^ *•

.#'•**.

»> " ?f ■* • & £ ^

TT

4K£ *

<£&

f* •» aL

#>•«#

P.

• J

• - •

v««" «f-

• »

SUMMARIUM THEOLOGIAE MORALIS

NICOL. SEBASTIANI SAC.

SUMMAKIUM

THEOLOGIAE MORALIS

AD CODICEM IURIS CANONIGI ACGOMMODATUM

-<g><3>-

Editio Tertia

RECOGNITA

AUGUSTAE TAURINORUM

Ex Officina Eq. PETRI MARIETTI - Editoris

TYPOGRAPHI PONTIFICII AC SACRAE RITUUM CONGREGATIONIS

1919

ADPROBATIO PRIMAE EDITIONIS

Nihil obstat.
Fr. Ceslaus M> Paban 0. P. Censor deputatus.

Imprimatur.
Fr. Albertus Lepidi 0. P. 8. P. Ap. Mag.

Imprimatur.
Prangiscus Faberi Vic. Urbis Adsessor.

$>h

l^ll^ V. Nihil obstat.

Taurini, die 23 Aprilis 1913.

Can. S. RoNCO Censor daleg.

Imprimatur.
Can. F. Duvina Provic. Gen.

20 iat —

ADPROBATIO TERTIAE EDITIONIS

V. Nihil obstat.

Taurini, die 30 Martii 1919.

Can. S. Roxco Censor deleg.

Imprimatur.
Can. F. Duvtna Provic. Gen.

Ius proprietatis vindicabitur (28-iv-l3-15— 12-iv-19-38).

EX LITTERIS FEL. REC. Pll PP. I AO AVCTOREM

Dilecto Filio Nicolao Sebastiani Sac.
Doctori Litteris Latinis Tradendis in Seminario Lateranensi

Pius Pp. X.

Dilecti /•' Salutem et Apostolicam benedictionem

— Atque hoc loco alium ingenii soUcrtiaequc tuae

id esi Summarium Theologiae Moralis commemorare libet.
Huius ertim, ut accepimus. ob sinceritatem doctrinae, copiam
rerum, lucidumque nervosa cum brevitate ordinem, non me-
diocris apud inteUigentes commendatio est. Quare satis est causae,
tibi Nos quoque gratulemur; id quod facimus imo.

In testimonium autem paternae benevolentiae Nostrae aposto-
\m benedictionem habeas, dUecte fili. quam tibi peramanter
impertimus.

Datum Romae apud s i Petrum die x Hs Decem-

s cm?io mcmxiii. Pontificatus Nostri u mo.

PIUS PP. X.

PROOEMIUM

Dicat quispiam, si tbrte summarium hoc meum !n tnbernae ali-
cuius librariae prospectu intueatur, theologiae moralis compendia,
clericorum manibus terenda, plura quam postulet necessitas, in dies
evulgari. Idem propemodum conqueri videbatur Cardinalis D'Annibale,
iuris peritia et doctrina de moribus praestantissimus, cum aiebat:
« Eloquar ? . . . Sensim sine sensu prope consenescimus . Nam... quasi
viribus deficientes, compendiariis lucubrationibus contenti sumus »

(Summ. I, 7).

Mea quod interest, puto clericos plenam morum doctrinam non
e rivulis, sed e fontibus, haurire oportere. Verum qui rei moralis
periculum brevi tempore facturi sunt, iis, praesertim si satis negotii
in manibus habeant, non apte succurrere compendia, in quibus uno
veluti obtutu universa repetant, quae sparsa iam et diffusa perle-
gerint, id omnino negandum arbitror. Quin immo, utut aliis videatur,
eius generis scripta iuventuti sacri ordinis magnae utilitati fore con-
tendo. Quare hoc mihi fuit propositum (quod ceteri aut sequi no-
luerunt aut non videntur assecuti), ea, quae noverim esse alicuius
momenti, brevi complecti; et si qua ab aliis ita tractata viderim, ut
nec melius nec brevius arbitrarer posse dici, ea ad verbum, ut aiunt,
- quod tamen raro mihi contigit - descripsi. Non enim, ut candide
fatear, gloriolae fumum mihi quaesivi, sed id potissime spectavi, ut
iuventutis sacrae studiis inservirem.

Quem vero ordinem ii tenent in hac re, quorum scripta in scholis
maxime usurpari solent, eundem ipse, etiam ubi minus mihi pro-
baretur, retinendum putavi ; nam usitata rerum series si immutaretur,
non subsidium memoriae, sed impedimentum afferret. Utar autem
dicendi genere presso et conciso, at non exquisito: eo denique, qud
disciplinae huius tradendae doctores solent uti.

Quod reliquum est, qui librum emerint, qui dono acceperint,
eos rogo, ut, si quid minus apte minusve sapienter dictum notave-
rint, mihi aperire ne recusent.

— VIII

Tn igitur, parve liber, quem horis subsecivis confeci. cum Pa-
rochi munere fungebar ; quem, in scrinio diu delitescentem, murium
dentes limarunt ; nunc demum, novis expolitus curis, fidenter pro-
deas, a censoribus obesae vel emunctae naris vexandus. Fortasse
ut Horatianum illud usurpem,

carus eris Bomae, donec te deserat aeias,

at, progressu temporis, num

tineas pasces taciturnus inertes ?

Eomae, Cal. Maiis a. MDCCCCXIII.

Sac. Nicolaus Sebastiani.

Divenditis omnibus, sex mensium spatio, Summarii exempla-
ribus, magno numero iterum editis, illud tertio typis exscribendum
curavi, nonnullis mendis ablatis, quae, in eo ad Codicem Iuris Ca-
nonici accommodando, properanti mihi excidisse animadverti. Ad
indicandum codicem civilem italicum utar , quemadmodum ante ,
signo C. C. I. ; ad indicandum iuris canonici Codicem, signo CIC.

Eomae, Cal. April. an. MDCCCCXIX.

X. S.

THEOLOGIAE MORALIS SUMMAPJUM

V

1. Theologia moralis est scientia, revelationi innixa, legum et me-
• liorum, quibus bomo in suis actibus dirigitur et ad vitarn aeternam .asse-
quendam adiuvatur.

Hinc patet tractationem commode in duos libros dividi posse: quorum
alter officia exhibeat a Christianis servanda ut beatitudinem adipiscantur,
alter subsidia, sine quibus eam vel nulla ratione vel difficulter assequentur.
Sed principia, quae toti tractationi praesideant eamque velut rnanu ducant,
praeinittenda sunt: haec erit proinde partitio :

Liber Primus — De Prolegomenis seu de principiis fundamentalibus.

Liber Alter — De Officiis.

Liber Tertius — De Mediis seu subsidiis.

LIBER PRIMUS

DE PROLEGOMENIS
SEU DE PKINCIPIIS FUNDAMENTALIBUS

DE ACTIBUS HUMANIS

PARS PRIMA

DE ACTU HUMANO IN SE SPECTATO
Cap. I. De definitione et divisione actuum humanorum.

2. Actus humanus est actus procedens a libera voluntate cum adver-
tentia intellectus ad obiectum ; et moralis audit, si advertentia versatur
circa honestatem vel non honestatem actus. Distinguitur actus humanus ab
actu Uominis, quo nomine Nostri actum vocant procedentem ab homine,
absente deliberata voluntate.

Actus humanus dicitur elicitus, si procedit immediate a voluntate et in
ipsa perficitur et consummatur, ut amoris, dcsiderii, odii ; imperatus, si,

1 — Sf.uastiani. Suiiiniorium.

9

voluntate iinperante, ab alia potentia perficitmr, sive interna (ex. gr. actus
cogitandi), sive externa (ex. gr. actus ambulandi) . Insuper internus vel
externus, prout nullatenus in actionem externam prodit, vel contra. — Aliis
divisionibus, quae praetereunt tractationem de actu humano in se, non est
hic locus.

3. Ex definitione patet duo esse elementa seu principia actus humani.
sc. voluntarium et liberum. Cognitio in voluntario ipso evidenter compre-
henditur.

Cap. II. De principiis actus humani.
Art. 1. De Voluntario.

4. Voluntarium est illud (sc. actio, vel omissio, vel effectus ex alteru-
tra secutus), quod procedit a voluntate, cum advertentia mentis ad obie-
ctum. Differt a volito, quod dicitur de obiecto, in quod fertur voluntas.
iicet ab hac non semper dependeat; a spontaneo, quod procedit ab appetitu
sensibili, cum praevia obiecti sensibili cognitione. — Si voluntas erga
aliquid negative se habeat, non voluntarium; si contrarie, involuntarium
habetur.

5. Voluntarium 1° dicitur perfectum, si cum plena cognitione e pleno
oriatur voluntatis consensu ; imperfectum, si, contra, cum subobscura co-
gnitione e semipleno voluntatis assensu. — 2° Voluntarium simpliciter dici-
tur quod a voluntate efficaciter intenditur, adsit necne inclinatio in oppo-
situm; v.secundum quid illud, in quod voluntas inclinis est, sed quod nec
efficaciter intenditur nec fit, quia oppositum magis placet. Involuntarium
simpliciter est illud, in quod voluntas efficaciter non fertur, adsit necne
inclinatio voluntatis in illud; inv. secundum quid, quod voluntas eflicaciter
intendit, licet ei condicionate adversetur. Hinc patet voluntarium simpli-
citer posse simul esse involuntarium secundum quid, et involuntarium
simpliciter posse simul esse voluntarium secundum quid. (Alii aliter has
notiones intelligunt .) — 3° V. positivum audit vel negativum, prout a vo-
luntate procedit tamquam agente, vel non agente (ut in omissione). —
4° V. actuale dicitur, si a voluntate procedat actualiter influente et quidem
cum deliberatione actu habita ; virtuale, quum voluntas praecessit et nunc
moraliter influere pergit in actionem; habituale, quum actus voluntatis, qui
praecessit, non fuit retractatus, sed tamen nulla ratione influit in opus quod
postea fit; interpretativum, quum, licet abfuerit voluntatis actus, praesumi
potest eum adfuturum fuisse, si de eo cogitatum. — 5° 1'. expressum di-
citur, si verbis vel signis manifestetur ; tacitum, quod, nec verbis nec signis
manifestatum, ex facto tamen aliquo vcl ex facti omissione adesse dedu-
citur. Et hic notandum eflatum « qui tacet, consentire videtur » valere et
locum habere a) in favorabilibus, b) quum adest et obligatio et possibi-
litas contradicendi, c) quum quis, plura rogatus, de aliquo tacet, dum de
ceteris loquitur. — 6° V. directum vel in se illud dicitur, quod in ordine

intentionis immediatum est obiectum voluntatis, licet forte sit remotum in
ordine exsecutionis ; indirectum vel in causa, quod secuturum praevidetur
ex alio directe volito. Duo principia generatim statuuntur de voluntario
indirecto vel in causa. I. Ut voluntarium indirectum imputabile sit, requi-
ritur ut a) agens efiectum, saltem in confuso, praeviderit; b) potuerit non
modo, sed et debuerit causam non ponere vel positam auferre, ne talis
sequeretur effectus. II. Licet ponere causam bonam vel indifferentem, ex
qua duplex simul, bonus et malus, oriatur effectus, dummodo a) finis sit
honestus, b) effectus bonus saltem aeque immediate ac malus ex causa
procedat, c) effectus malus non intendatur neque adprobetur, sed tantum
permittatur, d) adsit ratio proportionate gravis causam ponendi.

Art. 2. De Libero.

6. Liberum dicitur quod procedit a voluntate, seipsam determinante,
cum potentia ad oppositum. Plures distinguuntur libertatis species. Alia
enim est a coactione, sc. immunitas a vi extrinseca; alia a necessitate (seu
indifferentiae, seu electiojiis), quae sola est proprie libertas, et, ratione obiecti,
dividitur in libertatem contradictionis (seu exercitii), contrarietatis et specifi-
cationis, prout est facultas ferendi se ad terminos contradictorios, contrarios
vel diversos tantum (ad agendum vel non agendum, ad odium vel amorem,
■ad studendum vel ambulandum).

Cap. III. De oppositis actui humano.

7. Ad voluntarium requiruntur, ut vidimus, tum advertentia mentis,
tum liberae voluntatis consensus: illi obstant ignorantia et concupiscentia ;
huic, metus et vis. De singulis.

Art. 1. De Ignorantia.

8. Ignorantia est privatio scientiae in subiecto capaci. Differt a carentia
jscientiae, quae est simplex scientiae negatio ; ab errore, qui falsum iudicium
importat; ab inadvertentia, quae est carentia actualis cognitionis.

9. Ignorantia dicitur : 1° Ex parte obiecti, a) positiva, si est privatio
scientiae debitae, negativa vero, si indebitae; — b)juris, quae versatur circa
legis exsistentiam (ex. gr. illius, qui scit hodie esse feriam sextam et cibos
oblatos esse carnes, sed nescit esum carnium eo die vetari) ; facti, quae est
<Ie alicuius facti oppositione legi notae (ex. gr. illius, qui se lege abstinentiae
teneri qualibet sexta feria optime novit, sed nescit hodie esse sextam feriam,
vel cibum oblatum esse carnem). — 2° Ex parte intellectus, invincibilis, si,
diligentia adhibita, vinci nequit, et quidem i. physice, si nullo modo, i. mo-
raliter, si adhibita morali diligentia (quam sc. prudentes pro rei gravitate
adhibere solent) tolli non potest; vincibilis, si, diligentia adhibita, tolli potest ;
^et erit pure vincibilis, quum aliqua sed non sufficiens diligentia adhibita est

_. 4 —

crassa aut supina, quum vix ulla, affectata, quum aliquis ignorare ex pro-
posito vult. — 3° Ex parte voluntatis, antecedens, si praecedit voluntatis as-
sensum et est causa volendi quod quis secus nollet (ut si quis, post sepe esse
leporem putans, occidat hominem); consequens, si voluntatem consequitur,
sc. directe vei indirecte a voluntate intenditur (ut si quis nolit consilium
petere, ne audiat illicitum esse quod vult agere); concomitans, si quis igno-
rat quod agit, item acturus si non ignoraret (ut si quis percutiat Titium, pu-
tans eum Caium esse, item percussurus si eum Titium esse sciret).

10. I. Ignorantia antecedens voluntarium , et proinde culpam , tollit
omnino ; consequens aliquatenus ; concomitans nequaquam. II. Ignorantia
invincibilis (idem dicatur de perfecta oblivione et inadvertentia) tollit omnino
voluntarium et culpam, quia tum cognitio tum voluntas abest. /. pure vin-
cibilis minuit, evidenter, volimtariuin, sed non tollit prorsus, quia est aliquo
modo voluntaria. Crassa et affectata minuunt voluntarium. sed non quantum
pure vincibilis ; illa enim ex graviori neglegentia, haec ex industriosa vo-
luntate oritur liberius peccandi.

Art. 2. De Concupiscentia.

11. Concupiscentia hic intelligitur motus appetitus sensitivi, quo vo-
luntas fertur in bonum sensibile.

Concupiscentia dicitur antecedens, quum omnem voluntatis actum prae-
cedit eamque ad consentiendum impellit (ut si quis, videns inimicum, ilico
ira et odio exardescat), et actus ex ea positi, nullo tamen voluntatis con-
sensu, vocantur primo-primi ; consequens, quum ex praecedenti voluntatis
actu oritur (ut si quis obscena sciens volens legat et ad libidinem inde
excitetur), et erit directe habita, si a voluntate cietur, indirecte habita, quum
motus voluntatis in appetitum redundat : actus cum c. consequente positi
deliberati vocantur. Inter primo-primos et deliberatos S. Alph. ponit actus
secundo-primos, qui menti caliginem, sed non omnem prorsus, offundunt.

12. I. Concupiscentia antecedens, quo vehementior, eo magis volun-
tarium liberum et culpam minuit, et si omnino rationis usum praepediat,
voluntarium et culpa plane aberit. II. C. consequens directe auget peccatum,
intensior enim voluntas peccandi adest ; c. consequens indirecte erit iudi-
canda ut voluntarium in causa.

Art. 3. De Metu.

13. Metus defmitur mentis trepidatio ob mstans vel futurum periculum.
Metus potest esse : a) Gravis, quum sc. grave est periculum instans

vel futurum, et si hoc est grave in se, metus erit absolute gravis, si vero
ratione personae cui imminet (inspectis sc. eius aetate, sexu, valetudine,
animo) erit relative gravis; levis, quum sc. malum instans vel futurum est
vel absolute vel relative leve. — b) Ab intrinseco, quum a causa interna,
ab extrinseco, quum a causa externa, tum necessaria seu naturali, tum li-

— 5 -

bera promanat ; et metus ab extrinseco dicitur iuste vel iniuste incussas,
prout incutiens ius habet, necne, ad metuni inferendum (ex. gr. est iustus
metufl reo a iudice, ad apicem iuris, incussus). — c) Eeverentialis, qucm
sc. habemus. ne eorum incurramus indignationem, in quorum potestate
sumus et quos reverentia et honore prosequimur, ut Praelati, patris, do-
mini, mariti, Principis etc. Et levis erit, plerumque, si constet confusione
«t molestia, quae oriiur c Superiorifl indignatione ; gravis esse poterit, si
inde actu oriantur vel oriturae praevideantnr diuturnae increpationes, durior
6t indigna tractatio, privatio bonorum etc.

14. I. Metus in genere non tollit voluntarium, scd efficit ut actus siin-
pliciter voluntarius fiat involuntarius secundum quid, et proinde minuit
imputabilitatem et culpam; immo, si sit gravis, saltem relative, potest au-
ferre etiam, una cum rationis usu, omnem culpabilitatem, nisi tamen agatur
de re intrinsece mala vel de gravi danino religionis aut societatis. II. Quando
vero et quousque metus invalidet actum, v. inferius, ubi de voto, de iura-
mento, de contractibus, de matrimonio etc.

Art. 4. De Vi.

15. Vis seu Violentia est coactio a causa extrinseca et libera invito
alicui illata.

Vis dicitur absoluta, si infertur alicui absolute et plane invito, relativa
vel secundum quicl si alicui, aliquatenus tantum invito.

16. I. Actus voluntatis eliciti vim ab extrinseco pati nequeunt et sunt
proinde omnino imputabiles. II. Actus i?nperati} ex violentia absoCuta po-
siti, non sunt voluntarii, nec proinde imputabiles ; ex violentia relativa
positi, sunt plus minusve voluntarii, pro minore vel maiore resistentia, et,
ratione huius habita, culpam plus minusve gravem involvunt.

PARS ALTERA

DE MORALITATE ACTUS HUMANI

17. Moralitas consistit in habitudine actus humani ad regulam morum.
Hinc quatuor sectiones facile oriuntur : la de regula morum obiectiva et
remota (de Lege)}&& quam actus humani sunt comparandi; 2a de iis, quae
in quolibet actu humano sunt inspicienda, ut haec comparatio cum regula
morum recte instituatur ; 3a de distinctione actuum humanorum, qui dif-
formes sunt a morum regula, sive in genere, sive in specie; 4a de iudicio
subiectivo practico circa conformitatem vel difformitatem actuum huma-
norum a regula obiectiva, seu de regula morum subiectiva (de Conscientia).

SECTIO PRIMA

DE REGULA OBIECTIVA ET REMOTA ACTUUM HUMAXORUM

SEU DE LEGE

18. Lex definitoi a S. Thoroa ■ ordinatio rationis ad bonuni conimune
ab eo qui curam habet communitatis promulgata >. Dicitur ordi?iatio, idest
praescriptio, ut a consilio distinguatur ; rationis, quia debet rectae rationi
congruere; ad bonum commune, tamquam ad suum finem; ab eo, qui curam
habet communitatis, legem enim ferre est actus iurisdictionis superioris in
subditos ; promulgata, quia promulgatio est vel de legis essentia vel saltem
eius necessaria condicio, cum impleri nequeat quod non innotescit.

Principium et finis cuiuslibet legis Deus est. Deus vero voluntatem
pandit suam, sive a - ■ per alios ; a se quidem, naturaliter per di-

ctamen rationi- naturaliter per immediatam revelationem ; per alios,

naiuraliter per publicam auctoritatem legitimam. supernaturaliter per ma-

eriurn E . nmtato ordine. nonnihil dicemus primo de lege

naturali ac positivo-divina. secundo de lege humana.

Cap. I. De Lege Naturali et Positivo-Divina.

19. Lex aeterna definitur a S. Augustino - ratio et voluntas Dei aeterna
ordinem praescriptum servari iubens, pertui*bari vetans > . Haec lex homini
per rectam rationem participata vocatur le:c naturalis. Dicitur in definitione
Augustiniana ratio, quia non e sola Dei voluntate, voluntas Dei, quia non e
sola ratione oritur : 1™ sc, quia ex rerum essentiis et ex divinis perfe-
ctionibus necessario emanat : '2 --. quia lex sine legislatore, volente sub-
ditos obligare, non intelligitur.

Ius naiurae aliud absolutum, quod singulos afficit, independenter a vo-
luntate humana et a statu sociali (ex. gr. Deus colendus, non mentiendum ;
aliud hypotheticum, quod initium capit ex facto hominum, sive communi
(ex. gr. non furandui. - smguiorum ex. gr. fides servanda in contra-

ctibus, in votis, in iuramentis; : et illud hypotlxeticum publicum audit. hoe
hypjotheticum privatum .

20. Auctor legis naturalis, ut patet. Deus est. Obiectum sunt ea omnia
quae sine perturbatione naturalis ordinis omitti vel comrnitti nequeunt: illa
proinde necessario ponenda praecipiuntur, et sunt bona natura sua ; haec
necessario vetantur, et sunt rnala natura sua. Proinde obiectum legis natu-
ralis est : A ImmutabUe: « naturalis lex. ait S. Th.. ...immobilis perseverat:
quod habet ex immobilitate et perfectione divinae rationis, instituentis na-
turam ». Si interdum videtur obiec.tum iuris naturae mutari, hoc pendet vel

x eo quod agitur de iure naturali late sumpto. de iis sc. quae non absolute

— 7 —

et necessario ordini naturali congruunt, sed ad quae ordo naturalis, utpote
ad perfectiora, propendit (ex. gr. permissio polygamiae vel divortii quoad
unitatem et indissolubilitatcm matrimonii); vel b) ex eo quod non lex mutatur,
sed obiectum, et hoc, ita immutatum, Legi amplius non paret (ex. gr. lege
naturae vetatur hominis occisio : sed occisio iure naturae vetita non est
hominis rei interemptio ex publica auctoritate facta vel sacrificium hu-
inanum a Deo, vitat auctore et domino, imperatum). — Ecclesia non dis-
pensat proprie in iure naturae hypotketico privato, quia legem (ex. gr.
votum esse servandum) non tollit : Bed declarat Deum consentire (quum
sc. iusta causa intercedit) in mutationem voluntatis eius, ex cuius priore
voluntate orta fuerat obligatio (ex. gr. voti). — B) Evidens, saltem quoad
principia universalissima et immediatas consequentias, de quo videsis n. 82.
— C) Universale ; ideoque subiectum legis naturalis est omnis homo, cu-
iusvis condicionis vel aetatis (ex. gr. infans, perpetuo amens, qui, si ad
blasphemandum vel ad turpia agenda inducantur, materialiter peccant, quia
ordo obiective turbatur).

Lex naturalis promulgata fuit creatione priini hominis ; actualiter vero
unicuique promidyatur, qunni ei per rationis usum innotescit.

21. Lex positivo-divina definitur « lex a Deo per revelationem data».
Alia vettis, sc. Mosaica ; alia nova, sc. Ecangelica. Auctor, ut liquet, Deus
est ; obiectum sunt probabiliter ea tantum, quae ad Sacramenta pertinent ;
in iis enim, quae fidem respiciunt, non constituitur ius novum, sed consti-
tuti materia augetur ; — in iis, quae ad mores spectant, ius primaevum
(ut quoad polygamiam et repudium) redintegratur. Et obiectum hoc immu-
tabile est, non abrogationi aut derogationi obnoxium, nec ipsius R. P.,
sed illud Ecclesia declarare et interpretari authentice et infallibiliter potest.
Subiectum sunt omnes homines, quia Christus omnium rex, dominus, legis-
lator est, et iussit Apostolos docere omnes gentes easque servare quae-

timque Apostolis mandavit ; obligantur vero immediate ad fidem susci-
piendam et ad baptismum, mediate ad alia praecepta quae, baptismo suscepto,
vim suam exserunt. Promulgatio facta fuit per Apostolos die Pentecostes,
sed obligatio singulos tenet ex quo eis innotescit.

Cap. II. De Lege Positivo-Humana.

22. Lex humana positiva, prout a potestate civili vel ecclesiastica
emanat, sc. ratione auctoris, dividitur in civilem et ecclesiasticam. Videamus
primo de iis, quae utrique sunt communia; deinde de iis, quae alterutrius
sunt propria.

— t5

Abt. 1. De iis, quae legi civili et ecclesiasticae sunt communia.

§ 1. De auctore, obiecto, subiecto, promulgatione,
acceptatione et divisione legis.

23. Auctor legis generatim est superior ille, cui, sive independenter.
sive dependenter a superiore potestate, inest facultas leges ferendi pro
communitate, in quam pollet iurisdictione, servata tamen competentia.

24. Obiectum legis humanae debet esse : a) utile, secus deficeret bonum
commune ; b) possibile physice et moraliter toti communitati vel saltem ma-
iori eius parti : hinc regulariter praescribi nequeunt actus heroici, extraor-
dinarie vero praescribi possunt, urgente comtnuni necessitate, cui bonum
privatum debet subesse ; c) honestum, sc. non contra legem naturalem et
positivo-divinam, nec contra aliam superiorem legem 5 d) iustum, sc. ad
apicem iustitiae distributivae, ne quis gravius ac ceteri oneretur; e) de re
futura, ordinarie loquendo ; lex eniin extendi nequit ad actus praeteritos.
neque ratione culpae (cum praevaricatio desit, ubi lex deest), neque ra-
tione poenae (quae in culpae vindictam fertur), neque ratione rescissionis
(nisi in casu extraordinario a lege expresso).

25. Subiectum legis sunt omnes et soli legislatoris subditi, habitua-
liter rationis compotes. Diximus : subditi; legislator enim, qui absoluto po-
titur imperio (idem dicito de eius successore), lege non tenetur quoad vim
coactivam, sed tenebitur sub levi, quoad vim directivam, ex caritate, in
subditorum exeinplum ; si vero potestas legifera in corpore morali resideat.
singuli legibus communi consilio latis ligantur. Diximus : habitualiter ra-
tionis compotes ; quia lege tenentur ebrii, dormientes, amentes ad breve
tempus, quos proinde non licet ad obiectivam legis violationem inducere ;
non obligantur pueri citra septennium et perpetuo amentes.

26. Promulgatio legis est necessaria, quia leges humanae tunc insti-
tuuntur quum promulgantur : tunc autem promulgari dicuntur, quum legis-
lator eas subditis suis servandas proponit. Quo autem modo, quove loco
lex promulganda sit, a legislatoris voluntate pendet.

27. Acceptatio legis ex parte populi ordinarie non requiritur. Se&per
accidens, ex tacito vel expresso Superioris consensu, lex non acceptata non
obligat; et Superioris consensus facilius praesumitur, quum maior et sanior
pars populi legem non acceptavit. In dubio de acceptatione, lex tenet.

28. Lex dividitur: a) ratione auctoris, ut vidimus, in civilem et eccle-
siasticam; b) ratione obiecti, in affirmativam et negativam, prout praecipit
vel prohibet; c) ratione obligationis, in moralem, poenalem, mixtam, prout
obligat sub sola culpa, vel sub sola poena (in conscientia tamen sub-
eunda, si lex violetur;, vel sub utraque simul ; d) ratione effectus, in
prohibtntem, inhabilitantem, irritantem, permittentem, prout actum reddir

iUicitum, Lnvalidum (afficiendo Immediate personam), invalidum (afficiendo
Immediate actum), vel deniqne agentem Lnqnietari non sinit; e) ratione
extensionis, Ln generalem seu universalem et particulartm seu loeal
f) ratione promulgationis, in scriptam et non Bcriptam^ prout a legisla-
tore explicite emanat *el popnli moribm introducitur; lex non scripta
Ldem esl ac consnetndo, »1»- qna v. n. 50.

§ :!. D< obligatione legis.

29. Qualis et quanta sit legis obligatio. Quaelibet lex humana inducit
obligationem, saltem ad poenam in conscientia subeundam; quaudo autem
Lex in conscientia obliget, videndnm ex mente legislatoris, ex verbis prae-
ceptivis, ex contextn, ex adinnctis (v. n. 44.. Legislator potest praecipere
sub levi in re grai L, Bed non snb gravi in re ievi, qnia deest proportio. Ma-
teria Legis ntrum sit gravis, an levis, discernendum ex ipsius Legis verbis,
obiecto, fine, adiunctis; ex gravitate poenae; ex interpretatione doctoruin
\i«l consuetndinaria. — Lex etiam Lrritans et Lnhabilitans in dubio iuris
non urget c . CIC. can. L5). — Lex vel sententia fnndata in ialsa prae-
sumptione [1 facti non obligat in foro interno; sed quae fundatnr in prae-
snmptione pericnli commnnis obligal in conscientia, etsi in casu peculiari
pericnlnm desit vel defueril cnlpa thcologica (cf. CIC. can. 21).

30. Quousque lex obliget. Lex affirmativa, sc. quae actnm ponendum
praescribit, obligat 8emper: Bed non pro semper, idest obligat suo tempore.
Lex negativa, qnae actnm vetat, obligat semper et pro semper, idest con-
tinno : quod non ex verbis, sed ex rei natura aestiniari debet.

31. Ad quid lex obliget. 1° Lex affirmativa directe et per se obligat
a) ad cognitionem ipsins legis; b) ad operis praecepti implementuin : nec
licet aliud, etsi nielius et durius, praestare, sed, si opus praeceptum adim-
pleri nequeat, obligatio omnino cessabit; indirecte ct per consequens prae-
cipit ut media ponantur necessaria ad legem implendam. 2° Lex negativa
directe et per se obligat a) ad cognitionem ipsius legis; b) ad operis omis-
sionem, et Legi satisiacis etsi in oniittendo non fueris tui compos; indirecte
et per consequens ea vetat, quae legis violandae periculum continent, et
imprimis ne quis occasiones appetat. 3° Utraque, sc. sive affirmativa sive
negativa, indirecte et per consequens vetat a) agere in fraudem legis; b) aliis
mandare vel consulere legis violationem ; c) in lege violanda aliis coo-
perari.

32. Quomodo lex sit adimplenda. Lex affirmativa adimpleri debet 1° Hu-
mano modo, sc. opus iniunctum debes praestare compos tui. Sed non re-

(1) Praeaumptiu, quae estcxei iucertae probabilis ooniectura », alia dicitur hominis,
quao sc. concipitur a quovis prudeute viro, alia iuris, quae in lege exprimitur et iuxta
quam aliquid decernitur, alia iuris et de iure, contra quam lex non admittit probatio-
nem. Quae iuris est, distiuguitur iu praesutnptionem periculi, quum sc. ex praevisione
mali eveutus legislutor aliquid iubet vel vetat, et in praesumptionem facti, quum legis-
lator praesumens factum fuisse aliquid, quia communiter fieri solet, inde legem statuit.

— 10 —

quiritur a) ut praestes sciens et volens, cum intentio et finis non cadant
sub lege, nisi forte legislator opus praeceperit ob finem extrinsecum (hinc
iubilaeum non lucratur qui, iubilaei ignarus, ieiunium servat ex devotione) ;
immo satisfit, ponendo humano modo opus iniunctum, etiamsi adsit intentio
non satisfaciendi (sic satisfacit praecepto qui die festo audit Missam, etsi
non intendat praecepto satisfacere). Sed quum obligatio orta est a volun-
tate satisfacientis (ut in voto), intentio contraria impedit quominus satis-
fiat ; b) status gratiae aut motivus caritatis. 2° Integra et in sensu legis.
Et qui totum opus, a iege praeceptum, praestare nequit, si opus divisionem
recipiat (ut horae canonicae), debet eam partem praestare quam potest,
dumne sit quid minimum, materiam gravem non attingens. Sensus vero
legis non vetat duo praecepAa simul impleri, quum simul eodemque tem-
pore praestari possunt (ex. gr. subdiaconus horas canonicas potest reci-
tare, dum adest sacro, die festo), vel iinpleri duo praecepta unico actu,
si ad eamdem virtutem (excepta iustitia) pertineant et simul incidant (si
festum Omnium Sanctorum incidat in doininicum diem, satis est unam
Missam audire).

33. Quo tempore lex sit adimplenda. Lex implenda est tempore a lege
definito ; et si praefixum fuit ad finiendam obligationem, transacto tem-
pore obligatio cessat; secus, si ad urgendam. Quum obligatio implenda est
intra aliquod tempus, si medio tempore praevideatur vel certo immineat
impedimentum, obligatio statirn urget (ex. gr. tenetur Missarn diluculo au-
dire qui serius nequit). Tempore a lege non definito, si lex iubeat prae-
ceptum impleri statim, canonistae et Nostri eain intra triduum statuunt
esse adimplendam ; si iubeat quamprimum impleri, res erit in aestimatione
boni viri ; si lex nihil prorsus de tempore statuat, intra illud tempus lex
erit implenda, quo transacto impleri amplius non posset, nisi ex alio capite

antea urgeat.

§ 3. De interpretatlone legis.

34. Interpretatio legis est genuina legis explicatio iuxta mentem legis-
iatoris.

Interpretatio a) ratione auctoris alia est authentica, quae sc. ab ipso
legislatore fit ; alia usualis, quae a consuetudine ; alia demum doctrinalist
quae fit a viris doctis iuxta hermeneuticae normas; b) ratione modi alia
est comprehensiva seu declarativa, quae sc. tit iuxta sensum proprium et
usitatum verborum; alia extensiva, quae sc. legem ultra usitatum verborum
sensum extendit; alia demum restrictiva (qaain etiain epicheiam vocant),
quum sc. iudicatur legem non extendere se ad peculiarem casum ob spe-
cialia adiuncta, licet per se in verbis legis casus comprehenderetur.

Interpretatio authentica, per modum legis exhibita, habet vim legis.
Doctrinalis tantum valet, quantum momenta rationum a doctoribus allata ;
quare si consensus unanimis doctorum adest, interpretatio habebitur ut
moraliter certa; si dissensus, erit plus minusve probabilis. Authentica de-
clarativa, quae verba legis in se certa declaret tantum, promulgatione non

— 11 —

eget et valet retrorsum ; a. declarativa legis dubiae, extensiva ac restrictiva
promulgari debet et non retrotrahitur. I. authentica, data per modum sen-
tentiae iudicialis aut rescripti in re peculiari, non habet viin legis et ligat
tantum personas et afficit res pro quibus data est (cf. CIC. can. 17).

35. Interpretatioui doctrinali compr&hemivae seu declarativae fit locus
(quum aliquid obscurum in lege est) iuxta sequentes regulas. 1° A verbis
Legis, sumptis in significatione propria et usu recepta, non est recedendum,
nisi lex, ad verbum intellecta, appareat vcl iniusta vel absurda vel inutilis.
In hiscc casibus, ea interpretatio seligenda est quae aptior, ceteris legibus
consona et aequior videatur. 2° In favorabilibus lata, in odiosis stricta in-
terpretatio adhibenda est. 3° Ubi lex non distinguit, non distinguendum.

36. Interpretatione doctrinali extensiva utendum est in casu, qui in
lege non comprehendatur, sed similis sit casui in ea comprehenso, dum-
modo utriusque casus ratio. eadem sit, et secus iniquum aliquid vel iniu-
stum sequeretur (ex. gr. moniales hucusque vetabantur e clausura egredi
nisi in casibus incendii, epidemiae vel infirmitatis; cur non, si quid simile
incidisset, ut inundatio, incursus latronum etc. ?). Haec interpretatio locum
habet in correlativis (ex gr. quod lex prohibet ne vendatur, itcm ne ema-
tur vetat, et vicissim); in aequiparatis (ex. gr. qui vetatur matrimonium
contrahere, eidem et sponsalia interdicuntur) ; in connexis (ex. g-r. cui per-
mittitur Missam celebrare interdicti tempore, eidem adhibere ministrum
licebit). Odia sunt, in hac interpretatione, restringenda.

37. Interpretatio restrictiva seu epicheia tunc locum obtinet quum a) ob-
servatio legis esset perniciosa vel nimis difficilis et onerosa ; b) lex vi-
deatur in tali casu a mente legislatoris aliena, quia iure praesumitur eum
noluisse in re nimis ardua obligare (cf. etiam n. 48).

§ 4. De cessatione legis, vel obligationis ex ea enascentis .

38. Lex cessare potest vel in se vel quoad obligationem.

39. Causae, ex quibus lex cessat in se, sunt alia intrinseca, aliae ex-
trinsecae.

I. Causa intrinseca est cessatio finis legis adaequate (sc. ex toto) et
quoad omnes, vel saltem quoad maiorem civium partem. Finis legis di-
citur ccssare contrarie vel privative, prout lex evaserit noxia vel inutilis.
Si finis legis cessaverit contrarie quoad nonnullos tantum, lex manebit,
sed pro iis desinet obligatio.

II. Causse extrinsecae sunt : 1° Abrogatio (quum tota lex) vel derogatio
(quum pars legis tollitur), a legislatore facta, sive expresse, sc. lege no-
minatim sublata, sive tacite, statuendo aliquid legi exsistenti contrarium.
Notandum, legem genera^em, nisi nominatim exprimat, non derogare le-
gibus particularibus, statutis, consuetudinibus localibus; et leges novas, quae
antiquioribus derogant, esse strictae interpretationis, praeterquam in iis

— 12 -

quae favorem continent. 2° Desuetudo seu contraria consuetudo, quae
locum habere nequit, ut evidens est, in lege naturali vel positivo-divina.
Quoad leges positivo-humanas, vide infra n. 50.

40. Causae, ex quibus lex cessat quoad obligationem, aliae dicuntur
excusantes seu impedientes a lege servanda, aliae eximentes, quae sc. sub-
ditum dominio legis subtrahunt.

I. Causae excusantes seu impedientes sunt: 1° Concursus legis, de
qua agitur, cum altera lege. Et gravior erit servanda ; si nulla gravior sit
neve videatur, naturalis praeferenda positivo-divinae, haec humanae. Si
ambae sint eiusdem generis, primo servanda est ea quae religionis intersit,
deinde quae reipublicae, demum quae singulorum ; et si utraque in bonum
singulorum, iustitia caritati praeferri debet. 2° Omissio adimplementi de-
bito tempore, si tempus fuit praefixum ad finiendam obligationem. 3° Igno-
rantia. Haec a culpa theologica excusabit plus minusve, ut diximus ubi de
voluntario. Sed nulla ignorantia legum irritantium aut inhabilitantium ab
incurrenda irritatione vel inhabilitate excusat, nisi lex expresse id sanxerit
cf. CIC. can. 2229, § 2). Ignorantia vero vel error circa legem aut poe-
nam aut circa factuin proprium aut circa factum alienum notorium gene-
ratim non praesumitur; circa factum alienum non notorium praesumitur,
donec contrarium probetur (cf. CIC. can. 16). Quando et quousque ignorantia
vel error a poenis ecclesiasticis excusent, videsis n. 597. 4° Incommodum
grave, sive certum, sive graviter et vere probabile. Sed leges naturales ne-
gativae (ut non blasphernandi, non mentiendi) obligant semper, etiam cum
vitae dispendio ; leges positiuo-divinae interdum obligant etiam cum gravi
incommodo (ut lex confessionis, sed incommodum grave excusabit ab in-
tegritate materiali) ; leges positivo-divinae et humanae obligant etiam cum
vitae dispendio quoties a) bonum commune vel remotio extremi dammi
spiritualis alicui obventuri praestat vitae singulorum (ex. gr. leges ve-
tantes, ne parochi aut medici abeant tempore pestis, obligatio baptismi
conferendi puero moribundo); b) aliquid velit extorqueri in contemptum
Dei, religionis (ex. gr. esus cibi vetiti), aut clavium; c) agatur de lege ir-
ritante seu inhabilitante gravi, ad bonos mores et religionem tuendam
constituta. Hisce casibus exceptis, leges naturales positivae seu affirmativae
(ut restituendi rem ablatam), positivo-divinae et humanae non obligant
cum gravi incommodo.

Non licet directe (sc. ad finem legis non servandae) apponere causas
impedientes seu excusantes, sive impediant proxime (cum lex brevi urget),
sive remote (cum lex urget post notabile fcemj us), quia lex vetat indirecte
ne in eius fraudem agatur: etiainsi causa impediens sit aliquod opus bo-
num aut aequivalens aut pracstantius opere praecepto (ex gr. ad vitandum
ieiunium inservire in quadragesima peste laborantibus) (1). .

Non licet indlrecte (sc. ad alium finem} sed praeviso impedimento) ap-
ponere causam proxime impedientem (ex gr. vespere Sabbati vel mane

(1) Cfr. tamen CAnnibale, I, 171, n. 60.

d dominiei relate ad Bfissam . oisl adsit i rtionata; 2

rtiam Bine ratione, apponere indirecte causas remoU Lmp< 9, quianon

eensetnr Legislator velle adeo libertatem coai

II. Causae eximentes qnas lic >roxim<

quia lex qoii oblig nibditJ maneamus innl :

1° Absentia a territorio, qnnm agitur de l«-_ tli.

2° Dispensatio, qnae ris relaxatio in casu particulari.

A) Ad dispensationem requiritur: a indi, riv<

;/c7/-/</ el pro/tri.i, qnae bc. alicni competit vi officii vi Su-

perior dispenaare valei In iegibus Buis, praedecessornm e( Inferiorum ;

b ordinaria .' sive delegata a iurt vel consuetud

ordinaria audit ; Bive deZegrala simpliciter, v*\ ab hom raiordi-

Dariam habet. Pol lispensandi simpliciter delegata snbdelegari neqnit,

oifli quis delegatus fnerit vel ab Apostolid quo el<

sit industria personae aul subdelegatio probibita) vel ad universitatem can-
aarnm vel eum facultate Bubdelegandi. Nfulla subdelegata potesl erit

Lterum Bubdelegari, aisi id expresse concedatur (cfr. CIC. can. 199). —
Licel eero nti dispensatione tacita, qnae habetnr, qunm Superior aliqnid
vult qnocum dispensatio sit coiutexa, aut quum, Bciens et potens contra-
dicere, aon contradicit ; Ltem et praesumpta ex rationabili causa nl ••
praelatus, Bciens te esse excommunicatum, beneficinm tibi eonferat). —
b) Ut dispensandus sit subditus dispensantis, quia dispensatio est iuri-
ctionis actus. Hinc legislator non dispensat cum seipso, quia suae legi-
tur, Bed tantum (ex iure naturali) vi directiva, et, in
caui ratio cur et vi directiva ligetnr. Qui habet pote-

bem ordinariam vel delegatam ])Otest in legibus Superioris dispensare
cum seipso, Bive indirecte et mediate (dispensando totam comnmnitatem,
vel alteri facultatem tribuendo dispensandi et petendo deinde ab eo dis-
pensationem . recte et immediate, quia ad gratiam conferendam non

liritur persona distincta. — c) Ut adsit dispensandi causa. Haec dicitur
/iiudis seu motiva, si principaliter movet, impuU . coniuncta finali

vel motivae, facilius movel ad dispensandnm. Legislator vel qui habct po-

atem ordinariam et propriam ticite nunquam dispensat, etsi motu
proprio, nisi ex causa probabiliter iusta, vatide seinper. si motu proprio,
etsi nulla vel falsa sit causa; qui habet potestatcin ordinariam vicariam,
valide non dispensat nisi ex aliqua causa. Delegatus vero nunquaiu valide
dispensat nisi ex causa probabiliter iusta. Si agatur vero de dispensatione
ad instantiam, ubi inciderint in supplicationcm obreptio (sc. narratio falsi
vel Ho (sc. reticentia alicuiua veritatis, quae dispensationem redderet

diffieiliorcm), haec tenonda : aut unica causa allata luit Bive motiva -
impulsiva, et, si ca non est vera, dispensatio est invalida; aut plures al-
latac sunt, omnes motivae, et suflu-it ad validitatem ut una saltem srit vera;
aut plures, omnes Impulsivae, et si nna tantum sit falsa, dispensatio
invalida, qnia omnes simul pro una motiva habentur ; aut plures partiin
motivae, partim impulsivae, et Bufficit a<l validitatem ut saltem una motiva
sit vcra. Et erit valida dispensatio, si causa vera fuerit quo tempore dispen-
satio conceditnr, etsi nonantea; et, e converso, anJ i, si causa, vera quo

— 14 —

tempore dispensatio petita est, desinat vera esse quo tempore dispensatio
conceditur.

B) Modi dispensandi sunt : a) motu proprio, vel ad instantiam ; b) in
forma gratiosa, vel in forma commissoria, vel in forma mixta : de quo
v. ubi de Eescriptis n. 49, IV.

C) Dispensatio concedi potest motu proprio absenti, ignoranti, et vel
invito, sed ordinarie requiritur acceptatio, quae ceterum semper praesu-
mitur, nisi de contrario absolute constet.

D) Dispensatio cessat : a) Revocatione ; et si haec a legislatore procedat,
nulla, saltem ad revocationis validitatem, requiritur causa ; si a delegato,
causa iusta revocandi adesse debet. Sed non antea dispensatio cessat, quam
revocatio dispensato fuerit indicta. b) Renuntiatione ; et renuntiatio, si
agatur de his quae voluntate renuntiantis consistunt (ex. gr. de votis, iu-
ramentis etc), statim valet et ab ea renuntians resilire licite non poterit;
si de his, quae ex lege emanant (ex. gr. de horis canonicis, de impedi-
mentis matrimonialibus), non valet, nisi dispensanti innotuerit et ab eo
fuerit acceptata, et in hoc posteriore casu, renuntians medio tempore uti
poterit dispensatione. c) Cessante causa finali vel motiva tunc tantum, quum
dispensatio tractum habet successivum et non fuit concessa absolute (ex. gr.
ab abstinentia, infirmitatis causa).

E) Dispensatio non cessat: a) Etiamsi cesset causa motiva, tunc, quum
data fuit absolute vel unico actu fuit perfecta (ex. gr. dispensatio ab irre-
gularitate alicui data ob parentum paupertatem, etsi vel ipse vel ipsi
postea ditescant : dispensatio absoluta a voto castitatis, etsi, mortuo priore
coniuge, aliud iniri velit matrimonium). b) Xon usu vel usu contrario, ut
patet. c) Territorio dispensantis relicto, quia quod legitime factum est re-
tractari non debet, etsi postea is casus inciderit, a quo initium habere non
potuisset ; sed, territorio dispensantis relicto, ea cessat dispensatio, quae
generali indulto toti territorio concessa est, quia habetur ut territorialis.
d) Morte dispensantis, si dispensatio data est absolute.

3° Privilegium, quod definitur « beneficium permanens Principis extra
corpus iuris concessum » .

A) Dividitur a) ratione obiecti, in privilegium contra ius et pr. praeter
ius ; illo Princeps legi derogat (ut si subditum eximat a solvendis tributis),
hoc gratiam concedit, salva lege (ex. gr. facultatem dispensandi) ; b) ratione
causae, in gratiosum et remuneratorium, prout ex mera Principis liberali-
tate vel in praemium meritorum conceditur; c) ratione subiecti, in personale
et reale, prout datur personae ratione sui, vel conceditnr illi ratione rei
ab ipsa distinctae (ex. gr. dignitatis quam habet, collegii de cuius gremio
est) ; d) ratione formae, primo in pr. inclusa in corpore iuris mt clericoruin.
regularium) et in pr. specialiter concessa; secundo in concessa per se vel />< -/•
communicationem . Privilegium vero communicari potest minus principaliter,
seu in forma accessoria, ut sua religiosi communicant suis familiaribu-
benefactoribus ; vel ad instar, seu in forma principali^ quum Princeps
concedit alicui privilegiuin ad exemplnm alterius aliis concessi. lllud se-
quitur principale eoque cessante cessat; hoc perdurat, etsi aliud ad cuius
instar datum fuit) deminuatur aut omnino cesset.

— 15 —

B) Concedi potest ab eo tantum qui supra ius est, sc. a legislatore, vel
eius successore, vel ab eo qui sit utriusque superior, dummodo materia
subsit coucedeutis potestati ; pr. contra jus subditis tantuni, \>r. praeter
jus etiam non subditis. Valida Bemper, licite pr. confertur solum ex iusta
causa; secus pr. contra ius laederet iustitiam legalem et distributivam,
pr. praeter ius esset ad Inflfear prodigae donationifl. Nisi fuerit concessum
ad instantiam, acceptatione indiget.

C) Privilegium praeter ius latam interpreta&Umem recipit, quia nemi-
nem laedit ; pr. contra ius strictam, quia legem vulnerat. Sed et hoc
latam recipit, a) si fuerit concessuiu motu proprio, b) si rei publicae vel
religionis intersit, c) si secus foret inutile. — Privilegia quae laedunt ius
tertii, non valent nisi in casu, quod concedens sit tertii Superior et
expresse intendat iuri tertii derogare; ea tarnen strictam interpretationem
recipiunt.

D) Cessat a) ex parte concedentis, per recocationem, et, quod lege con-
cessum, cessat per revocationem lege expressam; quod per rescriptum,
cessat per revocationem privilegiato renuntiatam. Non autem cessat morte
concedentis, nisi agatur de gratia facienda, re adhuc integra (1) ; b) ex
parte prwUegiati, per renuntiationem, a concedente acceptatam, et per non
ttsnm vel contrarium usum quum agitur de privilegio contra ius tertii,
qui legitime praescripserit; c) ipso facto, seu natura sua, si pr. fuit con-

sum condicione adiecta, etsi tacita, vel in diem, quum condicio explicit
vel dies venit; d) personate insuper morte privilegiati, reale interitu com-
pleto rei vel loci (2) , aut amissa dignitate.

Art. 2. De iis, quae legis civilis et ecclesiasticae sunt propria.

§ 1. De Lege Civili.

41. Auctor legis civilis est princeps vel populus vel uterque pro regi-
niinis forma.

42. Actus mere interni non sunt obiectum legis civilis, quia nulla ra-
tione civilem societatem attingunt.

43. Leges civiles sunt vel personales, quae sc. de statu personarum de-
cernunt, vel reales, quae sc. de immobilibus statuunt ; his accensentur, quae
actuum sollemnitates et formam respiciunt. Personalibus civis adstringitur
ubique gentium; realibus subiiciuntur ii, qui ubi eae vigent versantur, sive
cives, sive peregrini. Clerici tenentur legibus civilibus (iis exceptis, quae
eorum statui vel iuribus repugnant), saltem ex iure naturae et ex voluntate
Ecclesiae ; aequum enim est ut qui societatis emolumentis fruuntur, eiusdem
subsint oneribus.

(1) Sed tiiiHeu cf. iiifra ubi de Resciiptis.

(2) Iure cauouico (can. 75) privilegiuiu locale, si locus iutra 40 aunos restituatur,
reviviecit.

— 16 —

44. Leges civiles obligant regulariter in foro conscientiae, etsi legis-
lator id non expresserit, praesertim quae constituunt iura et obligationes
vel probationes vel tempus prosequendi eadem in iudicio. Leges vero, quae
non praestant actionem in foro externo, non hoc ipso destruunt iura et
obligationes in interno. — Leges, quae ab usurpatore imperii, qui pacifice
possideat, emanant, ligant couscientiam ratione boni communis et ordinis
socialis.

Non obligant vero in foro conscientiae a) leges innixae falsa praesum-
ptione facti, ut diximus n. 29; b) quae praetergrediuntur limites iustitiae
vel legislatoris iurisdictionem ; c) quae potiusquam praeceptum, continent
consilium vel adhortationem ; d) leges mere. poenales, quae tamen si non
obligant in conscientia ad eas servandas, obiigant in conscientia ad poenam,
quae fuerit constituta, subeundam.

Leges esse mere poenales necrie, iudicandum erit ex legis materia
(quum sc. finis sufficienter obtinetur ex metu a lege incusso) et ex legis
verbis, deinde ex usu et receptis moribus, ex communi sensu doctorum et
moralistamm. — Leges tributorum (tasse) et vectigalium (dazi, gabelle)
censentur esse mere poenales ; sed non licet oificio suo deesse exactoribus,
qui in re gravi graviter peccant et ad restitutionem tenentur, nisi agatur
de re levi, praesertim cum pauperibus, in materia vectigalium, ex benigna
interpretatione voluntatis legisiatoris (cf. n. 330).

Utrum leges poenales obligent ad poenam in conscientia subeundam
ante iudicis sententiam, distinguendum : 1° si poena est ferendae sententiae,
iudicis sententia vel condemnatoria vel declaratoria, pro legislatoris vo-
luntate, intercedat necesse est; 2° $i poena est latae sententiae, subdist. :
poena activa (quae sc. nequit exsecutioni demandari sine positiva aliqua
delinquentis actione), vel activa simul et privatiua (ex. gr. officii iam pos-
sessi dimissio) requirit iudicis sententiam, quia nimis arduum esset, reum
poenam in se ipsum exsequi ; poena simpliciter privativa vel inhabilitans ,
vel privativa condicionalis (ex. gr. amissio oiiicii in eum lata qui intra
tempus praefixum alicui condicioni non pareat) non requirunt iudicis sen-
tentiaro, declaratoriam vero tantum exigunt « casu quo reus non possit
poenam exsequi sine propria infamia ». — Poenae conventionales con-
tractibus appositae requirunt iudicis sententiam.

§ 2. De Lege Ecclesiastica.

45. Auctores legis in Ecciesia sunt :

I. Qui potestatem habent in Ecclesia suortmam atque independentem,
sc. Romanus Pontifex vel solus vel cum Concilio Oecumenico, relate ad
universam Ecclesiam. R. P. hanc exercet potestatem sive immediate per se,
sive mediate per Sacras Congregationes.

Sacrae Congregationes, quibus R. P. utitur ad decreta condenda vel
declarationes edendas, quae rem nostram respiciunt, ex Codice iuris cano-
nici sunt quae sequuntur: la Congr. S. Officii, cui competunt causae de
fidc, de haeresi et criminibus quae hanc redolent, ea quae respiciunt pri-

- 17

vilegium Paulinum, Impedimenta disparitatis enltus et mixtac

ieiunium eucharisticum pro sacerdotibufl Missam celebrantibua, prohibitio-

ii librorum. 2a Congr, <l>- disciplina Sacramentorum, <-ui competit quid-
»mid respicit diaciplinam septem Sacramentorum et Bacriflcii Euchj
iiq exceptia quac B. Officio et 8. Rituum Congregationi n

lesertim dispenaare ab impedimentifl matrimonialibus In foro exten
qod conaummato, ab Lrregularitatibua, de validitate ordina-

onii el <!>■ ob entibua ludicare, concedere Lndultum

: privati et facultatem 88. Sacramentum asservandi. 8* Congr. (
tlii, cui eompetit quidquid respicit disciplinam cleri aaeenlaris et populi
tiristiani; proinde et materia abatinentiae, ieiunii, observantiae dierum
ornm, Confraternitatum, piornm legatorum, Btipendiomm Missae, ben<-
ticiorum et bonorum ecclesiasticorum, immunitatis ecclesiaatieae. ik Congr.
Religiosorum, eui competunt regimen religiosorum (votorum tnm Bolemninm
tum Bimplicinm), controversiae inter religiosos, vel inter eos et Ordinai
• t non religiosos, dispensationes pro religioflifl a iure communi. &• Congr.
mda Fidet eni competit regimen mi8flionum, ea lege ut negotia
quae fldem, matrimonia, ritus respiciunt, ad <-ompetentes Congregationes
remittat, et quae missionarios, ut religiosos, ad Congregationem Reli|

rorum Rituum. Bisce addenda tum Tribunal S. i
nitentiariae, cui forum poenitentiae est subiectum, et sectio adn<

entiis, tnm Commissio Codici iuris canonici interpretando, Motu
rio 15 Sept. 1917 constituta.

Decreta Generalia SS. CC. pronniversa Ecclesia condita et rite promul-

9i de niamiato Pontificis edita vel eo adprobante (Decr. Gen. Congr.

3S. Kituuin non indigent Bpeciali mandato vel adurobatione R. p.), habent

i iegis aniversalis; sed ex Motu Proprio 15 Sept. 1917, ea erunt a Con-

silio, cui mnnns Codicis anthentice interpretandi, in eanones digerenda,

qni, >i Decreti Bententia a Codice discrepet, veteribus canonibus suffician-

tur, si quid novi praeseferat, certo loeo in Codicem inserantnr. Dtcreta

Particu nsa, qnae ordinariis SS. CC. facnltatibns innitnntnr,

•nt vim Legis pro casu particnlari, pro qno emissa, neque extendi pos-

Bunt, qnoad obligationia vim, ad aiios caanSj Bed normam exhibere pos-

Bunt probabilem ad indicinm ferendum de casibus similibus.

II. Qui potestatem habeni in Ecclesia tntbordinatam. Et 1° Legati in
- provinciis, sed nomine R. P. 2° Concilia Plenaria et Provincialia per
totam nationem vel regionem vel provinciam; sed leges ab iis latae, ante
i/uam promulgentur et ut vim habeant, adprobationem a S. Sede obtiner»'
debent; qnae dicitnr data in forma communi, si negativa est, se. si iudi-
cat 8. Bedes nihil in iis adesse contra fidem, bonos mores et s. canones,
ia forma speciali, b\ S. Sedes eas positive adprobetet suas faciat. 3° Ordinarii
in sua quisque dioecesi (non enim Patriarchae et Metropolitae leges ferre
possunt pro dioecesibus sunraganeis) ; sed leges ab Ordinario latae extra

lodum. vel inconsulto Capitnlo Cath. Ecclesiae, habent solum vim x
tatorum (et proinde cessant, resoluto eius iure), praeter quam in duobus ca-
sibus: a) quum Ordinarius declarat se legem stabilem eondfere velle, b) quum
ordinatio afficit subditos omnes, tum clericos, tum laicos. 4° Qui in Ordi-

2 — - lsi, Sununarium.

— 18 -

nibus Begularium (sive Capitula Generalia, sive Praelati, ius obtinent ex
Pontificia adprobatione leges ferendi pro suis monasteriis. Diximus : ex
adprobatione Pontificia, non vi voti, quod solum ius confert, cum sit per-
sonale, praeceptis ferendis, non legibus. 5° S. JR. E. Cardinales in suis
Titulis, in iis tantum quae disciplinam ecclesiasticam et morum correctio-
nem respiciunt.

Parochi, quibus iurisdictio est tantum in foro interno, leges ferre ne-
queunt; item abbatissae, vel superiores feminae ordinum regularium, quae
sunt iurisdictionis ecclesiasticae incapaces. Praeceptum tamen ferre possunt
ob potestatem dominativam vel oeconomicam. qua respective gaudent in
parochianos vel religiosas.

46. Obiectum legis ecclesiasticae iuxta plures esse nequeunt actus mero
interni; sed quum Ecclesia praecipit actus externos. potest praecipere, et
reapse praecipit, internos, necessarios ad actionem externam perficiendani.
idest actus mixtos (ex. gr. Ecclesia constituit praecepto confessionis vel
communionis annuae non satisfieri per confessionem vel communionem sa-
crilegam). At iuxta alios Ecclesia, ex potestate legifera B. Petro concessa.
praecipere potest actus mere internos: et revera praecipit, quum ex. gr.
iubet exercitia spiritualia peragenda; determinat legem naturalem et divi-
nam circa actus mere internos. ex. gr. quoties actus fidei vel caritatis sit
eliciendus, quoties parochi vel Ordinarii debeant applicare pro populo etc.

47. Quoad subiectum legis ecclesiasticae nonuulla in specie sunt at-
tingenda. Et primo de haereticis, schismaticis. apostatis; secundo de pueris.
qui nondum septennium expleverint; tertio de peregrinis, advenis, vagis.

1° Haeretici, schismatici, et apostatae (qui se. a fide christiana desci-
verunt) manent et sunt semper Ecclesiae subditi, ratione suscepti baptis-
matis; communis vero sententia est eos excusari a legibus servandis. quae
sanctificationem internam respiciunt, sive ob ignorantiam, sive ex prae-
sumpta Ecclesiae voluntate. Sed tenentur legibus, praesertim irritantibus,
quae bonum commune respiciunt. ex. gr. de impedimentis matrimonialibn>.
de quibus v. n. 547.

2° Pueri. qui nondum septennes. usum rationis habeant (CIC. can. 12 .
non tenentur legibus ecclesiasticis, praeterquam lege confessionis et commu-
nionis annuae (1). (Poenae vero transgressoribus impositae non incurruntur
ante pubertatem. sc. ante 14 a. completum pro maribus^ ante 12 completum
pro feminis.) Completo autem septennio, pueri non tenentur nisi legibus,
quae sint aetati congruae : ut ex. gr. confessionis et communionis annuae,
auditionis sacri, abstinentiae a carnibus, ideoque peccant et parentes, qui
eas a filiis adimpleri neglcgunt.

3° Praenotandum (cf. CIC. can. 13, 14. 91, 92, 94): a) Peregrinum dici
illum, qui versatur extra domicilium vel quasi-domicilium quod adhuc re-
tinet. b) Advenam dici illiun. qui extra suiun territorium constituit alicubi
quasi-domicilium. Domicilium inde a primo dic in nova residentia adqui-
ritur, quum adest animus ibi perpetuo manendi, saltem donec nova ratio

(1) Cf. can. 906 et 854, 5«. — V. etiam n. 366 et 447.

— 19 —

inde avocet ; vel adquiritur. Independenter ab animo perpetao maneo
per commorationem protractam ad decenninm completum. Quasi-domicilium
item a piimo die adquiritur, qnum adesl animus loco manendi per maiorem

i partem, Bi aihil Inde avocet; veJ adquiritur, independenter ab ea in-

tione, per commorationem reapee protraetam ad maiorem anni partem.

Domicilinm vel quasi-domicilium In paroecia vel quasi-paroccia dicitur

oeciale; Ib dioeeesi, vicariatu, praeiectura (non autem in paroecia vel
quasi-paroecia anum, i aod qui babent, sortiuntur parochum loci ubi

actn commorantnr. c) Vagum deniqne illum esse, qui nullibi domicilium
vel qnaei-domicilinm habet, sed hac illac veraatnr.

Bisce laaemissis, de advena nihil addendum, ut patet; tenetur enim
lcgibus territorii, ubi quasi-domicilium instituit.

Peregrinus vero a) praeceptis, quae ossibus haerent, ligatur quocumque
eat; b) legibus territorii sui, unde discessit, non tenetur, quia extra terri-
torium ius dicenti non paretur impune; nisi tamen id, quod absens extra
facit vel omittit, in patria noceat (ex. gr. si parochus residentiam relin-
quat) ; item privilegiis territorii sui non gaudet (cf. CIC. can. 14, 3°); c) le-
gibus loci, quo advenit, non ligatur, nec lege particulari, quae in patria
item vigeat, quia nemo potest suis legibus, nisi subditos suos, obligare,
nisi tamen agatur de legibus quae ordini publico consulunt vel actuum
-nllemnia determinant; privilegiis loci, quo advenit, uti frui potest; d) si
-ausfecerit legi communi in suo territorio, non ea iterum ligatur ubicum-
que ea serius vigeat et urgeat. Nota, locum exemptum in suo territorio
aequiparari loco sito extra suum territorium.

Vagus, ne sit exlex, intelligitur domicilium habere ubi in praesens
versatur, eiusque proinde loci subditus esse; quare tenetur legibus tam ge-
Qeralibns quam particularibus quae vigent in loco ubi versatur.

48. Quoad promulgationem a) leges ab Apostolica Sede latae promul-
itur per cditionem in Actorum Apostolicae Sedis commentario officiali,
nisi in casibus particularibus alius promulgandi modus fuerit praescriptus ;
et vim suam exserunt post tres integros menses a die qui Actorum numero
appositus est, nisi ex natura rei illico ligent aut in ipsa lege brevior vel
longior vacatio specialiter et expresse fuerit statuta ; b) leges Episcopales
promulgantur eo modo quem Episcopus deterniinaverit, et statim a promul-
gatione obligare incipiunt , nisi aliud in ipsis caveatur (cf. CIC. can. 9;

2°).

Quoad interpretationem (cf. etiam nn. 34, 35, 36, 37) legum ecclesia-
Bticarum, CIC. statuit: a) interpretari authentice leges legislatorem, eius
biiccessorem vel eum cui potestatem interpretandi iidem fecerint (can. 17) ;
Codicis vero interpretandi potestas unice facta est Commissioni, de qua
v. n. 45, I. ; b) leges ecclesiasticas intelligendas esse secundum propriam
verborum significationem in textu et contextu consideratam ; quae si dubia
et obscura manserit, ad locos Codicis parallelos, si qui sint, ad legis finem
ac circumstantias et ad mentem legislatoris esse recurrendum (can. 18) ;
c) si certa de re desit expressum praescriptum legis sive generalis sive
particularis, normam sumendam esse. nisi agatur de poenis applicandis, a

— 20 -

legibus latis in similibus; a generalibus iuris principiis cum aequitate ca-
nonica servatis; a stylo et praxi Eomanae Curiae; a communi constantique
sententia doctorum (can. 20) ; d) leges, quae poenam statuunt aut liberum
iurium exercitium coarctant aut exceptionem a lege continent , strictae
subesse interpretationi (can. 19).

Quoad dispensationes :

1° A) Potestate ordinaria a) R. P. improprie dispensat, et valide ex iusta
causa, in iure naturae hypothetico privato (in votis et iuramentis) et in lege
positivo-divina, quae non respiciat essentialem Ecclesiae constitutionem (ut
Sacrificium, Sacramenta), quia non proprie dispensat, sed declarat cessa-
tionem iuris divini. In legibus ecclesiasticis dispensat pro universa Ecclesia.
b) Ordinarii locorum (1) dispensant in legibus Concilii plenarii ac provin-
cialis, in casibus tamen peculiaribus et iusta de causa ; Synodi dioecesanae,
antecessorum, suis, inferiorum.

B) Potestate quasi-ordinaria. Ordinarii dispensare possunt: a) in legi-
bus irritantibus et inhabilitantibus, in quibus R. P. dispensare solet, in
dubio facti (CIC. can. 15); b) in legibus Ecclesiae generalibus (et locorum
Ordinarii in legibus latis a R. P. pro eorum territorio) tunc solum, quum
haec potestas est iis explicite vel implicite concessa, aut difficilis est re-
cursus ad S. Sedem et simul in mora est periculum gravis damni, modo
agatur de dispensatione quae ab Apostolica Sede concedi solet ; secus, nec
in casibus particularibus dispensare queunt (can. 81, 82). Quousque Episcopi
ex CIC. can. 1245 possint dispensare in lege de observantia festorum. de
abstinentia et ieiunio v. nn. 219, 365. — Eadem igitur potestate intra eosdem
limites cum suis subditis dispensant superiores maiores religionis clericalis
exemptae. — Parochi quid possint, ex eodem can. 1245 CIC, videsis iisdem
nn. 219, 365; ceterum, nec a lege generali nec a lege peculiari dispensare
valent. nisi haec potestas expresse iisdem concessa sit (CIC. can. 83).

C De facultatibus habitualiter Ordinario delegatis v. paullo infra ubi
de privilegiis.

2° Dispensationes omne genus a Sede Apostolica concessae etiam cen-
sura irretitis validae sunt, nisi agatur de nominatim suspensis a divinis
vel excommunicatis vitandis vel personaliter interdictis, aut de excommu-
nicatis toleratis post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam: hisce
concessae. tunc tantum valent, quum in pontificio rescripto fit mentio de
excommunicatione (CIC. can. 36, § 2).

(1) Ut 9emel dicamus, Ordinarii nomine veniunt in iure, nisi quis expresse excipia-
tur, praeter Romanum Pontificem, pro suo quisque territorio Episcopus residentialis,
Abbas vel Praelatus Xidlius eorumque Vicarius Generalis, Administrator Apostolicus,
Vicarius et Praefectus Apostolicus, itemque ii qui, praedictis deficientibus, interim ex
iuris praescripto aut ex probatis constitutionibus succedunt in regimine, pro suis vero
subditis superiores maiores religionis clericalis exemptae [idest Abbas Primas, Abbas
Superior Congregationis monasticae, Abbas monasterii sui iuris, licet ad monasticam
Congregationem pertinentis, supremus religionis (heic clericalis exemptae) Moderator, Su-
perior Provincialis, eorumdem vicarii aliique ad instar provincialium potestatem haben-
tes]. Xomine autem Ordinarii loci vel locorwn veniunt omnes rocensiti, exceptis Supe-
rioribus religiosis.

— 21

Quoad privilegia (cf. Q. 40, II, 8°), haec addenda

concessione dl-
rccta competen-
tis auctoritutis
fcclcsiasl icae :

a)qnMi B. P. viv.t.*

vocis oraculo, si a'i-
versus tertios vindi-
curi in foro externo
velint, debent legiti-
me probarl can 79

b) facnltatea babi-
tuaics conconae in
perpetuum vel ad
tempus vil ad oerl OXD

nnmerum oasuum

66),

acquiruntur
(CIC. can. 63)

Privile-

in re
nostra

ln forma aeque
Iprincipali (can. 64),^

percommuni-
cationem, et
si

•ur privile-
praetet ■

secumferunt pofc

teS, qtUM Ct qUOU.iqUto

ad illarum usum sint

-.sariae (ex. gr. fa-

«iiltas dispensandi se-

cnmfert ^otcstatem

Ivcmii a censuris

•t om

• huntaxut dispei
tionit consequendae).

ea tuntum acquisitu censen-
tur, quae concessa erunt
primo privilegiurio tUrecte,
perpetiio, et sine speciali re-
latione ad certum locura,
rem, personam, et quorum
capax sit subiectum cui com-
municantur : si minuantur
vel cessent in primo privi-
legiario , integru munent in
altero subiecto ;

in forma accessoria,
(can. 64, 65)

vulet eadem regula uc pro
acquisitis in forma aeque
principali]: at minuuntur
vel cessant, si minuantur
vel cessent in primo pri-
vilegiario.

perlegitimamcon- c Possessio centenaria vel immemorabilis
suetudinem aut < inducit praesumptionem concessi privilegii
praescriptionem i (can. 63, § 2).

perpetua, nisi aliud constet;
(can. 70)

ex eorum tenore, nec exten-
denda aut restringenda ;

sunt

interpretanda :
(can. 67, 68)

in dubio,
quae

«contra legem, aut iura
aliis quaesita, stricte:

praeter ius, late.

revocantur
(ean. 71)

liberi usus, l si in commodum sui concessa, modo ne
(can. 69) \ ex alio capite exsurgat obbligatio utendi.

a) quae in Codice contenta, per legem gene-
ralem ;

i per legem oontrariam quae de iis-
l dem privilegiis caveat, aut lata sit
1 af

b) cetera

-Superioreconcedentis privilegium ;

per revocationem privilegiarlo inti-

matum.

renuntiatione
a Superiore acceptata:

resoluto
iure concedentis,

Privile-

cessant

gia (cajT° 72^73 ^ renuntiatione tacita

inre i * 76 77) ' \ ve^ legitima prae-
I scriptione,

formali Superioris
declaratione,

elapso tempore.

expleto numero

casuum,

pro quibus concessa,

privatus renuntiare potest pr. in sui tan-
tum favorem constituto : non privilegio
communitati, loco, dignitati concesso;

communitas nequit renuntiare privilegio
sibi concesso per modum legis, aut si
renuntiatio noceat Ecclesiae vel aliis.

tunc tantum, si concessa cum clausula
ad beneplacitum nostrum vel alia aequi-
valenti.

si agatur de privilegio aliis oneroso. et
ex parte privilegiarii accedat non usus
vel contrarius usus.

privilegium, mutatis adiunctis, noxiumr
eiusque usum illicitum evasisse.

sed validi sunt actus vi potestatis pro-
foro interno positi, ex inadvertentia, post
expletum casuum numerum.

49. Gratiae quaevis vel dispensationes etc. conceduntur vel vivae vocis
oraculo vel per rescriptum.

Rescriptuni dennitur « responsum Principis scripto redditum ad alterius
instantiam » . Erit iustitiae vel gratiae, prout conceditur aliquid respiciens
quaestiones iudiciales, vel non.

I. Rescripta ut valida sint, oportet ut: A) Petens sit habilis ad gratias
obtinendas : de quo cf. supra n. 48, 2°, ubi de dispensationibus. B) Petantur
legitime. Et quidem: a) rescripta possunt impetrari etiam pro alio , etsi
inscio, qui poterit gratia non uti, sed rescriptum valet ante eius accepta-
tionem, nisi aliud ex clausulis appareat (can. 37); b) gratia ab una S. Con-
gregatione vel Officio Romanae Curiae denegata invalide conceditur ab alia
S. Congr. vel Officio vel loci Ordinario sine assensu S. Congr. vel Officiir
quibuscum agi coeptum, salvo S. Poenitentiariae iure pro foro interno :
c) gratia a Vicario Generali denegata et ab Episcopo, nulla facta denega-
tionis mentione, concessa ; item gratia ab Episcopo denegata et a Vicario
Generali, etsi facta denegationis mentione, sine assensu Episcopi concessa,
invalida est ; gratia a proprio Ordinario denegata, illicite petitur ab alio
Ordinario sine denegationis mentione, sed valide obtinetur ; facta mentione r
alius Ordinarius, nisi requisiverit a priore Ordinario denegationis rationes r
illicite, sed valide concedet (can. 43, 44). C) Conditiones rescripto appositae
probatae sint; sed eae tantum sunt ad validitatem essentiales, quae expri-
mantur particulis si, dummodo vel aliis eiusmodi (can. 39). D) Preces w -
ritate nitantur (quae conditio, etsi non expressa, semper subintelligitur » ?•
et ^quidem, si rescriptum datur sine exsecutore, quo tempore datur ; sin
autem exsequendum committitur, quo tempore exsecutioni demandatur. Et
firmis iis quae diximus n. 40, II, 2, A), ubi de dispensatione, quoad subre-
ptionem et obreptionem, addimus: a) vitium subreptionis minime obstare

_'.>

validitati rescriptorum, licet reticeatur veritafl aeceflsa] rimenda, quum

apponitur clausula Motu proprio^ niodo ne obreptio incidat in causam fina-
Jem quae unica proponatur, salva tamen, etiam in hoc casu, validitate dis-
pensationum ab impedimentis matrimonialibus minoribus ; neque obstare
validitati reflcriptorum, quae ea clauflula careant, dummodo expressa fue-
rint qnae de Btylo Curiae sunt ad validitatem exprimenda; b) vitium obre-
ptionifl vel subreptionis in altera rescripti parte, alteram non intirmare si
una simul plurefl gratiae per rescriptum concessae sint (can. 41, 42, 45).
E) Wrrort substantiali non Inficiantur; et substantialis non censetur error
m nomine rescribentifl, concessionarii, loci ubi hie degit, rei de qua agitur,
• iummodo, iudicio Ordinarii , nulla Bit de ipsa persona vel re dubitatio
(can. 47). F) Aliis rescriptis de una eademque re datis hon repugnent abso-
lute. Qua in re hae normae sunt servandae: Si de una eademque re duo
impetrentur rescripta inter se contraria, a) in concursu rescripti generalis
cum rescripto peculiari, praevalet peculiare in iis quae peculiariter expri-
muntur, firmo quoad reliqua generali; b) si utrumque est generale vel pe-
culiare, quod prius est tempore (concessionis) praevalet posteriori, nisi aut
in hoc mentio facta fuerit priorifl (quo in casu prius censetur revocatum
per posterius vel potius suspensum in concursu posterioris), aut prior impe-
trator dolo vel notabili negligentia (quod erit determinandum ab Ordi-
nario vel a iudice ecclesiastico) rescripto usus non fuerit, aut, ni fallor,
posterius sit antca exsecutioni demandatum et vim suam exserere coeperit;
i utrumque eodem die concessum est, nec liqueat uter prior impetra-
verit (nam, si de prioritate aliquo modo constet, standum prioritatis legi),
utrumque est irritum et ad rescribentem, si unus idemque est qui duo dedit
. < Bcripta, est recurrendum: sed si duo sint rescribentes iique potestate pares,
ad superiorem utriusque rescribentis confugiendum; si alter alterius supe-
rior, superioris rescriptum praevalebit (can. 48). G) Non sint contra alicuius
loci legitimam consuetudinem vel statutum peculiare vel contra ius alteri
ijuaesitum ; ea tamen valida erunt, si clausula derogatoria apposita sit
(can. 46).

II. Rescripta interpretanda sunt secundum propriam verborum signifi-
cationem et communem loquendi usum, nec debent ad alios casus, praeter
expressos, extendi: in dubio, rescripta iustitiae seu quae ad lites referuntur,
ltemque ea quae iura aliis quaesita laedunt vel derogant iuri communi in
commodum privatorum vel concedunt beneficia ecclesiastica strictam inter-
pretationem recipiunt ; cetera latam (can. 49, 50).

III. Kescripta dicuntur concessa: A) In forma gratiosa, quum continent
gratiam iam omnino factam, sine interiecto exsecutore: tunc solum ea Ordi-
nario praesentanda sunt, quum a) id in ipso rescripto praecipitur, aut
6) agitur de rebus publicis, ex. gr. de indulgentiis communitati impertitis,
aut c) comprobare conditiones quasdam oportet ex. gr. decentiam oratorii
privati (can. 51). B) Iji forma coimnissoria, quum gratia non est facta, sed
facienda, scil. datur facultas Ordinario, etc. eam concedendi vel non, et
exsecutor est voluntarius. Quoad exsecutionem, haec statuuntur : rescripti
exsecutor a) invalide agit ante quam litteras receperit earumque authenti-
citatem et integritatem recognoverit, nisi praevia earumdem notitia ad eum.

— 24 —

fuerit auctoritate rescribentis transrnissa (can. 53); rescripta vero, quorum
praesentationi nullum est definitum tempus. possunt exsecutori exhiberi
quovis tempore, modo absit fraus et dolus (can. 52)*, b) debet comprobare
precum veritatem; c) potest aliis pro lubitu committere actus praeparatorios
exsecutionis, ex. gr. recognitionem authent. et integritatis litterarum, in-
quisitionem de precum veritate; et, nisi substituti persona fuerit in rescripto
praefinita vel substitutio prohibita vel electa industria personae, praeter
actus praeparatorios, potest aliis committere pro lubitu totum ipsum exse-
cutionis negotium. At substitutus nequit alterum substitutum rursus eligere.
Si vero exsecutio commissa fuerit a rescribente alicui in dignitate vel officio
constituto, exsecutio fieri poterit ab exsecutoris successore in dignitate vel
officio, nisi fuerit electa industria personae (can. 57, 58); d) debet proce-
dere ad mandati normam, et irrita erit exsecutio nisi conditiones essen-
tiales in litteris appositas impleverit ac substantialem procedendi formam
servaverit (can. 55); e) debet scripto facere (non sub poena invaliditatis)
exsecutionem rescriptorum quae forum externum respiciunt. et, si quoquo
modo erraverit, poterit rescriptum denuo exsecutioni mandare : quoad taxam
exsecutionis, standum taxis praefinitis a Concilio provinciali vel a con-
ventu episcoporum provinciae et a S. Sede adprobatis, nisi Ordinarius pecu-
liares facultates hac in re a S. Sede impetraverit (can. 56, 59, 1507, 1056);
/') poterit pro suo prudenti arbitrio et conscientia gratiam concedere vel
denegare (can. 54, § 2). C) In forma mixta, quum gratia iam facta est, sed
committitur exsecutori, ut, sub nonnullis conditionibus, rescriptum exse-
cutioni demandet; in eiusmodi rescriptis exsecutor dicitur necessarius, et
formula pro tuo arbitrio et conscientia adhibetur urbanitatis et reverentiae
causa. Valent pro rescriptis in forma mixta quae diximus de R. in forma
commissoria sub a), b), c), d), e); sed exsecutio rescripti denegari non potest,
nisi aut manifeste pateat rescriptum vitio subreptionis aut obreptionis nul-
lum esse, aut in rescripto apponantur conditiones, quas exsecutori constet
non esse impletas, aut qui rescriptum impetravit adeo, iudicio exsecutoris,
videatur indignus ut aliorum offensioni futura sit gratiae concessio: in hoc
postremo casu exsecutor, intermissa exsecutione, statim ea de re debet
certiorem facere rescribentem (can. 54, § 1). — Eescripta sunt in forma
commissoria, si negotium committatur arbitrio et voluntati exsecutoris, vel
remittantur preces curn facultatibus necessariis et opportunis, vel dicatur
dispenses, absolvas, concedas, veniam facias, si id expedire iudicaveris, vel
alia eiusmodi forma adhibeatur; in forma mixta, si Pontifex precibus an-
nuit, ideoque mandat Ordinario ut gratiam concedat, sub nonnullis condi-
tionibus, dicens : dispenses, absolvas, facultaiem concedas, veniam facias.

IV. Si in rescripto dicatur dispensatio ab exsecutore necessario conce-
denda in foro conscientiae, non erit opus confessione; si in foro sacramentali,
confessione erit opus, non autem absolutione, ideoque non nocebit confessio
sacrilega; si in foro poenitentiae, confessio erit item necessaria, sed si dis-
pensatio extra forum p. data fuerit, standum erit pro valore actus.

V. Rescripta cessant: a) revocatione ei, qui rescriptum impetravit, inti-
mata; non autem per legem contrariam, nisi aliud in ipsa lege caveatur, aut
lex lata sit a superiore ipsius rescribentis : b vacatione Sedis Apostolicae

- :25 —

aut dioecesis, sed tantum quae data sint a R. P. rel ab Ordinario in forma
commissoria, si res sit adhuc integra (sc. si ne actus quidem praeparatorii
ab exsecutore voluntario posita sint), vel data sint cum clausula ad bene-
placiium nostrum vel alia aequivalenti (can. GO, 61).

APPENDIX I. — De consuetudine.

50. Lex non scripta seu consuetudo definitur « ius non scriptum, diu-
turnis populi moribus introductum, aliquo legislatoris consensu firmatum ».

Consuetudo alia secundum legem (quae sc. legem confirmat vel inter-
pretatur), alia praeter legem (quae sc. novam legem inducit) seu obligatoria,
alia contra legem (quae sc. derogat legi exsistenti) seu derogatoria. Illam
omittimus: de ista et hac, paucis.

Ad consuetudinem inducendam requiritur: A) Ex parte superioris, ut
eius consensus accedat. Consensus alius a) expressus, si legislator dat licen-
tiam inducendi consuetudinem seu eam induci coeptam adprobat: in casu
tempus legitimum iam non requiritur, sed statim vel cessat lex vel nova
lex exsurgit; alius b) tacitus seu interpretativus, quum legislator, sciens
H potens consuetudini resistere, tacet; alius denique c) legalis, sc. praevia
adprobatio in iure expressa cuiuslibet consuetudinis debitis condicionibus
fultae. Patet illum et istum non esse necessarium, sed hunc solum suffi-
cere. B) Ex parte communitatis, ut consuetudo a) inducatur a communitate,
quae capax sit legis saltem recipiendae; b) exerceatur a maiore commu-
nitatis parte, quia secus moralis unitas deficeret. C) Ex parte obiecti, ut
consuetudo sit rationabilis, et quidem non necessario positive rationabilis
(sc. melior suo opposito), sed saltem negative rationabilis, quae sc. nec iuri
naturali aut divino repugnet, nec corruptelam morum contineat. D) Ex
parte actuum, ut hi sint a) frequenter, voluntarie, libere, scienter positi,
cum intentione sc. consuetudinem inducendi, nec frequentia eiusmodi actuum
interrumpatur per contrarios communitatis ipsius actus vel per legislatoris
dispositionem ; b) legitimo tempore praescripti, eo sc. tempore quod vel ipso
iure vel, si lex sileat, a iuris peritis communiter determinetur.

Consuetudo abrogatur per legem posteriorem vel per contrariam con-
suetudinem.

Iure canonico decernitur: a) consuetudinem in Ecclesia vim legis a
consensu competentis superioris ecclesiastici unice obtinere (CIC. can. 25):
potestas enim non est penes populum; b) eam posse induci a communitate,
quae sit capax legis ecclesiasticae saltem recipiendae (can. 26), idest per-
fecta: cuiusmodi sunt provincia ecclesiastica, dioecesis, religio etiam voto-
rum simplicium, capitulum cathedrale, monasterium, non autem paroecia,
aut singularis persona physica; c) consuetudinem, quae in iure expresse
reprobetur, non esse rationabilein (can. 27, § 2); d) consuetudinem nullo
pacto induci posse contra ius naturale aut positivo - divinum (cf. n. 39);
contra et praeter legem ecclesiasticam posse, modo ea sit rationabilis et
legitime per annos quadraginta completos praescripta, aut, si agatur de
1. e. cum clausula futuras consuetudines prohibente, centenaria vel imme-

— 26 —

morabilis (can. 27, 28); e) consuetudines hodie vigentes contra Codicis ca-
nones, sive illae universales sive particulares sint, si in Codice expresse
reprobentur, etsi immemorabiles, delendas esse nec posse unquam revivi-
scere ; centenarias et immemorabiles tolerari posse, si Ordinarii pro loco-
rum aut personarum adiunctis existiment eas prudenter submoveri non
posse; ceteras omnes suppressas haberi, nisi expresse Codex aliud caveat
(can. 5); f) consuetudinem contra vel praeter legem per contrariam con-
suetudinem vel legem revocari; sed legem non revocare consuetudines im-
memorabiles vel centenarias, nisi expresse de iis mentionem fecerit, nec
legem generalem consuetudines particulares (can. 36).

Xihil refert utrum consuetudo contra legem inducta sit bona an mala
nde; verum si introducitur contra legem non mere poenalem, initio omnes-
et culpam admittunt et poena ligantur, post quadraginta annos nec peccant
nec puniri qiieunt; medio tempore, culpa probabiliter vacant qui consuetu-
dinem sequuntur iam a plerisque usurpatam.

Iure civili italico consuetudo, ut fons iuris, exsulat (cf. Dispositionea
praeliminares de publicat., interpret. et applic. legum in genere, art. 5),
sed usus eatenus agnoscitur, quatenus ad eum lex scripta se referat (cf. Dis-
positiones temporarias, art. 48). Consuetudo vero ab usu longissime distat;
ea enim coustituit ius, hic factum; ea (ius consuetudinarium) debet a iudice
etiam ex officio applicari, hic a partibus probari. Item a iure poenali i.
consuetudo abest. In iure autem commercii i. videtur habenda tamquam
fons iuris subsidiarius; statuitur enim in Cod. comm., art. 1.: « In materia
di commercio si osservano le legyi commerciali. Ove queste non dispongano,
si osservano gli usi mercantili; gli usi locali o speciali prevalgono agli usi
generali. In mancanza si applica il diritto civile».

APPENDIX II. — De praecepto.

51. Praeceptum definitur « iussum singulis datum».

Cum lege convenit quatenus debet ferri, ab eo qui potestatem habet,
in subditos, et esse iustum et manifestum. A lege differt, ratione a) prae-
cipientis, qui relate ad praeceptum potest esse privatus quilibet, gaudens
potestate dominativa vel oeconomica; b) subiecti, quod est individuus homo -r
c) finis, qui est bonum privatum; d) extensionis, quia pr. est personale et
ossibus haeret; e) durationis, quia cessat resoluto iure praecipientis, etiam.
re non integra, et morte subiecti.

Leges decalogi et Ecclesiae eatenus praecepta dicuntur, quatenus latae
sunt praecipue in bonum individui hominis, eiusque ossibus haerent ad
instar praecepti.

lure canonico praecepta tum iudicialiter urgeri nequeunt, tum cessant.
resoluto iure praecipientis, nisi per legitimum documentum aut coram duobus
restibus imposita fuerint (CIC. can. 24).

27

SECTIO ALTKRA

DE FONTIBUS MORALITATIS

SEU DE CONSIDERANDIS IN ACTU HUMANO

IN COMPARATIONE CUM LEGE

52. ln quolibet actu humano, ut possit comparari ad regulam morum
obiectivmm (legem sc. vel naturalem vel positivo-divinam vel humanam),
debent considerari obiectum, in quod fertur voluntas agentis, et circum-
.^tantiae, quae actum comitantur. Prout enim obiectum et adiuncta erunt
bona, mala, indiiferentia, ita actus erit bonus, malus, indiiferens. Quaestio
incidit, denturne actus indififerentes. Et dari in specie (ut deambulare in
horto), nemo non videt; in individuo dari, Thomistae negant, quia actus
in individuo semper ordinantur ad finem et, pro fine bono vel malo, boni
vel mali erunt; Scotistae affirmant, quia admittunt finem indifferentem. Sed
haec sententia intelligenda est de actibus in individuo indifferentibus relate
ad meritum, non relate ad moralem bonitatem; et in hoc sensu utraque
sententia idem sonat.

Cap. I. De notione obiecti et circumstantiarum.

53. Obiectum est terminus, ad quem per se et immediate actus tendit
(ex. gr. rei alienae possessio in furto). Circumstantiae seu adiuncta sunt
determinationes accidentales acfcus, sine quibus hic quoad substantiam
aeque exsistere posset. Septem enumerantur in noto versiculo : Quis (per-
sona) , quid (qualitas et quantitas obiecti), vhi (locus) , quibus auxiliis
(niedia), cur (finis), quomodo (modus), quando (tempus).

Inter circumstantias praecellit finis. Duplex distinguitur : operis seu
intrinsecus, et operantis seu extrinsecus; ille idem est ac obiectum actus,
hic est, quem agens sibi proponit. Finis operis et operantis interdum re-
cidunt in idem (ex. gr. uti curru ad vehendum) ; interdum superadduntur
(ex. gr. uti curru, ut veharis ad ostentationem) ; interdum vero actus diri-
gitur unice a fine operantis (ex. gr. uti cereo ad aliquem percutiendum).

Finis operantis dicitur a) intermedius vel ultimus, prout ad alium finem
refertur, vel in eo quiescit voluntas : ultimus autem positive vel negative,
prout intenditur, vel non, cum exclusione alterius finis ; — b) totalis, si
unice, primarius, si principaliter, secundarius, si non principaliter movet
agentis voluntatem; — c) explicitus vei implicitus, prout ab eo agentis
voluntas expresse vel virtualiter tantum movetur.

— 28 —

Cap. II. De influxu obiecti et circumstantiarum
in moralitatem actus.

54. Moralitas definittir id, quo aliquid est et dicitur morale; et actus
dicuntur morales, qui libere perficiuntur cum cognitione moralitatis obiecti.

Moralitas a) alia obiectiva seu materialis, quae inest obiecto in se, in-
dependenter ab apprehensione agentis; alia subiectiva seu formalis, quae
ipsi actioni inest, dependenter ab apprehensione agentis. b) Alia interna,
quae obiecto convenit natura sua: alia externa, quae obiecto convenit ex
praecepto legislatoris vel superioris.

55. Moralitas actus desumitur primaria et essentialis ab obiecto (ex
quo actus speciem capit) prout apprehensum fuerit ; et haec concipitur
ante omnem aliam; secundaria et accidentalis desumitur ex circumstantiis
et praesertim ex fine. (Quaestio incidit, utrum necesse sit omnes actus di-
rigere in gloriam Dei ; sententia afi&rmativa est communior et verior, sed
sufnciet actus ad Deum dirigere virtualiter, quod facere intelligitur quisquis
agit ob finem alicuius virtutis vel honestum et naturae rationali consen-
taneum). Triplex igitur moralitas. sc. bonitas vel malitia, exsurgere potest,
sive intra eamdem speciem, sive diversae speciei: prima ex obiecto, altera
ex fine, tertia demum ex reliquis circumstantiis. Circumstantiae aliquando
a) dant speciem moralem actui, cuius obiectum sit indifferens ; b) aggra-
vant vel minuunt, sive intra eamdem speciem theologicam, sive transfe-
rentes actum ad aliam speciem theologicam (sc. e veniali ad mortale, et
vicissim) ; c) mutant seu addunt speciem (moralem), ex. gr. circumstantia
loci sacri in furto addit malitiae contra iustitiam malitiam contra reli-
gionem.

56. Non est confundenda actio cum opere in se; et sane finis malus et
malae circumstantiae actionem quidem reddunt malam, opus minimemalum,
quia, quum sint ab extrinseco, nequeunt naturam operis per se boni im-
mutare. Sic ex. gr. non est mala oratio matrisfamilias in Ecclesia tunc
facta, quum teneretur domi filiis et rebus suis superesse, licet male agat;
malum erit non effective, sed affective tantum, uti iure suo, e quo detri-
mentum (quod praecise intendatur) alteri obveniat.

57. Hisce praehabitis, de influxu obiecti, nnis et circumstantiarum in
actionem principium esto : bonum ex integra causa, malum ex quocumque
defectu. Hinc a) ut actus sit bonus, requiritur ut obiectum sit bonum vel
saltem indifferens , finis bonus , bona sint adiuncta ; b) si obiectum est
raalum, finis vel adiuncta, quantumvis sancta, actum non cohonestant.
quia « non sunt facienda mala ut eveniant bona » ; c) finis graviter malus
totam corrumpit bonitatem actus ; itein finis leviter malus, sed totalis et
primarius, qui ad actum movet et principaliter intenditur: non item finis
leviter malus, partialis et secundarius; d) cetera adiuncta graviter vel le-
viter malum reddunt actum, prout sunt graviter vel leviter mala.

— 29 —

58. In actlbus internis, se. in delectatione morosa, in gaudio, in desi-
derio, moralitas desumenda cst — in illa ex obiecto, prout menti reprae-
BentatUT, — in his ex obiecto cum omnibus circumstantiis. — Actus externus,
seu in genere actus imperatus, nullam per se addit malitiam actui interno
Beu elicito, quia ex utroque una actio coalescit et insuper actus imperatus
non habet moralitatem formalem distinctain ab actu elicito ; sed per acci-
dens saepe auget malitiam, quia voluntas in actu externo aut intensior fit
aut magis diuturna.

SECTIO TERTIA

DE ACTUUM MORALIUM DISTINCTIONE
SEU DE PECCATIS IN GENERE ET IN SPECIE

Cap. I. De Peccatis in genere.

59. ileic prosequimur alias distinctiones actuum, minus generales et
quoad actus malos tantum, quia tota th. moralis in Sacramentum Poeni-
tentiae convergit, et ad hoc in primis malorum actuum seu peccatorum
distinctiones.

Peccatum actuale formale est transgressio libera legis in conscientia
obligantis. Ad peccatum formale proinde requiritur, praeter malitiam obie-
ctivam actus, tum mentis advertentia ad illam malitiam, tum voluntatis —
saltem in confuso — actualis con3ensus ; secus habetur peccatum mere ma-
teriale, sc. transgressio mere obiectiva ideoque non imputabilis.

Peccatum formaliter consistit in actu interno voluntatis ; peccatum,
quod ex actione interna et externa simul coalescit, ab interna suum esse
morale accipit, sed, cum ex utraque unum totale concretum morale exsurgat,
et pars a toto differat, in confessione erit explicandum utrum solus actus
internus an simul externus fuerit admissus.

Triplicem peccatorum distinctionem prosequemur, sc. ratione a) gra-
\itatis seu speciei theologicae, b) speciei moralis, c) numeri.

Akt. 1. De distinctione peccatorum ratione gravitatis,

seu theologica.

60. Gravitas peccati est quantitas seu mensura malitiae, qua peccatum
est magis vel minus Dei offensivum et per consequens maiore vel minore
poena dignum.

Maior vel minor peccatorum gravitas aestimari debet a) ex aversione
a Deo, sc. ex virtute quae laeditur; b) ex conversione ad creaturas, sc. ex
obiecto peccati ; c) ex voluntatis actu , utramque continente. Igitur eo
gravius peccatur a) quo praestantior est virtus quae laeditur, ideoque ex. gr.

sacrilegium est gravius furto, haeresis sacrilegio gravior ; b) quo magis
peccatum a recta ratione et ab hominis refugit natura, ex. gr. pollutio
gravior est fornicatione ; c) quo voluntarium perfectius, ratione sive cla-
rioris cognitionis sive intensioris voluntatis.

61. Ratione gravitatis peccatum distinguitur in mortale seu grave, et
veniale seu leve. P. mortale est transgressio legis graviter obligantis, pri-
vans hominem gratia sanctificante eumque dignum reddens poena aeterna ;
p. veniale est transgressio legis leviter obligantis, minuens caritatis fer-
vorem et reddens hominem poena temporali dignum. In p. mortali habetur,
saltem interpretative, aversio a Deo et conversio ad creaturas tamquam ad
ultimum finem ; in p. veniali neutra, sed actus dumtaxat deordinatus et qui
ad finem ultimum dirigi nequit.

62. Ad peccatum mortale constituendum tria requiruntur : 1° materia
gravis vel in se vel in apprehensione intellectus 5 2° advertentia plena ad
gravem actus malitiam; 3° consensus plenus voluntatis in trangressionem.

Ex 1° capite A) quaedam peccata semper gravia sunt (ex toto genere
suo), quorum sc. ea est materia, ut in qualibet, vel minima, eius parte tota
insit malitia peccati ; cuiusmodi sunt peccata a) quae laedunt perfectiones
divinas et virtutes theologicas, ut blasphemia, simonia , periurium etc. ;
6) quae grave generi humano afferunt praeiudicium, ut turpia, violatio si-
gilli sacramentalis ; c) quibus laeditur bonum magnum et indivisibile vitae
humanae, vel valoris Sacramentorum ; d) ex Ecclesiae praecepto, violatio
ieiunii naturalis ante communionem et omissio commixtionis aquae cum
vino in Eucharistia conficienda. B) Quaedam sunt levia ex genere suo, quae
sc. natura sua levem in Deum iniuriam continent, ut mendacium, intem-
perantia, omnia otiosa. C) Quaedam {rnortalia ex genere suo non toto) modo
gravia, modo levia, quorum sc. materia per se neque gravis est neque levis,
sed et gravis et levis esse potest. Et interdum ita ievis, ut nunquam ex
ea letale exsurgere possit, ex. gr. omissa recitatio unius ave ; vel ita gravis,
ut nunquam levis evadere possit, ut furtum 100 libellarum, omissa matutini
recitatio ; interdum talis, ut facile aestimari nequeat utrum sit gravis, an
levis: quod erit iudicandum ex revelatione, ex SS. Patrum auctoritate, ex
Ecclesiae vel legislatoris declaratione, ex prudenti moralistarum sententia.
Manente dubio, quod minimum est tenendum, sc. materiam esse levem.

Ex 2° vel 3° capite, a mortali excusantur semifatui, semiebrii; quotquot
concupiscentia ita obcoecantur ut sui fere impotes dicendi sint, qui tamen
peccare possunt, si non in actu ipso, saltem quum causam ponunt vel ne-
glegunt tum avertere tum positam auferre. — Si quis dubitet an aliquid
deliberata voluntate patraverit, tenendum est quod verisimilius ; ideoque
eam defuisse in conscientiis timoratis, adfuisse in laxioribus regulariter
iudicandum est. — Qui aliquid agat, sciens malum esse, sed ignorans utrum
sit grave an leve, leviter peccat (praesertim si sit timoratae conscientiae),
quum non attendit, ne in confuso quidem, ad periculum graviter peccandi ;
sed attendisse praesumendus est qui dubitet sitne peccatum mortale an ve-
niale, et sentiat conscientiam ab eo multum refugere.

63. P. mortale, ex dictis, veniale fieri potest ratione a} parvita
teriae, quuiu haec non est gravis ex toto genere suo, b) nnperfectae
vertentiae, c) imperfecti consensus, d) conscientiae erroneae, sc, contrari;.
apprehensiouis Intellectus.

64. Ad p. veniale requiritur materia levU ln Be aut m Ln appre-
hensione intellectus ; et adhuc reniale erit, ut ex praeced. q., bi defr

plenitudo advertentiae et consensus, licet niateria sit gravis.

Peccatum ex genere suo leve fieri potest mortale a) ratione conscientia*-
erroneae, si quis BC. apprehendat intellectu malitiam ut gravem; b) in dubio
an peccatuin sit letale (v. n. 62 in fine); c) accessione novae speciei, ex. gr.
ratione contemptus, scandali, damni etc. — Ex pluribus venialibus nequit
exsurgere unum mortale, nisi eiusmodi sint ut coalescere possint. Coalescunt
vero si ex iis, uno eodemque tempore admissis, unum aliquod constare po-
tuisset, et admissa sint intra id tempus, quo possint uniri et coaloscere;
sed ad grave peccatum opus erit quantitate fere duplo maiore.

Art. 2. De distinctione specifica peccatorum.

65. In confessione exprimenda est peccatorum species, non suprema,
sed infima, nisi forte haec desit; videamus unde sit petenda.

Distinctio specifica peccatorum oritur ex speciali malitia seu ex di-
versa difformitate, qua alterum peccatum ab altero essentialiter differt.

Tres regulas subiicimus, quarum prima est generalis, aliae minus ge-
nerales sunt sed non distinctae sive a prima sive inter se: quia ex obiecto
virtutes et vitia distinguuntur ; ex virtutibus, quarum intuitu feruntur,
distinguuntur praecepta. Sed in praxi duae posteriores obtinent , quia
prima nequit semper applicari, non ex. gr. in peccatis omissionis, quae
obiectum non habcnt.

Regula I. — Ea peccata sunt specie distincta, quae habent obiecta
specifice diversa.

Regula II. — Ea peccata specifice distinguuntur , quae opponuntur
diversis virtutibus (ex. gr. sacrilegium et furtum, quorum
lum religioni, 2um iustitiae obstat), vel uni eidemque
virtuti, sive modo contrario (ut spei desperatio et prae-
sumptio), sive modo diverso (ut iustitiae homicidium,
adulterium, detractio, furtum).

Regula III. — Ea peccata sunt specifice distincta, quae violant praecepf:
moraliter diversa, sive ratione obiecti (ut praecepta ie-
iunii, auditionis sacri), sive, quum obiectum est idem,
ratione motivi (ex gr. sunt duo peccata distincta vio-
lare ieiuniUm, ad quod quis tenetur tum vi quadrage-
simalis legis tum vi voti). Quod si plures leges idem
iubeant aut vetent, intuitu unius eiusdemque virti;
peccatum unum dumtaxat erit ; si intuitu plurium vi
tutum, quot virtutes, tot erunt peccata specie diversa.

32 —

Art. 3. De distinctione numerica peccatorum.

66. ^uoad distinctionem peccatorum numericam, quaestio non est de
unico obiecto deque unico voluntatis actu ; quot enim in casu laeduntur
virtutes, tot erunt peccata.

Sed videndum quid iuris: 1° quum unus est actus voluntatis et obiecta
plura ; 2° quum unum est obiectum et plures sunt voluntatis actus.

In primo casu haec regula videtur tenenda.

A) In actibus internis, unicus voluntatis actus, qui refertur ad plura
obiecta in se distincta, est unum peccatum, quia plura obiecta per modum
unius apprehenduntur et a voluntate attingimtur. Sic presbyter qui sibi
proponit omittere officii recitationem per integrum mensem, ille qui statuit
non ieiunare per integram quadragesimam, qui desiderat plures homines
simul occidere, qui simul delectatur de plurimis feminis, qui rem furari
cupit ad plures condominos pertinentem, unicum peccatum admittunt. Exci-
piendus est casus, quo obiecta sint ita disparata et specifice diversa ut ne-
queant unum morale efficere. Sic qui desiderat tres feminas, quarum altera
soluta. altera coniugata, altera Deo consecrata, et qua tales eas apprehendit.
non unum sed plura peccata admittit.

B) In actibus externis, quum plura obiecta unum morale et totale con-
stituunt (ex. gr. furtum depositarum rerum, quae ad plures condominos
spectant, — detractio uno eodemque sermone facta de aliqua familia vel com-
munitate, — actus praeparatorii ad homicidium illudve concomitantes), si
per modum unius a mente apprehenduntur et a voluntate attinguntur (ut
in eo qui unica explosione plures vulnerat), unicum peccatum habetur ;
plura e contra, si singillatim mente apprehenduntur et distinctis voluntatis
actibus attinguntur (ut si quis familiae alicui detrahens, singulos diffamet
et diffamare intendat, — si furans depositum ad plures condominos spectans,
intendat damnum singulorum .

In secundo casu, hac regula utendum. ,

Tot sunt peccata, quot sunt voluntatis actus in se completi ac forma-
liter distincti. a) Actus mere interni sunt semper in se completi ac for-
maliter distinguuntur seu multiplicantur, quoties vel poenitentia retra-
ctantur, vel sive libere sive involuntarie deseruntur. b) Actus interni, qui
ad actionem extemam ordinantur, quum non retractantur vel deseruntur,
unum per se cum externa actione peccatum constituunt, nisi inter eos
longior mora intercesserit. Quae autem sit notabilis mora, ex prudentum
iudicio aestimandum; Card. D'Ann. putat esse biduum vel triduum. c) Actus
externi multiplicantur quoties in se completi et ab invicem indepcndentes
sunt, nisi tamquam partes vel media ad unum actum consummatum ordi-
nentur.

Cap. II. De Peccatis in specie.

67. Non beic de nm in offieiormn violatfone
eonsistant, ei bormn axpositlone elareseent. Bed dumtaxal de peccatii ln-
tetnii et dc peccatifl ieu Titiis capitalibus , ad quae, omnii el sin^nla, tanv
«ia»in ad fontes, redncnntn ,

\i:i. 1. De Peccatis internis.

68. Tria Nostri distinguunt: deriderium, gaudium, delectotionern; illwi

reepicit rem nitunuii, istud praeteritam vel praeeentem, haec praetentem per
Uoaginationem.

1° Desiderium malum est actus roluntatis rem malam exoptantis. Di-

citur ffflcax ve\ iuvfficax, prout vcl absolute vel condicionate concipitu
>ul exseeutionem dirigitur necne. Ita ex. gr. effieax est deaiderinm Ulina,
qui optat furari aliqnid et media Intendit ponere ut furetur ; ineffic
illius, qui furaretur, si posset sinc periculo.

Desiderio malo inest eadem fjMrfei moraliB et theologica, ratione tum

obiecti tnm cirenmstantiarnm, quae tnest actui externo, ad quem se refert.

rare inalum sub condicione, licet si condicio apposita totam anfert

ii dcsiderato malitiain (ex. gr. carnes fcria sexta ederem, nisi Ecclesia
•. itarct ; nofl licet a) si condicio non aufert totam malitiam obiecto (ex. gr.
i trnes feria sexta ederem, si infernus non esset), vel b) si agatur de re
mtrinsece mala, cuius desiderio condicionem apponere nihil mutat (ex. gr.
li licituin esset, Deuin destruerem). Excusatur tamen a peccato gravi qui
non vere desiderat rab condicione rem intrinsece malam, sed potius de-

ostrat qnamdam propensionem, sive nunc animo haerentem (ex. gr. si

ret occidere Lnimicum, occiderem, sed nolo ob reverentiam legi Dei de-
bitam), siw quam certo vel probabiliter putat adfuturam fuisse, condicione
unpleta (ex. gr. si iunior fuissem, ultufl essem). — Desiderare malum tem-
porale proximo vel sibi ob bonuin finem, lieebit, si hic sit maioris vcl
saltem non minoris niomenti qnam tcinporale damnum vcl maluin, quod
proximo vel sibi desideratur.

2° Qaudium malum est deliberata eomplacentia de re mala praeterita
vel praesenti. Gaudio malo inest eadem species moralis et theologica, sive

ione obiecti, sive ratione adiunctorum, quae inest ipsi rei malae, circa
qnam reraatur. Licebit tamen gandere de bonis efifectibus e re mala se-
t. utis ; vcl de modo cx. gr. callido, lepido, strenuo, quo res mala fuit per-
acta. quainvis periculum latcat transeundi ad gaudium de re ipsa. — Quod
licet desiderare, de eodem gaudere licet ; proinde non est peccatum gau-
dere de malo temporali proximi, servato caritatis ordine, sc. quum illud desi-
derari potcrat vel potest.

3° Delectatio morosa (accurate a simplicl cogitatione distinguenda
complacentia deliberata de re niala, quae cogitatur et tamqnam praes*
per iuiaginationcm exhibetur. Cum ca tcndat potius in imaginem rei quam

6 — Si.iiAk i:asi, Summurium.

— 34 —

in rem ipsain, eius moralitas desumenda est a) ex obiecto, b) ex adiunctis
personae agentis (ex. gr. uxorati vel clerici in sacris in delectatione contra
castitatem) : non vero e ceteris adiunctis. sc. rei malae, nisi et haec fuerint
delectationis obiectum.

Delectatio erit rationalis vel sensibilis vel venerea; de his fusius n. 244.
Illa, seu rationalis, est delectatio appetitus rationalis tantum, habita ex
imagine rei malae. — Resistentia motui appetitus venerei positiva non ob-
ligat nisi sub levi, quando abest consensus seu delectationis periculum, et
nec sub levi, saltem directa, si iusta adsit causa (ex. gr. si ex directa et posi-
tiva resistentia motus augeantur). Consulenda potius est resistentia indirecta,
sc. per animi aversionem ad alia.

Art. 2. De Peccatis seu Vitiis Capitalibus.

69. Peccata seu vitia capitalia dicuntur ea, ex quibus — non qua
actus, sed qua vitia et propensiones sunt — alia peccata oriuntur, prae-
sertim secundum rationem causae finalis. Septem a theologis enumerantur:
superbia, avaritia, luxuria, invidia, gula, ira, acedia ; superbia tamen, po-
tiusquam unum ex septem, aliorum nonnuilorum origo dicenda est, immo
in omnibus peccatis aliquatenus latere. Mutato ordine, breviter de superbia,
invidia, ira : deinde de reliquis.

70. Superbia est appetitus inordinatus propriae excellentiae. Erit per-
fecta, si quis adeo se efferat, ut sibi, non Deo, attribuat bona quae possidet,
Deo et auctoritatem gerentibus nolit subesse, ceteros graviter despiciat ;
imperfecta, seu improprie sumpta, quum quis plus aequo se effert et aestimat,
quin subiectionem Deo et superioribus deneget ceterosque nimis contemnat.
Est peccatum letale ex genere suo.

A superbia originem trahunt: a) Praesumptio (per se venialis), quae
est appetitus inordinatus aliquid aggrediendi supra vires. b) Ambitio (per
se venialis), quae est inordinatus appetitus dignitatis et honoris non debiti,
vel indebitis modis et mediis quaesiti. c) Vana gloria (per se venialis), quae
est inanis gloriae cupido, ad inordinatam propriae excellentiae, sive verae
sive fictae, manifestationem.

E superbia pariter profluunt : a) iactantia, quae, si de rebus bonis, erit
per se venialis; si de actionibus graviter malis, letali diflBcile vacabit: b) hy-
pocrisis (per se mortalis); c) pertinacia (per se venialis), qua quis innititur
suae sententiae plus quam oporteat ; d) discordia, sc. dissensio voluntatum
circa bonum, quod ex caritate vel iustitia velle debemus ; quae est per se
mortalis, at poterit esse venialis ex parvitaie materiae, immo omnino culpa
vacare, si oriatur ex iudicio probabili et dissentiendi modus non sit caritati
oppositus; e) inobedientia, sive formalis, cum praecepti contemptu, sive ma-
terialis, eo remoto, quae est per se gravis.

71. Invidia est tristitia de bono alterius, aestimato ut malo proprio, in
quantum sc. minnere apprehenditur bonum proprium, et est per se gravis.
Invidiae peccatum non adest in aemulatione, qua quis contristatur de bono

alterius, non quod huBC relil eo carere, sed quod ipsemet eodem careat,
ciiin babere velit; invidia pariter non esl indignatio, qua quis tristatur ali-
quem possidere bonum quo est indignus.

Ah luvidia manant odium; susurratio , ad iiinicitiani inter alios dissol-
vendam sine lusta causa; detractio; tX9Ultatio in adversis et afffictio in
prosperis proximi rcbus: quae oinnia sunt c\ genere suo letalia.

72. Ira est inordinatus vindictae appetitus. OrdinatUfl vindictae appe-
titus, qui peccato vacat, babetur sive in superioribus, qui ob bonuni com-
niiine subditorum culpas puniunt, sive in privatis, qui, ob eumdem finem,
cnlpas puniri desiderant vel curant puniendas. lnordinatio habetur a) ex
parte obiecti, si appetatur vindicta iniusta, vel iusto maior, vel iusta non
qua talis sed ad animum malevolum satiandum ; aut si iusta exsecutioni
demandetur, non ex legitima, sed ex propria auctoritate; — et haec per se
gravis ; b) ex parte modi, quum quis, sive interius, sive exterius, plus aequo
irascitur, — et haec per se levis est.

Ab ira ducunt originem plura cordis, oris et operis peccata.

Cordis. Et 1° Indignafio, qua quis, putans se ab aliis indigne tractari,
ardet interius; eaque veniale non excedit. 2° Tumor mentis, quo quis mente
<le ulciscendo cogitat et in hisce exagitatur, cuius culpae gravitas niensu-
randa cst pro obiecti gravitate.

Oris. Et 1° Clamor, quum quis iratus vocem extollit, multa, exclusa
alterius dehonoratione, effundens; a quo letale regulariter abest. 2° Bla-
sphemia in Deum et Sanctos, quae mortalis est. 3° Contumelia contra ho-
mines, qua quis alteri aliquod malum extra modum obiicit, cum intentione
illum inhonorandi; et letali non vacat. Gravis tamen regulariter non erii,
<[iium quod obiicitur non graviter inhonorat, vel intentio huiusmodi et ex-
cessus in modo desunt. 4° Maledictio, seu Imprecatio alicuius mali ; et dis-
tinguitur. alia formalis, quae ex corde et ore, alia materkdis, quae ex ore
tantuin procedit. Illa est ex genere suo mortalis; haec ex genere suo levis,
sed gravis fieri potest ratione scandali vel materiae. Utrum maledictio seu
imprecatio fuerit formalis, an materialis, diiudicandum ex adiunctis ; nam,
si poenitens eum, cui maledixit, tamquam inimicum habeat atque oderit,
et soleat cum deliberatione imprecari , maledictionem fuisse formalem ; si
contra, materialem fuisse opinaberis. Gravitatem adesse regulariter constat,
quum maledicitur superioribus, parentibus: imo, in hoc postremo casu, etiam
speciei mutationem, sc. peccatum contra pietatein.

Operis. Et 1° Contumelia, quae non verbis, sed signis dehonorantibus,
;vpraesentatione alicuius rei, satiris, iniectione manuum sive attentata sive
completa, irrogetur. 2° Bixae, Pugnae, Seditiones, Vulnera. Horum gravi-
tatem, maiorem vel minorem, dispicere non erit difficile.

73. Avaritia est inordinatus appetitus bonorum temporalium, ex ge-
nere suo levis. Facile tamen ad letalia pertrahet, vel contra caritatem sibi
debitam, quum animus ita divitiis adhaeret ut in iis sit totus, ultimo fine
et legibus sive divinis sive ecclesiasticis posthabitis ; vel contra caritatern
aut iustitiam aliis debitam, ut quum auxilium graviter egenti denegatur,
iura aliena violantur.

— 36 —

Avaritiam consequuntur : 1° Obduratio cordis erga egenos, debitores etc,
levis vel gravis, iuxta modum vel alterius necessitatem. 2° Inquietudo
cordis, sc. vehemens et inordinata mentis de bonis adquirendis vel ser-
vandis sollicitudo, sibi anxie et inaniter timens ; et gravis erit, si trahat
ad neglegenda spiritualia, ad violanda gravia praecepta, ad diffidendum de
providentia Dei. 3° Violentia, dolus, fraus, prout res alienae aut iura aliena
per vim, per fallaciam in verbis vel in factis, usurpantur ; gravitas facile
dispicietur, inspectis damno, fine, mediis adhibitis.

74. Luxuria est inordinatus appetitus rei venereae, et gravis est ex toto
genere suo.

Hanc sequuntur plerumque caecitas mentis, languor et amissio fidei,
aliaque permulta.

75. Gula, sc. cibi et potus inordinatus appetitus, est per se leve pec-
catum. Potest fieri grave peccatum, ratione effectuum, sc. contra caritatem
erga Deum, si venter Deus constituatur; contra caritatem sibi debitam, si
grave damnum animae, vel corpori, vel utrique proveniat (ex. gr. ob viola-
tionem praeceptorum Ecclesiae, ob ebrietatem etc.) ; contra caritatem, pie-
tatem, iustitiam aliis debitam, si, ad satisfaciendum gulae, subditi vexentur,
bona familiae dissipentur vel aere alieno graventur, scandali occasio prae-
beatur etc.

Gulam consequuntur, et pro modo erunt plus minusve gravia, hebetudo
mentis, inepta laetitia, multiloquium, scurrilitas: quae omnia ad luxuriam
facillime conferunt.

Xonnulla singillatim de ebrietate dicenda sunt.

a) Ebrietatem perfectam, quae definitur « excessus in potu, deliberatus,
ex voluptate, usque ad plenam rationis privationem » , esse grave peccatum
nemo dubitat. Letali igitur vacabit qui.vel sine excessu, vel indeliberate,
vel non usque ad totalem rationis perturbationem, inebrietur. — Peccant
etiam, plus minusve pro modo, quf se vel alios exponunt periculo ebrietatis
perfectae. b) Ebrietas perfecta tollit actuum imputabilitatem, relate ad cul-
pam, si hi nec in confuso fuerint praevisi; si saltem in confuso praevisi,
imputabilitas tantummodo minuitur, quod est ex adiunctis iudicandum. Non
improbabilis sententia est, S. Alph. iudicio, blasphemias in ebrietate perfecta
prolatas minime imputabiles esse. c) Excessus in potuusque ad plenam rationis
privationem ex probabili sententia licitus est quoties necessarius aut peru-
tilis censeatur ad morbum depellendum vel chirurgicam operationem sub-
eundam, vel ad mortem, quae intentatur, effugiendam, quia, pro casuum
differentia, ebrietas non intenditur absque necessitate et ex sola vini volu-
ptate, et privatio rationis ad tempus non diuturnum et ex gravi causa non
videtur esse intrinsece mala. d) Licet, ex probabili sententia, proximum in-
ducere ad ebrietatem, sive materialem, sive formalem, quum necessarium
est, ut ille a maiore malo avertatur; et ad ebrietatem tantum materialem.
ut ab ebrio secreta eliciantur, quae hic manifestare tenetur et secus non
manifestaret.

6i

76. Acedia est torpor mentie ac debilitas voluntatis usque ad rerum
spiritualium iastidium, ratione laboris illis adnexi, vcl trietitia ac taedium
de divina tmicitia, ratione eiusdem laboris, cuius intuitu ca non curatur.
Priorc sonsu, inagis la*-«>, acedia tunc demum mortalis evadit, quum opus
sub gravi iniunctum omittitur vel sub gravi wtitum perficitur; altero sensu
strictiore, ob iniuriam, quae Dei caritati irrogatur, letali , per se, non
\ acat.

SECTIO QUAKTA

DE REGULA MORUM SUBIECTIVA ET PROXIMA
SEU DE CONSCIENTIA

Cap. I. De Conscientiae Natura et Divisionibus.

77. Conscientia moralis est iudicio praetico-practicum de actione
nostra hic et nunc ponenda, utrum licita an illicita sit.

Facile intelligitur haec definitio, si attendatur, nec esse nec dici con-
scientiam iudicium speculativo-practicum de aliqua actione, vel practico-
practicnm de actione non nostra. — Priusquam conscientiae distinctionea
cxhibeantur, notandum, non haberi conscientiam veri nominis quum iudi-
cium de actione deest (ex. gr. in perplexitate), sed tamen etiam in eius-
modi casu nomen, licet improprie, usu scholarum usurpari.

78. Conscientia esse potest : 1° Ratione temporis, quo iudicium pra-
ctico-practicnm exercetur, antecedens et eonsequens, prout de actionibua
proxime ponendis vel de iam positis diiudicat. Definitio conscientiae mo-
ralis, quam dedimus, conscientiae antecedenti respondet unice, ut patet.
— 2° Ratione obiecti, circa quod versatur iudicium, vera (seu recta) et er-
ronea (seu falsa). Conscientia vera seu recta est quae iudicat licitum vel
illicitum quod tale revera est; erronea, quae dictat tamquam licitum quod
revera est illicitum, et contra. Conscientia erronea duplex distinguitur: in-
vincibiliter, et vincibiliter i rronea. Conscientia dicitur invinciWiter erronea,
quum error moraliter vinci nequit, quia dubium in mente non exsurgit ne
in confuso quidem ; vincibiliter erronea, quum error vinci potest et debet, quia
et de errore oritur dubiuni et advertentia adest de obligatione dubium de-
ponendi, quae tamen neglegitur. Et huic applicandae erunt distinctiones.
quae de ignorantia vincibili prolatae sunt n. 9, 2°. — 3° Ratione assensus,
sc. quoad aestimationem indit antis, certa, dubia, probabilis, perplexa, scru-
pulosa, lu.ra. A) Conscientia ccria habetur, quuni mens iudicat cum certitu-
<line saltem morali de liceitate vel illiceitate actionis. Certitudo moralis

<i) alia perfecta, alia imperfecta; perfecta ea est, qnae tam gravibus ful-

citur rationum momentis. ut evidenter appareat rem se aliter habere non

imperfecta ea, qnae excludit omnem prndentem dnbitationem ; —

— 38 -

b) alia directa, alia reftexa; illa, quae e principiis rei intrinsecis exsurgit ;
haec, quae e principiis rei extrinseci9, sc. reflexis. B) Conscientia dubia
habetur, quuin mens remanet anceps et haesitans circa actionis morali tatenu
Dubium esse potest a) Positivum et negativum. Positivum habetur, quum
pro utraque parte vel saltem pro alterutra graves adsunt rationes ; nega-
tivum, quum utrinque desunt, vel sunt levissimae. Dubium positivum re-
cidit in opinionem. negativum in ignorantiam, et conscientia positive dubia
fere semper coincidit cum probabili, de qua inferius. b) Iuris et facti.
Dubium iuris habetur quum dubitatur de legis exsistentia vel obligatione,
aut de legislatoris potestate; dubium facti, quum dubitatur de facti par-
ticularis exsistentia. Dubium iuris esse potest speculativum vel practi cum ;
speculativum versatur circa legis exsistentiam vel actionis liceita tem in
genere et in abstracto, practicum circa applicationem legis in casu et cir-
cumstantiis particularibus, vel actioni hic et nunc ponendae. Ex. gr. ex-
statne lex, quae iubeat confiteri circumstantias aggravantes? valetne bap-
tismus collatus in pede, vel collatus in capite cum aqua rosacea ? tale agere
die festo estne opus servile ? en dubium iuris speculativum ; — ■ mihi, du-
bitanti, dum in eo sum ut confitear, utrum accusari debeant circumstantiae
aggravantes, licetne eas reticere? in casu necessitatis et periculi, quum pes
infantis prius ex utero liberatur, possum in pede vel, alia materia defi-
'-•iente, possum cum aqua rosacea in capite infantem baptizare ? licetne
mihi, in his circumstantiis, die festo, opus tale agere ? eu dubium iuris
practicum. — Dubium speculativum directe et primario respicit verum ; in-
directe, secundario et consequenter respicit licitum. Dubium practicum,
contra, respicit directe et primario et immediate licitum. — Pro dubio, item
conscientia erit speculative vel practice dubia. C) Conscientia probabilis ea
est, quae adhaeret alterutri ex duabus oppositis sententiis de liceitate
actionis, innixa aliquo gravi motivo. Probabilitas erit ijitrinseca ve\ extrin-
seca, prout nititur rationibus ex ipsa re profluentibus, vel doctorum aucto-
ritate. D) Conscientia perplexa habetur quum mens, inter duas actiones
selectura, timet ne peccet, utramlibet seligat (ex. gr. quum adsistens de-
cumbenti e gravi morbo, putet se peccare die festo, tum si infirmo adsi-
stere pergat, sacrum omitteus, tum si ecelesiam adeat, infirmum deserens .
E) Conscientia scrupulosa in eo habetur, qui ex inani motivo vel timet vel
iudicat actionem- illicitam vel graviter talem, quae licita omnino vel leviter
illicita sit. F) Conscientia laxa, ex contrario, illius est, qui ex inani motivo
licitum praesumit quod illicitum, vel leve quod grave est ; et cauteriatam
dicunt quae ad habitum pervenit, pharisaicam, quae magna parvi, parva
magni facit.

— 39 —

Cap. II. De conscientia certa et de invincibiliter erronea.

79. De actionis, hic et nunc ponendae, liceitate conscire Bibi iuxta rei
tatem, bc. aabere conscientiam veram nonomnes semper possnnt; ce-

ternm actus nobis impntatur, prout enm uit-nt** apprehendimns. Sed incertis
de liceitate, uobis agere nion licet, quia in iis, qui volunt agere el agunt
cnm dubio, inest implicita et virtualis peccandi voluntas. Qnare tola con-

ntia certa, saltem certitudine morali, es( regula bumanarnm actionum
proxima. Diximus: saltem certitndine morali, quia impossibile esl ahsoluta
certitudine hominnm vitam dirigi. Igitur

Conscientiam certam, sive consulentem, sive permittentem, sequi pos-
sumus ; praecipientem, vetantem sequi debemus.

80. Cum obiectnm voluntatis sit bonum vel malum, non materialiter,
sed formaliter, prout sc. ab inteilectn apprehenditur, conscientia certa, ve-
ritati respondeat necne, es1 regnla morum, et proinde etiam conscientia in-
vincibiliter erronea. I^itur, itein ac pro conscientia certa,

Conscientiam invincibiliter erroneam, sive consulentem, sive permit-
tentem, sine culpa sequimur; praecipientem, prohibentem sequi tenemur.

81. Qni agit contra conscientiam invincibiliter erroneam peecatuin ad-
mittit eiusdem speciei ac gravitatis, quam quis putat actioni suae vel suae
uinissioni inliaerere, quia eam malitiam et gravitatem vult implicite, qualern
in obiecto apprehendit (ex. gr. si rem fureris, quae tua est, sed quain putas
alienam, reus eris furti, gravis vel levis, pro materiae quantitate). Sed
poenas et censuras, si quae forte latae sint in illam actionem vel omis-
sionem, non incurrit, quia poenae feruntur in transgressionem legis verae,
non simpliciter putativae (ex. gr. si quis laicum percutiat, clericum putans,
eensuram non incurrit).

82. Non datur conscientia invincibiliter erronea relate ad prima iuris
naturalis prineipia (ex. gr. quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris) ; nec
relate ad proximas ex iis deductiones (ex. gr. decalogi praecepta), nisi forte
in rudibus et pueris ad aliquod tempus; datur, contra, relate ad mediatas
ex iisdem conclusiones, ad desideria inefficacia, ad simplicem delectationem ;
et in pueris relate ad pollutiones, raro tamen et in initio pravae consue-
tudinis.

Cap. III. De conscientia vincibiliter erronea, laxa,
negative dnbia, perplexa, scnrprrlosa.

83. Qui est in conscientia vincibiliter erronea de liceitate actionis, aut
iam dubitavit et attendit ad obligationem melius inquirendi, sed nunc nec
dubitat nec attendit, aut dubitat adhuc. In 1° casu, licet antea peccaverit
omittendo diligentiam moralem ad errorem vincendum, error debet iani.

— 40 —

nunc considerari invincibilis, et valent quae de c. invincibiliter erronea
traduntur. In 2° casu, a) tenetur errorem prudenter deponere et efformare
sibi conscientiam certam, exquirendo alicuius docti et prudentis viri sen-
tentiam, vel saltem sui confessarii et superioris; b) si urgeat agendi neces-
sitas et media deponendi dubium desint omnino, debet quod tutius eligere;
c) si vero, obligationem spernens inquirendi, agat, peccat si sequitur c. er-
roneam permittentem aut consulentem, quia illicitum perpetrat, etsi licitum
putet, error enim vincibilis ei imputatur; peccat item, si non sequitur c. e.
prohibentem vel praecipientem, facit enim quod putat illicitum aut omittit
quod sibi praeceptum existimat. Potest peccare etiam sequendo praeci-
pientem vel prohibentem, quum adest simul periculum laedendi aliud prae-
ceptum (ex. gr. qui, putans ex c. vincibiliter erronea praeceptum Superioris
non esse honestum, non revelat crimen, ex quo sibi vel aliis grave damnum
immineat) .

Et heic valent quae diximus de specie et gravitate peccati contra c. in-
vincibiliter erroneam et de censuris non incurrendis.

84. Conscientiae laxae applicentur pro raodo quae de vincibiliter er-
ronea traduntur.

85. Relate ad conscientiam negative dubiam, conveniunt Nostri, du-
bium, si praevio accurato examine negativum remaneat, sc. non succurrat
aliqua pro alterutra parte probabilis ratio, esse spernendum, et obligationem
vel libertatem aeque certam putandam esse ac si nunquam dubium in con-
trariurn exstitisset.

86. Qui conscientia perplexa laborat, a) si potest actionem, absque
gravi damno, suspendere, donec prudentes viros consulat, eam tenetur sus-
pendere et consilium petere; b) si nequeat actionem intermittere et pe-
ritos consulere, neque valeat se a perplexitate liberare, seligat quod minus
peccatum sibi videtur et culpa vacabit, quia culpa non est « in eo quod
nullo modo caveri potest ». Et praeferre debet praecepta negativa positivis,
legem divinam — ceteris paribus — humanae, praecepta altioris praeceptis
inferioris ordinis ; c) si peccato, quod minus grave sibi videtur, praeferat quod
gravius, excessus perplexo imputatur ad culpam, quia liber; sed talis ex-
cessus plerumque non erit mortalis, si directe non intendatur vel non ap-
prehendatur ut gravis; d) si nequeat discernere, utrum sit minus vel maius
malum, utrumlibet seligat, nullo modo peccaturus, quia libertas moralis om-
nino exsulat.

87. Conscientiae scrupulosae (quae distat a fenera, sc. ab ea, quae, re-
tinens semper debitam distinctionem inter nortale et veniale, magni facit
defectus eosque curat pro viribus arcendos) tunc applicanda erunt, pro
modo, quae diximus de conscientia erronea. negative dubia, perplexa,
quum adest ex inanibus rationibus error vel dubium, ex quo scrupulosus
nesciat vel nequeat ad certum dictamen adsurgere ; in ceteris, tamquam
animi morbo, scrupulo medendum. Sed videsis quae abunde in hac re, ad
confessariorum usum, proferunt moralistae in amplioribus tractationibus
et ascetici.

— 41

Cap. IV. De conscientia probabili et positive dubia,
seu de modo efformandi conscientiam certam.

88. Yidimus, incertis aobifl de liceitate actiunis hic et liunc ponendae
— sc. cuin dubio practico — agere non licere, quia implicita inessct pcccandi
voluntas ; et solam conscientiam moraliter certam esse humauamm actiunum
regulam proximam. Sed non semper quis potest ex principiis rei inlrinsecis
efformare sibi conscientiam moraliter certam ; remanente igitur conscientia
dubia, quia hinc inde rationes pro lege aut libertate certant, adsuntne prin-
cipia reflexa, quorum ope ad conscientiam practice certam deveniamus ?

89. Deficiente morali certitudine, sive pro lege, sive pro libertate, con-
scientia opinionibus innitatur necesse est. Et opinionem Nostri distinguunt
in a) tenuiter vel dubie probobilem, quae aliquo nititur fundamento, sed non
tali ut viri prudentis assensum sibi vindicet ; b) probabilem, quae gravi fun-
damento innititnr sive intrinseco rationum, sive extrinseco auctoritatis do-
ctorum, et valet ad se trahere prudentis viri assensum, etsi cum formidine
oppositi; c) probabiliorem , quae graviore nititur fundamento, etsi cum for-
midine oppositi, quia opinio contraria manet probabilis et potest esse vera ;
<1) probabilissimam, quae iis fulcitur rationum momentis eoque doctorum
consensu, ut opposita censenda et dicenda sit tenuiter vel dubie probabilis:
■e) minus tutam, tutam, tutiorem, quae a peccandi periculo removet (com-
paratio — minus, magis tuta — respicit non securitatem, sed relationem
inter eas).

90. Probabilitas vero opinionum potest esse absoluta vel relativa. Opinio
vel sententia absolute probabilis ea est, cui nulla ; relative probabilis, cui
alia probabilis opinio vel sententia stat ex adverso. Quare, quum duae sen-
tentiae staut ex adverso, probabilitas unius ex alterius probabilitate men-
«uranda est, ita ut e maiore. maxima unius probabilitate probabilitas al-
terius minuatur vel elidatur. Et si una parum probabilior sua opposita
videatur, utraque vere probabilis aestimatur.

91. Quum igitur in dubio iuris duae hinc inde certent sententiae, al-
i pro lege, altera pro libertate,

a) tutioristae absoluti seu rigidi tenent semper standum pro lege;

b) tutioristae mitiores tenent iicere sequi sententiam libertati faventem,

si sit probabilissima ;
l>robabilioristae tenent licere sequi sententiam libertati faventem,
si probabilior notabiliter sit ea, quae certat pro
lege;
(/) aequiprobabilistae tenent licere sequi sententiam libertati faven-

tem, si sit aeque vel fere aeque probabilis ac op-
posita legi favens ;

— 42 —

e) probabilistae tenent licere sequi sententiara libertati faventem, licet

minus probabilem prae opposita, dummodo sit
vere solideque probabilis ;
c) laxistae tenent licere sequi sententiam libertati faventem, etiamsi

ea sit solummodo tenuiter probahilis.
Licere nobis sequi sententiam tutiorem pro lege, evidens est ; sed ad id
nos teneri, iuxta tutioristas absolutos seu rigidiores, sententia est damnata
ab Alexandro VIII ; laxismus item damnatus fuit ab Innocentio XI. Aequi-
probabilismus fere idem est, saltem in praxi ipsorum aequiprobabilistarum,
ac probabilismus ; de regula « melior est condicio possidentis », utpote a
qua trahitur consectarium — standum pro lege, quum lex possidet, et legem
possidere semper quum exstat et fuit sufficienter promulgata — dicemus
mferius n. 93. Ig-itur adstruenda est veritas probabilismi contra probabilio-
ristas ; quibus e medio sublatis, implicite et a fortiori refelluntur tutioristae
mitiores.

92. In omnibus rebus dubiis dubio iuris, in quibus quaestio est de
liceitate vel illiceitate actionis proxime ponendae, licet sequi opinionem
vere graviterque probabilem pro libertate, etsi contraria pro lege sit
etiam probabilis, immo probabilior.

Veritas huius propositionis evincitur

1° Ex auctoritate A) Ecclesiae, quae probabilismum permittit, et non-
nunquam ipsamet sequitur. Probabilismum permittit. a) Damnatis d. 26 Fe-
bruarii a. 1761 undecim circa probabilismum male intellectum thesibus,
eum tutioristae clamitarent probabilismum fuisse ab Ecclesia reprobatum,
S. Alphonso de Ligorio interroganti Maior Poenitentiarius, iussu et aucto-
ritate Clementis XIII, respondit, nullam condemnatam fuisse e propositio-
nibus de quibus in catholicis scholis controvertebatur, quaeque a multis
catholice defenduntur. b) Ecclesia opera S. Alphonsi, qui Probabilismum
restituit, firmavit, ad unguem defendit (1), non semel adprobavit. Et sane
Gregorius XVI, in Bulla Canonizationis eiusdem Sancti, declaravit eius
scripta inoffenso prorsus pede decurri posse ; S. Poenitentiaria d. 5 Iulii
a. 1831 sanxit. probante eodem Greg. XVI, quemlibet opiniones, quas in sua.
Th. Morali S. Alph. profitetur, tuto sequi ac profiteri posse. S. R. C. d. 11
Martii a. 1871, probante Pio IX per Constit. d. 7 Iulii e. a., declaravit
S. Alphonsum « inter implexas theologorum sive laxiores sive rigidiores-
sententiam tutam stravisse viam, per quam christifidelium animarum mo-
deratores tuto incedere possent ». Nonnunquam ipsamet sequitur. Ut ce-
tera omittamus, referre sufficiat responsionem Urbani VIII Ioanni de Lugo,
qunm, saec. xvn, Indis quibusdam polygamis in Regno Paraquariae ad
fidem conversis, disceptabatur de validitate illorum matrimoniorum : « Ubi
dd\um sententiae concurrunt utrinque probabiles, sequendas esse opiniones,
pro conditione locorum et hominum, barbaris favorabiliores ». B) Doctorum ,"

(1) Argnmentum ex auctoritate non videtnr vi sua destitni, eo qtiod nonnulli con-
tendant, S. Alphonsum aequiprobabilismum postremo docuisse : quae ceterum quaestio>
salebrosa diu multumque agitata est et nondura, si quid opinor, definita.

— 43 —

errare enim eum, qui doctorum pluriinorum et gravissimorum sententiam
sequitur, nemo asseret. Iamvero qui tenuerunt licere sequi in dubio iuris
opinionem vere graviterque probabilem pro libertate, contra probabiliorem
vel tutiorem pro lege, sunt numero permulti (ad bis centum), deque iis gra-
vissimi et principes in re morali inlustranda, et, post S. Alphonsum, omnes
vel fere omnes. Auctoritates eorum et iudicia de probabilismo atferrc su-
pcrvacaneum omnino putamus in hac breviore tractatione.

2° Ex ratione ab intrinseco. Agere in dubio iuris sine certa conscientia
nefas est. Sed conscientia certa etfbrmari potest ex principiis retiexis, et
praecipue ex tribus evidentissimis, quae idem sonant : « lex dubia non
obligat — lex incerta non potest inducere obligationem certam — non est
impcnenda obligatio, nisi de ea certo constet *. Quum enim de legis exsi-
stentia, vel de eius extensione et interpretatione, vel de eiusdem cessatione,
plures adsunt contrariae sententiae vere probabiles, obligatio obiectiva seu
vis ligandi ex parte legis est incerta ; sed obligatio obiectiva incerta non
potest parere obligationem subiectivam certam. Quum obligatio subiectiva
est incerta, possumus sequi sententiam probabilem libertati faventem ; in
casu adesset, ad summum, periculum peccati materialis (et si obligatione
cogereinur vitandi periculum peccati materialis, semper pro lege standum
esset, iuxta theoriam damnati tutiorismi rigidioris), non vero formalis, quia
in casu non haberetur transgressio obligationis subiectivae, in qua peccatum
formale consistit.

93. Sed ditficultatem obtrudunt ii qui tenent regulam possessionis :
« si dubia est legis exsistentia, possidet libertas ; sed quum certa est exsi-
stentia legis, et dubitatur utrum cessaverit, possidet lex. Hinc si votum
certo emisisti et probabile tantum est te satisfecisse, adhuc ad satisfactionem
teneris » . Aptam cl. Bucceroni responsionem profert, quam hic, brevitatis
causa, paucis referimus. 1° Si lex dubia non obligat, semper ac dubia erit,
non obligabit. Atqui, licet sit certa prima legis exsistentia, lex quae habet
vim obligandi non est lex quae exstitit, sed quae hic et nunc exsistit, et non
lex quae exsistit in abstracto (ex. gr. lex nondum abrogata, sed quae in de-
suetudinem abierit), sed quae ad praesens adhuc sua obligatione nos ligat.
Iamvero si adest opinio graviter probabilis legem cessasse, evadit dubia, si
non semper eius exsistentia in abstracto, certo eius exsistentia in concreto,
sc. quoad vim obligandi, et proinde standum pro libertate, cum obligatio im-
poni nequeat de qua certo non constet. Hinc si votum certo emisisti et vere
probabile est te satisfecisse, votum istud, certum qua aliquando exsistens,
evadit dubium qua te obligans hic et nunc, et adhuc satisfacere non teneris.
2° Regula possessionis non constituit ius praevalens in foro interiore, sed
in externo, in quo inest actori onus probandi. Hinc in foro interno, quum
adest vera probabilitas de opposito, praesumptio possessori non favet.

94. Asserunt iidem sectatores regulae possessionis, probabilistis necesse
esse tueri se ope exceptionum, ut in casibus probabilitatis facti, quae ver-
satur circa periculum damni, quod ex actione nostra contingere potest sive
nobis sive proximis. et quod vel iustitia vel caritas praecavere iubent.

— 44 —

Esto. quod in pluribus th. moralis tractationibus, praesertim in anti-
quioribus. decisiones de probabilitate facti videantur insertae tamquam
exceptiones theoriae probabilismi ; sed plane incongruenter, quod ex exemplo
patebit. Si probabile est baptismum valere in aqua rosacea collatum, opinio
quae tenet — licere baptismum in aqua rosacea conferre (excepto casu, quo
materia aptior deficiat et collatio baptismi urgeat ) — non descendit e pro-
babilismi veri sensus theoria, nec unquam ut probabilis habita est, sed ut
omnino falsa a probabilistis reiecta. Consonat idem moralista summus
D'Annibale, regulae possessionis favens, qui ait. quum agitur de probabi-
litate facti, versari nos in cerfo iure : atqui probabilismus versatur unice in
probabilitate iuris.

Igitur quum agitur de probabilitate facti, tenemur sequi quod tutius est.
Et 1° quum agitur de fine vel effeciu absolute obthiendo, ut a) in iis omnibus,
quae necessaria sunt ad salutem necessitate medii, et est damnata sententia :
« in materiis fidei et salutis aeternae non est tenenda sententia tutior »,
ex. gr. in religione ab infidelibus deligenda; b) quum agitur de sacramen-
torum validitate, et est damnata sententia : « non est illicitum in sacra-
mentis conferendis sequi opinionem probabilem de valore sacramenti, re-
licta tutiore ». Sed, ut patet, ex eadem ratione finis absolute obtinendi,
aa) in casu necessitatis, sc. quum tutior applicari nequit, licet sequi opinionem
probabilem (etiam tenuiter) de valore sacramentorum, adiecta tamen con-
dicione, quae tollat iniuriam sacramento, si forte hoc invalidum sit; bb) licet
sequi opinionem vere graviterque probabilem, quum Ecclesia supplet, sive
defectum iurisdictionis, quae forte desit, in sacramento poenitentiae, sive
dispensationem, auferendo impedimentum dirimens, quod forte adsit, in
sacramento matrimonii. 2° Ex caritate, quum agitur de periculo damni
spiritualis, sive sibi sive proximo obventuri. 3° Ex iustitia, quum agitur
de damno temporali proximi, qui est in certa possessione suis iuris (ex. gr.
venator qui obiectum in silva latens iudicat probabiliter esse hominem,
probabilius feram, nequit ictum emittere). Hinc sequi opiniones probabiles,
tutiore relicta, nequeunt medicus, iudex, creditor quoad occultam compen-
sationem etc.

95. De usu probabilismi monita. 1° Nequit confessarius imponere poe-
nitenti obligationem, de qua certo non constet, vel ei, rite disposito, denegare
absolutionem, quia velit se gerere secundum opinionem probabilem, etiamsi
ipse confessarius oppositae adhaereat. 2° Quum duplex exstat sententia pro-
babilis A) in rebus diversis seu distinctis, quamvis similibus, licet uti modo
una, modo altera contraria, ex. gr. si duo testamenta sollemnitatibus iuris
destituta in quaestione sint, sequi pro uno opinionem probabilem, quae tenet
illud esse validum, pro altero opinionem contrariam ; B) in una eademque
re a) non licet una probabili opinione uti, qua prodest, altera contraria, qua
prior illa nocet (ex. gr. ex uno eodemque testamento sollemnitatibus iuris de-
stituto velle hereditatem capere, ut rato, et nolle legata praestare, ut irrito);
b) neque licet utraque uti, quum certa obligatio violatur (ex. gr. si quis,
certus hodie aut cras adesse obligationem ieiunii, sed incertus utrum hodie
an cras, nolit neque hodie neque postridie ieiunare), vel quum alterutra

— 45 —

ex legibus indubiis certo violatur, sed nescitur utra violetur (ex gr. si sa-
cerdos, media inter feriam sextam et sabbatum nocte, eo quod ex uih»
horologio ea praeteriisse et ex altero nondum advenisse appareat, velit
mde vesci carnibus, hinc sacrum faccre). 3° Opinionem libertati faventem
esse vere graviterque probabilem, aesiimari debet ab intrifiseco, sc. ex ra-
tionum momentis et, si i<l difficile sit, ab extrinseco, sc. ex numero et gra-
citate doctorum, qui eam tuentur. Quinam gravitate praestent, docet D'An-
nibale in P. I, u. 17; — c quoad numerum, sufficit (S. Alph., I, 70) si eam
tenent quinque doctores auctoritate pollentes, etiam contra communiorem
aliorum », vel etiam solus magnus theologus ; et unus gravis theologus, si
attigerit solus quaestionem quae ceteros praeteriit; et si agatur de quae-
stione, quae omnes praeteriit, sufficit auctoritas cuiusvis docti et prudentis
viri in th. morali versati, vel etiam proprii magistri. — Ita Card. D'Anni-
nale, /. c.

96. Principia reflexa (seu regulas subsidiarias ad efformandam sibi in
(luhio iuris conscientiam certam) iam praecipua exhibuimus, quibus theoria
innititur probabilismi ; nunc pauca alia subiicimus.

a) In dubio melior est condicio possidentis.

Haec regula applicatnr in materia iustitiae commutativae, et solum ob
analogiam ad omnem quasi-possessionem extenditur, sed restringenda ad
duhia negativa sive iuris sive facti.

b) In dubio iudicandum est ex communiter contingentibus.

Haec valet in dubio negativo facti, ex. gr. in dubio an puer septennis
usum rationis habeat, an homo timoratae conscientiae tentationi consen-
serit etc.

c) Fo^tum non praesumitur, sed probari debet.

Hanc sequi possumus et tenemur in dubio negativo facti, ex. gr. an
quis votum emiserit, peccaverit, damnificaverit ; an tempus pro obligatione
adimplenda coeperit, desierit; an quis horas canonicas recitaverit, voto vel
debito satisfecerit etc.

d) I)i dubio standum est pro valore actus. — Quod factum est, censetur
recte factum.

Hae regulae applicantur in dubio negativo facti, a quo pendet valor
actus, quando nulla, ne levis quidem, ratio adest pro facti adiunctis, quae
actum redderent invalidum, ex. gr. utrum intentio adfuerit in collatione
baptismi, utrum integre confessus sim, intentionem habuerim consecrandi
in Missa etc.

LIBER ALTER

DE OFFIOIIS

PARS PRIMA

DE OFFICIIS QUAE OMXIBUS CHRISTIANIS SUNT COMMUNIA

97. Praetermittimus in hac prima parte tractationem de virtutibus mora-
libus, de quibus in tota synopsi vel permulta seorsum, ut de iustitia, vel
pauca passim hac illac traduntur: quare de virtutibus theologicis, non qua
eae sunt habitus, sed qua actus respiciunt, primum ; deinde de praeceptis
deealogi et Ecclesiae.

SECTIO PRIMA

DE VIRTUTIBUS THEOLOGICIS

Tit. I. De Fide et Vitus ei oppositis.

Cap. I. De Fide.

Art. 1. De fidei notione eiusque distinctionibus.

98. Fides, qua habitus, definitur « virtus theologica, a Deo infusa, in-
clinans nos ad firmiter assentiendum, ob divinam veracitatem, omnibus quae
Deus revelavit et per Ecclesiam nobis credenda proponit » . Ex qua defini-
tione facile eruitur definitio actus fidei, qui est « actus supernaturalis, quo
homo firmiter assentitur ctc. ». Hinc obiectum fidei materiale, sc. quod cre-
dere debemus, sunt Deus et omnes veritates a Deo revelatae et, tamquam
revelatae, sive sollemni iudicio, sive ordinario et universali Ecclesiae magi-
sterio, nobis propositae ; obiectum formale, nempe ratio ob quam credero
tenemur, est auctoritas et veracitas Dei revelantis.

— 48 —

99. Fides*: a) Alia habitualis, alia actualis, alia virtualis. Illi competit
definitio fidei, qua habitus; isti, d. f. qua actus; haec habetur, quum actualis
praecessit et perdurat et actu influit in alium virtutis actum (ex. gr. si quis,
quin eliciat in praesens actum fidei, ex influxu praecedentis fidei actus eliciat
actum supernaturalem caritatis et contritionis). b) Alia explicita, alia im-
plicita ; illa, qua aliquis fidei articulus creditur in se (ex. gr. habet fidem
in Trinitatis mysterium explicitam qui credit Deum unum in natura et
trinum in personis P., F., et Sp. Sancti) ; haec, qua aliquid creditur non in
se, sed in alio, in quo quodammodo continetur (ex. gr. qui credit Iesum
Christum esse verum Deum et verum hominem, implicite credit, etsi ex-
plicite ignorat, in duplicem eius voluntatem, divinam et humanam).

Art. 2. De fidei necessitate.

100. Aliquid potest esse ad salutem necessarium necessitate medii et ne-
cessitate praecepti. Necessarium necessitate medii dicitur illud, sine quo,
etiam inculpabiliter omisso, finis obtineri nequit ; et si illud in se requiritur
et nullo alio medio suppleri potest (ut ex. gr. gratia sanctificans in fine vitae,
contritio in peccatore ad iustificationem), dicitur n. necessitate medii absoluta
vel in re; si necessarium est iuxta providentiam Dei ordinariam et alio modo
suppleri potest, dicitur n. necessitate medii lata, hypothetica, in voto (ut ex gr.
baptismi susceptio). Est vero necessarium necessitate praecepti, quod iniun-
gitur ut medium ad finem consequendum et, quo inculpabiliter omisso, adhuc
finis obtineri potest.

Quod necessarium est necessitate medii ad salutem aeternam est etiam,
ut patet, n. necessitate praecepti, quia si ad finem obligamur, tenemur etiam
ponere media, quae sunt et quousque in nostra potestate simt.

§ 1. De necessitate fidei quoad obiecta credenda.

101. I. De necessitate medii a) certo necessarius est habitus fidei, quia
nemo salvari potest sine gratia sanctificante, quae ab eo habitu insepara-
bilis est ; bj adultis, praeter habitum fidei, certo necessarium est nosse, et
credere explicite Deum esse, et remunerari bonos et malos, ex noto textu
Paulino: « Sine fide impossibite est placere Deo. Credere enim oportet acce-
dentem ad Deum, quia est, et inquirentibus se remunerator sit », et ex
prop. 22 et 23, damnatis ab Innoc. XI ; probabilius necessarium est
nosse, et credere explicite, mysteria SS. Trinitatis et Incarnationis, aliis
contra asserentibus hoc esse probabiliter necessarium necessitate tantum
praecepti.

Et qui nec novit nec credit quae certo de necessitate medii credenda
sunt, nec valide nec licite absolvitur, quia ille, qui ex defectu medii neces-
sarii est incapax iustificationis, hoc ipso est incapax absolutionis ; qui nec
novit nec credit quae probabilius credenda sunt de necessitate medii, absolvi
potest soluin in casu extremae necessitatis (ex. gr. in periculo mortis), et sub
condicione, cum dubius sit valor Sacramenti.

— 49 —

II. De necessitate praecepti est A eub g
sfer, i lati* et In 'holi Apostolid et

i orcmdi eum jlducia nl aobia Dt >dentur omnia boi
toralia ■■•■ ruperneturalia, quac adsalutem conferunt; o
•aiof/i, >■■ laeramefiia, qnornm susceptio es( w ■ n. sire medii tive

pra.-> Bunt mo tempore Buacipiend uo-

rfan/ ,//// praece-ptwiLn . "i"11 l< -

B tub re m«itiori • 3j mbotam A:

Btolicnm, om, praecepta Ec itionem dominicam.

qui non novit qnae sub gravl debel □ lere de aeceasil

ecepti pias casum, quod ignoret ea qv am

irium pntbabtlius Deceesitate medij absolvitnr valide et licite, duni-
uiodo doleat et discere proponat.

g 2. /)e neossitdt' fUJUH qUOCUt actus f. internos eliciendos.

102. Duplex daturobligatio quoad actus mternoi fidei : aitera negativa,
iunquam disaentiendi ;i reritatibus a Deo revelatis, et de hac expedita

afiirmativa stfl positiva) eliciendi actus fidei internos, tem-

103. Obligatio afjirmatira eliciendi actus fidei internos vel profluit ab

'rtute, sc. ex necessitate tum intellectualis obedientiae Deo reve-

9tandae, tnm fidei, tamqnam medii ad vitam supernaturalem ;

.1 urgtt ut medium necessarium ad alios actufl rite exercendos : et cum in

primo, tiini in altero caan, dicitnr ligare per se, quum obligatio est omnibus

ehristianis commnnis, per accidens, si exsurgit e peculiari nonnullorum con-

dicio

I ite obligatio actnm fidei internum eliciendi urget :

1° Per se, a\ aliquoties in vita, tum ex la Ioannis iii, 23: « Hoc est man-
datom eina, u1 credamns in nomine Filii eius I. C. », tum ex prop. la damn.
ab Ai. \. \ II «■: ax prop. 17a, t>> damn. ab Inn. XI. Et quoties in vita urgeat,
discrepant Nostri: iuxta plnres, semel in anno; sed, ex sententia Card. De
Lugo, in iis, qui fidem tenuerunt et tenent, snfficinnt in genere actus fidei
virtualis et implicitae, sc. satistit praecepto, exercendo aliosreligionis actus:
b) quum christianus ad perfectum rationis usuin pervenit, et quum ei nova
fidei deiinitio a K. P. ex cathedra loquente proponitur ; c) probabiliter in
mortis articulo ; d) hominem infideltm urget, quum ei revelatio divina sit
tufficientt-r proposita et innotescat.

i)0 Fer acddene a) eum, qui in haeresim lapsus, doleat : videretur
enim In baeresj perdnrare, nisi novum fidei actum eliceret ; b) eum, qui,
tentationibus eontra tidem vexatus, non possit illas indirecte tantum su-
perare.

Peccat igitur contra fidem qui violat obligationera eliciendi actus fidei
internos, manantem ex ipsa fidei virtute, et graviter, per se.

II. Tamquam medium necessariinn ad alios actnfl rite excrcendos, obli-
gatio actuin tidei internum eliciendi urget ;

4 — Skbastiaxi, Summarium.

— 50 —

1° Per se, tum a) ad exsequendos alios actus supernaturales (si quando
sint necessarii), qui sine fide concipi nequeant ; tum b) ad se continendum
a peccato, quod fieri regulariter nequit quin fidei veritates saepe excu-
tiantur.

2° Per accidens, quum homo a) iis tentationibus contra alias virtutes
vexatur, quae sine supernaturali motivo vel mentis ad aeternas veritates
conversione superari nequeant ; b) sacramenta suscipere, vel orare debet. Sed
patet ad haec non requiri explicitos fidei actus interius conceptos, sed suffi-
cere implicitos, qui facile aderunt.

Qui talem neglegat obligationem, non peccat contra fidem, sed contra
eam virtutem vel legem, ad quam sequendam vel implendam actus fidei, ne-
cessarios ut medium, non elicuit.

104. Peccant contra fidem, plus minusve graviter, pro periculo vel ad-
iunctis, qui fidem suam lectione, conversatione etc. periculo exponunt.

§ 3. De necessitate fidem <■■>■>< rius profitendi.

105. Praeceptum fidem exterius profitendi eruitur ex Ep. P. adRom. x,
vers. 10: « Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad sa-
Lutem » ; et est negativum et affirmativum. Qua negativum, vetat veram
fidem negare et falsam profiteri aut simulare ; qua affirmativum, a) iure di-
vino iubet fidem profiteri, non semper, sed aliquando, et, quum profiteri
exterius uon iubet, eam permittit vel iubet dissimulare ; b) iure ecclesia-
stico, iubet clericos vel laicos in quibusdam casibus sollemnem emittere fidei
professionem. De singulis videamus.

106. I. Praeceptum fidem exterius profitendi qua negativum vetat sub
gravi a) veram fidem negare, sive verbis. sive factis, licet indirecte et
oretenus tantum ; b) falsam fidem profiteri, aut simulare. Simulat fal-
sam, qui eam actionem ponit, quae natura sua vel ex adiunctis vel ex
communi hominum aestimatione, falsam religionem manifestat ; ex. gr.
si quis, licet exterius tantum, thus incendat vel genu flectat coram idolo,
vel coenae protestanticae participet , vel ritibus falsae religionis aut
sectae serio adsit, vel vestes aut signa adhibeat, quae sunt protestativa
falsae religionis aut sectae (vestes aut ornamenta, quibus sacerdotes
falsae religionis utuntur in exercitio suanun functionum), vel edat car-
nes, quum ille carnium esus in odium fidei aut tamquam abiuratio po-
stuletur.

II. Praeceptum f. e. p. qua affirmativum :

1° lure divino iubet sub gravi fidem profiteri, non semper, sed quum
Deo honor, proximo utilitas velprivative vel contrarie subtraherentur: nempe
privative, si ex professionis f. externae defectu magnus Deo honor, magna
proximo utilitas cessaret, contrarie, si ex professionis f. externae defectu
magna Deus afiiceretur iniuria, magno proximus damno vel scandalo ; ahis
verbis, quum taciturnitas negationi, erubescentiae fidei aequivaleret, vel

— 51 —

grave Bcandalnm crearet ei gr. regnlariter tacere nequit qui a publica au-
rftate de sua ftde Interrogetur vel ille, culufl silentium haberetur nt ad-
qnieacentia et consensna fidem negantibufl Extra hos casus, sc. quum istiu-
modi obligatio nonurget, a) permittit ex gravi cansa fl&m d issimidare sen
occnltare, tum rerbifl (ez gr. privatnm privatim Intexrogantem arguendo:
t quid ad te?», vel eludendo verbifl ambiguifl), tum signis (ex gr. signis,
non protestativis falsae religionis, sed difltinctivifl — inter asseclas falsae re-
ligionifl — gentis a gente, coetna a coetu , tnm actionibus, quae nec nega-
tionera nec erubescentiam ftdei contineant, sed tantum audientibus vel spe-
ctantibus praebeant rationem suspendendi iudiciuin ita, ut neque affirmare
neque negare possint illum hominem esse catholicum ; — b) permittit multo
magis occultare specialem aliquam condicionem seu statum inter catholicos
(ex. gr. statum sacerdotalem, religiosum, quem negare, etiam absque gravi
cansa, non esset per se letale) ; — c) iubet ex gravi causa dissimulare fidem vel
occultare eam, quum nulla ^bligatio adest fidem exterius profitendi, etsimul
ez ea eztema professione gravia damna secutura praevidentur (ex. gr. per-
turbatio, persecutio, fidelium vexatio, mortis periculum) ; et, in persecutio-
nibus, arripere fugam (quae non fidei dissimulatio est, sed imo tacita pro-
fessio), ne fidei periculum subsit, permittit semper cunctis christifidelibus, ai
■ipias regulariter episcopos et Ecclesiae rectores.
2° Iure Ecclesiastico, reprobata quavis contraria consuetudine, profes-
sionem fidei emittendam imponit: a) coram praeside eiusve delegato, iis qui
oecumenico vel particulari concilio aut synodo dioecesanae intersunt cum
voto tum deliberativo tum consultivo, et praesidi ipsi coram iisdem concilio et
synodo ; b) promotis ad dignitatem Cardinalitiam coram Cardinalibus primis
in ordine episcoporum, presbyterorum et diaconorum, et S. R. E. Card. Ca-
merario; c) promotis ad episcopatum etiam titularem,ad regimen Abbatiae vel
Praelaturae Nullius, Vicariatus apostolici, Praefecturae apostolicae, coram
delegato ab Apostolica Sede; d) Vicario Capitulari coram Capitulo cathedrali;
e) promotis ad dignitatem vel canonicatum coram Ordinario loci eiusve
delegato et Capitulo ; f) electis consultoribus dioecesanis coram Ordinario
loci eiusve delegato et ceteris consultoribus ; g) Vicario generali ; parochis
et provisis de beneficio etiam manuali cum cura animarum ; rectori, pro-
fessoribus philosophiae, theologiae et iuris canonici in seminariis initio
uniuscuiusque anni scholastici vel saltem initio suscepti muneris; promo-
vendis ad subdiaconatum ; deputatis librorum censoribus ; confessariis et
concionatoribus antequam facultate donentur, coram loci Ordinario eiusve
delegato ; h) Rectori studiorum Universitatis vel Facultatis, coram Ordi-
nario eiusve delegato ; i) professoribus Universitatis vel Facultatis canonice
erectae, initio anni scholastici vel saltem suscepti muneris coram Rectore
Universitatis vel Facultatis eiusve delegato ; iis, qui, periculo facto, gra-
dibus academicis donantur, coram eodem ; k) Superioribus in religionibus
clericalibus coram Capitulo vel Superiore qui eos nominavit eorumve de-
legato. — Huic obligationi non satisfit professione emissa per procuratorem
vel coram laico ; eademque rursus tenentur qui, priore dimisso, aliud officium
vel beneficium aut dignitatem etiam eiusdem speciei asseqnnntnr. Qui vero
huiusmodi obligationem neglexerint sine iusto impedimento, et moniti intra

— oi' —

praefinituni teinpus non paruerint, puniendi erunt, etiam privatione officiir
beneficii, muneris et dignitatis: et interea fructus non faciunt suos (CIC.
can. 1406, 1407, 1408, 2403) 1 .

Cap. II. De Vitiis Fidei oppositis.

107. Ficlei opponuntur infidelitas, apostasia. haeresis et schisma.

Akt. 1. De Infidelitate.

108. Infidelitas definitur carentia fidei in hoiniae non baptizatu.
Triplex distinguitur : positiva seu formalis, quae est carentia fidei in eo,

qui fidem sibi sufficienter propositam respuit ; privativa, sc. carentia fidei in
eo, qui notitiam fidei, data occasione, comparare neglegit; negativa seu ma-
terialis, sc. carentia fidei in eo, cui revelatio vel nullo modo vel non suffi-
cienti proposita fuit.

Xegativa seu materialis non est peccatum, cum invincibili ignorantia
innitatur ; iure igitur damnata fuit Baii propositio : « Infidelitas pure nega-
tivain iis, quibus Christus non est praedicatus, peccatum est ». Privativa est
grave peccatum, quia * qui non credit, iam iudicatus est » ; positiva seu for-
malis gravius, quia graviorem continet iniuriam Dei revelantis auctoritati.

Praecipuae infidelitatis species sunt paganismus, iudaismus, mahumo-
tismus.

Art. 2. De Apostasia.

109. Apostasia est totalis defectio hominis baptizati a fide christiana. A .
apostasiae essentiam parum refert utrum apostata transierit ad aliquam infi-
delium religionem, an atheismo vel indifferentismo ^ut qui vulgo liberi pen-
satori vocantur) se dederit. (Apostatae dicuntur alio sensu latiore qui ab
Ordine Sacro deficiunt, ut more laicorum vivant, vel recedunt ab Ordinereli-
gioso, professione emissa et cum animo non redeundi; qui postremi, si
animum redeundi servent, fugitivi vocantur.

Apostatae a fide incurrunt excommuuicationem (confer De Censuris
n. 610, 1°) R. P. speciali modo reservatam. Quoad alias poenas ferendae
sententiae cf. CIC. can. 2314.

Ex decr. S. Off. d. 22 Martii 1918, licet in CIC. de re, utpote transitoria et tempo-
raria, sermo non sit, usquedum Ap. Sedes aliter decreverit, tenentur iusiurandumr
Const. Pii X < Sacrorum Antistitum > praescriptum, edere doctores in Seminariis, in Uni-
versitatibus catholicis, in scholis religiosorum quotannis ante quam dooere inoipiaut
*'ongr. Consist. 25 Sept. 1910); clerici maioribus ordinibus initiandi ; parochi et cano-
nici ante beneficii possessionem ; confessarii, concionatores, omciales curiae et tribunalium
Episcopalium, officiales SS. Congreg. et Tribunalium Curiae Romanae ; Moderatorea or-
dinum religiosorum ante quam officium ineant ; oratores quadragesimales. Et si renuantr
deferendi sunt ad S. C. S. Officii.

— 53 —

Abt, 8. De Haeresi.

110. Haeresis (leiinitur erroi rolttntarius el pertinax in homine buptizato
<-ontra aliquam ftdei catholicae veritatem. Qnare « qni non aliquam, sed

tnei aegat fidei reritates, iit oon baereticuB, sed upustatu; b) ut haei

it, reritas baec vel Ula, qnae negatur, debet ut dogma n-wlatum ab

clesia ad credendum propoui; c) qni positive dubitat, baereticufl

t|iiia iudicat certa non esse qnae Deus revelavit; qni tn <{ui>t>> n*<jativo iudi-

cinm Buspendit, aolenfl oeqne affirmare neque oegare, $i recera non iudicat

quod impossihile aut vix possibiie), haeresis ah »•<» aberit; qni ex ignorantia

errat, etsi affectata, deficiente voluntatis pertinacia, haereticus non est.

Peccant contra fidem, quaniris uun sint liavrcttci, qui u-nent vel docent

propositiones a S. Sede damnatas nota inferiore quam haer< . tamquam

haeresi prozimas, vel falsas, erroneas, seandalosas aut piarum auriuni
ofiensivas; item qui tenent aut doeent sententias, quas erroneas, haeresi
proximas, impias, temerarias ete. theologi fere unanimi consensu iudicent.

Haeresis a) alia formalis, alia materialis, prout error coutra fidem est
voluntarius et pertinax, vel non; b) alia intcrna, alia externa, alia mixta,
prout vel in corde latet absque exteriore manifestatione, vel est pure externa
absque interno assensu, vel utroque constat elemento, sc. interno assensu
et externa manifestatione; c) alia occulta, alia notoria seu manifesta, prout
nuta est paucis vel nemini, aut multis vel cunctis.

Haeretici formales, qui haeresim externe manifestent, dogmatizantes
sc. cum animo haeresim profitendi), licet paucis et occulte, incurrunt
communic. R. P. speciali modo reservatam ^cf. De Censuris n. 610, 1°).
Qnoad alias poenas ferendae sententiae cf. CIC. can. 2314.

Ajrt. 4. De Schismate.

111. Schisma definitur separatio ab unitate Ecclesiae catholicae.
Schisma dicitur a) purum vel mixtum, prout vel ei haeresis nulla sit

nixta qnod tamen vix tieri potest), vel etiam haeresim contineat ; b) for-
jnale vel materiale, prout desit vel adsit bona fides; c) plenum, si separatio
fiat simul et a corpore Ecclesiae et a capite eius visibili Romano Pontifice;
j/iinus plenum, si quis separatur sciens et volens ab obedientia solius ca-
pitis, sc. R. P. pro tempore exsistentifl, pollicitus tainen se obtemperaturum
t?uccessori eius.

Schismatici sunt — cum schisma purum in facto consistat — etiam qui

Principi schismatico vel haeretico, tamquam supremo Ecelesiae capiti, ex-

ternam praestant obedientiain. etsi non credentes, et inviti ; item intrusi.

«c. qui absquelegitima missione, freti potentia saeculari, invadunt Ecclesiae

iura, oflicia, beneticia.

Schismatici puri, et ii qui a R. P. pro tempore ezsistentis obedientia
pertinaciter se subtrahunt vel recedunt, incurrUnt excommnnic. R. P, spe-
ciali modo reservatam (cf. De Censuris n. 610, 1 : et si mixti, tamquam

— 54 -

haeretici, incurrunt etiam eam. de qua superius n. 110. Quoad alias poenas-
ferendae sententiae cf. CIC. can. 2314.

112. Nota. Uti etiam CIC. confirmat can. 1258, § 1 et 2, communicare cum
infidelibus, haereticis, apostatis, schismaticis a) in divinis, non licet sub
gravi, sed grave per se non est templa eorum ingredi, exclusa quacumque-
in divinis participatione, nisi id, sub gravi, lege particulari vetetur; b) in
civilibus (inter quae convivia nuptialia et associationes cadaverum compre-
henduntur) licet, remoto scandalo. — Disputatio vero formalis et publica
de religione cum iisdem, quae fere nunquam utilis evadit, iniussu Aucto-
ritatis Ecclesiasticae licite instaurari nequit.

APPENDIX

I. De praevia librorum censura.

CIC. can. 1385-1394)

113. Praeviae censurae ecclesiasticae subiiciuntur ; a) libri Sacrarum.
Scripturarum vel eorumdem adnotationes et commentaria ; b) libri qui de-
S. Scripturis, sacra theologia, historia eccl., iure canonico, theologia na-
turali, ethice aliisve huiusmodi religiosis ac moralibus disciplinis pertrac-
tant; libri ac libelli precum, devotionis vel doctrinae institutionisque
religiosae, moralis, asceticae, mysticae aliique huiusmodi, quamvis. ad
fovendam pietatem conducere videantur. ac generaliter scripta in quibus
aliquid sit quod religionis ac morum honestatis peculiariter intersit (ex. gr.
vitae Sanctorum, non, si quid opinor, diaria vel ii libelli periodici, qui
regulariter de argumentis religiosis non agunt) ; c) imagines sacrae quovis
modo imprimendae, habeant, necne, preces adiunctas.

Licentiam edendi libros et imagines, de quibus antea, dare possunt
vel loci Ordinarius proprius auctoris, vel Ordinarius loci in quo libri et
imagines imprimuntur, vel Ordinarius loci in quo publici iuris fiunt; licentia
ab uno denegata et ab altero concessa, auctoris vel editoris conscientiae
non suffragatur, nisi hic Ordinarius certior antea factus sit de negata ab-
illo venia. Meligiosi, praeterquam quod Ordinarii, veniam Superioris* sui
Maioris impetrare debent. — Approbatio alicuius libri non suffragatur nec
posterioribus editionibus nec versionibus in aliam linguam, quae proinde-
nova approbatione indigent: excerpta v^ero e periodicis non censentur novae
editiones.

Auctores vel editores, qui sine praevia censura aliquid evulgaverint.
gravi non vacant, nisi forte agatur de libello parvi momenti.

114. liequiritur praeterea licentia: a) S. Rituum Congregationis ad
edenda quae quoquo modo pertinent ad causas beatificationis et canoni-
zationis; b) Apostolicae Sedis (S. Poenitentiariae) ut edantur, quovis idio-
mate, tum collectio authentica precum piorumque operum quibus Sedes-
Apostolica indulgentias annexnit, tum elenchus indulgentiarum apostoli-

— 55 —

i-jirum, tutn Bummarium Lndulgentiarum vcl antea collectum sed Qunquam

approbatum, vel ounc primum ex diversis conceasionibus colligendum;

c) Sacrae Romanat Congreg ?, ad quam pertinent, ut edantur Collectiones

m decretoruin, servatis InSUpei COnditionibuS a Moderatoribns ipsius

Congr. praescriptia ; d Ordinarii loei (cf. n. 113;, ut publicentui indulgen-

tiarum libri omnes, Bummaria, Libelli, folia etc., ln quibus earum conceaaiones

:ontlnentur; >- Ordinarii loc ipra, procl* et praeterea SuperiorU

oris pro religioaia, tum ad edendofl libros, qui derebus profanis ag-;mt,

i ad moderanda v^i conacribenda diaria, folia vd libellos periodicos ;
jrro laicis quo(/w\ si agatur de conscribendis diariia, foliis vel iibellis pe-
riodicis, qui religionem catholicam aul bonoa mores impeterc, solt-nt.

Versiones Sacrarum Scripturarum in linguam vernaculam imprimi ne-
queunt, nisi sint ab Apostolica Sede probatae aut nisi edantur sub vigilantia
Ordinariorum et cum adnotationibus praecipue excerptis ex SS. Patribus
jitque ez doctis catholicisque scriptoribus; libri iiturgici eorumque excerpta,
itemque litaniae a S. Sed<>. approbatae, nisi constet de concordantia cum
tditionibus a S. Sede approbatis ex testimonio Ordinarii loci in quo im-
primuntur vel publici iuris riunt.

115. / icentia edendi, seu Lnprimatur, in scriptis concedi debet, in
priucipio aut in tine libri, folii vel imaginis imprimenda, expresso nomine
concedentis itemque loco et tempore concessionis; quae si sit denegata,
roganti auctori, nisi gravis causa aliud postulet, rationes denegationis
aperiendae sunt.

II. De Libris Prohibitis.

(CIC. can. 1395-1405)

Art. 1. Quid lex naturalis vetet.

116. Lex naturalis, ut quae iubet praecavere periculum animae, sive
nostrae, sive aliorum, vetat per consequens

a) lectionem librorum quorumlibet, ex quibus animae detrimentum
oriri potest, sive periculum sit certum, sivesit dubium, in quo tenemur tutiorem
partem sequi, sc. abstinere ab iis legendis. Nec refert utrum agatur de libris
veri nominis, an de libeilis, fasciculis, ephemeridibus quae quotidie eduntur ;

b) sive scriptionem sive editionem librorum vel diariorum, ex quibus fidei
vel bonis moribus damnum exsurget : servata tamen, quoad editionem, ratione
cooperationis formalis et materialis, in culpa dimetienda [cf. n. 117, II, c)].
Culpa non vacant qui diaria, fldem vel bonos mores impetentia, per vicos et
plateas venditant, nisi gravissima egestate coacti.

In violantes tantum naturalem legem, ut patet, censura non adest, quia
de peccato agitur, non d<i delicto.

— 56

Art. 2. Quid lex ecclesiastica vetet in genere.

117. I. Notandum nomine librorum, quoad prohibitionem , venire: a) pu-
blicationes typis editas, non manu scriptas; b) aliquo volumine constantes, et
proinde libri censentur publicationes periodicae in fasciculos colligatae, non
vero quae exiguo foliorum numero consistunt et independenter prodeunt, ut
ex. gr. orationes {discorsi), nec per se diaria, quae quotidie prodeunt.

II. Lex ecclesiastica, quum libros prohibet, ipso prohibitionis facto ,
vetat libros prohibitos

a) legere {non audire legentein), ob periculi praesumptionem, etsi nullum
alicui perversionis periculum reapse immineat. Sed datur in re parvitas ma-
teriae, ut si non legatur ultra paginam, dumne in illa dumtaxat pagina
doctrina proscripta contineatur;

b) retinere (sed et in hoc parvitas materiae, ex. gr. si exspectes aliquamdiu
opportunitatem tradendi Ordinario librum prohibitum, vel veniam legendi),
vel retentos vendere, commodare aliis, nisi quibus est legitima legendi li-
centia ;

c) edere, et lex tenet sive auctores, sive dominos officinae editricis, sive
eos qui proximam operam libris praestant edendis; Jws tamen. ut coopera-
tores materiales, grave damnum excusat;

d) vendere seu venales habere.

Akt. ;». Quid lex ecclesiastica vetet in specie.

118. Vetat:

1° a) editiones textus originalis et antiquarum versionum catholicarum
Sacrae Scripturae, etiam Ecclesiae Orientalis, ab acatholicis quibuslibet
publicatas, itemque eiusdem versiones in quamvis linguam, ab iisdem con-
fectas vel editas; libros Sacrarum Scripturarum vel eorumdem adnotationes
et commentaria a catholicis publicata sine praevia censura; itemque ver-
siones Sacrarum Scripturarum in linguam vernaculam, quae ab iisdem editae
sint vel sine venia Apostolicae Sedis vel citra Ordinariorum vigilantiam;
b) libros quorumvis scriptorum, qui haeresim vel schisma propugnant aut
ipsa religionis fundamenta quoquo modo evertere nituntur, aut quodlibet
ex catholicis dogmatibus impugnant vel derident. aut errores ab Aposto-
lica Sede proscriptos tuentur, aut cultui divino detrahunt, aut disciplinam
ecclesiasticam evertere contendunt. aut, d.-ta opera, vel ecclesiasticam hie-
rarchiain vel statum clericalem et religiosum probris afficiunt, aut reli-
gionern vel bonos mores, data opera, impetunt: c) libros quorumvis acatho-
licorum, qui ex professo de religione tractant. nisi constet nihil in eis contra
catholicam fidein contineri: d) libros, qui res lascivas seu obscenas ex
professo tractant, narrant aut docent; e) libros qui cuiusvis generis super-
stitionem, sortilegia, divinationem, magiam, evocationem spirituum aliaque
id genus docent vel commendant, aut duellum vel suicidium vel divortium
uti licita tucntur, aut, de sectis massonicis vel aliis eiusmodi societatibus

ites, eas utiles et non perniciosas Ecclesiae et civili societati esse con-

.> I

lunt ; f) Libros de quibufl d. 113, Bine praei ia censura *'ditos; g) libros ac
UbelloB, qui novaa apparitiom slationefl, risionea, prophetias, miracnla

enarraut, am nova.s mducunt devottones etiam §nb praetextu quod
privatac, editoi Bine praevia cenanra, Ltemqne Ubros, quibus divulgantur
Indulgentiae apocryphae veil a 8« Bede proacriptae ant revocatae; h> Ima-
rinefl qnoqno modo Impresaas I>. X. I. 0., B. M. V., Angelorum atque Sau-
mm v*-l aliomm Berrorum i»'-i ab i enao rel decretiB alienaa.

Notaniliim tamen, OBum editionnm et rersionum 8. Scripturae de quibus
8ub a) in principio et ln fine, Lisdumtaxal permitti, qui Btudiis theologieiB
et biblioifl quovia modo operam dant, dnmmodo iidem Ubri QdeUter atque
Integre editi sint neqne Impngnentur in eorum prolegomenis ant aduota-
tionibufl catholicae tidei dogmata;

2° eos libros, qui nominatim recensentur in Indice Librorum Prohibi-
torum, deuuo edito, iussu Leonifl XIII, ab a. 1900;

3° pro subrfitis, libros prohibitos a Conciliis particularibus, a locorum
Ordinariis, ab Abbatibus monasterii sui iurifl et a Supremo religionis cle-
ricalifl exemptae Moderatore cum suu Capitnlo vel Consilio. vei, urgente
eaau, ab aliifl Superioribua Maioribus cum suo ipsorum Consilio (modo
Uunen, re postea deiata ad Supremum Moderatorem, hic prohibitionem
eonfirmaveril .

Akt. 1. Unde petatur licentia libros prohibitos legendi.

119. S. K. E. Cardinales, Episcopi, etiam titulares, aliique Urdinarii,
necessariis adhibit i> cautelifl, ecclesiastica librorum prohibitione non ad-
Mringuntur. Quoad reliquos, facultatem concedunt legendi ac retinendi
iibros prohibitos :

a) ]»•<> toto Orbe Suprema Congr. S. Officii;

pro regionibus 8ibi subiectis S. Congr. de Propaganda Fide;
pro Urbt tantum, S. Palatii Apostolici Magister;

neralis facultas data a Quibus supra non vaiet pro libris vel ephe-
meridibus ab Ordinariis in sua diocesi vel a Superioribus Maio-
ribus aut Abbatibus in BUa religione vel monasterio, ut supra, pro-
scriptis, nisi in Rescripto facta fuerit potestas legendi aut retinendi
libros a qutbuscumque damnatos;
d in sua dioecesi Ordinarii quoad libros a se vetitos; quoad prohibitos
a S. Sede, pro singularibus libris tantuin et in caaibus urgentibus ; si
vfio lacultatem a S. Sede generalem habuerint delegatam, nonnisi
cum delectu, et ex iusta et rationabili causa;
i!i sua religione vel monasterio Superiores Maiores vel Abb
de quibus supra, item quoad libros a se proscriptos.

Ai:i. B. De poenis in transgressores latis.

120. a) Ex CIC. can. 2318, § 1. in excommunicationem Sedi Apos
licae speciali modo reaervatam ipso facto incurrunt, opere publici iur.a
tfacto, editores Librorum apostatarnm, haereticorum et schismaticorumj qui

— 58 —

apostasiam, haeresim, schisma propugnant. itemque eosdem libros aliosve
per apostolicas litteras nominatim prohibitos defendentes aut scienter
sine debita licentia legentes vel retinentes cf. n. 610, 2°).

b) Ex eod. can., § 2, incurrunt in excommunicationem nemini reser-
vatam auctores et editores. qui sine debita licentia Sacrarum Scriptu-
rarum libros vel earum adnotationes vel commentarios imprimi curant
(cf. n. 614, 1°).

Tit. II. De Spe et Vitiis ei OPPOSITI^.

Cap. I. De Spe.

Art. 1. De notione spei eiusque obiecto.

121. Spes derinitur virtus a Deo infusa. qua inclinamur ad exspectandum
a Deo et futuram beatitudinem et media ad eam assequendam necessaria
vel utilia.

Obiectum materiale spei primarium est aeterna beatitudo, secunda-
rium sunt gratiae divinae ad eam adipiscendam necessariae vel utiles.
Obiectum formale theologi tenent esse, alii omnipotentiam Dei, alii eius
misericordiam. alii fidelitatem divinam in promissionibus adimplendis ;
sunt demum qui obiectum formale constituunt in Dei fidelitate, qui po-
test, utpote omnipotens, et vult. utpote misericors, praestare quod promi-
sit, et haec sententia mihi adridet.

Art. 2. De necessitate actuum spei.

122. Spes est necessaria necessitate medii, sive ut habitus infusus, qui
est inseparabilis a gratia sanctificante absolute necessaria ad salutem, sive ut
actus, quo deficiente, est impossibile ponere actus praeparatorios ad iustifica-
tionem, et habere propositum servandi mandata, et orare: quae omnia sunt
media ad salutem necessaria (Conc. Trid. sess. 6, c. 6).

123. Actus spei est etiam necessarius necessitate praecepti, tum uatu-
ralis (quia qui tenetur ad fidem, obligatur ad media necessaria), tum divinir
ut patet e S. Scripturae locis, verum praeceptum adstruentibus (1 Tim. vi, 17 ;,
Rom. viii. 24; Col. i, 5), ex oratione Dominica et ex prop. la ab Alex. VII
damnata.

Praeceptum spei, qua negativum. obligat ad non desperandum neve
praesumendum : qua affirmatiuum, obligat ad actum spei eliciendum

A) per se, seu ratione ipsius virtutis: a) initio usus rationis; b) aliquoties
iii cita; c) quando urget tentatio contra spem, quae alio modo vinci nequeat^
d) quum grave desperationis peccutum fuit admissum ;

B) per accidens quando vel refellenda est tentatio contra alias virtutet y
quae sine actu spei vinci nequeat. vel adimplendum est aliud praeceptum,

quod Bine actu Bpei, virtuali saltem t-t implicito, neques :utioni deman-

dari, ul orationis, poenitentiae etc.

Ceterum heic applicentur, pro modo, ob analogiam, qnae de necessitate
actus fidei diximus a. 103, I el II.

< \i . II. De Vitiis Spei oppositis.

124. Spei opponuntur per excessum praesumptiOj per defectnm desperatio.

Praesumptio definitur temeraria fidncia beatitudinis aeternae i

nii.tr Bine mediis a n<«> ordinatis, ac. vel sine gratia vel sine operibns
bonis. Multipliciter homo ex praesumptione peccare potest, et praesertim
a) confidendo propriis tantum viribus in salntis negotio: b) si innitatnz
divina tantum misericordia et neglegat opera bona vel nolit praecepta ser-
rare, putans bc uihilominus aeque salvum fore; c) Bperando a Deo auxi-
liuin ;ul illicita patranda; <(* praesumens sanctitatis extraordinariae cnlmen
attingere, aine snbiectione divinae voluntati; e) motivum accipiens e divina
misericordia ad perseverandnm in peccato vel ad addeuda peccatis peccata,
cnm ;ili'|ii<i divinae iustitiae contemptu.

1 1 1 praemcmptionis peccato, quod ex genere suo grave est, datur parvitas
materiae; Bed in iis, qnae snb vocibus a), 6), c), explicavimus, difficile hae-
resis deerit.

Desperatio definitnr diffidentia voluntaria et deliberata obtinendi a Deo
beatitudinem et media ad eam ordinata.

Haec, si Bit perfecta et proprie talis, plerumque haeretico innititur iu-
dicio et gravissimum est peccatum. Contra, desperatio minus voluntaria et
deliberata, quae potius oriatur e debilitate mentis vel ignavia, materiae par-
vitatein admittit.

Tit. III. De Caritatb et Vitiis ei oppositi^.

Cap. I. De Caritate.

Art. 1. De caritatis notione, obiecto, ordine, distinctionibus.

125. Caritas definitnr virtus theologica, qua Deum diligimus super
omnia propter seipsum et suas infinitas perfectiones, atque nosmetipsos et
proximas propter Deum.

Quarc obiectum materiale caritatis duplex: primarium est Deus, se-
cundarium sumus nosmetipsi et proximi. Obiectum caritatis formale, seu
ratio motiva, est bonitas Dei absoluta.

Heic non agimus de caritate, qua tenetur unusquisque erga seipsum.
Nam res expedita est; caritas exigit ut nos aetemam salutem attiugere stu-
deamus, removendo simul qnae ab ea adquirenda nos impediunt, et haec
omnia in scientia officiorum »'t mediornm continentur.

— 60 —

126. Ordinem esse in caritate servandum, patet, et tum quoad bona, tum
quoad personas.

I. Quoad bona, prima lex est, bonum commune praeferendum bono pri-
vato. Altera respicit ordinem inter bona. Et primum locum obtinent bona
spiritualia et supernaturalia ; alterum, bona naturalia et bona corporis, ut
vita, et integritas corporis, sanitas etc. quibus vita naturalis innititur; ter-
tium, bona externa, quibus vita civilis constat, sc. fama, honor, bona tempo-
ralia seu divitiae.

II. Quoad personas, ordo debet considerari in triplici relatione : sc. inter
Deum et nos, inter nos et proximos. inter proximos relate ad nos.

1° Inter Deum et nos. Et Deum, ut qui est primum principium, finis
ultimus. ens infinitum et perfectissimum, debemus diligere plus quam nos
ipsos et proximos.

2° Inter nos et proximos. Triplex instituenda est comparatio : A) inter
animam nostram et animam proximi; B) inter vitam nostram et animam
proximi ; C) inter vitam nostram et vitam proximi.

A) Tenemur magis diligere aniraam nostram quam animam proximi.
tum quia caritas bene ordinata incipit a seipso, tum quia amor nostri.
cum sit regula amoris in proximum, est prior ac potior. Hinc non licet pec-
care nec graviter nec leviter, vel se proximo ac directo peccandi periculo
exponere, pro aliorum saiute spirituali.

B) Aut aj proximus est in necessitate spirituali communi, sc. a qua facile
se expedire potest (ex. gr. si peccavit aut peccaturus est letaliter), et te-
nemur ei succurrere citra incommodum grave. Aut b) proximus est in neces-
sitate spirituali gravi, sc. a qua difficile poterit se liberare sine aliorum
auxilio (ut si ex. g*r. moriturus probabilissime non eliciet actura caritatis et
contritionis perfectae — si infans fidelium filius sit moriturus et difficile
baptizabitur , et alii affirmant teneri nos ad ei succurrendum ciiin periculo
vitae; alii verius teneri nos regulariter solum cum incommodo gravi, et,
contra, cum periculo vitae in duobus hisce casibus: quum necessitas gravis
est communis (ex. gr. saeviente peste vel cholerae morbo), quae extremae
comparatur, quia vix fieri potest tunc, ut aliquis in extrema necessitate non
versetur; — quum agitur de eo, qui ad succurrendum tenetur ratione oflficii
(ut animarum pastores), vel pietatis (ut filii erga parentes), vel delicti (ut si
quis haeresim docuerit, e qua proximus illa gravi necessitate laboret). Aut

proximus est in necessitate spirituali extrema, sc. a qua nullatenus se li-
berare poterit absque aliorum ope (ex. gr. si infans moriturus sit absque bap-
tismo et nemo adsit qui eum baptizare sciat vel possit — si moriturus nesciat
elicere actum contritionis et caritatis perfectae — si scias aliquem in mortali
exsistentem interficiendum in somno vel dum nil cogitat), et tunc tenemur
illi succurrere etiam cum periculo vitae, ex verbis I. Ioannis m, exceptis ca-
sibus, quod publice expediat vitam nostram conservari. quia bonum pu-
blicum privato praeferendum, vel non possimus subvenire sine proximo
nostro peccandi periculo, vei nulia, fere nulla sit spes, nos indigenti esse
profuturos.

C) Regulariter tenemur praeferre vitara nostram vitae proximi, quia
secus, contra praeceptum, diligeremus proxiraum non sicut sed plus quara

— »;i —

smetipsos. \.ttamen potesi el debel exponi certo perlculo vita propria pro
reipublicae Balute wi ad Bervandam vitam personae bono commuu
sariae; potest, ei motivo virtutis, exponi vita ad aUerins ritam toendam,
qui;t iu casu non \ iia aliena propriae praefertnr, sed bonnm virtutis antepo-
nitur vitae propriae.

lntt-r prooeimos ttlatt ad m

A) Quoad affectum <• m, magis debemns diligere eos qni D<
propiorr-, religione, gratia, repraesentat . sunt; Ldeo praeferendJ ehri-
stiani ethnicis I el lusti peccatoribus, parentes tiiiis.

B) Quoad subventionis effectum^ • in pari oecessitate praeferendi quisunt
propinquiores siW Banguine, amicitia, patria ve\ qno alio Lnre. Ideo ordiiut

nnl coninx, Liberi qnia bonum famUiae in pari cauaa attenditur), pa-
rentes, fratres et sorores, consanguinei ulterioris gradus, amici, con-

nationales. Insignes benefactores praeferendi sunl consanguineis ulteri<
gradus. b) In extrema necessitate, etiam extraneus praeferri debet coniun-
ctiasimis Ln minore necessitate eonstitutis, et in pari necessitate extrema
(quia hic bonum vitae attenditur) parentes anteponendi sunt uxori et liberis.

127. Caritas a alia habitualis, alia actualis. Habituali convenit definitio,
quam de caritate dediinus n. 125; actualis dennitur actus voluntatis, quo
diligimufi Deuin super ouinia propter seipsum et suas perfectiones, atque
UOSmetipsos et proximos propter Deum. b) Alia perfecta, alia imperfecta,
prout Deus diligitur tamquam bonus in se, sc. amore benevolentiae, vel
tamquam bonus nobis, sc. amore concupiscentiae. c) Alia affectiva, alia e/fe-
ctiva, prout caritas in corde tantum residet, vel in actus exteriores effun-
ditur. d) Alia appretiativa, alia intensica, prout Deus praefertur omnibus

ituris, vel insuper diligitur cum maiore vel minore cordis fVrvore.

Art. 2. De caritate erga Deum.

128. Datur praeceptum [in nectssitcUe medii statuenda cur immoremu
caritatis erga Deum. Matth. xxn, 87: Diliges Domhtum Deum tuum etc:
hoc est maximum et primum mandatum» .

Actus vero caritatis (non intensive, sed appretiative summae) erga
Deum, quando urgeat, velis ex iis determinare quae diximus de necessitate
tidei et spei nn. 103, I et II, 123, propter analogiam. Addere tantum iu-
vabit, praeceptum earitatis perfectae erga Deum certo urgere, sub gravi, in
articulo mortis, si aliud iustiticationis medium non suppetat.

Art. 3. De caritate erga proximum.
§ 1. De carltate interiore in proximum.

129. Praeceptum adest diligendi proximum actu caritatis interno ex
Matth. xxii, 39: «Diliges proximum tuum sicut teipsum*. Conrirmatur ex
prop. 10» damn. ab Inn. XI, quae ita sonat: «Non tencmur proximum dili-

<• actn interno et formali ».

Hoc praeceptum, qua negativum. vetat ne proximo malum velimus. et
obligat semper ac pro semper: qua positivum, obligat. semper sed non pro
-semper sc. tempore determinato, ad caritatis affectus : i. e. a) ut compla-
ceamus nobis de proximi bono et spirituali et temporali : b ut proximo
utrumque desideremus ; c) ut velimus (sc. parati simus animo) ei succurrere,
quoties detur occasio. Satisfit huic praecepto, diligendo omnes homines in
communi, nemine excepto, dumne maioris erga singulos dilectionis neces-
sitas urgeat ; et implet praeceptum actus interni qui orat pro omnibus.
praesertim si ex corde orationem dominicam recitet.

Praeceptum actus interioris caritatis obligat aliquandojper se (cf. quae
de necess. actus fidei interni), aliquando vero per accidens, sc. a) quum
tentatio odii vinci nequit nisi positivo caritatis aetu: b) si tenemur cum
aliquo reconciliari ; c) quum proximus est in gravi necessitate spirituali
vel temporali, quo in casu obligamur etiam ad internum caritatis motum.

130. Diligendi inimicos <sc. eos, qui nos immeritos laeserunt vel odio
prosequuntur) praeceptum exsurgit ex Matth. v, 44; ex eo, qua negativo,
vetamur inimicis velle malum aut vindictae animum fovere ; qua positivo,
tenemur eis velle bonum dilectione communi, ideoque ad eos non exclu-
dendos a generalitate dilectionis, iuxta ea quae diximus superiore n. 129.

§ 2. De actibus caritatis externis erga proximnm.

I. De proximo in spiritualibns svbveniendo.

131. Iam antea (n. 126, II, 2°, B) plura enuntiantur de subveniendo
proximo in necessitate spirituali extrema et gravi; diximus insuper teneri
nos, citra incommodum grave, succurrere proximo constituto in necessitate
spirituali communi, ex. gr. si peccavit aut peccaturus est letaliter.

Hoc fit, eum corripiendo, docendo. impediendo.

1° Corripiendo. Correptio fraterna A> definitur admonitio. e fraterna
caritate procedens, qua quis proximum a peccato admittendo arcere vel
admisso revocare nititur. B) Distinguitur a iudiciali, quae ad bonum com-
mune dirigitur, C) Praecipitur tum iure naturae, quod mutuum imponit
adiutorium, tum iure positivo divino, ex Matth, xvin, 15. D) Obligat sub
gravi, etiam inferiores erga superiores, si hae condiciones, simul omnes,
concurrant: a) Materia sufficiens, sc. peccatum mortale; et etiam peccatum
veniale (quo in casu obligatio erit levis^i si secum ferat probabile peri-
culum delabendi in mortale, vel det occasionem disciplinae relaxandae in
communitatibus ecclesiasticis vel religiosis. — b Materia certa, sc. certo
constare debet de peccato proximi vel de eius periculo. — c) Necessitas et
facilitas correptionis. yecessitas non adest, quum proximus iam resipuit
vel probabile est fore ut per se resipiscat, periculum vitet; item, si alter
adsit, aptius vel cum maiore fructus spe admoniturus. Facilitas non ade^t.
si corrigens periculum vel incommodum grave ex correptione prudenter
timeat: quae tamen exceptio superiores non respicit. — d) Probabilis spes

praesentis vel futurae emendationU. in dubio, adhuc facienda est eorreptio,
si probabiliua ea sit profutura velcerto aon obfutura; Ltem si corrigendus

versetur in mortis periculu ; si demum ex omiBsione timeatur damnum fidei

vel moribus aliorum. E) Fucienda est . Becreto (nisi pecoatum Bit publicurn
vel nisi agatur de damno gravi acommunitate avertendo, ad quod secr<
correptio impar eseet), opporiuno tempore (potest enim permitti relapsus,
si spes effulgeal delinquentem ferventius deinde esse resipiturum) et loco.
F) Praecedere debet denuntiationem Buperiori faciendam. Cessat obligatio
piaemittendi correptionem privatam denuntiationi, vel exsurgit obligatio
denuntiandi, omissa correptione fratema, a) quum peccatum es( pubiicum,
et denuntiatio magis censeatur profutura quam eorreptio ; b) quum agitur
de avertendo damno tertii innocentis vel communi, quocl privata corre-
ptionearceri nequeat vel non aeque bene arceatur; c) quuin delatio fit Supe-
riori, ut patri, et is prudenter creditur magis in correptione profuturns.

2° Docendo, sc. quum proximus ignorantia vel errore detinetur citra
culpam, Baltem gravem. Et vel agitur de licito et illicito, vel de errore
unde damnnm grave erranti vel aliis incumbat. Et A) si agitur de licito et
illicito, a) quum quis certo putat peccatum esse vel grave, quod revera non
est peccatnm, aut est leve tantum, docendus et monendus est, quia agitur
de peccato formali praecavendo ; b) item docendus est, qui laborat con-
scientia dubia, ne agens cum dubio practico peccet; c) qui autem certo
putat non esse peccatum, quod tale revera est, vel esse leve quod, contra.
est grave, docendus est si monitio sit certo profutura vel statim, vel
post breve spatium, quia etiam peccatum materiale vitari debet; secus
vero, si monitio sit vel dubie profutura vel obfutura, quia praecavendum
est formalis peccati periculum. B) Si agitur de errore invincibili, ex quo
grave damnum sive ipsi- ignoranti sive aliis immineat, tunc, a) quum error
vergit in daranum coinmune, errans docendus est (ex gr. parochus, qui ex
invincibili ignorantia erronee populum instrueret de fide aut moribus — ille,
qui bona tide putet se esse sacerdotem, et non sit — ille, qui ignoret sui
matrimonii nullitatem, de qua tamen publica est fama) ; b) quum error
vergit in detrimentum ipsius errantis aut privati alicuius (ex gr. si quis
ignoret nullitatem occultam sui matrimonii vel obligationem restituendi),
monitio fieri potest, si certo sit profutura . ; fieri debet, si error ille, ex cir-
cumstantiis, publice perniciosus evadat (ex. gr. quum peccatores in malo
obfirmentur eo quod videant errantem impune ad Sacramenta admitti), vel
versetur circa res necessarias necessitate medii, vel utcumque scandalum
pariat.

Haec docendi obligatio neminem tenet cum incommodo gravi. nisi eos
qui ex officio vel pacto curam errantis spiritualem gerunt.

l>° Impediendo, sc. actionem externam; quod fieri potest subtrahendo
media ad actionem necessaria, nisi tamen impeditus excitetur ad alia et
plura peccnta (ex. gr. si prohibitus a voluptuaria et excessiva potatione
erumperet in iniurias, imprecationes, blasphemias quam plurimas . — Dis-
putatur an liceat vim alicui inferre, peccare volenti. Et a) si is peccet
sine gravi suae vitae vel aliorum dnrano, tunc solum probabiliter vim ii -
ferre liceret (ex. gr. retinendo, occludendo), quum ille praesumitnr, sednta

— 64 —

auiini tempestate, rem esse ratihabiturus; b) si e peccato grave damnum
peccanti vel aliis impendat (ut si ille velit se e fenestra, ab alto. in fluraen
proiicere vel alios vulnerare, necare), res, ut patet, expedita est.

II. De proximo in necessitatibus temporalibus subveniendo,
seu de eleemosyna.

132. Eleemosyna defmitur, ex S. Th., « opus, quo datur aliquid indi-
genti ex compassione, propter Deum». Praecipitur iure naturali, ratione
mutui adiutorii, et positivo divino (Matth. iv, 25; II Io. ni; Iacob. n).

Ut recte dignoscatur, quandonam et quousque urgeat eleemosynae
praeceptum, videndum tum de diversa dantis condicione, tum de diversa
egentis necessitate.

Quoad primam, bona, e quibus proximo erit succurrendum necne, dis-
tinguuntur in a) necessaria vitae, quae sc. requiruntur ad vitam servandam
sive nostram sive eorum qui in cura nostri sunt; b) necessaria statui sed
vitae superfiua, quae sc. actualem nostram decent condicionem ; c) su-
perfiua statui vel simpliciter superfiua, quibus sc. erogatis, e statu actuali
decenti non deiicimur.

Quoad alteram, triplex distinguitur necessitas: a) extrema, in qua de-
sunt necessaria vitae; b) gravis, in qua grave malum imminet, vel peri-
culum a statu iuste adquisito decidendi, a quo se liberare difficile est
valde, sine alieno auxilio ; c) communis, in qua aegre, tolerabiliter tamen,
vita agitur, ut ex. gr. eorum qui victum ostiatim mendicant. Notandura
tamen, quod, quum agitur de iis qui necessitate actuali laborant et habent
sive in re alibi (ut peregrinus qui domi possideat) sive in spe (ut filius viri
divitis, vel is qui artem lucrosam callet), non tenemur donare, sed mutuas
possumus dare res, pecunias, suo tempore restituendas.

133. Nunc ea statuamus, in quibus omnes dd. conveniunt ; deinde ea, de
quibus hinc inde controvertitur.

A) Nemo ex solo caritatis praecepto tenetur ex necesssariis vitae subve-
nire proximo in quacumque necessitate constituto.

Nostri excipiunt casum, in quo ex vita proximi, in extrema necessitate
constituti, penderet rei publicae salus, quia tunc bonum publicum privato
praevaleret; sed hunc casum puto inter Lunae vel Martis incolas tantum
dari posse.

B) Sub gravi tenemur ex superfiuis vitae vel statui necessariis succur-
rere proximo in extrema necessitate constiLuto.

Diximus: in extrema, et (quod idem esse tenent plures dd.) in quasi
extrema vel in dubio an revera sit extrema, quam D'Annibale suam sen-
tentiam esse dicit. Ni fallor, heic non de sententia agitur, quae ceterum
ob extrinsecam summi moralistae auctoritatem gravissima esset, sed de ve-
ritate ; versamur enim in dubio facti, in quo tutior pars est eligenda. Nam
rectissime S. Ambrosius: « Pasce fame morientem; quisquis enim pascendo
hominem servare poteras, si non pavisti, occidisti » . — Diximus : ex su~
perfiuis vitae vel statui necessariis. Quod vero nonnulli dd. asserunt, fie-

— 60 —

minem teneri, ut subvcniat extremac alicuius aecessitati, t ttaHl 8U0 d
dere, hoc etiam releganduin, sit venia verbo, in Lunae vel Martis orbcm,
tuin quia non est de cbntingentibus, tum quia necessitas extrema oou eius-
modi leyamenta exigit, quae patiantnr luccarrentem e Btata buo delabi.

C) Saltem eub levi tenemor tx etatui euperfluis rel simplidter tuperfluU
raecurrere proximo in gravi necessitate constituto.

D) Saltem sub levi tenemur ex gtaiui wperfluii vel simplidter superfluis
Buecurrere proximo in communi necessitate constituto.

Ex S. Alph. laicos obligatio urget, non totuin statwi superfluum in pau-
perum auxilium elargiendi, sed quinquagesimam partem annuorum pro-
ventuum qui supersint.

134. Hucusque ea, de quibus omnes conveniunt. Sed tamen :

a) relate ad rerum condicionem, quae sub lit. C), communior sententia
affirmat tum yravitatem obligationis, tum ohligationem succurrendi etiam
ex statui necessariis, cum ncn gravi status detrimento.

b) relate ad rerum statum, qui sub lit. D), communior item sententia
adstruit obligationis gravitatem.

Et sane — licet confessarius nequeat (D'Ann., V ed., P. II, n. 85, [8])
inabsolutos diiuittere poenitentes mitiori sententiae adhaerentes — , commu-
niori sententiae standum esse in utroque casu arbitror, ob rationum mo-
menta, quae e gravibus, explicitis, repetitis Christi verbis, et ex aliis Scri-
pturae locis profluunt ; animadvertatur insuper, sententiam mitiorem in
utroque casu censeri a Nostris (cfr. Bucceroni) unice non improbabilem, et
([iiidem ab extrinseco. Quum enim necessitatis extremae casus rariores sint,
praeceptum Christi — quod absonum — in irritum cederet, et gravissimae
sanctiones ab Eo propositae, etiam nil agendo in pauperum favorem, elu-
derentur, auspicibus mitioris sententiae doctoribus !

135. Eleemosynam facere possunt qui earum rerum, quas elargiuntur,
habent doininium simul et administrationem. De alienis possunt tutores et
euratores, iuxta morem et pro patrimonii entitate ; uxores, filii, ex prae-
sumpta viri et patris voluntate, et, hoc iniuste renuente, illae tamquam
vitae sociae, hi tamquam condomini ; famuli, vix, aut ne vix quidem, ex
praesumpto domini consensu.

Cap. II. De Peccatis seu Vitiis Caritati oppositis.

Art. 1. De oppositis caritati erga Deum.

136. Caritati erga Deum duo opponuntur : odium et acedia. De hac
iam actum n. 76; de illo paucissimis.

Odium in genere definitur actus voluntatis obiectum aliquod aversantis.
Aliud est abominationis, quum sc. voluntas aversatur directe malas quali-
tates personae, indirecte personam, quatenus in ea sunt illae qualitates
malae; quod peccatum per se non est, imo, si causa sit recta, potest esse
laudabile (ex. gr. abominari populi seduetorem, qua talem, et ei malum de-

"> — sJf.hastiani. Summariuin.

— 66 -

siderare, adprecari, ex quo impotens fiat ad damnificandum). Aliud est ini-
micitiae, quum sc. voluntas aversatur directe personam eique malum —
quatenus ei malum est — exoptat ; et est ex genere suo grave.

Odium Dei est, ut patet, peccatum omnium longe gravissimum ; et vir-
tualiter inest cuilibet p. letali.

Art. 2. De oppositis caritati erga proximum.

137. Caritati erga proximum tria opponuntur : eum odisse, eum scanda-
lizare, eius peccatis cooperari.

§ 1. 2)6 odio et inimicitia erga proximum.

138. 1° A) Odisse (o. inimicitiae) proximum est aversari eius personam
et illi malum exoptare, qua malum ei est.

Et a) malum exoptare, casu vel ab aliis inferendum ; nam si quis non
exoptet solum, sed velit ipse inferre, species mutatur, et peccatum est contra
iustitiam; b) qua malum ei est; ideo non odit, qui exoptat proximo malum,
non gravius iusto nec iniuste inferendum, propter bonum eius spirituale, vel
eius simul et aliorum, vel propter bonum temporale sive reipublicae, sive
eorum, quos magis diligere tenetur.

Res per exempla clarior fiet. Non est odii peccatum, si morbum alicui
optes ut peccare desinat vel a scandalo cesset; nec si cupias mortem vel rei
iusta poena plectendi, vel alicuius ordinem socialem graviter perturbantis,
vel filii, qui et quatenus familiae dedecori est. Sed malum, quod optas, esset
gravius iusto, si ex. gr. mortem filiae cuperes, quae ob dotis defectum vel
vultus deformitatem nuptiis arcetur ; neque optare licet malum iniuste in-
ferendum, ex. gr. mortem non ex morbo vel ex infortunio obventuram, sed
per vim ab aliis innigendam.

B) Quae non licet alteri desiderare, de iis alteri quomodolibet obventis
gaudere non licet. Sed licitum est unice delectari de bono effectu secuto,
si qui sit.

C) Item ac malum proximo optare, est odii peccatum tristari de bono
alterius temporali, nisi tamen eatenus tristeris quatenus bonum eius in
iniustum damnum tui vergit, vel quia eo indignus est (quod indignatio et
zelus est, dumne motivis aliis non rectis innitatur). Si vero tristaris de bono
alterius spirituali, vel de b. temporali qua hoc minuit tuam excellentiam
(quae huc non pertinent), in primo casu adest peccatum contra Sp. Sanctum,
in altero invidiae.

139. 2° Diximus n. 130, ex praecepto inimicos diligendi, qua negativo,
vetari nos velle malum inimicis aut vindictae fovere animum ; qua positivo,
teneri nos bonum iis velle dilectione communi. De utraque re seorsum et
paucis. Et A) vetamur velle malum inimicis aut vindictae animum fovere.

Ex hoc capite :

a) 2son licet malum velle inferre, optare inimicis, vel de eorum bono

— 67 —

tristari, iuxta ea et emn cxceptionibus, de quibus sup. n. 138. b) Tenemur
veniam dare sc. perfonalem offensam remittere (non vero iuris laesi repara-

tionem) et communia benevolentiae ligna ostendere veniain petenti sive
formaliter sivt- aeqnivalenter, ex. gjr. per donnm, per exhibitionem aestima-
tionis, honoris, aflectus, quae ceterum eo pluris valent et magis sunt atten-
denda quo oflcnsor est oflenso superior. Qui non uegaret positive veniam, sed
aliquantulum ditVerret, ob iustum dolorem, positivam veniae concessionem ;
item qui conununia benevolentiar signa non statim ab illata iniuria osten-
deret, non esset peccati saltein gravis argnendns, praeseitiin si id taceret
ad ostendendum iustum dolorem vel tuendam laesam dignitatem. c) Tenemur
veniam ex corde dare etiam ei qui veniam nolit petere et satisfactionem
eondignam, quum possit haud difhculter exhibere, contra recuset. Utrum in
hoc casu debeamus adloqui oflensorem eique communia ostendere benevo-
lentiae signa, per se ex S. Antonin. aliisque negandum ; sed per accidens ad
id possumus teneri, si facile sit, et secus vel proximi anima in peccato
tabesceret vel scandalum e nostro agendi modo oriretur. d) Obligamur salu-
tare inimicum, si est superior noster, vel antea salutare solebamus, vel
quum omissio salutationis ex circumstantiis signum odii videretur; ini-
micum salutantem resalutare semper, a qua tamen obligatione eximi potest
superior vel parens, qui resalutationem, non ex odio sed ad correctionem, de-
neget ad breve tempus. e) Possumus inimico poenam publicam optare, imo
et per denuntiationem et querelam exposcere, si recta intentione movemur,
ex. gr. ut inimicus emendetur, ad exemplum aliorum, ad bonum commune,
dumne in praxi sub hoc lateat odium et vindictae desiderium, vel intentio
feratur in malum inimici.

Quando vero in hisce omnibus adsit letale, diiudicandum ex intentione;
ex significatione (sive in se, sive in aliorum interpretatione) actus omissi;
ex minore vel maiore tempore ab accepta offensione elapso. Sed res erit
plerumque salebrosa ad iudicandum.

B) Tenemur positive velle bonum inimicis.

Ex hoc capite :

a) Jubemur inimicum includere in communi oratione. b) Inimico, qui
in necessitate est, debemus eodem modo subvenire, quo aliis in eadem ne-
cessitate; et si libere generositatem nostram exercemus erga multitudinem,
de qua inimicus est, non licet nobis eum excludere a beneficio, haec enim
a communi caritate exclusio esset evidens vindictae signum.

§ 2. De Scandalo.

140. Scandalum definitur dictum vel factum minus rectum, praebens
proximo occasionem peccandi seu ruinae spiritualis. — Scandalum, ita de-
finitum, dicitur activum seu datum; ei, ex altera parte, respondet passivum
seu acceptum, quod est ipsa spiritualis ruina seu peccatum admissum ex
occasione alieni dicti vel facti.

141. Scandalum activum potest esse directum, si intentio agentis fe-
ratur in peccatum alterius, ct dicitur stricte diabolicum, si agens intendit

— 68 —

determinate ruinam alterius spiritualem; vel indirectum, si peccatum aliermm
non intenditur, sed tamen praevidetur, saltem in confuso.

Scandalum passivum, dicitur pusillorum, quum actio nostra, licet per
se bona vel indifferens, est alteri occasio peccandi, ob eius fragilitatem et
ignorantiam ; vocatur vero pharisaicum , si non a nostra actione bona vel
indifferenti. sed a mera alterius malitia oriatur ansa ad peccandum.

I. De Scandalo activo directo.

142. Scandalum activum directum intelligitur adesse etiam a) quum
datur alteri occasio peccandi solum venialiter; aut materialiter tantum
(ex. gr. si quis, videns tuam actionem, eamdem faciat, licitam putans) ; aut
externe solum (ex. gr. si quis meretricem, iam et habitualiter et actu ad
peccandum paratam, sollicitet) ; — b) quum actio, licet non mala reapse,
habeat speciem mali (ex. gr. si is, qui ex concessione vesci potest carnibus
diebus esurialibus, publice eis vescatur, adstantibus non praemonitis).

143. Scandalum activum directum committitur :

A) Facto, sc. aliquid faciendo, unde alteri exsurgat vel a) aliqua ne-
cessitas (ex. gr. si die festo parentes opus servile agant et filios secum
ferant idem acturos, — si mater die esuriali dapes vetitas filiis apponat),
vel b) ansa et occasio peccati (ut si qua mulier inhonestis denudatione et
ornatu procedat ad alliciendos proximos .

B) Verbis ; sc.

a) Iubendo, ex. gr. imperaudo famulis. ut vacent servilibus die festo ;
filiis, ut furentur.

b) Rogando ex. gr. aliquem ut tecum inhoneste agat.

c) Instigando ex. gr. aliquem ad blasphemandum, ad furandum etc:
etsi ad materiale tantum peccatum, ut si instigaveris infantem, amentem.
ebrium.

d) Petendo ab altero actionem, quam ille sine peccato praestare nequit,
ex. gr. rem intrinsece malam. At si agatur de actione, quae sine peccato
praestari potest. sed de facto non praestabitur absque peccato, licebit eam
petere ex iusta necessitatis vel utilitatis causa, et eo facilius, quo maius inest
petenti ius ad illam actionem alienam, vel quo magis ille, a quo petitur, est
ex se determinatus ad actionem ponendam. Sic ex. gr. poteris petere abso-
lutionem a sacerdote indigno. ut paschali praecepto satisfacias vel indul-
gentiam plenariam lucreris, et ab usurario mutiunn quo egeas.

l Consulendo absolute rem malam. Sed licebit, ex sententia, quae vi-
detur S. Alphonso probabilior, ei, qui paratus est ad malum maius alicui
inferendum, consulere minus malum, inierendum tum eidem personae [sive in
maiore contentum, sive disparatum. ex. gr. volenti Caium occidere, sugge-
rere ut potius vulneret. v«-l ut In eius damnum adulteret], tum aliis inde-
terminatis [ex. gr. volenti Caium vel alium quemlibet occidere, insusurrare
ut fornicationem vel adulterium committat cum qualibet muliere; volenti a
paupere reni furto auferre. Lnspirare ut potius a divite quocumque auferat].

— 09 —

144. Bcandaium activum direetnm eet letaU ex genere tuo; ei eril

vel leve, proutgrave rel Leveesl peccatum etiam materiale), cuius praebet
©ccasionein. Quare actufl in segraviter malus potest esae levia ei parte -'-.111-
dali; et, contra, actue ln §e levia, poteal ease gravifl ratione Bcandali,

Malitia Bcandali activi directi multiplei es( ; «-t scandali simpliciter talU
alia contra caritatem, alia contra rirtutem, ad quam laedendam proximoj

inducitur, — diabu/ici, practcr i.Main diipliccm, alia COUtm cariiatcin. $p

fiee a priore magifl generall distincta.

II. De Scandalo aetivo tndirecio.

145. Scandalum activum indirectum non adest, quum a) e tua actione
alii ad malum non alliciuntur, ut ex. gv., si male agas coram hominibus
perfectae virtutis, vel perditissimis, tuo exemplo non egentibus ; b) tu ita
flis moribus perditus, ut putes tuuin ezempium nemini scandalo faturum.

146. Ut seandalum activum indirectum impuiabile sit (quoniam recidit
in voluntarium in causa), necesse est: a) Ut fuerit praevimm. Ex hoc ca-
pite, scandalum non admittit qui non animadvertit vel non putat se scan-
dalum dare. b) Ut vitari debuerit. At si actio sit mala vel intrinsece vel ex
lci^is violatione, ex hoc capite scandalum semper aderit. c) Ut vitari potuerit .
Huc pertinet casus actionis, quae non sit mala in se, sed specie tantum :
«x. gr. comedere publice carnes die esuriali in eo qui dispensatione munitus
est. Scandalum non aderit, quum quis ea actione sine incommodo gravi
nequit abstinere nec adstantes praemonere.

147. Malitia scandali activi indirecti est contra caritatem tantum,
quia verius non laeduntur virtutes, ad quarum laesionem proximus indireete
-allicitur. Ita ex. gr. si meo exeinplo Caium ad furandum inducerem, non
iurti a Caio admissi essem reus ego.

Relate ad gravitaiem, applicentur quae de scandali activi directi n. 144,
respectu tamen habito ad ea quae superiore n°. diximus.

III. De Scandalo simpliciter passivo et de Sc. pusillonnn et pharisaico.

148. Ad scandalum simpliciter passivum aptius pertinet, ni fallor, quae-
8tio, quam nonnulli obtrudunt ubi de activo directo, sc. utrum liceat alteri
occasionem ex consulto dare vel datam non auferre, quum actio, ex qua
alteri occasio oritur, non est per se mala.

Et dicimus licere — exclusa intentione directa alieni peccati — occa-
sionem alteri ex consulto dare, vel datam nou auferre, ex gravissima causa,
sc. vel ad efficaciorem delinquentis emendationem, vel ad consulendum
propriae indemnitati. Sic, ex S. Alph., licebit viro ficte abesse, ut uxoris
tidelitatem experiatur, et hero res furandas collocare in loco, ad quem fa-
cilior sit acccssus, ut famuli ridelitatem tentet vel ut fur in furto depre-
hendatur.

— 70 -

149. Ad vitandum scandalum pusillorum a) non tenemur et non pos-
sumus omittere praecepta legis naturalis, vel opera bona praecepta, quae
sunt hic et nunc necessaria necessitate medii ; b) possumus aliquoties omittere
opera bona, praecepta lege positiva : ex. gr. mulier, quae scit se ab aliquo
turpiter amari, potest ab Ecclesia abstinere die festo aliquoties, ne se eius
adspectui obiiciat; c) possumus item omittere opera bona non praecepta, vel
opera indifferentia, semel vel iterum, non nimis frequenter, quia non te-
nemur libertate et facultate ad bonum nos privare ob alterius fragilitatem .
— Ad vitandum scandalum pnarisaicum nulla ratione tenemur, quia non
a nostra actione sed ab aliorum malitia unice pendet.

§ 3. De Cooperatione.

150. Cooperatio definitur concursus praestitus malae actioni alterius.
Est peccatum contra caritatem, quia haec virtus nos obligat ad aliena

peccata impedienda et a fortiori ne eorum participes efficiamur.

Cooperatio : a) Alia immediata, alia mediata, prout praestatur ipsi actui
malo , vel per actiones cum peccantis actu connexas ; et mediata erit
proxima vel remota, prout cooperatoris actio est stricte vel late connexa
cum actu peccantis. b) Alia formalis, alia materialis, prout aliquis actioni
alterius cooperatur, qua ea peccatum est (sc. cum cognitione et intentione
mali), vel ponit actionem externam, sine cognitione vel saltem sine inten-
tione mali, etsi praevideat agentem principalem actione externa a se posita
abusurum esse ad malum finem. c) Alia positiva, alia negativa, prout quis
in cooperando actionem non debitam ponit, vel debitam omittit.

Cooperatio formalis, quaecumque ea sit, nunquam est licita, ut patet :
item illicitum est cooperari rnaterialiter actione sua mala actioni malae al-
terius.

151. Quaestio est igitur de liceitate cooperationis materialis per actionem
bonam vel indifferentem.

Principia haec sunto.

A) Licet cooperari materialiter actione bona vel indifferenti alterius
peccato, quum a) quis non tenetur impedire ex officio istud peccatum, et simul
b) adest causa proportionate gravis, ex qua alienum peccatum possit per-
mitti, vel non impediri. Illud patet: hoc fluit e principio, caritatem non
obligare cum gravi incommodo.

B) Necessitas causae relative et proportionate gravis ita intelligenda est :

a) Ratione praevalentiae boni coinmunis et publici bono privato, nunquam
incommodum aut darauum privatuin reddit licitam cooperationem mate-
rialem actioni malae alterius, ex qua religioni vel cuilibet bono publico —
sive supernaturalis sive naturalis ordinis — grave detrimentum oriatur.

b) Sola ratio, quod, te non cooperante, alter sit certo certius cooperaturusT
non suffieit •, alias cooperatio esset licita fere semper. c) Quo cooperatio
propior, effcacior, magis immediata, magis necessaria est ad alterius pecca-
tum, eo gravior causa requiritur ad cooperationem materialem praestandam.
d) Quo cooperatio remotior. et agens principalis promptior et expeditior

— 71 —

est ad peccatum, vel peccatum minus probabile praevidetar, eo minor cauia
sufficit. e) Non licet cooperari materialiter, cooperatione propiore, actioni
alterius malae, quae vergat in damnum tertii innocentis, nisi malum, quod
cooperator sibi timet, sit certum, et superioris ordinis, vel saltem gravius
in eodem ordine.

152. Pretium operis est regulas traditas nonnullis casibus particularibus
applicare, iuxta ordinem, quem sequitur Lehmkuhl.

I. Ad actiones, quae spectant bonum fidei et religionis.

a) Adesse ritui religioso acatholico ad aliquem comitandum, erit formalis
cooperatio, si ipsi ritui et precibus participes, vel ad id intersis, ut acatho-
licae sectae honorem et adprobationem conferas; secus cooperatio erit dum-
taxat materialis, eiusque malitia et gravitas pro periculi modo diiudicanda.
b) Ubi acatholici liberum cultum non habent, templa eorum aedificare erit
formalis cooperatio pro iis qui libere in ac<lilicationem concurrunt, ex. gr.
in architectis, non in operariis manualibus. c) De cooperatione in foliis vel
libris, in fidei et religionis damnum edendis, cfr. n. 117, II, c.

II. Ad actiones, quae honestatem spectant presse sumptam.

a) De cooperatione ad editionem librorum vel foliorum, quae in morum
perniciem vergat, v. praef. n. 117, II, c. b) Cantu vel repraesentatione con-
currere ad res notabiliter vel graviter lascivas (ut ex. gr. in cafts chantants),
ratione periculi alieni erit grave. Sed, si id ad vivendum necesse sit ei. cui
actu alia media non suppetant, et lasciviae periculum per agendi vel ca-
nendi modum minuatur, letale forsitan aberit. c) Res obscenas pingere, de
aliorum mandato, cum agatur de cooperatione vel formali vel materiali per
actionem nec bonam nec indifferentem, in casu quo affectus pravus eiusve
periculum a pingente absit, ei licebit tantum ob gravissimi damni metum.
— Conncere et vcndere res obscenas, vel ad usum obscenum adhibendas,
ex. gr. ad onanismi peccata, nunquam erit licitum, nisi ob mortis peri-
culum. d) Famulo licebit ostium aperire meretrici dominum adeunti, equum
sternere domino ad peccandum profecturo, quia haec, seclusa conniventia,
videntur cooperatio remota et quae non praetergreditur rationem iamulatus ;
nonnisi ex gravi causa, dona vel litteras amatorias meretrici vel domini
amasiae deferre, dominum ad concubinae domum comitari, praesertim si ex
comitatu liberior et audentior fieret ; nonnisi ex gravissima c, sc. ex metu
mortis vel mutilationis, subiicere humeros vel scalam tenere domino, ad
fornicandum vel stuprandum adscendenti, aut, ad eum finem, ianuam vi ape-
rire etc. e) Non licet, per se et regulariter loquendo, meretricibus famulari :
quod ex adiunctis aestimandum. f) Licebit ex gravi causa, sc. si alii con-
ductores diu deerunt cum gravi damno, domum meretricibus locare.

III. Ad actiones, quae alia praecepta divina et humana spectant.

a) Famulus potest, sola \ ratione famulatus, apponere vinum domino,
qui eo abusurus est, vel parare carnes die esuriali. b) Caupo licite potest
apponere carnes iis qui petunt die esuriali (sive nesciat, utrum hi causam
iustam vel dispensationem habeant, quia odiosum et hodie fere absurdum
de hisce inquirere, sive sciat causam iustam abesse), si cum gravi suo damno
multos a se arceret vel numerus cauponam frequentantium minueretur ; ecc

— 72 —

fjravi causa, ex gT. ad praecavendura rixas, blasphemias, grave damnum.
non propter simplicem lucri rationem, vinum abundantius apponere iis qui
velint eo abuti vel certo abutentur, — locum concedere ad honestas cho-
reas, etsi periculum peccati ex iis uni vel alteri oriri possit, — exponere
legenda folia, quae contra religionem et bonos mores aliquid contineant.
Si vero agatur de foliis exponendis. quae ex professo et fere unice reli-
gionem et bonos mores impetunt, vel de apponendis die esuriali carnibus,
in odium et contemptum fidei petitis, non eum excusabit, ut puto, nisi gra-
vissima causa. c) Venditoribus et mercatoribus licet vendere eas res, quae
sunt per se indifferentes nec conditae ad nocendum, etsi periculum abusus
adesse queat ; secus de commercio actum esset. Si abusus in particulari
praevidetur et, venditore negante, peccatum non impediretur et ius tertii
aeque laederetur, ex minus gravi causa licebit vendere ; secus, ex graviori.
Xo?i licet vendere res per se perniciosas, ex. gr. venena, nisi constet de bono
usu; in dubio, vel in certitudine abusus, non licebit unquam eas vendere.
vel nonnisi ex gravissima causa. Nec regulariter excusat ratio, fore ut
res aeque apud alios comparetur.

SECTIO ALTERA

DE PRAECEPTIS DECALOGI

Tit. I. De Primo Decalogi Praecepto.

Es:o sum Doniinus Deus tuus... non habebis Deos alienos. >

Exod. xx, 2.

Cap. I. De Religione.

153. Primum Decalogi praeceptum id iubet quod est immediatum ob-
iectum virtutis religionis. Religio (quae non est virtus theologica, non enim
immediatum eius obiectum est Deus, sed cultus Deo debitus) definitur
virtus moralis inclinans hominem ad exhibendum Deo cultum, tamquam
rerum omnium principio ac domino.

Hoc praeceptum qua affirmativum praecipit actus internos et externos
cultus, qua negativum vetat vitia religioni opposita.

Airr. 1. De cultu in genere.

154. I. Cultus definitur actus, quo quis propriam subiectionem alteri
exhibet in testificationem excellentiae ipsius.

II. Omissis cultus distinctionibus in civilem et religiosum, et huius in

— 73 —

naturalem el supernaturdlem^ quac clarissimae, cuUus supernaturalU <livi-
ditur a) iii <thsni ntii iii e< ne/aftoum, proutJ Deo ei Banctifl exhibetur propter

tUentiam Lpsie Lnflitanij rel eonimdem reliquiifl et Lmaginibufl ob repi
sentattonem el relationem extrinsecam; b) Ln supremum et tttOorcRfMitfi
LUe eet, qnJ solJ Deo, et latriae dicitur; hic, qnl B. rirgini hyperduUae)
el Banctis <iuha< exhibetur, ob eornm exceUentiam participatam ; c) in

iiit>r/iuin et r.rtmuim; in pHvatUm et jmbticuin, prouti exhibctur a jiri\a!o

el prlvato oomine, rel i eommunitate e1 oomine Bccleeiac et forma ab eadem
praeeeripta.

iii. Cultus iitisohitus — latriae - debetnr Deo, Christo efl Ipeiufl Hu-
niaiiitati, 88. Bucharistiae Bacramento; c. a. hyperduliae debetnr B. M.
Virgini ob Bpecialem exceUentiam, qnae Ei tneet ob Lmmnnitatem ■ <ulpa
tuiu originalJ tum actuaU, ob praeeervationem e fomite concnpiecentiae et
diviiiaiu maternitatem ; c. a. <iuh<ic debetur Angelis, Sauctis, pnbUce et sol-
Lemniter ubique Locorum, exhiberi j>otest Beatis, sed non sollemnis et tn ter-
ritoriis et Locifl tautuiu, in quibufl eb Eccleeia permittitur.

IV. CultUfl relativus publieus debetur Reliquiis et Imaginibus ob re-
praeeentationem e1 relationem extrineecam, et quidem latreuticus iis, quae
ad Redemptorem pertinent, hyperduliae Lifl, quae ad B. Virginem, duliae iis,
quae ad Sanctos vel Beatos. C. relativus privatus exhiberi potest reliquiis
\fl Lmaginibus alicuiufl viri, qui in sanctitatis concepto habeatur, licet
nonduui tucrit beatificatus vel canonizatus.

Aim . 2, De actibus cultus in specie.

155. Actus cultus in specie sunt adoratio, oratio, sacrificium, votum,
iuramentum et sanctificatio quorumdam dierum Heic de duabus prioribus,
cum ceteris sit in reUqua tractatione suus cuique locus.

§ 1 . De adoratione.

156. Adoratio stricte Bumpta, quae est iatriae actus et proinde soli Deo
etChristo Deo-Hoinini debita, detinitur actus quo agnoscitur suprema di-
vina maiestas et nostra subiectio. Erit interna, si mente et corde conci-
piatur et foveatur; externa, si genuflexione vel prostratione (quae tamen non
sunt signa exclusiva) vel verbis signiticetur. Proprius et verus adorationis
conceptus inest sacrificio,

$ 2. De oratione.

157. Oratio Late sumpta deiinitur elevatio mentis in Deuin : stricte
sumpta, petitio decentium a Deo. Est actus religionis, nam continct agni-
tionem et professionem divinae exceUentiae et bonitatis, et simul nostrae
subiectionis et Lndigentiae. Inspecta persona, dividitur in priratam et pu>
bticam; inspecto personae actu, Ln vocalem, quae ore fit, et mentalem, quae
tit mentis consideratione el exercitatione.

— 74 —

158. Efficacia orationis est infallibilis, non ex iustitia, sed ex liberalitate
et fidelitate Dei, ut quae Christi promissis nititur, quum fit a) pro se, iuxta
S. Aug. : t Exaudiuntur omnes pro seipsis, non pro omnibus : unde non
dictum est dabit, sed dabit vobis » ; b) de iis, quae sunt ad salutem neces-
saria, iuxta eumdem : « Quidquid autem aliud petitur, nihil petitur > ; c) in
nomine Christi, et pie sc. cum fide, spe, humilitate et caritate ; d) perseve-
ranter. Magna, sed non infallibilis, erit orationis efficacia, si utilia ad sa-
lutem petantur, et sive a) bona spiritualia (etiam gratiae gratis datae, quum
gloria Dei et animarum salus eas expostulare videtur), sive b) bona tem-
poralia, cum condicione tamen explicita vel saltem implicita — quatenus
ad salutem animae conferant — , sive c) mala temporalia, quum animaeprod-
erunt eamque a peccato retrahent.

159. 1° Necessariam esse orationem necessitate medii, non quidem ex na-
tura rei et absolute, sed iuxta ordinariam Dei providentiam, probabilius
nonnulli dd. censuerunt et in opere morali etiam S. Alph.: certum vero
docuerunt ceteri, et ipse S. Alph., priore sententia retractata, in suis Opu-
sculis. Et sane auxilium gratiae est pro adultis necessarium necessitate
medii ad salutem. Atqui ex notis textibus S. Script. auxilium gratiae nonnisi
per orationem obtinetur.

2° Necessaria item est necessitate praecepti, tum quia media ad salutem
necessaria implicite praecipiuntur, tum quia ex verbis Christi et textibus
scripturalibus praeceptum etiam explicitum satis evincitur.

Praeceptum vero orationis urget aliquando per se, aliquando per acci-
dens. Urget :

A) per se a) vix puero effulget lumen rationis, debet enim tunc exhi-
beri Deo signum subiectionis ; b) in articulo mortis, ad perseverantiam fi-
nalem obtinendam ; c) saepius in vita, ex verbis « oporiet semper orare etc. »
et aliis. Quaenam mora inter alteram orationem et alteram inducat letale
peccatum, alii aliud sentiunt; et rigidiores hebdomadam, laxiores annum,
alii denique, mediam ineuntes viam, mensem unum vel alterum requirunt.
Sed confessarius debet potius esse sollicitus de necessitate orandi incul-
canda, quam de gravitate peccati, ob omissam orationem, statuenda ;

B) per accidens a) in gravi tentatione, quae alio modo nequeat superari ;

b) quoties oratio sit medium necessarium ad aliud praeceptum implendum ;

c) quoties auxilium divinum implorare oporteat, ex. gr. in mortis occur-
rente periculo, in publicis calamitatibus etc.

160. Quosnam debeamus vel possimus orare, et pro quibus, brevi di-
cendum.

1° A) Debemus orare publice et privatim Deum et Christum uti Deum
et Hominem. Sententia communis est a veniali saltem non excusari qui
neglegat intercessionem ponere B. Virginis et Sanctorum apud Deum.
B) Possumus orare a) publice B. M. V. et Sanctos, quos utiliter a nobis
orari fidei dogma est (Conc. Trid. sess. XXV), et Angelos.ut custodes nostros^
b) privatim infantes baptizatos et mortuos ante rationis usum, item viros
in odore sanctitatis vita functos. Utrum animas Purgatorii privatim orare

— 75 -

possimus, alii negant, tum quia Purg. animae in eo sunt statu in qiro in-
digent ut oretur pro eis, potiusquam ut orent pro nobis ; tuin quia Deum
non vident et necessitates et orationes nostras non cognoscunt; tum ex eo
quod Ecclcsia nunquam usa est eas invocare ; et hanc sententiam, quae
mihi non probatur, veriorem putat cl. D'Annibale. Alii affirmant, recentio-
ribus consentientibus; et argumentis superiirs allatis ita respondent: a) et
nos ab Apostolo docomur vic.issim orare, licet indigeamus ut oretur pro
nobis; b) dato et non concesso, animas Purgat. orationes nostras ignorare
(possent enim eaa cognoscere per Angelos vel per internam revelationem),
sutlicit ut illae orent in genere pro necessitatibus nostris, earumque precefl
Deus praevalenter exaudiet pro iis, qui eas fuerint deprecati ; c) Ecclesia
in liturgia pluries invocat omnes Sanctos (num animas Purgat. excludit
quae sanctae sunt?) et praxim fidelium tacite adprobat.

2° Tenemur orare, ex caritatis lege, pro nobismetipsis ; pro omnibus
viatoribus fidelibus, infidelibus, amicis, inimicis, pro animabus Purgatorii.
Possumus orare pro Sanctis, ut augeatur eorum gloria extrinseca.

161. Distractiones in oratione involuntariae peccato vacant; voluntariae,
etsi agatur de orationibus non recitandis ex praecepto, levem irreverentiae

culpam coiistituunt.

I ap. II. De Vitiis Religioni oppositis.

162. Religionis virtuti opponuntur quasi per excessum superstitio, per
defectum irreligiositas.

Art. 1. De Superstitione.

163. Superstitio detinitur cultus religiosus vitiosus ; vitium autem cultui
inesse potest sive ex parte modi, quo Deus et Sancti coluntur, sive ex parte
rei quae colitur. Superstitio ex parte modi vocatur cultus indebiti; ex parte
rei vocatur rei cultae indebitae.

§ 1. De Superstitione cultus indebiti.

164. Cultus indebitus potest esse vel falsus vel superfluus.

a) Cultus falsus habetur quum Deus honoratur cultu a se reprobato
ex. gr. iudaico, vel ritu alieno a vero, quo Ecclesia catholica utitur ex. gr.
haereticis proprio ; item quum laicus vice ministri sacri fungitur, vel ca-
tholicus ad Dei cultum promovendum, ad veritatem religionis confirmandam
utitur falsis vel fictis miraculis, revelationibus etc.

b) Cultus superfluus fit quum in cultu vero adhibentur ritus vani et
futiles, vel magni tiunt circumstantiae vanae, inutiles, incongruae, ex. gr. si
effectus vim et inlallibilitatem adesse putes in certo quodam candelarum
situ vel numero, in sacerdote certi nominis vel cuiusdam qualitatis phy-
sicae, in certa orandi hora etc. Sed cultus superfluus non erit si determi-

— 76 —

natus numerus adhibeatur dierum vel precum ex. gr. trinum in SS. Trinitatis,
quinarium in Quinque Christi Vulnerum honorem etc. dumne numero prae-
cise efficacia tribuatur.

165. Cultus tum falsus tum superfluus sunt ex genere suo graves (D'An-
nibale, II, 27), graviter enim repugnant honori et cultui divino ; sed hic
ratione parvitatis materiae, simplicitatis et ignorantiae facile, ille difficilius
letali vacabit.

§ 2. De Superstitione rei cultae indebitae.

166. Superstitio rei cultae indebitae triplex est : idololatria, divinatio
et vana observantia

Huius divisionis ratio a S. Th. in Secunda Secundae q. 92 a. 2 redditur,
eamque aliis verbis et brevius referimus : — Ad tria divinus cultus ordi-
natur: 1° ut homo debitam Deo exhibeat reverentiam, 2° et 3° ut a Deo,
quem colit, instruatur, et in suis actibus dirigatur. In hisce tribus, Deo crea-
turam substitue, et tres habebis huius superstitionis species.

I. De Idololatria.

167. Idololatria dethiitur cultus divinus imaginariae divinitati, vel crea-
turae, vel daemoni (et tunc dicitur daemonolatria stricte sumpta) exhibitus.

Et dividitur in perfectam, imperfectam, simulatam.

Idololatria dicitur a) perfecta, quum est coniuncta cum errore intelle-
ctus ; et erit materialis, si error sit invincibilis et inculpabilis (ut ex. gr. in
Afro, qui nunquam de vero Deo audiverit) ; formalis, si error sit vincibilis
et culpabilis [ut ex gr. in Afro, cui aliquo modo veritas effulserit, sicut in
casu infidelitatis privativae (v. n. 108)]; b) imperfecta, quum abest error
intellectus, et defertur creaturae honor divinus, non quia ea divina putetur,
sed vel in odium veri Dei vel ob commodum quod inde profluat ; c) simu-
lata, quum admittitur nec ex errore intellectus nec ex interno affectu, sed
ob metum mortis, uti a christianis quibusdam, persecutionis tempore, no-
vimus factum fuisse.

168. Idololatria cuiuslibet speciei, excepta perfecta materiali, est grave
peccatum ; et imperfectae malitia gravior est quam simulatae, ut patet.

II. De Divinatione.

169. Divinatio definitur inquisitio rei futurae vel occultae ope dae-
monis expresse vel tacite invocati. Hinc distinctio divinationis in expressam
vel tacitam.

Tria praenotanda sunt :

1° Daemones virtute sua non possunt certo cognoscere a) internas ho-
minum cogitationes, nisi quatenus per signa et externos effectus manife-
stantur ; sed ex his possunt eas, acutius quam homines valeant, coniicere

— 77 —

et investigare ; b) futura contingentia, quae ab hominis libera voluntate
procedunt ; sed multa coniicere valcnt, vi angelicae intelligentiae, ex diu-
turna rerum experientia, e perfecta causarum naturalium scientia, ex ho-
minum naturali temperamcnto et propensione.

2° Tacita censetur adessc riannonis invocatio quum, ad occulta vel fu-
tura cognoscenda, media omnino inepta et improportionata adhibentur ; quo
in casu effectus, quum a cansa naturali procedere nequeat et sit necessario
causae praeternaturali tribuenrius, cxcluso interventu Dei vel angelorum et
sanctorum qui in hisce rebus praesumi nequit, nonnisi daemoni adscribendus
erit.

3° Quum ineptitudo et improportio mediorum non est certa, et proba-
bile est effectum vires naturae non excedere, licebit iis uti, praemissa pro-
testatione, velle se quodcumque cum daemone commercium excludere.

170. Plures a Nostris discinguuntur divinationis species : sc. la ora-
culum ex idolis; 2a haruspicium ex aniinalium visceribus ; 3a necromantia
e mortui invocatione; 4a vaticinium e consultatione vatum seu divinorum,
et chartarum; 5a astrologia iudiciaria ex astris; 6a augurium et auspicium
respective ex garritu vel volatu avium ; 7a geomantia e signis in terra ;
8a aeromantia, pyromantia, hydromantia e signis respective in aere, in igne,
in aqua ; 9a omen e fortuito eventu ; 10a chiromantia, metoposcopia, physio-
nomia respective e lineis manus, e fronte, e vultu et ex habitu corporis ;
lla oniromantia e somniis ; 12a sortilegium e sortibus ; 13a virga divina-
toria etc

De quibus nonnulla :

a) Speciem lam, 2"1, 3am, 4am includere tacitam daemonis invocationem,
minime dubitandum ; quoad 41"1, excusantur a gravi vel ab omni peccato
rudes vcl qni, ioci et levitatis causa, ea utuntur.

b) Quoad 5am, ea, quae ex signis in astris vult praedicere futura con-
tingentia libera vel res omnino fortuitas, superstitio, et quidem haereticalis,

: non item astrologia naturalis, quae effectus metereologicos coniicit e
coeli statu et, si certitudinem ostentet maiorem quam oporteat, mendax erit
vel imprudens, non vero superstitiosa.

c) Quoad 6am, 7am, 8am, si ea, quae coniiciuntur, non sunt a viribus na-
turae aliena. ui cx. gr. pluviae, serenitas, tempestates, terrae motus etc.
neve eas praetergrediuntur, superstitio aberit.

d) Quoad 9"", vidcndum utrum cum fortuito eventu res, quae dedu-
cuntur, habeant naturalem connexionem ; si non habent, omen erit super-
stitiosum.

e) Quoad 10am, non erunt superstitiones physionomia, chiromantia, me-
toposcopia, si ex habitu corporis, e conformatione manuum, oris, frontis,
ex colore etc. aliquid velit deduci circa hominis temperamentum, inclina-
tiones et ingenium, vitae brevitatem vel diuturnitatem, quae cum tempera-
mento et constitutione organica relationem et connexionem aliquam habent ;
secus, illicitam continebunt divinationem.

f) Quoad ll*™, haec teneri possunt. Somnia, ut plurimum, a causa na-
turali excitantur, sc. ab affectionibus animi et corporis ; ex iis igitur licebit

— 78 —

coniicere quae causaS eiusmodi respiciunt, ex. gr. de indole, de studiis et
inclinationibus, de valetudine etc. Ultra progredi nefas erit. Possent tamen
excitari a causa spirituali, sc. vel a Deo vel a daemone ; sperare potes,
verum perraro, somnium a Deo fuisse si, praeterquam bona revelaverit, sua-
serit vel praedixerit eventum postea secutum et te quietum, non dubium,
promptiorem ad bonum reliquerit — de quo tamen, non expedite, et non-
nisi prudent-ibus viris consultis, iudicabis — ; secus, vel causae naturali vel
daemoni illud tribuito, et sperne, si peccare nolis.

g) Species 12a divinatio illicita est, si agatur de sortibus divinatoriis,
quibus rei occultae cognitio exquiritur ; divisoriae autem, quae ex pacto in
rebus dividendis, ad lites cavendas, adhibentur, sunt licitae, ut patet, nisi
iure humano prohibeantur ; consultoriae, quibus Deus consulitur ad occulta
cognoscenda, sunt illicita Dei tentatio, nisi Eo inspirante fiant (ut in sub-
stitutione S. Mathiae Ap. in locum Iudae) vel nisi, in casu urgenti, defi-
cientibus quibuscumque mediis ordinariis. adhibeantur, praemissa tamen
humili oratione.

h) Quoad 13am, usus virgae divinatoriae uti superstitiosus erit regulariter
habendus. Excipienda rabdomantia (sc. usus v. divinatoriae ad aquae venas,
sub terra abditas, reperiendas), cuius effectus pure naturales videntur et a
qua timorati et culti homines non abhorrent.

171. Divinatio expressa est peccatum ex toto genere suo grave, quia
omne cum daemone commercium valde repugnat caritati Dei. Tacita item
letalis est ex toto genere suo, sed a letali excusant regulariter ignorantia,
simplicitas aut defectus fidei adhibitae. Sed non excusatur a gravi peccato
qui mediis ineptis utitur, sciens ea inepta esse, licet animum non habeat
daemonem invocandi, imo protestetur se nolle eius ope uti ; actio enim
eius, ut patet, est protestationi contraria eamque reddit inanem.

Divinatio expressa et tacita specie non differunt, quia utraque in dae-
monolatriam late sumptam recidit ; sed si expressae adiungatur daemono-
latria stricte sumpta, tunc species haec nova in confessione aperienda est.

III. De Yana Observantia.

172. Vana observantia (quae eiusdem speciei est ac divinatio) defi-
nitur superstitio, qua quis utitur mediis improportionatis nec a Deo insti-
tutis ad aliquem effectum obtinendum. Haec item fieri potest cum expressa
vel tacita daemonis invocatione.

Differt a divinatione, quia haec tendit ad occulta cognoscenda, vana
autem observantia ad quoscumque effectus obtinendos, Divinationi propius
accedit futurorum eventuum observantia ; in eo tamen discrepat, quod illa
sciendis occultis et futuris vacat, haec eatenus ad futura cognoscenda di-
rigitur, quatenus damno esse possunt, ut caveat.

173. Vana observantia triplex est : 1° magia, 2° ars sanitatum et obser-
vantia futurorum eventuum, 3° ars notoria. De sing*ulis.

1° Magia stricte sumpta cst ars efficiendi mira et insolita cum invo-

- 7'J —

iaiione sive oiproofln flive tacita daemonifl. Late sumpta, seu arttftdalis^

rmfunilis, albc \ ulgo magia bianca), qua mira fiunt virtute propria et per
OCCUltafl CaUSafl naturales. licita eflt.

A'l magiani sapentitioaain pertinet maltfidum^ quo sc. mira et insolita
fiunt el diriguntur In alterius Qoenmentnm. El maleflcium dicitur: a) IV-
neficium Bimpliciter, si pei Ulud uocetur hominibus, brutis, rebue: cuius
species est faMdnatio (vulgo maloochio)^ ieu rirtufl taedendi obtutu, sive
naturalis, quum ei occulta el insita iutucnti vi, sive ^aefnoniaca^ quuiu 8
daemonis ope faacinatio pendct. Hanc darj poflfle, indubium; illam, non una
•ententia cst. b) Philtrum, seu venefieium amatorium^ quum per illud exci-
tatur odium vel turpis anior.

Si veneficio maluin alicui fuerit applicitum, tollendum erit, iuxta ad-
iuncta, medicamentis, precibus, exorcismis. Si haec non prosint, potefltne
recurri ad malefici operain? Et a) si agatur de signis maleficii dirimendifl,
utputa imaginibus, nexibus, ligaturis etc., patet et maleficum id licite posse,
quia, ea removens, magis a daemone recedit, et proinde, in casu, eius
operam poase quaeri ct adhiberi; b) si certum est vel dubitetur maleticium
auferri posse sine novo maleficio, maleficum advocare licebit, praemissa pro-
testatione, nolle se novo maleficio antiquius dissolvi, etsi reapse id maleficus
6ua culpa praestet; c) si malciiciuin certo dirimi nequit sine altero maleficio,
maleficus vocari non potest, quia id esset concurrere ad rem natura sua
inalain.

2° A) Ars sanitatum est vana observare ad valetudinem servandam, a
morbo praecavendain, recuperandam : ex. gr. huius superstitionis rei sunt
qui gefltant ligaturas, invocant certa nomina ignota, adhibent certum ora-
tionum vel crucium numerum ad sananda vulnera, ad se invulnerabiles
reddendos; item qui ad morbos arcendos vel curandos herbas quasdam tali
die festo, tali diei hora colligunt etc...

r. Observantia futurorum eventuum est ex fortuito aliquo casu velle
ominari aliquid calamitosi vel prosperi, ex. gr. ex eo quod mane, vix e somno
excitatus, sternutaveris; si, domo egrediens, pedem dexterum vel sinistrum
praemiseris, vel tibi egresso gibberosus aut gibberosa occurrerint etc: huc
spectant superstitiones, quae vetant ne convivae numero tredecim coenae
intersint, ne iter arripiatur, ne ineantur nuptiae die martis aut veneris, neve
hae locum habeant mensibus Maio vel Septembri, in quibus S. Crucis festa
recoluntux etc. — Superstitio non est observare lunam aut tempora herbis
colligendifl, arboribus caedendis aptiora.

o° Ars notoria est superstitio, qua quis doctrinam velit adipisci certis
precibus persolutis vel certo poculo hausto.

174. Habita semper ratione regularum quas praestituimus n. 169, regit-
lariter vana observantia cuiuscumque speciei est grave peccatum ; in arte
sanitatum, observantia futurorum eventuum, et a. notoria, bona fides vel
ignorantia facile a gravi excusabunt, praesertim rudes.

Malcficiuin addit magiae malitiam contra iustitiam et caritatem.

— 80

APPEXDIX. De Spiritismo et Hypnotismo.

175. In hac breviore tractatione absurdum et supervacaneum foret cuncta
persectari, quae de historia et evolutione tum spiritismi, tum magnetismi
vel hypnotismi, deque permultis utriusque phaenomenis, dicenda occur-
rerent. Studiosus lector consulat opellam « Lo spiritismo ■» et gravissimum
opus « Medicina Pastoralis » Doct. Sac. Iosephi Antonelli, quae iam pluries
prodierunt ex off. libr. Pustet. Utiliter etiam consuli potest Summula Card.
D' Ann., in qua nonnulla pbaenomena graphice pinguntur. Pro iis, qui
utroque Antonelliano opere interim careant, vel utrumque iamdudum per-
legerint, pauca referimus.

176. Spiritismus denuo ortum duxit in urbe Hydesville, e Septemtr. '
Amer., apud familiam Fox, a. 1847, communicatione cum spiritibus habita
per tabularum semoventium percussiones, et, incredibili celeritate propa-
gatus, fere omnes regiones pervasit.

Quaedam evolutiones, progressu temporis, in re locum habuerunt. Spi-
ritismus erit typtologicus vel graphologicus, prout responsiones habentur
percussionibus vel scriptura; incadens vel videns, prout spiritus medium in-
vadunt et per illud agunt, vel cernuntur a medio et ab adstantibus ; ma-
terializatus seu reincarnationis, quum spiritus non modo oculis videntur,
sed tanguntur, audiuntur loqui, instrumenta sonant praesentia vel absentia,
phaenomena physica producunt, eo quod spiritus, iuxta doctrinam spiri-
ticam, denuo corpus sumere et vivere putentur. Eiusmodi phases vel seorsum
vel simul contingunt.

Eesponsiones nunc plerumque a spiritibus dantur triplici modo : a) per
percussionem; b) per tabulam divinatoriam seu psychographicam, in qua,
ad instar barometri aneroidis et horologii, index mobilis sistit in altera lit-
tera vel altera earum quae circum impressae sunt ; c) per scripturam di-
rectam.

Facta certa, quae e sessionibus spiriticis eruuntur, plura sunt : heic
nonnulla. Et a) habentur responsiones, de quibus supra; in scriptura directa,
manus plerumque non videtur, et si scribeus est mediuyn, ipsum dirigitur vi
occulta et exarat etiam ea, quae eius captum louge superant. b) Medium lo-
quitur (etiam de rebus dissitis) qualibet lingua, sive veteri et demortua, sive
recentiore; interdum eius statura et corporic praestautia apparet maior vel
minor; si sedet, cum scamno ipso in aera levaturvel e fenestris, quae sponte
aperiuntur, extra circumfertur. c) Calamus scribit in charta, sive extensa et
aperta, sive pluries inflexa, sivealibi mclusa et custodita. d) In cubiculo, ubi
coetus spiritici habentur, flammae multicolores huc illuc circumvolant ; in-
terdum totum cubiculum magna luce vel continuo vel interiecto tempore
perfunditur. e) Defunctorum, qui evocantur, vox, eadem iisdeinque usa flexio-
nibus et dicendi modis, quibus in vita ipsi utebantur, auditur et agnoscitur
ab omnibus, quotquot cum iis consuetudine fuerant coniuncti ; et e parietibus,
e pavimento, e lacnnari reddita videtur. Hesponsionibus et colloquiis conti-
nentur bona et mala, vera et falsa, pura et obscena ; spiritus evocati. si

!

— 81 —

qnis interius vel exterius tantisper orel ve\ ad orandum moveatur, in bla-
Bphema rerba pcrsaepe prorampunt. / remis hisce temporibns spi-

ritns in forma hnmana apparent, vel eam lente eoram adstantibns Indnnnt,
ex materializatione, qnam roeant; et, uii homines, cnncta, vel diversissima,
agunt, qninimo eormm imagines etiam photographice chartis impree
fnernnt. Quod peins est, e Bpiritnnm colloqniis dedncta fnit velut doctrina
qnaedam, eademque In religionem exsurgil ooyam, omnino ab Ec do-

ctrinis alienam e1 qnibnslibet scatentem philosophicis erroribns.

Plnres prodiernnt aententiae ad explicanda spiritismi phaenomena ; sed,
iamnnnc, e Bpiritibns malis tribnenda, palam defendnnt tnm doefc

catholiel omnesj tum coinplures ex ipsis spiritismi fautoribv

Baec, ut concludamus, tenenda :

I. Spiritisinus divinationi ct vanae observantiae accensendns est, el
proinde gravi non vacat. Clarissimi D'Ann. et Genicot assernnt non e
_i.ive peccatum, ex quadam animi levitate aut curiositate iocandique causa
mensis manus apponere. Sed, ni fallor, isti mitiori sententiae adhaereri
potest, si de iis agatur qui privatim, primum, gravitatem rei nihii aut vix
suspicantes, velut inopinato, rei se immiscent ; ab eadem vero sententia
urmiter teneo esse recedendum, quum de iis agitnr, qui adsunt scienter coe-
tibus spiriticis, vel de catena agitur frequenter instituta etiam in domibus
privatis.

II. Evocatio mortuorum, etiamsi praemittatur protestatio, nolle se dia-
bolicum interventum, illicita est ex S. Script. (ex. gr. Deuter. xviii, 10-12)
et ex Resp. S. Off. adprobata a Leone XIII Kal. Apr. a. 1898. Eadem S. Of-
ficii Congr. d. 24 Aprilis 1917 respondit, non licere, per medium, uti vo-
cant, vcl sine medio, locutionibus aut manifestationibus spiritisticis qui-
buscumque assistere, etiam speciem honestatis vel pietatis praeseferentibus,
Bive interrogando animas aut spiritus, sive audiendo responsa, sive tantum
adspiciendo, etiam cum protestatione tacita vel expressa nullam cum ma-
lignis spiritibus partem se habere velle.

III. Libri, qui spiritismum docent et comraendant, vetantur ipso iure
ex CIC. can. 1399, 7° ; et spiritistae et qui eiusraodi libros defendunt vel
scienter legunt ac retinent, incidunt in excommunicationem R. P. speciali
modo reservatam, quae haereticos et libros haereticorum defendentes vel
scienter legentes ac retinentes tenet (cf; n. 610, 2°).

177. Hypnotismus denmtur a cl. Antonelli : « somnus vel status sorano
sirailis, in quo hypnotizati facnltates spiritnales sub actione et directione
Bunt hypnotizantis, cui obedit, per suggestionem oralem ».

Sonmus hypnoticus pluribus modis inducitur ; somno inducto, haberi
possunt tres phases : status letargicus, status catalepticus, status somnam-
bolicus. In hisce statibus varia occurrunt phaenomena: inter quae, absoluta
relatid hypnotizati cnm hypnotizante, cui credit et paret omnino, halluci-
nationes, illusiones, suggestiones, dnplicitas personalitatis seu conscientiae
(ex. gr. quum hypnotizato suggeritur, eum esse militem, medicum, artificem,
senem, pnerum etc, quomm actus, corporis motura, vocem perfecte ille imi-
tatur) etc. et alia nonnulla mirabiliora, de quibus videsis probatos auctores.

6 — Skbastiani, Sumtnarium.

— 82 —

Duplex sententia circa hypnotismi phaenomena orta est, pro qua acriter
titrinque fuit dimicatum : alia asserens eiusmodi phaenomena naturae vires
praetergredi et proinde diabolica esse; alia, contra, tenens ea neque praeter
naturam neque diabolica dici posse.

Alii tutius distinguunt, et mediam ineunt viam, haec statuentes, et recte
quidem :

I. Quae in hypnotismo (vel magnetismo animali, mesmerismo, braidismo),
prouti ex eius evolutione constat, phaenomena locum habuerunt mirabiliora.
a causa intelligenti mala oriri profecto tenendum est; plura alia dubitatur
adhuc, utrum naturae vires excedant vel, progressu temporis, possint a
scientia magis evoluta naturaliter explicari ; sed in iis, quae superius attu-
limus et de quibus constat ex experientia a medicis habita in nosocomiis,
nihil occurrit quod capacitatem activitatum organicarum et spiritualium
hominis excedat, eademque illicita esse affirmari nequit, uti sentiunt plures
e medicis et scriptoribus catholicis et recentiores rei moralis doctores.

II. Sed quum in hypnotismo hypnotizatus plus minusve usu conscientiae
et libertatis privetur, imo omnino subsit hypnotizantis voluntati, etiam per-
versae ; insuper quum grave animae et corpori detrimentum oriri possit ex
eo, quoties adhibeatur a viris imperitis et inhonestis ; hypnotismus nequit
licite in praxim deduci nisi his condicionibus : a) ut morbus nequeat aliter
omnino vel non tam bene curari quam per hypnosim ; b) ut hypnotizandus
libere petat vel acceptet eam curationem, instaurandam coram aliquo recto
homine, cui ipse plene confidat, et servata in omnibus morum honestate;
c) ut non fiant nisi suggestiones honestae et ad morbum curandum neces-
sariae vel utiles, curiositate depulsa, et medicus hypnotizans sit honestus et
rei peritissimus.

III. Ut patet, in casu applicatur etiam principium — privationem
rationis ad tempus non diuturnum et ex gravi causa non videri intrinsece
raalam. — Resolutiones S. 0. 23 Iun. 1840, 28 Iul. 1847, 4 Aug. 1856 ;
S. Poenit. 1 Iul. 1841 : omnibus bene perpensis, nequeunt applicari hyp-
notismo, qui et quousque finibus iam statutis coerceatur; condemnant enim
non usum, sed abusum magnetismi et respiciunt ea mirabiliora. de quibus
paulo ante diximus.

Art. 2. De Irreligiositate.

178. Irreligiositas, quae religioni opponitur per defectum, est quaevis
irreverentia Deo vel immediate irrogata, vel mediate sc. personis vel rebus,
sanctis ac sacris.

Species irreligiositatis sunt tentatio Dei, sacrilegium . simonia, blasphe-
mia, periurium. De hisce duobus postremis, ubi de 2° Decalogi Praecepto.

§ 1. De Tentatione Dei.

179. Tentatio Dei definitur dictum vel factum, quo quis vult inordinate
experiri aliquam Dei perfectionem. Alia formalis seu explicita, alia inter-
oretativa seu implicita. Formalis, seu explicita, habetur quum quis ex infi-

— 83 —

delitate vult experiri utnun Deufl aliquam perfectionem poaside
dubitans de aliquo fidei articulo petit revelationem, \<l dubitans de Dei
omnipotcntia petit miraculum), vel tx praesumptione, dubio relate ad
fidem excluso, experitur atrum Deufl aliquid relit necne (ex. gr. si quifl
e turri sc deiiciat, expertunu otrum Deus illum Bervare velit, quod Deum
facere poflse non dubitat). Interpretativa, seo Implicita, babetur quum
quis aliquid dicit vd agit, non ad expiorandas DeJ perfectionefl, eed in iifl
et cuin Lis rerum adiunctis, 6 quibufl, licel reapse oon exsistat, ea intentio
tamen appareat; ex. gpr. si quis, absque iusta causa, media ordinaria ne-
glegat, Bibi a boIo Deo aliquid extraordinarii pollicitus (ut si aeger remedia
omnia proiiciat, a Deo volens mirabiliter Banari , vel In tale periculum se con-
iiciat, a quo, nisi per miraculum, aegre liberari possit (ut si quis, natandi
inscius vel iinpos, velit in vastuin flumen fle proiicerc, illud traiecturus).
Tentatio Dei formalis gravis est ex toto genere suo et, si ex infidelitate,
haeresim continet; quae ex praesumptione, levis facile erit ob actus im-
perfectionem. T. D. interpr^tativa est aravis ex genere suo non toto ; ideo
parvitatem materiae admittit et rc^nlariter levis est, sed potest ei accedere
nova specios, gravifl necne, ex aliorum praeceptorum laesione.

^ '2. De Sacrilegio.

180. Sacrilegium detinitur « indigna tractatio rei sacrae, qua sacra
est ». In hac definitione nomine rei veniunt et persona et locus : sacrum
vero est quidquid ex lege divina vel ecclesiastica, non vero privata pote-
state, ad divinum cultum dicatur.

Sacrilegium dividitur in personale, reale, locale, prout indigne tra-
•ctantur personae sacrae, res sacrae, loca sacra.

181. Sacrilegium personale fit :

a) Iniiciendo violentas manus in clericum vel religiosam utriusque sexus
personam (etiam e Congregatione votorum simplicium adprobata), vel in no-
vitios : quia favores sunt ampliandi.

b) Luxuriosa violatione personae sacrae. Et persona sacra est, quac
iuridice fuerit Deo consecrata, non utcumque, sed in ordine ad castitatem
servandam; proinde subdiaconi, et qui vota sive simplicia sive sollemnia
emiserunt in religione adprobata, non qui extra religionem votum castitatis
nuncupaveriut. Ex communi, sacrilegium est peccatum mere internum
contra castitatem personae sacrae.

c) Subiiciendo personas ecclesiasticas foro civili. Sed, in hoc, videndum
<quid in singulis locis liceat ex expressa aut tacita concessione R. P. vel
quid ignorantia excuset.

Sacrilegium personale non est sacerdoti detrahere, cuius est sacra per-
.sona, non fama.

182. Sacrilegium reale fit, indigne tractando :

a) Bona Ecclesiae. Ex Nostris fit sacrilegium auferendo sacruni de
•flacro, non sacrum dc sacro (et heic non sacrum intelligitur res, quae fuerit

— 84 —

loci sacri custodiae comrnissa vel ad eum pertineat), sacrum de non sacro.
Utrum auferre non sacrum in sacro sit sacrilegium, alii affirmant, quia mala
illa actio externa loco sacro repugnat, alii verius negant.

b) Bona Ecclesiastica, ea sc. quae ad ornatum Ecclesiae vel ad sacros
ministros sustentandos donata sunt, sive immobilia, sive mobilia, ut quae,
etsi remote, ad cultum Dei pertinent ; non vero ea, quae clericus possidet
nomine proprio, sive patrimonii, sive alio iure.

c) Sacrificium Missae, Sacramenta, Sacramentalia, imagines et reliquias
Sanctorum, caerimonias sacras, S. Scripturae verba. Sacrificium Missae in
mortali obire, gravissimum : Sacramenta in mortali ministrare, regulariter
grave (v. suo loco) ; quoad cetera, letale regulariter deerit.

d) Vasa sacra et vestes sacras.

Circa vasa sacra, haec notanda: 1° ea clericum tantum tangere posser
et regulares laicos sacristas ex priviiegio Sixti IV, moniales sacristas ex pri-
vilegiorum communicatione, laicos Ecclesiarum sacristas ex consuetudine ;
2° calices et vasa. sacra unctione consecrata, antequam artifici tradantur
reficienda, non esse exsecranda, ex decr. S. R. C. 20 Apr. 1822; et non posse
ad profanos usus converti, nisi in massam argenti vel auri fuerint reducta ;
3° cetera vero, quibus non benedicitur, ex. gr. tapetes, candelabra, posse
ad quemlibet usum adhiberi.

Circa vestes sacras, illae, usquedum non immutentur totaliter, non pos-
sunt ad profanos usus converti.

183. Sacrilegium locale fit :

A) Per actiones externas, quae locum sacrum dedecent, sint per se pec-
cata necne; et hic locus sacer stricto sensu sumitur. Eiusmodi essent sta-
bulationes equorum, humanae spurcitiae, mercaturae, iudicii strepitus, con-
vivia, choreae, rixae, etc...

B) Per violationem immunitatis. Notanda: a) immunitatem localem
pessumdari tum profana, et in primis iudicia saecularia, exercendo in loco
sacro (CIC. can. 1178), tum ius asyli violando, cum sc. rei, qui eo confugerint,
extrahuntur, nisi necessitas urgeat, sine assensu Ordinarii vel saltem recto-
ris Ecclesiae (can. 1179); b) heic locum sacrum, cum de favorabilibus agatur,
latissimo sensu accipiendum. Et loci sacri nomine veniunt ex. gr. scalae ad
templum, porticus, tectum, subterranea, turris campanaria, sacrarium,
coemeteria etiam ab Ecclesia disiuncta, domus parochialis Ecclesiae adhae-
rens, domus canonicalis vel episcopalis, conventus religiosorum cum horto
et adnexis, nosocomium ab Episcopo benelictum et sacellum continens.

C) Per peccata, quae Ecclesiam polluunt (1) [et heic Ecclesia strictissimo
sensu sumitur, sed coemeteria complectitur, ita tamen, ut violata Ecclesia,
non ideo coemeterium, etsi contiguum, violatum censeatur, et viceversa
(CIC. can. 1172)], sc. :

a) delicto homicidii vel suicidii voluntarii, quamvis sine ulla sanguinis
effusione perpetrato, utputa laqueo, veneno ; b) iniuriosa et gravi sanguinis
effusione, sc. ex vulnere in Ecclesia inflicto ab eo qui sui compos fuerit et

(1) Ut Ecclesia polluatur, ea delent esse certa, notoria et in ijisa Ecclesia posita.

- 85 -

i;i casum lustae defensionis, modu effoflio sit copiosa, licel
ultra vestes effluxeril ; c) impii* vel iordidis usibus, quibus Ecch
fuerit [cf. supra ad A : Inter quoa etiam voluntaria effuflio hnmani
1 1 1 i 1 1 i s ; (!) sepultura tnfldelis, vel excommunicaf i post sententiam condem
toriam vel declaratoriam qui aliqua poenitentiae Bigna ante mortem non
dederit: non igitur catechumeni vel infantis e christianis parentibufl nati
et §ine baptiamo defuncti (can. 1172).

Bic exsurgit quaestio: an omnia peccata Luxuriae, ln Eccleaia vcl
coemeterio admissa, sinl sacrilegia. Distinguendum inter peecata Lnterna
et externa. 1° Peccata mere itttema, cuni non videantur alliccre locum sa-
crum, no/i Bunt sacrilegia. Esl vero Bacrilegium, ex commnni, desiderium
intemum peccandi externe in loco sacro, sive desiderium ifltud intra loci
sacri saepta, sive extra, eonceptum fuerit. 2° Peccata externa consummata
sunt certe sacrilegia, et verius etiam externa imperfecta ex. gr. tactus turpes,
dummodo sint notoria. Copula coniugalis in loco sacro sacrilega est, excepto
casu quod coniuges ibi essent inclusi (et praevideretur inclusionem diu esse
duraturam , in incontinentiae periculo.

184. Sacrilegium yrave est ex genere suo ; quare datur materiae par-
vitas. Sacrilegium personale, s. reale, s. locale sunt specie distincta, item
ac distinguuntur personae, res, loca; sed non habent species inferiores

§ 3. De Simonia.

185. Simonia in genere et universim sunipta definiri potest contractus
circa spiritualia aut spiritualibus adnexa aut temporalia intuitu religionis
a iure vel naturali et divino vel canonico prohibitus.

Simonia alia iuris divini, alia iuris ecclesiastici. Simonia iuris divini
est studiosa voluntas emendi vel vendendi pro pretio temporali rem intrin-
sece spiritualcm (ex. gr. Sacramenta, ecclesiasticam iurisdictionem, conse-
crationem, indulgentias) vel rem temporalem ita rei spirituali adnexam ut
res temporalis sine spirituali nullo modo esse possit (ex. gr. beneficium ec-
clesiasticum) aut res spiritualis sit obiectum, etsi partiale, contractus (ex.
gr. consecratio in calicis consecrati emptione venditione). Simonia iuris
ecclesiastici ea est quae consistit in dando res temporales spirituali adnexas
pro temporalibus spirituali adnexis vel spirituales pro spiritualibus vel tem-
porales pro temporalibus, quum id ob periculum irreverentiae erga res spi-
rituales ab Ecclesia prohibetur. — Cum de simonia agitur, emptio-venditio,
permutatio etc. late accipiendae sunt pro qualibet conventione, licet ad ef-
fectum non deducta, etiam tacita, in qua scilicet animus simoniacus expr»
non manifestetur, sed ex circumstantiis colligatur (CIC. can. 727, 728).

Simonia dicitur: a) mentalis, quum datur temporale alteri, intcntione,
exterius non expressa, illum obligandi ad reddendum spirituale, — vel c
converso ;

b) conve?itio)ialis, si pactum de dando temporali pro spirituali intercedit;
et si pactum neutra pars fuerit exsecuta, dicitur jpure conventionalis, si al-
terutra fuerit exsecuta, dicitur conventionalis mixta;

— 86 —

c) realis, si paetum intercesserit et fuerit utrinque exsecutioni deman-
datum.

In simonia iuris ecclesiastici, simonia sive conventionalis sive realis-
dicitur confidentialis quum is, qui beneficium alteri utcumque dat (etiam
postulando vel praesentando), sibi aliquid reservat (intentione alteri ma-
nifestata vel pacto expresso) circa beneficii fructus vel beneficium ipsum.
Confidentialis committi diciturper accessum, quum aliquis beneficium confert
ea condicione ut beneficium aliquando vel sibi vel alteri redeat; per in-
gressum, quum aliquis beneficiuin sibi collatum, sed nondum possessum,
resignat alteri ea condicione ut illud ipse resignans ingrediatur si alter
moriatur vel illud dimittat; per regressum, quum aliquis beneficium iam a
se possessum alteri resignat. ea lege, ut alter idem beneficium dimittat
tempore opportuno in favorem resignantis vel tertii cuiuslibet.

I. De Simonia iuris divini.

186. 1° Elementa constitutiva simoniae iuris divini, ex iis quae supe-
riore n. diximus, sunt tria: res spirituales vel temporales spiritualibus
adnexae ita ut sine his nequeant consistere (veluti merces), res temporales
(veluti pretium), et permutatio vel venditio rei spiritualis pro temporali.

A) Bes spirituales intelligimus res sanctas, sive formaliter, sc. sanctas
in se, quales sunt gratiae gratis datae et, iuxta Suarez, reliquiae; sive
causaliter, sc. quae ex instituto Christi vel Ecclesiae sanctitatem pariunt,
ut gratia gratum faciens, Sacramenta, Sacramentalia, preces ; sive effective,
sc. quae sunt effectus et usus sacrae potestatis, idest omnis actus ordinis
et iurisdictionis, ut consecrare Ecclesiam, calicem, exorcizare, absolvere,
conferre beneficia, dispensare in votis etc.

B) Res temporales intelligimus sive pecunia aestimabiles, sive non, et
tripliciter canonistae et Nostri eas distinguunt: sc. in d) munus a manu,
quo nomine venit pecunia (et pecuniae voce comprehenditur quidquid in
nostro patrimonio esse potest) et omne commodum vel incommodum pecunia
aestimabile; b) munus a lingua, quo nomine venit favor seu quodvis officium
alteri praestitum tum voce tum scriptis, sive directe ex. gr. intercedendo,
defendendo, laudando, sive indirecte v. gr. aemulis illius detrahendo;
c) munus ab obsequio, quo nomine venit officium quodcumque temporale
alteri praestitum, utputa famulari, fungi munere a secretis etc. Ut patet,
munus a Iingna recidit in munus ab obsequio, sed, quia nobilius et magnos
quoque viros non dedecet, ideo a canonistis separatim recensetur.

C) Ut simonia adsit iuris divini, necessario requiritur a) ut spirituale
promittatur vel detur pro temporali, ultro citroque; hinc simonia non est
dare alicui spirituale, ut ipse sibimet aliquid temporale praestet, vel e con-
verso : ex. gr. dare reliquiam Sancti adolescentulo ut studio vacet, vel mu-
nusculum puero ut Missam devote audiat ; b) ut revera spirituale detur pro
temporali, vel e converso, sc. ut unum detur pro altero quasi eius pretium
vel etiam tamquam gratuita compcnsatio. Simonia, contra, aberit, quando
deest compensationis vel pretii conceptus et finis, sc. quum non datur spi-
rituale pro temporali, vel e converso, sed ob gratitudinem vel alium legi-

— 87 —

timum finem. Hinc nec Episcopus vetatur conferre beneficium, grati animi
ergo, ei qui munere a Becretis functus » it, nec presbyter a
Episcopi, fretua spe beneflcii ex eola gratitudine ab eo conferendi. N
simonia taxam imponere vd Bolvere pro dispenaatione ab impedimentis, a
votis etc, quia taxa non Imponitur vel solvitur tamquam dispensationis
pretium vel compensatio Bed ad Et. P. succurrendum ratione expensarum,
quae pro SS. Congregationibus vel pro aliifi piifl cansis necessariae sunt.

2* Non adest simonia iuris divini, quum A) datur ei acdpiiur m<i
propter laborem, sive a) intrinsecum^ bc. qui ipsi actioni sacrae inest et
ab ea Inseparabilifl est, ut Missam celebrare, triduanam supplicationem
peragere (D'Ann., III, 104), sive b) extrinsecum, sc. qui e peculiaribus ad-
iunctis tcmporis, loci, sollemnitatis accedat (ex. gr. Missam ante auroram,
hora tarda, in Ecclesia remota, cum cantu celebrare), etsi sine ea mcrcede
laborem quis non praestaret, vel mercedem jrri/icipaliter intendat, dumne
eam pluris quam spirituale aestimet. Et si merces dari et accipi potest, li-
cebit, remoto srandalo, de ea pacisci, et aestimare mercedem non ex rei
spiritualis praestantia (quod simonia esset), scd ex laboris quantitate et
interdum ex persona quae praestat laborem; cx. gr. licet tibi plus dare
oratori summo quam minus apto, et illi licebit plus mercedis a te exigere.
— B) redimitur iniusta vexatio circa spiritualia (quae vexatio est aliquid
tcinporale"), non spiritualibus (quod simonia esset), sed temporalibus. Iustam
vcxationem (ex. gr. eius qui, te ad beneficium parochiale concurrente, velit
iiidignitatem tuam manifcstare etc, vel competitoris, qui tecum ad bene-
ticium concurrat) redimere non licet, quia temporalibus viam tibi sternis
directe ad rem spiritualem obtinendam, ad quam ius firmum non habes;
ideo ius firmum, quod aliquid spirituale est, pretio emeres, et hoc simo-
niacum est aut proximum simoniae periculum continet. Potest vero aliquis
iniuste vexari: a) in legitima possessione, ex. gr. si quis accusetur de falso
crimine, ob quod cogeretur beneficium, quod possidet, amittere vel jura
spiritualia, quae possidet, non amplius exercere; b) in acquisito iurein re
i^cf. n. 260, II), ut si quis in beneficio canonice institutus a bonorum eius
possessione capienda iniuste prohibeatur; c) in acquisito iure ad rem
(^cf. n. 260, II), ut si cui, rite ad beneficium praesentato, institutio canonica
impediatur; d) in iure spirituali acquirendo, ut si quem impedias quominus
ad paroch. beneficium concurrat, vel, eo idoneo cum aliis renuntiato, Epi-
scopo suadere velis ut alium indignum, minus dignum, aeque dignum ei
praeferat; vel idem praestes contra alium qui petat praesentari a Patrono
vel nominari ad beneficium liberae collationis Episcopalis. Et in casibus
fl)> o), c), poteris iniustam vexationem redimere ab iniuste vexante, non
solum qua obest, sed et qua prodesse potest, sed quia hic simoniam con-
trahit, tibi non licebit ex caritate eam redimere, nisi aliter facere nequeas
sine gravi incommodo. In casu cZ), distinguendum : si iniuste vexans sit
idem qui ius illud potest concedere, ut Superior qui eligit; Patronus qui
praesentat, non licct redimere vexationem quia < sic per pecuniam parares
tibi viam ad rem spiritualem obtinendam »; si alius, qui nequit ius illud
dare, poteris vexationcm redimere, quia pretium offers pro re temporali.

3° Malitia simoniae iuris divini in eo est, quod res sanctas vilipendit^

— 88 —

quasi pecunia aestimari possint, et gravis est ex toto genere suo; parvitas
materiae in ea exsistere nequit, non ex parte rei spiritualis, ut patet, nec
ex parte rei ternporalis, nam quo minoris spirituale venditur, emitur, eo
vilius habetur. Et est sacrilegium pro utroque, dante et accipiente; ex parte
vero dantis, alia species accedit, sc. infidelitatis, quia gratis ex divina lege
spirituale dari oport*

II. De Simonia iuris ecclesiastici.

187. Simonia iuris ecclesiastici (a iure canonico vetita, quia aut spe-
ciem aut periculum continet simoniae iuris divini) triplici modo commit-
titur: 1° quocumque contractu oneroso de rebus temporalibus spirituali
adnexis (1); 2° pactionibus. quae a iure reprobentur, circa beneficia et
ofncia ecclesiastica ; 3° exactione vel acceptione munerum vel mercedis pro
administratione rerum sacrarum (Sacramentorum etc).

I. Temporalia spiritualibus adnexa dicuntur antecedenter, quum tempo-
ralibus spiritualia accedunt, ex. gr. calici consecratio, fundis iuspatro-
natus etc. ; consequenter , quum spiritualibus temporalia accedunt, ex. gr.
beneficio reditus, paroeciae ius decimandi etc. ; concomitanter, quum tem-
porale est spirituali intrinsecum, uti labor inseparabilis a sacris obeundis :
de quo iam diximus superiore n. 186.

Cum praevaleat illud, cui aliud accedit, a) temporalia adnexa spiritua-
libus antecedenter possunt emi et vendi, nisi ideo pluris vendantur ot
emantur quod spirituale accedit, quo in casu haberetur s. iuris divini, et
nisi ius vetet : vetat autem lex Ecclesiastica, ne ab Episcopis opobalsamum
vendatur adhibitum chrismati conficiendo ; sic calix consecratus, statuae,
coronae benedictae possunt vendi, absque simonia, pro iusto pretio etc. ;
b) temporalia adnexa spiritualibus consequenter nequeunt vendi, emi absque
simonia iuris divini (ex. gr. ius percipiendi reditus beneficii), sed possunt
inter se permutari, nisi lex expresse vetet, ex. gr. ius sepulturae in certa
Ecclesia cum iure sepulturae in alia Ecclesia (2).

II. Est simonia i. e. pactiones inire

A) Circa beneficia, et proinde adest:

a) quoties beneficium confertur impure (sc. aliqua condicione ad-
iecta) vel resignatur in manu inferioris collatoris (ex. gr. patroni, loco
Ordinarii, in cuius manu beneficia semper resignari debent) ;

b) permutando sua beneficia, sine Ordinarii licentia ;

c) paciscendo de dandis alteri fructivus ex beneficio perceptis ;

d) per reservationem accessus, ingressus et regressus.

B) Circa ofjficia ecclesiastica, de quibus tamen inire pacta, si oflicia tem-
poralia sint, ex. gr. aeditui, oeconomi, procuratoris, non erit simoniacum
(D'Ann., III, 113), sed turpe et grave. nisi aliud sit consuetudine introductum. «

(1) Cf. tamen quae dixinius ixi definienda simonia iuris divini et quae mox dicemus
ubi de temporalibus spirituali rei conseqitenter adnexis.

(2) Immo ius sepulturae licite emitur venditur : non enini e. v. sepultura ecclesia-
stica aut locus sacer, sed ius sepeliendi alium in eo loco, quod ius est pretio aestimabil».

— 89 —

III. Est simonia i. e. exigere, vel accipere munera vcl pecnniam titulo
mercedis, etiamsi sponte offerantnrj In rernm Bacrarnm administratione,

a) quum lex prohibet, ut in sacra ordinatione (exceptis merccdc data QOtariia,
si Btipendio qod gandent, el cereo oblato), in diBpensationibnfi concedendis
(tamqnam dlspensationiB pretinm), Ls concnrsn ad parochia.s, in quo simo-
niam contrahunt ezaminatorefl qni accipinnt, e( examinandi qni offerunt;

b) nisi consueiudo excttset^ qna ab Ordinario sive exj u tacite re-
cognita, qod erit Bimonia exigere, accipere, dare, sed tnrpe itgrave
Sacramenta negare, donec consnetnm emolnmentnm BolVatnr.

IV. Simonia i. e. ideo mala est, qnia ab Ecclesia vetita, ob Bimoniae
i. d. speciem et periculum : proinde gravifl est, sed adiuittit materiae par-
vitatem, et cessare potest sive per iegem contrariain ab Ecclcsia latam,
sive per consuetudinem, sive per dispensationem R. Pontiiicis.

III. De poenis in simoniam tatis vet fereudis et de restitutione facienda
(CIC. 185, 729, 1446, 1465, 2371, 2392).

188. 1. Poenae in simoniam latae vel ferendae hae sunt: a) Invaliditas
ipso iacto contractus simoniaci. b) Invaliditas collationis beneficii, officii,
dignitatis ipso iacto, licet simonia a tertia persona commissa fuerit, etiam
inscio proviso, dummodo id non fiat in fraudem provisi vel eo contradi-
cente. c) Invaliditas ipso iacto praesentationis labe simoniaca infectae, in
beneficiis i. patronatus, et ipsius institutionis forte subsecutae. d) Invaliditas
ipso facto renuntiationis beneiicii simoniace factae. e) Praescribi ipso iure
nequit beneiicium, si aliquo pacto simonia adfuerit, quod secus per paci-
ftcam possessionem in bona fide integri triennii praescriberetur. f) Omnes,
etiam episcopali dignitate aucti, qui per simoniain scienter promoverint
vel promoti fuerint aut alia Sacramenta ministraverint vel receperint, sunt
suspecti de haeresi : clerici praeterea suspensionem incurrunt Sedi Aposto-
licae reservatam. g) Delictum perpetrantes simoniae in quibuslibet officiis,
beneficiis aut dignitatibus ecclesiasticis, incurrunt in excomm. 1. s. Sedi
Apostolicae simpliciter reservatam, et ipso facto privati in perpetuum
manent iure eligendi, praesentandi, nominandi, si quod habeant; praeterea,
si clerici sint, debent suspendi.

II. Quoad restituiionem rei spiritualis, ante quamlibet iudicis sen-
tentiam a) beneficia, officia, dignitates, simoniace collata et obtenta, de-
bent dimitti ; b) aliae res spirituales debent restitui, modo eae sint resti-
tutionis capaces (uon est ex. gr. Ecclesiae consecratio), neque obstet
restitutioni reverentia rebus spiritualibus debita. Eestitutio pretii tempo-
ralis, item taeienda est ante iudicis sententiam ; et aa) si res spiritualis
nondum tradita sit vel restitui nequeat, facienda ei qui dedit ; bb) re
spirituali tradita, in materia beneficiaria Ecclesiae in qua beneficium
situm est ; in aliis rebus, ante iudicis sententiam ei qui dedit, post iudicis
eententiam condemnatoriam ei (danti, Ecclesiae, pauperibus), quem iudejL
indicaverit.

Fructus beneficii simoniace provisus non facit suos, eosque Ecclesiae

— 90 —

vel pauperibus restituere tenetur: at si eos bona fide pereeperit, prudentiae
iudicis vel Ordinarii permittitur fructus perceptos ex toto vel ex parte
eidem condonare.

Tit. II. De Altero Decalogi Praecepto.

« Non assumes nometi Dei tui in vanum. >

Exod. xx, 7.

189. Hoc praeceptum vetat quamcumque irreverentiam in Deum, pa-
tratam sive vana, indebita, contumeliosa nominis Dei invocatione, sive
iuramentis vel votis illicitis, aut violatis.

Cap. I. De vana, indebita, contumeliosa Dei Nominis invocatione.

Art. 1. De vana Dei Nominis usurpatione.

190. Vana usurpatio Nominis Dei est omnis usurpatio Nominis Dei,
vel I. Ch., vel B. M. V. et Sanctorum, facta sine iusta causa vel sine debita
reverentia; ex. gr. quum ex impatieutia, ex consuetudine, ex ira proferuntur
verba haec et similia: mi Deus, mi Iesu, per Deum etc.

Haec vana assumptio Nominis Dei, B. V. et Sanctorum est ex genere
suo levis, quia reverentiam debitam laedit, sed non graviter. Per accidens
tamen gravis fieri potest, si ei coniungatur a) conscientia errouea; b) con-
temptus formalis Dei; c) ira gravis in Deum, sc. quum ira ad formalem
Dei contemptum adsurgit vel in Deum fertur; sed si gravis ira dirigitur
non contra Deum vel Sanctos, sed sive in homines, sive in bruta, leve
non excedit.

Art. 2. De Adiuratione (Scongiur

191. A) Adiuratio definitur contestatio per Deum, Sanctos, rem sacram,
facta ad inducendam naturam intellectualem (Deum, Angelos, Sanctos, ho-
mines, daemones), ut aliquid agat vel omittat. — Creaturae irrationales
non directe, sed indirecte adiurantur, sc. adiurando Deum veJ Sanctos, ut
earum usus nobis prosit, ne noeeat, vel daemones, ne per eas nobis infe-
rant detrimentum.

Adiuratio a) alia sollemnis, alia privata, prout fit ab Ecclesiae mini-
stris et ritibus determinatis, vel contra a privatis et absque caerimoniis
ab Ecclesia inductis; b) alia imperativa, alia deprecativa, prout fit imperio
vel precibus.

B) Licet adiurare a) si veruin sit quod petitur et vera causa ob quaii"1
petitur; qua veritate deficiente, perraro grave peceatum aderit, quia Deus
heic non invocatur ut testis rei falsae ex. gr. si fictus pauper per Deum

— 'Jl —

petat eleemoBynam ; b) si res bona petatur; nam si graviter mala, letale
.■rit; si Leviter mai.i, regulariter leve, <Iiiiihi<- Dei et Sanctorum opem ad
r- ni Leviter Ulicitam petas, quia boc graviter Dei aanctitati repugnat;
adsit causa adiurandi suffleiem; s\ desit, ex defectn Lndicii, !<-\<- erit.

Privata adinratio Ln daemones, at modo Lmperativo, hostili, Lncxi
torio, <•< anice ae aoceant, omnibus Licita llemnifl rtU tantnm,

et modo imperativo, remotis eis quac Levitatem, vanitatem, cnriofitatem
redolent. Sed /t<>dtc, sub gravi, ae Bimplicibus qni^em exorcifltifl licet,
sed Bolnm Bacerdotibnfl et Qonnisi e Bpeciali <■; expressa Episcopi venis
(cf. CIC. can. 1 1 r> i et h. 1. ubi de SacramentalibuB).

Art. 3. De Blaspheinia.

192. Blaspheniia definitur locutio contumeliosa in Deum. Et 1* locutio,
quo nomine veniunt et verba, et cogitationes, et facta (ex. gr. irato in Deum
animo, in coelum exspuere; nonnulli vcro tenent, factis eiuflmodi non bla-

sphemiam, sed potius aliam irreligiositatis speciem inesse) ; 2° coutu imliosa,
sc. quao contemptum et iniuriam contineat. Quod diiudicandum a) ex ver-
buruin siyui/icatiuue, vel propria, vel quae eis insit ex regionis vel loci
consuetudine, ex qua fieri potest, ut a verbis, quae per se essent blasphema,
blasphemia exsulet, et contra: ex. gr. mortuis maledicere blasphemia non
est, quia fit in viventium contemptum et iniuriam; b) ex modo: si enim pro-
positionem in se veram (ex. gr. vere Deus est iustus!) ironice protuleris,
blasphemia non deerit; c) ex adiunctis: si enim locutionem blasplicmam,
fere inadvertenter coeptam, ex proposito dimidiaveris, vel nomen Sancti,
in aliud detorquendo, corruperis, vel per reliqua propositionis verba sen-
sum blasphemum elidas (ex. gr. « renego Deum... si hoc non feci » et
reapse feceris), aut peccatum oumino deerit, aut grave non erit; 3° in
Deum, vel in se, vel in Sanctis suis, vel in creaturis, in quibus aliqua
Dei perfectio Bpecialiter elucet, vel in creaturis, in relatione cum Deo
consideratis, per additionem verbi Dei, ex. gr. coelum Dei, ignis Dei etc.

193. Blasphemia a) ratione obiecti, alia immediata, alia mediata, prout
fertur in Deum vel in Sanctos ; b) ratione intentionis, alia directa, alia iu-
directa, prout directe intenditur Dei inhonoratio, necne ; alia funualis,
alia materialis, prout profertur cum advertentia, vel sine advertentia et
consensu; c) ratione formae, alia simplex, alia haereticalis, prouti verba
Bimplicem dehonorationem, vel haeresim continent. Et utraque duplex:
simplex dicitnr imprecatoria vel exsecratoria si malum Deo imprecetur
[ex.gr. malum habeat (mannayyia)...], secus dehonestativa ; haereticalis
vero erit vel contra fidem, si qui blasphemat errorem tenet, quem verbis
exprimit; vel eontra fidei professionem, si error mente absit.

194. Blasphemia est peccatum mortale ex toto gencre suo, sc. parvitatem
materiae non admittit. Sed fieri potest levis, ex defectu perfectae adver-
tentiae vel voluntatis. Sed qui Bciens et volena blasphemias protulerit, non
excusatur a gravi eo quod n<>n habueril Lntentionem dir><-t<- dehonorandi

— 92 —

Deum (ut ex. gr. si quis blasphemaverit in desperationis impetu vel ad
terrendos filios, debitorem, rixantem etc. vel ex ioco), quia ad blasphemiam
perfectam ratione actus non requiritur expressa et explieita intentio Deum
dehonorandi, sed tantum implicita; voluntarium enim indirectum ad pec-
catum sutiicit.

Blasphemia imprecatoria seu exsecratoria, et blaspheinia haereticalis
sunt species a simplici dehonestativa diversae.

Quoad distinctionem numericam, si plura unico actu dicuntur (ex. gr.
Deum esse iniustum, crudelem, improvidum), vel plures sancti simul impe-
tuntur (ut si XII Apostolis, omnibus Sanctis maledixeris), probabiliter
unicum peccatum admittitur.

Cap. II. De luramento.

195. lurainentum definitur: Invocatio divini Nominis ad fidem faciendam
oel ad pror.iissionem frmandam. Iuramentum multipliciter dividitur. Et
1° Ex parte materiae, aliud assertorium, quo Deus invocatur ad confir-
mandam assertionis veritatem, aliud jjromissorium, quo Deus invocatur ad
tirmandam promissionem, sc. et ut testis intentionis praesentis et ut sponsor
exsecutionis futurae: et hoc erit late promissorium, quum promissio nemini
tit vel dirigitur: ex. gr. iuro, me nunquam in posterum ingressurum esse
in cauponam ; stricte promissorium, si a) adiungatur voto, quod Deo fiat
vel simpiiciter vel in favorem tertii. vel b) adiungatur promissioni homini
factae. 2° Ex parte formae, a) aliud sollemne, aliud simplex, prout fit forma
et sollemnitatibus a iure requisitis, vel sine iis ; b) aliud contestatorium,
aliud exsecratorium, prout Deus invocatur simpliciter ut testis, vel ut testis
simul et vindex (exsecratorium videtur esse illud: « sic me Deus adiuvet
et haec sancta Dei Evangelia » , nam qui ita iurat, tum sibi bonum adpre-
catur verum dicenti, tum malum peieranti) •, c) aliud verbale, aliud reale,
aliud mixtum, prouti fit vel solis verbis, vel solo facto ex. gr. tactu Evan-
geliorum, vel utroque ; d) aliud explicitum, aliud implicitum. prouti Deus
expresse et immediate invocatur, vel mediate per creaturas, in quibus attri-
buta divina specialiter elucent (ex. gr. per aliquem sanctum, per Sacra-
menta, Evangelium, Crucem, fidem Dei, fidem Christi, per animam suam,
per hanc vel illam creaturam Dei etc).

196. Moralitas in iuramento ex religione est, et haec unica iuramento
assertorio inest; in promissorio aliae species accedere possunt, ut videbi-
mus inferius.

Art. 1. De requisitis ad essentiam et validitatem iuramenti.

197. Ad essentiam et validitatem iuramenti in genere duo requiruntur:
1° voluntas seu intentio iurandi, quia est actus humanus ; 2° formula iura-
toria, sc. intentio exterius expressa, sive per actus (ex. gr. per Evangelii
tactum), sive per verba ; quando et actus et verba verum iuramentum con-

— 93 —

tineant, c\ lege \cicx eonsuetudine diiudicandum. Nonnulli putarnnl!
Lurandum i i«* i-i posse per ectus mere Lnternos, Item ac rotnm et blasphemia;
d r<'riiis (D'Ann.. 1 1. .' i ae gandum, praesertim quum aliquii lurat.

Qnare hiramentnm est Lnvalidum, li flt sive cum foraula iuratoria
intentione »'t roluntate, Bive enm roluntate e< intentione sine formnla lura-
toria. Valet, contra, luramenthm factum enm formula inratoria et animo
inrandi el se obligandi, sed line Intentione Qlnd Lmplendi.

198. [uramentum promiaaorium lequitur natnram actua, eni adinngitur;

• iiuiius, Inyalidum erit etiam luramentum. Qna d ia Inra-

mentnm promiaaorinm non oalet a) si emittatur dUerhu </<</<>, r*i ex proj
errore (qnod Idem eat), et error rereetur circa actus eubetantiaenf ■
eirca eubstantiam eontractna; nam bJ error reraatur circa accidentalia ma-
loris momenti, Luramentum Lnvalidum eat solum Ln contractn gratnito
quando error contractui gTatuito cauaam dedit, quia in eo, suapte natura,
spont.-mea roluntas requiritur, uoii vero tn contractibus onerosis, quia secus
firmitati et Becuritati contractuum >atis provisum non esset ; b) non valet,
idditum actni directe rergentl Ln (laninuin aliorum aut in praeiudicium
bonl publici vl Balutis aeternae ; c) non valet, si de re levi et oti
multo ; bJ de re Ulicita; d) valet et servandum est, si excipias casum

qno vergai in dispendium salutis aeternae, quum quis, eo libere praestito,
rcnuntiat privato bono aut favori lege ipsi concesso ; e) valet, etsi per vim
aut metuui gTavem extortum, sed a Superiore ecclesiastico relaxari potest

(CIC. cnn. 1317).

«

199. Inaiurandum stricte est interpretandum secundum ius et secundum
intentioncm iurantis, aut, si hic dolo agat, secundum intentionem illius
cui iuratur.

Art. 2. De requisitis ad liceitatem iuramenti.

200. Inrare aliquis potest vel ficte (sc. cum formula iuratoria, sed sine
animo iurandi), vel vere (sc. cum formula iuratoria et cum animo iurandi).

I. Si quis formulam iuratoriam adhibeat, sine animo tamen iurajidi,
iuramentum, praeterquain invalidum (cf. n. 197), erit et illicitum, et regu-
lariter leviter illicitum; graviter vero illicitinn erit iuramentum assertorium,
cum formula iur. et sine animo iur. emissum, quum Superior legitime in-
terrogat, et promissorium, quum e ficta promissione damnum grave, sive
eommnne sive privatnm, oriri potest.

II. Si quis vere, sc. cum formula iur. et animo iur. iuret, ad lieeitatem
tria requiruutur, iuxta illud Icrem. iv, 2: « Iurabis : Vivit Dominus, in ve-
ritate et in Ludicio et in iustitia ». Et

1° Veritas, BC. assertionis cum mente conformitas.

ln iuramento assertorio, grave est ex toto genere suo iurare Bine verita
quia Deus mvocatur ut teatifl rci falsae. Hinc A) nnn licet iurare absolute in
duhio et probabUitate facti, aed requiritur certitudo aaltem subiectiva et mo-
ralis. Sed B urare dtibium tt probabiWatem facti (ex. gr. neqneo iurare

— 94 —

tamquain certum quod est tantum dubium vel probabile, sed possum iurare
me audivisse aliquid, sed nescire utrum sit certum, necne). C) Non licet
iurare cum restrictione interna seu pure mentali. Restrictio mentalis est
actus mentis verba ad aliud detorquentis quam ad id quod suapte natura
significant. Dicitur interna seu pure mentalis, quum sensus a loquente in-
tentus nec ex verbis nec ex niodo loquendi nec ex adiunctis percipi potest
ab audientibus, eaque est purum et verum mendacium; secus dicitur externa
seu late mentalis, et licita est quum adest iusta causa veritatem occultandi
vel nulla intercedit obligatio veritatem fatendi, quia in hoc casu deceptio
proximi tantum permittitur. Igitur D) licet iurare cum restrictione externa
seu late mentali ex rationabili causa, si hos.casus excipias: a) quum pro-
ximus in gravem et noxium errorem incideret ; b) quum aliquis legitime
a Superiore interrogatur ; c) quum quis ex officio et ex stipendio tenetur
aliquam doctrinam docere ; d) quum fraus incideret in contractum one-
rosum.

In iuramento promissorio grave est iurare sine veritate, sc. quumaliquis
iurat cum animo iurandi sc. se obligandi, sed sine intentione iuramentum
adimplendi, quia gravis iniuria Deo irrogatur exsecutionis sponsori.

2° Iudicium, sc. ut iuramentum fiat cum debita discretione, seu cum
causa proportionata.

Iurare sine iudicio est per se veniale, quia est vana Dei nominis usur-
patio. Sed qui habitum habet iurandi sine causa proportionata, peccare
potest graviter, quia se exponit facile peierandi periculo.

3° Iustitia, sc. ut non sit mala et iniusta nec assertio (ex. gr. diffa-
matio, calumnia) in i. assertorio, nec res promissa in i. promissorio.

Iurare sine iustitia: a) In i. assertorio, probabilius est leve, tum si res
asserta sit in se leviter mala tum si sit graviter mala, quia Deus invocatur
ut testis rei, non tamquam malae, sed tamquam verae: excipiunt nonnulli
casum, quo quis iuramento utatur tamquam medio et instrumento graviter
peccandi: ex. gr. ad firmandam gravem detractionem. b) In i. promissorio,
si res quae promittitur est graviter mala, duplex adest grave peccatum,
se. contra religionem et contra eam virtutem, quae, promissione ad exse-
cutionem deducta, laederetur. Si res promissa est leviter mala, aliis id
leve videtur, aliis probabilius grave. Card. D'Ann., IIa, 26 (25): « Hoc mihi
difficile est, nam si Deus datur ut testis, utrumque est leve; sin ut fideiussor,
utrumque est grave ». Minimus ego, ni fallor, dicam — si res promissa
sit leviter mala — grave peccatum adesse contra religionem, leve contra
eam virtutem, quae, promissione ad exsecutionem demandata, laederetur;
hoc quidem theorice, in praxi enim, ratione madvertentiae, etiam peccatum
contra religionem erit plerumque leve.

Art. 3. De obligatione iuramenti promissorii.

201. 1) Obligatio in iuramento promissorio adest iuramentum ad exse-
cutionem demandandi, et quidem ex sola religione in iuramento late pro-
missorio ; in iuramento stricte promissorio duplex, ex religione, et ex in-
stitia; si vero agatur de voto iurato simpliciter, duplex ex religione, sc. alia

— 95 —

ex voto, alia ex iuramcnto, et si de voto Lurato in favorem tcrtii, Item
duplex ex religione, et tertia cx iuMitia.

2) luramentum promisBorium obligal Bub gravi, si materia sit gravii
probabiluis (ei S. Alph.) Bub levi, Bi materia sit levis, quia natura obli

tionis ex religione parvitatem materiae adiuittit.

3) Obligatio luramentj promissoril eessat ab intrinseco et ab extrin§eco.
A) Ab irUrinsecOy adstantibus eontrariis condicionibus, quae in oinni iur.t
mento subintelliguntur, sc.: a) re notabiliter mutata, idest si ea facta
illicita, vel Impeditiva maioris boni, rel ad intentum inutilis aut noxia:
b) re ita niutata, ut in hoc casu ab initio non iuravisses ; c) cessante C
dicione, sub qua emissuin est, vel causa finali (non motiva), ut ex. gr.
iuraveris te Titio pauperi eleemosynara facturum, et Titius factus Bil div<
d) si, iuramento mutuae conventioni adiecto, alter non praestitit quod de-
buisset; e) si grave dainnum ex iuramenti implemento tibi oriatur. B) Ah
extrinseco, a) irritatione, cominutatione, dispensatione, de quibus v. infe-
rius ubi de voto ; qui enim possunt irritare etc. vota, possunt item iura-
menta, excepto casu iurainenti praestiti in tavorem tertii qui illud remit-
tere recusat, quo in casu sola Ap. Sedes dispensare potest ob necessitatcm
vel utilitatem Kcclesiae; b) relaxatione illius, in cuius favorem iuramen-
tum emissum fuit, quum in illius solius favorem praestitum fuit ; non si
et in illius favorem et in bonum commune, ut si ex. gr. iuraveris te ora-
turum pro clerico indigno, et hic, nondum correctus, ab obligatione velit
te relaxare.

APPENDIX. De liceitate iuramenti politici vel civilis.

202. Iuramentum politicum seu civile intelligitur iuramentum obe-
dientiae et fidelitatis, quod auctoritas politica a subditis e quibusdam coe-
tibus exigere solet, ex. gr. ab officialibus et proceribus regni, a magistra-
tibus, a militibus, a doctoribus disciplinarum in Universitatibus studiorum
tradendarum etc.

I. Quoad laicos :

A) Si gubernium sit legitimum et a) sit m concordia cuin Ecclesia,
patet iuramentum licite praestari posse (etiamsi in eo statu vigeant leges
nonnullae Dei et Ecclesiae iuribus contrariae) tum addita clausula « salvis
Dei et Ecclesiae iuribus » tum ea omissa, si vel ex declaratione Principis
(quam in Austria constat interfuisse) vel ex qualitate iurantis intelligitur
iuramentum eo sensu emitti; si b) gubernium legitimum sit in conflictu
cum Ecclesia, semper licebit iuramentum fidelitatis emittere (dummodo
iuramenti formula nihil contineat contra Dei et Ecclesiae iura), sive addita
consueta clausula, sive omissa, quum ex adiunctis vel ex iurantis qualitate
ea subintelligitur adesse.

B) Tempore civilium perturbationum vel quum gubernium illegitimum
vel dubie legitimum iam pacifice possidet, recurrendum est iudicio Ordi-
nariorum vel Supremae Auctoritatis Ecclesiasticae (cfr. resp. S. Poeniten-
tiariae 10 Dec. 1860).

— 96 —

II. Quoad ecclesiasticos :

Certmm est eos non posse cogi ad praestandum iuramentum, quod eorum
immunitati personali contradicit. Ii tamen iurabunt licite, si id sit con-
suetudine introductum, vel ex concordatis a Summo Pontifice permissum,
vel ab Ecclesia in peculiaribus adiunctis toleratum.

Cap. III. De Voto.

203. Votum definitur promissio deliberata facta Deo de bono meliore.
Dicitur: promissio, ut distinguatur a proposito, quod, quamtumvis sit

firmum, neque secum fert voluntatem se obligandi, neque culpam si vio-
letur; deliberata, quae sc. requirit cognitionem, tnm essentiae, tum obiecti
promissionis, et verum voluntatis consensum ; facta Deo, ad testificandam
enim ei servitutem et gratitudinem dirigitur, ita ut votum sit actus latriae
et, quum nuncupatur B. V. vel Sanctis, affectus colendi afficiat Deum simul
et B. V. vel Sanctos, affectus promittendi unice Deum ; de bono meliore,
non prae quolibet absolute, sed relative ad contradictorium : si enim de
bono meliore non fieret, Deo gratum non esset, ut quod impediret bonum
praestantius.

204. Votum distinguitur : a) aliud personale, aliud reale, aliud mixtum,
prout actio voventis vel res voventis vel utraque simul praestanda promit-
titur; b) aliud temporaneum, aliud perpetuum; c) a. absolutum, a. condicio-
nale seu hypotheticum ; d) a. poenale, a. mixtum, prout voveas poenam
dumtaxat post peccatum subeundam, vel simul voveas et vitandum pecca-
tum et poenam, eo admisso, sustinendam ; e) a. publicum, a. privatum,
si sc. nomine Ecclesiae a legitimo Superiore ecclesiastico acceptetur, vel
non; f) a. simplex, a. sollemne, quae per se coram Deo non differunt.
Sollemnitatis enim voti causa efficiens est Ecclesia. formalis (id sc, quod
ex dispositione Ecclesiae inducit sollemnitatem) est ipsa Ecclesiae agnitio
voti uti talis, cuius effectus iuridici sunt irritatio actuum voto oppositorum
(ex. gr. matrimonii in v. sollemni castitatis) et voventis inhabilitas perpetua
ad illos ponendos, de lege ordinaria; nam, R. P. voluntate, simplicia pos-
sunt eosdem habere effectus ac sollemnia (ex. gr. simplex v. castitatis in
Soc. Iesu irritat matrimonium), et sollemnia eosdem ac simplicia (ex. gr.
v. sollemne paupertatis in Belgio quoad dominium religiosorum ex decr.
Leonis XIII); g) reservatum vel non reserv., prout eius dispensationem Se-
des Apostolica sibi reservat vel non.

Art. 1. De requisitis ad voti validitatem et liceitatem.

205. Ad voti validitatem et liceitatem alia requiruntur ex parte vo-
ventis, alia ex parte rei votae, aliud ex parte Dei.

I. Exparte voventis requiritur:

1° Intentio seu voluntas vovendi a) vera, quacum sc. coniungatur a:u-
mus se obligandi. Si vovendi intentio adfuerit, sed non animus obligationem

— 97 —

implendi, votuin tenet, sed erit graviter vel leviter illicituia pro ratione
materiae; si dcsit [ntentio vovendi, sc. agatur de verbis, votnm erit Actnm

«■t invalidum. Qnae tictio per se et regulariter levis erit, sed poterit fieri
gravis ratione vel contemptus vel scandali v»-l gravis damni (ex. gr. in pro-
fessione religiosa) ; b) in se, non in causa ; quia voluntarium [n causa sul-
ticit ad Impntabilitatem aetna, non ad obligationem Bnacipiendam, qnae

sine vero et completo actu humano non intelligitur. Hninsmodi vero in-
tentio cum animo se obligandi vera et ?'// M Bnfficit nt sit virtualis, BC. actn
aliquando habita et postea non retractata (ut ez. gr. uovitii in profeflflione),
et implicita (ut ex. gr. in voluntate adscendendi ad Bnbdiaconatnm Inclu-

ditur intentio vovendi castitatem).

2° Ddiberatio. Et alii tenent illam snfficere, qnae ad mortale (cf. D'An-
nibale, III, 194), quia, ut ait Glossa: « qui poteflt sc obligare diabolo, pot
Deo » ; alii veriiis deliberationem maiorcm exigunt, ea ratione freti, quod
ad mortale sutticit voluntarium in causa et advertentia confusa, quae certo
ad votum non sufficiunt. In dubio a) utrum votum an simplex propositum
emiseris, voto non teneris, quia lex dubia, lex nulla, et quia gratis pro-
missa, amarc exigenda non sunt ; b) utrum in voto emittendo sufficientem
habueris deliberationem, si dubium sit negativum, standum pro valore actus:
si dubium sit positivum, praevalet libertas.

Deliberationi ad votum requisitae obstat error. Si error fuerit a) sub-
stantialis, vel, etsi accidentalis (excepto casu sollemnis professionis), de-
derit tamen causam voto et sine eo non vovisses, votum erit irritum ;

b) circa causam finalem motivam, votum nullum erit (ex. gr. si voveris pro
sanitate patris in longinquo positi et postea sciveris nunquam eum aegro-
tasse); si circa causam finalem impulsivam, tunc tantum votum erit irritum
>i error fuerit efficax, sc. quum sine eo non vovisses.

3° Libertas. Ex quo capite, votum erit a) invalidum, si emissum ex
metu gravi, iniusto et directe incusso ad votum extorquendum ; b) validum,
si emissum ex metu gravi, non directe incusso ad extorquendum votum,
orto a causa interna vel externa necessaria (ex. gr. ex periculo gehennae.
vel vitae ob infirmitatem, terrae motum, naufragium), vel a causa extema
libera et iusta (ex. gr. ex iusta poena a iudice infligenda), vel a causa
externa libera et iniusta (ex. gr. ex periculo vitae in occursu latronum);

c) validum iuxta plures dd., invalidum iuxta alios, si emissum ex metu levi
directe incusso ad extorquendum votum (ex. gr. votum ingrediendi reli-
gionem a puella emissum ex importunitate parentum).

II. Ex parte rei votae requiritur ut haec :

1° Sit moraliter possibilis; quare ex. gr. si certo valet votum non pec-
candi mortaliter vel hon admittendi venialia deliberata per totam vitam,
certo irritum est votum non admittendi per totam vitam venialia semide-
liberata.

2° Sit moraliter bona. Ex quo capite, si res vota sit a) inutilis vel in-
diffarens, votum erit invalidum, quia Deus per actus inutiles et indifferentes
non colitur; 3) graviter mala, votum erit nullum et graviter illicitum; le-
viter mala, votum item invalidum et, ex probabili sed non veriore senten-
tia, leviter illicitum; y) bona, sed votum fiat expravo fine, distinguendum :

7 — Sebastiani, Summarium.

— 98 —

si res ipsa vota dirigitur ut medium ad pravum finem (ex. gr. ieiuuare ad
litem iniustam vincendam, ad agendas Deo gratias quia inimicum occidisti),
votum erit irritum et blasphemum ; si vero pravus finis sit secundarius
et non attingat rem, sed actionem qua res promittitur, votum erit validum
(ut si ex. gr. necessitate publica motus templum aedificandi, illud voveas
aedificandum, sed accedat secundario finis, ut vir generosus dicaris) ; o) bona,
sed cum condicione mala, votum erit validum, si a) illud vere intendas
animi affectu quod est bonum in condicione mala (ex. gr. si voveris aliquid
praestandum, ea condicione ne capiaris in furto vel ut incolumis e duello
redeas, furtum et duellum sunt mala, sed bonum est in furto non depre-
hendi, in duello non vulnerari neque occidi) ; b) fiat ex malae condicionis
detestatione (ex. gr. quum voveris aliquid faciendum, si pecces).

3° Sit de bono meliore prae suo opposito, et meliore sive absolute, sive
relative ad condicionem voventis. Sic valet votum nubendi nuncupatum
sive ab eo qui virginem, spe matrimonii proposita, defloravit, sive a prin-
cipe hereditario, vel votum — quum aliquis vult matrimonio iungi — nu-
bendi mulieri pauperi vel publicae ex motivo caritatis. Et valet votum de
re iam praecepta, quia a) possumus ad aliquid agendum multiplici titulo
obligari ; b) si res est praecepta, eo ipso est certo bona, imo ^melior suo
opposito ; c) vinculum voti confert ad tutiorem praecepti exsecutionem.

III. Ex parte Dei requiritur 'acceptatio, quae semper adest, quoties
votum sit debitis requisitis munitum (Deut. xxiii, 21).

Art. 2. De voti obligatione.

206. I. Qualis sit. Obiigatio voti est ex religione, et pressius ex fide-
litate erga Deum. Votum per se non inducit speciem (sufficeret per se con-
fiteri : peccavi contra votum in re gravi etc). Si votum sit de re libera,
eius violatio secum fert unicum peccatum; duo peccata, si de re praecepta;
tria si de re praecepta, quae insuper coniungatur cum consecratione (ex. gr.
violatio voti sollemnis castitatis perfectae, vel voti simplicis castitatis per-
fectae in religione adprobata, quia in hisce casibus additur sacrilegium).

II. Quanta sit. Quantitas obligationis ex duplici simul capite desu-
menda est, sc. 1° ex maiore vel minore' materiae gravitate; et materia est
gravis quum notabiliter confert Deigloriae, bono voventis spirituali, proximi
utilitati, vel ea est, quae, si lege ecclesiastica praecipiatur, subgravi obligat,
ut Missa, ieiunium etc. ; 2° ex voventis intentione seu determinatione, quae hac
in re est praecipue consideranda. Proinde ii quantitas obligationis a vovente
a) non determinatur , violatio voti erit grave peccatum, si materia est per se
gravis et vovens putet se obligasse sub gravi; leve erit, si materia est levis,
vel in materia gravi vovens putet se obligasse sub levi; b) determinatur, in
materia gravi, grave vel leve peccatum erit violatio voti, prout vovens vo-
luerit se obligare sub gravi vel sub levi (at nunquam obligatio levis erit in
voto castitatis sollemni Ordinis vel Eeligionis, quia vovens tenetur se Ec-
clesiae conformare) ; in materia per se levi, utcumque vovens voluit, leve
erit votum violare, sed si materia per se levis fiat gravis ex adiunctis, vo-
vens poterit se obligare sub gravi. — Materiae leves non coalescunt in gravem,

— 99 —

si voveantur seorSUm, qiiin alia a<l aliain ordinetur ct rrfcratur ut BJ

quotidie aliquam preculam recitare)? coale$eunty ii roveantur per modom
unius nt bI roveas aliquam precem recitare qninqnagies, centies io mena
in dubie de roventis intentione, in roto peraonali praesumuntur non coale-

re \ I -r«» in VOtO rrali.

III. Quosnam teneat. a Vbta privata personalia Liganl anice roventem ;
realia (ut qnae rem aificinnt) <-t mixta^ pro parte qua realia sunt, etiam
\oventis heredet, vernm aon \i roti, -.-»i >-.,- hutUid^ item ac legata etc. —
b) Vota communUatU dvilis, bc. ■ magistratu civili, nomine popnli emii
Ordinario aesentiente, praesentea et posteros tonent, non vi voti, Bed
obedicntia ; itcm vota a 8upeiiore reOgiosorum emisaa aomine commnnitatis.
Sed votum communitatis servamli aliquod festum, ut obliget , assensu
K'. I\ tirniandum est, non Kpiscopi.

IV. Quomodo adimplenda. Vota persolvenda sunt :

1° Per satisfactionem voljtnlariam, saltem voluntate intei-pretatira, ut
<w. gr. si voveas rosarium certo die recitare eoque die, immemor obliga-
tionis, recites. Sed si quis per actnm positum nolit exprcsse voto satisfa-
cere, non satisfacit, secus ac in iege adimpienda, quia sicut votum voluntate
constat, iia voluntate sustinetur implementum eius.

2° Persorialiter, si personalia; desuo, si realia. At votis realibus satis-
facis, si alter de tuo satisfecerit et tu ratum habuisti, simul ac noveris ;
item si alter, a te rogatus vel sponte, te sciente tuoque assensu, de suo
praestiterit, dumne agatur de praestanda re individua quae in tuo exclusive
dominio est.

3° a) Adinstar praecepti ecclesiastici; ex. gr. si voveris ieiunare unum
mensem, non teneris die dominico ieiunare, et si voveris ieiunare in pervi-
gilio alicuius Sancti, cuius festuni incidat in lunae diem, poteris sabbato
ieiunare; b) ex usu et receptis moribus, quum lege ecclesiastica casus non
continetur; ex. gr. si voveris recitare rosarium, satis erit ut dicas quinque
decades, ctiam Beiunctas, et, si placet, cum socio.

4° a) In (/unntitate inteyra et determinata. Et si integram et determi-
natam praestare non potes, aut materia est individua, et tunc votum cessat,
aut est dividua, et tunc votum tenet pro ea parte quam praestare vales.
Ex. gr. si voveris templum aedificare et nequeas, non teneris aediculam
construere; at si voveris dare 100 libellas pauperibus, et potes praestare ."»0
tantum, has erogare teneris. b) Si quantitas non fuit determinata, satisfacis
dando quantum velis, dumne Deo iliudas.

5° Tempore determinato. Aut tempus determinatum fuit, aut non. Si lum,
suo tempore satisfacere debes, et, tempore transacto, obligatio urget adhuc,
nisi agatur de voto affixo diei ex. gr. de ieiunio servando in pervigilio
alicuius Sancti. Si 2um, teneris satisfacere intra modicum tempus, quo
primum poteris sine gravi incommodo. Dilatio gravis adesse censetur ^ro-
babiliter tunc solum, quum ex voti dilatione et oblivio et impotentia exsur-
gere possunt.

6° In casu voti disiundivi (quum sc. vovisti praestare, servata electionis
libertate, unum de duobus vel pluribus), a) si, electione facta unius rei, haec
perierit vel impossibilis evadat sine tua culpa, ad nihil teneris; si tua culpa,

— 100 —

alteram praestare debes ; b) electione nondum facta, si unum e duobus sine
tua culpa perierit vel impossibile evaserit, ad nihil teneris, quia deficit ele-
ctionis libertas, qua reservata votum emisisti ; si tua culpa perierit vel im«
possibile factum sit, ad alterum teneris. Si vero perierit vel impossibile
factum sit unum e pluribus, vel casu, vel tua culpa, inter reliqua seligere
debebis quod praestes.

7° In casu voti condicionati obligatio fit perfecta, condicione impleta ;
interea vovens ex religione tenetur non impedire dolo suo quominus con-
dicio impleatur. Hanc non impleta, votum cessat. Si implementum condicionis
sit in potestate alterius, quem tu prece sollicites, ut impediat condicionis
eventum, nec peccas, nec voto obligaris; si vero, ad impediendum condi-
cionis eventum, fraude utaris, peccas contra religionem, at votum probabi-
liter aeque cessat. Ex. gr. si voveris in religionem ingredi, ea lege ut pater
consentiat, et patrem precibus et rationibus moveas ad dissentiendum, culpa
vacas et voto non obligaris ; si patrem fraude ad dissentiendum impellas,
peccas, sed probabiliter non teneris religionem ingredi.

Art. 3. De voti cessatione.

207. Obligatio voti cessat a) ab intrinseco cessatione finis, vel condi-
cionis sub qua emissum, vel temporis ad finiendam obligationem appositi ;
materia substantialiter immutata, vel facta inutili, illicita vel maius bonum
impediente ; ob impossibilitatem sive physicam sive moralem ; de quibus
expedita res est; b) ab extrinseco irritatione, dispensatione, commutatione.

§ 1. De voti irritatione.

208. Irritatio voti est eius annullatio vel suspensio ab eo facta, cuius
potestati subest vel voventis voluntas vel voti materia. Irritatio est directa,
si cadit in ipsam voventis voluntatem (annullatio) ; indirecta, si in voti ma-
teriam (suspensio).

Irritatio voti est a) valida et licita, si fiat ex rationabili causa ; b) va-
lida, sed graviter illicita, si fiat ex prava intentione vel cum gravi voventis
detrimento ; c) valida, sed leviter illicita, si fiat sine rationabili causa
vel cum aliquo voventis detrimento. Subditus vero, qui petat irritationem
sine iusta causa, peccat, sed leviter tantum, sive quia irritans utitur iure
suo, sive quiavotum subditi implicitam continet condicionem: nisi Superior
irritet.

Quaerendum nunc est, utrum et quousque vota irritare possint Praelati
regulares, parentes, vir et uxor, Romanus Pontifex, Ordinarius, herus.

I. Praelati regulares quoad religiosos sunt : a) R. P. ; b) superiores lo-
cales et maiores; c) Ordinarii quoad moniales sibi subiectas, et eos, qui,
in manibus eorum professi, sub eorum immediata dependentia vivunt; d) pro-
babilius abbatissae et superiorissae quoad moniales vel religiosas votorum
simplicium sibi subiectas.

Praelatis regularibus competit irritatio directa in vota religiosorum, qui
professi sint, exceptis votis substantialibus ipsius religionis et voto ingre-

— 101 —

diendi religionem Btrictiorem ; indirecta in vota aoyitiornm. Ipso Htre sus-

penduntur vota ante religiosam professionem emissa, donec vovens in re-
ligione permanserit (CIC. can. 1315).

II. Parentes liic intrlliguntur pater, et, in huius delectu, avus paternus,
tutor, mater.

Parentibus competit, ob inlinnuin \oventiuin consilium, irritatio directa
u) in vota filiornm impnbernm (pnbertas adest Inre pro maribus a.Hexeuntc,
pro feminis a. 12 e.); b) in rota filiornm pnbernm, ab iis ante pnbertatem
emissa et post pnbertatem qod connrmata; c) In vota, de quibus dubitatur
utruin ante an post pnbertatem nnncnpata fuerint; indirecta in vota filio*
rum pnbernm qnae patriae potestati obsint, exceptis votis realibns de bonis,
quorum dominium ad tilios puberes pertineat. — Mater potest irritare —
directe vel indirecte iuxta superius exposita — vota hliorum praesente et
non contradicente patre vel, in huius defectu, avo paterno, tutore; pater
et, in huius defectu, avus, tutor, irritare possnnt, etiam matre contra-
dicente.

III. De viri et uxoris potestate vota initandi non omnes dd. idein sen-
tiunt. Alii enim concedunt viro potestatem irritandi directe omnia uxoris
vota, constante matrimonio edita, etiam ea, quae implenda essent post so-
lutuin inatrimonium, et indirecte uxoris vota ante matrimoniuin nuncupata'
uxori, irritandi directe ea viri vota quae obsint debito coniugali et coha-
bitationi. Alii potestatem viri minus patere volunt, quod mihi magis pro-
batur. Si quid opinor, vir neque directe neque indirecte potest ea uxoris
vota irritare, quae nullum afferunt detrimentuin iuribus coniugalibus, prolis
educationi, domesticae gubernationi, sive ante matrimonium, sive constante
matrimonio edita fuerint: et uxoris facultas vota viri irritandi debet ex-
tendi etiam ad ea, quae prolis educationi et domesticae gubernationi ve-
runi afferrent detrimentum, quia in his aequo prorsus iure vir et uxor
censeri debent.

IV. liomano Ponti/ici, et Ordinario in suae iurisdictionis finibus, irritatio
directa in tidelium vota non competit, sed indirecta, quoties id Ecclesiae
et societati sit profuturum.

V. llerus ea fainulorum vota, constante famulatu, indirccte potest irri-
tare, qnae doiuesticae gubernationi obsint.

§ 2. De voti dispensatione.

209. Dispensatio voti est absoluta eius condonatio noinine Dei a legi-
timo superiore facta.

Ut dispensatio sit valida et licita, requiritur iusta causa, mediocriter
gravis (eoque gravior quo votum est excellentius) ; quia, cum votum Deo
nat, homo dispensat ut delegatus, et delegatus sine iusta causa valide dis-
pensare nequit. Iustae causae sunt: a) bonum commune vel privatum;
b) absentia snfficientis considerationis in voti nnncupatione; c) diflicultas
notabilis in voto servando.

In dubio an causa adsit, dispensari nequit; et invalida est dispensatio
data bona fide, quum postea appareat cansam defuisse. Sed dispensatio

— 102 —

est licita et valida sive data in dubio an adsit causa sufficiens, sive data
bona fide ab eo qui putet causam sufficientem adesse, quae revera non suf-
ficiat. Ad tutius dispensandum, expedit aliquam commutationem adiungere.

210. Habent facultatem vota dispensandi quotquot in Ecclesia gaudent
iurisdictione ordinaria in foro externo, et qui eam facultatem a iure vel ab
homine habuerint delegatam.

Proinde in foro tum externo, tum interno :

I. Romanus Pontifex dispensat in omnibus votis. Imo sibi reservatr
praeter ea quae sunt statui religioso essentialia, sive sollemnia, sive sim-
plicia [quae tamen postrema, si temporaria (CIC. can. 648), per dimissio-
nem religiosi ab Ordine ipso iure cessantj, haec duo: castitatis perfectae
ac perpetuae, ingrediendi religionem votorum sollemnium (CIC. can. 1309).
Sed haec, ut sint reservata, oportet ut fuerint perfecta, sive ex parte actus,
sc. certa, nuncupata sub gravi, absque metu etiam levi, et, ad deliberatio-
nem sufficientem quod attinet, emissa post completum duodevicesimum
aetatis annum ; sive ex parte affectus ad rem promissam, sc. non condicio-
nata, non disiunctiva, quorum altera pars non sit reservata, non poenalia;
sive ex parte materiae, ex quo titulo ex. gr. non est reservatum votum
castitatis perpetuae ad actus externos tantum.

II. Ordinarii loci [cf. n. 48, nota (1)] quod attinet ad suos subditos
atque etiam peregrinos, et Superiores (etiam locates) religionis clericalis
exemptae quoad professos, novitios aliosve in religiosa domo diu noctuque
degentes, famulatus , educationis , hospitii , infirmae valetudinis gratia.
dispensare possunt iusta de causa et modo dispensatio ne laedat ius aliis
quaesitum, in omnibus votis non reservatis. Insuper Ordinarii loci a) dis-
pensare possunt regulariter in duobus votis R. P. reservatis si non sint
perfecta, et, si perfecta, in circumstantiis votorum non reservatis (ut si
quis ex. gr. voverit ingredi religionem votorum sollemnium statim) ; —
b) sed etiam in iisdem votis undequaque perfectis dispensant quoad sub-
stantiam, si necessitas sit urgens, periculum in mora et difficiiis recursus
ad R. P., sed non amplius quam necessitas postulet; ideoque, si dilationi
sit locus, debent dilationem concedere in voto positivo ingrediendi religio-
nem votorum sollemnium (in quo ceterum videtur difficulter dari posse
periculum in mora etc); in voto castitatis perfectae ac perpetuae, quod
est negativum, debent dispensare; — c) regulariter dispensare possunt in
voto castitatis perfectae ac perpetuae, emisso sive ante sive post matrimo-
nium, ad petendum debitum, quia periculum est in mora.

211. Quid possint ceteri, qui delegatam habent facultatem, ex conces-
sionis verbis diiudicandum.

Ex privilegio confessarii regulares ordinum mendicantium (et ex pri-
vflegiorum communicatione (1; regulares ceteri) dispensant cum suis; cum
aliis omnibus eos dispensare posse. plurimorum sententia est. Et, item ac
Episcopi, dispensant a voto castitatis perpetuae, sive ante sive post ma-
trimonium emisso, ad petendum debitum.

(1) Cf. tamon CIC. can. 613.

- 103 —

212. K. P. potesl dispensare lo votis, quae Bunt in favorem tertii. fa
iisdem, etiam Praelati Inferiores, quoad raoa subditos, si votnm factum
sit: a) principaliter ln l>*ii honorem, secundario In tertii Bavorem, dispen-
sare possnnt, si tertius, etsi acceptaverit, ad nihilnm in voventis commodum
se obligavit; b) principaliter In favorem tertii indeterminati, rel determi-
nati i| ni nondnm acceptavit, secnndario in Dei honorem.

213. Qui facnltatem dispensandi habent, ea ati possnni extra con-
fessioneni, cnm dispensatio sit res fori ezterni, nisi in concessione adsil
clansula, ut dispensatio detnr in foro poenitentiae. Qni dispensare possunt
a votis, dispensant etiam a inramentis, quorum nnlinm est reservatum, et
a votis Inratis, nisi ag-atur de votis Etomano Pontifici reservatis * 1 1 1 i 1 > v i >4 iu-
ramentnm accesserit.

^ 3. De votorum commutatio n > .

214. Commutatio voti est substitutio alieuius operis o[)eri promisso.
Fieri potcst in bonum melius, aequale, minus, iuxta sequentes regulas :
A) Qui potest dispensare in votis, a fortiori potest ea commutare et, ut
patet, non modo in melius, sed in aequale et in minus. B) Qui facultatem
commutandi habet, valide commutat in melins, in aequale et in paulo minus,
non item in notabiliter minus, quia dispensaret potius quam commutaret.
X^) Quivis propria auctoritate votum valide commutat in bonum melius vel
evidenter aequale, remoto erroris perieulo. D) Votum castitatis perfectae
ac perpetuae, R. P. reservatum, a quolibet confessario, et ab ipso vovente,
potest unice commutari in professionem religiosam. E) Commutatio licite
tit in melius absque causa; in aequale ex iusta causa, etsi levi ; in minus,
t\ «Taviori causa, sed non tanta, quanta ad dispensationem requiritur.
F) Facta commutatione, a) licet redire ad primum opus, etsi minus bonum;

iiiuiii alterum fit impossibile, si propria auctoritate commutasti, teneris
redire ad primum opus; si alter commutavit, omnis obligatio cessat; c) si
votum commutatum erat reservatum, materia subrogata non reservatur.

Nota. Eos qui dispensare possunt aliorum iuramenta et vota, vel corn-
mutare, posse secum ipsos, certi iuris est.

Tit. 111. De Tertio Dkcalogi Praecepto.

« Memento ut diem sabbati sanetifices : non facies omne opua in eo. »

Exod. xx, 8.

215. Praeceptum dies festos sanctificandi, qua iubet nos aliquod tempus
dedicar»' divino cultui naturale est : qua sabbatum sanctificare iubet est
caerimoniale. Ecclesia sabbato suffecit diem dominicum aliosque dies festos,
simulque obliuationem eos sanetifieandi duplici gTavi lege constare volnit :
sc. altera, abstinendi ab operibus servilibus; altera, sacrum audiendi.

104 —

Cap. I. Quinam sint dies festi observandi.

216. Ex Codice iuris canonici, can. 1243-1249, praeter dies dominicos,
servandi sunt de praecepto dies festi Xativitatis, Circumcisionis, Epiphaniae,
Ascensionis et SS. Corporis Christi ; Assumptionis et Immaculatae Conce-
ptioni8 B. M. V.; S. Ioseph, SS. Petri et Pauli et Omnium Sanctorum (1) ;
eodemque edicitur : a) nihil inconsulta Apostolica Sede esse innovanduni
ubicumque aliquis ex his diebus festis fuit legitime abolitum vel transla-
tum ; 6) praeceptum servandi festos dies SS. Patronorum cessare, sed Or-
dinarios posse sollemnitatem exteriorem transferre ad dominicam proxime
sequentem ; c) Ordinarios posse peculiares dies festos suis dioecesibus seu
locis indicere, sed per modum tantum actus (2\

Cap. II. De abstinentia ab operibus servilibus.

217. Opera servilia dicuntur quae corporis viribus, ad corporis potis-
sime utilitatem et a servis regulariter exercentur, ut ex. gr. arare, fodere,
barbam tondere, nere etc. (leviter servile opus est texere tibialia) ; libera-
lia ea, quae animi viribus praecipue perficiuntur, ad animum erudien-
dum vel recreandum natura sua ordinantur et a liberis fieri solent, ex.
gr. scribere, legere, docere, canere etc. ; communia, quae inter servilia et
liberalia medium tenent et viribus animi corporisque, in utriusque com-
modum, tum a liberis tum a servis exercentur, ex. gr. venari, piscari.
pingere, delineare, pingere acu, photographiam exercere, sculpturae ulti-
mam manum apponere, iter facere etc. ; forensia (a foro sic dicta, quod
est mercaturae vel litium exercendarum locus) sunt negotia civilia et iu-
dicialia.

Hac in re principia generalia haec sunto: a) maior habenda est ratio
consuetudinis et aestimationis hominum quam legis scriptae; b) consuetu-
dines coercendae sunt ne eae latius serpant et festorum dierum observantia
sensim pereat : quare quod alicubi ex consuetudine licitum est, imo quod a
Nostris tolerari posse traditur, ubicumque non fuerit consuetudine intro-
ductum non erit facile concedendum, tum ratione scandali, tum ne consue-
tudo obrepat ; c) natura operis semper perpendenda est, quaecumque agentis
intentio rerumque adiuncta sint, quae opeiis naturam non immutant. Non
ideo curandum est utrum opus servile fiat sine lucro, recreationis causa,
ex pia intentione, sine defatigatione. ad breve tempus etc, quia opus
semper servile est.

(1) Haec dispositio cau. 1^47 vigere coepit a die 20 Aug. 1917.

(2) Praeter hos dies festos, si qui alii in aliqua natione, dioecesi vel loco aute d. 19
Maii 1918 erant de praecepto ex particulari lege, vel consuetudine etiam centenaria lu^.i,
vel speciali concessione S. Sedis. ipso facto ipsaque CIC. lege cessant de praecepto esse
(Comm. Pout. CIC. interpretando, d. 17 Febr. 1

— 105 —

Quibns praemissis, baec statuenda:

I. Non licet diobus fe9ti3 opera servilia facere: ex. gr. exercere artef
manuales fabri ferrarii vel lignarii, aurifabri, sutoris, sartoris, barbiton-
soris, funditoris nictallorum etc, agros colere etc.

II. Licet diebus festis peragere a) opera liberalia; b) opera communia,
quae magnum laborem ei appanUum non requirant; c) strvilia, quae siut
ad vitam et ad corporis domusque muut/itiem necessaria, ut ex. gr. domuin
everrere, vestefl extergere, lectuiu sternere, cibos parare et coquere, panem
coquere, atque etiain fruiiHMitmii molere, Baltem ubi huinanus labor sit
modicus (in mola ex aqua et veutis) et consuetudo vigeat.

III. No)i licet diebus festis opera forensia exercere, sive iudicialia, ex. gr.
lites proxime praeparare, sententias exsequi pignoratioue vel rerum pigno-
ratarum sub hasta venditione (et haec levia), causas litesque agere (et hoc
grave, nisi grave damnuin excuset); sive civilia, et vetitum per se esset
a) contractus inire, b) nundinas sing-ulares (mercati) vel universales (fiere)
agere, c) merces emere et vendere. At primum et alterum nunc ex con-
suetudine licent; licet etiam tertiuin, ex more fere ubique recepto, quoad
poculenta et esculenta, eaque omnia quae laboriosa pactione non egeant.
Ceterum in his, ut diximus, plurimum valet consuetudo liominumque
aestimatio

218. Quanta temporis diutumitas in labore exercendo gravem transgres-
sionem constituat, alii aliud sentiunt ; at grave esse, opera servilia peragere
ultra tres horas, omnes dd. conveniunt. [Si herus, sine necessitate, plures
famulos iubeat per horam — sive successive, sive eodem tempore — opus
servile agere, ex communiore leviter (nisi forte ratione scandali) peccat,
quia opera famulorum non uniuntur et herus nequit peccare gravius quam
singuli, qui ad summum leviter peccarent (cf. n. 219, 3°, a).]

219. Excusant a peccato in operibus servilibus die festo peragendis :
1° Consuetudo. Ex hoc capite licet fere ubique metere segetes, legere

uvas, decerpere fructus ut integriores serventur, tondere barbam aut ca-
pillos etc.

2° Necessitas, gravis vel non admodum gravis, sive privata (propria vel
aliena), sive publica. A) Ratione necessitatis privatae propriae excusantur

a) qui non habent unde vivant et alio pacto se suosque alere nequeant;

b) matresfamilias pauperculae , qui vestes vel indusia sua suorumque
(praesertim quae, die festo diinissa, sint postridie resumenda) reficiunt ac
lavant etc. B) Ratione necessitatis privatae alienae excusantur a) fabri
ferrarii, qui calceant equos itinerantiuin vel eorum qui iter acturi sint
eodem die festo ; qui reficiunt vomeres vel alia postridie necessaria ; b) sar-
tores, qui necessitate instante, opus non differendum complent, etsi illud
differendo prius peccaverint etc. C) Ratione necessitatis publicae licebit
a) mactare pecus in magnis urbibus; b) reficere pontem, aquaeductum,
viam, qua frequens est transitus; c) parare quae, antea infecta, necessaria
vel utilia sunt publicae laetitiae, ex, gr. instante die festo maioris momenti
vel Principis adventu etc.

— 106 —

3° Damnum, sive spirituale (de quo expedita res est), sive temporale.
Ex quo altero capite excusantur a) uxores et filii a viro vel patre coacti.
dumne in religionis contemptum: item famuli ab hero coacti, si alium
herum nec facile, nec cito, nec sine magno incommodo invenire possint:
b) opifices, qui, nimiis operibus pressi, timeant iure ne a clientibus dese-
rantur; c) qui foenum colligunt, si serio metuant ne pluat: d) qui machinis
frumentum terunt sive suum sive alienum, et in genere quotquot opus
coeptum prosequuntur quod nequeat interrumpi quin magnum lucrum
cesset vel grave damnum emergat etc.

4° Caritas erga proximum, ex qua licebit a) praestare quod infirmis
sit necessarium ; b) opus peragere pro paupere quodam determinato, cui
ex gravi necessitate laborare liceret ; c) vestes conficere in pauperum usum
(non item ad lucrandam pecuniam quae pauperibus distribuatur) etc. In
dubio, tutius erit dispensationem petere.

5° Pietas, ex qua licebit ea obire, quae proxime ad Dei cultum sint
necessaria.

6° Dispensatio Ordinarii loci vel etiam parochi, qui, in casibus singu-
laribus iustaque de causa, possunt subiectos sibi singulos fideles singulasve
familias, extra territorium quoque, atque in suo territorio etiam peregrinos
a lege communi de observantia festorum dispensare (CIC. can. 1245, 1°).

Cap. III. De Missae auditione.

220. Ratione praestandi Deo cultus, cuius praecipuus actus est sacri-
ficium, ex dtvinopraecepto tenemur aliquoties in anno Missam audire; proinde
qui ex gravi causa sacro fere nunquam intersunt, debent vel diebus festis
sollemnioribus vel ordinariis vel etiam diebus ferialibus, aliquando in anno,
interesse sacro. Ecclesia vero praecipit sub gravi Missae auditionem singulis
diebus festis.

Ad satisfaciendum huic praecepto requiritur locus debitus, integritas,
praesentia moralis, praesentia formalis. Et

1° Locus debitus. Satisfieri potest praecepto in qualibet ecelesia, in
oratoriis publicis, quibus in via est aditus, in iis, quae ad instar publico-
rum habentur, sc. quae exstant vel in aedibus piis publicis ;ex. gr. in coe-
nobiis, monasteriis, collegiis. seminariis, domibus exercitiorum, nosocomiis,
carceribusi vel in domibus Cardinalium et Episcoporum, et in privatis
coemeteriorum aediculis. Quoad oratoria pr; rata, inspiciendum est conces-
sionis indultum.

2° Integritas. Et A leve est omittere libere et scienter partem Missae
non notabilem, licet praecepto satisfiat. B; Grave censetur (unde obligatio
nianat denuo sacro adsistendi) omittere: a) omnia ab initio sacri usque
ad offertorium inclusive ; b) omnia usque ad evangelium inclusive simul
cum iis quae sunt a communione ad finem sacri ; c) consecrationem et
communionem simul, etsi reliquis auditis; d) eam canonis partem, quae
media est inter praefationem et consecrationem, vel inter consecrationem
et Pater noster ; insuper solam utramque consecrationem; quod valet, si

— 107 —

quis libere diacedat, non ti necessario abeat. C) Non satisfit praecepto,
audiendo simul d)veraaa partefl diversarum Miasarum; satisfit vero, audiendo
eaa successive, dummodo consecratio et communio sub utraque Bpecie in
una eademque Miaaa Bint. D) Qui templum adierit statim ante conaecra-
tioncm ef nequeat aliam Missam audire, ex communiore sententia, tenetur
pergere idem sacrum audire.

Praesentia moralis. Moraliter pracscns ecnsetur non modo qui cele-
brantem videf ef audit, qui videf el i i » t « ■ 1 1 i ir i t quae celebrana ; « .t_r i t (etai a
fenestra domus, via vcl parva platea Interieeta), sed etiam qui qod videt,
nec audit celebrantem, at ei adstantibua (qui ex. gT. surgunt, genua tl»1-
ctunt, se signant) intelligere potest qua<- celebrans agit, sive intra eccle-
siam sit, sivc extra, non ultra vicesimum passum, el etiam ultra vicesimum
passum, quum in magna populi frequentia, cum adstantibus, quasi anum
corpus, cohacret.

4° Praesentia formalis, quae constat intentione (saltcm audiendi Missam,
etsi non satisfaciendi praecepto), et attentionc saltem externa, bc. reverentia
et aliqua attentione ad id quod celebrans a»-it. Ex alterutrius dcfcctu, prac-
cepto non satisfaciunt ebrius, caecus qui non animadvertat se sacro adesse,
ille qui pfr totam Missani dormit vel aliud ita agit ut nihil animadvcrtat .
At contra aatisfaciunt qui ^omno vexati, non eo tamen impediuntur quin
aliquid animadvertant; qui confessionem excipiunt vel peragunt intra ec-
clesiam, aut in continenti sacrario, si aliquo modo percipiant quae ad
altare fiunt; qui organa pulsant*, qui pium librum lcgunt etc.

221. Excusant ab obligatione sacrum audiendi: a) impossibilitas physica
et moralis, ex. gr. eius qui gregem custodit et non habet qui eum sufficiat ;

— b) damnum mediocriter grave, sive corporis (ex. gr. infirmitas mediocritcr
gravis, vel levie, quae ne gravescat timetur; status convalescentiac, si
nietuas ne ea longior evadat) ; sive aestimationis, ex. gr. si puella ex copula
illicita ventrein gerat, si mulier honesto genere orta careat veste decenti ;
sive rerum, ex. gr. si domi maneas ob probabilis furti metum, vel si, ec-
clesiam adeundo, notabile lucrum amittas; — c) incommodum mediocriter
grave, ex. gr. si ab ecclesia distes regidariter iter unius horae et amplius,
vel etiam minus si abstinendum tibi esse suadeant locorum, personarum,
temporis, aeris adiimcta ; non enim ifem iudicandum est, quum dc pueris
senibusve agitur, de locis inviis, de diebus pluvialibus, de hiemis frigore
deque aestatis caloribus, ac de ordinaria rerum hominumve condicione;

— d) caritas: ex quO capite excusantur qui infirmis adsistunt, etsi possunt
abease, quum id infirrai aegre ferant; matresfamilias, qui domum, filiarum
pudicitiam, infantes custodiunt, nisi sibi aliquein sufficere possint etc; —
e) consuetudo, ex qua excusant causae (cf. n. 219), quae a requie diei festi
servanda eximunt; praeterea excusantur, ubi u nica Missa est, puellae qua-
rum matrimonium proclamatur; mulieres vel proxime pariturac vcl paulo
ante enixae; quotquot lugent consanguineos primi gradus, — vel ulterioris
gradus secum commorantes, — vcl consortem ; dumne interim domo exce-
dant, neve domi maneant diutius quam consuetudo fcrat; — f) rfispcnsatio,
iuxta ca quac diximus n. 219, 6°.

— -

Tit. IV. De Qt.arto Decalogi Praecepto.

< Honora patrem tuara et matrem tnam. >

£xod. xx. 12.

222. Hoc praeceptuin primario et expliciie versarur eirca obligationes
filiorum erga parente- -io et implicite circa obligationes parentnm

erga filios et niutuas inter inferiores et superic i

Cap. I. De obligationibus filiorum et parentum.
Art. 1. De officiis fiiiorum erga parentes.

__3. In verbis huius praecepti officia filiorum veniunt nomine honoriSj
in quo tamen comprehenditur triplex officium: amor, reverentia, obedientia.
Peccata contra hoc praeceptum in genere caritatem. iu specie j
laedunt, et una est malitia seu spe siee ,uum fit contra parentes id.

quod, contra extraneos actum. laederet aliam a caritate virtutem, huius
laesio tamquam nova species superadditur laesioni pieta: :-

Filii igitur debent parentib

I. Amorem, et perpetuo: qui p -xigit affectum internum et, per
accidens. externam opem. si quando ea parentes ind:_

ne raalum eis velimus.

Ex hoc capite peccant filii et graviter a) odium interauni foven
mala ex animo imprecantes vel inferei. iis graviter indigentibus iu

re spirituali vel temporali auxilium denegantes: et inde, quum iis exitiali
morbo laborantibus vel defunctis non curan: sacramenta conferri. aliquod
sacrificium expiandis offerri: hinc. quum eos egentes non alunt.

II. Btuerentiam. e: Bemper: quae praecipit positivam hono: bie-
ctionis manifestationem. et vetat sive internum sive externum contemptum.

Ex hoc capite filii peccant graviter a) iniusto contempru gravi. etiam
interno : b) percutientes etiam leviter. vel percussionem minkantes. ma-
numque attolleutes velut ad percutiendum: c contumeliosis verbis eos prae-
sentes appellantes vel irridentes vel iisdem oretenus imprecantes: quae
tamen si, parentibus absentibus. iao:an: : S. Alph.) ; d) ad

longum tempus aspicientes torvis oculis et alloquentes eos aspere. superbe.

III. ObedienH rab paterna potestate maneant, in iis qi
respiciunt domesticam gubernationem e: - sui ipsius moi -

Ex hoc capite peccant filii graviter si obedientiam detrectent paren-
tibus serio et in re gravi praecipientibus. excepta sratus electione. in qua
tamen eorum consilia audire teuentur et. nonnisi iis irrationabiliter
licitc - m elisrent coutra eorum voiuntatem.

— ioy —

\kt. 2. De officiis parentum erga filios.

224. Parentei tiiiis debenr atnon m ti euram externamtive ipiritnalem
Hivc temporalem.

I'.t 1° Amorem, rive internuin sive externe inanitcstatum.

boc eapite parentei poesnnl peeeare graviter a per d$fbctumt quum

tilios odii) proscquuntur, gravia lil 63 aniino iinprccantur ■qui animus ple-

rnmqne eb Imprecationibej einsmodl abeet, Ueet icandahm raro deeit), rel

60S (litlauiant scrio oi in ro grai i | .contumcliao vcro t-nint plcruin(|uc !

peeeatnm : b) per tatoe$tum, aliqnem filinm prae eeterii diligentee, <iuod

grave essc potost in ie, <it ob disaidie e( odia qnae Inde eoneeqnnntar.
2° Curam extemam, et

A) /// tpiritualibut. Vitam Bpiritnalem tcnentur parentes tiliis procurare
per baptismnm, provehere per piam edncationem et bonum exemplnm, eer-

vare per vi^ilantiain ct correctioncm ; curare rectam eorum institutioncni
pcr inauistros rcligiosos, probos, idoneos.

I "\ qno capitc peccani parentes plus minusve graviter si a) ex sua in-
curia tilii sinc baptismo decedant ; b) filiis sint scandalo, tum per vitam
snam Lrreligiosam vel a bonis moribus alienam, tum blasphemiis, turpiloquio,
nnprecationibus; c) filios a malorum convictu non prohibeant neve deter-
rcant; d) eos non invigilent neve corrigant moderate aut severius pro
mala eorum inclinatione vel culpa ; e) filias facile corrumpi sinant vel
occasionibus exponant vel famulatui addicant sine iusta causa et cum ho-
ncstatis pericnlo.

B) In corporalibus, sc. filiorum necessitatibus temporalibus tenentur
consulere, donec ipsi sibi consulere queant. Et si quando filii, etiamsi extra
patcrnam potestatem positi , ctiamsi uxorati, indigcant, parentes adhuc
tenentur eos pro viribus adiuvare.

Ex hoc capite plus minusve graviter parentes peccant a) si filiorum
vitae, inde ab eorum conceptione, non apte consulant vcl cam periculo ex-
ponant, mater excessibus vel saltationibus. pater nxorem indigne tractando,
verberando etc. ; b) si prolem abiiciant, et illegitimam (si fama id exigat)
non eo in loco collocent, ubi satis vitae eius et educationi consulatur; c) s:
mater, citra iustam causam, filium suo lacte non enutriat vel saltem nu-
trici non tradat optimae notae et valetudinis ; d) si neglegant filios ad ali-
quam disciplinam vel artem excoli, unde vivere et ali possint; e) si bona
sua dilapident, cum filiorum iactura; convenientem filiae dotem ijiiuste
denegent ; hereditatem inter filios iniuste distribuant.

Cap. II. De obligationibus inferiorum et superiorum.

225. Omnia persequi, quae de hoc argumento apte dicerentur, infinita
res esset ; ceternm plura passim in tota tractatiuiuula. \ lura latius, ubi d«
statibus particularibus, traduntur. Hic tantum nonnulla notabimnfl de una
ex civium obligationibus.

— 110 —

I. Cum in regimine constitutionali civibus ius competat eligendi sive eos
qui coinmunitatem vel provinciam administrent sive populi procuratores et
leguinlatores (deputati), iuri officium respondet, et in genere obligatio cuique
est eligendi eos qui rem publicam gerere et administrare recte sciant velint
et leges arceant Ecclesiae vel bono publico infensas. At possunt dari casus,
in quibus vel ex supremae auctoritatis ecclesiasticae dispositione vel ex
rerum adiunctis non liceat neve expediat ad electionem concurrere.

II. Licet eligere administratorem, deputatum minus malum in concursu
peioris, mentem suam declarando, quia cooperatio ista necessaria est ad
maiora mala vitanda.

III. Deputatus nequit suffragium ferre pro adprobatione legis intrin-
sece malae ; at, pro rerum adiunctis, poterit votum ferre pro lege minus
bona, ut peior removeatur.

Tit. V. De Quinto Decalogi Praecepto.

<r Xon occides. » Exod. xx, 13.

226. Quintum decalogi praeceptum, qua negativum, prohibet primario
occisionem sive sui sive proximi, secundario omnem mutilationem, laesio-
nem etc; qua positivum, praecipit conservationem vitae.

Homicidium definitur violenta et iniusta hominis exanimatio facta ab
alio homine.

Homicidium a) aliud casuale, aliud voluntarium. H. voluntarium dicitur
directum, quum mors intenditur in se sive per positionem sive per omis-
sionem actus, et directum haberi potest in intentione tantum, quum mors
intenditur per actionem vel omissionem, quae sua natura non est directe
occisiva; in actione tantum, seu in opere, quum, sine intentione occidendi
directa, ponitur actio occisiva ; in utraque, quum mors intenditur in se et
ponitur actio directe occisiva. H. voluntarium dicitur indirectum, sc. in
causa, quum ponitur vel omittitur actio, ex cuius positione vel omissione
mors secutura praevidetur; ut vero homicidium indirectum sit imputabile,
eae requiruntur condiciones, quas de imputabilitate voluntarii in causa
tradidimus (cf. n. 5, 6°) ; — b) aliud simplex, aliud qualificatum, quod sc.
speciem addit, et hoc subdividitur in parricidium, quod est occisio Principis
vel consanguineorum ; sacrilegium, quod est caedes personae sacrae, vel
non sacrae in loco sacro ; latrocinium, quod est occisio alicuius ad eum
spoliandum; veneficium magicum, quod est interemptio alicuius per vene-
num ex superstitione facta. Reliquae h. qualificati subdivisiones constituunt
circumstantiam aggravantem, sed non mutant speciem.

— 111

Cap. 1. De occisione et mutilatione sui, et de praecepto
suae vitae conservandae.

227. I. Occisio sui suicidium direda Dunquam licet, oifll Deufl 1]
dominufl ritae, eam praecipiat. Occisio Bttl indirecta A erit licita biscon-
dicionibus, bc. a b1 actio si\ per ie Indifferens aut bona, ut ex. jfr. ta
rirc morbo asiatico correptifl; &) b1 non Intendatnr mors ipsa, et adsit iusta
cansa actionem ponendi, ex. gjr. bonnm Bui rel proximi; e il e dnobns
efleetibufl bonna >it prior vel ambo aeqne Immediate coniungantnr cnm
canaa, nl levamen Inflrmi el morfl propria; r> eril dtbita pro lis, qni ei
iustitia commntativa tenentnr se mortis periculo exponere, ut i pro

parochis et medicis tempore pestis, pro ducibus tempore belli; C
illicifa in qnibufllibet sliis casibns rel sine praedictis condieionibns.

Poona in Bnicidium directnm, morte Becuta, cst privatio eeolesiasticae
sepultuiac. qnae vero eos tantnm tenet quos constet sui plane comp<
fuisse. 1 1 1 dubio, consnlendns, bi tempus Binat, Ordinarins: secus, perma-
nente dubio, concedenda est Bepultura eccl., remoto tamen Bcandalo (cf. CIC.
can. 1240, 1241, 2350), Si mors non sit Becnta, poenas ferendae sententiae
habet can. 2850, et praeterea suicida fit irregularifl cf, n. 629;.

II. Mutilatio sui ipsius, vel per se vel per alium faeienda, non licet nisi
nocoflflirii sit ad totius corporis conservationem. I^itur nec licet se mutilare
a) ad vitandas incontinentiae tentationes, quae ita non impediuntur, duni
finis potest per alia media opportuniora obtineri, neque b) ad bonum tem-
porale consequendum ex. gr. ad militiam fugiendam, ad suavius canendum.
Kt qui ut probabilem defendunt sententiam, pueros posse mutilari ad sua-
vius canendnm, etsi praesupposita condicione ut periculum vitae absit et
pneii non sint inviti, non sunt audiendi. Ceterum quanti est, in re tam

ivi, pueri consensus? Cf. quoad poenas CIC. can. 2354: mutilans se vel
alios fit praeterea Lrregnlarifl (v. n. 629 .

III. Tenemur vitam conservare mediia ordinariis; sc. ad vitam con-
Bervandam, nisi bonnm publicum id exigat, nti non tenemur a) remediis
extraordinariis et gTavissimum dolorem afferentibus, qnia non id praeci-
pitur quod communcs praetergreditur vires, neque b) remediis ordinariis,
quae rdative gravissima evadunl : Bic ex. gr. virgo non tenetur, ad vitam
Bervandam, operationem chirurgicam oppetere, quae ob verecnndiam ei
lnolestissima tiat, nec cogitur, ad vitandam niortcm, sui violationem pati
(quod tamen poterit, se passive habens, modo absit periculum consensus ;
imo potcrit, ob virginitatis amorcm, etsi proximum absit consensus peri-
culnm, Be morti exponerc, non modo probabiliter sed certo secuturae
[cf. supcrius I, A) ].

IV. Licet mortem sibi optare, ex honesto et gravi fine, quia mortem
a Deo exspectare oon est iaesio iurifl divini.

— 112 —

Cap. II. De occisione proximi.

Art. 1. De occisione rei.

228. A) Licet publica auctoritate reum interficere, servato iuris ordine
(saltem nisi crimen sit notorium et periculum sit in mora) et salva caritate
erga eius animam. Non licet reum occidere priuata auctoritate; at id licebit
privatis, si reus iure vel ex peculiari auctoritatis publicae dispositione ut
banditus (vulgato nomine) consideretur (ex. gr. si praemium capientibus
vel occidentibus eum coustituatur a gubernio), modo fiat remoto odio et
non extra dicionem. B) Non licet occidere tyrannum regiminis sc. legiti-
mum principem tyrannice regentem, neque tyrannum usurpationis, pacifice
possidentem, ratione publici boni; hunc tamen. nondum pacifice possiden-
tem sc. in actu usurpationis, licebit interficere hisce condicionibus, sc. le-
gitimi principis iussu, in actu belli, ex iusta defensione.

Art. 2. De occisione iniusti aggressoris.

229. Licet se defendere, etiam mortem inferendo ; sed defensio debet
esse iusta:

A) Quoad causam. Et haec iusta erit si sit a) iactura vitae, membrorum,
libertatis, pudicitiae; b) laesio honoris, non per verba sed per facta, et in
actu laesionis, non post laesionem: non autem licet occidere diffamatorem,
sive agatur de diffamatione illata, sive de inferenda ; c) iactura bonorum
in notabili quantitate; sed si fur auferat etiam rem minoris momenti, do-
mino resistente, hic, non ratione fniuriae vel damni, sed vis illatae, poterit
vim vi repellere et furem, servatis servandis, etiam occidere.

B) Quoad aggressorem; ex quo malum debet imminere, et iniuste (sc.
contra ius tuum) imminere. Proinde, hac duplici concurrente condicione,
licebit occidere ebrium, fatuum, quemcumque demum, etsi a te antea pro-
vocatum.

C) Quoad modum; idest servato moderamine inculpatae tutelae. Ideo
reus erit homicidii, qui a) poterat certamen vitare, ex. gr. fugiendo, latendo,
si excipiatur vir nobilis et miles; b) plus nocuit quam oportuit; c) licet
coactus, tamen ex odio, intentione directa, occidit.

Quum alicui licet iniustum aggressorem occidere, licebit privato cuilibet
cum eo defensioni et occisioni cooperari.

Art. 3. De occisione innocentis.

§ 1. De occisione innocentis in genere.

230. Nunquam licita est innocentis occisio directa, neque auctoritate
privata et ad bonum privatum, neque auctoritate publica et ad bonum pu-
blicum. Indirecta innocentis occisio licebit tantum ex gravissima causa

— 113 —

bc. ad magnum bonum privatum ex. gr. b1 fagiens Inimicum, qui te ii
quitur et \uit Interimere, calces pnernm viam occupantem) etad magnum
bonum publicum (ex.gr.al fcyrannua arbem obsideat relitque eam Bubver-
■ nisi innocens occidatur, oefaa erit innoeentem, etsi consentientem, in-
terficere, sed probabUiter poterit li eogi a<l se tradendum et, ii renuat,
tradi tyram

^ 2. De procurutinnn uhortus <\

231. Praemittenda. 1° Fetns ex communiore, imo fei arali theolo-

gorum et peritorum disciplinarum naturalium aetatis noatrae Bententia,
quae Ecclesiae sensni optime respondet, animatur ab ipsa conceptione.

2° Fetus dieitur a) maturus post novem a coneeptione menses ; b) praema-
turus post septem, et probabiliter etiam post sex menses, cum casufl non
defuerint, in quibus fetus sex mensium fuit vitalis-, dicitur vero vitalis vel
riabitis fetua praematurus, qui extra uterum vivere potest; c) immaturus,
quum habet minufl 6-7 menses et nequit extra uteruui vivere. 3° Distin-
g-uendus est partus praematurus artificialis, qui est eieetio fetus praeina-
turi, ab abortu obstetrico, qui est eiectio fetus immaturi. 4° Operationes
obstetricae, quae in actuali disciplinae medicae statu ordinarie peraguntur
quarum liceitate postea videbimus), sunt triplicis generis. A) Aliae
neque matrem neque filium offendunt. B) Aliae fetum occidunt directe
et ;i uuitre indirecte periculum mortis plerumque arcent. Hae, quae nomine
generali embryotomiae veniunt, dicuntur in specie craniotomia, cephalo-
tripsia, cephalotomia, /Sfenotripsia, prouti respective caput fetus perforatur,
vel comprimitur, vel dividitur, vel longitudinaliter ad basim pluries per-
foratur, ct deinde extrahitur; embriulcia, si fit fetus decollatio vel eius
pectus aut columna vertebralis obtruncatur; evisceratio, si viscera primo
auferuntur : quarum omnium operationum alia vel alia obstetrici utuntur
pro diverso modo praesentationis fetus. C) Aliae demum laedunt matris
organa qnin fetus patiatur: his aceensentur symphiseotomia, qua scinditur
tibro-cartilago, quae duo ossa pubis coniungit, ad pelvim dilatandam et
partum faciliorem reddendum; operationes unitae, quibus et symphiseo-
tomia et simul partus praematurus artificialis efflcitur; partus caesareus,
quo uterus mulieris viventis, fetum vivum vel mortuum gestantis, vel mu-
lieris mortuae, fetum vivum habentis, aperitur ex abdomine; operatio por-
rensis, qua amputantur uterus et ovaria ; taparatomia seu gastrotomia, sc.
abdominis scissio ; amputatio uteri gravidi, recenter invecta. 5° Datur
praegnatio extrauterina, sc. in ventre; praeterea accidit quandoque ut ab
utcro scisso fetus in ventrem decidat ibique evolvi pergat : in utroque casu
fetus nequit perfectam evolutionem attingere et, quum cystis ineluctanter
abrumpitur, Bequitur necessario mors matris et fetus. Fetus extrauterini
dicuntur ect

(1) Cf. hac in re Aiitonelli^ Jledicina Pustoralis, v. I, quaru prae oculis potissiuie
habuimus.

y — Skra.siiani, Summarium.

— 114 —

232. Hisce praehabitis, primo statuimus nonmilla principia ; deinde de
aliquibus casibus in specie videbimus.

I. Abortus obstetricus directus, sc. directe, primario intentus et volitus.
nunquam est licitus, quia vera et directa innocentis occisio; contra, licet
indirecte procurare abortum, si hae condiciones simul concurrant : a) mater
morbo letali laboret; b) remedia ad curandum morbum sint certa; c) non
intendatur mors fetus eiusque saluti spirituali, si possibile sit, per baptismum
consulatur ; d) constet, matre pereunte, filium vel ante eam vel simul cum
ea periturum esse.

II. Quum certum est fetum iam interiisse, non solum iicet, sed debet
fieri fetus extractio per quamlibet operationem obstetricam, ad matris sa-
lutem.

III. Matre graviter aegrotante, licebit partum praematurum artificialem
procurare, quum fetus est in septimo vel octavo mense et, si nullus aKus
suppetat modus aeque consulendi matri et fetui, etiam in sexto a con-
ceptione mense, quia ad matrem salvandam licet fetum exponere damno
non certo.

233. Nunc veniamus ad nonnullos peculiares casus, qui accidere pos-
sunt:

I. In praegnatione uterina.

A) Si ob pelvis angustiam vel nimiam fetus evolutionem praevideatur
partum regulariter fieri non posse, aut fetus est in 7° vel 8° mense, et li-
cebit partum accelerare; aut est immaturus et erit exspectandus 7US saltem
mensis et partus deinde accelerandus. In hisce rerum adiunctis licitae erunt
symphiseotomia, operationes unitae, partus caesareus et a fortiori omnes
illae operationes quae nec matrem nec fetum laedunt. Sed nunquam li-
cebit uti operationibus, quae nomine embryotomiae veniunt et quae directe
fetum occidunt (S. Congreg. S. et U. I. 21 Maii 1884, 14 Augusti 1889,
2 Iulii 1895). Ab operatione partus caesarei (quae fieri potest in matre vivente,
debet in matre mortua ad extrahendum fetum immaturum vel praematurum
eumque baptizandum) sacerdos abstinere se tenetur ; si vero interrogetur
ab aliquo, in bona fide exsistenti, de liceitate embryotomiae, quae nunc
passim adhibetur, imo alicubi lege praecipitur, respondeat iuxta rei veri-
tatem: secus, idest si ex admonitione nullus sperntur fructus, sileat. B) Quum
ex uteri retroflexione, retroversione, descensu et prolapsu, mater est in pe-
riculo mortis et fetus est simul periturus, licebit pungere membranas fetum
involventes, ut, per efnuxum liquidi amniotici, uterus reponatur et peri-
culuin mortis a matre arceatur, quia abortus in casu non est directus et
omnes concurrunt condiciones ad liceitatem abortus indirecti requisitae.
C) Si mater tumore in utero laboret et nequeat aliter consuli eiusdem sa-
luti, licebit amputare uterum gravidum, ex qua operatione sequitur abortus
et mors fetus, quia hic operatio eiusmodi non est directe occisiva fetus,
et duplex effectus, bonus et malus, aeque immediate habentur: bonus di-
recte intentus et volitus, malus dumtaxat permissus.

II. In pracgnatione extrauterina, vel in delapsu fetus ab utero scisso
in ventrem.

— 115 —

A) Si in matre ndsil tumor Lnternui el ignorthtr atrum agatnr de
extrauterino, tunc exspectandum eril donec fetus, Bi e factus sit

praematunu et ritalis, at ftat gastrotomia Ben laparatomia; >i res differri
oeqneat Bine certo matris pericnlo, tnnc ea operatio Btatim neri del

oim o) mora fetus, qnnm rae In cysti eontinetnr, non eet directe Intenta;
b) cuni fe( itentie sil Ln easu tantnm probabilis, praevalet ins oertnm

matrifl; c) fetus ectopici perfectam matnritatem onnqnam attingunt et non
snn( vitalt-s qnnm cystifl abrnmpitnr, et baec abrnptio tandem aliqnando

oitur cnm certa matris et fetus Lnteremptione. — Sed non Ueebit in
Dfere In cystim per fluidum electricnm vel per morphinae Lniectiones,
<iui;i boc esse( Ldem ac fetnm, si exeistit, directe occidere, et nic veraamnr
in probabilitate facti (cf. n. 94). B) Si certum sit fetnm in cy§ti «-xsistere,
et haec in eo est ut abrnmpatur enm certa matria et fetna morte, atnt alii
aliud sentiant, dicendum licere Ltem laparatomia ati; nam licere, si i'«
sit praematurus, planuni e^t; si sit Lmmaturufl, Ltem licebit, cum non in-
tendatur directe mors fetus, sed ablatio cystis, ex qua duplex aeque im-
mediate oritur effectus, sc salus matris directe Lntenta et volita. mora
fetus tantum permissa.

234. Unice ad salvandam matrem (non ad alios quoslibet fines), quum
niillus alius succurrit modus, sive in casu praegnationis, sive in morbis
nteri — praegnatione exclusa — , licebit uti operatione porrensi, idest am-
putatione utero-ovarica.

235. Ex CIC. can. 2350 subiacent excommunicationi 1. s. Ordinariis
reservatae « Procurantes abortum, matre non excepta, effectu secuto». Quo-
niam in odiosis versamur, eam incurrunt qui in vero abortu procurando
(non ex. gr. in embryotoinia perficienda) habent directum in intentione et
in opere et fiunt participes ipsius extractionis et eiectionis fetus; ut mater
incurrat, satis es( 81 velit iinem et utatur mediis.

Art. 4. De duello.

236. Duellum privatum definitur certamen singulare inter duos vel
paucos, susceptum ex privata causa et auctoritate privata, praecedenter
condictis loco, tempore, armis letalibus. Hic non est sermo de duello pu-
blico sc. ex publica auctoritate suscepto, quod licebit si fiat ad bonum
commune, ex. gr. ad bellum finiendum, ad servandam penes hosves aesti-
mationem vel ne exercitus animo concidat.

Duellum erit sollemne vel simplex, prout fit accedentibus testibus vel
his exclusis.

237. Duellum constat — ex definitione — a) pugna singulorum; proinde
si bini vel terni hinc inde steterint, duellum adhucest; si plures, agmine
facto, hinc inde coneurrerint, duellum non intelligitur ; b) antea condii
loco, tempore, armis; quare duellum non erit si conventum ruerit de una
re vel alia, vel quum, conventione facta de omnibus in actn rixae, statim
hinc inde concurratur \ c) cx armis letalibus, non item, si dimicatnm sit

— 116 —

pugnis, baculis, ferro ab acie retusa, etiamsi mors per accidens sequatur.
— Hisce vero condicionibus concurrentibus, nihil refert a) qua de causa
duellum fuerit initum, ex. gr. spectaculi, ut olim, vel virtutis ostendendae
causa, vel ex odio vel ex honoris laesione; b) utrum ineatur ad primam
sanguinis effusionem, quia periculum et scandalum non exsulant; c) an
ficte duellantes congrediantur, quia scandalum adest semper, et ficta duella
repugnant eodem modo fini, quem sibi Ecclesia praestituit, detestabilem
usum exterminandi ; d) an a viris illustribus vel militaribus acceptetur, unice
ne timiditatis nota incurratur aut ne amittatur fama, vel officium, ex quo
ipsi eorumque familiae vivunt (Ben. XIV Const. Detestabilem prop. 3a) y
e) utrum agatur de duellis academicis, in quibus studiosi, omnibus condi-
ctis, parvo cultro ad faciem alterius vulnerandam concurrunt, reliquo cor-
pore tecto (S. Congr. C. d. 9 Augusti 1890).

238. Malitia duelli duplex est, suicidii et homicidii, quia utriusque
periculum continet. Provocare ad duellum grave est ; acceptare est item
graviter illicitum, nisi quum duellum ex altera parte mutatur in iniustam
vitae aggressionem et quum provocans minitatur actualem inevitabilem
aggressionem in bona fortunae ; quo in utroque casu licebit et pugnare et
in locum tutiorem etiam secedere.

239. Ex CIC. can. 2351, 1°, incurrunt excommunicationem R. P. sim-
pliciter reservatam a) duellum (proprie dictum) perpetrantes; b) provocan-
tes ad duelluin et illud acceptantes, etiamsi duellum non sequatur; c) com-
plices et qualemcumque operam vel favorem praebentes (mandantes sc,
consulentes efficaciter, conscribentes et ferentes provocatorium libellum,
patrini, ii qui locum concedunt), effectu tamen secuto; d) de industria spe-
ctantes, sc. qui ex conventione vel ita accedunt ut quodammodo animum
duellantibus addant: exceptis igitur iis, qui, casu transeuntes, ex curio-
sitate adspicinnt, vel clam et a longinquo spectant, vel adsunt ut duellum
impediant ; e) permittentes aut, quantum in se est, non prohibentes, digni-
tatis etiam regalis et imperialis.

Praeterea duellantes a) ex can. 1240, 1°, privantur sepultura ecclesia-
stica, si moriantur in loco conflictus vel alibi ex vulnere in duello accepto,
praeterquam si dederint ante mortem aliqua poenitentiae signa ; b) ex
can. 2351, 2°, incurrunt ipsi et patrini, quos vocant, infamiam iuris.

Art. 5. De bello.

240. Bellum definitur pugna multitudinis contra multitudinem extra-
neam, suscepta ex legitima Principis auctoritate, ad rem publicam defen-
dendam vel ad illatam ininriam vindicandam. Et siquidem ad rem publicam
defendendam, bellum dicitur defensivum; si ad iniuriam vindicandam, of-
fensicum; illud licere patet, quia non modo individuo sed et societati licet
vim vi repellere et defendere se contra iniustum aggressorem ; hoc, quia
non modo licet iniuriam propulsare dum infertur, sed illatam publica au-
ctorifate vindicare. ne deinceps iternm inferatur, eo vel magis quod prin-

— 117 -

M Bupremi nequeunt iniuriam ab alio principe rapremo Illatam rindic
iiisi per bellnm offensivum.

241. A) Ut bellnm Licite Lneatur fcris eoncurrerc debent :

belli ■ Bnprema anctoritate facta; Imo quae sit mai

momenti qnamdamna e bellosecutnra; Innixa iuri moraliter certo, <
babiliort sententia, etsi nonnulli tenent sufficere cauaam probabilius [ustam
\r\ aequc probabiliter lustam; quo ' *«'• tnm omnia

tentari debenl ad bellum arcendum, tum requirendi
coik atisfactio, quae, si oblata, ex Lustitia acceptari debet. B Bellnm

Lnstaurandum et continuandum ee< iuxta iua gentiumt el si, bello d

iiu congrua offeratur, bellum Lntermittendum est, si non ex iustitia,
aaltem ez caritate, dummodo expenaae reficiantur el eius continuatio non
mi publico bouo aecessaria , ad retundendam definitive bostinm ["•-

tnlantiam). C) Victor, quum propositum suum consecutufl est, pacem debet
conciliare iustifl et aequia condicionibus \ excessufl enim laederet lustitiam
non modo vindicativam, Bed etiam commutativam. Victus in bello, licet victor
iniuste illnd iniverit, il «.* i >i* t pacem petere vel impositam acceptare, Baitem per
accidena, ne se et suos gravioribus malifl exponat. Kt pactis constitutis stan-
dum est utrinque; secus perpetuis belli^ et caedibus via panderetur. D) Cui
licet belligerare, eidem ferre auxiUum ceteri licite possunt; sed principibus
cathoUois, in beUo contra aliofl principes catholicos, non Licet in auxiUum
vocare ^entiles vel alios catholici noininis hostes, ob Bcandalum et reli-
g-ionis damnuin. IIoc in praxi absolute tenendum esse profitetur S. Alph.,
etsi probabUem speculative sententiam pro liceitate iudicet.

242. Con&cripti milites graviter peccant si, ne in exercitum cooptentur,
se mutilent vel grave valetudini praeiudicium afferant; item si corrumpant
magistratus et medicos ut inhabUes declarentur, nisi forte quum ius habent
ezemptionis ab obligatione. — Milites conscripti non tenentur inquirere de
belli iustitia, et iu dubio iuris belligerare possunt, acquiescentes supreraae
auctoritatis iudicio; non item voluntarii^ qui, ante quam bello gerendo
sponte se dedant, tuti esse debent de institia causae. C( Bxtra neces-
Bitatifl casum, nequeunt propria nianu pugnare.

Tit. VI. DbSexto et Nono Degajlogi Praecepto.

< Te deprecamur, omnijmtens, adorande, < Non moechaberig. — Xon deside-
colende, Pater metuende, ut camis spur- rabis axorem ehu (proximi). »

M immaculato calle trunseauaus. » Exod. w. 14.

E liturgia d. f. S. Agnetis V. et M.

243. Sextum et nonum praeceptum, qna negativa^ prohibent alterum
quoslibet Lnxuriae aetns externe se. opere patratos, alterum aetos mert in-
temos luxuriae, sc. cogitationes, detactationes, desideria : qna postttoa, prae-
cipiunt castitatem, iuxta cuiusque statum, servandam.

— 11« —

Cap. I. De notione, divisione, malitia luxuriae in genere.

244. Luxuria definitur « inordinatus appetitus vel usus rei venereae >
et eonsistit in delectatione venerea deliberate admissa extra matrimoniumr
vei quaesita in matrimonio, per usum inordinatum actuum immediate gene-
rationi inservientium, contra matrimonii finem.

Delectatio venerea, quae oritur ex commotione organorum generationi
inservientium, distinguenda est a delectatione sensibili, quam Nostri divi-
dunt in mere sensibilem, spiritualem sensibilem, carnalem sensibilem seu
sensibilem veneream. Delectatio mere sensibilis ea est quae oritur ex pro-
portione obiecti cum organis sensuum, ex. gr. ex tactu rei lenis (puta vestis
sericae), ex olfactu florum, ex auditu cantus vel soni, ex visu honestae et
exquisitae rei pictae, etc. ; eaque per se mala non est, nisi quum non ordi-
natur ad finem rationalem. Delectatio spiritualis sensibilis ea est quae ex
honesto affectu oritur, cum quadam cordis commotione, ex. gr. erga matrem,
consanguineos, amicos ; eaque, ut patet, bona est. Delectatio carnalis sensi-
bilis seu sensibilis venerea ea est, quae oritur ex obiecto, quod ex se aptum
aliquo modo est ad inducendam aliquam delectationem veneream, ex. gr.
visus mulieris nudae pictae vel sculptae, amplexus et osculum mulieris ;
ab hac delectationis specie potest malitia, saltem mortalis, abesse, si ea re-
mote fuit intenta ab eaque exsulat periculum delectationis venereae.

245. Luxuria alia interna, alia externa, prouti in actu interno com-
pletur vel ei actus externus adiungitur. Externa alia imperfecta seu non
consummata, alia perfecta seu consummata, prout sistit in usu inordinato
actuum qui natura sua conducunt ad motus venereos (ex. gr. in turpibus
tactibus, in turpiloquio), vel completur effusione seminis. Consummata seu
perfecta rursus alia iuxta naturam, quum effusio seminis fit modo a natura
constituto ad prolis generationem et servatis debito sexu et vase ; alia
contra naturam, quum semen humanum contra finem a natura praestitutum
effunditur, sc. exclusis fine et possibilitate generationis prolis.

246. Luxuria directe volita, expresse intenta et cum plena deliberatione
admissa est peccatum mortale ex toto genere suo, quia gravis inordinatio
est contra naturam et sub gravi a Deo prohibetur, ut patet ex epistolis-
Paulinis (I Cor. vi, 9-19; Gal. v, 19 et ss. ; EpK v, 5) et ex prop. 40a damn.
ab Alexandro VII circa delectationem carnalem sensibilem proxime inten-
tam. Luxuria indirecte volita, seu voluntaria in causa, sc. quum delectatio
venerea non intenditur directe, sed ex actione quae ponitur secutura prae-
videtur, admittit, ex communi sententia, parvitatem materiae (modo absit
periculum proximum consensus : secus ab ea actione, tamquam ab occasione
proxima, erit abstinendum) ; consensus enim voluntatis fertur in causara,
et a causae influxu in delectationem veneream, qui levis esse potest, ma-
litia desumenda est. Et sane causa a) potest esse gravis in se (ex. gr.
ebrietas perfecta) et levem luxuriae malitiam continere si leviter influat iu

— 119 —

delectationem veneream ; b) potest esse levis in se vel etiam honesta, et
tamen gravem indncere lnxnriae malitiam si graviter inflnat in delecta-
tionem veneream vel proximum consentiendi periculurn contine gr.

choreae, equitatio, oscuhun

Cap. II. De luxuriae actibus externis.
Art. 1. De actibus luxuriae externis perfectis seu consummatis.

§ 1. Iuxta naturam.

247. Fornicatio est copula soluti cuin soluta in debito vase et debito
niodo; eaque dicitur concubinatus, si est habituale commercium soluti cum
una eademque soluta, domi vel alibi retenta; meretricium, si est fornicatio
mulieris, quae pluribus vel omnibus viris se prostituat, tum lucri, tuin libi-
dinis explendae causa.

Circumstantia concubinatus et meretricii (itemque prostitutionis sive
publicae sive clandestinae), cum specie, ut patet, non differant 'a fornica-
tione, non est per se in confessione necessario aperienda, at, ratione occa-
sionis, aliquando declaranda erit.

Si quis, copula coepta, se retrahat et semen non effundat, erit forni-
catio inchoata et affectiva, non vera •, si quis se retrahat et semen extra
vas effundat, erit fornicatio inchoata et affectiva, et simul pollutio consum-
inata, de qua inferius. Hae circumstantiae erunt in confessione aperiendae.

§ 2. Contra naturam.

248. Mansturbatio est excitatio, praesertim manu, genitalium ad finem
explendae perfecte libidinis. In maribus puberibus mansturbationem se-
quitur pollutio, sc. seminis effusio praeter finem generationis.

Mansturbatio committi potest tum a) deliberate et sponte, voluptatis
causa, tum b) causa excitationis et irritationis quam plures morbi inducunt ;
in 1° casu, mansturbatio est grave peccatum ; in altero casu, erit minus
grave vel peccatum aberit omnino, prout morbi ipsi conscientiam et volun-
tatem aliquatenus perturbant vel omnino inhabilitant ad libere agendum.

A mansturbatione in viris specie non differt satisfactio venerea per varia
obiecta quaesita.

249. Pollutio est effusio seminis extra copulam contra naturae finem.
Alia voluntaria, alia involuntaria. Pollutio voluntaria est grave peccatum,
ut patet; de voluntaria in causa iudicandum iuxta ea, quae n. 246.

Pollutio involuntaria, alia est physiologica, alia morbosa ; illam dicunt
activam seu nocturnam, hanc vero passivam seu diurnam. A) Pollutio activa
seu nocturna, quae praesertim in viris sanis et castis occurrit, nisi frequen-
tior sit, valetudini est utilis. Cum falsum sit semen corruinpi — ut Nostri
ante actae aetatis profitebantur et recentiores nonnulli adhuc asserunt — ,

— 120 —

iion ex ea ratione, sed aliunde debet deduci quid hac de re sentiendum.
Pollutio activa seu nocturna, coepta somno durante, etsi in vigilia vel se-
mivigilia perficiatur, a viris fortis constitutionis cohiberi non debct (quia
est vera exoneratio quam natura ipsa postulat), modo absit consensus pe-
riculum, et si qua minus deliberata delectatio incidat, ad summum venialis
erit; a viris a) debilis ccnstitutionis. vel b) fortis constitutionis sed facile
peccato consentientibus, consultius cohibenda erit, mediis sive moralibus
sive hygienicis, ne ii in morbum gravem (spermatorrhaeam) sensim labantur,
hi voluntatem magis in dies debilitent vel delectationi plene consentiant.
B) Pollutio passiva seu diurna, quae accidit fere semper sine excitatione et
voluptate, imo cum incommodo, est gravis morbus, quem facile et brevi
mors consequitur. Quum ea plerumque oriatur ex praecedenti usu manstur-
bationis vel onanismi (cf. n. 587, 3°, C), potest in ea peccatum admitti,
tum ratione consensus, tum si ei mansturbatio adiungatur; sed quum haec
accidunt in viris debilissimae voluntatis, aliquando etiam piis et bonae con-
scientiae, et nonnunquam tanto passionis aestu abreptis ut debeant mecha-
nice coerceri, omnia adiuncta erunt consideranda ad discernendum utrum
peccatum adfuerit necne.

250. Necrophilia, seu coitus cum femina defuncta, si fiat ab homine
sanae mentis et ad voluptatem capiendam, habet malitiam fornicationis af-
fectivae, et pollutionis, si haec adsit: si ab idiotis hominibus vel alienatis
vel morbo affectis, peccatum aberit omnino, aut pro minore vel maiore vo-
luntatis perturbatione erit plus minusve grave. Idem dicendum de coitu cum
statuis.

251. Distillatio activa in mare consistit in profluxu humoris incoloris,
mucosi et filamentosi, e canali uretrali emissi, sive habitualiter (qui morbus
est), sive ex causa genitalia excitante, et coniuncto, necne, cum voluptate.
Distillatio, contra ac plures e Nostris sentiunt, nihil seminis humani se-
cum fert. Distillatio, quae oritur ex causis licitis, honestis, utilibus, neces-
sariis, etsi praevisa, dummodo absit consensus in coininotionem, . nullum
est peccatum; sed si quis causam ponit plus minusve directam, tunc ex
causae quantitate vel influxu quantitas peccati diiudicanda est.

252. Sodomia est concubitus a) duorum eiusdem sexus (maris cummare,
feminae cum femina) vel b) cum persona diversi sexus extra vas naturale ;
illa dicitur perfecta, haec imperfecta. Sodomia inter feminas potest dari sive
per copulam attentatam ab ea, quae per deformationem genitalium vel per
pseudo-hermaphroditismum vel per frequentem mansturbationem habeat cly-
toridem valde evolutam, sive per perfricationem genitalium contra genita-
lia. Irrumatio (ita Nostri vocant satisfactionem veneream lingua vel labiis
captam inter personas eiusdem vel diversi sexus), ob specialem turpitudi-
nem, videtur esse specie diversa a sodomia.

253. Bestialitas est congressus — specie non servata — cum bestiis ,
et in maribus erit activa vel passiva, in feminis passiva. Adiuncta seu cir-
curastantiae non mutant speciem; addit speciem pollutio, si adfuerit. —

— 121 —

Huk peccato accensetur — si evenire potost — eongressm cum daemone
qnJ formam humanam vel animalis indnat; sed species accederet peccati
contra religionem.

§ 3. De peccatis externis, quou speciem addunt peccatis
luxuriae perfectis seu COnsummatU sive iuxta sive contra naturam.

254. Addunl iustitiae laesionem:

A) Stuprum, quod est violenta et iniusta violatio stricto sensu virginis,
lato senwu cuiusvis mulieris honestae et invitae; quare, ut stuprum habea-
tur, defloratio intercedat necesse est mulieris non consentientis.

B) Adulterium, quod est copula cum alterius coniuge. Violat in re gravi
ius inaiienabile coniugis innocentis; et, quia agitur de iure inalienabili,
non cessat malitia adulterii si alter coniux consentiat. Et si coniugatus
peccet cum coniugata, uterque duo adulteria seu duo peccata contra iusti-
tiam committit, quia duorum coniugum diversa iura laeduntur ; adulterium
vero uxoris, quae eo tempore peccat quo prolem concipere potest, novam
speciem induit contra iustitiam, saltem indirecte volitam, ob damnum quod
viro et filiis legitimis vel reapse contingit vel contingere potest, tum quia
vir teneretur alere prolem spuriam, tum quia filii cum spurio hereditatem
dividere cogerentur.

C) Raptus, qui est violenta personae (cum maris, tum feminae) non
consentientis abductio a loco tuto ad non tutum, libidinis exercendae causa.
Adest enim peccatum, saltem intentionis, contra castitatem, et aliud contra
iustitiam ob vira illatam.

255. Addit pietatis laesionem :

Tncestus, qui est concubitus cum cognatis et adtinibus intra gradus,
quos intra Ecclesia matrimonium prohibet. Et probabilius speciem mutat
incestus a) inter personas cognatione legali adstrictas, b) inter consangui-
neos (non vero adfines) in primo gradu lineae rectae.

256. Addunt religionis laesionem:

A) Incestus inter personas cognatione spirituali adstrictas; in quo ta-
men species infimae non dantur.

B) Sacrilegium, de quo cf. n. 181, b.

Art. 2. De actibus externis luxuriae non consummatis.

257. Actus luxuriae e.xterni, non perfecti seu non consu?nmati, possunt
tripliciter admitti: ore, adspectu, tactu.

A) Peccata luxuriae externa non consummata, quae ore admittuntur

a) Loqui vel canere leviter turpia — quod plerumque fit ex animi le-

vitate — grave non est. Loqui vel canere (jraviter turpia, siquidem id fiat

ex animi levitate et sine periculo consensus, gravi per se vacabit, sed po-

terit letale fieri ratione scandali; letale semper aderit, si fiat ad excitan-

dam delectationem veneream vel si praevideatur periculum consentiendi in
delect. veneream secuturam.

b) Audire loquentes vel canentes graviter turpia vel etiam subridere,
facile gravi vacabit. Sed poterit fieri grave aa) ratione personae, si ex. gr.
sacerdos, aut qui debet vel potest impedire, vel subridendo adprobare vi-
deatur vel silendo non impediat; bb) ratione cooperationis, si subridendo vel
curiosius audiendo etc. animi addantur loquentibus, canentibus ad sermonem
vel cantum protrahendum.

B) P. 1. e. n. c, quae adspectu admittuntur.

Adspectus turpes possunt esse mortaliter illiciti ex triplici capite, sc.
ratione obiecti, finis, periculi. a) Ratione obiecti. Hic distinguendae sunt
partes personae inhonestae, sc. pudendae eisque proximae; minus honestaet
sc. quae regulariter teguntur. ut ex. gr. brachia, pectus; honestae, sc. re-
liquae. Illae proxime, istae et hae remote ad delectationem veneream ex-
citant. Xisi ex necessitate fiat (ut ex. gr. medicis contingit), adspicere partes
inhonestas personae diversi sexus, saltem prope et morose, grave est : fa-
cilius a gravi excusabitur qui adspiciat partes inhonestas vel suas vel per-
sonae eiusdem sexus. Adspicere partes minus honestas personae alterius
sexus, per se mortale non est; honestas, per se omni culpa caret. Ratione
obiecti, culpam gravem per se non constituit adspicere picturas obscenas,
vel animalium genitalia. vel animalia coeuntia. At b) et c) ratione finis
seu intentionis capiendae delectationis venereae. et ratione periculi con-
sensus, nedum ista oinnia possunt culpam gravem attingere. sed grave fieri
potest etiam partes honestas adspicere. — Legere libros turpes per se letale
non est, exclusis fine malo et consensus periculo ; gravi ditficilius vacabit
spectare, etiam excluso periculo, comoedias inhonestas. ratione scandali et
cooperationis.

C) Peccata lux. e. non consummata, quae tactu admittuntur.
Haec speciem induunt, relate ad personas, eamdem ac consummata.

a) Tactibus applicentur, pro modo, ea quae supra de adspectibus diximus.
Malitia tactuum turpium inest mansturbationi : in impuberibus ; in fe-

minis (quae clitoridem contrectent, digitos vel instrumenta in vaginam in-
ducant, iisdem modis uterum titillent) ; in eunuchis ; quam mansturbatio-
nem distillatio sequitur. Mansturbatio eiusmodi grave peccatum est. De
distillatione feminea, sive diurna sive noctuma, non provocata actu per
mansturbationem, idem fere dicendum, quod n. 251 de distillatione virili
et n. 249 de pollutione involuntaria virili, sive diurna, sive nocturna. A
mansturbatione feminea specie non differt satisfactio venerea a feminis
capta per varia instrumenta seu obiecta.

b) Amplexus et oscula, si fiant ex patrio more, benevolentiae ostendendae
vel captandae causa, officii gratia, pudico modo sc. sine ardore, leviter,
fugaciter, licita sunt, etsi, te invito, aliqua delectatio suboriatur carnalis
sensibilis vel venerea; secus, letale adesse potest. tum ratione obiecti, tum
ratione periculi.

li';; —

Cap. 111. De actibus luxuriae internis.

258. Cogitatio de rebus obscenis invotuntaria non est peccatum, licet
inde Lnvoluntarii motus et delectatio renerea oriantur; voluntaria et con-
tinuata, quamvifl ex Levitate, cnriositate, oeglegentia, plemmqne gravifl
evadit ob periculnm Lncidendi Ln delectationem veneream eique consen-
tiendi ; diximus: plerumque, quia si periculum (ex. gr. ex temperami
lrigiditate) abesset, per se gravis enlpa exflularet.

De desiderio et delectatione videsis nn. 58 et 68, ubi de peceatis internis.

TlT. VII. De Septimo et Decimo Decalogi Praecbpto.

« Non furtum facies. »
< Non concupisces domum proximi tui... nec omnia quae illius sunt. »

Exod. xx, 15, 17.

259. Septimo ac decimo decalogi praecepto, qua fonnaliter negativo,
prohibetur laesio inde externa, hinc interna bonorum fortunae, quae ad pro-
ximum pertinent: qua implicite et virtualiter positivo, iubemur ius suum
euique tribuere. Quare, ad intelligenda et aestimanda peccata eiusmodi quae
ius alterius laedunt, tria persequemur: se. agemus primo de iure, deinde
de iuris laesione seu de iniuria, tertio denique de iuris laesi reparatione
seu de restitutione. In hac tractatione Codicem Civilem Italicum (C. C. I.)
sequemur in omnibus, in quibus non est recurrendum ad ius canonicum;
at ea curabimus notanda, quae Conscientiam ligare non videantur.

Cap. I. De iure.

260. I. Ius stricte et obiective sumptum est idem ac iusttun, se. quod
alteri debetur, et est obiectum histitiae; quam hie non legalem aut distri-
butivam intelligiinus, quarum altera respondet iuri quo gaudet respublica in
cives, altera iuri quo gaudent cives erga rempublicam, sed commutativam,
quae respicit iura civium inter se ac definitur « constans ac perpetua vo-
luntas ius suum unicuique tribuendi». Iustitia eommutativa obligat per se
sub gravi, cum onere restitutionis; legalis ac distributiva obligant item

se sub gravi, excluso restitutionis onere nisi coinmutativ.i simnl iaedatur.
Ius, sensu obieetivo, se. qua est iustitiae obiectum, dieitur ius passivum.

Ius stricie ae subiective sumptum (quod ius activum audit) definitur
« moralis potestas ad aliquid tainquam suum >, se. ad aliquid, tamquam e
sua potestate, praestandurn, omittendum, exigenduin, retinendum.

II. Ius activum clistinguitur in ius in re, seu reale, et ius ad rem, seu
personale. Ius in re, seu realc, tune mihi est, quum rem ipsam habeo mihi,

— 124 —

tamquam meam, immediate et iuridice obligatam, et per consequens mih^
competit actio in rem ipsam, apud quemlibet vindicandam. Ius ad rem, seu
personale, mihi est, quum non rem habeo mihi immediate et iuridice de-
vinctam, sed personam, ut rem mihi tradat vel ab ea adquirenda me non
impediat, et per consequens mihi competit actio in personam , ut rem mihi
praestet vel ab eius acquisitione me non deturbet. — Rursus : ius in re, seu
reale, respicit rem tamquam iam suam; ius ad rem, seu personale, respicit
rem ut fiat sua.

III. Ius in re aliud est plenum seuperfectum, aliud non plenum seu im-
perfectum. a) Ius in re plenum, seu perfectum, quod dominium simpliciter
dicitur, est ius ad proprietatem rei et ad omnem utilitatem ex ea hau-
riendam, et clarius definiri potest « ius disponendi pro arbitrio (iure romano
utendi et abutendi) de re tamquam propria. salvis legibus et iure alterius ».
Diximus: salvis legibus et iure alterius, quia ex. gr. lege minores prohibentur
vendere; pacto venditioni addi potest condicio, quae usum rei venditae
coerceat et restringat ; testatoris vohmtate potest intra certos fines circum-
scribi ius utendi vel abutendi. b) lus in re non plenum, seu imperfectum,
est ius disponendi vel de sola re, exceptis fructibus (dominium directum),
vel de solis fructibus seu commodis, excepta proprietate rei {dominium
indirectum seu utile).

IV. Iuris in re non pleni species sunt servitutes, sive personales, sive
reales vel praediales.

Art. 1. De iure in re non pleno seu de servitutibus.

261. Servitus definitur « ius in re aliena constitutum, quo dominus in
re sua aliquid pati vel non facere tenetur in alterius personae vel rei uti-
litatem ».

Servitus dicitur activa in eo, cui ius est ad servitutem ; passiva in eo,
cui inest onus; personalis, quum res alicuius servit personae (et servitus
perimitur exstinctione personae) ; realis seu praedialis, quum res servit rei,
vel praedium praedio (et non perimitur exstinctione person.n' .

§ 1. De servitutibus personalibus.

262. Servitutes personales praecipuae sunt ususfructus, usus, liabitatio
(quae postrema accensetur servituti usus).

263. Ususfructus definitur « ius utendi fruendi rebus alienis, salva
earum substantia ac forma ».

Praemittenda. Fructus nomine venit id omne, quod ex re nascitur seu
percipitur. Fructus distinguuntur multiplices. A) Ratione originis dicuntur
a) naturales, qui a natura ipsa, sine speciali hominis industria, producuntur,
ut ex. gr. foenum agri, ligna silvae, ova, lac, lana animalium etc. ; b) ci-
viles, qui ex contractu vel ex qualibet obligatione vel ex oflficio proveniunt,
ut ex. gr. pretium locationis domus, foenus ex mutuo, pensio etc. ; c) indu-
striales, qui percipiuntur ex industriis et mercatura etc. ; d) mixti, qui partim

— 125 —

a natura, partim ab hominis opera pendent, ut « rfnum,

butyrum. B) Ratione colUctionit frnctus vocs,nUa a) pendenieSf qni Dondnm
Miut Beparati ■ r€ prodneent aondnm eoU bnctufl

Dondnm ei arbore decerpti; o perdpkndi^ qui percipi potuiflflent, Bed

legentia veH dolo non fuerunt collecti; e perceptix qui Lam separati
ruerunt et collecti; et ernnl oomumpti •rel exstantes, pront eii poeset
Dsufl esl oecne.

isfiruchu constituitur a) ?jo/i /////7; ritam fructuarii 1
persona moraliflj dod oltra 80 annos; b , patrifamiliafl in bonifl

adventitiifl Qliornm »'t eoniugi viduo in boniflconi
raiinititte, per acjtna sive tntervivofl sive extremae volunfc etiam

cUe, \»'i od diem^ 8ub condicione, in qnibnflcnmque bonis mobilibufl vel
Lmmobilibus, quin etiam in rebufl fnngibilibufl, bc. quae oflu conflumnntnx
(quo in eaflu dod adesl rerua uMisfructus sed quasi-ususliuetus); c) j;
ptiojie deceiuudi. Cessat morte vel cessione fructuarii ; interitu rei; con-
Boiidatione, bc. quum fructuarius lege vel hominis voluntate lit rei dominus;
cedente die (quum usuflfructUfl ad diem constitutus Oflt); non umi
30 annos; iudicis sententia.

Iura fructuarii sunt : a) uti re, tamquam bonus paterfamilias ; b) percipere
fructufl rei {firui) sive naturalefl sive civiles: fructus vero pend< -essante

usutructu, habenti rei proprietatem cedunt; c) locare, commodare, cedere

icitiuin sive totale sive partiale sui iuris, titulo tum oneroso, tum gra-
tuito. Onera fructuarii sunt: a) sumptu suo inventarium curare conficiendum,
et cautionem, nonnullis exceptis casibus, praebere; b) rem conservare in
Itono statu, ordinarias facere reparationes, praedia curare excolenda, tri-
buta solvere etc. ; c) rerum fungibilium consumptarum eamdem qiiantitatem
vel pretium, cessante usufructu, restituere etc.

De quibus videsis latius in C. C. I. art. 477

264. Usus definitur « ius rebus alienis ad necessitatem tantuin utendi,
irum substantia ac forma » . Huic accedit habitatio, idest usus aedium.

Usus conttituitur ac cessat iisdem modis quibus ususfructus.

Ius usuario competit utendi praediorum fructibus quantum necessitas
postulet, sive pro se, sive pro familia, quamvis usuarius, cum coepit usus,
lamilia careret: excluso tamen iure locandi, vel cedendi usum quocumque
titulo sive oneroso sive gratuito. Onera usuarii sunt: a) inventarium curare
conficiendum suis sumptibus et, nisi legaliter dispensetur, cautionem dare;
b) uti, tamquam bonus paterfamilias, et consulere reparationibus ordinariis,
culturae agrorum, solvendis tributis ad integrum vel pro rata, prout omnes
fructus colligit totamve domum incolit, necne (C. C. I. a. 521-529

§ '1. De servitutibus realibus seu praedialibut.

265. Servitutes reales seu praediales sunt: a) rusticae vel urbanae.
prout rusticum vel urbanum est praedium dominans (quod sc. a servitute
alterius praedii servientis utilitaum eapit); b) continuae vel discontinuae,
prout ius exerceri potest siue facto hominis (ut ex. gr. in servitute stilli-

— 126 —

cidii) vel exercitinm iuris factum hominis requirit (ut ex. gr. in servitute
itineris, aquae haustus) ; c) apparentes, vel non apparentes, prouti ex aliquo
signo apparent exterius (ex. gr. in stillicidio), vel non (ex. gr. in servitute
altius non tollendi).

Servitutes praediales seu reales rusticae praecipuae sunt: a) itineris,
actus, viae : illa ius confert eundi vel ambulandi per alterius praedium ;
ista, latius patens, ius agendi etiam iumentum, et vehiculum quod manu
hominis trahitur ; haec ius agendi plaustrum, quod a bobus trahitur ; b) aquae-
ductus, sc. ius aquam ducendi per alterius fundum ; c) aquae haustus, sc. ius
hauriendi aquam a puteo vel fonte vicini ; d) pecoris ad aquam adpellendi ,
vel pascendi, calcis coquendae, arenae fodiendae etc...

Servitutes reales seu praediales urbanae praecipuae sunt : a) oneris fe-
rendi, quum columna vel paries vicini onus aedium nostrarum sustinere
cogitur; b) tigni immittendi, quum mihi ius est tignum vel trabem e meis
aedibus in parietem domus vicinae immittendi ; c) stillicidii vel fiuminis
recipiendi, quum vicinus in suum praedium tenetur recipere aquam e nostris
aedibus stillatim decidentem, vel in tectum areamve suam aquam e domo
nostra in canales collectam ; d) altius non tollendi, quum vicinus in com-
modum nostrarum aedium suas altius tollere vetatur ; e) luminis, sc. ius
cogendi vicinum ut fenestras nostras in suo vel communi pariete excipiat ;
f) ne luminibus officiatur, sc. ius vetandi quominus vicinus in re sua aliquid
agat ad minuenda vel obscuranda lumina nostra ; g) prospectus, seu ius
prospiciendi in vicini praedium ; h) ne prospectui ofjiciatur, sc. ius vetandi
ne vicinus prospectum impediat.

Servitutes praediales constituuntur a) lege, ad utilitatem sive publicam
sive privatam ; b) hominis facto, sc. pactionibus, stipulationibus, ultimae vo-
luntatis actibus, et constitui possunt etiam sub condicione, ex die vel in
diem ; c) praescriptione 30 annorum, sed solae apparentes et continuae.
Cessant a) consolidatione, nempe quum idem utriusque praedii, dominantis
et servientis, fit dominus; b) remissione seu cessione, etiam tacita; c) interitu
praedii alterutrius, sive dominantis sive servientis, at servitus reviviscit si res
in pristinum fuerint restitutae ante quam praescriptionis tempus decurrerit ;
d) non usu seu praescriptione contraria 30 annorum (C. C. I. a. 531-672).

Art. 2. De iure in re pleno seu dominio.

§ 1. De obiecto dominii.

266. Obiectum dominii ea omnia sunt, circa quae ius hominis versari
potest. Ea bona appellantur, et triplicis sunt generis : a) interna (seu intrin-
seca), tum ab homine ipso indistincta, ut vita, membra, animi facultates,
tum distincta, ut actus, et bona ex actibus manantia ; b) externa (seu ex-
trinseca), ut bona fortunae ; c) mixta, ut bona famae et honoris. Bona ex-
terna, rursus, esse possunt : a) corporalia seu sensibilia, vel incorporalia, ut
iura ; b) publica vel privata ; c) in commercio posita vel extra commercium,
prout in dominio privatorum esse possunt vel non ; d) immobilia vel mo-
bilia, prout e loco in locum non cedere vel cedere possunt, et talia sunt

— 127 —
I imtura sive legf Bive lado hominum BX. _i-. l€Ot itstute, m

dieulis rel basibus positee, Immobilibus eecenseiitur, etoi natura mobi

nt/i/t, dolia in Celle vin.ui.i (■.•ns.-ntur iimnobilia j S) ftim/t',

vci /toit /'t//t;/thi(ta, prout altorum rieealterius fangi potest, vel oon, quum

Itur de soiatione rel restitutione j Its ex. gr. rinum, oleum, pecunia,

qaoram geaas stteaditar, Bunt fungibilia; contre, non fangibilia habeatur

domus, restis, liitri, qnomm ttenditur, sc. quae m individno tra-

denda vel reddenda Bont. sfulti e Nostris illa promiseue vocant etiam cofi-
sumj/fihi/ia, qnia primo eornm osn consnmnntnr, hat n cofisum-

ptihilia, qoia atteruntur tantum, qoin Bubsl lestroator.

Hisee praemissis, baec tenenda : a ln bona tnterna in
sive aliorum lio/itiitnm, homo Qon babet dominium directom, qaod Denfl sibi
reservavit (Deuter. xxxn, 89 , sed atile tantom, oisi et hoc iege Umitetor.
Quare homo potest per se habere dominium utile in aliom hominem
oius opera; bj enim homini licet opera sua iocare a<i tempos, quidni ad
vitam? A: einsmodi Bervij •• hnmana prohibetur, et fere undecumque

detrusa est. b) In bona intema distincta homo habet dominium directum,
et a nemine prohiberi pot< sl (inominus per ea ad finem suum aeternnm
contendat. c) In bcna ext< r .'"■', quae in commercio hominum posita sunt,
quilibet tegitime domininm directnm et utile adquirere potest. d) In bona

/..■ homo habel dominium direetum et utilo ; ita ex. gr. potest seipsum,
virtutis causa, diffamare, vel diflamatori restitationem condonare, nisi mu-
neri et diflrnitati sit consul.-niium.

£ 2. De subUcto dominii.

267. Doininii capax est /)ersona, sive physica liure naturae omnis homo
vivens, otsi nondum in lucem editus vel perpetuo amens) sive moralis. At.
c-um iure positivo ius naturae cireumscribatur, Nostri hic Beorsnm inquiront
quid possint filiifamilias, uxores^ clvrk-i, auctoi

I. De dominio filiorumfamil

268. Filiifamilias hic Lntelliguntur qui, e Legitimo matrimonio orti, vel
legitimati tum per subsequens inatriinoniu.n tuin pcr Principis decretum, sub-
iacent adhuc patriae potestati. (Cui lilii Bubtrahuntnr sive eorum anno 21°
exeunte, Bive quum ruerint emancipati vel a) iure per initum matrimonium,
vel b) pati o, non ante completum 18™ aetatis annum, vel c) morte
utriusque parentis.)

Iure roinano, in bona eastrensia (e militia) et quasi-casirensia (ex ot-
flcio pubiico libi obventa flliusf. habebat dominiuin |ilonum et administra-
tionem ; in pro/bctUia (a patre concessa, vel lucra e patris bonis quaesita
filiusf. adininistr.itionem habebat, sed pater dominium plenum (1); in ad-

(1) In hoc ftlii couioiodum < d bona n;itt'rua ex delicto lisco cessisseut vel.

in emancinationr> filii, pater sihi e;i non vindicasset, bona profeetitia nliohimilias salva
ao intepru manerent.

— 128 —

ventitia (utcumque filiof. aliunde obventa) filiusf. habebat dominium, pater
usumfructum et administrationem.

Iuxta Codicem Civilem Italicum, in bona, quae sibi obveniunt, filiif.
habent dominium directum, pater habet usumfructum (cum iuribus et one-
ribus fructuarii, et onere filios alendi et educandi), et administrationem.
Sed pater «) non habet usumfructum in bona, quae filiisf. obvenerint sive
a) ea lege ut pater usufructu careat ; sive b) ad eum finem ut filii profes-
sionem, artem excolendam suscipiant, sive c) exercitio militiae, oniciorum,
artium liberalium ; sive d) ex labore et industria separata ab industria pa-
terna, sive e) ex hereditate, legatis, donatione acceptatis in forma a lege
statuta contra patris consensum; — rp) in cetera bona usumfructum amittit,
quum filiif. fiunt maiores vel emancipati, quum pater transit ad alias
nuptias, quum eo privatur ex iudicis sententia vel quod male administra-
verit vel quod sit abusus patria potestate vel quod neglexerit paterna officia
erga filiosf. —

269. Quaerunt hic Nostri an filiifamilias 1° habeant plenum dominiuin
pecuniae vel rerum non consumptibilium (ex. gr. librorum, vestium etc.j,
quas dono habuerint a consanguineis vel amicis vel benefactoribus etc;
2° habeant plenum dominium lucri, quod percipiunt ex labore in paterna
domo; 3° domini sint lucri, quod negotiantes, inscio patre, e bonis paternis,
percipiunt. — Ad lum: filiif. rerum eiusmodi adquirunt plenum dominium,
si pro necessitatibus occurrentibus vel absolute eis dentur; dominium non
plenum, si dentur ad usus determinatos, et iustitiam laedunt si eas ad
alios usus. detorqueant. Ad 2um : habent a) plenum dominium lucri, si labo-
rare non tenentur ex sua condicione; b) dominium pro rata (ex vero vel
praesumpto societatis contractu) si laborent ut socii, et si excessu extraor-
dinario vel sat notabili laborent prae ceteris filiis ; at contra, nullum do-
minium, si labor eorum sit sustentandae parentum vitae necessarius vel
lucrum sit adeo exiguum ut vix alimenta et expensas compenset. Ad 3um : si
filiif., nomine patris, at eo inscio, negotiantur e bonis paternis, lucrum est
patris ; si e pecunia patris, facta prqpria, nomine proprio negotiantur, do-
mini fiunt lucri, sed peccant et damni tenentur ; si e pecunia, manente in
patris potestate, nomine proprio negotiantur, dimidium iucri adquirnnt,
tamquam ex praesumpto societatis contractu.

IL. De dominio uxorum.

270. Bona uxoris sunt 1° alia dotalia, quae sc. dotem constituunt; —
2° alia paraphernalia, seu extradotalia, sc. ea a) quae in dotem non fuerunt
constituta; b) quae, stante matrimonio, uxori obveniunt titulo hereditatis,
legati, donationis etc. ; c) quae uxor, tum adquirit per laborem extraordi-
narium et peculiarem industriam, tum seponit, parcius vivendo, ex iis quae
vir ei debet; — 3° alia communia, sc. ea quae a viro et uxore, in ipso
matrimonii contractu, conferuntur in communem societatem ; — 4° alia bona
familiae, ea sc. quae uxor, exercens eamdem artem et industriam ac vir,
adquirit cum viro.

— 129 —

Bonorum dotalium^ li doa conatituta fuit in pecnnia numerata ve\

rebus mobilibus preti matis, dominium pertinet advirnm, qni lit <!•

■riis ad uxorem ; administratio ei aausfructua viro competont.

Bonorum y< malium seu extradotalium dominium plenum et adi

tratio pertinet ad uxorem ; si tamen vir o de mandato oxorU ato,

.rl /> de mandato ox< b condicione reddendi rationem <i<- fructibus,

line mandato atsine oppositione ozoria, ve\ d Bine mandato et non

«ppositione oxoris, bonis paraphernalibus asus fruitus sit, in primo

i tenebiturad omnia ad qua rdinariua procurator; Kn altero el ten

• fructus exatantes, quum ab oxore repetuntnr v.-i Bolvitur matri-

monium; in quarto caau, tenebitnr ad fructus exatantes et conanmptoa. —

norum communium dominium pertinet a<l Bingulos, ati ante contractnm

matrimonialem, qnia communio iata fieri neqnit, ex lege, oiai i>r«> fru-

ctibus ; adminiatratio competit \ir<>: Lucra Bunt diviaibiiia pro ra(

post mortem alterntriua coniugia, niai pacta specialia apj Fne-

rint. — Bonorum familiae plenum domininm et adminiatratio ad virnm

i tinet.

At. qunra i«l exigit i itatus decentlat bonum familiaty malum

ertendum, posse axorea, caute <*t prudenter, <!<• fructibus i><>-

rnm dotalium et communium disponere, viro inacio, quin etiam invito,

\ -■[•[ concedunt.

III. Dt dominio clericorum.

271. Bona clericorum ec alia pairimonialia^ <-a ac. quae

contingunt quovis titulo profano ex. gr. hereditatia, donationia, Librorum

torum, magiaterii rernm non aacrarum etc.5 o alia qua$i-patrimonialia

-'i c m quae lucrantur ex functionibua

_ r, Btipendia Miasarum, praedicationia, ma-

<Tii rei theologicae, distributiones choralea, reditus Btolae etc.; c) alia

-, nempe reditus beneficii, penaiones quae a gubernio loco beneficii

preaai peraolvnntur, Bupplementa congruae a gubernio addita; <i alia

. quae bc. cleriei, parciua vivendo, Beponunt.
In bona patrimoniaiia^ quasi-patrimonialia et parcimonialia clerici
habent plenum perfectumque dominium. — Quoad bona ecclesiastica. clerici
ire diaponere poasunt de fructibus ad honeatam Buatentationem

quae aestimanda erit Lnspectis locis, tempore, dignitate et extendi po
a<l c im conaanguineorura egentium suatentationem. Si quis \<t<> d<>

buo patrimonio vivat, tantumdem e reditibus beneficii ffccit Buum. Beditut
lege eccleaiaatica (cf. CIC. can. 117:; erogari debenl in \
b: cui legi aatiafacit, qui .solvit pensionem ab Ecclesia buo beneficio
ositam, quia applicatio a<l ploa osus Kam ai> auctori^ate eccleaiaatica
b est per penaionia impoaitionem. «v»ui contra reeerit et a<l ietale re-
[uiritur materia multo maior quam Kn fUrtis communibus . peccat contra

dientiam, at oerius non contra Kustitiam, i«l rae ■ excu-

satur. Et r«ct»> : nam a) Becua, <iui«l dicendum «1«' conceasione 8. R. E. Card.
ta can; 239, 1°, 19?6] Kure canonico statuitur beneficiai .
9 — S . n ium.

— 130 —

boras et non residentes non facere fructus suos ; ergo — ex contrarioruni
lege — qui recitat et residet, evadit perfecte dominus redituum beneficii,
efciam superfljiorum.

I\'. De dominio auctorum.

272. Aucxores hic intelliguntur scriptores sive librorum sive operum
artis musicae, pictores, sculptores etc. inventores novae artis, industriae,
medicinae etc.

Principium in re esto : « res fructificat domino ».

Iure naturae certum est, auctores 1° habere perfectum dominium in rem
inventam et in opus conscriptum seu confectum. antequam pubiici iuris
fiat, tamquam in fructum sui ingenii ; quare ius laedit et damni tenetur
a) qui, invito auctore, manuscripta evulgat vel imprimit, secretum inven-
teri rapit et publici iuris facit ; b) qui lectiones aliorum scholasticas, con-
ciones sacras. orationes poiiticas, manu sua transcribit, in volumen colligit
et curat imprimendas: — 2° ius habere manuscripta imprimendi et vulg*andi,
utilitate inde capta, tum prima vice tum successivis, nam non alio modo
opus posset domino fmctificare ; emptor ius habet u.nice ad usum exeni-
plaris quod emit ; quare ius laedit et damni tenetur qui opus, prima vice
ab auctore vulgatuin, sumptibus suis et ad propriam utilitatem denuo im-
primendum curat, sive in eadem regione, sive in dissitis regionibus. At,
iure naiurae inspecto, non satis constat 1° liceatne versionem operis confi-
cere, inscio vel invito auctore. eamque sumptu suo et ad lucrum sibi ha-
bendum imprimendam curare, quia non constat an verum damnum auctori
inde oriatur, et an lucrum, ex versione captum. superet laborem in ver-
sionem insumptum ; 2° quamdiu, etiam post auctoris mortem. ius auctoris
protrahatur.

Leges positivae nationales et intemationales hac de re exstant, quarum
ratio habenda est et quae conscientiam onerant, cum iure naturae nitantur
illudque, in nonnullis obscurum, interpretentur.

§ 3. De modis dominium adquirendi.

273. Modus dominium adquirendi idem est ac titulus, seu causa apta
ex se ad dominium conferendum.

Modi dominium adquirendi a) alii sunt originarii, quorum vi dominium
adquiritur in res, |uae nunquam habuerunt vel saltem hic et nunc non
habent dominum — occupatio sc. et accessio; b) alii dicuntur derivati seu
translatitii, quibus dominium ab altero in alterum transfertur, sive ipso
iure, ut in praescriptione, sive partim ex lege. partim ex voluntate ho-
minis libera, ut in successione hereditaria ex testamento vel ab intesh
demum ex libera hominis voluntate, ut in contractibus.

— 131 —

I. I >< niodis adquirendi dominium originar

i ■ i), occupatione.

274. Occupatio i-si apprehensio realis proportionato inodo, cum animo
iendi Bnam, rei qnae nuUius esl et cuiua dominium nulla lex civilis al-
i tribuit ex. gx, res ab intestato relictae, heredibus Legitimis deficientibus,

uon Bunt occupationis obiectum, quia eas lez Statui adiudicat .

Occupatio versatur circa res animatas (venatione, piscatione), vel circa
Inanimatas : illa proprie occupatio dicitur, haec vero inventio.

275. Occupationis obiectuni sunt aninialia, quae triplicifl generie recen-
Bentur: a) mansueta seu domestica, quae natura sua in hominum consortio
biint et naturali libertate non gaudent, ut equi, oves, boves, sues, gallinae,
canefl etc. ; — b) mansuefacta seu cicurata, quae natura sua essent fera,
sed hoininis industiia mansuetis seu domestieis accedunt et sub eius do-
minio constituuntur, ut aves in cavea (gabbia, ucceliiera) , apes in alveariis,
eolumbae in eolumbariis vel domi etc. ; — c) fera seu silvestria (non fero-
ciora), quae naturali fruuntur libertate et ab hominum consortio abhorrent,
ut lepores, pisces, volucres. Hisce, ad iuris tramitem, accensentur efferata
-sc. tum fera quae, post capturam, recuperaverunt pristinam libertatem et
feritatem, tum mansueta, quae fera deinceps, post fugam, tiunt, ut sues,
equi et boves iu nonnullis orbis regionibus.

Quid iuris de singulis videamus.

Animalia mansueta seu domestica nunquam fiunt nullius, sed, etsi
discesserint, obierint, ab interitu vindicata fuerint (ex. gr. incendio, lupis
subtracta), sunt restituenda domino, salvo iure ad compensationem.

Animalia mansuefacta, tum titulo occupationis, tuin titulo industriae
et educationis, ad eum, qui primus ea occupavit et mansuefecit, pertinent.
Et si, remoto dolo, discesserint, avolaverint: a) columbae, pisces, cuniculi
(conigli), qui transierint in aliud columbarinm, in aliam piscinam, cu-
fctodiain (co)iigliera), statim in dominium transeunt alterius heri ; b) apes,
si prior dominus biduo eas insecutus fuerit frustra, vel intra biduiun ab
iis insequendis sponte destiterit, domino fundi , ubi constiterunt , manent
propriae ; c) cetera annnalia mansuefaeta vindieari poterunt a priore do-
luino intra '20 dies. — Si animalia mansuefacta agrum cultum vastent et
neqneant facile abigi , possunt a domino fundi occidi et retineri in refe-
etionein dainnoruin.

Animalia fera seu eilvestria nuliius sunt et fiunt per se primi oecupan
habita tamen ratione temporis vel loci quo occupantur. Et si venatio fiat
eo tempore, quo lege interdicitur, animalia Hunt primi occupantis, cum lex
de venatione sit, ex communissima sententia; mere poenalis, quod ceterum
suadent eonsuetudo et gravissima poena in inobedientes lata. Quoad locum,
liaec tenenda. Aut locus est claiisufl, aut pervius et apertus. 8i agatur
toco clauso parvae extensionis: illae ferae ad dominum fnndi pertinent quae
e loco elauso ezire nequeunt, easque venator suas facere non potest; ce-

— lo2 —

terae, ut aves, quae naturali adhuc fruuntur libertate, ad dominum fundi
non pertinent, easque venator suas facit et retinere potest, licet ius domini
penetrando laedat et damni teneatnr. Si agatur de loco clauso ma.gnae exten-
sionis, cum animalium captura ex parte domini incerta evadat, animalia
non censentur arnisisse pristinam libertatem : quare ea venator sua facitr
at damni tenetur. non absolute, sed pro spe probabili quam dominus ha-
bebat ea capiendi. Si denique agatur de loco pervio et aperto. aut a) do-
minus sibi non reservavit venandi ius. et animalia per occisionem fiunr
venatoris, laqueo capta fiunt eius qui laqueum posuit (nisi dominus fundi
animalis extractionem impediat vel illud, adhuc vivum, dimittat vel suuin
ex probabili iure faciat . vel. in casu quo animal secus evasisset, fiunt eius
qui primus e laqueo liberavit: aut b) dominus sibi ius venandi reservavit,
et curavit lege recognoscendum, — item si tale ius aliis locavit — et in
hoc casu ea applicentur quae de loco clauso parvae vel magnae exten-
sionis diximus. Piscationi aptanda sunt, pro modo, ea quae de venatione.

276. Inventio potest respicere thesauros, res deperditas, res derelictas,
bona vacantia.

The.saurus dicitur quodcumque obiectum mobile, pretio aestimabile,
absconditum vel suffossum, cuius nemo probare possit se esse dominum.
Duo praenotanda sunt : a) inventorem thesauri non eum esse, qui primus
manu thesaurum apprehendit, sed qui primus illum detegit et visibilem
facit : si quis vero operarios conduxerit thesauri detegendi causa. non i
-<*d illum iuribus inventoris gaudere; b) dominum fundi intelligi non fru-
ctuarium, sed proprietarium (thesaurus ex. gr. vel pars thesauri in fundo
beneficiario reperti non ad beneficiarium sed ad Ecclesiam pertineret : in
fundis vero emphiteuticis dominum utilem : in fundo dotali uxorem.

Si quis reperit thesaurum in fundo suo, sive casu, sive data opera.
totum adquirit. Si in fundo alterius privato, aut a) casu reperit et dimidium
cedit inventori, dimidium domino ; aut b) data opera invenit et, ante iudicis
sententiam, thesaurus dividitur aequis partibus inter inventorem et do-
minum ; post iudicis sententiam, totum cedit domino. Si in fundo publicor
sive casu sive data opera, dimidium cedit inventori, dimidium domino (ex. gr.
fisco, civitati, ecclesiae). — Qui moraliter certus in aliquo fundo thesauruin
reperiri .'non ex eo quod iam ibi eum reperit et denuo abscondit. in quo
casu thesauri ratio habenda esset\ fundum adquirit pretio communi, sine
thesauri aestimatione, recte adquirit, cum thesaurus non sit pars fundi, sed
res nullius.

Hes deperditae eae sunt, quas dominus casu aliquo vel ex oblivione de-
reliquit. sed sine animo dominium abdicandi. Inventor debet dominum quae-
rere : eo invento, restituere : eo non invento, rem deperditam tamdiu ser-
vare quamdiu probabile erit eum reperiri posse et, si res servari nequeat,
eam iusto pretio distrahere et pretium seponere. Quum domini invenicndi
spes omnis evanuit, e Nostris alii tenent pretium rei in pios usus impen-
denduin ex praesumpta domini voluntate : alii rem seu pretium cedere in-
ventori, et verius ; nam cur dominium maneat apud eum, qui de re amp!
disponere nequit? C. C. I. favet inventori ; praescribit enim (a. 715-718) rein.

— 133 —

tradendam esse auctoritati civili Locati, quae publicum edictum affigit et
curat ut affixum maneat a die dominico ad solidum diem dominicum inse-
quentem. Si intra bienniuni dominus compareat, ei res restituenda cst,qui
tamen tenetur sumptus, si qui necessario facti sint, refundere, et solvere
inventori, si hic petat, decimam vel (sl res pluris sit quam 2000 Libellis
s icesimam partem pretii ; BJ (li)iniiius non coinpareat, res cedit inventori,
4 1 1 1 i sumptus auctoritati civili refundere debet.

Ees derelictae eae sunt quas dominus, suae mentis compos, relinquit,
abiicit, antmo dominium abdicandi. In dubio atrum res amissae sint an
derelictae, pro priore hypothesi standum.

Rebus derelictis accensentur spicae, uvae, olivae etc. post messem, vin-
demiam, collectionein exstantes, nisi dominus expresse vetet ne colligantur.
— Ut derelictae non habentur res, quae e navi, tempestatis tempore, vel
sponte "\ metu naufragii vel vi nndarum ventorumve in mare proiiciuntur,
rel, post naufragium et procellam, ad littus feruntur; item quae a domo,
incendii causa, deiiciuntur, subtrahuntur. — Mcdiuin locum tenent res, quae
<>b inundationem ab alio in alium locum, secundo flumine, advchuntur -,
■regulariter ut derelictae habentur, praesertim si tam longe distrahantur,
ut nullara dominus spera eas recuperandi habeat, vel recuperare non posset
Bine sumptibus et incommodo rei pretium excedentibus. — Bes derelictae
mobiles fiunt primi occupantis tum lege naturae tum lege positiva; immo-
biles ex lege positiva cedunt fisco.

lioiid vacantia, sc. res a defuncto relictae, ctii heredes non sint nec ex
testamento nec leg-itimi ab intestato, cum consanguinei desint, essent lege
naturae res nullius et proinde primi occupantis, at lege positiva tum rao-
bilia tuin immobilia cedunt fisco.

2° De accessiouc.

277. Accessio esl modus adquirendi dominiuiu rei, quae nostrae accedit,
9ive natura, ut in nativitate et alluvione, sive ex facto vel industria ho-
minis, ut in adiunctione, specificatione, commixtione vel confusione, aedifica-
tione vel plantatione.

Nativitas intelligitur hic quaecumque rei a re productio tum realis, ut
partus animalium, fructus terrae et opera ingenii, tum civilis seu ex fictione
iuris, ut reditus, canones, census, pretiura locationis etc. De ceteris vel di-
ximus vel postea dicemus \ hic de solo animalium partu. Tartus pertinet
ad matrem, non ad patrem, ex principio « partus sequitur Ventrem »•, quare
animalium partus cedunt domino vel fructuario matris.

Alluvio dicitur in genere omne incrementum praediis iunctum vi aqua-
rum ; in specie trero dicendum de alluvione, avulsione, alvei mutatione,
nova insula. Alluvio duplici modo accidit : a) quuin incrementura ita, paul-
latim, adiicitur, ut nequeat intelligi quantum quoque temporis moraento
adiiciatur; lioc incrementuni pertinet ad praedium cui adiungitur; b) quuni
flumen, ab una ripa recedens, contrariam sensim occupat: hoc inorementum
pertinet ad praedia, quibus ripa deserta adhaeret, nullo damno dominis con-
ferariae ripae refuso. Avulsio habeturquum vis fluminia uni praedio partem no

— 134 —

tabilem et cognoscibilem detrahit eamque affert alteri praedio sive prope eain-
dem sive prope oppositam fluminis ripam sito; tunc dominus partis avulsae
eam repetere potest intra annum, et etiam post annum si dominus alterius
praedii nondum eam occupaverit. Alvei mutatio si in universum accidatr
prior alveus fit eorum, qui prope utramque veterem ripam praedia possi-
dent. pro longitudine frontis cuiusque praedii, iuxta lineas perpendiculares»
a limitibus ductas, et usque ad medium alveum. Nova insula potest triplici
modo efformari: a) sensim sine sensu ; b) ex parte notabili aiicuius praedii,
quam instantanea vis fluminis avulserit ; c) ex bipartitione fluminis quod
alicuius agrum vel agri partem circumdet. In primo casu, si flumen non
<<it navigabile, insula fit eorum qui hinc inde praedia possident, iuxta
normam superius traditam ubi de alvei mutatione ; si flumen sit naviga-
bile, insula cedit flsco. In altero et tertio casu, insula manet domino partis
avulsae vel agri circumdati, salvo iure Statui, si flumen sit navigabile, pro-
prietatem vindicandi, domino indemni.

Adiunctio habetur quum duae res mobiles, ad duos diversos dominos
pertinentes, ita uniuntur ut ex utraque aliquid unum emciatur, discreta
manente utriusque substantia, ex. gr. unius gemma anulo alterius addita,
pictura in alterius tabula expressa etc. Haec tenenda. Si res separari pos-
sint sine notabili utriusque vel alterutrius detrimento, uterque dominus
ius habet ad exigendam separationem; si sine damno separari nequeant,
tunc discernendum utra res sit principalis. Principalis per se ea est, cui
altera est usui, omatui, additamento. Et per se, quia accessorium sequitur
principale, dominus rei principalis potest totum vindicare, altero indemni.
At a) si accessoria sit longe pretiosior et adiuncta fuerit dolo domini rei
principalis (ut si quis anulo suo aureo gemmam alterius pretiosissimam
adiunxerit), tunc dominus rei accessoriae poterit vindicare totum, domino
rei principalis indemni, vel exigere separationem etiam cum detrimento
rei principalis; b) si neutra res dici possit accessoria alterius, habebitur
Qt principalis ea quaepraestet pretio, et, pretio pari, quae volumine praestet.

Specificatio habetur quum alter rei alterius dat aliam formam specifice
diversam {ex. gr. si quis ex lana mea tibialia, e meo numismate aureo
anulum conficiat). Si a) ex una re nova species fuerit confecta, dominus
rei, sive haec possit ad pristinam formam restitui sive nequeat. ius habet
vindicandi novam speciem, altero indemni. Si b) quis materia partim propria,
partim alterius, usus fuerit ad novam speciem conficiendam, si materiae sine-
detrimento nequeunt separari, nova species in commune dominium transit,
sc. alterius pro re, alterius pro re et opere. At si opus artis longe rei pretium
excedat, artifex ius habebit ad proprietatem novae speciei, domino alterius
rei indemni.

Commixtio habetur quum duo arida vel solida, ad plures doininos per-
tinentia, permiscentur \ coufusio, quum duo liquida (ex. gr. si triticum
meum cum alterius tritico permisceatur, erit commixtio; si vinum meum
cum alterius vino, confusio). Si materiae separari possint, ille, qui com-
mixtioni, confusioni non consentit, ius habet ad exigendam separationem ;
si nequeant, commixtae vel confusae res transeunt in condominium pro
rata, et uterque dominus potest exigere ut sub hasta vendantur, commu-

— 135 —

nibus sumptibud '•' ud coiQiiiunem utilitatt-iii. Sed si uuius materiae qua
Jitas el pretium long< lal qualitatem et pretium alterius, vel si una

ex materiis baberi possii ut principalis, dominus rei pretiosioris vel prin-
eipalis poterit commixtionem, confusionem vindieare, altero Lndemni.
Aedificatio vel plantatio dare potest locum triplici casui. a) Titius aedi-
:i vel plantal in fundo suo cum materia aliena; si bona flde egk, tenetni
pretium materiae refundere eiufl domino; si mala flde egit, dominue ma
teriae iua babet a<l materiam auferendam, Bi Id tUiri potest salva aedifica-
tioin- vel plantatione, secufl ad pretii restitutionem et damna. b) Titius
aedificat vel plantat u> fundo alieno cum materia suq,; Bi bona t i * l « • egit,
noii poterit obligari ad tollendam eonstrnctionem vei plantationem, quae
cedil domino fundi,qui Titio reddet pretium materiae et operis, vel quanti
plurifl fundufl valet; si mala fide egit, poterit cogi, sine ulla indemnitate^
iul tollenda opera et ad damna sarciciula, nifli dominufl inalit ea servare et
pretinm rcfundere, ut supra. c) Titius aedificat vel plantat in fundo alieno
cum materia aliena ; totum cedit domino fundi, Titio indemni, ut supra ;
at dominus niateriae ius nabet conveniendi Titiuni, ut materiae pretium
ictundat, et etiam dominum fundi si nondum Titium fecerit indemnem vel
intra Limites pretii nondum Lntegre soluti.

II. Ek modis dominium adquirendi derivatis seu translatitiis.
1° De praescriptione.

278. Praescriptio est modus a lege civili inductus, sive adquirendi do-
minium rei vel aliquod ius (p. aequisitiva), sive se liberandi ab aliqua ob-
[igatione (p. liberativa), per possessionem continuatam tempore ac modo a
lege definitis.

Praescriptio est modus adquirendi vel se liberandi ab obligatione legi-
timus n) in foro externo, quia supremae civili auctoritati est altum domi-
nium in bona civium, quod exerceri debet ad bonum commune ; interest
vero flocietatifl, rerum dominia esse certa, lites non esse immortales, do-
minos fieri sollicitos de rerum suarum conservatione; hisce omnibus rebus
consulit praescriptio, quae ceterum, ideo quia posita est ante omnem
eventum, omnibus aeque civibus potest nocere et prodesse; — b) sed etiam
in foro interno, quia agitur de lege civili lata circa suum obiectum, aequa,
praevidenti, quam et ipsa Ecclesia canonizavit, correctione inducta quoad
uecessitatem continuae bonae fidei.

279. Coiuliciones ad praescriptionem neeessariae tribus hisce versiculis
continentnr :

Non usucapies, ni.si sint tibi talia quinque :
sit res apta, rides bona, sit titulus quoque iustus.
possideas iuste, completo tempore legis.
Res apta debet esse, quae sc. sit in commercio, et non sit iure im-
praescriptibilis. Iure canonico, praescriptioni obnoxia non sunt : a) qnae
sunt iuris divini tum naturalifl tum positivi ; b) quae obtineri possunt ox
solo privilegio apostolico; c) iura spiritualia, quorum iaici non sunt capa

— 136 -

ces, si agatur de praescriptione in commodum laicorum : d) fiues certi et
iudubii provinciarum ecclesiasticarum. dioecesium, paroeciarum, vicaria-
tuum apostolicorum. praefecturarum apostolicarum. abbatiarum. vel praelatu-
rarum nullius; e) eleemosynae et onera Missarnm; f) beneficiuin ecclesia-
sticum. sine titulo: g) ius visitationis et obedientiae, ita ut subditi a nullo
Praelato visitari possint et nulli Praelato iam subsint ; h) solutio cathe-
dratici (CIC. can. 1509». Iles sacrae, quae in dominio privatorum sunt, a priva-
tis personis praescriptione acquiri possunt, sed. semel acquisita, non adhi-
beri ad profanos usus: possunt ad usus profanos, non tamen sordidos, si
amiserint consecrationem vel benedictionem. Res vero sacrae, quae in do-
minio privatorum non suut. solum a persoua morali ecclesiastica contra aliam
personam moralem ecclesiasticam praescribi possunt (CIC. can. 1510).

Uona fides est iudicium invincibiliter erroneum. quo quis putat rem
a se possessam esse suam. — Quum vero agitur de praescriptione liberativo,
sicut obligatio est positiva (ex. g-r. solvere debitum) vel negativa (ex. gr.
pati transitum alterius per fundum proprium . ita bona fides, potest e
positiva (ex. gr. se nullum debitum habere vel negativa (se nihil agere
contra ius alterius, qui tamen. si eo non utatur, non admonetur).

Ius roinanum et C. C. I. requirunt bonam fidem in inchoatione tantum
praescriptionis: quod tamen, si vim habet in foro externo civili, ita ut
actio civilis submoveatur exceptione praescribentis. non habet vim in foro
interno. nec in externo ecclesiastico, in quo bona fides requiritur tum ad
inchoandam tum ad continuandam praescriptionem (cf. CIC. can. 1512 .
Et si dubiuin medio tempore superveniat, possessor inquirere tenetur; at
si dubiiim remaneat post adhibitam diligentem inquisitionem, praescriptio
currit. — In foro externo ecclesiastico, vix lite contestata, possessor rei
alienae desinit esse bonae fidei (cf. can. 1731. 3°). — Ad praescriptionem
liberativam sufficit bona fides negativa (1).

y) Titulus iustus. sc. aptus per se ad dominii translationem (ex. gr. ven-
ditio, donatio etc, non locatio, commodatumi, est ratio ob quam possessor
putat rem, quam possidet. esse suam. Titulus potest esse a) verus, ex. gr.
emptio a vero domino ; 6 cdoratus. qui sc. adest et verus videtur, sed la-
borat intrinseco vitio, ex. gr. emptio a furc: c putotivus seu exisHmattis,
qui habetur quum quis putat titulum adfdisse, qui revera non adfuit ;
d praesumptus, quum nullus determinari potest possessionis titulus, sed
ex diuturna possessione praesumitur aliquem titulum intercessisse.

Ad praescribendum requiritur non titulus verus (ad quid tunc' prae-

ptio ?), sed sufficit a) in praescriptionibus dccennalibus vel miuoris tem-

(1) I. rotaano a) possessio successoris universalis irnmediati coniungitur cuui p. an-
teeessoris. ad praescrihendum, modo hic in bona fide fuerit, etiamsi ille in mala sit ;
ala fides antecessoris non nocet successori particulari. sc. ex legato, emptioue, dona-
tione, si hic in bona fide sit, quia hic incipit novam possessionem. — I. canonico, -valet
quod sub a), modo successor u. i. hit in bona fide: successor univ. imm., bonae fidei,
complens 30 annos possessionis, legitime praescribit, in quantum 30 annis perimitur
actio in possessorem; successor univ. mediatus h. f. coniungit possess. suam cum poss.
^uccessoris univ. immediati h. f., etiamsi testator seu auctor. de CttiuS uterque possedit,
in m. f. fuerit; valet item quod suh b). I. civili italico valet quod suh a) et &), sed ad
,praescriptionem 30 ann. bona fides non requiritur.

— 137 —

poris titulus coloratus rel putativus, b) ln tricennalibue praesumpttis, sine
quo bona ftdes exsularet.

5) Possessio et pro luribus g/uasi-possessio^ sc. exercitium Luriutn —
esl elementum praescriptionis fundamentale. Possessio ad praescril»
dum requiritux a dominativa, bc. aliquis possidere debel animo domini
proprietarii quem animum ex, gr. habere nequM Locatarius ; 6 pubh

ikiii clandestina, m persona, contra quam currit praescriptio, possit eam
animadvertere et sunm ius tueri; e o /•/. . bc. non aequivoca, ut ce
constet aliquem possidere rem tamquam suam ; d non interrupta et jpdct-
/ira. M\ continuata per totum tempus, asque a<l extremum diem, sine ulla
litis contestatione ; ceterum actualis possessor computare potest pro
tempus possessionis sui anteoessoris (cf. ,r>, comma tertium .

Praescriptio dicitur vnttrrupta quum tempus praecedens aequit amplius
computari j suspensa quum praescriptio ol> aliquod Lmpedimentum dormit»,
sed, t'o remoto, terapus praecedens computari potest cum sequenti. Prae-
Bcriptio interrumpitur naturaliter, si possessor privatur oltra annum po>-
Bessione, dviliter Lite intehtata et a iudice admissa; suspenditur, quum
curreret in detrimentum eorum, qui agere non valent, ut suut : a) uxores
constante matrimonio, quoad bona dotalia et quoad bona immobilia pro
dote hvpethecae subiecta; b) rainores non einancipati, et maiores civiliter
interdicti; c) milites tempore belli. Sed suspensio non prodest coheredibus,
sociis, condominis, qui agere possunt, et contra quos, per consequens, cu
praescriptio.

c) Tempus legitimum requiritur ad praescribendum, et ita computatur
u t corapleatur postreino die finito, et in praescriptionibus, quae mensibus
complentur, raensis constet 30 diebus.

lure canonico :
1 ."clesia recipit quae statuuntur in legibus civilibus cuiusque nationis, salvis
iis quae sequuntur.

Quod spectat ad praescriptionem acquisitivam bonorum ecclesiasticorunt,
bona immobilia et mobiiia pretiosa praescribuhtur 30 annis, exceptis bonis
eiusdem generis pertinentibus ad Sedera Apostolicam, Ecclesiam Latera-
nensem, ad Cistercienses et Mendicantes, quae 100 annis, vel pertinentibus
ad Benedictinos, quae 60 annis usucapiuntur. Ad oneranda servitutibus bona
ecclesiastica idem tempus requiritur ac pro immobilium praescriptione ;

quod vero spectat ad praescriptioucm liberativam, si agitur de prae-
Bcribendo contra Ecclesiam, rcquiritur idem tempus ac pro immobilium
praeseriptione, ut supra; si agitur de Ecclesia contra laicos vel bona pro-
fana praescribente, standura legi civili cuiusque regionis (cf. CIC. can. 1511 .

Iure civili italico :
praescriptione acquisitiva, a) Immobilia et iura realia iu res tmmobUes
praescribuntur sine titulo 30annis; cum titulo determinato et transcripto in
offirto hypothecarum (et a die transcriptionis currit praescriptio), 10 annis.
- Ees mobiles natura sua et syngraphae debiti publici nemini inscriptae
{titoli al portatore), pro quibus possessus civilis et bona fides eumdem efife-
ctum gignunt ac titulus, praescribuntur statim et ipso facto, modo non sint
furtivae ac deperditae. c Bes furtivae ac deperditae praescribuntur biennio.

— 138 —

Et, medio tempore, qui rem ainisit aut is, cui furto sublata est, rem a pos-
sessore repetere potest, salvo possessori iure regressus erga eum a quo ac-
cepit. Sed si possessor rei furtivae ac deperditae eam emit in publicis nun-
dinis ac mercatibus, vel sub hasta, vel apud mercatorem qui publice res
eius generis vendit, dominus rei furtivae vel deperditae non ^otest eam a
possessore repetere nisi soluto emptionis pretio, salvo sibi regressu erga
eum qui rem vendidit ;

in praescrlptione hberativa, a) 30 annis exstinguitur quaelibet obligatio
sive realis sive personalis; b) 5 annis praescribuntur annualitates redituumr
qui ad vitam vei in perpetuum constituti sint. pensionum ob alimenta sol-
vendarum, locationuin et foenorum. c) Qnoad praescriptiones 3 annorumr
unius anni et sex mensium, videsis C. C. I. a. 2138-2110.

280. Disputant recentiores e Nostris an valeant in conscientia prae-
scriptiones 1° quinquennales ; 2° triennales, annuae. sex mensiuin : 3° bien-
nales pro rebus furtivis ac deperditis; 1° immediatae pro rebus natura sua
mobilibus et pro syngraphis debiti publici nemini iuschptis. Et plures hinc
inde sententiae. Haec nobis videntur tenenda esse. Ad lum : praescriptiones.
quinquennales non valent pro primo debitore. cui deest bona fides, nec pro-
successore eius universali inmiediato (cf. §, comma tertium), sed valent pra
eius successore tituio particulari, qui in bona fide sit. Ad 2um : praescri-
ptiones triennales, annuae, sex mensium non valent in conscientia, ut evi-
dens est ex C. C. I. a. 2112, ex quo coniicitur, legislatorem id sibi propo-
suisse, non ut transferret dominium, sedut e medio auferret lites, et liberaret
debitores a duplici pretii solutione ; quare eae, potius quain praescriptioneS,
dici possunt praesumptiones iuris solutionis iam factae. At, contra, calent
in conscientia et opponi possunt quum agitur de obligatione a defunct-o-
contracta et a successore ignorata, et in casu quo debitor, conventus, ob-
litus fuerit utrum satisfecerit an non. Ad 3um et lum, quidquid rationum
hinc inde congeratur, eas in conscientia valere dicendum est, quia omnia
Jocuin habent quae de legitimitate praescriptionis in foro tum externo tum
interno praefati sumus (cf. 278j.

_ De successione ex testamento.

281. Testamentum definitur actus revocabilis, quo aliquis, modis a lege

constitutis, disponit de suis rebus pro tempore morteni suam subsecuturo
in favorem unius vel plurium.

Ad testamenti validitatem necesse est ut testator non fuerit metu
coactus nec errore permotus. Testamenta vero plura fieri possunt, et omnia
valent si posterius antecedentia non revocet e^presse et ex integro, et, si
non ex integro, quatenus antecedentium dispositiones suiit conciliabiles
cum dispositionibus posterioris testamenti.

282. Possunt testamentum facere qui lege non prohibentur ; igitur in-
validum est testamentum, ex legis dispositione, eorum a) qui nondum de-
cimuin octavum aetatis annum expleverint : b) qui fuerint, ut non sanao

— 139 —

oientiB, ad iuris formam interdicti} c) quoa confltel vel probetur oon fui
sui compotea qnum testamentum condidemnt.

Possuni capen tnnes, qui iege non prohibentur, etiam

cituri ex determinata persona quae tempore mortis testatoria vivat,

oondum concepti. At lege vetantar: a) indigni, a iudice removendi

(C. C. I. a. 72."), T»;i , ni.M eos testator per actum authenticum vel in testa-

mento Ipso expresH habilcs reddiderit seu In lus successionis redintegra-

>iMit : sed, extra hunc casum, indignorum deseendentes ius habenl ad

timam quae Indignis, nisl exclusi essent, obtdgisset, veluti quodam
repraesentationis iure: 6) damnati ad ergastulumi c) tutores testatoris, bi
... tempore, quo institutj Bunt heredes vel legatarii, nondum rationum tu-
telae redditarum iuridicam adprobationem obtinuiasent, at, hoc non ob-
Btante, capere possunt si sint testatoris adscendentes, descendentes, frati
Borores, nxor; d) quum exstant legitimi descendentes veJ adscendentes, filii
illeyitimi, quos testator agnovit vel quos ex iudicis sententia tales e
constet ; at naturales capere possunt legitimam tantum, spurii (1) alimenta,

; i>lus iis relictum a testatore fuerit, vel directe, vel indirecte per in-
terpositam personam, vel simulate per contractum ouerosum, iis non de-

.r- e) testatoris binubi coniux, cui nihil conipetit ultra legitimam vel
ultra id, quod minimum cuicumque e liberis ex priore matrimonio ortis
relictum fuit ; /*) notarius vel officialis publicus, qui testamentum recepitr

8 in eodem testamento ; item scriptor testamenti secreti, nisi testator
manu sua dispositiones in eius favorem addiderit, vel saltem eas adproba-
verit in actu tradendi testamentum notario.

283. Testamenta, alia sunt ordinaria, alia specialia seu privileyiata*
Testamenta specialia seu pricileyiata sunt quae fiunt tempore pestis ; in na-
vibus, constaute itinere maritimo ; a militibus vel addictis exercitui tem-
pore belli ; de quibus v. C. C. I. art. 789-803. Testamenta ordinaria alia
sunt oLoyrapha ; alia per instrumentum notarii confecta aut recepta, et haec
rursus vel publica vel secreta.

«) Testamentum oloyraphum testator debet ex integro manu sua
scribere, appositis die, mense, anno, itemque in calce manu sua sub-
scribere.

5) Qui velit testameutum publicum facere, coram notario et quatuor
testibus iure aptis i^C. C. I. a. 788), vel coram duobus notariis et duobus
eiusmodi testibus, patefacit voluntatem suam, quam notarius, et, si duo sint,
alteruter e duobus, scripto redigit, coram omnibus perlegit, curat ut constet

ipso instmmento oinnia, quae lex requirit, servata ad unguem fuisse;
deinde subscribunt testator (qui, si nequeat, causam manifestat, de qua in
Acto mentio facienda est), quatuor testes et notarius, vel duo testes et
uterque notarius. Si testator sit omnino surdus, testaiuentum a notario re-
dactum legere ipse debet, de qua re constare debet in Acto; si legere ne-

(1) Ex filiis illegitimis nuturales dicuntur ii qui nati sunt extra matrimonium a.
viro et nmliere. inter quos matrimouiuni valide consistere potuisset : spurii, ii qui uati
ex viro et muliere, inter quos mutrimoniuin iure iniri nequit (ex. gr. ex aduiterio).

— 140 —

sciat vel nequeat, iunc debent interesse vel notarius et quinque testes, vel
duo notarii et tres testes.

7) Testamentum secretum scribi potest ex integro a testatore, qui illud
in calce subscribere debet; vel a quolibet alio sive partim sive ex integro,
quo in casu testator tenetur subscribere testamentum in unoquoque dimidio
folio. Charta. qua testamentum continetur vel involvitur. claudenda est et
obsignanda sigillo, quod signum aliquod referat, ita ut aperiri nequeat
quin dilaceretur. Testator tradit notario coram quatuor testibus chartam ita
a se obsignatam vel ita a notario coram iisdem obsignandam, declarans
testamentuin suum ea contineri; deinde in parte exteriore chartae ita ob-
signatae notarius conficit Actum, in quo constare debet de traditione et de-
claratione a testatore facta, de numero et signo sigillorum, de testium prae-
sentia ; denique Actum subscribunt testator, testes et notarius, et, si testator
nequeat subscribere, causam patefaciet, de qua in Acto mentio facienda est.
Haec omnia, sub nullitatis poena, sine interruptione fieri debent. Si vero
testator sciat legere, sed scribere nesciat, vel non potuit interius subscri-
bere testamentum, tenetur causam aperire et affirmare se testamentum le-
gisse : de quibus adiunctis constare debet in Acto.

3) Surdi et muti, muti, qui scribere sciant, possunt, omnibus servatis,
testamentum olographuin facere, vel secretum : lioc autem notario, prout
supra, tradentes. in parte exteriore chartae scribere tenentur, ea testamentum
suum contineri et, si hoc a tertio quolibet fuerit conscriptum, se illud legisse,
et testatorem haec oinnia scripsisse coram se et quatuor testibus, notarius
declarabit in Acto. Cetera omnia, quae superius de testamenti secreti forma
servanda sunt.

284. Quid et quantum testamento reimqui possit. ex C. C. I. desuma-
mus. Si testator nullos habeat heredes necessarios, quibus lege, iuri naturae
innixa, pars hereditatis est relinquenda, disponere potest de integro asse
hereditario in favorem cuiusvis malit. Si necessarios habet, eis saltem di-
midiam bonoruin partem, quae legitima vocatur, relinquere debet ; de re-
liqua, quae dicitur disponibilis, quid malit statuere potest, nisi adsint con-
iux superstes et filii naturales, quorum portio ex disponibili detrahenda est.
Ut singula attingamus, debetur pro legitima a) filiis ^etiain adoptivis), sive
maribus sive feminis, dimidium assis hereditarii, in singulos aequis partibus
dividendum; — nepotes vel neptes testatoris ex filio vel filia praemortuis,
vclut iure repraesentationis, in locum parentis defuncti succedunt, eius
quotam partem, tamquam unus, adipiscendo ; — /3) filiis deficientibus, tertia
pars assis hereditarii adscendentibus, sc. patri et matri, inter utrumque pro
rata aequali dividenda, vel tota alterutri, alterutro defuncto ; utroque pa-
rente praemortuo testatori, ea tertia para debetur adscendentibus in linea
inde paterna, liinc materna, pro rata aequali si adscendentes sint in gradu
aequali, secus tota proxiinis alterutrius Liheae : — 7) tiliis illegitimis, qui
fuerint a testatore iure recogniti, a> in concursu cum filiis legitimis, vel,
his deficientibus, cum adscendentibus, dimidia pars quotae, quae sibi ob-
tigisset, si legitimi essent. simul computatis ad quotani determinandam fi-
liis legitimis; b) si 11011 adsint nec lilii legitimi nec adscendentes, duae

— 141 —

tertiae partes illius quotae, quae Bibi deberetursi legitimi essent. D
dentee Legitimi a filio LUegitimo praemortuo orti, velut lure repraesenta-
tionis, in quotam partem praemortui parentis, quasi unus, succednnt; —

oniugj Buperstiti (contra quem-vel quam-non exstet sententia separa-
tionis personalis quae Ln rem ludicatara tranflierit), a) b! buuu] adBint filii

itimi eorumque descendentes, osuafructua in portionem, aeqnalem l<
timae qnae Bingulis filiis obtingeret, compntatoin filiorum nnmero coniuge
Buperstite; b) si concurrat cum Bolis adscendentibus, ususfructus in quar-
iuiii aasis hereditarii partem; m adscendentes desint, nsusfructus

in tertiam assis hereditarii partem. At legitima debita coniugi Buperstiti
«•c lllegitimis Lnre recognitis, at Buperius diximus, ex disponibili detra-

heinla est.

285. In testamento Lnstitni possnnt heres (unus vel plures) et legatarii
— ille vel tlll titulo universali, hi titulo particulari — et sive pure, sive
adiecta condicione. Condijiones pro non BCriptis habentur, si impossibilcs
vel contrariae legi et bonis moribus ; et legi contraria est condicio, qna
vel primae ve\ secundae nuptiae interdicuntur (ex. gr. dummodo in coeli-
batu vel viduitate permaneat ; non si testator dicat : donec in coel. vel vid.
permaneat, quia haec est non condicio, sed dispositio od diem) : ea tamen
condicio sustinetur, si fuerit a coniuge coniugi imposita. Invalide appo-
nitur institutioni heredis termimts a </uo, vel ad quem, incipiat, desinat
heres esse (sc. dies, ad diem) ; at valide apponitur legatis.

Tnm heredi tum legatario fieri potest substitutio alterius heredis vel
legatarii, modo substitutio non sit fideicommissaria, quae iure nulla est
(ex. gr. si primus heres vel primus legatarius gravetur onere servandi et
restituendi assem hereditarium vel iegatum tertio cuilibet). Ius adcrescendi
*'tiam novis legibus viget inter coheredes et collegatarios, quum in eodem
testamento eadem res indivisa iis coniunctim fuit relicta, etiamsi heredes
liac forma instituti sint — in partes aequales, in aequales )><>rtiones — et
collegatariis eadem res indivisa ruerit relicta separatis dispositionibus. Et
bj qnis ex coheredibus vel collegatariis praemoriatur testatori aut sit vel
tiat inhabilis ad capiendnm ex testamento, non fit locus iuri adcrescendi
(nisi tamen testator aliter disposuerit) in casu, quo descendentibus prae-
mortui vel inhabilis competat lege ius repraesentationis.

286. Legata acceplari queunt vel repudiari. Hereditas a) potest acceptari
vel pure et Bimpliciter, vel cnm beneficio inventarii, ex qno ins exsurgit
heredi non solvendi legata et aes alienum nisi citra quantitatem assis he-
reditarii : b) pofest recusari, at recusatio non praesumitur, sed fieri debet
modo a lege definito. Pars heredis, qui repudiet, cedit coheredibus, si locus
est iuri adcrescendi ; secus, cedit heredibus legitimis seu ab intestato.

287. Testator potest eligere nnnm vel plures uti exsecutores testamen-
tarios, qnibus sc. committat suae ultimae voluntatis exsecutionem.

288. In foro conscientiae a) testamentum revocabile est, licet promissio
illud non revocandi intei I ; el si promissio fuit iurata, valide semper

— 142 —

revocatur. licife tunc. quum id graves causae suadeant: b) testamenta ad
pias causas informia, nempe nulla ob defectum formae legalis. adimplenda
sunt (CIC. can. 1513, § 2) ; quoad fiduciam clerico vel religioso commis-
sam, cf. CIC. can. 1516.

3° De successione legitima seu ab intestaio.

289. In testamenti defectu , vel quum testamentum est informe , aut
nullum ex iudicis sententia, successio devolvitur lege. Lex reddit ad suc-
<iedendum inhabiles: a) eos, qui tempore mortis testatoris nondum concepti
sint, item qui sunt nati at non vitales; praesumuntur vero vitales ii, quos
■constet vivos natos esse ; b) indignos (cf. n. 282, comma alterum) : et hi
ne habent quidem ius ususfructus et administrationis, quod parentibus
•competit, in bona descendentium , qui sive iure proprio sive iure reprae-
sentationis succedant.

290. In successione legitima locn.ni habet ius repraesentationis, ex quo
remotiores heredes subeunt in gradum et ius proximorum qui fuerint prae-
mortui. Eepraesentatio locum habet soluin in linea recta et collaterali :
in linea recta, in infinitum (ex. gr. si defuncto intestato fuerint praemortui
tum filii tum nepotes, succedunt pronepotes) ; in linea collaterali, usque
ad 10 gradum iuxta civilem numerationem (cf. n. 552, 1°), repraesentationis
ius competit filiis (et horum descendentibus in linea recta) natis e fratribns
vel sororibus defuncti praemortuis. Adscendentes iure repraesentationis
«arent.

Qui proprio iure succedunt, ut filii, succedunt per capita; qui iure re-
praesentationis, succedunt per stirpes (ex. gr. si defunctus reliquerit filium,
et ex filio praemortuo nepotes, ille dimidium assis hereditarii capiet, hi
coniunctim altemim dimidium).

291. Successio legitima, quae initium capit a filiis legitimis. legitimatis,
adoptivis, illegitimis iure recognitis (spurii habent unice ius ad alimenta),
et sequitur primo per coniugem, patrem et matrem. fratres et sorores, tum
germanos (ex iisdem patre et matre genitos), tum consanguineos (ex eodem
patre et diversa matre) et uterinos (ex eadem matre et patre diverso),
deinde per adscendentes in linea paterna vel materna et collaterales pro-
pioris ordinis, deducitur usque ad 10 gradum inclusive iuxta civilem enu-
merationem: quo deficiente, hereditas cedit fisco. Infinita res esset in bre-
viore tractatione singula persequi: consulantur potius C. C. I. a. 721-758,
et D'Annibale, p. II, n. u7G-S»l.

— 14j3 —

i />• Contractibns 1 .

A l>< contractibus in g\

292. Contractus definitax conventio Inter duos rel plures de Lure tr ■
ferendo.

Contractus dicitur: a) in fleri vd in facto esse, prouti consideratur
mutuus actualis consensus, ve\ effectus ei contractu iiiito ortus; b bd
ralis (aeu synallagmaticus , ve\ unUateralis, prout obligatio se tenel
parte utriusque contrahentis, vel alterutrius tantum; c, nudus veA vestitus,

prout nititur BOlo eontralicntimn COnsenSU el parit obligat ioncin naturaleiu

dumtaxat, trel initur Legalibus solleinnitatibus, parit actionem civilem et

obligat in utroque foro ; d) otiorosus vel gratuitus, prout utrique e contra-
hcntibus stat onus et commodum (ut in venditione), vel uni onus et alteri
commodum (ut in donatione); e) consensualis ve\ realis} prout essentia con-

tractus est in consensu (ex. gr. in venditione, locatione), vel in traditione
reali (at in mutuo, commodato, deposito) ; /) expressus (seu formalitir
initus), vel tacitus (seu virtualiter initus), prout consensus manifestatur ex-
plicite, veA implicite tantuin : contractus tacitus appellatur etiam qitasi-
contractus ,' g) nominatus, vel innominutus, prout habet in iure nomen
proprium, necne: contractus innominati praecipui sunt — do ut des,dout
fadas, facio ut des, facio ut facias — ubi verbo facere significatur etiam non
fucere (ex. gt. do ne fucias, non facio ut des, non facio ut facias, facio vel
non facio ne facias) ; h) validus, invalidus, rescindibilis, prout iure con-
tractus talis est.

Contractus elementa constitutiva alia sunt essentialia, sine quibus con-

tractus esse nequit; alia accessoria seu accidentalia, sine quibus contractu^

e potest, et quae exclusa censentur a contractu nisi expressa contra-

lifntium voluntate adiiciantur ; alia nuturulia, quae censentur in contractu

incsse sive lege sive consuctudine (ut in venditione securitas emptoris in

i evictionis). De his satis ; de illis et istis videamus.

293. De elementis contractuum essentialibus. Loquimur de elementN
quorumlibet contractuum coininunibus ; quae singulis propria, notabimus
ubi de singulis. Sunt igitur muteria apta, subiectum capax, consensus le-
gitimus. Et

«) Materia apta, quae, ut talis sit, debet esse : a) Possibilis tum physice
tum moraliter, quia ad physice impossibile nemo tenetur, ad moraliter im-
possibile nemo censetur velle se obligare (hic impossibilUatis nomine venit
maxima difficultas). Si res, praestanda vcl faclenda, fiat post initum contra-
ctum impossibilis, vol cx se, veldolo eius qui se obligavit, in 1 casu, si n

(1) '. - civile in territorio statuit de contractibus in genere et in snecie, nomi-

natda et Lnnominatis, et de solntionibus, eadem recipit ius eanonicum In materia ec

i-'a. oisi iuri diviuo udversentur vel aliud in certis nuibusdaui rebtU iysutn ius cano-
Q statuat (CIC. can. 1529 .

— 144 —

ria est divisibilis. pfaestanda est qua praestari potest, nisi contrahens voluerit
se obligare ad totnm vel ad nihil ; in 2° casu, contractus cessat, at qui
dolo egit damni tenetur. — b) Exsistens, sive in re, sive saltem in spe. —
c) Contrahentis propria. cum nemo possit ius transferre quo caret; at potest
de re a tertio quolibet praestanda contrahi eo sensu, quod contrahens se
obligat ad curandum pro viribus ut tertius ille rem praestet. — d) Certa et
determinata, ne contractus sit illusorius. — e) Honesta et licita quoad sub-
stantiam; quare contractus de re mala nullam inducunt obligationem. Qui
actionem malam nondum praestitit, ab ea abstinere tenetur et pretium, si
antea accepit, restituere; « post eam perpetratam, nonnulli putant, datum
quoque restituendum esse ; non enim debetur ex pacto, quod ab initio
nulluin fuit, nec ex re, cum actio turpis non sit pretio digna : contra alii,
longe plures, putant posse vel peti non datum — non ex conventione, sed ex
post facto, quasi laboris vel periculi pretium: sententia utraquegravis, et
utraque S. Alphonso probabilis, sed haec probabilior ; ideo consultius est
-possessori favere: sive ei qui promisit, si nondum dedit; sive ei, qui turpe
opus fecit, si iam accepit (D'Ann. II, 301) » . Nec huic solutioni obstat
C. C. I., ex quo certo non constat utrum nullitas obligationum, quae sint
legi et bonis moribus contrariae, sit declaranda per iudicis sententiam,
necne. — Sed mulier dona sibi data, ut ad turpia alliciatur, consensu
nondum praestito retinere potest, saltem nisi donans condicionem explicite
vel implicite manifestaverit ; suadenda tamen erit ut restituat, ne per do-
norum retentionem turpis donantis amor foveatur et crescat. — f) Non
alteri contrahenti iam debita ex iustitia, quia ius transferri nequit ad alterum,
quod hic iam possideat : ex. gr. iudex nequit contrahere de aliqua re sibi
donanda pro iusta sententia ferenda. Sed possuni valide et licite tecum
contrahere de re iam a me debita alicui tertio, sed tibi utili et non debita
(ex. gr. possum a te accipere, ideoque etiam per contractum exigere, ad
negotium tuum gerendum, pretium itineris, quod suscepturus sum in com-
modum tertii cuiuslibet, qui pretium eiusdem itineris mihi persolvit) ; valide,
sed illicite contraho de re tibi iam debita ex caritate vel alia virtute (ut
si ex. gr. medicus non conductus, qui pauperem ex caritate gratuito cu-
rare teneretur, contrahat de mercede ab eo tribuenda, quia pauperis interest
curationem exigere posse ex iustitia); valide et licite contraho tecum de
re tibi non debita, sed a me praestanda alio titulo (ex. gr. si tecum con-
traham, ut mihi aliquid des, ne ego peragam die festo opera servilia: sed
peccarem, si ita essem animo dispositus ut laborarem die festo nisi tu do-
num conferresj.

Subiectum capax. Et onnies contrahere possunt qui nec natura nec
lege sint inhabiles. Natura sunt incapaces ii, qui non sunt suae mentis
(infantes, idiotae. amentes, ebrii), vel, etsi rationis usum habeant, perfectum
et completum non habent (semifatui). Lege sunt incapaces : a) minores
(sc. qui nondum 21 aetatis annum expleverint) ; b) inhabilitati (C. C. I.
a. 339), qui sc. sine adsistentia specialis curatoris nequeunt Actum perficerc,
qui excedat simplicem administrationem : et lege possunt inhabilitari pro-
digi et semifatui; c) interdicti (C. C. I. 324), qui nihil iure agere possunt
et sub tutela sunt, ut minores : d) uxores in nonnullis casibus; e) in genere

— 145 —

ii, quibus lex vetat contractus in particulari. Quare, si duo contractuin
ineant, quoruin alterutcr natura est incapax, obligatio 61 ncutra parte
constat ; si altcrutcr sit !>■</<■ incapax, incapaci datur rcstitutio in integrum,
B6d pars habilis, ut se lihcrct ab obligatione, ncquit excipcrc iucapuci-
tateiu altcrius, nisi eius tantuiu qui in /x/mam 1'ucrit intcnlictus.

•/) Const/t.sus Irt/itimus: qui iure naturali ct civili debet csse : a) Verv.s
61 tutrrnus. Qoeie validc contrahit qui aniinum habetse obligandi, ctsi carcat
aniiuo obligationcin implcndi; invalide contrahit qui carct aniino Bfl obli-
gnudi, at daiuni tcnetur. Fictio in contrahcndo non pracsuuii"t nr. BOd pro-
bari debet. — b) Liber et detibc/ atus. — c) M/ifuus: in contractu bilatcrali
niutuuin conscnsuiu esse necessarium evidcns est; iu c. umlatrrali (ex. gr.
ln douatione) requiritur hinc oblatio iuris, inde acccptatio, et haec oportrt
non fuerit rctractata donec teinpus acceptationi praefixuiu dccurrerit. —
d) Signo sensibili iuauifcstatus : et in contractu onilaterali acceptatic»
non iure naturac, certo ex iure civili debet esse exterius manifestata ad
contractus validitatem.

Coneensni reqnisito ad contractus validitatem obstant error et metus.
Errori accedil dolus, seu actio (dictum vel factum) ad contrahentem indu-
cendnm iu errorem, in ordine ad contractum ineundum, admissa vel ab al-
tcro contrahente vel a tertio quolibet. .Aletui accedit vis non absoluta (nam

duta tollit omnino voluntarium). Error potest esse a) Substantialis vel

tlciitalis: substantialis est si versatur aut circa substantiam rei, de qua

ouitrahitu, aut circa rei qualitatem quae primario intenditur vel ut con-

dicio sine qua non, aut circa ipsius contractus substantiam (ut si ex. gr.

contrahens putet ag*i de emphyteusi, dum contra agitur de venditione) ; ac-

utalis, si versatur circa qualitatem accidentalem, sive rei de qua con-
trahitur, sive contraetus ipsius. Error circa personam vel qualitatem per-
Bonae poterit esse sive substantialis, si persona vel qualitas personae per se
et primario intcuditur (ex. gr. si quis donet aliquid pretiosum Petro, quia
enm pntat esse Paulum, vel donet Caio quia eum putat esse suum consangui-
neum, dnm contra consanguineus non est), sive accidentalis (eius ex. gr.
qui, volens tritici modium vendere, vendit Titio, quem putat esse Caium).
— 6) Antecedens, si dat causain contractui et, eo ablato, non contrahe-
retur ; concomitans, si non dat causaiu contractui et, eo ablato, item con-
traheretur.

lure naturae error substantialis, etsi simpliciter concomitans, reddit
contractuiu invalidum, ex defectu consensus ; error accidentalis non inva-
lidat contractum, sed, si fuerit antecedens et inductus dolo tum alterius con-
trahcntis tuui tertii cum consensu alterius contrahentis, reddit contractum
rescindibilem, aon ratione damni, sed ininriae. Metns gravis iuste incussus.
ad eztorqnendnm consensum sive non (ex. gr. in pecuniae promis-
sione ab eo facta, qni alium diffamavit, ad condemnationem in iudicio vi-
tandam, vcl in contractn inito enm navis duce ab eo qui vult emigrare ob
delictum In patria admissnm), non invalidat contractum; metus sive gravis,
si\c i •'■>.<. iniuste incussus ad extorqutndum consensum non invalidat (quia
non tollit omnino voluntarium), sed facit rescindibilem contractum ad li-
bituin cius, cui metus fucrit incussus ; nictus si\c graniis sive Itcis. iftiuste

1^> — Si .i:\sriAxi, Summarium.

— 146 —

incussus, sed non ad extorquendum consensum, tunc soluni, ratione iniuriae,
facit contractum rescindibilem, quum ab altero contrahente incutitur.

Iure canonico, matrimonium et professio religiosa sunt invalida, si ex
metu gravi et iniusto fiant (cf. 555, .

Iure civili italico, error, sive iuris, quum dedit causam contractui,
sive facti, quum incidit in substantiam contractus, sive personae, quum
quis contractui consensit principaliter intuitu personae, invalidat con-
tractum. Vis, quae talis sit, inspectis aetate, sexu, condicione personarum,
ut incutiat metum rationabilem exponendi damno notabili se, vel sua, vel
personas et bona coniugis, descendentium, adscendentium, invalidat con-
tractum, etiamsi inferatur a persona, quae alia sit ab ea in cuius favorem
contractus cedat. Solus metus reverentialis, quin vis illata fuerit, non suf-
ficit ad contractum irritandum. Dolus tunc solum irritat contractum, quum
ei causam dedit.

294. De elementis contractui accessoriis, seu accidentalibus. Praecipua
sunt poena conventionalis, iuramentum, condiciones, modi.

«) Poena conventionalis est certa pecuniae quantitas ex conventione
contrahentium solvenda ab eo qui sine iusta causa a contractu recedat.
Et si serio et intra aequos limites contractui accessit, in utroque foro obli-
gatio eam solvendi tenet iniuste recedentem.

5) luramentum jromissorium contractui adiectum addit obligationem
ex religione obligationi ex iustitia. Iuramentum sequitur naturam actus ;
quare a) si contractus est nulius iure naturae, nec contractus nec iura-
mentum tenet; b) si contractus est invalidus vel rescindibilis iure positivo,
contractus obligat, non ex iustitia, sed ex religione, quum licite servari
potest, nisi iustis de causis iuramentum relaxetur ; c) actus posterior, con-
trarius antecedenti iuramento, validus est, etsi illicitus si iusta de causa
non ponatur (cf. 288, a).

y) Condiciones. Condicio, quae defmitur circumstantia externa contractui
adiecta, a cuius exsistentia contrahentes volunt contractus validitatem pen-
dere, potest esse expressa vel tacita ; de praesenti, de praeterito, de futuro,
et haec rursus sive de futuro necessario, sive de futuro contingenti, sive
suspensiva (quum dbligatio incipit ex quo condicio impleta fuerit), sive re-
solutiva (quum obligatio cessat seu resolvitur tunc, quum condicio impletur
vel non impletur — ex. gr. domus meae usum tibi concedo quousque hanc
rem non feceris, vel feceris, et in primo casu obligatio mea cessat quum
tu eam rem facis, in secundo quum tu fa«"ere desinis) ; possibilis vel impos-
sibilis ; honesta vel turpis; contraria, vel non, substantiae contractus; pote-
stativa vel casualis vel mixta, prout condicio est in potestate contrahentis,
vel pendet a fortuito eventu, vel partim a potestate contrahentis et partim a
fortuito eventu pendet (ex. lae : si sacrum, saltem semel intra annum,
audieris; ex. 2iC: si, durante hieme, ningat; ex. 3ae: si quo die ningit sacrum
audieris).

Condicio de praesenti vel de praeterito reddit statim contractum validum
vel invalidum (licet eius exsistentia hic et nunc ignoretur), prout condicio
exsistit necne. Quoad condicionem de futuro, haec tenenda. a) Condicio de

— 117 —

returpi vri imposstirili In teetamenco et matrimonio habeturpro oon adiec
contractum contra reddit nullnm ; at qod invalidat contractnm eondicio
de ii")i fadenda re turpi vd tmpoufbtti physiee aut moraliter. b) Condicio
d>- re subetantiae actui eoniraria aive matrimoninm rive contractnm Inva-
lidat. b) Condicio pure potettattoa Invalidat iurt dvtti contractnm ut bJ quifl
alicni legatnm relinquat lo qnantitate ab herede determinanda, \cl donet
Huh eondicione cuiufl Implementnm a aola donantis voluntate pendeat), qnia
itante condieione pnre potestativa vincnlum Inridicnm aon intelligitur.
d) Condicio de futuro neceMorio reddil contractnm ttattm ^ralidnm ex. gr.
dono ttbi oanc rem, bj ct.-is sol oriatnr), nisi contrahena expreue eontra-
riuin Btatuat. t in contractibns bilateralibns Bemper Bnbintelligitnr oondi-
cio rcsolutiva adesse pro casu , quo alteruter oblig-ationi non satistaciat ;
eo sensu, quod contrahens potest vel alium contrahentcin iudicialiter co-
gere ad contractuin scr\andutn, vel pro lubitu petere resciflflionem con-
tractus ot dainna.

o) Modi sunt circuinstantiae, quae non suspendunt validitatein contra-
ctus, sed addunt aliquid in Cayorem vel onusalterutrius ex contrahentibu-.
Contractus, cui niodus adiiciatur, dicitur modalis. Et contractui adiici
potest a) finis, seu modus Btricte BUmptufl, quo sc. finis et usus rei de-
terminatnr (do tibi dotem, ut monasterium ing-rediaris); 6) causa, qua sc
indicatur motivufl contrahendi (do tibi centum, quia es meus consang-ui-
neus); et non exsistentia c&wssie principalisseu motivae (non item secundariae
seu impulsivae) invalidat contractum; c) dies, sc. quum designatur dies
exsecutionis contractus (do tibi centum pro tempore, quo pater morietur) :
et si dies designatus certo futurus est, obligatio statim contrahitur sed eius
exsecutio differtnr in diem; secus (do tibi centum pro tempore, quo filia
mea matrimonium ineat), obligatio ipsa ad diem suspenditur.

295. De obligatione contractuum. Contractus onerosi in re gravi obligant
sub gravi, in re levi sub levi. Quoad contractus gratuitos: a) promissio,
quae prodigalitate laboret, nulla est ab initio, quia de re illicita, nisi forte
materia divisionem recipiat : quo in casu obligatio erit implenda pro parte ;
— b) obligationem esse levem et ex fidelitate, tenent nonnulli e Nostris ;
gravem et ex iustitia, alii; intentioni dantis standum esse et, si res clare
non pateat, levem esse obligationem concludunt non pauci, et haec sen-
teutia mihi adridet.

Nota. Deveniamufl ad tractationem de contractibus in specie, agentes
primo de contractibus gratuitis, deinde de onerosis, tertio de subsidiariis,
qni sc. addnntnr aliis contractibus ad securiorem reddendam obligatiocem
ex iis ortain.

— 148 —

B) De contractibus in specie.
— De singulis contractibus gratuitis. —

296. Contractus gratuiti admimerantur quatuor : donatio, commodatum,
mutuum, depositum.

Donationi accenseri potest promissio, deposito sequestrum conventio-
nale, mandatum: et gratuitis in genere accenseri potest quasi-contractus
qui dicitur negotiorum gestio

297. Donatio, alia inter vivos, alia mortis causa ; haec, post mortem
donantis, nisi hic mutaverit voluntatem, effectum habitura, iure civili ita-
lico locum iam non habet.

Donatio inter vivos, seu simpliciter donatio, definitur actus spontaneae
liberalitatis, quo donans cedit actualiter et irrevocabiliter rem in praesenti
suam donatario acceptanti. a) Donare nequeunt (et si donent, nulla est do-
natio, quamvis lateat sub contractu oneroso) qui testamentum facere non
possunt ; inhabilitati, a die quo fuerint in ius vocati ut eorum inhabili-
tatio decernatur; minores, etsi fuerint emancipati, nisi in casibus iure de-
terminatis (cf. C. C. 1. a. 1386) ; coniuges ad invicem, matrimonio constante.
Acceptare nequeunt, nec per interpositas personas, qui nequeunt testamento
capere (cf. n. 282). — b) Donatio fieri debet, ne invalida sit, per actum pu-
blicum et vim habet, quin traditio sit necessaria, quum fuerit acceptata a
donatario vel in eodem acto publico vel per actum publicum posterius,
quod mortem donantis praecesserit et fuerit huic notificatum. Donans pa-
cisci potest de reversibilitate rei donatae ad donantem tum in casu quo
donatarius solus praemoriatur donanti, tum in casu quo tum donatarius
tum eius descendentes praemoriantur. Item donans potest sibi et, post se,
tertio cuilibet (uni, vel pluribus simul, non successive) usumfructum rei do-
natae reservare. — c) Donatio revocari potest per condicionem resolutivam
donationi appositam ; causa ingratitudinis donatarii, qui vel vitae vel famae
et honori donantis graviter attentaverit vel debita ex donationis acto ali-
menta ei denegaverit ; si filii donanti agnascantur. — d) Donatio reducitur
ipso iure, si, quum donans moritur, res donatae excedere aestimentur
partem disponibilem.

Donationi accensetur promissio, quae definitur contractus, quo quis
gratuito se obligat ad aliquid faciendum vel dandum in favorem tertii ac-
ceptantis. De obligatione promissionis cf. quae n. 295 : ceterum in praxi
promissio plerumque nec obligationem inducit, quia solo proposito constat.

Iure canonico statuitur (CIC. can. 1535-1536) : a) Praelatos et rectores
de bonis mobilibus ecclesiarum suarum non posse donationes facere nisi
modicas et consuetas, ex iusta remunerationis, pietatis aut caritatis caussa :
secus, eas revocare successor poterit ; b) donationes rectoribus ecclesiarum,
etiam religiosorum, praesumi, nisi contrarium probetur, Ecclesiae factas ;
et donationes Ecclesiae factas non posse ab eius rectore seu Superiore re-
pudiari, nisi de consensu Ordinarii. nec, semel acceptatas, propter ingratum

— 149 —

Praelati seu rectoris animum, revocari; c) repudiata illegitime donatione,
ob damna quae inde obvenerint dari actionem restitutionis in integrum vel
indemnitatis.

298. Commodatum est contractus, quo res non fungibilis in gratuitum
usum conceditur, ea condicione, ut post definitum tempus eadein in indi-
viduo restituatur. Si tempufl HOB definiatur, sed res sit restituenda ad
iuitum commodantis, contractus vocatur precarium ,(a precariis distin-
guenduin, quibus iure canonico vetere dabatur ad eertum tempnfl ususfruc-
tus praedii ecclesiastici tertio cuilibet , adprecantl \ t- 1 remunerando, ea
condicione ut petitio quinto quoque anno renovaretur).

Commodatarius tenetur a) uti re tamquam bonus paterfamilias, iuxta
conventionem, ad tempus praefixum ; si aliter utatur vel restitutionem dif-
ferat, tenetur damni, et res ei perit, non commodanti ; res item perit com-
modatario, si aestimata fuit in conventione ineunda, et si perit eius culpa
vel dolo ; b) alteri in usum rem non concedere; c) expensas ordinarias ad
rei conservationem sustinere. — Commodans tenetur a) rein non repetere
ante tempus praefixum, nisi, ex necessitate absoluta quae supervenerit, iudex
decernat rem esse restituendam ; b) refundere expensas extraordinarias et
urgentes ad rem servandam necessarias, si quas commodatarius sustinere
debuit, quin posset eum facile praemonere; c) damna refundere, quae com-
modatario obvenerunt ob rei defectus, quos commodans, sciens volens, non
patefecit

Ius canonicum vetat (CIC. can. 1537) ne res sacrae commodentur ad
usum qui earumdem naturae repugnet.

299. Mutuum definitur contractus, quo res primo usu consumptibilis
traditur alteri, ea condicione,ut restituatur tempore praefixo in eodem genere,
in eadem qualitate et quantitate. Conscientiae obligatio non adest mutuum
dandi divitibus, qui id petant ad suas opes augendas, vel pauperibus qui
non sunt certo reddituri ; at obligatio adest, citra grave incommodum,
mutuum dandi sive divitibus, qui hic et nunc, ex peculiaribus adiunctis, eo
egeant, sive pauperibus, quos fundata spes est esse reddituros.

Tempore traditionis mutui, aut a) est aequale utrinque dubium utrum
res tempore restitutionis futura sit pluris an minoris, et licebit pacisci de
re reddenda in eadem qualitate et quantitate, quia periculum est aequale
pro utroque contrahente; aut b) certum vel longe probabilius est rei pretiuis
tempore restitutionis auctum iri, et non licebit pacisci de re reddenda in
eadem qualitate et quantitate, nisi quo casu mutuans rem volebat servare
in tempus, quo pretium auctum foret, adest enim ratio lucri cessantis ;
aut c) rationabiliter praevidetur rei pretium tempore restitutionis imminutum
iri, et licebit pacisci de re restituenda in quantitate quae respondeat pretio,
quo res venibat quum mutuo data est.

Mutuaus tenetur a) de vitiis rei traditae mutuatarium nionere, quod si
sciens volens non fecerit, damni tenebitur; b) rein non repetere ante tempus
praefixum : quo non praestituto, iudicis erit illud determinare ; c) rem reci-
pere, ante tempus praestitutum, a mutuatario, in cuius unice gratiam tempus

— 150 —

faerit determinatum. — Mutuatarius tenetur rem restituere, quamvis sibi
perierit, stato tempore, in eodem genere et in eadem qualitate et quantitate ;
at si res in eodem genere restitui nequeat. rei aestimatio attendenda est,
et pro aureis vel argenteis syngraphae mensariae reddi possunt. —

De usuris. — Usura dicebatur omne lucrum perceptum ex mutuo vel
mutui occasione, sive definite vi mutui, sive ex iusto titulo extrinseco.
Xunc lucrum ex mutuo perceptum dicitur italice • interesse • , latine « foenus »r
etusurae nomen reservatur foenori excessivo et oppressivo. Si foenus iustos
limites excedat, laeditur iustitia ; si intra iustos limites a pauperibus im-
potentibus exigatur, laeditur caritas; in primo casu. mutuans ad restitu-
tionem obligatur. Diu multumque inter theologos disputatum est — et
disputatur adhuc — de foenoris liceitate; haec. ut brevi rem absolvamus,
videntur tenenda.

a) Cum mutuum sit contractus natura sua gratuitus, ex mutuo vi mutui
lucrum percipere non licet, ex iure ecclesiastico (ex Conciliis Viennensi et
Lateran. V, ex prop. damn. ab Alex. VII, 42a ; ab Innoc. XI, 41a, 42a; ex
Enc. Ben. XIV « Yix pervenit ») ; certo non constat (D'Annib., p. II, n. 533)
id iure naturali vel divinum vetitum esse.

9 Licet ex mutuo lucrum percipere seu foenus exigere ex titulo aliquo
extrinseco : sc. a) ex damno emergente, sive vero, sive probabiliter futuro :
b) ex lucro cessante, quum sc. mutuans intendat, re sua in aliis licitis ne-
gotiis adhibita, ex ea lucrum capere ; c) ex periculo sortis, quum sc. pru-
denter timetur ne sors recuperari nequeat. — excepto casu. quo pignus
in securitatem constituatur — ; d) ex poena conventionali, quum sc. mutua-
tarius se obligat ad aliquid ultra sortem solvendum si tempore praefixo
non restituat. modo poena non sit immoderata et mora non determinetur
brevior.

7) Licet (ex Resp. S. Poenic.) ex mutuo lucrum percipere seu foenus
exigere ex titulo legis civilis, etiamsi alii tituli extrinseci deficiant ; at hic
titulus videtur esse intrinsecus, quia dici potest non haberi in casu contra-
ctum gratuitum mutui, sed novam speciem contractus onerosi, vulgo prestito
a interesse: unde sequitur, posse exigi aliquid amplius ultra foenus iegaler
si accedant alii tituli extrinseci (cf. CIC. can. 1543).

o) Foenus legale est quinque pro centum (5°/o) *n materia civili, sex
pro centum (6 °/o) in materia commerciali. Foenus autem conventionale,
sc. pacto constitutum, non erit immodicum, iuxta D*Ann. (II, 535), si septem
pro centum (7 °/0) ; erit immodicum ultra decem pro centum, sed ratio ha-
benda est peculiarium personae, rerum, loci adiunctorum.

Iure canonico statuitur (CIC. can. 1538j, si quando ob necessitatem
Ecclesiae aes alienum seu mutuum contcahendum sit, legitimum Supe-
riorem (cf. can. 1532) debere exigere ut omnes audiantur quorum interest,
et curare ut, cum primum fieri possit, aes alienum solvatur, praefinitis ad
hoc annuis ratis solvendis.

300. Depositum est contractus. quo res alteri custodienda gratuito com-
mittitur. ea lege, ut eadem, ad nutum deponentis, restituatur. Aliud est vo-
lu?itarium, quod sc. consensu utriusque perficitur ; aliud necessarium, quod

— 151 —

fit Incendii, tumultus, oaufragii etc. causa : huic a iurecivill italico accen-
setur depositum quod Nostri taeitum rocant, quo oomine venil traditio rei
iis qui Implicite ei ratione officii eam cufltodiendam Buscipiunt, nt ex. gr.
oautae, caupones, Btabularii etc. — Si depositario oflufl rei conceditur, veritu
contractufl Induif Bpeciem commodati vd mutui ; Bi deponenfl paciflcitur de
foenore b depositario solvendo, ve\ deposit.-uius ii<- mcrcede sibi retribuemla,
babebimufl non contractum onerosum depositi cen oonnulli putant), quia
depoflitum eat natura gratuitum, sed ii/</> oiutuum ciini foenore, hine loca-
tionem operae.

Depositdrius tenetur a) eamdem in rei alienae c u - 1 < m l i ; l adhibere dili-
gentiam, quam solet in suae ; />) si refl, flua culpa, deterior fiat vd pereat,
damni tenetur; itemque si, quo tempore in mora cst ad restituendum, res
sine culpa sua pereat; c) re deposita non uti, nisi cx expreflflO ve\ ex ra-
tionabiliter praesumpto deponentis consensu ; praesumitur rationabiliter, si
res deposita usu deterior i.oa fiat, vcl sit fhngibilis (ut oleum, triticum),
aut pecunia non clausa, et si ex parte depositarii nullum immineat depo-
nenti rei amittendae periculuin ; et quod depositarius lucratur, suum facit,
quia e sua industria oritur ; d) restituere, quum depone iti placuerit, rem
depositam, cum suis accessionibus, si quae sint; si vero dcpositarius con-
stituatur in mora ad restituendum, ct agatur de pecunia deposita, solvere ab
co die foenus legale. — Deponens tenetur indemnem facere depositarium
sive de impensis in rem servandam collatis, sive de damnis, quae, depositi
occasione, passus fuerit; et, donec indemnis fiat, depositarius potest rem
detinere

301. Species depositi est sequestrum conventionale (a iudiciali distin-
ctum), quod definitur dcpositum rei controversae ab uno vel pluribus factum
apud tertium, qui se ohligat ad rem, controversia dirempta, restituendam
ei, ad quem eam pertinere fuerit rite declaratum. Sequestro, quod com-
plecti potest etiam res immobiles, applicentur eadem, quae de deposito di-
ximus.

302. Mandatum cst contractus, quo honestum negotium certo acce-
ptanti gratuito gerendum coinmittitur. Mandatum erit speciale, si certum
aliquod negotium, universale, si universitas negotiorum committatur ; si
tacite committatur et tacite acceptetur (quod ex facto exsecutionis seu ge-
stionis ex parte mandatarii eruitur), hahebitur qnasi-contractus. Si con-
ventio de mercede intercedat, putant alii mandatum e contractu gratuito
fieri onerosum ; alii, quia mandatum est contractus natura gratuitus, illud
assernnt in novam speciciu transire locationis operae. Sed illi his obii-
ciunt, inter mandatnm et operae locationem essentiale discrimen ideo in-
teresse, quod mandatarius agat nomine mandantis, operarius suo. Sapien-
tiores viderint.

Mandatarius tenetur a) niandato defungi diligenter, et lucrum ex eo
non capere cum mandantis detrimento ; b) non rcnuntiare mandatum, nisi
cx gravi et iusta causa, ct mandante quampriinum certiorato ; c) intra iines
mandati negotia gerere ; ct si tines praetergrediatur quoad modum (ut si

— 152 —

pluris rem einit, quara mandans edixerit), valide agit, at damni tenetur :
si quoad substantiam, invalide agit et damni tenetur erga tertios, nisi eos
sumcienter praemonuerit ; d> sarcire mandanti damna, si qua ei intulerit.
*quia mandatum non implevit vel in mandati defunctione culpain dolumve
admisit ; ej mandato finito, rationes reddere. — Mandans tenetur a) obliga-
tionibus subesse ac satisfacere, contractis a mandatario intra fines mandati,
iisque etiam, quas, licet ultra mandati fines a mandatario contractas, ipse
postea vel expresse vel tacite ratas habuerit ; b) sumptus a mandatario
factos, damna quae hic sine culpa vel dolo passus fuerit, pecuniae ab eo
e suo erogatae foenus (a die erogationis) refundere vel solvere

Mandatum cessat revocatione mandantis ; abdicatione mandatarii ; morte,
interdictione, inhabilitatione alterutrius.

303. Negotiorum gestio est quasi-contractus, quo quis absentis vel
ignorantis, ex praesumpto eius consensu, negotium utiliter gerendum su-
scipit. Qui ita negotium suscepit gerendum tenetur : a) gestionem conti-
nuare donec absens vel ignorans (aut, hoc defuncto re non integra, heres
possit ad se ipse negotium revocare ; b) obligationibus, quae a suscepto
negotio profluunt , subesse tamquam si expressum haberet mandatum ;
c) negotium gerere quasi bonus paterfamilias, et damna sarcire (quae ta-
raen iudex pro aequitate moderari poterit), si qua absenti vel ignoranti.
culpa vel neglegentia sua. intulerit. — Ille, in cuius favorem negotium
fuit susceptum, tenetur, re bene gesta, obligationes ab eo qui negotium
gessit contractas recognoscere atque implere, eumque facere indemnem de
sumptibus necessariis vel utilibus, addito foenore legali, a die erogationis
computando.

— De singulis contractibus onerosis. —

304. Praecipui contractus onerosi sunt: Emptio-venditio, Permutatio.
Emphyteusis, Locatio et Conductio, Societas, Transactio, Census, Contractus
aleatorii.

305. Emptio venditio est contractus, quo duo se obligant, alter ad
rem tradendam, alter ad pretium rei solvendum. Emptio-venditio solo con-
sensu perficitur : quare, re et pretio nondum traditis, item erit perfecta,
nisi tamen agatur d) de re vendita in pondere, numero et mensura, in qua
ad perfectionem contractus requiritur ponderatio, numeratio, mensuratio,
vel b) de consumptibilibus, quorum qualitas recognoscenda est eadem esse
atque ab emptore quaesita. — Impensae contractus, nisi aliter fuerit con-
ventum, ab emptore solvendae sunt.

«) Possunt emere vendere omnes, qui lege non prohibentur. At lege
vetantur emere, etiam sub hasta, sive per se sive per interpositas personas
a) pater bona filiorum suae potestati subditorum ; b) tutores vel curatores
bona eorum, qui tutelae vel curae suae subsunt ; procuratores bona, quae
sibi comraittuntur vendenda ; administratores publici instituti vel communi-
tatis, eiusdem bona. Yetantur vendere a) debitores immobilia sua, in credi-

— 153 —

torum fraudein, postquam mandatum de solvendo (precetto) iure fuerit sibi
notificatum ; b) qui foro cesserunt {falliti).

/3) Invalida est emptio-venditio a) rei alienae ; b) rei, quae tempore initi
contractus perierat; et si pars tantum periit, emptor potest vel a coutractu
recedere vel quod reliquum exigere, pretio tamen imminuto iuxta aequain
aestimationein; c) iurium suc-cessionis personae viventis (ut si filius legi-
tiinani sibi a patrc vivente debitam vendat), etiamsi ea consentiat.

y) Venditor tenetur: a) Bei vendendae defectus manifestare, non eos qui
ex se apparent, sed occultos, qui sint substantiales, et, si de defectibus in-
terrogetur, 11011 modo substantiales, sed etiam accidentales sive occultos
sive manifestos. C. C. I. concedit emptori actionem aestimatoriam (sc. reti-
nendi rem, eo minore pretio quod iudex determinaverit) vel pro lubitu
redhibitoriam (sc. restituendi rem et repetendi pretium et iinpcnsas con-
tractus) pro vitiis occultis venditori ignotis ; venditor etiam dainni tenebitur,
si agatur de vitiis occultis sibi notis. Actio redhibitoria (quae pro vendi-
tionibus a iudice ex ofncio peractis nunquam, et in emptione - venditione
animalium soium pro vitiis lege vel consuetudine definitis proponi potest)
exerceri debet intra annuin a traditione, si agatur de immobilibus ; intra
trimestre (nisi aliud sit consuetudine introductum), si de mobilibus; intra
quadraginta dies, si de animalibus. — b) Pretium exigere iustum, sc. respon-
dens valori rei. Pretium aliud est legale, quod sc. ab auctoritate publica
ad abusus eoercendos interdum determinatur ; aliud vulgare, quod deter-
minatur a cominuni hominum aestimatione, et potest esse summum, infi-
mum, medium, prout res aestimari non solet ultra illud, citra hoc, vel
pretium est inter utrumque ; aliud conventionale, de quo sc. contrahentes
libere et, dolo remoto, conveniunt. Si legale adest, iustum haberi debet
eique standum est. Si non adest legale, standum est pretio vulgari, ita
tamen ut res nequeat vendi ultra summum, emi citra infimum, nisi iustus
titulus accedat (ut alterutrius peculiare damnum, specialis erga rem af-
fectus, oblatio rei infra infimum pretium a venditore sponte facta, dilatio
vel repraesentatio — vulgo anticipazione — solutionis etc). Si vulgare non
adest, quia ex. gr. res non est in commercio, standum iudicio peritorum vel
pretio conventionali. — c) Tradwe rem venditam, eamdein, non factam de-
teriorem sua culpa (secus damni tenetur), tempore loco modo de quibus
fuerit conventum et, nisi conventum, lege vel consuetudine statutis. —
d) Evictionem praestare, contra quemlibet turbantem emptoris possessionem ;
de qua videsis C. C. I. a. 1482-1497.

S) Emptor tenetur a) solvere pretium die et loco, qui fuerint in con-
tractu determinati, et si nec dies nec locus fuerint praefixi, loco et tem-
pore quo fit traditio rei; b) quum res est natura frugifera, vel ipse est in
mora, dare foenus pretii, a die contractus ad diem solutionis computandum
in primo casu, a die, ex quo in mora constitutus est, in altero casu, nisi
tamen aliter fuerit conventum.

e) Venditiones speciales nonnullae enumerantur : venditio cum pacto
retrovendendi seu cum retractu conventionali ; venditio sub hasta ; monopo-
lium ; venditio per proxenetas (sensali).

a) Yenditio cum pacto retrovendendi, seu cum retractu conventionali,

— 154 —

est contractus, quo venditor reservat sibi ius rem suam stato tempore re-
petendi, restitutis pretio rei, quantum ab emptore habuit, et impensis, quas
emptor fecit sive necessarias sive utiles, ad rem servandam vel melioran-
dam. Tempus debet in contractu determinari — et improrogabile est

— non ultra quinquennium ; si longius fuit praefixum, ad quinquennium
le°'e retrahitur. — Huius venditionis species est mohatra, sc. contractus,
quo quis mercem maiore pretio credit (vende a credito) emptori, eo pacto,
ut hic statim ei retrovendat mercem minore pretio numerato. Hic contra-
ctus est illicitus (cf. prop. 40 d. ab Inn. XI), quia usurarius. — b) Venditio
sub hasta, seu per publicam auctionem, ea est in qua per praeconem ita
emptoribus seu licitatoribus condicentibus res venditur, ut cedat ultimo
maius pretium offerenti ; et dicitur voluntaria quae sponte fit, coacta seu
iudiciaria quae fit ex iudicis decreto. Iustum pretium illud est quod ex li-
citatione ipsa constat, sc. postremo oblatum, sive sit ultra summum, sive
citra infimum, remota fraude vel vi. Venditori non licet rem vendendam
expositam in deteriorem commutare, nec fictos licitatores veris interponere
ut, sine animo emendi, pretium augeant; licet in venditione coacta adiungere
se licitatoribus et alios interponere ad emendum, ne res citra infimum
pretium vendatur, et probabiliter alios, etiam oblata pecunia, ad licitandum
pertrahere. Emptori seu licitatori non licet alios a licitatione removere, vi,
fraude, pecunia adhibita ; at certo licebit, prece adhibita, et verius pacto
cum eis inito ; imo oblata quoque pecunia, si agatur de iniusta vexatione
redimenda. Haec Nostri ; at, si quid opinor, nimium emptori seu licitatori
favent, si huic concedant ius removendi cunctos alios liciiatores a licita-
tione : salvane sit, in hoc casu, essentia venditionis sub hasta, salvumne
venditoris ius, ipsi viderint. Praeconi non licet neque uni e licitatoribus
plus quam ceteris favere, neque aliquid facere in venditoris detrimentum.

— c) Monopolium habetur quum unus vel plures, etiam in societatem co-
euntes, universas vel prope universas certi generis merces emunt, ut deinde
pluris vendant. Aliud legale seu publicum, quod sc. ab ipsa republica exer-
cetur ; aliud privatum iuris vel privatum facti prout a republica alicui pri-
vato, societati conceditur (ut inventoribus), vel a privato, industria sua,
geritur. Legale seu publicum licitum esse, ut medium ad pecuniam compa-
randam bono publico necessariam, nemo ambigit ; privatum iuris licitum
est, modo merces, res non vendantur pretio exorbitanti : et qui inerces
vel res similes conficiant et vendant, laedunt iustitiam ; privatum facti,
cui accensetur conventio inter venditores cevti generis inita de non ven-
dendo citra determinatum pretium, licitum est, modo neve iustitia neve ca-
ritas laedatur : iustitia laeditur vendendo ultra summum pretium, caritas
vendendo summo pretio res ad vivendum necessarias. — d) Venditio per
proxenetas (sensali), sive legales, sive privatos (et privati censentur tiliifa-
milias quoad patrem, famuli quoad herum, opifices quoad committentem),
habetur quum alicui proxenetae venditio rei a domino committitur. Proxc-
netis non licet rem vendere ultra pretium vel emere citra pretium a do-
mino determinatum, ut excessum sibi retineant ; nec licet rem, a se ven-
dendam, sibi emere, ut altiore pretio eam divendant et excessum retineant

— modo non desint emptores — quia agunt contra praesumptam domini

— 155 —

voluntatem ; nec licet retinere quod de iusto pretio dominufl remittit, quia
hic emptoribus velle favere praesumitur, saltem nisi proxenetae sint filii
\»'l famuli eiusdem domini.

Iure canonico plura de rerum ecclesiasticarum alienatione Btatunntur,
de qnibns ridesifl CIC. can. 1281, L630-1534, 1539-1540. Heic tantnm in-
nnimns, a .»<! validitatem alienationis rerum pretiosarum earumque quae
excedunt valorem 80.000 libellarum, requiri licentiam Ap. Sedis; rerum,
quarum pretium non excedil 1000 Libellas, licentiam Ordinarii, qui debet
audire administrationifl Consilium (nisi res minimi momenti sit) et con-
Bensum habere eorum quorum interest; rerum, quae Btani plus 1000 et
citra 90.000, licentiam Ordinarii, modo consenserint Capitulum Gathedrale,
Consiiinm administrationis et ii quorum interest; b) Bcclesiae competere
uctionem persoiiulem in alienantes eorumque heredes ex alienaiione /
sine debitis sollemnitutilms, realem contra quemlibet possessorem (salvo iure
emptoris contra male alienantem) ex alienatione invalida.

306. Permutatio est contractus, quo uterque contrahens se obligat ad
rem dandam pro alia accipienda. Permutatio perficitur consensu, non tra-
ditione utriusque rei, et iisdem, iure civili italico, regitur legibus, si quid
excipias, atque emptio-venditio. Cambium vero habetur quum pecunia cum
pecunia permutatur. Et aliud manuale seu minutum, quum diversae nuni-
morum species inter se permutantur, ut ex. gr. argentei cum aureis; aliud
locale seu per litteras collybisticas (vaglia cambiari etc), quum hic pecu-
niam solvis, ut alibi accipias. Et campsorem posse aliquid emolumenti
(aggio) in cambio manuali, vel in locali (provvigione) exigere, titulo sive
impensarum officii, sive incommodi, sive periculi traiectitiae pecuniae, sive
clientum utilitatis, communis sententia est.

Iure canonico (CIC. can. 1539) statuitur a) in permutatione rerum sa-
crarum nullam consecrationis vel benedictionis rationem in pretii aestima-
tione esse habendam ; b) administratores posse, exclusa qualibet commercii
vel negotiationis specie, ac de consensu Ordinarii, dioecesani Consilii admi-
nistrationis et quorum intersit, titulos ad latorem permutare cum aliis magis
aut saltem aeque tutis ac frugiferis.

307. Emphyteusis est contractus, quo praedium aliquod, ut melioretur,
alicui conceditur vel in perpetuum vel ad tempus pro certo canone annuo,
in pecunia vel rebus, persolvendo. Kegitur conventione contrahentium,
modo ea legi non obstet. Et lege dominus (qui dicitur directarius) a) ius
habet ad canonem, eumdemque integrum, etsi praedium ob insolitam ste-
rilitatem wl cladem aliquo anno utilitatem non pariat; item, si pars praedii
perierit, modo reliqua sufficiat canoni solvendo (at emphyteutae ius erit a
contractn recedendi); b) si, post legitimam interpellationem, emphyteuta
canonem duobus annis continuis non solverit, vel praedium non melioret
vel illud faciat deterius, ius habet ad praedii emphyteutici devolutionem,
emphyteuta, pro meliorationibus antea inductis, ad iuris norniam, compen-
sato; c) ius habet ad recognitionem dominii seu proprii iuris, a possessore
(qui emphytcuta seu tUilista dicitur) suis sumptibus faciendam vigesimo

— 156 —

nono quoque anno. — Emphyteuta vero debet canonem solvere et tributa ;
et omnes fructus facit suos, quasi dominus. Potest ex iure civili italico
(quod emphyteusim prope evertit et venditioni eam fere accenset) tum
a) praedium redimere, soluta sorte, quae canoni respondeat, computato le-
galiter foenore, si canon pecunia constet; vel quae respondeat pretio medio
rerum, computando iuxta ultimum decennium, si canon in rebus consistat;
tum b) de praedio disponere per actus inter vivos et per testamentum. Lau-
demium, sc. quinquagesima pretii pars directario solvenda quum praedium
ad extraneos transit, in iure civili italico iam non viget.

Iure canonico (CIC. can. 1542 statuitur, in emphyteusi bonorum eccle-
siasticorum a) congruam exigendam esse cautionem de solutione canonis
et implemento conditionum, quas inter expresse eam praescribendam, ut
meliorationes solo cedant; praeterea in ipso instrumento contractus emphy-
teutici forum ecclesiasticum statuendum esse arbitrum ad dirimendas con-
troversias forte exorituras inter partes ; b) emphyteutam non posse cano-
nem redimere nisi de venia legitimi Superioris ecclesiastici (cf. n. 305 in fine)
et nisi data Ecclesiae ea pecuniae vi quae canoni respondeat.

308. Locatio est contractus, quo quis, pro certa mercede, sive rerurn
usum, sive operas vel opus alteri acceptanti concedit. Qui concedit dicitur
locator, qui accipit locatarius vel conductor. Divisionem locationis, ne con-
fusio menti ingeratur, in tabula exhibemus.

domorum (rA

praedioruni ;simplex (5)

rusticorum 1 ^ '

1 / conductio \ j , . . N
i Utal. : affitto) (colomca (y)

reram

simplex
seu ordiaaria

!1 ocu. uiuiuaiia ■

Isi fit ad lucrum ex animalibus di- \ , j f§\

animalium 1 recte percipiendum, triplex: sc. i aequis partibus \ v

/ societas \) improprie dicta j
\ital. : soccida),

i societas

jsi fit primario ad agrorum cul- ) cum conductore

„_„.-,_ (.- ] turam, duplex: sc. j . ^ I \z)

operarum ( - | r * i societas J

cum colono
operis (r,)

u) ln locatione domorum haec praecipue servanda: a) Ex parte loca-
toris. Locator nequit domum locare ultra triginta annos, sed locare potest
ad vitam locatarii et ad biennium huius mortem subsequens. Si locator
habet simplicem administrationem, nequit locare ultra novennium. Locator
tenetur ad reparationes maioris momenti ; urgentiores facere potest, salva
domus locatae forma, etiam locatario invito, sed hoc indemni, si eae per-
trahantur ultra viginti dies. b) Ex parte locatarii. Locatarius potest sublo-
care, nisi id expresse in contractu sit vetitum. Tenetur domo uti, tamquam
bonus paterfamilias, et non aliter uti ac conventum est ; et, si non est
conventum, iuxta praesumptionem quae ex rerum adiunctis oriatur; prae-

— 157 —

terea facere reparationes minoris niomenti, quae in C. C. I. (a. L604 no-
tantur; damna, quae sua culpa domui obvenerint, Barcire; pretium loca-
tionis solvere et condicionibus in contractu appositis parere : secus fit locus
resolutioni contractus, et locator poterit obligare locatariuin ad pretium
locationis solvendum pro tempore novao locationi ineundae necessario.
c) Exparte utriusque, sc. locatoris et locatarii, quoad locationis cessationein.
Locatio cessat: aa) domo pereunte; bb) elapso tempore dctcrminato, nisi
tamen locatarius pergat manere domi cum tacito locatoris assensu, quo in
casu contractus novus intelligitur adesse ad teinpus non deterininatum ;
cc) quo tempore — si tempus non fuit praestitutum — alteruter a contractu
recedit, data simul licentia pro locorum consuetudine ; dd) ob doinus ven-
ditionem, si casus fuerit in contractu praevisus et statuta locationis reso-
lutio; at einptor debet praemonere locatarium, data eo modo licentia, ut
loci consuetudo requirit.

/3) In locatione praediorum simplici, ea in genere valent quae in do-
morum locatione. In specie, conductor tenetur damna sarcire quae praedio
vel praediis, ob contractum non servatum, obvenerint; ius habet percipiendi
fructus ad tempus determinatum, si fuit praefixum : secus, contractus in-
telligitur permanere usque ad fructuum collectionem, vei iuxta culturae ro-
tationem si huic sit locus, vel per tot annos, quot sint portiones colendae,
si praedium alternatim, seiunctis portionibus, excolatur. Si conductor, ces-
sante contractu, pergat in conductione cum tacito domini assensu, novus
contractus intelligitur adesse ad tempus indetenninatum. Conductor potest
pretii reductionem exigere si tota vel dimidia fructuum collectio pereat,
saltem si subsequentium annorum collectione non compensetur.

7) In locatione praediorum colonica, omnia superius exposita in genere
servanda, sed haec in specie. Amissio fructuum ex damno fortuito utrumque
onerat, dominum sc. et colonum. Quae ad praedii culturam pertinent colo-
num onerant ; sed ad novam ordinariam plantationem arbores debent a
domino suppeditari. Locatio colonica nunquam iure cessat, sed licentia
danda est ab alterutro, iuxta locorum consuetudinem. Dominus vero potest
a iudice resolutionem contractus postulare, tum si conductor condiciones
contractui appositas posthabeat, tum si morbo habituali ita laboret ut praedio
excolendo inhabilis factus sit. Morte coloni, contractus cessat anno agrario
exeunte, sed si mors inciderit in postremum quadrimestre tempus, ius erit
filiis vel, his invitis, viduae coloni in conductione perseverandi ad subse-
quentem annum.

S) Locatio seu societas animalium (sdccida) simplex (seu ordinaria) habe-
tur, quum alter animalia, alter operam (sc. custodiam et alimenta) confert;
s. aequis partibus, quum uterque eumdem animalium numerum confert, al-
teruter insuper operam praestat. Si tempus non fuit determinatum, intel-
ligitur societatem esse ad triennium ; de omnibus possunt conventiones
particulares fieri, iis exceptis quae lege vetantur. In societate simplici seu
ordinaria, aestimatio aniinalium facienda est ab initio ; lac, stercus, labor
ab animalibus praestitus conductori cedunt: cetera oinnia, ut lana, pilus,
fetus, incrementum pretii animalium, utrique ceduut. Si animalia pereant
vel eorum pretium decrescat conductoris culpa, hic damni tenebitur ; secus,

— 158 —

locatori perit pecus et pretiura decrescit. Quum societas cessat, locator ani-
malia facit sua donec sibi habeat pretium primae aestimationis, et, si tanti
animalia non sint, omnia locatori cedunt : cetera, si supersunt, aequis par-
tibus inter utrumque dividuntur. — In societate aequis partibus, ea omnia
item valent ; at locator facit suum dimidium lanae, pili et aucti pretii ani-
malium. — Societas animalium improprie dicta habetur quum una vel plures
vaccae alteri traduntur custodiendae et alendae ea condicione, ut locatori
maneat dominium et cedant vituli nascituri, reliquum lucrum conductori
cedat.

e) Societas animalium cum conductore habetur, quum praedium locatur
alicui simulque ei animalia pretio aestimata traduntur, ea lege, ut, cessante
locatione, conductor animalia restituat iuxta pretium primae aestimationis.
Animalium dominium locatori manet, sed periculum in conductorem trans-
fertur ; huic cedit omne lucrum, excepto stercore, quod in praedii locati cul-
turam insumendum est. — Societas animalium cum colono iisdem regitur
normis ac societas simplex seu ordinaria, et cessat cessante locatione (co-
lonia). Sed locator pacisci potest, sive ut lanam totam sibi capiat, soluto
pretio pro rata coloni sed citra ordinarium, sive ut fructuum maiorem
partem percipiat, sive ut dimidium lactis sibi cedat.

t) Locatio operarum in genere (cui quodlibet officiumper se accensetur,
sed plerumque ea esse laboris manualis in officinis, in agris intelligitur),
ut sit licita, requiritur: a) Tum ex parte conductoris (eius sc. cui operae
praestantur), tum ex parte locatoris (eius sc. qui operas praestat), ut operae
sint honestae et licitae, et ut ad vitam non locentur, quod lege prohibetur.
b) Ex parte conductoris, ut locatorem non dimittat ante tempus definitum
(nisi ex iusta causa) ; secus mercedes futuri temporis ei debebit, ex iis de-
ducens quantum locator apud alium per id tempus fuerit lucratus ; prae-
terea ut ei mercedem iustam impertiat. Et iusta erit quae sufficiat ad ope-
rarium alendum eo die simulque eius familiam, impotem, sustentandam ;
feminis vero eadem ac viris, si eamdem laboris qualitatem et quantitatem
praestent, quod ceterum regulariter non evenit; adolescentibus, ratione
habita laboris et operae. c) Ex parte locatoris, ut operas praestet ad tempus
definitum; et si a locatione discedat sine iusta causa, damni tenebitur.

Quaeritur utrum operariis ius competat a) intermittendi operas (scio-
pero) vel eas non locandi ulterius, donec conductores cum iisdem non con-
sentiant de condicionibus locationis, quas ii proposuerint; b) exigendi partem
lucri a conductoribus percepti (cointeressenza) . Kespondemus: ad a) id per
se licere, si causa sit iusta; praevideatur ^el rationabiliter praesumatur
exitum futurum esse favorabilem ; lucrum praestet damnis pecuniariis, quae
ex intermissione operarum oriuntur ; modo rixae, odia ne excitentur, neve
agatur de muneribus publicis, e quorum intermissione respublica nimia
pateretur incommoda ac detrimenta ; ad b) id ius operariis non competere,
sed eos vocari in modicam lucri partem consentaneum esse hominis digni-
tati, rerum naturae, et aequitati.

m) Locatio operis in specie tunc habetur quum alicui opus aliquod com-
mittitur perficiendum, pretio determinato. Conductor seu susceptor operis
a) illud integrum opus debet conficere per se ipse, sc. opera sua (si peritia eius

— io(j —

quaesita fuit), intra tempus sibi COnfltitUtum, pro pretio de quo eonsensit

quodque nee [p06 au^crc D6C lOCStOr iiiiminuerc potcst, ctsi medio tetnpun-

pretia creverint \cl decreverint ; b quum Ipse ren fluppedital et operam
praestat, si res perit ante quam tradatur, ei perit, ezeepto casu quod lo-
cator moram feeerit recipiendi ; quum vero rem locator Buppeditat, si res
porit, pine conductorifl cnlpa, ante quam tradatur, loestori perit, Bed ln casu,

quo res non pcricrit ob vitiuni in ca insituin, COnduetOI mercedem ;unittit;
c pcccat coutra iustitiain si condicionefl COntractui appositas non lervet et,
ad inaius lucruin sibi compaiandum, tum adhibeat viliorcin matcriam ope-

ramque Begniorem vcl Unperitioremj tum operariie mereedem deprimat eitra

iustani; d) tenetur de dainnis, quae tum locatori operariorum culpa, tum
operariis ratione locationis enascantur. Locaior operis a) debet pretium

constitutuin solvrere conductori, vel eiufl heredibufl pro rata si contractus
morte conductoris diflsolvatur; o) Bi operarii in conductorem aetionem
proponaut lncrccdis habendae, obligatur erga eos non ultra pecuniae quan-

titatem, quam conductori adliuc debeal ; c) iufl habct ad contractum quan-
dolibet resolvendum, indemni omnino conductore.

Iure canonico (CIC. can. 1541) locatio rundi ecclesiastici ei fieri debet
qui, ceteris paribue, plus obtulerit, additifl seniper condicionibus de lirniti-
bus custodicndis, de bona cultione, de canonc rite solvendo, de opportuna
cautcla pro condicionibus iinplcndis. — Pro locatione bonoruin ecclesiastico-
ruin fli valor (et heic, si quid opinor, valor, contra quam in alicnatione, debet
intelligi pretium locationis) excedat 30.000 libellarum et locatio sit ultra
novennium, requiritur beneplacitum apostolicum; si citra novennium, benepl.
Ordinarii, de consensu Capituli cathedralis, Consilii administrationis et
eorum quorum interest. Si valor sit intra 1000 et 30.000, et locatio ultra
novennium, benepl. Ordinarii etc. ut supra; si citra novennium, Ordinarii,
audito administrationis Consilio, nisi res minimi momenti sit, et de con-
sensu quorum interest; item si valor non excedat 1000 libellas et locatio
sit ultra novennium ; si locatio sit eiusdem valoris et citra novennium,
fieri potest a legitimis administratoribus, monito Ordinario. — In locatione
bonorum beneficialium anticipatae solutiones ultra semestre vetantur iniussu
Ordinarii, qui potest eas in casibus extraordinariis permittere, cauto tamcn,
per opportunas praescriptiones, ne locatio vergat in damnum loci pii ^seu
Ecclesiae in quasitum estbeneficium) autsuccessoruminbeneficio (can. 14T(|,.

309. Societas est contractus, quo duo vel plures aliquid (siveres, sive pe-
cunias, sive operas) in commune conferunt, ut lucra inde oritura dividant.

Societas a) constitai potest ab iis, qui contrahere et alienare iure pos-
sunt; b) si fiat, rebus iinmobilibus vel solo earum usu in commune col-
latis, ultra novennium valide initur, at scripto documento, quod, contra, ad
societatem citra novenniuin incundam non est necessarium; et si solus
rerum usus confertur, rei periculum manet apud dominum, nisi bona, facto
inventario, fuerint aestimata; c) administratur ab eo e sociis, cui admini-
stratio fuerit demandata, quaeque ei adimi nequit nisi ex graviore causa;
si admbristrstio oemini luit conmrissa, omrres ariminrstrant, seil singuli
damni tcncntur si ncglcgcntcr officium gcrant; d) cessat, sivc clapso tem-

— 160 —

pore praestitufo. sive cessante fine, sive morte, interdietione. eversione rei
familiaris seu cessione a foro (fallimento) cuinslibet e sociis.

Societas, alia universalis, alia particularis. Universalis duplex : altera,
qua omnia bona conferuntur in commune, nedum exstantia, sed etiam aes
alienum antea a singulis contractum et bona quae aliunde, constante so-
cietate, singulis obvenerint ; altera, qua bonorum dominium manet apud
singulos, sed in commune conferuntur usus eorumdem et lucra ex iis ori-
tura, non autem quae ex alia causa lucrativa (ex. gr. ex donatione) singuli
capiant, nec aes alienum, quod societatis constitutionem antecesserit. Par-
ticularis ea est, qua conferuntur nonnullae res earumque usus, vel ope-
rarum aliquarum exercitium (ut ex. gr. professionis, industriae, artis). In
eocietate particulari sunt communia damna quae inciderint, aes alienum
quod constante societate contractum fuerit; sed si quis e sociis, in bonum
commune, aliquid e suo, necessitatis vel utilitatis causa. insumpserit, ei re-
stituendum erit, foenore addito, a die solutionis computando. Cessante so-
cietate, unusquisque suum recipit, si in usum contulit; pretiumf si in do-
minium.

Societatis contra~ctui accensetur contractus trinus. Hic habetur quum
a) duo societatem ineunt etunus confert rem vel pecuniam ad rem emendam,
alter operam (societas) ; b) primus paciscitur cum altero de sorte sibi ab
eo assecuranda, relinquens assecuranti partem lucri sperati (assecuratio) ;
c) primus insuper cedit alteri aliam partem lucri sperati et incerti sibi ob-
venturi, modo certum lucrum in minore quantitate sibi ab altero detur
(venditio). Ex. gr. Titius confert in societatem cum mercatore, qui operam
ponit, 1000 libellas, e quibus speratur oriturum lucrum annuum 300 libel-
larum. Eatione societatis, utrique cederent 150 libellae. At Titius paciscitur
cum mercatore ut hic sibi sortem assecuret ; ad id, cedit mercatori 50 li-
bellas, solis 100 libellis contentus. Sed quoniam hae 100 libellae sunt in
spe, rursus paciscitur ut sibi dentur a mercatore 50 libellae tantum. reliquo
lucro mercatori cedente. Cum singuli contractus sint liciti, licitus est etiam
trinus contractus.

310. Transactio est contractus, quo duo vel plures, aliquid dando, pro-
mittendo vel retinendo, litem inceptam finiunt vel orituram praeveniunt.
Transigere possunt qui disponunt iure de rebus, quae sunt transactionis
obiectum ; licet iis, transigendo, apponere poenam, ab eo, qui in mora sit,
subeundam ; sed transactio unius non obligat condominos. Transactio habet
vim sententiae irrevocabilis : at poterit esse ^ulla vel rescindibilis in non-
nullis easibus iure recognitis, de quibus videsis C. C. I. a. 1773-1777. Cf.
etiam CIC. can. 1926-1932.

311. Census definitur contractus, quo quis aut a) cedit alteri fundum
urbanum vel rusticum, sibi reservans vel adquirens ius percipiendi annuam
praestationem rei vel pecuniae (census reservatitms), aut b) alteri cedit quam-
dam pecuniae vim non repetendam, hypotheca in fundo alterius urbano vel
rustico constituta, sub eadem condicione annuae praestationis (c. consigna-
tivus. at in C. C. I. redditus simplex seu census). Qui censum sibi reservat

— 161 —

wl adquirit, censualista; qui Bolvit, oensuarius appellatur. Censual

e positiva, ms non babel redimendi censum, nisl quum eensuariufl bien
nio eontinuo censum non solverit, vel hypotheeam aliaave cautiones non
conatituerit, v.-i lis alias aeque tutas oon Bubstituerit, *el Impar Bolvendo
factua Bit, vt-i si praedium censuale Bubdiviaum fuerii i»his quam inter I
persona mariut eontra semper censum potesf redimere, nisi tamen con-

dicio contractui appoaita hiif ne census redimeretur ad vitam censualisi
aut ante definitum tempus (quod, iure, In c. reservativo nequif ezcedere tri-
cennium, In e. consignativo decennium), aul nisi cenaualiata praemonito
rr elapso a praemonitione certo tempore, quod annum ezcedere nequit,

312. Contractus aleatorii ii Bunt, quibufl certo pretio Kncertum luerum
quaeritur vel Incertum damnum avertitur. Praecipui recensentnr Sponsio,
Zjudus, Loteria, Assecuratio, Z/udus bursae^ Vitalitium: <!<■ Bingulifl breviter.
«) Sponsio (scomnu st contractus, quo duo vel plurea '!<■ alicuiufl rei

reritate aur <!<• fnturo eventu disputantes conveniunf <1<* praemio ei qui \ I c- * - -
rit solvendo: e< Bi praemium ab una tantum parte erit solvendum, contractus
est nnilateralis : Bi ab utraque, bilateralis. Sponsio a) ut sir valida^ fieri
debet anirao Be obligandi, licel desil aniraus solvendi : et victus, cui ani-
mus bc obligandi defnerit, non tenetur Bolvere ; victor , qui animum obli-
gandi Be non habuit, nequit praemium ezigere vel aeceptum retinere ; b) ut
sir licitay debet fieri a<l licitum finem ; prodigalitate non peccare ; esse de
re honesta <-t indifferenti, ne convertatur in incitationem ad malum (ut si
spondeas alterum esse alicuius rei malae incapacem); debet etiam utrinque
aequale esse praemium at alteruter sponte maius polliceri potesO; utrinque
aequalis esse incertitudo rei vel futuri eventus (at si quis, certus, alterum
praemonuit se in certitudine versari et hic tamen spondere voluit, contra-
ctufl teuet). C. C. I. negat actionem spnnsioni, nisi sit adnexa ludo c-ui
actio c-oncedarur : de quo inferius.

LuduseBt contractns quo ludentes inter Be paciscuntur de certo pretio
in praemium victori dando. Alter aleatorius^ in quo eventus unice a sorte
pendet (ut ludus alearuro - dadi ; alter industrialis, tn quo eventus pendet
a ludentis peritia ut ludus latrunculorum - dmna, scacchi) : alter mixtus,
in quo eventus partim a sorte, partim a ludentis peritia pendet (ut ludus
chartarum). Ut ludus a) sit validus — bc. ut obliget ad praemiuui tradendum
et conferat ius ad praemium — necesse est, ut utrinque adsif aequalitas
moralis tum in spe lucrandi tum in periculo perdendi, libertas quae ez, gr.
in ebrio deestl , ius alienandi pretium quod in praemium constituitur, et
utrinque absint fraudes et artes illicitae. IJt ludus vero b) sit licitus, ne-
*se cst ut sit honestus in se et in adiunctis: prodigalitate non peccet [at,
Bi tndus validus fuerit , etsi prodigalitate laboraverit , victus non poterit
obligari ad Bolvendum (v. infra), victor ad acceptum reddendum] ; lege po-
siriva non prohibeatui neve irritetur (at si lex sit dumraxat p-ohibens, victor
praemiura facit Buura : secus, Bi sir trritans). In C. C. I. ludis in genere
actio negatur ; Bed conceditur, modo pretiura non sir unmoderatum, ludis
cpii corporis cxercitium Bibi propomint 5 «'t qui BOlverit in ludo iustorepe-
tere nequit, nisi sit minor, interdictus, inhabilitatus.
11 — Skbastianm, Summarium*

— 162 —

y) Loteria est contractus. quo qui certum pretium solverit ius adquirit
habendi sibi rem vel pretium expositum, si sors ei faveat. Ut sit iusta ne-
cesse est ut tanti sors valeat, quanti spes ludentis ; et haec eo maior erit,
quo maior sit res vel maius pretium expositum , quo plura sint praemia,
quo minor ludentium numerus. Sed qui emit, excessum regulariter donare
censetur, eo magis si agatur de loteriis ad pias causas.

o) Assecuratio, alia damnorum, alia vitae: illa compensat damna fortuita
alteri obventura, pro certo pretio ; haec, item pro certo pretio quotannis sol-
vendo assecurat vel a) heredi solventis vel tertio cuilibet iuxta eius volunta-
tem, post solventis mortem, determinatam pecuniae vim, vel b) eidem solventi
pecuniae vim vel annuum reditum, quum ad certum aetatis annum perve-
nerit. — Ut assecuratio damnorum iusta sit, requiritur a) ex parte asse-
curati, ut declaret integre periculum rei assecuratae etillud, contractu inito,
ex industria non augeat; o) ex parte assecurantis, ut pretium assecura-
tionis sit periculo rei proportionatum, et ipse habeat revera unde damna
compenset. Assecurans tenetur damna compensare quae reapse assecuratus
passus fuerit : et si periti vel arbitri compensationem maiorem statuant ,
licite eam assecuratus accipere et retinere potest. At assecurans nou te-
netur compensare damna quae ex gravi culpa theologica seu dolo assecu-
rati vel cognatorum eius rei obvenerint. Assecuratio vitae ut valida sit ,
requiritur ut periculum, quod assecurans in se suscipit, sit proportionatum
pretio quod assecuratus solvit ; quare si assecuratus mala fide neget vel
reticeat circumstantiam, ex qua vitae probabilitas serio minuitur et, qua
cognita, assecurans a contrahendo abstinuisset, contractus erit nullus.

•) Ludus bursae est pecuniarius quum veniunt in contractum pecuniae
seu valores (actiones, obligationes) ; commercialis, quum merces (oleum,
frumentum etc).

Operationes bursae ordinariae sunt operationes ad terminum et opera-
tiones ad praemium. In operationibus ad terminum emuntur valores vel
merces pretio currenti, ea condicione, ut sive merces vel valores, sive pre-
tium, tradantur post certum tempus, sc. aliquo liquidationis die, regulariter
primo vel quinto decimo mensis. Si die liquidationis pretium creverit. ven-
ditor, qui tradere deberet merces vel valores, quoniam horum pretium
auctum est, ut patet, differentiam inter utrumque pretium perdit ; si, contra
die liquidationis pretium decreverit, dififerentiam lucratur. Iamvero merces
et valores plerumque non traduntur (et in hoc ludi essentia), sed in primo
casu venditor solvit emptori dififerentiam ; in altero casu, emptor eam ven-
ditori solvit. — In operationibus ad praemium emptor sibi reservat ius re-
scindendi contractum certo die ante diem liquidationis, et se obligat ad
praemium venditori solvendum si rescindat ; si vero non rescindit, con-
tractus e condicionato fit absolutus.

Operationes bursae, quae ludo industriali vel mixto accenseri possunt,
cum in iis sagacitas et prudentia exerceantur ad praevidendum futurum
pretium, sunt per se licitae, quia in operationibus ad terminura utrinque
lucrum et damnum dari potest. et in operationibus ad praemium venditur
ius pretio aestimabile ; sed in praxi interdum illicitae evadunt, tum -i
media iniusta adhibeantur ad valorum et mercium pretium artificiose au-

ndum rel minuendum, tnm b! magna pecuniae vis exponatur, cum gravi
ludentinm eorumque familiarum iactura.

*) Vitaliiium est eontractus, quo quifl se obligat, pro Borte pecunia,
mobilibus, [mmobilibus Bibi in perpetunm data, ad praestationem (pecu-
niam annu&m ?el alimenta alicui, ad ritam <-ius vel tertii, peraolyendam.
Si Bon Immobilibua constet, ritaiitium debel Bcripto eontrahi, et, si cau-
tionea b debitore praestandae determinentur, bae praestandae erunt ; secus,

ntractus erit reflcindibilis a<l petitionem creditoris, bc. eiua «pii Bortem

iit. Vitalitium, eo casu excepto, irrevocabile eflt; nempe reflciflflionem pe-
t.-re oeque debitor potest, eo quod onua ei factum sit intolerabile ; neque

ditor, eo quod debitor annuam praestationem non solverit : in hoc casu
creditor ius habeJ petendi ut bona debitoris occupentur e( vendantur,
ei vi pecuniae, percepta e renditione, tantum distrahatur quantum annuae
penaioni constituendae et assecurandae Bufficiat.

— De singulii contractibus subsidiariis. —

313. Contractus Bubsidiarii Bunt Antichrtsis, FHdeiu&sio, Pignus, Hy-
poth

y.) Antichresis est contractus, quo creditor re immobili, a debitore tra-
<lita, utitur fruitui ea condicione ut fructufl perceptos iniputet in solutionem
foenorum et BOrtifl quae aibi debentur. Debitor nequit repetere rem immo-
bilem, nisi pretio integre soluto ; at creditor potest, nisi expresse hoc ius
abdicavit, rem immobilem debitori quandolibet restituere, et ius suum
clia via persequi. Creditor, nisi aliter conventuui fuerit, tenetur tribura
M>lvere et necessarias reparationes vel impensas facere, praecipiendo quid-
quid solverit e rei immobilis fructibus ; at nunquam fiet rei immobilis do-
minus, quantumvis mora protrahatur.

p) Fideiussio est contractus, quo quis alienam obligationem in se su-
scipit, manente tamen obligato debitore principali. Fideiussorem posse, pro
praestita fideiussione, aliquid c\igere vel accipere, communis Bententia est.

Ex C. C. I., fideiussionem praestare nequit nisi cui sit contrahendi po-
testas, res familiaris ad cautionem sufficiens, commoratio intra limites iu-
risdictionis eae Curiae appellationis (Corte d'appello), intra ^uos tideiussio
erit praestanda. Fideiussor non potest obligari ultra id, quod a debii
principali debetur, nec sub gravioribus condicionibus : potest immo obli-
gare Be pro debiti parte et sub levioribus condicionibus. Tenetur erga cro-
ditorein soluinmodo in defectu iuridiee probato debitoris principalifl ; qui
proinde prior excuti debet, saltem si fideiussor id exposcat inde ab initio
litis contra eum propositae, et, bonis debitoris principalis creditori de-
nuntiatis, antea solvat impensas principali debitori excutiendo necessarias.
— Si plures sint fideiussores pro eodem debito, in soliduni omnea tenen-
tur ; sed unicuique e fideiussoribus ius est petendi, ut creditor dividat ac-
tioneni suam exigendo partem a singulis. Et >i creditor actionem suam
dividat sponte sua, nequit a facto recedere et damno suo imputabit quid-
quid fideiussores singuli sint solvendo impares ; 8i dividat actionem ad
petitionem cuiuslibet e fideiussoribus, tum liic tum reliqui tenentur pro

— 164 —

rata cuinsvis ex iis solvendo imparis. — Fideiussor , qui pro debitore
prineipali solverit, succedit iu iura creditoris tum coutra debitorem prin-
cipalem, tum contra reliquos fideiussores pro eorum rata, in casibus a iure
statutis.

Ex CIC. can. 137, a fideiubendo , etiam de bonis propriis, clericus
prohibetur, inconsulto loci Ordinario.

y) Pignus est contractus, quo debitor rem mobilem, in assecurationem
crediti, creditori tradit, ea condicione. ut eadem sibi in individuo resti-
tuatur, soluto debito. Creditor potest a) retinere pignus usque ad integram
debiti exstinctionem, et, si concreditor sit, sua parte crediti percepta, aliis
concreditoribus pignus tradere tenetur ; b) si debitum non solvatur , iudi-
cialiter petere ut pignus sub hasta vendatur, vel ipse 'sibi illud habeat ,
pretio, quod ex peritorum aestimatione superesse constet , persoluto de-
bitori : c) exigere a debitore solutionem impensarum , quae ad pignoris
conservationem sint necessariae ; — debet pignore non uti, nisi ex debitoris
consensu, et pignoris fructus, si qui sint. imputare in debiti imminutionem.

5) Hypotheca conventionalis est contractus, quo debitor obligat credi-
tori rem immobilem in securitatem crediti. Hypotheca, ut valeat et effectus
iuridicos sortiatur, constituenda est modis iure praescriptis : praecipuus
vero effectus iuridicus hypothecae rite constitutae is est, ut bonis debitoris
vel sponte vel iudicialiter venditis, creditor hypothecarius ceteris credito-
ribus communibus praeferatur

Ius canonicum de oppignorandis vel hypothecae nomine obligandis bonis
ecclesiasticis idem statuit quod de aere alieno contrahendo (cf. 299 in fine).

Cap. II. De iuris laesione seu de iniuria.

Art. 1. De iniuria in genere.

314. Iniuria est iuris alieni stricte sumpti violatio. Potest esse a) for-
malis vel materialis, prout deliberate admittitur. necne ; b) personalis vel
realis, prout fertur in personam (sc. in bona animi et corporis), vel in bona
externa ; c) verbalis aut realis, prout fit verbo vel factis ; d) mera (seu
simplex) vel damnosa, prout damnum alterius abest ab iniuria, vel cum ea
coniungitur.

Hic agimus non de iniuria personali, sed de reali. Ius in bona for-
tunae laeditur tum per iniustam rei ablationem, ex qua auferens lucrum
capit, tum per iniustam damnificationem. ex qua damnificator lucrum non
percipit. Iniusta rei ablatio, seu furtum, et iniusta damniticatio specie non
ditferunt, ut patet.

— i);r> —

Aim. 2. De iniuria in specie.

I. lu furtl natttra ti malUia,

315. Furtum definitur occulta ablatio rei alienae, eum animo enm sibi
retiuendi, domino rationabiliter invito. Dicitur ablatib occulta, ut dictin-

ttur ■ rapina; baec establatio rei alienae, domino praesente et Invito,
per vim ei Uiatam, et specie differl a furto quia iniuriae reali addit perso-
nalem. Ceterum quae de farto dicuntur quoad gravitatem applicentur etiam
rapinae et damnificationi.

Furtum est ex genere suo grave} tum quia laedit iustitiam commuta-
tivam quae Bub gravi obligat, turn quia ab Ap. Paulo adnumeratur inter
peccata quae a regno Dei excludunt. Poteaf leve esse ex parvitate materiae.
Materia in furto alia est absolute gravis, bc. quae respectu omnium
gravia babetur; aiia relative gravis, bc. gravis pro domini condicione.
Gravitas absoiuta materiae desumenda est a) e pretio rei ; b) ex damno,
quod Bocietas pateretur, si talia materiae ablatio non esset sub gravi ve-
tita ; c) si non ex damno individui, saltem ex eo, quod dominus, etiain di-
tissimus, sit rationabiliter invitus ob damnum sociale. GravitaM materiae
relativa deducitur ex damno quod domino infertur pro eius condicione, et
ex communi sententia ea materia habetur relative gravis, quae ad sui suo-
rumque diariam sustentationem sufSciat. — Materia absolute gravis, sc. respe-
ctu omnium, censentur 30 libellae. — Materia relative gravis censentur :
relate ad pauperes mendicantes una libella vel minus; relate ad operarios,
qui diurno labore victuin quaerunt, duae libellae; relate ad opihces, arti-
fices, mei-catores circiter quinque ; relate ad mediocriter divites, decem;
relate ad vere divites, viginti ; relate ad ditissimos, materia relative gravis
conrunditur cum absolute gravi. Haec non ad unguem accipi debent, sed
consideranda sunt locorum adiuncta et valor pecuniae, qui non idem
ubique est.

II. De causis furti gravitatem minuentibtts.

316. Scribit Card. D'Annibale (II, 252) et iure prorsus : < Cum furtum
non sit, nisi quod fit domino rationabiliter invito, quo is minus invitus cre-
ditur, eo maiore quantitate opus est ut letale dici possit... Magis an ininus
invitus praesumi aliquis potest ex personis, ex rebus, ex modo ■». Singula
persequamuT.

A) De furtis dothestieis. Furta filiorumf'amiliasiitgr&vepecefit\iiucon~
stituant, requiritur plerumque materia duplo maior quam in furtis extra-
neorum ; pro uxoribus etiam maior, praesertim si pecuniae vel res ablatae
in usum familiae impendantur. Obligatio restitutionis non est nimis urgenda
'inia fere Bemper condonatio patrisfamilias praesumi pctest, saitem si res
ablatae non fuerint io quantitate excessiva vel in usua ab oeconomia fami-

— 166 —

Hari alienos insumptae. Quoad furta famulorum, si famuli surripiaut pe-
cuniam vel alia. quae diligenter custodiri soleut, haec furta suut perinde
aestimanda atque extraneorum, quia dominus censetur eodem modo invitus;
si in adquirendis rebus , quae ad domesticam oeconomiam et ad victum
parandum spectant. aliquid demant, ad gravitatem maiore opus est materia
quam in furtis extraneorum, quia rationabiliter praesumitur dominum minu»
invitum esse, praesertim si ii siut diligentes; si surripiant esculenta vel
poculenta, quae plerumque iis patent, in quantitate non immoderata, leve
admittunt, aut ne leve quidem si ipsi ea consumunt.

B) De furtis rerum expositarum. Res expositas hic intelligimus eas,
quae sponte aut saltem sine extraordinario hominum labore crescunt, et
iuxta vias patent, ut fructus ex. gr. et ligna silvarum. Fere omnes con-
cedunt a) peccatum abesse, si uuum alterumve pomum vel uvae racemus
auferatur ut manducetur vel, ex praesumpto domini consensu, si operarii,
ad fructus colligendos conducti, ex iis, opera constante, comedant ; b) leve
esse, tantum decerpere, quantum fur manducare ipse potest. Sed ratio ha-
benda est locorum et damni, quod saepe fit grave, quum sc. domini co-
guntur fructus immaturos colligere ne omnes surripiantur. — Ligna in silvis-
caedere, quae prwatorum sint vel ad aliud territorium pertineant, grave
potest esse pro damni quantitate, nisi agatur de sarmentis et lignis aridis ;
in silvis caedere, quae ad propriam communitatem spectant, culpa omui
vacabit, saltem si id pauperes faciant in quantitate usui domestico neces-
saria.

C) De furtis mhiutis. Quoad furta minuta pluries repetita, duO inve-
stiganda sunt: quando ea coalescant in materiam gravem, et quaenam
quantitas materiam gravem constituat.

Furta minuta in materiam gravem coalescunt: a) Per intentionem per-
veniendi ad materiam gravem, sive in damnum eiusdem domini sive pluriuwi
patrentur, etsi longiore intervallo interposito ; et nedum grave admittitur
quum intentio concipitur, sed rursus quum intentio iteratur seu renovatur.
b) Per conspirationem, quum sc. plures communi consilio et consensu ma-
teriam gravem surripiunt, etsi singuli levem, in damnum unius vel plurium ;
et singuli, quum per singula furtula materia gravis attingitur, mortaliter
peccant. Si, sine mutua conspiratione, ex unius pravo exemplo excitati, alii
furtula admittunt quae simul grave damnum inferant, hi leviter contra iu-
stitiam peccant ; ille leviter contra iustitiam, graviter contra caritatem,
modo grave damnum inferendum praeviderit. c) Per mulfiplicationem, tunc,
quum non mndo per furtula, in damnum unius vel plurium patrata, materia
gravis attingitur. sed simul vel res ablatae retinentur vel inter singula fur-
tula non intercessit lotigum intervallum. Sane restitutio impedit quominus
furta coalescant; et, ne coalescant, impedit etiam intervallum duorum men-
siumt si de iis furtis agitur, in quibus singulis materia feregravis attingatur ;
mensis, si de iis, quae singula a materia gravi multum distent; hebdomadae,
si de exiguis furtulis, quae fere nunquam coalescunt. Praeterea aa) qui sine
advertentia ad materiam gravem pervenit, letali caret, at tum incidit in letale,
(|uum, animadvertena se ad materiam gravem pervenisse, non sibi proponit
9titutionem ; bb) coalescentibus per multiplicationein furtulis. furtulum

— 107 —

qnod gravem materiani complet est; praecedentia Bunt levla;

;i iiniiiii numero peceatum grave cnm priore constituunt, ii perdn
roluntaa retinendi ablata <i advertentia ad grave damnnm illatum:

BUnt Mn^illatiin l»-\ ia.

j/t /urtutis quae coalescunt,s\A grave peccatnm requiritur materia ull-

>/(<>. »-\. pr, ditnidiOf immo, ut abundemus, duplo ma&of quam relative

si m damnnm unini eiuademqne domini fnerint patrata. Si In dammun

plurinm, absoluie gravi$; difficiiior sane mihi eat, ue falaam dicam, eomm

Bententia, qni reqnirnnt materiam dnplo maiorem abaolnte gravi.

317. /// f/trto n-i r<-i rerum ad plures condominos pertinentium, quae
materiam gravem constitnunt, ietale admittitur, uon ob damnum Bingulorum,
qnod poteat grave oon ease, Bed ei eo quod rationabiliter praesumuntur
inviti singuli ob (lauinuin qnod Bocietafl liuinaiia pateretur Bi farta uon
prohiberentnr Bub gravi. At in casu quantitaa abaolute gravia reqniritnr.

III. De caturis a furto excusantibus.

318. Causa duplex est, quae rei alienae ablationem reddit licitam:
bc. txtrema necessitas, et occulta compensatio.

1° In necessitate extrema vel quasi-extrema Beu gravissima (cf. n. 132),
orta Bive ex causis naturalibufl, sive ex malitia hominum, ut ex. gr. e Ja-

tronuin minis, omnia sunt eoinmunia. Proinde a) qui est in n. extrema vel
quasi-extrema constitutus tantum de bonis alienis sumere potest, quantum
sttfficiut ad se a necessitate liberandum (modo alter non sit in eadem
neceasitate (1), quia in pari canaa melior est condicio possidentis) ; quo«l
valet. ex fere communi sententia, etsi illud, quo opus habes, magnuin aliquid
Bit, ex gr. magna pecuniae vis latronibus tradenda, ut vitam serves ; —

quum licet rem auferre, lieebit item eam rem retinere eaque ut i quae
apud se est, ex. gr. depoaita, commodata, vel furto antea sublata, nam,
cum, restituta, pooaot ex necessitate domino iterum surripi, restitutio esset
inutilis; — c) qui conseius extremae necessitatis. in qua quis versatur, eum
impedit quominus necesaarium auferat, laedit graviter iuxta nonnullos iu-
stitiam, at certo caritatem ; qui, itein eonseius, euin privat re iam ablata, gra-
viter laedit iustitiam et, si necessitas eius extrema perduret, ad restitu-
tionem tenetur; — d) cum, qui potest per se facere, idem possit per alium,
cuivis licebit pro alio neceasitate extrema laboraute surripere, iino interduia
poterit ad id ex caritate teneri, eique licitum erit, parcendo suis, aliena au-
ferre, quia omnia sunt communia ; — e) diximus, ad a) : quantum sufftciat ;

Bane, si usus rei Bufficiat, iicebit unice iv uti, postea restituenda : el
quis, in extrema vel q. e. necessitate conatkutus, habeat m ape, pol
mutuum vel commodatum petere.

Neceasitaa gravis — et a fortiori communia — a furto nou excuaat
(cf. prop. oG"" ab Inn. XI dainn.).

(1) Ita, ex. gr. in naufra<,rio. aliquis snl se salvandum non potest taliulain illi au-
ierre, qui ea ad suaiu salutem utitur.

— 168 —

2° Occulta compensatio habetur quum creditor. inseio debitore, tantum
n eius bonis suinit, quantum ad debitum exstinguenduin sufficiat. Occulta
compensatio est per se illicita, quia creditor debet suum recuperare ordi-
nariis modis vel adeundo iudicem : ceterum multis est obnoxia periculis, et
in praxi non facile eonsulenda neve concedenda. Sed licita evadit si hisce
condicionibus pareat: a) ut debitum sit verum, sc. stricto iure innixum, et
moraliter certum ; b)ut debitum nequeat aliter recuperari, saltem sine damno
ereditoris, sine magnis expensis : quin rixae et odia exeitentur ; ex eo quod
iudex adiri non possit ex probationum defectu. quia suspectus etc. ; c) ut
compensatio fiat in individuo vel in specie, si fieri ita possit; d\ ut damnum
debitoris praecaveatur, sc. nebissolvat: et si, compensatione faeta, debitor
inscius denuo solvere velit. solutio erit ei ficte condonanda, et, si id fieri
ex adiunetis nequeat. erit occulte restituendum : o ut damnum propriumy
suorum, aliorum praecaveatur : nam ex. gr. famulus, qui se compenset. potest
domo expelli ; pater, se compensans, seandalo esse filiis: lamulus damnifi-
eare conservos, in quos suspicio ineidere queat.

Quoad famulos, notandum est, posse eos se coinpensare iure: a) si do-
minus non solvat mereedein. de qua paetus est, vel aliquid iniuste sub-
trahat-, b) si merces, de qua eonventum fuerit, sit infra infimam. et fa-
mulus in eam consenserit, tum metu, tum neeessitate eompulsus. nisi
tamen aliis emolumentis sarciatur : c) si iudebitis laboribus invitus gra-
vetur.

Mercatores licite se compensare poterunt a) si iniuste cogantur merces
infra iustum pretium vendere; 6) si per errorem infra iustum pretium ven-
diderint ; c) si solutionem certi et veri debiti aliter, sine gravi ineommodo,
obtinere nequeant.

^ 2. De Iniusta damnificatione.

319. Iniusta damnificatio patrari potest pluribus modis: primo, rem
alterius damnifieando vel destruendo sive per aetionem positivain. sive pei
omissionem actionis debitae; secundo, impediendo alterum. quibuslibet me-
diis, sive directis sive indirectis , quominus eonsequatur bonum ad quod
strictum ius (sive in re, sive ad rem) habet : tertio. impediendo mediis in-
iustis alteium, quominus consequatur bonum, ad quod stric-tum ius non
habet : quarfo, impediendo, ne alter tertii cuiusvN damnum praecaveat vel
avertat.

Gravitas damnificationls ex damni Ulati quantitate desumenda est, iuxta
regulas pro furto Craditas.

— 169 —

Cap. III. De iuris laesi reparatione, seu de restitutione.
Aut. 1. De restitutione in genere.

£ l. De restitutionis defl nitione <t necessUa

320. Restitutio definitur reparatio damni proximoi Lniuste illati.
Restitutio : a Necessaria est ad salutem, tnm praecepti natu-

ralia «-t divini Prout vultis, ut faciant vobis h faciie illis

eimiliter Si laeserit </i<is/><<ni> agrum aut vineam,... }><•<> (i<>)i><>

matione restituet i, tom necessitate medii^ saltera in voto quum impossibilis
est restitutio in re, quia cessat in casn Baltem iniuria formalis. Exigit sane
iustitia commutativa, ut alieni iuris \i<>lati<.» desinat esse, »-t non desinit i
per redintegrationem, saltem animo volitam, qunm ea est de facto impos-
Bibilis bic et nunc. — b Facienda est ex /><>/iis eiusdem ordinis^ quia iustitia
commutativa exigit aequalitatera aritbmeticara ; guum vero ex bonis eiusdem
ordinis fieri nequit^ obligatio restitutionis per se evahescit, at restitutio
poterit, tuin eonvenienter fieri tss bsnis aUerius ordtms »-x. gr. damnum
famae pecunia compensando), tnm ex his facienda a iudice infiigi. —
Obligat per se sub gravi, quia ex iustitia commutativa, sed, cum haec re-
cipial parvitatem materiae, in materia levi obligat sub levi. Sed si materia
levis nunquam est capax obligationis gravis, in materia gravi poterit quis
obligari sub levi ad restitutionein ex eo, quod gravitas obligationis resti-
tuendi non e sola gravitate damni desumitur, sed praecipue e formali iniuria
ciusque gravitate. Proinde aa) qui damnum grave intulit ex deliberata
culpa levi — nisi rem ablatam retineat ve\ e re aliena factus sit iniuste
ditior, quo in casu restitutio Bub gravi urget — , tenebiturad restituendum
sul) levi ; 66) qui dainnuni grave intulit ex culpa, quae fuerit levis ob im-
perfectionem actus, sc. semideliberata, ad restitutionem iuxta nonnullos
tenetur Bub levi, iuxta alios minime obligatur, et verius, quia ex culpa
levi semideliberata non potest obligatio exsurgere.

§ 2. De radicibus restitutionis.

321. Radices restitutionis yocantur causae, e quibufl obligatio r
tuendi oritur. Trea a Xostris enumerantur: possessio rei alienae, damnifi
tio, cooperatio: haec postrema cum praecedentibus necessario coniungitur.

I. De possessioav rei alienae.

322. Aliquis poasidere potest rem alienam bona, mala vel dubia fide:
ex triplici hoc capite, variae possessoribus enascuntur obHgationes.

■ 323. 1° Possessor bonae fidei dicitur qni possidet rem alienam, invin-
cibiliter ignorans rem non essc Buam. Si possessoi bonae fidei Legitime prac-

— 17U -

scripserit, ad nihil teiienir. Si nonduni praescripserit, videndum quid iuris,
cjuum eognovit rem uon esse suam, sive A) quoad rem. sive B) quoad
fructus. sive C) quoad expensas.

A) Quoad rem. Si possessor b. f. rewi alienam adhucpossidet, in casu
evictionis, rem debet restituere domino ; et si eam possidet titulo gratuito,
restituit eam, quae. quanta. quomodo exstat. et id in quo factus est ditior;
ei habuit titulo oneroso, eam restituit, etiam cum pretii iactura, salvo in
venditorem regressu, quia dominus habet ius in re et rein vindicare potest
apud quemlibet possessorem. — Extra easum evictionis, si rem habuit ti-
tulo gratuito, debet domino reddere: si titulo oneroso, potest eam reddere
venditori ad pretium recuperandum, quia rem domino servare cum proprio
damno non tenetur. — Si dominus sit ignotus, rem ut deperditam habeat
;cf. n. 276,. Si resperiit apud se vel apud successivum possessorem, non te-
netur erga dominum nisi de eo in quo factus est ditior: et probabile est, in casu
quo possessor b. f. rem titulo gratuito habitam tertio vendiderit, eum posse
pretium retinere, quia extra casum evictionis — et hinc evictio exsulat — veu-
ditor in pretium rei plenum dominium adquirit. Si demum res apud tertium
reperUur, videndum utrum possessor b. f. rem antea possideret titulo gra-
tuito an oneroso. a) Si possidebat titulo gratuito, et eam tertio donavit, ad
nihil tenetur ; si eam tertio vendidit, in casu evictionis aut si emptor rem
sponte domino restituat, pretium debet emptori reddere, quia venditor ex iure
evictionem praestat; extra casum evictionis, vel quum dominus rem suam a
tertio recuperare nequit, alii tenent pretium esse domino restituendum ; alii
negant. tum quia possessor b. f. non ditescit iniuste ex re aliena, eo quod
dominus in eum non habeat actionem neque personalem ratione bonae fidei
neqne realem quia is rem non possidet, tum quia dominus per accidens
(lamnum patitur et impeditur quominus ius suuin persequatur. b) Si possi-
debat titulo oneroso, tunc, aut rem tertio donavit, et ad nihil tenetur, quia
ditior non est factus; aut eam tertio vendidit, et, in casu evictionis et quum
emptor sponte restituit, pretium emptori reddere debet, salvo regressu \\\
priorem venditorem; extra casum evictionis, vel ad nihil tenetur, quia
recepit vendendo quod solverat emendo, vel, si carius vendidit, de dif-
ferentia erga dominum tenetur , nisi tamen ea suae industriae adscribi
possit.

Iure civili italico domino seinper competit actio realis ad rein suain
evincendam apud actualem possessorem, cui competit regressus erga eiun
a quo rem habuit: salva tamen praescriptione, si agatur de rebus furtivis
vel einptis in nundinis, de qua cf. n. 279.

B) Quoad fructus. Ex C. C. I., cuius dispositio in hac re vim habet in
foro eonscientiae, tum quia revera domiuium transfert. tum quia bono pu-
blico consulit et innuineras amovet difficultates, possessor b. f. facit suos
fructus et non tenetur restituere nisi eos quos perceperit post iudicialem
petitionem.

• ■ > [>ensas. Possessor b. f. potc-t repetere expensas necessarias
et utiles in rem alieuam insumptas; voluptuarias tollere, si separabih--.
Sed C. C. I. non distinguit. eique ius concedit ut fiat indemnis pro melio-
rationibus adhuc exsistentibus tempore evictionis.

— 171 —

324. 2° Possessor malae fidei is est, 4111 Iniuste reni retinet, quain
alienam. Videamus quid Luris quoad rem, fructus, ezpensas, iucrum

9ans, damnum emergens.
\ Quoad rtm Posflesflor m. f. qui rem adhuc possidet, wl eam emit,
sciens esse furtivam, et potest, ante evictionem, eam venditori restituere ad
I retium recuperandum, quia nemo cum buo damno tenetur rem domino
servare; •><•<!. tum sl eam emit, tum b! Ipae eam furatus est, quum rem
adhuo penes eum ezstantem dominus repetit, debe( eam domino reddere
cum eius accessionibus, deducta laboria ei Industriae aestimatione, at aesti-
mato et refuso eidem domino decrementi pretio fli res apud Ipsum deterior
facta esf ex causa, ei <|iia apud dominum non decrevisset. [n prazi non est
ezigenda plerumque nisi restitutio rei vel pretii, quanti rea era< tempore
farti. Si res periit vel apud se vel apud tertium, cui donavit, tenetur pretium
rei domino solvere, nisi tainen res vel ex intrinseco vitio vcl ez periculo
eztrinseco item apud dominum periisset; at si tertio vendidit, quomodo-
cumque res perierit, pretium ex emptionc perceptum, ut quod est iniustum
iucrum ex re aliena, domino restituere tenetur. Si res apud tertium repe-
ritur, antc evictionem, vel in casu quo dominus rem repetere nequit, te-
netur rei pretium domino restituere, tum si rem tertio donaverat, tum si
vendiderat. At evietione a domino utiliter lacta, vel re a tertio sponte
domino restituta, si rem tertio donaverat, ad nihil tenetur; si rem tertio
vendiderat, tenetur pretiuin emptori restituere, quum hic bona fide emerat:
Bi vero emptor mala fide emerat, ad nihil possessor m. f. tenetur, tum quia
emptori iniuriam non facit, tum quia condicio, omni emptioni venditioni im-
plieita « dummodo res non sit aliena neve evincatur », hic locuin non habet.

B) Quoad fructus. Possessor m. f. tenetur erga dominum de fructibus
pCrceptis, iis etiam quos dominus non percepisset, et de non perceptis, quos
dominus pcrcepisset ; exceptis industrialibus et , ex communi hominum
sensu, fructibus rei quae minimi sit valoris.

C) Quoad expensas, possessor m. f. ius habet ut indemnis fiat de expensis
■ecessariifl in rem insumptis; de utilibus, si exstant adhuc; impensas vo-
luptuarias potesl deducere, si sint Beparabilefl.

i); Quoad lucrum cessans <-t datnnum emergens et ad foenora pecuniae, si
de pecunia agatur, haec debet, illa compensare tenetur domino, si saltem in
confuso praeviderit.

325. 3" Possessor dubiae fidei, si coepit rem possidere bona fide et postea
dubium oritur, tenetur inquirere, et, si rem non esse suam cognoverit, ha-
betur ut possessor m. f. ; dubio manente, licite pergit rem possidere ex prin-
cipio « in dubio melior est condicio possideirtis ». Si, contra, coepit possidere
dubia fide, aut a) spoliavit possessorein bonae fidei, et eum in possessionem
redintegrare tenetur; aut b) rem habuit a possessore bonae fidei aliquo titulo
ex. gr. emptionis, et inquirere debet, ut supra; aut c) rem habuit scienter a
possessore dubiae fidei, et, si dubinm solvi nequit, eommuniter Nostri tenent
eum, pro rata dubii, vel praesumpto domino vel pauperibus restituere de-
bere. At hoc mihi difficile; veriua puto. posse eum in possessioix- continuare,
dummodo sit paratus restituere domino, si hic sit adfUturufl DAnn., II, 121).

172 —

II. De damnificatiane.

326. Ut damnificatio inducat onus restitutionis, tres condiciones concur-
rere debent: sc. 1° actio obiective iniusta ; 2° actio subiective iniusta ; 3° actio,
quae sit damni causa certa et efficax.

1° Actio obiective iniusta, quae sc. laedat iustitiam commutativam, seu
violet ius alterius strictum sive in re sive ad rem; nec actio desinit esse
iniusta, quuin violatur ius, quo alter sit certo abusurus (ut ex.gr. si destruam
•arraa alterius, quibus hic ad homicidium patrandiun uti velit et quae hic et
nunc ex caritate reddere vetor). Item actio erit iniusta et secum feret resti-
tutionis onus, quum violationi iustitiae distributivae additur commutativae
laesio (si ex. gr. officium minus digno conferatur, quum in concursu inest
condicio, ut illud digniori cedat).

2° Actio subiective seu formaliter iniusta, quae sc. sit theologice culpa-
bilis; nam sine voluntario onus restitutionis non intelligitur. Sed obligatio
restituendi eum urget, qui, etsi inculpabiliter damni causam posuit, causam
-auferre neglexit, quum animadvertit tum damnum secuturum esse, tum posse
causam auferri ; nec a restitutione excusabit sola malae voluntatis retra
ctatio, nisi — aliquando — eum, qui causam damni dumtaxat moralem
posuit, ut videbimus ubi de cooperatione. Quando et quanta oriatur ex culpa
theologica obligatio restitutionis, diximus n. 320.

A culpa theologica (peccato gravi vel levi) distinguenda est culpa iuri-
<lica. Haec lata dicitur, si est omissio diligentiae, quam homines in suis ne-
gotiis adhibere plerumque solent; levis, si diligentiae, quam accuratiores ;
levissima, si diligentiae, quam accuratissimi homines adhibent. Damnificator
per se ex sola culpa iuridica, seiuncta a theologica, ad restitutionem non
tenetur in conscientia ; at, eo vel magis quod cum culpa iuridica lata con-
iungitur theologica, in conscientia obligabitur (quia lex est iusta, cives facit
diligentiores, damna praecavet) ad restitutionein post iudicis sententiam, nisi
tamen haec nitatur falsa praesumptione facti.

3° Actio, quae sit damni causa certa et efficax. Certa, inquimus. a) Si
dubium positivum oriatur, et solvi nequeat, a) utrum actio sit causa damni,
•6) utrum actio vere influxerit in damnum, c) quisnam e pluribus, qui causam
damni posuerunt quin praeviderent dainnincatorem futurum esse incertum,
vere damnum intulerit ; cum, in hisce tribus casibus, damnum neinini certo
adscribi possit, cessat restitutionis onus. Sed ad restitutionem, pro parte sin-
guli, si fieri potest, secus in solidum ii tenentur qui, ex communi conspira-
tione, vel animadvertentes damnificatorem ex simoltanea causae positione fu-
turum esse incertum, causam posuerunt (ex. gr. si plures glandem e sclopetis
in bovem exploscrint, et una tantum in corpore bovis interempti fuerit re-
perta). /5) Si quis damni causam posuit, ex errore invincibili a) circa damni
iiiagnitudinem vel aestimationem, tenetur ad restitutionem pro ea parte
damni quam praevidit; b) circa personam, cui damnum inferebat i^ut ex. gr.
si incendit domum Caii, putans eam Titii esse et volens damnum Titio in-
ferre), inter duas sententias, quarum prima a restitutione excusat — quia
relate ad Caium, damnum est involunlarium et rulate ad Titium non adest — ,

— 17:; —

altera tudicat Caio restituendum eese, hanc puto veriorem, quia error qu
personam ihhi impedit quominufl actio damnificans lil quoad Bubstantiain
voluntaria. Bed «.-11111 priorem Bententiam gravissimi theologi, quoi inter

Uph. et, e recentioribus, D'Annib., tueantur, in praxi poenitentem, qui
eam sequi velit, o< »ii ad restitutionem obligare Noldin, Dt praecepti»^

11. 468 . — Efficax, Becundo. Quare restitutionis onus u«»u inducil actio, quae
solutn • dederil occasionem damno, neque praeviso, ueque directe Lntento
illius, cuiufl actio damniflcans falso alteri imputatnr, quum ille nec
praevidit, nec media adhibuil ul alteri actio imputaretur) ; 0 fuerit condicio

e qua non ex. gpr. ad reatitutionem aon tenetur qui reddil arma <'i. qui
abutetur ad aliuin necandum) ; e) fuerit causa accidentalis damni : nisi tamen
ea unice vel primario posita fueril ex directa intentione damnificandi, «-t
damnum postea revera ei ea accidentali causa Beeutum fueril (ex. pr. ;t<l
refltitutionem non tenetur qui ignem in 1«»«-" remoto accendit, ex quo, ob
voiitinn exortum, faenile fuerit ooncrematum, at tenetur si ad hunc finem,
etsi 111 remoto loco, accendit, praevidens probabiliter damnum ease secu-
turum, et i«l revera Becutum est .

III. De cooperatione.

327. Cooperatio, Bive in furto pive in damnificatione, praestari potest

pluribus modis, quos moralistae hisce versiculis comprehendunt :

Iussio, consilium, consensus, palpo, receptans,
participans, mutus, non obstans, non manifestans.

Iubens seu mandans, consulens, palpo, receptans cooperantur posiHva

cooperatione morali ; consentiens et participanfl positiva cooperatione physicas
mutus. iinii obetans, non mahifestans •■■•• peratione negativa.

1° De cooperatione positiva morali.

328. Iubens seu mandans ille dicitur, qui alterum, eibi quomodolibel >ub-
iectum vel non, inducit ad tertium buo nomine damnificandum.

Iubens seu mandans, qui est causa primaria reiate ad mandatariumt

a) tenetur de damnis, quae ex suo mandato, sive explicito, sive implicito,
intra mandati limites. mandatarius intulit, aut quae, licet mandatum exce-
dentia. idem mandatarius, vel ex errore invincibili vel quia vitare ea nou
potuit. patravit int si. aliquem verberaturus, in exorta colluctatione, occi-
derit^ : at si mandans mandatum revocavit et revocatio maudatario ante exse-
cutionem innotuit. mandanfl liberatur. Si vero mandati revocatio non innotuit
mandatario, re integra, <I<>(o tertii: <iui impedivit ne innotesceret, hic damni
tenetur. — b) Tenetur damna reparare, quae mandatario ex exsecutione
obvenerint et in confuso saltem praevisa, si mandatarium efficaciter et in-
iuste co&git : flecus, Bl hi«- Bponte v«'l mercedis intuitu mandatuin suscepit
Consulens, qui est causa secundaria relate ad exsecutorem^ is «licitur
qui suasione sua alterum inducit a«l «lamnutn tertio inferendum. Consilium
aliud dodrinale (cui 11011 est hic iocus , quo <iiii>. sententiam rogatus, ex

— 174 —

officio (ut confessarius, medicus, advocatus vel non, dicit de bonitate vel
malitia actionis, de validitate vel nullitate actus etc; aliud auctaritativum
seu impulsivum, quo quis movet alterum ad agendum: et hoc dicitur nudum,
«i sola adhortatione, a rationibus seu motivis seiuncta, constat : vestitum,
si rationibus fulciatur vel viam nocendi indicet.

a) Consulens debet ex iustitia retractare consilium . datum sive bona
•sive mala fide, et, si vestitum dederat , illud revocare additis rationibus,
saltem aeque efficacibus ; si in exsecutore dehortando non profecerit, monere
<lamnificandum ut sibi caveat , ex caritate , si consilium nudum dederat,
ex iustitia si vestitum ; secus damni tenetur. Et quamquam consilium re-
tractavit, damni item tenetur, si viam nocendi indicaverat, quam exsecutor
novisse non poterat; saltem nisi damnifieandum praemonuit. rj) Consilio
non retractato, consulens damni non tenetur quum a) damnificator, etiam
sine consilio, item et aeque damnum intulisset; b) dubitatur utrum consilium
in damni illationem vere influxerit; c) consulens damnificatorem sit hor-
tatus ad minus malum, loco maioris, inferendum sive eidem personae, sive
alteri indeterminato, sive ei qui in damnum sibi inferendum ex adiunctis
consentire deberet (ex. gr.. si danmificatorem consulueris ut damnum inferat
alteri cuilibet potius quam Titio qui ex damno in extremam egestatem pel-
leretur) ; — tenetur, contra, quum consilium vere in actionem influxit; si
autem damnificatori iam determinato suaserit maius damnum, vel aliud
damnum, de excessu respondet. Quum exsecutorem fraude, dolo, mendaciis,
^id exsecutionem movit, etiam damna, quae illi obvenerint, reparare tenetur,
quia hinc iniuria non exsulat.

Palpo is dicitur, qui vel laude vel excusatione vel irrisione vel contu-
melia alterum movet ad damnificandum. Etiamsi damnum non directe in-
tendat, damni tenetur si animadvertit se alterum provocare ad damnifican-
dum: sed, ut damnum refundere cogatur, videndum utrum et quousque
revera ipse influxerit.

Receptans is est, qui scienter securitatem damnificatori praebet, eum
vel rem ablatam domi recipiens. Eatenus dainni tenetur, quatenus in-
fluxit sive in damni illationem sive in rei alienae iniustam retentionem;
excusatur vero qui damnificatorem recipit domi ut amicum, ut consangui-
neum. vel dumtaxat ratione officii ^ex. gr. caupo), vel ad grave damnum a
B6 avortendum .

2° De cooperatione positiva physica.

329. Consentiens is dicitur, qui suffragio vel iniuste lato vel iniuste
negato efficaciter in alterius damnum influit. Exemplum esto, quomodo e
suffragio iniuste negato daninum oriatur. Si tres sint examinatores in con-
cursu, et ea lex. ut in casu paris voti contrarii concurrens reiectus censeatur,
et alter iniuste obstet, alter iuste faveat, tertius, qui a voto scienter et iniuste
abstineat, damni tenetur.

Consentiens damni non tenetur a) si consensum uiiliter retractavit ante
damni illationem — item si. cum in bona fide esset, aut retractavit vix er-
rorem detexit, etsi inutiliter, aut non retractavit, qtiia non potuit; b) si

— 175 —

amstet, eius consensum non fuisse Decessarium damno Inferendo, quia *
suffragium tulii, quum lam Buffragia numero oecessaria lata faerant; c si
iniustum Buffragium tulit ad praecavendum maius malum, modo tamen •
in quam ininste consensit, aon sit Intrinseee mala efl de eius intentio
Batia constet; tenetur in quoeumque alio casu, etsi, votum iniustum

iciebal \»-i praevidebat defuturos esse alios qui idem ium

ferrent.

Participans esse poteat in ipsa actione \ i* 1 p !a. Si primum, utrum
ille damni teneatur necne, diudicandum ex prineipiis lam positia de eoo-
peratione nn. 150, 151, et ex influxu eooperationis in daninum : Bi alterum,
participans ad aliud doo cogitur ni^i ad restitntionem suae partis.

\), coopt ratione negativa.

330. Mutus dicitur qui, ante damni Qlationem, dod clamat ex. gT. ad
fureni deterrendum, veH non praemonet damniflcandum. Non obstans ls
esse intelligitur qui, dum damnum infertur, non impedit. Non manifestans
is, qni, damno iam illato, oon denuntiat damnificatorem vel Superiori ve!
damnificato.

A<l restituendnm vel ad damna reparanda non obligantur nisi qui ex
iustitia commutativa, bc. exofficiovel contractu, loqui tenentur; quos tamen
a damno impediendo excusat grave inconnnodum, quia ii bac condicione
\t-l officium suscepisse vel contractnm iniisse praesumuntur.

§ 3. De circumstantiis restitutionis.

3G1. Restitutionis adiuncta hoc versiculo continentur :

Quantum restitues, cui, qno ordine, quomodo. quando.

A Quantum sit restituenduni, primo desumitur ex quantitate rei ab-
lataevel damni illati: secundo^ ex influxu in damnum. Quum igitur piures
in furtum vel in damnifieationem concurrunt, haec valent. a) Causa prin-
dpalis totius damni tenetur ad restitutionein in solidum cum causis secuii-
iliiriis, at ipse absolute, ceteri condicionate. Causa principalis est mandans
relate ad mandatarium, et in genere qui turatur in sui commoduin vel
motu proprio damnificat, ceteris utens tamquam sociis et adiutoribus. In
Bolidum absolute ad restitutionem teneri dicitur qui primus debet totuin
damnum per bc reparare ; condicionatet qui, eodeficiente, obligatur. b) Causae
aequales totius damni tenentur ad restitutionem in Bolidum condicionate.
Causae aequales totius damni ii sunt, aquibustotum damnum infertnrvel
ex communi efficaci conspiratione vel ex cooperatione necessaria Bingu-
lorum, licet ex parte uniuscuiusque non Bufficiente ex. gr. si tres fures
arcam furentur et asportent, quam nec unus nec duo asportare queant .
c) Causae partiales damni <[ui sc. damnum inferunt sine mutua conspira-
tione et sine necessaria cooperatione) tenentur pro rata damni, quam sin-
guli intulerunt ; itcm pro rata obligantur, ex Bententia probabili, bj -
sufficientem cooperationem praestiterint toti damno (ul si plures, Bine mutua

— 176 —

conspiratioue, ignem domui a variis partibus apposuerint). d) In dubio
utrum aliquis influxerit in totum damnum. vel utrum alii restituerint aut
reddituri sint, nequit urgeri obligatio integrum damnum reparandi.

B) Cui restituendum sit, Xostri ita docent. a) Si dominus sit oertus
et notus, ei restituendum est : eo vita functo. heredibus iuxta singulas por-
tiones hereditarias ; si dominus cessionem bonorum fecerit (sia fallito ,
administratori a publica auctoritate constituto. nisi forte dominus in gravi
sit egestate. Si agatur de re deposito vel commodato data, depositario vei
commodatario ea erit restituenda ; si de damno reipublicae illato, restitui
poterit, plerumque, pauperibus ; si de damno. pro quo societas assecura-
tionis iam satisfecerit, huic vel ex integro vel pro rata solutionis factae
restituendum, et, si quid reliqui, domino. — Si quis restituerit bona fide
pauperibus, potius quam domino certo et noto, tenetur/>er se denuo domino
solvere ; sed in praxi haec obligatio urgenda non erit. b) Si dominus ttit
ignotus, vel aotus, qui tamen adiri nequeat, possessor bonae fidei sibi rem
potest detinere ; possessor malae fidei, et iniustus damnificator, debent re-
stituere pauperibus vel causis piis, et, si ipsi pauperes sint, poterunt sibi
aliquid retinere. At in praxi, cum probabile sit, obligationem pauperibus
restituendi e lege positiva ortam esse, et certum sit eam plerumque a fide-
libus vel ignorari vel aegre ferri, obligatio, si monitio nocitura praevi-
deatur, non erit urgenda. c) Si dominus sit incertus, res contra certo aliena
(ex. gr. quum mercator, sive merces adulterando, sive diminuendo pondera
vel mensuras, pluribus damnum intulit , quum dominus certo reperitur Vnter
jtaucos notos, pretium inter eos est dividendum ; quum reperitur inter paucos,
qui tamen discerni nequeant vex. gr. inter habitatores illius locij, resti-
tuendum pauperibus, non - necessario - illius loci ; si domini, vel damnurn
passi, sint plures vel plurimi. et inter habitatores loci discerni nequeant,
restitutio sic fieri debet ut omnibus vel quamplurimis eorum prosit (ex. gr.
mercator restituere potest iis qui emere ab eo solent, vel vilius venden- :
at si id nequeat fieri sine gravi incommodo, vel damnum singulis illatum
leve fuerit, poterit pauperibus eiusdem loci restitui, ex praesumpta volun-
tate eorum qui damnum passi sunt.

C) Quo ordine sit restituendum. Hic Xostri permiscent restitutiones.
faciendas sive ex delicto, sive ex contractu, et ordinem considerant ser-
vandum sive inter debitores qui restituere debent, sive inter creditores
quibus restituendum est. a) A pluribus debitoribus, qui diverso modo ad ia-
iustam damnificationem concurrerint, ita restitutio fieri debet, ut mandans^
teneatur prae mandatario, cooperatores positivi prae negativis ; inter debi-
tores ex furto, tenentur primo possessor actualis rei alienae, secundo man-
dans, tertio exsecutor, deinde cooperatores positivi, postremo negativi. b) A
pluribus debitoribus, qui eodem modo ad iniustam damnificationem vel ad
furtum concurrerint, restitutio facienda erit sine ullo determinato ordine
iuxta regulas superius traditas ad A) ; sed qui, secundario obligatus. pro
priacipali causa solverit, habet regressum in principalem causam : tpdpro
ceteris, in ceteros. c) Si ab uno debitore sit restituendum pluribus credit->-
ribus. aut debitor habet unde omnibus satisfaciat, et nullum ordinem ne*
cessario servare debet" ; aut nequit omnibus satisfacere, et in hoc casu.

— 177 —

partim ex lege naturali, partim ex positiva, hunc ordinem servet necesse
est. Primo restituere debet pro obligationibus ex delicto, nempe res alienas j
secundo, pro obligationibus ex contractu : ex hoc altero capite, primo re-
stituendum creditoribus privilegiatis (credita privilegiata sunt expensae
iudiciales et funerariae, stipcndia medicorum et famulorum, alimenta de-
bita etc.) ; secundo hypothecariis, iuxta ordinern hypothecarum, quia prior
in tempore, potior in iure ; tertio communibus, quorurn ordo lege positiva
non statuitur, sed ita ex naturali lege potest constitui, ut praeferantur
aa) pauperiores ditioribus, 66) priores tempore posterioribus, cc) prius pe-
tentes petentibus posterius.

D) Quomodo restituendum. Restitutio a) fieri potest quoquo rnodo, et
si eius obligatio oritur ex delicto occulto, non solum rieri potest occulte,
sed regulariter debet, quia suae famae consulitur ; ex. gr. per simulatarn
donationem, et, quurn agitur de restitutione reipublicae seu fisco facienda,
per destructionem titulorum debiti publici vel per erogationem in pau-
peres. Si obligatio restituendi ex contractu exsurgat , pactioni standurn
est. 6) Possessor malae fidei restituere debet expensis suis et eo loco,
ubi res esset nisi ablata fuisset, modo expensae transmissionis non exce-
dant valorem rei, quo in casu poterit pretium transmittere vel, si id fieri
nequeat, pauperibus erogare. Contra, possessor b. f. restituit, ubi ipse degit
et sumptibus domini, quia domino nec iniuriam nec damnum intulit. c) Si
res restituenda pereat antequam ad dominum pervenerit, possessor b. f. ad
nihil tenetur, quia res domino perit; possessor m. f. ad novam restitutio-
nem tenetur si ipse transmissorem elegit ; non ita si ipsc elegit cum do-
mini assensu, quia tunc domino perit, neque si iudex aut ipse dominus
elegit, vel res, casu vel culpa tertii, apud confessarium perit, quia hic cen-
setur electus ex praesumpta domini voluntate. Res, ex contractu restituenda,
perit debitori si et donec hic dominium rei habet ; secus, creditori.

E) Quando sit restituendum. Si restitutio facienda est ex delicto,
quamprimum fieri debet, et, nisi integra, saltem ex parte, nec onus est
heredibus relinquendum, ne eam hi omittant. Dilatio gravi non vacabit,
quurn domino grave damnum denuo oritur, vel restitutio impossibilis evadit.
Si restitutio ex contractu facienda est, conventioni standum.

§ 4. De causis a restitutione excusantibus.

332. Principium, quo haec materia regitur, est, excusari debitorem quum
ereditor, iicet reapse invitus, quod sibi non restituatur suum, non potest
tamen esse rationabiliter invitus, quia incommodum debitori imminens ob
restitutionem notabiliter excederet incommodum creditoris re sua carentis

Aliae causae excusant ad tempus, seu restituendi obligationem suspen-
dunt, nempe impotentia physica et i. moralis; aliae excusant in perpetuum,
seu obligationem omnino tollunt, nempe condonatio creditoris, donatio rei
aequivalentis, solutio facta creditori creditoris, legitima compensatio, compo-
sitio a Kummo Pontifice facta, praescriptio.

12 — Sv.bastijlxi, SHiiunarium.

— 176 -

I. De causis a restitutione excusantibm ad tempus.

333. A; Impotentia physica, quum sc. debitor nihil habet unde re-
stituat.

Huic accenseri possunt:

a) Cessio bonorum (fallimento), qua debitor, impar aeri alieno solvendo,
sua omnia creditoribus cedit. Alia conventionalis, quae sponte a debitore
fit et a creditoribus acceptatur : alia iudicialis, quae a lege conceditur, in-
stantibus sive debitore sive creditoribus. Si fraudulenta sit, patet eam in
conscientia nullam parere excusationem. Si remoto dolo fiat, non liberat
debitorem, in meliorem condicionem postea reversum, ab integra restitu-
tione ■: nam, si voluntaria est, non ideo quod creditores partiali solutioni
acquiescunt, censentur iuri suo velle valedicere: si iudicialis, lex non con-
cedit nisi simplex beneficium, quo debitor fit immunis a coactione in foro
externo. Excipieudus est casus, quo creditores sive explicite sive implicite
debitorem ab ulteriore solutione deobligent. Posse vero debitorem occulte
sibi reservare, etiam praeter id minimum quod lex consentit, necessaria ad
suam suorumque sustentationem, omnes concedunt.

P) Ingressus in religionem, qui non liberat directe et per se debitorem,
sed indirecte, quatenus licite media irapedit, unde debita solvi possint. At
a) si labore ordinario et statui religioso congruente, quem Superior per-
mittere ex caritate (non ex iustitia) tenetur, queat sibi comparare unde
solvat, obligatio eum tenet: laborem extraordinarium ad id, etsi Superior
adnuit, subire non cogitur; b) si quid ei, hereditatis vel legati titulo, ad-
quiritur, sive sibi (ut religiosis votorum simplicium), sive monasterio cedat,
verius tantum ex eo detrahere debet quantum ad solvenda debita suflSciat,
quia id iis oneribus gravatum monasterio adquiritur, quibus gravaretur, si
in religiosi dominio maneret.

7) Interitus rei, de quo v. ubi de possessore b. m. vel d. fidei (nn. 323,
324, 325).

B) Impotentia moralis, quae habetur quum debitor sine gravi diflScul-
tate vel damno, aut decenter et honeste, debita solvere nequit. Quod plu-
ribus modis evenire potest, sc. si adsit :

«) Periculum debitoris vel suorum in bonis altioris ordinis, i. e. animae
(ut ex. gr. ne uxor, filiae prostituantur vel furentur etc), vel famae (dum-
modo amissio suae famae praestet damno creditoris), vel vitae. —

5) Periculum debitoris vel suorum in bonis eiusdem ordinis; ex. gr.
a) si debitor in extremam vel quasi-extremam necessitatem restituendo in-
cideret, nisi tamen creditor ex restitutionis defectu in eamdem necessitatem
deveniret; b) si debitor versetur in necessitate gravi, qua creditor non la-
boret; c) si debitor, restituendo, decideret e statu suo iuste adquisito (nam,
si ex iniuste adquisito decideret, non decidere dicendus esset, sed redire
ad statum suum pristinum), ex. gr. e statu mercatoris ad statum operarii,
vel grave damnum in bonis fortunae pateretur. —

7) Grave damnum creditoris vel tertii ; ut si ex. gr. deberes rem re-
stituere, qua creditor sit abusurus in perniciem sui vel alterius.

— i7y -

II. De causU a restitutione exeusantUms in perpetuum.

334. A) Condonatio creditoris, qui iurt possU condonare, sc. domi-
niuin rei babeal eineqne liberam administrationem (nequeunt igitur minores
qui sunt snb tutore. interdicti , inhabilitati, uxor et filiifamilias, inscio
patre, at cf. n. 268, 269, 270), et §eien$ volens remittat, idest non vi, dolo,
inetu eoaetna vel errore inductus.

Condonatio potest esse expressa^ ex. gr. b! ereditor debitori, vel tertio,
debitoris nomine petentij remittat debitnm ; tacita} al si ereditor cbirogra-
l h uiii debiti Bciena volens laeeret vel debitori tradat; praesumptat qnnm
prudenter iudicari potest creditorem, rogatum, esse condonaturum, et haec
locum habere potest praesertim in furtulis pauperum, filiorumfamilias, fa-
mulorum etc.

Condonationi accenseri potest transactio, qua creditor, pro partiali de-
biti restitutione, reliquum condonat.

Condonatio nequit trahi seu extendi ad alias res et ad alias personas;
proinde si creditor remittit iniuriam vel actionem poenalem, non censetur
damna remisisse, et si debitum uni ex condebitoribus condonat, non cen-
setnr reliqnifi condonasse. Qnnm vero condonatio facta fuit ob debitoris
inopiam, debitum, ex communiore et veriore sententia, non reviviscit, si
debitor in meliorem condicionem postea devenerit.

B) Donatio rei aequivalentis facta creditori a debitore, debiti imme-
more, saltem nisi hic, debiti memor, aeque donasset : et hoc valet saltem
in foro conscientiae.

C) Solutio facta creditori creditoris, saltem in foro conscientiae.

D) Legitima compensatio, sc. debiti recuperatio a creditore facta, in-
scio debitore, de qua v. n. 318.

E) Compositio a Summo Pontifice facta, Haec nequit habere locum nisi
in debitis vel bonis incertis, aut in bonis ecclesiasticis. a) Bona incerta qui
bona fide possidet, potest retinere, tamquam deperdita vel derelicta, quum
nulla spes est fore ut doininus ignoratus compareat ; qui mala fide pos-
sidet, in eodem casu, potest condonationem a Summo Pontifice petere, qui
ex iusta causa, idest ne debitor in mala fide possidere pergat et ut aliquid
piis causis adquiratur, decernit ut pars debiti in pios usus impendatur et
reliqua debitori cedat. b) Quoad bona ecclesiastica, Romanus Pontifex sive
guberniis rogantibus (quo in casu et privati comprehenduntur), sive pri-
vatis instantibus compositionem concedit, ut valeant vel adquirere vel re-
tincre, iam nullo iure adquisita, bona Ecclesiae sive immobilia sive mobilia.
De hisce videsis Indultum, quod a S. Poenitentiaria concedi solet Ordi-
nariis ; quae statuta sunt relate ad Galliam d. 21 Sept. 1907 et 16 Ian. 1909
(Supplem. V. Edit. Summulae Card. D'Annibale) ; et, apud Lehmkuhl et
Noldin, condonationes a S. Sede concessas per Concordata elapso saeculo
inita.

F) Praescriptio, de qua iam actum n. 278 et seqq.

— 180 —

Abt. 2. De restitutione in specie:

§ 1. De restitutione propter homicidium et mutilationem.

335. Obligatio restitutionis in hac materia «) oritur ex solo homicidio
voluntario et iniusto, ut patet (non igitur ex homicidio vel casu vel ad
iustam defensionem perpetrato, neque ex duello, nisi in casu, quo occisus
acceptaverit ob metum gravis damni), et ex voluntaria et iniusta mutila-
tione vel vulneratione alicui inflicta ; /3) urget tum occisorem, tum occisoris
heredes, quia est realis ; et ius ad restitutionem competit etiam occisi he-
redibus, etsi occisus damnum sibi illatum condonavit, quia ille nequit condo-
nare damna suis consanguineis oritura vel orta ; 7) complectitur damnar
a) quae ipsi occiso ante obitum obvenerunt : i. e. sumptus curationi neces-
sarios, damnum emergens et lucrum cessans ex laboris vel negotiorum in-
termissione, computandum non iuxta consueti lucri quantitatem, sed pro
spe, quae minoris est ; b) quae obvenerunt uxori, filiis, parentibus, tum qua-
tenus ab eo alebantur, tum pro spe ulterioris sustentationis ; sc. damnar
quae occisio producit per se, non per accidens ; quare restitutio non com-
petit creditoribus occisi, saltem nisi eorum damnum fuerit ita directe inten-
tum ut dici possit occisionis causa.

§ 2. De restitutione propter stuprum.

336. Stuprum hic intelligitur violatio virginis.

Triplex in hac re casus est considerandus. a) Si virgo sponte consensitT
ad nihil stuprator erga eam tenetur, quia scienti et volenti non fit iniuria T
at si proles enascatur, tenetur in solidum cum muliere prolem alere et
educare, donec haec sibi ipsa valeat consulere. ,3) Si virgo stuprum passa est
invita (quia non erat sui compos, vel fuit vi adprehensa et coacta metu tuiu
gravi, tum etiam reverentiali, ex. gr. a domino, tutore, vel consensit, a stu-
pratorein labendi periculum coniecta praeviis osculis, amplexibus, tactibus)*
stuprator tenetur tum satisfacere pro iniuria, sc. veniam petere sive a mu-
liere sive, regulariter, ab eius parentibus qui rem noverint, tum restituere ;
si vero, non culpa stupratoris, non quia mulier iudicialiter ius suum per-
sequitur, non casu, sed mulieris ipsius culpa stuprum revelatur, restitutio
cessat et mulier damnum sibi imputare debet. Et restitutio, quum facienda
est, in eo consistit, ut a) stuprator vel mulierem ducat (si ipsa petit, vel si
eam dotare nequit, dumne longe inferior sit condicio mulieris aut ex coacto
matrimonio scandalum magnum et gravia damna sint oritura), vel dotet ;
— b) si proles enascatur, simul cum muliere eam agnoscat, in casu quo
matrimonium inter se ineant ; secus, stuprator solus tenetur prolem alere.
7) Si virgo inducta fuit matrimonii promissione, vera vel ficta, stuprator
tenetur eam ducere ex promissione vel ex contractu innominato do ut des,,
nisi matrimonii exitus praevideatur infelicior aut virgo facile intelligere
potuit promissionem non fieri serio ; at, si matrimonium non ineatur, stu-
prator tenetur mulierem dotare et prolem, quae enascatur, solus alere.

— 1«! —

§ 3. De restitutione ob fornicaHonein.

337. Fornicator ad nihil tenetur erga mulieivm, quia haec iibere con-
sensit ; neque partus expensas ferre cogitur, si proles enascatur, saltem si
«nulier eas ferre potest ; prolem vero ortain uterque parens alere et edu-
eare tenetur. Sed si agatur de muliere, quae cum duobus commercium ha-
l>iiit, tunc distinguendum : a) si ainbo mnlierem eognoverunt ex communi
consilio, ambo erga prolem tenentur pro rata, quia uterque sua culpa fecit
ne pater agnosceretur ; b) si pluries ambo mulierein cognoverunt, sine con-
spiratione mutua sed utroque conscio de malefacto alterius, ambo item,
ob eamdem rationem, erga prolem pro rata tenentur ; si vero uterque de
malefacto alterius nescius erat, neuter tenetur, quia mulier culpa sua ef-
fecit ne pater agnosceretur : c) si semel ambo mnlierem cognoverunt, et se-
cundus sciebat mulierem a primo cognitam fuisse, secundus tenetur, quia
aut pater est aut ipse culpa sua effecit ne pater agnosci poaaet.

§ 4. De restitutione propter adulterium,

338. Principia in hac re sunto : A) restitutionis onus non adesse a) s{
proles non sit certo adulterina, et, b) si, quum certo est adulterina, lateat
•quis sit pater eius (ut quum plures adulteri adulteram cognoverunt), saltem
uisi singuli noverunt mulierem plures admittere et simul animadverterunt
per se ipsos fieri ne pater agnosceretur ; c) si adulter eam facere nequeat
sine gravissimo incommodo vel damno superioris ordinis ex. gr. sine peri-
culo vitae vel famae, sine familiarum discordia etc. ; B) mulierem non teneri
revelare adulterium, nec viro nec proli certo adulterinae, tum quia gravia
<lamna iure ex revelatione timenda essent, tum quia revelatio inutilis foret»
filius enim matri credere non tenetur.

Adulterio admisso, viro nescio, et muliere vi oppressa aut dolo ad con-
sensum inducta, huic adulter tenetur satisfactionem praebere; at si vir
resciat, etiam viro adulter satisfacere cogitur: quae tamen satisfactio non
pecunia constare debet, quia iniuria per pecuniam non compensatur. Si
«) deinde proles non nascitur, adulter ad nihil tenetur. Si /3) proles deinde
■enascitur, quae sit certo ab adultero, triplex casus dari potest. Aut a) adulter
mulierem vi oppresserat vel dolo ad consentiendum coegerat, et in hoc
casu solus adulter tenetur restituere, 6. damna reparare, quae per se,
non per accidens, ex adulterio sequuntur, ' e. solvere expensas partus,
prolem a legitima familia separatam alere et educare, et, si ea sepa-
rari a familia legitima nequeat, compensan sumptus proli alendae et
educandae impertitos et detrimenta, quae filiis legitimis ex eo contingunt
quod adulterinus paternae hereditatis fit particeps ; non vero donationes
vel legata, quae filio adulterino obveniunt a consanguineis eum legitimum
putantibus, quia haec ex adulterio sequuntur per accidens. Aut b) adulter
mulierem libere consentientem, viro nescio, cognoverat; et in hoc casu, in
solidum cum adultero mulier damni tenetur, et compensare potest diligen-
tius laborando, provehendo rem familiarem, parcius vivendo et, si quid

— 182 —

aliunde ei obtigerit, id conferendo in favorem prolis legitimae. Aut
c) adulterium consummatum fuit, viro sciente volente aut lenone, et in
hoc casu adulter ad nihil tenetur, dummodo heredibus legitimis salva
consistat legitima ; quae si salva non sit, quanto ea minor est, tantum
compensare debent in solidum adulter et mulier : et vir, si quid opinor,
tenetur tamquam cooperator positivus, si ipse impulit, negativus, si non
impedivit.

§ 5. De restitutione ob negatam militiam.

339. A) Ad militiam nemo obligatur ex iustitia commutativa nisi qui
fuerit pretio conductus vel alteri, ex contractu, se substituat, sicubi lex hoc
indulgeat ; generatim lex militiae non obligat nisi ex iustitia legali, quae
ad restitutionem non obligat. B) Cum lex militiae sit iusta in genere, nisi
in specie eos coerceat qui Deo militant vel qui sunt alendae familiae
prorsus necessarii, sequitur : a) clericos, et filiosfamilias suorum sustenta-
tioni necessarios, non peccare si mediis licitis se militiae subducant ; si id
mediis illicitis obtinuerint, peccare ratione mediorum, non vero contra iu-
stitiam legalem ; si militiam deserant, peccare contra iusiurandum, si id
libere emiserint, non si ex gravi metu, vel sine animo se obligandi, inter-
posuerint ; b) eos, qui fuerint a republica conducti, teneri ad castra redire,
si ea deseruerint ; per accidens posse a redeundi obligatione excusari, tum
ob gravissimam poenam quae desertoribus infligitur, tum ob grave damnum
imminens superioris ordinis, ex. gr. ob periculum animae ; c) eum, qui al-
teri ex contractu se substituit et castra deseruit, teneri damna reficere alteri
contrahenti, erga quem iustitia commutativa ligatur (si alter vel ipse sti-
pendia mereri vel novura substitutum compensare cogatur), non reipublicae
ob violatam iustitiam legalem ; d) eos, qui mediis illicitis, sc. fraudibus,
aut corrumpendo medicos et officiales, obtinent ut a militia eximantur, ad
restitutionem non teneri ; nihil enim debent reipublicae, quacum iustitia
tantum legali vinciuntur ; nihil aliis in eorum locum suffectis, quia substi-
tutio fit ex lege conscriptionis tamquam causa, et actio sese eximentium
non est nisi occasio. Medicos autem et officiales teneri ad munus suum ti-
deliter implendum ex sola iustitia legali, verior sententia est : non eniio
ad id proprie conducuntur ; quare nec ii restituere tenentur.

§ 6. De restitutione ob fraudata tributa.

340. Lex, quae tributa imponit solvenda, iuxta alios est mere poenalis;
iuxta alios, obligat ex iustitia legali ; tertia sententia tenet eam obligare ex
iustitia commutativa ; ex quarta sententia ea obligaret directe ex iustitia le-
gali, indirecte ex iustitia commutativa, sc. quia non solvendo tributa eflfi-
citur ut aliis maiora onera imponantur. At, cum ratio a sectatoribus huius
quartae sententiae adducta non evincat practice rem, etsi theoretice vera sitr
quarta sententia in secundam recidit.

Quoniam prima et altera sententia sunt vere graviterque probabiles
(et primara sequimur, ut videri potest n. 44), restitutionis onus ob fraudata

— 183 —

tributa orgerl nequit. At exactores, qui exaetionem eulpabiliter Qeglegant,
ad restitutionem tenentur, pro tributie, qod pro dralctarum parte quae
tiaco cedit (ef. n. 44 .

Tit. VTII. De Octavo Decalogi Praecepto.

Non loqueris contni prOZimnm tnmn lalsum testiinoniuni. 9

Bzod. xx, 16.

341. Praeeeptum hoc, qua afflrmaiivum praecipit ut reritatem M-mper
dicamus; qua negativum, vetat primario falsnm testimonium (de quo, si fuit
iuramento tirmatum, v. n. 200, ubi de iuramento assertorio, Becufl tnferiufl ubi
de mendacio), secundario laesionem verbalem famae ei bonoris, mendacium,
violationcm secreti, quatenufl haec tum laedit virtutem fidelitatifl et honorem,
tum Qocere pou-st alterius famae. Etfli violatio secreti nocere potest vitae et
bouis proximi externis, et proinde laederc quintum et septimum praeceptum,
Nostri tamen de ea hic in universum pertractaut.

Cap. I. De laesione famae.

342. Fama hic intelligitur bona aestimatio, qua homo apud communi-
tatem fruitur, sive ea veris motivis nitatur, sive falsis. Ius in famam, sive
veram, sive falsam, competit : a) singulis hominibus, et quidem in famam
veram directe (quia haec est bonum mixtum propria industria partum), ab-
solute et universaliter ; in famam falsam indirecte (sc. ob incommoda quae
sequerentur si cuique liceret occultos defectus alienos manifestare), relative
et intra quosdam fines (quia cessat quum aliorum vel comnmne bonum po-
stulat manifestationem); b) etiam defunctis — at minus stricte — tum quia
anima a corpore separata remanet subiectum iuris capax, tum quia homines
cupiunt famam suam, etiam post mortem, consistere integram ; c) commu-
nitati (ex. gr. civitati, monasterio, corpori morali cuilibet), quae ut ad bona
externa, ita et ad mixta ius habet. Non competit singulis, ignotis in eo loco
ubi detrahitur, nisi forte vel facile noti esse queant vel diffamatio eorum
in corpus morale redundet, ut ex. gr. si quis presbyterum quemlibet, alibi
degentem et audientibus ignotum, diffamet.

Famam alienam aliquis laedere potest vel apud se ipsum suspicione
temeraria et iudicio temerario, vel apud proximos diffamatione ; quae , si
constat revelatione defectus. veri, etsi occulti, dicitur detractio ; si revela-
tione defectus talsi, dicitur calumnia.

343. Suspicio temeraria est iudicium non firmum, seu quaedam procli-
vitas ad affinuandum proximi defectum. Suspicio temeraria est ex genere
suo levis, tum quia damnum grave proximo non infert, tum quia eius bo-
nam aestimationem non tollit sed tantum imminuit; et ditiicile letalc at»

— 184 —

finget, lilsi forte temere suspiceris peccaturn gravissirnum de viro optimo er
piissimo. Diximus : nisi forte, quia certa sententia non est.

Iudicium temerarium est iudicium firmum de alterius peccato sine suf-
ficienti ratione. Iudicium temerarium est ex genere suo grave. Letale reapsc
erit, si sit temere conceptum, in materia quae famam gTaviter laedat, et
assensus sit vere firmus et deliberatus, sc. cum advertentia tum ad rei gra-
vitatem, tum ad motivorum levitatem et insuificientiam ; secus, grave non erit.

344. Detractio definitur laesio iniusta alienae famae per revelationem
criminis veri vel quod verum bona fide putetur.

Detractio dicitur directa quum fit ex intentione famam laedendi ; ?>?-
directa, quum fit ex levitate animi vel loquacitate, sine intentione alienam
famam laedendi.

Crimen dicitur occultum, si publice ignoretur (etsi aliqui illud nove-
runt vel aliquis rumor de eo coepit) et spes sit, illud in communitatis no-
titiam non esse perventurum ; publicum iure, quum de eo constat per iu-
dicis sententiam : publicum facto, quum magnae communitatis parti notum
est vel quia coram multis patratum vel quia , licet occulte commissum ,
fuit deinde evulgatum : et si innotescit magnae parti communitatis clausae
(seminarii, collegii, monasterii), dicitur relative publicum ; si magnae parti
communitatis apertae (civitatis, pagi), absolute publicum.

Hisce praehabitis. ad singula.

A) Si crimen sit occultum, licet illud revelare ex iusta causa, sc. tum
ad bonum commune, tum ad bonum privatum sive ipsius revelantis, sive
audientium, sive ipsius delinquentis, modo reveletur cum minimo possibili
delinquentis damno, et simul bonum, quod obtinetur, sit praestantius damno
quod delinquentis famae infertur. — Si crimen sit publicum iure, licet
illud ubique manifestare, quia iudicis sententia. semel publicata, fama delin-
quentem privat in perpetuum in subiecta materia ; at si crimen fuerit emen-
datum vel oblivione deletum, revelatio laedet caritatem, non vero iustitiam.
— Si crimen sit publicum facto absolute, licet illud manifestare tum in eo
loco ubi publicum est, tum ubi brevi et facile evulgabitur, nisi fuerit emen-
datum vel oblivione deletum, quia tunc res eo redit ubi erat ante evulgatio-
nem et ius ad famam reviviscit; in hoc casu, iustitiam laedi tenent alii •.
alii verius, si quid opinor, censent laedi caritatem, quia infamia, semel et
undecumque orta, aestimationem consumit. — Si crimen sit publicum facto
relative, illud extra communitatem revelarr erit contra iustitiam.

B) Qui audit detrahentem et detractionem non impedit. dupliciter peccat
contra caritatem, primo quia non removet detrahentis peccatum, secundo
quia damnum diffamati non avertit; sed tunc tantum, quum detractio est
gravis et iniusta, et simul tum deest detrahendi rationabilis causa, tum af-
fulget certa spes impediendi detractionem sine notabili incommodo. — Sed
qui sponte et cum gaudio audit dctrahentem (modo delectatio non oriatur
"vnice ex modo narrandi vel ex rei novitate), affective peccat contra iusti-
tiam; laedit, contra, effective iustitiam, et graviter in materia gravi, eui
alium sive directe sive indirecte ad detrahendum inducit.

C) Detractio est grave peccatum ex genere suo; quare potest gravi culpa

— 185 —

carere ex parvitaie mau-riar vel 61 imperfectione actus, praesertim ex iuad-
vertentia ad proximi damnum. Ad gravitatem vero dignoscendam consi-
deraii debent simul a) gravitas defectus vel criminis revelati; b) detra-
hrntis persona alia onim fides liomini probo vel docto tribuitur, alia homini
nullius momenti, mendaci, improbo, ideoque damnum augetur vel miuui-
tur iuxta <l»'t ralu-ntis dotes» ; c) condicio personae, cuius famao detrahitur
(poterit esse gra\ e dicere aliquid leve de viio intcgrac lamae et eminentis
dignitatis : leve , contra , diccrc aliquid grave de muliere publica vel de
homine malae notae). — Qui coram pluribus detrahit, unicum peccatum
admittit, quia fama in plurium aestimatione consistit, at eo gravius , quo
plures audiunt. — Detractiones in diversis materiis non diflerunt specie,
quia fama verius species non habet ; sed detractio a calumnia specie differt.

345. Calumnia definitur laesio alienae famae per narrationeni criminis
falsi.

Calumnia est gravis ex genere suo : quare levis fieri poterit ob mate-
riae parvitatem et actus imperfectionem. Quae de audiente detractionem,
de huius gravitate diguoscenda, de differentia specifica et numerica in de-
tractione dicta sunt, calumniae applicentur.

346. Restitutionis obligatio , sive personalis , sive realis , exsurgit tum
ex detractione tum ex calumnia, ex hac semper, ex illa quum fuit iniusta.
A) Obligatio personalis reparandi famam, iniuste ablatam, apud audientes
immediatos (regulariter et per se non est facienda ex iustitia apud mediatos),
levis est et non urget cum gravi incommodo, si peccatum fuit leve et leve
item damnum ; gravis est et urget cum gravi incommodo , si grave fuit
peccatum et grave damnum illatum, modo damnum, quod ex retractatione
detrahenti vel calumnianti obvenire potest, non excedat damnum diffamati.
Calumniator debet efficaciter retractare calumniam, etiam fatendo se men-
titum esse ; detractor , contra , debebit uti verbis aequivocis , quia secus
mentiretur (ex. gr. se errasse, iniuriam alteri fecisse), vel excusare, lau-
dare, honore prosequi diflamatum. B) Obligatio realis (quae transit ad dif-
famatoris heredes) adest reparandi damna temporalia, quae saltem in con-
fuso fuerint praevisa.

347. Obligatio famae restituendae cessat a) si deest moralis certitudo de
damno illato, quia ex. gr. audientes verbis diffamatoriis non crediderunt
vel aliquis, coram omnibus, detrahentem correxit ; b) si damnum illatum
cessavit per sententiam iudicis, qui dcclaravit diffamationem intercessisse;
c) si damnum fuit oblivione deletum; d) si damnum fuit compensatum per
mutuam diffamationem ; e) ex condonatione diffamati sive expressa sive
tacita sive praesumpta (quae postrema facile inter plebeios homines haberi
potest), sed condonatio praesumi nequit quum diffamatus, ratione digni-
tatis vel officii, nequit licite restitutionem remittere; f) si restitutio fiat
impossibilis physice (quia ex. gr. qui audierunt longe distant) vel moraliter
(quia maius damnum vel altioris ordinis retractanti obveniret).

— 186 —

Cap. II. De laesione honoris.

348. Contumelia honorem laedit, et definitur iniusta honoris laesio, quae
irrogatur personae aliquo modo praesenti sive physice sive moraliter (ex.
gr. per imaginem, per repraesentantem). Contumeliae nomine veniunt, etsi
definitione non continentur, convicia, quae, coram aliis, absenti irrogantur
vel voce vel scriptis (libelli famosi, satire). Contumelia inferri potest tum
positive, sc. vel verbis vel factis iuxta consuetudinem loci significantibus
contemptum, tum negative, sc. omissione facti (ex. gr. salutationis), quae
contemptum secum ferat. Contumelia dicitur irrisio, si verbis et risu in-
feratur; subsannatio, si gestibus ridiculis ; improperium et convicium ,
si exprobrando vitium vel defectum; maledictum, si iniuriosis verbis vel
imprecationibus.

Contumelia est ex genere suo grave peccatum contra iustitiam, et spe-
cies infimas non habet ; si in parentes prolata, speciem alteram super-
induit contra pietatem. Ad gravitatem vero dignoscendam, considerari de-
bent tum qualitas personae laedentis, tum qualitas personae laesae, tum
verba vel facta contumeliosa; ex. gr. gravia censeri nequeunt convicia,
quibus mulieres et homines e plebeio genere vel se mutuo vel filios filiasve
impetunt.

JRestitutio honoris facienda est (et si qua damna e laesione honoris orta
fuerint reparanda erunt) in materia gravi sub gravi, in levi sub levi ;
honor publice laesus fuit, publice ; si occulte, privatim. Modos Nostri plures-
indicant: veniam petere, prius et benevole salutare, invisere domi, ad
mensam invitare etc. Veniae petitio habetur ut congrua reparatio in quovis
casu; sed confessarius nequit obstare quin poenitens actionem poenalem
experiatur, nisi id ulciscendi animo faciat. Si graviter offensus exigat veniae
petitionem, subditi eius vel aequales tenentur veniam petere, non item eius
Superiores, qui per signa benevolentiae sufiicientem exhibere possunt re-
parationem. Si ex duobus alter alterius honorem laeserit, nec constet uter
antea laeserit, per se uterque veniam petere tenetur, at reguiariter cessat
obligatio veniam petendi si iniuriam passus alterum pari iniuria affecerit.

Cap. III. De mendacio.

349. Mendacium definitur a S Thoma: « sermo prolatus cum intentione
falsum dicendi » . Quare mentitur qui falsum se dicere putat, etsi verura
dicit; errat, non mentitur, qui falsum dicit, quod verum esse putat. Men-
dacium dicitur damnosum, officiosum, iocosum, prout profertur ut noceat
alteri, ut sibi prosit, ut ex eo delectatio capiatur. — Mendacium, quod ore
vel scripto fit, distinguitur a simulatione, qua quis facto aliud significat
quam quod in mente habet. Et simulatio, si intentio adest aliud facto si-
gnificandi quam quod in mente sit, dicitur formalis, et est verum menda-
cium reale, et proinde illicita: si intentio desit, dicitur materialis et ex iusta

— 187 —

causa fit licita. Ita ex. gr. I). N. I. C, quum apud Emmama linxit se lon-
gius ire, non eo spcctabat ut discipuli id crcdcrent, sed .signiiicabat M lon-
gim ituruiM eese nifli Lnvitaretnr.

Mendacium est malum natnra iua, sed per se leve non excedit, quia
uni vcracitati, quae per §€ BUb levi obligat, opponitur. Sed grave fieri po-
test, si gravitcr lacdat tidci virtutcm (quuin obligatio adcst fidein prolitendi),
vel caritatcm, iustitiani, religionem (ut in iuramento). Iocosuin vero, si
deest intentio altcruin vcrc decipiendi ct tit co inodo, quo facilc vcritas ab
audientibus intelligi potest, carct omni culpa.

350. Amphibologia scu aequivocatio eel osufl Bermonifl ambigui, Bive

ambiguum sit vcrbum (ut si uxor, iam adulterium sacraincntalitcr confefifla,
viro quaerenti an adulterium fecerit, respondeat sc sine eo peccato esse),
sive ambigua sit eius pronuntiatio (ut si latroni dicas: iuro tibi me centuin
daturum). Et aequivocatio, si significatio erit nimis absona a re, levis erit;
secus, nec levis, et poterit ex iusta causa iuramento firmari. De restrictione
mentali iam egimus n. 200, ubi de iuramento.

Cap. IV. De secreti violatione.

351. Secretum obiective est res occulta vel occultanda, subiective obli-
gatio aliquid occultum non explorandi, non manifestandi neve eius notitia
utendi.

Secretum dicitur a) naturale, quod ex ipsa naturae lege exsurgit, ex. gr.
de re occulta, quam aliquis casu novit et nequit manifestare quin alter sit
rationabiliter invitus ; b) promissum, si quis promittit alteri secretum de
re, quam vel aliunde novit vel ab eodem sine secreto; c) commissum, si
quis rem sibi ignotam ab alio accipit sub condicione seu promissione ex-
pressa vel tacita secretum servandi ; et si condicio seu promissio fuerit ex-
pressa, secretum dicitur commissum privatum et servandum est ratione boni
privati ; si contra ea fuerit tacita, secretum dicitur commissum ex officio
seu officiosum (quo ex. gr. medici, advocati, theologi etc. obstringuntur) et
servandum est ratione boni publici.

Omnibus ius competit in suum secretum. Videndum nunc quibus in
rebus obligatio servari debeat et quorsum pateat.

1° Explorare iniuste vel extorquere secretum, etsi cum proposito illud
non revelandi, non licet. A) Inventa artis vel scientiae non licet iniustis
mediis explorare, si inventor de iis secretum servet et servari velit ; at li-
cebit mediis iustis (ut puta studio). B) Cuique ius est ea secreta iustis me-
diis explorare, quae sibi vel aliis nocumentum grave et iniustum afferre
possint. C) Litteras alienas aperire, vel apertas et in abdito loco adservatas,
legere, est ex genere suo grave contra iustitiam; sed, cum in hac re detur
parvitas materiae, qui litteras apertas, quibus prudentcr putet nihil magni
momenti contineri, vel deperditas, ex curiositate legat, graviter peccare
non est censendus. Litteras proiectas et in minuta frustula discissas, ne
legantur, colligere et recompositas legere, tenent alii esse contra iustitiam,

— 188 —

quia dominus, etsi eas proiecit, ideo ita discerpsit et laceravit ne lege-
rentur et per hoc iuri suo cessisse non videtur ; contra, alii sentiunt, id
esse contra caritatem, quia dominus, proiiciendo, iuri suo valedixit, et lace-
ravit unice, ut difficilior vel fere impossibilis redderetur lectio. Prior sen-
tentia S. Alphonso probabilior est : at communis sententia docet, si quid
litterae recompositae contineant, cuius revelatio detrimento queat esse do-
mino, id revelari non posse, sub gravi vel levi pro damno gravi vel levi ori-
turo, saltem ex caritate.

At licebit aperire alienas Utteras: a) ex consensu expresso, vel tacito,
vel ex iusta causa praesumpto, sive illius qui scripsit, sive illius ad quem
scriptae sunt; b) ex regula, cui quis libere se subiecit; id proinde erit li-
citum Superioribus in communitatibus, institutis religiosis etc, excepta
tamen lectura litterarum, quae ad Superiores maiores diriguntur vel quae
secreta conscientiae certo continent (in dubio enim Superior potest aperire,
sed, vix animadvertat secreta conscientiae iis contineri, lectionem abrum-
pere tenetur) ; c) ex necessitate gravis damni a republica, a subditis, a se
avertendi, modo suspicio g*ravibus rationibus innitatur.

2° Manifestare secretum non licet. «) Secretum naturale obligat sub
gravi in re gravi, sub levi in re levi, ex iustitia vel caritate, prout violatio
secreti alterutram laedit. In dubio positivo utrum secretum sit magni vel
parvi momenti, gravis est violatio, quia qui secretum in casu violat se ex-
ponit periculo gravi damnum inferendi et letaliter peccandi. A secreto
naturali servando grave incommodum excusat. /5) Secretum promissum
a) obligat per se ex fidelitate (nisi quis expresse voluerit se obligare ex
iustitia) sub gravi in re gravi. sub levi in re levi ; b) urget, etiam ex se-
creto naturali, si de re agitur quae natura sua debeat occulta servari ;
c) nullatenus obligat, si ex pura urbanitate promissio facta fuerit. — A se-
creto promisso seivando excusant incommodum grave, et illiceitas promis-
sionis ; si sc. de re agitur quae in conscientia manifestari debeat et non
poterat ideo esse promissionis obiectum. y) Secretum commissum ex iustitia
obligat sub gravi in re gravi, imo strictius et gravius quam secretum pro-
missum ; et commissum ex officio seu officiosum, gravius quam commissum
privatum, ita ut illud nec Superiori nec magistratui interroganti revelare
liceat et lex ipsa illud tueatur et revelantem poenis coerceat. Excusant
tamen a secreto commisso servando: a) consensus, iure merito praesumptus,
committentis vel grave damnum eidem imminens ; b) notitia eiusdem rei
(sc. secreto commissae) aliunde accepta vel in publicum aliunde evulgata ;
c) grave damnurn commune Ecclesiae vel rei publicae ; d) grave damnum
imminens sibi vel tertio innocenti, ab eo inferendum qui secretum commisit.

3° Uti secreto iniuste adquisito non licet (ex. gr. si ex alienis litteris,
quas iniuria aperui, sciam vacare aliquod officium, et maturius petam et
accipiam); nec licet uti secreto commisso, in utilitatem propriam vel alte-
rius, invito committente (ut si ex. gr. advocatus, officii causa, sciens te in
eo esse ut cessionem bonorum facias, fratrem suum, qui creditor tuus est,
moneat ut creditum statim reeuperet). At licebit uti iuste adquisito (ut de
facto aliquo vel secreto invento artis vel scientiae) in propriam vel alterius
utilitatem, etsi aliquod damnum alii (secreti domino) obvenit.

— 189 —

SECTIO TKRTIA

DE ECCLESIAE PRAECEPTIS

Tit. I. De Primo Ecclesiae Praecepto.

352. De hoc satis diximus, ubi de tertio Decalogi praecepto (cf. nn. 220
et 221).

Tit. II. De Altero Ecclesiae Praecepto.

353. Alterum Ecclesiae praeceptum praescribit abstinentiam vel sine
ieiunio vel cum ieiunio servandam.

Cap. I. De abstinentia seorsum a ieiunio considerata.

354. Praeceptum abstinentiae vetare potest (quid hodie positive vetet,
postea videbimus), sive simul, sive seiunctim:

1° Esum carnium. Carnes prohibentur, pisces permittuntur: quae carnes,
qui pisces sint (etsi non una eademque iudicandi ratio apud Nostros antehac
viguit, neque hodie viget, et nonnulli arbitrantur rem non esse iuxta di-
sciplinarum naturalium doctrinas dirimendam), videtur desumendum esse e
notionibus scientificis, tum quia veteres iis adhaeserunt, quantum tempora
siverunt, tum quia eae, fere in omnibus eiusmodi rebus, sensui ecclesiastico,
consuetudini et fidelium aestimationi congruunt. Carnes igitur prohibitae
sunt animalia autotermata, seu sanguinis calidi, idest mammifera (quae
uberum lacte natos nutriunt) et aves omnes (quae binis alis, corpore plumato,
rostro constant et ova deponunt), licet hae in aquis vel prope aquas vivant
(nisi comedendi eas specialis facultas concedatur iis qui abstinentia a car-
nibus adstringuntur, ut Minimorum Ordini fulicarum - folaghe - usus per-
mittitur). Hinc, contra ac Noldin aliique sentiunt, in prohibitione compre-
henduntur (cf. Antonelli, Medicina Pastoralis) castores, lutrae, phocae,
trichechi, fulicae, anates silvestres et omnes aves aquaticae. — Contra,
quum carnes vetantur, permittuntur animalia eterotermata, seu sanguinis
frigidi, sc. pisces, testudines terrestres, helicae (lumache), ii qui audiunt
frutti di mare, ranae, cancri {gamberi o granchii) etc.

Quum carnes vetantur, prohibetur etiam iusculum caniis, vel iusculum
confectum ex aqua et extractu carnium (ex. gr. Liebig). Noldin concedit
usum iusculi Maggi, eo quod non constet illud ex carne esse confectum.

— 190 —

Item interdicuntur peptones, qui ex bove obtinentur, imo continent eminen-
tiorem carnis substantiam, iam digestam.

2° Esum ovorum et lacticiniorum, quae ab animalibus prohibitis ori-
ginem ducant; et nomine lacticinii venit quiquid lacte conficitur, ut caseus,
butyrum etc.

3° Condimenta ex adipe animalium, exbutyro, ex margarina, ex iusculo
carnis et carnis extractibus (excepto forte iusculo Maggi), ex ovis. Quum
vero condimenta permittuntur, conceditur usus adipis, non modo suis, sed
cuiuslibet animalis (S. C. S. Off. 1 Maii 1889), butyri (S. C. S. Off. 13 Maii
a. 1896), et comedi possunt minutissima frustula laridi, quae manent cum
condimento permixta post laridum igne liquefactum (S. Poenit. 17 Nov. 1897).

355. Praeceptum abstinentiae obligat ex genere suo sub gravi, et toties
peccatum committitur, quoties cibus vetitus actibus moraliter distinctis co-
meditur. Quaenam vero sit materia gravis, non una sententia est : videtur
gravis esse materia, quae, relate ad carnes, excedat duas uncias (56 gr.),
et, relate ad ea quae ex carne proveniunt, sc. ad iusculum, ova, lacticinia
et condimenta, excedat quatuor uncias (112 gr.) ; pocillum (tazzetta) iusculi
ex carne, unum ovum materiam gravem non attingunt. Inquietandi non sunt
qui oleo, quo caro fricta fuerit, ad condiendum utuntur iis diebus, quibus
condimenta ex adipe sive permittuntur sive interdicuntur (S. Poenit.
d. 17 Nov. 1897).

356. Praeceptum abstinentiae obligat omnes fideles septennium egressos
(confer CIC. can. 1254). Ab eo implendo excusantur: a) pauperes mendi-
cantes qui quemvis cibum sibi oblatum licite comedunt; b) pauperes operarii,
relate ad condimenta ex adipe, si oleum comparare sibi nequeant quibus diebus
ea vetantur; c) operarii, iis addicti laboribus, qui vel gravissimi sint vel cibi
appetentiam auferant: ex. gr. qui operam praestant officinis vitrariis, fusoriis,
ferrariis vel fornacibus, fodinis metallicis et carbonariis, vel locomotivis
agendis ; d) aegroti, convalescentes, stomacho laborantes, viribus debiles, mu-
lieres praegnantes et lactantes (etsi alii aliud sentiunt) ; e) qui alios cibos ha-
bere nequeunt; sc. ex confessarii permissione et ieiunio servato, uxores et
filiifamilias, quum paterfamilias est dispensatus (S. Poenit. 16 Ian. 1834,
27 Maii 1863, 6 Aug. 1860) vel non vult alios parari cibos; famuli, quum
herus cibos esuriales parari non sinit — modo ne id faciat in religionis
contemptum — , donec alium herum inveni°nt, qui eos sinat Ecclesiae
servare praecepta (S. Off. 27 Maii 1671); milites in castris stativis; via-
tores, qui in cauponis cibos esuriales non inveniunt et nequeunt alio diver-
tere ubi inveniant; hospes, et ad mensam vocatus, qui, sciens die esuriali
parari carnes, nequeat sine gravi vocantis offensione vel sine notabili incom-
modo convivium renuere, vel qui, nescius, coenam ex carnibus paratam in-
venit et nec alios cibos habere nec facile discedere potest; omnes, si ex
errore coena fuerit parata ex carnibus, et alii cibi in praesens haberi non
possint, aut, si hi suppetant, cibi ex carnibus nequeant in sequentem diem
sine detrimento servari.

— m -

Caf. II. De ieiunio seorsum ab abstinentia considerato.

357. Ieiunium ai> Bccleaia Imperatum, quod Bccieskutieum audit, et dis-
tinguitux ■ naiurali abatinentia abeolutaa cibo et potu) et a morali (quod

propria roluntatc tit ef roluntate regiturquoad mojlum), dicitur ttrictum

vel non stnctum, prout uua cutn ieHtnio praeacribitux abstinentia a carnibua,
- et lacticiniis, condimentis cx adipc, — \ id non. Abstinentia ad essentiaui
Leinnii qod pertinet : quarc violatione leiunii et abstinentiae, qunm una prae-
•cribuntur, duplex peccatnm admittitur.

Ieiuniuin ecclesiastieuin consistit in obligatione suincndi unicatn tantuiu
refectioiiem diumam plenam ; qui in unica refectione cxcessuin adinittit in
cibo vcl potu laedit temperantiam, at non praeceptnm iciunii. — Qui vel
inconsiderate vel scienter a) alteram in die rcfectionem plenain, vcl b) tantum
cibi interdiu sumit quantuin plenam rcfcctioncm constituat (quia singulac
refectinncnlae eoalescunt), essentiam ieiunii solvit; et peccat si sciens volcn-
id teccrit, sed obligatio iciunii, iam csscntialiter laesi, eo die cessat. — Qui
niane, inconsiderate, loco icntaculi niatutini, de quo inferius, refectionem
QOtabilem sumpsit, si plene se refecit, debebit a refectione unica se absti-
nrrc, ct collationc vespertina, de qua videbimus, contentus esse, vel unicam
rcfectionein plenam sumere et a vespertina se abstinere.

Cum unica rctcctio debeat esse moraliter conttnua, ne, loco unius,
plures refectiones successivae, ieiunium infriugentes, habeantur, non licet
cam interrumpere et resumere, nisi mora sit iusta et non abrumpat mora-
litcr nnicam refectionem; licebit ergo a) refectionem, relictam sine causa
et sine animo redeundi, post dimidium horae resumere ; b) refectionem ad
Iioram intcrrumpere cum animo redeundi, ex rationabili causa , quae si
deerit , peccatum erit leve tantum ; c) refectionem interruptam etiam non
ultra duas horas resumere, si quis, plene non refectus, cogatur prandium
intennittere.

358. Permitfuntur (cf. CIC. can. 1251) a) ientaculum matutinum, in parva
quantitate , duabus circiter unciis constans (56-GO gr.), ut ex. gr. eoffca
cum duabus unciis panis , calda cacaotica (cioccolata) cum frustulo pauis;
— b) collatiuncula vespertina, in qua sumi possunt circiter octo cibi Qnciae
(non statera ponderandae), et amplius quam octo in regionibus frigidis vcl
quum ampliorem quantitatem exigunt complcxio corporis, genus laborum,
defectus vini ctc. Huic vero quantitati standum nou esse quum substantia
decoquitur (ut ex. gr. quum agitur de pane, tarina, oryza fervefactis), multi
cenaeute Nostris, ea ducti ratione, quod per decoctionem vis nutritiva au-
geatur; at, cum ca ratio sit omnino a vcritatc rei aliena, non aqua nec de-
eoctio sunt considerandac, sed unice computandum substautiae, olei et salis
pondus. — Quantitas cibi in collatiuncula duplicari potest in pervigilio
Nativitatis Domini ; in aliis pcrvigiliis non poterit, nisi ubi viget consuetudo.

Ientaculum nianc, unica rotoctio rirca incridiem, collatimicula vespcrc
sumendn essent ; Bed ordinem intervertere, horam anticipare vel posticipare,

— 194 —

Sanctorum, Nativitas Domini inciderint in feriam secnndam, observatio
pervigilii evanescat ; item cessat lex abstinentiae et ieiunii Sabbato Sancto
post meridiem.

5° Nihil immutatur de indultis particularibus, de votis cuiuslibet per-
sonae physicae vel moralis, de constitutionibus ac regulis cuiusvis reli-
gionis vel instituti approbati sive virorum sive mulierum in communi vi-
ventium etiam sine votis (1).

364. Dispensati ab abstinentia tantum, quibus diebus lex abstinentiae
simul et ieiunii servanda est, licite carnibus vescuntur in sola unica come-
stione (Bull. Clem. XIII 20 Dec. 1759 ; S. Alph. n. 1027) ; qui vero non te-
nentur ieiunare, vesci possunt in quacumque refectione cibis, quibus uti
possunt ieiunantes in unica refectione.

Cap. V. De dispensatione a lege ieiunii vel abstinentiae.

365. In lege abstinentiae et ieiunii :

a) Summus Pontifex dispensat pro universa Ecclesia, valide semper,
licite ex iusta causa;

b) Ordinarius loci, aa) in casu peculiari magni populi concursus vel
publicae valetudinis causa, potest totam dioecesim vel locum ab observa-
tione tum abstinentiae, tum ieiunii, tum utriusque dispensare : bb) ordi-
narie potest item dispensare ex iusta causa subiectos sibi singulos fideles
singulasve familias, extra territorium quoque, atque in suo territorio etiam
peregrinos ;

c) Parochus potost quae Ordinarius sub &&);

d) Superiores in religione clericali exempta eamdem potestatem habent,
ad modum parochi, quod attinet ad professos, novitios aliosve in religiosa
domo diu noctuque degentes causa famulatus vel educationis vel hospitii
vel infirmae valetudinis.

e) Confessarius non dispensat, nisi facultatem habuerit delegatam, at
declarare potest, item ac medicus et superiorissa monialium, causam adesse
a lege excusantem.

Tit. III. De Tertio Ecclesiae Praecepto

SEU DE ANNUA CONFESSIONE.

366. Praeceptum hoc inductum est a Conc. Lateran. IV : « Omnis utrius-
que sexus fidelis, postquam ad annos discretionis pervenerit, omnia sua

(1) In Gallia, diebus festis sub praecepto in universa Ecclesia servatis, sed pro
Gallia ex concessione S. Sedis suppressis (sc. Circumcisionis, Epiphaniae, Imm. Conce-
ptionis B. M. V. et SS. Petri et Pauli), lex abstinentiae non cessat (Comm. Pont. CIC. in<
terpretando, d. 17 Febr. 1918).

— 195 —

peccata solus confiteatnr Bdeliter Baltem Bemel ln anno proprio Bacerdotl »;
et confirmatam a Conc. Tridentino >«•.->. XIIJ can. 9etaeas. XIV can, 8 et c. 5,
et ■ CIC. can. 906.

Buic praecepto Batisfieri debet: a) sub gravi, li graye peccatnm con-

entiam oneret, secus obligatio cessat; 6) ei qno, iive eitra live ropra
Beptenniom, rofficieni rationis orosa pueris attingitur; Uidubio pueri poterunt
ad poenitentiae sacramentum admitti »-t absolvj rob condicione; <■ i»<t eon-

lionem validam (ei prop. 14* ab Alcx. VII damn.) \ quare oon Batisfi! per
confessionem voluntarie Invalidam et multo minus j>«-r Bacrilegam ('IC.
can. </) semel ln anno, computando veii more civili a Eal. lanuariis

ad .'ii d. Decembris, vel probabilius a Paschate ad Pascha; tempus vero
affixum t*st nun finiendae sed orgendae obligationi, ideoque qui, sibi gra\ is
culpae conscius, intra anniun praeeepto non paruerit, tcnebitur adhuc;
c) per confessionem faetam vel proprio parocho n«-I cuilibel Bacerdoti adpro-
bato, etiam alterius ritus.

Tit. IV. De Quarto Ecclesiae Praecepto
seu de Annua Communione Paschali.

367. Omnes tideles, ex quo suffieientem rationis usum adepti sunt te-
nentur sub gravi ad Sacram Communionem aecedere ex praecepto divino
saepius in vita, ex praecepto divino-ecclesiastico (cum Ecclesia obligationem
determinaverit) semel in anno, ex praecepto ecclesiastico tempore Paschali.

Videndum est quo definito tempore, quo loco, quomodo praecepto pa-
rendum sit.

A) Tempus Paschale, ex Const. Fide diyna d. 8 Iul. 1440 ab Eugenio IV
data, complectitur quindenam a Dominiea Palmarum inclusive ad totam Do-
minieam in Albis (cf. CIC ean. 859, § 3)-, id tempus possunt a) Ordinarii,
si ita personarum ac locorum adiuneta exigant, etiam pro tota dioecesi
anticipare, non tanien ante quartam dominieam Quadragesimae, vel pro-
rogare, non tainen ultra festum Ss. Trinitatis (CIC. can. 859, § 2, et pa-
ragraphus vigere coepit a die 20 Augusti 1917) ; b) parochi et confessarii
pro singulis ob aliquam rationabilem causam (id. can., § 1). — Tempus
praescribitur, non ad iiniendam, sed ad urgendam obligationem; qui ergo
ad S. Communionem tempore Paschali non accesserit, peccavit et tenetur
adhuc praecepto satisfacere, non quamprimum poterit, sed intra annum,
computandum, iuxta nonnullos, a fine illius teinporis Pasehalis ad finem
temporis Paschalis insequentis anni, at verius, si quid opinor, ab initio
illius temporis Paschalis ad initiuin temporis Pasehalis futuri anni.

B) Locus praescriptus, ubi Communio Paschalis peragenda, est per se
propria parochialis Ecclesia, ut pastori suppetal facultas suas oves cogno-
scendi: Bed haec obligatio ex CIC. can. 859, § 3, cessat. Suadendum tide-
libus ut liuie, praecepto satisfaciant in sua quisque paroecia; et pjd in aiiena
paroeeia satisfecerint, curenl proprium parochum de adimpleto praecepto
certiorem facere.

— 196 •—

C) Modus in eo est, ut satisfiat per Communionem dignam. Ideo»
sacrilege accedens, non satisfacit praecepto, et denuo ad S. Synaxim acce-
dere debet (can. 861).

Tit. V. De Quinto Ecclesiae Praecepto

SEU DE DECIMIS SOLVENDIS.

368. Ubi decimae sacramentales adhuc solvuntur, solvi debent (cf. CIC,
can. 1502) ; ubi non vigent, sive quia lege civili sunt abolitae, sive quia
nunquam viguerunt, sive quia in desuetudinem abierunt, cessat onus in»
particulari ; at fideles ex praecepto naturali et positivo-divino tenentur cle-
rum sustentare, saltem quum onus ab Ecclesia imponitur, uti nunc iri Gallia.

Tit. VI. De Sexto Ecclesiae Praecepto

SEU DE SOLLEMNITATE IN NUPTIIS NON ADHIBENDA
TEMPORE VETITO.

369. De hoc videsis in tractatione de Matrimonio n. 577.

APPENDIX. De prohibitione cremandi cadavera.

370. Est graviter illicitum a) mandare ut propria vel aliorum cadavera
comburantur; b) illius, qui mandaverit proprium cadaver comburi, exsequi
voluntatem, quae si adiecta fuerit contractui, testamento aut alii cuilibet
actui, tamquam non adiecta habenda est (CIC can. 1203, § 2); c) adscribere
se societatibus, quae ad promovendam cremationem sunt istitutae, et, si eae
societati massonicae sint affiliatae, incurritur excommunicatio simpliciter
R. P. reservata (S. Off. 19 Maii 1886); d) cooperari fo^maliter cremationi ;
sed ex gravi causa licita erit officialibus et operariis catholicis cooperatio
materialis, modo creinatio non ostentetur ut signum protestativum sectae
massonicae vel ut reprobatio doctrinae catholicae et non fiat in contem-
ptum catholicae religionis (S. Off. 27 Iul. 1892).

Iis, qui mandarunt sua corpora post mortem comburi, et nolint mandatum
retractare, morie?itibus sacramenta deneganda sunt (S. Off. 27 Iul. 1892) et
sepultura ecclesiastica item deneganda (S. Off. 15 Dec. 1886 — CIC. can. 1240,
§ 1, 5°). At ii, quos constet in bona fide fuisse et ignorasse Ecclesiae pro-
hibitionem, vel non perseverasse in voluntate mala usque ad mortem, se-
pultura ecclesiastica privandi non sunt; item ii, quorum corpora comburun-
tur non propria sed aliorum voluntate: his vero Ecclesiae ritus et suffragia
impertiri possunt, remoto scandalo (ex. gr. palam faciendo cremationem
contra defuncti voluntatem patrari) et non usque ad cremationis locum.

— 197 -

PARS ALTERA

DE OFPICIIS QUAB AUQUIBUS 0HBI8TTANORUM COETIBUS

8UNT PROPUIA
BEB DE 8TATIBUS PARTICULARIBl -

371. Vocatur status particularis vivendi condicio cuin aliqua Btabilitate.
Duplex distinguitur: saecularis et religiosus; uterque clericos et laicos com-
plectitur, prout Sacer Ordo susceptus fuit necne. Quare triplex erit huius
partis divisio; sc. agemus prhno de statu laicoruin eoruinque ofliciis; se-
cundo de statu clericorum deque eoruni olliciis et privilegiis; tertio demum
<le statu religiosorum deque eorum officiis et privilegiis.

SECTIO PRIMA

DE STATU LAICOKUM EORUMQUE OFFICIIS

372. Non de singulis laicorum statibus agendum, qui sunt prope in-
numeri, sed de iis, quibus peculiaria insunt officia. Generale principium
«sto, eum, qui publicum gerit oflicium, teneri ex quasi-contractu ad illud
rite exercendum. Quare peccat qui munus acceptat, cui gerendo inhabilis
est et qui, postquain acceptavit, eo diligenter non fungitur.

Cap. I. De statibus ad forum spectantibus.

373. De Iudice. I. Quis sit. Iudex est persona publica, a legitima au-
etoritate constituta, ut iuxta legem iustitiam administret, sententiam ferendo
inter duas partes litigantes, autheiitica iuris declaratione et applicatione.

II. Iudicis qualitates. Iudex pollere debet: 1° Scientia, ut ius dignoscat
et factum scrutari sciat. 2° Prudentia, ut ius facto applicet. Si neutra pol-
leat, ita ut grave proximo damnum oriturum probabiliter sit, graviter peccat
munus acceptando et absolvi nequit nisi vel scientiam studio sibi comparet
6t interim utatur consiliis et opera doctorum virorum, vel renuntiet ofhciuin
si nulla adsit spes futurae aptitudinis. 3° lntegritate animi : quam nisi
servet, reus erit violatae iustitiae tuni legalis tum commutativae. Ex hoc
■capite nequit dona alicuiut nwmenti accipere, ex lege tum naturali, tum
positiva ecclesiastica et civili, ne intercedat corruptionis periculum; multo
tninus potest pecuniain accipere, quae ei offer&tur ut causani aliquam prae

— 198 —

alia expediat, vel ferat sententiam in favorem unius prae alio quando
utrique opiniones favent aeque probabiles. Restituere vero a) dona, non te-
netur nisi ad id fuerit condemnatus ; b) tenetur ea, quae accepit ut ferret
sententiam iustam, quia haec, cum ex iustitia proferri debeat, nequit esse
obiectum pacti; c) ea, quae accepit ut ferret sententiam iniustam, tenetur
ante quam sententiam ferat ; lata ver<j iniusta sententia, retinere ea potestr
quia actionis malae iam praestitae fructum retinere licet, vi contractus
innominati « do ut facias » ; d) ea, quae extorsit vi aut minis aut iniusta
vexatione, semper tenetur.

III. Iudicis obligationes. Iudex tenetur: A) Factum explorare. In re cri-
minali, iudex debet processum instituere ad iuris normam. Xostri et cano-
nistae tradunt iudicem procedere posse a) si intercessit accusatio vel denun-
tiatio ab aliquo facta; vel b) via inquisitionis . Haec dicitur generalis, quum
in genere inquiritur an leges serventur et adsint transgressores ; specialis,
si inquiritur de certo crimine patrato, cuius circumstantiae et auctor igno-
rentur ; specialissima, si inquiritur circa certam personam suspectam de
certo crimine ex. gr. an Titius sit reus cuiusdam criminis. Generalem Nostri
dicunt iudici ex officio licitam esse, modo ea non se extendat ad delicta
occulta elicienda, de quibus nulla est fama ; spacialon ei semper esse li-
citam, modo non inquirat in particulari de certa persona quin praecedant
aliqua infamia et aliqua indicia ; specialissirriam non ei licere, nisi prae-
cedat infamia vel aliquid aequipollens, quod iustam praebeat causam in-
quirendi, ne persona diffametur sine legitima causa. B) Facto explorato,
ius explorare debet, quod ad eiusmodi factum pertineat. C) Facto ius aptare
et sententiam ferre k) ex actis et probatis et £) ex iure. «) In iudiciis civi-
libus, iudex actis et probatis stare debet, licet sibi ex privata scientia
constet ea falsa esse, quia agit personam publicam et secundum scienti am
publicam procedere debet. In re criminali, si iudex a) privata scientia reum
esse sciat accusatum, qui tamen ex actis et probatis innocens apparet,
debet eum absolvere, quia publicam scientiam sequi debet; si b) privata
scientia innocentem esse sciat qui iuridice probatus est reus, tenetur eum
omni contentione liberare, si potest, quia legislator in vitam et libertatem
innocentis ius non habet; ex. gr. poterit impedire accusationem, dififerre
causam etc. Si nihil iudex ad innocentem liberandum prodesse queat, alii
aliud sentiunt: S. Thomas dicit iudicem posse sententiara proferre iuxta
acta et probata; S. Alphonsus negat omnino, quia damnare iunocentem est
intrinsece malum ; Lessius et Lugo, distinguentes, aiunt non licere iudici
sententiam proferre iuxta allegata si agatur de poenis personalibus ; li-
cere, si agatur de poenis pecuniariis, quia res publica habet altum domi-
nium in bona civium ratione boni publici, quod hic haberetur, nempe ut
forma iudiciorum stet et uervi iustitiae coram populo non dissolvantur.
rp) Iudex sententiam ferre debet ex iure, licet lex dura videatur et non
satis iusta. a) Si lex est certo iuiusta, duplex casus dari potest : aut ea
obstat Ecclesiae legibus, in quibus Rom. Pontifex dispensat, aut obstat legi
naturali et divinae. Si lex obstat iuri ecclesiastico, iudex petere pote»'-
facultatem ab Ecclesia, eamque facile obtinebit, cum Ecclesiae intersit
bonos iudices esse in societate. Si lex obstat iuri narurali vel divino: aut

— 199 —
aa) iudex debet aliquid contra iu^ oaturale reldivinum praecir*

nbi lcx divortii Orget, pronunt ian- B< niriitiaiii d€ divortio, BC. dc vinculi

solutione, <-t monere coniuges, poi ad alias auptias transire , <-t id

ludici iion Licet, qni poiius tenetur offlcium rennntiare (l) ; ant bb) d<
legis civiiis Lniustae transgressori poenam Lmponere, el In hoc caan poenam
mortis vcl restrictivam ;<<i Longnm tempus certo Lnfligare nequi! ; tolerari
[>otcrit ut Lnfligal poenam pecuniariam v»-i restrictivam Leviorem, n<'
gatnr officinm rennntiare, cnm gravi damno buo vcl Bocietatis. b Si lexiit

:ira IC. dubui, ct adsint ntlinque r.-itioncs probabilcs, iit r>- CrimintUi

rco favendum eet. In re civili^ Ln dnbio facti serventui regnlae Lnria de

dubiis ; in dubio iuris, vel aliquis rcin pOBSidet vel ncnio: si 1 , pofl

. favendum est; si 2uiu , aut rationes ntrinqne allatae Bunt alia proba-
bilior prae alia, el Btandnm pro probabiliore ; — in pari probabilit
alii sentiunt rem esse dividendam ; aiii Lndncendam eese eoncordiam
iuter partes et, si nequeal Lnduci, Ludicem posse pro alterutra parte ad
libitum definire. Ex iure romano <-i canonico, atur de cansis matri-

uiouii, dotis, viduae, pupilli, pro his semper, in pari ntrinque probabilitate,
Btandum eat.

[V. De sententia iniuste lata. Si iudex tulerit iniustam sententiam
d) ex errore inculpabili^ tenetur sententiam revocare, si potest sine notabili
incommodo, quia iustitia uou ruit formaliter laesa; damni vero non te-
netur; b) dolo vcl ex gravi imperitla et neglegentia culpabili} tenetur sen-
tcutiaiu revocare, etiaui cuin gravi incommodo ; secus, dainni tenetur.

V. De vi sententiae in foro interno. Sententia certo aut dubie iusta
obligat in conseicntia, licct a dubie iusta detur appellatio ; certo iniusta
vim in conscientia non habet et parit ius ad compensationem.

374. De iuratis {Giurati, Giuri). Iurati (sic dicti a iuramento quod
praestaut) sunt viri selecti ex civium primoribus ad pronuntiandum in re
criminali de exsistentia facti et de aceusati culpabilitate.

Iurati ex lege ipsa debent suffragium seu votum ferre iuxta intiinam
persuasionem, quin sutfragii lati rationcin Legalem exprimere teneantnr.
Quare a) nequeunt votum ferre contra accusatum iuridice convictum, quem
ex privata scientia norunt esse Lnnocentem; b Bi ez tarditate ingenii vcl
ex magnis rei dirimendae difficultatibus aliquam persuasionem sibi effor-
mare non potuerunt, debent vel reo favere vcl tradere schedam vacuam
{scheda bianca), quae ut favorabilis reo habetur ct eomputatur ; o si accu-
Batns cx actis et probatis innocens videatur ct eum iuratus certo noverit,
<-x privata scientia, reum esse, alii e Nostris sentiunt iuratum teneri ad
absolvendum, quia ab actis et probatis praescindere nequit; alii, contra,
dicunt cum teneri ad condemnandum, et verius, nisi fallor, quia ex l
ipsa iuratus stare debct intimae persuasioni, et certo, si in casu absolveret,
non id faceret ex intiina persuasione de accusati innocentia, cni obstat om-
nino privata scientia.

(1) Cf. tamen n. 584.

— 200 -

375. De advocato. Advocatus ille est, qui suum litigantibus praebet
auxilium consilio et defensione suscepta apud iudicem. Quoad scientiam.
ea applicentur quae de iudice diximus ; quare, si causam suscipit, cui de-
fendendae inhabilem se noverit, damni tenetur erga clientem, nisi hic
sciens volens illum selegerit. Quoad causam: a) in re civili nequit suscipere
causam iniustam, potest causam probabiliter iustam, quam, si ea in decursu
litis evidenter iniusta appareat, praemonito cliente, deserere debet: nisi
deserat, tunc, aut clientem non praemonuit, et damni ex integro tenetur
erga utramque partem, aut praemonuit, et cum cliente erga alteram partem
simul tenetur, tamquam eius mandatarius ; — b) in re poenali. actoris partem
{parte civile) suscipere nequit, nisi sit certo iusta; accusatum defendere
potest semper, sive eum innocentem putet, sive reum certo sciat, tum quia
nemini infert iniuriam, tum quia nemo condemnari debet nisi iuridice reus
probetur; — c) tum in re civili, tum in poenali, causam defendere nequit
mediis iniustis vel falsis documentis utendo ; et iustitiam graviter laedit si
alteri parti iniustum damnum inferat vel falsa documenta conficiat: si, in
locum documenti veri amissi, falsum substituat, mendacium admittet grave,
quia boni publici interest ne falsa documenta prodeant, et simul graviter
laedet caritatem, quia periculo exponit se et clientem incurrendi in gravis-
simas psenas, iure infligendas, si res detegatur. Quoad fidelitatem a) tenetur
causam perpendere et clientem monere tum de eius iustitia vel iniustitia, cer-
tkudine vel probabilitate, tum si quid novi incidat, unde causa deterior fiat;

b) ordinariam diligentiam adhibere debet ut causam vincat et cito finiat ;

c) causam deserere nequit, ut alteram partem defendendam suscipiat, nec
alteri parti ea communicare, quae eidem prodessent, vel secreta clientis
detegere; d) causam iniustam deserere potest et etiam adversarii causam
iustam suscipere, at ea condicione ut ne secretis prioris clientis in bonum
posterioris utatur. Nisi haec omnia servet, damni erga clientem tenetur, et
etiam erga adversarium in casu, quo iniuste causam longius proferat.
Quoad stipendium, a) advocato honoraria debentur, prout ab initio con-
venit, si iuste convenerit ; secus, ex taxatione ab auctoritate facta vel ex
consuetudine ; b) si salarium ei constitutum sit in singulos annos, id ei de-
betur, etiamsi nulla causa intra annum inciderit, et, quo anno decessit,
pro rata heredibus solvetur ; c) advocatus ad compensationem ius habet si
causam paratam et nondum actam cliens deseruerit ; d) advocatus pauperes
qui in extrema vel quasi-extrema necessitate versantur, gratuito defendere
debet et cum gravi suo incommodo ; eos, qui ingravi, item, at sine notabili
incommodo; iis, qui in communi necessitate sunt, aliquid operis, sine suo
incommodo, impertire.

376. De procuratore. Procurator est qui, litigantis mandato et nomine,
causam in iudicio prosequitur. Ei applicentur quae de advocato diximus et
de actore inferius dicemus.

377. De referendario seu referente {relatore). Is est, cui acta litigai:-
tium discutienda committuntur, ut postea eorum fundamenta, quasi in com-
pendium redacta, iudicibus referat. Is peccat et damni teneri potest si, ob

- uul —

studii defectum ve\ im-uriain, male referat vel aliquid substantiale praeter-
mittat; itcin si, alterutri parti faveus, alterius rationcs aceuratius et enu-
cleatius proponat, ut in eius favorem sententia cedat.

378. De cancellario. Is contra iustitiam peccat: a m attentionem se-
riam et constantcm non adhibeat ad ea, quae in ludicio proferuntur, inque
iis conscribendis diligentiam pli-nissimam; b) si quid ex uialitia in actis
omitt.it. acta adulterel aut male custodiat, debitas formalitates et subscri-
ptiones in iifl iicvc servet neve apponat au( apponi non satagat; c) si in
ordine litium digerendo alteri CUm alteriufl damno favoat; alterutri parti
secreta prodat, sententiani nondum publicam manifestet ; processus peractos,
iudicis iniussu, alteri coimnunicet ; d) si, ad augenduin salarium , acta
longius proferat, vel, ob incruriam, acta manca vel non ad legales formas
exacta, petentibus tradat pro quolibet usu legali etc.

379. De apparitore (iisciere). Apparitor a) rem suam scire debet et fide-
liter exsequi ex iustitia, et cum minima proximi vexatione ex caritate ;

b) videtur cxigere posse, ex consuetudine — etiamsi lex ius non conferret
— multiplex salarium si unico cursu plura vadimonia vel mandata deferat ;

c) si sententiam certo sciat iniustam esse, debet tamen eam exsequi, ratione
publici boni ; quod dici nequit de lictore seu carnifice, quum agitur de sen-
tentia capitali.

380. De actore vel accusatore. Actor dicitur qui rem, accusator qui
poenam petit. Utrumque oportet iusta petere (et si iniuste petat, damni te-
netur), agere servato iuris ordine et intentionem suam docere probationibus
manifestis. Quinam ab accusatoris officio prohibcantur, videsis apud cano-
nistas ; accusare vel iuridice denuntiare tenentur omnes a) si agatur de
communi damno vitando vel de gravi innocentis iactura ; b) si id lege po-
sitiva praecipiatur : modo tamcn non agatur aa) de crimine cognito sub
secreto naturali vcl promisso vel commisso ; bb) de delinquente iam emen-
dato et qui parti lacsae satisfecerit. Et si non agitur de gravi damno com-
muni avcrtcndo, a lege dcnuntiationis servanda excusat grave incommodum.

381. De testibus. 1° Nemo tenetur ex iustitia commutativa sponte se
offerre ad tefltimonium feremlum, ut patet ; at potest aliquis ad id obligari
ex caritate aut ex iustitia legali, prout agitur de gravi bono vel damno
proximi, aut dc gravi bono vel damno communi. 2° Testis legitime in iu-
dicium vocatus dcbet sistere se coram iudice, iusiurandum interponere et
iudici legitime Lnterroganti (iudex legitime interrogat, quum est legitimus
iudex et interrogat servata iudiciali fonna) veritatem manifestare, nisi le-
<jitime cxcusctur. Et testis legitime excusatur et veritatem reticere potest,
iuramento non obstantc, a) si sit confessarius, qui rem cx confessione ac-
ceperit, in omni prorsus casu ; b) si rem sciat sub secreto naturali vel com-
misso, exceptis iis casibus, in quibus secreti obligatio cessat (cf. n. 351, 2°),
vel iniustis mediis iu rei cognitionem pervenerit ex. gr. alienas litteras
aperiendo, vel fraudibus, dolo adhibitis ; c) si uoverit accusatum non pec-

- 202 —

casse (ex. gr. si is furti accusatur qui iure compensatione occulta usus est),
at in causa civili non excusatur a veritate manifestanda, quia in ea uniee
culpa iuridica attendi debet ; d) si rem aut ipse solus sciat, et alia indicia
vel alii testes non suppetant. aut noverit ab hominibus non fide dignis ;
e) si grave sibi vel suis damnum ex testimonio immineat, modo damnum
publicum vel privatum non praestet notabiliter suo vel suorum damno.
3° a) Periarus, sc. qui falsum iuravit sciens et volens, peccat contra vera-
citatem et contra religionem; item peccat contra iustitiam commutativam,
si fuit causa efficax damni, et in hoc casu tenetur damna reparare et
cogitur cum pari suo damno revocare quae dixit ; b) qui non fuit causa ef-
ficax damni, quia ex. gr. iam ex falsis praecedentium testium depositio-
nibus iudex eodem modo condemnasset, ad restitutionem non obligatur ;
c) qui falsum deposuit vel ex igmorantia vel ex inadvertentia vel ex obli-
vione inculpabili, restituendi onere eximitur, licet debeat impedire damnum,
si queat ; d) qui veritatem reticet — extra casus, de quibus n. 2° — , damnum
positive non infert, sed solum non impedit ; quare contra iustitiam commu-
tativam non peccat et restituere non tenetur nisi quum ex officio vel con-
tractu testimonium ferre debebat.

382. De reo. Reus hic intelligitur, qui in iudicium conventus est, sive
civile sive criminale. I. In causa civili, reus a) debet actionem petitoris,
quae certo iusta sit, iustam recognoscere et a lite recedere ; b) si certo de-
bitor sit, debitum solvere tenetur, etsi ipse in iudicio fuit a solvendo absolutus
et actor non appellavit, quia non praesumitur, actorem, eo quod non ap-
pellaverit, iuri suo cessisse in foro interno; c) si, certo debitor, fuit tamen
absolutus, non tenetur expensas compensare, si ideo fuit absolutus quod
actor probationes sufficientes non attulit; at contra expensas reficere te-
netur si ideo fuit absolutus quia mediis iniustis usus est. II. In causa cri-
minali, 1° reus innocens: a) Ante causae discussionem, potest non solum se
eripere a comprehendentium manibus et fugere, sed iis, tamquam iniustis
aggressoribus, positive resistere repellendo, terrendo, etiam armis alio ex-
plosis, quin tamen eos laedat. tum quia removeri debet scandalum quod
oritur ex resistentia legitimae auctoritati. tum quia debet servari mode-
ramen inculpatae tutelae. b) In causae disceptatione, ad fidem testium in-
firmandam potest eorum occulta crimina manifestare, si id necessarium sit
suae defensioni, et suum damnum praestet damno testium ; sed si testes
falsum scienter dicant, ea manifestatio semper erit licita. At nunquam
licebit testibus falsa crimina imponere, et evidens est (cf. prop. 44 ab
Innoc. XI damn.). c) Post sententiam latam, si fuerit iniuste condem-
natus, non solum potest aufugere, sed etiam custodes, de sententiae iniu-
stitia, ad eorum peccatum praecavendum, praemonitos, pecunia corrumpere,
ut sinant eum aufugere ; in iis enim obligatio cessat officii, imo officium
in casu est cooperatio ad iniustitiam. 2° Reus, qui vere crimen commisit :
a) Quum comprehenditur: potest aufugere ex innato libertatis iure, at non
positive comprehendentibus resistere; et ante iudicis sententiam item se eri-
pere potest licitis mediis, quia nondum fuit carcere mulctatus. Licita vero
media sunt carceres effringere. custodes decipere, at non corrumpere, quia

— 206 —

nemini licet alterum Lnducere ut officio suo iusto desit. b) ln causae cUs-
ceptatnmr non tenetut orimen suum fateri i ex lure can. retere (iuri romami
innixo) reua Legitime ct Luridice Lnterrogatus, si praeceaaiaael semiplena
probatio, fateri tenebetur, laltem niai ageretur de gravissima poena aub-
eunda, at ox novis legibus neque Luramentum reo imponitur neque ab eo
exigitur criminis confessio; potest manifestare occulta teatium crimina, b!
id sit suae defensioni necesaarium el damnum Buum praestel damno testium,
at non falsa crimina teatibua Lmponere. e) Ituta Bentefitia condemnationis
Lita, iii\ta alioa e Noatria aufugere nequitfniai quum agatur de poena gra-
vissima, quia lex humana nequil tam dura praecipere; iuxta alios in omni
prorsus casu poteat Licite aufugere, lieitis mediis adhibitia, quia non tenetur
in carcere manere, sed sinerc ut custodiatur.

383. De notariis. Notarii a) tenentur ex quasi-contractu, ideoque ex
iustitia commutativa, non modo mediocrem, sed etiam pleniaaimam diligen-
tiam adhibere Ln actia conficiendis, el per se sub gravi, eum ex eorum ne-
glegentia graTisaima damna oriri poaainl ac soleant ; b) in diebus dominicis
vi'l festis aon possunt acta conficere quae ad Lurisdictionem contentiosam
Bpectent, quae si conficianl cum oranibus Sollemnitatibua iuris, alio die appo-
sito, et ipai peccant et ea falaitate Laboranl : at, cum ex consuetudine contra-
ctus diebus festis iniri possint, licite Lnstrumenta contractuum conficiunt; c
communiore sententia non peccant, neque ad restitutionem obligantur, si
in instrumenti8 (ex. g*r. venditionis) conticiendis, sive ex voluntate contra-
hentium, sive cx ';onsilio contrahentibus dato, imminutum rei pretium in-
scribant, ad minuendum tributum quod erit solvendum ; si enim partes non
peccant, neque notarii peccabunt cooperando, cum non sint vectigalibus
praepositi sed confectores actorum ex officio; d) peccant si pretiurn exigant
ultra legitimam taxationem, et restituere tenentur ; nec ratio valet a non-
nullis adducta, Legem pro temporum adiunctis variam fuisse et variantesse
1'uturaiu.

384. De arbitris. Arbitri dicuntur qui ab utroque litigante, ad litom
dirimendam, instar iudicum, sponte eliguntur vel per alios electi admit-
tuntur. Si lis ex bono et aequo dirimenda eis committitur, ex bono et
aequo dirimunt ; secus, ex stricto itire. Valent relate ad eos multa ex iis
quae de iudice diximus et quae de iis in codicibus civilibus vel in legibus
particularibus sancita sunt, saltem ut eorum sententia in foro externo
\im habeat.

i w. II. De statibus a foro alienis.

385. De medicis-chirurgis. a) Belate ad caram susciptsndam, medicus,
qui non sit Btipendio conductu8: tenetur non exiustitia sed ex caritate curam

infirmi suscipere, et sub gravi quura alius medicus deest el grave ipse in-
comniodum non patitur ; at curationem, semel susceptam ex caritate, te-
netur ex iustitia optimo modo peragere ex tacito contractu cum infirmo,

— 204 —

eamque nou deserere, si alius medicus desit ; conductus debet ex iustitia
infirmos curare cum gravi suo incommodo et etiam tempore morbi conta-
giosi infirmos non deserere. b) Melate ad remedia, adhibere debet remedia
certa prae dubiis ; e dubiis seligere probabiliora ; desperata infirmi salute,
poterit adhibere, quando cetera desint, etiam remedium dubium, ex quo
probabile est tum valetudinem adiuvari, tum mortem accelerari : immo ex-
periri seu explorare remedium, cuius effectus definite ignoretur ; quo tamen
uti nequit, quum desperata salus non est, ne ex consensu quidem infirmi si
vita periculo exponatur : uti poterit, ex praemoniti infirmi consensu, si dam-
num leve unice sequi possit. In dubio de morbi natura vel de curationis me-
thodo, tenetur alios medicos, si potest, advocare, vel saltem aequo animo
ferre (secus aequivalenter impediret) eos a familia advocari. c) Relate ad
infirmos, aa) sine vera necessitate vel utilitate adspiciens vel tangens
genitalia mulierum, peccat plus minusve graviter : at gravi certo non
vacat si consilia infirmis praebeat legi castitatis directe obversantia ;
bb) secretum ofnciosum servare debet de iis, quae unice ex infirmi cura-
tione cognoscat ; ccj tum ex iure naturali, tum ex caritate et praecepto
Ecclesiastico, monere tenetur infirmum, sive per se sive per alios , de
vitae periculo, ne decedat nisi sacramentis perceptis et rebus suis rite
dispositis : at ex gravi incommodo excusatur, quoties sciat morali certitu-
dine infirmum esse in statu gratiae et res suas composuisse, vel ita in sua
impietate obcoecatum ut monitio sit non profutura, imo obfutura. d) Relate
ad expensas, tenetur ex iustitia cavere inutiles expensas, et pretio ordinario
esse contentus.

386. De pharmacopolis. Hi peccant contra iustitiam si vendant remedia
vetusta, quae effectum non sortiuntur, vel inutilia, aut si non exsequantur
fideliter medicorum iussa ; item si puellis, quae fetum gerant , submini-
strent remedia ad fetum eiiciendum etc.

387. De agrorum custodibus (guardiani). Hi ex officio debent damna
impedire, praesertim notabilia, et denuntiare damnificatores, saltem in re
minus levi : ni faciant, peccant contra religionem, iuramenri ratione, et
contra iustitiam ratione officii ; damni vero pro culpa tenentur.

388. De mercatoribus, artificibus, opificibus. a) Mercatores peccant
contra iustitiam vendendo merces pretio ultra summum ; occultos rerum
defectus non manifestando ; commiscendo merces veteres et novas, ut eas
simul et eodem pretio divendant etc: et in hisce vel similibus casibus,
restitutionis onus contrahunt. b) Artifices et opifices iustitiam laedunt ven-
dendo aut locando opera sua pretio iniusto ; defectus operis occultando,
saltem nisi eorum rationem in pretio computando habeant ; ex culpabili ne-
glegentia tempus terendo cum domini damno ; alios operarios avertendo a
debito labore ; opus male exsequendo etc. —

— 2or> —

SEOTIO ALTEKA

DE STATU CLERICORUM
DEQUH EORUM OFFICIIS, IURIBUS, PRIVILEGIIS

TlT. 1. Di. Obligationibus Clbricorum in genbre.

389. Clerici in genere alia praestare v.-tantur, alia iubontur : inde obli-
gationes negativae, hinc positivae.

Cai\ I. De obligationibus clericorum negativis.

390. A quibus clerici prohibentur, ea commode a cl. Melata in qua-
tuor classes digeruntur; ordinera hunc sequimur libenter, claritatis gratia.
Notanduin est, haec fere omnia clericos in sacris constitutos vel benefi-
ciarios respicere.

I. Prohibentur clerici ab iis orruiibus, quae, licet inhonestatem non con-
tineani, possunt tamen suspicionem ingerere. Et quidem vetantur clerici:
a) Mulieres frequentare, vel domi retinere, famulatus causa, nisi eae sint
omnino necessariae et simul omnis suspicionis expertes: cuius modi prae-
sumuntur esse sanguine propinquae (sc. consanguineae in 1° et 2° gradu
et adfines in 1° tantum, regulariter) ; non item extraneae, quae non sint
probatae virtutis et saltem quadrag"enariae. Licebit autem, suspicione re-
niota, cohabitare etiam cum itmioribns. quae sint vel uxores famulorum
suorum, vel ancillae aut pedissequae eorum qui de familia sunt. Iudicimn
hac in re pertinet ad Ordinarium loci, cuius est clericos ab ea frequen-
tatione vel retentione prohibere; et clerici contumaccs in iure praesumuntur
concubinarii (CIC. can. 133). b) Cauponas aliaque similia loca ingredi, nisi
cx necessitate vel alia iusta causa ab Ordinario probanda. c) Choreas du~
cere et publicis spectaculis, praesertim lubricis, interesse. d) Ludis alearum
indulgere, et generatira iis ludis, quorum exitus a sorte, potius quam ab
ingenio, pendeat, non modo ratione scandali (quod posset etiam abesse),
sed verius quia ii clericos dedecent; quando vero letale attingatur, definire
diiiicile est, nisi simul ratio scandali habeatur (cf. can. 138, 140).

II. Interdicuntur clericis ea, quae nimis detinerent et distraherent animum
a ministerio sacro ; et quidem • a) Negotiatio proprie dicta (sc. non oecono-
mica, quae ad familiae administrationem pertinet, nec arfificialis, quae in
artis exercitio consistit) ; eaque habetur quum res- eniuntur eo animo ut,
non immutatae, vendantur carius vel, immutatae per industiiam aliorum
hominum, divendantur cum lucro. Negotiationem eiusmodi exercere sive
per se sive per alios grave est, nisi excusent vcl parvitas materiae (ut si

— 204 —

eamque non deserere, si alius medicus desit ; conductus debet ex iustitia
infirmos curare cum gravi suo incommodo et etiam tempore morbi conta-
giosi infirmos non deserere. b) Relate ad remedia, adhibere debet remedia
certa prae dubiis ; e dubiis seligere probabiliora ; desperata infirmi salute,
poterit adhibere, quando cetera desint, etiam remedium dubium, ex quo
probabile est tum valetudinem adiuvari, tum mortem accelerari : immo ex-
periri seu explorare remedium, cuius effectus definite ignoretur ; quo tamen
uti nequit, quum desperata salus non est, ne ex consensu quidem infirmi si
vita periculo exponatur : uti poterit, ex praemoniti infirmi consensu, si dam-
num leve unice sequi possit. In dubio de morbi natura vel de curationis me-
thodo, tenetur alios medicos, si potest, advocare, vel saltem aequo animo
ferre (secus aequivalenter impediret) eos a familia advocari. c) Relate ad
infirmos, aa) sine vera necessitate vel utilitate adspiciens vel tangens
genitalia mulierum, peccat plus minusve graviter : at gravi certo non
vacat si consilia infirmis praebeat legi castitatis directe obversantia ;
bb) secretum ofticiosum servare debet de iis, quae unice ex infirmi cura-
tione cognoscat ; cc) tum ex iure naturali, tum ex caritate et praecepto
Ecclesiastico, monere tenetur infirmum, sive per se sive per alios , de
vitae periculo, ne decedat nisi sacramentis perceptis et rebus suis rite
dispositis : at ex gravi incommodo excusatur, quoties sciat morali certitu-
dine infirmum esse in statu gratiae et res suas composuisse, vel ita in sua
impietate obcoecatum ut monitio sit non profutura, imo obfutura. d) Relate
ad expensas, tenetur ex iustitia cavere inutiles expensas, et pretio ordinario
esse contentus.

386. De pharmacopolis. Hi peccant contra iustitiam si vendant remedia
vetusta, quae effectum non sortiuntur, vel inutilia, aut si non exsequantur
fideliter medicorum iussa ; item si puellis, quae fetum gerant , submini-
strent remedia ad fetum eiiciendum etc.

387. De agrorum custodibus (guardiani). Hi ex officio debent damna
impedire, praesertim notabilia, et denuntiare damnificatores, saltem in re
minus levi : ni faciant, peccant contra religionem, iuramenti ratione, et
contra iustitiam ratione officii ; damni vero pro culpa tenentur.

388. De mercatoribus, artificibus, opificibus. a) Mercatores peccant
contra iustitiam vendendo merces pretio ultra summum ; occultos rerum
defectus non manifestando ; commiscendo merces veteres et novas, ut eas
simul et eodem pretio divendant etc: et in hisce vel similibus casibus,
restitutionis onus contrahunt. b) Artifices et opifices iustitiam laedunt ven-
dendo aut locando opera sua pretio iniusto; defectus operis occultando,
saltem nisi eorum rationem in pretio computando habeant ; ex culpabili ne-
glegentia tempus terendo cum domini damno ; alios operarios avertendo a
debito labore ; opus male exsequendo etc. —

205 —

SEOTIO ALTEKA

DE STATU CLERICORUM
DEQUE EORUM OFFICIIS, IURIBUS, PRIVILEGIIS

Tit. I. De Obligationibus Clehicorum in GENERE.

389. Clerici in genere alia praestarc wtantur. alia iubontur : inde obli-
gationes negativae, hinc positivae.

Cap. I. De obligationibus clericorum negativis.

390. A quibus clerici prohibentur, ea commode a cl. Melata in qua-
tuor classes digeruntur; ordinera hunc sequimur libenter, claritatis gratia.
Notanduin est, haec fere omnia clericos in sacris constitutos vel benefi-
ciarios respicero.

I. Prohibentur clerici ab iis omnibus, quae, licet inhonestatem non con-
tincant, possunt tamen suspicionem ingerere. Et quidem vetantur clerici:
a) Mulieres frequentare, vel domi retinere, famulatus causa, nisi eae sint
omnino necessariae et simul omnis suspicionis expertes: cuius modi prae-
siununtur esse sanguine propinquae (sc. consanguineae in 1° et 2° gradu
et adfines in 1° tantum, regulariter) ; non item extraneae, quae non sint
probatae virtutis et saltem quadragenariae. Licebit autem, suspicione re-
mota, cohabitare etiam cura iunioribus, quae sint vel uxores famulorum
suorum, vel ancillae aut pedissequae eorum qui de farailia sunt. Iudicium
hac in vc pertinct ad Ordinarium loci, cuius est clericos ab ea frequen-
tatione vel retentione prohibere; et clerici conturaaccs in iure praesumuntur
concubinarii (CIC. can. 133). b) Cauponas aliaque similia loca ingredi, nisi
ox necessitate vel alia iusta causa ab Ordinario probanda. c) Choreas du-
cere et publicis spectaculis, praesertim lubricis, interesse. d) Ludis alearum
indulgere, et generatira iis ludis, quorum exitus a sorte, potius quam ab
ingenio, pendeat, non modo ratione scandali (quod posset etiam abesse),
sed verius quia ii clericos dedecent; quando vero letale attingatur, definire
difficile est, nisi simul ratio scandali habeatur (cf. can. 138, 140).

II. Interdicuntur clericis ea, quae nimis detinerent et distraherent animum
a ministerio sacro ; et quidom • a) Negotiatio proprie dicta (sc. non oecono-
rnica, quao ad familiae administrationem pertinet, nec arfificialis, quae in
artis exercitio consistit) ; eaque habetur quum res- emuntur eo animo ut,
non immutatae, vendantur carius vel, immutatae per industriain aliorum
horainum, divendantur cum lucro. Negotiationera eiusmodi exercere sive
per se sive per alios grave est, nisi excusent vel parvitas materiae (ut si

— 206 —

quis exerceat — etsi cum magno lucro — semel vel iterum) ; vel necessitas
vitae sui suorumque ; vel necessitas status (quo in casu requiritur licentia
S. Sedis vel Ordinarii) ; vel successio per hereditatem in negotium, quod
sine detrimento dimitti nequeat (quo in casu in Italia et insulis requiritur
licentia S. Congr. Concilii, et alibi eiusdem S. Congr. vel Ordinarii), at
illud, si clericus cum aliis e familia successit, per hos obire, sine licentia,
poterit. Non interdicitur clericis emptio caedularum debiti publici, obliga-
tionum (quae haberi possunt ut census redimibilis), et actionnm sive indu-
strialium sive commercialium ; in hisce omnibus casibus clerici haberi pos-
sunt ut creditores vel Status vel civitatum vel societatum. Clericis tamen
non licebit eas minoris emere ut pluris vendant, sed emptas ob alium finem
carius pro opportunitate vendere, videtur id esse negotiatio oeconomica,
ideoque non illicitum (cf. can. 142). — b) Officia saecularia; et prohiben-
tur, sine apostolico indulto, tabelliones seu publicos notarios (praeterquam
in Curia ecclesiastica) agere, et officia publica assumere, quae secumferant
exercitium laicalis iurisdictionis vel administrationis; sollicitare aut acce-
ptare munus senatorum aut oratorum legibus ferendis sine licentia S. Sedis
in locis ubi pontificia prohibitio intercesserit, vel alibi sine licentia tum Or-
dinarii sui, tum Ordinarii loci in quo electio facienda est ; sine venia autem
Ordinarii sui inire gestiones bonorum ad laicos pertinentium ; procuratoris
aut advocati munus exercere, praeterquam in tribunali ecclesiastico, aut
in civili cum res propria vel Ecclesiae suae vertitur ; in laicali iudicio cri-
minali, gravem personalem poenam prosequente, partem habere, et testi-
monium quidem ferre sine necessitate (1). — c) Venatio clamorosa, i. e. quae
fit magno armorum canumque apparatu et cum tumultu, ut maiores ferae
capiantur, at, si ea fiat raro, gravi vacabit. Simplex venatio non prohibetur,
nisi clericus sic venationi indulgeat, ut animus a sacri ministerii muniis
nimis distrahatur et avellatur (cf. can. 138).

III. Vetantur clericis ea quae ostenderent defectum lenitatis animi,
id est : a) Exercitium artis medicae vel chirurgicae, nisi de beneplacito apo-
stolico; et si clericus, sine necessitate, operationem peragat, ex qua mors
sequatur, irregularitatem incurrit. At perito absente et necessitate urgente,
clericus artem chirurgicam, cum incisione etc. exercere non prohibetur,
modo non agatar de operatione, quae nimis eum dedeceret, ut ex. gr.
esset operatio partus caesarei etc. (cf. can. 139). b) Belatio armorum, nisi
iusta timendi causa subsit (cf. can. 138). c) Militia, quam clerici sponte
capessere prohibentur, nisi de Ordinarii sui licentia, ut citius liberi eva-
dant ; vetantur etiam bellis intestinis et perturbationibus ordinis publici
opem quoquo modo ferre. Clerici minores qui sponte militiae nomen dede-
rint, ipso iure e statu clericali decidunt; sed clerici et sacerdotes, qui, ut

(1) CIC. can. 139. — Ex decr. S. Congr. Consistorialis 18 Nov. 1910, 8 et 20 Iunii 1914,
uacerdotes vetabantur a) officia suscipere in arcis nummariis, mensis argentariis, ruralibus,
parsimonialibus, quas catholici quoque instituerint ; b) acceptare munia consiliarii pro-
vincialis et municipalis, nisi praevio consensu Ordinarii tum sui, tum loci in quo man-
datum exercendum sit; c) associationibus syndacalistis nomen dare aut semel datum in
iis servare, officio quovis apud eas fungi et sermones vel adhortationes in earum favorem
habere.

— 207 —
nostris temporibus, ad inilitUm el ad bellum adigantur, Bive defensiTnni

sive ottensivuin, irregularitatnn non eontrahunt (cf. can. 111

IV. VetatUur cierieU ea, quae status dignitatem dedecent, nt omnefl
artes vilioivs, praesertim art histrUmi* ac icculatorii (cf« can. 138).

I m . 11. De obligationibus clericonim positivis.

391. Obligationes positivae communes sunt a) congrua $dentia, b) pro-
bitai vifac, c) gestatio habitus, tonsurae et coronae. De illa et ista res exjx--
dita est ; quoad hcmc clerici, in Bacria non constitutf et beneflcio ecclesia-
stico non aueti, vix leviter aul oe leviter <iuidnii peccantj sed si propriu
auctoritate, sine Legitima canaa, nabitnm eccleaiaaticnm et coronam (1)
dimiserint, nec, ab Ordinario moniti, §eee intra menaem emendav<Tint.
ipso iure e statu clericall decidnnt.

Tit. II. De Obligatiombls Cleuicukim I.\ SPECIE.

Cap. I. De omciis clericorum in sacris.

392. Obligationes clerieorum in saeris sunt: I. gestatio habitus, tonsurae
et coronae; II. caelibafus ; III. recitatio horarum canonicarum.

I. De habitu, tonsura et corona. a) Habitus clericalis est vel vestis
talaris (quae ex iure commnni praescribitur necessario gerenda in sacris
funetionibus), vel vestis quae, si non ad talos, ad genu saltem defiuat, vel
alia, iudicio Ordinarii , congrnens (cf. Conc. Trid. sess. XIV, eap. 6 de
Eteform.) ; ideoque vaiia esse potest pro locorum varietate. Qui habitum cle-
ricalem, &n sna dioecesi praeacriptnm, extra propriam domum non deferat,
etiamsi absit Ordinis contemptus vel scandalum, g-rave admittit, nisi vel ex
rationabili causa (ex. gr. in itinere ad diasitaa regionea) vel ad breve tempus
(ex. gr. ad quinque vel sex dies; id faciat. CIC. ean. 188 et 2379 statuit,
si clerieus habitum ecclesiastieum deposnerit nec illum, ab Ordinario mo-
nitus, intra mensem a monitione, resnmpaerit, olliciaab eo exereita vacare,
tamquam ex tacita renuntiatione ab ipso iure adinissa, ipso faeto et sine
ulla declaratione ; eumque aa) si, ut supra, babitn ecclesiastico et corona
diinissis, intra niensem a monitione Ordinario non paruerit, suspendendum
esse ab ordinibus receptis, bb %\ ad vitae genus a statu clerieali alienuni
notorie transierit nec, rnrsns monitns, resipuerit, post tres menses ab nac
ultima monitione esse deponendum. b) Tonsura a clericis gestanda, prouti
distinguitur a corona} est prohibitio comam laxandi, seu obligatio gestandi

(1) CIC. cnn. 13<3 videtur unum i rerbil tunsura et corona significare; nos

«listinotionem retinebimus (cf. supra n. 392, I.j quia tonsuram scnsu suo revocant verba
Codicis : capUlorwn aimplieem cultwn adhibea i

— 208 —

comam breviter tonsam ; et id quoque sub gravi obligat, nisi coma sit
moderata aut contraria consuetudo vigeat aut adsit legitima causa. Coma
adscititia (parrucca) uti non licet, nisi de Episcopi licentia, vel quum id
ferat consuetudo. c) Corona deferenda est, et angustior vel amplior pro or-
dine ac dignitate ; sed difficile est definire quamdiu aliquis ea carere possit
sine peccato gravi : annus integer videtur ad letale sufficere. Sed, in ge-
nere, habitum, tonsuram, coronam non deferre post Episcopi monitionem,
gravi non vacat, nisi excuset parvitas materiae.

II. De caelibatu. Caelibatus lex clericos Ecclesiae latinae et graecae
non eadem ratione tenet. Illi, subdiaconatum suscipientes, ipso facto tenentur
ad castitatem perfectam ac perpetuam, vi voti sollemnis, quod implicite
emittunt per Ordinis susceptionem, ex communiore sententia ; hi, ad diaco-
natum semel promoti, possunt matrimonio ante diaconatum contracto uti,
at non amplius valide contrahere ; sed Episcopi graeci ad castitatem tenentur
ut clerici latini. — Clericus qui, metu gravi coactus, ordinem sacrum re-
cepit, nec postea, remoto metu, eamdem ordinationem ratam habuit saltem
tacite per ordinis exercitium, quo voluerit obligationibus clericalibus se
subiicere, probatis legitime tum coactione tum ratihabitionis defectu, redi-
gendus est ad statum laicalem, sine ullis caelibatus atque horarum cano-
nicarum obligationibus (cf. CIC. can. 214).

III. De recitatione horarum canonicarum. Obligatio haec, quae gravis
est, clericos in sacris urget ab hora suscepti subdiaconatus et ab ea
officii divini parte quae respondet horae diei, non horae servitii choralis.

1° De forma officii divini servanda. In Ecclesia latina utendum est
u) Breviario Romano, si ecclesias excipias vel ordines religiosos, in quibus
in usu erat aliud breviarium abhinc ducentis annis ante promulgationem
Constit. S. Pii V « Quod a nobis » d. 9 Iul. 1568 ; /3) Psalterio edito iussu
Pii X, quod obligare coepit a Cal. Ianuariis a. 1913 ; y) Calendario dioe-
cesis, in qua quisque domicilium fovet aut eius dioecesis vel Ecclesiae in
qua residentiale beneficium possidet ; et Calendario standum est singulis
diebus, nisi certo moraliter constet Calendarium uno vel altero die errare.
a) Qui ex errore mutavit officium, si errorem deprehendit officio- iam ab-
soluto, ad nihil tenetur, quia Ecclesia non obligat ad officium bis in die
recitandum : quare valet axioma : « officium pro officio » . Si quis ex er-
rore officium recitet brevius prae longiore, ex. gr. in dorainica in Albis
officium Paschatis, vel quovis die officium feriae loco officii de Sancto,
quum id inconsiderate fecit, puto eum non teneri ad supplendum. — Si
error deprehenditur officio nondum absoluto, aut officium inceptum absolvi
poterit, aut, quod melius erit, error ibi corrigi, ubi fuerit deprehensus, ex
effato : « error corrigitur ubi deprehenditur ». Et si quis officium nondum
occurrens recitavit, quo die postea illud occiirrit, poterit ad libitum vel
officium iam recitatum denuo persolvere, vel officium omissum supplere.
At si, ex errore, loco unius horae canonicae (ex. gr. nonae) bis alia hora
fuerit recitata (ex. gr. sexta bis), hora omissa debet suppleri ; secus, forma
officii non servatur. b) Qui consulto officium mutavit, non satisfacit si of-
ficium notabiliter brevius (ex. gr. Paschatis pro officio dominicae in Albis)
recitaverit, nisi id ex gravissima causa fecerit ex. gr. quia aliud officium

— 209 —

habere ii. >!i potuit, quo Ln caen nec levi enlpa tenetur; at contra satisfaeit,
-i offieium mutei in aliud aeqnale rel lere aeqnale, et levil at niai

id feeerit ex rationabili eausa, qnia agitur de nou subst.nitiaii laesione
fonnae praeecripte*. Kx resp. B. U. C. d. 27 Ian. a. 1899 ridetur causasuf-

ftdem non esse ad offlcinm mntandnm velle recitare cuin Bocio. At si cuin
o recites, integra debes recitare quae lecreto dicnntnr ; alternia Ticibus

bymnoi, paalmoa, rersiculos, responsoria; sufficit audire, dum socius legit,

Leetionea. Kt si qnid te andientem praetereat, dummodo quantum potef

tandaa, satisfacis.

ff Qnomoilo officium recitari drbeat. In oificio recitando alia requirun-

tur quoad disj>ositiones interiores, alia quoad extemam rtcitationem.

A) Quoad dispositiones inter iores requiruntur <:/> intentio, saltem implicita
ac virtualis, cultuin Deo exhibendi, quia recitatio debet esse actus humanus;
b) attentio (quia oratio tit) saltem externa, sc. ad verba bene proferenda,
quacum non difticile conciliantur omnes illae actiones externae, quae in
precibusnon iniunctislibere exercentur: distractiones tamen voluntariae, ob
irreverentiam, levi non carent.

B) Quoad externam recitationem, officium debet vocaliter pronuntiari, et
dici suo tempore, suo ordine, continuo, totum. a) Pronuntiatio vocalis, quia
agitur de oratione vocali, absolute requiritur, et quidem distincta ; non
tamen necesse est se ipsum recitantem audire. b) Ternpus ad substantia-
liter obligationi satisiaciendum, cum officium sit onus diei, est spatium
unus diei naturalis, sc. a media nocte unius diei ad mediam noctem diei
subsequentis. Attamen matutinum, laudes, prima, tertia, recitari debent ante
meridiem ; sexta, nona ad libitum vel ante vel post meridiem ; vesperae et
completorium post meridiem ; haec obligatio sub levi urget et ab ea ex-
cusat quaevis rationabilis causa, ex gr. metus ne forte superveniat nego-
tium, maior devotio, tempus aptius ad studia. maius commodum. Matutinum
et laudes non teneris ante Missam recitare, quia non constat rubricam Mis-
salis, id praescribentem, esse praeceptivam ; potes anticipare die superiore,
non modo ex ea hora quae media est inter meridiem et occasum, de quo
omnes conveniunt, sed ab hora secunda pomeridiana, etiam sine privilegio :
sententiae, quam antea cum pluribus e Nostris tuebamur, nunc S. Rituum
Congregationis suffragatur auctoritas, cum in Placentina (Hispan.) quaerenti
Episcopo « utrum in privata recifatione Matutinum pro sequenti die incipi
possit hora secunda pomeridiana, an standum sit tabellae Directorii Dioece-
sani omni tempore* rescripserit die 12 Maii 1905: Affirmaiive ad primam
partem, negative ad secundam. — Vesperae a feria secunda post dominicam
primam Quadragesimae ad Sabbatum Sanctum, praeter quam in dominicis,
iti choro dicuntur post Bdissam conventnalem ante meridiem ; privatim vel
ante vel post meridiem ad libitum, et, ante meridiem, etiam mane dici
possunt, quia id nulla Lege prohibetur. c) Ordo praescriptus servari debet,
sed non sub gravi, qnianon est de substantia officii ; quare ex rationabili
causa (ex. gr. in rccitatione cnm soeio, ex defectu breviarii vel diurni, ex
commoditate in itinere etc.) non solum licebit intervertere horas, sed etiam
alicuius horae partes (ex. gr. recitando antea psalmos nocturnorum et se-
paratim, post alias hora-;. Lectionefl matutini ; .-t si quid omittitur. satisfit

14 — Bxbastlazi, SutnmariuM.

— 210 —

quum Buppletur. Matutiuum diei sequentis licite recitatur ante vesperas diei,
quia officium unius diei nullo ordine connectitur cum officio alterius diei.
Rubrica vero, quae ordinem commemorationum indicat. non est praeceptiva.
d) Continuo officium recitandum est, et id dicitur quoad eamdem horam;
sed. cum singulis psalmis. immo et singulis psalmi versiculis propria et dis-
tincta sit significatio, quaevis interruptio caret letali, imo et levi, si longior
mora non fuerit sed rationabilis causa excuset. Matutinum separari posse a
laudibus sine ulla causa ; nocturnos separari posse interiecto tum trium ho-
rarum spatio sine causa, tum longiore spatio ex rationabili causa, omnes
concedunt ; sed quum matutinum a laudibus seiungitur, addenda est, sub
levi, oratio diei, praemissis et post orationem recitatis versiculis consuetis
cum « Pater noster * . et, ante laudes a matutino separatas, item sub levi,
Pater et Ave praemittendum erit, quia id praescribitur in rubrica Ordinarii
Divini Officii, quae ex Bulla Divino Afflatu videtur esse praeceptiva (a Kal.
Ian. a. 1913). e) Totum officium recitandum est sub gravi. Et cum omnes
horae uno praecepto contineantur, qui totum officium omiserit unum letale
committit, etiamsi, ex veriore sententia, ad officium recitandum multiplici
titulo (ex. gr. ordinis sacri, beneficii, religionis votorum sollemnium)
teneatur. Le.ve erit omittere quod minus est hora parva ,'at leve omittere.
vesperas Sabbati Sancti) ; grave horam parvam omittere vel quantitatem quae
horae parvae respondeat. et. ex probabiliore sententia, diebus S. Marci et
Rogationum omittere Litanias cum versiculis et orationibus. — In dubio de
recitatione alicuius horae vel partis horae, si dubium sit positivum, repetere
non teneris; si negativum, teneris. f Non interest quo loco vel quo situ
officium recitetur, modo ne locus vel situs attentionem impediant.

3° Quaenam causae ab officio recitando excusent. A) Excusant a) impo-
tentia physica, ex. gr. caeci. qui legere nequeat, vel eius qui breviario careat
neque illud actu sibi comparare queat : at ille commutationem petere potest
et interim recitare tenetur quae memoriter scit: hic recitare debet quae scit
memoriter, nisi agatur de parte tantum horae parvae : b incommodum grave
ex. gr. infirmitatis vel convalescentiae status : et sane excusantur infirmi vel
convalescentes, qui sine gravi incommodo vel sine gravis incommodi peri-
culo vel sine capitis lassitudine recitare nequeant, etiamsi Missam celebrent
et ephemerides librosve recreativos legere possint ; quibus in rebus ii an-
xietates cavere debent, et stare possunt medici vel prudentis viri consilio
vel etiam suo, si aequo animo iudicare valeant; c) occupatio, ex officio rel
caritate suscepta, quae cuin officii reeitatiom nequeat conciliari nec simul
in aliud tempus prorogari sine proprio vel aliorum notabili detrimento: ut
ex. gr. adesse morientibus, confessiones toto fere die excipere, concionem
parare quae nequeat sine scandalo vel sine damno aliorum spirituali omitti :
nemo autem tenetur, munere eo persoluto, privare se vel corporis refectione
vel somno necessario vel aliquo minimo recreationis spatio. B) Cessat officii
onus a) exstinctis oneris origine vel statu, cui adnexum erat: ex. gr. per be-
neficii amissionem vel abdicationem ; per reductionem clerici in sacris ad
statum laicalem; per saecularizationem vel dimissionem religiosi, nondum
in sacris constituti, qui vi professionis ad hor. can. tenebatur; at non ces-
sat pro excommunicatis, qui, licet nequeant orare Ecclesiae nomine. tenen-

— 211 —

tur tamen ad recitationem officii, tum qnia statum elericalena non am
rnnt, tum quia e sua malitia commodnm capere non debent ; b dUpensatUme
Summi PontiflcU; Ordinariw rero poteal ralide diipensare, at in caeu
particnlari, »*x tasta canaa el a<l breve tempus.

< \i". II. De officiis presbyterorum.

39J. A Ex dupUd potestate presbyteris per ordinationem credita, quam
otioaam ez Ep. 2a ad Cor. vi, 1 retinere iis non licet (l), dnplex exaurgit
obligatto, nempe sacrnm /aciendi et con/essiones excipiendi. a)Ex communiort

Bententia, graviter peccat sacerdos qui non celebrat saltem ter quaterve in
anno, sive in sollenmioribus festis sive quibuslibet diebus, et ita, ut inter
unam et alteram celebrationem non intersit tempus sex mensea excedens;
item venialiter peccat, ratione scandali, qui dominieis diebuflvel festifl, et
«tiam quotidie, eum possit, ubi eonsuetudo quotidie celebrandi adest, cele-
brare neglegat. At parocho deficiente, ad viaticum deferendnm morituro, sine
gravi suo incominodo, celebrare tenetur sub gravi ; et Ordinarius cogere
enm potest (cf. Conc. Trid. sess. XXIII, c. 14 de Reform.) ad celebrandum,
eommuni necessitate exigente, omnibus dominicis et diebus festis, nedum
<>x BUficepta ab eo sacra legatione, sed etiani ex obedientia in sacra ordina-
tione promissa. b) In genere, letali non vacat presbyter qui scientiam non
sibi comparat necessariam tum ad excipiendas confessiones tum ad alia sa-
iM-amenta ministranda. Ex eodem titulo susceptae legationis, saltem a levi
culpa (cf. D'Ann., III, 163) excusari nequit sacerdos qui ab audiendis con-
fessionibus abstineat ; et id, ratione necessitatis et scandali, poterit fieri
grave, quum sc. presbyter, ubi Parochus non sufficit, confessionibus exci-
piendis vel se idoneum non reddit vel se difficilem praebet. Confessionem
vero morituri, in peccato exsistentis, parocho deficiente, etiam cum gravi
suo incommodo audire tenetur (cf. 126, II, B), et extr. unctionem ei con-
ferre, si confiteri nequiverit.

394. B) Ex obedientia promissa \\\ s. ordinatione, presbyter cogi potest
ab Ordinario sacrum facere, ut diximus, diebus festis, sacramenta ministrare,
docere pueros rudimenta fidei ; praedieare verbum Dei ; curam animarum
gerere. Et ne sese ab his muneribus eximat, nequit, iniussu Ordinarii, a
dioecesi discedere, nisi ad victum quaerendum, quum ei de congrua non
providetur; et revocari potest poenis et censuris (ef. CIC. can. 128, 143-144).

(1) Teuent aliqui obligationem nullo ox capite probari poase et derivand.am esse
iantum ex ratione scandali.

212

Cap. III. De officiis beneficiariorum.

Art. 1. De officiis beneficiariorum in genere.

395. Beneficiarii sunt qui beneficium aliquod ecclesiasticum possident :
et tales sunt etiam, quoad iura et officia, qui a gubernio vel a privatis, qui
sibi vindicarunt beneficiorum suppressorum bona, pensiones accipiunt be-
neficiis suffectas.

Item atque ii, qui in sacris sunt constituti. tenentur : a) gestare habitumr
tonsuram et coronam; b) recitare horas canonicas, cuiusmodi obligatio in-
cipit a die (non ab hora) initae possessionis beneficii. Si, nullo detenti le-
gitimo impedimento^ huic obligationi non satisfecerint, fructus non faciunt
suos et restituere debent •, quae obligatio fructus restituendi urget inde ab
inito beneficio (si statim fructus faciant suos, secus ex quo coeperint eos
percipere), pro singulis diebus et horis, sub gravi vel levi in materia gravi
vel levi, et fructus sunt impendendi in pauperes aut fabricae Ecclesiae vel
Seminario dioecesano tradendi : at si beneficiarius ipse sit valde pauper,
eos potest sibi applicare ; c) in pauperes vel causas pias erogare quidquid
ex reditibus honestae sustentationi supersit (cf. n. 271) •, d) servare caeli-
batum stricte sumptum ; e) si beneficium est residentiale, commorari in loco
beneficii ; f) implere onera quae e tabulis fundationis exsurgant. Relate
ad Missarum celebrationem, qui pro beneficio celebrare tenetur, pro funda-
tore debet applicare (nisi de contraria fundatoris voluntate e tabulis funda-
tionis constet), sive per se, sive per alios, modo ne praescriptum ibi sit ut
per se ipsum celebret. Si quotidie et per se ipsum celebrare iubetur, po-
terit tamen quinquies vel sexies in anno pro se et coniunctis applicare ex
praesumpto fundatoris consensu ; et si in morbum incidat, alium sibi sub-
stituere non cogitur, nisi id expresse impositum fuerit. Regulariter vero suh
gravi celebrare debet tempore et loco designatis ; at gravis vel omnis culpa
aberit si tempus et locus immutentur raro vel ex iusta causa. Attamen non
satisfacit qui ad altare privilegiatum non celebrat, quum id praescribitur,
praeter quam si habeat privilegium personale vel, bona fide errans, indul-
gentiam plenariam postea lucretur. Sed in his Ordinarius, ex iusta causa,
dispensare potest, voluntatem fundatoris interpretando. — Cetera de bene-
ficiis, videsis in CIC. can. 1472-1483.

Art. 2. De ofliciis beneficiariorum in specie.

§ 1. De officiis canonicorum ecclesiarum cathedralium.

396. Obligationes canonicorum praecipuae sunt residentia, officium cho-
rale, Missae conventualis celebratio, adsistentia Episcopo debita.

A) De canonicorum residentia. Canonici tenentur residere, sub poena non
faciendi fructus suos, in ea civitate ubi sua Ecclesia est; nihilominus possunt

— 213 —

nocte et interdiu alibi commorari, modo horis congruis suam Ecclesiara
petant. Dumuiodo duae tertiae partes capituli n-sideant et choro intersint,
et extra dies sollemnes Paschatis. Pentecostifl, Nativitatis Domini, Corpori*
Christi et extra Adventum <-t Quadrageeimam, pussunt singuli sine speciali
causa abesse seu vacare per trimestre contiuuum vel discontinuum, iniussu
Episcopi, si intra dioecesifl ftnes, de eina Licentia, si extra dioecesim j sed
hpiscopus ex iusta causa poteflt permittere ut canonici tempore vetito fe-
rientnr. Attamen si statuta Capitnlaria vcl consuetudo tempus citra tri-
mestre iudulgeant, iis standnm erit. Canonici, remoto scandalo et divini
cnitnfl detrimento, possunt coniungere trimestre labentis anni cum trimestri
anni subsequentis. Quum absunt, distributiones non lucrantur, et, si omnes
praebendae proventus in distributionibus consistant, tertiam distributionum
partem amittunt : nec potest Capitulum eas condonare.

B) De servitio chorali. Tenentur canonici psallere in choro ofticium di
vinum, sc. elata voce et cum cantu ; quod si submissa voce recitent, peccant
plus minusve graviter pro materiae gravitate, et distributiones et fructus
non faciunt suos. Qui a choro absunt, ultra trimestre, per tempus notabile
(quale non est duorum vel trium dierum) sine iusta causa, peccant, nec
lucrantur distributiones ; qui vero residentiam illegitime deseruerint, eo
ipso privautur omnibus fructibus beneficii pro rata illegitimae absentiae,
Ordinario tradendis, qui ecclesiae vel piis locis vel pauperibus distribuet
(CIC. can. 2381) : in eos, absentia perdurante, Episcopus procedere debebit
ad normam can. 2168-2175. Excusantur a choro et a) percipiunt fructus
praebendae, distributiones quotidianas, et d. inter pi^aesentes quoque (nisi
obstet pro his expressa fundatorum voluntas), canonici qui exercitiis spi-
ritualibus vacant (at semel in anno ob id excusantur); qui Episcopo sacra
in Pontificalibus peragenti, ab eodem invitati, adsunt ; qui causis beatiti-
cationis et canonizationis operam navant vel uti testes vocati adsunt, sed
pro diebus et horis ; b) percipiunt fructus praebendae et distributiones quo-
tidianas canonici iubilati ; theologus quo die, poenitentiarius et curatus
vel vicarius vel coadiutor quibus horis suo munere funguntur ; infirmi vel
physice impediti ; pontificia legatione alibi fungentes vel Pontificis personae
actu inservientes ; missi ab Episcopo vel Capitulo ad Concilinm oecum.,
plenarium, provinciale vel ad Synodum dioecesanam ; comitantes Episco-
pum in visitatione ad limina aut dioecesis, vel eam eius nomine et man-
dato peragentes; absentes de consensu Capituli, Episcopo non contradicente,
ob Capituli vel propriae Ecclesiae utilitatem; parochi consultores, examl-
natores et iudices synodales, dum munere suo funguntur; c) percipiunt
tantum praebendae fructus canonici qui, de licentia Ordinarii loci, in pu-
blicis scholis ab Ecclesia probatis vel docent s. theol. vel iuris canonici
disciplinam vel eidem vacant ; qui Vicarium capitularem vel generalem,
onieialem, cancellarium agunt, dum suo muneri vacant ; ii duo, quos Epi-
scopus potest assumere et retinere, ex can. 412, § 2, ut sibi in ministerio
ecclesiastico et dioecesis servitio assistant.

C) De Missae conventualis celebratione. Canouici tenentur per turnum
Missam conventualem singulis diebus canere aut legere, si id Statuta Ca-
pituli ferant vel a Sede Apostolica indultnm sit) pro fnndatoribns et be-

— 214 —

nefactoribus, eique eeteri adesse debent : licebit tamen hebdomadario eam
legere, cum in Ecclesia Episcopus vel alius Episcopi loco in Pontificalibus
celebrat.

D) De adsistentia Episcopo debita. Canonici sive ecclesiae cathedralis
sive collegiatae Episcopo sollemniter Missam celebranti aut alia pontifica-
lia exercenti, etiam in aliis ecclesiis civitatis aut suburbii, ab eodem in-
vitati, assistere et inservire debent, dummodo iudicio Episcopi sufficiens
canonicorum et ministrorum in ecclesia numerus maneat : et eumdem ac-
cedentem ad ecclesiam cathedralem et redeuntem comitari ad normam
Caeremonialis Episcoporum.

397. Canonici, etsi regulariter debent per se ipsos munere suo fungir
tamen non vetantur se invicem substituere, ad normam tamen can. 419.

Quae diximus, pertinent etiam ad Canonicos Ecclesiarum Patriarcha-
lium, basilicarum minorum etc. et collegiatarum, quoad residentiam, ser-
vitium chori et Missam conventualem ; at quoad canonicos ecclesiarum
collegiatarum, videndum quos inter fines eorum onera ex Statutis cuiusque?
Capituli contineantur.

§ 2. De officiis parochorum.

398. Parochorum nomine hic veniunt tum parochi proprie dicti, tum iiy
quotquot sunt, qui animarum curae actu vacant. Eorum obligationes prae-
cipuae sunt: residentia tum materialis tum formalis, celebratio Missae et
applicatio pro populo, praedicatio verbi Dei et puerorum et rudium cate-
chizatio, administratio Sacramentorum, visitatio infirmorum et adsistentia
morientibus praestanda, nosse oves suas.

Tenentur igitur parochi :

A) Eesidere. Et a) Materialiter ; sc. debent commorari intra paroeciae
fines ; in domo parochiali vel alia, de Episcopi consensu, quae ab Eccle-
sia non distet, ut aeque possint munus suum implere ; nocte et interdiu :
a qua residentia nulla causa excusat. Possunt tamen per duos ad summum
intra annum menses sive continuos sive intermissos abesse (in quibus tamen
non computantur dies, per quos ad normam can. 126 exercitiis spiritua-
libus vacaverint, at semel in anno), nisi gravis causa, iudicio Episcopi,
vel diuturniorem absentiam requirat vel breviorem tantum permittat. Verum
quoties absentia ultra hebdomadam sit duratura, habeant oportet Episcopi
{et Superioris, si de parocho religioso agatur) consensum et idoneum vi-
carium relinquant ab Episcopo (et a Superiore religioso in altero casu)
probandum. b) Formaliter, sc. per se ipsos oves pascere ; at aliis, quasi
sociis et adiutoribus, uti non vetantur, modo non ad eum finem et eo modo
utantur ut se onere eximant ; quod si faciant, letali non carent. Parochi,.
qui non resideant materialiter et formaliter, non faciunt fructus suos, eos-
que pro rata restituere tenentur, impendendo in pauperes vel in causas^
pias.

B) Celebrare Missam et applicare pro populo omnibus diebus dominicisr
et festis, etiam omnino abrogatis. vel translatis quando non fuit translatum

— 215 —

officium *ed fea&ivitafl tantmii (1), Ki unam quidem dic quoque Nativi-
tatis D. X. I. C. et cum featum de praecepto tacidit in dominicam etiamfli
plurefl forte paroecias reganl aeque prineipaliter unitas) vel administrent
iquu in caeu applicent pro populis sibi commiflfiaj ; tn Ecclesia \alit

nisi alibi eelebrent ratione aeceaaitatifl vci opportunitatifl ; jper se ipsi at,
bj iegitime Lmpediti, statis diebus per alium, et Bi ne id quidem fteri ne-
queat, per se ipsi vel per aliuin alio die ; si ipgi abstnt a paroecia, vel per
psi ubi degunt vel in paroecia per Bacerdotem qui eorum ricem gerit.
— Ordinarius loci iusta de causa permittere potest ut M. pro populo ap-
plicetUI rxtra statuui diem. Ceteruin haec adiuncta personae, loci, diei, non
obligant sub gravi, sed grave erit si ea saepe et sine iusta causa negle-
^antur. Iusuper tenentur Missani celebrare quotiescuinque populi intersit
illam audire, vel oporteat nuptiis benedicere ; in iustifl ronerum, si «'lcemo-
Byna ofleratur ; denique pluries in hebdomada, at quoties, non constat; sed
Urdinarius poterit eos cogere ad celebrandum bis vel ter in hebdomada,
si paroecia multitudine abundet, in ea aliae Missae non celebrentur et
reditus beneficii non sint tenues. Decebit tamen (etsi de obligatione non
eonstat) parochos quotidie celebrare ad altare SS. Sacramenti (S. R. C.
16 Mart. 1833).

C) Praedicare verbum Dei et pueros et rudes catechizare, sub gravi ;
BC. a) praedicare omnibus dominicis ceterisque diebus festis de praecepto,
praesertim intra Miseam in qua maior soleat esse populi frequentia, ipsi
[>er se, et nequeunt habitualiter per alium nisi ex iusta causa ab Ordinario
probata: potest tamen hic permittere ut sollemnioribus quibusdam festis
et, ex iusta causa, aliquibus diebus dominicis concio omittatur; si pa-
rochi, extra hunc casum, cessaverint uno continuo mense vel tribus dis-
continuis per annum, gravi non vacabunt; b) catechizare singulis domi-
nicis ac festis de praecepto, et praeparare pueros, continenti per plures
dies iustitutione, quolibet anno, ad sacramenta poenitentiae, eonfirmationis
et Eucharistiae primum percipiendae. De eiusmodi obligationibus plura
videsis in CIC. can. 1329-1333, 1344-1349.

D) Administrare Sacramenta. Et ex hoc titulo, in necessitate gravi
(quum 8C. aliquis est in periculo mortis et difficile eliciet actum caritatifl et
contritionis perfectae; quum infans est moriturus et difficile baptizabitur)
tenentur poenitentiam, baptismum, extremam unctionem (quando moriturus
confiteri non potuit) ministrare etiam cum periculo vitae ; in necessitate gravi
vel communi (et necessitas communis adest quum aliquis est in peccato mor-
tali vel est letaliter peccaturus), tenentur non modo baptismum et poeni-
tentiam, sed Eucharistiain et extremam unctionem ministrare etiam cum
iucommodo gravi ; extra necessitatem, leve est negare semel vel iterum poe-

(1) Festa suppressa, in quibus Missa pro populo applicanda est, sunt: Purificationis
B. M. V., S. Matthiae Ap., Annuntiationis B. M. V., 2. et 3. feriae Paschatis, SS. Philippi
et Iacobi App., Inventionis S. Crucis, {Ronuie, S. Philippi Nerii), 2. et 3. fei iae Pentecostes,
Nativ. S. Io. Bapt., S. Iacobi Ap., 8. Annne, S. Laurentii, S. Bartholomaei Ap., Nativi-
tatis B. M. V., S. Matthaei Ap., Dedieationis S. Michaglis Arch., SS. Simonis et Iudae
App., S. Andreae Ap., S. Thomae Ap.. S, Stephani Protom., S. Ioannis Ap. et Ev., SS. In-
nocentium, S. Silvtstri, Putroni Principalil loci.

— 216 —

nitentiam et Eucharistiain iis qui petunt rationabiliter et opportune, prae-
sertim si parochi aliis parochialibus curis urgeantur: at si ii difficiles se
praebeant, quum, hora non intempestiva, Eucharistia petatur a parochianis
quibuslibet, vel poenitentia ab iis qui non facile redibunt, puto eos a gravi
excusari non posse, ut qui parochianos arcent a Sacramentorum perceptione
et a frequenti Communione, quam Ecclesiam semper fovit et in praesens
ardenter fovet ac cupit. — Insuper tenentur matrimoniis adesse iisque be-
nedicere.

E) Invisere infirmos et morientibus adesse. De infirmorum visitatione,
quae iisdem et grata et utilis evadet, res expedita est; an p aro c hi sub gravi
teneantur morientibus, postquam extremam unctionem administraverint,
adesse et commendatione animae eos adiuvare ad obitum usque, non una
sententia est, et S. Congr. Conc. (d. 23 Mart. 1878; noluit definire (cf. D'An-
nib., III, 170, [35]) : at, si quid opinor, non adesse morientibus, ubi con-
suetudo invaluit, ut fere ubique apud nos, tum per se, tum ratione scandali,
grave erit. Parochis aliisque sacerdotibus, qui morientibus adsunt, facultas
et obligatio iure fit impertiendi ben. apostolicam cum indulgentia plenaria
(cf. CIC. can. 468). Insuper debent mortuos efterre iisque iusta persolvere,
et, si pauperes fuerint, gratuito omnino.

F) Nosse oves suas. Ex hoc capite tenentur tum parochianos invisere,
alloqui, invigilare, ut religione et bonis moribus niteant et, si scandala orian-
tur, opportuna remedia adhibere, etiam consulto Ordinario ; tum regesta
baptizatorum, confirmatorum, matrimoDiorum, defunctorum, status anima-
rum accurate conficere et diligenter custodire.

§ 3. De officiis Episcoporum.

399. Referimus, ex animo adhaerentes, verba Cardinalis D'Annibale :
« Agendum... esset de ofnciis Episcoponvm, sed ab Episcopis regi ac doceri
nos oportet ».

Tit. III. De Iuribus et Privilegiis Clericorum.

Cap. I. De iuribus et privilegiis clericorum in genere.

400. Privilegia clericorum communia duo Bunt ; fori et canonis. Per pri-
vilegium fori, clericus eximitur a iudicio magistratufl laici fcf. n. 610, 7°;
611, o°; 612, 3°); per privilegium canonis clericus a violentia aliena prae-
munitur ef. u. 609, 2°; 610, 8°).

— 217 —

Cai*. II. De iuribus et privilegiis clericorum in specie.

Abt. 1. De iuribus et privilegiis parochorum.

401. Tria parochis prae ceteris saocrdotibus competunt: administratto
qnorumdam Bacramentorum, functionefl quaedam et Lnra parochialia. Eto

1° Administrare eollemniter baptismuin ; deferre publice ad intinnos Eu-
charistiam ; adininistrare Viaticnin ct extremam unctionem practcrquaia
Episcopo suo, et exceptis domibus religionis clericalis (cf. CIC. can. 514),
inonialiuni, et, si forte aecidat, earum religionuin lairaliuin, familiarum,
piarum domorum, quas a parochi iurisdictione Episcopus subduxerit. Qui
haec fecerit sine parochi licentia saltem rationabiliter praesumpta, grave
admittet. 2° Functiones, quas obire ad parochum spectat privative quoad
alios, quippe in iis aliquid iurisdictionis inest, sunt : sacras ordinationes
et ineundas nuptias denuntiare ; matrimoniis assistere ; nuptialem benedi-
ctionem impertiri ; domibus ad nonnain liturgicorum librorum benedicere
Sabbato Sancto vel alio die pro locorum consuetudine ; fontem baptisma-
lem Sabbato Sancto benedicere, publicam processionem extra ecclesiam du-
cere, benedictiones extra ecclesiam cum pompa ac sollemnitate impertiri
(nisi agatur de ecclesia capitulari et Capitulum has functiones peragat) ;
mortuos efterre et iusta funebria iis persolvere, ad normam can. 1216-1218,
1230-1235, salvis exceptionibus quae in eodem cap. n, 1. III, CIC. con-
tinentur. 3° Iura respiciunt praesertim a) decimas, de quibus res ex-
pedita est n. 368 ; b) praestationes quas parocho tribuit vei probata
consuetudo vel legitima taxatio, etiamsi alius officium paroeciale exple-
verit (nisi de contraria oiferentium voluntate certo constet circa sum-
inam quae taxam excedit) et modo gratuitum lninisteriuin ne deneget
iis qui solvendo pares non sint ; c) portionem funerariam, ad normam
can. 1236-1237.

Akt. 2. De iuribus et privilegiis Episcoporum.

402. De facultatibus et iuribus praecipuis, qiiorum cognitio praxi poe-
nitentiali inservit, vel egiinus vel tractabimus postea ; hic, ad studiosorum
commodum, afferiinus numeros, ubi ii rem enucleatam invenient. Igitur
quoad iura et facultates, quae Episcopis coinpetunt relate ad dispensaiidum
a) in legibus Ecclesiae communibus, cf. n. 48 ; b) in votis, cf. n. 208, IV et
209, II; c) in iuramrntis, cf. n. 213; d) in impedimentis matrimonialibus
impedieritibus, cf. n. 544 ; in dirimentibus, cf. n. 564 : in censuris} cf. 480 :
in irrvgularitattbus, cf. n. 627.

De facultatibus quinquennalibus, quae a S. Poenitentiaria eonccdi so-
lebant Episcopis quoad casus S. Sedi reservatos et diepenaationes matrimo-
niales, videsis apud Oiet ti , Synopsis rerum moralium et iuris Fontificii,
ed. 3a, vol. 11., col. 1963 et seqq.

— 218 —

SECTIO TERTIA

DE STATU RELIGIOSORUM DEQUE EORUM OFFICIIS
ET PRIVILEGIIS

Cap. I. De natura status religiosi.

403. Status religiosus definitur stabile institutum ab Ecclesia adpro-
batum pro fidelibus, qui sub certa regula et communi vivendi modo ten-
dere volunt ad perfectionem per paupertatis, castitatis et obedientiae votar
sive sollemnia, sive simplicia. — At in iure religiosi unice votorum sollem-
nium (et his accensentur professi votorum simplicium in Societate Iesu)
dicuntur regulares. Sollemnitas votorum in quo consistat. a quo pendeat,.
quid secum ferat diximus n. 204.

Cap. II. De religiosorum officiis.

Art. 1. De religiosorum officiis essentialibus.

404. Omcia essentialia religiosorum ea sunt, quae e natura status re-
ligiosi profluunt et ab ea, quippe sunt ei intrinseca, separari nequeunt, sive
emissa fuerint vota sollemnia sive simplicia ; quare exsurgunt 1° generatim
ex professionis vi ■ 2° in specie ex vi votorum.

1° Vi professionis religiosi tenentur ad perfectionem tendere, et cum
ei adipiscendae subsidia essentialia et congruentia sint observantia trium
votorum et observantia regularum . obligatio sectandi perfectionem non
distinguitur ab obligatione servandi vota et regulas instituti sui. Quare re-
ligiosi, qui implent quaecumque sub gravi praecipiunrur et cetera negle-
gunt, peccant contra obligationem sectandi perfectionem sed per se leviter
tantum. nisi agatur vel de formali legis contemptu vel de periculo graviter
vota infrigendi vel de periculo inferendi grave communitati detrimentum
per pravum exemplum.

2° Vi votorum tenentur : a) Ex voto paupertatis privare se potestate
utendi rebus temporalibus ; et necesse est intercedat Superioris consensus,
ut iis frui deque iis disponere possint ; at difficile est definire quando
violatio voti erit gravis. b) Ex voto castitatis abstinere se a nuptiis et ab
omni actu deliberato. sive interno, sive externo, contra castitatem. c) Ex
coto obedientiae parere in omnibus, quae superior praecipit serio, iuxta re-
gulam et constitutiones Ordinis, sive directe et expresse, sive indirecte et
implicite ; sed obligatio non erit gravis, nisi et materia sit gravis et Superior
praecepto addiderit « in nomine D. N. I. C, vel in virtute s. obedientiae »
aut iusserit sub poena excommunicationis 1. s.. Obligationes eiusmodi aeque

exsurgunl ex rotia Biraplicibufl atque e sollemnibus ; effectus intei
pant. Xaiii o) rotum Bollemne paupertatifl inhabilitat ad possidendum
hire constituto (in <illn tainen Efc, P. dispensat), contraac simplex; o r. sol-
lemnc castitatU Irritat Bponaalia et matrimonium, tum anteeedens, ratum
tantum, tum Bubeequenfl; oon Item Bimplex, oisi accesserit peculiarifl vo-
inntafl R. P., ut factum eet ln rotii Bimplicibufl Bcholaflticorum In s. I. ;

Bollemne obedientiae Inralidat per k obligationem quam Bubditufl
scipiat, Buperioris Iniuasu, erga terthim quemlibetj non ita Bimplex, quod
per ae illam reddit Ulicitam tantum, licet Superioream postea irritare po
vi potestatis dominativae in subditi roluntatem.

Ahi. 2. De religiosorum officiis non essentialibus.

405. Sunt duo praecipm\ quae exsurgunt ex peculiaribus non oinnimn
Ordinum constitutionibus : a) lex clatisurae, quae prohibet ingressum nm-
lieruni in monasteria virorum, virorum ac mulierum cuiusvis aetatis et con-
dicionis in monastcria nionialium, et demum egressum monialium de mona-
Bteriis: qua de re cf. CIC. can. 547, 598, 600-604, 179, 2342, et inferius
n. 611, 6°; b) <>ffi<-ii divini recitatio, quae tenet, item atque eos qui sunt in
saeris constituti vel beneficio ecclesiastico aucti, religiosos utriusque sexus
<jiii religionem protitoantur cui insit destinatio ad chorum.

Cap. III. De regularium privilegiis.

406. Praecipua sunt: A) Eremptio ab Episcoporum iurisdictione; iis-
tameB subsunt, quoad curam animarum, cultum divinum in suis ecclesiis ct
praedicationem in alienis. contessiones saecularium, expositionem publicam,
sc. cum ostensorio, SS. Sacramenti (extraf. Corporis Christi eiusque octavam),
eleemosynam Missarum manualium, admissionem sacerdotum extraneorurn
ad celebrandum in suis ecclesiis, peragenda quae Episcopus praescribat
ob causam publicam, evangelium explicandum in Missis, diebus festis, Epi-
scopi iussu, conferentias de re morali etc. ad normani can. 133, § 3. B) Fa-
rultas, a Praelato regulari (et a Moderatore supremo religionis clericalis
exemptae) sui Ordinis confessariis communicanda, a) dispensandi cum suis in
omnibus irrogularitatibus occultis ex delicto, exceptis homicidio voluntario
et proc-urato abortu, effectu secuto, et omni irregularitate ex delicto oc-
culto ad fornm iudiciale iam deducta ; b) dispensandi cmn saecularibus in
votis et iuramentis, in quibus Episcopi dispensant, at in foro interno tan-
tuiii. et cum coniugibus, stante matrimonio, a voto castitatis, emisso sive
ante sive post matriraonium, ad petenduin debitutn ; o administrandi pro-
fessis, novitiis aliisque in religiosa domo diu noctuque degentibus causa
famulatus, educationis, hospitii et infirmae valetudinis. viaticum et extre-
mam unctionem ; d) excipiendi confessiones reliiriosorum sui Ordinis, sfne
adprobatione Ordinarii: item eorum omnium de quibus supra. Reiigiosi

— 220 —

vero quilibet, etsi debent, statis temporibus, apud confessarios pro com-
munitate constitutos confiteri, si constitutiones id praescribant, possunt
tamen confiteri licite et valide apud quemvis confessarium ab Ordinario
loci adprobatum, qui eos absolvere potest a peccatis quoque et censuris in
religione reservatis.

LIBER TERTIUS

DE MEDIIS SEU SUBSIDIIS

PARS PRIMA

DE MEDIIS SEU SUBSIDIIS A D. N. IESU CHRISTO DATIS

BBU
DE SACRAMENTIS

SECTIO PRIMA

DE SACRAMENTIS IN GENERE

Cap. I. De natura et effectibus sacramentorum.

407. De natura et numero. Sacramenta N. L. detiniuntur siyno sensi-
bilia a Iesu Christo instituta ad gratiam si<//u/icanda77i et conftrendam.
a) De flde est ea, septem numero (sc. baptismum, confirmationem, Eucha-
ristiam, poenitentiam, extremam unctionem, ordinem sacrum, matrimoniiu/t ,
fuisse a Christo Domino instituta; eum iminediate omnia instituisse, longe
verius est, at nondum certo constat utruin materias confirmationis, extremae
unctionis, Ordinis in specie infima ipse determinaverit, an Apostolis deter-
minandas reliquerit. b) Gratiam significant et conferunt (aliter ac sacra-
menta V. L., quae solum significabant) ex opere operato, sc. vi ipsius signi,
non ex opere operantis, sc. ex merito niinistrantis vel suscipientis, licet
gratia conlata, per accidens, maior esse possit pro maiore alterutrius vel
utriusque inerito atque interna dispositione. c) « Omnia sacramenta tribus per-
fieiuntur, videlicet rebus tamquam materia, verbis tamquam forma, et persona
ministri conferentis sacramentum cum intentione faciendi quod facit Ec-
clesia » (Conc. Florentini decr. pro Arm).

408. De diversa sacramentorum necessitate. E sacramentis suscipi
a) alia libere possunt , ut Ordo et matrimonium ; b) alia necessario debent, et
diversa quidem necessitate: idest necessitate medii et praecepti, sive in re
sive in voto, baptismus a non baptizatis, poenitontia a lapsis post baptismum

.)•)•)

in letale. — necessitate praecepti Eucharistia; c) reliqua duo, sc. contirma-
•tionem et extremam unctionem, esse ex praecepto necessaria non constat,
ideoque ea, remoto scandalo, contemptu vel animae periculo, omitti possunt.

409. De sacramentorum effectibus. Sacramenta conferunt: 1° Gratiam
mnctificantem, et quidem per se (sc. ex sua institutione) baptismus et poe-
nitentia primam (quae sc. de statu peccati transfert in statum gratiae) ;
item primam, sed secundario, Extr. Unctio attritis. qui confiteri nequive-
rint; cetera (et Extr. Unctio primario) secundam (quae sc. exsistenti su-
peradditur). Per accidens a) baptismus et poenitentia conferunt secundam
iis qui ex contritione perfecta primam habent vel confitentur venialia
tantum, quia obicem iion ponunt efficaciae sacram. ; b) cetera sacr. primam
iis, qui, mortale obliti, attriti accedunt, quia letale implicite retractatum
obicem non ponit efficaciae sacramenti. — 2° Gratiam sacromentalem. quae
non est entitative diversa a sanctificante, sed est ipsamet gr. sanctificans,
producens peculiares pro variis sacramentis effectus et conferens ius ad
auxilia specialia. quibus obtineatur singuloruin sacramentorum finis. —
:J>° Characterem (seu signum quoddam spirituale et indelebile in anima im-
pressum), at tria tantum: baptismus sc. confirmatio et Ordo : quae ideo
sine gravi sacrilegio iterari nequeunt. et, si iterata, nullius roboris sunt.
Cetera igitur sacramenta iterari possunt ; poenitentia et Eucharistia semper;
lnatrimoniuni extra idem coniugium, secus graviter sacrilegum et nullum ;
extrema unctio extra eumdem morbnm, secus perperam et cum Bacrilegio
iteratur.

410. De sacramentorum reviviscentia. Sacramenta dicnntnr form
quum, exsistentibus tum requisitis ad validitatem tum suscipientis disposi-
tionibus, gratiam producunt; informia, quum valida qnidem sunt. qnia
uihil de essentia sacramenti deest, at gratiam non conferunt propter obicem
in suscipiente exsistentem. Obex est peccatum letale vel potius affectus et
adhaesio voluntatis peccato letali. et in suscipiente potest esse culpabilittr
vel inculpabilifer, prout ipse vel conscius vel bona fide ad sacramentum ac-
cedit. Quum sacramenta sunt informia, gratiae collatio suspenditur donec
obex removeatur; et obice remoto. saeramenta informia dicuntur revivi-
scere, sc. gratiam praestare, quam ab initio praestitissent, si obex non ob-
stitisset. Reviviscere tria sacramenta imprimentia characterem (quem etiam
informia imprimunt. quia character cum peccato consistere potest) concedit
sententia quoad baptismum communissima, quoad confirmationem et Or-
dinem probabilior, tum quia character reviviscentiam exigere videtur, tum
qnia iterari oequeunt, tum quia secus hoino careret gratiis ordinariis ad
salutem qnam maxime necessariis et statni congruentibus : matrimonium
et extremam unctionem reviviscere probabilis sententia est. quia stante
eodem coniugio vel eodem morbo iterari nequeunt, et secus effectibus eorum

ramentorum propriis homo careret ; at verius Eucharistia non rcviviscit,
cum iterari semper possit, nec poenitentia. qnia deficiente attritione, de-
ficit sacramenti materia. Obex removetur per contritionem, vel attritionem
cum absolutione, in confirmatione, Ordine, matrimonio; per attritionem in

— 223 —

baptismo el extrema tinctione, modo ln susceptionis actu non adfueril sacri-
legium, ve\ grave peccatnm posl insceptionem non fnerit denno admiaanm,
quia in hoc casu vd eontritio \d attritio ciiin absolntione requiritnr (1).

Cap. II. De materia et forma sacramentonim.

411. Materia sacramenti esl rea aensibilis, adhibend ariati insti-
tntione ad Bacramentum conficiendnm. Ztemofo esl rei ipea,exgr. iqua in
baptismo ; prosdfiM eet remotae materiae usus Ln actione aacramentali, ei

ablutio per aquam in baptismo. — bfateria debei esse: a Ea fpsa, quam Chris
rive Lmmediate, sive mediate determinavit. b) Certa^ sen eerto valida, at \ali-
ditati sacramenti, reverentiae, hominnm saluti conanlator: si certa deait, iu

casu necessitatis c\. ur. haptismi pnero moritnro conferendi) vel magnae uti-
litatis (ex. iif. extremae nnctionis administrandae) potest etiam dubie val
adhiberi, quia sacramenta propter hominea, et ceasat irreverentia vcl contem-
ptus. c) Applicata sine mutatione iubstantiali. Suhstantialis erit nmtatio nia-
tcriae, si haec sit physice adeo corrupta ut pristinam naturam videatur
amiaisse ex. gr. si vinum in consecratione adhibendum factum fuerit ace-
uinn ; vel usui suo naturali inservire nequeal ut panis crudus); vcl ei alia
materia extranea rueril IU admixtar, ut eius speciem immutaverit, vel usui
ineptam reddiderit (ut si aquae, ad baptizandum, vinum poteni in oa quan-
titate fuerit adiunctum, ut aqua amplius dici nequeat ; ut si aquae vinum
ex aequo fueril admixtum, quo in casu ea materia apta non est neque ad
baptismum neque ad Gucharistiam). Et materia tunc substantialiter immu-
tata dicenda est, quuin liominum aestimatione alia intelligitur esse ab ea
quam Christus determinavit, et alio nomine vocatur.

412. Forma sacramenti Bunt verba a Christo determinata ad saera-
mentum conficiendum, significationem materiae perficientia. Forma igitur
debet esse: 1° Ea prorsus, qua Ecclesia utitur. 2° Xon immutata substan*
tialiter. El Bubstantialiter immutatur, a) si verba ampliua synonima non

sint nec significent adhuc eamdem actioncm eunulemque effectuin (ex.
verbis — ego tc mundo a peccatis tuis — effectus significatur, non actio
absolvendi, et mundare et absolvere non sunt synonima) ; b) additione, quae
eensum mutet (te absolvo a peccato originali) vel errorcm contra ipsam
formam contincat (hoc est corpus vieum aereum : si aequivocatio incidit,
res pendet a proferentis intentione (ita si quis baptiaet in nomine P. et F.
tt Sp. S. et B. Mariat V., si hoc ex devotione addiderit, baptisinus valet ;
si intcntionc bapthsandi in nomine B. M. V., non valet) ; c) detractione ver-
borum, quae Btgnificant actionem sacramentalem (ut si qnis itabaptizet —
ln nomine P. et F. et Sp. 8. — ) vel indicant subiectum t — ego baptiz
nomine ctc. — quo in casu signiticatur potius baptizantis niunus quam
praesens baptismus) ; non vcrborum quae indicant ministrum, quia pro-

(1) Itl est, ad remotionem obicil cequiruntur eae dispositiones, quae ad effectoni
eingulorum sacramentorum obtinendam sunt uecessariae.

— 224 —

nomen tacite inest (te baptizo etc.) ; d) corruptione verborum, quae sensum
omnino auferat, non quae vitio linguae aut naturali praecipitationi debeatur;
e) transpositione verboruin, quae sensum mutet (ex. gr. hoc corpus est meum),
3° Prolata continuo, sc. sine interruptione ; et interruptio longa obest vali-
ditati, non item brevis; quaenam longa sit vel brevis, ab aestimatione pru-
denti pendet. 4° Prolata moclo consecratorio, ideoque praesentis temporis.

413. Inter materiam proximam et prolationem formae ea debet esse con-
iunctio (seu moralis unitas) ut, inspecta cuiusque sacramenti natura, altera
ad alteram referri et unum quiddam exsurgere intelligatur iuxta moralem
hominum aestimationem. Unitas haec moralis in baptismo, confirmatione,
extr. unctione, Ordine habetur etsi, alterutra ex iis posita, immediate vel,
brevissima mora interiecta, alia ponitur; in Eucharistia eodem physice
tempore utraque ponenda est, quia verba hoc, hic non habent sensum nisi
materia sit praesens; in poenitentia, quae iudicii formam sequitur, materia
semper praecedere debet, et absolutio, item ac iudicis sententia post examen
causae, potest differri (cf. n. 487, d); in matrimonio, sicut in ceteris con-
tractibus, unius consensus potest sequi consensum alterius quamdiu hic
moraliter perseverare censetur.

414. Materiam dubiam adhibere, extra casum necessitatis, grave est sa-
crilegium quia sacramentum periculo nullitatis exponitur; mutatio substan-
tialis voluntaria materiae vel formae, item; mutatio accidentalis voluntaria
materiae vel formae erit peccatum grave vel leve, prout mutatio est nota-
bilis vel non, sc. prout ex prudenti aestimatione gravem contineat, vel non,
deordinationem erga sacramentum (ex. gr. grave erit in consecratione
omittere verba quae verbis « hoc est c. m. — hic est s.m. » succedunt) ; grave
erit illud ponere inter materiam et formam intervallum quod unioni morali
probabiliter obsit et sacramentum exponat invaliditatis periculo.

Cap. III. De ministro sacramentorum.

415. Minister is est, qui actionem sacrainentalem a Christo institutain
eius nomine peragit. Quinam sit pro quolibet sacramento, v. suo loco.

416. De requisitis in ministro ad sacramenti validitatem. 1° Intentio
interna a) saltem faciendi id quod Christus intendit vel quod facit Ecclesiay
quia actio de se indifferens ad plura significanda debet ita per intentionem
determinari ut sit sacramentalis; b) determinata ad certam materiam et
certam personam, quia naturaliter obiectum et terminus actionis debent esse
definita, sed error circa personam non obstat validitati nisi in matri-
monio; c) saltem virtualis, quia haec satis influit in actionem. 2° Positio
materiae et prolatio formae, eo modo facta ac supra diximus ; et quidem
ntriusque applicatio debet fieri ab uno eodemqueministro, ne falsa sit forma.
Valide tamen et licite unus minister sacramentum pluribus simul admi-
nistrat, sive baptismi per aspersionem, sive poenitentiae, in casu gravissimae

lessitatis, m incendii, naufragii, ruinae ; extra necessitatem, alii tenent id
eve esse, alii grave. Duo Blmul ministri valide sacraraentum conficiunt
oterque ponil totara materiam el formam sive pro parte (u< Bi in extrema
unctione onus aliquas unctiones, formam proferens, peragal ef altereodem

uiodo rcliquas), sive ex ifUegro (ut si ambo ana consecrent): in hoc al-
tero casu, <jui prior signum absolvit, sacramentum conficit: si ambo
eodem temporis momento absolvunt, ambo pariter conflciunt. At grave

i 3t, ni.si in casu necessitatis (ut bi e duobus presbyteris praesentibus, llle
<iui cxtremam nnctionem confert, duabus tantum unctionibus peractis, re-
pente eoncidat), sacramentum duos pro parte conficere ; du< integro

t-onficere, grave semper est, praeter quam in presbyterorum ordinatione.

Condicio de praesenti vel de praeterito. qua sacramentum non suspen-
ditur sed conficitur, necne, prout condicio adest vel dcest, nou obest vali*
ditati sacramenti ; at invalidum illud reddit condicio de futuro, si exci-
pias matrimonium, in qno ea admittitur ut in ceteris contractibus. Ex
i^ravi causa, quoties sc, sacramento absolute collato, adesset periculum
nullitatis, absolute negato, homo careret cffectu sacramenti vel necessarii
vel utilissimi, licet apponere condicionem de praesenti vel de praeterito ;
nunquam licebit, praeterquam in matrimonio, apponere condicionern de
tuturo.

417. De requisitis in ministro ad liceitatem. 1° Attentio actualis, ita
bc. ut absit omnis voluntaria distractio, tum ob reverentiam sacramento
debitam, tum ad vitandum periculum erroris substantialis. Generatim vero
distractio voluntaria erit levis ; in consecratione panis et vini in Eucharistia
eril g-ravis vel (cum Nostri non omnes conveniant) fere gravis. 2° Status
gratiae, certo, saltera si agatur de ministro consecrato ad illud sacramentum
conferendnm ttsimid de collatione sollemni, sc. cum integro ritu ab Ecclesia
praescripto. Quaiv probabilius gravi vacant Baeerdos in letali privatim et
sine sollemnitate baptizans. Eucharistiam ministrans vel tangens vel de-
ierens ; laicus baptizans ; sponsi qua ministri matrimonii. Sacerdos vero,
qui sacramenta debet conficere aut conferre, non tenetur confiteri (nisi
sit celebraturus, de quo cf. n. 448), sed elicere actum contritionis ; at, si
tempus non sibi suppetat aut non valcat actum contritionis elicere, et si-
mul nequeat sine scandalo recedere, gravi probabiliter vacat, quia hic ir-
reverentia cessat. Sed haec sententia, ni fallor, non valet pro parocho,
qui, cum in ea condicione versetur ut quolibet temporis momento ad sa-
cramenta administranda vocari possit, tenetur ctiam sibi continuum gra-
tiae statum procurare. — Unum numero peccatum adinittit qui una admi-
nistratione pluribus successive idem sacramentum confert, ex. gr. qni
plures absolvit, qui plures, unum post alium , baptizat.

418. De obligatione et mtdo conferendi sacramenta. I. Minister curam
habens animarutn tenetur stlb gravi et ex iustitia sacramcnta ministrarc
subditis rationabiliter petentibus ; imo et, in gravi subditi necessitate, vitam
exponere ut conferat sacramenta quae ad eius salutem sint omnino necessaria,
modo, quum agitur de vita exponenda, adsit spcs moraliter certa boni exitus

15 — Skbastiani, Summarium.

— 226 —

(cf. 398, Dj. Ceteri sacerdotes tenentur sacramenta administrare ex sola eari-
tate, quae obligat sub gravi et cum gravi incommodo in gravi proximi neces-
sitate, cum periculo vitae in extrema. II. In sacramentorum collatione, non
licet uti opinione probabili, relicta tutiore (ex prop. la damn. ab Inn. XI), tum
ob reverentiam sacramento debitam, tum ob damnum sive suscipientis (ut
in baptismo) sive suscipientis et tertii (ut in ordinatione). At licebit: 1° si
probabilis opinio sit de iurisdictione confessarii vel de validitate matrimonii,
quibus in casibus Ecclesia supplet ; 2° quum materia tutior nequit haberi et
necessitas vel gravis proximi utilitas urget; item, quotiescumque sacramenti
administratio nimiis scrupulis vel anxietatibus fieret obnoxia. Verum condicio
de praesenti a) respiciens va/orem sacramenti, quando dubitatur de materiae
validitate, vel capacitatem subiecti si dubitatur de subiecti capacitate, ap-
poni debet, sed solum in conferendis baptismo, extrema unctione, confirma-
tione in casu gravis necessitatis vel magnae utilitatis ; non in Eucharistia et
in Ordine, quia non licet utrumque sacramentum, in dubio de validitate,
conficere, tum ob necessitatis defectum, tum ob idololatriae periculum in al-
tera, ob incommoda gravissima irritae ordinationis in altero; b) respiciens
dispositiones suscipientis apponi potest quum conferuntur baptismus, con-
firmatio, extrema unctio adulto, rebus vere desperatis, in articulo mortis : non
in baptismo, confirmatione sano conferendis, quia. si postea apparuerit dispo-
sitiones defuisse, aut sacramentum esset cum scandalo iterandum, aut eo ca-
rendum foret perpetuo ; c) respiciens dispositiones poenitentis apponi potest et
debet, ex gravi causa, in confessione excipienda. III. In dnbio de sacramenti
collatione (utrum ex. gr. aliquis fuerit baptizatus) veldesacramenti taliditate,
rationabili quidem et gravi, sive iuris (ut si adhibita fuit materia vel forma,
de cuius validitate hinc inde Nostri certent), sive facti, a) possunt iterari
sub condicione omnia sacramenta ; b) debent iterari, ratione vel necessitatis
vel damni religionis aut proximi, baptismus, absolutio vel extrema unctio
morientibus, consecratio in Missa, Ordo. IV. Minister generatim tenetur sa-
cramenta indigno denegare, ob illud I. Christi: « nolite dare sanctum ca-
nibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos » et quia ministrum
oportet esse fidelem dispensatorem. Praemittimus peccatorem dici publicum,
si eius crimen vel mala vita communiter cognoscitur ; notorium, quum
nondum eius crimen in publicam notitiain venit, sed tamen iam ita cogno-
scitur ut amplius communitati celari nequeat ; occultum, quum abest pe-
riculum ne eius improbitas publice dignoscatur. Addimus dici euin oecUlte
petere, qui petit vel coram ministro tantum vel coram aliis paucis, quorum
ratio haberi non debeat ex. gr. coram puerulis. 1° a) Peccatori publico
petenti sive publice sire occulte, sacramentuin est denegandum, nisi de eius
poenitentia et emendatione publice constet (ex. gr. per confessionem in
ecclesia publice factam, et, si necesse sit, per ablationem occasionis pro-
ximae). b) Peccatori notorio, publice petenti, sacramentum dari debet, quia
publicus dici nequit, possidet adhuc famam suam quoad omnes qui crimen
eius ignorant, et denegatio incommodis scateret ; occulte petenti, dece-
gandum. c) Peccatori occulto sacramentum denegandum est quotics pe-
tat sive occulte, sive iis tantum adstantibus qui sciunt eum esse indi-
gnum, sive adstante solum uno vel altero viro probo et taciturno; publice

_'_' i —

i petenti Bacramentum qod eet denegandnm, ei excipiae Ordinein, a qno
dseopnfl debet Lndignnm repellere, etei Ipee boIoi eius Lndignitatem o
vit (cf. CIC. can. 866). — Parochus \<m ravi causa. praetertim si. »'-v

denegata adeietentia, praevideat iponeoB ritam Initnroi eeee concnbinariam,
neterc poteet, consulto tamen et conaentiente Ordinario cf. CIC. can. 1065,
1066), inatrimonio eponsorum, quorum Qterqne rel alternter indignni sit.
•2° Quaeritur utrum minister a debeat indignis sacramenta donegare
vel 6) possit saeramentum Lnvalidc conflcere i baptizare cnm vino,

rite baptizatum rebaptizare. eztremam unetionem eonferre sano vel in-
fanti), quiun ei, si neget, mors intentatur. Beep. ad <> \ minietrnm in ea.^u
posse simulare (1) sacramentuin sunulatione latt sumpta (qna quis ponit
ricte aliquid, quod non est de essentia sacrainenti, ut ex. gr. preces >|ua>i-
libet, loco absolutionis, recitando, et benedicendo) ; sed si casus non
adhibendae simulationis latae sumptae. alii amrinant Bacramente dari poc
«juia cooperatio, licet proxima, ad sacrile^ium suscipientis vetatur ex ca-
ritate, quae non obligat cum gravi ineoinmodo ; alii negant, quia sacra-
menta dari possunt indi<>nis nnice ad praecavendnm damnum publicum,
non vero privatum. At, quaeso, eur dari possunt peceatori occulto, publice
petenti, ne infametur? Priori ergo sententiae indulgeri potest, modo tamen
in casu praecaveatur publieuni srandalum et offeusio tidelium. Omnes ta-
men conveniunt, deneganda esse sacramenta, etiam cum vitae periculo,
indignis qni petant in contemptum religionis vel in odium fidei. Ad b) : id
nunquam licere, nec cnm vitae periculo, quia adest religionis contemptus
vel fidei odium. V. Minister uti debet ritibus ab Ecclesia praescriptis ; si
qua omittit, grave vel leve erit pro rituum momento : de quo v. ubi de
singulis sacramentis.

Cap. IV. De subiecto sacramentorum.

419. Subiectum sacramenti dicitur is, qui sacrameuti suscipiendi est
capax : nempe homo viator. Et quidem omnis homo viator est capax bap-
tismi et, baptismo suscepto, confirmationis et Eucharistiae ; Ordinis sunt
capaces mares tantum ; poenitentiae adulti omnes, sive mares sive feminae,
qni post baptismura peccaverint; extreinae unctionis adulti omnes utriusque
sexus letali infirmitate laborantes; matrimonii mares et feminae, qui sint
generandi capaces. Haec in genere ; in specie, w ubi de singulis sacra-
mentis.

Alia requiruntur ad validam, alia ad licitam sacramentoruin susce-
i»tionem.

420. De requisitis ad validam sacramentorum susceptionem. 1° Capa-
citas, de qua in superiore numero.

(1) Simulatio stricte sitmpta, qua quis ficte pouit aliquid quod est de essentia sa-
cramenti (ex. gr. recitando verba consecratiunis siue intentioue consecrandij, nuwiuam
iicet, et evidens est.

— 228 —

2" Intentio, seu voluntas, in adultis : quae pro baptismo sufticit habi-
tualiSj ideoque hic valide confertur dormienti et ebrio; pro confirmatio
hdbitnalis implicita. quia commoda affert et nihil incommodi : et in vo-
luntate, quam quis in baptismo habuit, ingrediendi Ecclesiam, non rctra-
ctata, includitur voluntas suscipiendi baptismi complementum, quod est
confirmatio; pro viatico, habitualis implicita, qua sc. aliquis voluerit chri-
stiane mori : pro poenitentia sufficit habitualis (secus quomodo absolveretur
sensibus destitutus?) ; pro e. unct., habitualis implicita; pro Ordine suf-
ficeret habitualis, sed in praxi requiritur actualis vel saltem virtualis, ob
onera, quibus status clericalis subest; pro matrimonio requiritur actualis vel
saltem virtualis quia de contractu agitur.

Infantes suscipere baptismum possunt et debent, confirmationem pos-
sunt at non debent, Eucharistiam possunt et debent, ex quo eis sumci
rationis usus suppetit. Amentes perpetuo, qui sc. ante rationis usum in
amentiam inciderunt vel amentes sunt a nativitate, suscipere possunt ac
debent baptismum, confirmationem possunt at non debent. Amentibus, qui
post rationis usum in amentiam inciderunt , praesertim si ante ainentiam
christiane vixerint, ex voluntate habituali implicita, absolutio et extrema
unctio dari possunt et debent in mortis periculo; si vero male vixerint-
ante amentiam, in articulo mortis utraque erit iis impertienda sub con-
dicione (1). Infirmis, qui sunt sensibus destituti, sacramenta sunt conferenda
solum in periculo mortis, dummodo non constet eos impoenitentes usque
ad sensuum amissionem exstitisse; et ad conferendum baptismum vel poe-
nitentiam fenuis, ad confirmationem vel extremam unctionem maior dispo-
sitionis probabilitas requiritur. Quoad surdos-mutos a nativitate, qui in
scholis instituti non sunt, Card. D'Annibale (III, 260) scribit: « existimo
posse eis dari baptismum et confirmationem, immo (cum non sit plane in-
dubitatum, eos ignorare quae ad fidem pertinent) et absolutionem ; verum
omnia sub condicione : si quis autem et Eucharistiam morituris dandam
putet, quasi (ut olim) infantibus, non obloquar, dummodo omne irreverentiae
periculum absit; at E. U., si quid opinor, danda eis non est, cum nec sit
necessaria, et vix probabile sit validam esse » .

421. De requisitis ad licitam sacramentorum susceptionem. 1° Requi-
ritur: a) Ad sacramenta vivorum suscipienda, status gratiae et, si quis in
letali sit, obtinendus per contritionem saltem: excepta Eucharistia. ad quain
licite suscipiendam confessione opus est. At si eo temporis momento, quo
suscepturus es, aliquod mortale memineris, conteri debes, et, si ob tem-
poris angustiam, nec conteri queas nec sine scandalo aut infamia recedere.
probabile est te posse sacramentum suscipere, quia irreverentia cessat :
item, si hostia esset profananda. nisi statim absumatur. b) Ad sacramenfc
mortuorum, attritio. 2° Ex causa rationabili et quando sine notabili incom-
modo alius minister haberi nequit, licet petere sacramenta a ministro etiam
notorie indigno, modo non sit excoinm. toler. post sent. declaratoriam i '

(1) Cf. n. 429.

— 229 —

tdemn. aut vitandus ; e1 etiam ab isto et ab hoc in casu extremae
ritatia. < vm 1 1 Bine rationabili causa petit ai> eo, quem novit i
to \»'i fere certo oon poenitnisae, <im;l cx. gr. eeraatnr in occasione pro-
xima vci est conanetndinarins, grave admittit contra caritatem.

SECTIO ALTERA
DE 8A< RAMENTIS 8INGUUS

Tn. I. I)i: BAPTISMO.

Cap. I. De natura, materia et forma baptismi.

422. Baptismus definitnr Bacramentum regenerationis per aquam in
verbo

Non Bunl Bacramentnm, Bed ad inStar sacramentj operantur a) baptismus
flaminis seu Sp. S.), qui est vera conversio ad Deuin per contritionem
perfectam vel caritatem perfectam erga Deum, cum voto sive explicito sive
implicito baptismi aquae Beu Auminis) ; qui flaminis baptismus nec im-
primit characterem neque deiel Bemper omnem venialem culpam vel poenam
culpis debitam, Bed pro maiore vel minore caritatis aestu; — 6) b. sangux
Beu martyrium, idesl mors tolerata ob fidem vel aliam cbristianam vir-
tutem ; qui sanguinis baptismus oon imprimit characterem, Bed remittit
quasi >.r opere operato bc. ex privilegio collato ob imitationem realem
mortis I. ( hristi Bive omnem culpam sive omnem poenam tum adultis
tiim infantibus ; sed in adultis, nt martyrium eos effectus ad salutem ope-
retur, requiritur mors irrogata, acceptata Bine resistentia ex pia causa
vel "i» veritatem quae ex fide teneatur, et, >i Btatus gratiae deait, saltem
attritio.

Baptismus (aquae) in re vel in voto saltem implicito necessariufl
neceasitate medii (Io. iii, 5) ad salutem; delet omnem culpam, tum origi-
nalem tum actualem, et omnem poenam modo in adultis praecesserit saltem
attritio relate ad oinnem culpam) et imprimit characterem, quo baptizatus
tit membrum Ecclesiae et capax aliorum sacramentorum.

423. Materia baptismi alia remota^ alia proxim
Materia remota est aqua natUralis et liquida. Quare mirteria certo
lida est aqua, Ucet tufbida, qnae t terra scatet, ex. gT. fontium, mineralis,
vel quae interram fluit^ ex. gr. aquapluvia, fluminum, maris, puteorum,
Btagnomm, raludnm, lacuum, ros, aqua effluens tempore nimboso e parie-
tibus, c foliis, vel resoluta ex iis quae aqua constant, bc. cie, ei nive,

\ ^randine, ei vapore, vel effecta ex iis, quibus aqua ri ■'. bc. aqua

— 230 —

chemice habita, et in genere ea, quae, ex communi hominum aestimatione
et usu, habetur et dicitur aqua naturalis (1). Materia dubie ixilida sum
iusculum valde tenue, lixivium, cerevisia valde tenuis, coffea, thea (the)r
aqua ex sale soluto, humor fluens ex arboribus, nix vel glaeies nondum
soluta, aqua cum infusione rosarum (rosacea) vel aliorum florum et her-
barum etc, ea in genere, de qua ex communi hominum aestimatione du-
bitatur utrum aqua naturalis sit et dici possit. Materia certo invalida sunr
lac, sanguis, sputum, lacrimae, atramentum, sudor, sucus e fructibus ex-
pressus et in genere omnes aquosae materiae quae nec nomine nec in
communi hominum aestimatione aqua sunt. In periculo mortis, absente
m. valida, dubia erit adhibenda sub condicione — si haec est m. va-
lida — , et inlirmus, si supervixerit, erit rebaptizandus cum materia certo
valida sub condicione — si non es baptizatus — . De materia licita infe-
rius c. IV.

Matqria proxima est ablutio facienda, ad validitatem, (sive una, sive
trina) vel per infusionem, vel per aspersionem, vel per immersionem ; ad
liceitatem, extra casum necessitatis, vel primo vel altero modo vel mixto
ex utroque secundum probatos diversarum Ecclesiarum rituales libros
(cf. CIC. can. 758). Cum abluere idem sit quam aquam in aliqnem per-
fundere, ut baptismus valeat, necesse est 1° ut aqua fiuat et in ea copia,
qua aliquis vere ablutus dici possit; quare a) invalidus est baptismus, quum
digito vel manu vel sudario madidis frons tangitur, at validus si frons
successive tangitur ; b) dubius, si per modum unctionis digito madefacto
crux in fronte fit vel b. collatus per unam vel alteram guttam, quae cuti
insideat quin fluat ; 2° ut aqua immediate tangat baptizandura ; quare
a) dubius est b., si aqua tantum crines baptizandi tangat, eosque non
praeterlabatur ; b) invalidus, si aqua effunditur in membranas quae fetum
involvunt, et in funiculum umbilicarem ; nam membrana exterior, seu de-
cidua, ex utero efformatur et est pars matris ; duae interiores, quae vulgo
secundinae vocantur (amnion et chorion), licet ex ovo efformentur et pro-
pterea aliquo modo pars infantis dici possint, non sunt tamen pars perina-
nens fetus, sed transitoria, quia potius constituunt involucrum, quod in
partu abiicitur ; idem dicatur de funiculo umbilicari ; 3° ut aqua fcang
corpus, immo praecipuam corporis partem, quae caput est, baptizandi: quare
dubius est baptismus, collatus in qulbuslibet aliis corporis partibus, lieet
plerique e Nostris, iique magni nominis, teneant valere baptisraum in
principaliore corporis parte, ut in collo, scapulis, pectore, collatum. At
horum sententia hodie a CIC. can. 746 dissentit.

Ablutio e ministri actione procedere debet; quare validus est baptismus
si, dum formam profers, baptizandum aquae e tecto decidenti supposueris
vel in fiumen inieceris ; invalidus, si alter baptizandum aquae e tecto de-
eidenti supponat, aut ipse baptizandus se supponat vel in flumen deiiciat
tu forinam proferas.

(1) Theoretice liic aestiumtio hominuin non esset attendenda, at y.otius videmlum
utrum ea materia constet iisdem elementis quibus aqua naturalis; at in praui, aestimatio-
hominum, cxtm rei reepondeat. criterium eflormare }'<'t'

— 231 —

424. Forma baptisnii baec eflt: - ISgo t< b iptizo in notnim tt Filii

ti Spiritu* Sancii . Forma isque certo valet, qnouaque manent tum

flcatio verbi i bapiizc mitatis divinae aaturae n nomine », tnm

Invocatio 8S. Trinitatifl i In nomine » «'uni difltinctione et invocatione no-
minali rl'riuiii Personarum, tum ennntiatio, saltem implicita, personne truae
baptizat et explicita personae qnae baptizatnr. Qnare a forma valet,
demptae fuerinl particnlae - >rma erit nnlla vel dnbia, pronti

tnenta, qnae essentialia diximufl, aul dnbie d^eflciant; <■ forma

erit valida, si, vel ei pecnliari dialeeto, vel ea igpnorantia, verba aliquan*
tuluin corruinpantur, modo elementa formae substantialia permaneant.

Cap. II. De baptismi ministro.

425. Minister baptismi allufl ordinariu8} alinfl extraordinariuSj et hic

inrsus alius sollevuiitatis. aliufl necessitatis. a) Vi Ordinis, oinnis et solus

rdos est minister baptismi ordinariu&j Bed bac potestate tub gravi uti

nequit, nisi sit parochus vel baptizet de Ordinarii aut parochi mandato,
ex iusta causa, de licentia parochi rationabiliter praesumpta. Parochus
licite baptizat, nedum natos i qni intra limites suae iurisdictionis do-

inicilium vel quasi-domicilium habent, sed etiam eos qui casu intra eosdein
limites nascuntur et eos qui e Buifl pardchianis extra paroeciam casu nascun-
tur et ad eum deferuntur; non item, natos ex non subditis extra paroeciam et
ad eum delatos, nisi de licentia parochi sui, quae tamen non requiritur si
agatnr de pereg-rinis, quoties facile et sine mora infans ad paroeciam pro-
priam deduci nequeat, et <!»' vag-is (cf. CIC. can. 738). — At adnlti ad Epi-
scopum sunt deferendi, si connnode possit (can. 744). b) Minister cctraor-
dinarius sollemnitatis est diaconus, qui propterea sollemniter ex iusta ca
it de OrcHnarii vel parochi nuuulato baptizare potest, quod in casn neces-
Bitatia legitime praesumitur. c) Minister extraordinarius neeessitatis est qui-
kibet homo ratione utens, cuiuslibet sexus vel religionis. At, si plures adsint,
lnis et iurisdictionis ratio habenda est : quare si, praesente paroeho,
^icerdos baptizet, gravi non caret; si, praesente sacerdote, laicus baptizet,
letale admittit, nisi sacerdos sit vitandus. Ceterum sub levi clericus laico,
ir feminae praeferendus, nisi vel pudor vel peritia in baptizando aliud
-uadeant ; quilibet alius praeferri debet parentibus iufantis, quibus non
licet natos suos baptizare nisi in mortis periculo; verum, si fecerint extra
mortis periculum, puto eos gravi vacare, quia baptizantes, sive in casu
necessitatis sive citra necessitatem, non contrahunt cognationem spiri-
tualem (1).

(1) Antea ex communi ■ liritualis in baptisino filii illt-gitiini tantum. Ar.

hodie (CIC. can. 7*33) imped. <■■ i- ^>. in • asu esset prorsus inutile ; ad quid impe-

dimentum dirimens iuris eccles. si intex parei lios matrimonium iani consis-

nequit iure naturae? Neque adi Ut I i -ivatio inris petendi debitum, quia cofrn. spiritualis
iiim uon est inter baptisa ,> parentea naturfl tilius

babi ; spiritnaliter oommi

Cap. III. De baptismi subiecto.

426. Subiectum baptismi est omnis et solus hoino viator. Ideo fetus,
in utero matris, ut qui est honio viator, valide baptizatur, wm autem licite
donec probabilis spes sit ut rite editus baptizari possit (CIC. can. 746); at
cum de baptismi, in utero matris collati, validitate non omnes Nostri con-
veniant, in praxi, quum infans in lucem vivus editur. crit sub condicione
rebaptizandus (cf. eund. can. .

427. De baptismo fetuum. I. De fetibus abortivis. Cum hodie certum
sit, animam rationalem in ovum infundi ab ipsa conceptione, omnes fetus
abortivi, etiam minimi (sc. ova abortiva), baptizandi sunt, si eos vivere vei
certum vel dubium est: et, cum signa vitae ab imperitis non facile queant
percipi, omnes fetus praesumendi sunt vivi, dummodo recentes sint (re-
center editi), albi, sine maculis coloratis in superricie pellis ^quae sunt
indicium putrefactionis), et non eifundant ingratum odorem. Cum certo in-
validus sit baptismus collatus in externis involucris, involucra aperienda
sunt — et tutius intra aquam ipsam ad baptismuin adhibendam — et ovuin
baptizandum est, si certo vivat, absolute; secus, sub condicione « si vivis».
II. De monstris baptizandis. Ex hodierno disciplinarum naturalium progressu
colligitur, nullum fetum ex bestialitate procreari, et, propterea, quidquid
ex muliere editur, modo non agatur de molis carneis, hominem esse, quam-
cumque referat formam. Monstra alia simplicia, quum agitur de deforma-
tione unius fetus, alia duplicia, quum agitur de duobus fetibus, quorum alter
alteri adhaeret. Monstra simplicia, si vivunt. >unt absolute baptizanda. Quoad
monstra duplicia, si ea constent uno fetu evoluto et altero acardiaco, ille
absolute baptizatur, hic non baptizatur. Si constat duobus capitibus et duobus
pectoribus, utrumque caput absolute baptizatur; si duobus capitibus et uno
pectore, alteruin caput absolute baptizatur et alterum sub condicione; si uno
capite et duobus pectoribus. caput absolute baptizatur, et deinde baptizantur
singula pectora sub condicione — si non es baptizatus — . III. De baptismo
in utero matris. Quum certum est vel valde probabile fetum edi vivum non
posse, a) aut coepit partus, et aliqua pars fetus edita fuit, et in hoc casu
caput absolute baptizatur, si caput primo editur : si vero aliqua primo
prodit cx ccteris corporis partibus. baptismus in ea confertur sub condi-
cione; b) aut, lnembranis iam discissis et liquido amniotico iam efrluxo,
fetus, in utero baptizandus, manu vel digito langi potest, et in hoc casu
fetus sub condicione baptizetur, in capite, Bi iicri potest, secus in aliis
membris, per siphonein aqua plenum, aut per spongiam aqua imbutam, aut
manu vel digito madefactis ; c) aut fetus est adhuc nicmbranis involutus,
et in hoc casu debent antea perforari et abscindi involucra fetus et, pro-
curato liquidi aumiotici fluxu, fetus sub condicione baptizabitur ; d) in
casu, in quo partus artificialis promovendus est, vel operatio caesarea 1:1
matre, Bive viva, sive mortua, facienda est, fetus est antea in utero sub
condicione baptizandus, quoties dubitatur ne cxtra uterum vivere possit.

— 233 —

428. De baptismo infantium. l" Jnfantes fllii catholicorum,
periculum raperveniat, statlm domt baptizandi Bunt, omissiB quibuslibet
caeremoniis, si laicui baptizet; b! parochus baptizet, adhibendae ranl |
baptiBmum chriflmatis onctio et caeremoniae quae baptismum Bequuntu
chriama adsit et tempus roppetat. Ceterae moniae In Ecclesia
supplendae. Et baptiamuB domi ab obfltetrice vel laico collatufl non •

in Ecclesia Bub condicione iterandua, nisi, posl diligentem inquiflitionem,
dubium rundatum exstel <!<■ invaliditate. — Infantes Bunt quamprimum *d
cleeiam deferendi ut baptizentur; quaenam dilatio gravia Bit, inter Nosl
non convenit, al videtur dilatio, etsi notabilia, non eflae gravid peccati
guenda, quum parentes seriam intentionem baptizandi habent el nullum
imminel periculum, modo non adsit lei dioecesana, Bub g^ravi terminum
praescribenB. — Infantes expositi el inventi, nisi, re diligenter inve
de eorum baptismo constet,sun1 Bub condicione baptizandi CIC. can. 749).
2° Infantes fllii infidelium, insciis vel invitis parentibus, licite baptizari
nequeunt, quia Bine violatione iuria naturalis non possunl parentibua bud-
trahi, el bi in parentum potestate maneant, in certo periculo defectionia
relinquuntur ; at possunt ac debeni baptizari, etiam insciia e1 invitis pa-
rentibus, cum in eo versantur vitae discrimine, ei quo prudenter praevi-
deantur morituri esse ante quam nsum rationis attigerint. Extra mortis
periculum, dummodo catholicae eorura educationi cautum Bit, possunt
et Bi possunt, cur non debeant ?) baptizari si a) parentes vel tutores,
mt saltem nnus eorum, consentiant; b Bi parentes, idest pater, mater,
avus, avia, vel tutores desint, aut ius in eos amiserint, vel illud exereere
nullo pacto queant. 3° Quoad infantes filios duorum haereticorum, vel
duorum catholicorum qui in apostasiam vel haeresim vel schisma prolapsi
sint, etsi Ecclesia ius in eos non amisit, generatim tamen servandae Bunt
normae quae supra pro filiis infideliuni datae Bunt (can. 750-751).

429. De baptismo adultorum. Adulti, qui obligationem baptismi eogno-
verunt, tenentur ez praecepto naturali e< divino quamprimum praeparare
se et baptismum suscipere; at, nisi Bcientes volentes, probe instructi et pe*-
cata sua dolentes, ne baptizentur: et sacerdotem baptizaturum et adultos
baptizandos decet esse ieiunos: hi vero, nisi quae graves obstenl orgen-
tesque causae, statim post baptismum Sacro adsint et ad Communionem
accedant. In mortis periculo, si nequeani in praecipuis fidei mysteriis plenius
instrui, satis est ut aliquo modo ostendant Be iisdem aasentire et promit-
tant serio se christianae religionis mandata Bervaturos: si interrogari ne-
queant, modo ez rerum adiunctis praesumi possit intentio et voluntas, rob
condicione baptizandi Bunt, et, si convaluerint et dubitetur <U' validitate
baptismi, sub condicione rebaptizandi (can. 752-753). — Si agatur <1<* hae-
reticis oonversis a<l fldem catholicam, inquisitio diligentissima instauran
est <!<■ valore baptismi ab eis in haeresi Buscepti; bi constet de invaiiditate,
erunt absolute rebaptizandi ; si inquisitio institui nequeat, vel, ea instituta,
dubium permaneat, erunt Bub condicione rebaptizandi.

De baptismo amentium (cf. n. 420. 2°), addimua, amentes, <|ui a nativiti
\vl ante nsura rationis tales ruerint, baptizandos esse nt infantes; <pii autem

— 234 —

habeant dilucida intervalla, tum baptizandos, si velint. Qui lethargo aut
phrenesi laborant, vigilantes tantum et volentes baptizentur; in periculo mor-
ti6. si aliquo modo baptismi desiderium praesumi possit (cf. CIC. can. 754),

Cap. IV. De baptismi administratione.
^CIC. can. 755-779).

430. I. A) In casu necessitatis, seu in mortis periculo, licet baptismum
conferre privatim, quovis loco et tempore, positis iis tantum quae ad va-
liditatem sunt necessaria, nisi forte sacerdos vel diaconus baptizet, quo in
casu, si tempus suppetat, adhibendae quoque sunt caeremoniae quae ba-
ptismum sequuntur. Ceterae caeremoniae, in baptismo privato praetermissae.
supplendae sunt quamprimum in Ecclesia, nisi agatur de haereticis adnltis
sub condicione privato baptismo ablutis ex Ordinarii concessione, qui iu
hoc tantum casu, extra mortis periculum, baptismum privatum permittere
potest. B) Extra casum necessitatis, baptismus conferendus est sub gravi:
1° in Ecclesia vel oratorio publico, quae fontis baptismalis iure gaudeant,
tum ex se, tum ex concessione ab Episcopo facta in fidelium commodum,
aut in quibuslibet Ecclesiis vel oratoriis publicis intra paroeciae fines sitis
et fonte caremibus, quoties ad Ecclesiam fontis baptizandus sine gravi
incommodo aut periculo accedere vel deduci nequeat. Z/£ce£»tamen conferre
baptismum sollemnem in domibus privatis (in sacello aut alio decenti loco»
cum aqua baptismali de more benedicta) a) si agatur de baptizandis filiis
aut nepotibus eOrum qui vel supremum actu tenent populorum principatum
vel ius habent succedendi in thronum, si id rite poposcerint; b) quoties, iusta
et extraordinaria de causa, Ordinarius concedendum censuerit; — 2° aqua
baptismali et sacris oleis eius anni, vel, his deficientibus, anni proxime su-
perioris : aquae vero in fonte imminutae, alia non benedicta (etinm itcrato,
minore tamen copia) admiscenda est, et si ea corrupta sit, aut quovis modo
effluxerit vel defecerit, novam aquam, in fontem bene mundatum infusanu
iuxta formulam ad hoc in suis liturgicis libris praescriptam, parochus be-
nedicat ; — 3° sollemnitev, sc. adhibitis Ecclesiae ritibus et patrinis.

Patrini, qui, si fieri potest, etiam in privato bapt. adhibendi sunt, et
saltem in supplendis eius caeremoniis, sitb gravi in b. sollemni requirun-
tur, saltem unus (sive vir sive mulier),ad summum duo, sc. vir et mnlier.
Inidonei, quoad validitatem, sunt impotes rationis et non baptizati ; qui
ad aliquam sectam haereticam et schismaticam pertineant ; sententia con-
demnatoria vel declaratoria excommunicati. infames infamia iuris (CIC.
can. 2292), exclusi ab actibns legitimia (1), clerici depositi vel degradati;

" (1) Actns legitimi in iure sunt : xuunus acluiiiiistratoris bonorum ecolesiasticorum ;
iadidl auditoris, relatoris, defensoris vinculi, promotoris iustitiae et fidei, notarii et can-
cellarii, cursorie et apparitoris, advocati et procuratoris in causis ecclesiasticis ; patrin»
in baptismo et confirmatione : snffrngium ferre in electionibus ecoleeiaetiois ; inris patro-
natus exercitinm (can. 2256,.

_ . . . t

paiter, mater, coniui baptizandi; no gnati trel ab ipso baptizando

ah eins parentibus ac fcutoribus, rel, ois deflcientibufl aut non deeignan-
tibus, amini8tro. Inidonei, quoad Hcetfatsfn, §nnt adoli i/ra 14*

annum Inceptnm, nisi alind ministro, insta de cansa, rideatur; propternor
torium delietum excommunicati, vel exclusi ab actibns Legitimis, rel in-
es tnfamia inris, citra tamen sententiam oondemnatoriam vel «leciara-

toriam ; InterdictJ ant alias publiee criminosi vi-1 infames infamia facti

(CIC. can. 2292); qni rndimenta ftdei Lgnorent; novitii ve\ professi cnim
reli^iom-. nisi, oi tate, de venia Superioris saltem localis;

clerici in sacris, nisi <l<- COnsenSU Ordinarii. In dubio <le ntraqne i'l<
tate, consulendus est, si tempus suppetat, Urdinarius.

In baptismo sub condicione iterato patrini non sunt Qecessarii, si ii
adesse nequeant qni priori baptismo adfuerunt. Quomodo autem patrini
munus gerere debeant et quando cognationem spiritualem contrahant,
r. n. 552, _ .

II. Parochus, ut antea, debet acta baptismi in Regesto ezarare; si
de f, illegitimis agatur, inscribat nomen matris tantum si publice de eius
maternitate constet. vel ipsamet a parocho petat scripto vel coram duobu.s
testibus ; patris qnoque, si is ex publico authentico documento sit notus,
vel petat, uti de matre diximus ; in ceteris casibus baptizafcuin inscribat
tamqnam filium patris ignoti vel ignotorum parentum.

Nota. Proles ritu parentum baptizanda est ; si alter e parentibus ad
r. latinum, alter ad orientalem pertineat, ritu patris, nisi aliud iure spe-
ciali cautum sit ; si tamen unus tantum e duobus sit catholicus, huius ritu.

Tn. II. De Confirmatione.
^CIC. ean. 780-800).

Cap. I. De natura, materia et forma confirmationis.

431. Confirmatio est saeramentum, quo, per manus impositionem et
unctionem ehrismatis in verbo, datur robur gratiae ad profitendam tuen-
damque fidem in baptismo susceptam. Confirmatio non est necessaria ne
uecessitate quidem praecepti ; gratiam secundam confert ad finem, qui in de-
tinitione innuitur, et imprimit eharaeterem. quo confirmatus signatur quasi
miles Christi.

Materia remota confirmationis est chrisma, ex oleo olivarum et balsamo
(cuiusvis regionis) confectum, et ab Episcopo benedictum seu conseeratum
speeiali chrismatis benedictione ; balsamum ' cerius non est ad validitatem
necessarium. sed ex gravi praecepto eommiscendum est oleo. Chrisma sub
gravi debet esse illius anni, et, nonnisi ex urgente necessitate, licitum est
uti veteri ehrismate. Aliud oleum (infirmorum, cathecumenorum ab Kpi-
seopo benedictnm est materia dubia, et in casn necessitatis extremae. de-

liciente chrismate, licite sub condicione adhibetur. Materia proxima est chris-

inatio, seu unctio confirmandi in fronte per moduin crucis chrismate facta
et coniuncta cum manus impositione. (Prima impositio manuum, quae fit ab
initio sacri ritus, non est necessaria ; eaque graeci non utuntur.) Chris-
matio, ut qua continentur manus impositio et unetio, pollice dextero est
facienda, sub levi; digito tamen, ad validitatem.

Forma confirmationis haec est: « Signo te signo crucis, co?ifin?w te chri-
mate salutis, in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Ex praecepto
omnia verba haec necessario proferenda esse, nemo ambiget ; at quaenam
essentiam formae constituant et sint ad validitatem necessaria, non conve-
niunt Nostri. D'Ann. putat substantialia osse sola verba « confirmo te chris-
mate salutis», cum priora characterem significent, quem forma significare
nou solet, et posterioribus non utatur Ecclesia Graeca, quae hanc formam,
et quidem validam, tenet : « signaeuluni doni Spiritus Sancti .

Cap. II. De confirmationis ministro et subiecto.

432. Minister confirmationis alius ordi?iarius, alius extrdordinarius.

Ordinarius est Episcopus, qui valide omnes, licite contirmat subditos et,
nisi obstet expressa Ordinarii eorum prohibitio, non subditos in sua dioe-
cesi petentes (1) ; in aliena dioecesi indiget venia Ordinarii loci saltem ratio-
nabiliter praesumpta, nisi agatur de subditis privatim confirmandis sine
baculo et mitra. Ordinarius loci te?ietur confirmationem subditis rite et ra-
tionabiliter petentibus conferre, praesertim tempore visitationis dioecesis.
Si confirmandi potestate careat, aut sit legitime impeditus, debet, quoad
fieri possit. saltem quinto quoque anno providere ut hoc s. suis subditis
administretur. Si neglexerit. excepto casu quo sua sede prohibeatur et
alii Episcopi eum in re praesenti sufficere vetentur) puto eum a gravi pec-
cato excusari difficile posse, etsi plures e Xostris dilationem 8 vel 10 anno-
rum ad p. grave constituendum requirant: at singulos non confirmans, etsi
rationabiliter petunt, leve, morientes, ubi consuetudo non viget, confirmare
neglegens, nec leve admittet. Extraordinarius est, ex delegatione Eom. Pon-
tificis, quivis presbyter, at valide et licite nonnisi intra mandati fines; et
presbyter latini ritus, nisi aliud ferat Indultum, invalide confert fidelibus
alieni ritus, presbyter ritus orientalis valide sed illicite fidelibus ritus latini.
Indulto apostolico ipso iure gaudent ubique 3. R. E. Cardinales (CIC.
can. 239) ; Abbas vel Praelatus Nullius, Vicarius et Praefectus Apostolicus,
sed valide intra fines territorii sui et duran^.e munere tantum.

Subiectum confirmationis est quivis baptizatus. licet adhuc ratione
carens; at infantes ratione carentes hodie confirmare non expedit, nisi me-
tuendum sit, ne aliter sine hoc sacramento decedant, ut quum Episcopus

(1) Presbytero quoque licet, si apostolico locali privilegio auctus sit, in designato
sibi territorio cotifirmare extraneos quoque, nisi id ipsorum Ordinarii expresse vetuerint
(CIO. can. 784): idem, haud aliter atque Episcopus, tenetur conferre boc s. iis, quonuu
in favorem facultatem habuit (can. T^">. 2

— 237 —

praevideal se <iiu abfuturum vol paerisint graciles aut verflentur in vii
diacrimine. Amentefl vero, etiam perpetao tales, licite conhrmantur. In
adnlto praerequiritur cognitio rudimentorum ftdei et Btattu gratiae.

I kP. 111. De confirmatione adniinistranda.

433. Confirmatio conferri potest, quovifl die (at gollemnifl decentiufl
intra hebdomadam Pentecostea), qnavis hora, et nedam in Ecclesia, etiam
regularium, et in privatis aacellis, Bed, ez iusta causa. quovis loco decenti ;

et Bpiflcopnfl Bnfficit stolam induat Bnpra amicnlom manicatnm, vulgo roo

chetto, imo stolam tantum sl adsit iusta causa. Omissio alapae levis crit, nifli
forte ratione scandali. Extra casurn necessitatis, reqoiritor patrinusf tff
tantum (qui tamcn daofl intantcs et, si minifltro iuata de causa videatur,
j>lures praesentare potest), et idoneus. Inidonei, quoad valid/Uatem^ sunt non
confirmati et qui inidonei, quoad validitatem, pro baptismo (cf. n. 430 :
quoad liceitatem, sub levi tamen, qui fnernnt patrini in baptismo confir-
mandi et qui sunt sexus diversi a confirmando, nisi in utraque re aliud
ex iusta causa ministro videatur aut confirmatio statim baptismum se-
quatur ; item qui inidonei, ad liceitatem, pro baptismo. — Confirmandi
debent adesse primae manuum impositioni seu extensioni et non disce-
dcre uisi expleto ritu.

Tit. ITI. De Eucharistia.

434. Eucharistia est lidei nostrac mystcrium, quo, sub speciebus panis
et vini, per sacerdotis verba consecratis, ipsemet Christus oflertur, conti-
netur et sumitur. Hoc mysterium habet sacrificii et sacramenti rationem :
sacrificii, dum conticitur (in fieri) ; sacramenti, postquam fuerit confectum
(in facto esse) et praecipue quum suraitur. Materia, forina, minister, tum
sacrificii tnm Bacramenti conficiendi, iidem sunt, ut patet.

Cap. I. De Eucharistia, qua est Sacramentum.

Art. 1. De sacramenti Eucharistiae natura et effectibus.

435. Sacramentum Eucharistiae dennitur sacramentum quo Corpus et
Sanguis Christi, sub speciebus panis et vini, ad refectionem spiritualem ani-
raarum, continetur et sumitur.

Sacramentum hoc, licet signum sit duplex, est tamen uniun unitate mo-
rali, quia species consecratae panis et vini ordinantur ad unicam refectio-
nem spiritualem, sicut cibus et potus corporalis ad unicam refectionem
corporalem. — Christus manet realiter praesens in Eucharistia quamdiu
species manent integrae et non ita corrumpuntur ut iuxta moralcm aesti-

— 238 —

mationem (1) non videantur adhuc esse panis et vinum ; speciebus corruptis
substituitur eadem materia, quae pani et vino corruptis succederet. Species
sumptae per S. Communionem non sunt in ore retinendae, donec pereant;
gratia enim non confertur nisi Christum manducantibus . Traiectae vero in
stomachum, quamdiu rntegrae maneant, alii aliud sentiunt; Capellmann
(Medic. Pastor. ed. lat. 2, p. 121) tenet ad veram corruptionem. seu immu-
tationem cbemicam specierum, dimidium horae requiri, tum in laico tum
in sacerdote (2); alii, minus, immo multo minus dimidio horae.

436. Effectus sacramenti huius sunt a) augmentum gratiae sanctificantis,
ad finem adipiscendae perseverantiae in bono et gloriae aeternae, sc. gratia
secunda ; per accidens, prima, quum communicaturus, ignorans vel non co-
gitans se in letali versari, in bona fide et cum attritione accedit; b) intima
unio cum Christo et delectatio ac dulcedo spiritualis : c) remissio culparum
venialium, partis maioris vel minoris poenae temporalis peccato debitae,
collatio virium ad emendationem et ad praecavenda futura peccata etc.

Art. 2. De Eucharistiae materia et forma.

437. Materia alia remota, alia proxima (sc. remotae usus). Materia re-
mota duplex est : 1° Panis triticeus, subactus aqua naturali et puro igne
coctus, non corruptus, et ad validitatem sive azymus sive fermentatu3, ad li-
ceitatem azymus pro latinis, fermentams pro graecis (utrique alium ab eo, quo
uti licite possunt, illicite adhibent, nisi quum, ubi precario morantur, eccle-
siam sui ritus non inveniunt). Dicitur : a) panis triticeus; panis igitur ex qua-
cumque vera tritici sativi specie, aut aptius varietate, materia valida est ; ex
quacumque frumenti specie, quae non sit triticum, materia inepta seu inva-
lida (3), at si modicissima. alterius frumenti quantitas farinae triticeae admi-

(1) Ita fere omn.es; at, si quid opinor, uon hic moralis aestimationis ratio babenda,
-eed physiee res attendenda est.

(2) Haec sententia, lieet a perito viro procedat et cum vetere plurimorum senteutia
concordet, mlhi absarda videtur. Ad hostiam quod attinet. si in eam, in ore detentam,
statim actio chemica salivae agit, intelligi nequit, quomodo species in stomacho c&lore
naturali (aliquanto maiore 37 gradibus) et liquidis gastricis concoctae, dimidium horae sine
immutatione chemica permaneant et incorruptae. Id semper pro certo habui, sacram ho-
stiae speciem minutum primum in stomacho permaner^ incorruptam aut ne vix quidem :
hanc sententiam tueri alios in praesens, animadverto. Ad alteram vero speciem quod
spectat, puto, cum vinum fere statim absorbeatur et in circulationem iniiciatur, prae-
sentiam realem sub specie vini non posse regulariter protrahi ultra octo vel decem ciroiter
minuta prima. Dixi : regulariter : nam hac in re absorptio plus minusve celeriter fit pro
quantitate, varietate et vi alcoolica vini et pro diversa stomachorum condicione. Hoc
tamen independenter ab alia quaestione ; sc, cum vinum et aqua, immediate post calicis
aumptionem ingesta, statim in stomaoho cum specie vini commisceantur, nonne dicendum
eet, saltem si aqua et vinum ingesta sint in eadem aut fere eadem quantitate ao vini species,
praesentiam realem sub specie vini illico cessare ? Ita sentio, at sapientiores viderint.

(3) Sunt igitur materia invalida far (spelta), hordeum, oryza, aveiia, zea (mais), 8i-
' ligo (segala) - (at si pro siligine inteliigatur non la segala, sed exquisita tritici sativi

species, ex qua, iuxta Plinium et Columellam, laudatissimus panis confioiebatur, eam esse
materiam validam patet), solanum tuberosuh ''->)teae, milium.

— 239 —

fttur, materia erii LUioita Bed valida; b) subactus aq% irali: ideo

materia dubia tritteus Bubactus .tli<iuo alio liquido, velut aqua a, vino.

oleo, lacte, butyro, ovis, nisi ei bii quid modicissimum aquae naturali admi-

itnr, qu<> in casu materia erit item lllicita Bed valida; item dubia ma-
teria erit triticua elixus ve\ frictua oieo, adipe, butjro etc. ; invalida pron
Bi, loco pauifl, e tritico facta foerit pule, ofla, laganum ; c tgne eoctus; quare
eril materia Invalida panifl ■ tritico aqua naturali Bubacto, aed adhuo cruu
d) panis triticeus aqua naturali svbactus et ignt coctus erit item materia in-
valida, ai ex farina corrupta factus fuerit vcl poatea eorruptionem imbuerit,

ur. quia in loco bumido adaervatas. 2° Vinum de vite, ez uvia maturia
expreaaum et potabile. Quarea) materia invalida es( vinum ez uvis immaturifl
ezpreaaum {agresta)^ quiavini naturam noudum babef ; vinum vulgo secuu-
<lum appellatmn, bc extractuin cx uvis iam ezpressis el aqua in cas, in
maiore quantitate, effuaa ; vinum artificiale, licet constet iisdem chemice
elementifl ac vinum de vite; o)roateria valida^ Bed itiicita, est mustum,BexL
vinum cx uvia maturis recentcr ezpreasum et nondum perfectum ; vinum^
<-ui alii liquores vel aromata addita fuerint in modiciasima quautitate (at,
quum fermentatio tumultuoaa coepit defervescere. ad vinum debile con-
Bervandura addi potest licite alcool ex uva eztractum in quantitate non
ultra 17 7'» *el 18 °/o , <'x Resp. S. Off. 5 Aug*. 1896); vinum congelatum,
ei veriore Bententia ; c) materia ralida, et licita in casu necessitatis, eat vi-
nuin paullisper acescens ; d) materia dubia, vinuin notabiliter aa sed

quod nondum acetum dici poaait.

438. Forma est, in consecratione pauis : Hocestenimcorpttsmeum»;

in consecratione vini : « Hic est enim calix sanguinis mei, novi et aeterni
tesiamenti , mysterium fidei, qui pro vobis et pro multis effundetur in re-
missiontm peccaforum ». Ad validam consecrationem a) verba debent aimui
significare rem praesentem (quare illud pro hoc, ille pro htc invalidanf) et
transubstantiatiouem in instanti et in facto esse ; sc. forma debet signifi-
care non quod fU, sed quod factum est (quare invalida consecratio, si dicas:
hic panis cst, hoc vinum est, hoc fit, hoc fiat etc.) ; b) verba proferenda
suut non historice et assertive tantum, scd insuper formaliter seu signifi-
cative, idest sacerdos debet afflrmare hoc esse corpus Christi ; sufficit tamen
verba proferrc cuin intentionc faciendi id, quod Christus fecit ; c) certo non
pertinent verba « enim », nec verba « novi et aeterni testamenti, mysterium
fidei, qui pro vobis et pro multis cffundetur in rcmissioncni peccatorum » .

439. Materia proxima ea eaae debet, quam forma exig-it. Sane prono-
mina hoc et hic exigunt rem certo determinatam, praesentem,prope positam.
1° Materia debet esse certo determinata, per iutentionem sive actualem sive
virtualem consecrantis. Determinatio semper adest, quum consccrans in-
tendit consecrare materiam praesentem, licet non integram sensibus per-
<;ipiat (cx. gr. particulas, quae aliis subsunt iu pixide), vcl praesentem pute
essc minorcm ac rcvcra est (ut si putet adcsse viginti particulas, vel vi-
ginti paraverit, et, eo inscio, aliae additae fuerint). Contra accidit, si in-
tentio generalis consecranti desit; quare si cx duabua bostiis unam c

— 240 —

secrare velit, nisi determinet, neutram consecrat: si unam esse putet hostiam
et alia sit ei supposita, utramque consecrat, quum utramque prae manibus
tenet. quia vult consecrare id quod manibus tenet; si autem in corporali
utraque iacet, consecrat eam quae apparet; si vinum consecrareintendit, pro-
babiliternon consecrantur guttae calici adhaerentes et amassa distinctae (1).
Si dubium est vel certum, particulis consecratis admisceri non consecratas,
integer cumulus debet sub condicione consecrari, quia alio modo non ha-
beretur materia determinata. 2° Materia debet esse praesens seu coram po-
sita seu physice praesens, etsi sensibus non percipitur, modo verba hoc,
hic sensum habeant, sc. materia per ea vere demonstrari et indicari possit.
Quare valide consecras materiam positam super corporale, etiamsi in pi-
xide clausa vel in calice cooperto contineatur, et etiam extra corporale in
altari. vel alibi (corpore nullo interposito), sc. quousque verba hoc, hic sen-
sum habent. 3° Materia debet esse prope posita ; et si exstet ultra quinqna-
ginta circiter passus, consecratio est certo invalida : si non ultra viginti ,
valida: si inter 20 et 50, dubia (2).

440. De requisitis ad licitam consecrationem. A) Nunquam licet con-
secrare materiam dubiarn, nec ad mortem vitandam, ob periculum idolo-
latriae materialis et, si alterutra tantum materia sit dubia, ob sacrificii
integritatem. At, consecrata materia dubia, sive id culpabiliter feceris, sive
bona fide et postea animadverteris, debes eara sumere ante purificationem.
B) Hvstia consecranda debet a» esse decens, munda et integra, et, si fractura
vel macula sit magna, grave admittes consecrando, nisi forte post obla-
tionem animadvertas ; b) esse formae orbicularis, et maior pro Missa ce-
lebranda, minor pro fidelium communione ; at hac uti ad Missam cele-
brandam, quando altera haberi nequit, nunquam grave erit, immo nec leve,
remoto scandalo — et scandalum removeri potest, si agatur de sacro publice
faciendo, per aptam populi monitionem — si necesse sit die festo celebrare
vel, ob devotionem, nolis sacro te abstinere. C) Vino sub gravi aqua admi-
scenda est, non ultra decem circiter guttulas, et si casu nimia aqua fuerit
infusa, aliud vinum erit addendum. D) Utraque species a) sub gravi et semper
consecranda est, quia non licet Eucharistiam conficere extra sacrificium ;
b) super altare et corporale ponenda est sub gravi et ante oblationem ; si
particulae paulo post oblationem, imo, ex gravi causa, si incepto canone
afferantur, licebit eas consecrare, oblatione mentaliter repetita. Sitb levi
pixis et calix ante consecrationem debent aptriri seu detegi. E) SinguJa

(1) Quum celebrans certo elieuit intentionem consecrandi ^ex. gr. particulas in pi-
xide), certo consecrat, licet pixis extra corporale, celebrante inscio vel inadvertente, posita
fuerit; contra quam alii putant, qui in easu dicunt materiam non consecrari, quia celebrans
censetur habere intentionem condicionatam, nempe consecrandi quod licite consecrari
potest. Ex hoc principio permulta orirentux incommoda, eaque gravia (cf. Noldin, De Sa-

ramentis, nn. 113, 114 .

(2) Ita omnes. vel fere omnes. At mihi id difficile est ; si enim est verum, quod nemo
dubitat, materiam debere posse demonstrari seu indicari per verba hoc, hic, nescio quo-
modo verba hoc, hic, ex communi hominum loquendi usu, demonstrare queant rem ad
viginti passus positaru.

— 241 —

ba consecrationis praecipiuntur $ub g tiam quae ad raliditetem nou

pertiuent. 8i «Trorem in conseeratione ineidisse certt, w\ mtdr, pr<>t>at)>i>
deprehenditur in ipju consecratione, repetenda Bnnt rerba consecrati
tantum : si aliquo tempore posl conaecrationem, Lncipiendnm erit a vei
■ Qiii pridU etc. » ; ffefit, si Bacerdotem, vi.\ primo consecratlonis rerbo pro
lato defunotum, alius Bubetitti

Aki ;. De Eucharistiae ministro, seu de Eucharistia conncienda,

ministranda, adservanda.

441. Bfinister alini coftescraMoftis, aliu^ diipemaiionis ; in eo potc
ordinis reqniritnr, ad validitatem : in hoc potestas ordinis et lurisdictionis,
ad liceitatem, ut patet, qnia valide omnes ministrant.

442. Minister consecrationis est omnis tt solus sacerdos, etsi haereticns,
schismaticus, suspensus vel alio impedimento canonico Ligatus.

443. Minister dispensationis, vi Ordinis, alter est extraordinariuSj alter

ordiuarius. Ext raurdiuarins est diaconus, de Ordinarii loci vel parochi li-
centia, frravi de cansa conccdeuda, quae in casu necessitatis legitime prae-
Bumitnr : ord> est omnis presbyter, cui licebit ministrare tum in

Missa (cf. n. 444, |3), tum, de licentia saltem praesumpta rectoris Ecclesiae,
extra Missam. ^ed ad parochum pertinet viaticum publice et privatim deferre
• ; ministrare, praeterquam Ordinario decumbenti, viris religionis clericalis
et iis qni diu noctuque in eorum domo degunt , nionialibus 5 itemque
communionem pubtict ad iu/irmos etiam 11011 paroecianos. Cuivis tamen
-bytero licebit, in casu necessitatis aut de licentia saltem praesumpta
Ordinarii vel parochi, aive piiblice sive per modum viatici : etiam extra
neoessitatem, de venia saltem praesnmpta sacerdotis cui commissa est
cnstodia SS, Sacramenti , privatim commnnionem ad infirmos deferre
(CiC. 845-850). Ceterum « Diaconis permittitur eam dare in necessitate gravi ;
cleriois.si diaconus desit, in pericnlo mortis; immo et laicis, si desit clericus;
maxime his, qnibus nec poeuitentia, nec E. U. ministrari potuit. Cui auteiu
licet aliis dare, huic et sibi dare licet in eadem conditione rerum constituto.
Ideoque licet sacerdoti, si alius sacerdos desit, seipsum cominunicare etiam
sola devotionis causa: hoc idem licet diaconis, quoties sacerdotibus licet:
ciericis vero in extrema necessitate, si diaconus desit ; immo et laicis, si
clerieus desit » (D'Ann., III, 394). Ratio est, qnia praeceptum divinum su-
mendae Eucharistiae in gravi necessitate spirituali praevalet ecclesiastico,
quo laicus tangere et deferre Eucharistiam prohibetur.

Quoad obtiijatiuuriu, quae parochum tenet Eucharistiam ministrandi,
cf. quae diximus n. 398, D). SactrdOB quilibtt ex caritate tenetur sub yr
parocho deficiente, Eucharistiam morituris ministrare, sed sine gravi in-
commodo.

444. Eucharistia administrari : 1° Debet pollice ei indiee, et qui
chiragra laborat iiequit eam aliis digitis ininistraie nisi in gravi ne-

1* — Sebastiaki, Suuiinui iiua.

242

cessitate. Sub levi illicitum est particulas grandiores singulis vel plures
simul eidem dare. devotionis causa ; contra, licet, si necessitas adsit, par-
ticulas dividere et, his omnino deficientibus. tum in casu viatici infirmo
deferendi. tum ne aliqui fideles aegre communione priventur. ex maiore
hostia partem detrahere vel plures maiores hostias consecrare, quae postea
dividantur. — Grave est eam ministrare sine superpelliceo aut alba ; sed
sine stola. sine luniine, omissis precibus antecedentibus vel subsequentibu^.
leve est. — Quid agendum sit si sacrae species cadant vel evomantur, v. in
Missali in rubr. de defectibus in Missa occurr.). 2° Potest «) Tam in
azynio quam in fermentato, promiscue, fidelibus cuiusvis ritus, pietatis
causa cominunieantibus, ea lege, ut non modo sacerdotes ritus latini (vel
orientales azymis utentesj possint in sua propria ecclesia ministrare in
azymo fidelibus alterius ritus, et vicissim orientales in sua ministrare in
fermentato fidelibus ritus latini, sed illis, absente sacerdote alterius ritus,
liceat ministrare in ecclesia ipsius ritus in fermentato. adhibita tamen
forma quae habetur in Rit. Romano, his liceat. absente sacerdote ritus
latini, ministrare in ecclesia huius ritus in azymo, servata forma mini-
strandi sui Ritualis. Proprio ritu sumenda est de consilio comm. Paschalis,
ex obligatione viaticum: quod tamen. urgcnte necessitate. fas est a quo-
libet aecipere sacerdote. qui ritu suo ministrabit (CIC. can. 851, 866).
: In Mi8Sa: tum post sacerdotis communionem. tum immediate ante vel post
Missam, sed in Sabbato Sancto nonnisi inter Missarum sollemnia vel conti-
nuo ac statim ab iis expletis can. s,iT. 3 ; sed omissa benedictione, quum E.
administratur immediate antevelpostMissam defunctorum. y) Extra Missam.
Et ci) sanis ministrare licet in Ecclesia tantum (quo nomine veniunt ora-
toria publica vel semipublica. et etiam privata in quibus licet Missam ce-
lebrare nisi Ordinarius vetuerit in casibns particnlaribns iusta de caus
quocumque die (excepto d. Parasceves), iis tantum horis quibus celebrare
licet, nisi aliud rationabilis causa suadeat (can. 867, 4°). b) Infirmis ex devo-
tione sumentibus (1) vel praeceptum Paschale impleturis E. manifeste ei
honorifice deferenda est, nisi periculum irreverentiae adsit, et ministranda
servatis onmibns, quae superius diximus ; sed, si longe absint, permittitur
parochus vel sacerdos delegatns ire equo, et, extra civitatem vel oppidum,
caput operire si aer inclemens sit. c) Si de morituris agatur, licet viaticum
deferre, etiam feria VI Parasceves, noctu, sine luminibus et sacris vestibns,
imo et currendo, si scandalum absit, et reticitis verbis « accipe viaticum »,
a moerorem allatura sint morienti.

445. Eucharistia adservari : « debet inodo adsit qui eius curam ha-
i>eat et ibi saltem semel in hebdomada celebretur) in qualibet ecclesia
cathedrali ; in ecclesia principe Abbatiae vel Praelaturae nullius, Vicaria-
tus et Praefecturae apostolicae ; in quavis ecclesia paroeciali vel quasi

(1) Attamen his, ex iusta et rationabili causa, poterit deferri prtPOtim, pra©sertim
si plures petant vel unus petat frequenter ; servato saltem hoc ritu, ut sacerdos stolatn
sub propriis vestibus et bursarn cum pixide ibi recondita collo appensam in sinu gerat,
et procedat clerico, vel uno saltem fideli, comitante vS. C. de Sacr. 23 Dec. 1912).

— 24:; —

paroeciali, el iu ecclesia adnexa domui religiosorum exemptornoa sive vi-
iiiii iive mulierum (non tamen Lntra ehornm vel aepta monasterii ;
potest, de Licentia Ordinarii loci, in ecciesia collegiata t\ in oratorio prin-
:ipali aive pubUco aive aemipublico tum domua piac aut religiosae L), tnm
collegii ecclesiastici <|U<»<1 a clerieia Baecnlaribna vel religioais regatur; in
ilesiis rel oratoriie non potesi niai ei Apostolico privilegio, aed
licentiam concedere poteal Ordinariua ei inata cauaa e( per medum actua
leaiae aul oratorio publico can. i- debei sota in ciborio

lernaculo mundo, bene clauao; in |>i\i<l<' ducenti, benedicta, auper cor-
porali poaita el albo velo cooperta; iampade coram aceenaa et nntrita o
olivarnm rel, ui>i hoc haberi oequit, etiam oleis vegetalibus de Epiae
licentia (S. Et. C. li Iul. 1864), el gravis ant fere gravU ueglegentia
per Integrum diem eam exatinctam relinquere (cf. can. 1269-1271 . - E. reno-
vari debet frequenter (et bac ln re Ordinarii praeacripta serventur), et sub
gravi non ultra menaem, quum bostiae non recentea conaecratae faerunt;
Becua, letale admittitur si ad duoa menaea difTeratur renovatio: criterinm
tamen abaolutum tn hac re atatui oequit, quia si Euch. In ioco humido
adservetur, renovatio saepius, sub gravi, facienda erit can. 1272 .

Akt. 4. De Eucharistiae subiecto.

446. Subiectum Eucharistiae eat quivia homo baptizatus, licet, si indis-
poaitua accedit, sacramentaliter quidem recipiat, at vel sine fructu vel a
crilege ; non baptizatufl Eucharistiaiu non reciperet sacramentaliter, sed
materialiter tantum.

447. De necessitate Eucharistiae. Eucharistiae sumptio necessaria
non necessitate medii, quia ad aequirendam gratiam non ordinatur^ a<l
conservandam etiam alia media suppetunt, sed praecepti divini, ex Vi
Christi: < Nisi manducaveritis ste, . et quidem sub gravi, per se, saephts
in vita (quod Ecclesiastico praecepto determinaturj et in quovis j>rubabiu
mortis periculo, per accidens, quum ad graves tentationes superandas ea
omnino opus sit, pro omnlbus fldelfbus utriusqtu ubi primun
discretionis pervenerint, dummodo eam reverenter et cum debitis dispos
nibus accipere possiiit. Ad aingula.

1° /'<'/• se, saepius in vita: ;>t cum Bccleaia praeceptum divinum ait in-
terpretata el moderata, satistit tum divino tum eecleaiastico praecepto p«*r
communionem Paschalem, de qua aatia n. 367. -" Per se, in quovis pro
bili mortis pcriculo,e\ si quia viaticum sacrilege accepit, non Batisfacil
Balva fama, denuo illo muniri debet. Qui pancis ante diebus, imo mane, ex
devotione communicavit, non tenetur, instante mortis perieulo, viaticum su-
acipere, sed potcst; et qui iu mortis periculo, aive culpafeilit • incul-

pabiliter, non accepit viaticum, non cogitur, periculo transacto, supplere;
nec bis communicare qui, post viaticum, iu grave peccatum recide
3° Per acoidens, quum Commuuione omnino opus ait ad gravea tentatio

(1) Cf. Refponiom Pont. Consllii 010. Interpratando In Aetit Ap. 9e lii l Aug. [fllS.

— 244 —

superandas ; licet euim theorice alia media suppetant ad vitam christianair.
in se tuendam fovendamque, certum est in praxi difficile posse a peccato*
se abstinere et christiane vivere eum qui a Communione se abstineat.
4° Ubi primum ad annos discretionis pervenerint. Aetas discretionis tum-
ad confessionem tum ad S. Communionem ea est, in qua puer incipit ra-
tiocinari, hoc est circa septimum annum, sive supra, sive etiam infra ; in
mortis periculo, satis est ut puer sciat Corpus Christi a communi cibo di-
scernere, illudque reverenter adorare ; extra mortis periculum, cognitio in.
eo tantum requiritur, qua fidei mysteria necessaria necessitate medii pro-
suo captu percipiat, et ea devotione, quam ipsius fert aetas, ad SS. Eu-
charistiam accedat ; obligatio praecepti, quae puerum gravat, praecipue
recidit in parentes, in confessarium, in institutores et in parochum ; iudi-
cium de dispositionibus puerorum ferre debent sacerdos a confessionibus,
eorumque parentes aut qui loco parentum sunt : sed parochus debet, pro-
opportunitate, etiam per examen, de dispositionibus eiusmodi inquirere .
itemque curare ut pueri usum rationis assecuti et sufficienter dispositi a<!
S. Synaxim quamprimum accedant. 5° Dummodo eam reverenter accipere
possint. Quo ex capite ab Eucharistia arcendi sunt : a) infantes, qui non-
dum aliquem rationis usum et eam mysteriorum cognitionem attigerintr
de qua supra : b) perpetuo amentes ; c) surdi-muti a nativitate et surdi-
muti-caeci a nativitate, at cf. n. 430 ; d) in genere semifatui, at, si ali-
quam huius sacramenti reverentiam concipere possint, aliquoties tantuni
iis, extra mortis periculum, E. dari poterit ; e) aegri tussi laborantes fre-
quentiore et vehementissima, praesertim si haec vomitum pariat ; sed. si
vomitus periculum absit et tussis non sit nec frequens nec vehementior,
coinmunicari poterunt , quia tussis non e stomacho et aesophago, sed e-
trachea oritur ; f) vomitu laborantes ; sed licebit eos sacra Synaxi reficere
nonnullis horis a postremo vomitu transactis, facto antea experimento cuiiv
aliquo cibo vel potu, et praebendo iis, post communionem, parum glaciei
vel aquae frigidae ; g) amentes ; qui tamen, si ante amentiam vel in luci-
dis intervallis E. desiderium et dispositiones debitas patefecerunt, commu-
nicari poterunt, remota irreverentia, in mortis periculo ; utrum debeanr.
non satis constat ; h) idem, ac de amentibus, tenendum est de iis, qui
sunt sensibus destituti vel deliri, dummodo isti ante sensuum amissionein
dispositi fuerint, hi item, at in lucidis intervallis, facto cum utrisque ex-
perimento cum particula non consecrata utrum decenter recipere ac de-
glutire possint. 6° Dummodo cum debitis dispositionibus accipere possint ;
de quibus illico et separatim.

448. De dispositionibus ad conficiendam et sumendam Eucharistiam
requisitis. Aliae quoad animam, aliae quoad corpus requiruntur.

I. Quoad animam requiritur status gratiae (1); si quis enim certus sit

(1) Si quaeratur utrum celebrans scienter in letali semel peccet; an bis, quia indigne-
consecrat, indigne communicat; an ter, quia indigne consecrat, indigne communicat, in-
difffU ministrat sibi; an quater, quia ministrat sibi indigno; sepositis duabus post-erioribus-
sententiis, quia probabilius ministrare in letaii letale non est (cf. n, 417), et ministratio»

- 24') —

se mortale admisisse quod nondum sit confessus, etsi contritus, <■';"/'

tftfur (Trid. sess. XIII, c. 7; CIC. can. 807, s-~>0); quare fn dubio atrum

mortale admiserit vel b11 confessus, e1 quum conflciens vel samens confes-

sionem praemisit, In qua tamen mortale confiteri est oblitus, lex non

tenet. Excipitur casus (cf. cosd. can.), quo urgeai gravis iiecettsitas celebrandi

uel communicandi el Bimul copia confessarii desit. 1° Necessitas gravis cen-

tetur adesse: a) pro sacerdote, quum ex offlcio relebrare tenetur, sc. ut die

festo (de praecepto v'ei\ devotionis) populus sacruin audiat, ut exsequiae vel

nuptiae haberi possint, ut viaticum, quum particulae consecratae desunt,

moribundo impertiri possit, quimi infamia vcl populi scandalum vitari

nequit, ut Si sacerdos sacris iam vestibus indutus vel sacro inchoato letale

admittat vel antea admissum recordetur; b) [>ru laico, quum adest infamiae

periculum ut ex. gr. si laicus iain ad altare Bistens vel in eo, ut a manibus

sacerdotis viaticum recipiat, peccatum mortale patret vel recordetur antea

patratum. 2° Confessarii copia deesse censetur : a) ab extrinseco, si confes-

sarius absit, et, spectatis circumstantiis distantiac, brevis intervalli, aeris,

uegotiorum, aetatis, debilitatis virium, vel adiri nequeat vel nonnisi cum

gravi difficultate \ si adsit, et nolit confessionem excipere, vel non possit,

<\. gr.. quia surdus aut carens iurisdictione in rcservata vel complex, quum

agitur de poenitente confessuro peccata reservata aut complice ; b) ab in-

trinseco, probabiliter si sacerdos extraordinariam patiatur erubescentiam,

quia ex. gr. confessarius est nepos suus, et ipse rem valde probrosam con-

fiteri deberet ; at a lege difficile excusabitur parochus, qui iuveni vicario

suo peccatum probrosum manifestare teneretur. — Ipsa Trid. et CIC. lex

obligat sacerdotem (non laicum communicantem), qui urgente necessitate

non potuit (non igitur eum qui noluit confiteri vel celebravit sine neces-

sitate) confiteri ante Missae celebrationem, ad confitendum quamprimum, sc.

saltem infra triduum, etiamsi nolit ceJebrare nisi post hebdomadam, quin

hnmo ante triduum si velit denuo celebrare.

II. Quoad corpus requiritur duplex dispositio, nempe ieiunium natu-
rale et exterior corporis decentia. Et 1° ieiunium naturale i,sub gravi et
eine materiae parvitate) servandum a media nocte praecedenti usque ad
< Ommunionem. Ad ieiunium naturale frangendum necesse est ut id, quod
mmpsisti: a) habeat rationem cibi vel potus ; oinne liquidum. licet non nutriat.
habet rationem potus ; rationem cibi ea tantuin habent, quae aliquo modo
digeri et in hominis substantiam converti possunt ; b) ab extrinseco sum-
pseris et deglutiveris; quare ieiunium non frangis, si sanguinem e gengivis
manantem, e capite in gulam fluentem, vel reliquias cibi pridie sumpti et
inter dentes haerentes deglutiveris ; c) ad instar cibi vel potus sumpseris et
leglutiveris : non igitur si per modum respirationis (ex. gr. si aspirando

amenti indigno non distinguitur in casu a susceptione ssicramenti; vel iia adhaeren-

i est, qui tenent celebrantem in letali duo letalia committere, quia indigne consecrat

et indigne auscipit , vel sententiae Card. D'Annibale (eaque mihi adridet) , qui tenet, ex

iis omnibus unam actionem coalescere (III, 413, [47]). Et sane si Xostri unum idemque

atum asserunt adesse in confectione sacriricii et aaoramenti, cum sacerdotis communio

eit iuxta alios pars essentialis, iuxta reliqnoe pan integrulis sacrifieii, difficile intelligitur,

cur heic peccatorum distinotio >it qnaerenda.

— 246 —

nivem cadentem attraxeris) velper modum saliuae in minima quantitate (ut
si guttae aquae inter lavandum in os incidant) indeliberate traieceris. « Ce-
terum omnes conveniunt non oportere hic scrupulis abundare » (D'Ann.r
vol. III, 410, [32J). Causae a ieiunio naturali excusantes sunt : A) Pro sa-
cerdote a) integritas sacrificii, quae quovis praecepto ecclesiastico praestat ;
ut si sacerdos post consecrationem recordetur se ieiunum non esse; autr
sumptis speciebus. advertat alterutram vel utramque materiam esse ineptam ;
aut, sumpta ablutione, hostias vel reliquias hostiarum inveniat quae nec in
alia Missa consumi possint vel nequeant decenter in ciborio reponi et ser-
vari ; aut non ieiunus debeat Missam continuare abruptam ex repentino
celebrantis morbo post consecrationem unius vel utriusque speciei ; b) re-
verentia Sacramento debita, ut si immineat vel inciderit ecclesiae incendium
vel improborum vastantium incursus ; c) viaticum moiituro ministrandum,
etsi sacerdos antea iam celebravit, ex sententia iuxta alios certa, quia prae-
ceptum divinum praestat lege ecclesiastica, iuxta alios probabili ; d) peri-
culum infamiae vel scandali publici; ut si sacerdos, sacro incepto, recor-
detur se non esse ieiunum ; si populus die festo, cum gravi eius scandalo
et offensione, sacro carere debeat. Kesp. S. Officii 2 Dec. 1874, solam
causam, ne populus, die festo de praecepto, sacro carere debeat, non ex-
cusare a lege ieiunii, quia haec praecepto sacrum audiendi praestat, est
iustissima, et, nisi fallor, omnino applicanda, quum publice constat sacer-
dotem non esse ieiuuum: at, si id lateat, et scandalum et infamia removeri
nequeant, Nostri tenent sacerdotem celebrare posse. B) Pro laico a) sano,
reverentia Sacramento debita, ut supra, et periculum infamiae, ut ex. gr. si
in eo est, iam ad altare sistens, ut particulam sacram recipiat et recordatur
se non esse ieiunum; b) infirmo, non modo susceptio viatici et repetita Eu-
charistiae sumptio ad devotionem fovendam, durante eodem mortis periculo,
praesertim si infirmus quotidie cominunicare consueverat, sed devotionis
causa, ob quam conceditur infirmis, qui iam a mense decumbant, absque
certa spe ut cito convalescant, vel qui (ex declaratione S. C. C. d. 25 Mart.
a. 1907) in lecto decumbere nequeant aut ex eo surgere possint per aliquas
horas interdiu, at, ex medici iudicio, naturalem ieiunium servare non possint,
ut, licet aliquid per modum potus antea sumpserint, communicare valcanr
semel vel bis in hebdomada, de prudenti confessarii consilio (CIC. can. -v>.
§ 2)* C) Pro utroque, dispensaiio Summi Pontificis, quae hodie aegra va-
letndine laborantibus haud raro conceditnr, ut aliqnid per modum potus
sumant. — Diximus: a media nocte praecedente, ad Communionem usque,
ieinnium obligare: ad tempus computandum <iuod attinet, si nnllnm horo-
logium habes et nullins publici horologii horas percipere potes, quum ne-
scis utrum post mediam noctem cibum vel potum produxeris, necne, ct
utrumque es( vere probabile, libertas possidet ; si plura habeas vel perso-
narc audiaa liorologia dissona, licebit tibi segnius seu ultimum sequi, modo
non sit de iis quae plerumque errant; at si post primum ictum horae duo-
decimae cibum vel potum sumpseris, debebis a Communione te abetinere.
— 2° Exterior corporis decentia, de qua nihil in specie dicendum. Huc
referfi possunt pollutio involuntarfa, et copula inter coniuges habita, et
menstruatio, vel purgatio post partum in muliere, quae minime a Commu-

- 247 —

nione prohibent Nonnulli e Nostris tenent coniuges, posl copulam, levem
Bverentiam admitte d sacram Syiiaxim acccdant, modo non •

rationabil t; al quaenam, oisi fallor, cauaa rationabilior, qnam

fructm ipiritualis, qnem licel a sacra Synaxi Bperare?

449. De dispositionibus requisitis ad frequentem et quotidianam Com-
lnunionem l . Noo reqniritnr, licet optanda Bit, immnnitaa ab affectn ei

lalia, prout antea theologi, ducibus S. Pran Alphon

axigebant ; led nnice mens recta ae pia ei decr. s C. C. • Sacra Triden-
tina Synodufl 20 Dec. 1905). Etecta autem mens in ut *m i ad

ram mensam accedil non usui aut vanitati aul humanis rationibus in-
dulg ed l>«'i placito satisfacere velit, ei arctius caritate coniungi, ac

divino ill<> pharmaco suis infirmitatibus ac defectibus occnrrere ei eooL

r. . Ad Communionem frequentem et quotidianam promovendam, eon-
cessum est m qui quotidie vel quasi quotidie communicant lucrari «jucant
omnes indulgentiaa plenarias 2 occurrentea a<l quas Lucrandas confei
requirebatur antea absolute, postea Bingulis hebdomadis Bine obligatione
confitendi Bingulis bebdomadis cf. CIC. can. 863, 931 §

Cap. II. De Eucharistia, qua est Sacrificium.

Art. 1. De eflicacia Sacrificii Missae.

450. Snpervacaneum putamus hic tradere quae sit notio sacrificii et quo-
modo in Missa ratio sacrificii adsit ; item omittimus plures alias notiones,
quae ex th. dogmatica clericis iam cognitae perspectaeque esse debent.

In Bacrificio Missae considerari possnnt /inis. ualor, fructus.

Finis Bacrificii Mis&ae est quadruplex: laireuticus, eucharisticus, ^saHs-
factorius^ impetratorius ; idest Missae Bacrificium offertur ad Deum ado-
randum et rtvognoscenilum eius dominium super omnes creatas res, ad

ias ei agendas, ad eum placandum et a<l peccatum expiandnm, a<l

eficia obtinenda. Huic quadruplici fini respondet quadruplex effectus, seu
fructus latiore stnsu, quem sacrificium Missae producit respectn Dei et re-
Bpectu hominum.

Valor, sen vis, quam sacrificium Missae habet ex natura et dignifc
sua, producendi certos effectus respectn Dei el in hominibus potest con-
sidexari in actu primo seu in se, vel in aetu secundo, ^»-. qnoad efficaciam
quam ex voluntate et institutione Christi habot. Valor sacrificii Missaeo

(!) Curandum est ut non modo pueri iquod Decr. - Quain singulari » enixe coui-
.uut , postquam primum ad S. Syniixini aOQOfinornnt . trequenter , iino quotidie com-
naunioent, scd omn<M lldeles, u primaevis Ecclesiae temporibus, per irequentem et
quotidianam Communionem arctius Christo adhaereant et a divina mensa puriores for-
tioresque redeant, ad vitani aancte eomponendam Rooleeiamqne virtutibus illustrandam.
£o spectat D» 8. ( I 1

. pti> m.iulKentiis int.ihui tum ordinarii tun. imarii vtl ad ii

iubilaei, pro quibus » reqniritur.

— 248 —

se seu in actu primo est infinitus sive intensive sive extensive, quia, curn
illud sit idem ac sacrificium crucis, nunquam exhauriri potest, sc. vim habet
producendi effectus indefinite intensos in numero hominum indefinito ; b) in
actu secundo, relate ad Deum, est infinitus, quia ratione tum offerentis tum
rei oblatae plene satisfacit iuri. quod Deo competit, adorationis, gratiarum
actionis et expiationis; relate ad homines. qui Missae adsistunt, est exten-
sive infinitus. ita ut, quotcumque intersunt, singuli eosdem iructus perci-
piant ac si unus interesset ; relate ad eos pro quibus offertur vel quibus
applicatur est intensive et extensive finitus : quare si saerificium Missae
pro pluribus offertur, fructus inter eos dividitur, et eo minor est quo plures
ii sunt. Sententia, quae id tenet. praxi Ecclesiae respondet, quae nedmn
sollicita fuit et est ut ad eumdein finem obtinenduin plura sacra offerantur,
sed ut pro singulis defunctis sacrum fiat, imo plura sacra celebrentur.

Fructus strictiore sensu tripliciter considerari et dividi possunt : ratione
modi quo producuntur: ratione rei, quae confertur ; ratione personarum .
quibus applicantur. a) Ratione modi, alii ex opere operato, qui sc. profluunt
ex ipso sacrificio, independenter a maiore vel minore sanctitate et <li>j»ositione
offerentis, et infaUibiliter conferuntur nisi obicem inveniant: alii ex opere
operantis, sc. qui conferuntur intuitu ofrerentis. bi Ratione rei. fructus qua-
druplex est : alius meritorius gratiae et gloriae, et confertur ex opere ope-
rantis, sc. intuitu dispositionum sacerdotis offerentis et offerentium secunda-
riorum ; alius impetratorius bonorum spiritualiuin et temporalium quae saluti
animae expediant, et confertur ex opere operato: alius satisfactorius, quosc,
Deo placato, reinittuntur tum peccata mortalia et venialia mediate (sc. dispo-
nitur per gratiam anima ad remissionem obtinendauO, tum poena teinporalis
peccatis iain remissis debita. immediate et mediate. pro maiore vel minore
mensura a Deo constituta et dispositione ridelium: et hic fructus confertur
ex opere operato. c) Hatione personarmu. fructus aiius generalis. cuius ]>arti-
cipes fiunt omnes fideles vivi ac defuncti, modo obicem nbn ponant, prae-
sertim vero qui Missae intersunt; alius specialis Ben medius seu ministerialis,
qui obvenit iis, pro quibus sacerdos applicat et qui, Missa non applicata,
congeritur in Ecclesiae thesaurum ; alius specialissimus^ proprius seu per-
sonalis ipsius sacerdotis offerentis, et qui ex veriore et communiore sen-
tehtia nequit aliis applicari, etiamsi id fieri velit sine stipendio; opinio vero
corum qui censeant licere pro eo stipendium accipere, damnata est (prop. 8
ab Alex. VII d.).

Art. 2. De celebratione Missae.

451. Videndum hic quo loco. qno tempore, qui sacra BupellectiK, quibua
ritibus Missa --it celebranda.

I. Quo loco. Blissa celebranda est: a) Sub gravi in eeclesia orat. pu-
blico vel Bemipublico , saltem benedicta, quae non sit polluta. exsecrata, iu-
terdicta. Quomodo ecclesia polluatur, v. n. 183. C) ; exsecratur. ]>arietibus
vel fcectorio maiore ex })arte collaj)si^ iconfer CIC. can. 1170.. In oratorio
privato licet celebrare ex Apostolico Indulto ; in eodem privato oratorio vel

— 249 —

tn aTio loco decenti [non tamen Ln oubiculo I . etiam <!<• Ordinarii licentia er

ta et rationabili eausa, In aiiquo catn extraordinark) el per modum actns
IranseuntiB (cf. CIC. can. 32S , \<l eelebrandnm Ln navi requiritnr licentia

Sedis: ad celebranduiu Bnb dio, 62 gravi causa, licentia Ordinarii. b
ii altnri, sive tixo, ilve portatili, qod exsecrato exeecratur aul
altare fixum, si Bif enormitei fractum vel Bcissum, ant si menaa altaris a
rao itipite Bnbmoveatnr; exaecratnr tnm fixum tnm portatile, si amove
tnr reliqniae, an1 Bigillum tantnm amoveatnr rel frangatur); quo in me-
[sub i'-ii Btet crnx cnm crnciflxo, qui tnm a celebrante tnm a populo
videatnr, aisi expositnm Bi1 SS. Sacramentnm (quo in casn emx ad libi-
nim ponitur vel removetur) vel nisi in altari sit magna Crucifixi im
live Bcnlpta sive picta ; cooperto tribus linteifl s»u mappis, ex lino vel
cannabe, quarnm si desint una vel duae, plua minusve leve eril celebrare,
si nuila adsit, gravet nisi in gravi necessitate ; — super <iu<> ardeant,
dnm Missa ceiebratur, dUo candelae ex apum cera ; leve erit una tani
candela uti ; nuUa, grave erit, nisi ad viaticnm morituro deferendum.
Etelate vero ad cerae qualitatem, uti, ex rationabili canaa, cera decenti,

vegetali, quam vocant, leve est vel nec leve; Bebacea, grave; lamj
«libus ex oleo, una vel altera vice, ieve. At exstinctis cereis post consecra-
tionem, vel, ceu putant nonnulli, post offertoriuin. Bkfissa continnari de

[, quum intra horae quadrantem alia iumina haberi possunt, erit exspe-

nduin.
II. Quo tempore. Missa celebrari potest: A) Quotidie, excepta feria VI
Parasceves. At feria V in Coena Domini a nnum aacrum sollemne permit-
titur in omnibus ecclesiis in quibus adservatur SS. Sacramentmn et fun-
'iones tridui sacri vel iuxta Missale Romanuin vel iuxta parvum ritnale
Ben. XIII peraguntur; b) in ecclesiis parochialibus, si fiunt functiones sacri
tridui, Missae sollemni, de licentia Episcopi, praemitti potest MiSsa priv
pro intirmis qui sollemni adesse nequeunt; si funetiones non tiunt, paroeh
<!<• iicentia Episcopi, potest Missam privatam ceiebrare in fidelium commo-
<lum; c) Bive de Episcopi consensn Bive ex consuetudine iVfissa privata ce-
lebrari potest in omnibus ecclesiifl communitatnm, Locorum piorum, in
<iuibus SS. Sacramentum adservatnr. — Sabbato Sancto unica Missa soilemnis
permittitnr et in solis ecclesiia in quibus tridui sacri fnnctiones locum
habent. B) De iure communi cf. CIC. can. 821) non eitius quam una /<
'inte auroram, nec serius quam una hora posf meridiem : et grave erit
terminos antevertere vel protrahere. Exceptio in inre communi adest pro
festo Nativitatis Domini, in <[in) licet media noete (non ante) Missam sol-
temnem canere. Attamen, ex iusta causa, citra dispensationem vel privile-
_ium, licebit plus qnam una hora ante auroram vel post meridiem c<
brare : nempe, si die feriali, ob peculiarem alicui mysterio vel San
levotionem, popnlus, qui postea agris excolendis vel industriae in opifii

are debet, consuevit vel velil sacro adesse; si Bacerdds ex itinere ai
piendo vel arrepto prohibeatur die festo ne debita hora celebret; in fune-
ribus sollemnibus, In matrimoniis, occasione ordinationis, praedicatioi

(1) Cubiculwn heio iatelligitar locus, abi oabiiii sea leoti -

— 250 —

publicae supplicationis: si Missa sollemnis post meridiem protrahitur. licet
ex consuctudiiK' Missam privatam post eam celebrare, ne populi pars Missa
careat: ad moriturum communicandum, licebit statim post mediam nocten*
celebrare. Ex privilegio in CIC. can. 821, § 3, confirmato. in omnium com-
munitatum oratoriis, in quibus SS. Sacramentum adservatur. licet in nocte
Xativitatis Domini tres Missas privatas vel unam tantum. pro opportunitate.
celebrare, quibus praecepto Missam audiendi satisfit, et omnibus pie peten-
tibus S. Synaxim ministrare (1). Dispensandi facultas Episcopis et praelatis
regularibus in casibus particularibus competit. Cj Semel in die ex praecepto
ecclesiastico, nou ex divino), exceptis diebus Xativitatis Domini et Comme-
morationis omnium defunctorum, in quibus ter litari potest, et casu neces-
sitatis. In casu neeessitatis, cui tunc tantum est locus, quum parochus-
unus duas paroecias regit vel populus unius eiusdemque paroeciae ob an-
gustiam ecclesiae vel ob alias causas unieae Missae interesse nequit, Epi-
scopus iure suo facultatem binandi concedere potest : at binationis facultas-
parocho collata cessat. si alius sacerdos casu, vel vocatus, adsit. Si vero
in aliquo loco una paroecia sit, cui - cum parocho - alius tantum sacerdos
provideat. vel plures paroeciae sint, quibus singnlis singuli tantum paro-
chi adsistant, quum aliquis ex iis repente aegrotat ex. gr. vespere Sabbati,
alter e conlegis poterit. ex praesumpto Episcopi consensu, ieiunus binare,
rem postea ad Episcopum deferens. Extra casnm necessitatis, ex. gr. si die
feriali - magnae devotionis - populi maior vel magna pars nequeat sacro
adesse. Episcopus licentiam binandi dare poterit solum ex Ap. Sedis con-
cessione. Sed, excepto die Nativitatis Domini. in quo pro singulis Miss -
Btipendium accipi potest (2), binantes, etsi compensationein pro altera M-
accipere queant, non possunt duplex stipendium accipere, nisi id a S. Sede
ratione paupertatis vel in favorem piae causae concedatur : at possunt et
debent applicare bis pro populo, si duas regant paroecias. Possunt item
per alteram Missam satisfacere cuilibet obligationi ex caritate (ex. gr. ex
statutis alicuius sodalitatis, applicare sodali defuncto) vel ex graiitudine.
D) Decenti temporis spatio ; et qui citra tertiam horae partem Missam
absolverit, difticile a letali excusabitur.

III. Qua sacra supellectili. Quoad vasa sacra, utendum est calice et
patena ex- auro vel argento vel saltem metallo solido ac decenti), in inte-
riore parte inauratis [sine iis celebrare erit letale. nisi gravissima causa
excuset (S. Alph., VI, 388, 389)], ab Episcopo, sub gravi, consecratis. Veium

Haec concessio 11011 exteuditur ad ecclesias religiosorum, quae publico fidelium
usui iuserviunt, ueque ad oratoria in quibus Missae celebrantur apertis ianuis (Congr. S. O.
d. 26 Nov. 1908;.

(2) Ex Const. Ap. Incruentum AltariS (10 Aug. 1915), die Commem. omnium defun-
ctorum sacerdos unam quamlibet ex tribus potest applicare, accepto stipendio : debet
vero ex duabus reliquis alteram pro omnibus defunctis. alteram ad mentem R. P. appli-
care sine stipendio. Et pro stipendio illius unius Missae standum taxae dioecesanae vel
consuetudini : maius stipendium licet accipere si « Itro oblatum, at non petere, nec aperter
nec subdole. Xeque licet celebrare ter eo die, acceptis tribus stipendiis, duarum Missarum
pro defuuctis et ad mentem R. P. celebratione. per se aut per alios peragenda, ad alium
diem dilata : quam probibitionem urgere Ordinarius potest inflictis suspensione eti
latae sententiae et poena non laciendi sua tria stipendia [8. C. Conc. 15 Oct. 1915).

— 251 —

h bursa ad meram decentiam spectant; ideo iis non uti vel leve vel nnllnm
peccatum est. Quoad linteamina saera% utendum est corporali et palla,

icopo vel alio facnltatem babente benedictis (e1 corporali subgr
pnrifleatori* no vel cannabe confectis ; Bine corporali eelebrare grave,

nisi ex _r.i\i causa ; sine palla et puriflcatorio, leve est, Quoad vestes sacr
amictu, cingulo, manipnlo non nti l< et, ei iusta cauaa, ne leve qui-

lifin : Btola non nti, grave, nisi in gravi necessitate; sine alba vel eaanla
celebrare, grave, niai ei gravissima causa e( remoto Bcandalo; iine nlla
acra litare gravissimum eat, et, inzta i>1 u i< - • - Nostris, non licel nec
;nl mortem vitandam. Qnibus non uti leve vel grave est, iisdem nti m»n I
nedictia a facultatem habente leve vel grave erit, Amictus et alba debenl
esse ei lino vel cannabe confecti, cingulum potest etiam esse lanenm vel
Bericum ; vestea ceterae debent esse coloris offieio diei respondentis, sed,
remoto scandalo, leve esl -a> ei alio colore adbibere el in magno sacer-
dotuin concursu vel ei alia rationabiii cansa ne leve qnidem l).

IV. Quibus ritibus. 1° Standum est Caiendario Ecclesiae, in qua sacrum
celebratur S. R. ('. ;; Dec. 1895), at sno in oratorio privato proprio. 2° Mi-
in ecclesia latina celebranda est a) inzta rnbricas Missalis Eomani ; ex iis,
qnae indicant ritns in celebratione servandoa sunt praeceptivae Bub gravi
vel sul» levi, prout gravia vel levis est materia; quae respicinnt ritns extra
Missam adhibendos, sunt directivae, ideoque sub levi, immo ne sub levi
quidem obligant, si levis causa excuset; b) adhibito Missali Romam»,
eoque non uti grave erit nisi gravis cansa excuset et sacerdos celebratu-
rus flil memoriae paene infailibiiis. 3° Minister adhibendns est, isque ma-
bcuIus. Nullum adhibere grave erit, nisi ei necessitate morituri communi-
candi vel sacri in die festo celebrandi ; at Missam cnm ministro coeptam
Licebit prosequi sine ministro. si hic casu vel ex necessitate abeat. In qua-
iibet necessitate mnliere ad altare uti non iicebit, nec in gravissima, qnia
tunc nullo uti ministro expediel ; al potesl mnlier e suo loco respondere ;

vero, extra necessitatem, leve erit (c£ can. 813). 4° Quae secreto dicenda
sunt elata voce proferre, quae alta voce dicenda submisse recitare, l<
regulariter est, nisi magna canonis pars eiate dicatnr, quia rubrica prae-
ceptiva notabiliter laeditur, vel nisi consecrationis verba tam Bnbmisse di-
antur ut celebrans ne seipsum quidem audiat, quia consecratio exponitur
nnllitatis pericnlo. 5° In Missae celebratione considerari possunt omissio,
additio, variatio, interrnptio. a) Omissio directa et volnntaria in nemine
facile Bupponitnr; si indirecte incidat, de ea indicandum eril tamquam de
voluntario ih causa. Ceterum omittere partes Missae variabiles (gloria,
credo, commemorationes, Beqnentiam, additiones nonnullis festis proprias
in canone) leve erit; invariabUes, grave esse potest. praesertim in canone.
h Addert aliquid, grave erit,si id fiat vel in notabili quantitate vel animo

i

(1) Saci-am supelleetilem CIC. oan. L804 benedioere poaeunt Car.linales et Episcopi
omnes; locorum Ordinetii eheraet. epiaoopeli i

riis in texxitorio euo sitis; reetorei eeeleeiaxain pro suis eecl ; Beoerdotea ■ loci Ordinerio

«lelegati intra ftnes Luriadictionis delegantie ei delegationis; eu] religioei, at reli-

i ab Lie delegati, pro eeel. - tnm monieliuiu aibi lubditamm

novitatem in ritus sacros inducendi ; at leve erit addere gloria. credo (nisi
forte cum deliberatione in Missa de requie) collectas. iaculatorias i nec leve
si hae tunc interponantur quum preces non dicuntur sed actio fit ex. gr.
genu flectitur etc.) [cf. can. 818]. c) Variare, grave erit, si deformitas non
levis inducatur, ut si quis evangelium ante epistolam legat : secus leve.
d) Interruptio Missae alia essentialis . alia accidentalis ; essentialis habetur
<juum fit post consecrationem unius speciei, vel inter consecrationem utrius-
que speciei et communionem ; accidentalis, quum Missae partes. inter-
posita actione extranea, altera ab altera seiunguntur. Interruptio Missae
essentialis a) licite fieri potest in duobus casibus ; quum sc. imminet ab ex-
trinseco mors celebranti vel sacramento periculum profanationis ; b) potest
casu accidere, si sacerdos morte, vel morbo gravi corripiatur. et tunc sacri-
ficium integrari et suppleri tlebet ; et, si sacerdos convalescat post non lon-
gam interruptionem, ipse debet, etsi non ieiunus, Missam perficere ; secus,
quilibet sacerdos ieiunus et, ieiuno absente, non ieiunus, immo et irregTilaris,
et excommunicatus. Obligatio cessat, si sacerdos desit et ultra horam in-
terruptio protrahatur ; at D'Ann. putat Missam semper supplendam esse
si consecratio utriusque speciei facta iam fuerir. ne vini species vaporet neve
in vappam convertatur. Interruptio Missae accidentalis licite fieri potest
a) post evangelium, ad concionem habendam, ad proclamandum matrimo-
nium, a<l excipiendam processionem etc. ;6) ante offertorium, in adventu prin-
^rpis, peregrmorum, processionis etc. et, si Missam audire debent, licet eam
iterum inchoare; c) ante canonem. siex.gr. vitandus supervenerit et abire
nolit; d) canone coepto, et a fortiori/>erac/« consecratione, unice si morituro
conferenda sint vel baptismus vel poenitentia vel (iufirmo sensibus desti-
tuto) extrema unctio; e) immediate post coniJJiuniojiem celebrantis ad haben-
dum brevem sermonem coram cominunicantibus; f) ante et post consecra-
tiojiem, quolibet momento, ob morbum brevi transiturum vel necessitatem
exonerationis in celebrante. — Missa, si celebrans brevi redeat, resumenda
est ab eo loco, in quo fuit interrupta ; si post horam, consecratione iam
facta, resumenda est a loco, ubi interrupta. et. consecratione non facta,
ab initio. cum nova materia: quo in casu materia iam oblata sumitur post
communionem utriusque speciei.

Art. 3. De applicatione Missae.
§ 1. Quibus Missa applicari possit.

452. Sacrificium Missae applicari potest omnibus, qui alicuius fructus
suntcapaces. nisi relate ad eos Ecclesia vetet. Et 1* Quoad vivos, nedum pro
catholicis. sed offerri potest a prc infidelibus, tum omnibus, tum singulis, et
non modo ad eorum conversionem impetrandam, sed etiam, accepto stipendio,
ad eorum intentionem, modo desit scandalum et satis constet nihil supersti-
tionis in eorum intentione contineri S. ( »ff. \-2 Iul. 1865) : b pro haereticis et
schismaticis, tum omnibus, tum singulis, unice ad eorum conversionem impe-
trandam. accepto etiam Btipendio, modo ea sit offerentium intentio S. Off.
tl. 19 Apr. 1837) : c) pro principibus acatholi* . etiam sollemniter,

vi'i ;ni eorum conversionem vel pro eornmdem ei regni prosperitate; d pro
ommunicati&i privatim el remoto scandalo: Bed pro vitandis unice ad eornm
conversionem (cif, can. 2962 . 2 Quoad defunctos: a) non pro sanctis sed in
eornm bonorem et ad eornm Intercessionem obtinendam; non pro parvulis
sine baptismo defonctis; non pro damnatis; b pro animabus in Purgatorio
dttentis, licel non eonstet atrnm Missae fructus iili animae appli<-»Mitur pro
qoa ofTertnr, et si applieantnr, Lgnoretur qus mensura <-i prosint; e) etsi
praeceptum ecciesiasticum retet ne nomine Eccleeiae <*t publice oretnr pro
qui defoncti Bunt non uniti cum Ecclesia catholica, tamen prae-

eeptum non violat (can. s"'.' qui secreto ei occulte, el Bine speciali oratione
liturgica in Missa de requie, offerat sacrum pro catechumenis, haereticu et
Bchismaticis in bona flde exsistentibus, exeommunicatis toleratis, et pro
iis qui sepultura ecclesiastica caruerint; etiam accepto Btipendio: praevia
tamen declaratione, velle se pro omnibus fidelibus defunctis celebrare cum
intentione iuvandi etiam illam animam, >i Deo placuerit.

§ 2. Quomodo Missa applicari debeat.

453. Blissa applicari debet: 1° a sacerdote^ saUem ante tonsecraHonem
secundae speciei, sc. vini; quia, facta utraque consecratione, sacrificium
completum, et fructus Missae appHcantur quum sacrificium completur;

lertae personae vel certo fini explicite vel implicite determinatis. a) Sacer-
dos debet determinare, saltem implicite, personam vel ftnem: valet igitur
non modo applicatio facta ei, cui Deus vel />'. Virgo vult me applicare^
sed etiam faeta ad intentionen />'. M. F., quia sacerdos actualem B. M. V.
intentionem facit suam. b) Si sacerdos duas diversas intentiones fecerit.
priina valet si non debet censeri revocata per posteriorem. Revocata non
censetur, si voluerit primam valere etiamsi, immemor prioris, aliam effor-
maturus esset; revocata censetur, si, memor prioris, aliam efformavit. Extra
hos duos casus, valet praedominans, bc. illa, qnam fecisset, bj priorem re-
cordatus esset; et, Bi nulla praedominans censeri potest, valet posterior,
quia actualis. In dubio, sufficit ut Bacerdos secunda irice applicel pro eo,
pro quo nondum applicavit. e) Quum Btipendia dantur a pluribus ignotis,
sufticit ut sacerdos applicet ad intentionem dantis, qua implicita intentio
continetur applicandi iuxta ordinem, quo Btipendia data sunt. d Valida
censetur applicatio, quum stipendium offertur ut celebretur Missa pro
aliquo defuncto, qui, contra, in vivis est, quia e Missae sacrificio vivus
uberiores percipit fructus quam defunctus, et ipsae Purg-atorii poenae elui
possunt indirecte. e) Valida est, sed illicita, applicatio pro eo, qui primus
stipendium 'obtulerit (cf. can. 826). f) Indulg. altaris privilegiati nequit
applicari alteri animae ab ea, pro <iua Missa applicatur (cf. n. 655».

§ .".. Quibus t causis oriatur obligatio Missam applicandi,

454. De oblig'atione celebrandi vel *'.\ Ordine vcl t>\ officio rel ex obe-
dientia diximus, ubi de officiis presbyterorum et parochorum; d>- obligatione
Missam applicandi, quae beneficiarium tenet, v. n. 395. Nunc dc obligatton*

— 254 —

Missam applicandi, quae oritur ex obedientia, ex promissione, ex aeeepto
stipendio.

I. Ex obedientia. Quum Ecclesia possit praecipere actus niere iuteruos
(cf. n. 46 1; sequitur tum Summum Pontificem tum Ordinarium iniungere
posse interdum sacerdotibus, non modo Missae celebrationem, ut vidimus.
sed Missae applicationem : quod tamen raro faciendum est. ne sacerdotibus
temporale detrimentum obveniat. At praelati regulares et superiores insti-
tutorum religiosorum multiplici titulo Missae applicationem praecipere pos-
sunt, nempe ex histitia, quum stipendia ea condicione accipiunt ut Missas
per subditos curent applicandas ; vi potestatis dominativae : vi constitu-
tionum.

II. Ex promissione. Si sacerdos serio promiserit se Missam pro aliquo
vel ad alicuius intentionem oblaturum et promissio fuerit acceptata. ex fi-
delitate tenetur Missam applicare. at. cum hdelitas non obliget sub gravi.
sub levi tenetur, nisi expresse voluerit se obligare sub gravi.

III. Ex stipendio. Licitum est pro Missae applicatione exigere et recipere
iustum stipendium, non ut pretium sacriticii, quod simonia esset, sed ut nie-
clium ad honestam sustentationem; nam qui altari inserviunt de altari vivere
debent. Ex stipendio accepto oritur obligatio applicandi ex iustitia. Missae,
quae ex stipendio oblato celebrari debent, dicuntur manuales, etsi gravam
alicuius familiae patrimonium quin tamen sint constitutae in aliqua ecclesia :
dicuntur ad instar manualiinn, quae sunt ita in aliqua ecciesia constitutae
vel alicui beneficio adnexae, ut celebrari possint in qualibet ecclesia \c.
a quolibet sacerdote, aut, etsi fundatae, de facto applicari non possunt iu
proprio loco aut ab iis sacerdotibus qui ex tabulis fundationis deberent ;
fundatae. quae ex tabulis fundationis in aliqua ecclesia vel a beneficiario
celebrari debeant in perpetuum. De his v. n. 395 et in nota (1;.

— De Missis manualibus vel ad instar manualium. —
(CIC. can. 824-841 .

A) Pro Missis manualibus non licet exiyere stipendium ultra taxationem
dioecesanam ^cui stare debent etiam regulares . at potest plus accipi, si plus
offeratur, et plus exigi ratione laboris extraordinarii, ut si quis debeat se-
rius vel cum cantu vel loco dissito celebraiv. Regnlariter non debet accipi

stipendium infra taxationem dioecesanam, ne aliis sacerdotibus damnum
oriatur, sed potest. nisi Ordinarius loci vetuerit. Xec licet stipendium re-
cipere pro Missa quae alio titulo debetur et applicatur; nec alterum pr«»
sola celebratione, alterum pro applicatione eiusdem Missae, nisi certo con-
stet unum stipendium oblatum esse pro celebratione sine applicatione.

(1) Missae fundatae vel beneficiis adnexae. quil>us iutra annutn satisfactum non fuc-
rit, in fine cuiuslibet anni Ordinario tradi debent ut ea aliis committat celebranda, eo
stipendio pro /undatis, quod in fundatione vel iuxta legitirna3 reductiones sit constitu-
tum ; pro Missis beneficio adnexis, eo stipendio quod respondet taxationi dioecesanae loci,
ubi beneficium est erectum.

— _';>;> —

B T«>i Missae celebrandae sunt, quot stipendia oblata fuerunt: num
non indicato, tol Missae celebrandae, quol respondeam summae obla
iuxta taxam dioecesifl oblatoris, nisi aliud obiator voluerii aut voiuisse L<
time praesumi possil ; el gravUer peccat qui unam Missam ex stipendio
debitam non celebret, uon ob quautitatem Btipendii (quae oon obliga
sub gravi, uisi ab homine vaide paupere data . non ob damnura spiritu
dantis de <|u«.> constare nequit, quia de eius eapacitate reiate ad Mia
fruetus oon constal . sed ex voluntate Ecclesiae. Etestitutionis onus, »l»*ii-
ciente Missarum cetebratione, non urgel Bub gravi, uisi quando ad mate-
riam relative gravem fueril perventum. Obligatio celebrandi non <
stipendia iam percepta perierint, licet sine culpa illius cui inest celebrandJ

onus [cf. I iii linrj.

C «.Miiiiii ab «■<). qui Missae celebrationem pe«tit ei Btipendium tradit,
determinantur adiuneta Loei, qualitatus, tempo ex iusiitia Bervanda

sunt. [gitur: a) Qui ex Btipendio tenetur ceiebrare ad altare privilegiatum,
iKni Batisfacit si celebrel in alio altari, nisi gaudeat privilegio personali
aitaris; ueque potest Bupplere Lucrando indulgentiam pienariam, quia uon
constat vel eum certo Lndulgentiam Lucraturum esse, vel indulgentiam
certo profuturam esse defuncto 5 nisi id ex errore in bona fide egit. 6 Q
Utas Missae servanda est, sed non sub gravi, discrimen enim inter unam
veJ alteram Missam ratione sacrificii non adest; quare Missa de requie potest
\i\<> applicari, Missa de Sancto defunctis; Missa de die dici loco votiv.
potest applicari, ob Btipendmm, ad diversam intentionem Missa in die Com-
memorationis «Omnium Pidelium Defunctorum, Missa pro Bponsis pro qua
Bponsi non contulerint eleemosynam, et Missa exsequialis, si non fuit datum
Btipen«dium ut ea applicaretur defuncto, cuius exsequiae liunt. c s tevnpus
fuit praefixum, debel servari et, si praefLxum fuit ad certum tinem obti-
nendum, ex. gr. ad sanitatem aegro obtinendam, grave admittitur et re-
Btitutio nrget, quum, dilata ceiebratione, finia amplius obtineri nequit, ex.
-1 aeger e vivis cesserit. Si vero tempus non fuU praefixum^ Missae
urgenti causa obiatae quamprimum tempore utili (cf. BUpra) ceiebrandae
Bunt; in aliis casibus, sunt Litandae Lntra modicum tempus pro maiore vel
minore Missarum numero. Si vero obiator arbitrio sacerdotis tempus cele-
brationis expresse reliquerit, sacerdos poterit tempore quo sibi magis pla-
cuerit eas celebrare, at non ultra annum, E&adem regula valet si cui com-
mittantur Missae ab Ordinario celebrandae, sed tempus utile currit a die
commissionis ab Ordinario factae, Licet bic couimittat M ibi traditas

eo quod Lntra annum non fuerunt ceiebratae. Sed Bacerdoti non licet Missas
coiligere vel accipere piures, quam Lntra annum a die susceptae obligationis
appiicare possit, nisi offerentea maius temporis spatium concedant ; et
ilc diversa offerenUum voluntate constet, vel agaturde Miss:a nUmero pau
sacerdoa tenetur Ordinario suo tradere Missas quibus intra annum a die
Busceptae obligationis non satisfecerit. At intra annum poterit eas cele-
brandas committere Bacerdottbua Bibi noti> et omni exceptione inaioribu-
vel testimonio proprii Ordinarii commendatos. A<1 Ldem tenentur laici.
administratores causarum piarum, a fine anni intra quem onera implei
debuissent. Verum qui Ordinario tradiderint, ai> omni obiigatione liberau-

— 256 —

tur: secus nou liberantur nisi post acceptum testimonium peractae cele-
hrationis.

D) Quum sacerdos obligationem celebrandi, ex accepto stipendio, per
alium sacerdotem adimplere vult, debet sub gravi stipendium tradere ex

egro et in sua specie, nisi excessus (ultra taxam dioecesanam) ei datus
fuerit intuitu personae, aut oblatoris ipsius voluntate retineatur. In Missis
ad instar manualium, nisi obstet mens fundatoris, legitime retinetur exce.->-
sus supra taxam dioecesanam, si pinguis eleemosyna locum tenet dotis
beneficii aut causae piae.

E) Omnis negotiationis et mercaturae species hac e re arceri debet.
Quapropter a) non licet colligere Missas maioris pretii, et, cum suo lucro,
curare celebrandas ubi taxatio minor est. b) Xon licet bibliopolis vel mer-
catoribus — etiam sacrorum utensilium et instrumentorum — colligere Mis-
sarum stipendia, easque sacerdotibus celebrandas committere, rependendo
iis libros vel merces, etiamsi aa) agatur de sacerdotibus pauperibus et qui
stipendiis Missarum careant, bb) nulla imminutio fiat nec in Missarum nu-
mero nec in earum stipendio, et iis respondeat protium venale librorum
ac mercium, cc) lucrum, quod hauriatur ex mercium et librorum permu-
tatione. in pios usus convertatur. c) Non licet sacerdotibus vel clericis
acceptas a fidelibus vel a piis locis eleemosynas Missarum tradere biblio-
polis aut mercatoribus aut aliis Missarum collectoribus, sive ab iis aliquid
titulo compensationis aut praemii accipiant, sive non; neque ab iis recipere
libros vel merces pro Missis celebrandis, pretio sive imminuto sive integro.
(1) Non licet tum sacerdotibus tum laicis ex eleemosynis Missarum, quas
fideles offerunt celebrioribus sanctuariis, quidquam detrahere ut sanctuarii
decori ac ornamento consulatur. e) Missas, sive manuales, sive ad instar
manualium, non licet in quasvis alias res commutare. At licet vicarii>.
cum parocho conviventibus, pro victu et servitio cedere parocho eleemo-
synam Missae quotidianae sive lectae sive cantatae, dummodo et quousque
non sit excessus in modo et alii abusus non oriantur, in quo Ordinarii erit
evigilare. Item, sustinetur consuetudo, vi cuius, ubi parochus victum et ser-
vitium vicariis suppeditat et ad hunc finem impar de Ecclesiae reditibus
ei salarium constituitur, vicarii, retento ex pinguioribus Missarum eleemo-
synis ordinario stipendio, cedunt excessum parocho usque ad honestam com-
pensationem et non ultra modum.

Qui in hisce rebus deliquerint, aut tot Missas non applicaverint quot
stipendia acceperint, vel e stipendiis Missarum aliis traditarum aliquid de-
traxerint cxceptis casibus de quibus sub 1. D), ab Ordinario puniri debent
pro gravitate culpae, non exclusa pro clericis suspensione aut officii et bene-
ficii privatione, pro laicis excommunicatione.

F) Non modo Rectores ecclesiarum, administratores piorum locorum
(pro suis oneribus), sed etiam omnes sacerdotes, tum saeculares, tum reli-
friosi, debent accurate adnotare receptas Missarum intentiones, et peractam
celebrationem.

TlT. IV. DE POENITENTIAE SACRAMENTO

Cap. I. De sacramenti poenitentiae natura.

455. Poenitentia considerari potesl qua virtus «*t qua sacramentum.
i tirfns, definitur « virtus moralis Lnclinans ad peccati detestationem,

quatenus hoc esl offensa Dei, el a<i * * ri i * ■ ; i x propositnin Ulnd ritandi et In-
-^titiae divinae satisfaciendi » . Quae rirtutem poenitentiae respieinnl tra-
rtationem nostram effugiunt. eo quod ad tract. dogmaticam pertinent; hic
iunuimus tantum, praeceptum poenitentiae, quod esl al> aliia praeceptil
tinctum el 4110 non Berrato peccatum impoenitentiae admittitnr, obligare

notl ///<;«7(> (n niorfis jirririi/t), quo iustanto. tempufl Lmplendo praecepto vix

Buppetit, aed 1« ptta, ita nl peecel qni poenitentiam diflerat per aotabile
tempus. 8. Alph. censel poenitentiam nltra menaem sine peccato difTerri
oon poase j at commnnior Bententia eet, enm poenitentiae praecepto Batis-
facere, qni praecepto annnae confessioni^ aatisfacit.

456. Poenitentiae sacramentum definitnr ■ Sacramentum X. L. per
modnm indicii a Christo Domino institutum ad peccata poat baptiamnm

iinissa homini contrito et confesso per absolutionem Bacerdotalem re-
mittenda . Sacramentnm poenitentiac necessarium est ad salutem omnibna
post baptismum in letale lapsis: o) Necessitate medii, sive in re, sive soltem
(u rofo tum explicito, tuin implicito quod in actu contritionis perfectae con-
tinetur; et sane, si ad salntem necessaria est remissio peccati mortalis post
baptiamnm admiasi, cnm ex voluntate Dei haec nequeat obtineri niai per
implementnm praecepti confessionis, sequitur reconciliationem cnm Deo fieri
non posse nisi per sacraraentum re perceptnm, vel per contritionem per-

tam qua votuui sacramenti includitnr. b Necessitate praecepti^ tum rfirim

rerbis Christi: Aceipite Sp. S. : qnornm remiseritis peccata etc. » ),

tum ecclesiastici de annna confessionc, lati in Later. IV el in Trid. et CIC.

can. 906 contirmati cf, n. 366 . Praeceptum cUvinum nrget per se in pe-

riculo mortis, ut patet, et quandoque in vita v. supra n. 455); per accirf

uuin aliud praeceptum urget, cui implendo status gratiae sit necesaarins,
mul elici nequit actus contritionis perfectao ; b) quum Eucharistia susci-

ctda est; c) qnnm ea premit gravis tentatio, qnae aliis mediis snperari
non possit.

457. Sacramenti partes snnt: materia remota sen drca quom, peecata

post baptismum ciunmissa; motrria projimo, seu CX qua, actus poenitentis,
id est contritio, confessio el satisfactionis aeceptatio; /brma, absolntionis
verba: minister, sacerdos. l't inferins patebit, in tractatione hnins sacra-
menti enneleanda, alinm ordinem seqnimnr. At quaestio incidit, quaenam
poenitentiae partes sint essentiaies^ sc. quibus Bacramenti easentia consistat.
Et certo tssentiotem esse absolutionem, certo inteyralem tontum satisnctio-
17 — Srbastia S 1 limii.

— 258 —

uem vquia si essentialis est satisfactionis aeceptatio. ea virtualiter eontritione
continetur), conveniunt omnes, nam absolutio valet etiamsi satisfactio nou
imponatur vel, imposita. a poenitente postea non praestetur;. essentiam in
absolutione simul et in contritione et confessioue (sc. in confessione dolo-
rosa) consistere thomistae tenent et plerique e recentioribus doctoribus :
in absolutione tantum. praesupposita confessione dolorosa uti condicione
uecessaria. scotistae.

458. Materia remota sunt omnia peccata post baptismum commissa ;
quare verius uon sunt sacramenti materia peccata commissa in ipsa bap-
tismi susceptione. Materia remota necessaria sunt omnia mortalia post
baptismum admissa et nondum directe, sc. vi potestatis clavium, absolum.
Quare non sunt materia necessaria peccata mortalia, quae dubitetur. dubio
tum positivo tum uegativo, an fuerint commissa: nec per se peccata certo
commissa, de quorum gravitate solide dubitetur : nec — relate ad eos qui
timoratae sunt eonscientiae — peccata obiective gravia, quum serio dubi-
tatur de praestito consensu et de sufficienti advertentia : nec peccata, quae
quis positive dubitet utrum confessus fuerit necne: nec peecata, quae quis
ut dubia confessus sit et postea certa fuisse agnoverit. Maferia remota suf-
ficiens. sed interdum libei-a, interdum necessaria ad validitatem, sunt sine
dubio a) omnia venialia post baptismum admissa, et omnia mortalia aut
venialia iam rite clavium potestati subiecta: b in casu necessitatis, quuin
sc. specifica peccatorum confessio est impossibilis et absolutio omniuo ne-
cessaria, peccata in genere tantuin aeeusata ex. gr. me accuso de omuibus
mortalibus vitae aute actae. quae iam confessus sum. — me accuso d«*
omnibus venialibus; c) eoctra casum necessitatis. peccata in genere tantum
accusata. sive mortalia iam remissa sive venialia: at plures negant e
quibus inter recentiores Noldin et Lehmkuhl . geuericam venialium accu-
sationem licitam esse, eo quod ea speeirice facienda est ex praecepto Ee-
clesiae per leg*itimam consuetudinem introducto. Materia remota libera dubie
xufficiens sunt defectus et imperfectiones; quae cum proponatur. materia.
certo sufficiens ex vita praeterita iuquirendn u- al>solutio dari nequit,
sed potest dari sub condicione in casu necessitatis tantum.

Licet nonnulli auctores contrarium docuerint. nuuc certum est az du<
decretis S. OflBcii, altero a. 1715 in cansa Caroli Wippermann, altero a l
Angliae episcopos dato d. 17 Dec. 18(i" i Besp. S. C. de Prop. Fide

data (1. 12 lul. 1869 et promulgata a. 1899, peccata post baptismum dubium
commie raateriam remotam confessionis. et propterea haereticos ad

fidem conversos, ante quam rebaptizentur in dubio de validitate prioris
baptismi, ad confessionem teneri. Ii anctores ita argumentabantur: aut
prior baptismus fuit validus, et peccata ante conversionem admissa in prima
eonfessione subsequenti remittentnr indireete: aut fuit invalidus. et pex
cnndnm baptismnm remittentnr.

459. Effectus sacramenti poenitentiae sunt : a peocaiorum per

infusionem gratiae sanetiticantis \ b co > poenae aeternae. quia gratia

iufl confert ad vitam aeternam; quare poena aeterna eoinunuatur in tem-

— 259 —

poralein ; c) condonatiu partit pOfltMM U inporalis. prO minore vel
poenitentis dispositione, et etiam tutius pO€ mw ttmponUU^ rit,

qwia diflpoeitionefl poenitentis sunt extraurdinariae; d) reviviscentta meri-
torum.

460. ln Baeramento poenitentiafl tum adminifltrando tum suscipiendo
licet sequi opiniones vere probabiles, praeter quam in Ui <iuae respirivnt
tluron sacramcnti (quod tamen licet in easu necessitatis , et tifittum
itntale.

Cai*. II. De iis quae ad poenitentem pertinent.

Akt. 1. De contritione.

461. ContritiogenericeacceptadefinituraCoin . Tridentino: «aniinidolor
el deteetatio de peceato commiflflo cum proposito non peccandi de cetero ».
Ihiplex difltinguitur : altera perfecta quae simpliciter contritio dicitnr, al-

I im[» rfrcta, quae attritio vocatur.

462. Contritio perfecta habetur quum animi dolor et detestatio peccati
,-licitur ex motiYO earitatis, quod constituere possunt tuni bonitas Dei in-
tinita, seu complexus omnium perfectionum divinarum, tum sing-ulae di-
vinae pertectiones, ut ex. gr. potentia, sapientia, iustitia, misericordia etc,

|iiae a Dei essentia non distinguuntur. Ea iustificat peccatorem extra sa-
cramentum, quia si caritas iustificat (ex lo. xiv, 23), iteni contritio, quae
caritatem saltem virtuaUter continet, at non sine voto sacramenti, in Nova
Lege, qnia ea, post institutionem sacramenti poenitentiae. ex divina volun-
tate peccata non delet nisi in ordine ad claves Ecclesiae, sc. nonnisi cum
obligatione peceata subiiciendi potestati clavium per eontessionem saera-
mentalem. Sed, eum, qui Deuin diligit, eius voluntatein «iiligat eiusque
praecepta servari velit, in perleeta eontritione voturn saeramenti implieito
continetur. Contritio pertecta necessaria est neceasitate tum medii tum
praecepti naturalis et positivo-divini quotiee praeceptum poenitentiae d. 455)
vel saerainenti n. 456 urget sub eadem /iccrssifate, et simul deest occfl
suscipiendi saeraiuentum.

463. Attritio habetnr quum animi dolor et detestatio peccati elicitur
non proprie ex motivo caritatis, sed ex alio motivo inferiore, supernaturali
tamen, bc. habente relationem ad Denm; nempe ex turpitudine peccati, et
ex mctu g\ bc. tum amissionis meritorum et beatitudinis aeternae,
tum poenarnm inferni aeternarum) et poenarum (tempdralium, flive buius
vitae. sive Purgatorii, et earum quidem, non quatenus e peecato oaturav
liter Bequuntur, Bed quatenufl • Deo oflenso iuflte irrogantur
attritionem ifl non habet. quem poeniteat actionum inhonestarum unice quia
ex iis morbum contraxit. — Cnm attritione, ita intellecta, impoasibile
non coniungatur ille amur initialis, qui ad iustificationem ex doctrina Tri-

— L'CO —

dentini requiritur. Attritio iustificat cum sacramento coniuncta, quia ea
dispositio, qua attritus a creaturis recedens ad Deum tendit eique reconci-
liari cupit, simul proponens se nolle amplius peccare, sufficit ad veniam
obtinendam per sacramentalem absoluuonem.

464. Contritio generice accepta ad validitatem absolutionis requiritur :
a) vera seu interna, sc. ex corde seu voluntate concepta (1), et formalis,
sc. non virtuaiiter in alio actu contenta (ex. gr. in actu caritatis perfectae),
quia probabiliter constituit partem essentialem sacramenti, ideoque debet
explicite adesse ; b) supernaturalis, tum ratione principii, sc. elicita sub in-
fluxu gratiae actualis, tum ratione motivi, ut diximus : c) universalis, quoad
peccata mortalia, sc. quae se extendat ad omnia letalia nondum remissa
vel explicite (quum poenitens singula recordatur et singnla dolet vel unice
doloris actu omnia et singula dolet quae recordatur) vel implicite (quum
poenitens, cogitans se tot letalium reum esse, ex motivo universali vel de
omnibus dolet in confuso vel de uno in particulari licet alia actu non con-
eideret) ; quoad venialia universalis non requiritur, quia unum potest sine
alio remitti ; d) appretiative summa, qua sc. poenitens peccatum aestimat
ut maximum malum et paratus est omnia mala pati potius quam pec-
care iterum ; non intensive, quia contritionis essentia in quolibet gradu
verae contritionis adest ; e) signo aliquo sensibili manifestata quia partein
essentialem sacramenti probabiliter constituit, etsi non neeessario vocalis ;
sufficit ut ex ipsa devota, humili et dolorosa confessione reveletur ; f) eli-
cita ante sacramentalem absolutionem, licet mane vel pridie vel biduo ante
concepta, dummodo moraliter perseveret (ex. gr. in efifectibus, ut in vo-
luntate confitendi, in frequentiore oratione, in fuga peccati), et non fuerit
per letale retractata ; at non requiritur ut sit elicita ex intentione confes-
sionis, dummodo, quum confessio peragitur, moraliter perduret. Si vero>
poenitens, statim vel paulo post confessionem, accuset letale, ex oblivione
omissum. novus doloris actus non necessario requiritur, at utilius et tutius
elici poterit.

465. Propositum est voluntas non peccandi de cetero, et dicitur for-
male seu txplicitum, si constat actu a contritione distincto , virtuale seu
implicitum, quum ipsa contritione continetur. Ad iustificationem obtinen-
dam, sive extra sacramentum , sive per abs^lutionem, requiritur ut sit :
a) firmum {affective seu quoad praesentem voluntatem, licet efifective seu
in futuro violetur) , et firmitatem propositi non destruunt nec dubiuin r
nec timor, nec persuasio futuri relapsus, quia actus hi sunt intellectusr
dum, contra, propositum est voluntatis ; b) saltem implicitum, quum con-
tritio, qua propositum continetur, procedit ex motivo universali : expli-
citum, si contritio procedit ex motivo particulari ; sed semper emissio ex-
pliciti propositi consulenda erit : c) efficax, sc. quod coniungatur cum?
voluntate tum id faciendi, cuius onus poenitentem gravat ex. gr. reparandi

(1) Xon ex. gr. existimata , quam poenitens putet bona fide se habere : baec prae?-
servat a sacrilegio, at non reddit validam absolutionem.

— 261 —

damna lllata, condonandi iniurias, restituendi etc., tum media neceasaria
adhibendi ad peccatum praecavendum ; d univeraale^ bc. ritandi in posterum
omnia letalia; quod ceterum non debet necesaario extendi ad singuia

iiur de peccatis, quae onus speciale important, ut ex. gr. reetituendi,
auferendi scandalum vel occaeionem proximam etc), sed potest generice
concipi, et eet Unplicitum In contritione concepta ex motivo uuiversali.
i^uoati renialia, sicut non est neceSMria COntritio ttniyersalis, ita nec uni-
versale propositum.

Akt. 2. De confessione.

466. Confessio deflnitur accuaatio peccatorum facta sacerdoti adpro-
bato in ordine ad absohuionem.

Confessio igitur erit sacramentalis quum fuerit facta sacerdoti, qui sit
adprobatua vel talis a poenitente existimetur [non Bi fiat scienter non sa-
cerdoti vel sacerdoti non adprobato), cum intentione absolutionem reci-
piendi [nbn solacii vel consilii unice petendi), licet sacrilega vel incompleta
«eu inchoata tantum.

Confessio omnium letaliinn, quae post baptismum fuerunt admissa, est
ex praecepto divino ad salutem necessaria ; potestas enim Apostolis a
Chriflto Domino collata nequit exerceri sine peccatorum cognitione, quae
confeflflionem exigit.

467. Confessio debet esse :

A) Vera, i. e. sine mendacio peracta. Ex quo capite a) confessio erit
sacrilega et incalida, si poenitens scienter reticeat grave peccatum ab ul-
tima confessione admissum ; aut interfogatus neget, dumne habeat iustam
(acendi causam (v. inferius) ; aut ita tegat, ut a confessario vel non intelli-
_atur omnino vel apprehendatur ut veniale ; aut reticeat et neget peccata
iam accusata et remissa, quum confeasarius de iis interrogat ut de consue-
tudine vcl occasione peccati iudicet ; aut accuset peccatum grave non ad-

-ium vel plura letalia quam revera fecerit; aut mentiatur in re gravi,
-»iuae confessionem non respiciat (ut si quis proximo graviter calumnietur),
quia dispositionibus necessariis ad absolutionem validam caret, et addit
aliud sacrilegium, per se leve; ex parte mendacii, quia iudicium sacramen-
tale non alterat. b) Confessio erit valida, licet leviter sacrilega, si poenitens
mentiatur in re non necessaria, vel de qua confessarius sine iusta eausa
interrogat (ut ex. gr. de peccato letali iam remiflflo, quum casus consuetu-
dinifl vel occasionis detegendae non est), quia iudicium sacramentale nou
alteratur. »

B) Secreta ; non ex natura sacramenti (quare coufessio publica va-
lida e8t), sed ex institutione Christi et ex iisu Ecclesiae (Conc. Later. IV
u c. OmniS utrlusque habet : « solus contiteatur »). Nemo igitur tenetur

ifiteri publiee seu non secreto ; aut ideo interprete uti quia confessarius

,uam ignorat, quamvis licite possit, interprete ad secretum adfltricto ; sed
qui nolit interprete uti. potest nutua et signa adhibere.

_ 262 —

C) Vocalis, ex consuetudine virn legis obtinente, nisi gravis causa ex-
cuset. Valida sane est confessio per scripturam facta confessario praesenti :
et licita erit a) in casu maximae verecundiae vel gravis morbi guttu-
ralis; b) si confessarius surditate labjret et adsit periculum ne adstantes au-
diant ; c) quum poenitens gravem patitur tentationem reticendi letalia auc
gravibus angitur scrupulis num integritati suae confessionis bene consulat.
Quibus in casibus poenitens esset consulendus ut postea declaret voce, se
accusare quae scripsit. Surdi et muti, nisi possint aut velint scripto utir
signis et nutibus confiteri possunt et debent.

D) Integra, cum ius, causa ex integro non cognita, rite dici nequeat.
Integritas, alia materialis, quae consistit in accusatione omnium letalium,.
vel de facto admissorum. vel post diligentem excussionem menti occur-
rentium ; alia formalis, consistens in accusatione omnium letalium, quae
poenitens, spectatis adiunctis, in actu confessionis moraliter confiteri potest
et tenetur. Cum integritas materialis sit quandoque impossibilis, ut vide-
bimus. necessaria est ad validitatem integritas formalis tantum.

Ad integritatem confessionis accusari debent: a) omnia letalia, nonduin
directe remissa, secundum speciem infimam (qui furatus est, debet declarare-
furtuni et materiae gravitatem, nec integre confitetur si dicat se peccasse
contra iustitiam, vel graviter tantumj ; et si id impossibile sit, secundum
speciem superiorem, aut denique genus; b) etiam actus externus, ut qui in-
ternum integrat; c) effectus peccati imputabiles in causa, qui ex confessione
causae non appareant-vel quorum reticentia certo noceat integritati con-
fessionis, quia ex. gr. cum iis censura vel reservatio certo cohaeret vel de-
iis confessarius interrogat; d) circumstantiae, quae vel speciem mutant seu
addunt, vel aggravant in infinitum (sc. peccatum e levi faciunt grave), noa
autem simpliciter aggravantes; hae etiam, si eas censura vel reservati<>
aificiat vel de iis confessarius interroget ex iusta causa; e) numerus; et si
accusari nequit numerus determinatus, debet approximativus ; si neuter
possit, dici debet quoties circiter per diem, hebdomadam, mensem etc. pec-
catum fuerit admissum. Sed hac in re tum confessarius tum poenitens
debent a nimia anxietate cavere.

Ab integritate materiali excusant: 1° Impotentia physica, idest a) in-
firmltos extrema; sed moribundi, qui vires recipiant, debent omissa sup-
plere. si valeant ; b) defectus loquelae et auditus : ex quo capite muti te-
nentur confiteri quomodo possunt; surdos confessarius nequit diu interrogare,
si adest periculum revelationis et nimia in m':rrogando difficultas; c) igno-
rantia idiomatis. c-nm ignarus idiomatis non teneatur interprete uti; d) de-
fecius temporis vel vitae periculum, ex. gr. ob imminentem pugnam, ob
immincns nanfragium etc. 2° Impotentia moralis, quum sc. sine gravi
damno spirituali aut temporali vel suo, vel proximi, vel confessarii, confessio
integra fieri neqttit. Ut tamen ob moralem impotentiam peccata licite omitti
possint, requiritur, ut confessio sit hic et nunc necessaria et diflferri nequeat

urgeat vel annua confessio et communio, vel necessitas celebrandi, vei
periculum infamiae, vel necessitas se liberandi a statu peccati in quo quis
a die vel biduo vel triduo est constitutus;, alius confessarius non habeatur et
ea tantum peccata oinittantur quae nequeunt declarari sine gravi incommodo.

— 263 —

Impotentiam moralem constitnunt: a) pertctUum famae tpsius poeniteni
vx. gr. sacerdotis eelebraturi, et Indigentifl longa confeesione, dnm popului
Mcrum exspectat; tnflrmi^ qui in •'<», m viaticum sumat, revelet confessario,

lamdndnm aacrilege semper confeflflum rniaafl etc. ; b) perictdum ciola-

\is tigilli, ut qnnm eonfesflarins nequit integre conflteri, quin peccata in
confetflione andita manifestet, vel poenitenfl apnd iiium eonfltetnr, qui
vocc nimifl elata interroget, loquatur; c) periculum scandali vel lapsus,
qnnm poenitensei confeeeione alicuins peccati timet ue confesflariua, cninfl
fragilitatem novit, ad peccatum iuducatur, vel, viciflflim, confessariua <lam-
iium poenitenti firagili obventurnm timel ex interrogationibufl circa sextum ;
d grave damnum spirituale ex. gr. in scrupulosis ; e) yrave damnum tt/n-
porale, ex». gr. si quis timeai ininstam persecutionem, oiiicii vel sustenta-
tionis privationem in hypothesi, ceternm ardna, qnod confessariufl uotitia
asnrufl si( ; f) periculum famae alienae} bc manifestatio complicis, de qna
tamen v. n. 502. At peccata licite ex his causis omissa debeut clavUnu
in alia confessione subiici.

Ab integritate materiali confessionis non excusat difflcultas ipsi con-
fessioni intrinseca, qnantnmvlfl gravis, ut ex. gr. verecundia vel repu-

. ntia notabilis, gravis, maxima ; periculuni amissionis propriae famae
apud confessarium.

Cum integritate confessionis conciliantur a) aceusatio peccati recentis
iamquam olim commisti et oblivioue inculpabili omissi, sive fiat in con-

-uone ordinaria, sive in confessione generali, licet levis mendacii sacri-
legi culpa admittatur; b) iuxta nonnullos, accusatio peccati recentis tamquam
iam in altera confessione declarati et remissi, quia, aiunt, peccatum quoad
substantiam non mutatur; at plures verius id non tenent, quia, dicunt, con-

sarius decipitur in re gravi ad confessionem spectante, et iudicium alte-

ratur, cum confessarius aestimet materiam non necessariain quae necessaria

confessio praecedens letalium facta alteri confessario, et subsequens

xialium facta confessario ordinario; d) simidatio vocis, ne poenitens a
confessario agnoscatur, duminodo per eain confessarius non impediatur ab
iis interrogationibus faciendis, quae relapsus, occasiones, consuetudinem,
obligationem reparandi damni etc. respiciant.

468. Confessio generalis esl a neeessaria, qunm de praecedentinm con-
fessionum invaliditate certo constal ; b) sitadenda, si graviter de earumdem
validitate dubitetur; c) permittenda, si existimetur poenitentem ab ea nota-
bilem fructum percipere posse; d) vetanda in reliquis casibns, ut inutilis,
et interdura noxia, ex. gr. quum agitur de scrupulosis.

— 264 —

Cap.III. De iis quae ad ministrum pertinent.

Art. i. De iurisdictione.

469. Ad valide absolvendum tria in ministro requiruntur : a) iure divino
potestas ordinis, quia ex voluntate Christi soli sacerdotes sacr. poenitentiae
adrninistrant ; b) iure naturali potestas iurisdictionis, quia, cum remissio
peccatorum fiat in hoc sacramento per sententiam iudicialem, haec ferri
nequit in non subditos ; c) iure ecclesiastico (ex Conc. Trid. sess. XXIII, c. 15
de Kef.) approbatio Ordinarii, sc. iudicium authenticum superioris eccle-
siastici de idoneitate sacerdotis ad audiendas confessiones; ea tamen datur
semper una cum iurisdictione.

§ 1. De iurisdictione in genere.
(CIC. can. 872-875, 877-882;.

470. Iurisdictio hic intelligitur potestas remittendi vel retinendi pec-
cata subditis in sacramento poenitentiae. Iurisdictio : a) alia ordinaria, quae
alicui ex iure competit vi officii quod exercet, alia delegata, quae confertur
legitime ab habente ordinariam ; b) alia a iure, quae vel ex iure scripto vel
ex iure consuetudinario alicui competit 5 alia ab homine.

Iurisdictio ordinaria competit : a) Summo Pontifici pro universa Ec-
clesia : b) Cardinali Maiori Poenitentiario item pro universa Ecclesia ;
c) S. R. E. Cardinalibus, cuius vi possunt audire ubique terrarum confes-
siones etiam religiosorum utriusque sexus et absolvere ab omnibus pec-
catis et censuris etiam reservatis, exceptis tantuin censuris tum Aposto-
licae Sedi specialissimo modo reservatis, tum adnexis revelationi secreti
S. Officii ; d) In sua dioecesi Episcopis ; vicariis generalibus; vicariis capi-
tularibus, sede vacante ; e) Canonicis poenitentiariis ecclesiae tum cathe-
dralis tum collegiatae, in foro interno tantum : cuius vi possunt absolvere
etiam a peccatis et censuris Episcopo reservatis , in dioecesi extraneos
quoque, et dioecesanos etiam extra dioecesim ; f) Parochis, in foro intemo
tantum, in suos parochianos ; g) Superioribus religionis clericalis exemptae
in suos subditos. Cessat per dimissionem officii vel amotionem ab eo, et,
post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam, per excommunicatio-
nem, per suspensionem ab ofticio, per interdictum.

Qui habent iurisdictionem ordinariam subuitos suos valide absolvunt
ubique. Sed delegare eam potest a) Ordinarius loci, in quo confessiones
excipiendae sunt, sacerdotibus, tum saecularibus, tum religiosis etiam ex-
emptis (qui ea licite non utuntur sine venia saltem praesumpta Superioris
sui, lirmo tamen legis praescripto, ex quo quilibet religiosus valide et
lieite contitetur apud quemvis confessarium ab Ordinario loci adprobatum,
etsi a Superiore non designatum), ad audiendas confessiones quorumlibet
tum saecularium tum religiosorum ; sed Ordinarius habitualiter cam ue
conferat nisi religiosis a Superioribus praesentatis, praesentatos vero sine
«^ravi causa ne repellat. si idoneos repererit : b Superior religumis cleri-

— 265 —

calis exemptae, a<l Qormam constitutionum, sacerdotibus subditia suis
saecularibus quoque vt\ alius religionis, ad audiendaa confessiones profes-
sorum, Dovitiorura aliorumque qui din ooctuque in domo degunl cansa
tamulatus aut educationis aul hospitii aut infirmae valetudinis. — In re-
ligionJ laicali ezempta Buperior proponit confessarium, qui tamen debel
obtinere iurisdictionem ai> Ordinario l<>ei nbi domus Bita c.st.

lurisdietio delegata ab hotnbie a) dari debei ai> Ordinario non poeni-
tentis nec confBasarii, aed loei ui>i confessiones Buni ezcipiendae, et quidem
explicite, sen Bcripto vel Yerbis expresse; b) dctri potest velpraevio examine
vel siitc examine Bi agitur <l<- sacerdote qui in aliena dioeceai, ]><-riculo
faeto, luriadictionem obtinuerit, rel cuius doctrina theologica aliunde com-
perta Bit). At Ordinarius ]>»>tcst confeaaarioB adprobatoa, etiam regularee, a<i
ezamen revocare, sivc per generalera diapoaitionem, quac stato quoque tem-
pore effectum habeat, sive quum prudens de eorum imperitia dubitatio oriatur,
et in hoc altero casu parochos quoque et can. poenitentiarios ; c) denegari
potest ah Ordinario, quin teneatur denegationis rationem reddcre, et, si de-
neget Bine iusta cauaa, illicite quidem, sed valide a«-it ; d) drcumscribi aut
limitari potest, at cavendum ne nimia ea coarctetur sine rationabili causa;
e) invipit, ex quo eius concessio authentice (non cx privata notitia) delegato
innotescit et ab eo acoeptatur (1) ; modus notificandi authenticus ille est qui
.1 superiore eligitur; f) cessatrper revocationem authentice notificatam; et ea,
si Ordinarius sine gravi causa id fecerit, illicita quidem est, sed valida,
salvo recursu in devolutivo ad Apostolicam Scdem (2) ; non tainen licet
Episcopo inconaulta S. Sede, omnibus alicuius religiosae domus formatae.
confeaaariis una simul iurisdictionem revocare; per exspirationei» temporis
praefiniti: morte delegantis vel eius amotione ab officio tunc unice, quum
delegatio data est pro casu particulari et res sit adhuc integra, sc. con-
fessio nondum coeperit; per excommunicationem aut suspensionem ab offUno
vcl a iurisdictione^ post Bententiam condemnatoriam vel declaratoriam. —
<,)uae de Ordinario in genere dizimus, valent quoque de Superiore religioso
quoad buos subditos.

Jurisdictio delegata a iure scripto a) indirecta competit Regibus, se. fa-
cultas sibi in confessarium eligendi quemvis sacerdotem adprobatum eumque
Becum, quocumque eant, ducendi ; S. R. E. Cardinalibus, Episcopis, tituia-
ribus quoque, ex qua possunt sibi suisque familiaribus eligere sacerdotem

I C\C. niliil in re immutavit, et valet quod, ad ius vetus, D'Anu. (I, 74): c Et si
datur absenti, non antea inihi data intelligitur, quam cum id a te directe inihi, vel pro-
<-uratori meo, tuerit renunciatum ». Casui, ob analogiam, applicari posse videtur can. 53.
Hinc si sacerdos, ex privata notitia concessae iurisdictionis, coeperit confessiones audire.
Ecclesia supplet SOlum in errore commuui.

8 Etsi recursus videtur a CIC. can. 880, 2°, concedi tantummodo parochis et oano-

- poenitentiariis, puto id valere pro quibusvis confessariis, nain, ]>raesertini in oppidis,
revocatio aut snspensio iurisdictionis, quae in se gravis est, gravior fit quia necessarn»
•uit tere necessario in vulgus diffunditur cuin inaxiino existiinathuiis cont'<.s.->arii detri-
inento et cum fideliuni scandalo. Et iniustuin prorsus esset. non concedi a iuiv aliquod
remedium ad tuendam propriarn famam, contra errorem saltein, ne dicam — quod \i\

libile est — contra arbitrium iudicantis. — Quod habet Arregui Sionm. th, n\or. p.367,
nota 3), adprobari nequit.

— 266 —

confessionibus excipiendis. qui, si iurisdictione careat, eani ipso iure obtiuet,
quoad peccata omnia, etiam reservata, et quoad censuras, reservatas quoque
speciali modo, exceptis reservatis specialissimo modo et adnexis revelationi
secreti S. Officii (can. 239, 2° et 349, 1°); b) directa competit sacerdotibus
omnibus, relate ad absolutionem a peccato et a quibuslibet ceusuris (Conc.
Trid. sess. XIV, c. 7), in omnes fideles, in articulo vel periculo mortis con-
stitutos; periculum vero mortis adesse censetur in morbo periculoso, tem-
pore pestis et belli, ante partum difficilein, arduam operationem chirurgicam,
pericuiosam navigationem; et competit, etiamsi sacerdos adprobatus adsit;
et, deficiente alio sacerdote, competit etiam haeretico, schismatico, excom-
municato tolerato vel vitando etc. ; directa quoque competit sacerdotibus iter
transmarinum arripientibus quoad navigantes, de quibus v. n. 475.

lurisdictio delegata a iure consuetudinario competit directa cappellanis
militum, qui (nisi ex privilegio iurisdictionem accipiant a Maiore Cappellano)
audire possunt confessiones militum, etiam extra dioecesim Episcopi ad-
probantis. quum ii sunt in castris vel in itinere.

Iurisdictio delegata ex Ecclesiae consensu (quam sc. Ecclesia dicitur sup-
plere competit sacerdotibus: a) qaiper errorem communem \iion privatum, sc.
unius vel alterius vel paucorum) putautur habere iurisdictionem ex titulo tum
colorato (ex. gr. parochi simoniace electi), tum simpliciter existimato (ex. gr.
eius qui, non approbatus, talis existimetur vel eius qui confessarium sefingat
vel cuius iurisdictio exspiravit); b) in dubio positivo et probabili sive iuris sive
facti, in quo postremo (ex. gr. cum confessarius dubitat de exspiratione
iurisd.) licite poen. absolvitur in casu tantum necessitatis CIC. can. 209).

^ 2. Dt iurisdictione in specit .

I. De iurisdictione regulariv m .

471. Ordiuaria iurisdictione gaudent Superiores religiosi exempti pro
suis subditis ad normam constitutionum: et eam delegare possunt ad exci-

>das suorum confessiones non modo suis, sed etiam sacerdotibus e clero
saeculari aut alius religionis. Sed regulares et religiosi quilibet exempti
Ordinarii loci adprobatione indigent ad audiendas saecularium confes-
siones. Cuinam regulares confiteri debeant vel possint. n. 406, d . diximns
(cf. can. s73, 2° et S74.

II. Dc iurisdictione in moniales et religioscs.

472. Firmo praescripto (CIC. can. 876), ex quo ad audiendas doini
confessiones quarumlibet religiosarum vel novitiarum requiritur peculiaris
iurisdictio, coucedenda ab Ordinario loci in quo domus sita est : 1° Con-
fessarii excipiendis Monialium (votorum sollemnium) et Sororum confessio-
nibus deputandi possunt esse tum e clero saeculari, tum, de Superiorum
licentia, regulares. dummodo nullam habeant in easdem religiosas in foro
ezterno potestatem; debent morum integritate et prudentia eminere, et
quadragiuta aetatis annos explevisse. at poterit Ordinarius, iusta de causa
et onerata eiiifl conscientia, eoa etiam ad id munus eligere qui nondum ea
aetate ^iiit, modo tamen memoratis animi laudibus ezcellant. 2° L nicuique

— 267 -

Monialium el Sororum communitati assignari debeni ai> Ordinario, sive ab
o electi quum religiosae sunt Ap. Sedi vel ei Bubiectae, Bive ab eo fa-
cultatibua necessariis donati quum a Praelato regnlari, habente Ln religio
inrisdictionem, praeaentantur: a Confessarius ordinarius^ onus, vel plures
• uuiii plures dari ezpedit ob magnum religiosaxum oumerum ve\ alia lu
de cansa ; ordinarius perdurat ln munere friefintom, et nequil eligi neque
eztraordinarins oeqne denno ordinarius In eadem ccmmunitate nisi posl
annnm ab ezpleto mnnere. s«'d Ordinarius loei eum pofceril el ad alterum
ul tertium triennium eonfirmare, si neqneat aliter providere ob idoneornm
Bacerdotum pennriam, \cl etiam qnnm maior religiosarnm pars, earum
quoquc qnae In aliis aegotiis ius non habent ferendi BufTragium, in eiusdem
tfessarii confirmationem per secreta sufifragia convenit: qno In casudis-
Bentientibus, si i«l petant, debebit aliter consulere. — b) Confessarius extra-
ordinariirs Baltem qnater in anno, eique monasterium adeunti omnes reli-
giosae Be sistere debent, si non ut confiteantur, saltem ut benedictioncm
aecipiant \ eztraordinarius vero poterit, cessante inunere, eligi immediate
ordinarina in eadem communitate. — c) Confessarii aliquOt [eos adiectos
{aggiunti) recte dizeris], quos religiosae in casibus particularibus arcessere
facile possinl ai confessionem apud eos peragant. — d) Si qua vero reli-
giosa. ad animi sui quietem et maiorem in via Dei progressum, aliquem
m confessarium vel moderatorem spiritualem postulet, erit facile
ab Qrdinario concedendus, eauto tamen ne abusus irrepant et ut, si irrep-
Berint, eliminentur, Balva conscientiae libertate. 3° Si quando Moniales eztra
donium vcrsentur (et Sororcs quum publicas adeunt ecclesias), cuilibet sacer-
doti adprobato libere confiteri poterunt, quin hac de re Antistitae suae
rationcm rcddere teneantur; ifera, tum Moniales tum Sorores, quum gravi
morbo detinentur, quamdiu hic perduret, quemvis sacerdotem adprobatum
arcessere possunt eique, quoties voluerint, confiteri. 4° Ordinarius loci po-
i\ i de causa, confessarios religiosarum ordinarios et extraordinarios
amovere, etsi ii regulares sint et agatur de monasterio regularibus subiecto,
nionito lanicii in boc casu Superiore regulari •, nec amotionis rationem te-
netur cniquam significare, praeterquam Apost. Sedi, si haec requisiverit
(cf. CIC. can. 520-527 .

473. Sequitur: a) Moniales et Sorores valide domi non absolvi nisi a
confessariis, ut Bupra, deputatis; b) legcm triennii non spectare per se nisi
ad confessarios ordinarias ; c) haec omnia non esse extendrmla ad puellas

e in monastcriis vel in Sororum commnnitatibus vivunt.

III. De iurisdiciione in peregrinos et in vagos.

474. Snblata iamnunc antiquissima quaestione theoretica, ex iure ipso,
omnes utriusque cleri sacerdotes ad audiendas confessiones adprobati in
aliquo loco, sive ordinaria sive delegata iurisdictione Instructi, possnnt
ctiam vayus et nos ez alia dioecesi w\ paroecia, et catholicos cu-
iusque ritus orientalis Bive incoi rinos et vagos, valide et licite
absolvere (CIC. can. vsl .

— 2G6 —

IV. D* iurisdictione in navigantes.

475. >acerdotes quilibet maritimum iter arripientes. dummodo vel a
proprio Ordinario vel ab Ordinario portus ubi navim conscendunt vel etiam
euiusvia portns interiecti per quem in itinere transeunt. facultatem acceperhr
confessiones audiendi, a.) possunt. toto itinere, quorumlibet fidelium secum
navigantium confessiones in navi excipere ; b) quoties vero navis in itinere
consistat, confessiones excipere tum eorum qui ad navim quavis de causa
accedant. tum eorum qui apud ipsos obiter in terram descendentes confiteri
petant. et absolvere etiam a casibus eorum Ordinario reservatis (CIC.
<L-an. 883 .

^ 3. De iurisdictionis restrictione.

I. De reservatione casuum.
CIC. can. B93-900, 2246-2247 .

A) De reservatione casuum in genere.

476. Casus reservatus dicitur peccatum, cuius absolutionem Superior
sibi vel suo delegato reservat. dempta ceteris potestate ab eo absolvendi. Ec-
clesiam, tum ratione disciplinari. ex qua expedit ut atrociora crimina supe-
rioribus iudicibus dignoscenda reserventur. tum ad puniendos fideles ob gra-
viora peceata eosdemque ab iis deterrendos. posse casus reservare, constat
sive ex doctrina et canone Conc. Tridentini (sess. XV. cap. 7. can. 11), sive ex
natura sacramenti, quod per modum iudicii exercetur; qui enirn potestatem
confert et competentiam statuit, potest eam restringere et circuinscribere.
Heservare vero possunt quotquot ordinario iure possunt licentiam conce-
uere audiendi confessiones et ferre censuram. nisi iure prohibeantur: quare
<i) Summus Pontifex pro tota Ecclesia : b Episcopi in sua dioecesi, re
tamen in Synodo dioecesana discussa vel. extra Synodum. auditis Capitnlo
Cathedrali et aliqttot ex prudentioribus ac probatioribus suae di« ani-
marum curatoribus, ut constet de vera reservationis neeessitate et atilitate:
Vicarius capitularis. et Vicarhu generalis sine mandato speciali. uequeunt
vasus reservare ; c) Superior generalis religionis clericalis exemptae et
Abbas i/i monasterio sui iuris cuin suo cuiusque Consilio, tirmo praescripto,
ex quo plures confessarii depntandi sunt in Bingnlis domibus cum potestate
absolvendi a casibus in religione vel mon servatis, et religiosi ab-
solvi possunt a qnovis confessario ab Ordinario loci adprobato. etiam a
casibus et censnris in religione vel monasterio reservatis.

mmo Tontifici reservatum est, ratione sui. unicum peccatum. sc. falsa

dennntiatio sacerdotis innocentis de crimine sollicitationis apud iudicem

lesiasticum (1 .Ordinarii: v mis dericalis exemptae

tbet tauieu aduexam censuram speciali modo R. P. reservatam (cf. u. 610. U,/.

— 269 -

et Abbas in monasterio tmi iuris nequeunt reservare, nisi peccata: a) du-
mero tria vel ad Bummum quatuor; b) atrodora el uravioro; c) exter
etsi occulta: </ sj determinaia; e) quae rton ^inr Sedi Apostolicn-

ervata atiam ratione censurae vel, regulariter, //ov/ babeanl adnezam
iure oensuram etsi nemini reservatam. — Reservatio vigere non debes ultra
im necessarium sit a<l publicum aliquod inolitum vitium exstirpandum
ei collapsam forte christianam disciplinam reataurandam.

Reservatio peccatorum cessat: a cura confessionem peragunt tum ae-
groti qui domo egredi aequeunt, tura Bponsi, matrimonii ineundi eausa;
quoties vel legitimua Superior petitam pro aliquo determinato casu ab
Bolvendi faeultatem denegaverit, vel, prudenti confeasarii iudicio, absolvemli
facultafi a legitimo Superiore peti nequeat sine gravi poenitentis incommodo
aut sine periculo violatiouis sigilli sacramcntalis « <• cxtra tcnitorium re«
servantis, etiamsi dnmtaxat ad absolutionem obtinendam poenitens ex ed
discesserit.

Reservatio peccatorum non incurritur, nisi peccatum, a poenitente ad-
missum, fuerit: a) mortale et perfectum ratione actus tum interni tum ex-
terni, bc. si adsit imperfeetio actus vel parvitas materiae; b) consummatuui .

nofl timpliciter attentatum, excepto casu quo expresse reservatum sit
peccatum attentatum, ex. gr. abortus procuratus, etiam effectu non secuto
at utrum peccatum attentatnm reservari queat, ex supra dictis, viderint
Bapientiores) • c) certum, nam in dubio sive iuris (utrum lex ad aliquein
casum se extendat), sive facti (utrum peccatum fuerit revera admissum, vel
sit grave aut consummatum etc.) reservatio non tenet; d) formale, sc. pec-
cator debet eognovisse specialem malitiam ob quam peccatum fuit reser-
vatuin, ex. gr. si est reservatus incestUS in 2° consanguinitatis gradur
oportet ut peccator distinguat malitiam incestus a fornicationis malitia.

Casus reservati possunt esse et dicuntur papales, quos Suinmus Pon-
tifex reservat sibi vel Ordinariis reservat, et hi ubique locorum tenent nec
morte Pontificis cessanl ; episcopales, quos sibi Episcopus reservat, et tenent
in tefritorio et, resoluto iure Episcopi, cessant (sive auditis sive inauditis
iis, de quibus Bupra, reservaverit), nisi in Synodo dioecesana ii fuerint
reservati. Utrique, sive papales, sive episcopales, reservari possunt sine
censura vel cum censura; et, quando reservantur cum censura, videndum
utrum reservetur directe et primario censura, an tlirecte et primario pec-
catum: in primo casu, modo agatur de censura impediente sacrainentorum
M ceptionera (CIC. can. 224ii. § 3), si quis a censura excusatur vel ab eadem
fuit absolutus, reservatio peccati penitus ce&sat ; in altero casu, peccatum
inanet reservatum. etiamsi censuram quis non incurrerit.

Ignorantia reservationis excusat ab incurrenda reservatione: a) in casu

■>di (cf. suprai reservato, sc. in crimine falsae aceusationis de soUicita-

tione apud iudices ecclesiasticos, quia reservatio est heic pure poenalis et

medicinalis, ut constat cx intentionis declaratione a Bened. XIV facta in

ipsa Const. Sacramentum Poenitentiae; b) in casibus papalibui cum censura

•ratis, dummodo ignoretur censuram adesse; qui enim Bcil aliquod pec-
catum excommunicatione papali plecti, licet ignoret eius absolutionem re-
scrvatam esse, reservationem incurrit; c) <n casibus episcopalibus cum cen-

— 270 —

sura reservatis, nisi aliud Episcopus expresse declaraverit, quia non videtur
hac in re distinguendum inter casus papales et episcopales ; d) probabiliter
etiam in casibus episcopalibiis sine censura reservatis ; quia videtur reservatio
hic esse pure medicinalis, nisi tamen Episcopus aliud aperte declaraverit.

• B) De absolutione a casibus reserratis episcopalilnis.

477. Quinam absolvere possint. Extra casum necessitatis : a) Patestate

ordinaria Superior, qui in Episcopi fideles iurisdictionem habeat (ex. gr.
Archiepiscopus in casu visitationis vel appellationis) ; Episcopus reser-
vans ; eius Successor, si agatur de casibus in Synodo dioecesana ab Epi-
scopo reservatis; vicarius generalis; vicarius capitularis, sede vacante, in
casibus in Synodo reservatis, nam reliqui, iure Episcopi resoluto, cessant.
b) Potestate delegata, quotquot eam ab Episcopo habent, et, in casibus a
iure reservatis Ordinario, quotquot habent a S. Poenitentiaria facultatem
absolvendi «a censuris etiam Komano Pontifici reservatis ». Regidares ab-
solvere possunt a casibus iure reservatis Ordinario, si facultatem habeant
absolvendi a casibus papalibus, at non a casibus quos sibi Ordinarius re-
servavit, nisi ab eo facultatem acceperint (1). Ipso iure facultatem habent
canonicus poenitentiarius tum cathedralis tum collegiatae Ecclesiae; paro-
chi vel qui parochorum nomine in iure censentur, toto tempore ad prae-
ceptum paschale adimplendum utili; missionarii, quo tempore missiones
ad populum haberi contingat. Simplex confessarius, carens facultate absol-
vendi a casibus reservatis episcopalibus, a) si scienter absolvat, gravitcr
peccat, sed valide absolvit, si cum reservatis alia materia sufficiens accn-
setur; hac enim directe remissa, peccata reservata indirecte remittuntur ;
et confessarius debet monere poenitentem, ut hic directe absolvatur a po-
testatem habente in reservata, nisi expediat ex rationabili causa eum in
bona fide relinquere; b) si ex inadvertentia absolvat, debet, si fieri potest.
facultatem sibi comparare, et curare ut poenitens redeat, directe absolvendu.» :
vel, nisi expediat eum in bona fide relinquere, mittere ad aliiun confessa-
rium, qui possit directe absolvere. — In casu necessitatis : a) quoties fa-
cultas peti nequit et necessitas urget (ut si sacerdos debeat celebrare. et laicus.
qui debet ad communionem Paschalem accedere, adire parochum nequeat ;
si alias poenitens diu, etiam per diem vel biduum, manere deberet in statu
peccati gravis et id aegre ferret; in periculo scandali vel infamiae), reser-
vatio cessat (cf. superius n. 476, ubi de cessatione reservationis) \ b) in ar-
ticulo mortis quilibet confessarius potest absolvere a qnibosvis peccatis et
censuris reservatis, etiam praesente confessario qui potestatem habeat in
reservata.

478. Quinam absolvi possint. Dioecesani seu subditi. in primis, ut patet.
Peregrini vero, etiamsi de industria migraverint, possunt absolvi a quolibet
simplici confessario: a) a peccatis reservatis in sua dioecesi, ex ipso nue

(1) Caaus a iure Ordinariis reservatos Episcopi vocant: Xobis reservatos; qxxos sibi
ipsi reservant : a Xobis reservatos.

— 271 —

(cf. supnij ; b b reservatifl in d xtur, ut patet, quia hi

dioeeeeis Episcopus peccata Don subditorum reservare non i »< > t *-— l .

479. Quali confessione tollatur reservatio. Beservatio toliitur: a
confaMioneni vetlidam, In qua reservatnm accusatur^ factam apnd conl
tarinm, qui potestate in reservata gaudet; b) ex probabiii sententia, p
inde praotice iiua. per confessionem validam, in qua reservatum eac oWtvi

i acr/istitur, factam apud confessarium <i111 babel Ln reservata potestatem,
quia praesumendum est, confessarium velle poenitentem indtrtcte absolvere
■ reservatis, eum eum absoivat Ld quantum ipse potest,is Lndiget; at poe
nitens cogitur quaerere absolutionem directam, ut de eeteris peccatis ex
oblivione omissis, a simplici confessario ; c etiam per confessionem mvu-
lidam et sacrilegam, tn qua tamen reservatum accusatur, facta apud cou-
fessarium facultate praeditum ; ipse enim iam de reservato Ludicinm tulit
<*t poenitentiam congruam imposuit, cui a poenitente, etsi confessiu est nulla,
Batisfaciendum est ; d) peccati dtibie reservati per confessionem factam sim-
plici confessario, quia, etiainsi postea constet casum fuisse oertum, pecca-
tum directe remittitur, Ecclesia iurisdietionem snpplente.

C) Dc absolutione q casibus papalibus.

480. Quinam absolvere possint.

Extra casum necessitatis. a) Potestate ordinaria Summus Pontifex ec
Maior Poenitentiarius; S. R. E. Cardinales, exceptis censuris specialissimo
tnodo reservatis et censura adnexa revelationi secreti S. Officii ; Episcopi,
viearii generales, vicarii capitulares, sede vacante, qui absolvere possunt
-ab omnibus casibus simpliciter reservatis tum occultis tum publicis al
forum contentiosum non deductis; 6) potestate delegata, et, intra fines de-
legationis, quotquot a B. Poenitentiaria \ »*1 ab alio Superiore facultatem
Bubdeiegandi habente delegati sunt ; c) a censura non reservata, in foro
Baeramentali quilibet confessarius, in foro externo qui habet iurisdictionem
in reum ; d) a censura ab ho/uiue, qui censuram iuMixit vel senteutiam
tulit, eiusve Superior competens vel successor aut delegatus, etsi censuratus
a territorio abierit.

In casu necessitatis. a) Iu casibus urgentioribus (CIC. can. 2-2~A), iu
quibus sine poenitentis gravi incommodo absolutio dififerri nequit (qua
Bunt periculum scandali, vel i/ifamiae poe/iite/rfis, necessitas cetebrandi pro

erdote, vel pro laico satisfacie/idi praecepto aiinuaecommunionis, diutu
permanentia in peccato, quum sc. poenitenti gravissimum est in peccato per-
manere per tempus uecessarium petitioni et concessioni facultatis absolvendi,
quilibet confessarius absolvere potest directe ab omnibus casibus papalil
iniuncta tamen obligatione sive denuo absolutionem petendi a conl -
habente facultatem absolvendi a casibus papaiibus, sive recurrendi intra
mensem, epistola mediante, vel per se, vel per confessarium qui eum ab-
solvit, vel per quemlibet alium confessarium, ad Suramum Pontificem
S. Poenitentiariam) vel ad Episcopum aliumve Superiorem facultate prae-
ditum eorumque mandatis obediendi ; Bub poena reincidentiae in eamd

eensuram at non reincidit qui recursum fecit et sine gravi culpa non redit
ad recipienda rnandata: nec qui mandata recepit et non implet. lieet gra-
viter peceel . Sed nihil impedit quominus poenitens. etiam post acceptam,
ut supra, absolutionem, facto quoque recursu ad Superiorem. alium adeat
confessarium facultate praeditum. ab eoque. repetita confessione saltem
delicti cum censura. consequatur absolutionem et mandata accipiat, quin
teneatur postea stare aliis mandatis ex parte Superioris supervenientibus.
— Quod si in casu aliquo extraordinario recursus ad Superiorem sit mora-
liter impossibilis. tunc ipsemet confessarius modo non agatur de censura
specialissimo modo reservata. de qua paulo infra. n. 484' potest abso-
lutionem concedere sine onere de quo supra. iniunctis tamen de iure iniun-
gendis, et imposita congrua poenitentia et satisfactione pro censura, intra
certum tempus a confessario praefinitum praestaudis sub poena reinciden-
tiae in censuram. b In artictUo mortis omnes sacerdotes absolvere possunt
ab omnibus casibus papalibu^ praesente etiam adprobato vel facultatem
habente absolvendi a casibus papalibus, quia in articulo mortis cessat omnis
reservatio . iniuncta infirmis obligatione. si agatur de censuris ab homine
vel de censuris specialissiuin modo reservatis. recurrendi, si convaluerint.
Bive per se. sive per confessariuin qui absolvit. sive per alium confessariuiiK
ad eum qui censuram tulit in primo easu, et in altero ad S. Poenitentia-
riam vel ad Episcopurn aliumve facultate praedituni eorumque mandatis
obediendi. aut denuo absolutiomnn petendi a cnfessario privilegiato, suU
poena reincidentiae. Et hie omnia. quae superius exposuimus, valent.

II. De absolutione proprii complicis >n r>- turpi.

CIC. can. 884 .

481. Celebris Constitutio Sacram. Poenitentia^ Bened. XIV quam alia*
duae eiusd. Pontif. Apostolici muneris et Inter praeteritos interpretantur) de
crimine sollicitationis in confessione. de quo alibi. et de absolutione proprii
complicis in re turpi agit. Complicitas in easu habetur quum sacerdos, etsi
nondum susceperat sacerdotiurn vcl quemcumque ordinem sacrum, commisit
quodvis peccatum contra sextum. consummatum \el non consummatum, sed
nn non si dubium dubioiuris vel dubio facti), externum. grave \i\xm.
ratione actus interni tum ratione externi . cuin persona sui compote (secus.
ut in dormiente. invita. ebria. amente, non haberetur complicitas formolis
femina. sive viro. sive pubere. sive impubere: tum si uterque operatu-.
; alter operatus est et alter eqnsensit et consensum externe
Baltem externe non resistendo manifestavit.

482. Confessarius, relatt ad proprium compliceni?privatur iurisdieHone-

</(/oad peccatum complicitatis. et insuper quoad ' alia peccata. quoe. una cum
peccato compticitatis accusentur. quamdiu peccatum eomplicitatis accusatur
ut materia d<rf>ctae absdutionis. Igitur: y Si sacerdos complicem absolvat.
otiamsi hic sit in bona fide. illicite et invalide absolvit. |5) Si sacerdos bona
absolvit. sive quia a) ignorat se carere iurisdictione. sive quia b) noit

— 273 —

animadvertit poenitcntnn 6fS€ suum eomplieem : (ia) Alii tenent absolutionem
6 validam, tum quia iurisdictionis privatio habet rationem poenae et
poeiiii ab IgnortvntiblU non incurritur, tum quia iurisdictione privatur M-
cerdos qui etu$ut futrii eomplioem absolvere (i. e. scisftfer abeolverit). bb) Alii
tenenl absolntionem esae invalidam: iu primo casut i. e. si confessarius
Lgnorat se earere hirisdictione, tnm qnia hic privatio Inriadietionii non
habet unict rationem poenae, imo necprimario^ enm potissimum dirigatnr ad
tuendam sacramcnti dignitanun ; tum quia Pontifex primo prohibet, ne quis
audtai ahsolvere etc, et ex hoc sequitur grave pcccatum admittere confrs-
inm qui tcitnitr absolvat, deinde pure et timplicUtr adimit iurisdictio-
ucin confesaario; in altero casu, quum sc. confessarius novit se inriadictione
caxere, at non aniinadvertit poenitentem esse suum complicem, quia falaa
confeasarii existimatio nihil mutat (1). Et haec posterior scntentia mihi lo/iye
verior esse videtur, eique adhaereo. y) Si peccatum complicitatis nondum
directe remissnm poenitens bona fide reticeat, vel ex oblivione, vel quia putet
S€ debere vel posse alii confessario illud separatim confiteri, vel quia eum ipse
Mtcerdofl complex falso persuaserit de necessitate reticendi, valide absolvitur
a coufessario complice ab aliis peccatis, quia in casu peccatum complici-
tatis, cum non accusetur, non est materia directae absolutionis. d) Si a) simul
cnm aliis peccatis vel b) solum, complicitatis peccatum iam directe remis-
su/n poenitens sacerdoti complici confiteatur, in primo casu omnes tenent
^u crdotem complicem licite et valide absolvere, quia illud complicitatis pec-
eatnm non est materia necessaria; in altero casu, alii tenent invalidam esse
absolntionem, quia confessarius complex ex voluntate Pontificis omni iu-
risdictione in peccatum complicitatis privatur in perpetuum ; alii tenent, et
verius [D'Annib., III, 324, (36) ], validam esse, quia, peccato semel directe
absoluto, reservatio cessat.

483. Sacerdos licite et valide absolvit proprium complicem: a) Inpericulo vel
articulo mortis, a) si nullus alius sacerdos, etsi non adprobatus, vocari nequit,
aut vocari quidem posset, sed non sine gravi scandalo vel infamia sacerdotis
complicis; at si periculum scandali vel infamiae revera desit (quiaex.gr.
saccrdos complex posset facile alio divertere cum aliquo praetextu) aut sit
simpliciter a sacerdote complice fictum, ipse valide absolvit, sed illicite et
censuram, de qua inferius, incurrit; b) si alius saccrdos morientis confes-
sionem audire recuset (ex. gr. quia complex est parochus, et tenetur mo-
rientibus sacramenta ministrarc), vel moribundus alteri confiteri nolit et
iurc timeatur ne sacrilege confiteatur. fi) Inyravissima necessiiate (licetPon-
tifex ile extrema tantum loquatur), ex epikeia, quum ex. gr. complex ne-
qneat abtoluie alio divertere ad quaerendum alium confessarium, et spes
non adsit fore ut alins confessarias eo sit adventurus; qui casus tunc tantum
dari potest, si quid opinor, quum paroecia, in qua complcx moratur, est
longe dissiia ab aliis paroeciis, et urget praeceptum annuae confessionis et
communionis, quae sine gravi scandalo aut infamia omitti ncqueat.

(1) D'Ann. (III, Hi4) vi.lt tur hanc rutionem « qvdm lalsiv no9tra tustimatio nihil
mntat > utrique casui applicare ; at ea, ni fallor, primo casui niinime congruit.

lb — SmAsiiAM, Swntnarhtm,

— 274 —

484. Sacerdos complex, qui, etiam in periculo mortis, extra casum verae
(non con^ct&egravis infamiae velscandali, absolvit complicem, incurrit excom-
municationem R. P. specialissimo modo reservatam. De quo cfr. n. 609, 3°.

Art. 2. De forma, seu de absolutione.

485. Forma sacramenti poenitentiae quaenam sit, ex Rituali Romano
videamus: « Cum igitur poenitentem absoivere voluerit, iniuncta ei prius
et ab eo acceptata salutari poenitentia, primo dicit: Misereatur tui omni-
potens Deus et. dimissis peccatis tuis, perducat te ad vitam aeternam. Amen.
Deinde, dextera versus poenitentem elevata. dicit : Indulgentiam, absolutionem
et remissionem peccatorum tuorum tribuat tibi omnipotens et misericors Do-
minus. Amen. Dominus noster Iesus Christus te absolvat, et ego auctoritate
ipsius te absolvo ab omni vinculo excommunicationis, suspensionis et inter-
dicti, in quantum possum et tu indiges. Deinde ego te absolvo apeccatis tuis,
in Jiomine Patris f, et Filii. et Spiritus Sancti. Amen. Si poenitens sit
laicus. omittitur verbum suspensionis. Passio Domini nostri Iesu Christi,
merita beatae Mariae Virginis, et omnium Sanctorum, quidquidboni feceris,
et mali sustinueris, sint tibi in remissionem peccatorum, augmentum gratiae,
et praemium vitae aeternae. Amen. In confessionibus autem frequentiori-
bus et brevioribus, omitti potest Misereatur etc. et satis erit dicere: Dominus
noster Iesus Christus etc, ut supra usque ad illud: Passio Domini nostri etc.
Urgente vero aliqua gravi necessitate in periculo mortis, breviter dicere
poterit: Ego te absolvo ab omnibus censuris. et peccatis, in nomine Patris f,
et Filii, et Spiritus Sancti. Amen .

486. De ipsa forma. Forma a Rit. Rom. exhibita duplicem absolutionem
continet, alteram a censuris. a peccatis alteram. Utramque praecedunt
verba : « Misereatur tui etc. Indulgentiam etc. » ; subsequuntur verba :
« Passio Domini nostri etc. ». Cum haec ex more Ecclesiae, ut ait Triden-
tinum, laudabiliter adiungantur. ea omittere omni culpa vacat ; at verba
« Passio etc. » convenientius adiunguntur, quia, ex probabili sententia, per
ea. bona opera poenitentis. saltem quoad poenas debitas peccatis iu prae-
senti confessione remissis, elevantur ad meritum satisfactionis sacramen-
talis. ideoque addere ea decet, saltem dum poenitens recedit.

Absolutio a censuris continetur iis verbis : « D. X. I. C. te absolvat

et tu indiges ». Quum est certum, poenitentem esse censuris innodatum, tum
a) omittere absolutionem a censuris, tum b) eam postponere absolutioni a
peccatis, tum c) ambas simul dare. intentione concepta, per unicam formam
absolutionis a peccatis, vel per formam « ego te absolvo a censuris et pec-
catis », etsi absolutio a censuris item et valide habetur, tamen grave est,
quia ex gravi Ecclesiae praetepto duae absolutiones sunt seorsum dandae.
et primo a censuris, deinde a peccatis; nisi periculum sit in mora, quo in
casu brevior forma licite adhibetur et etiam forma tantum absolutionis a
peccatis cuin intentione absolvendi quoque a ccnsuris. Quum tantum levis
suspicio adest poenitentem incurrisfle censaram, omittere absolutionem a

— 275 —

censuris levc est ; li itulla probabilis suspi>-;,,. D6C leve. - Verbum SUSp
tumii debet omitti In laici absolutione; poleat omitti tn abeolutione clerici

in lninoribus eonstituti.

Verbum detnde^ qnod, antea ui plnxibm Etit. Bom. editionibue colore
rubro Impreefum, ridebatur ed rubricam pertinere, ad fbrmam contraper-
tnift et pronuntiarl debet tub i<

Absoiutio a peccatist quac ee1 -rere forma Bacramenti, continetur iis
verbis i EffO U absolvo apeccatis iuis in nomine /'. et i\ tt Sj>. s. Amen ».
Omittere ee quae ed subetantiam certo veA probabiliter pertinent, rel ea im-
mutare In rerbe quae oon signifieenl remiasionem iudicialem, grave i
eetera, leve. Quare omittere verhtLego, amen, invocationem ss. Trinitatie, nt
quae non sunt de eeaentia, leve est: omittere verba a peccatis tuis (licet
probabiliter non sint essentialia), verbuin te in forina absolto a peccatis tuts
(quia iorma baee est tantum probabiliter valida), <//-t/re est, Jmmutatio fonnae,
quae validitattm tamen retineat, ul ex. gr. ego remitto tibi peccata tua,

letalis est ; invalidae fere eerto sunt forinae eyo condoitn fibi peccata tua, eyo

mundo te a peccatis tuis, quia utraque sententiam ludicialem non redolet,
Elevatio manus, a EUtnali praeecripta, licite omittitur.

487. Quomodo absolutio dari debeat. Absolutio debet dari a) Voce, ex
volnntate et institutione Christi, quae eruitur ex perpetuo Ecclesiae usu ;
nunquam enim absolutionem nutu, scriptodatam, licitam et validam agnovit.
b) In moraliter praesentem, et praesentia moralis habetur, quuin poenitens
ibi est aut eousque recessit, unde confessarium eommuni vel altiore voce
loquentem audire potest ; communiter Nostri tenent poeniteutem, qui cir-
citer viginti passus distet, inodo impedimentum (ex. gr. murus) non inter-
eetlat, valide absolvi. Sed in casu uecessitatifl poenitens, etiam ultra distans,
sub eondieione absolvendus erit (1). c) Ab&olute; at cum absolutio sub con-
dieione de praeterito vel de praesenti sit certo valida, licita item erit ex iusta
eausa, de quo v. inferius nn. 490, III, 491, II. d) Saltem intra horam a con-
tessione peraeta, quatenus forma saeramenti est, etsi, prout est sententia
iudicialis, dari possel etiam post hebdomadam ; id postulat unitas moralis
quae inter materiam et formam Lntercedere debet.

Abt. 3. De officiis confessarii.
(CIC. can. 888).

§ 1. De offlciU confessarii in ipsa confessione.

488. De officio patris. Confessarius est pater spiritualis poenitentium
iisque vitam spiritualem vel restituit vel auget, Christi gerenfl vicem, qui

(1) S. Poenitentiaria (l Iul. 13S4) ad quaesitum : < utrum in c- mae necessi-

tatis dari possit absolutio per telephonium », nspondit: * nihil etl reepondendnin >.
Nescio quomodo baec respousio ita intelii<ja(ur . ut did possit Tfcnqneroy <>t i^ovastre,
£reviur SynoptiS, p. B81) hac de re nihil emotozttatein BOOleeiMtiOftm docre\isse.

— 276 -

pro peccatoribus Sanguinis sui pretiosissimi prodigus fuit. Quare caritate
aestuet confessarius, sive in poenitentibus benigne excipiendis, praesertim ru-
dibus, patribusfamilias, matribusf. et iis omnibus qui implexam conscientiam
habent et maiore indigent auxilio, sive in iis ad contritionem peccatorumque
detestationem, ad fervorem excitandis. At tamen, ut S. Alph. hortaturr
c summe cautus debet esse confessarius in excipiendis confessionibus mu-
lierum... ipse regulariter cum iunioribus sit potius rigidus quam suavis ».
Si interrogetur de negotiis temporalibus, regulariter consilia ne proferat,
nisi quando cum spiritualibus rebus cohaerent, quo in casu prudentissimus-
sit oportet.

489. De omcio doctoris. Qua doctor, confessarius tenetur : 1° scire quae
ad sacramentum rite administrandum ; 2° docere poenitentem quae ad illud
hic et nunc rite suscipiendum requiruntur.

Ex 1° capite, confessarius tenetur theologiam moralem ita callere ut
in casibus communiter contingentibus valeat iudicare et in difficilioribus
saltem dubitare, quin tamen teneatur de singulis peccatis discernere an sint
letalia necne, quod saepe difficillimum, interdum impossibile est. Sufficit ut
de iis iudicet sine anxietate animi iuxta principia moralia et poenitentis
adiuncta, et ut remedia opportuna contra relapsum indicet.

Ex 2° capite, confessarius debet docere poenitentem, si animadvertat
eum ignorare, quae scitu necessaria sunt necessitate medii et quae ad do-
lorem et propositum et ad relapsum cavendum pertinent. Tenetur insuper
ex caritate et, si parochus sit, ex officio, docere poenitentem ea quae ad
fidem et mores spectant ; quare tenetur semper monere poenitentem qui ex
ignorantia formaliter peccet, sc. putet illicitum quod licitum vel grave quod
leve est; si quis vero materialiter peccet, sc. putet licitum quod illicitumT
vel leve quod contra grave est, vel ignoret obligationes quibus devinciturr
tunc certo monere debet quando peccatum est certo grave, obligationes sunt
certae et simul spes adsit monitionem magis profuturam quam obfuturam
esse, quia praeferendum est ut poenitens peccet materialiter quam forma-
liter. Quare ex. gr. ante petitam dispensationem coniux non est monendus
de invaliditate matrimonii ob occultum impedimentum a confessario de-
tectum.

490. De officio iudicis et ministri. Qua iadex et minister confessarius
tenetur causam instruere, de dolore et propotito iudicare, sententiam ferre.

I. Causam instruere. Et A) credendum est poenitenti, tum contra se
tum pro se dicenti. etiamsi confessarius didicerit ab aliis peccatuin a poeni-
tente reticitum vel negatum, excepto tamen casu, quo confessarius certa
evidenterque cognoscat — ex. gr. quia vidit — peccatum poenitentis, et
certo ei constet poenitentem non potuisse illud peccatum alteri confiteri.
Quo in casu convincere debet poenitentem et, si hic in negatione obfir-
metur, inabsolutum dimittere, quia est indispositus. Si confessarius pec-
catum poenitentis coniecerit e complicis confessione, poterit generaliter
interrogare, ne sigillum violetur ; at, eo negante, poterit absolvere sive ab-
solute, quia notitia uti non tenetur, sive sub condicione. quia ca hactenus

— 277 -

uti potest, vci imibsolutum dimittere aliquai precee recitando, oe ligilrum
violetur. B) Confenariui In Interrogando <i<- lii omnibuo, qnae ad Lndicii
integritatem confemnt, diligentiam laltem ordinariam adhibeat <-t difficile
dimittal poenitenteo, ut diligenttui m excntiant, quia plerumque aon lunt
revereuri. [nterroget toto moderatet cavendo ■ nimia anzietate, quae tum
oonfeeoario tum poenitenti eonfeaiionem reddit oneroeam ; rfiocrefe, ne ea
proaequatur, quae oon eet reriiimile poenitentem admii caute^ « ne

eJiquii, ei pueri cum primii, male diicani quae bene Ignorant, maxime Kn
lubricii Dehii Igitur interrogei generatim: iJ poenitem minime intel-

Ligat, ;ul alia cautc diwrtat; >i LnteUigat, lemim a<l pceuliaria dcsccndat ;

rerum interroget sobrie et paucii, etiam eum integritatii detrimento, quia
epureitiae huiusmodi quo magii moventnr, eo magii foetent » (lj ; op-

porfune} sc. quaestionibus circa condicioncm, statuin, actatcni etc, data
occaiione ei in deouriu eonfeiiionii, propoiitii, et ita, ut omnii mepicio
curioiitatii et levitatii evitetur. Quae ad confenionem non pertinent ne
inquirat, et in primii nomen Lpiiui poenitentii aui complicii; et si abso-
lutionem deneget reticenti nomen complicil, gravi non vacat.

II. De dolore et proposito iudicare. Surhciunt indicia probabilia, ex
quibus confeiiario innoteicat dolorcm non deesse omnino: est tamen con-

sarii, maiore <iua possit paticntia et caritatc, dolorcm pocnitentis exci-
tare. Belate ad propositum, poenitenti scrio promittenti credendum est ;
quare generatim non est cogendus satisfacere suis obligationibus ante ab-
fiolutioncin, cxcepto casu quo promissionibus antca factil uon steterit plu-
ries vel frcqueuter.

III. Smtentiam ferre. A) Absolutio deneganda est quotics poeuitens
certo appareat omnino indispositus et recuset implere obligationes graves,
postquam confenariui nihil intentatum reliquit ut eum disponeret. B) Ab-
solviio concedenda est absolute quoties confessarius probabiliter iudicet nihil
deeeee <x iiiquae ad Bacramenti valorem pertineant; quia inter poenitcntcm
ct eonfeiiarium initur vclut quaei-contractui, vi cuius poenitens, omnibus
rite positis, ius habet ad absolutionem. C) Absolutio dari debet sub con-
dicione quoties absolute concessa ezponeret sacramcntuin perieulo nulli-
tatis ct absolutc negata ezponerel poenitentem pericnlo gravis damui spi-
ritualis. Absolutio dari potest mb condicione quoties absolute concessa
exponeret sacraincntuin eidem nullitatis periculo, et absolute negata pri-
varet poenitentcm aliquo bono ipirituali notabili, licet non necessario.
l.xcmpla ad utrumque: a) quando dubitatur ue poeniteno sit plane compos
sui vel ne sit vere dispositus : ut quum agitur de pueris, semifatuis, apo-
plectico morbo correptis ; de moribundis, qui sint sensibus destituti, sive
ii antc Beneuum amissionem desiderium confitendi ostenderint sive non,
live t-hristiane livo parnm christiane vixerint; imo probabiliter etiamsi
agatur de iis, qui in actu ipso peccati (ex. gr. in duello) sensibus destituti
sunt; de sponsis dubie dispositis, matrimonium proximc contracturis ; de
omnibus poeniteutibui dubie dispositis, qui in mortifl periculo vereentur;

(1) D'Ann., III, 33;> ot

— 278 —

b) quando adsit materia sacramenti dubie sufficiens; c) quando dubitatur
prudenter, utrum data fuerit absolutio poenitenti qui in letali versetur.
D) Absolutio differri potest interdum in dubio ne poenitens sit dispositus, sed
caute procedendum, ne poenitens recedat et redeundi animum abiiciat.
Verum dilatio absolutionis saepius ad officium medici pertinet.

491. De officio medici. Qua medicus, confessarius morbis poenitentium
spiritualibus mederi debet. Morbi eiusmodi sunt habitus, relapsus, occa-
siones : unde habituati seu consuetudinarii, recidivi, occasionarii. Habituati
seu consuetudinarii sunt (prout eos a recidivis recentiores distinguunt) qui
contraxerunt pravam inclinationem seu habitum peccati, quod nunc pri-
mum accusant et confitentur; contraxisse vero dicuntur qui quinquies in
mense (in nonnullis peccatis ex. gr. luxuriae, semel vel bis in mense) in
idem peccatum labuntur. Becidivi sunt qui, habitum vere contraxerint necne,
tamen post plures confessiones, licet admoniti, nullo emendationis studio
adhibito, in idem peccatum recidunt. Occasionarii sunt, qui versantur in
aliqua externa circumstantia, quae vel natura sua, vel ob fragilitatem eorum
qui in ea versantur, ad peccandum allicit et inducit. Nostri occasionem dis-
tinguunt in proximam, in qua homines communiter et plerumque peccant,
quia ea grave periculum continet, et remotam, in qua homines, ob leve
periculum, communiter non peccant. Proximam vero subdistinguunt: a) In
proximam per se seu absolute, quae talis est pro omnibus, et in proximam
relative seupe?- accidens, quae sc. talis est solum pro aliquo determinato ho-
mine. b) In voluniariam seu liberam, quae sc. facile et cum levi incommodo
removeri potest, et in necessariam quae sc. vel physice vel moraliter remo-
veri nequit (physice necessaria est ex. gr. illius, qui in navi cum inhonestis
sociis iter conficit; concubinarii in articulo mortis constituti relate ad concu-
binam ; moraliter necessaria, quum removeri nequit nisi cum magna diffi-
cultate vel cum magno detrimento tum spirituali, tum in bonis vitae, fortunae,
famae, ex. gr. ancillae, qui domum relinquere difficile posset, vel ratione
famae. vel ratione damni, vel quia, cum pulcherrima sit, idem vel gravius
periculum in alia domo inveniret; domini, qui, statim post missionem, an-
cillam sine scandalo eiicere nequeat ; filii, qui domum paternam relinquere
non possit). c) In continuam seu praesentem, quum occasionem aliquis secum
domi habet, et interruptam seu non praesentem, quam secum non habet,
sed facile potest oppetere, ex. gr. cauponam, ludum, amasiam.

Hisce praehabitis, en regulae, ad quas confessarius debet intentus esser
ut rite medici spiritualis munere fungatur:

I. Habituatus seu consuetudinarius absolvi potest et debet, licet nidla
emendatio antecesserit , dnmmodo serio proponat, se a prava consuetudine
recessurum; sc. nequit iuste exigi, ut consuetudinarius ante absolutionem
ee pravo habitu exuat.

II. Recidivis confessarius a) debet absolutionem denegare quoties vere
indispositi sint ; b) potest tuto et debet absolutionem concedere, quoties pru-
denter iudicet eos esse sufficienter dispositos; et sufficienter dispositi sunt
ii, qui ex fragilitate recidunt, at peccatum detestantur eique ad tempus
aliquo modo resistunt; c)potest absolutionem tuto differre, quum ii, licet satis

— 279 —

dispositi, non sunt tauien inviti, Bl B8t BlSgifl iis protiiiuia dilatio quam
absolutio siatim data; s»-d utilitas, quac 6 dilatione spnatur obventui.

debel esse nolaMttf, el dUaiio flcri ad brcve tetnpus, ex. gr. aon ultrs
qmindeeim dies; seeus, relel eedem reguli a<- ^ub o); (Z> 6/eZw absoiutto/iem

differre, quoties ii sint dubir dispOSiti; ied, si e*c <Z*7a^a absoluttoii»- ^rave

poenitentii damnnm lequeretur, dadetf eVire "t>solutio/u'//> aub condidone.
Cetemm, al potissimum remedinm, hebitnatis et recidivis eonfeiMrini con-
sulat ut qnem frequenter ad poenitentiae el 8. Bucheristiac eacramenta

aeeedant.

III. Occasionariis, d) qni m occasione proxima voluntctria len libera
lint, eonfessarius, debet absolution* im dencgare^ qnotiei nolint occasiouem vi-
tare; potest absolutionem concederr una vel altera vice, li promittant lerio
N nooiionem derelicturos, sive occasio ii| continu interrupta; dd

absolutionv/n di/fcrre, dontC occasioiunt dimiSi rint . qnnm, absoluti, non ste-

ternnl promissis; b) qui in occacione proxima necessaria lint, confeiearini

potest absolutionem concedere, etiain si, in morali neceisitate, aolint oeca-

lionero removere (in physica enim non poisent, quantnmvis vellent), dum-

\o tcrio promittani se apta remedia non peccandi esse adhibituros; et

tunc (innque, quum, post plures confessiones, in eadem peccats relabuntur,
lo vere promittant se media adhibituros, per quae occasio e proxima
liat remota. At, quum nulla emendationis spes affulget, debtt absolutioncm
denegare, nisi occasionem, etiam cum gravissimo incommodo, deserant, ex
verbis Christi : « quod si oculus tutis scandalizat te etc. »

£ 2. De officio confessarii post confessionem
seu de sigillo sacramentali.

(CIC. can. «89-891).

492. Sigillum sacramentale definitnr religiosa obligatio lervandi
cretnm de iis, quae ez confessione lacramentali cognita rant el quorum
revelatio sacramentum redderet odiosnm.

493. De sigilli sacramentalis obligatione. I. Quo ex iure exsurgat. Obli-
gatio ligilli lacramentalis oritur ex triplici iure: a) naturali; tum quia
pactnm velnt implicitum inter confessarium el poenitentein intercedit de
leereto lervando, tum quia alterius fama iniuste laedi non debet: at ex
iure naturali non exsurgit obligatio flecretum scrvandi ctiam cum gravi
danmo el vitac discrimine; 6) divino, saltem implicito; Christufl enim sa-
aramentnm institnens voluit praecipere, ut tinem, ita et media; sed certo
hominefl s sacramento absterrerentur, praesertim iu gravioribus, si scirent
peccats ma palam fteri posse; c) ecclesiastico; Conc. enim Later. IV cano-
niaavil (cap. Omnii utriusque) Lm consuetudinarium, itatuta duplici poena
ferendae sententiae, ic. depositionifl ab officio lacerdotali, et detrnsionii in
arctnm monasterinm sd perpetuam poenitentiam peragendam. II. Qualis
sit. Duplex: a) ex rtligione, quia bono sacramenti consulit; b) ex iustitia,
tnm rationc pacti Lmpliciti, tum ratione damni famae poenitcntis obventnri.

— 2oO —

III. Quanta sit. Gravissima, ita ut a) usum sententiarum probabilium ex-
cludat; b) parvitatem materiae non admittat; c) ab ea non excusent nec pe-
riculum propriae confessarii vitae, nec rei publicae interitus, nec damnum
gravissimum aut mors tertii. Confessarius potest unice obligare poenitentem,
sub poena absolutionis negandae, ut rem manifestet, vel ipsi confessario
concedat loquendi facultatem. IV. Quousque teneat. Etiam post morrem
poenitentis; confessio enim odiosa redderetur et homines ab ea retrahe-
rentur, si post eorum mortem peccata possent manifestari et publici iuris
fleri. V. Qua ex confessione oriatur. Oritur ex omni et sola confessione sa-
cramentali. Igitur non exsurgit : a) ex confessione facta scienier laico, vel
clerico, vel sacerdoti non habenti iurisdictionem ; b) ex confessione facta
quidem ministro poenitentiae, sed non ad absolutionem vi clavium obti-
nendam, ut ex. gr. ad eum illudendum, decipiendum, sigillo ex ioco obstrin-
gendum, consulendum, aut ad fingendam praecepti Paschalis satisfactio-
nem etc. ; at in aliquibus casibus exsurget obligatio secreti naturalis vel
commissi, et, si neque hoc adsit, ad cautelam, secretum erit servandum,
ne offensio eorum incidat, qui putent revera confessionem intercessisse.
Confessio erit sacramentalis, dummodo ad absolutionem obtinendam facta,
etiamsi poenitens sit sacrilege confessus vel inabsolutus discesserit. VI. Quos-
nam obliget. Obligat per se et primario confessarium, per accidens et se-
cundario omnes, quibus materia sacramentalis confessionis quomodolibet
innotuerit. Et 1° obligatur confessarius, sive verus, sive fictus at legitimus
per errorem existimatus, etiamsi laicus sit, cui poenitens bona fide sit con-
fessus. 2° Obligantur a) interpres ; b) qui audiverit confitentem, licet casu
et nolens ; c) qui sive a confessario , sive ab interprete , sive ab eo, qui
casu audiverit, rescivit ; d) superior, a quo petita est facultas absolvendi
a casu reservato, vel cui se sistit absolutus a casu reservato ; e) doctor seu
theologus, quem confessarius de poenitentis licentia consuluerit, vel poeni-
tens consulat circa confessionem ipsi theologo seu doctori faciendam, quia
talis consultatio haberi debet ut confessio inchoata : si vero poenitens con-
sulat theologum de confessione alteri facienda, theologus tenetur tantum
ad secretum commissum ; f) qui legit, sive casu, sive data opera, confes-
sionem alterius scriptam, quousque ea considerari potest et debet tamquam
medium actualis confessionis (ut ex. gr. litterae ad superiorem directae,
reservationis causa), aut tamquam actualis vel perdurans confessio (ut si
quis introspiciat chartulam, dum poenitens aut confessarius legit, vel eam
legit a confessario in sede confessionali relictam , amissam). In ceteris
casibus secretum naturale erit servandum. Poenitens erga confessarium
tenetur secreto commisso ; at confessarium prudentem esse oportet, quia
facile poenitentes, praesertiin mulierculae et puellae, loquuntur de rebus
in confessione auditis. VII. Quibuscum obliget. Obligat sigillum sacramen-
tale a) cum ipso poenitente extra confessionem, nisi ipse prior de arcanis
confessionis cum confessario sermonem commisceat vel confessario dederit
eocpressam et liberam licentiam ; b) cum omnibus, etiam aliunde scientibus,
ex. gr. cum complice, cum alio poenitentis confessario. VIII. Quando cesset.
Ex licentia, non praesumpfa . sed libera. sc. ne reverentiali quidem metu
extorta , et expressa poenitentis . per se obligatio cessat, et confessarius

— 1>81 —

loqui potcrit, in/rn finrs liccntiae concessae. Diximus : per se ; nam quan-
tloqne, ctiainsi poenitens confessarium ab obligatione solvat ct eogcre velit
;ul loquendum , confeeflariufl poterit loqui , neene, prout damnum terttl
preeesvendnm , dignitaa Bacramenti scrvanda, prndentie, aliud vel aliud
suadcant.

494. De sigilli sacramenta]is materia. Materia directa sigilli sacramen-
talis sunt peccata omnia , etsi levissima vcl matcrialia tantuin , ctiam
notoria et publica ! D€ conti ssarius periculum incurrat aut faciendi publica
qnee ininus publica mnt, aut confirmandi quae, licet publica, minus certa
vidcantur. Matcria imliriutu ea omnia, quae ad melius confitenda vel ex-
plicanda peccata poenitens addit vel quomodolibet obtrudit, licct imperti-
ncntia et ineptissima, quia eorum revelatio odiosum redderet sacramentum.
Ad materiam propterea directam pertinent circumstantiae, sc. tum finis,
aliaque adiuncta cum peccatis connexa (ex. gr. consilium petitum circa
inoduin dcfectus corrigendi), tum circuinstantiae confessionis (ex. gr. satis-
t.utio imposita, absolutio denegata) ; obiecta (sc. id quod occasionem dedit)
pcccati, etiam post absolutionem declarata ; peccata complicis, licet non
necessario declarata (ut si quis confitcatur : furatus sum simul cum patre
meo). Materia accidentalis sunt peccata admissa in actu contcssionis, eaque
oinnia quae confessarius ex confessione intelligit vel animadvertit ; et
catenus dicuntur materia accidentalis seu per accidens, quatenus involvunt
revelationis periculum. Ex. gr. impatientiae, contuineliae in confessarium
prolatae per se non essent sigilli materia, si postea non accusantur ; sed
sub sigillo cadunt, in quantum eorum revelatio in gravsmen poenitentifl
cedit et praebet occasionem suspicandi, confessarium noluisse poenitcntcm
absolvere vel acrius increpasse. Revelationes et Sp. S. charismata, si fderint
manifestata ad peccatum explicandum (ex. gr. ingratitudinem erga divina
beneficia), cadunt sub sigillo ; secus sub secreto naturali, et tantum post
niortein poenitentis revelari possunt ad aliorum aedificationein, vel ad beati-
ticationem obtincndain. Defectus, si sint proditi vel quasi peccata vel quasi
oceasimics pcccati, sunt sigilli materia ; si non sunt ex iis, vel sunt defe-
etnfl corpons c\. gr. surditas , caecitas, vel status ex. gr. paupertas, ille-
gitimitas, vel animi ex. gr. hebetudo , nonnulli tenent eos adhue sigillo
contineri, si lateant ; alii, contra, tantum obnoxios esse secreto commisso.

Materia sigilli non sunt a) peccata, quae eonfessarius aliunde novit,
quaeque ceterum publica sunt ; b) ea, quae sunt cum confessione ita con-
ncxa, ut sine iis confessio nulla consistere possit, ex. gr. ipsum confessionis
factum, cum et publicum per se et bonum sit : vel si dicas Titium con-

uni rite esse teque ei satisfactionem imposuisse et absolutionem dedisse;
c) vcnialia in genere et nullis niunita adiunctis, quia revelatio odiosa nequit

. ut si dicas Titium venialia esse confessum (non si dicas, eum multa
et graviora renialia accusasse).

Ex Instructione S. Oflf. d. 9 Iunii 1915 sacerdotes districte vctantur,
ne quid unquam ad confessionis sacrameutalis materiam pertinens , sub
quavis form.i t>t «iiiovis praetextu, ne obiter quidem, nec directe nec indi-
rectc vcxeepto casu necessariae consultationis ad traditas a doctoribus re-

— 282 —

gulas proponendae) in suis privatis sermonibus vel in concionibus, occa-
sione praesertim missionum et exercitiorum spiritualium, attingere audeant:
secus, monendi ; si recidivi, ab Ordinario vel a Superiore religioso poenis
coercendi, et in casibus gravioribus ad Congr. S. Officii quamprimum de-
ferendi.

495. De sigilli sacramentalis violatione. Sigillum violatur vel directe
vel indirecte. Directe violatur, quum expresse revelatur aliquid ex sola con-
fessione cognitum. Indirecte viblatur, aliquid dicendo vel non dicendo, fa-
ciendo vel non faciendo, unde oriatur tum cognitio aut suspicio de peccato
vel alia re ex sola confessione cognita, tum gravamen poenitenti vel tertio
ex. gr. complici. Et a) dicendo, ex. gr. si confessarius surdastro tam elata voce
dicat, ut a circumstantibus audiatur : « revertere » ; b) non dicendo, ex. gr.
si confessarius, dum poenitens ab aliis laudatur ut innocens, sententiam
rogetur, et taceat ; c) faciendo, ex. gr. surgendo in confessionali, ceteris vi-
dentibus, ut legat tabellam casuum reservatorum ; d) non faciendo, ex. gr.
si confessarius, vix confessione audita unius poenitentis tantum, ab eccle-
sia egrediatur, quum nullus alius adest sacerdos qui Eucharistiam admi-
nistret. In violatione indirecta datur parvitas materiae, quia periculum
cognoscendi res in confessione accusatas vel reddendi odiosum sacramen-
tum potest esse etiam minimum.

Uti notitia rerum in confessione auditarum tunc tantum licebit, quum
a) non adest periculum revelationis ; b) non oritur gravamen poenitenti
neque sacramentum redditur odiosum ; c) quum nequit alicui ingeri suspicio
violati sigilli, et propterea deest scandali periculum. Abundantem casui-
sticam in amplioribus tractatibus studiosus inveniet.

Superiores tamen religiosorum pro tempore exsistentes, et confessarii
qui postea superiores fuerint renuntiati, nullo modo uti possunt ad exte-
riorum gubernationem scientia quam ex auditis confessionibus habuerint.
— Ad tuendam vero libertatem et sigilli sacr. observationem praescribitur,
magistrum novitiorum eiusque socium, itemque superiorem seminarii vel
collegii non posse audire confessiones alumnorum suorum secum commo-
rantium nisi ii ex gravi et urgenti causa in casibus particularibus id sponte
petant.

Confessarius, qui a) directe sigillum sacramentale violare praesum-
pserit, incurrit in excommunicationem specialissimo modo Sedi Apostolicae
reservatam ; b) indirecte tantum, poterit suspendi a celebratione Missae et
ab audiendis sacramentalibus confessionibus vel etiam pro delicti gravitate
inhabilis ad ipsas excipiendas declarari, privari omnibus beneficiis, digni-
tatibus, voce acriva et passiva , inhabilis ad haec omnia declarari et in
casibus gravioribus degradationi quoque subiici. — Interpres aliique omnes
ad quos notitia confessionis quoquo modo pervenerit, poterunt plecti sa-
lutari poena, non exclusa excommunicatione.

283 -

Cap. IV. Communia confessariorum et poenitentium.

Akt. 1. De satisfactione.
(CIC. can. 887).

496. Satisfactio sacramentalis est opus, a<l peccata tuni cavenda tuni
eluendU^ a confeesario impoflitam, a poenitente praestandum. DupUxlgiteu
finit satisfactionis sacramentalis, sc. medicinalis el vindicativtu ; hic potior

60t. Itein duplex satisfartionis effectus : alter 6X opert opercUo^ SC. remissio
maior vcl minor poenae temporalis peccatis debitae ; alter ex opere ope-
rantis, qni Inest omnibua bonifl operibus. At effectnm aatisfactio qoe pro-
ducit, nisi in statu gratiae peracta fuerit.

497. Confessarius tenetur satisfactionem imponere (etante abaolntionem

regulariter, quia ita nielius ordo iudicii servatnr] sulutarem et convenientem.
Qua satisfactio est medicinalis, debet imponere salutarem, sc. aptam morbis
spiritualibufl medendis et peccatis accusatis contrariam. Qua est vindicatir,/.
debet imponere convenientem quantitati, qnalitati peccatorum etpoenitentium
condicioni : quare, pro letalibus yravem, nisi poenitens extraordinario modo
contritus videatur aut aliud suadeant vel poenitentis adiuncta, nempe aetas,
valetudo, sexus, condicio etc, vel timor ne poenitens abstineat a satisfa-
ctione implenda et a confessione avertatur (quibus in casibus etiam opus
aliuinlt' debitum imponere potest) ; pro venialibus vel letalibus iam remissis,
levem. Gravifl ea Batiflfactio censetur, quae respondet operi ab Ecclesia prae-
cepto sul> ur.ivi, vel praccipicinlo sub gravi, si praeciperet : ex. gr. Missain
audire, ieiunare, recitatv rosarium, sive integrum, sive quinque decadnm.
At confessarius cavere debet ab ininngendia satisfactionibus sive perpetuifl
sive diuturnis, et ab iis qnae aul poenitentem ludibrio exponant, aut sint
nimis a condicione poenitentis alienae (ut ex. gr. ieiunium pro opiticibus
vel agroruin cultoribus), aut naturae repugnent, aut confessionem periculo
revelationis obiiciant etc.

Si confessarius satisfactionem ante absoltUionem non imponit, omni
eulpa vacat, iuxta nonnullos ; leve admittit (nisi fuerit oblitus), iuxta alios.
Si omnino et scienter non imponit, peccat graviter si gravem, leviter si
Levem imponere debuisset. Si pro gravibus nimis levem imponat sine iusta
canaa, leviter peccat •, si ex iusta causa, nec leviter. Si pro gravissimis le-
vissimas imponat, gravi non vacat.

498. Poenitens tenetur : A) Acceptare satisfactionem, quia satisfactio in
voto seu acceptatio Batisfactionia ad sacrameuti integritatem pertinet, vel
ut pars eflflentialifl vel saltem ut dispositio necessaria. Si nolit gravem pro
gravibus aceeptare el relit tamcn aeque absolvi, graviter peccat, nisi eam
bona fide graviorera putet ; at si satistaetio sit revera irrationabilis, lieet
poeniteuti ex his duabus agendi rationibus, qnam malit, sequi : aut inai

— 284 —

luto recedere et alium confessarium quaerere, aut satisfactionem acceptare,
ut absolvatur, et postea non implere vel implere pro parte, quia confes-
sarius non habet ius imponendi irrationabilem et non convenientem satis-
factionem. B) Implere satisfactionem, et quidem: a) Sub gravi, gravem pro
letalibus impositam. Sub levi, levem pro letalibus impositam (quia materia
levis non est capax gravis obligationis), et levem vel gravem pro venia-
libus vel letalibus iam remissis iniunctam. b) Sub levi, tempore a confessario
praefixo, si illud determinavit ; si confessarius non determinavit, quampri-
mum commode poterit. Dilatio, quantacumque sit, .satisfactionis levis, gravi
semper vacabit; dilatio satisfactionis gravis constituere potest grave pec-
catum non tantum per se, quantum quia periculum continet aut oblivionis
aut impotentiae aut notabilis mutationis vel omissionis substantiae operis
iniuncti; communiter Nostri gravem dicunt dilationem sex mensium.
c) Cum circumstantiis satisfactioni adnexis a confessario ; utrum grave sit
an leve eas omittere, pensandum est ex confessarii intentione aut ex maiore
vel minore imminutione in carnis afflictatione, sed difficile grave in hac
re admittetur. d) Implere, sed non necessario ut oneri satisfaciat, in statu
gratiae; si vero oblitus fuerit, quum facile praesumi potest confessarium me-
minisse satisfactionis.iniunctae, eum adire, si commode potest. e) Implereper
se ipsum, nisi aliud cbnfessarius statuerit (ex prop. 15 ab Alex. VII damn.).

499. Commutare satisfactionem a) poenitens ipse nunquam potest, nec
in melius. b) Potest idem confessarius, qui eam imposuit, quamdiu commu-
tatio cum antecedenti iudicio sacramentali moraliter cohaeret. S. Alph. tenet
commutationem fieri non posse nisi ante quam poenitens discedat ; De Lugo
tenet eam fieri posse etiam post longum tempus, quia iudicium intelligitur
incompletum et quasi suspensum donec sententia exsecutioni mandata non
fuerit; in dubio, commutatio esset facienda in alia confessione. At regula-
riter confessarius, qui eam imposuit, commutare potest etiam extra confes-
sionem, licet nec confusam memoriam habeat, satisfactionem novam dime-
tiens ex priore. c) Potest alius co?ifessarius, sed in foro sacramenti tantum,
post summariam confessionis repetitionem.

Art. 2. De supplendis confessionum defectibus.

500. A poenitente. Aut confessio fuit valida, aut invalida, aut dubie va-
lida. Si confessio fuit valida, defectus pctuit contingere circa integritatem
tantum. Si gravia, citra culpam, omisit, vel in numero notabiliter erravit,
illa confiteri certo tenetur ; hunc supplere cogitur, nisi tamen in priore con-
fessione per additam sufficientem circumstantiarum expositionem (ut si di-
xerit: biennio in concubinatu vixi) aequivalenter numerum significaverit. Si
sacerdoti surdastro confessus est, debet denuo confiteri ea, quae certo scit
confessarium vel non audivisse, vel non intellexisse iuxta eorum gravitatem;
si ignorat quae confessarius non audivit vel non intellexit, omnia confiteri
debet sed citra incommodum. Si confessio fuit invalida, quia aliquid de es-
sentia sacramenti defuit sine poenitentis dolo,e& esset per se repetenda, sed
poenitens potest in bona fide relinqui. Confessio sacrilega erit repetenda, sed

— 285 —

oon repetenda est confessio Intermedia, bJ forte valida fait quia bz. gr. In <-u
confessione de peccato antea reticito nec cogitavit. 81 confessio fuit dtiMi
raiirfn, eam poenitena repetere oon cogitur, ///>•/ /brnj ln pericnlo mortis,
qnadam quasi necessitate medii.

501. Aconfessario. Confessarinfl potnit committere defectus circa valorcm
Bacramenti, vel circa »'ius Integritatem, rel circa obligationes poenitentis.
I. Circa valorem sacramenti aefectus contingere potnit, qnia confessarins aut
oon absolvit, ant Invalide absolvit ex carentia Inrisdictionis vel ex fonnae
Bnbstantiali corrnptidne, aul absolvit poenitentem tadispositum. Damnnm
illatum per defectnm circa valorem Bacramenti reparandnm est ex iustitia
qnia cx quasi-contractu cnm poenitente confessarins tenetnr validam abso-
lutionem conferre ; et cnm gravi ineommodo, bi defectus ex gravi culpa con-
fessarii accidit: citra grave incommodnm, si citra cnlpam gravem confessarii
aecidit, nisi quoties poenitens versetnr in pericnlo damnationis aeternae. Si
damnum rcparari non potest salvo Bigillo Bacramentali, confessarius licentiam
loquendi pctcre debet. II. Circa integritatem sacramenti defectus contingere
potuit positive, qnnm sc. confessarius poenitentem in errorem induxit, aut
verbifl aut agcndi rationc, ex. gr. ita, ut poenitens intcllexerit leve esse quod
gravc cst aut gravc quod leve, vel necessarinm non esse singula letalia vel
lctale in suo numero accusare; aut negative, quum sc. confessarius de specie
et numero peccatorum non interrogavit vel satisfactionem non imposuit. Si
defectus cnlpabiliter vel inculpabiliter positive contigit, confessarius tenetur
defectum reparare etiam extra confessionem, petita prius loquendi licentia,
modo sine gravi damno vel scandalo possit, quia grave damnum vel scan-
dalum excusat poenitentem a servanda intcgritate, confessarium ab ea pro-
curanda; si defectus culpabilitcr vcl inculpabilitcr negative contigit, reparari
debet intra confessionem, citra grave incommodum. In praxi confessarius, in
utroque casn, non tenebitur nisi de culpa dolere; quia defectus positivus vcl
negativns, Bine monitione, reparabitur in posteriore confessione, quam poe-
nitcns apud enmdem vel alinm confessarium instaurabit; at monitio fieri fa-
cile neqnit sine poenitentis gravamine et sine detrimento honoris et famae
confessarii. III. Circa obligationes poenitentis error contingere potuit: A) In
damnum spirituale poenitentis, ut si eum confessarius de occasione remo-
venda non monuit; quo in casu confessarius tenetur ex iustitia reparare, et
qnidem cnm gravi incommodo si cnm gravi culpa, citra grave incommodum
Bl cum lcvi culpa vcl inculpabiliter monitionem omisit. B) ln damnnm temj><>-
ralf poenitentis vel tertii, ut quum indebite poenitentem obligavit ad resti-
tnendnm, ant falso ei persuasit, ius ad restitutionem ei non competere; —
quum, contra ins, poenitentem a restitntione tertio facienda liberavit vel
omisit enm monere de restitutione tertio alicui facienda. In utroque casu,
BC, (iaiuni temporalifl poenitentis vel tertii, Nostri haec statuunt : a)Siconi
sarins negative se habnit (ex. gr. omisit sive cnlpabiliter sive incnlpabiliter
monitionem de rcstitutione tertio facienda), caritatem Laesit, minime vero iu-
stitiam, quia confessarius non cogitur cx iustitia in tribunali pocnitentiac
praecavere damnnm tcrtii sed nnice procurare bonum spiritnale poenitentis;
qnare debebit nnice poenitentem monere, at Bine gravi Lncommodo, cum ca-

— 286 —

ritas non obliget cum gravi incommodo nisi in extrema necessitate. b) Si,
contra, confessarins positive se habuit (ut quum falso persuasit poenitenti aut
restitutionem ei non deberi, aut eum teneri vel non teneri ad restituendum),
cum ipse fuerit causa damni iniusta et efficax, debebit ex iustitia monere poe-
nitentem, et quidem aa) cum gravi incommodo, si culpabiliter poenitentem
in errorem induxit ; quod si non moneat, vel ex monitione antea omissa
damnum iam obvenerit et factum sit irreparabile, ad restitutionem tene-
bitur; bb) citra grave incommodum, si inculpabiliter poenitentem in errorem
induxit ; at si, quum commode primum potest, monitionem denuo omittat
cum.gravi sua culpa, ad restituendum obligabitur.

Art. 3. De complicis manifestatione.
(CIC. can. 888, 2°).

502. Poenitens: a) Tenetur ex iustitia quaerere, sine gravi incommodo,
alium confessarium, cui complex sit ignotus, ut integre confiteri possit et
simul famae complicis parcere, etsi debeat differre confessionem. b) Licite
nequit accusare peceatum, quod non est materia necessaria confessionis, ri
illud accusare non potest sine complicis manifestatione; grave vero est no-
minare complicem in accusatione peccatorum, quae sufficienter accusari
queunt sine complicis manifestatione. c) Si alius confessarius, cui complex
sit ignotus, sineincommodo nequeat inveniri et confessio commode differri
non possit, quia urget periculum mortis vel praeceptum annuae confessionis,
aut poenitenti grave est manere, etsi ad diem tantum, in statu peccati vel
communione privari vel alium confessarium adire, in tres Nostri sententias
abeunt; alii affirmant poenitentem ad integritatem teneri et ad confitendum
peccatum, ex cuius revelatione complex manifestetur et apud confessarium
diffametur, quia praeceptum integritatis videtur esse causa tam iusta et
tam gravis ut permitti possit complicis diffamatio, eo vel magis quia haec
gravis haberi non potest, cum fiat apud unum et sigillo sacramentali ad-
strictum; alii tenent peccatum vel reticendum esse vel reticeri posse; alii
demum, poenitentem debere accusare peccatum in sua specie superiore vel
in suo genere, aut omittere circumstantias, ex quibus complex manifesta-
retur, ex. gr. accusare, loco incestus, fornicationem, violationem castitatis.
Postrema haec sententia inutilis videtur et incongruens ; nam proposi-
tum non assequitur, quia per accusationem minus specificam confessarius
impellitur ad interrogationes faciendas ut speciem infimam poenitens de-
claret, et praeterea hic teneretur bis peccatum confiteri: primo, magis ge-
nerice ; secundo, apud alium confessarium, in sua specie et cum suis cir-
cumstantiis. Igitur, hac seposita, priori sententiae vel alteri adhaerendum,
et quia altera non caret probabilitate, nec confessarius potest obligare
poenitentem, nec poenitens, ad integritatem servandam, tenetur accusare
peccatum cum complicis manifestatione.

503. Confessarius : a) Potest libere et licite interrogare poenitentem circa
ea quae necessario vestiganda sunt, ex. gr. circa circumstantias speciem mu-

— 287 —

tantee vel occaaionem peceati, etiamai es poenitentifl reaponeia sibi complei
Innoteacal inquisitio materialU complicii , b Subgravi prohibetnr es < lonetit.
Suprtmo, i'f>i primum . Ad eradicandum Ben.XIV non quia eine iueta cauea
inducil poenitentem ad detrahendnm, aed qnia reddil odioanm Bacramentum
tnm n«' instituat /brmalem tnquisUionem complicia, ac. direetam ad cogno-
• nliiiii complicem, tnm ne expreaae nomen eomplicia petat, aive es cn-
rioeitate, > i \ < • ad rectnm Bnem es gr. complicis corrigendi . c Qni non
modo Inqnirit nomen complicia formaliter, aed comminatnr denegationem
abeolntionis poenitenti qui reticere *relit, gravius peccat. <i Al ti bonnm
commnne poatulat ut comples denuntietur, confeaaarina poteei et debet
poenitentem cogere, etiam comminando abeolutionis denegationem rel
eam denegando, ut dennntiet Buperiori eomplicem; et si poenitena potiua
confeaaario qnam Buperiori velit complicem dennntiare, confeaaarins ma-
nifeatationem licite ezcipiet. Sed in hoc caan, ut dignitati sacramenti
conaulatur, dennntiatio erit potius facienda el ezcipienda eztra con-
(eaaionem.

Art. 4. De obligationibus quae confessario et poenitenti
enascuntur e sollicitatione.

(CIC. can. 904j 2363, 2368).

504. Quid sit et quando intercedat sollicitatio. Sollicitatio eet et aabetur
qnando(ez Conat, Sacramentum poenUentiae Ben. XIV) confessarii • aliquem
poenitentnn. quaecumque persona illa sit, vel in actu sacramentalis confes-
sionis, vel ante vel immediate /><>sf oonfessionem^ vel occasione aut praetextu
oonfessioniSy vel etiam extra occasionem eonfessionis in oonfessionali sive in
ali<> !<><■<> <nl confessiones audiendas destinato aut electo, cum simulatione
audiendi ibidem confessionem, a</ inhonesta tt turpia sollieUare vel provo-
care, sive verbis, sive signis, sive nutibus, sive tactu, sive per scripturam aut
tunc <mt post legendam, tentaverint. aut cum eis illicitos et inhonestos ser-
nes >-<■! tractatus temerario ausu habuerint ».

Bem pcr simjulas partes ezplanemna.

1° Confessarii nomini veniunt « omnes tt singuli sacerdotes etsi ad va-
Ik{<- absolvendum iurisdictione carenf) tam saeculares, quam regulares, quo-
modoltbet exempti... cuiuscumque dignitatis et praeeminentiae^ aut quovis
privilegio tt indulto muniti >. Egitur a) poenitens qui confessarium sollici-
taverit, non esl denuntiandus ; b) cnm aermo sit de sacer<lotii>us. non con-
stat ntrnm tpiscopi sollicitantes sint denuntiandi; et. vi Const. Benedictinae,
non deberent denuntiari laici vel clerici (nondum sacerdotes), qui Be finxerini
confeaaariofl et in confeaaione sollicitaverint, at debent, quia suspecti de
haeresi, es poateriore edicto S. OftV, c) denuntiari debent aaeerdotea, quamvis
iurisdictione carentes, flive, a poenitente sollicitati, consensum tantnm ma-
nifestaverint ezterius non si negative ae habuerint), dilata in aliud tempus
turpis consilii ezsecntione (S. Off. 20 Febr. a. ls<>7 ; Bive ipai poenitentem,
non advertentem actu malitiam peccati, BolUcitaverint; Bive, incepta vix
aoUicitatione, deatiterint, ant eos aollicitationis factae Btatim poenitnerit ; Bive

— 268 —
i
iam emendati sint aut peregre profecti; sive reatus iamdudum fuerit pa-

tratus, et omnino et semper occultus manserit (1).

2° « Quaecumque illa persona sit » , sive masculus, sive femina.

3° t In actu sacramentalis confessionis », non igitur in administrandis
ceteris sacramentis ; « vel ante vel immediate post confessionem » , sc. si inter
confessionem et sollicitationem nullum aliud negotium intercesserit. Sufficit
vero inchoatio soliicitationis immediate ante vel post confessionem, vel in
confessione, etiamsi ea postea compleatur, ut ex. gr. si quis det poeni-
tenti litteras ad turpia provocantes, postea legendas ; aut interroget poeni-
tentem ubi habitet, vel invitet ut in domum suam veniat, et postea in domo
poenitentis vel sua sollicitet, modo tamen iam tunc pravam intentionem
adfuisse postea appareat, non vero si interrogatio vel invitatio curiositatis
vel urbanitatis causa factae fuerint, et domi libido exarserit.

4° « Occasione aut praetextu confessionis. » Occasio confessionis habetur
quum poenitens extra confessionalem sedem seu confessionis locum petit
staiim confiteri, vel in ipso confessionis loco petit alio tempore ex. gr. cras
confiteri ; at non habetur si confessarius, ex confessione agnoscens poeni-
tentem valde debilem esse vel ad turpia proclivem (sc. e notitia ex confes-
sione desumpta), postea sollicitat, nisi intentionem durante confessione
conceptam exterius aliquo modo manifestaverit (ex. gr. petendo ubi poenitens
habitet), quo in casu confessarius denuntiandus esset, non quod occasione
confessionis abusus sit, sed quod inchoaverit, in confessione vel immediate
post confessionem, sollicitationem. Praetextus habetur, quum confessarius
falso alleget se confessionem veile audire et deinde sollicitet, etiamsi con-
fessio non sequatur; ex. gr. si confessarius aegrotam invisens praetexat se
eius confessionem excipere velle et, adstantibus abire iussis, sollicitet.

5° « Extra occasionem confessionis in confessionali siue in alio loco ad
confessiones audiendas destinato aut electo cum simulatione audiendi ibidem
confessionem. » Extra occasionem confessionis, sc. quum confessarius domi
vel alibi degens arcessit aliquam personam, eamque ducit etc. (v. infra),
aut quum poenitens adit, ex quocumque fine bono vel pravo, confessarium
et ambo simulant confessionem, sc. ita se gerunt exterius ut confessionem
instituere putentur (non si confessarius sollicitet mulierem stantem ante
sedem confessionalem), in confessionali, vel in alio loco ad audiendas con-
fessiones destinato, ex. gr. in sacrariis ad genuflexorium cum imagine
Christi et cum subsellio laterali, vel in quolibet alio loco, ubi occasione
missionum, exercitiorum spiritualium, confessiones excipi solent, aut electoy
8c. in quo quis in praesens confessiones, data occasione, audit vel domi vel
alibi, vel quem quis hic et nunc eligit et ad rem aptum commodumque facit.

(1) Si sacerdos, post sollicitationem, ex qua complicitas orta sit (ci. n. 481), poeni-
tentem absolverit, quia oomplicem absolvit, incurrit poenas latas in eum qui complioem
absolvit (of. n. 484 }. iixtra hunc casum, incurrit tantum, post iudicis sententiam, suspen-
sionem a celebratione iiissae et ab audiendis confessionibus , et poterit pro delicti gra-
vitate inhabilis ad eas excipiendas declarari, omnibus beneficiis, dignitatibus, voce aotiva
et passiva privari et ad ea omnia inhabilis declarari : in casibus vero gravioribus, etiam
degradari. At cum sollicitatio non sit reservata , ab ea potest absolvi a quocumque sa-
cerdote adprobato.

— 280 —

Atl inhonetta </ turpia », bc. Baltem ad tactus el ad aapectus turj
Immo et ad sui dilectionem tantum: veladhaec ttiveintei ecumaliU

guomodoHbei ptrpetranda . m si confeaiariufl Bollicitel poenitentem vel ut Qle
peccel cnm tertio veil at Lndueal tertinm u<i Becnm cnm confeaaario p<
i andnm. Nod esset tameo denuntiamlus conicssarius »|ui sollicitaref ad actus
levitor LnhonestOB.

7° « IUieitot >t inhonettot termonet vel traetatut habutrfnt, » Hi debenl
cx utraque parte procedere; vd Baltem ei ona, cnm Bignis ezterioribns as-
lensus ox altera; Bive colloqnia tnrpia sint simpliciter talia term live

se reieranl ad rem pravam agendam (tractatut). Facere simpUciter aliquod
(ionuin mnlieri, vel eam ob pulchritndinem e( renustatem Berio landare uon
«•st per se sollicitatio ; erit, Bi pravnfl finis et intentio sollicitandi appareat.

505. Confessarius debet, qnnm poenitens accnaat vel patefacil
fuisse ab alio confessario sollicitatum, ezpendere utrnm sit peraona fide
digna (hand enim raro tit, ut ez malevolentia, ez odio, ez ulciscendi libi-
dine, homines et praesertim mnlieres calumnicntur sacerdotes omnimi
innocentea)j poenitcntcm monere de atrocitate criminis et de poena, quae
n falso accusantes lata est, uempe de reaervatione peccati Romano Pontiiui

n. 476 et not.) ; perpendere serio utrnm certnm sit factum sollicita-
tionis, certa dennntiandi obligatio, et, quinn de omnibus constat, monere
poenitentem de obligatione denuntiandi confessarium, a quo fuit sollicitatus,
intra mcnsein, loci Ordinario vcl Congr. S. Officii, sub poena excommuni-
cationis ncmini reservatae. a) Si poeuitens anceps haeret vel renuit denun-
tiare, videat confessarius uum adsint causae excusantes ; -si adsint quae
ad tempus excusent, confessarius potest absolvere poenitentom, dummodo
^crio promittat, se dcnuntiationis oneri satisfacturum esse, vix id possibile
evadat. b) Si poenitens unice praetezat verecundiam vel timorem oe aacerdos
sollicitans in cognitionem denuntiantis deveniat, obiectiones diluere debet,
et potest, licet minime expediat, sed non tenetur nitigrave damnum publicum
iminineat, bc offerre ad denuntiationem faciendaro, m tamen condicione, ut
«-cripto ipsemet poenitens nomen ct cognomen sollicitantis inserat ct scriptnm
consueto involucro recondat, ne complicis nomen sibi confessario innotescat.
c) Si poenitens ex iustis causis in perpetuum deobligatur a denuntiatione
facienda, eum absolvat. d) Si poenitens, Bine iusta causa, nolit denuntiarc.
cum non absolvat sed iubeat post certum tempus denuo se sistere, et interim
casum exponat Ordinario vcl S. Poenitentiariae vel S. Officio, reticito poe-
nitentis nomine, ut huic concedatur dispensatio vel facultas nt denuntiatio
tiat tota et ex integro a confessario. — Confessarius monere debet, si
Biatant, etiam eos qui resciverint a personis fide dignis aliquem sollicitationis
casum (nisi resciverint quia ab eis consilium petitum fuit sub secreto com-
misso, quo in casu ipaimet consulentem monere tenentur), de obligatione
dennntiationis faciendae, intra mensem, [nquisitoribus aut locorum Ordi-
oariis, Bub gravi at sine censura. — Monitionem confessarius facere tenetur
ntb gravi ct sub poenis ferendae sententiae, etiamsi poenitens sit in bona fide
ct dubitetur ne sit suae obligationi satisfacturus, ezcepto tantum mortis
articulo, ne poenitens in periculum damnationis incidat.

IS Bbi ttTIAVI, Sumnunitt m.

— 290 —

506. Poenitjns, ut dixinms, eonfessarium sollicitantem denuntiare
debet, at, quum agatur de positiva lege ecclesiastica licet gravissima, re-
gulariter citra grave incommo&um; quum grave scandalum publicum vel
damnum commune imminet, nec gravissimum incommodurn excusat : extra
hunc casum, excusat, praeter quam impotentia (quod ex. gr. nequeat epi-
scopum adire, nesciat scribere), probabile periculum gravis detrimenti in
bonis vitae, famae, fortunae, vel sanguinis coniunctio cum sollicitante. Et
dummodo persona sollicitantis sit certa (sc. non dubitet, utrum Caius an Seius
sollicitaverit), sollicitatio vera, et indubium sit sacerdotem sollicitasse quate-
nus confessarium, non refert cuius aetatis sit poenitens, utrum poenitens con-
senserit, aut mutua sollicitatio intercesserit (quae adiuncta poenitens reticere
potest etiam in casu quo de iis, contra ius, interrogetur) ; necpluris interest,
sollicitationem iuridice probari non posse, aut confessarium fuisse ob alterius
sollicitationem punitum, aut de praesenti iudicatum et non convictum, aut
punitum ob antecedentem sollicitationem cum eodem poenitente, modo sol-
licitans non sit defunctus, quo in casu denuntiationis onus cessat. — Poe-
nitens, qui vere teneatur et iustas exemptionis causas non habeat, nisi intra
mensem denuntiaverit, excommunicationem nemini reservatam incurret.
Mensis computandus est a die, quo poenitens cognovit obligationem denun-
tiandi, poenam adnexam et terminum mensis unius, intra quem obliga-
tione denuntiandi premitur ; secus , cessante aut culpa aut contumacia,
poena locum non habet. Si, mense elapso, serio promittat se oneri satisfa-
cturum, poterit absolvi ab excommunicatione, quam postea non incurrit
denuo si fidem fallit. Inquisitoribus aut locorum Ordinariis denuntiare te-
netur ; et si confessarius sollicitans erat ex alia dioecesi, eius Ordinario
transmittenda erit denuntiatio ab Ordinario loci. Regulariter denuntiatio
debet fieri cum iuramento coram Inquisitore vel Ordinario, notario eccle-
siastico praesente, et deinde subscribi.

Tit. V. De Sacramento Extremae Unctionis
(CIC. can. 937-947).

Cap. I. Quibus Extrema Unctio consistat.

507. Extrema Unctio definitur Sacramentum a Christo Domino insti-
tutum et a B. Iacobo Ap. (Ep., v, 14-15, Conc. Trid. sess. XIV can. 1)
promulgatum, quo per olei unctionem et orationem sacerdotis confertur
adultis aegrotis vita periclitantibus salus animae et aliquando etiam sani-
tas corporis.

508. Dicitur primo : « per olei unctionem » . Sc. materia remota huius
sacramenti est oleum olivarum, et quidem materia remota a) certo valida
oleum olivarum ab Episcopo, vcl a sacerdote ex speciali R. P. delegatione
benedictum in ordine ad extr. unctionem ^oleum infirmorum) ; b) certo in-

- 291 —

ralida oleum benedictum a sacerdote Bine Bpeciall Et. I*. delegatione (S. Ofl*.
d. 15 Maii 1878 j c probdbiliter valida «>• ab Episcopo benedictum sine rela-
tione i>d t-xtr. u. (chriama, <>. catecbumenorum , tam quia fontef authentici,
<jui materiam bnini Baeramenti determinant, non exigunt niai olenm ab
Epiaeopo benedictnm, tnm quia benedictionee, qnibuB olea sancta confi-
cinntnf, uou ita culuaque finem determinant m alinm ftnem excludant. Ma-
icria remota x) Bemper Uctta eaf olenm Lnfirmornm qnotannifl feria V ln
ena Domini renovatum; |3) licita in casu necessitaiis a </i/<uido haberi
.tit oleum inflrmorutn, chrisma ant oleum catechnmenonuni ita tamen
ut E. r. suh condicione conferatur et, bj poatea olenm infirmornm haberi
poaait, Bacramentnm iteretur suh condicione ; b) si haberi neguii o. iufirmo-
ruiu renovatiiDi, vetus oleum, sc. superioris auni ; et si oleum iutra annum
defectnrnm esse praevideatur, licitum est oleo benedicto aliud non bene-
dictnm Bnperinrundere in minore quantitate, et pluries. Materia proxima
<st uuctio per oleum, et quidem a) certo valida et sufficiens, tuin ex ratio-
nihus intrinsecis, tum, et a fortiori, ex Decr. S. OfF. 26 Apr. 1906 (1), unica
inictio (in uno scnsu, sed convenientius, in fronte), eaque in casu necessi-
tatis, sc. quuui timetur ne aegrotus moriatur ante quaiu singulae unctio-
nes perficiantur, adhibenda est et absolute (sc. non sub condicione) sup-
plendo postea absolute unctiones omissas , si tempus suppetat (S. Off. 31
Ian. 1907, 9 Mart. 1917); b) extra casum necessitatis, ad liceitatem neces-
sariae Bunt saltem quinque unctiones, sc. in oculis, auribus, naribus, ore,
manihus, et quidem sub gravi ; quibus addenda est, nisi qua rationabilis
causa exenaetj unctio pedum ; unctio renum erit semper omittenda.

509. Dicitur secundo : « et orationem sacerdotis » . Forma E. U. est de-
precatoria^ ideoque invalida si concipiatur et enuntietur modo indicativo
vel imperativo ; eaque est : « Per istam sa?ictam unctionem et suam piis-
simayn misericordia)n induUjeat tibi Dominus quidquid per (visum, audi-
tum, odoratiun, guttum et locutionem, tactum, gressum), deliquisti ». Verba
formae essentialia sunt — per istam unctionem indulyeat tibi Dominus quid-
quid deliquisti — ; tum quia haec deprecatoria sunt, indicant actionem
sacramentalem (unctionem) et effectum ijndulgeat quidquid etc.) proprium
sacramenti ; tum quia verha sanctam, et per suam piissimam misericor-
diam, Amen, evidenter ad essentiam non pertinent ; tum quia expressa
mentio seusuum sive generica sive specifica deest et in forma Ecclesiae
graecae et in forma a S. Oflf. adprohata pro casu necessitatis , quae haec
est, ut in nota retulimus : « Per istam sanctam unctionem indulgeat tibi
Duminus quidquid deliquisti. Amen». Atin forma ordinaria omittere men-
tiones singulorum sensuum grave erit ; omittere cetera verba non essen-
tialia, leve ; in forma extraordinaria, BC. pro easu necessitatis, omittere

(1) Cum in eo Decreto statuatur « in casu verae necessitatis sufficere formam — Per
istam sanctam unctionem indulgeat tibi Dominus quidquid. deliquisti. Amen. — > reticita
mentione sive generica sive specifioa sensuuru, sequitur : 1° unctiones sensuum singulas
non esse ad validitatem necessari;^ j J Mcramentum , in ttis . per un;

unctionem esse absolnte conferendum.

— 292 —

verba non essentialia, sc. sanctam et arnen, leve erit. Minister est sacer-
dos solus (Conc. Trid. sess. XIV, c. 3 et can. 4), et quilibet sacerdos ad va-
liditatem; ad liceitatem vero parochus loci quoad saeculares et, ex consensu
parochi praesumpto, quivis alius sacerdos in casu necessitatis. At Episcopo
decumbenti ministrant dignitates et canonici secundum ordinem praece-
dentiae ; in religione clericali professis, novitiis aliisque in religiosa domo
degentibus diu noctuque causa famulatus, educationis, hospitii, valetudinis,
Superior per se vel per alium ; in religione laicali parochus vel Cappel-
lanus parocho ab Ordinario suffectus ; monialibus confessarius ordinarius
vel qui eius vices gerit. Et infirmus ad exitum properans licite ungitur a
pluribus sacerdotibus, vel una simul, alio aliam corporis partem inun-
gente et formam unctioni illi convenientem pronuntiante, vel successive ;
in casu vero, quo minister defecerit unctionibus nondum absolutis, alius
supplebit omissas vel simpliciter, si statim, vel prioribus sub condicione
repetitis, si quadrans horae inter unam et alteram administrationem in-
tercesserit.

510. Dicitur tertio : « adultis aegrotis vita periclitantibus » . Subiectum
E. U. debent esse : 1° Adulti, qui sc. ad usum rationis pervenerint et pec-
care potuerint, licet nondum communicaverint ; in dubio utrum ad usum
rationis pervenerint, sub condicione « si es capax » danda est ; et adultis
dari poterit, etsi fuerunt immediate ante baptizati , quia effectum huius
sacramenti — nempe robur contra tentationes et abstersionem a peccato-
rum reliquiis — percipere possunt ; non sunt proinde infantes, nec ii qui
ad instar infantium censentur, uti amentes a nativitate ; si tamen hi ha-
buerunt aliquando lucida intervalla, vel habuisse ex rationabili causa prae-
sumuntur, in primo casu absolute, in altero sub condicione ungendi sunt.
2° Aegroti vita periclitantes. Et quia debent esse aegroti} invalide confertur
sa?iis, licet sint in periculo vel articulo mortis constituti, ut ex. gr. capite
damnati, proelium inituri, periculosae operationi chirurgicae subiiciendi,
mulieres, etsi prima vice, pariturae, aggressuri periculosam navigationem;
et quia debent esse vita periclitantes, invalide confertur aegrotis, quoties
periculum deest, sed in dubio , ministretur sub condicione. Et conferri
debet semel in eodem periculo ; iterari potest in novo et diverso eiusdem
morbi periculo, sc. si aegrotus periculum mortis antea egressus est et
postea in illud recidit ; in dubio esset iteranda sub condicione. Ceterum,
cum omnes fere medici et recentiores theol jgi iure teneant mortem realem
nou statim et immediate subsequi mortem apparentem, seu totalem defe-
ctionem signorum vitae exteriorum, et inter unam et alteram saltem horae
quadrantem et in morbis repentinis etiam maius temporis spatium inter-
cedere ; cum sacramenta sint propter homines, patet parochum, vel qui eum
substituit in collatione huius sacramenti, posse non modo sed debere, quum
advocatur ad morientem et mortuum inveniat, tum absolutionem tum ex-
tremam unctionem sub condicione ministrare, monendo adstantes iuxta rei
veritatem ne admirationem et scandalum patiantur (cf. Antonelli, Medic.
Pastor., Vol. II, De adultorum morte apparente). 3° Non impoenitentes :
in dubio conferri debet sub condicione. At iis, qui E. U. implicite petie-

293 -

cuiu aut verisimiliter petiiflflent ante sensuum amiflflionem, E. I. Bem
toiuli praebenda eet.

511. Dicitur quarto: i bcUum animcte et aliquando saniku corporis ... Ef-
fectus enim H. r. bJ innt: eoniertur a per n el primario gratia secund
per se et secundariu peccatori saltem attrito prima; b)graita 9awtunentdU$i
qnae reliquiafl peeoatornm abstergit el poenitenti robur solaciumquo addit;

| uiitas eorporis, si animar saluti axpediverit, >allem si sacrameutum con-
feratnr vix pericnlnm exsurgit, quia non licet miracula e sacramento exi-
gere. Utrum gratia conferatur ln singulis unctionibna, vel postrema absi»-
luta. atrumque probabile est : /ioc tutius qnoad praxim.

Cap. II. De E. U. necessitate et administratione.

512. E. U. (quam ante ipsum Yiaticum, si potest, conferri iuvatj, non
est necessaria neque nccessitate medii neque necessitate praecepti, at p>
eteeidem graviter peecare potest qui, data occasione, Bacramentum suscipere
renuat, ratione eontemptufl vel scandali ; lioc remoto, leviter peccabit contra
caritatem erga bc ipetun, eo quod negle^at tam utile praesidium. Sed 1° ra-
tione oflicii, parochus a) tenetur monere infirmum de periculo eumque in.
dncere ad E. U. suscipiendam, et, item ac parochu^, snperiores morientis;
t>) snb yravi tcnctur E. U. administrare infirnio sive expresse sive inter-
pretative petenti, et si, absque rationabili causa, differat usque dum infir-
mus sensibus destituatur, item gravi non caret (cf. 398, D); c) ceteri sa-
cerdotes, parocho absente vel impedito, tenentur ex caritate ministrare
E. U., et quidem sah (jravi, saltem in casu quo hoc sacramentuin sit in-
tirmo neccssarium quia nullum aliud potuit recipere ; 2° ratione pietatis,
parentes, coniux teneri possunt, etiam sub gravi , infirmum de periculu
nionere, eum hortari ad saeiamentuin suscipiendum eique petenti curare
ut administretur.

513. Ad certo validam E. U. administrationem, extra casum necessi-
tatis, requiritur ut sensus oleo liniantur, et omnes, et continuo, nam bi
inter unam et alteram unctionem circiter horae quadrans intercesserit, col-
latio erit dubie valida; quo ordine peragantur unctiones, ad validitatcm
non refert. Ad licitam E. U. administrationem, requiritur: a) sub yravi, ut
omnefl unctiones praescripto ordine fiant: b) sublevi, ut unctiones fiant pol-

(et si penicillo vel virgula fiant, valent, sed non licebit nisi in morbo
contagioso, aut ne vix quidem, cum, medio oleo, infectio non communi-
cetur), in erucis figuram, in ambobus sensibus geminis, incipiendo a dex-
tero et pronuntiando formam ita ut non compleatur nisi utroque peruncto.
ServandUB eel hic ordo, Ut ungantur successive oculi (super utraque palpebra
clausa, si fieri potest), aurtM (in lobulo vel in ima auricula), nares (inaiifl
latcralibus), os (in labiis compressis seu clausis, si fieri potest, secus in
alterutro vel utroque , manue (in media utriusque m. palma, ai in dorso
aacerdotibus . pede* in planta vcl in metatarsoj vulgo collo dei piede . In-

— 294 —

super, citra necessitatem, grave est a) omittere orationes praecedentes vel
subsequentes a Rituali praescriptas, et, si tempus suppetat, quum in casu
necessitatis fuerunt omissae, suppleri debent ; b) conferre sine superpelliceo
et stola : sed eo non uti, facilius gravi vacabit. Erit vero leve aut ne leve
quidem non uti lumine, et ministrante, sive mare. sive femina.

Tit. VI. De Sacramento Ordixis
(CIC. 948-982, 992-1011).

Cap. I. De natura et effectu sacramenti Ordinis.

514. Ordo (seu melius Ordinatio, cuius Ordo est effectus) est sacramen-
tum N. L., quo spiritualis potestas traditur et gratia confertur in ordine ad
Eucharistiam.

Haec spiritualis potestas stricte Ordo dicitur, et in gradus seu Ordines
dispescitur. Gradus Ordinis, seu singuli ordines sunt: a) in Ecclesia graeca
quatuor, sc. lectofatus, hypodiaco?iatus, diaconatus et sacerdotium, quod in
presbyteratum et episcopatum distinguitur ; lectoratus et hypodiaconatus or-
dines minores dicuntur, diaconatus et sacerdotium sacri et maiores; b) in
Ecclesia latina septem, sc. ostiariatus, lectoratus, exorcistatus, acolythatusy
subdiaconatus, diaconatus, sacerdotium, quod complectitur tum presbytera-
tum, tum episcopatum. Episcopatus est a presbyteratu distinctus, tum quia
per eum confertur distinctus character et specialis potestas relate ad Eu-
charistiam, nempe constituendi huius sacramenti ministros, tum quia per
distinctam materiam et formam confertur. Quatuor illi minores et non sacri :
tres hi maiores et sacri habentur et dicuntur. Apud graecos ordo est sacer
et maior ratione praelationis et potestatis tantum; apud nos tum ratione
potestatis, tum ratione obligationis ei adnexae castitatis servandae et offi-
cii divini recitandi. Diaconatus. presbyteratus et episcopatus dicuntur etiam
Ordines hierarchici, quia hierarchiam constituunt a Christo Domino in Ec-
clesia sua institutam, et procul dubio sacramenta sunt. Subdiaconatus re
ordo minor. factus est maior nomine et obligationibus saec. II; minores
ordines apparent tertio circiter saeculo ; quare recentiores theologi tenent
nec subdiaconatum nec minores ordines esse institutionis divinae tum im-
mediatae. tum medintae. ideoque sacramenta non esse, sed sacramentalia ;
licet S. Thomas et plerique e scholasticis existiment eos sacramenta esse,
et alii censeant. minores ordines et subdiaconatum. in diaconatu conten-
tos velut in suo fonte. ab eo, alios alio tempore, fuisse explicatos: qua ex
sententia, ii essent, in suo fonte, institutionis divinae. Sapientiores vi-
derint.

Omnes ordines ex unitate finis. eum ad Eucharistiam — ut sacramen-
tum et sacrificiuin — referantur. unum tantummodo sacrameutum Ordinis-
constituunt.

— 295 —

515. Effectus Bacramenti Drdinii sunt oharacter^ qui eerto imprimltoi1
in collatione episcopatns, pres byteratns e( diac< nttxiB; aratiae $ancti)
augmentum; gratia n d ministeria lacra rltc obeunda.

516. Tonsura, quac est ritufl lacer, ab Ecclesia Inetitntne, qno vir bapti-
/^tus el (enb levi eonnrmatne, Bpecialiter Deo dicatnr el In elernm adscribi-
tur ut ad ordinee adscenderc p<>^sit, non est ordo, eed praeparatio ad ordinee;
»-i limnl eonfert privilegium fori et eanonie, et efflcit tonenratnm eapaceni
Inriedictionifl eccleeiasticae et benefleii eccleeiaetici. De ea, qnae confertnr
tonsiont' eapiilornm, vel, si bi deeint, comae adecititiae, ezpedita ree i

Gap, II. De materia et forma Ordinis in genere et in specie.

517. In genere. Praenotandum eet, poeee ooe flequi opinionee proba-
biles relate ad ordinee minoree et snbdiaconatum, In quibus, si defectne
occnrrant, Eeclesia Bupplet, eicnt materiam et formam posset per se mntare.
At relate ad ordinee hierarchicoe, qui Bunt certo Bacramenta, debemus ab-
SOlnte tutiora Beqni.

Materia pro variie ordinibufl varia est; in plerisque enim constat in-
Btrnmentie eornmqne traditione, in nno mannnm impositione, in duobus
ntraqne. Ad validitatem vero ordinum, qui traditionem instrumentorum re-
qninmt, haec physice tangenda sunt. Forma erunt, ubi materia est sola
inetrnmentornm traditio, yerba qoae traditionem comitantur; ubi sola ma-
nuuin impositio, verba quae in impositione manuum proferuntur; ubi
ntraqne reqniritnr, verba qnae comitantnr alterntram vel ntramqne iuxta
varias sententias.

518. In specie. 1° In Ostiariatu materia proxima eet traditio elavinm
ae (dnae ex Pont. Rom. debent i d ad validitatem nna sutlieit

clavia ecclesiae non eet . qnas Bingnli ordinandi tangere debent manu
dextera dnm episcopns dk-it : Sic agite etc. -- In Lectoratu materia proxima
est traditio libri lectionum missalis, breviarii, bibliornm sacrornm, et forte
ftiam ritnalifl . qnem Binguli dextera tangere debent, episcopo dicente: Ac-
cipite it estote etc. •>" In Exorcistatu materia proxima est traditio libri exor-
eismorum sru rituaiis (vel etiara pontificalie, missalifl . qnem singuli tangant
dextera n«- «t dum epiecopue dieit: Accipitt et cotn mendate etc. 4° Iu

Acolythatu materia proxima est dnplex : a traditio eandelabri enm can-
dela exetincta, et Binguli tangere dextera debent ex eonsnetndine eandela-
brum et candelam simnl, Bed ad validitatem Bufficit ut tangant vel cande-
Ihui vel eandelabrnm iquo tacto, eandela mediate tangitur}, dnm episcopus
dicit: Arcipite eeroferaritm etc.; b) traditio urceoli vacni, qnem Bingnli
immediate dextera tangere debent sed ad validitatem suffieit nt tangant
mediate per pelvim -piattino -), dnm epiecopne dieit: Accipite urceolum ete.
In Subdiaconatu materia proxima ost dnplex: a) traditio calicie vaeni
enm patena vaena snperposita, qnem Bingnli mann dextera tangere debent,
fpiscopo dicente: Videte etc.; o traditio libri epistolarnm miesalis, biblio"

— 296 — i

rum sacrorum), quem singuli item tangunt, episcopo dicente : Accipite li-
bi*um etc. Sed subdiaconatus potest simul pluribus conferri, tangentibus
iis simul duplicem materiam ; forma iam est in plurali. In ordinatione sub-
diaconi (item atque in presbyteri), utrum calix et patena debeant esse con-
secrata, ad validitatem (quoad liceitatem nullum dubiuuO. utrinque dispu-
tatur ; probabilius, saltem theoretice, consecratio non videtur necessaria, quia
ea nullo iure praescribitur et symbolica repraesentatio per instriunenta non
consecrata minime deficit; S. Alph. tenet in praxi tutiori sententiae esse
adhaerendum : quod valet, ni fallor, solum pro presbyteratu, quia. quum
de subdiaconatu agitur, possumus sequi sententias probabiles, ut diximus
praecedenti num. Traditio libri epistolarum non videtur esse materia essen-
tialis, sed integralis tantum; ideoque, si omissa, per Episcopum supplenda
esset (S. C. C. 10 Ian. 1711). 6° In Diaconatu materia proxima duplex est:
a) impositio manus dexterae episcopi super caput cuiuslibet ordinandi cum
forma : Accipite Spiritum Sanctum etc; et ad validitatem impositio fieri
debet tactu physico seu corporali, licet mediato (ex. gr. quum caput ordi-
nandi est pileolo tectum) ; si tactus physicus defuerit, ordinatio diaconatus
erit iteranda, etiam post susceptum presbyteratum ; b) traditio libri evange-
liorum (missalis, sacrorum bibliorum), quem singuli dextera tangere de-
bent, dum episcopus dicit: Accipite potestatem etc. Solam manuum imposi-
tionem esse essentialem plures tenent — idemque relate ad presbyteratum

— hisce fulti rationibus, quod episcopatus sola manuum impositione con-
fertur et, ut Ecclesia graeca ea sola utitur, ita Ecclesia romana per plura
saecula eam solam adhibuit in diaconatu et presbyteratu conferendis. Qui
tenent esse essentialem iiistruineiitoruin traditionem aiunt Christum mato-
riam Ecclesiae determinandam reliquisse, et Ecclesiam antea unam, postea
utramque ut essentialem determinasse. Certum est, utramque ad certam va-
liditatem ordinationis esse adhibendam. 7° In Presbyteratu materia proxima
quaenam sit de essentia, disputatur. Alii tenent essentialem esse solam ma-
nuum impositionem (ut superius, quum de diaconatu, diximus) ; et — quoniam
impositio manuum triplex est, la, qua episcopus utramque manum extendit
super caput ordinandi, cum adstantibus presbyteris, nihil dicens, 2a, qua
episcopus, una cum presbyteris adsistentibus, tenet dexteram extensam
super ordinandum, dicens : Oremus fratres carissimi etc. Exaudi nos etc.
cum praefatione Domine sancte etc, 3a, qua, post communionem, utrani-
que manum singulorum capiti imponit dicens : Accipe Spiritum Sanctum etc,

— alii docent primam non esse essentialenv quia forma deest, nec tertiam,
tuin quia fit quum iam neosacerdotes cum episcopo consecrarunt, tum quia
potestate sacrificium offerendi continetur etiam potestas absolvendi, tum
quia antiquitus non adhibebatur et videtur postea inducta fuisse ut signum
potestatis remittendi retinendique peccata iani contentae in collata potestate
sacerdotali per secundam manuum impositioneui ; alii tenent primam et
secundam essentialem esse, quia secunda non est nisi extensio primae ;
alii demum, secundam et tertiam esse de essentia , quia per eas , ut
Christus seorsum apostolis contulit, seorsum confertur potestas consecrandi
8t absolvendi. — Ut progrediamur, ea omissa sententia, quae falsa est, esse
■de essentia solam instrumentorum traditionem, alii sentiunt (ut superius,

— 297 —

quum de diaconatu, diximus , Bimul cnm manuum impoaitione, altera rel
tortia, Lnfltrumentorum traditionem eaaentialiter requiri ; nempe traditioi
ealieii cnm rino et aquae guttifl el patenae luperpoeitae cum b lum

<-piscopus dicit: Acdpe patestatem offen [Jtcumque sit, cum agatur

de raliditate, quod tutiui eet eligendnm, e( proinde ea omnia servanda nmt
quae ad eeaentiam probabilitei pertinent. El nt ordinatio otrio valida sit,
ia traditioue Lnfltrumentorum ordinandufl <l*-i*«-t tangere physice, et salt^m
mediate (ec. mann relo vel chirotheca tecte . calicem et patenam, vel ca-
licem el hoetiam qna tacta, patena mediate tangitnr), et ita, ut inter
tactuin infltrumentorum el pronnntiationem formae moralifl unitas exfdfltat.
Si in ordinatione defectue contigeril : a Certo et circa ritnm < >rto essentialem,
ordinatio absolute iteranda est. b) ProbabUUer circa rem oerto essentialem,
Yt-1 oerto circa rem probabUiter enentialem^ ordinatio iteranda sub condi-
cione. At si defectus in utroque casu [qui in a et b)] deprchenditur ante
CttHOfiem, pars omiaafl BUppleri dvbetstati/u ab><>lute rel condicionate. c) Quia

omiaaa fuit tertia manunm impositio, haec Bola suppleri debet. d) Circa
rem cerfo accidentalem^ Bed gravem (si ex. gr. unctio mauuuin et traditio
libri omisea ftierit), haec erit supplenda. 8° In Episcopatu materia proxima
<*st impositio lnanuum consecrantis et forina efl( prubabilius oratio, quac
am comitatur; sed hnpoaitio libri evangeliorum super cerviccm ct scapulas
consecrandi, et verba: Accipe Spiritum Sanctum adhibenda BUnt, quia sunt
probabilitcr de cssentia.

Cap. III. De ministro Ordinis.

519. Validae ordinationis ordinarius minister est quilibet ct solus epi-
xcopui COnsecratUM. Extraordinarius ad confercndos ordines minores et sub-
liaoonatnm, cum hi sint institutionis ecclesiasticae, est quilibet sacerdos ex
speciali Romaui Pontificis delegatione. Diflpntatum est intcr tiicologos
utruin simplcx saccrdos ex eadem speciali delegatione R. P. possit diaco-
natum conferre ; posse videbatur, ex Const. Apost. Exposcit Innoc. VIII
{$ Apr. 1489), qua dicebatur datum abbatibus cistcrciensibus privilegium
conferendi suis subditis subdiaconatum et diaconatum; at cum in ea Oon-
-<titutione ne verbum quidem liat de eiusmodi privilegio, omnifl ct tota ar-
gumentatio corruit.

520. Licitae ordinationis minister est Episeopus proprius; non alienus,
nisi de Episcopi proprii licentia seu littcris dimissorialibus. Et I. Quoad or-
dinationes saevularium, Episcopus proprius est Episcopufl dioecesis in qua
promovendus habeat domicilium una cum origine aut simplex domicilium
^ine origine;sed in hoc altero casu promovendus debet iurare se in dioe-
<.-esi perpetuo mansurum, nisi agatur de promovendo ad ordines a) clcrico
qui dioecesi per primam tonsuram iam incardinatufl est, 6 alnmno, qniin
futurum, praevia legitima cxcardinatione et incardinatione, senritio aliua
dioecesis destinetur. — Vicarius ac Praefictus Apostolieus, Abbas oel Prae-
iatus Nullius, b\ charactere epiflcopali polleant, Episcopo dioecesano aequi-

— 298 —

parantur quod pertinet ad ordinationem : quod si charaetere episcopali
careant. possunt tantum, in proprio territorio et durante niunere, conferre
tonsuram et ordines minores tum propriis subditis saecularibus (cf. supe-
rius; . tum aliis qui litteras dimissorias rite exhibuerint : extra hos fines
ordinatio est invalida. Episcopus alienus licite ordinat non subditos. si hi
afferant litteras dimissoriales : a datas ab Episcopo proprio proinovendir
nondum consecrato , post captam tamen legitime possessionem dioe-
cesis , vel a Vicario Generali qui dare nequit nisi ex speciali Episcopi
mandato . vel a Vicario Capitulari . de Capituli consensu , post annum a
Bede vacante , vel , intra annum , arctatis ixCIC. can. 958 , § 3> , vel a Vi-
cario ac Praefecto Apostolico, Abbate vel Praelato Xullius. etsi charactere

• piscopali carentibus . pro suis subditis ad maiores quoque ordines pro-
vehendis : b dumnwdo constet de germana earum litterarum fide , et pro-
movendum licite ad ordines accedere . de quo fusius n. 522. Litterae di-
missoriales mitti possunt ab Episcopo proprio . etiam Cardinali Episcopo
suburbicario. ad quemlibet Episcopum, communionem cum Sede Apostolica
habentem. excepto tamen, citra apostolicum indultum, Episcopo ritus diversi
a ritu promovendi: qua in re addendum, ne proprium quidem Episcopumr
latini ritus. licite ordinare. sine apostolico indulto, subditum suum qui ad
orientalem ritum pertineat. II. Quoad ordinationes religiosorum, si agatur
a) de religione ezcempta, religiosi a nullo Episcopo licite ordinantur sine
litteris dimissoriis proprii Superioris maioris, qui non potest professis votorum
simplicium. quae praemittuntur professioni sollemni vel perpetuae, conce-
dere Litteras dimissoriales nisi ad tonsuram et ordines minores, debtt -cinper
litteras dimissoriales mittere ad Episcopum dioecesis, ubi sita est domus re-
ligiosa. ad cuius familiam pertinet ordinandus . et ad alienum Episeopum
tnnc tantum mittere potest. cum Episcop inufl vel lieentiam dederit.
vel sit diversi ritus, vel absit, vel non sit ordinationem habiturus proximo-

_itimo tempore, vel cum dioecesis vacet nee eam regat qui charactere

• •{liscopali polleat: quae omnia Episcopo ordinaturo constare debent ex
authentico illius Curiae episcopalis testimonio. — Abbas vero regularis de
regimine, etsi sine territorio nidlius, modo sit presbyter et rite benedictus,
j»otest conferre monachis suis. qui saltem professionem simplicem emiserintr
tonsuram et ordines minores: extra hos fines ordinatio est invalida. ni^i
ipse charactere episcopali polleat: 6 de rtligione non e.cempta, religiosi
reguntur eodem iure ac clerici saecular» •-.

Cat. IV. De subiecto Ordinis.

521. Validae ordinationis subicctum est omnis et solus mas baptizatus,
licetinfans; nam non baptizati et feminae sunt ordinis incapaces iure di-

_:tur <1<- ordinibus institutionis divinae, et iure ecclesiast ico, si de
ordinibns institntionifl ecclesiasticae.

522. Ad licite ordines snscipiendos, ex parte subiecti requiritur: 1° Uc
sit confirmatus : qni non confirmatns aceedit ad tonsuram et ordines le~

— 299 —

,! ei complurium Bententia, quia violat praeeeptum Cone. 'l
qaod confirmai CH . can. 974 In renon j 11 in itatu grai

tem ,,ui a<i ordinea Institutionifl divinae accedit; sed qni aeeeditad or-
dinee institutionia ecclesiaaticae potest teneri ad statum gratiae sibi eompa-
randum, ratione Eucharistiae quae raseipi aolet. Praemittere rero deb<
citia spiritualia^ Bi ad tonsuram ve\ ordines minores promovendus per I
saltem integroa » 1 i t* > , si a<i ordinei laeros, per iex saltem Integroe dies, q
Ordinarius, cum agitur de luecipiendo diaconaiu^ redueere poteet, at non
infra trea integroa diee, Bi intra Bemeetre alii saori ordinee conferendi Bint
eidem ordinando. 8i, ezpletia exereitiia, ordinatio ultra aemeetre difleratur,
exereitia Bunt iteranda ; bJ eitra semestre, res iudicio Ordinarii relinquitur.

ii Bii immunis a censuris, irregularitatibufl el Impedimentia, de quibua
in apeciali traetatione inferiua. 1" LTt habeat . mem divinam et animum
ascendendi a<l presbyterattnn, ita ut merito coniiei possit <'um aliquando

uuiii fore presbyterum; sed ordinatus, qui Buperiorefl ordines reeipere
recuset, nec ab Episcopo ad eos recipiendoa cogi, nee prohiberi potest a
reeeptorum ordinum exereitio <>i> eam nnice causam. 5* Ui afferat m<

ido ordini congruenies. De quibua ut constet, a) Parochus ordinandi

proprius nomen promovendi a<l singulos sacros ordinefl exceptis religio

a rotifl perpetuifl Bive Bollemnibufl Bive simplicibus) in sua ecelesia d<'i»<-t

publice denuntiare semel die lesto de praecepto inter Missarum sollemnia

aut alia die et hora, quibua maior populi frequentia in ecclesia habeatur,

et omnea fidelea tenentur impedimenta, si qna norint, Ordinario vel parocho

revelare. <>rdinarius vero poterit tum ab hac publicatione ex iusta cau^i

dispensare, tum praecipere ut in aliis quoque ecclesiis peragatur, tum pu-

blicationi Bubatituere publicam ad valvas Ecclesiae affixionem per aliquot

dies, in quibus unua saltem dies festus comprehendatur. Et potest Or<li-

narius, si id expedire iudicaverit, tum per se ipse, tum per parochum qui

publicationem peregit, tum per alios, inquirere a fide dignis de vita et mo-

ribus ordinandi. — Dilata autein, quavis de causa, ordinatione ultra se-

mestre, publicatio iteranda est, nisi aliud Episcopo videatur. b) Ordinandus

aflerre debet aa) testimonium Etectorifl Seminarii, aut sacerdotis, cui extra

Seminarium commendatus fuerit, d& bonis auia moribus; bb kitteraa testi-

monialefl cuiuslibet Ordinarii loci, in quo per semestre post pubertatem

aut, si militiam exercuit, per trimestre commoratua sit (quo temporis lapsu

CIC. can. 994 determinat ordinandum potuiase contraherc can. impedimen-

tum); licebit vero Episcopo testimoniales exigere etiam pro uunpore breviore

\< 1 transacto ante pubertatem, et, si Ordinario loci commor&tionis eius tem-

porariae nihil constet vel ordinandua per tot dioeceses vagatua sit ut sit dif-

ficile omnea teatimoniales litteras habere , iuramentnm Buppletorium pro-

movendo deferre; cc novas Litteraa testimoniales , si post primas <'t ante

ordinationem per praedictnm temporis Bpatium ibidem rursus commoratus

sit. — Pro religiosifl sufficiunt dimissoriae Superioris, e quibufl constet

promovendum professioncm emisisse. esse <!<• familia domua religiosae eidem

Bubditae, praescripta Btudia peregiase et aliia requisitia pollere. 6 Ui <l< -

bita scientia commendetur. Et: << Nemo promovendua eat ad sacram fcon-

b irain nisi inceperit cursum theologicum, ad Bubdiaconatum niai exeunte

— 300 —

tertio eiusdem citrsus anno, ad diaconatum nisi incepto quarto, ad presby-
teratum nisi post medietatem quarti ; et cursus theologicus peractus esse
debet non privatim, sed in publicis scholis ad normam CIC. can. 1365 or-
dinatis. b) Ordinandus afferre debet testimonium de studiis, pro singulis
ordinibus, peractis uti sub a) diximus. c) Promovendus, tum saecularis,
tum regularis, debet periculum facere non modo in iis quae ordinem su-
scipiendum respiciunt, sed etiam, si ad sacros ordines adscendat, in iis
theologicis tractationibus eaque metodo et coram iis examinatoribus, quos
Episcopus statuerit ; examen hoc recipit loci Ordinarius, qui iure proprio
ordinat vel dat dimissorias litteras, in quibus testari debet promovendum,
facto periculo, idoneum evasisse, nisi examen, ex iusta causa, velit com-
mittere Episcopo ordinaturo, qui id oneris acceptet. Ceterum Episcopus
alienum subditum ordinaturus potest, sed non tenetur acquiescere testifica-
tioni de idoneitate in dimissorialibus contentae, et si pro sua conscientia
promovendum non idoneum existimet, repellere eum debet. 7° Ut legitimam
aetatem habeat, idest pro subdiaconatu vicesimum primum completum, pro
diaconatu vicesimum secundum compl., pro presbyteratu vicesimum quartum
completum ; in aetate ad subdiaconatum suscipiendum S. Sedes valde raro
dispensat, ad diaconatum raro, ad presbyteratum saepe dispensat ipsa in
defectu unius anni cum dimidio et concedit Episcopis facultatem dispensandi
in defectu unius anni. 8° Ut, ad subdiaconatum promovendus, habeat titulum,
ad sustentationem ; sive a) beneficii (quo nomine heic veniunt etiam coadiuto-
riae perpetuae, quotidianae distributiones, cappellaniae,pensiones), sive b)pa-
trimonii, modo tum beneficium tum patrimonium taxationem dioecesanam
attingat, sivo c) utriusquc simul, altero alterius exiguitatem supplente. Pa-
trimonium vero debet constitui ad normam iuris canonici simul et civilis (ut
eius incolumitati consulatur), et quidem vel aa) in re immobili frugifera ita,
ut reditus tanti sint, quantos taxatio dioecesana exigit, et iam ab ordinatione
percipi valeant; vel bb) in censibus (inscripta hypotheca in praediis cen-
sualibus); vel cc) in reditibus etversuris (prestiti) rei publicae. Species pa-
trimonii sunt cappellaniae laicales : sed, si manuales, necesse est conferantur
ea lege ut revocari nequeant donec ordinatus provideatur. Clerico ad sub-
diaconatum promoto, nihil relate ad patrimonium innovari potest, nisi forte
constitutum fuerit donec ordinatus alio titulo providmtur : quo in casu, eo
proviso, patrimonium, interposito Ordinarii decreto, ad constituentem redit.
— Accedunt alii tituli, idest paupertatis vel mensae communis, pro religiosis
vel pro clericis conviventibus religiosorum more, missionis, de quibus ex-
pedita res est. servitii ecclesiae, si Episcopi, alio deficiente. hoc titulo cle-
ricos ordinare velint. Sed cf. CIC. can. 'J79-982.

Cap. V. De sacra Ordinatione rite peragenda.

523. Ut sacra ordinatio rite peragatur, necesse est ut ordines suo tem-
pore, suo loco, gradatim et servatis interstitiis conferantur. Et 1° suo tem-
pore. Tonsura conferri potest quovia die et quavis hora ; ordines minores
mane tantum, singulis diebus dominicis et festis dnplicibns sivc intra Missa-

— 301 —

rumsoUemnia el hocdecebil . live extra Missam; subd
pretbyteratui conferendi sunt in Ifissa tub gra ibbatifl Quatnor Tem-

poruiu, sabbato 8itientee ante Dominicam Passionia et Babbato Baneto,
eed, gruvi de Episcopus pot< conferre quolibet die dominsco

vel lesto de praecepfc dominieifl et ivstis Apostolorum.

Extra praescripta tempora (oontra quae, consuetudo quaelibet reprobatnr
in CIC. can. 1006, § 5 i to oaberi poteet orQinatio, in caeu quoslt

iteranda, vel aliquifl ritus suppleri debeat, sh orute iive .sub condi*

cionc. Religiosi e Soc. Eesu, ei privilegio, ordinari possunt quovis die de
praeccpto ; utrum ceteri regulares bec privilegio gaudeant, alii aifirmant,
alii oegant; inzta D'Ann., res arbitrio Episcopi perni t, eo ordi-

nare nolente, non iicet regularibus alium episcopum adire ut extra tem-
pora ordinentnr [D'Annibale, III. 294 _> 2 Suo loco. Tonsura et ordines
minores conferri possunt iu qnavis ecclesia vel oratorio, etiam privato;ad
ordines sacros quod attinet, ordinationefl generales fieri debent pnblice Ln
cathedrali ecclesia, vocatia praesentibusqne canonicis; si extra civitatem
episcopalem, in ecclesia digniore, nisi quid obstet, et praesente clero loci.
Item ordinationes particnlares j sed, iusta de canaa, fteri possunt in aliis
qnoque ecclesiifl et in oratorio domus episcopalis vel Seminarii vei reli-
doiuus. Sed Episcopus nequit ordines suis conferre in aliena dioe-
cesi, nisi de Ordinarii loci licentia. Consecratio episcopalis, si tiat extra
[Jrbem, ex Tridentino (sess. XXIII, c. 2 de Reform.) habenda est in ecclesia
ad quam ordinandus promovetur vel saltem in ea provincia ecclesiastica, nisi
in bulla promotionis episcopo electo tiat facultas, ut plernmqne solet, epi-
scopi consecrantis, quem malit, eligendi. 3° Gradatim, i<l est ne ordincttio
fiat per saltum. Certum est ordines, practennissis iuferioribufl collatos,
esse validos; unice disputatur utrum valide conferatur episcopatus diacono,
praeterinissa «u.liuatione presbyterali. Et alii negant, quia complementum
sacerdotii sinc sacerdotio conferri nequit ; alii affirmant, qnia ordo
cerdotalis einiuenter in episcopatu continetur et cum eo confertur, imo,
confirmant tum ex epistola Xicolai I ad Hiucinarum et alios episcopos data
a. 867, ex qua eruitur in more Ecclesiae romanae fuisse ut diaconus con-
secraretur episcopus, tum ex praxi Stephani III (al. IV), qui statuit episcopos
ab antipapa Constantino ordinatos in pristinum honoris sui gradum reverti,
si ante consccrationem episcopalem sacerdotes vel diaconi fuissent. Gra-
viter tUidta est ordinatio per saltum, et ita ordinati prohibentur in ordine
suscepto ministrarc. At cuin ordinatis per saltum Episcopus, modo non mi-
nistraverint in ordine fluscepto, potest dispensare ex iusta causa, ut omissos
ordines recipiant, susceptis utantnr et ad superiores adscendant. 4° Servatis
interstitiis. l.t qnidem ita. ut promoti, in susceptis ordinibus, ad Episcopi
pracscriptuin, se exerceant. Intcrstitia inter tonsuram et ostiariatum, inter
singulos ordincs minores prudenti Episcopi iudicio committuntur : inter
acolythatum ct subdiaconatum saltcm annus, inter ordines sacros saltcm
trimestre tntercedat, oisi oecessitaa vel utilitas Ecclesiae, iudicio Episcopi,
aliud suadcat. 9ed conferre uon Licet, nisi de pecnliari Licentia B. P., uno
eodenKjuc die nec a) tonsnram una cnm aliquo minore ordine, uec b mi-
nores omnea Bimnl, uec c minorea ordir.e^ cnm Bubdiaconatu, oec d duos

— 302 — N

sncros ordines t«ral: quoad c) et d , reprobatur consuerudo coTitraria in
CIC. can. 978, § 3.

Nota. CIC. can. 1010-1011 praescribit oinnia, quae peractam ordinatio-
nem respicinnt, adnotanda esse in peculiari regesto in Curia loci ordina-
tionis asservando, itemque documenta ordinationum penes eamdem Curiam
esse custodienda ; praeterea, dandum singulis ordinatis authenticum re-
ceptae ordinationis testimonium, quod, si ordinatio peracta sit ab Episcopo
non proprio, exhibeatur, pro adnotatione ut supra facienda, Episcopo pro-
prio. — Notitia collati subdiaconatus ab Ordinario loci vel a Superiore
maiore (si agatur de religioso ordinato cum dimissorialibus eius litteris»
transmittenda est ad parochum baptismi, ut id adnotet in baptizatorum re-
gesto ad normam can. 470, 2°.

Tit. VII. De Sacramento Matrimonii.

Cap. I. De matrimonii natura.

524. Matrimonium definitur, qua contractus : « conventio qua vir et
mulier sibi invicem legitime tradimt dominium in corpora in ordine ad
actus ex se aptos ad prolis generationem et se obligant ad individuam
vitae societatem » ; qua sacramentum : ■ sacramentum N. L. quo christiani^
matrimonium ineuntibus datur gratia ad pie sancteque in connubio viven-
dum et prolem educandam ».

525. Matrimonium distinguitur multipliciter, spectatis viri et mulieris
coniunctione vel vinculo ab ea orto. Et erit: a) In fieri vel in facto esse ;
illud actus coniunctionis transiens, hoc connubium perseverans in vinculo.
b) Legitimum, ratum , consummatum ; illud est contractus mere naturalis et
civilis, sine ratione sacramenti, quale apud infideles contrahitur \ istud ma-
trimonium validum inter fideles initum. sed cui copula carnalis nondum
accessit; hoc, legitimum inter infideles vel ratum christianomm, quod co-
pula carnali ad generationem apta complerum est. ita, ut coniuges fuerint
effecti una caro. e) Yerum. praesumptum. putativum ; verum habetur, quum
fnit revera valide contractum ; praesumptum illud dicitur, quod, etsi forte
non exsistit. a inre, ex alicuius facti positione. praesumitur intercessisse
[ita matrimonium, quod, vivente utroque coniuge, non fuerit accusatum,
post mortem alterutrius vel utriusque coniugis praesumitur validum fuisse
(can. 1972)]; putativum, quum iure contractum existimatur, sed tamen ex
latente impedimento nullum est, vel etiam quum invaliditas alterutri tan-
tum coniugi nota est. d) Canonicum et civile; illud. in quo omnia requi-
sita a iure naturali et canonico ad verum matrimonium habentur, hoc, in
quo, praeter id quod a iure naturali exigitur. concurrunt sollemnitates a
iure civili requisitae. e) Morganaticum et conscienfiae seu seeretum; mor-
ganaticum dicitur matrimonium cum muliere inferioris condicionis ea lege

— 803 —

initum. ut OZOr Bt liberi e matrimonio n;iti a titulis, dignitatiOUS, bonis

avitis abstineant, eerta bonorum peternorum parte eontenti; m. conscientiae
simi secretum Qlnd est, qnod, ei gravissima et nrgentisalma cansa, de Epi«
aeopi ' non \'ic generalis nisi deapeciali mandato) iieentia, initur omi
denuntiationibus et Becreto, enm gravi obligmtione ieereti servandi ei parte
aaeerdotifl aesistentis, testinm, Ordinaril einaqne ancceasornm, et etiain al-
terini coniugis, altero non consentiente divulgationi, et adnotandnm est in
apposito peculiari Libro Bervando in seereto Curiae archivo ; sed Ordinarins
ad secretnm non tenetnr b! a rel aliqnod Bcandalnm ant gravis erga ma-
trimonii sanctitatem iniuria ei Becreti observantia immineat, vcl b) pa-
rentes non enrent ut tilii cx eo matrimonio suscepti baptiaentnr, vel c ba-
ptiaandes curent falsifl eipressis nominibus, quin interim Ordinario intra
triginta dies notitiani prolis Bnsceptae et baptizatae cnm Bincera indicatione
parentnm praebeant, vel d) christianam filiorum educationem negligant
iCIC. ean. 1X04-1107). /' Attentatum; ita dicitur matrimonium quod, ntraque
vci alterutrs parte conscis impedimenti dirimentia eisistentis, invalide con-
trahitnr.

526. Matrimonium, qua contractus, constat re, causa, consensu:
Et I. Re, bc. inutuo in corpora iure ad actum coniugalem exercendum,
generationi ex se aptuin.

II. Causa. Eii causis matrimonii alia primaria et iutrinseca, quam
Deus intendit in matrimonio instituendo, i. e. prolis generatio ; alia item
intrinseca, sed secundaria et consequens priinariam, i. e. mutuum adiu-
toriuin ; alia intrinseca et seciuidaria, sed accidentalis, quae accessit |
peccatum originale causae primariae unicae, i. e. sedatio concupiscen-
tiae (I Cor. vn, 9). Causae matrimonii extrinsecae et accidentales plures
esse possunt: ex. gr. pax familiarum concilianda ; dignitas familiae -
\anda; honores, divitiae, Licitae voluptatcs obtinendae etc.

III. Consensu. Consensns matrimonialis est actus voluntatis quo utraque
para tradit el acceptat ius in corpus, perpetunm et exchisivum, in ordinr
ad actus per se aptos ad prolis generationem. Consensus matrimonialis

nt haberi possit, necesse est ut contrahentes non ignorent matrimoninm
esse societatem permanentem inter virnm et mulierem ad filios procrean-
dos : haec vero ignorantia post pubertatem non praesumitur ; b) intemus
semper praesumitur conformis verbis vel signis in celebrando matrimonio
adhibitis; at si alterutra vel utraque pars positivo voluntatis actu cxcludat
matrimonium ipsum aut orane ius ad coniugalem actum aut essentialem
aliquam raatriraonii proprietatem, m. est ii\yaliduin ; c) non vitiatur ob
errorem circa unitatem vel indissolubilitatem vel dignitatem sacramenta-
Lem, etsi errordederit causam contractui (modo Bponsi velint siccontrah
quemadmodum ceteri faciunt); d) non excluditur necessario cognitione aut
opinione nullitatis matrimonii; e debet, sed non sub gravi eiprimi verbis
s contrahentibus, si ioqui possint; f) praesumitur p are, donec de

eius revocatione constiterit, etsi matrimoninm invalide, ratione impedimenti
initum fuerit. Et 1° consensus potest valide dari per procuratorem, vel
ope interpretis, dummodo a serventur statuta dioecesana, si quid addant

— 304 —

iuri communi : l, procurator exhibeat maudatum speciale ad contrahendum
cum certa persona, subscriptum a mandante et simul aut a parocho vel
Ordinario loci ubi mandarum flt, aut a sacerdote quem alteruter delega-
verit, aut a duobus testibus. et, si mandans scribere nesciat, id in ipso
mandato adnotetur et alius testis addatur qui scripturam ipse quoque sub-
signet: secus mandatum erit irritum; o mandans, ante contractum matri-
monium per procuratorem, mandarum non revocaverit neve in amentiam
inciderit, etsi insciis procuratore et altero contrahente; d) procurator fun-
gatur per se ipse munere suo. — Sed, quoad liceitatem, parochus nequit
matrimonio per procuratorem vel ope interpretis celebrando adsistere nisi
certus sit de authenticitate mandati deque interpretis fide et nisi adsit iusta
causa atque Episcopi, si tempus suppetat, venia. 2° Ex urgentissima causa,
matrimonium contrahi potest condicione adiecta. Et Aj si condicio sit de
praeterito vel de praesenti, matrimonium aut statim constat aut statim
nullum est, sed ante notitiam condicionis impletae sponsi uti nequeunt iure
suo. Et si ea fuerit impossibilis vel turpis, iure habetur pro non adiecta ;
si serio adiecta fuit, condicio impossibilis vitiat seu nullum reddit illico ma-
trimonium, at turpis, si exsistit, efficit validum, si non exsistit, nullum
reddit. B) Si condicio sit de futuro, aut est de futuro necessaria, et habetur
pro non adiecta ; aut est a) contra naturam matrimonii, i. e. obstat bono
sacramenti (ex. gr. cond. dissolvendi post certum tempus matrimonium), aut
bono prolis (ex. gr. prolem vitandi, necandi), aut bono fidei (ex. gr. non
servandae fidei coniugalis, se prostituendi) et matrimonium irritum erit ;
aut b) est solum impossibilis vel tarpLH, et habetur pro non adiecta in foro
externo ; in foro interno, iudicandum ex circumstantiis iv. supra ubi de
condicione de praeterito vel praesenti), et in dubio standum est pro valore
actus; aut c) est possibilis et honesta, et matrimonium, ea non impleta, in-
validum; ea impleta, statim validum fit (si neutra pars consensum interim
revocaverit), quin consensus renovetur, ut in ceteris contractibus, sed con-
suli poterit consensus renovatio: matriinonium tamen consummare ante
quam condicio impleatur grave erit, nisi uterque sponsus a condicione re-
cesserit. C; Disputatur utrum matrimonium virginale validum sit. Et
certum est apud omnes validum esse matrimonium contractum ab iis,
qui antea votum emiserint servandi in matrimonio continentiam, quia con-
dicio heic in pactum non deducitur ; b) validum videtur etiam matrimonium
in quo, ex utraque parte vel alterutra, condicio de praesenti additur :
tecum contraho, si ie obligas ad virginitatem in matrimonio servandam,
nuiii mutuum ius in corpora traditur, licet usus eiusdem renuntietur; c) at
certo illicitum erit, nisi adsit moralis certitudo quod periculum peccandi
desit omnino. 3° Matrimonium valide contrahitur adiectis demonstratione
(ex. gr. duco te, quae es virgo), vel causa ex. gr. quia es virgo), vel modo
(ut occidas, ut adulteres,, quae pro non adiectis habentur, modo ne in con-
dicionem recidant; invalide, si matrimonium fiat in diem (ex. gr. duco te
usque ad tertium annum) et patet, quia id est contra bonum sacramenti,
vel ex die (ex. gr. duco tt post ferias), quia aut nihil agitur aut sponsaiia
erunt. 4° Fingere consensum irravissimum est, ob iniuriam tum sacramonto
tum parti illatam. In foro externo fictio consensufl non attenditur, nisi pro-

— 805 —

betur aliquem faisse coactum ad Bngendum Bfrve dolo Bive exgravi metu;
iii ibro Interno, qui asserit n licte consensissc a cogendni eef absi i
,-i petendo velreddendo, donec rere eonsenserit ; b cogendns renovare con-
Benfnm ad ininriam reparandam, nisi compars Beparationi conaentiat, aut
nisi dolus et metm gravis rere Lntercesserint cf. CIC. can. 1081 109

527. Matrimonium, qua sacramentum, es( Lpsc contractus elevatna ad
esse sacramenti. Quare matrimoninm a)inter ohristianps , quoties rerecon-
trahere Intendnnt, velint oolint, Bacramentum est; b) inter haereti his-
matieoi, quoties Leges Bcclesiae circa Bubstantiam inatrimonii Bervantur,
esl pariter sacramentum \ c) inter fidelem ei infidelemt ex dispensatione
K. r. contraetum, Bacramentum essc alii affirmant, alii aegant ; <i in
infidelitate contractum^ si ambo coniuges ad fidem convertantur^ in ipss i>aj>-
lismi susceptione fit Bacramentum; e) qnod cfotfevocant, neque contractus
est, neque sacramentum, Bed quia, eo praetermisso, plnra Bequi possunt

dainna spiritualia et teinporalia, caque gTavissiina (tum quia utcrqii»- j>osset
aliud civilitei Inire inatrimonium, tuin quia iura civilia niatriinonio reli-
^ioso denegantur), qui eo abstinuerint gravi non vacant, oisi iusta eausa
adsit aii < trdinario videnda.

Materia et forma, cum sacramentnm et contractus unum sint, eadem
sacraiinniti est sc contractus. Materia remota sunt corpora contrahentium,
seu Lus in corpora, quod contrahentes sibi lnutuo tradunt ] proxima est
ipsa traditio mutua iuris signo sensibili expressa. Forma est idem con-
Bensus, Bigno sensibili nianifestatus, quatenus ezprimit mutuam iuris ae-
ceptationem. Ministri Bunt ipsi contrahentes, quia coniicientes contractum
conflciunt sacramentum ; sed, si non sint in statu gratiae, gua ministri
non peccant graviter, quia non sunt ministri ad id consecrati. Subiectum
est quivis baptizatus, nullo impedimento iuris naturalis. divini vel eccle-
Btici inhaliilis. Effectus niatrimonii, qua est sacranicntum, sunt : a gra-
tiac Banctiflcantis augmentum; b) ius ad gratias actualcs statui coniugali
et proli sancte educandae necessarias.

Cum matrimonium ait ona contractus et sacramentum (et proxiinum
fldei est), sequitur, Ecclesiam solam habere in christianorum contractuin
potestatem ; de iuribns civilibus legitime statuit civilis potcstas, at de hisce
tantum, et contra ius ea negat matrimonio coram Ecclesia valido.

528. Matrimonii proprietates duae Bunt: u/iitas et indissolubiliias. Ex
primo cctpite vetatur iure naturae polyandria et iure positivo divino N. L.
polygamia simultanea ; ex altero matrimonium, semel contractum, nequit
dissolvi, Baltem iure positivo divino N. L. . Kxceptiones v. inferius, ubi de
divortiis.

20 — Sebastiasi, SummaHum.

— 306 —

Cap. II. De his quae matrimonium praecedere
possunt ac debent.

529. Praecedere possunt sponsalia; debent denuntiationes seu procla-
mationes (seu banna), et probatio iuridica status liberi. Praemittinius, et
quidem obiter, parochum debere a) testimonium baptismi et confirmationis
a sponsis (solum a parte catholica, si agatur de matrimoniis contrahendis
cum dispensatione ab imped. disparitatis cultus) exigere, et si alteruter
vel uterque non sit confirmatus, hortari ut ante matrimonium confirmetur,
si possit sine gravi incommodo ; b) investigare utrum sponsi sint in do-
ctrina christiana sufficienter instructi, nisi ob personarum qualitatem id
inutile appareat ; si ignorent , edocere eos prima saltem doct. christ. ele-
menta, dum cetera peraguntur quae matrimonium praecedere debent ex iure;
si instrui renuant , eos a matrimonio repellere nequit (Comm. Pont. CIC.
interpr., diebus 2-3 Iunii 1918); c) docere sponsos, pro diversa eorum con-
dicione , sanctitatem sacr. matrimonii , mutuas coniugum obligationes et
officia parentum erga prolem ; vehementer eos adhortari ut ante matrim.
celebrationem diligenter confiteantur et S. Synaxi reficiantur; d) filiosfa-
milias minores hortari ne nuptias ineant, insciis vel rationabiliter invitis
parentibus et, si abnuerint, m. non adsistere, nisi consulto antea loci Or-
dinario (can. 1020-1021, 1033-1034).

Art. 1. De sponsalibus.

530. De sponsalium natura. Sponsalia definiuntur promissio vera, de-
liberata, mutua, signo sensibili ad iuris formam expressa, futuri matri-
monii, inter personas habiles ad contrahendum. Definitionem explicamus
per partes.

I. Promissio vera, i. e. interna et seria, cum animo se obligandi et
obligationem implendi. In foro externo promissio habetur vera et valida,
nisi probetur eam fuisse fictam; in foro interno, qui promisit cum animo
se obligandi, at sine animo obligationis implendae, vere contrahit et tenetur
stare promissis; qui promisit sine animo se obligandi, licet promissionem iu-
ramento firmaverit, ad nihil tenetur vi contractus, qui invalidus est, sed
cogitur damnum illatum reparare, et si nullo alio modo reparare potest,
per se tenetur ex iustitia matrimonium promissum inire.

II. Promissio deliberata, i. e. cum ea perfecta obligaiionis cognitione
eoque pleno consensu, quae ad suscipiendam gravem obligationem requi-
runtur. Deliberationi, ut in aliis contractibus, obstant error et mctus. a) Spon-
salia ex errore contracta invalida sunt, si error sit circa personam; vel
qualitatem, quum error refunditur in errorem personae (si quis putet ex. gr.
Caiam virginem, et virgo non sit), vel quum ea intenditur ut condicic
sine qua non: secus sunt valida. at rescindibilia quoties error dedit causam
contractui. b) Sponsalia inita ex metu sive absolute sive relative gravi,

— 307 —

iniuste incusso, iu\ta plurea Invalida; iuxta alios valida, ut eeteri coutra-
ctus (cf. n. 293, y) — quia lure positivo canonico solum matriinonium et
professio religiosa ei metti gravi, el Iniuato directe Incuaeo sunt Invalida — ,

sed reecindibilia. 8p. Inita ei metu levi iniusto et directc Incnaao sunt
valida, qnia metufl levii (acile repellitur, aed reacindibilia ad petitionem eius

qui iuetum paj

III. Promiaaio mutua, qnia Bponaalia Bunl contractua bilateralia one-

rosu^.

IV. Promiaaio signo sensibili ad iuris formam expressa. Iure naturae
■ufficiunt ea signa, quae \<-i ex Be vel ex conauetndine vd ex adiunctia
cenaenaum exprimunt. At (cf. CIC. can. 1017; ad raliditatem Bponaaiium
tuui in foro externo tnm In interno praeacribitur, ut ritentur damna qnae
e privatis sponsalibus oriebantur, baec forma, qua tenentur, nisi aliud pro
peculiari regione a S. S. < i * * statutuin sit, catholici sponsalia contrahentes
sive inter se Bive cnm acatholicis, baptizatia vel non: ut sponsalia scripto
/iant, cinn appositione diei, mensis ei anni (cf. S. C. C. d. 27 Iul. 1908), h
sponsis praesentibus a) coram Ordinario vel parocho, sive proprio alterutrius
▼el utriusque sponsi, sive qwAibet dummodo intra ipsius iurisdictionem

C. C. d. 38 Ifart. 1908), et simul cum sponsis scripturam subscribente,
aut b) coram duoi^us tcstibus, qui scripturam simul cuin sponsis subscri-
bant. El sive sponsalia ita contrahantur corain Ordinario vel parocho, sive
coram duobus testibus, quum alteruter vel uterque sponsus nescit scribere
vel actu nequit, ad validitatem, id debet adnotari in scriptura et addi
<dius testis, qui scripturam cum Ordinario vel parocho aut cum duobus
testibus subsignet. At ex matrimonii promissione (tum unilateraii, tum
sponsalitia) licet valida sit nec ulla iusta causa ab ea implenda excuset,
non datur actio ad petendam matrimonii celebrationem, sed sohnn datur
actio (td reparationem damnomm^ si qua debeatur, et haec actio, quae
■est mixti fori, non suspendit celehrationem matrimonii sponsi a sponsali-
bus resilientis cum quovis tcrtio (Comm. Pont. CIC. interpr., diebus 2-3 Iu-
nii 1918).

V. Promissio futuri matrimonii. Igifcur sponsalium obiectum est futurum
uiatrimonium, idemque validum »*t licituin, cum nemo possit se obligare ad
matrimoniuin Invalidum et illicitum. Huc incidit duphx quaeatio de spo;
libus inter eos initis qui impedimento sive impedienti sivedirimenti laborant, ct
<!<• Bponaalibus initiBinvitisparentibus. A)Certum eat: a) Invalida ea sponsalia

. quae contrahuntnr ab iis, qui sunt irretiti impedimento, in quo Summus
Pontifcx vel dispensarencquit \cl nunquam solet, etsi potest; autimpedimento,
in quo diapenaari solet,quum nullam cauaam sponai habent ut ab eo dispensari
— < i 1 1 1 . h Itcm inralida cssc. quum sponsi impedinicnto laborantes, in quo fa-
cile diapensationem obtinebunt quia iuataadeat dispenaationis cauaa, absolute
contrahunt. c) Valida essc. quum Lmpedimentum ex se aut ex contrahentium
voluntate ceaaare debel vel pol i. srr. si alteruter sponsus eat voto

eaatitatis temporaneo ligatua, \d aiteruter, qui acatholicus sit, \ult ad fldem
catholicam converti), el iens Bp ms - ut matrimonium contrahant

quum Lmpedimentnm Quifl iuris bi condicio relativa ad impe-

dimentum adiiciatur sponsalibus, v. inferiua, ubi de Libua cundicio-

— 308 -

natis. B) Dissensus parentum debet considerari, non in ordine ad sponsaliar
sed in ordine ad futurum rnatrimonium ; res evidens est, nam si futurum
matrimonium erit licitum. sponsalia erunt certo valida, etiamsi parentes
relate ad ea dissentiant, tum quia nullo iure ad validitatem sponsalium pa-
rentum consensus requiritur, tum quia in casu sponsalia erunt illicita pro-
missio rei licitae, quae validitati non obest. Si igitur matrimonium erit
illicitum ob iustum parentum dissensum. eo quod matrimonium cedat in
dedecus familiae (ex. gr. m. viri cum muliere malae notae), quod filii ex
iustitia praecavere debent, aut ex iis nuptiis gravia scandala vel discidia sint
oritura, quae filii ex caritate impedire tenentur, sponsalia erunt certo in-
valida, quia nemo se obligare ad rem illicitam potest. Disparitas condicionis
tunc tantum reddit iustum parentum dissensum, quum ex matrimonio ea
scandala et discidia oritura praevideantur, quae diximus : secus, parentes
iniuste dissentient, quia nihil mali in eo est quod nobilis vel dives cum
plebeia vel paupere nuptias ineat. In primo casu. sponsalia erunt invalida;
in altero, valida.

VI. Promissio inter personas habiles ad contrahendum. Erunt inha-
biles ad sponsalia contrahenda qui, tum perpetuo, tum in actu contractus,
sui compotes non sunt, vel matrimonium nunquam contrahere poterunt ;
sc. amentes, infantes ante septennium. ebrii. At surdos et mutos et caecos,
quos olim canonistae vel Nostri inhabiles putabant, habiles hodie haberi
et esse, nemo infitiabitur.

531. Sponsalia contrahi possunt: A) Condicioneadiecta. Sponsalia inita
a) sub condicione impossibili, sunt invalida. nisi probetur condicionem ioco
adiectam fuisse; b) sub condicione turpi. ante condicionem impletam, non
obligant, ut patet, ad exspectandum condicionis implementum ; ea impleta,
fiunt absoluta, obligant in conscientia et alios effectus sortiuntur. nisi ta-
men condicio impleta eum rerum statum effecerit , qui substantiae matri-
monii obstet: c sub condicione possibili et honesta, obligant sub gravi ad
exspectandum condicionis implementum; ea impleta. fiunt absoluta; d) sub
condicione « si Papa dispensaverit » , quura agitur de impedimento in quo
Papa dispensare potest, et adest iusta dispensationis causa, ex rei natura
considerari debent ut sponsalia inita sub condicione possibili et honesta :
sed, quoniam ex particuloribus Sacrarum Congregationum decretis videtur
deduci posse, illa considerari ut invalida, obtenta dispensatione, tutius erit
consensum renovare. — In genere, sponsalia 3ub condicione inita fiunt ab-
soluta et valida nisi alter, dum eventus condicio exspectatur. consensum
revocaverit: et consensus revocatio erit illicita, sed valida, iuxta graves
theologos, aliis aliter sentientibus. B) Per procuratorem. sub consuetis.
condicionibus (cf. n. 526, III).

532. De sponsalium effectibus. Sponsalia certo valida a) obligant ex
iustitia comrautativa et sub gravi, ut patet ex praeiudicio quod infertur
alteri parti per iniustam dissolutionem ; b) implenda sunt tempore praefixo,
vel, si determinatura non fuit, quando alterutra pars rationabiliter exigit:
c) obligant, etiamsi sponsus sponsalia cum alia iuiverit et iuramento et

— 309 —

eopula armaverit, ilve aaec alia priomm iponialium aeacia li
fuerit, qnia promiaiio de re Ulieita aon tenet, Luramentum oequit fleri
viacnlum Iniquitatii efl copula oon adimit loj priori sponsae quaesitum. Et
si aoee iuri iuo cedat, iponsui fcenetui aliam, il priorum iponaalium nei
erat, ducere, oon vi promiaiionii, aed ut damna larciat ; e contra, aliam,
priorum iponaalium eofiicfom, oec ducere oec compenaare tenetur, quia
mi »•! \oicnti oon tit iniuriu, ied h<1 proiem alendam et educandam
nnice obiigabitur.

Sponaalia in/brmia (i. e. contracta, non servata forma de qua lupra
\ri occulta Dullam obligationem pariunt live In foro ezterno alve in foro
Lnterno. At quaelibet promiieio ex ndelitate obligat sub levi, nisi grave
dainnum e promissioue uon servata oriatur. Igitur is qui promiserit, non
vi tponscUium informium vel oceuUorum, sed vi promiaiionia, $ub levi te-
nebitur ; et, si puellain delloravit, sub gravi obligabitur non ad eain du-
cendam, sed ad dainna reparanda, et obligatio nrgeri poterit non coram
Ecclesia, sed coram magiitratn civili.

533. De sponsalium dissolutione. Spousalia dinolvi possunt : A) Per
dispensationem Summi Pontificis (non Bpiacopij cui unice competit de
iponaalium validitate vel de iustis dissolutionis cauiii iudicare) 5 et sane,
Bi li. P. potest in matrimonio rato dispensare, a fortiori poterit in spon-
lalibui, et de facto dispensat quum alter 11011 vult obligationi stare et
alter non vult iuri suo cedere, et quuin dissolutio maioris momenti est
<^uam implementum (ut ex. gr. si alteruter lnatriinoniiun civile contraxerit
cum alia persona et petat ut illud eoram Kcclesia validuin fiat, altera
parte urgente - ex adverso - obligationeni e Bponaalibui ortam). B) Per
mutuum consensum, etsi sponsalia ruexunt per copulam vel iuramentum
flrmata , cum copula vere nihil iinnitatis contractui sponsalitio addat,
et obligationem Luramenti, facti in gratiam tertii, tertiui remittere possit.
C) Per electionem status perfectioris, tum quia iponaalibui tacita ineei
condicio : nisi statum perfectiorem eleyero », tum quia sponsalia inita
non ruisaent si vocatio ad perfectiorem statum fuisset praevisa ; et a) per
rotum perpeiuae ei j>erfectae castitatis privatum^ saltem in foro interno et
saltein oiii (juis illud emittat ex intentione se a sponsnlibus liberandi et
postea dispensationem petendi ; b) per professionem religiosam , sive sol-
lemnem sive siniplicem ; c) per susceptionem ordinis sucri. D) Si res dari
posse desiit, quia a) matrimonium ab alterutro cum alia persona contractum
luit ; et e Nustris alii tenent sponsalium obligationein cessare ipso facto,
alii eam adhuc urgeri posse a parte innocente, priore lnatriinonio soluto:
ex qua duplici contraria sententia sequitur nec viduum posse obligari, nec
aiiam partem l persequendo iure impediri posse ; b) supervenit aut, iain
antea exiiitem, apparuit impedimenium dirimens, in quo Ecclesia dispen-
sarc nequii ?el non solet ; at si Ecclesia in eo diipensare solet, altera pars
tuin liberatur, tum orgere potest ut qui iuipedimento Lrretitus est petat
diepensationem, cum eum ooo excuaet nec mora oec ezpenaa, quae hodit-
nunima est. E) Per violationem fidei sponsabtiae, quae neripotest pluribus
modis, i. e.: a) Fer moram in oonirahendo matrimonio. &a\ enim diea ap-

— 310 —

posita est, aut non. Si lum , aut apposita est ad finiendam obligationem,.
et liberatur uterque, sed, qui dolo fecit, damni tenetur erga alteram partem ;
aut ad urgendam obligationem, et in hoc casu qui moram facit, nisi fuerit
impeditus et offerat nuptias ad breve tempus, iure suo cadit. salvo alterius-
iure. Si 2um, in foro externo Ordinarius, in interno parochus vel confessa-
rius pro bono et aequo iudicabunt (1). b) Per fornicationem alterutrius vel
utriusque sponsi (sive ante sive post sponsalia commissam) ; in primo casu
pars innocens liberatur, in altero verius uterque resilire potest. c) Per nova
sponsalia ab alterutro inita : licet enim sint invalida, ratione iniuriae pars
innocens liberatur. d) Si alteruter alio domicilium transtulit, invita altera
parte : quod mihi non placet, sed solum de sponso. qui alio domieilium
transferat , dicendum videtur ; nulla enim mutatio rerum inducitur , si
sponsa alibi domicilium constituat, cum ad sponsi domicilium per matri-
monium reversura sit.e) Si alteruter in longinquas regiones peregre eat, inscia
velinvita altera parte, nec sit brevi reversurus. F) Si supervenerit vel (antea
forte ignotus) apparuerit casus, in quo alteruter sponsalia minime con-
traxisset (non vero, si minus libenter, at aeque contraxisset) ; idest a) si
alteruter nequeat inire nuptias sine gravi incommodo ex. gr. sine familiae
dedecore, sine gravi parentum dissensu, quin incurrat exheredationem ; b) si
qua gravis mutatio supervenerit, sive corporis (ex. gr. continuus morbus,
gravis deformitas, stuprum in muliere), sive animi (ex. gr. si altera pars-
crimen admiserit quod infamiam vel grave damnum pariat, vel malos mores-
induerit. vel haeretica facta sit), sive fortunarum : quo in postremo casu,
aut uterque factus est ditior, et neutri ius erit resiliendi ; aut uterque pau-
perior et utrique ius erit recedendi, ut libertas iis sit, ad meliorem condicio-
nem, per aliud matrimonium, assurgendi ; si alteruter factus est ditior,
ipse liberatur ; si alteruter factus est pauperior, ipse nequit urgere nuptias,
alter vero potest.

534. Sponsalibus dissolutis alterutrius culpa, is perdit arrhas et damni
tenetur ; secus, si neutrius culpa intercessit.

Art. 2. De bannis seu denuntiationibus et de documento status liberi.

535. De bannis seu denuntiationibus. A) Denuntiationes matrimonii
(cf. CIC, can. 1022-1030) faciendae sunt : a) Sul gravi. Et si parochus, quin
dispensationem petierit, unam omittat, leve est ; si duas omittat, grave

(1) Nisi fallor, etsi sponsalia non dant actionem ad petendani in iudicio celebrationem
matrimonii, ex iis, quum in forma legitima fuerunt contracta, oritur non sola ex fidelitate
obligatio, quae in quavis promissione inest, sed obligatio ex iustitia contrabendi matri-
monium; secus, cur CIC, innixus decr. Xe temere , formam sollemnem constituit , qua
servata, sponsalia valent in utroque foro ? Et si CIC. negat actionem ad petendum matri-
monium , id puto Ecclesiam sapienter decrevisse , non una de caussa; sed non inde se-
quitur, sponsos ex can. 1017, § 3 impediri quominus ad Ordinarium deferant, via non.
iudiciali, quaestiones de validitate sponsalium et de causis dissolutionis vel ad R. P. pre-
ces ad dispensationem petendam.

— 311 —

est, Baltem si periculum adest n<- Latens Lmpedimentnm non detegatur : at
id grave oon erll qnnm pericnlum esl remotnm vel quia matrimoninm
poBl longnm tempus celebrandnm erit, vel <pi i?i Ideo differtur ut Impedi-
mentnm, s\ qnod sit, enotescat. Ceternm in casibus, in qoibus Episcopus
dispensare tenetnr et adiri oeqnit et pericnlum est in mora, parochus ab
lis poterit abstinere, dnmmodo sciai nnllnm adesse impedimentnm. Dispen

sarc j>ossit/(/ GpiBCOpUS eiUSQUe vicarius generalifl al> una ei r.it iouabili

causa; a duabns, ei gravi \ ab omnibns, ei argentissima cansa, qnnm
noii adest Bnspicio probabilis impedimenti. Et bj Bponsi Bint ex ona ea-
demqne dioecesi, et alibi aterque vel alteruter sii aliquamdin comraoratns,
loci Ordinarinfl poterit ei legitima cansa a pnblicationibus etiam in aliena
dioecesi faciendis dispansare. Matrimonium aequit celebrari, u\>\ rationa-
bilis cansa aliud postuln, ante qnam tres dies decurrerint ab altima pn-
blicatione; et, si Lntra sex menses contractum aon fuerit, publicationes
sunt iterandae, oisi aliud loci Ordinario videatur. h A proprio parocko
vel a propriis, si contrahentes sint e diversa dioecesi. In boc casn, dis-
pensare poterit a publicationibns ille ex dnobus Ordinariis propriis, in
cnius dioecesi matrimonium celebrabitnr : qnod si m. celebrari debeat in
tertia aliqna dioecesi, ntervis Ordinarins proprins dispensare potest. l'a-
rochus intelligitur Bive domicilii sive quasi-domicilii ; et potcst sive per se
sive per alium sacerdotem \H clericum delegatum matrimonium publice
denuntiafe. c) ln loco dcmicilii velt quasi domicilii; et si sponsi hac illac
versati fuerint, satis erit quaerere a loco originis, vel prioris domicilii,
vel ubi diutius commorati sint, documentum status liberi. Pro minoribus
denuntiationes faciendae sunt vel in loco domieilii sui, si habeant, vel in
domicilio illius cuius potestati subiiciuntur (can. 93) ; pro vagis in loco
obi actn morantur (can. 94, § 2), nisi Ordinarius, cuius iniussu eorum
matrimonium celebrari nequit ican. 1032), etiam in loco originis eas fieri
velit. d) ln ccclesia, tribus dieltis festis continuis, licet forte immediatis,
inter Missarttm sollemnia ant inter alia divina officia ad qnae popnlus
Preqnens accedat (can. 1024). Et cum finis legis sit detegere impedimenta.
si qua Bint, tx iusta causa fieri possunt tum tribns diebus festis etiam
discontinnis, tnm festis olim de praecepto vel diebns feriatis, qnoties ta-
men populus frequens adsit (1). — Licebit Ordinario loci publicationibus
Bubstituere pnblicam, ad valvas ecclesiae paroecialis alinsve cniuslibet,
affixionem nominum contrabentium per spatium saltem octo diernm, ita
tamen at, hoc spatio, duo dies festi de praecepto comprehendantnr ; vernm
uterque pnblicationis [modus utiliter coniungitnr, pfaesertim in magnis
civitatibus.

B Publicationes faciendae non sunt pro matrimoniis 'qnae contrahnn-
tur cum dispensatione ab imp. disparitatis cnltus ant mixtae religionis,
nisi loci Ordinarius pro Bua prudentia, remoto scandalb, eas permittere
opportunuin duxerit. dummodo apostolica dispensatio pra< I et mentio

omittatur religionis partis aon catholicae.

(1) Cf. D'Auuibale. p. III. n. 168, nota 6.

— 312 —

C) Alii parocrii, qui publicatioues alibi peregerint, tenentur per au-
thenticum documentum de earum exitu certiorem facere parochum , qui
matrimonio assistere debet.

D) Omnes fideles impedimenta, si qua norint, parocho aut loci Ordi-
nario, ante matrimonii celebrationem, revelare tenentur, tum ex caritate,
quia agitur de gravi damno proximi praecavendo, tum ex praecepto eccle-

ico, et sub gravi (nisi iure metuant sibi vel aliis grave damnum. vel
scandalum, aut sciant revelationem inutilem fore vel noxiam, vel dispen-
sationem ab impedimento in foro conscientiae habitam fuisse). Nec refert
utrum impedimentum sit impediens an diritnens, cognitum directe an in-
directe, simpliciter an sub secreto promisso vel etiam commisso (nisi ta-
men commissum sit ratione officii, ut parochi medici, advocati, obstetricis
etc. et ex revelatione sequatur infamia ipsiuf qui secretum commisit et non
est unus ex contrahentibus), certum an dubiuro "^el quod iuridice probari
nequeat.

536. De probatione iuridica status liberi. a) Praeter publicationes,
investigationes faciendae sunt de statu libero (i. e. a matrimonio praece-
denti, ab ordine sacro, a profess. religiosa et a quolibet alio canonico
impedimento) contrahentium, praesertim si hi alio loco post adeptam pu-
bertatem sex menses commorati sint, vel etiam citra sex menses, quum
suspicio adest latentis impedimenti. Hac in re erit Ordinarii iudicare, et
praescribere utrum eo loco faciendae sint publicationes. necne, vel aliae
probationes et coniecturae super status libertate colligendae. Fere ubique
status libertas probari solet iurato duorum testimonio, ad formam praescri-
ptam ab Instruct. S. Offic. 21 Augusti 1670 et 24 Febr. 1847, apud Curiam
episcopalem dioecesis ubi sponsi commorantur et etiam apud Curiam ep.
dioecesis originis. modo ne ab hac in illam adhuc impuberes discesserint.
Et sponsis, si in pluribus locis commorati fuerint. vel desint testes aut unus
eorum, iuramentum suppletorium, ex facultate Ordinariis delegata et sub-
delegabili, deferendum est. b) Exorto dubio de exsistentia alicuius impedi-
menti, parochus rem accuratius investiget, interrogando sub iuramento, ut
supra diximus, duos saltem testes fide dignos. dumne agatur de impedimento
ex cuius notitia infamia partibus oriatur, et, si necesse fuerit, ipsas quoque
partes: publicationes peragat et perficiat, si nondum peregerit; consulat
Ordinarium, si dubium adhuc superesse prudenter iudicaverit. c) Detecto
impedimento certo, si sit occultunu parochus p-.tat dispensationem a S. Poeni-
tentiaria (cf. n. 569., et interea peragat vel absolvat publicationes, si nondum
peregerit vel absolverit; si sit publicum, et detegatur ante inceptas publi-
cationes, parochus ulterius ne procedat. donec impedimentum removeatur,
etsi dispensationem pro foro conscientiae tantum obtentam norit ; si dete-
gatur post lam vel 2am publicationem. parochus publicationes absolvat, et
rem ad Ordinarium deferat cao. 1031).

537. Si vero iinpedimentun? Dccultum iuris ecclesiastici (exceptis prove-
nientibus ex sacro presbyteratus ordine et ex affinitate in linea recta, orta
ex matrimonio non rato tantum sed etiam consummato) denuntietur vel

— 313 —

agnoscatur dum sponsi in ro sunt ut matninunium celebrent, aut ( >r<linarius,
aut, si hic adiri nequeat vrl non possit nisi cinn periculo violationis fligilli,

Ipaemet parochufl rel saeerdos delegatafl, rel •aeerdofl vocatu$ (cf '. n. 564, Iii .
vel eonfeflflariuA, qui impedimentura detegerint, possunt in eo diapenc

in. 1045).

Cap. III. De impedimentis impedientibus et dirimentibus.

538. Impedimenta matrimonii dicnntnr circnmfltantiae quae ex iure
hominem ad contrahendum matrimonium reddunt inhabilem, et siquidem
ad lnatriinoniuin licite contrahendum, dicuntur impedienHa; ad licite et
valide, dirimeniia. Inipedientia constant lege prohibente, dirimentia prohi-
bente unaque irritante, et m. est illicitum vel invalidum, etsi impedimentum
ex una tantum parte se habet.

Supremae auctoritatis ecclesiasticae privative est tum authentice decla-
rare quamlonain ius divinum matrimonium impediat vel dirimat, tum alia
impedinmnta m. impedientia vel dirimentia pro baptizatis constituere per
moduin Legifl sive universalis sive particularis, tmn impedimenta iuris eccle-
Biastici sive iinpedientia sive dirimentia abrogare aut illis derogare, tuin
in iis dispensare (nisi iure communi vel speciali indulto a Sede Apostolica
haec potestafl concedatur). Cf. can. 1038, 1040. — Consuetudo novum impedi-
inentum inducens aut impedimentis exsistentibus contraria in CIC. can. 1041
reprobatur.

Art. 1. De impedimentis iinpedientibus.

539. Impedimenta impedientia quatuor enumerantur: Ecclesiae vetitnm,
imp. mixtae religionis, cognatio legalis et votum.

540. I. Ecclesiae vetitum.

Prohibitio Ecclesiae potest esse particularis, vel generatis. Particularis
habetur quum alicui personae iusta et speciali de causa matrimonium in-
terdicitur: ut quum sponsa habuit dispensationem a praecedente matrimonio
rato ob ignorantiam rei matrinionialis vel quum adest sive fundata suspicio
latentis impedimenti, sive gravis metus damnorum et litium. Ordinarii loco-
r/nn omnibus in -suo territorio actu commorantibus, et suio subditis etiam
extra Bnes territorii sui, possunt vetare matrimonia in casu pecnliari, sed ad
tempus tantum, iusta de causa eaque perdurante, sed nequeunt vetito appo-
nere clausulam irritantem, quam sola Ap. Sedes addere potest (can. 1039).
GeneraliB habetur oe matrimonia ineantur: a) bannis seu pubblicationibus
non praemissis; b) insciis aut rationabiliter invitis parentibus (cf. can. 1034
et supra n. 529); c) cum iis qui notorie aut catholicam fidem abiecerunt, licet
ad sectam acatholicam non transierint, aut societatibufl ab Ecclesia dam-
natis adscripti sunt (can. 1065), quo in casu parochus adsistere nequit nisi
consulto Ordinario, qui, omnibus perpensis, permittere potest adsistentiam,
modo urgeat gravis causa et ipsimet videatur satis consultum tum catho-

— 314 —

licae educationi universae prolis, tum remotioni periculi perversionis alteriu9
coniugis ; d) cum publico peccatore aut censura notorie innodato, qui re-
cuset confiteri vel cum Ecclesia reconciliari ; et parochus matrimonio assistere
nequit, nisi gravis urgeat causa, de qua, si fieri possit, consulat Ordinarium ;
e) inter catholicum et acatholicum baptizatum. De quatuor prioribus casi-
bus expedita res est: de quinto, seu de matrimoniis mixtis, nunc videamus.

541. II. Impedimentum mixtae religionis. Matrimonia mixta (quae
vetantur lege naturali et divbia, tum ob periculum perversionis partis ca-
tholicae contrahentis et prolis nasciturae, tum ob communicationem in sacris
inter utramque partem in nuptiis ineundis, et lege ecclesiastica, naturalem
et divinam confirmante) : A) Valida sunt, si non intercedant impedimenta
dirimentia et si pars acatholica (haeretica vel schismatica) sit baptizata.
Censetur vero rite baptizatus acatholicus ille, cuius sectae Rituale veram
materiam et formam praescribit ; in dubio, baptismus habetur ut validus in
ordine ad contrahendum matrimonium. pro cuius valore standum erit donec
probetur partem acatholicam non fuisse valide baptizatam (cf. can. 1070).
B) Licita sunt si adfuerit dispensatio: a) Romani Pontificis, qui eam con-
cedit (perraro tamen in Italia) modo hae condiciones simul concurrant : a)
urgeant iustae et graves causae ; b) cautionem praestiterit pars acatholica
de amovendo a parte catholica perversionis periculo, et utraque pars de
universa prole catholice tantum baptizanda et educanda; c) cautiones regu-
lariter scriptis dentur, et moralis certitudo habeatur de cautionum imple-
mento; |3) Episcopi, habentis facultatem delegatam, quae subditos tantum
respicit et cessat si agatur de Italis, qui in exteris regionibus domicilium
vel quasi-domicilium non habeant. C) Contrahuntur coram parocho vel
delegato, qui, neque vi neque metu gravi constrictus (secus matrimonium
esset invalidum), interrogationes de consensu facere debet, sacris ritibus
omissis: si vero ex hac on.issione graviora mala praevideantur, Ordinarius
poterit aliquam ex consuetis ecclesiasticis caeremoniis, exclusa semper
Mis8ae celebratione, permittere. Sed vetantur coniuges, ante vel post con-
tractum coram Ecclesia matrimonium ex dispensatione, adire, sive per se
ipsi sive per procuratorem, ministrum acatholicum uti sacris addictum, ad
matrimonialem consensum praestandum vel renovandum (quos si hanc
legem vel iam violasse vel violaturos esse certo noverit, parochus ne assi-
stat, nisi ex gravissimis causis, remoto scandalo et consulto antea Ordinario);
si vero lex civilis iubeat, sponsis licebit adirt ministrum acatholicum, unice
qua officialem status civiiis, ad actum civilem explendum, effectuum civi-
lium gratia. — Coniux catholicus tenetur curare conversionem coniugis
acatholici; Ordinarii vero aliique curam animarum habentefl eiusmodi ma-
trimonia tenentur impedire et, si nequeant, saltem curare ut ad praescripta,
de quibus supra, contrahantur, et coniuges promissiones factas fideliter
impleant (cf. CIC. can. 1060-1064, 1102).

542. III. Cognatio legalis ex adoptione (can. 1059).

In iis regionibus ubi lege civili legalis cognatio. ex adoptione orta,
nuptias reddit illicitas, iure quoque canonieo matrimonium illicitum est.

- 315 —
543. IV. Votum (can. 101

Multiplex votum matriinoniuin impcdit, B6U r«- ulit illicitum : i. «'. \«)luin

eastitatia perpetuaeel perfectae, virginitatis, non aubendi, Ingrediendi reli-
gionem el Buscipiendi ordinei sacros. Tria priora matrimonio immediate et <li-
recte adversantur , etsi dod eodem modo; duo posteriora mediate el Indirecte,
quatenua obliganl ad Buscipiendum Btatum, quocum coniuncta es1 obiigatio
Bervandi caatitatem perpetuam ac perfectam, quae matrimonio directe ad-
versatur. Plures voventes oonfundunt inter se tria pridra vota. Sed voti

batut scu non nvbendi obiectum esl ut flal illicitus unicus matrimonii
Ineundi actus; voti virginitatis obiectum esl ut Iliicitus fial primue actua
contra castitatem consummatua, i. e. pro homine voluntaria seminifl ef-
fuflio mvc per pollutionem sive per copulam, pro muliere copula vel inna-
turalis laesio corporalis integritatis ; voti castitatis perpetuae et perfectae
obiectum est ut, etiam ex ratione voti, non liceat quilibet actus, sive in-
ternus sive externus, castitati contrarius. Manente post inquisitionem dubio,
si quis impulsus est ad vovendum causa declinandi onera coniugalia, eaeLi'
batwn vovisse censendus est ; si ad aureolam sibi comparandam virginitatifl
seu castitatis nunquam laesae, virginitatem; si ex simplici puritatis amore,
castitatem.

Nunc ad singula deveniamus. Et 1° qui nuncupavit votum castitatis
perpetuae ac perfectae, a) contrahens matrimonium graviter peccat, sive
habeat, sive non habeat intentionem consummandi, quia voti implementum
sibi impossibile reddit, tradendo alteri ius exigendi debitum ; b) contracto
matrimonio, debitum petere nequit, ne reddere quidem nisi quoties alter
coniux iure suo utitur, et propterea non si alter per adulterium iure prive-
tur ; c) defuncto coniuge, ad votum tenetur, nisi fuerit dispensatus. 2° Qui
nuncupaverit votum virginitatis, a) contrahens matrimonium graviter pec-
cat, quia voti implementum impossibile sibi reddit, nisi matrimonium vir-
uinale utrinque tiat, quod tainen liodie est graviter illicitum ; b) si admi-
Beril primum actum consummatum contra castitatem extra matrimonium,
gTaviter peccavit, sed, ut patet, licite contrahit, quia de voto actum esl ;
c) matrimonio contracto, primo actu consummato contra castitatem seu
copula habita, graviter peccat, sed votum cessat. 3° Qui emiseril votum
caelibatus seu non nubendi, contrahens matrimonium graviter peccat, et
«lc voto actum est. 4° Qui ediderit votum ingrediendi religionem, a) con-
trahcns matrimonium, graviter pcccat ob deceptionem coniugis et ob peri-
culum, in quod se coniecit, votum non servandi, si intendat, cum Ap.
Sedis vcnia. ingredi religionem ; b) matrimonio contracto, tenetur religio-
nem ingredi, si vcnia accedat Ap. Sedis ; c) matrimonio consuimnato, te-
nctur votum servarc seu religionem ingredi, quoties vel alter consentit vel
per adulterium ius amisit (si forte Ap. Sedes indulserit) vel moriatur, nisi
tamcn propter adiuncta rerum mutata (ex. ,u-r. aetatem gravem, prolis Buscep-
tionem, valctudinis incommoda, inhabilitatcm, quae Bupervenerit, ad rcligio-
nis munia obeunda) ingressus in religionem vel impossibilis vel nimis gpravis
factus sit. {> Qui nuncupaverit votum suscipiendi ordines sacros, a) con-
trahens matrimonium, gravitcr peccat quia se coniicit in impossibilita-
tem scrvandi votum, nisi tamen intendat (quod non fit sine deceptione

— 316 -

coniugis gravter illicita cum venia Ap. Sedis vel dispensatione ab ira-
pedimento ad Ordines aut religionem ingredi aut sacros ordines susci-
pere ; b) contracto matrimonio, poterit matrimonium consummare. sive
quia susceptio sacrorum ordinum facta est impossibilis, sive quia castita-
tem directe non vovit ; sed tenetur adhuc sacros ordines suscipere, in
iisdem adiunctis, de quibus supra, ubi de voto ingrediendi religionem.
excepto casu, in quo voti implementum per mutata rerum adiuncta fac-
turn sit impossibile.

Art. 2. De dispensatione ab impedimentis impedientibus.

544. Summus Pontifex dispensat in omnibus, ut patet ; sed sibi
servat dispensationem in hisce impedimentis impedientibus: a) mixtae reli-
qionis. ut vidimus : b) voti perfectae ac perpetuae castitatis, emissi tum ante
matrimonium. tum ab iitroque coniuge, ex mutuo consensu, post matrimo-
nium contractum ; c) voti ingrediendi religionem votorum sollemnium. Epi-
scopus dispensare potest in impedimentis impedientibus Romano Pontifici
non reservatis: quare dispensat sr) potestate ordinaria a) a bannis seu de-
nuntiationibus ; b) in voto virginitatis et caelibatus seu non nubendi; c) in
voto suscipiendi ordines sacros: d matrimonio contracto ab alterutro coniuge
cum voto perfectae et perpetuae castitatis, quia periculum est in mora, dis-
pensat ad petendum debituin : item, si votum ab alterutro coniuge fuerit
matrimonio constante nuncupatum, ad petendum debitum: e) in casu dissen-
sus iusti parentum. Dispensat etiam in casibus dubiis, quum agitur de imp.
impedientibus Rom. Pontifici reservatis. et, in casu ^itatis, certo

in voto castitatis perfectae et perpetuae. probdbiliter ideoque certo^ ex CIC.
can. 209j in voto ingrediendi religionem votorum sollemnium, ab imp. mixtae
religionis: 5) potestate delegata, ab imp. mixtae religionis, si speciale in-
dultum obtinnerit. Regulares in iis votis dispensant. in quibus potestate
ordinaria Episcopi dispensare possunt.

Art. 3. De impedimentis dirimentibus.

^ 1. De lege statuente impedimenta dirimentia.

545. De potestate statuendi impedimenta dirimentia. Ecclesia, eaque
unice, potestatem habet Btatuendi impedimenta, quae matrimoniuin invali-
dent. Et sane, cum ratio contractus (et est fidei proximum) nequeat sepa-
rari a ratione sacramenti. et soli Ecclesiae a Deo data sit potestas sta-
tuendi quae ad valide (nedum licite sacramenta suscipienda requiruntur,
hoc ipso soli Ecclesiae competit statuere quando habeatur, vel non, validus
contractus matrimonialis. — Episcopi et Concilia particularia per se possent

— 817 —

Btatucrc Impedimenta Impedientia ve) dirimentia ln raa iuririsdictione ;
Gregoriufl IX hanc poteetatem Rom. Pontifici reeervavit, ut nnica legielatie
in re tanti momenti fldelei teneret. Poteatafl rero eivilia poteal fx ie 1]
moderari effectus civiles, qnibm tamen aequit matrimoninm eoram Bcclc
ralidum deatitnere et matrimoninm coram Bocleeia Invalidnm munire; In-
mper anctoritafl civilia poteat, ex communi eententia, moderarl matrimonia
Infidelium sibi Bnbditornm al etiam, relate ad ea, itatuere Lmpedimenta diri-
mentia; hanc vcro poteatatem, civili anctoritati competentem, alii alinnda
derivant.

546. De lege impedimentorum dirimentium. Eodie impedimcnta ma-
triiiioniuin dirimentia rigent quindecim, quae hiece reraicnlii continentnr:

(1) Errort {'2) condicio, (8) votum, (4) cognatio, (5) crimen,
(6) cnltus disparitas, (7) vis, (8) ordo, ((J) ligamtn, (10) hont

(11 aetas, (12) affinis, si (13) clandestinus, ei (14) imp

(15) raptave sit mulier nec loco reddita tuto.

Impeditnenta dirimentia a) ratione originis, id est auctoritatia, qua<
conatitnit, alia lunt iuris naturalis [errort impotentia: consanguinitas in
primo gradu lineae rectae . alia iuris positivo-divini ligamen , alia torifl ec-
clesiastici {consanguinitas in ulterioribus gTadibus Lineae rectae et in linea
collaterali, et reliqua omnia) ; 0) ratione dispensationis, alia imlispensabilia,
sc. in quibus Ecclesia dispensare non potest (i. iuris naturalis et positivro-
divini) vel non solet (nonnulla iuris ecclesiastici), alia dispensabitia, i. e. in
quibus Ecclesia dispensare solet (fere omnm i. iuris ecclesiastiei) ; c) ratione
finis immediati et iuris impugnandi matrimonium, alia iuris privati (error,
condicio, metus, impotentia), quorum finifl immediatafl et praecipnnfl est
bonum privatum contrahentium et quorum validitas impimnari debet pro-
xime ab ipsis contrahentibus, quibus instantibus iudex ecclesiasticufl pro-
cedit ; alia inris publici (reliqua), ad bonum commnne principaliter itatnta,
quorum impugrnatio pertinet ex officio ad iudicem ecclesiaflticum ; d) ratione
notitiae, alia publica, quae sc. iam ita innotucrunt ut celari amplius ne-
queant, et rursus vel natura sua publica (consanguinitas, aflinit;i<. publica
honestas ex publico vel notorio concubinatu, cognatio spiritualis\ vel na-
tura sua occulta et facto publica (quae ex actione occulta oriuntur sed
iam ita innotuerunt ut celari amplius nequeant) ; alia occulta, vel omnino
(ut quum de iis unice confessario et nupturienti constat), vel simpliciter,
quum iam aliquibus de iis constat; alia materialiter j>ublica et formaliter
occulta, qnnm factum, unde impedimentum ezsurgit, publicum est sive in
ie totum live in riennullifl adiunctis, sed nescitur ex eo facto induci im-
pedimentum, vcl adiuncta ignorantur e quibus impedimcntum oritur. Im-
pedimenta dirimentia in quatuor classes distribui possunt : alia enim diri-
munt a) ob defectum validi COnsensus lerror, condicio, vis, aetas, raptHfl ;
alia b) ex defectu materiae, quia vel dccst omnino (ut in impotentia) ant
deest in contractu praescnti, quia iam alteri tradita (nt iu ligamine); alia
c) ob defectum /ormae (clandestinitas) ; alia d) ob defectum habilitatis in con-
trahentibus (reliqua). Sed nos lequemnr ordinem, qnem versiculi exhibent.

- 318

Irapedimerta alia sunt gradus minoris, alia maioris. I. gradus miuoris
sunt consanguinitas in tertio grado lineae collateralis , affinitas in secundo
gradu lineae collateralis, publica honestas in secundo gradu, cognatio spi-
ritualis, crimen ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii
etiam per civilem tantum actum. Reliqua omnia sunt maioris gradus (CIC.
ean. 1042).

547. De extensione legis, i. e. quosnam lex obliget. Lex statuens im-
pedimenta dirimentia obligat a) omnes catholicos; b) haereticos (et schisma-
ticos), cum Ecclesia semper declaraverit ex nulla, ne longissimi quidem
temporis, consuetudine haereticos eximi a legibus Ecclesiae matriraonia-
libus ; excipienda taraen lex clandestinitatis. in casibus de quibus infra
n. 560, 3°. Xon obligat infideles, in quos nulla est Ecclesiae potestas. At
impedimenta possunt indirecte infideles afticere: a) quum enira, ex Ecclesiae
dispensatione, fidelis contrahit cura intedeli, vel b) quum alteruter e coniu-
gibus infidelibus ad fidem convertitur, ratione connexionis pars infidelis
Ecclesiae indirecte subest.

Ignorantia, etsi invincibilis. non excusat ab impedimento incurrendo,
quia ieges irritantes semper effectum suum sortiuntur, ob bonum commune.

Grave incommodum privatum non excusat generatim a lege impedi-
raenta statuente, quia haec est irritans; sed vidimus quid agendum, quura
irnpedimentum occultum detegitur immediate ante celebrationem matri-
raonii (1).

548. De effectibus legis. 1° In casu impedimenti certi, matrimoniura,
si contrahatur, nullum omnino erit; et si contrahentes ignorent se impedi-
mento ligari, peccabunt materialiter tantum; si sciant, graviter peccant con-
trahendo et, si vitam coniugalem agant, tamquam concubinarii habendi
sunt. 2° In casu impedimenti dubii, aut impedimentum est iuris naturalis
vel positivo-divini, aut iuris ecclesiastici tantum. A) Si imped. est iuris na-
turalis vel positivo-divini a) in dubio iuris, id est quum certo nuptiae inde-
centes et illicitae sunt, sed dubitatur utrum irritae sint ex lege naturali
(ex. gr. in consanguinitate in primo gradu lineae collateralis), nuptiae iniri
nequeunt propter certam indecentiam et probabilem nullitatem, cui sacra-
mentum exponere non licet ; b) in dubio facti, nequit matrimonium iniri,
quia contrahens est in perpetuo periculo aliquid intrinsece malum perpe-
trandi (2). B) Si impedimentum sit iuris ecclesiastici tantum a) in dubio
iuris, quum dubitatur utrum actio aliqua certo admissa irapedimentum in-
ducat seu cadat sub lege irritante, licet contrahere, quia Ecclesia supplet
et notum effatum est: impedimentum dubium, impediraentura nullum; b) in
dubio facti, i. e. quum dubitatur utrum actio fuerit, necne, admissa, quae,
si certo admissa, impedimentuin induxisset, matrimonium contrahi nequit
nisi dispensatio habita fuerit. Et ex CIC. can. 15, Ordinarius dispensat.
3° In casu impedimenti putativi, haec valent : a) si quis, putans certo

(1) Cf. n. 536.

(2) Sed tamen cf. n. 561, ubi tle impotentia dubia: de contradictione sapientioribus
iudicium esto.

— 319 —

impedimentum adesse, illud parvi pendit, ita ut statuat in concubinatu vi-
vere, matrimontum invalidum est -i"i;l eonsensns non ferebatnr ln rernni
matrimonium ; b) §i qnia, pntana probabiltter Lmpedimentnm adesse, eon-
fcraxit e1 postea eertior (actns eat Lmpedimentnm defuisse, valet rnatrimo-
uium, quia contrazit consensu Lmplidte condicionato, sc. in quantum po-
terat: c) si qnis, pntana oerio Lmpedimentnm intercedere, contrahit tamen
dolens et non andenfl LUnd manifestare ne matrimonio arceatur aeva Lnia-
aietnr, probabilina matrimoninm valet ob voluntatem praedominantem illud
contrahendi, sed ad eantelam consensus renovaudus erit (ci*. can. 1086).

8 2. De Btngulis impedlmentis dirimentibus.

549. I. Error {iuris naturalis).

Error a) circa obiectum matrimonii (ut si quis iguoret pcr illud ius
tradi in eorpora contrahentium), invalidat matrimonium; b) circa matrimonii
unitatem, indissolubilitatem, dignitatem sacramentalem, ctsi det causam
eontractnij uon invalidat, nisi in casu quo error recidat in conditionem
sine qua non (cf. can. 1084) ; c) circa personam, vel circa qualitatem quae
redundat in personam, i. e. quae intenditur ut condicio sine qua non
(si quis contrahat, quia mulierem putat virginem et sub ea condicione :
secus, nolit contrahere), vel ut determinativa personae (ex. gr. duco pri-
mogenitamprincipifiN., quam puto esse hancAnnam), matrimoninm nullurn
reddit; d) accidentalis, i. e. circa qualitatem, quae non redundat in perso-
nam, non invalidat matrimonium (cf. can. 1083).

550. II. Condicio (t. ecclesiastici) .

Impedimentum hoc abest, si uterque sponsus servus est, vel si sponsus
liber noveritj ante quam matrimonium ineat, condicionem servilem alterius.
Matrimonium invalidum est si pars libera ignoret condicionem alterius
lervilem; sed si, errore detecto, renovet consensum, matrimonium constat
(cf. can. 1088, § 2, 2°).

551. III. et VIII. Votum et Ordo [iuris ecclesiastici) .

Dirimit matrimoniuin votum sollemne castitatis perpetuae, sive expli-
citum, ut in professione religiosa, sive implicitum, ut in susceptione sub-
diaconatus-, sed necesse est (ut impedimentum adsit) in professione religiosa
votum fuerit deliberate emissum et cum voluntate se obligandi, et, quod ad
ordinem sacrum attinet, ut susceptio subdiaconatus sit voluntaria el ordina-
tio valida. Cnm accepcatio Ecclesiae constituat voti sollemnitatem, imp. hoc
est i. ecclesiastici et in eo R. P. ex gravi causa dispensat (can. 1072-1073).

Ex Const. Ascendente Domino Gregorii XIII, contirmata per Const. Do-
lcufes Leonis XIII, vota simplicia scholasticorum et coadiutorum S. I. di-
rimunt lnatrimonium, et in iis dispensare potest Praep. gencralis.

552. IV. Cognatio (partim iuris naturalis, partim iuris ecclesiastici).
Cognatio in genere definitnr propinquitas personarum orta ex genera-

tione; et pro diversa sjenerationis ratione diveraa cognatio exsurgit ; idest

— 320 —

ex generationr naturali cognatio naturalis seu consanguinitas, ex regenera-
tione spirituali spiritualis cognatio, ex adoptione cognatio legalis.

1° Consanguinitas, quae potest oriri tum ex copula licita, tura ex
illicita, definitur vinculum quarumdam personarum inter se, eo quod ex
uno eodemque communi stipite proximo per carnalem generationem de-
scendunt.

In consanguinitate plura attendi debent: a) Stipes (seu persona), a quo
alii ducunt communem originem. b) Linea, seu series personarum descen-
dentium, et quidem recta, si una ab altera descendit, sive immediate ut
filius a patre, sive mediate ut nepos ab avo ; obliqua (seu collateralis, trans-
versalis), quum una ab altera non descendit sed habent communem stipi-
tem. In linea recta, quaecumque persona consideretur, ii, a quibus ea persona
originem habet (idest pater, avus. proavus etc), dicuntur adscendentes ; qui
ab eadem persona originem ducunt (ut filius, nepos, pronepos etc), dicun-
tur descendentes. Linea collateralis dicitur aequalis, si personae in varia li-
nea collaterali collocatae eodem gradu a communi stipite distant; inaequalis,
si diverso gradu; ita ex. gr. duo fratres sunt lineae collateralis aequalis:
frater et fratris filius sunt 1. c inaequalis. c) Gradus, seu mensura distantiae
unius personae ab altera in eadem linea, sive recta, sive collaterali; et erit
simplex, si in linea collaterali varia gradus est aequalis; mixtus, si inae-
qualis, ex. gr. duo fratres sunt in priino gradu, frater et fratris filia sunt
in secundo gradu mixto cum primo, vel tangente primum.

Ad gradus computandos triplex regula statuitur : a) in linea recta tot
sunt gradus quot personae, stipite dempto (i. e. quot generationes) ; b) in
iinea collaterali aequali tot sunt gradus, quot personae ex una parte,
stipite dempto , sc duae personae eo gradu sunt consanguineae , quo
gradu a communi stipite distant ; c) in linea collaterali inaequali tot sunt
gradus, quot personae ex parte remotiore, stipite dempto, sc duae personae
eo gradu sunt consanguineae, quo gradu remotior distat a stipite. In iure
civili italico, gradus computantur in linea recta item ac in iure canonico ;
in linea collaterali gradus utriusque partis adduntur: ex. gr. frater et fratris
filia iure canonico sunt in secundo gradu mixto cum primo seu tangente
primum, iure civili italico sunt in tertio gradu.

Sed potest dari multiplex consanguinitas, ex qua multiplex impedi-
mentum consanguinitatis oritur. Consanguinitas est multiplex, quoties vel
a) duae personae ex eodem stipite multiplici via descendunt, vel b) e plu-
ribus stipitibus descendentes, in iisdem simul conveniunt. Tres casus mul-
tiplicis consanguinitatis dari possunt. Primus casus: si quis cum persona sibi
consanguinea matrimonium Bonaventura

init et ex ea prolem habet. I

In tabula, quae a latere est, I '

_, , , ,. . . Thomas Ioannes sextilia

cum Paschasms duphci via ex , , contrahunt

eodem stipite Bonaventura iraides ida -< ■ >- Mauritius

descendat, id est ex parte ma- | !

tris Idae et ex parte patris Amalia Paschasius

Mattritii, etiam cum Amalia duplici consanguinitate ligatur in tertio gradu
aequali lineae collateralis. Secundus casus : si personae inter se consanguineae

2ui gt
■ rai

— 321 —

ducunt In matrimonium personas Llem Intor k consanguineas, e( en Ui
prolem habent, nl qnnm dno ftmtres ducunt d rores. Heic pn

ima part€ et ei altert deecen-

1 U 1 S' t ■

* ' «lit ei dnplici div< ipite

bim .1

.ii ntroqne conrenit. in t;t-
bula, a latere posita, [oannes

! >;inus, lilii lVtri, ducunt

Veliam <-t Lanram, tii
chimi. Michael, nepoe loau-

. t)tt 'itihtint . , . , . . i i • j

* " , ~ . . t_ nis et Vehae. et Addaides,

Yeliu ^ >. loannes Dariu< •< >• Laura

j neptis Darii et Laurae, sunt

Emma ria dupUeiter consanguinel, quia

conyeninnt in dnplici dii

Mi :.a-.l A-lelnides ... . . „ .

Btipite loachimo et letro, m

tertio gradu aeqnali lineae v-ollateralis. Te< babetur qnnm aliquis

habet prolem ex pluribus consanguineis, ut ex. gr. -i quis, priore uxore
deiuncta, ducat eiufl sororem. Carolus

In tabula. quam a latere exhi- |

,us, Franciscus ducit in coniuges 1« '

matrimoninm Martham, et, iiartba < >- Franciscus «<- — > Rita

hac defnncta. hnins sororein ' . __.

Candida Hieronymus

Ritam. E pnore matrimomo

nata est Candida, ex altero " i mus Anna

Hieronymus. Stephanns, Candidae filius, et Anna, Hieronymi filia. conve-
niunt in dnplici stipite Francisco et Carolo ; et sunt dupliciter consanguinei
w\ Becnndo gradu aequali lineae collateralis, quatenus e Francisco stipite
descendunt, in tertio gradu aequali lineae collateralis, quatenus e stipite
Carolo descendunt.

Hisce praehabitis, reliqnnm est ut dicamus (cf. CIC. can. 1076): A) e
consanguinitate oriri impedimentum dirimens usque ad tertium gradum
inclusive: ita taynen,ut in linea recta. ex iure tum naturali tum canonico,
consangninitas dirimat in infinUum inter omnes ascendentes et descen-
dentes tnm iegitimofl tum naturalefl •, in linea collaterali dirimat ad ter-
tiuin gradum, sed non ad remotiorem mixtum cum propinquiore, ex. gr.
ad quartum tangentem tertium, imo vel secunduin ; B) ci) in prirno gradu
lineae rectae (inter patrem et filiam, matrem et filium) impedimentum
certo dirimere ex iure naturae, in reliquifl gradibufl lineae rectae pa-
riter dirimere iure naturae non absoluto et primario, Bed secundario, etsi
nonnulli tenent matrimonium esse illicitum sed validum ; dicitur : ex iur-
undario naturae, quia res non eam repugnantiam induit, quam matri-
monium in primo gradu ; b) in primo gradu lineae collateralis (inter
fratres et sorores) certo dirimere ex iure naturae secundario, quia ex
neceflflitate inter filios et iilias Adami hniusmodi matrimonia intercesse-
runt (haec eo spectant nt decerni possit de validitate matrimoniorum in-
ter infideles, qui ad fidem convertuntur) \ in reliquis gradibus lineae colla-
teralis impedimentum esse iuri- eecleaiastici ; C) imp. consangninitatifl
multiplicari toties tantum, communis stipes ?nultiplicatur, sc. tn

— l — Skbastiami, Summariu

secundo et terti^ casu, de quibus pauio ante diximus, miuime vero in primo
casu (1).

2° Cognatio spiritualis (iuris ecclesiastici), oritur sive ex baptismo sive
ex confirmatione tum inter ministrum et subiectum, tum inter patrinos et
subiectum; sed impedimentum exsurgit tantummodo ex baptismo (can. 768).
Ut impedimentum contrahatur, requiritur: A) ex parte baptizantis, ut sit
baptizatus : quare si iudaeus ex. gr. baptizaverit, non contrahit ; diximus iam
(cf. n. 425) patrem et matrem baptizandi, si ex necessitate vel de industria
ipsimet baptizaverint, non contrahere impedimentum ; B) ex parte patrinorum,
ut non sint inidonei ad validitatem (cf. n. 430), et baptizandum in actu bap-
tismi per se vel per procuratorem physice teneant aut tangant, vel statim
levent seu suscipiant de sacro fonte aut de manibus baptizantis; C) ex
parte rei, ut baptismus fuerit validus; in dubio de validitate, impedimen-
tum non contrahitur. Quare a) in baptismo privato, sc. domi sine sollem-
nitatibus administrato, imp. contrahitur tum a baptizante tum a patrinis,
iicet per se patrinos adhiberi pertineat ad caerimonias baptismi; b) in cae-
rimoniis unice supplendis a nullo contrahitur; c) in baptismo, qui seciindo
sub condicione confertur, si iidem baptizans et patrini in utroque baptismo
adhibiti sunt, contrahunt impedimentum ; si in altero tantum patrini in-
terfuerunt, vel baptizans et patrini non fuerunt iidem. nulli contrahunt
(cf. can. 762, 763) (2).

3° Cognatio legalis est propinquitas personarum quae ex adoptione ori-
tur. Adoptio, alia a) perfecta, quum aliquis, sui iuris, transit in potestatem et
familiam adoptantis et fit heres necessarius {adrogatio iure roinano) ; alia b) im-
perfecta, qua aliquis, non siti iuris, adoptatur, non tamen transit in potesta-
tem et familiam adoptantis, et fit tantum heres legitimus seu ab intestato.

Qui lege civili inhabiles ad nuptias inter se ineundas habentur ob co-
gnationem legalem ex adoptione ortam, nequeunt vi iuris canonici matri-
monium inter se valide contrahere (can. 1080).

Igitur apud nos (ex C. C. I. art. 60) cognatio legalis dirimit: a) quasi in
linea recta inter adoptantem, adoptatum et huius descendentes; b) quasi in
linea collaterali tum inter diversos filios adoptivos eiusdem personae, tum inter
adoptatum et filios qui adoptanti supervenerint ; c) quasiper modum affinitatis,
inter adoptantem et coniugem adoptati, inter adoptatum et coniugem adop-
tantis (3). Notandum apud nos adoptionem plus minus imperfectam vigerc.

553. V. Crimen (iuris ecclesiastici).
Hoc impedimentum oritur:

(1) Ante diem 19 Maii 1918 consanguinitas dirimebat usque ad quartuni gradum in-
clusive in linea collaterali, et impedimentum multiplicabatur etiam iv ])rimo casa.

(2) Ante diem 19 Maii 1918, imp. cogn. spirit. exsurgebat etiam ex confirmatione, et
aderat quoque inter ministrum et parentes subiecti, inter hos et patrinos.

(3) Ante diem 19 Maii 1918 sola adoptio perfecta inducebat impedimentum, et a) quasi
in linea recta inter adoptantem et adoptatum perpetuo ; ad quartum vero gradum inter
adoptantem et descendentes adoptati , quousque hi manerent sub paterna poteptate ;

b) quasi in linea collaterali inter adoptatum et liberos adoptantis, sc. ad primum f/radum,
sed tamen quousque duraret adoptio vel liberi essent sub paterna adoptantis potestate ;

c) quasi per modum affinitatis, eodem modo et iisdem terminis quibus nunc dirimit.

• >J.>

l' Ei adulterio, vero quura sc. saUem aUeruter eat iralido matrim
coninnctus) ; conMtmmato (sc. cnm copula perfecta^ qnod tamen In foro
externo Bemper praesnmitnr; formali utrinque (idest, quum uterque
ilterutrum eflfle coningatum ; guocum coniungatur vel i j^-o/n

fotnri matrimonii, vivente coniuge^ utrinque facta% incondicionata^ sive ea
adnlterinm praecedat (raodo a«/e adulterium non fherit reiractata)t eive
comitetur, Bive subsequatur ; rel 0) matrimonii de praesenti attentatio (etiam
j,rr uc(/n>) civilem tantum% vel coram miniatro haeretico), facta s<-i<-ntrv re
late ad praeexeistens coniugium).

2° Kx coniugicidio, dnmmodo a) adrnerit mutua In id conepiratio, ei
mors realiter secuta sit ex actione physica vel morali alterutrius; b) alter-
uter saltem habneril intentionem futuri matrimonii et eam complicl
terne, licet per indicia tantum, manifestaverit.

3° Kx utroque simul, dnmmodo a adulterium omnefl condicionea prae
se tnlerit, qnas superius (1°) indicavimus; 6) qui coniugem occidit inten-
tionem matrimonii ineundi alteri aliquo modo externe manifestaverit,
quamvis, aUero inscio vel invito, coniugicidium eum secuta morte ab eo
fnerit patratnm.

Duplex impedimentum criminis ezsurgit, ?'// / cosi£, si ambo sunt con-
iugati et nterqne id novit ; m 2° casu, quando uterque coniugatus est et
utriusque coniux occiditur ; in 3° casu, quum uterque coniugatus est et
uterque coniugem suum occidit (cf. can. 1075).

554. VI. Cultus disparitas (iuris ecclesiastici qua dirimens : inris hatu-
ralis-divini qua prohibens).

Disparitas cultus heic intelligitur perfecta. id est qnae exsistit inter
baptizatum in Ecclesia catholica vel ad eam ab haeresi et sehismate con-
versum, et non baptizatum (imperfecta idem est ae mixta religio, quae
matrimonium impedit) ; qua prohibens est iuris naturalist ob perversionis
pericnlnm, et positivo-divini ex Ap. Pauli verbis (II Cor. vi, 14): c nolite
ugu >n ducere cum infidelibus » ; qua dirimens est eerto iuris ecclesiastici,
non enim vigebat in Ecclesiae primordiis inter christianos et ethnicos et,
f\ consuetudine plurium saeculorum, ratihabita postea ab Ecclesia, indu-
Ctnm fuit primum inter christianos et hebraeos, deinde inter baptizatos et
quoslibet non baptizatos. Solus Pontifex in hoc impedimento dispensat, at
perraro et sub iisdem saltem condicionibus, quae in dispensatione ad ma-
trimonium mixtum contrahendum exiguntur (cf. can. 1070-1071).

Hnc incidit quaestio de dubio baptismo, quae respicit etiam matrimonia
mixta; i. e. quaeritur quid iuris, si matrimonium iniri debeat vel initum sit
a) inter dubie baptisatum et non baptizatum, vel b) inter certo baptizatum
catholicnm) et dubie baptizatum (haeretieum). Praxis et principinm S. S
liae Ln re est, baptismum dubium in ordine ad matrimonium Bive contrahen-
dnm, sive contractnm, habendum esse ut validum. Qnare, in casn a) impedi-
mentnm disparitatis cultus tenet ; et matrimoninm contractnm sine dispen-
sationo, erit validnm vel invalidnm, prout dc facto contrahens, de cnins
baptismo dubitatur, non erat baptizatns (quo in casu matrimoninm tit inter
duos infideles et Kcclesiae non Bubest), vel erat baptizatns. In casu b) ira-

— 324 --

pedimentum non adest : et si deinde detegatur baptismum fuisse nullum.
matrimonium certo validum est, quia Ecclesia supplet dispensationem a
disparitate cultus.

555. VII. Vis seu metus (certo ex iure ecclesiastico, probabilius etiam ex
iure naiurcu

Heic vis nomine intelligitur non modo coactio absoluta externa, ex qua
fit. ut consensus exterius detur, repugnante interius voluntate, sed coactio
moralis, quae metum producit ; Ecclesia consensum ex metu (qui con-
sensus per se adest) declarat invalidum, ut matrimonii plenae libertati
consulat. Et si plures ideo negant metum dirimere matrimonium ex iure
naturae, quod metus eum non tollit voluntatis consensum qui ex iure na-
turae ad validitatem cuiuslibet contractus requiritur, alii affirmant, quia
metus ex iure naturae non reddit contractus invalidos, sed facit rescindi-
biles, et, cum matrimonium sit indissolubile, necessario sequitur illud, ex
metu contraetum, debere esse, ex iure naturae, invalidum ab initio.

In hoc impedimento dispensari nequit, et inhabilitas ad contrahendum
tamdiu perdurat, quamdiu metus permanet ; matrimonium vero contractumr
quousque metus perdurat, non revalidatur etiam per plures annos cohabi-
tationis maritalis, sed, cessante metu, revalidatur renovando consensum ii-
modis de quibus n. 591.

Metus a) gravis, sive absolute, sive relative, matrimonium dirimit si
fuerit iniuste incussus (non ex. gr. si deflorator a iudice cogatur, uti fieri
dicitur in quibusdam Americae Septent. Statibus), ab extrinseco (contra, si
ab intrinseco. ut si quis ex gr. concubinam ducat ex metu gehennae), a
quo ut quis se liberet, eligere cogatur matrimonium ; b) levis, etsi iniustus
et directe incussus ad extorquendum consensum, non dirimit, tum quia
efificaciter in consensum non influit, tum ex iuris positivi statuto, quia in-
numera matrimonia cum societatis damno solverentur : c) dubie gravis non
dirimit, quia sacramento debetur reverentia et in dubio standum est pro
matrimonio ; d) reverentialis dirimit vel non, prout adiuncta suadeant eum
relative gravem vel dubie gravem vel levem fuisse (can. 1087).

556. IX. Ligamen (iuris positivo-divini).

Ligamen est matrimonium praecedens adhuc perseverans.

Invalide matrimonium attentat qui vinculo tenetur prioris matrimonii,
quamquam non consummati, salvo privilegio fidei; et quamvis prius ma-
trimonium sit in se irritum aut solutum fuerit qualibet ex causa, non ideo
licet aliud contrahere, antequam de prioris nullitate aut solutione legitime
et certo constiterit (can. 1069).

Si vero res sit de praesumpta morte prioris coniugis, item, ut novmn
matrimonium iniri possit, requiritur moralis certitudo (nec sufficit probabi-
litas licet maxima) de obitu prioris coniugis. Ad eam comparandam, Ordi-
narii, ex quorum sententia de morte constare debet, Instructionem S. Off*.
(a. 1868) prae oculis habere tenentur. Mors debet probari per testimonium

— 325 —

authenticum ex. gr. parochi loci, ubi coniux dicitur obiisse (civile non semper
rafficit, ut post belluin et eladem aliquam, puta terrae motum) et, si illud
haberi nequeat, jnr plurestestes immediatos. His deflcientibos, sola absentia,
quantacumque ea est, non probat; sed Batiserunt duo testes immediati, et
aliquain/o etiam unus testis Lmmediatus, inodo sit fide dignus et aliaveri-
tatis indicia accedant unicac depositioni. Si nec unus immediatus testis sup-
petat, videndum an mtdiatis testibus inors probari ppssit ; secus aliae prae-
sumptiones et adiuncta investiganda sunt.Praesuinptionespossuntesseex.gr.
optima coniugis fama sive relate ad pietatem sive relate ad dilectionem erga
alterum coniugem; consideratio causarum, quas se occultandi habere possit;
si miles, inquirendum apud duces; si negotiator, a sociis; per cpheinerides
•t diaria investigandum etc: quibus omnibus perpensis, et, praevio consilio
theologorum et peritorum virorum, Ordinarius, si de morte constet,sententiam
ferat « de morte constare » ; si dubium permaneat, rem ad S. Sedem deferat.
Matrimonium initum sine sufficienti certitudine de morte alterius con-
iugis a) invalidum est si postea constet eo tempore, quo contractum fuit,
alterum coniugem superstitem fuisse, neque ob mortem deinde secutam fit
validum, nisi accedat novus consensus; b) validum est, si, quo tempore fuit
contractum, alter coniux obierat, et contrahentes aut bona fide putarunt
nuptiiis posse iniri aut, si in dubia fide, contrahere tamen voluerunt in
quantum poterant ; c) invalidum, si contrahentes, scientes se non posse
contrahere, contenti fuerunt in concubinatu vivere, etsi coniux iam tum
obierat, quia consensus non ferebatur in verum matrimonium.

557. X. Honestas publica (iuris ecclesiastici) .

Impedimentum publicae honestatis (can. 1078) oritur ex matrimonio in-
valido, sive consummato sive non, et ex publico vel notorio concubinatu; et
nuptias dirimit in primo et secundo gradu lineae rectae inter virum et con-
sanguineas mulieris (i. e. mulieris aviam, matrem, filiam, neptem) et inter
niulierem et consanguineos viri (i. e. viri avum, patrem, filium, nepotem).
Proinde exsurgit etiam ex matrimonio civili, et cessat vim habere declar.
S. C. C. 13 Mart. 1879, a Leone XIII d. 17 c. m. adprobata. Publica ho-
nestas habet rationem cuiusdam propinquitatis et quasi affinitatis, innixae
non coniunctione sanguinis, sed animorum (1).

558. XI. Aetas {iuris ecclesiastici) .

Hoc impedimentum est iuris ecclesiastici, quia iure naturae, praeter

(1) Hoc iuipedimentum ante d. 19 Maii 1918 oriebatur: a) ex sponsalibus validis,

absolutis sive condicionatis — condicione tamen impleta — , etiamsi ea fuissent

postea, ex iusta causa, soluta , dirimendo usque ad pritnum gradum (ex. gr. inter

sponsum, et matrem, sororem, filiam sponsae) ; b) ex matrimonio rato, sive valido sive

invalido (modo non fuisset invalidum ex defectu consensus, quia deerat in casu animorum

nnctio, quae est impedimenti fundamentum, vel ex imped. aetatis, quia consensus ille

de praesenti praestitus, post decretum Ne temere, non poterat iam haberi in iure ut con-

seusus validus de futuro, seu constituere sponsalia, vel ex imped, clandestinitatis, ob banc

•.mulem rationem), dirimendo usque ad quartum gradiim inclusive; c) ex matrimonio in-

vulido consummatOj item usque ad quartum gradum inclusiw.

— 326 —

consensum, ad matrimonium ineundum non requiruntur nisi corpora ha-
bilia, etsi non proxime ; et Ecclesia in eo dispensare non solet.

Ad matrimonium valide contrahendum requiritur annus decimus sextus
completus pro maribus, decimus quartus completus pro feminis. Sed tamen
■ cf. can. 1067) avertendi sunt iuvenes a contrahendo m. ante eam aeta-
tem, qua, secundum receptos regionis mores, m. contrahi solet. — C. C. I.
statuit mulieres non posse contrahere nisi quinto decimo a. completo, ma-
res nisi duodevicesimo completo (1).

559. XII. Affinitas Juris ecclesiastici).

Affinitas est propinquitas personarum, orta ex matrimonio valido sive
rato tantum, sive rato et consummato, inter virum et consanguineos mu-
lieris, inter mulierem et consanguineos viri (can. 97).

In affinitate est quaedam lineae species, eaque tum recta tum collate-
ralis : recta, quae continet alterius adscendentes et descendentes •, colla-
teralis, quae continet eius collaterales. Quo gradu quis est consanguineus
uni ex coniugibus, eo gradu est alteri affinis. Sed ut in consanguinitate,
ita- in affinitate datur multiplicitas ; et impedim. affinitatis multiplicatur
a) quoties multiplicatur impedimentum consanguinitatis a quo procedit ;
6) iterato successive matrimonio cum consanguineo coniugis defuncti.

Affinitas dirimit in linea recta in infinitum; in linea collaterali usque
ad secundum gradum inclusive. Xotandum de cetero, non adesse, ut evi-
dens est, affinitatem inter consanguineos unius coniugis et consanguineos
alterius, saltem vi matrimonii ; quare duo fratres possunt ducere duas so-
rores, viduus eiusque filius viduam huiusque filiam, imo filius vidui viduam,
viduus viduae filiam, quia affinitas non parit affinitatem 2 .

Affinitas in quocumque gradu tum lineae rectae tum collateralis diri-
mit ex iure ecclesiastico : certum enim est affinitaiem induci ex iure natu-
rae, sed non inde sequitur impedimentum exsistere et dirimere ex iure
naturae. Ecclesia tamen dispensare non solet ab affinitate in linea recta
vcf. n. 563,.

560. XIII. Clandestinitas iiuris ecclesiastici) .

Impedimentum clandestinitatis in eo est, quod matrimonium, clande-
stine, i. e. sine sollemnitatibus ab Ecclesia ad validitatem praescriptis ee-
lebratum, invalidum sit.

Iis omissis, quae formam veterem Tridentmam ex decr. Tametsi respi-

(1) Antea erat iure invalidum niatrinionium impuberum (sc. ante a. 12 completum
pro feminis, 14 compl. pro maribus), nisi malitia suppleret aetatem. Quare, etsi regulariter
potentia proxima generandi adest a. 14 pro feminis , a. 18 pro maribus, si praematura
adfuisset habilitas mentis et corporis (uti in regionibus calidis fit), de qua Episcopi erat
iudicare , matrimonium ab impuberibus valide contrahebatur , etiam sine dispensatione,
quia praesumptio iuxidica inhabilitatis ante pubertatem debebat cedere veritati.

(2) Affinitas antea oriebatur tum a) ex copula licita (sc. matrimonio valido vel in-
valido bona fide contracto. utroque consummato), tum b) ex c. illicita (et in casu m. in-
validi mala fide contracti et consummati); in oasu a) dirimebat ad quartum gradum
indusi^e; in casu b) ad secundum gradum inclusive; et afBnitas superveniens alterutri
coniugi peccanti aufereba* '.m ius petendi, utrique peccanti ius petendi et reddendi-

— 327 —

riunt et quibua regimtar matrimonia ante d. L9 Aprilifl 1908 contracta (&t \n
larum Impario ante d. 1 1 Aprilia 1909) — de Ua enim abunde apud omnee
auctores — , exponemni hu novuvn Inductum pex decxetum Ne temere, quod
vigero eoepit dieboi BuperiuA aotatia rt$pectlvt pro universo orbo et pro
Imperio Binenai, ot per oovum Codieem iuris eanoniei (can. 1094-10:

1° Quid ad matrimonii validitatem requiratur. A) Validum est illud
matrimonium quod eontrahitur coram Ordinario vd parocho loci vel sa-
cerdote ab alterutro delegatO, ci duobus testibus, Liitra limites territorii
eorum (in quo Lpsi valide nedum Bubditorum, sed etiam alienorum matri-
monic adsistunt), dummodo a) beneiicii vel offlcii possessioneni rite inive-
rint, et non fuerint deinde ab oilicio suspensi vel publico decreto nominatim
excomraunieati ; b) adsistant matrimonio, sive invitati ac rogati, sive non
(S. C. C. 28 Mart. 1908), sed neque \i neque metu gravi coacti requi-
rant et excipiant contrahentiuin consensum. Quare Ordinarii aut parochi

a) extra territorium invalide adsistunt matrimoniifl subditorum, nisi a pa-
rocho extraneo, coram quo matrimonium contrahitur, fuerint delegati ;

b) nequeunt delegare simplicem sacerdotem ut adflifltat \alide, extra terri-
torium suum, matrimoniis subditorum; c) qimm delegant sacerdotem intra
iimites sui territorii, debent delegare, ad matrimonium determinatum, sa-
cerdotem item certum ae determinatum, qui deleg-ationem acceptet et ser-
vet regulas pro Ordinario et parocho statutas quoad validitatem et liceita-
tem ; delegatio generalis est irrita, nisi agatur de vicariis cooperatoribus
pro paroecia cui addicti sunt ; d) delegare non debent nisi expletis omni-
bus quae ius constituit. Notandum Ecclesias regularium considerari, relate
ad matrimonium, tamquam territorium Ordinarii seu parochi.

Ordinarii nomine veniunt quotquot iurisdictionem habent in utroque
foro ; et etiam episcopi castrenses ubi habent, ut in Austria et in Germania,
iurisdictionem in omnes milites propriam et ab Ordinariis independentem.
Pttrochi nomine veniunt quotquot curam pastoralem plenam, independenter
ab aliis parochis, in suos subditos exercent, tum intra definitum territo-
rium (parochi territoriales') , tum in personas vel familias vel coetus vel
aedes pias in alieno territorio (parochi personales). Parochi territoriales
sunt : a) qui praesunt paroeciae canonice erectae, etsi amovibiles et tem-
poranei; b) qui curam animarum gerunt in territorio definito, sibi legitinm
eommissam, ubi paroeciae canonice erectae non exsistunt, ut in Anglia et
in America septentrionali; c) in locis missionum, missionarii ad animarum
euram in aliqua statione universaliter gerendam a moderatore missionis
deputati ; d) parochi qui, in aliquibus locis, cumulativt cum alio parocho
terrltorium habentes, fidelibus \inius eiusdemque linguae vel ritus praefi-
ciuntur: hi, in territorio cumulativo, valide, sed illicite, adsistunt ma-
trimonio non subditorum (S. C. C. 1 Febr. 1908) Parochi personales sunt :
a) cappellani militares, non ubique, sed ubi constituuntur veri militum pa-
rochi, ut in Austria et in Gtermania, cum privilegio ut nonnisi coram iis
milites matrimonium valide contrahant ; b) parochi, qui in quasdam per-
sonas vel tamilias in territorio alterius parochi curam legitiiue obtinent ;

c) rectores spiritualcs vel cappellani seminariorum, hospitaliuin etc, quae a
]>arochi iurisdictione sint exempta.

— 328 -

B) At si haberi vel adiri nequeat sine gravi incommodo parochus vel
Ordinarius vel sacerdos rite delegatus qui matrimonio assistat secundum
ea quae diximus sub 1°, A), tum in mortis periculo, tum extra mortis pe-
riculum modo prudenter praevideatur eam rerum conditionem esse per
mensem duraturam, validum et licitum est matrimonium coram solis te-
stibus; sed in utroque casu, si praesto sit sacerdos qui adesse possit, debet
vocari et adsistere, firma tamen coniugii validitate coram solis testibus.

C) Valide adsistit etiam parochus /wfofti^s dummodo habeat titulum
coloratum.

2° Quid requiratur ad licitam adsistentiam. a) Matrimouium regula-
riter celebrari debet coram parocho sponsae, nisi iusta causa excuset ;
matrimonia autem catholicorum mixti ritus, nisi aliud particulari iure
cautum sit, in ritu viri et coram eiusdem parocho sunt celebranda; b) ante
quam Ordinarius vel parochus loci matrimonio adsistat, necesse est ut
eidem constiterit tum aa) de statu libero contrahentium ad normas iuris,
tum bb) de domicilio vel quasi-domicilio vel menstrua commoratione aut,
si de vago agatur, actuali commoratione alterutrius contrahentis in loco
matriinonii ; c) si conditiones sub bb) expositae deficiant, habeant oportet
licentiam Ordinarii vel parochi domicilii vel quasi-domicilii vel menstruae
commorationis alterutrius contrahentis, nisi vel agatur de vagis actu itine-
rantibus qui nullibi commorationis sedem habeant, vel gravis necessitas a
petenda licentia excuset.

3° Quinam ad formam superius statutam teneantur. Firmo principio,
partem a lege clandestinitatis immunem cominunicare exemptionem alteri
parti, tenentur a) omnes catholici ritus latini in catholica ecclesia bapti-
zati aut ad eam ex haeresi vel schismate conversi, etsi postea tum hi tum
illi ab eadem defecerint, quoties matrimonium ineunt vel inter se vel cmn
acatholicis sive baptizatis sive non baptizatis, etiam post obtentam dispen-
sationem ab impedim. mixtae religionis vel disparitatis cultus; b) orientales,
si cum latinis contrahant hac forma adstrictis. Non tenentur a) acatholici
sive baptizati sive non baptizati, si inter se contrahunt ; b) nati ab aca-
tholicis, etsi in catholica ecclesia baptizati, qui ab infantili aetate in hae-
resi, schismate, infidelitate vel sine ulla religione adoleverunt, quoties cum
parte acatholica contrahant.

Const. Pii X Provida, lata pro universo Imperio Gernianico d. 15
Apr. 1906 et extensa a 1909 ad regnum Hungariae, ex qua valida erant
matriinonia mixta, contracta, non servata f rnia deereti Xe temere, inter
catholicos et acatholicos baptizatos, dummodo ambo coniuges nati essent
in Gcrmania et in Germania contraxissent, vel in Hungaria et ibidem con-
traxissent; invalida, si duo coniuges nati in Germania contraxissent in
Hungaria vei vicissim, aut si natus in Germania contraxisset cum nato in
Hungaria et vicissim, iam non viget ex CIC. can. 6, 1°, ubi de legibus
particularibus praescripto Codicis oppositis.

561. XIV. Impotentia {iuris naturalis).

Impotentia detinitur inhabilitas ad copulam perfeetam, i. e. per so aptam
generationi prolis.

— 329 —
Ut habeatai copula per bc apta generation] prolia, requiritur: l

pctrte riri: O) iinus sullcin t.^ticulus; b) iinMiihrum virilt- ad COpulam uatu-

iaii modo peragendam Bufficiens. S Sb parte fiminaes a) vulva, vagine,

uterus, et Inter \a:;in;un et utcrum i-niuiiiuitii-al Lo ; b) aallcin unuin o\ariuui;

eommunicatio Lnter ovaria et uterum per tubai mlloppianas aeu ovi-
ductua. •)" Ex parte copulae, emiasio aeminia per eiaculationem in muli(

main.

i.t- t captte efficiunt virum eerto Impotentem: a) Anorehidutt sc.
entia utriuaque teeticuli; b) Atrophia testiculorum ; c Abeentia membri
ririUs, aeu penia: aliae traius organi anomaliae inducenl impotentiam
ilubiam. Ex S capite} efficiunl mulierem certo impotentem : a Absentia
quae aupponit etiam abaentiam nonnuliorum organorum internorum. b) Ab-
tentia vaginae, 8i haec sit nimiabrevia, impotentiaad aummum erit dubia;
ai niniis arcta, impotentia erit temporanea et poterit per operationem ehi-
rurgicam eessare. Et huic Bubeaae uzor tenetur, nisi de gravi periculo
conatet, ne ius viro traditum irritum facere videatur; nee ratio heic valet
rerecuadiae, quam S. Alph. et alii tueri videntur, cum agatur de iure
alteri coniugi quaeaito. c) Abscntia sive uteri solius, sive ovariorum tantum,
<-t a fortiori ovariorum tt uteri sinud, eadernque tum naturalis, tuui arti-
/icialis, i. e. habita per operationem chirurg-icain (1). d) Absentia tubarum

(1) Postreinis Lisce teinporibus quaestio exarsit, utrum itupotens dicenda sit mulier
carens ovariis, utero, vel iisdeni orbata per operationem porrensem ; et e particulari facta
*st quaestio generalis de vero impotentiae conceptu. Alii, veterum vestigiis insistentes,
contendere, tunc baberi impotentiam ed matrimonium , quum copula est impossibilis
vel, si possibilis, ex ea necessario et natura sua generatio sequi non potest ; alii asserere
ad validitatem matrimonii sufficere emissionem spermatis ex parte viri in vaginani mu-
lieris , si enim generatio non sequitur , boc nt j>er accidens , et semper obtinetur fini3
matrimonii secundarius, qui est sedatio concupiscentiae. At (sit obiter dictum) quomodo
niari possit mulierem , utero vel ovariis earentem, non generare per accidens , eam
nompe, cui omnia essentialia ad yenerationem desunt, hoc mihi inintelligibile. In breviore
tractatione non licet rem multis et intime persequi , sed, quid sentio . pancifl aperiam.
Praeiudieatae Opinioni» BXpertj plurimaTegi et j>erpendi, quaehino inde iu dimicationem
congeruntur. Mihi certum est , et omnino certum : lo fere uuanimem deprehendi senten-
tiam veterum theologorum et canonistarum ^si quis rccte eorum scripta intelligere velit)
<ie necessitate — ad matrimonii validitatem — copulae, ex qua vere sequi possit yeneratio
jirolis, licet quandoque erraverint oirea M quae ad generationem habendam sunt neces-
saria; eam vero e documentis exsurgere argumentorum sententiarumque concordem
congeriem, quae intellectus assunsum nrmum sibi vindieat; ~i» eos , qui tuentur impo-
tentiam simpliciter coeundi (nou inteliectam certe eo seusu, quo veteres intelligebant),
tunquain oantam impedimenti canonicam, rem suam evincere velle, expiscando hac illac
incertitinlinis et apparentis contradictionis vestigia in vetorum theologorum scriptis, ea
-ifpe male intelligendo , uteudo locis — de 'adversarioruin argumeutationibus — a con-
feextn avulsis. ut argnmenta eonun parum cogentia vel probantia esse ostendant ; B« absur-
«lum esse qnod lidem diotitant, validum esse matrimoninm in quo - rulis

generatio, m ftnifl pdmarini matrimonii, cum obtineri finii •eonndarine, i. e. se-

datio coucupiscentiae j si eniiu, post peccatum, accessit hio alter linis inatriinuiiio, non
aliud matrimonium a Deo luit, post peocatum, institutum, pro lubitu eorum qni, impotes
generandi prolem, vellent coucupiscentiam sedare, sed ita bio linis aoeeeait matriinonio,
instituto in officiuni naturao, ut concupiscentiat' ledatio quaeri | • ii. ma-

trimonio per oopulam pet se, de se aptam generatioui proUl] iacta impossibili pi
generatione in perpetnnm , eopnla illico evadit illieita; et haec est ratio , ob qunm

oov

falloppianarum, quae ovum, ex ovariis decideus, ducuut iu uterum. Ex
3° capite. efficiuut virum certo impotentem : a) anaphrodisia naturalis, i. e.
impoteutia psychica, quam veteres frigiditatem appellant, ex qua copula
fit impossibilis ob defectum excitationis sexualis et erectionis virgae; si ea
uon sit naturalis sed acquisita (praesertim ob vitia), temporanea erit impo-
tentia; b) vasectomia, i. e. quuin vir eam est passus operationem chirur-
gicam, ex qua canales spermatici, seu semen deferentes, postquam fuerunt
longitudinaliter secti, ita contrahuntur et claudimtur ut semen amplius
cmitti nequeat.

Aliae causae impotentiae adsunt, quas persequi longum esset.

Ab impotentia sedulo distingueuda est sterilitas, quae adest vero sensur
tum canonico, tum physiologico, quum, licet ex parte viri et mulieris
habeantur omnia essentialia et necessaria ad prolis generationem, generatio
de facto uon sequitur ob alias causas. Sterilitas matrimonium nec dirimit
nec impedit (can. 1068, § 3).

Impotentia a) alia perpeiua, alia temporanea; b> alia absoluta, alia re-
lativa, i. e. vel relate ad quamcumque personam, vel relate ad personam de-
terminatam; c) alia antecedens, alia consequens, prout matrimonium antecedit
vel matrimonio contracto supervenit; d) alia naturalis, alia accidentalis seu
acquisita, prout elementa ad generationem necessaria inde a nativitate de-
sunt, vel post nativitatem ex aliqua causa defecerunt.

Impotentia perpetua et antecedens, sive ex parte viri sive ex parte
mulieris, sive cognita sive non, ipso naturae iure dirimit matrimonium
ican. 1068, § 1); et si est absoluta reddit matrimonium irritum et impos-
sibile cum quavis persona; si relativa, cum ea persona, quacum copula
perfecta haberi nequit ; impotentia temporanea antecedens non dirimit
matrimonium, uec reddit illicitum coniugii usum. Impotentia perpetua con-
sequens non irritat matrimonium iam contractum, quia hoc, semel valide
initum et consummatum, indissolubile est, sed copulam reddit illicitam ;
impotentia temporanea consequens nec irritat matrimonium, ut patet, nee
copulam reddit illicitam.

In dubio, sive iuris sive facti, de impotentia perpetua antecedenti.
matrimonium non est impediendum (can. 1068, § 2) (1).

Si. matrimonio inito, impotentiam certam et perpetuam praecessisse
constet, statim separatio quoad torum iacienda est, et interim adeunda

S. Alph. et omnes e Xostris denegant coniagibus ius ad matrimonii usum, quum matri-
monio contracto supervenit impotentia perpetua; 4» Responsiones Congreg. S. Officii,
quibus innititur Resp. S. C. de Sacramentis d. 2 Apr. 1909, praeter quam quod non valent
nisi pro casu particulari, pro quo editae fuerunt, intelligendas esse tum eo sensu quem
Card. Parocchi, eiusdem Congr. a Secretis, declaravit cl. P. Ianuario Bucceroni, tum in
sensu totius traditionis ecclesiasticae. nisi velimus dicere eas esse erratas, quod absonum.
Indubium item est. plures. qui videntur fautores recentioris falsae sententiae, sibi
persuasum habere , theoretice veram esse sententiam, quae ad matrimonii validitatem
requirit possililitan m generationis, et unice iis in praxi difficultatem facere Responsionea
S. Offioii. At vidimus has esse recte intelligendas, quia nequeunt esse contra veritatem.
Quare non ego certe dixerim impotentiam in casn mulieris excisae esse dubiam dubio»
iuris.

1 (r. r.. 548 et subiectam notan: -

— 331 —

auctoritaa ecclesiastiea ui aenfeentiam de nullitate ferat. Quum vero eonin
snnt iu bona flde, si impotentia sit occulta et separatio moralitex impo
bili^, ernnt in bona ftde relinqnendi. — Si dnbinm de impotentia prac
aut consequitur matnmonium, licite coniuges utuntur iure coniugii, ♦ •tianni
semcn aztra vas affnndatnr; apta remedia a<l tmpotentiam anferendam
adbibere debent; si matrimonii consummatio Impossibilia vidcatur, res de-
ferenda eril ad Ordinarinm, ut de coningnm separatione vel de anllitate
decernat, aut petenda erit, pro casibns, dispenaatio In matrimonio rato
non eonsnmmato.

Hermaphroditi, qui sint sexns determinati, licet habeant aliquod or-
gannm alterins Bexns, non sunt a matrimonio arcendi ; hermaphroditi im-
perfecti, qui nec veri mares nec verae feminae sunt, matrimonium, ut pa-
inire nequeunt. Perfecti, qui valeant et marem simul et feminam agere, i
exsistunt ncc unquam exstitf riint.

562. X\'. Raptus (iuris ecclesiastici).

Haj>/ns deflnitnr violenta mulieris invitae abductio, matrimonii inenndi
eansa.

Hoc impedimentnm cxsistit inter raptorem et mulierem raptam (non
igitur intcr raptricem et raptum, si casus dari potest; nec inter raptam et
alios, qui raptnm exsecuti sint in favorem alicuius ; nec inter raptam et
cum, quo inscio alius, ratus se rem gratam ei facturum, mulierem rapuerit
et in domum propriam transtulerit) ; et quamdiu mulier sit sub raptoris
potestate, etiamsi matrimonio libere consentiat; quare, vix ea fuerit liber-
tate donata, matrimonium sine dispensatione constare potest (cf. can. 1074).

Ut impedimentum adsit, a) requiritur ut mulier (quaecumque ea est,
sive honesta sive inhonesta, sive virgo sive vidua) abducatur de loco tuto
in locum non tutum (sc. de loco, ubi non est in raptoris potestate, in locum,
ubi ei subest) violenter (sc. per vim aut metnm gravem; vel fraude et dolo,
ctsi mulier consentiat; non vero si mulier libere abductioni consentiat, tunc
enim fuga habetur, non raptus) ; b) non refert, utrum mulier sit sponsa
raptoris ; nam, etiamsi ea iustam causam non habeat resiliendi a sponsa-
libus, iniuriam semper patitur et non potest per violentiani cogi ad matri-
monium ineunduin; c) abductio fieri debet matrimonii ineundi causa; im-
pedimentum igitur non adeet, -i mnlier abdncatnr ad libidinem explendam
vel ob alium finem.

Quod ad matrimonii nullitatem attinet, raptui par habctur violenta
retentio mulieris, cum nempe vir mulierem in loco ubi ea commoratur vel
ad quem libere accessit, violcnter intuitu matrimonii detinet (can. 1074, § 3).

In hoc impedimento Ecclesia dispensare non solet ; sed quandoque
conceditur, ut mulier, quae libere consentit, matrimonium inire possit ante
quam reddita fuerit loco tuto (1). CIC. can. 2353 statuit raptores exclusos
haberi ab actibus legitimis ecclesiasticia et plectendos esse aliis poenis pro
gravitatc cnlpae.

(1) Instructio S. Off. ad Episcopos AlbaniM 10 Febr. lyoi.

Akt. 4. De dispensatione ab impedimentis dirimentibus.

§ 1. Quinam dispensare possint.

563. I. Summus Pontifex dispensare nequit in impedimentis iuris na-
turalis vel positivo-divini absoluti, at dispensare potest a) in impedimentis
iuris naturalis seu divini hypothetici (cf. nn. 19 et 20), ut in votis, matri-
monio rato ; b) in omnibus impedimentis, quae certo sunt iuris ecclesiastici.
Sed, licet possit, dispensare non solet in affinitate ex matrimonio in primo
gradu lineae rectae (inter vitricum et privignam, inter novercam et privi-
gnum), in ordine episcopali ad ineundum matrimonium, in coniugicidio
publico ; perraro, praesertim si agatur de matrimonio ineundo, in coniu-
gicidio cum adulterio, voto sollemni, ordine sacro, aetate, disparitate cultus
in regionibus fidelium, clandestinitate, raptu ; raro in consanguinitate in
linea collaterali tangente primum gradum (ex. gr. inter Titium et Caii
fratris sui filiam) ; in cognatione spirituali inter patrinos et baptizatum.

Summus Pontifex dispensat: a) Per S. Officium in impedimentis dis-
paritatis cultus, mixtae religionis (ad contrahendum vel sanandum ma-
trimonium mixtum), ab interpellatione in casu privilegii Paulini' et a ma-
trimonio infidelium consummato, quando una pars est ad fidem conversa.
b) Per S. C. de Sacramentis pro foro externo, i. e. quum agitur de impe-
dimentis sive publicis, sive natura occultis et facto publicis. tum pro divi-
tibus, tum pro pauperibus ; et etiam pro foro externo ac simnl mtemo,
quum concurrunt plura impedimenta, aliud publicuni, aliud occultum, quo
in casu, si petens consentit manifestationi, dispensatio petitur a S. C. de
Sacramentis pro publico et occulto in foro externo : si petens nolit occul-
tum manifestari. dispensatio petitur pro publico a S. C. de Sacramentis, pro
occulto a S. Poenitentiaria, cui tamen mentio facienda est de dispensatione
petita a S. C. de Sacramentis vel petenda in concurrente impedim. publico.
Ad S. C. de Sacramentis pertinent separatio coniugum, legitimatio prolis,
dispensatio in matrimonio rato, sanationes in radice. c) Per S. Poenitentia-
riam in foro interno in quibuslibet impedimentis facto occultis et in sana-
tione matrimonii nulli ob occnltum defectum dispensationis habitae in foro
externo. d) Per S. C. de Religiosis in voto castitatis quoad religiosos. e) Per
S. C. pro Ecclesia Orientali, relate ad regiones et personas pertinentes ad
ritus orientales.

564. II. Ordinarii locorum : lr Potestate ordinaria. A) Urgente mortis
periculo, ad consulendum conscientiae et, si casus ferat , legitimationi
prolis, possunt tum super forma in matriinonii celebratione servanda, tum
super omnibus ac singulis impedimentis iuris ecclesiastici, sive publicis
sive occultis, etiam multiplicibus (exceptis impedimeutis provenientibus ex
sacro presbyteratus ordine et ex affinitate in linea recta. orta ex matri-
monio non rato tantum sed etiam consummato), dispensare proprios sub-
ditos ubique commorantes et omnes in proprio territorio actu degentes,
remoto scandalo. et, si dispensatio concedatur super cultus disparitate aut

— o3J -

mixta religione, praestitis consuetifl cautionfbus. B) Quoiies Impedimentum
detegitur eum iam omnia parata sunt ad nuptias, et matrimonium differri
nequit, §ine probabili gravis mali periculo, osque dum u Sancta 8ede dis-
pensatio obtineatnr, easdem facultates habent (et sub Usdem condidoni-
bus) quaa nrgente mortis periculo. C) 1temt si agatnr de eonvalidando
matrimonio iam contracto, quoties Idem perieulum sit in mora nec tempus
snppetat recurrendi ;ul s. Bedem can. 1048, 1046 . 2° Potestate delegata,
qnousque -<• extendnnl facultatea per delegationem habitae.

III. Parochi; sacerdotes qui matrimonio assistunt vocati (quum Ordi-
narius vel parochus vel Bacerdoa ab alterutro delegatus haberi vel Bine
gravi incoininodo adiri nequeat) In mortis periculo, vel extra mortis pericu-
luni quuin vam rerum conditionein duraturam esse per mensem prudenter
praevidetur; confessarii (tantum pro foro interno in aciu Bacramentalis
confessionis) ; dispensare possunt item ac Ordinarii locorum a) in rernm h<1-
iunctis quae sub II. A) expusuimus, sed solum pro casibus in quibus ne
loci quidem Ordinarius adiripossit; b) in rerum adiunctis, quae sub II. B)
et C), sed solum pro casibus OCCUltis in quibus ne loci quidem Ordinarius
adiri possit, vel non possit nisi cum periculo violationis secreti. — Cum
dispensatio concessa est in foro externo, Ordinarius loci postea a conce-
dcntc de re certior faciendus est, et dispensatio in libro matrimonjorum
adnotands can. 104 H046 .

565. I. Monita de usu facultatis dispensandi. a) Censetur regulariter
periculum esse in mora et deesse tempus recurrendi ad S. Sedem, si intra
tres hebdomadas mors aegroti timeatur; deesse tempus recurrendi ad Ordi-
nariuin loci, si mors aegroti intra hebdomadam timeatur, nisi forte civitas
episcopalis sit proxima. b) Si petitio dispensationis ad S. Sedem missa sit,
Ordinarii nequeunt uti facultatibus, si quas habent, nisi ex gravi urgen-
tique causa, de qua S. Sedem monere debent ad normam can. 204, § 2
can. 1048) •, privantur vero facultate dispensandi in impedimentis, quibus
implicantur reges et regiae stirpis principes, quaeque S. Sedi speciali modo
reservantur (cf. Decr. S. C. de Sacr. <1. 7 Mart. 1910). c) In matrimoniis siue
contractis sire contrahendis, qui habet indtdtum yenerale dispensandi aa) su-
per certo quodam impedimento, potest, uisi in ipso indulto aliud expresse
praescribatur, super eo dispensare etiamsi illud multiplex sit ; bb) super
pluribus diversae speciei impedimentis, sive dirimentibus sive impedientibus,
potest dispensare super iisdem impedimentis, etiam publicis, in uno (>o-
demque casu occurrentibus ; sed cc) si quando cum impedimento seu impe-
dimentis publicis, super quibus ex indulto dispensare quis potest, concurrat
aliud impedimentum super quo dispensare nequeat, pro omnibus Sedes
Apostolica adiri debet ; si tamen impedimentum seu impedimenta, super
quibus dispensare potest, comperiantur post impetratam a Sancta Sede dis-
pensatiouem, Buis facultatibus uti poterit. d) Qui ex potestate a Sede Apo-
stolica delegata dispensationem concedunt, in eadem expressam pontitini
indulti mentionem facere debent (can. 1049, 1050, 1057).

II. De connexis cum dispensatione ab impedimentis. a) Per dispensa-
tionem super impedimento dirimente concessam vi potestatis ordinariae,

.->..-

vel delegatae per iudultum generale ^non si deleg. per rescriptum in ca-
sibus particul<*ribus), conceditur quoque eo ipso legitimatio prolis, si qua
a dispensatis iam nata vel concepta saltem fuerit, excepta tamen prole
adulterina vel nata a personis ordine sacro vel sollemni professione de-
vinctis. b) Data a S. Sede dispensatio super matrimonio rato non consum-
mato, vel facta permissio transitus ad alias nuptias ob praesumptam con-
iugis mortem, secumfert semper dispensationem ab impedimento proveniente
ex adulterio cum promissione vel attentatione matrimonii, si qua opus sit,
minime vero dispensationem ab impedimento ex coniugicidio, vel ex adul-
terio et coniugicidio simul (can. 1051, 1053).

§ 2. De causis dispensationum.

556. Ad dispensationem causa gravis ac proportionata requiritur, atque
eo gravior, quo gravius est impedimentum. Causae dispensationum : a) aliae
sunt motivae, aliae impulsivae : illae, quae per se sufficiunt ad movendum
et principaliter movent ad gratiam faciendam ; hae, quae facilius movent ;
de quibus cf. n. 40, II, 2°, A, c) ; b) aliae canonicae seu ordinariae, quae in
iure nominatim recensentur et ex stilo curiae habentur tamquam publica
auctoritate admissae pro dispensationibus ; aliae non canonicae seu extraor-
dinariae, quae etiam admittuntur, et interdum solae movent ad dispen-
sationem concedendam ; c) aliae honestae, quae non nituntur delicto vel
infamia; aliae famosae, seu inhonestae, seu infamantes, quae delicto vel
infamia oratorum innituntur.

567. Causae canonicae sunt sexdecim : la angustia loci, sive absoluta,
quum sc. locus non continet plus 300 familiis vel 1500 incolis, sive rela-
tiva ad oratricem, cuius vel cognatio sit nimis propagata vel condicio ea sit
ut non facile inveniat sponsum paris condicionis : 2a aetas feminae super-
adulta, sc. si 24 annos egressa fuerit, quod valet pro virgine, non pro vidua;
3a deficientia aut incompetentia dotis; 4a lites super successionebonorum iam
exortae vel earumdem grave aut imminens periculum ; 5a paupertas viduae;
6a bonum pacis; 7a, 8a, 9a scandalum ex familiaritate, ex suspicionibus, ex
copula, ex praegnatione ; 10a necessitas matrimonii revalidandi sive bona
sive mala fide contracti ; lla, 12a, 13a periculum matrimonii vel mixti vel
coram acatholico ministro celebrandi vel civilis, vel incestuosi concubinatus ;
14a et 15a remotio gravium scandalorum et publici concubinatvs; 10a excel-
lentia meritorum.

568. Causae non canonicae sunt hae plerumque : ex parte mulieris, quod
ea sit illegitima, vel orphana ; ab alio deflorata ; infirmitate, deformitate,
vel defectu plus minusve gravi laborans ; ex parte viri, quod infirmitate
vel necessitate adiutorii laboret, vel, viduus, habeat prolem teuerae aetatis,
quae maternis curis indigeat ; ex parte utriusque propositum contrahendi
divulgatum et convenientia matrimonii ; item bonum parentum alterutrius
vel utriusque.

— 335 —

§ 3. De modo petendi di$pen»aittom

569. A quo eonfleUndut H ad quem mittendut tii eupplex libellue. Aut
agitur «i»' Lmpedimentifl publicli, aut de occultis, aut de concursn w
pnbliei et uniufl occulti. /// primo casu, UbeUuj conneitur ■ parocho,
prenifl vfiis oratorum nominibnfl, live Ln fonna ordinaria Bive In forma
pauperum (et pauperes sunt, qnornm bona, oneribnfl detractifl, non mnltnm
excedunt 3.000 libellarum, fert p qnomm bona Ltem non mnltnm su-
perant 10.000 lib.), quoad formam directnfl ad Bnmmnm Pontiflcem, el mit-
titur ad Ordinarium, qni, fli facnltate polleat, ipse diflpensationem petif
concedet, secus transmittet Bupplicem LibeUum h<i Le Bacramentifl. In
altero casu, libeilus conficitur a confeflflario (nomine oratoris vel oratorum),
reticitis veris eoruin nominibus, quoad fonnain diicctus ad Card. Maiorem
Poenitentiarium, et — si absit omnino perieulum violaiionis sigilli, quod
tamen raro ant nonnisi in locis amplisflimis aberit — poterit mitti ad
dinarinm, qui dispensabit si queat, secus transmittet instantiam ad S. Poe-
nitentiariain; si periculum diffamationifl vel violationis sig^illi non sit oin-
nino reinotum, libcllus mittitur directe ad S. Poenitentiariiun. In tertio casu,
pro ini{». i>ublico conficitur libellus a parocho ; i»ro occulto, a confessario,
facta inentione dispensationis ab iinp. publico petitae a S. C. de Sacra-
mentis. — Dispensatio reoulariter nequit peti vel concedi per telegraphum.

570. Quae in supplici libello exprimi debeant. a) Nomen et cognomen
oratorum, aetas (non necessario), dioecesis aut originis aut actualis domi-
cilii vel quasi-domicilii, si agitur de imp. publico ; si agatur de occulto,
nomen rictum oratorum (Titius et Caia etc.) et locus (vernacula lingua ex-
pressus), ubi est confessarius, et huius nomen et cognomen, ut ad eum
dispensatio mitti possit. b) Tmpedimentum Ben impedimenta^ et quidem eorum
/iKiiirrns. si plura sint inter se diversa vel mnltiplicia einsdem geii>

ur. duplicis consanguinitatis vel alhniiaiis; species infima et circumstar
impedimentii «{iiae diflpensationem laciliorem vel difficiliorem reddere potest;
ex. gr. in imp. consang. et amnitatis, lineae, gradus aeqnalefl, aut, in inae-
quali, remotior et propinquior. c) Causae dispensationis, seu canonicae seu
non canonicae. Quandoque dispensatio dicitur concedi vel conceditur sine
causa, idest vel sine causa exsistente vel sine ulla causa allegata ; et in
hoc casu largior eleemosyna vel taxatio imponitur ita ut bonum Ecclefliae
sit causa dispensandi. d) Condicio oeconomica oratorum. ut taxa eis impo-
nenda determinari possit, quae erit maior, si dispensatio petatur in foro
externo et in forma ordinaria ; minima, si in foro externo et in forma pau-
pcrum; nulla, si dispensatio in foro interno petatur, quo in casu de statU
fortunae oratorum in supplici libello nihil dicendum. Vidimus superiore
n. quando oratores dicendi sint pauperes vel fere pauperefl : addimufl, in
taxanda oratorum fortuna, si agatur de impedimento cojnmuni, utriusque
partis opes esse simul computandafl, nisi tamen alterutra sit acathoUca.

571. De vitiis dispensationum deque earum validitate, invaliditate,
sanatione.

— 336 —

Error potest incidere vel circa nomen et cognomen oratorum etc, vel circa
impedimenta, vercirca causas dispensationis, vel circa condicionem oeconomi-
cam oratoruin, idest circa unum vel plura ex iis quatuor quae exprimi debent
in supplici libello. a) Si error inciderit in nornen vel cognomen oratorum,
dispensatio valet donec constet de identitate personarum [cf. n. 49, I, E)].
b) Si error incidat, tum in petitione, tum in ipsa dispensatione, circa im-
pedimenta consanguinitatis vel affinitatis, dispensatio est aa) invalida, quum
pro linea recta indicatur collateralis ; si loco gradus superioris indicatur
inferior; si in petitione dispensationis in foro interno gradus propinquior
vel reticetur vel non accurate manifestatur; est bb) valida, si loco gradus
inferioris indicatur superior, ex. gr. loco petendi dispensationem a tertio
gradu, petatur a secundo, in quo tertius continetur; si in gradu inaequali
omittatur propinquior, nisi tamen sit primns, in dispensationis petitione a
S. C. de Sacramentis (quod enim relate ad Datariam exsurgebat ex Const.
Sanctissimus Pii V, valere debet pro S. Congr. de Sacr.). Antiquitus ad
validitatem exprimi debebat copula incestuosa inter sponsos habita; obli-
gatio cessavit per Decr. S. Off. 25 Ian. 1885. Si reticitum fuit aliud imped.
eiusdem speciei in aequali vel inferiore gradu, valida est dispensatio ; in-
valida, si eiusdem speciei in gradu superiore, vel diversae speciei, sed in
casu bonae fidei, valida habenda est ex clausula « ac aliis bona fide forsan
reticitis... non obstantibus ». c) Si error inciderit in causas dispensationisy
dispensatio petita et concessa a S. C. de Sacram. ab impedimentis minoris
gradus (consanguinitatis in 3° gradu lineae collateralis ; arnnitatis in se-
cundo gradu lineae collateralis ; cognationis spiritualis ; publicae honestatis
in secundc gradu; criminis ex adulterio cum promissione vel attentatione
matrimonii etiam per actum civilem tantum, valida semper est, quia iuxta
novam ordinationem Curiae Romanae omnes dispensationes a minoribus
impedimentis a S. C. de Sacramentis conceduntur ex rationabilibus causis a
S. Sede probatis, idest sine aliqua causa canonica ex communiter recensitis
et ita ut vim habeant ac si ex motu proprio et ex certa scientia impertitae
essent (et clausula ex m. pr. et certa sc. videtur habere maiorem vim, quia
sanat heic vitium obreptionis, quod antea non sanabat), ideoque nulli ob-
noxiae sunt impugnationi sive ob subreptionis sive ob obreptionis vitium
(cf. etiam can. 1054). Quoad errorem, qui incidat in causas dispensationis
in supplici libello ad petendam dispensationem ab impedimentis maioris
gradus, ea recolantur quae diximus n. 40, II. 2°, A). c) Vitium subreptionis-
vel obreptionis in disp. ab imp. maioris gradus sanari potest, obtentis lit-
teris perinde valere. d) Si error inciderit ci-ca condicionem oeconomicam
oratorum, dispensatio est valida: gratiae enim validitati nihil unquam of-
ticit aut error aut fraus circa oeconomicam oratorum condicionem (Const.
Sapienti Consilio. Xormae peculiares).

§ 4. De forma in qua dispensationes conceduntur.

572. Dispensationes matrimoniales triplici modo concedi possunt : a) in
forma gratiosa, i. e. si dispensatio plena ita conceditur ut nulla exsecutione
opus sit ; b) in forma commissoria. sc. per modum gratiae faciendae, et in

— 387 —

hoc casu delegatus totum per bs facit, bc. Ipse dispensal el exsequitur; c
forma mixta, bc. per modum grratiae factae, et lo boc casu exsecutor nudum mi
nisterium prae I dispensatio effectum oon Bortitur ante exsecntionem.

Bedes concedit plernmqne dispensationes matrimoniales in forma
mixta, bc. pei modnm gratiae fi en, clarius, btbet concedi, Disj

Bationes in /<>f" txterno committnntnr Ordinario sive <>r<it<>rtim. siveiociin
qno matrimoninm contrahendnm est. OrdinarHu oraiorum Intelligitnr
diharius qni Litteras testimoniales dedil el libellum BuppJUcem trsnsmisil
B Congregationem, «-t Ipse exseqni debel dispensationem, licel sponsi medio
tempore in aliam dioeceeim emigraverint, monito tamen Ordinario loci in
<iuo matrimoninm contrahendum est. El dispensationes Ordinario comn
sas exsequi poterit vicarius generalis et, episeopo defnncto, vicarius ca-
pitularis; dispensationes ricario capitnlari commissas, exsecutioni poteril
mandare episcopns, qni dernncto Bnccedit, eiusqne vicarius generalis. Bed,
excepta modica aliqna praestatione ex titulo expensarnm cancellariae in
dispens. pro non panperibus, locorum < >i(lin;irii eornmve officiales, repro*
bata quavis contraria consuetudino, nihii exigere possnnt occasione dispen*
sutionis, nisi s. Sedes id expresse concesserit: Becus tenentur ad restitutio-
iKMn (ean. 1065, 1056). b Dispensationes tn foro intemo committnntur
fessario '< oratoribus i ligendo.

ij .">. I )< modo exsequendi dispensationes,

573. De modo exsequendi dispensationes pro foro externo concessas.
1° Si dispensatio tuit concessa in forma gratiosa, sufficit ur ea nota fiat
(•ratoribus et serventnr clansulae. 2° Si in forma commissoria vel mixta,
dispensatio est invalida si exsecntioni demandetur ex notitia accepta, ante
qnam doenmentnm pontificinm pervenerit, eiusque authenticitas et intogritas
recognita sit, nisi praevia einsdem notitia ad exsecntorem fuerit aucto-
ritate reseribentis transmissa. Efl vero ad liceitatem debet clansulas Bemper
Bervare: et a a<l validitatem comprobare ntrnm preces verUate nitantur,
i. e. si \cra sint exposita, quando agitnr de impedimentis maioris gradus^
quia saltem una cansa motiva debet esse vera tnnc, qnum dispensatio con-
ceditur; id vero omittendnm qunm agitnr de impedimentis minoris gradns
[cf. n. 571, c) ] ; 6) curare remotionem seandali et imponere salutarem poe-
nitentiam, qnum agitnr de dispensatione concessaob cansam inhonestam;
c praemittere absolutionem a oensuris^ bi praescribatur; nam ex CIC. can. 36,

gratiae ac dispensationes omne genus a S. Sede eoucessae, etiam cen-

BUra irretitis, ratae sunt ac iegitimae, nisi agatUT de excoimnunic. vel in-
terdictis vel BUSpensis per sententiain eondeinnatoriaui vel declaratoriani :

bisce praemissis, dispensationem in seriptis concedere, facta mentione
delegationis apostolicae e< impedimenti in qno oratores dispensantur, Baltem
ad liceitatem. — !)<• dispensatione constare debet in Acto matrimonii et do-
cnmentum servari debet.

574. De modo exsequendi dispensationes pro foro interno concessas.
Si inipedinientuin alterutruni tantum afficit, \el quod sit persoiiale, ut \n-

88 — SSAASTIAVI, SuiitinUi ■■iiinl.

— 338 —

tum, vel quod unius culpa inductum, sufficit cum eo dispensare ; si impe-
dimentum sit commune utrique, vel ex culpa utriusque inductum, per se
dispensatio cum alterutro sufficeret, sed uterque debet confessarium adire,
sive eumdem sive diversum. ut dispensationem accipiat et salutarem poe-
nitentiam, quum ea iniungenda est. Et si altera pars diversum eligit con-
fessarium. rescriptum a primo confessario traditur poenitenti, ab hoc autem
comparti, ut haec a suo confessario dispensationem petere valeat. Si dis-
pensatio dari debet in foro interno sacramentali, si postea imp. evaserit
publicum, erit necessaria alia dispensatio pro foro externo ; minime vero,
si dispensatio dari debeat in foro interno non sacramentali, sed tunc con-
cessa dispensatio adnotanda est in libro in secreto Curiae archivo servando,
nisi aliud ferat S. Poenit. rescriptum (ean. 1047). Quoad clausulas a) si con-
fessario iniungitur ut comprobet precum veritatem, fidem oratori habere
debet et iuramentum exigere nequit; si vero privata scientia sciat preces
veritate non niti, nequit dispensare, secus dispensatio erit irrita ; b) si
praescribitur ut audiatur prius oratoris sacramentalis confessio, dispen-
satio dari debet in actu confessionis, ad validitatem, etsi poenitens non
absolvitur aut absolvi non vult vel non potest quia indispositus ; et dis-
pensatio valet, quamvis confessio sit sacrilega; c) si adsit clausula « iniun-
cta salutari poenitentia » haec imponenda est. ad dispensationis validita-
fcem, et quidem distincta a poenitentia sacramentali : et gravis et longa,
gravis et diuturna. gravissima tt perpetua, ratione liabita condicioni»,
aetatis , sexus , imponenrta est quoties eiusmodi clausula in rescripto
contineatur ; eaque ab oratore acceptari debet, quamvis sit valida dispcn-
satio si eam implendi intentionem non habeat et facto non impleat ;
<l rescriptum destrui debet vel a priore ve\ a posteriore confessario (quum
alius sponsus alium seligit), saltem intra triduum, per combustionem vel
dilacerationem.

Cap. IV. De celebratione matrimonii.

575. Diximus iam quae matrimonium praecedere debeant, et quaenam
servanda sint ad valide et licite matrimonio adsistendum. Xunc videamus
quid praestare debeant testes, contrahentes in ipsa matrimonii celebratione,
et parochus in actu celebrationis et post celebrationem.

576. Testes. Codex iuris canonici nihil hac in re immutavit. Quare
testes possunt esse omnes qui de aliquo facto testificari valent : sive ma-
res sive feminae, sive consanguinei sive extranei. sive puberes sive impu-
beres qui habeant rationis usum et intelligant quid agatur, tum catholici
tum acatholici (qui tamen illicite adhibcntur, nisi necessitas excuset) ,
sive accedant sponte , sive metu inducti nam solu> parochus metu iu-
ductus iuvalide adsistit , sive caeci, dummodo ex verbis consensum spon-
sorum, quorum vocem cognoscunt. percipere possint, sive surdi, modo cx
signis consensum intelligcre valcant ; non vero qui sint Bimul caeci ac
surdi.

— 339 —

577. Contrahentes : a) quoad tempus ctUbrationis^ possunt quolibet
anni tempore contrahere matrimonium, sed cnm sollemnii nuptiarum

Uctio prohibeatur b prima dominica Adventufl ;\<1 diem Nativitatifl Do-
niini inclusive «'t ■ feria IV Cinerum ad dominicam Paschatia inclnsive

can. 1108), eam debent, citra culpam nisl forte ratione contemptua eam
omittant, accipere, rel Ipao feriato tempore, Bi Ordinariufl id, Balvia litur-
gicis legibua luataque «!«• cauaa permiaerit, abstinendo tamen a nimia
pompa, \«-l pofll tempufl feriatuin; sed mulier, cni semel benedictio sol-
iemnifl data Bit, nequit ln Bubeequentibufl nuptiis eam iterum acci]

ran. lii:; ■ i, quoad locum cetebrationi$} contrahere debent in eccle* />■-
ciali cum ritu sacro ab Ecclesia praescripto^ <it tenent Nostri id nrgere
Bnb gravi nisi imposflibilitafl vel DecesBitas excusel : ni vero matrimoninm
celebretur aa) In alia ecclesia vel oratorio si\ «■ publico Bive Bemipublico
Ordinarius vel parochus permittere possunt ; bb) in aedibua prii frdi-

narius, ex iusta et rationabili causa et Ln casti aliqno extraordinario
tiim ; cc in ecclesiifl vel oratoriis Seminariorum vel religiosarum, Ordina-
rius, nrgente necessitate et cnm debitis cautelis. — Sed matrimonia mixta
extra ecclesiam Bunt celebranda ; at Ordinarius, «-\ praevisione maiornm
malorum, in hoc poterit dispensare, iia tamen Bervatis «1«' quibns n. 541
qnod ad Bacroa ritufl attinet; c) tenentur esse in statu gratiae, qnia sacra-
mentum vivorum Buscipiunt; confiteri i>er se non tenentur nisi Eucharistiam
Binl accepturi et nisi confessio statutis particularibus praecipiatur ; sed, ut
ministri sacramenti (quia, si in gravi sunt. ministrant indigno . graviter
certo non peceant, tum quia non sunt ad id consecrati et personam pn-
blicam non agunt, quae ad recipientis dispositiones debeat attendere ; tiun
quia cooperatio materialis peccato alterius indigni excusatur ab utilitate
quam matrimonium affert.

578. Parochus: 1 ' ln actu celebrationis debet a) adsistere active bc. rftum
sacrum perag-ens), quoties non prohibeatur; ceterum, Ordinarii inius
nequit adsistentiam activam denegare; b) servare formam Bitualis Romani
vel eam, quae ex legitima consuetudine inducta sit et in ritualibns dioe-

inis reeepta. 2° Po$t matrimonii ceJebrationem: <l«'i)«'t ipse, vel qui eins
vicem gerit, celebratum matrimonium in Regesto adnotare, quamvis Bacer-
dotem rite delegaverit, et, si sponsi sint nterque vel alteruter e sua pa-
roecia, etiain in Regesto baptizatorum. a<l nomen utriuflque vel alterutrius.
Quod si sponsi non sint e sua paroecia, vel, cum sint, alibi tamen bapti-

: fuerint, debet notitiam celebrati matrimonii transmittere vel directe
ve\ per Curiam Episcopalem ad parochum vel parochos baptismi, ut ma-
trimonium in Regesto baptizatorum adnotari possit. Quum vero matrimo-
nium in mortis periculo, \d extra mortis periculum in casu de quo n. 560,
1°, B), coram quolibet Bacerdote contrahitur, vel simpliciter coram duobua
testibus, in priino casu Bacerdos, in altero testes in solidum eum contra-
hentibus debent curare ut qnamprimum exarentnr in Regestis praescriptum
Actum et iniunctae adnotationes.

Parochus, qui valide sed Ulicite «.-t'. n. 560, 2°, b) matrimonio adsti-
terit, amittit iura Btolae, quae cedunt proprio contrahentinm parocho.

— 340 —

Cap. V. De matrimonio contracto.

Art. 1. De matrimonio valido et putativo (1).

579. A) Matriinonium validum christianorum a) gratiam conferi non
ponentibus obicem ; b) firmitate et unitate gaudet, sc. inducit inter coniu-
ges vinculum natura sua perpetuum et exclusivum; c) ius et officium mu-
tuum confert coniugibus ad coniugii usum ; d) uxorem efficit participem,
nisi iivre speciali aliud cautum sit, status viri circa canonicos effectus.

B) Filii a) concepti aut nati ex matrimonio tum valido, tum putativo,
legitimi sunt, nisi tempore conceptionis prohibitus fuerit parentibus matri-
monii antea contracti usus ob emissam sollemnem professionem vel susce-
ptum ordinem sacrum ; b) nati saltem post sex menses a die celebrati
matrimonii vel intra decem menses a die dissolutae vitae coniugalis, legi-
timi praesumuntur ; c) illegitimi legitimantur per subsequens parentum
matrimonium sive validum, sive putativum, sive noviter contractum sive
convalidatum, etiam non consummatum, dummodo parentes habiles exsti-
terint ad m. inter se contrahendum tempore conceptionis, vel praegnationis
vel nativitatis, et, ad effectus canonicos quod attinet, in omnibus aequipa-
rantur legitimis, nisi aliud expresse cautum fuerit (can. 1110-1117).

C) Matrimonii firmitas exceptiones patitur, sive quoad vmculum, sive
quoad cohabitationem et torum ; dicendum etiam est aliquid de divortiis
lege civili nefarie inductis. Postea de coniugii usu.

§ 1. De exceptionibus relate ad matrimonii firmitatem.

I. De exceptionibus relate ad vinculum.

580. De solutione matrimonii rati et non consummati fidelium. Matri-
monium ratum et non consummatum fidelium solvitur : A) Per dispensa-
tionem Summi Pontificis, si constat illud non fuisse consummatum et gravis
causa adsit. Romanum Pontificem posse in eo dispensare probatur a) ex
facto ; b) ex eo, quod Ecclesia ex iusta causa potest in iuris divini obli-
gationibus, quae ex humana voluntate pendent (ex. gr. in votis et iuramen-
fcis), dispensare ; c) quia Eom. Pont. dispensat in vinculo professionis sol-
lemnis religiosae, quod fortius est vinculo coniugii rati, hoc enim professio
soliemnis (et de fide est) solvit. B) Per professionem sollemnem unius coniugis,
ex definitione Conc. Trident. (sess. XXIV, can. 6). Cf. CIC. can. 1119.

581. De solutione matrimonii consummati infidelium. Matrimonium
consummatum infidelium solvi potest in casu privilegii Paulini et per dis-
pensationem Summi Pontificis (can. 1120-1126).

(1, De m. putativo bic agimus tantummodo quoad nliorum legitimitatem vel legi-
timationem ; quoad reliqua, m. putativo applicentur quae mox dicemus de m. nullo.

— 341 —

A) De privilegio Paulino. Kx privilegio a Christo Dornino in favoi
fldei concesso et per Apoatolum Paulum promulgato (cf. S. Off. u Eul. U
liis verbis : i Quod si tnfidelis dUcedit, dUcedat: non enim servituti sub-
iectus est frater aui soror in huiusmodi (J Cor. vn, 12 et seqq.), matrimo-
niuiu in infidelitate contraetum (etiam haereticorum coniugum, quos constet
ante matrimoninm baptizatos non fuisse), qnnm una pars per bapiismum
.sinicrptiim h<1 iidem convertitur et aUera par$ infidelU non vult converti vel
ealtem cohabitare paeifice (idest sine contumelia freatoris), post interpella-
tionem, Bolvitur per novas nuptias a parte fideli initas. a) Pacifira cohabitatio
deesse Lntelligitur, quuin coniuz fidelis ex parte alterius coniugis infidelis
exponitur periculo graviter peccandi vel amittendae fidei, aut prohibetur a
cultu Dei, a prole christiane excolenda, aut cogitur cum concubinis torum
dividere etc. ; et ius parti fideli competit etiain quum cohabitatio, solum
post plures annos, desinit esee pacifica, nisi tainen coniux infidelis dis-
cedat causa adulterii a parte fideli post baptismum admissi, vel cohabi-
tatio desinat esse pacifica non ex facto coniugis infidelis, sed aliorum ex. gv.
eognatui uui. b) lnterpellatio coniugis infidelis num velit converti aut saltem
pacifice cohabitare, quando non constat aliundt de intentione coniugis in-
tidelis, ad vuliditatem novi matrimonii requiritur; secus, ad liceitatem tan-
tum (1), et ab ea Ap. Sedes dispensat, quoties moraliter constet aut con-
lugem infidelem interpellari non posse aut interpellationem fore inutilem
vel gTaviter noxiam. Interpellatio sive iudicialiter sive forma suminaria et
extraiudiciali facienda est, saltem semei, de auctoritate Ordinarii coniugis
conversi , concessis ab eodem Ordinario coniugi infideli, si quidein eas
petierit, induciis ad deliberandum , eoque monito fore ut, induciis inuti-
liter praeterlapsis, responsio praesumatur negativa ; et, si eiusmodi inter-
pellatio sit impossibilis, sufiicit privata ab ipso coniuge converso facta,
dummodo de ea constet vel scripto vel per duos testes. Si conversus ha-
bebat plures nxores, primam interpellare debet, vel secundam si matrimo-
niuni cum prima fuit certo invalidum ; at si haec nolit ad fidem converti,
quamvis \ elit pacifice cohabitare, et quaevis alia ex pluribus uxoribus
eonvertatur ad fidem, conversus poterit, cuin dispensatione B. P., hanc
retinere, aliis dimissis. Ubi vero lege ecclesiastica interdicitur eohabitatio
partis fidelis cum infideli, ob perversionis periculum vel scandalum, pars
Htlelis poterit ad novas nuptias transire si pars infidelis renuat ad fidem
converti, quamvis velit pacifice cohabitare.

B) De dispensatione Summi Pontificis. Ex Const. Gregorii XIII Po-
pulU ctr rationibus (25 Ian. 1585), Summus Pontifex dispensare potest (theo-
logi hanc potestatem alii alio modo explicant) in matrimoniis consummatis
intidelium, quum alteruter tantum ad fidem convertitur, vel quum uterque
eonvertitur sed post baptismum non consummavit iterum matrimonium. De
quo ef. tractatus ampliores.

(1) At in praxi haec sententia tuta non est, cuui matrimonia, contracta sine praevia
pellatione, tuerint trrita declarata in omuibus casiboa.

- 342 —

II. De exceptionibus relate ad cohabitationem et torum.

582. Relate ad cohabitationem. Conc. Trid. (sess. XXIV, can. 8), docetr
ex iustis causis separationem a coniugibus fieri posse quoad rnensam et
torum, seu quoad cohabitationem, sive perpetuo sive ad tempus. Confir-
mat id CIC. can. 1128-1132.

Causae separationis perpetuae sunt: 1° Adulterium unius eoniugis mo-
raliter certum, perfectum, formale; et ius separationis competit parti in-
nocenti, nisi a) in crimen consenserit vel eidem causam dederit; b) illud
expresse vel tacite condonaverit, et tacita condonatio habeiur si coniux in-
nocens, post compertum adulterium, cum altero coniuge sponte, maritali
affectu, conversatus fuerit: praesumitur vero, nisi intra sex menses con-
iugem adulterum expulerit vel dereliquerit, aut legitimam accusationem
fecerit. Coniux innocens, sive iudicis sententia sive propria auetoritate se
separaverit, nuUo pacto tenetur adulterum rursus ad vitae consortium ad-
mittere, potesi, nisi ex ipsius consensu ille statummatrimonio contrarium su-
sceperit. 2° Mutuus consensus, tunc tantum, quum alteruter vult religionem
ingredi aut vir saeros ordines suscipere. Sed cum uterque nequeat reli-
gionein ingredi sine venia Apostolicae Sedis [coniugati invalide ad novi-
tiatum admittuntur (can. 542, 1*)] et vir uxorem habens sit impeditus ad
Ordines (can. 987 — cf. n. 630, 2°) usque dum Apostolicae Sedis dispen-
satio intercesserit (et si forte, sine dispensatione apostolica, licet bona fide,
Ordines maiores susceperit, ab eorundem exercitio prohibetur ex can. 132,
utrique coniugi, si res pro optatis cesserit, standum erit condieionibus quae
in concessionis vel dispensationis rescripto apponentur.

Causae separationis temporaneae sunt: a) muttnis consensus, sive ad
maiorem vitae spiritualis perfectionem (S. Paulus: < nolite fraudare invicem
nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi » ), sive ob aliam ho-
nestam causam ordinis naturalis ; b) haeresis vel apostasia a fide, tum ob
perversionis periculum. tum in poenam ; c) educatio acathoiica prolis ;
d rita criminosa et ignominiosa; e) periculum animae, ut si ex. gr. alter-
uter alterum impellat vel cogere velit ad peccata contra castitatom coniu-
galem; /*) periculum corporis. ex. gr. amentia alterutrius, indigna et saeva
tractati<* ex parte unius, morbus infectionem producens etc. ; g) molesta
cohabitatio ex gravi causa. — In omnibus hisce casibus sep. temporariae,
cessante causa. vitae eonsuetudo restaurai da est; sed si separatio ab Or-
dinario decreta fuerit ad certum ineertumve tempus, pars innocens ad id
non obligatur nisi exacto tempore vel ex decreto Ordinarii.

Instituta separatione, filii educandi sunt penes coniugem innocentem,
vel penes coniugem eatliolieum. etsi reum, si innocens sit aeatholieus. nisi
in utroque easu Ordinarius pro ipsorum filiorum bono, salva semper ca-
tholiea educatione, aliud decreverit.

Jn praxi confessarius debet dehortari poenitentes al> hisce separatio-
nibus, quae saepe pliis detriroenti quam utilitatis afierunt.

— 843 -

583. Relate ad torum. Toro prohibetur alteruter vel nterque eoniiu
\otum perpetuae castitatis emisit, in quo tameo peti poterit el debe
ratione pericoii, dispensatio; <!<• biscc Kam expedita rei est.

III. Dt divortiU (' \i inductis,

584. Tria huc incidool dirimenda: i nnm iudex ferre possil senten-
iiuni divortii; 2C num cooioges divortium petere possint a iodice civili;
> nnm advocati possint causam divortii sosciper

1° Num iudex ferre possit sententiam divortii. Certutn est S. Off,
(1. 26 [on. 1885) a) indicem civilem posse ex gravissimis rationibus, ex. grr. oe
officio rennntiare teneatnr, acceptare et ad examen revocare causam di-
vortii, (lummodo sententiam feral contra divortium; b) eom posse senten-
tiam divortii ierre, quum iam auctoritas ecclesiastica matrimonium inva-
lidum declaravit, vel quum coniugea hoc intendunt ut effectns Civiles
matrimonii rclaxentur ad se a gravissimis incommodis Liberandos, quin
velint ad alias nuptias transire. Dubium est, utrom iudex, extrs praedic
casus, possit seoteotiam ferre divortii ; alii affirmant, si iudex solos effectus
civiles iutcudat ct gravissima damna passurus sit; alii negant, iisque adhae-
reo, quia sententiam divortii dicunt esse rem intrinsece malam et iuri divino
repugnantem. Sacrae Congregationes quaestionem in genere ooo diremeruut
neque, probabiliter, dirempturae sunt ; sed pleruinque iudicium tulerunt in
casibus particularibus, ct decreverunt pro singulis casibus recurrendum esse
ad 8. Sedcm.

2° Num coniuges divortium petere possint a iudice civili. Coniuges
Qunquam poterunt licite petere sententiam divortii ut ad alias nuptias
transeant, quia peterent rein intrinscce malam et iuri divino repogoantem ;
sed Bi separationem quoad cohabitationem tum ex mutuo consensu ob gra-
vissiiuaiu causam, tum cx auctoritate Ecclesiae instituerunt, vcl si sententiam
eccleeiasticam dc matrimonii invaliditate obtinucrunt, in utroque casu po-
terunt iicite dissolutioncm matrimonii quoad effectus civiles a iudice civili
petere.

ii° Num advocati possint causam divortii suscipere. a) Tolerari potest,
advocatom partes defeosoris vinculi matrimonialis suscipere « dummodo epi-
scopo constet de probitatc advocati, et advocatus nihil agat, quod a prin-
cipiis iuris naturalia et ecclesiastici deflectat • (S. Ofl'. 19 Dec. 1860). b) Qooties
cooioges licite possunt sententiam divortii a iudicc civili peterc. toties advo-
eatus licite causam soscipiet. c) Io ceterN easibos, alii tenent ex gravissima
ratione ex. ^r. notabilis damni vitandi, licere advocato causam suscipere; at
qui contendunt iodici, ratione damui, non iieere Bententiam ferrede divortio,
ncccsse est contendant adxoeatum ratione damni multo minus excusari.

§ 2. De coniugii usu,

585. De liceitate copulae io se. Eattnus copula io matrimonio licita
est, quatenu* ad fines matrimoni tiales ordinatur, etiam mcundar
iion wxcluso tamen nec facto impossibili pr< qui est generatio prolis.

— 344 —

Ex quo scquitur: a) graviter illicitam esse copulam, quae ita exercetur ut
generatio impediatur, de quo inferius videbimus; b) licitam esse copulam,
quae fit ob tines honestos ex. gr. ad fovendum coniugaleni amorem, ad sese
exonerandum semine, quia hi fines implicite referuntur ad fines essentiales ;
o leviter illicitam esse copulam, quae exerceatur ob solam voluptatem, fine
honesto ne virtualiter quidem intento : d) graviter illicitam esse copulam, ex
qua, ob impotentiam supervenientem (cf. n. 561), generatio sequi nonpotest;
at cum nonnulli auctores teneant copulam in casu licere, etsi perperam
tenent, et cum difficile sit impotentes se continere, hi in bona fide relinquendi
erunt. At sterilibus copula licita erit, quia sterilitas est accidentalis in ma-
trimonio.

586. De liceitate copulae, inspectis eius circumstantiis. Res erit singil-
latim perpendenda.

I. Inspectis circumstantiis loci. Ratione scandali, graviter illicita erit
copula in loco publico habita vel coram aliis. Relate ad copulam in loco
sacro, cf. n. 183, C, d .

II. Inspectis circumstantiis situs. Situs naturalis est, ut vir sit incubus
c[ niulier succuba; quivis alius innaturalis dicitur. Tenent Nostri, situ inna-
turali perficere copulam gravi carere ; quia, si situs innaturalis est minus
opportunus, certum est eum esse generationi aptum. et semen, semel in va-
ginam emissum, vel effundi non posse, cum parietes vaginales arctissime
post copulam inter se cohaereant. vel, etiamsi in minima quantitate effundatur,
in maiore quantitate. quain fecundatio postulet, permanere. Quaevis igitur
rationabilis causa a veniali excusabit. Sed ratione detrimenti, quod valctu-
dini obvenit, vir poterit peccare (contra caritatem erga se ipsum), si suc-
cubus vel stane copulam perficiat, cum plura eaque gravissima incommoda,
ex medicorum sententia, ipse oppetere possit.

III. Inspectis circumstantiis temporis. 1° Tempore sacro. Verba SS. Pa-
trum vel canonum ecclesiasticorum vel nonnullorum e Nostris, quae videren-
tur interdicere copulamtemporesacro autpoenitentiali, ex.gr. quadragesimae,
adventus, vel die sacrae Synaxis susceptionem praecedente, non sunt acci-
pienda ut prohibentia sed ut consulentia; et sententia eorum, qui venialem
culpam in casu adesse tenent, nequit sustineri. 2° Tempore fluxus menstrui.
Fluxus menstruus in muliere alius ordinarius, qui singulis mensibus accidit,
alins extraordinarius : ille physiologicus, hic morbosus. Tempore menstrui
ordinarii, per se copula illicita non est ; ratio oiini indecentiae physicae cul-
pam inducere non valet, nec alicuius momenti sunt quae veteres e Nostris,
legum physiologicarum ignari, asserebant de ineptitudine ad generationem
vel de damno futurae prolis. Igitur ex quavis rationabili causa copula erit
licita, nisi grave damnuni mulieris sanitati obvenire possit ; quod cum sit
facile timrndum, coniugibus abstinentia, eo magis quod fluxus inenstruus
onlinarius paucos dies perdurat, consulenda oinnino erit. Tempore fluxus
extraordinarii, medicus consulendus r^t ; at, medico inconsulto vel invito,
copulam peragere difficile a gravi excusabitur ob gravissima incommoda et
pericula, quae mulieris valetudini obvenire possunt. 8° Tempore praegna-
tionis. Ex S. Alph. copula. in hac rerum condicione peracta, venialis est,

— 345 —

modo periculuni abortne absit; eed a veniali .e periculum incontii

ti.i»'. Abortus incidit facilius primifl tribufl vel quatuor menjiboJ, et oono
copula frequentior eft rehementior eura adducere poteet. At cur venialifl sit
copula, remoto abortus pericuio? Num pottafl Lnterdicenda Bub gravi tunc,
qnum c eopula generatio haberi oon potest? Et id dieunt logice eequi e s
tentia, qua contendimufl impotentiam ed matrimonium eeee oon, eimpHciter,
impotentiam coenndi, s*mI impotentiam generandi, el copulam, e qtui
r.ttio Bequi oon poteet, eeee illidtam. Veruin. in caen, adeel Impotentiatem-
poranea, el enm »*a licet uti coniugio. 4° Tempore puerperii, graviter illicita
efll copula, ob perienlnm gravie damni, primifl duabus hebdomadie; minm

iviter illuita subsequenti tempore usque ad scx hebdomadae, quia pericu-
linn perdurat, licet non eiusdein gravitatis, donec organa generationifl ad pri-
stinum statum non redierint. Quare viro abetinentia coneulenda erit medio
tempore; at si periculum incontinentiae adest, nec aliter removeri potest,
copula licita erit. 5° Tempore lactationis, copula nullum detrimentum affert,
praeter quam lactis imminntionem, et demnm ceeeationem, si nova praegnatio
evenit, quae tamen rariorest; quo in caeu suppleri potest lactatio naturalis
per artiticialem. Haec vero ratio esse nequit cur copula prohibeatur. 6° Tem-
pore morbi, copula per se illicita est, sed ob periculum incontinentiae haberi
poteril duimnodo grave periculura non immineat. Si alteruter coninz laborat
mofbo syphilitico Beu (jallico, copula omnino illicita est ob gravissima damna
qnae alteri coniugi et proli naeciturae obvenirent; si phthisi, licita est, tum
quia periculum infectionis fere nunquain per copulam inducitur et proles
naecitur regulariter sana, quamvis ex hereditate aliquantum ad phthieim dis-
posita, tum quia dispositio hereditaria plcriuuque per saltum mediatae ge-
nerationi trasmittitur, tum quia proli, etsi generatur iniirma, melius est sic

. quam non esse (cf. Antonelli, Medicina Pastoralis, vol. II ad hunc locum .
Tempore morbi aenti, licet non contagiosi, copula erit licita vel illicita prout
niinor vcl maior eet debilitas coniugis infirmi et deest, vel non, febris medio-
crie. 1* Aliis temporibus. Quum vir est ebrius, mulier debitum denegare tene-
tur, ob gravieeima incommoda, quae possunt obvenire proli naeeiturae; im-
mediate vel fere immediate post prandium, copula non est sine periculo, et
proinde coniugi ex caritate, tum erga se ipsum, tuni erga alterum coniugem,
ron licebit.

587. De liceitate actuum, qui plus minusve cum copula connexi sunt.
De hiscebrevius. Actus sive solitarii sive mutui coniugum debent considerari
pront fiunt iuxta, vel praeter, vel contra matriiuonii finein.

1° Juxta matrimonii finem sunt quae ad ius coniugale exercendum
omniuo pertinent, sc. ad mutuum amorem fovendum, ad concupiecentiam
sedandain, ad copulam praeparandam, vel aptius exercendam, nt colloquia,
ndspectue, tactne, dummodo pollutio, si forte accidat, sequatar, per aceidenfl
et absit consensus periculum; insuper excitatio mnlierie per tactue, ut facilior
tiat emissio muci vulvo-vaginalie (quem nonnulli e recentioribus adhuc semen
perperam vocanl ; et haec licitasunt. Huc incidit quaestiomunUcliastt copuUi
analie, quum ex anomalia vel ez operatione mulier habet vaginam com-
municantem cum inteetino recto, loco vulvae (ite a Locum vulvae

— 346 —

teneat et pei illud etiam menstrua profluanO, et eopula normalis non est pos-
sibilis. Utique licita est, tum quia est unicus modus perficiendi actum con-
iugalem, tum quia potest haberi fecundatio et partus.

2° Praeter matrimonii finem sunt mutui actus imperfecti (tactus, oscula,
amplexus etc.) vel iidem solitarie admissi, quum ad copulam non ordinantur.
Hi, quia a fine aliquo modo defleetunt, sunt illiciti sed, remoto periculo pollu-
tionis et consensus in pollutionem, gravi carent ; secus usus iuris lnatrimo-
nialis esset causa perpetuae sollicitudinis et periculuin damnationis aeternae.
A gravi tamen difficile excusantur (etsi nonnulli aliud sentiunt) actus qui
valde obsceni sunt, ex. gr. ea, quae dicitur irrumatio (cf. n. 252) etc.

3° Contra matrimonii finem sunt pollutio voluntaria et solitaria, copula
sodomitica, onanismus.

A) Pollutio voluntaria et solitaria, sc, extra copulam coniugalem, est
graviter illicita, imo gravior in coniugatis quam in solutis, quia laedit ius
compartis, cum vir sui corporis potestatern non habeat sed mulier, et vicissim.
Huc quaestio refertur fecundationis artificialis. Si haec eo senso accipitur, ut
homo mansturbetur et semen in vase collectum iinmittatur in vaginam mu-
lieris per syphonem, graviter illicita est (S. Off. 24 Mart. 1897); si eo sensu, utr
copula physiologico modo peracta, deinde sperma digito vel syphone ulterius
ad os uteri impellatur, licita est, quia opus naturae medio licito adiuvatur.

B) Copula sodomitica (sodomia imperfecta) graviter illicita est (at vid.
hocn., 1°), tnm quia adversatur fini naturali actus coniugalis, tum quia ad-
versatur fidei coniugali, ex qua ius utrique coniugi indeclinabile exsurgit, ut
coniuges corpore alterius non utantur nisi modo ad generationem apto. Sed
inchoare copulam in vase praepostero ut ea compleatur in vase debito, vel
tangere genitalibus vas mulieris praeposterum sine seininis effusione, cum
contra finem matrimonii non sit, grave non est. Uxor, quae positive coope-
retur sodomiae, graviter peccat ; at culpa vacabit si passive se habeat, dum-
modo tunc solum permittat virum sodomitice agere, quum id sine gravis-
simo suo periculo impedire non potest amplius, et delectationi, si forte
suboriatur, non consentiat.

C) Ouanismus definitur copulae inceptae abruptio, ita ut semen extra
vas effundatur, ad impediendam generationem. Huic accensetur usus medio-
rum, quae dicuntur praeservativa, ex. gr. usus condom in viris, intra quod
semen emissuin retinetur, spongiae vel indumenti occlusivi, quo, in nmlie-
ribus, ingressus seminis virilis in uterum impeditur, vel irrigatoris, quo>
semen in vagina receptum diluitur, vel substantiarum cheinicarum, quibus
semen enecatur. — Onanismus, quum hoc duplici modo perficitur, gravissi-
mum peccatum est, quia adversatur tum fini primario matrimonii, tum fidei
coniugali, tum bono societatis, tum coniugum valetudini ; et detestabilis res
iu libro Genesis dicitur et a S. Sede declaratus tuit iure naturali prohibitus
(S. Off. 21 Maii 1851) et intrinsece malus (S. Off. 19 Apr. 1853). Cooperatio
uxoris a) formalis, per consensum, onanismo viri, nunquam licita erit et
gravi nunquam vacabit; et erit grave peccatiun tum gaudium tum delectatio
de peccato ipso, non vero de voluptate capta ex eiusmodi copula, nec de effe-
ctibus peccati <'X. gr. de praeser\atione a molestiis praegnationis et partus ;
b) materialis seu passiva, postquam uxor virum, quantum in seerat, deterruit

847

abeiusmodi praxi, erii lieita - \ ja\ icausa: ex. gr. ex metu, neiurgia et ri
oriantur et, pace semel omnino turbata, cohabitatio molesta efficiatur, n<
\ ir adulteria committal ; Bi aliaa diu nxoi cum gravi incommodo ab uau «-"11-
iugii abstinere cogatur etc.: et ei bac poatrema cauaa nxor, quae pei
debitum ex caritate petere vetaretur, potest debitum petere. Ratio, ob quam
mulier licite materialiter cooperatur vel debitum ex gravi cauaa petit, 1
quod itnmediate licitae copulae cooperatur et mediate tantum illicitae seminis
effusioni. Mulier vero condomismo cooperari etiam matcrialiter vel ipsamel
uti mediis praeservativis nunquam licite poterit, nisi forteei metumortis
vel pravium vulnerum, dummodo omnino passive se habeat.

Sed oiimi culpa \acai iimi abruptio copulae quae ex fortuita necessitate
patratur ex. gr. ad vitandum Bcandalum, quia repente aliquis Bupervenit,
tum abmptio quae ex rationabili cauaa fiat ex mutuo consensu el sin«- pe-
riculo effusionis Beminis 1 .

588. De obligatione actus coniugalis. A Neuter coniux per se tenetur
petere debitum, quia nemo tenetur uti iurc suo; scd /><r <><-<-i<l<'>>s uterque,
el praesertim \ ir. ex caritate teneri potest, ob periculum incontinentiae
alterius partis, quando haec ob verecundiam uon petat vel licite petere
nequeat <»'> votum etc. B) Coniux tenetur ex iustitia ei sub gravi reddere
debitum alteri vel expresse vel tacite Bed -<Tio petenti, praeter quam si alter
ius amisit aut immoderate vel illicito modo petat. Diximus: a) sub gravi,
ei patet : scd negare debitum, excluso incontinentiae periculo, raro tantum,
vel quum alter non serio petit, culpa gravi vacabit; b) si alter ius ami-
sit; ct ius amittitur per adulterium et pcr amentiam perpetuo, per ebrieta-
tcin. quamdiu ea duret, quia uxor viro eori<» reddere non tenetur ob damnum
prolifl oriturae; e) si aJUer imuwderate p> t<>t . Bive absolute, sive relative ad
valetudinem et vires alterius coniugis: revocatis autem quae diximus de
liceitate copulae tempore morbi habendae, addimus, coniugem, qui redden<l<>
exponeretur periculo gravis morbi vel mortis ex. gjr. quia vitio cordis orga-
nico laboral . vel mulierem, quae parere nequit Bine mortis pcriculo, ad de-
bitum reddendum non cogi; d ei alter Ulicito modo petat ex. gr. onanistice,
Bodomitice etc. . non vero si tantum Ulicite petat si ,-\. gr, votum cmisit),
quia actus coniugalis ea parte alterius licitus est, et petens, *'t^i illicite
aiiit ius non amisit.

Art. 2. De matrimonio dubio.

589. Quum dubia esl validitas matrimonii, Bive dubium exstitit ante
(juam contraheretur matrimonium Bive matrimonio contracto supervenit, -i

(1) Ltaita, ut natet ea - <• <x raq 8. Pocnit. (16 Iun. 1880), Btt praxis copulam

babendi re, quo coneeptio dittuilius babetor, i<l eti ■ quinto decimo die post

anteeedi aU m meustruationem a<l quartum vel tertium diem ante menstrnationem sul>-

■eqnentem : imo prudeni raadenda aeaei Ui ooningibns, qoi ex meta aame>

ismo se dederant vel tir: i indalgeaat.

— 343 -

dubium est leve, spernendum erit. Si matrimonium videtur 2^'obabilifer
nullum, tunc diligens inquisitio erit instituenda ; et interim si alteruter
coniux dubitet, ipse petere nequit, reddere debet ; si uterque dubitet, neuter
petere vel reddere potest. Inquisitione peracta, a) si matrimonium certo
nullum fuisse deprehenditur, in hoc casu ea serventur, quae inferius, ubi
de matrimonio nullo ; b) si dubium permaneat, quamvis pro matrimonii
validitate nulla probatio, pro nullitate probabilis sed non certa probatio
adsit, standum est pro valore matrimonii, tum quia matrimonium possidet,
tum quia quodvis factum praesumitur recte factum, etsi cum dubio matri-
uionium fuit contractum ; poterit tamen peti dispensatio ad cautelam. Unica
exceptio habetur in dubio impedimento ligaininis ; nam, donec non constet
de morte prioris coniugis, antecedens matrimonium possidet, et altero con-
iug-io uti non licet.

'- ■

Art. 3. De matrimonio nullo,

590. Matrimonium potest esse nullum vel ex defectu consensus, vel ex
defectu formae sc. ob impedimentum clandestinitatis, vel ob aliud impedi-
mentum. Ut patet, quum uterque coniux novit nullitatem et vult separari,
promovenda est iuridica nullitatis sententia, coniugibus interea quoad coha-
bitationem separatis.

591. De matrimonio nullo ex defectu consensus. Si matrimonium est
invalidum ex defectu consensus, tum quia licte, tum quia ex errore, tum quia
«x metu consensus fuit praestitus, consensus fictus potest quandolibet sup-
pleri, consensus ex errore vel ex metu praestitus postquam error aut metus
cessaverit. Sed consensus, si publice de nullitate constat, debet renovari
eoram parocho et testibus. Quum defectus consensus non est publicus, aut con-
sensus ex utraque parte defuit, aut ex alterutra ; si primum , consensus debet
ab utroque coniuge renovari formaliter atque externe, ac si tunc contra-
heretur matrimonium, si alter alterum non consensisse sciat, interius si
alter alterum non consensisse ignoret; si secundum, pars quae non con-
sensit, quando ex parte alterius consensus moraliter perdurat, consensum
supplere debet interius, si defectus consensus fuit mere internus ; secus,
externe, aliquo modo privato ac secreto; sed quum altera pars medio tempore
consensum positive retractavit, requiritur utriusque partis consensus ad ma-
triinonium rcvalidandum (cf. CIC. can. 1136).

592. De matrimonio nullo ex defectu formae, sc. ex impedimento clan-
destinitatis. Aut nullitas est publica, aut occulta. Si publica, per se matri-
monium contrahi debet in ecclesia, coram parocho et testibus, servata forma
Ritualis Romani ; quum alteruter vel uterque sponsus renuit ecclesiam adire,
sed tamen non repugnat adesse coram parocho et testibus, privatim matri-
monium iniri poterit, remoto deinde scandalo per manifestationem matrimonii
contracti; si alteruter coram parocho et testibus comparere nolit, sed velit
•consensum dare per epistolam vel per procuratorem, id fieri poterit de Epi-
«copi consensu; si alteruter nolit consensum renovare, quia id inutile putat,

— 349

sanatio in radice petenda erit ; li demum oeuter velit adesse coram pa-

:.<- rel delegato ct duobus testibus, suo reprobo olui erit relinquendus,

nee peteuda sanatio in ra<licc, quae ab Bcclcal i iis nou impertitur qui

sges obstinate despiciunt. Si uullitas esi occulta, sunlcil nl
coram parocho ct testibus, ."iisensus renovetur (cf. CIC. can, 1187).

593. De nullitate matrimonii ob aliud impedimentum. Aut revalidatio
obtineri neguitt quia agitur de bnpedimento indispensabili, aut obttneri
potest, A Si revcUidatio obtineri neauit: Ant a) nullitaeeBtpublieenota^ et
coniuges Beparandi Bunl el promovenda oullitatis sententia. Aut 6) nnllitas

alterutri vtl utrique coniugi tantum nota, et promovenda erlt iudicialis
seutentia de invaliditatc ; sed si nullitas iuridice probari nequit, coniuges,
sub specie divortii quoad torum et cohabitationcm, separandi sunt, quum
pericnlnm incontinentiae adest; si hoc desit, poterunt vivere uti frater et
soror. Aut c) nullitas cst sactrdotl tantum nota et coniuges sunt in bona fide,
e1 monendi sunt si facile separari «{ueaut et nullum scandalnm vel damnum
indc oriturum sit; secus, erunt In bona fide relinqucndi. B) Sirevalidatm
obtim ri jtutesf, quia in impe limento dispcnsatio conceditur, plures casus

arrunt. a) Si /itdUtas est publice uota, coniuges scparandi sunt doncc
obtincatur dispcnsatio ; et contrahi denuo debet matrimonium in forma ad
celebrationem praescripta, etiamsi id primo factum fuerit, tnm a<l reparan-
dnm scandalnm, tum ut publice constet de matrimonii validitate. Si tamen
coniuges renuant - quod lacilc tit - denuo publice in ecclesia contrahere,
poterunt consensum privatim rcnovare coram parocho et testibus, dummodo
deinde manifestetur matrimonium contractum ad removendum scandalum.
b) Si nullitas est neutri coniugi nota, quum nullum periculum timeri potest,
petenda est dispensatio, et deinde coniuges debent moneri, ut renovent
consensum sine forma pro celebratione praescripta; sed quum adest gravis
ratio non revelandi irapedimentum, ex. gr. quia crror Ordinarii vel parochi
intercessit, aut dubitatur utrum coniuges velint consensum rcnovare, con-
Bultins erit petere sanationem in radice, de qua paullo inferius. c) Si nul-
litas est alterutri iantum coniugi nofa, dispensatio petenda cst, et pars im-
pedimcnti conscia conscnsum privatim et secreto renovet, modo altera in
conscnsu praestito perseveret. Sed, medio tempcre, pars conscia impedi-
meuti debct abstinere a copula petenda et reddenda •, et si, altero ignaro
petente, nesciat absolute quomodo se liberare a reddendo, censent non-
nulli e Nostris impedimentum heic cessare, quia lex positiva, etsi irritans,
nequit obligarc cum tanto incommodo ; at dispeusatio semper petenda eritr
Baltem ad cautelam. d) Si nullitas est utriquc coniugi jiota, ab utroque,
accepta dispensatione, renovari debet consensus, non adhibita forma pro
.clcbratione praescripta ; et nedura uterque prohibetur, medio tempore, pe-

et reddere, sed, si periculum adest incontinentiae, separatio fieri debefc
Bub aliquo praetextn ex. gr. itineris etc. (cf. CIC. can. 1133, 1135).

Sanatio in radice est sanatio consensus, impedimento dispensato, et
ablatio effectuum a nullitate provenientium, per Suinmum Pontificem facta.
aanatio in radice potcst habere locum quum simul hae condidone» concur-
runt: a) si impedimentnm est iurie ecclesiastici^ non vero Bi iuris naturalis

— 350 —

vel divini, etiamsi cessaverit; b) si consensus foit vere matrimonialis; atta-
men sanatio haud raro conceditur quando coniugum unio habet extrinse-
cam et naturalem matrimonii figuram, ut in matrimonio civili ; c) si consen-
sus virtualiter perseverat (ex. gr. si alteruter coniux in amentiam inciderit,
non rero si obierit) ; si in utraque vel alterutra parte vel ab initio defuit
•consensus vel, etsi ab initio praestitus, fuit postea revocatus, sanatio in
radice fieri nequit, sed si consensus ab initio defuit sed postea praestitu3
fuit nec unquam revocatus, sanatio concedi potest a momento praestiti
consensus ; d) si gravis causa adest, et quando adsit vidimus hoc n. et
superiore 592 (cf. CIC. can. 1138-1141).

PARS ALTERA

DE MEDIIS AB ECCLESIA EDITIS

SECriO PRIMA

DE MEDIIS COERCITIVIS SEU DE CENSURIS

Cap. I. De censuris in genere
(Cf. CIC. can. 2241-2253),

Art. 1. De notione et distinctione censurae.

594. Censura dennitur poena medicinalis spiritualis, qua baptizatus
delinquens et contumax quibusdam bonis spiritualibus vel spiritualibus
adnexis per potestatem ecclesiasticam privatur, donec a contumacia re-
cedens, absolvatur. Cum in odiosis versemur, censura est strictissimae in-
terpretationis.

Censura distinguitur a) ratione es& . seu bonorum quibus privat,

in cxcommunieationem, interdictum. suspensionem ; illa et istud feruntur in
omnes, haec in solos clericos; illa habet vim solius censurae seu poenae
medicinalis-, istud et haec possunt habere etiam vim poenae vindicativae
(in dubio autem praesumuntur censurae , et hac de caussa tenent etiam
personas morales et innocentes (1); b) ratione auctoris, seu causae efficientis,
distinguitur alia a iuret alia ab homine, prout lege stabili fertur adversus

(1) Excommunicatio , quae attingit tantum personas physieas , si feratur in corpus
niorale , intelligitur alngulos atficere qui in delictom concurrerint , non igitur innocen-
tes [cf. n. 596, III, H»

- 351 -

fatnra delicta, vel, contra, Pertnr a superiore per modum mandati Beu pi
cepti au( per sententiam iudicialem particularem aul per modum legia ieu
Btatuti; c) ratione modi^ quo ineurritur^ nlia latae sententiae, alia ferem
sententiae, proul statuitur Incurrenda ipso facto, quo aliquifl legem violat,
vcl. contra, Btatuitur tncurrenda po»1 ludicie Bententiam; d ratione poi
tatis absolvendi, alia resertxita, alia non reservata, proui absolvi j»<>ti--L po
testate propria ei ordinaria a censuram Perente aut eina superiore vel roc
cessore tantum, vel etiam ab inferioribus miniati

Reservatio censurae a) latae sententiae^ non sustinetnr, nisi eam re-
Bervari es lege aui praecepto exprease constet: in dnbio tnm lurifl tum
facti non orget; 6) impedientis reoeptionem sacramentorum^ importat reser
vationem peccati cui censura esl adnexa; vernra b! <iuis vrl a cenanra
excusatur vel faii ab ea absolutus, reservatio peccati cessat; c statuta pro
particulari territorio, cessat extra territorium, ita ut censuratus possit h
quolibet confessario extra territorium absolvi ; sed d) censurae ab homine
tenei ubique locorum.

Casus papales seu censurae hodie vigentes distinguuntur ratione modi^
quo rettrvahtur: a In censuras specidlissimo modo R. I*. reservatas; eo
sensu, qnod earum absolutio specialissima facultate indiget et ffon com-
prehenditur in facultate absolvendi a censuris speciali modo R. P. reservatis.
b Ln c. 8peciali modo R. P. reservatas. Bae ita vocantnr, tum qnia pro iis
generalis Pacultas absolvendi a censuris R. P. reservatis non sufficit, tum
quia eximuntur a potestate Episcopis concessa a iure (cf. CIC. can. 2237, § - .
tinn quia praesumentes ab iis absolvere sine speciali facultate, extra casus
urgentiores *'t articulum mortis (de quibus cfr. n. 480). incurrunJ (item
ac qni Bine debita facultate et extra eos casus absolvere praesumunt a
cens. specialissimo modo reserv.) excomm. R. P. simpliciter reservatam.
e) In c. simpliciter Beu ordinario >i><><io R. P. reservatas. d En c. Ordinario
ervatas. <■■ In c. nemini reservatas^ i. e. quae eosdem, ac ceterae, gigriunt
efPectus, Bed possunt a quolibet confessario absolvi.

Art. '2. Quis possit ferre censuram
et quaenam ad censuram ferendam requirantur.

595. Quis possit ferre censuram. Censuram ferre potest qui potestatem
eive ordinariam in utroque Poro Bive delegatam a<l i<l habet. Habent pote-
statem ordinariam et censuras Perre possunt Summus Pontifex et Concilium

umenicum |>r<> tota Ecclesia; legati apostolici intra fines territorii sibi
assignati; Concilium provinciale pro tota provincia; Episcopi (qno nomine
comprehendimns Patriarchas residentiales et Archiepiscopos Beu metropo-
litas in sua dioecesi, non in dioecesi suffraganeorum nisi in actu visita-
tionis, modo agatnr de criminibns notoriis vel notoriis offensis qnae Bibi aut
suis illatae Bint, ez can. 274, 5°, CIC.) intra territorinm Buae tnrisdictionis,
Ltemque Abbates nullius cnm iurisdictione, Vicarii generales, bj habuerint
speciale mandatnm, et, sedevacante, Vioariicapitulares; Praelati fegul
in Buofi Bubditos, iuxta constitutiones Ordinis sui. Paroehi nequeunt censnras

— 352 —

ferre, quia iurisdictione in foro exteruo nou potiuutur ; S, R. E. Cardinalts
in ecclesiis titularibus probabilius nequeunt ferre censuras, post Constit.
Innoc. XII « Rom. Pontifex ■» d. 17 Sept. 1692. Potestate delegata donari
possunt soli clerici, quia non clerici sunt incapaces iurisdictionis eccle-
siasticae.

596. Quaenam ad censuram ferendam requirantur. Alia requiruntur
ex parte rei, alia ex parte censuram ferentis, alia ex parte subiecti.

I. Ex parte rei. Peccatuin externum, mortale, consummatum, non mere
praeteritum, cum contumacia coniunctum. Et 1° Externutn ; et sane pec-
eatum internum plecti nequit censura fereudae sententiae, quia in iudicio
probari non potest, sed per se censurae latae sententiae peccatum internum
obnoxium foret, quia si Ecclesia praecipere potest actus mere internos
(cf. n. 46), posset eos sub censura praecipere; hoc tamen nec usuvenit nec
expediret, cum poena tam gravi coerceri non deceat nisi actus qui ordi-
nem externum violant. 2° Mortale, tum ratione actus interni, tum ratione
actus externi. Igitur ex parvitate materiae et imperfectione actus censura
non incurritur. etiamsi actus externus gravis appareat, quo in casu qui pec-
catum subiective mortale non admisit, ad vitandum scandalum debet se
gerere ac si censuratus esset; nec incurritur censura si actus est interne
gravis, sed non externe, ut ex. gr. si quis ex odio et intentione graviter
mala clericum levissime percusserit. 3° Consummatum. Cum enim leges
poenales sint strictissimae interpretationis, non cadit sub censurarn actus :
a) attentatus (ex. gr. non incurrit censuram qui in clericum explodit et euni
non attingit) ; b) non completus in suo esse ^ex. gr. non incurrit provocan-
ad duellum, si provocatio, licet niandata, per lnandatarios ad provocatuin
aon pervenit); c) actus, quem effectus non fuerit secutus, si ab effectu capit
perfectionem (non incurritur censura, quae fuerit lata in homicidium, si
ex. gr. ex propinato veneno mors non fuerit secuta). Si quem vere ante
consummationem, i. e. antequam sequatur effectus, facti poeniteat, censuram
item incurrit si effectum cavere non potest, quia poenitentia non impedit
quominus effectus postea secutus sit omnino voluntarius. Nec valet ratio a
S. Alph. adducta, deesse hic contumaciam, quia contumacia adest in eo qui
legem et poenam cognoscens eam voluntarie violat, etsi postea voluntatem
retractat. 4° Xo?i mere praeteritum, quum agitur de censuris ferendae sen-
tentiae ; quum enim delictum est mere praeteritum relate ad suos effectus
et peccator se ad bouam frugem recepit, quorsum poena medicinalis spe-
ctaret? 5° Cum contumacia coniunctum. Contumacia alia specialis, quae
constat contemptu legis et poenae ecclesiasticae, et habetur cum quis, le-
gitime monitus, a delicto non desistit vel patrati delicti poenitentiam, cum
debita damnorum ac scandali reparatione, agere detrectat; alia generalis,
quae consistit in voluntaria legis violatione, quum noscitur, licet habitua-
liter et non in actu peccati, ei poenam esse adnexam. Illa requiritur ad
incurrendam censuram ferendae sententiae ; haec sufficit ad incurr. censu-
ram latae sententiae.

In uno eodemque subiecto multipUratur : 1° Censura ab homine, sr
plura praecepta aut plures sententiae, aut plures distinctae partes eiusdem

— 35:* -

praecepti vel Bententiae suara quaeque censuram infligant; •_ Censura latae
sententiae, si a) diversa delicta, quibus singulis censura adnexa est, eadem

vcl distincta actione adinittantur ; b) idcm deiictum, censura piiuitum, plurics
repetatur ita ut plnra sint distineta dclicta ; C) delictum, divcrsis ccnsuris a

distinctis superioribus punitum, Bemel aut pluries committatur. En quo tamen
Qotandum, Ordinarium non posse, b! qnacensura sit Apoatolicae Sedi reser-

vata, aliam ccnsuram sibi rcscr\ ;i tam in idem dclictuin ferre can. 2244).

Poena latac scutcntiae, sivc medicinalis sivc vindicativ.i, delinquen-
tem, qui sibi sit conscius delicti, ipso facto in utroquc foro tcnct : s<d ih,
ante sententiam declaratoriam, a poena observanda excuaatur quoties eam
servare sine Lnfamia nequit, et in foro externo ab eo eiusdem poenae ob-
servantiam exigere nemo potest, nisi delictum sit notorium. Dcclarato-
riam vero sententiam dat, vel non, Superior pro sua prudentia ; dar*-
debet, si pars, cuius interest, vel bonum coiiimune id postulet, et sententia
poenam ad mouicntuin patrati delicti retrotrahit (can. 2232).

II. Ex parte censuram ferentis. 1° Ut sit sui compos; proinde non valct
censura ab ebrio inflicta. 2° Ut censuram ferat intra fines suae iurisdictionis.
Sed episcopus, extra suam dioecesim exsistens, potest ferre censuram in
subditum suum a) iniussu Ordinarii loci, jx^r modum praecepti, ad futu-
rum delictum [>raecavendum, et per modum sententiae, quae iudiciali stre-
pitu non indigeat; 6) si iniuste fuerit a dioecesi sua expulsus vel a iuris-
dictione ibi exercenda impeditus, etiam cum iudicii apparatu, certiore
facto loci Ordinario. Praelatus reguiaris, ubicumque moratur, potest per
modum sententiae particularis subditum censura plectere, quia eius iuris-
dictio est praecipue personalis. 3° Ut delinquentem de censura infligenda
piaemoneat. In censuris latae sententiae vel ferendae sententiae per legem
alicui futuro delicto adnexis, ipsa lex monet, sc. habetur monitio legalis.
Item, si censura ab homine per modum praecepti incurrenda praefigitur,
i psiiin praeceptum monet ; si agitUr vero de censuris ob delictum vel prae-
tcritum, quod in suo effectu perduret, vel praesens, monitio ad validitatem
censurae praemittenda est, ut de contumacia constet. Et debet fieri triplex,
vcl inia saltem, in qua adhibenda exprimatur eam esse peremptoriam et
valere pro tribus. Si triplex fiat, spatium saltem duorum dierum interpo-
nendum est inter singulas monitiones ; si una peremptoria adhibeatur, sex
dies inter hanc et censurae inflictionem interponi debent, nisi facti neces-
iitas aliud suadeat. 4° ^l^ liceitatem, in censuris ab homine infligendis, nt
tententia in scriptis feratur, nisi quando periculum sit in mora; sed ralet
oretenus lata. Et potest ferri ex die et sub condicione suspensiva (ex. gr.
post hebdomadam, nisi intra hebdomadam id feceris), et etiam sub eondi-
cione resolutiva (donec creditori satisfeceris). Et quuin dies vel condicio
apposita est in favorem tertii (ex. gr. si intra mensem creditori non satisfe-
ceiis), probabUe est, tertium — etiam auctore ccnsurae inav.dito — posse
dieni prorogare (ex. gr. alium mensem ad solutionenl conccdcre, suspen-
dendo per cum mensem censuram).

III. Ex parte subiecti. 1° Ut sit baptizatus; Ecclesia enim potest ferrc
ccnsuras in hacreticos et schismaticos. scd non in infideles, qui ei non subsunt.
2° Ut sit homo viator, cuin Kcclesia in raortuos non habeat iurisdictioncm.
•j". B b \stiaxi. Sfummarium,

— 354 —

3° Ut sit rationis compos, non enim censura plectuntur qui peccare ne-
queunt. Impuberes excusantur a poenis latae sententiae, et potius poenis
educativis quam censuris aliisque poenis gravioribus vindicativis corrigendi
sunt; puberes vero, qui eos ad legem violandam induxerint vel cum iis in
delicrum concurrerint ad norman can. 2209, § 1-3, poenam lege statutam
incurrunt (can. 2230). 4° Ut sit subditus. A) Censuris papalibus omnes sub-
iiciuntur, nisi sint iure excepti: et iure statuitur Cardinales non compre-
hendi sub lege poenali, nec Episcopos sub poenis 1. s. suspensionis et in-
terdicti nisi expresse nominentur (can. 2227). B) Censuris episcopalibus,
etsi in episcoporum civitate resident, non subduntur ii qui supremum te-
nent populorum prineipatum. eorum filii ac filiae, iique quibus ius est
proxime succedendi in principatum. Episcopus censuram ferre potest a) in
subditum suum in aliena dioecesi exstantem, sed tantum per modum prae-
cepti vel sententiae particularis (non incurrit censuram generali staiuto
latam subditus in aliena dioecesi exstans, quia generale statutum non
obligat extra territorium), pro crimine vel in sua dioecesi admisso, vel in
aliena patrato quod tamen sua iurisdictione contineatur (ut ex. gr. si quis
rennat ad residentiam reverti vel ad Synodum venire) ; b) in peregrinum in
sua dioecesi delinquentem, quum agitur de laeso iure non speciali (quo pe-
regrinus non ligatur) sed communi, quoties eidem sanctio adnexa est ex-
communicationis vel alterius poenae a iudice ecclesiastico infligendae ; c) in
regulares quoslibet, tamquam delegatus Apostolicae Sedis, in iis, in quibus
regulares a iure episcopis subiiciuntur (cf. n. 406). C) Censuris, tum papn-
libus, tum episcopalibus quomodo et quousque subiiciatur integra commu-
nitas, ex. gr. universitas, monasterium. civitas, capitulum, videamus. a) Ex-
communicatio nequit ferri in totam communitatem , sed in culpabiles
tantum. quia poena tam gravi innocentes plecti aequum non est. b) hiter-
dictum fertur iure in totam communitatem, quia in innocentes non habet
rationem poenae sed privationis. c) Suspensio ferri potest in totam commu-
nitatem, sed ea tantum, quae prohibet actum, qui toti communitati, qua
tali, competit, ex. gr. suspensio a iure eligendi superiorem.

Art. 3. Quaenam a censura incuirrenda excusent
et quomodo censura cesset.

597. Quaenam a censura incurrenda excusent. 1° Jgnorantia tum in-
vincibilis, tum vincibilis, tum legis, rum poenae ; si enim ignoratur actum
lege vetari, deficit culpa ; si ignoratur censura, deficit contumacia. Sed
sola ignorantia vincibilis non excusat a poenis l. s. vindicativis (de quibus
in can. 2291): a) Si lex poenam vindicativam infligens careat verbis: prae-
sumpserit, ausus fuerit, scientor. studiose, temere, considto egerit, aliisve
similibus. — Si quis sciat aliquid prohiberi sub censura. ignoret tamen cen-
suram esse reservatam, reservatio non cessat, quia haec naturaliter cen-
suram consequitur et non est aliquid extraordinarium censurae adiectum.
b) Si lex censuram infligens habeat illa verba, de quibus supra, quaeque
plenam cognitionem ac deliberationom exigunt, excusat ignorantia etiam
crassa et supma tum legis, tum solius poeuae ; secus, eiusmodi ignorantia

- 355 —

a nulhi 1. b. poena eximit. <•) Ignorantia affectata Biva legifl Bive BOliUfl
poenae nullo paeto a poenia 1. b. excusat. -" Mrtus graris, modo delictum

non vcrgat in ronteinptuiii tidei vel ecrle.Masticae auetoritatis, aut in pu-
blicuo aniniaruin (lainnuin. .'*" Ebtietas, OtniSSio dcbitae diligcntiae, mentis
debilttas, tmpetus passionU, si culpabilitatem Ita minnant ut gravis non sit.

4" Dubium si\ i- iuris sive faeti. non auteni duhiuiii iustitiae iuris, i. e.
utrum lex sit iusta. 5° I.egitima appeUatio Lnterpoflita flive ante sententiam,
Bive post sententiani dum pendei dies vel eondicio [ct. n. 596, II, 3°); si
vero censura sit absolute lata, tunc appellatio erit non in snspensivo, sed

ln devolutivo. 6° Certitudo moralis de sententiae nullitatc vcl iniustitia,
tum formali (quia culpa defuit), tum materiali (quia deiuit probatio) ; at
ea contemni non poterit sine acandalo, ideoque qui fuit iniuste censnratnfl
debet jmblice ita se gerere ac si iuste censuratus esset.

598. Quomodo censura cesset. Cessat 1° Ipso iure, a) si pendente die
vcl condicione (ex. gr. erifl suapensus, si intra trimestre creditori non sa-
tiflfecerlfl), ius superioris fuerit medio tempore resolutum vel per eius
obitum, vel per cessationem a miinere, vel per excommunicationem et sus-
penflionem nominatim inflictam ; b) si lata fuit sub condicione resolutiva
(sifl BUflpensus, donec creditori non satisfacias) , et haec impleta fuerit (et
tu Batisfeceris). 2° Absolutione. A) Quinam absolvere possint, quando, quo-
inodo, vide nn. 477, 478, 480. B) Absolutio denegari nequit , quoties reus
a contumacia recesserit, sc. vere eum poenituerit, parti laesae satisfecerit
damna et scandalum reparaverit aut se satisfacturum , reparaturum serio
promiserit, quibus de rebus iudex ille est a quo absolutio petitur, quique,
etsi absolvat, poterit, si res ferat, congruam vindicativam poenam vel poeni-
tcntiam infligere. Censura, seinel per absolutionem sublata, non reviviscit,
nisi in casu quo onus , sub poena reincidentiae impositum , impletum non
fuerit ex g-ravi culpa et cum nova contumacia. Beincidentia est a iure vel
ub homine; quae ab homine, apponi nequit nisi ab eo qui potest ferre
censnram. C) Dari potest a) quum quis pluribus censuris detinetur, ab una
tantum, ceteris minime absolutis : igitur qui absolutionem petit a censuris
«t n<>n omnes indicat, absolutio valet pro indicatis, si ab iis superior vel
confessarius absolvit ; pro omnibus bona fide reticitis (exceptis specialissimo
ni odo reservatis) si ab omnibus absolvit ; b) a peccatis, firma censura, si
agatur de censura quae non impedit sacramentorum receptionem; secus,
peccata absolvi nequeunt, nisi praevia censurae absolutione; c) sive absolute
sivc sub condicione, et valida est sed illicita adiectio condicionis de prae-
terito vel de praesenti, ex gravi causa licita est adiectio condicionis de
futuro (ex. gr. absolvo te, si restitues); d) in foro non sacramentali quo-
vis modo, sed decet uti forma in Rituali vel Pontificali Bom. praescripta:
in foro sacramentali debet adhiberi consueta absolutionis forma (n. 486).
D) Data in foro cxterno, prodest quoque in interno ; si d. in foro interno
tantum, absolutus potest, reinoto scandalo, uti talem se habere in cxtcrno, sed,
nisi concessio absolutionis probetur vel legitimc praesumatur in f. externo,
censura poterit a Superioribus fori cxtcrni, quibus reus parere dcbet, urgcri,
donec absolutio in foro externo habita sit (^caii. 2248-2251),

— 356 —

Art. 4. De obligatione petendi absolutionem a censuris.

599. Qui censuram certo incurrit, tenetur, sub gravi, ex caritate erga
se ipsum, petere absolutionem cum primum id poterit sine incommodo gravi,.
et graviter peccat si censura impedit quominus aliis praeceptis, ex. gr. an-
nuae confessionis et communionis, satisfaciat. Qui in excommunicatione
per annum insordescit , in foro externo habetur ut suspectus de haeresi,
et vere reus delicti censura affecti praesumitur ; clericus vero qui in sus-
pensione per semestre insordescit, graviter monendus, et si, exacto a mo-
nitione mense , a contumacia non recesserit , privari debet beneficiis aut
officiis, si qua in Ecclesia forte habeat (can. 2340).

Cap. II. De censuris in specie.

Art. 1. De excommunicatione.

600. De excommunicationis natura et distinctionibus. Excommunicatio
definitur censura qua homo baptizatus privatur communione fidelium in
divinis et in civilibus.

Triplex est communio fidelium inter se : a) mere interna , consistens
in fide et caritate, qua fideles inter se et cum Christo uniuntur •, b) mere
externa, quae locum habet in actionibus profanis et civilibus, i. e. in fide-
lium convictu, colloquio, commerciis, etc; c) mixta, quae fit per participa-
tionem actibus religiosis externis , quae ex instituto suo diriguntur ad
bonum spirituale animarum, ut sunt administratio et susceptio sacramen-
torum, sacrificium Missae, publicae preces nomine Ecclesiae factae, indul-
gentiae. Communione fidelium mere interna Ecclesia neminem privare potest,
at mere externa et mixta potest privare et facto privat.

Excommunicatio alia maior, alio minor dicitur; illi competit definitio
excommunicationis, quam dedimus; haec privat sola sacramentorum susce-
ptione et electione passiva ad dignitates et beneficia, et ante proinul-
gationem Constitutionis Ap. Sedis incurrebatur ab iis qui cum excom-
municato vitando communicassent. Maior hodie uuice viget ; minor per
Const. Ap. Sedis sublata est.

Qui excommunicationem maiorem incurrunt, alii vitandi dicuntur et
sunt, eo quod fideles cum iis communicare vetantur ; alii tolerati, qui-
buscum communicare fideles permittuntur. Autiquitus omnes, qui excomm.
maiorem incurrissent, vitandi erant; rem Martinus V temperavit Const. Ad
evitanda ; hodie ex CIC, can. 2258, vitandi sunt a) qui fuerunt nominatim
a Sede Apostolica excommunicati, excommunicatione publice denunciata,
et expresse edicto ipsos vitari debere ; b) ipso facto qui violentas manus>
in personam R. P. iniecerint (can. 2343, § 1, n. 1).

601. De excommunicationis effectibus. Ex CIC. can. 2259-2267,
Excommunicatio privat:

— 357 —

1° Usu divinorum omciorum. Excommunicatua quilibet probibetur aub
gravi aaaiatere divinia oiBeiii [non tamen praedicationi verW Dei). Excom-
munieatua notorius, qui past liatat, si toleratne, non est neceeae ut

expellatur; ai ritandua — dummodo td fieri possit iine gravi incommodc —

Bllendna est, aut, si expelli nequeat, ab officio ceaaandum (et si de
Bliaea egatur, ea, nohdnin Incepto eanorie, abrumpenda; aeena, fldelibua
reeedentibna, continuanda eril aaque a<i conanmmationem ntrinaqne apeeieij
et reliqna abaolrenda in sacrario vcl alio loco decenti) \ ab adeiatentia vero
<ictiva, quae aliquam sccuinferat participationem in divinia officiia, repel-
lendus est non modo ritandua, aed etiam quilibe! poat sententiam declara-
toriam vel condemnatoriam aul alioquin notorie excommnnicatua. — Sed
vitando, et a fortiori tolerato, Licebit, tempore qno divina officia non cele-
brantur, Eeclesiain ingredi ibique sive seorsuin sivc coninnctim eum tide-
libus privatiin orare ; coneioni, ut diximua, intcresse, officium divinum pri-
vatim recitare.

2° Usu passivo seu susceptione sacramentorum : imo, poat sententiam
declaratoriam aut condemnatoriain. ttiam sacramentalium. Toleratus peccat
graviter si ad aacramenta accedal ante quam absolutus faerit ab excomm.,
sed valide saeramcnta suscipit, praeterquam sacr. poenitcntiac si mala fide
aceesserit. Sed non peccat si ad sacraincnta accedat, Bive quum ineulpabi-
litcr Ignorat se susceptione aaeramentorum privari, Bive ex metu mortis vel
gravia damni, quia lex ecclesiastiea non obligat quum ignorantia ineulpa-
oilis vel grave incommodum intercedit. Quando peccat toleratus suscipiendo,
peecat item qui ei scienter sacramenta miniatrat. Vitandus a fortiori pec-
cat sacramenta suseipiendo ; unice non areetur a poenitentiae sacramento
(D'Ann. III, oGO) in casu necessitatis, ut quum in letali versatur et diu in
statu peccatl ei manenduin foret; et in mortis periculo nec a viatieo su-
Bcipiendo. At cf. n. 480.

i' Sepultura ecclesiastica, modo intercesserit sententia declaratoria
vel condemnatoria et excommunicatna non dederit ante mortem aliqua poe-
nitentiae signa (can. 1240, § 1, n. 2). Privatis sepultura ecclesiastica, de-
neganda quoque aunt tnm quaelibet Missa exsequialis, etiam anniversaria,
tum alia publica oificia funebria (can. 1241). Diserimen inter toleratum
{post sent. deelar. vel condemn.) et vitandum in boc est, quod, si sine
poenitentiae signis decessit, toleratus illicite sepelitur in loco saero, sed
non est extrabcudus; vitandus vero exhumandus erit et in loco profano
reponendus (ef. ean. 1242, 1214, 1212).

4° Usu activo seu confectione et administratione sacramentorum et
sacramentalium. Prohibetur exeoininunicatus licite sacramcnta el Bacra-
mentalia eonfieere et ministrare. Sed fidelibus licet ex qualibet iitstn causa,
inaxime si alii ministri desint, sacramenta et saerainentalia petere ab
coinmunieato (ante sent. declarat. vel eondemnat.), et hic potcst eadem
miniatrare, neqne kenetni canaam a requirente percontari ; in mortis arti-
culo petere tum abaolutionem aacramentalem, tum etiam, si alii desint mi-
niatri, eetera sacramenta c-x sacramcntalia a vitando et a tolerato (post
sent. deelar. vel condemn.). Sed in primo casu toleratus (ante sent. declar.
vel condeinn.) qui ministrat iwn royatus a fidelibus (nec tacite), peeeat et

— 358 -

irregularitatem contrahit ob illicitum ordinis exercitium ; toleratus post
sent. declar. vel condemn. et vitandus poenitentiam invalide (quia iurisdi-
ctione caret) et illicite, itemque illicite alia sacramenta ministrat, et irre-
gularitatem incurrit.

5° Communibus Ecclesiae suffragiis, i. e. iis quae publice et nomine
Ecclesiae fiunt. Privatur sc. excommunicatus quilibet,licetsitin statu gratiae,
indulgentiis, suffragiis et fructibus publicarum Ecclesiae precum (non vero
fructu qui oritur ex suis precibus vel bonis operibus). Non prohibentur ta-
men fideles pro eo privatim orare, et sacerdotes Missam privatim ac remoto
scandalo pro eo applicare, sed, si sit vitandus, pro eius conversione tantum.

6° Iurisdictione ecclesiastica. Actus iurisdictionis tam fori externi quam
interni positus ab excommunicato est illicitus, et, post sententiam declarat.
vel condemnat., etiam invalidus, cum iis tamen exceptionibus de quibus
paulo ante sub 4°.

7° Iuribus fere omnibus in Ecclesia. Et excommunicatus a) removetur
ab actibus legitimis ecclesiasticis intra fines suis in locis iure definitos
(can. 2256, 2°); b) prohibetur in causis ecclesiasticis agere, cum exceptio-
nibus tamen in can. 1654 contentis; c) vetatur ecclesiasticis officiis seu mu-
neribus fungi, concessisque antea ab Ecclesia privilegiis frui ; c) exercere
licite nequit ius eligendi, praesentandi, nominandi, et nec valide si vitan-
dus aut si sent. declarat. vel condemn. intercessexit ; d) nequit consequi
licite dignitates, officia, beneficia, pensiones eccleyiasticas aliudve munus
in Ecclesia, et collatio erit invalida si agatur de vitando vel de excomm.
post sentent. declar. vel condemnat., qui nequit praeterea gratiam ullam
pontificiam valide consequi, nisi in pontificio rescripto mentio de excom-
municatione fiat ; e) nequit ad ordines promoveri ; f) exc. post sentent.
declar. vel condemn. privatur fructibus dignitatis, officii, beneficii, pensio-
nis, muneris, si quod habeat in Ecclesia; vitandus ipsamet dignitate, offi-
cio, beneficio, pensione, munere.

8° Communione civili cum fidelibus , sed unice vitandos , nisi agatur
pro his de coniuge, parentious, liberis, famulis, subditis, et generatim nisi
rationabilis causa excuset.

602. De poenis latis in CIC. ob communicationem cum excommuni-
catis. a) Impendentes quodvis auxilium vel favorem excomm. vitando in
delicto propter quod excommunicatus fuit; itemque clerici scienter et sponte
cum eodem communicantes et ipsum in divinis officiis recipientes, ipso
facto incurrunt in excomm. 1. s. Sedi Apostolicae simpliciter reservatam ;
b) admittentes ad celebranda officia divina per censuram vetita clericos
excommunicatos post sent. declarat. vel condemn., contrahunt ipso iure
interdictum ab ingressu ecclesiae, donec, arbitrio eius cuius sententiam
contempserunt, congruenter satisfecerint (can. 2338, § 2 et 3); c) qui ausi
fuerint mandare seu cogere tradi ecclesiasticae sepulturae excommunicatos
contra praescriptum can. 1240, § 1 (cf. supra sub 3°), contrahunt excom-
municationem 1. s. nemini reservatam: sponte vero sepulturam eisdem dc-
nantes, interdictum ab ingressu ecclesiae Ordinario reservatum (can. 2339).

— 35lJ -

Akt. 2. De interdicto
:'. CIC. can. 2268-2277).

603. Quid interdictum, quomodo distinguatur, a quibus ferri possit.
A) Interdictwn est censura qaa fldeles, in commanione Gcclesiae penna-
neutes, prohibentax divinis officiis, nonnullis Bacramentis e1 aliqoatenos
sepultura ecclesiastica. V> [nterdictnm dividitur in persotiale et loeale. Perso-
nale Lllud dicitor quod direcie afficit pereonae, quibaa asus eornm bonorom
Lnterdicitor, earomqae ossibus baeret, qaocumqae eant ; et <*rh generale,
si ferator in populum certi territorii, in personam moralera seu communi*
tatem (ex. gr. in monasterium, in capitulum, in Btudiorum nniveraitatem •.
pariictUare, si in singulas quasdam persouas. Locale illad dicitur quod
directe atlicit locum , neque urg-et extra Locura Lnterdictum ; sed In loco
iuterdicto oumes, etiam exteri et exempti, excluso peculiari privilegio, il-
lud servare debent. Si territorium afficit, locale generale dicitur et compre-
hendit omnia loca sacra, etiam exempta ; si afficit determinatum locum
^ex. gr. ecclesiarn paroecialem) dicitur locale particulare^ et boc non con-
tinentur (ex. ^v. si interdicto subiiciantur omnes ecclesiae loci determinati)
oec ecclesiae exemptae ncc oratoria privata. C) Qenerale Lnterdictuin tam

alc iu territorium reipublicae, dioecesis, quam personale in populum
reipublicae, dioecesis, ferri potest ab Apostolica Sede tantum vel de eius
inandato ; generale, tam Locale Ln territorium parocciae, quam personale
tn paroeciae populum, in communitatem. et particulare , sivc locale sive
[)ersonale, etiam Episcopus ferre potest.

604. De eflfectibus interdicti. I. Interdictum locale generale prohibet
in loco quodlibet divinum officium vcl sacrum ritum. Sed a) diebus festis
Nativit. Domini, Paschatis, Pentecostes, SS. Corporis Christi et Assum-
ptkmis B. M. V. interdictum locale suspenditur , et prohibentur tantum
collatio ordinum et sollemnis nuptiarum benedictio ; b) licct niorientibus
et intirmis viaticum privatim deferre Ltemque morituris sacramenta ac sa-
cramentalia, servatis Bervandis, ministrare; c) nisi decreto interdicti aliud
expresse caveatur, aa) permittitur clericis, modo non sint personalitcr in-
terdicti, omnia divina otlicia et sacros ritus in quavis ecclesia vel oratorio
privatim obire, ianuis clausis, voce submissa et campanis non pulsatis ;
bb) in ecclesia cathedrali, in ecclesiis paroecialibus vel in ecclesia, etsi
non paroeciali, quae unica sit in oppido, in iisque solis permittuntur unius
Missae celebratio ; asservatio SS. Sacramenti ; administratio baptismatis,
Kiu-haristiae, poenitentiae ; assistentia niatrimoniis, cxclusa bencdictione
nuptiali, mortuorum exsequiae, vetita tamen quavis sollcmnitatc; benedictio
aquae baptismalis et sacrorum olcorum ; praedicatio verbi Dei. Sed in his
sacris functionibus abstinendum a cantu, pompa in sacra supcllcctili ct
sonitu campanarum, organorum aliorumque Lnstrumentorum musicaiium.

II. Interdictum locale particulare, quum latum (uerit fei ceriam tccle-
siam vel oraiorium (et tunc interdicta Bunt aacella contigua, minime vero

— 360 —

coemeteriuin), si ecclesia sit capitularis et capitulum non sit interdi-
ctum, valent quae diximus supra, sub I, a), c) aa), nisi tamen interdicti
decretum praecipiat Missam conveutualem celebrari et horas canonicas re-
citari in alia ecclesia vel oratorio ; si paroecialis, valente quae sub I, a), b),
et c) bb), nisi interdicti decretum aliam ecclesiam pro interdicti tempore
eidem suffecerit. Quum interdictum latum est in sacellum (quo in casu
non est interdicta integra ecclesia) vel altare alicuius ecclesiae, nullum
sacrum officium seu sacer ritus in iisdem celebrari potest: si vero latum
fuit iri coemeterium (quo in casu non est interdicta ecclesia ipsi contigua,
sed interdicta sunt omnia oratoria in ipso erecta), fidelium quidem cada-
vera sepeliri ibidem possunt, sed sine ullo ecclesiastico ritu.

III. Interdictum personale generale habet, quoad omnes interdicto
perculsos, eosdem effectus quos gignit interdictum personale particulare quo-
ad singulos personaliter interdictos (v. infra). Quum vero agitur de commu-
nitate, si interdictum latum esta) in communitatem qua talem, ipsa prohibetur
omnia spiritualia iura, quae sibi competant, exercere; si b) in singulas per-
sonas delinquentes, ea valent quae mox dicturi sumus de personaliter inter-
dictis; si c) in communitatem et in personas delinquentes,effectuscumulantur.

IV. Interdictum personale particulare. Personaliter interdicti: a) ne-
queunt officia divina celebrare vel iis, excepta praedicatione verbi Dei,
assistere; si passive assistant, non est necesse ut expellantur; sed ab assi-
stentia activa, quae sc. secumferat aliquam participationem in divinis of-
iiciis celebrandis, repellendi sunt interdicti post sent. declarat. vel condemnat.
aut alioquin notorie interdicti; b) aequiparantur excommunicatis quoad con-
fectionem, susceptionem, administrationem sacramentorum et sacramenta-
lium et sepulturam ecclesiasticam (cf. n. 601, 2°, 3°, 4°).

V. De exceptione in causa innocentis. Qui interdicto locali vel inter-
dicto in communitatem seu collegium lato subest, quin eidem causam de-
derit, nec alia censura prohibeatur, potest, si rite sit dispositus, sacramenta
recipere, quae conferri licet tempore interdicti, quin teneatur absolutionem
ab interdicto petere vel quovis modo satisfacere auctoritati quae interdi-
ctum tulit.

VI. De cessatione interdicti. a) Interdicfum locale et interdictum per-
sonale generale, latum in populum vel in communitatem qua talem (quae
non sunt censura, sed privatio), cessant per remissionem eius qui illud
tulit, vel adveniente die, si in diem latum fuit : ceterum locale non vigel
extra locum seu territorium, et interdictum in communitatem qua talem non
viget quoad singulos, quum cominunitatcm, monasterium etc. deserunt. In-
terdictum personale particulare cessat absolutione, a quovis confessario con-
cessa, servatis servandis (nam est vera censura), nisi sit ab homine vel a
iure reservatum.

605. Accedit interdicto stricte sumpto interdicfum ab ingressu ec-
clesiae, quod est censura [ sed potest ferri etiam ut poena vindicativa
(can. 2391) ] qua quis prohibetur in ecclesia celebrare officia divina, iisdem
assistere (sed, si assistat, non est necesse ut expellatur) et ecclesiasticam
sepulturam habere (sed, si sepeliatur, non est amovendus). Igitur in ecclesia

— 361 —

♦>i licebit privatim oraiv e( Bacramenta recipere; in privatooratorioYe] in i
meierio ecclesiae contiguo ordinem re, lacris Lnteresse; si poenitens de-

cedat, iure sepeliendus es( lu loco Bacro. - [nterdictnm hoc ee( a iure rel ab
homine; quod a iure est, nisi Bi( reservatum, a quovis confeaaario absolvitur.

Ai:i. 8. De suspensione
(Cf. CIC. can. 3278-2286 .

606. De suspensionis natura, distinctionibus, eflfectibus. Suspensio de-
finitur censnra qna clericus vel officio vel beneflcio vel utroque prohibetur.

A Snspensio alia proprie dictat alia improprie dicta: illa es( quae
habet rationem ccns//rar seu poenae medicinalis, haec est vel poena vindi-
cativa vel mera prohibitio; [uarum /itracuiiKjiir violetur, incurritur irregu-
laritas (1). Babent, generatim Loquendo, rationem eensurae Buspensiones
lavtac aententiae quae a iure Bunt, vel ab bomine feruntur per modum le-
gis stabilis srii statuti ; item, quae praecepto adnectuntur, et quae Peruntur
ob delictum grave etc. aon mere praeteritum, praemissa monitione cano-
nica e( servato iurifl ordine. Potest etiam habere rationem censurae sus-
pensio ex informata consdentia seu extraiudicialis, de qua mox dicemus.
Sed Qon habent rationem censurae Buspensiones quae utcumque propter
culpam mere praeteritam feruntur; nec quae tum omissa monitione, tum
non declarata causa, tum oretenus infliguntur; nec quae feruntur in per-
sonam moralem (innocentes eniin nequeunt censurari, sed possunt prita

B) Suspensio alia generalis, alia specialis. Suspensio generalis, seu gene-
ralitcr lata ex. ,u-r. te Buspendimus) privat clericum omni usu potestatis eccle-
aiasticae, provenienti ab oftieio et beneficio, nisi aliud constet. Afficit, si a
iure, omnia beneficia et officia quaecumque et ubicumque possideantur ; si
ah ho)i>//i<\ omnia officia et beneficia, nisi aliud appareat, quae possideantur in
dioecesi Superioris suspendentis ; Ordinarins vero nequit clericum suspendere
ab officiis et beneficiis quae in aliena dioecesi possideat. Suspensio specia-
lis privat usu potestatis unius vel alterius speciei, ut melius patebit infra.

C Suspensiones speciales plures enumerantur. Et o) Suspensio ab officio
Bimpliciter, nulla adiecta limitatione, afficit, nisi aliud appareat, omnia officia
quae clericus habeat in dioeceai Superioris suspendentis, et vetat omnem
actum tum potestatis ordinis et iurisdictionis, tum etiam merae administra-
tionifi ex officio competentis, excepta administratione bonorum proprii be-
neficii. b) Suspensio a beneficio afficit, nisi aliud appareat, omnia beneficia
quae clericus possidet in dioecesi Superioris Buspendentis, et eum privat
fructfbus beneficii (quos si, censura non obstante, perceperit, restituere debet
et ad i<l cogi potest canonicis quoque aanctionibus), non autem iure admini-
atrandi bona beneficialia nisi decretum vel sententia Buspensronis ipsam ad-
ministrandi potestatem Buspenso exprease adimat et alii tribuat. c Suspensio
a Htrisdictione generatim, vetat omnem actum potestatis iurisdictionis pro
utroque foro tam ordinariae quam delegatae. d) Suspensio a divinis pro-

(1) Of. n. 629, T .

— 362 —

hibet omnem ^ctum potestatis ordinis quam quis sive per sacram ordina-
tionem sive per privilegium obtinet (ex. gr. facultatem confirmandi pro
presbytero). e) Susp. ab ordinibus vetat omnem actum potestatis ordinis
receptae per s. ordinationem ; a sacris ordinibus, omnem actum potestatis
ordinis receptae per ordinationem in sacris; a certo et definito ordine exer-
cendo, omnem actum ordinis designati, et praeterea suspensus prohibetur
tum eumdem ordinem conferre, tum superiorem recipere receptumque post
suspensionem exercere ; a certo et definito ordine conferendo, ipsum ordinem
conferre, non vero inferiorem nec superiorem. f) Suspensio a certo et de-
finito ministerio, ex. gr. audiendi confessiones, vel officio, ex. gr. cum cura
animarum. vetat omnem actum eiusdem ministerii vel officii. g) Susp. ab
ordine pontificali prohibet omnem actum ordinis episcopalis ; a pontifica-
libus, vetat sacras functiones peragere quae ex legibus liturgicis requirunt
insignia pontificalia, idest baculum et mitram.

D) Suspensus ea quoque iura amittit, quae excommunicato auferri di-
ximus n. 601, 7°, c), d), e). — Quoties suspensio vetet administrationem
Sacramentorum vel Sacramentalium , idem ius valet pro suspensis ac pro
excommunicatis (cf. n. 601, 4°) ; si vero prohibeat actum iurisdictionis in
foro seu interno seu extemo , actus , ex. gr. absolutio sacramentalis, est
invalidus, si intercessit sent. declarat. vel condemnat., aut Superior ex-
presse declaravit se ipsam iurisdictionis potestatem revocare ; secus, est
illicitus tantum, et neque illicitus si a fidelibus petitus fuerit ex iusta
causa , maxime si alii ministri defuerint. — Si communitas seu collegium
clericorum delictum commiserit , suspensio potest ferri vel in singulas
personas delinquentes , vel in communitatem qua talem , vel in personas
delinquentes et communitatem ; si l"m, effectus suspensionis colligantur ex
antea dictis; si 2um, communitas prohibetur exercitio iurium spiritualium
quae ipsi, uti communitati, competunt ; si 3um, effectus cumulantur. —
Suspensio cessat absolutione, si fuit lata per modum censurae; per remis-
sionem Superioris, si lata per modum poenae, et impleta condicione, ve-
niente die, si sub condicione et ad diem inflicta fuit.

607. Suspensio ex informata conscientia seu extraiudicialis (can. 2186-
2194) ea est, qua Ordinarius suspendit clericum ab officio sive in parte sive in
totum ex causis sibi notis. A) Ad ferendam eiusmodi suspensionem a) Ordi-
narius licite devenire nequit, si potest sine gravi incommodo ad iuris normam
in subditum procedere; b) non requiruntur neque formae iudiciales neque
canonicae monitiones ; c) Ordinarius debet antea ex peractis investigatio-
nibus tales collegisse probationes, quae eum certum reddant de delicto pa-
trato et adeo gravi ut ea poena sit coercendum ; d) delicrum debet esse
occultum, et sufficit ut e pluribus delictis unum sit occultum ; delictum
notorium seu publicum tunc tantum plecti potest hac suspensione, si pro-
cessus iudiciarius incipi vel perfici nequit, tum quia testes probi ac graves,
qui delictum Ordinario patefecerunt, nequeant induci ad testimonium pu-
blice ferendum et aliae probationes desint, tum quia clericus, minis aliisque
mediis adhibitis, processum impediat. tum quia processui conficiendo fe-
rendaeque sententiae impedimente ex adverste civilibus legibus aut e gravi

— 368 —

seandali periculo oriantur; e) Ordinariui ferre debeJ decretum, ln BCrlptil
(designato die, menM et anno), quo dicat se infligere suspensionein
informata conseientia seu oi causis Bibi Qotis, Indicet tempui durationii
poenae, et actus detenninatoi qui prohibentor, si iuspensio non In totum
sed ex parte Irrogetar. Poterit vero Ordinarius ferre suspensionem In tempus
indetenninatum, tamquain censuram, sed ln Qoc casu debel elerico causas
patefacere. — Ktiam extra nunc casum, potesl Ordinarius clerico delictum,
si opportunum duxerit, patetacere, Ita tamen u1 poena rindicative, pater-
nis monitis Interpositis, Ln emendationem rei cedat. \'>) Bi in Lecnm clerici
suspensi, ex. gr. ln cura animarum, alius lit Interim sufltoiendus, pensio-
nem huic ex fructibus beneflcii Ordinarius prudenti indicio constituere debet,
salva clerico facultate petendi pensionis Lmminutionem ab Lmmediato Su-

periore qui ln via iudiciaria esset iudex appellationis. Quod li clericus re-
cursum ab ipsa suspensione interponat, Ordinarius tenetur mittere ad Sedem
Apostolicam probationes, e quibui eonstet de patrato delieto extraurdina-
ria eiusmodi poena digno.

608. lluc solent referri et adiici depositio et degradatio, quas inter
medium nunc tenet locum privatio habitus ecclesiastici. — Sed de his
ef. CIC. can. 3803-2305.

Cap. III. De censuris latae sententiae hodie vigentibus (1).
Art. 1. De excommunicationibus.

§ 1. De excornmunicationibus specialissimo modo R. P. reservatis.

609. Ex CIC. excommunicationem specialissimo modo R. P. rescrvatam
Lncurrunt :

1° Qui species consecratas abiecerit rel ad malum finem abduxerit aut
reiinuerii (can. l'o'20).

Ketinxierit, sc. ab alio abductas.

2° Qui violentas manus in personam Bomani Pontificis iniecerit
(can. 2343, § 1).

Est pruetoiea ipso facto vitandus (ibideru). Violentas manxis : igitur exc. haec non
incurritur per iniuriam verbaleru , sed facto , i. e. laesione tum corporis, tum libertatiB,
tuin diguitatis (foedando sputo vel sordibus, vestes dilacerando, currum detinendo, galerum,
pileum , baculum detrahendo etc), etiamsi agatur de actibus in se levibus . qui tanien
eoutineaut laesionem gravem aaltein dignitatis.

3° a) Absolvens vel fingens absolvere complicem in peccato turpi, idque
etiam in mortis pericido , si alius sacerdos , licet non adprobatus ad con-

(1) Conimentaria singulis censuris subiioiemus eo uberiora, quo illae magis ad pra-
xim poenitentialem spectant et explauatione indigent; sin minus, vel vix ulla, vel nulla
prorsus.

— 364 —

fessiones , sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo , possit excipere
morientis confessionem , excepto casu quo moribundus recuset alii confiteri;
b) etiamsi complex peccatum complicitatis, a quo nondum est absolutus,
non confiteatur ideo, quia ad id a complice confessario sive directe sive in~
directe inductus est (can. 2367).

De complicitate in ^eceato turpi cf. nn. 481-484. Absolvens vel fingens absolvere:
igitur non incuxrit a) qui illicite audit complicis confessionem sed non absolvit ; 6) ab-
solvens complicem, qui peccatum complicitatis non confitetur, dummodo hic ad tacendum
non sit inductus directe vel indirecte a confessario complice; c) qui dubitat, num poeni»
tens sit suus complex et proinde absolvit, quia non tenetur inquirere cum dedecore suo
et status sacerdotalis.

4° Confessarius qui sigillum sacramentale directe violare praesumpse-
rit (can. 2869).

Praesumpserit: cf. n. 597. — De violatione directa sigilli sacramentalis v. n. 495.

§ 2. De excommunicationibus speciali modo R. P. reservatis.

610. Ex CIC. excommunicationem speciali modo R. P. reservatam in-
currunt :

1° Omnes a christiana fide apostatae et omnes et singuli haeretici aut
schismatici (can. 2314, § 1).

Apostatae hic sunt qui totaliter deficiunt a fide per baptismum suscepta et sive in-
terius sive exterius nolunt haberi ut catholici , sive ad alium cultum vel sectam quam-
libet transierint, sive nullum cultum profiteantur (ut athei, qui vulgo audiunt liberi-
pensatori). Haeretici sunt omnes christiani qui aliquam veritatem ab Ecclesia propositarn
exterius aliquo modo, etiamsi nemo audiat, formaliter negant (non si dubitant), vel ali-
quam superstitionem, quae haeresim contineat, cum advertentia ad haeresim exercent. —
Si delictum apostasiae, haeresis vel schismatis ad forum externum Ordinarii loci quovis
modo deductum fuerit, etiam per voluntariam confessionem, idem Ordinarius, non vero
Vicarius Generalis sine mandato speciali, resipiscentem, praevia abiuratione iuridice
peracta (idest coram ipso Ordinario loci vel eius delegato et saltem duobus testibus)
aliisque servatis de iure servandis , sua auctoritate in foro exteriore absolvere potest;
ita vero absolutus, potest deinde a peccato absolvi a quolibet confessario in foro con-
scientiae (can. 2314, 2°).

2° Opere publici iuris facto, editores librorum apostatarum, haereticorum
et schismaticorum, qui apostasiam, haeresim, schisma propugnajit, itemque
eosdem libros aliosve per apostolicas litteras nominatim prohibitos defen-
dentes aut scienter sine debita licentia legentes vel retinentes (can. 2318, § 1).

Opere publici iaris facto ; non igitur, si quid opinor, dum imprimunt, aut opere vix
impresso, quod nondum ex ofiicina prodierit, sed quum opus venale prostat et damnum
afferre potest. Libros igitur, non aliquam haeresim continentes, ut ex. gr. fabulam Ro-
nianensem ab haeretico conscriptam, in quam obiter aliquis error inciderit , sed propu-
gnantes haeresim ; libros apostatarum, haereticorum et schismaticorum, non igitur iudaei
vel catholici ; scienter legentes, sc. quibus certo constat librum esse ab apost., haeret. et
schismatico conscriptum et haeresim etc. propugnare. Quid libri nomine veniat et no-
mine legentium, retinentium, defendentiuin, v. n. 117, I. II.; cetera sunt clarissima.

3° Qui ad ordinem sacerdotalem non promotus, Missae celebrationem
simulaverit aut sacramentalem confessionem exceperit (can. 2322).

— g65 —
4° Omnei et tinauUt tuiuscumque status, yradus seu conditionii ttiam

regalis, episcopatis vel cardinalituut futrint , n hgibus , dtcrttis , mandatis

liumani PontiflcU pro tsmport SXSistentiS ad Universale Concilium appel-

lantrs (cau. 2832).

Umnes et sinyulos , ms physioas , uam persouis inoralibus appellantibus

oonsultum est ptr intenlirt Bfli ; i>r<> tf/n/iore exsistentis , non igitur dthu.<ti, sede va-
oante; ad Universale Concilium, tara futurum, tum pruesens ets i suspensnrn (lex enim
non distinguit), non igitur qui apptlln\ f rit u<l futurum pontincem, vel ud OOnoilinm pro-
vinoial» pruosens vel futuruin, lict-t utrocior sit iniuriu; sed appolluutes in hisoe casibus
ilitlirile t iffhffiont exconuu. latuin n. 1; appeUuntes , i. e. tumquam ud superiorem iudictm.
Ecoinmunicutio huoo incurritur, \ix ftppellationfl IntC rpo&ita, etium etlictu non secuto.

5° Recurrentes ad Laica/n potcstatem ctd nnptdiendas litteras vel acta
quaclibet a Stde Apostolica vtl ab eiusdem Legatis profecta, torumve pro-
mulgationem vel exsecutiontm directe vel indirecte prohibenteM, aut eorum
causa sive eos ad quos pertinent litterae vti acta sive alios Laedentes vetper-
terrefacientes (can. 2333).

Litteras i. o. Apoatolicas in forma Constitutionis \ tl Hn v i> : Acta Sedis Apostolicae
Lntelliguntur esse ea . quae a S. Sede tum immediute tuni mcdiuto per Congregationes
Romauas prodeunt. Exsecutiortem prohibek magistratus ot prinoeps, qui ex. gr. negat re-
yiurn, exsequatur bullae Apostolioae. Ad quos pertinent, i. e. eos ad quos Litterae vel Acta
diriguntur; alios, eos sc. quibus commissa est actorum promulgatio aut exsecutio. Lae-
dentes, i. e. in eorpore et graviter; perterrefacientes, i. e. metum gravem incutientes.

6° a) Qui leges, mandata et decreta contra Libtrtatem aut iura Ecclesiae
edujit ; b) qui impediunt directe vtL indirecte exercitium iurisdictionis eccLe-
siasticae sive interni sive externi fori, ad hoc recurrentes ad quamlibet lai-
caLem pottstattm (can. 2334).

Qui leyes... edunt, i. B. oondnnt et sanctione sua muniunt; quare deputati et sena-
tores qui adprobant, ministri qni propouunt et votum suuru ferunt, princeps qui saneit
et promulgat. Mandata vcl dfcreta; inaudatum afficit siugulos, decretum communitatem.
<.^ui oduut inundiita vel decreta auctoritate sua , non qui applicant vel urgent. Iurisdi-
ctionis ecclesiastirae, igitur non exercitium potestatis ordinis (ex. gr. celebrationem sacri,
conhrmationem , benediotiones) , vel ofjicii (docere , praedicare); nec exercitium iurisdi-
ctiouis pracluti rcgularis. Sed iucurrunt qui impediunt Superiorem, quomiuus alteri iu-
iungat quae sunt ordinis vel officii. Ad hoc recurrcntcs etc. Huc incidit quaestio. In
Const. Ap. Sedis legebamus: impedientes... et ad hoc : Nostri interpretabantur, ex Bulla
Coenae: vel ad hoc, quibus verbis merito censebant duos impediendi modos contineri.
Nuno si staudum est legis verbis, non omnes qui impediunt exeroitium iurisdictionis ec-
closiasticae censuram incurruut, sed ii tantummodo qui, ad impediendum, recurrunt ad
quamlibet laicalem potestatem.

7° Qui ausus fuerit ad iudicem Laicum trahere aliquem ex S. R, E. Cardina-
libus vel Legatis Sedis Apostolicae, veL Officialibus maioribus Romanae Curiae
obnegotia ad eorum munus pertinentia, vel Ordinarium proprium (can. 2341).

Ausus fuerit: of. n. 597. — Ob negotia ad eorum munus pertinentia: hoc afficit
solum Officiales maiores Bomanae Curiae, quare non incurrit hanc excomm., qui ob alia
quaelibet negotia eiusmodi officiales trahit.

8° Qui violentas manus iniecerit in personam S. R. E. Cardinalis,
Legati Bomani Pontificis, Patriarchae, Archiepiscopi , Episcopi etiam titu-
laris tantum (can. 2343, § 2 et 3).

Violcntas manus: cf. n. 609, 8

— 366 —

9° Usurpantes vel detinentes per se vel per alios bona aut iura ad Ec-
clesiam Romanam pertinentia (can. 2345).

Usurpantes. Usurpare est a) rem occupare, 6) a domino, c) quasi ad se pertinentem:
et usurpatio, ex Xostris, debet esse auctoritativa et potentialis. Igitur, ex hoc solo capite,
hanc excomm. non incurrerent aa) qui bona aut iura Eccl. Romanae, citra occupationem,
detinent, vel usurpantis successores et heredes ; bb) qui rem ab alio usurpatam invadunt,
occupant, ab usurpatore acquirunt vel acquisitam alienant; cc) qui rem non quasi sibi
debitam usurpant. Praeterea, ut patet, ipsi usurpantes non incurrunt nisi formaliter et
letaliter peccaverint. Verum, quos recensuimus sub aa), 66), cc), et ipsi incurrunt, si
detinentes, modo ipsi quoque et formaliter et graviter peccent. Per se vel per alios: res
omnino liquet.

10° (Jmnes fabricatores vel falsarii litterarum, decretorum vel rescri-
ptorum Sedis Apostolicae, vel iisdem litteris, decretis vel rescriptis scienter
utentes (can. 2360).

Fabricatores vel falsarii : tum qui ex integro falso confingunt , tum qui vera cor-
rumpunt. Sedis Apostolicae, i. e. Romani Pontificis et Sacrarum Congregationum. Utentes,
nempe ad efTectum falsi vel corrupti documenti obtinendum.

11° Qui per seipsum vel per alios confessarium de sollicitationis crimine
apud Superiores falso denuntiaverit (can. 2363).

Qui hanc excommunicationem contraxerit, nequit ab ea ullo modo absolvi, nisi
falsam denuntiationem formaliter retractaverit, et damna , si qua inde secuta sint , pro
viribus reparaverit , imposita insuper gravi ac diuturna poenitentia , firmo praescripto
can. 894 Codicis, quo edicitur peccatum falsae denuntiationis esse ratione sui Apostolicne
Sedi reservatum (ibidem).

§ 3. De excommuniccUionibus
simpliciter seu ordinario modo M. P. reservatis.

611. Ex CIC. excommunicationem R. P. simpliciter reservatam in-
currunt :

1° Quaestum facientes ex indulgentiis (can. 2327).

2° Nomen dantes sectae massonicae aliisve eiusdem generis associatio-
nibus quae contra Ecclesiam vel legitimas civiles potestates machinantur
(can. 2335).

TJt societates dici possint prohibitae sub censura , sufficit ut machinentur quoquo
modo, sed requiritur etiam ut societates vel sectae vere dici possint: non igitur hac cen-
sura comprehenduntur factiones politicae. Hucusque condemnatae sunt societates masso-
nica, carbonaria, fenianorum in America et in Hibernia, nihilistae et anarchicae. Belate
ad soc. cremationis cadaverum (cf. n. 370), qui nomen ei dederunt, tunc tantum incur-
runt censuram, si ea societas sit massonicae affiliata. Cessat nunc obligatio denuntiandi
coryphaeos ac duces; sed clerici et religiosi nomen dantes sec.tae massonicae aliisque si-
milibus associationibus denuntiari debent Sacrae Congregationi S. Oflicii (can. 2336, § 2).

3° Absolvere praesumentes sine debita facultate ab excommunicatione
iatae sententiae specialissimo vel speciali modo Sedi Apostolicae reservata
(can. 2338, § 1).

Praesumentes : igitur quaelibet imminutio plenae cognitionis ac deliberationis ab-
solventem a censura eximit (can. 2229. § 2).

— 307 —

4° Impendentes quodvii auxUium vel favorem txcommunicaio tritando
in delicto propter quod excommunicatus fuit ; itemque clerici sdenter et
tponU m divinU eum eodem communicantes et ipsum fri dhsinis o/flciis re-
cipiejites (can. 2888, § 9),

Quodvis aujcilium vel favortm... Vl huiiiuI dieamus, constltum niufstut, qui alterum
inducit ad agondum persuasioin' ; 014 riltum, qui aliquu muteriali ope Ifl IpMUD aetionem
concurrit; favorem, qui praestat quumlibct opom moralem, hou taeiendo, ex. gr. commen-
dationibus, pecunia, nq td omittendo , quod od Lmpodiendum facere debi-n-t. Krcommu-
nicato vitando, sive a R. P., sivo a Saeris Congregationibus nominatim fuorit oxcommu-
nioatus. lleie eensuram ineurrunt: a) qui auxilium vel tavorem praestunt vitando, ut in
IptO erimine, ob quod vitandus est, perseveret ; 6) cleriei, qui scfntrs aliqueiu esse vitan-
dum, non vi aut metu compulsi, euin ad ojfficia divina jjeragenda admittunt.

5° Qui au8U8 fuerit tui iudicem laicum trahert Episcopum (non Ordi-
narium suum) etiam merc titularem , aut Abbatem vel Praelatum nullius,
vel aliquem ex maioribus religionum iuris pontifidi Superioribus (can. 2341).

Qui ausus fuerit: cf. n. 597. Non OrdinaHum nttm: nam qui trahit Ordinarium
8uum, plectitur excomm. de qua BUpra n. 610, 7°.

6° a) Clausuram monialium violantes, cuiuscumque yeneris aut condi-
tionis rel sexus sint, in earum mojiasteria sine legitijjia licentia mgj-ediendo,
pariterque eos introducentes vel admittentes; b) mulieres violajites regjilarium
virurum clausuram et Superiores aliique, quicumque ii sint, eas cuiuscum-
que aetatis ijitroducentes vel admittentes ; c) moniales e clausura illegitime
exeuntes (can. 2342).

Non incurrunt impuberes , nec qui voniam legitime habuerint , nec qui ex iure in-
gredi possunt, idest, a) quoad regularium viroruni clausuram, uxores eorum qui supremum
actu tenent populorum principatum, cum comitatu ; 6) quoad cl. monialium, Ordinarius
loci aut Superior regularis in actu visitationis, servatis servandis; eonfessarius ad mini-
stranda sacramenta infirmis et assistendum morientibus ; medici, chirurgi aliique quorum
opera est necessaria , scivatis servandis ; qui supremum actu tenent populorum princi-
ptitum eorumque djeoxm eum comitatu; S. R. E. Cardinales. Illegitime exeuntes : non
igitur, si exeant ex speciali S. Sedis indulto vel in casu imminentis periculi mortife vel
alius gravissimi maii, recognoscemli tamen scripto ab Ordinario loci, si tempus sup-
petat (CIO. can. 598, 600, 601). — Jiae In re datur parvitus muteriae, et non videtur grave
admittere et censuram incurrero virum qui , uno passu , iutrando , monialem quae, uno
passu, exeundo, clausurae limites praetergrediuutur.

7° Qui bojia ecclesiastica cuiuslibet gejieris, sive mobilia sirc imjjiobilia,
sive coj'poj'alia sive incorpoi'alia, per se vet per alios in proprios usus coji-
vertere et usurpare praesumpserit aut inipedire ne eorumdem fructus seu
reditus ab iis, ad quos iure pertineut, percipiantur (can. 2346).

lluoc censura multo arctioribus iinibus continetur, quam vetus illa Tridentina ex
cap. Si quem, suppressis praesertim verbis « vel quae ad eum quomodocttmque pervene-
rint ». Itaquo incurrunt qui usurpaverint, propria ac itrieta signitieatione ^ct'. n. 610,9^);
qui convertuut ete., impodiuxrt etc, non quovis modo, sed iure usurpatiouis et quasi ad
«e pertinentia , sc. auctoritative et potentialiter. At non incurrunt , si quid opinor, nec
emptores bonorum etc. a Guberniis nec eorum heredes (licet peccent et ad restitutionem
aeu compositionem cum Ecclesia teneantur), nec locatores, conductores, emphyteutae(quia,
praeter alia, non ipsi impediunt, sed lex), nec qui beneficia et cappellanias a Guberniis
usurpatas quasi patroni vindicaverint [non enim a domino (e£ n. 610, ih>) vindicant,
mque auctnritutive quia lege a Guberniis lata nituutur] etc. — Utruin is incurrat, qui
scienter, sc. de censurae exsistentia conscius (j)raesumj>serit), bona etc. a Gubernio non-

— 368 —

durn usurpata, tarnquacn sua a possessore vindicet atque occupet, etsi ego adaffirmandum
proclivis sum, sapientiores viderint. — Haec excomm. tenet reutn, donec boua ip6a inte-
gre restituerit, praedictum impedimentum removerit, ao deinde a Sede Apostolica abdolu-
tionem impetraverit (ibidem).

8° Duellum perpetrantes aut simpliciter ad illud provocantes vel ipsum
acceptantes vel quamlibet operam aut favorem praebentes, necnon de indu-
stria spectantes illudque permittentes vel quantum in ipsis est non prohi-
bentes, cuiuscumque dignitatis sint (can. 2351).

Cf. n. 239.

9° Clerici in sacris constituti vel regulares aut moniales post votum
sollemne castitatis, itemque omnes cum aliqua ex praedictis personis matri-
monium etiam civiliter tantum contrahere praesumentes (can. 2388, § 1).

Praesumentes : cf. n. 597. Itaque non incurrit qui contrabit, quia neacit agi de
clerico in sacris aut de regulari vel moniali voto castitatis sollemni ligatis.

10° Delictum perpetrantes simoniae in quibuslibet officiis, beneficiis aut
dignitatibus ecclesiasticis (can. 2392).

Cf. n. 188.

11° Vicarius Capitularis aliive omnes tam de Capitulo, quam extranei,
qui documentum quodlibet ad Curiam episcopalem pertinens sive per se sive
per alium subtraxerint vel destruxerint vel celaverint vel substantialiter
immutaverint (can. 2405).

Cf. etiam CIC. can. 382.

§ 4. De excommunicationibus Ordinario reservatis.

612. Ex CIC. contrahunt excommunicationem Ordinario reservatam:
1° a) Qui, dispensatione habita super impedimento mixtae religionis, ante
vel post matrimonium coram Ecclesia initum, sive per se sive per procura-
torem matrimonium ineunt etiam coram ministro acatholico; b) qui matri-
monio uniuntur cum pacto explicito vel implicito ut omnis vel aliqua prole*
educetur extra catholicam Ecclesiam; c) qui scienter liberos suos acatholicis
ministris baptizandos offerre praesumunt ; d) parentes vel parentum locum
tenentes qui liberos in religione acatholica edncandos vel instituendos scienter
tradunt (can. 2319).

Quae sub 6), c), d), e) amciunt omnes, eos etiam qui matrim. mixtum non contra-
xerunt.

2° Qui falsas reliquias conficit , aut scienter vendit , distribuit vel pu-
blicae fidelium venerationi exponit (can. 2326).

3° Qui violentas manus iniecerit in personas clericorum infra eos , de
quibus n. 610, 8°, vel utriusque sexus religiosorum (can. 2343, § 4).

4° Procurantes, matre non excepta, abortum, effectu secuto (c. 2350, § 1).

Cf. n. 235.

- 3b(J —

5° Professi votorum simplicium perpetuorum tam fri Ordinibus guam
in Conaregationibus rtligiosis , Itemgut otnnes cum Us matrimonium etiam
dviliter tamtum tsontrahert praesumentes (can. 28S8t # 2 .

Cf. sui>nt n. 611, 9°, iu iiotuln.

£ .">. l)e excommunicationibus Superioribus maioribus religionum'

vel Ordinario reservatis.

613. Ex CIC:

Religiosus, apostata a religione, incurrlt ipso iure in txcommunicationem
proprio Superiori maiori vel, si religio sit laicalis aut non exemjifa, Ordi~
uario loci, in quo commoratur, reseruatam (cau. 2386).

§ 6. De excoiiiniuiiicationibus nemini reservatis.

614. Ex CIC. contrahunt excomm. nemini reservatam :

1° Auctores et editores qui sine debita licentia Sacrarum Scripturarum
libros vel earum adnotationes vel commentarios imprimi curant (c. 2318, § 2).

Cf. nn. 113, 114, 118, 120.

2° Qui ausi fuerint mandare seu cogere tradi ecclesiasticae sepulturoe
infideles, apostatas a fide, vel haereticos, schismaticos aliosve sive excom-
municatos siue interdictos post sententiam declaratoriam vel condemnato-
riam (can. 2339).

Qui ausi fuerint: cf. n. 597.

3° Omnes quouis modo rei, siue dando siue recipiendo sive consensum
praebendo, alienationis rerum pretiosarum vel rerum quae valorem excedant
triginta millium libellarum seu francorum, praetermisso scienter beneplacito
apostolico (can. 2341 , § 3).

Cf. n. 305. Heic alienationis nomine venit quivis contnu-tus. quo conditio Ecclesiae
peior fieri possit. Praetermisso scienter: cf. n. 597.

4° Omnes, qualibet etiam dignitate fulgentes, qui quoquo modo cogant
sive uirum ad statum clericalem amplectendum , siue rirum aut mulierem

religionem ingrediendam vel ad emittendam religiosam professionem tam
sollemnem quam simplicem, tam perpetuam quam temporariam (c. 2352).

5° Poenitens qui scienter omiserit confessarium^ a quo solticitatus fuit,
iutra mensem denuntiart loci Ordinario ccl S. Congregationi S. Officii
(can. 2868, §2).

Non absolvendus nisi postquam obli^ationi satisfecerit aut se satisfacturum serio
promiserit (ibidem). Ct\ n. 506.

24 — Slbastianm, Sitmmariion.

— 370 —

akt. 2. De interdictis.

§ 1. De interdictis speciall modo R. P. reservatis.

615. Ex CIC. subiichmtur interdicto speciali modo E. P. reservato:
Universitates Collegia, Capitula aliaeve personae morales, quocumque

nomine nuncupentur, a legibus, decretis, mandatis Romani Pontificis pro
tempore exsistentis ad Universale Concilium appellantes (can. 2332).

Cf. n. 610, 4°.

§ 2, De interdictis R. P. vel Ordinario reservatis.

616. Ex CIC:

Scienter celebrantes vel celebrari facientes divina in locis interdictis vel ad-
mittentes ad celebranda officia divina per censuram vetita clericos excommuni-
catos. interdictos, suspensos post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam ,
interdictum ab ingressu ecclesiae ipso iure contrahunt, donec, arbitrio eius
cuius sententiam contempserunt, congruenter satisfecerint (can. 2338, § 3).

JESttS cuius ... sc. vel R. P., vel S. Congreg., vel Ordinarii qui interdictom tulerit.

§ 3. De interdictis Ordinario reservatis.

617. Ex CIC:

1° Qui sponte sepulturam ecclesiasticam donaverint infidelibus, apostatis
a fide, vel haereticis, schismaticis, aliisve sive excommunicatis sive interdi-
ctis post sententiam declaratoriam vel condemnatoriam . interdictum ab in-
gressu ecclesiae contrahunt Ordinario reservatum (can. 2339).

§ 4. De interdictis nemini reservatis.

618. Ex CIC:

Qui causam dederunt interdicto locali aut interdicto\ in communitatem
seu collegium, sunt ipso facto personalitej* interdicti (can. 2338, § 4).

Art. 3. De suspensionibus.

§ 1. De suspensionibus R. P. simpliciter res< rvatis.

619. Ex CIC. contrahunt suspensionem B. P. simpliciter reservatam:
1° Episcopus aliquem consecrans in Episcopum, Episcopi vel, loco Epi-

scoporum, presbyteri assistentes, et qui consecrationem recipit sine apos+olico
mandato (can. 2370).

2° Clerici, qui per simoniam scienter promoti fuerint aut alia Sacramenta
ministraverint vel rectperint , ffi nem incurrutU (can. 2371).

— :\n —

3° Qui reclpere ordines praesumunt ab excommunicato vel suspenso vel
Interdicto post eententiam declaraioriam vel eondemnatoriam, autanok
aposiata, haeretico schismatico , contrahunt suspensionem a cUvinie; qui
vero boiui fide o quopiom eorum $it ordinatus^ exercitio careat ordinii
rtoepti donec dispensetur ean. 2372).

4° a) Qui alienum subditum tine litteris ditnissoriis Ordinarii jnoprii

ordinaverint ; b) qui subditum proprium^ gui aliJbi tamdiu moratus sit ut

canonicum impedimentum contrahere Hbi potuerit, ordinaverini sine testimo-

nialibus litteris Ordinarii eius locij c) qui aliquem ad ordines tnaiores pro-

moverint sine titulo canonico; d) qui, salvo legitimo privilegio^ religiosum,

ad familiam pertinentem quae sit extra territorium ipsius ordinantis^ pro*

movvniit, etiam cum Htteris dimissorialtbus proprii Superioris, nisilegitime

probatum fuerit aut Episcopum dioecesanum veniam dedisse, aut esse di> ■

ritus aut abesse aut ordi.iatiouem habiturum non esst proximo legitimo

tempore, aut dioecesim vacare, nec reyi ab aliquo qui charactere episcopali

polleat ; ineurrunt in suspensionem ab ordinum coUatione per annum

(c. 2876).

5° Iteliyiosus iu maioribus ordiuibus constitutus, cuius professio ob ad-
missum ab ipso dolum nulla fuerit declarata, ipso facto suspensus manet^
donec Sedi Apostolicae aliter visum fuerit (can. 2387).

§ 2. De suspensionibus Ordinario reservatis.

620. Ex CIC. contrahit suspensionem Ordinario reservatam :
Clericus qui , non obtenta ab Ordinario loci licentia , ausus fuerit ad

iudicem laicum trahere quamlibet personam privileyio fori fruentem, infra
eas de quibus n. 610, 7°, n. 611, 5°, incurrit in suspensionem ab ofpcio
(can. 2341).

§ 3. De suspension ibus Superioribus maioribus religionum

reservatis.

621. Ex CIC:

Religiosus fugitivus, si sit in sacris, incurrit in suspensionem proprio

Snperiori maiori reservatam (can. 2386).

§ 4. De suspensionibus nemini reservatis.

622. Kx CIC. contrahunt suspensionem nemini reservatam :

1° Sacerdos qui sine neccssaria iurisdictione praesumpserit sacramentales
es audire, est ipso facto suspensus a divinis; qui vero a pecoatU

rvatis absolvere , ipso facto suspensus est ab audiendis confessionxbus
(ean. 2366).

2° Qui tine litteris vel cum falsia dimissoriis litteris} vel ante canonicam
aetatem, vel per saltum ad Ordines malitioi ?. est ipso factoa

cepto ordine suspensus (can. 2374 .

— 372 —

3° Clericus qui in manus laicorum officium, beneficium aut dignitatem
ecclesiasticam resignare praesumpserit, ipso facto in suspensionem a divinis
incurrit (can. 2400).

4° Abbas vel Praelatus nullius, qui intra tres menses, a receptis litteris
Apostolicis, cessante legitimo impedimento, benedictionem non receperit , est
ipso facto a iurisdictione suspensus (can. 2402).

5° Vicarius Capitularis concedens litteras dimissorias pro ordinatione,
praeterquam in casibus in Codice expressis can. 958, § 1, n. 3, ipso facto
subiacet suspensioni a divinis (can. 2409).

6° Superiores religiosi qui, extra casus in Codice c. 965-967 contentosy
subditos suos ad Episcopum alienum ordinandos remittere praesumpserint ,
ipso facto suspensi sunt per mensem a Missae celebratione (can. 2410).

Cf. n. 619, 4°.

SECTIO ALTERA

DE MEDIIS IMPEDIENTIBUS
SEU DE IRREGULARITATIBUS ET IMPEDIMENTIS AD ORDINES

Cap. I. De irregularitatibus in genere.

623. De irregularitatis notione. Irregularitas definitur irnpedimentum
canonicum perpetuo prohibens, directe ne quis clero adscribatur vel ad supe-
riorem ordinem adscendat, et indirecte ne suscepto ordine fungatur. Dici-
tur: 1° impedimentum canonicum; lege enim ecclesiastica statuitur ob reve-
rentiam divini ministerii, et nulla irregularitas incurritur nisi sit i?i iure
expressa. 2° Perpetuo; hodie certum est impedimenta temporanea (n. 630)r
quae sine dispensatione ipso facto cessare possunt (cf. n. 631), non esse
proprie et vere irregularitates. 3° Prohibens, habet enim rationem legis pro-
hibentis tantum, non irritantis, quare tonsurae vel ordinum susceptionem
reddit illicitam, non vero invalidam. 4° Directe etc. i. e. irregularitas per
se et directe statuitur ad ineptos a clero arcendos, indirecte et per conse-
quens prohibet a) ordinum susceptorum exercitium, et quidem hodie sacrorum
tantum, cum officia ordinum minorum passim a laicis impleantur, b) colla-
tionem et receptionem beneficii, cui adnexum est officium, quod irregularis
non potest exercere; et dispensatus potest obtinere beneficia non consistorialia
etiam curata, sed renuntiari nequit S. R. E. Cardinalis, Episcopus, Abbas
vel Praelatus Nullius, Superior maior in religioni clericali exempta
(can. 991, § 3); c) non vero prohibet a iurisdictione sive ordinaria sive
delegata accipienda et exercenda; quare irregularis licite exercere potest
actus iurisdictionis, qui non exigunt ordinis exercitium, ut ex. gr. dispen-
sare in votis, in iuramentis etc. vel conferre alteri facultatem absolvendL

— 873 —

624. De irregularitatis distinctionibus. [rregularitas

alia ex delicto. [rregularitafl tx defeetu ea est, qnae oritnx ei defectu qua-
litatis ad susceptioneni ordinis requisitae, veA ei ritio natnrali aliqno onde
«juis tit Inhabilii ad ordines Buscipiendofl veH exercendos; non est poena,
nec ad instar poenae, sed Lnbabilitas, proinde incnrri potest sine enlpa et
facto proprio. [rregularitas ex delicto ea est, qnae oritnr ei proprio delicto
<-ui ei inre adnexa Bit, »-t, qnamvifl poena non Bit, babet tamen Be ad Instar
poenae. b) Alia totalis^ alia partialis: illat qnae omninm ordinnm Bm
ptionem vel exercitinm prohibet; haee^ qnae ^el Bolam promotioneni ad
Bnperiorem ordinem ve\ solnm exercitinm partiale alicnins ordinia: Bie ex.
gr. diaconna, qni Binistro ocnlo caret, a sacerdotio probabilHer arcetnr sed
diacenatnm licite exercet; Bacerdos, pollice carens, celebrare retatur, sed
potest confessiones andire.

625. Quaenam ad irregularitatem contrahendam requirantur. A) Ex
jxirte auctoris, ut sit iure constitnta; el iure constitunnt ve\ Snmmus Pon-
tifei per 8e el per snas Congregationes, ve\ Concilium Oecumenicnm. B
jmrtti subiecti, ut hic a) sit mas baptizatus ; feminae enim, el mares non bapti-
zati sunt incapaces Ordinis; b) sit itirl cotnmuni 8ubiectu8f' ideo irregularitatem
incnrrnnt omnes, etiam Episcopi et Cardinales licet eorum mentio expresse
in iure non fiat, sed non Summus Pontifex; nec pueri incurrnnt irregula-
ritates ei delicto ante completum septennium ; an impuberes incurrant,
controvertitur, sed sententia neyans videtur probabilior. Fotest vero aliquis
plures irregnlaritates simul incurrere, et quidem plures irregularitates ex de-
fectu, ex causis specie diversis (ex. gr. aliam ex defectu natalium, aliam ex
defectu corporis), non vero ex multiplici causa eiusdem speciei (ex. gr. iudex,
<iui decem capitis condemnavit, unicam irregnlaritatem ex defectu lenitatis
contrahit); plures ex delicto per actus repetitos in alio subiecto (ex. gr. qui
plura homicidia committit), non vero per actus repetitos in se ipso (ex. g*r.
sacerdos suspensus, qui pluries celebrat, unicam irregularitatem contrabit).
C) Ex parte rei: a) Ut irregularitas sit certa. b) Ut actio in irregularita-
tibus ex delicto sit graviter culpabilis et post baptismum perpetrata, si ex-
cipias eam quae patratur per baptismuni voluntarie de manu acatholici
susceptum extra easum necessitatis; irregnlaritas enim ex delicto afficit
ud instar poeiiae, et gravissima poena nequit infligi nisi adsit culpa gravis
In i. ex defectu culpa non requiritur, quia inhabilitas etiam inculpabiliter
contrahitur. c) Ut actio in utraque irregularitate sit externa, sive publica sive
OCOnlta, et con.sinmnata, quia in odiosis versamur, et odia sunt restringenda
(Cf. CIC. can. 986).

626. Quaenam ab irregularitate excusent. a) Cum irregularitas debeat
esse ccrta, excuaat dubium, sive iuris, sive facti, licet in dubio facti expediat
dispensationem petere, ne forte quis irregularitatc teneatui si postea factum
apparnerit certnm. b) Cum actio in i. ex delicto debeat esse gravUer culpa-
bilis, ab i. incurrenda excusat omne id quod a mortali excnsat, i. e. inad-
vertentia, bona fidcs, materiae parvitas, metus sjravis, ignorantia gravis obli-
gationis. c) lynorantia non excusat ab irregularitatibus tuui ex defectu tuui
ex delioto, neqne ab impedimentis, de quibus infra cap. III (cf. CIC. can. 988).

— 374 —

627. Quomodo cesset irregularitas. Irregularitas c essat duplici modo:
1° Professione religiosa sollemni in i. ex defectu natalium. 2° Dispensatione.
Videamus quomodo dispensatio petatur et concedi possit, et quinam dis-
pensent. A) Dispensatio peti debet, expositis adiunctis personae, causa ex.
qua inducta est irregularitas, et singulis irregularitatibus, si plures sint;
secus, dispensatio generalis valebit quidem etiam pro reticitis bona fide
(exceptis homicidio voluntario et procurato abortu — effectu secuto — et
i. deductis ad forum iudiciale), non pro reticitis mala fide. In homicidio-
voluntario debet, sub poena nullitatis, exprimi numerus delictorum (cf. CIC.
can. 991). Conceditur valide semper, iicite ex iusta causa (quae plerumque
est sive penuria sacerdotum sive probitas ordinandi) et imposita salutari
poenitentia; forma nulla praescribitur, sed haec adhiberi poterit: « dispensa
tecum in i., quam incurristi ex causa... in nomine etc. ». Sed dispensatio in
foro interno non sacramentali concessa, scripto consignari et de ea in secreto
Curiae libro constare debet (can. 991). B) Dispensare possunt : a) Summus
Pontifex in omnibus irregularitatibus, per S. C. de Sacr. pro foro externo,
per S. Poenitent. pro interno : at raro dispensat in bigatnia vera, in homi-
cidio publico, in defectu enormi corporis. b) Ordinarius, potestate ordinariar
tum per se, tum per alios, in i. ex delicto occulto, ea excepta, quae oritur ex
homicidio voluntario. ex procurato abortu, effectu secuto, aliisque ad forum
contentiosum iam deductis. Potestate delegata quid possit Episcopus, colli-
gendum ex concessionis indulto. c) Praelatus regularis et Superior maior
relig. clericalis exemptae suos subditos ab omnibus i.. in quibus Episcopi
possunt. d) Confessarii regulares tuin clericos tum laicos ab omnibus i. in
quibus Episcopi. e) Confessarius quilibet dispensat ab iisdem ac Episcopus-
in casibus occultis urgentioribus in quibus Ordinarius adiri nequeat et pe-
riculum immineat gravis damni vel infamiae, sed ad hoc dumtaxat ut poe-
nitens ordinos iam susceptos exercere valeat (cf. CIC. can. 990).

Cap. II. De irregularitatibus in specie.

Art. 1. De irregularitatibus ex defectu.

628. Irregularitates ex defectu ex triplici capite fluunt: ex defectti
status, ex defectu corporis. ex defecfu animi et lenitatis.

1° Irregularitas ex defectu status contrahitur: A) Ex defectu natalium.
ex quo irregulares sunt filii. quos constet. sive publice sive occulte, esse
illegitimos. Et tollitur irregiilaritas. tum per subsequens matrimoniumr
tum per professionem religiosam sollemnem et dispensationem, ut vidimus.
B) Ex defectu famae, ex quo irregulares sunt qui laborant infamia iuris
(seu legalis). Infamia iuris, seu a iure canonico statuta, quae nonnisi dis-
pensatione R. P. tollitur, afficit eos qui species consecratas abiecerint vel
ad malum finem abduxerint vel retinuerint ; qui mortuorum cadavera ad
furtum vel alium malum finem violaverint; qui violentas manus iniecerint
in R. P., in S. R. E. Cardinalem. in Legatum R. P. ; duellantes eorumque

— 375 —

patrinos; eoa qui, non obfltante coniugali rinculo, aliud matrimoninm, i
civile tantum, attentaruni ; laicos legltime damnatoi ob deli ntra

luin cnm minoribufl Infra LBannofl adm »1 <•>> •tnprnm, sodomiam,

incestum et lenocinium. C) Exdefectu sacramenti, ex quo flunt Irregula
({mbigamiam veram commiflerint, matrimonium validwn consummando cnm
duabus uxoribus succeflsivis, quia, cura Christua unicam libi sponflam
clesiam assumpserit, In flecundo matrimonio deflcit mysterium. Kt irre<;u-
laritas tenet, etiamsi quis utramque uzorem ante baptismum habuerit, vel
unam ante, alteram p<>>t baptismum.

•_>•• [rregularitas ex defectu corporis fcen*t corpore vitiatos, • qui,

flecure propter debilitatem, vel decenter propter deformitatem, altarifl mi-
nisterio defungi non valeant. Ad impediendum tamen exercitiuin Ordinifl
legitime recepti, gravior requiritur defectufl, neque ob hunc defectum pro-
hibentrur actus qui rite poni possunf.

3° Irregularitrts ex defectu animi vcl lenitatis. Et A) ex defeetu animi
irregularitatem c-ontrahunt qui epileptici vel amentes vel obsessi sunt aut
fuerunt: at si post receptos Ordiues tales evaserint, et constet eos iam li-
beros esse, potest Episcopus subditis suis receptorum Ordinum exercitium
rursus permittere. B) Ex defectu lenitalis contrahunt iudex, qui mortis sen-
tentiam tulit; qui munus carnificis susceperint eorumque voluntarii et im-
mediati ministri in ezsecutione capitalis sententiae (cf. CIC. can. 984).

Art. 2. De irregularitatibus ex delicto.

629. Irregulares ex delicto sunt :

1° Apostatae a fide, haeretici, schismatici (cf. n. 109, 110, 111) ;

2° Qui, praeterquam in casu extremae necessitatis, baptismum ab
acatholicis quovis modo sibi conferri siverunt;

3° Qui matrimonium attentare aut civilem tantum actum ponere
ausi sunt, vel ipsimet vinculo matrimoniali aut ordine sacro aut votis reli-
giosis etiam simplicibus ac temporariis ligati, vel, a quovis vinculo liberJj
cum muliere iisdem votis adstricta aut matrimonio valido coniuncta ;

4° Qui voluntarium homicidium perpetrarunt aut fetus humani abor-
tum procuraverunt, eflectu secuto, omnesque cooperantes ;

5° Qui seipsos vel alios mutilaverunt vel sibi vitam adimere tenta-
vcrunt ;

6° Clerici medicam vel chirurgicam artem sibi vetitam exercentes, si
exinde mors sequatur ;

7° Qui actum Ordinis, clericis in Ordine sacro constitutis reservatum,
ponunt, vel eo Ordine carentes, vel ab eius exercitio poena canonica sive
personali, medicinali aut vindicativa, sive locali prohibiti (CIC. can. 985).

— 376

Cap. III. De impedimentis ad Ordines.

630. Sunt simpliciter impediti ab Ordiuibus suscipiendis :

1° Filii acatholicorum, quamdiu parentes in suo errore permanent ;

2° Viri uxorem habentes ;

3° Qui officium vel administrationem gerunt clericis vetitam cuius
rationes reddere debeant, donec, deposito officio atque administraticne red-
ditisque rationibus, liberi facti sint;

4° Servi servitute proprie dicta ante acceptam libertatem ;

5° Qui ad ordinarium militare servitium civili lege adstringuntur
antequam illud expleverint ;

6° Neophyti, donec, iudicio Ordinarii, sufficienter probati fuerint;

7° Qui infamia facti laborant, dum ipsa, iudicio Ordinarii, perdurat
(CIC. can. 987).

631. Ignorantia impedimentorum ab iisdem non excusat. — Impedimenta
multiplicantur ex diversis eorumdem causis, non autem ex repetitione
eiusdem causae. — Impedimenta cessant, cessante causa vel dispensatione.
Dispensatio petenda est ab Apostolica Sede, et omnia et singula impedi-
menta, si plura sint, indicanda sunt ; secus dispensatio generalis valebit
quidem pro reticitis bona fide, minime vero pro reticitis mala fide. Dispen-
satio generalis ad Ordines, — et idem dicatur quoad irregularitates — valet
pro Ordinibus quoque maioribus (cf. CIC. can. 991).

SECTIO TERTIA

DE MEDIIS SEU SUBSIDIIS INCITANTIBUS

Cap. I. De Indulgentiis.

632. De indulgentiae notione. Indulgentia, theologice sumpta, definitur
remissio poenae temporalis , seu satisfactionis , Deo debitae pro peccatis
quoad culpam remissis, ab Ecclesia concessa extra sacramentum poeuitentiae
per applicationem thesauri Ecciesiae, seu satisfactionum Christi et sancto-
rum, et quidem quoad vivos per modum absoJutionis simul et solutionis,
quoad defunctos per modum solutionis.

Quoad vivos; et quidem per se aliquis posset lucrari indulgentias et ap-
plicare aliis viventibus, si positiva accederet Summi Pontificis concessio,
quae tamen non adest (cf. CIC. can. 930). Efifectus indulgentiae vivis con-
cessae, positis condicionibus ab Ecclesia praescriptis, infallibilis est, quia
Ecclesia absolvit; quoad dcfunctos, effectus certus est, sed non constat

— :>ll —

utnun induigentia de facto applicetur illi determinatae pfisonae, cui aliquis
applicare Intendit, quod tamen regnlariter fierl Bperare licet a Dei mise-

ricordia.

633. De indulgentiarum distinctione. [ndnlgentia: a) Alia pb>i<
alia partialis; illa} qua tota poena temporalis, peccatifl lam absolntis «lebita,
remittitnr, sed ita intelligitur concessa al qni eam plenarie Lncrari neqneat,
partialiter Lncrefenr pro dispositionibus quaa habel ean. '.'-.">,; Aaec, qua
parfl tantum. Sed indnlgentia partialis, ex. gr. 40, LOOdierum, non importat
remiasionem 40 vel 100 diernm poenamm Purgatorii, Bed tantam poenae
remiasionem, qnantam obtinuiasenl 40 ve\ loo dies antiquae poenitentiae
canonicae; Ldeoque quantitas poenae remissae, quae conceasioni respondeat,
nobis ignota' est. b) Alia personaliSj alia Localis, alia rcalis, prout conce-
ditur personis, quae ex. gr. lioc vel illud opus iinpleverint ; vel locis, ex. gr.
templo, oratorio, alio vel alio niodo visitandis ; vel rei, ex. gr. sacro nuinis-
mati, \rl cruci, ve\ rosariis etc. Indulgentiae locales, quae plures eidem loco
adnecti poasunt, non cessant, si ecclesia vel oratorium, cui adnexae sunt,
destruatui, modo iteruin aedificetur intra 50 annos sub eodem titulo , tum
eodem loco, tuin non ultra 20 aut 30 passus (cf. can. 924). Indulgentiae reales
adnecti possunt obiectis solidis et duraturis tantum, minime vero fragilibus.
Quare nequeunt adnecti obiectis ex vitro insufflato et non solido. Cessant
\ci"o Lndulgentiae reales: a) si obiectum fere destruatur aut ita innnutetur
ut moraliter idem dici nequeat (ex. gr. si crucifixi imago in duas partes
frangatur, si pleraque coronae grana simul amittantur, non si tilum coronae
rumpitur et grana denuo nectuntur, subiectum enim indulgentiae sunt
grana, negue si pauca tantum grana, 4 vel 5, amittantur el amissis alia
substituantur) ; 6) si obiecta alteri venduntur (cau. D"24j. Induigentiae reales
Liihircfuutur, nisi formula praescribatur, per simplcx cmcifl signum, etiam
una sinnil pluribus obiectis, et plures uni eidemque obiecto. c) Alia per-
petua, alia temporanea, prout indulgentia fuit in perpetuum vel ad tempus
concessa. d\ Alia defunctis applicabilis, alia defunctis non applicabilis ; sed
indulgcntiae oinncs a K. P. concessae, nisi aliud constet (ut de indulgentia
in articulo mortis lucranda), sunt defunctis applicabiles, et, contra, indul-
gentiae ab aliis concessae non sunt defunctis applicabiles (can. 913). e) Alia
toties quoties in lucro, alia semel in die, in hebdomada, in mense; hoc diiudi-
candum ex concessione. Et partiales in lucro sunt regulariter toties quoties
praescripta opera impleantur; plenariae, non item (cf. infra n. 635); at hodie
minus raro conceditur plenaria toties quoties in aliquo die festo.

634. Quinam indulgentias concedere possint et quantas. a) liom. Pon-
tifex, ct ConcUium Oecumenicum quascumque et quantascumque velint pro
universa Kcclesia, tam pro vivis, quam pro defunctis Quoad indulgentias
a lv. P. concesaas, CIC. statuit can. 920, eos omnes qui a K. P, impctra-
vcrint indulgcntiarum concessiones pro omnibus fidclibus, teneri, Bub pocna
nullitatis gratiae ebtentae, authentica exemplaria earumdem conceasionum
ad S. Poenitentiariam deferre. b) S. B. E. Cardinales in iocis vcl institutis
ac pro personifl suae iurisdictionis vcl protectionis, concedere possunt in-

— 378 —

dulgentias 200 dierum, etiaui toties quoties lucrandas; item in aliis locis,
sed a praesentibus solummodo, singulis vicibus, lucrandas can. 239).
c) Nuntii Apostolici, intra limites suae legationis, partiales, quae annum
non attingant : locales, templis vel oratoriis. septem annorum totidemque
quadragenarum. d) Patriarchae et Metropolitae tum m sua dioecesi, tum
in suffraganeorum, 100 dies. e) EpiscopA in sua quisque dioecesi possunt
aa) bis in anno, i. e. Pasehate Resurr. et alio die festo sollemni ab ipsis
designando, etiamsi Missae sollemni adstiterint tantum, impertiri bened.
papalem cum indulg. plenaria (et idem possunt uno tantum die ex sollem-
nioribus in suis territoriis Abbates et Praelati Xullius, Vicarii et Praefecti
apostolici etsi sine charactere episcopali); bb) concedere indulgentias 50
dierum, etiam in perpetuum ; et indulgentias ab Episcopo concessas lucrari
possunt subditi [etiam extra territorium eas quae sub bb)], peregrini, vagi,
exempti intra territorii fines (cf. can. 274. 349, 911). /) Episcopi titulares
ceterique omnes nihil possunt: Vicariis capitularibus praescriptum est ut
abstineant se ab indulgentiis concedendis. g) In consecratione ecclesiae vel
altaris consecrator, licet iurisdictione in territorio careat, concedit indulg.
unius anni ecclesiam vel altare visitantibus ipso consecrationis die; in anni-
versario, 50 dierum. si sit Episcopus; 100, si Archiepiscopus; 200, si S. R. E.
Cardinalis ican. 1116).

Omnes R. P. inferiores nequeunt 1° facultatem concedendi indulgentias
aliis committere, nisi id eis a Sede Apostolica expresse fuerit indultum ;
2° ut supra diximus, indulgentias concedere defunctis applicabiles ; 3° in-
dulgentias adnectere eidem rei vel actui pietatis vel sodalitio, cui iam ab
Apostolica Sede vel ab alio indulgentiae concessae sint, nisi alias condi-
ciones vel alia opera implenda superaddant; nec possunt singulis partibus
unius orationis vel unius operis singillatim indulgentias, quas sibi licet,
adnectere; nec Episcopus successor potest orationem vel opus, cui ante-
cessor indulgentiam contulit, etiam ipse indulgentia ditare (cfr. can. 913).

635. De condicionibus ad lucrandas indulgentias requisitis. Praemit-
tenda. Indulgentiae a) plenariae concessae pro festis D. X. I. Christi vel
B. M. V. intelliguntur concessae dumtaxat pro festis quae in calendario
universali reperiuntur; b) plenariae vel partiales concessae pro festis Aposto-
lorum, intelliguntur concessae dumtaxat pro natali eorum festo; c) plenariae,
concessae in forma i. quotidianae, perpetuae vel ad tempus, visitantibus ali-
quam ecclesiam vel oratorium publicum. ita intelligendae sunt ut quovis die,
sed semel tantum in anno ab unoquoque fideli acquiri possint, nisi aliud in
concessione expresse dicatur; <f) plenariae vel partiales adnexae festis vel
sacris supplicationibus vel precibus novendialibus, septenariis, triduanis,
quae ante vel post festum vel etiam eius octavario peraguntur, translatae in-
telliguntur in eum diem, in quem eiusm. festa legitime transferantur, si festum
translatum habeat officium cum Missa sine sollemnitate et externa celebra-
tione et translatio fiat in perpetuum, aut si transferatur vel ad tempus
vel in perpetuum sollemnitas efi externa celebratio ; e) plenariae, nisi almd
expresse cautum sit, acquiri possunt semel tantum in die, etsi idem opus
praescriptum pluries ponatur: partiales, nisi contrarium in concessione ex-

- 370 —

presse dicatur, etiain aaepius in die, eodem opere repetito. l Condiciones
necessario pro quibuslibet indulgentiis requisitae. a) I 1*1 qui lucrari velit,
sit subditus concedentis. Quare episcopus nequil extradioecesano indulgen-
tiam concedere; sed peregrini et tragi el exempti (el lubditi etiara extra ter-
ritorium), ut el quatenus supra diximus, lucrantur intra territorium conce-
dentis indulgentiam aniversaliter concessam. b) Status gratiae et, utpatet,
ai> excommunicatione Liber) saltem quando ultimum opus, ei pluribus ad
lucrandam indulgentiam praescriptis, ponitur. c) Tntehtio lucrandi, saltem
habitualis el implicita (cf. can. 925). d) Positio operis praescripti; quod Bi
pars notabilis omittatur, indulgentia oon adquiritur. Si plura opera prae-
Bcribuntur, non refeii quo ordine impleantur, etsi ordo videatur iniunctus.
At operi praescripto non Batisfil per idem opus iam ex alio titulo, sub pec*
cati poena, iniuncto (nisi id expresse concesseril qui indulgentiam dedit),
quum agitur de indulgeniiis partialibus, sed satisfil per idem opus in sacra-
mentalem poenitentiam iniunctum; praeterea, tum communione Paschali,
tuin communionibus praescriptis In congregationibus et Ordinibus religio
acquiri possunt indulgentiae plenariae, pro quibus communio iniungitur. At
uno eodemque opere, cui ex variis titulis indulgentiae adnexae sinl excepta
confessione el communione), nequeunt plures adquiri indulgentiae, nisi
aliud in coneessione fuerit expressum (cf. can. 932-933). Relate ad indal-
genHam pro defunctis lucrandam^ requiritur a) intentio eas applicandi defun-
ctis, saltem habitualis; b) probabilius, status gratiae, quia videtur nemo
posse alteri dare nisi quod suuin fecerit; certum tamen est, sacerdotem, qui
ad altare privilegiatum in mortdli celebrat, lucrari indulgentiam altaris pri-
vilegiati pro anima, cui Missam applicat. 2° Condiciones regulariter prae-
scriptae ad indulgentiam plenariam lucrandam. Generatim praescribuntur
confessio,communio,ecclesiae visitatio, recitatio precum ad intentumem Summi
Pontificis. Et a) confessio, quando requiritur, peragenda est etiam ab iis qui
sunt in statu gratiae, eaque sacramentalis, seu in ordine ad absolutionem,
quamvis hanc recipere non sit necessarium. Et peragi potest intra octo dii s
qui immediate praecedunt vel subsequuntur diem eui indulgentia adnxa
est, et, si agatur de indulgentiis adnexis exercitio in triduum, hebdomadam
etc. ducendo, fieri potest tum intra praedicti exercitii dies, tuni etiam
intra octiduum quod immediate sequitur exercitium expletum. Sed si quis
solet, nisi legitime impediatur, saltem bis in mense confiteri, id sufficit a<l
omnes indulgentias Lucrandas, exceptis indulg. iubilaei ordinarii vel ex-
traordinarii vel ad instar iubilaei. b) Communio recipi potest pridie diei
festi, cui ind. adnexa est, die festo et per octiduum subsequens ; Bi agatur
de exercitiis in triduum, hebdomadam etc., tum intra eos dies, tum intra
octidiuun post expletum exercitium. Ex speciali concessione, ubi Lndulg.
Portiunculae adnexa est primae Augusti dominicae, c. fieri potest inde a
feria V praecedenti; a die 30 Iulii, ubi ea manet aflBxa diei '2 Augusti; et
quoad festum SS. Kosarii, inde a feria VI praecedenti. Sed «iiii BOlent
s. synaxim in statu gratiae et cum recta piaque mente quotidie recipere,
quamvis semcl aut iterum per hebdomadam ab eadem abstineant, possunt
omnes indulgentias consequi, exceptis iis de quibus Bupra ubi dv confessione
(cf. can. 931). c) Ecclesiae visitatio peragi potest a meridie diei praecedentis

— 380 —

nsque ad mediam noctem quae statutum diem claudit ; et quidem debet
peragi visitatio ecclesiae determinatae, si determinata praescribitur, secus
cuiuslibet ecclesiae vel oratorii publici. Sed qui in communitate vivunt,
quoties praescribitur visitatio ecclesiae non determinatae vel oratorii publici
indeterminati, satisfaciunt per visitationem proprii sacelli, si tamen in eo
obligatio sacri audiendi impleri potest (cf. can. 923, 929). d) Recitatio pre-
cum ad intentionem Summi Pontificis ; et quidem vocalis, non mentalis,
quarumlibet precum, quae brevissimae non sint: saltem quinque Pater et
Ave, aut aequivalentium, nisi peculiaris aliqua assignetur: quo in casu, ea
recitari potest quovis idiomate, dummodo 1° de fidelitate versionis constet ex
declaratione vel S. Poenitentiariae vel unius ex Ordinariis locorum ubi vul-
garis est ea lingua, 2° nihil adprobatae versioni addatur, detrahatur, inter-
poletur. Et eam orationem licet alternis cum socio, si id fieri potest, recitare,
vel mente prosequi dum alius recitat (cf. can. 934). Surdi-muti visitare
ecclesiam tenentur ; preces praescriptae si debeant esse publicae, tenentur
se populo adhmgere et mente orare ; secus vel eas mente fundere vel oculis
percurrere, sine ulla pronuntiatione, vel aliquod externum opus agere ex
commutatione a confessario obtinenda (cf. can. 936).

Commutatio operum iniunctorum, in casu necessitatis, a simplici con-
fessario fieri potest. etiam extra sacramentalem confessionem (cf. can. 935).

Cap. II. De Iubilaeo.

636. De iubilaei notione. Iubilaeum est indulgentia plenaria sollemnis,
quam Summus Pontifex aliquando concedit omnibus fidelibus sub condi-
cione peragendi certa opera, tribuens simul confessariis specialem facul-
tatem absolvendi a peccatis vel censuris reservatis, vota commutandi, et
dispensandi in aliquibus irregularitatibus et impedimentis matrimonialibus.
— Per se iubilaeum nonnisi accidentaliter differt ab indulgentia plenaria.

637. De iubilaei distinctione. Iubilaeum a) aliud maius et ordinarium ,
quod recurrit vigesimo quinto quoque a?mo, qui sanctus vocatur; aliud
minus et extraordinarium, quod conceditur, plerumque, post exaltationem
singulorum Summorum Pontificum et occasione alicuius eventus extraor-
dinarii, ex. gr. centenarii etc. ; &) aliud generale, quod universo orbi conce-
ditur; aliud particulare, quod nationi, provmciae, dioecesi, civitati.

In iubilaeo maiore, toto anno quo Romae celebratur, suspenduntur in-
dulgentiae omnes tam plenariae quam partiales pro vivis; at eae omnes
possunt acquiri pi*o defunctis. Excipiuntur tamen a generali pro vivis sus-
pensione a) indulgentiae pro morientibus; b) indulgentiae iis concessae,
qui recitant precem AngeJus Domini, qui visitant SS. Sacramentum sollem-
niter expositum, qui Viaticum comitantur ; omnes indulgentiae ab alio, quam
a R. Pontifice, concessae.

638. De condicionibus ad lucrandum iubilaeum requisitis. Plerumque
haec praescribuntur: a) Ieiunium ecclesiasticum in diebus determinatis et,

— 381 —

si dies non determinantur, in diebus, in quibus ex praecepto doh sit ser-
vandum aliud ieiunium. Obligat etiam eos, qui lege ieiunii ecclesiastici
nondum tenentur vel ab ea ex iusta causa dispensati fuerunt ; at, si omnino
non possunt, a confessario commutationcin petant. b) E leemosy na, sive per
se, sive per alium, cum intentione et consensu, facienda, quantalibet, nisi
praescribatur condicioni domesticae proportionata. c) Confessio et Communio.
Paschalis communio non valet ad iubilaeum lucrandum, nisi ex expressa
R. P. concessione. Et si quis, ante quam omnia praescripta opera impleut,
in mortale incidit, denuo confiteri tenetur, quin tamen opera iam peracta
repetere cogatur. d) Visitatio ecclesiarum vel ecctesiae ; et numerus visita-
tionum vel ecclesiarum in Constitutione, quae iubilaeum indicit, determi-
natur. Sed plura in his, si ecclesiarum numerus deficiat, potest Ordinarius.
Ceterum verba et concessiones Const. attendenda sunt.

639. De facultatibus quae confessariis conceduntur. Quaenam sint,
colligendum erit in singulis casibus ex Bulla Iubilaei. Haec tamen prin-
cipia sunto : a) Confessarii nequeunt facultatibus uti extra sacramentalem
confessionem, et nonnisi semel cum eodem poenitente ; sed tamen pluries
commutare queunt opera iniuncta, si poenitens pluries indulgentiam lucrari
velit quum id conceditur. b) Absolutio a censuris et dispensationes , semel
poenitenti disposito concessae , valent , etiamsi is, mutato consilio, non
omnia opera iniuncta compleat. c) Per sacrilegam confessionem non aufe-
runtur censurae ac reservatio, cum desit dispositio ad lucrandum iubilaeum.

Cap. III. De Altari privilegiato.

640. Altare dicitur privilegiatum, cui R. P. (1) adnectit indulgentiam
plenariam, solis defunctis applicandam (2), quae « si spectetur mens conce-
dentis et usus clavium potestatis, animam statim liberet ab omnibus Pur-
gatorii poenis ; si vero spectetur applicationis effectus, intelligenda est in-
dulgentia, cuius mensura divinae misericordiae beneplacito et acceptationi
respondet » (S. C. Ind. 28 Iul. 1840). Non igitur differt ab aliis plenariis in-
dulgentiis, quae defunctis applicantur , nisi in quantum certiorem habet
effectum, ut qui non a dispositionibus celebrantis pendet, sed a divina vi-
ctimae oblatione.

Privilegium vero erit a) locale, si altari adnexum, ideoque non intelli-
gitur sine altari fixo (non stricte sensu liturgico), quod e loco moveri non

(1) At, iure ipso (can. 916), Episcopi, Abbates vel Praelati nullius, Vicarii ac Prae-
fecti Apostolici et Saperiores maiores religionis clericales exemptae, possunt designare
et declarare unum altare privileg. quotidianum perpetuum, modo aliud ibi non adsit, in
suis eccl. cathedralibus, abbatialibus, collegiatis, conventualibus, paroecialibus, quasi-
paroecialibus, non autem in oratoriis publicis vel semi-publicis, nisi sint ecclesiae paroe-
ciali unita seu eiusdem subsidiaria.

(2) Altare privilegiatum pro vivis atque defunctis ita interpretandum est, ut conoessa
indulgentia intelligatur vivo, si pro vivo Missa applicatur ; defuncto, si pro defunoto.

— 382 —

possit, licet sit ligneum et muro non affixum (in quo proinde sine amissione
privilegii lapis potest mutari et substitui), in ecclesia vel oratorio saltem
benedictis; b) personale, quum personae adhaeret, et intelligitur adesse, in
quocumque altari aliquis celebret, sive fixo, sive portatili ; c) mixtum, quod
altari determinato adnectitur, ita tamen ut eo frui nequeant nisi sacerdotes
determinati vel e quodam coetu.

Quoad altare gregorianum ad instar v. in amplioribus tractationibus.

641. Indulgentia altaris privilegiati adquiritur a) etiam sine inten-
tione, quum Missa ad altare privilegiatum celebratur pro uno defuncto ; si
pro pluribus , nequit applicari nisi uni , quem celebrans determinaverit.
b) Quum agitur de privilegio personali , intentio seu applicatio necessario
fieri debet. c) Indulgentia nequit separari a fructu sacrificii, nec si pro vivis
celebretur ; nam ei animae applicanda est, pro qua celebratur (S. C. Ind.
d. 25 Aug\ 1897). d) Ad adquirendam Indulgentiam altaris privilegiati, lau-
dabiliter legitur Missa de requie quum ea ex novis rubricis permittitur, vel
Missa de feria quum eam novae rubricae celebrari iubent vel sinunt, cum
oratione pro defunctis pro quibus sacrum fit ; at non est necessarium (S. Off.,
Sect. de Indulg. 19-20 Febr. 1913). e) Die Commem. omnium fidelium defun-
ctorum omnes Missae gaudent privilegio ac si essent ad a. privilegiatum
celebratae ; et omnia altaria ecclesiae per eos dies quibus in ea peragitur
supplicatio Quadraginta Horarum sunt privilegiati (cf. CIC. can. 917). Pro
Missis celebrandis in altari privil., nequit, sub obtentu privilegii , maior
exigi eleemosyna (can. 918).

Cap. IV. De Sacramentalibus

(CIC. can. 1144-1153).

642. Quid sint et a cuius potestate pendeant. Sacramentalia sunt res
aut actiones quibus Ecclesia, in aliquam Sacramentorum imitationem, uti
solet ad obtinendos ex sua impetratione effectus praesertim spirituales.
Nova Sacramentalia constituere aut recepta authentice interpretari, ex iis-
dem aliqua abolere aut mutare, sola potest Sedes Apostolica.

643. Quaenam sint et quomodo distin~uantur. Sacramentalia adeo
raulta et varia sunt ut ea singillatim persequi res esset propemodum infi-
nita. Plura obsoleverunt; plura recentioribus temporibus Ecclesia instituit.
Distingui vero possunt : A) Itatione obiecti, in actiones et res, prout effectus
spiritualis vel temporalis provenit immediate ab aliqua actione ex. gr. be-
nedictione , exorcismo , vel mediate per rem benedictam. B) Ratione finis,
in benedictiones et exorcismos, prout directe tendunt ad effectum spiritua-
lem assequendum vel ad potestatem daemonis frangendara vel minuendara.
E benedictionibus, quae sunt preces a clerico nomine Ecclesiae adhibitae
ad obtinendum a Deo alicui bonum aliquod sive spirituale sive temporale,
u) ratione effectus a) aliae sunt constitutivae, quibus aa) res vel personae

— oS'S —
sacrae limii et ad culfom <li \ iiiiim deputantUT (ex. gr. tonsura, ordines mi-

noree, benedictio Anbatis, consecrstio rirginum, chrisms, olexun sacrum) vd
06) res ideo benedicuntur et fiuut Bacramentalia permanentia, al ei earum
pio usu aliqnid boni hominibna oriatnr rel aliqnid mali ab Us avcrtatur

(ex. gr. aqua benedieta, agnus l»«-i . 6 aliae suut invocativae, seu simplices
precea ad bonum iinplorandiuu benedictio agrorum, Innrmi etc);

S) ratione fbrmae^ aliae dicuntnr rtales^ el suut consecrationeB, Ln quibus
unctio adhibetnr, pnta calicis; aliae peroaZet, qnae bc. rerbia tantuminodo
impertiuntur, ut benedictio aqnae, Linteaminum Bacrorum. Exorcismus, qui
esl adiuratio imperativa in daemoUem facta, potest esse toUemnU rel sim-
pUXy prout iit ad axpeliendos daemones ab o rel ad daemonis vir-

tutem coercendam ne noceaf ; pttblicus rel privatu$t prout tit ab Bcclesiae
ininistris nomine eius, rel B quovis fideli noniine proprio ad tcntationes
repellendas. C) Ratione ministri, in restrvaia (/•'. P., ut benedictio pallii,
agnus Dei, rosae aureae; Episcopis , ut benedictiones reales (consecratio
calicis) quae nequeunt sacerdoti delegari sine indulto 8. 8edis, et verbales
quae possunt sacerdoti delegari ; nonnuUU Ordinibu» regularibns (quae ab
ipsis delegari possunt cuilibet sacerdoti)] et non reservata, quae a quovis
Bacerdote iinpertiri possunt, exceptis iis quae paroehis competunt, ut ex. gr.
hcnedictio domorum Sabbato Sancto.

644. Quinam eorumdem ministri. Iam generatim innuimus. Minister
Sacramentalium est clericus, cui ad id potestas collata sit, quique a com-
petenti auctoritate ecclesiastica non sit prohibitus eamdem exercere. Et
singillatim: a) consecrationes nemo, qui charactere episcopali careat, valide
peragere potest, nisi vel iure vel apostolico indulto id ei permittatur ; 6) ex-
ceptis benedictionibus rcservatis, de quibus supra, ceteras sacerdos licite
et valide peragit; reservatas si sine facultate impertiatur, illicite quidem
peragit, sed valide, nisi in reservatione Ap. Sedes aliud expresserit ;
c) diaconi et lectores illas tantum valide et licite benedictiones dare pos-
sunt, quae ipsis expresse a iure permittuntur ; d) nemo, etsi potestate
exorcizandi praeditus, exorcismos in obsessos proferre legitime potest nisi
de peculiari et expressa Ordinarii licentia, ab eo non concedenda nisi sa-
cerdoti pietate, prudentia et vitae integritae praedito, qui tunc tantuin
procedere ad exorcizandum poterit si ex diligenti prudentique investiga-
tione sibi constiterit de veritatc obsessionis. Exorcismorum denique, qui
in baptismo, consecrationibus et benedictionibus occurrunt, ministri sunt
iidem qui eorumdem sacrorum rituum legitimi ministri sunt.

Benedictioncs, imprimis impertiendae catholicis, dari quoque possunt
cathecumeuis, imo, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, ctiam acatholicis ad
obtinendum fidei Lumen vel, una cum illo, corporis sanitatem; cxorcismi
vero Beri possunt non modo in fideles et cathecumenos, sed etiam in aca-
tholicoa et excommunicatos.

In Sacramentalibui conficiendis seu administrandis accurate servari
debent ritus ab Ecclesia probati; in consecrationibus autem ac bcncdictio-
nibus tum constitutivis tuin invocativifl, ad raliditaton, adhihcnda est for-
mula ab Ecclesia praescripta.

— 384 —

645. Quos effectus producant et quomodo. A) Effectus Sacramentalium
praecipui sunt quatuor : a) Cohibitio daemonis, tum ne noceat physice ho-
minibus eorumque bonis, tum ne tentationibus eos ad peccatum alliciat et
hnpellat, tum ne corpora obsideat et ut obsessa deserat ; b) Bonorum tem-
poralium assecutio vel tuitio, ex. gr. restituitur sanitas, mala avertuntur
et confertur temporalis prosperitas ; c) Culpae venialis remissio; quam delent
culpam ex. gr. aqua benedicta, impositio cinerum quadragesimalium, reci-
tatio precis Confiteor cum adiectis versiculis; d) Collatio gratiae actualis,
ut ex. gr. in benedictione Abbatum, in collatione ordinum minorum, in
benedictione nuptiali et in plurimis aliis benedictionibus. B) Sacramentalia
eiusmodi effectus producunt, non ex opere operantis, etsi ministri Deo pla-
centis meritis augeri effectus quandoque possunt, non ex opere operato, quia
deest divina institutio, sed ad instar operis operati seu ex opere operantis
Ecclesiae, sc. vi impetrationis Ecclesiae.

646. Utrum adhiberi possint ad profanos usus. Res consecratae, vel
benedictae constitutiva benedictione, reverenter tractari debent et nequeunt
adhiberi ad usum profanum vel non propriuw vei superstitiosum, etsi in
dominio privatorum sunt.

LAUDES AC GRATIAE SINT OMNI MOMENTO
SANCTISSIMO ET DrVTNISSIMO SACRAMBNTO.

[NDEX ANALYTICUS

Indicantur numeri marginal**, non paginarum

Abbatts Xullius quad ordiuutioneni , 690;
quoad litt. dimissorias, 520; quoad censnras
ferendas, 585.

Abortus, 231 et seq. ; poena in procurantes
abortum, 235; 612, 4°.

Abortivorum bapttsmus, 427.

Abrogatio legis, 39.

Absolutio a casibus episcopalibus , 477-479;
papalibus, 480; proprii complicis in re tnr-
pi, 481-484; absolutdonis forma, et quomodo
absolutio dari debeat, 485-487 ; quando dan-
da, ditferenda, deneganda, 490.

Absentia a territorio qnoad oblig. legis, 40.

Abstinentia ab operibus servilibus, 217.

Ahttinentiae lex, 354-356. 34

Acceptaiio quoad privilegium, 40; dispensa-
tionem, 40; hereditatera et legata, 286; con-
tractus, 293.

Accessio, 277.

Accrescendi ius, 285.

Accusator, 380.

Acedia, 16.

Actor, 3b0.

Actus, humanus, 2; moralis, 2; hominis , 2;
actus humani distinctiones in elicitum, im-
peratum , internum , externum , 2; bonus,
inalus, indifferens, 52; aotus humani obie-
ctum, ciroumstantiae (finis), finis distinctio-
nes, 53; actus fidei, 96, 102-103; spei, 122,
123; cultus , 166-161; luxuriae externi con-
summati, 247-253; non cOnsUmmati, 257;
interni, 258; coniugalis , liceitas, 585-586;
obligatio, 588.

Adcrescendi ius, 285.

Adiunctio, 277.

Adiuratio, eiusque species et malitia, 191, 643.

Administratio Sacramentorum , 398; bapti-
smi, 430; confirmationis , 433; Ench. , 444;
Extr. Unctionis, 613.

Adoptio, qua imp. impediens, 542, qua diri-
mens, 552.

Adoratio, 155-156.

Adsistentia morientibus , o!«* ; Kiiscopo de-
bita a canonicis, 396.

25— Skbastiam. Summariutn.

Adultertum, 254; rostitutio ob adult..

qua imp. dirimens, 653; qua causa insti-

tuendi separationem inter coniuges,
Adultorum baptismus, 129.
Advena, quoad leges ecclesiasticas, 47.
Advocatus, 376; in causa divortii, 584.
Aedificatio, 277.
Aemulatio, 71.
Aequiprobabilismus, 91.
Aeqnivocatio, 350.
Aetas, quoad Ordines suscipiendos, 522 ; qim

imp. dirim., 558.
Affinitas, qua imp. dirim., 559.
Aggressoris iniusti occisio, 229.
Aleatorii contractus , 312; ludi, quoad oleri-

cos, 390.
Alluvio, 277.
Altare quoad Missam, 451; privilegiatum, 640-

641.
Alvei mutatio, ut modus acquirendi dominii,

277.
Ambitio, 70.
Amphybologia, 350.
AmplexuSj 257; coniugum, ,">77.
Animaiium occupatio, 275; locatio, 308.
Auticliresis, 313.
Apostasia, 109; poenae in apostatas, 10?) :

610, lo.
Apostatae, quoad leges ecclesiasticas, 17.
Apparitor, 379.

Applicatio Missae, 452-454 ; pro populo, 398.
Approbatio quoad confessiones, 469.
Arbitri, 384.

Armorum delatio quoad clericos, 390.
Ars notoria, 173-174.
Ars sanitatum, 173-174.
Articulus mortis, quoad absolut. a censuris,

480; complicis, 483; quoad impedim. ma-

trim., 564.
Artijices, 888.

Adspectus turpes, 257; coniugum,
Assecuratio damnorum, vitae, 312
Assertorium iuramentum, 195-S
Astrologia iudiciaiHa, 170.

— 386 —

A.syli, immunitatis violatio, 183.
Attcntatitm matrimonium, 525, 629.
Attentio aotualis in administr. Sacram. 417 ;

in recitatione offioii, 392.
Attritio, 463-464; in sacram reoipiendis. 421.
Auctor, quoad dominium, 272.
Auditio Missae, 220-221.
Avaritia, 73.
Avulsio, ut modus acquirendi dominii, 277.

Banna, v. denuntiationes.

Baptismus, 422; materia b., 423; forma, 424;
minister, 425; subiectum, 426; b. fetuum,
monstromm, b. in utero matris, 427; in-
fantium, 428; adultorum, 429; b. admini-
stratio, 430.

Beatorum cultus, 154.

Bellum, 240-242; quoad dericos, 390.

Benedictiones, 643-646

Beneficiarioru?n officia, 395.

Bestialitas, 253.

Bigamia, 628.

Binatio, 451.

Blasphemia, eiusque species et malitia, 192-194.

Bona auctorum, 272; clericorum, 271; Eccle-
siae, ecclesiastica, quoad sacrilegium, 182;
bominis eiusque species, dominium, 266 ;
filiorumi., 268; uxorum, 270; temporalia
quoad eleemosynam, 132; vacantia, 276.

Bona fides, quoad praescriptionem, 279.

Breviarium Bomanum, 392.

Bursae ludus seu operationes, 312.

Caelibatus lex, 392.

Caesarea operatio, 231, 233, 427.

Calendarium officii recitandi, 392.

Calix quoad Missam, 451; quoad consecratio-

nem, 643.
Calumnia, 345-347.
Cambium, 306.
CanceUarius , 378.

Canonicarum horarum recitatio, 392.
Canonicorum officia, 396-397.
Canonis privilegium, 400.
Cardinales, quoad leges ferendas, 45 ; quoad

iurisdictionem,470; quoadcensurasfexendas,

595; quoad indulgentias, 634.
Caritas, 125; ordo in caritate servandus, 126 .

distinctiones, 127; erga Deum, 128; erga

proximum, 129-135 ; erga inimicos, 139.
Camifex seu lictor, 379; 628, 3o.
Carnium esus, 354.

Castitatis votum, 210-211; 404; v. Votum.
Casus episcopales, 476-479 ; papales, 480, 594,

609-622.
Casuum reservatio, v. Reservatio casuum.
Catechizandi obligatio, 394, 398.
Caupo quoad cooperat., 152.

Cauponas ingredi quoad clericos, 390.
Causae cessationis legis, 39; impedientes et

ezimentes a lege, 40; excusantes a restitu-

tione, 332-334 ; a reoitatione divini offioii, 392 ;

c. matrimonii, 526; dispensationis in imped.

m. diriment., 666-568; excusantes a censura

incurrenda, 597; excusantes ab irregulari-

tate incurrenda, 626.
Celebratio matrimonii, 575-678; Missae, 451.
Censura praevia librorum, 113-115.
Censura, ut poena; notio, distinctiones, xe-

servatio, 594; quis ferre possit, 696; quae-

nam ad ferendam c. requirantur, 596; quae-

nam ab incurrenda c. excusent, 697 ; quo-

modo cesset, 598 ; obligatdo petendi absolut.

a censuris, 599; censurae in speoie, 600-

608: censurae latae sententiae bodie vigea-

tes, 609-622.
Census, 311.
Certitudo moralis, 78.
Cessatio legis in se, 39; quoad obligationem,

39-40; reservationis, 476; censurae, 698; in-

terdicti, 604; suspensionis, 607; irregulari-

tatis, 627.
Cessio bonorum (fallimento) quoad restitu-

tionem, 333.
Character sacramentalis, 409.
Chiromantia, 170.
Chirurgus, 386; cnirurgicae artis exeroitiuni

quoad clericos, 390.
Chorale servitium quoad canonicos, 396.
Choreae quoad clericos, 390.
Chrisma, 431.

Cibi quoad abstinentiam et ieiunium, 864-364.
Circumstantiae actus bumani, 53; restitutio-

nis, 331 ; actus coniugalis, 586. .
Civilis lex, 41.

Civium obligatio quoad electionee, 236.
Clandestinitas, imp. dir., 560.
Clausura: lex, 405; ol. violantes, 611, 6«.
Clerici quoad leges civiles , 43t; quoad bona,

271 ; obligationes negativae, 390 ; positivae

communes, 391; cl. in sacris, 392; iuraetpri-

vilegia in genere, 400.
Cogitatio de rebus obscenis, 258.
Cognatio legalis ex adoptione , uti imp. im-

pediens, 542 ; naturalis, spiritualis et legalis,

qua imp. dirimens, 662.
Cohairitatio ; separatio coniugum quoad oo-

nabit., 582.
Coloni, 306.

Commissio Codici I. C. interpretando, 45.
Commixtio quoad domininm , 277 ; aquae et

vini in Missa, 62, 440.
Commodatum, 298.
Co-mmunia opera in die festo, 217.
Communicatio cum infidelibus, baer., apost.,

scbism., in divinis et in civilibus, 112; cum

excommunicatis, 602.

— 387 —

Communio annua Paeehalie, 867; rabiei
comrn., I . ; disposil li

44M; oomm. freques . 1 v>

Commutatio voti, 814; satisieetionis

• i iniunctoi uiii ail 111-

dulgent. lucrandas, I
CompetuaHo oeeutta,
CompUeita» tn n> turi | . -im-im \ ofiola poe-

nit. IMrii ouoad complicis mn-

nifi 506.

Compositio ii Suiiimo Pontifice tacta, 334.
Concilia, quoad Leges ferendas , 45; quoad

consuras fer.,
Concilii S. Con </>■.. 15.
Concuhinittiis, 217; quando clerici praesuman-

t ur oonenbinarii, 390.

Conrujiiscentia.il ; divisiones, 11 ; principia, 12.

Co/icurstis legis cum altera legp 40; siinonia
in OOnoursibufl ad paroec, 186-1M7.

Condicio, qua imp. dirimens matrim., 550.
Heiones, sd praescriptionem, 279; tn fce-
stamentis, 286; in oontraotibus, 994 ; in ad-
niinist ratio: tmtornm, 410; in ma-

trimonio eontrabendo, 520; iu sponsalibus,
requisitee ad censuras ferendas .
.1 tndulg tias lucrandas, 635; ad lucr. iu-
bilaenm, 688; altnris privilegium, 641.
ttmenta, 864, 363.

■>natio ex parte creditoris quoad restitu-
tionem, 334.

Conduetor in locatione, 308.

/ offlcia, qua est pater, 488; qua do-
ctor, 488; qua iudex et minister, 490; qua
medicus, 491 ; post confessionem (sigilluiu
sacramental» . 198-486; obligatio imponendi
sfactionem. 4 97, 499 ; supplendi defectus
confessionum, 501; o. quoad complicis ma-
nifestationem, 503; o. euascentia oonii
rio e sollicitatione, 505.

' \US , quoad approbationem ,

quoad iurisdictionem, 470; quoad dispensa-
tionem a ieiunio et abstinentia , 365; com-
pliois in re turpi, 431-484; monialium, 472-
473; regularis et regularium, 471.

Confessio annua/366; confessio, 4G6-4'>7; conf.
generalis , 468 ; confessionis defectus eup-
plendi, 500-601.

ConfirtnaHo, 431; materia, forma, 481; mini-
ster, subiectum, 432; c. administratio, 483;
qnoad ordinationem. 588,

Confusio quoad domininm, -'77.

Con<j> 9 Romanae, quoad praxim poe-

nitentialem, 45.

Coniugalis OCtus, obli<,'atio, 588.

Coniuges quoad petendnm divortium, 584.

Coniugicidium, imp. dirimens, 553.

ConiugH u

Coniugumscparatio, quoadcohab.,5S2; qu
tomm, 583 (v. etiam divo>

. <><mmarium.

|
oibiliter erroi

po!< ibilis, p< lubia,

88-'

i.ti n.iiit.

Bohar.j reqniaita ad ralidita-
fcam,

41111 '

Consi eontraotibue, 298; la matrimo-

nio , 586; defeotus i m. qno-

inu.lo rappb n.ius v,-l rt-novai.
Consrntitns \

Conservatio oitae quousque obliget, 887.
Ceneuetudinarii, 491.

9; divi.-,iones, requisita ad indn-
oe» ., abrogatio, 60; c in tun

nonico et civiii ita
ConsuJens in cooperatione,
Contestatorium iuramentum, 185.

Contractus eiusque species , 292; i

essentialia. 8 .-ntalia, 894; obligatio,

c gratuiti, 296-303; onerosi, 304-31'^;

subsidiarii, 313; consensus in contr., 293;

error in contr., 883; poena conventionalis,

iuramentum, condioiones, modi in contr.,

294; Contractus trinns, 309.
Contrahentes matrimonium, quoad celebra-

tionem, r>77.
Contritio, 461469, 464.
Contumelia, 72, 348.
Conventualis Missae celebratio, 396.
Cooperatio, 150; distinctiones, 150; regnlae de

cooperatione formali et materiali, 150-1" j:

in furto et damnificatione, 327-330.
Copia confessarii quando desit relate ad

comm., 1 L8.
Copula inter coniuges, 585-588.
Coronae gestatio qnoad clericos, 392.
Corporale quond M 451.

Corporis dccentia quoad Each., 448.
Correptio fratrrna, 131.
iotomia, 281.

de necessit. medii et praecepti, 101.
Crematio, 870.
Crimen imp. dirimens, 553.

tn altari qiaoad Missam, 451.
Cuttus, T>4; distinotiones, 154; actns rultus

in Bpeeie, 166-161.
Culfus disparitas, inip. dir., 554.
Ctistodes agrorum, 887.

Damnificatio, 314. 319; qnoad restitut..
Deealoffi praeeepta: lum, I

; 5», 886; 6um et 9um.

: .

/

388 —

Decreta SS. Congregationum , 55.

De disciplina Sacramentorum Congreg., 45.

Defectus confessionum supplendi, 500-501; con-

sensus in matr.,591; formae in matr., 592;

ixregularitates ex defectu, 624, 628.
Degradatio, 608.

Delatio armorum, quoad clericos, 390.
Delectatio morosa, 68.
Delegata iurisdictio quoad confess., 470; quoad

dispens., 40.
Deliberatio in voto, 205.

Delictum quoad irregularitates, 624-627, 629.
Denuntiatio confessarii sollicitantis, 50H.
Denuntiationes matrimonii, 535.
Deperditae res quoad dominium, 276.
Depositio, 608.
Depositum, 300.
Deputatorum electio, 225.
Derelictae res, quoad dominium, 276.
Derogatio legi, 39.
Desiderium malum, 58, 68, 258.
Desperatio, 124.
Desuetudo quoad legem, 39.
Detractio, 71, 344; quoad restitutionem, 346-

347.
Diaconatus, 514, 518-519, 522-523.
Die festi, 216.

Dimissoriales litterae pro ordinatione,520,522.
Dirimentia impedim. matrimonii, 538, 545-574

(v. Impedimenta).
Disparitas cultus, imp. dirim., 554.
Dispensatio in iure naturae et positivo-divino,

20, 49; in lege, 40; in lege ecclesiast., 49;

in votis, 209; in 1. abstin. ab operibus ser-

vilibus die festo, 219; in lege abstin. et ie-

iunii, 365: dispens. ab imped. imped., 544;

ab imp. dir. a quo detur, 563-564; quomodo

petatur, 569-570; quomodo concedatur, 522;

quomodo exsecutioni demandetur, 565,

573-574; de disp. ab imp. dir. validitate, in-

validitate, sanatione, 571; in matrim. rato

et non consummato fidelium, 580; in m.

consummato infidelium, 581; in irregulari-

tatibus, 627, 631.
Disjyensationis Euch. minister, 441, 443.
Disponibilis portio in hered., 284.
Dispositiones ad conficiend. et sumendam

Euch., 448; ad frequentem commun. 449.
Disputatio religiosa cum acatholicis, 115.
Dissolutio sponsalium, 533.
Distillatio activa, 251.
Distinctio peccatorum tbeologica, 60-64 ; spe-

cifica, 65; numerica, 66.
Distractiones, 161, 417.

Divinatio, 169; d. species, 170; malitia, 171.
Divortia lege civili inducta, 584.
Documentum status liberi, 536.
Domiciiium, 47; quoad ordinat., 520; quoad

matrimonium, 535.

Dominium; obiectum,266; subiectum, 267-272;
filiorumf. 268-269 ; uxorum, 270; clericorum,
271; auctorum, 272; modi d. acquirendi, 273.

Donatio, 297.

Dubium, iuris et facti, 29; 78; 86; 91-93; 96.

Duellum, 236-238; poenae, 239.

Dulia, 154.

Ebrietas, 75.

Ecclesiae vetitum i^impedim. impedieus), 540.

Effectus sacramentorum, 409-410; baptismi,

422; confirmationis, 431; Eucharistiae, 436;

poenitentiae, 459; extremae unctionis, 511;

Ordinis, 515; matrimonii, ut sacramenti, 527;

sponsalium, 532; legis impedim. diriment.

548; matrim. validi et putativi, 579; excom-

municationis, 601; interdicti,604; interd. ab

ingressu eccl., 605; suspensionis, 607; sa-

cramentalium, 645.
Efficacia orationis, 158; sacrificii Missae, 450;

sacramentalium, 645.
Electiones deputatorum, 225.
Eleemosyna, 132-135.
Embryotomia, 231, 233.
Emphyteusis, 307.
Emptio-venditio, 305.
Epicheia, 34, 37.
Episcopatus, 514, 518.
Episcoporum iura et privilegia, 402; e. quoad

leges, 45; quoad censuras ferendas, 595;

quoad irregularitates, 627.
Episcopus ordinationis, 520.
Error, 8; in reseriptis , 49; in voto, 205; in

contractibus, 293; in officii divini recit., 392;

quoad iurisdictionem, 470; qua imp. diri-

mens matrimonii, 549; in libello ad pe-

tendas dispens. matrim., 571.
Esus carnium, lacticin., ovorum, 354.
Eucharistia. 434; qua sacramentum, 435; eius

effectus. 436; materia, 437, 439; forma, 438;

de requisitis ad licitam consecr., 440; mi-

nister consecrationis, 442; minister dispen-

sationis, 443; quo modo ministranda, 444;

quomodo asservanda, 445; subiectum, 446;

necessitas, 447: dispositiones ad conficien-

dam et sumendani E., 448; ad comm. fre-

quentem et quotidianaui, 449; qua sacrifi-

cium, 450-454.
Excommunicatio , natura et distinctiones, 600;

effectus, 601 ; excommunicationes latae sent.

hodie vigentes, 609-614.
Exemptio a iurisd. Ordinarii, 406.
Exorcismi, 643-645.
Exorcifitatus, 514, 518.
Ecrplorirfio secreti, 351.
Exsecratoriiun iuramentum, 10").
Exsecutores testamentarii, 287.
Extensio legis impedimentorum dirim., 547.

— 389 —

>ma necessttas qnood tnrtam, :;h.
Extrema 1'nrtio, 607; mftterla, 508; forma, mi-
oieter, 608; ■nbieetom, UOj eifeetae, 511;
necessitas, 512; tdmii letrfttio,

Fama tineane Laeeio, B48-847.

FainuU, quoud BOOper. lifcc.it |f doininoium,
188; quoad furta, 317; quoad occultum com-
penB., 318.

Fascinatio, 173.

Festi ilits. 216,

Fctuum l.aptisiuus, 427.

Fideiussio, :$13.

JYtfee, 98; obieotam f., 98; distinetloae

necessitas, 100-104; fidei professio, 105-106.
Filiifamilias quoad dominium, 268-269; quoad

furtum, 316.
FiUi illci/ititni, quoad testam., 282; eorum

legitimutio, 579.
Filiorum obligutiones erga parentes, 223.
Finis actus h., distinctiones, 53.
Foenus, 299.

Fontes moralitatis, 55-58.
Forensia opera quando non liceant, 217.
Fitri jiririh </iutn, 400.

Forma Sacramentorum, 412-413; quando et
quomodo proferenda, 416; baptismi, 424;
•confirmat., 431; Euch., 438; poenit., 457,
485-487; extr. unct., 509; Ordinis, 517-518;
jnatrim., 527; f. qua dispensat. matrimo-
niales conceduntur, 572 ; defectus formae
in matrimonio, 592.
Forma gratiosa, commissoria, mixtu in Re-

scriptis. I!t : in dispens. matrim., 572.
Foruicafio. 247.
.1'raus, 73; in tributis, 340.
Frequens communio, 449.
I'i igiditas, 5(51.

Fructus, 263; sacrificii Missae, 450.
Fructuarius, iura et onera, 263.
Furtum, 315-318.

■Gaudiu/n inalum, 68.

itio ncgotiorum, 303.
Gratia santificans, sacramentalis, 409.
Gratuiti contractus, 296-303.
Gravitas peccati, 60-64; materiae in furto,

315-ol7.
Gula, 7r>.

Habitatio (usue aediam , 264.

Jhilntuati, 490.

Jhibitus chriralis gestatio, 392.
Jlacrcsis, 110.

JI icrctici, 110; poenae in h. 110; 610, 1".
Hereditas, ex testamento, 284-286; ab intes-
bftto, 389-291.

Hrrina/1 61.

iiniiih uiinin in Booleeift ftdmieeom, UjB; defl«
oitio et dii leionee, 226.

Honcsta-i j/iih/ira, imp. «lir , 687.
Honoris lucsif, ;;»w-
lhirac caitomcae, 392.
Ili//>c,</it\ia, 154,

Ill/J/ltn/l^iltUS, 177.

Ili/jiotheca a>f ■•'/>■. B18.

Idolo/ulria, L67-18f

Ignorantia,l,b; tnrie, Gaoti, Lavinoibilie, \i. -
cibilis, crassa, supinu, affootfttft, 9; prl
pia de ignorantia, 10; quoad iegom in gft-
nere et leges irritentee et Inhabilitentef
quoad reservationem casuum, 476; quoad
impedimentu diriinentiu, 547; quoad censu-
ras, 597; quoad irregularitutes, 826.
lllegitimi f. quoad testum., 288; eoram legi-

timatio, 579.
Immunitatis ius, 183.

Impedimenta matrimonii in statu libero a-
gnoscendo, 536; si appareant tunc quum
m. est contrahendum, 537; natura, 688; im-
pedientia, 539-543; dispensatio ab imp. imj>.,
544; impedimenta dirimentia in genere. 54")-
548; in specie, 549-562; imp. dir. gradus ini-
noris et maioris, 546; quid in cusu imped.
certi, dubii, putativi, 543; dispensutio ab
imp. dirim., 563-574; imp. ad Ordines, 630.
Impediti ad Ordines, 630.
Impoten £ia;physica et moralis quoad restitu-

tionem, 323; qua imp. dir. nnitrim., 561.
Imprecatio, 72.
I mjixberes, 47; quoad censuras, 596; quoad

irregularitates, 625.
Incarditiationis Episcopus, 520.
Incestus, 255-256.
Incommodum grave quoad obligationem le-

gis, 40.
Tndifft 1 < u/> s tir/its. 62.
I ntlissoluliilitas mutrimonii, 528, 579.
Iuduhjentiue notio, 8B2; distinctio, 633; qui-
num ind. concedere possint, 634; condicio-
nes ad lucr. ind. requisitae, 635.
Infamia iuris quoad patrinos, 430; irregulu-

ritas ex infamia iuris, 828.
Jnfantium bnptismus, 428.
Infidelitas, 107-108.
Ingressus in religionem, quoad restitutio-

nem, 333.
Inimiri tlilcctio, 130.

Iniuria in gfenere, 314; ia specie, 315-31'J.
Iniusta scntcntia, 373.
Iniushi ilamuificatio, 319.
Itiiusti ti. , - occisio.

Innocentis ii e, -
Tntegritas in oonleeeione, 4o7.

— 390 —

Intentio, quoad votum, 205; in recit. divini
officii, 392; in ministro sacramenti, 416; in
susceptione sacramenti, 420.

Interitus rei, quoad privileg. reale, 40; in
voto disiunctivo, 206; quoad restitutionem,
323-324, 333; quoad indulgentias locales et
reales, 633.

Interdictum, quid, quomodo distinguatur, a
quibus ferri possit, 603; effectus, 604; inter-
dictum ab ingressu Ecclesiae, 605; inter-
dicta 1. s. bodie vigentia, 615-618.

Interpres, quoad coniessionem, 467. 493; quoad
matrim., 526.

Interpretatio legis, 34-37.

Interstitia, 523.

Intrusi, 111.

Inventarii beneficium, 286.

Inventio, ut m. adquirendi dominii, 276.

Involuntarium eiusque distinctiones, 4-5.

Ira, 72.

Irregularitas, notio, 623; distinctiones, 624;
quomodo contrabatur, 625; quaenam excu-
sent ab. i. incurrenda, 626; cessatio, 627;
irregularitates ex delectu, 628; irreg. ex
delicto, 629.

Irreligiositas, eiusque species, 178.

Irritatio voti, 208.

Irrumatio, 252; inter coniuges, 587.

Iteratio sacramentorum, 410; baptismi, 429.

Ieiunium, 357-365.

Ientaculum, quoad ieiunium, 358.

Iubens seu mandans in cooperatione, 328.

Iubilaeum, 636-639.

Iudex, 373: in causa divortii, 584.

Iudicium temerarium, 343.

Iuramentum, antimodernisticum, 106(nota 1)
iur. definitio, species, 195; moralitas, 196
requisita ad essentiam et valid., 197-199
ad liceit., 200; i. promissorii obligatio, 201
i. politicum vel civile, 202; suppletorium, 536.

Iurati, 371.

Iurisdictio quoad eonfessionem, 469; in ge-
nere, 470; in specie, quoad regulares, 471;
quoad moniales et religiosas, 472-473; quoad
peregrinos et vagos, 474; in navigantes, 475;
iurisdictionis restrictio , seu reservatio
casuum, 476-487.

lus naturae, 19; ius immunitati.s et asyli, 183;
definitio iuris in genere et distinctiones,
260; ius adcrescendi in bered. testamentaria,
285; ius repraesentationis in bered. legitima,
290; iura clericorum in genere, 400; paro-
cborum, 401; episcoporum, 402.

Justitia, 260.

Lacticinia, 354.

Latria, 154: fcins actus, 150.

Laesio honoris, 348.

Latrocinium, 226.

Laccismus, 91.

Lectoratus, 514, 518.

Legati R. P. quoad leges, 45.

Legatum, 285-286.

Legitima ex testamento, 284.

Legitima compensatio, 318, 334.

Leve peccatum, 61-61.

Lex, 18; aeterna, naturalis, 19, 20; positivo-
divina, 21; positivo-bumana, 22; legis bu-
manae auctor, 23; obiectum, 24; subiectum,.
25; promulgatio, 26; acceptatio, 27; divi-
siones, 28; obligatio, 29-35; interpretatio,
34-37: cessatio in se (cessatio finis legis,.
abrogatio, derogatio, desuetudo), 38-39; ces-
satio quoad obligationem [causae excusan-
tes seu impedientes (concursus legis cum
altera L, omissio adimplementi, ignorantia,
incommodum grave), 40; causae eximentes
(absentia a territorio, dispensatio, privile-
gium),40]; legis civilis auctor, 41; obiectum,
42; divisiones, 43; obligatio, 44; legis eccle-
siasticaeauctor, 45: obiectum,46;subiectum,
47; promulgatio, 48; interpretatio, 48; dis-
pensatio a 1. e., 48; privilegia, 48; rescri-
pta, 49; lex irritans et inbabilitans, 29 ; fun-
data in falsa praesumptione facti, 29; in
praesumptione periculi communis, 29.

Libellus supplex ad dispens. matrimoniales
impetrandas, 57o.

Liberalia opera quoad dies festos, 217.

Libertas, 6 ; libertatis species, 6.

Liberum, 6.

Libri prohibiti, 116-120.

Ligamen, imp. dir., 556.

Litterae: de aperitione litterarum alienarum,
351; dimissoriales et testimoniales quoad
ordinationem, 520, 522.

Locatio-conductio, 308.

Locus quoad ,Missam audiendam, 220; cele-
brandam, 451; quoad officii div. recitat., 392;
quoad ordinationem, 523.

Loteria, 312.

Ludus, 312; ludus bursae, 312.

Luxuria, uti vitium capitale, 74; definitio,
disti: ctiones, malitia, 244-246; actus 1. ex-
terni perfecti seu consummati, 247-253; pec-
cata, quae speciem addunt actibus 1. exter-
nis perfectis seu consummatis, 254-256 ;
a. externi 1. non consummati, 257 ; actus
1. interni, 258.

Magia, 173.

Magnetismus, 175.

Maleficium, 173-174.

Malum alicui exoptare, 138-139 ; inferre, 13'J.

Mandans, quoad restitutionem, 328.

Mandatum, qua contractus, 302.

— 391 —

Manifestatio se<-reti, 351; oomplieil in con-
feisione, 602-606.

Mansturbatio, -l^.

Manuales Missae, 454.

Materia, in furto, 815-1517; m. quoa

imuta, 411-414 ; baptismi, 4iSd ; oonfirm., 481 ;
Euch., 437, 489; poenit., 457-458; sigilli sa-
cramentalis, 494; extremae anot., 508; Or-
dinis, 517-518; matrim., 527.
Matrimonium; naturn, 524; distinctiones, 625;
res, causa, consensus in m., 52G ; materia,
forma, ministri, subiectum, effectus, 527 ;
proprietates, 528; matrimonia mixtu, 541 ;
celebratio, 575-678 ; effectus m. validi et pu-
tativi, 579; m. rati et non consuinm. ftde-
lium solutio, 580; m. cousummati infide-
lium solutio, 581; m. dubium, 689; n>. nnl-
lum, 590-593.
Medicae urtis exercitium quoad clericos, 390.
Medicu8~chirurgu8s 385.
Mendacium, 349.
Mercatores, 388.
Meretricium, 247.
M Ctoposcopia, 170.
Metus, 13; divisiones, 13; principia, 14; quoad

contractus, 293; qua imp. dirimens, 555.
Milites conscripti, 242.
Militia; restit. ob negatam militiam, 339;

quoad clericos, 390.
Mmibter sacramentorum, 415-418; baptismi,
425; confirm., 432; Euch., 441-443; poenit.,
469 et seqq. ; extr. unct., 509; validae ordina-
tionis, 519; licitae ordinationis, 520; matri-
inonii, 527, 577.
Missae auditio, 220-221; efficacia, 450; cele-
bratio quoad locum, tempus, sacr. supel-
Leotilem, ritus, 451; applicatio, quibus, quo-
niodo facienda, 452; obligatio applicandi
unde oriatur, 454; Missae manuales, ad in-
star man., fundatae, 4~>4. Bffssa conventua-
lis, 396.
Mixta matrimonia, 541.
Mohatra, 305.

Moniales, quoad iurisdictionem, 472-473.
Monopolium, 305.
Monstra quoad baptismuin, 427.
Moralitas, 17 ; distinctiones, 54 ; moralitas
actus h. essentialis, accidentalis, 55: unde
moralitas a. desumatur, 55-58.
Morganaticum matrimonium, 525.
Morientes quoad adsistentiam iis debitam, 898.
Mortis desideHum, 227.
Mortale peccatum, 60-64.
Mutilatio sui ipsius, 227; restitut. ob mutila-

tionem, 335; irregul. ex mutilat., 629.
Muti, quoad testam., 283; quoad confess., 467.
Mutus quoad cooperationem, 830.
Mutuicm, 299.

NativttaSt ut modus adquirendi dominii, _'T7.

Navigantes, quoad iurisdictionem, 475.

sitas rnedii etpraecepti, L00; in j)roximo,
132. V. etiam Credeitdn, A&UB fidfli, spei,
CaritaSf <>j<>r<t ttrvtiia, i'urtum, Sa< ><n
in genei e et singula.

NecroiiKintiii, 170.

Necrojiliilia, 260.

Negotiatio, guoad cloricos, 390.

Negotiorum <j<'*tio, 303.

\"// inanifestans, quoad cooperationem, 330.
Non ObStanS, quoad cooperationom, 330.
NotariUB, in testam., 282; obligationes, 383.
Nova vtsula quoad dominium, 277.
Nullitas matrimonii, 590-593.
Numerica peccatorum distinctio, 66.

Obedientiae votum, 404.

Obex in sacram. susceptione, 410.

ObligaUones }' v. Officia.

Obreptio, 40; quoad dispens. in imp., 571.

Observantia vana, 172; distinctiones, 173; ma-

litia, 174.
Observantia fttturorum eventuum, 173.

Occasionarii, 490.

Occisio rei, 228; iniusti aggressoris, 229; inno-
centis in genere, 230.

Occulta compensatio, 318, 334.

Occupatio ut modus adquirendi doniinii ,
274-276.

Odium Dei, 136; proximi, 138-139.

Officia filiorum in parentes, 223; parentum in
filios, 224; civium quoad electiones, 225;
confessariorum, v. Confessarii; poeniten-
tium, v. Poenitens ; et ita suis locis pro sta-
tibus particularibus.

Officii S. Congregatio, 45.

Officium divinum, 392.

Onanismus, 587.

Onerosi contractus, 304-312.

<)n iromantia, 170.

Opera servilia, 217-219; communia, liberalia,
217.

Operatio caesarea, 233, 427.

Operatio porrensis, 234.

Opifices, 388.

Opinio, 89.

Oratio, 157-161.

Ordinarii; qui veniant CIC. nomine Ordina-
rii, et Ordinarii loci, 48 (Nota 1) ; quoad re-
liqua, v. Episcoporum, Episcopus.

Ordinatio rite peragenda, 523.

Ordines minores, 514, 618; sacri, 514, 518.

Ordinis sacram. natnra et distinctiones, 514;
effectus, 515; materia et forma in genere,
517; in specie, 518; minister validae ordi-
nationis, 519; licitae o., 520; subiectu«i
validae o., 521; licitue, 5__!.

— 392 —

Ordinum vetita susceptio vel vetituiu exerci-

tium, 623 et seqq.
Ordo ut irnped. matrimonii. 551.
Ordo in caritate servandus, 126; in recita-

tione divini officii, 392.
Oscula, 257.
Ostiariatus, 514, 518.
Ovorum esus, v. Esits.

Palpo in cooperatione, 328.

Panis triticeus quoad Euch.. 437.

Parentum erga filios obligationes, 224.

Parricidium, 226.

Parochorum officia, 398; iura et privilegia, 401 ;
off. quoad celebrationem matr., 578.

Participans quoad cooperationem, 329.

Particulares status in genere, 371; in specie,
372-378.

Patrini, in bapt., 430; in confirm. 433; quoad
cognationem spiritualem, 552.

Pauperes, quoadeleem., 132; quoad dispensat.
matrimon., 569.

Paupertatis votum, 404.

Peccatum, actuale eiusque divisiones, 59; pec-
catorum distinctio tbeologica, 60-64; speci-
fica, 65; numerica, 66; peccata interna, 68;
peccata seu vitia capitalia, 69-76; peccata
contra fidem, 103-104, 108-113; contra spem,
124; contra caritatem, 136-150; contra Sp.
Sanctum, 138.

Peregrini quoad leges eccl., 47; quoad iu-
risd., 474.

Periurus, 381.

Permutatio, 306.

Persona sacra, 181.

Pliarmacopolae, 386.

Pignus, 313.

Piscatio, 275.

Plantatio, 277.

Poenales leges, 44.

Poenitentiariae Sacrae Tribunal, 45; quoad
dispens. Matrimoniales, 569.

Poenitentia, 455-456; materia, forma, minister,
457-458; effectus, 459; opiniones probabiles
quoad administr., suscept. sacramenti, 460.

Poenitens, quoad contritionem et confessio-
nem, 461-468; quoad secretum erga confes-
sarium, 493; quoad satisfactionum sacram.,
498; quoad supplendos confessionem defe-
ctus, 500; quoad complicismanifestationem,
502; quoad sollicitationem, 508.

Politicum iuramentum, 202.

Pollutio, 249, 587.

PoUutio ecclesiae, 183.

Possessio quoad praescriptionem , 279 ; rei

alienae ut radix restitut., 322-325.
Potestas ordinis, iurisdict., 469; statuendi im-
pedim. dirim., 545; ferendi censuras, 595.

Praeceptum, 51; quando urgeri queat ex iure»

canonico, 51 ; v. Caritas, Decalogi praeceptar

Oratio, Abstinentia, Abstinentiae lex, Con-

fessio annua, Communio annua Paschalis.

Praecepta Ecclesiae, 352-369.
Praeco in venditione sub basta, 305.
Praedicatio, quoad parochos, 398.
Praelati regulares, quoad votum, 208-213;.

quoad dispens. ab abstin. et ieiunio, 365;

quoad privilegia, 406; quoad censuras fer.r

595; quoad irregularitates, 627.
Praescriptio, 278-280.
Praesentia sufficiens ad impl. praec. auditio-

nis Missae, 220; quoad absolut., 487.
Praesumptio, bominis, iuris, iuris et de iurer

periculi, facti, 29 (nota 1); peccatum spei

oppositum, 124.
Presbyteratus, 514, 518.
Presbyterorum officia, 393-394.
Principia reflexa, ad efformandam conscien-

tiam certam, 92-96.
Privilegium, 4Q, 48; clericorum, 400; parocho-

rum, 401 ; episcoporum, 402; regularium, 406.
Privilegiinn Paulinum, 581.
Probabiliorismus, 91-92.
Probabilismus, 91-96.
Probabilitas, 89-96.
Probatio iuridica status liberi, 536.
Procuratio abortus, 231-234; poenae,235; 612, 4°.
Procuratores , 376; procurator quoad ma-

trim., 526.
Professio fidei, 105-106.
Professio religiosa, 404.
Proyniscuitas ciborum, 362.
Promissio, 295, 297.

Promissorium iuramentum, 195, 198-201.
Promulgatio legis, 20, 21, 26; ecclesiasticae, 48-
Propagandae Fidei S. Congr., 45.
Projjositum, 465.

Proprietates Sacram. matrimonii, 528.
Proxenetae, 305.
Psalterium, 392.

Publica honestas, imp. dirim., 557.
Pueri quoad leges eccl., 47.
Purgatorii animae utrum orandae, 160.

Quorta funeraria, 401.
Quasi-contractus, 303.

Quasi-domicilium, 47; quoad matrim., 535.
Quotidiana coinmunio, 449.

Rabdomantia, 170.

Eapina, 315.

Raj)tus, 254; qua imp. diriin., 562.

Receptans quoad cooperationem, 328.

Recidivi, 490.

Recitatio divini officii , v. Officium divinum.

— 393 —

Referendarius seu referens (relatore), 377.
Regutae qaoad Interpr. 1< ;•> ; quoad

■peoii. pecc. distinctionem , *»•">; quoad im-

mericain, 86; quoad oblig. Bubveniendi pro«
xiuiD, L88-184; pro commutatione votorum,
214; ud iudicainlum de abstin. ab operibui
servilibus, 217; circa liabituatos, recidivos,
occasionarios, 491 ; circa satisf. saorament.
imponendaiu, 497.

Regulares, quoad privilegia, 406 ; iurisdictio-
nem, 471 ; ordinationcm, 520.

Religio, 153; religionis mixtae imp. imp., 641.

Religiosorum S. Congr., 45.

Ri ' ligiosorum officia essentialia, 404; non es-
sentialia, 405.

Renovatio Eucharistiae, 445.

_V< jnaesentationis ius in hered. ab intestato,
290.

Res deperditae, derelictae, 276.

Rescriptum, 49.

ReservaMo casuum, 476; absolutio a casibus
reservatis, 477-479; a papalibus, 480; cessa-
tio reserv. , 476 ; ignorantia reservationis
utrum excuset a reserv. incurrenda, 476; ab-
solutio proprii complicis in re turpi, 481-481.

Residentia, quoad beneficiarios , 271, 395-396;
quoad parochos, 398.

RestiUitio, ex simonia, 188; r. natura, neces-
sitas et obligatio , 320 ; radices rest. , 321 ;
r. ex possessione bona, mala , dubia fide,
rei alienae, 322-325; ex damnificatione, 326;
r. circumstantiae, 331; causae a restitutione
excusantes, 332-334; r. propter homicidium
et mutilationem, 335; ob stuprum, 336; ob
fornicationem, 337; ob adulterium, 33b; ob
negatam militiam, 339; ob fraudata tributa,
340; ob laesionem famae, 346-347; ob lae-
sionem honoris, 348.

Restrictio mentalis, 200.

Revalidatio matrimonii, 590-593.

Rcrocatio dispensationis, privilegii, 40.

Reus, eius occisio, 228; obligat., 382.

Ritus in celebr. Missae servandi, 451.

Rituum S. Congr., 45.

Sacramentorum natura, nuinerus, 407; neces-
sitas, 408; effectus, 409; reviviscentia, 410;
materia, 411; forma, 412; unio inter mater.
et formam, 413; materia dubia, mutatio in
forma et materia, 414 ; sacr. minister, 415 ;
de requisitis in ministro ad validitatem,
416; ad liceitatem, 417; de obligatione et
modo conferendi sacr.,418; sacr. subiectum,
419; de requisitis ad validam sacr. susce-
ptionem, 420; ad licitam, 421.

Sacramentalia, quid sint et a cuius potestate
pendeant, 642; distinctiones. 643; ministri,
644; effectus,645; quoad profanos usus, 646.

8acri/lcium Missae, v. Ui

Sacrilegium, einsqne i ; »nale,

181 | reale, 182; Looale, 186 malitia, U
Salarium, 808.
Salutatio inimici, 189.
Sanatio dispeus. ab Lmp. clirim., r,7I ; tanatio

in nuli.
Sandificatio diei um festorum, 216-2_'l.
Satisfactio sacramenia/ts, 486-489.
Scandalum, 140; distinctionea, I4u-i4i; scan-

dalum activuin directurn, 142-144; uctivurn

indireotom, 145-147; limplioiter passivnm,
pnsillomm et pbarisaicuin, 148-149.

Schi8ma, lll.

Silt/s/natici, 111; poenae in sch., 111; 610, 1<>.

Snnttiti quoad iudicem,373; advooatum, 876;

olerioum, 391; ordinandum, 622.
Sciopero (intermissio oj^erum),
Secretum eiusque species , 351 ; obligatio et

violatio, 351.
S.,it,utia iniuste lata , 373; certo ant dubie

iusta, 373.
Separatio COniugum quoad habit., 582; quoad

toruin, 583.
Sepultura ecclesiastica , 601, 604-
Sequestrum conventionale, 301.
Servilia opera, 217-219.
Servitus, 261.
Servitutes personnles, 262-264; reales seu prae-

diales, 265.
Siyillum sacramentale, 492-495.
Signa communia dilect. erga inimicum, 139.
Simonia eiusque species, 185; iuris divini, 186;

iuris ecclesiastici, 187: poenae in simoniam,

188; de restitutione facienda, 188.
Simulatio, 349; simulatio sacramenti . 4ls et

nota (1).
Soaetas, 309.
Sodomia, 252, 587.
Sollicitatio, 504-506.
Solutio facta creditori, 334.
— matrimonii rati et non consummati fide-

lium, 580; consummati infidelium, 581.
Somnia, 170.
Sortilegium, 170.

Specifica distinctio peccatorum, 65.
Specificatio, 277.
Spectacula quoad clericos, 390.
Spes , 121; sp. necessitas , 122-123; vitia spei

opposita, 124.
Spiritismus, 175-176.
Sponsalia, natura, forma iuridica ad vali-

ditatem, 530; condicionum appositio , 531;

effectus, 532; dissolutionis causae, 533-534;

de actione a CIC. negata ad petendnm ma-

trimonium, 5i30, 533 nota (1).
Sponsio -
Spoiitanvitm, 4.
Status liberi probatio iuridica, 536.

— 394 —

Status gratiae quoad adniinistrationem sacra-
mentorum, 417 ; receptionem, 421; confectio-
nem et suscept. Euch., 448; ordinationem, 522.

— particularis , 371.

— religiosus, 403.
Sterilitas, 561.
Stipendium Missae, 454.
Stuprum, 254; restitutio ob st., 396.
Sabdiaconatus, 514, 518.

Subreptio, 40; quoad dispens. matrim., 571.
Subsidiarii contractus, 313.
Substitutio heredis vel legatarii, 285.
SuccessiO ex testam. , 284-285; ab intestato,

289-291.
Suictdium, in Eccl. admissum , 183; distin-

ctiones, poenae, 227.
Supellex sacra quoad ^lissae celebr., 451.
Superbia, 70.
Superiorissa, quoad legem Eccl., 45; quoad

abstinentiam et ieiunium, 365.
Superstitio, 163; cultus indebiti, 164-165; rei

cultae indebitae, 166-174.
Suppletorium iuramenium, 522.
Snrdi et surdi-muti, quoad testamentum, 283 ;

quoad confessionem, 467.
Suspensio , natura et distinctiones , 606; ex

inf ormata conscientia, 607 ; suspensiones 1. s.

bodie vigentes, 619-' __
Suspicio temeraria, 343.

Tactus turpes, 257.

Temporalia spiritualibus adnexa , quoad si-

moniam, 187.
Tempus requisitum ad grave peccatum in

laborando die f esto , 218; ad praescriptio-

nem, 279; quoad recitat. officii divini, 392;

celebr. Missae, 451; ordinationem, 523; ce-

lebr. matrimonii, 577.
Tentatio Dei, 179.
Theologia moralis, 1.
Theologica peccatorum distinctio, 60-64.
Testamentum, 281-283.

Testimoniales litterae quoad ordinat., 522.
TestiS, in testam., 283; in iudicio , 381; in

matrim., 57
Thesaurus, 276.
Titulus dominii, 273; praescriptionis, 279; co-

loratus quoad iurisdictionem, 470 ; ordina-

tionis pro subdiacono, 522.
Toleratus excomm., 600-601, et passim.
Tonsura, gestatio, 392; natura,516; quo tem-

pore, loco , 523; quae post studia confe-

renda, 522.
Tori separatio, 583.

fio, 310; in restitutione, 53.

Tributa quoad obligationem, 44; restitut., 340.
Turpes sermones, adspectus, tactus, ample-

xus, 257.
Turpia loqui, canere, audire, 257.
Tutores, quoad testamentum, 2">2.
Tuliorismus, 91.

Unitas materiae et formae in sacram. , 41i3.

— matrimonii, 528.

TJsus in dominio, 264 ; secreti iuste vel iniu-
ste adquisiti, 351 ; facultatis dispensandi in
imped. dir. m., 565; coniugii, 585-587.

Usufructus, 263.

Usura, 299.

Uxor, quoad dominium, 270.

Vacantia bona. 276.

Vagus quoad iegem eccl., 47; quoad matrimo-

nium, 555. 560.
Valor sacrincii Missae, 450.
Vana usurpatio nominis Dei etc, 190.
Vasa sacra, 1-52.
Venatio , quoad occupationeni , 275 ; quoad

clericos, 390.
Venditio, 305.

Venditores quoad cooperationem, 152.
Veneficium, 173.
Veniam dandi obligatio, 139.
Veniale peccatum, 61, 63-64.
Vestes sacrae, 182; quoad Missam, 451.
Vetitum Ecclesiae, v. Ecclesiae vetitum.
Viaticum, 444, 447-44_.
Viyirius generalis, capitularis (v. etiam Epi-

scoporum, Ordinarius), quoad dimissorias,

520; quoad censuras ier., 595.
Vinum de vite quoad Missam, 437.
Violatio immunitatis et iuris asyli , 183; si-

gilli sacram., 495; fidei sponsalitiae, 533.
Virga diviaatoria, 170.
Vis »eu violentia, 15 ; principia, 16 ; qua imp.

dirimens, 555.
Vcta, oblig. ad vitam conservandam, 227.
T italitium, 312.
Vitandi excomm., 600-601.
Vocatio quoad ordinat., 52J.
Volitum, 4.
Voluntarium , 4; eius distinctiones, 5; prin-

cipia de voluntario in causa, 5.
Vomitu laborantes quoad Euch., 447.
Votum, 203 ; distinctiones, 204 ; requisita ad

valid. et liceit., 205; v. obligatio. 206; ces-

satio, 207 ; irritatio, 208 ; dispensatio, 209-213 ;

commutatio . 214; qua imped. impediens,

543 ; qua imp. dirimens, 551.
Vulnera, 72.

I N D E X

PARTITIO GENERALIS TOTIUS SUMMARII ....

Liber Primus. De prolegomenis seu de principiis fundamentalibus
De actibus humanis .........

Pars Prima. De actu humano in se spectato ....
Cap. I. De derinitione et divisione actuum humanorum .
Cap. II. De principiis actus humani .....

Art. 1. De voluntario

Art. 2. De libero

Cap. III. De oppositis actui liuinaiio .....

Art. 1. De ignorantia

Art. 2. De concupiscentia

Art. 3. De metu

Art. 4. De vi

Pag.
I

PABS Altbra. De moralitate actus humani .....

Sectio Prima. De regula obiectiva et remota actuum humanorum

seu de lege

Cap. I. De lege naturali et positivo-divina

Cap. II. De lege positivo-humana 7

Art. 1. De iis quae legi civili et ecclesiasticae sunt communia 8
§ 1. De auctore, obiecto, subiecto, promulgatione, accepta-

tione et divisione legis ...... —

§ 2. De obligatione legis 9

§ 3. De interpretatione legis 10

§ 4. De cessatione leg'is vel obligationis ex ea enascentis . 11

Art. 2. De iis quae legi civili et ecclcsiasticae sunt propria 15

§ 1. De lege civili —

§ 2. De lege ecclesiastica lb

Appendix I. De consuetudine 25

Appendix II. De praecepto 26

Sectio Axtera. De fontibus moralitatis 27

Cap. I. De notione obiecti et circumstautiarum ... —
Cap. II. De influxu obiecti et circumstantiarum in moralitatem

actus -26

— 396 —

Sectio Tertia. De actuum moralium distinctione seu de peccatis
in genere et in specie

Cap. I. De peccatis in genere

Art. 1. De distinctione peccatorum ratione gravitatis, seu
theologica

Art. 2. De distinctione specifica peccatorum

Art. 3. De distinctione numerica peccatorum
Cap. II. De peccatis in specie

Art. 1. De peccatis internis

Art. 2. De peccatis seu vitiis capitalibus

Sectio Quarta. De regula morum subiectiva et proxima seu de
conscientia

Cap. I. De conscientiae natura et divisionibus

Cap. II. De conscientia certa et de invincibiliter erronea

Cap. III. De conscientia vincibiliter erronea , laxa , negative
dubia. perplexa, scrupulosa

Cap. IV. De conseientia probabili et positive dubia seu de
modo efformandi conscientiam certam

Liber Alter. De officiis

Pars Prima. De officiis quae omnibus christianis sunt communia

Sectio Prima. De virtutibus theologicis

Tit. I. De fide et vitiis ei oppositis

Cap. I. De fide ....

Art. 1. De fidei notione eiusque distinctionibus

Art. 2. De fidei necessitate

§ 1. De necessitate fidei quoad obiecta credenda

§ 2. De necessitate fidei quoad actus f. internos eliciendos

§ 3. De necessitate fide"m exterius profitendi

Cap. II. De vitiis fidei oppositis .
Art. 1. De infidelitate
Art. 2. De apostasia
Art. 3. De haeresi
Art. 4. De schismate

Appexdix I. De praevia librorum censura

Appendix II. De libris prohibitis
Art. 1. Quid lex naturalis vetet
Art. 2. Quid lex ecclesiastica vetet in genere
Art. 3. Quid lex ecclesiastica vetet in specie
Art. 4. Unde petatur licentia libros prohibitos leg

endi

Art. 5. De poenis in transgressores latis vel ferendis

Pag.

29

31
32

33
34

37

39

41
47

48

49
50

52

53

54
55

56

57

— :vji —

Tit. II. De spe et vitiis ei oppositis

Cap. I. De spe

Abt. 1. De Dotione spei eiusque obiecto
Art. 2. De necessitati' aitnum spei
Cap. II. De vitiis spei oppositifl .

TlT. III. De caritate et vitiis ei oppositis

Cap. I. De caritate

Art. 1. De caritatis notione, obiecto, ortlinc, distinctionibus
Art. 2. De caritate erga Deam ....
Art. 3. De caritate erga proximnm
§ 1. De caritate interiore in prozimnm
§ 2. De actibus caritatis externifl erga proximum

I. De proximo in necessitatibnfl spiritualibus subveniendo

II. De proximo in necessitatibus temporalibnfl subveniendo

seu de eleemoeyna

Cap. II. De peccatis seu vitiis caritati oppositifl
Art. 1. De oppositis caritati erga Deuin
Art. 2. De oppositis caritati erga proxinumi
§ 1. De odio et inimicitia erga proximum

§ 2. De scandalo

I. De scandalo activo directo .

II. De scandalo activo indirecto

III. De scandalo simpliciter passivo, sc. pusillorum et

pharisaieo ....
§ 3. De cooperatione ....

Sectio Altera. De praeceptis decalogi
Tit. I. De primo decalogi praecepto

Cap. I. De religione

Art. 1. De cultu in genere

Art. 2. De actibus cultus in specie

§ 1. De adoratione ....

§ 2. De oratione

Cap. II. De vitiis religioni oppositis .
Art. 1. De superstitione ....
§ 1. De superstitione cultus indebiti
§ 2. De superstitione rei cultae indebitae
I. De idololatria ....
II. De divinatione ....

III. De vana observantia

Appendix. De spiritismo et hypnotismo

Art. 2. De irreligiositate ....
§ 1. De tentatione Dei ....
§ 2. De sacrilegio

Pag-

58

59

61
62

64

G5

66

67
68
69

70
72

73

75

76

78
80
82

83

— 398 —

§ 3. De siinonia ....
I. De simonia iuris divini
II. De simonia iuris ecclesiastici
III. De poenis in simoniam latis vel ferendis et de resti
tutione facienda .

Tit. II. De altero decalogi praecepto
Cap. I. De vana, indebita, contumeliosa Dei nominis invocatione
Art. 1. De vana Dei nominis usurpatione

Art. 2. De adiuratione

Art. 3. De blasphemia

Cap. II. De iuramento

Art. 1. De requisitis ad essentiam et validitatem iuramenti
Art. 2. De requisitis ad liceitatem iuramenti
Art. 3. De obligatione iuramenti promissorii

Appendix. De liceitate iuramenti politici vel civilis

Cap. III. De voto

Art. 1. De requisitis ad voti validitatem et liceitatem
Art. 2. De voti obligatione
Art. 3. De voti cessatione
§ 1. De voti irritatione .
§ 2. De voti dispensatione
§ 3. De votorum commutatione

Tit. III. De tertio decalogi praecepto

Cap. I. Quinam sint dies festi observandi
Cap. II. De abstinentia ab operibus servilibus

Cap. III. De Missae auditione

Tit. IV. De quarto decalogi praecepto .

Cap. I. De obligationibus filiorum et parentum
Art. 1. De officiis nliorum erga parentes
Art. 2. De officiis parentum erga filios .
Cap. II. De obligationibus inferiorum et superiorum

Tit. V. De quinto decalogi praecepto .

Cap. I. De occisione et mutilatione sui, et de praecepto suae
vitae conservandae .....

Cap. II. De occisione proximi

Art. 1. De occisione rei .......

Art. 2. De occisione iniusti aggressoris

Art. 3. De occisione innocentis

§ 1. De occisione innocentis in genere

§ 2. De procuratione abortus

Art. 4. De duello ........

Art. 5. De bello

Tit. VI. De sexto et nono decalogi praecepto

Cap. I. De notione, divisione, malitia luxuriae in genere
Cap. II. De luxuriae actibus externis ....

Pag.
85
86
88

89
90

91
92

93
94
95
96

98
100

101
103

104

106
108

109
110

111
112

113
115
116

117
118
119

— 399

Art. l. De actibufl luxuriac externifl perfectifl seuconsummatis

§ 1. Iuxtu uatnraiii ........

§ 2. Contra natur.ua ........

§ 3. Do peccatis externifl, quaespeciem addunl peccatifl lu-
xuriae perfectifl sec conflummstifl fliye Lnxta flive

contra naturain .....

Aur. 2. De actibna externifl Lnxnriae non conflnmmatifl
Cap. III. De actibus Lnxnriae Lnternifl

Tit. VII. De septimo et decimo decalogi praecepto

Cap. I. De iure

Art. 1. De inre in re non pleno seu de servitutibus
g l. De Bervitntibnfl personalibus ....
§ 2. De servitutibus realibus seu praedialibus
Art. 2. De iure in rc pleno seu de dominio .

§ 1. De obiecto dominii

§ 2. De snbiecto dominii

I. De dominio iiliorumfamilias
II. De dominio uxorum

III. De dominio clericoruin ....

IV. De dominio auctorum ....
§ 3. De modis dominium adquirendi

I. De modis doininium adquirendi originariis

1° De occupatione

2° De accessione ......

II. Demodis dominium adquirendi derivatis seu translatitiis

1° De pracscriptione

2° De successione ex testainento .

3° De successione legitima seu ab intestato

4° De contractibus

A) De contractibufl Ln genere

B) De contractibus in specie

— De singulis contractibus gratuitis —

— De singulis contractibus onerosis —

— De singulis contractibus subsidiariis —
Cap. II. De iuris laesione seu de iniuria .

Art. 1. De iniuria in genere

Art. 2. De iniuria in specie

§ 1. De furto

I. De furti natura et malitia ....

II. De causis furti gravitatem minuentibus

III. De causis a furto excusantibus .
§ 2. De iniusta damnificatione ....

Cap. III. De iuris laesi reparatione, seu de restitutione
Akt. 1. De restitutioin' in gcnere ....
§ 1. De restitutionis definitione et necessitate

11!«

121

1 23

124

125

12G

127

128
129
130

131

133

135

138
142
143

148

152
163
164

165

167
168
169

— 400 —

ad tempus
in peipetuum

mutilationem

§ 2. De radicibus restitutionis

I. De possessione rei alienae .
II. De damnificatione
III. De cooperatione ....
1° De cooperatione positiva morali
2° De cooperatione positiva physica
3° De cooperatione negativa .
§ 3. De circumstantiis restitutionis
§ 4. De causis a restitutione excusantibus
I. De causis a restitutione excusantibus
II De causis a restitutione excusantibus
Art. 2. De restitutione in specie
§ 1. De restitutione propter homicidium et
§ 2. De restitutione propter stuprum .
§ 3. De restitutione ob fornicationem .
§ 4. De restitutione propter adulterium
§ 5. De restitutione ob negatam militiam
§ 6. De restitutione ob fraudata tributa

Tit. VIII. De octavo decalogi praecepto
Cap. I. De laesione famae
Cap. II. De laesione honoris
Cap. III. De mendacio
Cap. IV. De secreti violatione

Sectio Tertia. De Ecclesiae praeceptis .
.Tit. I. De primo Ecclesiae praecepto .

Tit. II. De altero Ecclesiae praecepto .

Cap. I. De abstinentia seorsum a ieiunio considerata

Cap. II. De ieiunio seorsum ab abstinentia considerato

Cap. III. De vetita ciborum promiscuitate

Cap. IV. De lege abstinentiae et ieiunii

Cap. V. De dispensatione a lege ieiunii vel abstinentiae
Tit. III. De tertio Ecclesiae praecepto seu de annua confessione

Tit. IV. De quarto Ecclesiae praecepto seu de annua Commu-

nione Paschali

Tit. V. De quinto Ecclesiae praecepto seu de decimis solvendis

Tit. VI. De sexto Ecclesiae praecepto seu de sollemnitate in nup-
tiis non adhibenda tempore vetito .

Appendix. De prohibitione cremandi cadavera

Pars Altera. De officiis quae aliquibus christianorum coetibus sunt
propria seu de statibus particularibus

Sectio Prima. De statu laicorum eorumque officiis
Cap. I. De statibus ad forum spectantibus
Cap. II. De statibus a foro alienis

Pag.
169

172
173

174
175

177

178
179
180

181
182

183

186

187
189

191
193

194

195

196

197

203

101

Sectio Altera. De Btato clericorum deque eorum officiis, iuribus
et privilegiifl ......

Tit. I. De obligationihus clericornm in genere
Cap. I. De obligationibiui clericomm negativis
Cap. II. De obligationibus clericornm positivis

Tit. II. De obligationibui clericornm ln Bpecie
Cap. I. De officiis clericornm in Bacris
Cap. II. De officiis presbyterorum ....
Cap. III. De officiis beneficiariornm ....
Art. 1. De ofticiis beneficiariornm in genere
Art. 2. De officiis beneficiariornm in specie .
§ 1. De ofticiis canonicorum ecclesiarnm cathedralium
§ 2. De officiis parochorum .
§ 3. De ofticiis Episcoporuni ....

Tit. III. De iuribus et privilegiis clericornm
Cap. I. De iuribuf et privilegiiB clericoruin in genere
Cap. II. De iuribus et privilegiifl clericorum in specie
Akt. 1. De iuribus et privilegiis parochorum
Art. 2. De iuribus et privilegiis Episcoporum

Si:i rio Tehtia. De statu religiosornm deque eorum officiis et pri
vilegiis .......

Cap. I. De natura status religiosi ....

Cap. II. De religiosorum officiis ....

Art. 1. De religiosorum officiis essentialibus
Art. 2. De religiosorum officiis non essentialibus
Cap. III. De regrularium privilegiis ....

Lebbb Tertius. De mediis seu subsidiis ....

Pars Prima. De mediis seu subsidiis a D. N. Iesu Christo datis seu
de Sacramentis ......

Sectio Prima. De Sacramentis in genere

Cap. I. De natura et effectibus sacramentorum
Cap. II. De materia et forma sacramentorum .
Cap. III. De ministro sacramentorum
Cap. IV. De subiecto sacramentorum
Sectio Altera. De Sacramentis flingnlia ....

Tit. I. De baptismo .......

Cap. I. De natnra, materia et forma baptismi
Cap. II. De baptismi ministro .....

Cap. III. De baptismi subiecto .....

Cap. IV. De baptismi administratione
Tit. II. De confirmatione ......

Cap. I. De natura, materia e1 forma contirraationis
Cap. II. De oonfirmationis ministro et Bubie
Cap. III. De confirmatione administranda .

Pag.
206

207

211

21 1

214
216

217

218

219
221

223
224

227

229

231
232
234
235

237

— 402 —

Pag.

Tit. III. De Eucharistia , . 237

Cap. I. De Eucharistia, qua est Sacramentum .... —

Art. 1. De sacramenti Eucharistiae natura et effectibus . —

Art. 2. De Eucharistiae materia et forma , 238
Art. 3. De Eucharistiae ministro seu de Eucharistia confi-

cienda, ministranda, adservanda .... 241

Art. 4. De Eucharistiae subiecto 243

Cap. II. De Eucharistia, qua est Sacrificium .... 247

Art. 1. De efficacia Sacrificii Missae ..... —

Art. 2. De celebratione Missae 248

Art. 3. De applicatione Missae 252

§ 1. Quibus Missa applicari possit ..... —

§ 2.. Quomodo Missa applicari debeat 253

§ 3. Quibus e causis oriatur obligatio Missam applicandi . —

— De Missis manualibus vel ad instar manualium — . 254

Tit. IV. De Poenitentiae sacramento 257

Cap. I. De sacramenti poenitentiae natura

Cap. II. De iis quae ad poenitentem pcrtinent .... 259
Art. 1. De contritione ......

Art. 2. De confessione 261

Cap. III. De iis quae ad ministrum pertinent .... 264

Art. 1. De iurisdictione ......

§ 1. De iurisdictione in genere ....

§ 2. De iurisdictione in specie 266

I. De iurisdictione regularium
II. De iurisdictione in moniales et religiosos .

III. De iurisdictione in peregrinos et in vagos . . 267

IV. De iurisdictione in navicrantes 268

§ 3. De iurisdictionis restrictione

I. De reservatione casuum ....

A) De reservatione casuum in genere .

B) De absolutione a casibus reservatis episcopalibus . 270

C) De absolutione a casibus reservatis papalibus 271
II. De absolutione proprii complicis in re turpi . . 272

Art. 2. De forma seu de absolutione 274

Art. 3. De officiis confessarii 275

§ 1. De officiis confessarii in ipsa confessione ... —
§ 2. De officio confessarii post confessionem seu de sigillo

sacramentali . 279

Cap. IV. Communia confessariorum et poenitentium . . 283

Art. 1. De satisfactione . —

Art. 2. De supplendis confessionum defectibus . . . 284

Art. 3. De complicis manifestatione

Art. 4. De obligationibus quae confessario et poenitenti ena-

scuntur e sollicitatione ...... 287

— 403 -

Tit. V. De saeramento Extremae Unotionifl ....
Cap. I. Qnibnj Extrema (Jnctio conkistat «
Cap. II. De E. U. necessitate et adrainistratione

Tit. VI. De •ACJmmentO Ordinis

Cap. I. De natura et effectu sacramenti Ordinis

Cap. II. De materia et fonna Ordinia in renere et in apecie

Cap. III. De ministro Ordinifl ....

Cap. IV. De subiecto Ordini-

Cap. V. De sacra Ordinatione rite pera^vi.da .

Tit. VII. De sacramento Matrimonii .....

Cap. I. De matrimonii natura

Cap. II. De his quae matrimonium praecedere possunt ac debent

Art. 1. De sponsalibus

Art. 2. De banuis seu denuntiationibus et de documento

status liberi

«Cap. III. De impedimentis iinpedientibus et diriiaentibus
Art. 1. De impedimentis impedientibus ....
Art. 2. De dispensatione ab impedimentis impedientibus
Art. 3. De impedimentis dirimentibus ....
§ 1. De leg-e statuente impedimenta dirimentia .
§ 2. De singulis impedimentis dirimentibus
Art. 4. De dispensatione ab impedimentis dirimentibus
§ 1. Quinam dispensare possint .....
§ 2. De causis dispensationum . .
§ 3. De modo petendi dispensationes ....
§ 4. De forma in qua dispensationes conceduntur
§ 5. De modo exsequendi dispensationes

•Cap. IV. De celebratione matrimonii

Cap. V De matrimonio contracto

Art. 1. De matrimonio valido et putativo
§ 1. De exceptionibus relate ad matrimonii firmitatem
I. De exceptionibus relate ad vinculum
II. De exceptionibus relate ad cohabitationem et tornm
III. De divortiis lege civili inductis ....
§ 2. De coniugii usu .......

Art. 2. De matrimonio dubio

Art. 3. De matrimonio nullo

342
343

Pars Altbra. De mediis ab Ecclesia editis

Sfx^tio Prima. De mediis coercitivis seu de censnris

Cap. I. De censuris in genere ... . .

Art. 1. De notione et distinctione censurae
Art. 2. Quis possit ferre censuram et qnaenam ad censuram

ferendam requirantur J51

Pa§-

203
294

295
297
896
300

302
3CMi

310
313

816

319
332

334
335
336
337
338
340

Art. 3. Qitj

Art. 4. r
Cap. II. De

Art. 1. 3

Art. 2

Art. 3.
Cap. IJ

Art

;nda excusent et quomodo

petencn riosolutionem a censuris
cir ....

....

l

Pag.

354
356

reli

§4.

mentiae hodie vigentibus
munic libus ....

'•libus specialissimo modo R. P. re-

fcj

unicationibus speciali modo R. P. reservatis
ieationibus simpliciter seu ordinario modo

K > s

itionibus Ordinario reservatis
ioationibus Superioribus maioribus
| Ordinario reservatis
xicationibus nemini reservatis

tis

is speciali modo R. P. reservatis
tis R. P. vel Ordinario reservatis
ctis Ordinario reservatis
i>c • ^ictis nemini reservatis

Art. 3. De suspensionibus

§ 1. De suspensionibus R. P. simpliciter reservatis

§ 2. De suspensionibus Ordinario reservatis

§ 3. De suspensionibus Superioribus maioribus religionum

reservatis ....

§ 4. De suspensionibus nemini reservatis

Sbctio Altera. De mediis impedientibus seu de irregularitatibus
et impedimentis ad Ordines
Cap. I. De irregularitatibus in genere
Cap. II. De irregularitatibus in specie
Art. 1. De irregularitatibus ex defectu .
Art. 2. De irregularitatibus ex delicto .
Cap. III De impedimentis ad Ordines

Sectio Tertia. De mediis seu subsidiis incitantibus
Cap. I. De Indulgentiis ....

Cap. II. De Iubilaeo

Cap. III. De Altari privilegiak .
Cap. IV. De Sacramentalibus

INDEX ANALi'TICUS

359
361
363

364

366

368

369
370

371

372
374

376

376

380
381
382

*

r

3X
1758

1919

oebastiani, Nicolao

Summarium theologiae
moralis ad Codicem juris
canonici accomodatum Ed. 3.
recognita

PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

■* .•% **4