4 #:#"'i':4#<##:<i''<^
^ ^ ^^^ ^^^ <^,f'.^,<i' M ^^^ ^^^ ^
^.^.<f'*.^.'^.<f',<t,<i',*.t'.*.<f'*,^<f'.'i'
# <fK#*\f' *f'*<f'* <#<§'#*#' f/l
w. 0 JL » -A * \^ ♦ Jl » A ♦ A 0 A 0 A V A V A 0 A ♦ A <• A ♦ A o A <
^ <t ^^^i' ^ <i' ^^^ *.€' ^ <i' ^.«i ^ €-
ii, V A V A ♦ A 0 A ♦ A 0 A ♦ A 0 ■Al ♦ A ♦ A ♦ A. ♦ A ♦ A « \A. ♦ Va. ♦ , 4
!• ^l" ^f- ^^ <i' ^,^ ^ ^ ^* * <# <^ ^ <^ '
A- V A 4 A V A « A V A V A V A V A 0 A « A V A ♦ ^ *> JL « A. V A ♦
A. ♦ A V A V A ♦ A V-A-V A V A V A V A V A,V A V A ♦ A ♦ ^V^ « ^ ft. V A V A ♦
f-.^HI^i'^'!'^'^''^»^!''!'^ <#<i'<^^
«vV A ♦ A.V A ♦ A,V A 0 A V A ♦ Jv V A ♦ A V A ♦ ^ ■<> A ♦ ^V A ♦ ^ * «
^^^ <i'.t'.**,<i'.<i-.<i',*,'i';€'.<^#.<i',^ ^^
* \^ *-^0^<>r^<>A.* -A,V A «^<>A.«AoA«Ao .^ * ^ 0 A * A '■• ^
1- <i'*'i'„<f' <i',.<i' ^^^^ ^.^ ^i- ^ ^i»* ■. .
^^i''^:^;^^:^''^:^"^!':^''!':^*^':'!':^:'^'-! . .,
A V A,V A * ^V A «. A V A 0 A V A Vj-, V A, ^ A.V A Va V A * A V A ♦
l' *.'i' * «^
,. .. .. .. „ %w %i^ %i^ '9? '$i' %^^ •§?,
t)V(r ^Oii' "iYT "^Oi" ~iv^ ":i<>^ ^v^:' "iox ^v^ "Nfti^- &.*-^^ ■&-<'-:Su^^o Jl i A V A ♦ A V A « A,V A V A V A V A V A V A *♦
<!
^.^ 'i',,'^^?,,-^);?,,^^? ^^?^^?? <^^? ^K? <$?Ki ..^.. ..^.. .,
,<i' #.* ^.* ^.'i' <f'.^ <# * -^^.-i ^,^ ^,^ f^^^^,^,^ ^.^ <i'.^ ^i' ^i ^^^ ^^^^^w
^JL<>JL<>JL'>Jc^0Je.OjL0j^oJi^0 JkV A « A <>jA,«JiL<>^«AoA«Ji
.-f-.^i-.^t,* 'f',<i' ^,*.t'.<i' ^f-.^.f .'i ^.^i' <!
^ 0 A ♦ A * A ♦ -:&,V A ♦ A,V A ♦ A 0 AV A V A V A. 0 A ♦ A V A ♦ A ♦
^,'^^f^,'^ ^^^^^^^^ *,<# <§?'* <S^„
* A ^ ^ <* A ♦ A.V A «\A,V A « A 0 A 0 A 0 A. 0 A 0 A <f A V A « A ■> J
.^i.^^.-i' ^^^i- -#> -f.^ <# * <t> # ^.^ -f-.-l
)V ♦ ^„ *> A ♦ .A.V A V A V A V A V A V A V A V A V A ♦ A V A V A V A % fe, ^m «W- stb. .^. -<5f7- -TO». .«iH?- ^Sh. j^. J$b, .<H}^ .df?_ stf>. -«P- -^- -<^?.
A%%%WA
^ A m Mf M A ^ '^
„ . . .. ... t'
<^??
';#:'^;4;<i';<i
|.:f.;<i.:f>;<^; l',t'.f',^,^,
;€'.*.<t''<^K^
l' ^.<lg' <#.*.
l-Itlfltlfl
p«4
A « A 0 A « A » A »
♦ A 0 -^ ♦ A * A- ♦ ^
<i'^^*<i
i''<#;^;#';^:
:#;<i>;^;<#;C
GQ
;^ >^
co co
•H
u o
3
Oi •Hl
0); •Hi
O
(Di S-i
• •»
0)
cti; •H -P C! 0) •P
c
University of Toronfo Library
DO NOT
REMOVE
THE
CARD
FROM
THIS
Acme Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. LiMlTED
w "0" J!t
yf — ^ <* JST^
... . ..i'ii;;¥'¥:... .. , ... , ..
*<i'*<i"i'<i"f'#'^^<^#?*<i"i'^^
' "''■*"'■*■*■'« A. * ,^ * <&. * ,&. * -A <> ^^ ♦ .A. * ^A, ♦ A
*'*r4**'r#,^^''^^*'^,^^«^A^*'r4^^^A''*
.4,«c^*,4^,^»,^*r^*,4<*r4»c4*C
3c>5:
til^^-
¥
L^3^
^u^
\^f"m
■'r
A,.
^t^si
'Sff^"*"''^'
W'lf.
|
^ J^^^ |
1 |
? |
R |
f ^ |
|
r |
«HljKJfc |
V 'IHi^PH |
Siq |
|
^ |
^wV '^H |
^ -^wl^ |
|
|
1 |
11% ^ |
%,.^W |
|
|
«^^ |
F^v Jj^- |
||
|
i^' |
W^lfefc |
'^wfc'^*' |
|
|
fj^ |
N^T^ |
itjLyr^" |
|
|
^^ |
|
1 ■ |
|
|
f'-:^mi^:i' i - |
|
|
^ |
■7? |