p hea bennie WILLE coNMELIN= SCHOLTEN te Amsterdam 


EN 


Kraldkundig Ke DODONAEA te Gent 


TIJDSCHRIFT 


OVER 


LANTENZIEKTEN 


ONDER REDACTIE VAN 


Prof Dr.J. RITZEMA BOS en G. STAES 


Directeur Praeparator aan de Hoogeschool te Gent 


van het Kruidkundig Genootschap 
Dodonae 


— Willie Commelin Scholten 
te Amsterdam 


van het Paytopathologiseh. Laboratorium | k " Secretaris 


EN 


oe 


TWEEDE JAARGANG 
183268 
(MET FIGUREN) 


| GENT 
BOEKHANDEL J. VUYLSTEKE 


1896 


A at 


Y TANICAL 
Dou 


CAD, g n 
drieen) eer 


a 
Pan ndemrnnn ne JG 


Ja 


Phytepathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent 


EIJDSCHRIFT 


OVER 


PLANTENZIEKTEN 


ONDER REDACTIE VAN 


Prof. Dr. J. RITZEMA BOS en G. STAES 


Directeur Praeparator aan de Hoogeschool te Gent 
van het Phytopathologisech Laboratorium Secretaris 
Willie Commelin Scholten van het Kruidkundig Genootschap 
te Amsterdam Dodonae 


TWEEDE JAARGANG 
1895 
(MET FIGUREN) 


GENT 
BOEKHANDEL J. VUYLSTEKE 


1896 


= _ p - 

AG in : le 5 al R En 
3 y n Ne : & + rr up | sn 
8 ” NS iA- x, | « 
ve 5 Ent " baar 

É 3e ers Nid _ 

hol * \ an fi kl. md x 
je p, ie iN | ee 
vi & p _ 
à kb be) 


GENT, DRUKKERIJ I°. & BUYCK GEBROEDERS, ST 
bk 


n van EA, Ì ee e 
û En hg a 
_ sl en dÂ - _ Ee 
B, ik pe - 
en R's E 
RN, en : Ka 4 
ve pie 
n 5 n hd 
= kh pn n 
eTË “an 
tn ; 
) Nn 
& 
_ A gn wd en 
Mr | 5 
„ í mas LE 
Ne ar (' 
1 ne, N 
\ nj 
aen 


INHOUD. 


J. Ritzema Bos. — Het omvallen van kiemplanten door de 
werking van Pythium de Baryanum HeRSSk.  … … 

J. Ritzema Bos. — De Veenmol, Gryllotalpa vulgaris, (met 
l figuur) per 9 EN EN 

Mej. CG. E. Destrée. — De Erysipheeën of Meeldauwzwammen 
SEO EUUr Oet 


G. Staes. — De echte Meeldauw of het Oïdium van den wijnstok 
(met l figuur) 

non bhoonenakkers. … … . . … … ene 

BIBLIOGRAPHIE. J. Ritzema Bos : JUDrICH UND NirscHe, Lehr- 
buch der Mitteleuropaïschen Forstinsektenkunde. 

H. J. Calkoen. — Verslag van de vergadering der Nederland- 
sche phytopathologische Vereeniging, gehouden op 
Woensdag 25 Maart 1896 

J. Ritzema Bos. — De Amerikaansche Kakkerlak, schadelijk 
in plantenkassen. en een middel ter bestrijding (met 
5 figuren). 

J. Ritzema Bos. — De « Pal injecteur Gonin » en de inspuiting 
van benzine in den bodem als middel tegen schadelijke 
insekten (met 6 figuren). ’ 

G. Staes. — De bestrijding van den Brand der Graangewassen 
door middel van het « Cerespoeder » . … . .. 

BIBLIOGRAPHIE J. Ritzema Bos. — De cultuurgewassen van ons 
Vaderland met hunne vrienden en vijanden, afgebeeld 
door S. SCHLITZBERGER en voor Nederland bewerkt door 
Dr A. J. C. SNIJDERS 

J Ritzema Bos — Het gesloten blijven der rozeuknoppen . 

J. Ritzema Bos. — De « worm » in de wormstekige appelen 
en peren, en de middelen om hem te bestrijden (met 16 


figuren) 


rt 
ue 


lt 


G. Staes, — De Krulziekte der perzikbladen en hare bestrijding 
(met 3 tiguren). Bar Ee 
Mej. CG. Destrée. — De Fxoasceeën (met 4 er en) 


G. Staes. — Het « Branden en Verhamelen » van Tarwe, Gerst 
en Haver . 


G. Staes. — Het W iens 

De Cattleya-Wesp. (naar Sorauer). zak 

G. Staes. — Schadelijke werking van chilisalpeter . 

De Gomziekte van de Steenvruchtboomen on st on 

J. Ritzema Bos. — Spaart de Kikvorschen en Padden (met 5 
fignren) Ane EEn 

J. Ritzema Bos. — Ziekte in de Morellenboomen, veroorzaakt 
door Monilia fructigena NE ten 1e 

J. Ritzema Bos. — Lijmband en insektenval te gelijk 

G. Staes. — Misvormde Hopbellen rn Ae SRI 

J. Ritzema Bos. — Wen bladziekte van den Moerbeiboom 

G. Staes. — Het roest der graangewassen (met 11 figuren) . 

G Staes. — Paardestaarten en aardappelziekte . 


ERRA'TUM 


Op bl. 82 van de 4° aflevering moet tig. Ll omgekeerd worden. 


170 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


Qe JAARGANG — Ì° AFLEVERING. 29 FEBRUARI 1896. 


Het omvallen van kiemplanten 
door de werking van 


Pythium de Baryanum Hesse. 


Op 6 April ontving ik uit Lisse eenige stervende 
Aster- en Reseda- kiemplantjes met bijgaand schrijven : 
« Ik zend u hierbij eenige plantjes, welke gekweekt werden 
in mijne kweekerij, onder glas in een kastje. Met dit, 
« onder glas » bedoel ik een zoogenaamd rabat in het 
kastje, gedekt door ruiten en van onderen door machine 
verwarmd. Nu trok het meermalen mijne aandacht dat er 
zich een verschijnsel voordeed als dat, hetwelk ik heden 
constateerde. Ik zag namelijk bij potten met gezaaid goed 
dat van de opgekomen planten er circa 1/8 omvielen, 
knikken eigenlijk, en vervolgens wegteerden. Gegoten is 
er niet onder dat glas, dus het kan niet zijn dat het water 
de plantjes brak. Nu zag ik heden weder dat zij beginnen 
om te vallen, en vreesde ik dat wellicht spoedig al de 
jonge plantjes zullen volgen, want reeds vroeger zag ik 
dat als het eenmaal begint, men dagelijks meer slacht- 
offers ziet vallen. De bodem van het rabat is zaagsel, waar 
de potten in staan; dit kan toch niet ziekte meebren- 
gen? » — Op mijne vraag, welke kiemplanten het waren, 
die werden aangetast, kreeg ik ten antwoord « De gezon- 
den plantjes waren van Asters en Reséda, als ik mij wel 
herinner ; want er was op dat oogenblik divers kiemgoed 
aanwezig. » Het bleek uit verdere mededeelingen, dat 
kiemplanten van allerlei soort aangetast werden. — 


Ik bevond dat de zieke kiemplanten waren aangetast 
door een zwam uit de familie der Peronosporaceeën, en 
wel door Pythium de Baryanum, waarvan de zwamdraden 
zoowel tusschen de cellen als in de cellen van de stengels 
en bladeren der kiemplanten voortgroeien. Men heeft 
deze zwamsoort aangetroffen in de kiemplanten o.a. van 
verschillende kruisbloemigen, van klaver, spurrie, kom- 
kommers, bieten, Amaranthus, maïs, gerst, ook in de 
zoogenaamde voorkiem (het prothallium) van varens en 
wolfsklauwen (Lycopodium). De zwamdraden (die het 
zoogenoemde mycelium vormen) groeien door de opper: 
huid der zieke planten heen; en zoo komen er alras 
verscheiden tegen de opperhuidscellen der naastbijstaande 
planten aan te liggen. Zoo'n zwamdraad vormt eene 
uitegroeiing, welke zich in de opperhuidsecel inboort en 
tusschen de cellen van het bastparenchyá of door deze 
heen verder groeit, ja zelfs in alle organen en alle weefsels 
der kiemplanten zich verbreiden kan, met uitzondering 
alleen van de houtelementen. 

Toch komt het mycelium verreweg het meest voor in 
het parenehym van het stengellid, dat onder de zaadlob- 
ben gezeten is en met den wortel samenhangt. 

In het inwendige van dit weefsel, somwijlen ook in 
dat der zaadlobben, worden verschillende sporen (coni- 
diën en oösporen) gevormd, die bij het vergaan van de 
weefsels der woekerplant op de bodemoppervlakte gera- 
ken, waarbij zij onder gunstige omstandigheden tot 
kieming kunnen komen. 

De kiemplanten sterven korten tijd nadat zij aange- 
tast zijn : dit komt doordat de zwam, die in hare weefsels 
woekert, de cellen waarmêe zij in aanraking komt, geheel 
uitzuiet en slechts de celwanden overlaat. Kerst wordt het 
aangetaste deel geelwit, daar de daarin aanwezige cellen 
hare bladgroenkorrels verliezen, en daarna schrompelen 
deze cellen inéén, terwijl langzamerhand haar geheele 
inhoud verloren vaat. 

Ik wil hier thans niet de geheele levensgeschiedenis 
van Pythium de Baryanum uitvoerig bespreken ; ik wil 
nog slechts wijzen op enkele middelen ter voorkoming en 
bestrijding. Daar het zwamweefsel uit de aangetaste planten 


we 


op de gezonde overgaat, zoo ligt het voor de hand, dat deze 
overgang des te gemakkelijker kan plaatsgrijpen, naar- 
mate de kiemplanten dichter bijéénstaan. Waar de 
gegevens zoodanig zijn, dat de zwam zich op de kiemplan- 
ten goed kan ontwikkelen, is het dus gewenscht dat men 
vooral niet te dicht zaait. De ziekte verbreidt zich dan niet 
zoo snel en kan gemakkelijk in haren voortgang worden 
gestuit door het uittrekken der zieke exemplaren, liefst 
met diegenen, die daar onmiddelijk om heen staan. Dit 
laatste is noodig om alle eventuêel aangetaste exemplaren, 
ook wanneer men het hun nog niet kan aanzien, te verwij- 
deren. Een ruime stand der kiemplanten, waardoor deze 
genoeg licht en lucht kunnen krijgen, geeft bovendien 
aanleiding dat deze kiemplanten, zich sneller ontwik- 
kelen en steviger worden, waardoor zij den parasiet meer 
weerstand bieden. — Pythium de Baryanum komt niet 
slechts op kiemplanten in bakken voor, maar ook bij die op 
den vrijen grond. De hooge temperatuur en vochtigheids- 
toestand van de lucht in de bakken maakt echter deze 
bijzonder geschikt voor de ontwikkeling van den parasiet. 
Het is daarom raadzaam, te zorgen dat de temperatuur in 
de bakken met kiemplanten niet al te hoog rijze en dat er 
gedurig en goed gelucht worde. Overigens zijn aan eene 
rechtstreeksche bestrijding van de bovengenoemde zwam 
vele bezwaren verbonden ; vooral omdat zij niet slechts in 
zeer onderscheiden plantensoorten leeft, maar ook als 
saprophyt kan optreden (d.i. zich met doode organische 
stof voeden). Het feit dat Pythium de Baryanum in kiem- 
planten van zoo uiteentoopende familiën kan leven, 
maakt het waarschijnlijk, dat deze zwam ook de kiemplan- 
ten van vele soorten kan aantasten, van welke het nog 
niet bekend is dat zij voor haren aanval vatbaar zijn. Daar 
zij op allerlei planten parasiteert en bovendien nog sapro- 
phytisch leeft, kan men gerust aannemen, dat zij bijkans 
overal aanwezig is, en tot sterke ontwikkeling korst, 
zoodra de gegevens daartoe voorhanden zijn. Boven deelde 
ik mee, dat waar Pythium de Baryanum kiemplanten heeft 
gedood, in de bovenste lagen van den bodem of aan zijne 
oppervlakte zich sporen bevinden: reden waarom aan te 
raden is, zoo mogelijk geen zaad uit te zaaien op zulke 


| 
| 


besmette terreinen, maar deze te gebruiken voor uit te 
planten gewassen; waar het uitzaaien moeilijk te voorko- 
men is, zaaie men in geen geval die soorten van planten uit, 
waarvan bekend is, dat zij gemakkelijk door Pythium de 
Baryanum worden aangetast. 


J. RITZEMA"BOSE 
Amsterdam, 10 Januari 1896. 


De veenmol 
(Gryliotalpa vulgaris.) 


Daar ik in de laatste jaren uit verschillende streken 
van Zuid-Holland, Noord-Brabant, Zeeland, Gelderland en 
Overijsel vragen om inlichtingen aangaande de bestrij- 
ding van de veenmollen kreeg, acht ik het nuttig hier mee 
te deelen wat mij de heer P. F. L. Waldeck te Loosduinen 
dienaanvaande vertelde. — ’t Is bekend dat men de 


veenmollen het best bestrijdt door de nesten uit den grond 
te nemen, mits dit geschiedt in den tijd, dat de eieren 
reeds gelegd, maar de jongen nog pas zeer klein zijn. Later 
maken deze jongen kleine uitstapjes, hoewel zij eerst 
na de tweede vervelling het nest voorgoed verlaten. Het 
best geschiedt het uithalen der nesten in Juni ; het moet 
echter zoo noodig, ook nog later in den tijd worden voort: 
gezet. Waar het nest gelegen is, merkt men het best aan 
de planten, welke boven deze plek altijd geel worden. In 
t midden van zoo’n gele plek ligt het nest; men voele 
vooraf met den vinger, waar het eigenlijk gelegen is, 
opdat men het onbeschadigd kunne uitnemen of uitgra- 
ven. De moeielijkheid kan nu dáárin liggen, dat men 
niet altijd zoo dadelijk de plek vindt waar het is ; terwijl 
de jacht op veenmollennesten des te gemakkelijker wordt, 
naarmate de nesten uit een terrein meer op eene bepaalde 


me 


plaats geconcenteerd zijn. Volgens den Heer Waldeck nu 
maakt men in ’t Westland in dezen gebruik van de 
voorliefde der veenmollen voor jonge wortelen. Waar 
vele veenmollen voorkomen, zaait men dus op enkele 
plaatsen wortelen. De dieren nu trekken daarheen om er 
hunne nesten aan te leggen; overal waar een nest in 
den grond zit, worden de wortelen door den veenmol 
afgesneden en het loof wordt slap. Heeft men het nest er 
uitgenomen, dan plakt men de aldus ontstane holte met 
de hand vlak : slechts enkele minuten behoeft men dan 
te wachten op den ouden veenmol, die zijn nest opzoekende, 
in de holte stort, zoodat men hem met de hand gemak- 
kelijk kan vangen. 


J. RITZEMA BOS. 


Amsterdam, 14 Januart 1896. 


DE ERYSIPHEEËN OF MEELDAUWZWAMMEN. 


De Erysipheeën behooren tot de meest verspreide 
woekerzwammen. In tegenstelling met vele andere zwam- 
men, die slechts een enkele plantensoort of weinige 
geslachten van eene familie aantasten, kunnen de meeste 
Erysipheeën op een aantal zeer verschillende gewassen 
leven, zooals blijkt uit de kleine tabel, die wij verder 
mededeelen. — Het spreekt van zelf dat, wanneer een 
woekerzwam op een aantal gewassen kan leven, zij zich 
veel sneller zal verspreiden en het getal der aangetaste 
planten zal toenemen, dan in het tegenovergesteide geval; 
daaruit vloeit ook voort dat de woekerzwammen uit deze 
groep zeer schadelijk kunnen worden. 

Bij de Erysipheeën bestaat het mycelium uit fijne, 
witte of bruinachtige draadjes, die door tusschenschotten 
in cellen zijn verdeeld en zich aanvankelijk tot enkele 
plekken der aangetaste planten beperken ; de mycelium- 
draden vertakken zich rijkelijk en spreiden zich weldra 
spinnewebachtig uit, waardoor het geheele gewas het 
vuile, bestoven aanzien verkrijgt, dat de aanwezigheid der 
meeldauwzwammen zoo gemakkelijk laat erkennen. Hier 
en daar worden door dit mycelium korte buisjes — 


ren 


haustoria of zuigdraden — uitgezonden, die in de cellen 
van de opperhuid der voedster- of waardplant dringen. 
Deze zuigdraden dienen ter aanhechting, maar voorname- 
lijk tot opname van de voedingstoffen, die voor de verdere 
ontwikkeling der zwam noodig zijn. Nadat het mycelium 
gedurende eenigen tijd op die wijze is blijven voortgroeien, 
ontstaan er aan dit door horizontale vertakkingen ge- 
vormde netwerk, vertikale takjes, die aan hun top 
ketenen van kleine, langwerpige cellen vormen. Deze 
cellen zijn de ongeslachtelijke sporen of conidiën, en deze 
kunnen onder gunstige omstandigheden onmiddellijk 
kiemen. — Doordat zij meestal in grooten getale worden 
voortgebracht en spoedig afvallen, waarna weer nieuwe 
in haar plaats treden, leveren de conidiën een zeer te 
vreezen verspreidingsmiddel voor den meeldauw, te meer 
omdat zij wegens hare uiterst geringe afmetingen en 
gering gewicht zeer gemakkelijk door den wind tot op 
groote afstanden kunnen medegevoerd en uitgezaaid 
worden. 

Deze eerste voortplantingsvorm (de conidiënketens) 
der Erysipheeën vertoont zoo weinig verscheidenheid bij 
alle tot deze familie behoorende geslachten, dat men er 
den afzonderlijken geslachtsnaam Ofdium heeft aan 
gegeven, in al die gevallen waar de tweede vermenigvul- 
digingsvorm van de zwam onbekend is. Zoo is b. v. de 
Meeldauw van den wijnstok, die zooveel schade aanricht 
en onder den naam van Oïdium bekend staat, niets anders 
dan de conidiale vorm van een Erysiphe-soort, waarvan 
de volmaakte ontwikkelingsvorm tot hiertoe in Europa 
niet met zekerheid is waargenomen. 

In het begin ontstaan uitsluitend econidiënketens, 
en de conidiën geven bij hare kieming het aanzijn aan 
een nieuw mycelium en nieuwe conidiënketens. Eerst 
later ontstaat de tweede of geslachtelijke voortplantings- 
vorm en wel op de volgende wijze: Ter plaatse waar twee 
myceliumdraden elkaar kruisen, spruit aan elk dier 
draden een zijdelings, naar boven gericht takje (fig. II), 
dat na eenigen tijd door een tusschenschot‘van den hoofd- 
draad wordt afgescheiden. Een van deze twee takjes zwelt 
weldra op tot een langwerpige, somtijds peervormige cel, 


rend Mpued 


die beschouwd moet worden als een vrouwelijk orgaan en 
den naam draagt van ascogoon, carpogoon of eicel. — Het 
andere takje, dat als een mannelijk orgaan aangezien en 
antheridium of pollinodium genoemd wordt, is langer en 
veel dunner dan het eerste en sluit zich er nauw tegen aan. 
Zijn boveneinde buigt zich over den top van het ascogoon, 
zoodat dit er door bedekt wordt. (fig. II). Tusschen de 
beide cellen grijpt een vereeniging plaats en de inhoud 
van het antheridium gaat in de eicel over en wordt er 
mede vermengd : het is hetgeen men de bevruchting van 
de eicel noemt. 


Nadat de samenwerking van beide organen heeft 
plaats gegrepen, ontspruiten een aantal takjes onder aan 
het ascogoon ; zij verlengen zich, en vertakken zich ook 
zijdelings, tot dat eindelijk een ineengeweven netwerk 
ontstaat, dat om het ascogoon een aan alle zijden gesloten 
hulsel vormt (fig. IV) en zoodoende de sporevrucht (peri- 
thecium) samenstelt. De kleur van de peritheciën gaat van 
lichtgeel tot donkerbruin over. 

Wegens hunne geringe afmetingen zijn de peritheciën 
der Erysipheeën met het bloote oog niet goed waar te 
nemen en vertoonen zich als kleine donkergekleurde stip- 
jes. die tusschen de myeeliumdraden zijn verspreid. Onder 
het vergrootglas vertoonen zij een eenigszins afgeplatten 
of koegelronden vorm; in rijpen toestand valt de wand 
dezer sporevruchten uiteen of gaat tot ontbinding over, 
terwijl bij de meeste andere zwammen, die dusdanige 
vruchten voortbrengen, de inhoud door eene vooraf 
gevormde opening ontlast wordt. 


Maar die wand draagt gewoonlijk aanhangsels (fig. V. 
d, d) die zich meestal voordoen als enkelvoudige 
priemvormige draden, maar wier uiteinde bij de meeste 
geslachten sierlijk vertakt, gevorkt of omgebogen is 
(fig. VL. a. Db. c. d.) Deze aanhangsels zijn min of meer 
stevig verbonden met de oppervlakte der waardplant en 
zijn in sommige gevallen kleurloos, in andere bruin getint. 

Terwijl de wand van het perithecium ontstond, heeft 
ook het ascogoon wijzigingen ondergaan; het heeft 
aanleiding gegeven tot één of meer sporeblazen of ascí, 


Re 


die ieder gewoonlijk 8 sporen bevatten. Het getal spore- 
blazen in de peritheciën verschilt naar gelang van de 
geslachten. 


ERYSIPHEEËN OF MEELDAUWZWAMMEN. 


IL. a. a. Myceliumdraden ; — b. Conidiënketen. 

II. a. Aseogoon ; — b. Pollinodium ; — c. c. e. Myceliumdraden. 

III. Ascogoon met de daaruit spruitende takjes ; — p. overblijfsel van het pollinodium. 

IV. a. Ascogoon, omringd door het hulsel gevormd uit de samengagroeide vertakte 
draadjes. 

V. Rijp perithecium, waaruit een ascus te voorschijn treedt; -— «. perithee um; — 
b. ascus ; — c. ascosporen ; — d. d. aanhangsels van het perithecium. 

VI. a. Aanhangsels van het geslacht Podosphaera ; — b. van Microsphaera ; — c. van 
Phyllactinia ; —d, van Uncinula. 


Het gewoonlijk zeer groot aantal peritheciën, die 
zich ontwikkelen op eene door meeldauw aangetaste plant 
is oorzaak dat deze de witte kleur en het meelig aanzien 
verliest, die het gevolg zijn van den conidialen vorm van 
de zwam en de vuilbruine tint, die er voor in de plaats 
treedt, maakt het gemakkelijk reeds bij een oppervlakkige 
beschouwing der plant uit te maken. of de zwam al dan 
niet zijn volkomen toestand heeft bereikt. Vele oorzaken 
kunnen die ontwikkeling belemmeren en tot de voor- 


a MERE 


naamste behooren het niet vinden eener geschikte 
waardplant en het ontbreken der noodige voedingsstoffen 
— dit laatste in de meeste gevallen slechts een gevolg 
van het eerste — of een te lage temperatuur, enz. 

De dikke wand der peritheciën dient tot bescherming 
der sporen, die eerst een tijdperk van rust hebben door te 
brengen, waarna de vruchtjes scheuren en uiteenvallen en 
de sporen kunnen ontsnappen. — Komen zij dan het 
volgend jaar in aanraking met een geschikt jong plantje, 
zoo kiemen zij en brengen gewoonlijk gedurende verschil- 
lende generatiën slechts conidiën voort, terwijl eerst later 
(en zelfs zooals hierboven gezegd wordt, in vele gevallen in 
‘t geheel niet) de peritheciën met de ascosporen gevormd 

„worden. 

De Erysipheeën zijn vooral schadelijk omdat zij door 
middel van de zuigorganen de waardplant van haar voed- 
sel berooven en de aangetaste cellen dooden, en omdat zij 
de huidmondjes verstoppen en de groene deelen van licht 
berooven. Daar zij op vele planten voorkomen en zich 
meestal niet tot enkele organen‘daarvan beperken, maar 
zich op alle verspreiden, wordt de schade, die zij aan 
landbouwer en tuinman veroorzaken, wel eens aanzienlijk. 

Tot de schadelijkste inheemsche soorten behooren de 
volgende : 

Erysiphe. Het geslacht Erysiphe is gekenmerkt door 
zijne sporevruchten, die 4-20 sporeblazen (elk met 2-8 
sporen) bevatten en de onvertakte, op myceliumdraden 
gelijkende aanhangsels der sporevrucht. ZEysiphe 
lamprocarpa komt voor op de schorseneer (Scorzonera 
hispanica), op Borragineeën, Verbascum, Plantago, enz. ; 
Erysiphe graminis op graangewassen en grassen ; Erysi- 
phe communis op de ridderspoor {(Delphinium), op de akelei 
(Aquilegia), op Clematis en op Pisum-soorten, o. a. op de 
erwt (Pisum sativum); HErysiphe Martit eveneens op de 
erwt en op een groot aantal andere Papilionaceeën, op 
Cruciferen, Galium, Hypericum, Urtica, enz. 

Sphaerotheca verschilt van Zrysiphe omdat ieder 
perithecium slechts ééne sporeblaas (ascus) voortbrengt. 
Sphaerotheca pannosa, die aan perziken en voornamelijk 
aan de jonge rozeplantjes schade toebrengt ; — Sphaero- 


Een 


theca Castagnei, de meeldauw van de komkommers 
(Cucumis sativus), van de hop (Humulus Lupulus) en een 
aantal andere planten. 

Microsphaera heeft peritheciën met verscheidene 
sporeblazen, en aanhangsels die vorksgewijze zijn vertakt 
(fig. VL, d). Microsphaera Grossulariae leeft op de Kruis- 
of Stekelbes (Ribes Grossularia). 

Podosphaera heeft peritheciën met slechts eene 
sporeblaas en gelijkt overigens op het voorgaande 
geslacht. De meeste soorten woekeren op boomen en hees- 
ters ; bv. Podosphaera tridactyla op Prunus-soorten ; 
P. Oryacanthae op meidoornsoorten (Crataegus) en 
P. Schlechtendali op de bladeren van verschillende wilgen. 

Eindelijk Oidium Tuckeri, de meeldauw van den 
wijnstok. (}) 

Den Haag. Mej. CG. E. Destrée. 


DE ECHTE MEELDAUW OF HET OIDIUM VAN DEN 
WIJNSTOK. 


Onder de Erysipheeën (zie het voorgaande artikel) is 
niet eene soort zoo gevaarlijk en zoo schadelijk geworden 
als de Meeldauw of het Oïdium van den wijnstok : Oidium 
Tuckeri BERK. 

Deze ziekte schijnt volstrekt niet nieuw te zijn ; sommige 
geleerden beweren zelfs, dat de Romeinen haar reeds 
kenden ; maar het is eerst sedert 1845 dat het Oïdium de 
aandacht op zich heeft getrokken. — In dat jaar trof een 
tuinman, TucKER genaamd, deze meeldauwsoort aan in 
broeikassen te Margate in Engeland, waar zij groote 
verliezen veroorzaakte. Van dat jaar af heeft de ziekte 
zich naar elders met een buitengewone snelheid verspreid 
en haar kwaadaardig karakter is haar ook bijgebleven : in 
1847 werd zij sevonden in broeikassen in de onmiddellijke 
omgeving van Parijs, in 1848 te Versailles eveneens in 
broeikassen maar ook in de open lucht ; in 1849, werd de 


(1) Zie daarover het volgend artikel, waarin ook de middelen 
besproken worden, die tegen de Erysipheeën kunnen aangewend worden. 


En Cee 


wijnstok in België en in de Noordelijke departementen 
van Frankrijk aangetast. In 1851 waren al de wijnver- 
bouwende streken : Frankrijk, Zwitserland, Duitschland, 
Oostenrijk, Spanje en vooral Italië, Syrië, Klein-Azië en 
Algerië er mede besmet. — Tot dan toe echter had de 
verspreiding en de verschijning der ziekte op een zeer 
grillige wijze plaats gehad, maar van 1852 dagteekenen 
de ernstige en algemeene verliezen. Voor Frankrijk b. v. 
werden deze in een tijdverloop van 4 à 5 jaar op niet 
minder dan 200,000,000 frank eeschat en een aantal 
eigenaars van wijngaarden deden zelfs hunne wijnstokken 
uitrooien en graangewassen in de plaats zaaien. — In 
België komt het Oïdium ieder jaar met meer of minder 
hevigheid voor zoowel op de wijnstokken, die onder glas 
als op die, welke in de open lucht gekweekt worden. 
Gelukkiglijk is men erin geslaagd deze terecht gevreesde 


ziekte met goed gevolg te bekampen. 
rete 


‚De eerste verschijnselen van den meeldauw, worden 
zelden vóór, gewoonlijk pas na den bloei van den wijnstok 
waargenomen : het zijn de jonge bladen, die meestal het 
eerst de kenschetsende, witte, spinnewebachtice vlekken 
dragen; deze nemen spoedig in omvang toe en weldra 
komen zij ook op de twijgen en de oudere bladeren te 
voorschijn. In het begin is alleen de bladonderzijde 
aangetast, doch later ook de bovenzijde. 

Bij een microscopisch onder- 
zoek ziet men de dunne myce- 
liumdraden aan de bladopper- 
vlakte kruipen en hier en daar 
zuigdraden in de opperhuids- 
cellen drijven, terwijl ook 
rechtopstaande draden met 
conidiënketens uit dit myce- 

Oidium Tuckeri. Mycelium, waaruit lium oprijzen (Zie het figuur). 
den top oprijzen met conidiën aan — Die conidiën of sporen vallen 
spoedig af en worden door den 

wind op andere bladeren en twijgen en ook op de jonge 
druiven gebracht ; zij kiemen weldra indien de omstandig 


RS 
heden eenigszins gunstige zijn, en reeds na enkele dagen 
is het mycelium dat eruit voortspruit zoover ontwikkeld, 
dat het reeds nieuwe vruchtbare draden met volledige 
conidiënketens draagt. 

De opperhuid der aangetaste twijgen vertoont zwart- 
achtige indrukken, op de plaatsen waar de zwam woekert ; 
hebben de twijgen erg van den meeldauw te lijden, dan 
blijven zij verkrompen en het hout wordt onvolkomen rijp; 
in de meeste gevallen echter is de schade aan de twijgen 
van weinig belang. De aangetaste bladeren vertoonen 
meestal bleekgroene tot gele of bruinachtige vlekken ; het 
microscopisch onderzoek leert dat die vlekken ontstaan, 
daar waar een zuigdraad in eene cel van de opperhuid 
binnendringt en dat, van die cel uit, de verkleuring zich 
geleidelijk over de nabijgelegen cellen uitbreidt. De 
zuigdraden onttrekken het voedsel aan de bladeren, het 
mycelium berooft hen van het noodige licht ; zoodat de 
bladeren weldra uitgeput zijn, eenigszins verschrompelen 
en sterven. Het ligt voor de hand dat dit zeer nadeelige 
gevolgen heeft voor de voeding van den wijnstok en 
vooral van de druiven. — Slechts zelden worden de 
bloemen aangetast, maar in zulk geval gaan zij ten gronde 
en er vormen zich dus geen vruchten. — De meeldauw is 
echter verreweg het schadelijkst, wanneer hij op de 
druiven zelf verschijnt : de bes groeit inwendig voort, 
terwijl de opperhuid geheel of gedeeltelijk verkleurt en 
afsterft en zich dus niet verder kan uitzetten ; de druif 
barst open, verdroogt en valt af; indien de ziekte later 
verschijnt, wanneer de vrucht haren rijpen toestand 
nadert, gaan de bessen tot verrotting over. 


Niet alle variëteiten van den wijnstok worden op gelijke 
wijze aangetast. Sommige onder haar weerstaan zeer goed 
aan het Oïdium terwijl andere, en wel voornamelijk de 
soorten, die in Belgie veel gekweekt worden : Muscat, 
Chasselas en Frankenthal, tot de meest aangetaste 
behooren. 

Wij laten hier de lijst volgen van een aantal goede 
variëteiten, zooals die door P. Vrara is opgemaakt gewor- 
den. — Wellicht vinden onze tuinlieden daarin onder de 


weinig of zeer weinig aangetaste rassen, zulke soorten, 
waarvan de cultuur ten onzent zou kunnen aanbevolen 
worden. — Men vergete immers niet dat de beste wijze 
om de schade, die een plantenziekte kan veroorzaken, te 
voorkomen bestaat in het vormen en kweeken van varië- 
teiten, die van de ziekte in kwestie weinig of niet te lijden 
hebben : 

Zeer sterk aangetaste wijnstokken : Muscat, Chasselas, 
Frankenthal, Malvoisie, Teinturier, Folle-blanche, Clai- 
rette, Piquepoule, Gamays, Cabernet, Cabernet-Sauvignon, 
Brunfourca, Syrah, Roussane, Riessling, Carignane, zwarte 
Pascal, vroege Panse, witte Ugni, Terret, Killade, Cinsaut. 

Weinig aangetaste wijnstokken : Aramon, Sauvignon, 
Marsanne, Colombaud, Grenache, spar, Morrastel, Petit- 
Bouschet, Pinot, Merlot. 

Zeer weinig aangetaste wijnstokken : Côt, Calitor, 
Catawba, Isabelle, York-Madeira en de meeste andere 
Amerikaansche wijnstokken. 


Tot de ontwikkeling van het Oidium worden twee 
voorwaarden vereischt : nl. vochtigheid en warmte. Het 
is echter de warmte, die daarbij de hoofdrol speelt. Vol- 
gens MARps is de groei van het Oïdium reeds mogelijk bij 
een temperatuur van 11 â 12°; hij blijft stil bij ongeveel 
98°; bij 45° sterft de zwam ; de gunstigste temperatuur 
voor hare ontwikkeling ligt tusschen 25 à 30°; in broei- 
kassen, en ook langs de muren waaraan de wijngaard ten 
onzent gewoonlijk in de open lucht wordt gekweekt, 
wordt die gunstige temperatuur bij warme zomers gemak- 
kelijk bereikt. 

Sporevruchten of peritheciën (1) van Oidtum Tuckert 
zijn tot hiertoe niet met zekerheid gekend. Wel hebben 
sommige geleerden het vermoeden uitgesproken dat 
Oidium Tuckeri den conidialen vorm zou zijn van Unct- 
nula spiralis BERK. en Curr., die in Amerika op den 
wijnstok voorkomt (doch aldaar weinig schade aanricht) 
en waarvan de sporevruchten bekend zijn ; maar in ieder 
geval is zulks nog niet onwederlegbaar bewezen ; daaren- 


(1) Zie voor de beteekenis van dit woord het voorgaand artikel. 


en 


boven zijn zelfs de peritheciën van Uncinwla spiralis in 
Europa niet met zekerheid waargenomen geworden. 
Slechts een paar malen heet men ze in Zuid-Frankrijk 
meenen aan te treffen. 

Omtrent de wijze waarop de ziekte van het eene jaar tot 
het andere overblijft, kan men alleen gissingen maken. 
Misschien komen de sporevruchten van Oidium Tuckeri 
op andere gewassen voor dan den wijnstok, zonder dat wij 
zulks vermoeden ; veel waarschijnlijker is het echter dat 
stukken mycelium of ook conidiën in de reten der schors 
en op afgevallen bladeren en ranken overwinteren, en 
het volgend jaar, indien de omstandigheden gunstig zijn, 
vandaar uit de ziekte verspreiden. 

Derhalve kan het niet genoeg aangeraden worden de 
afgevallen bladeren, twijgen, enz. te verzamelen en de 
schors die 's winters van den stam loslaat, weg te nemen, 
en alles te verbranden, ten einde de besmetting in het 
volgend jaar te voorkomen. 


Men kan het Oïdium ook rechtstreeks bestrijden : toen 
deze ziekte begon erge verwoestingen aan te richten 
werden natuurlijk allerlei middelen daartegen beproefd. 
Het is echter de zwavel in drogen en poedervormigen 
toestand, die tot hiertoe de beste uitslagen heeft gegeven 
en die derhalve algemeen in gebruik is gekomen. 

Niet alleen wordt het Oïdium door de zwavel gedood 
of voorkomen, 1naar de groei van den wijnstok zelf schijnt 
erdoor begunstigd te worden : de bladeren worden groener 
en blijven langer op de plant vast ; het rijp worden der 
druiven wordt door het gebruik van zwavel een achttal 
dagen vervroegd, terwijl daarenboven de bloemen min 
onderhevig zijn aan verdrogen en afvallen. 

In de landen, waar de wijnstok op zeer groote schaal 
wordt gekweekt, wordt de zwavel gebruikt onder den 
vorm van zwavelbloem, zwavelpoeder of neergeslagen 
zwavel (1); dit laatste product moet zooveel mogelijk 


(1) Zwavelbloem wordt verkregen door het vervluchtigen van zwavel 
en het verdichten der ontstane dampen; swavelpoeder door het 
fijnwrijven van zwavel; neergeslagen zwavel is een bijproduct van de 
lichtgasbereiding. 


EE 


bevrijd worden van cyaanverbindingen, die anders de 
bladeren zouden kunnen « verbranden ». 

In hare werking verschillen deze drie stoffen zeer 
weinig van elkander; ook de prijs is voor alle drie 
nagenoeg dezelfde, vooral als men rekening houdt met 
het feit, dat men ten onzent nooit groote hoeveelheden (1) 
zwavel noodig heeft ; men kan dus van deze drie stoffen 
die gebruiken, welke in de streek waar men zich bevindt 
het gemakkelijkst en het goedkoopst te verkrijgen is. 

De zwavel, onder welken vorm ook, wordt op de wijn- 
gaardplant gebracht door middel van een blaasbalg, (2) 
— van een schildersborstel, die men eerst in de zwavel 
doopt en dan voorzichtig en zachtjes over de plant 
uitschudt ; — ofwel van een zwavelkwast of van gelijk 
welk ander toestel, dat toelaat de zwavel onder den 
vorm van een lichte wolk over den ganschen wijnstok te 
verspreiden. 

Om die bewerking te verrichten is kalm en droog 
weder te verkiezen ; men late eerst den dauw opdrogen, 
maar wachte verder de grootste hitte van den dag niet af, 
omdat men anders zou kunnen gevaar loopen de bladeren 
te « verbranden =. In de open lucht is zulks in ons land 
slechts zelden te vreezen. 

Het is volstrekt niet noodig te wachten tot het Oïdium 
reeds verschenen is om een bestuiving met zwavel te 
doen ; integendeel, het is veel beter de ziekte te voor- 
komen, dan ze later te moeten bestrijden. Het verdient 
derhalve aanbeveling een eerste bestuiving te doen pas 
vóór of tijdens den bloei van den wijnstok ; is de zomer 
droog, dan zal het waarschijnlijk niet meer noodig zijn 


(1) In Frankrijk schrijft men voor drie bestuivingen 1543550, dus 
dus te samen 100 kilogram zwavel per hectare voor. 

(2) Blaasbalgen. die uitwendig een metalen doos dragen, waarin de 
zwavel is bevat, zijn het best tot het bestuiven geschikt ; gebruikt men 
echter een anderen blaasbalg, die zoo ingericht is, dat de lederen 
gedeelten ervan met de zwavel in aanraking komen, dan moet men, na 
iedere behandeling, den blaasbalg met de meeste zorg reinigen, want 
de zwavel, wanneer zij aan de lucht blootgesteld blijft, geeft lang- 
zamerhand aanleiding tot zwavelzuur (vitriool), die de organische stoffen 
(b. v. leder) vernietigt en op die wijze ook de blaasbalgen na eenigen 
tijd buiten gebruik stelt. 


GEE 


die bewerking in den loop van hetzelfde jaar een tweede 
maal uit te voeren; is het weder integendeel tamelijk 
vochtig, dan is het raadzaam iedere maand het bestuiven 
met zwavel te herhalen tot op het tijdstip dat de druiven 
beginnen rijp te worden. Overigens die bewerking is niet 
zeer kostbaar en is gemakkelijk uit te voeren. 

Er zijn nog andere middelen beproefd, waarvan de 
meeste echter wel nooit ten onzent in zwang zullen komen, 
omdat de hoeveelheden zwavel die men hier te lande 
noodig heeft, zoo gering zijn. Wij noemen b. v. : 1° fijn 
gemalen zwavelkies; 29 een zwavelhoudende aarde van 
Sicilië en 3° de fijn gestooten overblijfselen van de zwavel- 
bereiding, eveneens uit Sicilië. Deze drie stoffen houden 
gemiddeld 40 à 50 ten honderd zwavel in. 


Wat misschien navolging zou verdienen is de toevoeging 
van kolenpoeder aan de zwavel om de opslorping der 
warmte te vermeerderen en op die wijze de werking van 
de zwavel te bevorderen. 

Er worden ook oplossingen aanbevolen, die door middel 
van een besproeier of sprenkelaar (pulvérisateur) op de 
planten worden gebracht; wij noemen hier alleen de 
beide volgende, waarvan de bereiding zonder moeite 
mogelijk is : 

A. — Eene oplossing van 1 deel zwavelkalium op 100 
deelen water; zelfs een oplossing à 0,5 °%/, heeft goede 
uitslagen gegeven, terwijl de onkosten zeer gering waren. 

B. — 400 gram zwavellever op 100 liter water. 

Vroeger werd gebruik gemaakt van een mengsel van 
1 kil. kalk, 3 kil. zwavel en 5 liter water, dat een uur 
gekookt en vervolgens tot 100 liter aangelengd werd. Dit 
mengsel is thans door de bovenstaande middelen nagenoeg 
heel en al verdrongen. 

Hetgeen in dit opstel medegedeeld werd omtrent de 
bestrijding van den meeldauw van den wijnstok, is op 
alle meeldauwsoorten (rysipheeën) toepasselijk. Het 
bestuiven met zwavel heeft b. v. bij de bestrijding van 
Erysiphe graminis (op graangewassen en grassen) en van 
Sphaerotheca pannosa (de Rozenschimmel) uitstekende 
uitslagen gegeven. 


In de laatste jaren is men ook begonnen Bordeaux’sche 
pap (brij) (1) te gebruiken, alsook de koperammoniak- 
oplossing, die op de volgende wijze bereid wordt : 1 kilogr. 
zwavelzuurkoper wordt opgelost in eenige liters warm 
water ; de oplossing wordt aangelegd tot 100 liter en dan 
wordt er 1.5 liter ammoniak aan toegevoegd. — Ook deze 
middelen schijnen zeer aanbevelingswaardig te zijn. 


G. STAES. 


Onkruid op boonenakkers. Prof. BRUEMMER, te Jena, heeft den 
invloed onderzocht van de aanwezigheid van veel onkruid op boonen- 
akkers: Worden de boonen (paardeboonen Faba vulgaris) vroeg gezaaid, 
en wordt het onkruid later niet verwijderd, dan hebben de boonen meer 
te lijden dan wanneer zij laat gezaaid worden: het onkruid is in dit 
laatste geval reeds opgeschoten eer het zaaien geschiedt en wordt dan 
natuurlijk geheel of gedeeltelijk uitgeroeid, waardoor de verdere 
ontwikkeling eenigszins wordt tegengehouden. — Het onkruid neemt 
nog meer de overhand, wanneer de paardeboonen diep en niet dicht 
genoeg gezaaid zijn. — De bodem zonder onkruid had, op eene diepte 
van 10-15 cm., eene 2-3° hoogere temperatuur en een 1-2,5 0/, hooger 
watergehalte, dan de grond, die veel onkruid droeg. 

Zorgeloos gehouden boonenakkers « vervuilen » op eene buitengewone 
wijze: de boonen blijven immers zeer lang op de akkers en daardoor 
hebben alle onkruidsoorten den tijd rijpe zaden te dragen. 

Daarom heveelt BRUEMMER aan : niet te vroeg zaaien, ondiep (8-12 cm). 
zaaien, tamelijk dicht zaaien (250 kilogr. per hectare) en zorgvuldig 
eggen als de planten 5-7 cm. hoog zijn. 

(Naar Zeitschr. f. Pflanzenkr.. 1895, bl. 102). 


BIBLIOGRAPHIE. 


JupricH UND NirscrHe, « Lehrbuch der Mitteleuropcischen Forstinsek- 
tenkunde, Berlin, Paul Parey, 1895. 

In de jaren 1837-1845 verschenen de drie deelen van Ratzeburg’s werk 
« Die Forstinsekten », in de jaren 1866 en 1868 de beide deelen van het 
door denzelfden geleerde geschreven boek « Die Waldverderbniss, oder 


(1) Zie voor de samenstelling van de Bordeaux’sche pap : Tijdschrift 
over Plantenziekten 1895 Jaarg. 1, bl. 61. 


dek 


dauernder Schade, welcher durch Insektenfrass, Schälen, Schlagen und 
Verbeissen an lebenden Waldbäumen entsteht ». In het eerste groote 
werk beschreef de verdienstelijke natuuronderzoeker de voor den bosch- 
bouw schadelijke insekten in hunne onderscheiden gedaanteverwisselings- 
toestanden, verder hunne leefwijze en de middelen om ze te bestrijden. 
In het andrre behandelde hij de gevolgen, welke de vreterij van verschil- 
lende insekten, maar ook de beschadigingen, door zoogdieren en vogels 
teweeggebracht, voor de boomen opleveren; dus de abnormale vormingen, 
die er het gevolg van zijn en de verschillende wijzen, waarop de boomen 
zich na eene heschadiging herstellen. De beide werken van Ratzeburg 
zijn van talrijke fraaie gekleurde platen voorzien. De invloed, dien zij 
niet slechts op de beoefening der studie van voor de houtteelt schadelijke 
insekten, maar ook op den geheele boschhouw uitgeoefend hebben, is 
zeldzaam groot geweest. Niet ten onrechte zegt Judcich van hem, dat, 
Ratzeburg was de man «auf dessen Schultern alle ohne Ausnahme stehen, 
welche sich heute mit forstlicher Entomologie beschäftigen ». Maar de 
groote verdienste van Ratzeburg lag niet alleen in diens wetenschappelijk 
werk op zich zelf, maar vooral ook dáárin, dat hij door zijne geschriften 
alsmede door mondeling en schriftelijk verkeer met houtvesters in alle 
deelen van Duitschland en met velen in het buitenland, honderden bosch- 
ambtenaren van hoogeren en lageren rang er toe bracht, waarnemingen 
te doen op ‘t gebied van de kennis der schadelijke dieren. Men kan dan 
ook naar waarheid getuigen, dat het van Ratzeburgs tijd dateert, dat de 
Duitsche ambtenaren, hoog en laag, althans een inzicht hebben in de 
leefwijze der schadelijke woudinsekten. Aan hem is het zeker in de eerste 
plaats te danken, dat in Duitschland weldra aan alle boschbouwscholen 
de leer der schadelijke insekten werd onderwezen. 

Daar echter Ratzeburgs bovengenoemde standaardwerken zeer 
omvangrijk en, vooral ook door de vele prachtig uitgevoerde platen, zeer 
duur waren, gaf hij in 1841 een kleiner boek uit, dat bestemd was en 
voor den praktischen houtvester en voor den student in den boschbouw. 

Dit boek voorzag blijkbaar in eene bestaande behoefte; want tusschen 
184l en 1869 verschenen zes drukken : elke druk werd door Ratzeburg 
weer op de hoogte van den tijd gebracht, zoodat iedere nieuwe druk zich 
van de vorige onderscheidde doordat zij weer tal van nieuwe waarne- 
mingen en ervaringen vermeldde. Daaraan was het dan ook toe te 
schrijven, dat ieder volgende druk weer dikker dan de vorige werd, 
zoodat de zesde ongeveer drie maal den omvang van den eersten druk 
had gekregen. — Nadat Ratzeburg in 1871 overleden was, werd door 
Judeich de zevende druk bewerkt. Maar toen een achtste druk noodig 


ine 


was geworden, oordeelde deze bewerker het gewenscht, het boek geheel 
om te werken. Er waren sedert Ratzeburgs dood zooveel nieuwe waarne- 
mingen en onderzoekingen in allerlei geschriften gepubliceerd, en het 
inzicht in vele zaken op dit gebied had zich zoodanig gewijzigd, dat het 
hem noodig scheen, een geheel nieuw werk te schrijven. De bosch- 
bouwkundige Judeich verbond zich daartoe met Nitsche, professor in de 
dierkunde aan de Forstakademie te Tharand, die de bewerking van het 
boek voor ’t grootste gedeelte op zich nam ; en zoo ontstond. als achtste 
druk van Ratzeburgs « Waldverderber » het « Lehrbuch der mitteleuro- 
päischen Fortinsektenkunde »: een omvangrijk werk van meer dan 
1400 bladzijden, met acht fraaie gekleurde platen en ruim 350 afbeel- 
dingen in den text. Het bestaat uit twee deelen, groot octavo formaat, 
die in nette linnen banden gezamenlijk voor 40 Mark (—= 24 gulden) door 
de firma Paul Parey, in wiens handen het werk voor kort is overgegaan, 
zijn verkrijgbaar gesteld : een prijs die misschien nog al hoog lijkt, maar 
toch niet te hoog is, wanneer men bedenkt, dat men daarvoor krijgt verre- 
weg het beste der nieuwere werken op 't gebied der boschinsektenkunde, 
een boek, dat inderdaad voldoet aan alle eischen, die men èn uit een 
wetenschappelijk èn uit een praktisch oogpunt kan stellen ; terwijl het 
door zijne nauwkeurige en zeer uitvoerige literatuuropgaven voor hem, 
die van een of ander onderwerp spéciale studie wil maken, van onbere- 
kenbaar nut is. Dat over het verschijnen van een boek, waar zóóveel 
werk in steekt, eenige jaren moesten heengaan, spreekt wel van zelf. Het 
verscheen in vier verschillende afdeelingen ; en telkens werd door hen, 
die zich met boschinsektenkunde of met boschbescherming bezig houden, 
het verschijnen van eene nieuwe afdeeling met ongeduld verwacht; 
maar telkens ook — zoo althans ging het mij — bood zoo’n afdeeling 
weer veel meer dan men had durven verwachten. Even als indertijd van 
de uitgave van Ratzeburg’s « Worstinsekten », kan men van dit werk 
getuigen dat het het begin is van eene nieuwe periode in de geschiedenis 
van de boschinsektenkunde. 

Het « Lehrbuch der Mitteleuropäischen Forstinsektenkunde », dat 
intusschen nu als leerboek voor den student wel wat te omvangrijk 
geworden is, begint met een opstel over Ratzeburg’s leven, een opstel 
getuigende van groote piëteït, van de hand van Judeich, die nu helaas! 
ook niet meer onder de levenden is. Het is vergezeld van Ratzeburg'’s 
portret. — Daarop volgt een algemeen gedeelte over den bouw en de 
levensverrichtingen der insekten alsmede over hunne gedaanteverwis- 
seling. In deze gedeelten herkent men de hand van den dierkundige, die 
geheel op de hoogte van zijn vak is, maar tevens ter illustratie van 


en 


hetgeen hij wil duidelijk maken, telkens die zaken weet uit te kiezen, 
welke bepaaldelijk ook den boschbouwkundige belang inboezemen. 
Bewonderswaardig zijn vooral ook Hoofdstuk Ven VI van het algemeene 
gedeelte, waarin de oorzaken van het ontstaan der insektenplagen, de 
omstandigheden, waarvan de graad van schadelijkheid afhangt en de 
bestrijding der schadelijke insekten grondig besproken worden. Zeer 
belangwekkend is daarin ook eene vrij uitvoeringe behandeling van die 
zwammen, welke in schadelijke insekten leven en deze ziek maken ; dit 
gedeelte is indertijd in overleg met Prof. De Bary opgesteld. 

In het bijzondere gedeelte worden achtereenvolgens al de onder- 
scheiden insektensoorten behandeld, die aan de houtgewassen op 
eenigerlei wijze schade toebrengen. De verschillende soorten worden 
met eene bewonderswaardige nauwkeurigheid besproken ; en bij iedere 
soort wordt rekening gehouden met wat omtrent haar gepubliceerd was; 
maar tevens blijkt telkens, hoe de schrijvers zelven hebben waargenomen 
en onderzocht. Zoo kunnen wij dan de beschrijvingen der afzonderlijke 
diersoorten als eene reeks van monographiën beschouwen, ieder voor 
zich zoo volledig als bij den tegenwoordigen stand van wetenschap en 
praktische ervaring mogelijk is. Men leze bijv. eens in dit werk de 
uitvoerige verhandeling over de nonrups. 

Aan het einde van het bijzondere gedeelte wordt bij wijze van aanhang- 
sel eene opgave gedaan van wat omtrent de in de eerstverschenen afdee- 
lingen behandelde insekten, sedert het verschijnen dier afdeelingen 
bekend geworden is ; zoodat het boek in ieder opzicht — ook wat de het 
eerst behandelde soorten betreft — geheel op de hoogte van den tijd is. 

Eindelijk vindt men achter in het werk een overzicht van de boom- 
soorten en daarbij eene opgave van de insekten, naarmate zij aan de 
verschillende organen van deze boomen voorkomen : een uitstekend mid- 
del voor den houtvester, die geen groote zoölogische kundigheden bezit, 
om zich met den naam van een insekt op de hoogte te stellen. 

Ik kan dit boek van heeler harte aanbevelen aan iederen ontwikkelden 
bezitter of beheerder van bosschen. Het bezit ervan zal hem een bron zijn 
van veel leering, veel genot en veel voordeel. 

Amsterdam, Februari 1896. 


J. RrrzeMa Bos. 


TR 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER RFDACTIE VAN 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


2e JAARGANG — 2° AFLEVERING. 30 APrirL 1896. 


Verslag van de vergadering der Nederlandsche 
phytopathologische Vereeniging, gehouden op woens- 
dag 25 Maart 1896. 


De Nederlandsche phytopathologische (plantenziekten- 
kundige) Vereeniging hield hare Algemeene Vergadering, 
op Woensdag 25 Maart 1896, des namiddags te 2 1/2 uur, 
in de Collegekamer van het Phytopathologisch Laborato- 
rium te Amsterdam. Voorzitter was Prof. J. RrrzEMA Bos, 
die in eene korte openingsrede de groote verdiensten van 
den vorigen voorzitter, den Heer J. H. KRELAGE, deed uit- 
komen, en vervolgens een woord van hulde en dank bracht 
aan den Heeren Mevrouw SCHOLTEN-COMMELIN te Amster- 
dam, die het phytopathologisch laboratorium stichtten en 
ook, zoodra daartoe de behoefte bleek te bestaan, eene 
collegekamer voor het onderwijs in de leer der planten- 
ziekten inrichtten. 

Uit het verslag van den secretaris bleek dat het aantal 
donateurs 33, dat der leden 383 bedraagt. De rekening van 
den Penningmeester wees op een ontvangst van f. 709,20 
en een uitgaaf van f. 117,545, dus op een saldo op 
rekening 1896 van f. 591,65°. Tot lid van het Bestuur werd 
herbenoemd de Heer D. K. Wert, lid van de 1ste kamer der 
Staten-Generaal te Uskwerd. Besloten werd 1° om aan het, 
Kruidkundig Genootschap « Dodonaea » te Gent ook dit 
jaar eene bijdrage van vijftie Gulden aan te bieden voor 
de uitgave van het Tijdschrift over Plantenziekten ; 2° om 
aan de donateurs en de leden der vereeniging gratis 
toetezenden een boekje over Onkruiden en Plantenziekten, 


oak 


dat in den loop van dit jaar bij de firma J. B. WoLreERS te 
Groningen zal verschijnen en door den voorzitter zal 
worden samengesteld. 3° om f. 100 op de begrooting uit- 
tetrekken ter bestrijding van te maken onkosten, voor het 
houden van voordrachten over plantenziekten en al wat 
daarmede in verband staat, in land- of tuinbouwmaat- 
schappijen. 

Eindelijk werd nog de wenschelijkheid uitgesproken 
— en de voorzitter verklaarde zich terstond bereid hiertoe 
gaarne te willen medewerken — dat in het Plantenziekten- 
kundig Laboratorium verzamelingen van zieke planten en 
van beschadigingen van planten door insekten zouden 
worden bijeengebracht, om die verkrijgbaar te stellen 
voor scholen, wintercursussen enz. De phytopathologische 
Vereeniging zou dan de onkosten voor glaswerk, spiritus, 
enz. voor hare rekening nemen, zoodat de collecties geheel 
gratis zouden kunnen worden aangeboden. — Na afloop 
der vergadering werd het phytopathologisch laboratorium 
Willie Commelin Scholten door de leden bezichtigd. 


De 2% Secretaris, 
Dr H. J. CALKOEN. 


Haarlem, 1 April 1896. 


pe 


De Amerikaansche Kakkerlak, 


schadelijk in plantenkassen ; en een middel 
ter bestrijding. 


Kakkerlakken zijn echte omnivoren, d. i. zij eten 
zoowel plantaardig als dierlijk voedsel. Verschillende 
soorten komen hier te lande in de vrije natuur voor ; 
andere soorten echter zijn uit warmere streken met sche- 
pen naar de gematigde luchtstreken vervoerd, waar zij 
echter nooit buitenshuis leven, wijl ’t haar daar te koud 
is. Zij houden zich ’t allerliefst op zeer verwarmde plaatsen 
op, nl. in woonhuizen : in keukens, nabij ’t fornuis, — op 
schepen : nabij de machinekamer, — verder in bakkerijen, 
branderijen, enz. Zij voeden zich daar met brood, scheeps- 


gu 


beschuit meel, zemelen, graân, drooe vleesch, stokvisch 
en andere gedroogde of gerookte vischsoorten, ook soms 
met andere insekten ; bij gebrek aan beter, knagen zij aan 
schoenen en leeren riemen. Bij ons komt in woonhuizen 
het meest de keukenkakkeriak of bakkerstor (Blatta orien- 
talis L). voor ; op schepen en in de magazijnen van vele 
havensteden is de Amerikaansche kakkerlak (Blatta ame- 
ricana L.) meer algemeen, terwijl in branderijen de 
Duitschekakkerlak (Blatta germanica L.)de meest gewone 
soort is, hoewel deze óók wel in onze huizen en op onze 
schepen voorkomt. 


Fig. l. De gewone keukenkakkerlak (Blatta orientalis): a — mannetje, b— wijtje, 
C — eierkapsel, d — eierkapsel van terzijde, e — id. van voren, f — id, geopend. 
De laatste drie figuren vergroot. 


Blatta (Periplaneta) orientalis (fig. 1 ; zie ook de ver- 
klaring) is 25-30 mill. lang, glimmend donkerbruin, bijkans 
zwart. De vleugels der mannetjes bereiken niet geheel het 
uiteinde van ’t achterlijf, die van de wijfjes zijn slechts 
vleugelstompjes en laten het geheele achterlijf bloot, — 


> 


Blatta (Periplaneta) americana (fig. 2, b) is merkelijk 
grooter dan de voorgaande soort, blinkend roestkleurig 
bruin ; het halsschild (d. i. de rugzijde van ’t voorborst- 
stuk) is geelachtig met donkerder vlekken. De sprieten 
zijn buitengewoon lang. — Blatta germanica (fig. 2, a) is 
slechts half zoo groot als de gewone keukenkakkerlak, 
bruingeel met twee blinkend zwarte strepen over het 
halsschild. 


GX 


Fig. 2, a — Duitsche kakkerlak (Blatta germanica);b — Amerikaansche kakkerlak 


(Blatta americana). Natuurlijke grootte, 


Ik wil nog even vermelden dat alle kakkerlakken 
hunne eieren, ten getale van ongeveer 40 stuks alle te 
gelijk leggen, te zamen gehuld in een prismatisch 
bekleedsel, in eene soort van koffer, die zich reeds in de 
eileiders van het wijfje eromheen vormt. (fig. 1, e, d, e‚ f). 
Uit de eieren komen larven te voorschijn, die reeds bij 
hare geboorte zeer veel op de oude kakkerlakken gelijken, 
maar ongevleugeld zijn ; bij iedere vervelling beginnen zij 
meer overeenkomst met de ouden te vertoonen; bij de 
voorlaatste vervelling krijgen zij vleugelstompjes (zooals 
de vrouwelijke keukenkakkerlak die ook in den volwassen 


RS 


toestand bezit), en eerst bij de laatste vervelling komen de 
gewone vleugels voor den dag. Een « poptoestand » (d. i. 
een tijdperk, waarin het insekt geen voedsel gebruikt en 
zich van belang niet beweegt) wordt niet doorloopen. De 
kakkerlakken ondergaan dus, wat men noemt, eene onvol- 
ledige of onvolkomen gedaanteverwisseling. 

Maar nu ter zake. Nooit had ik van schade gehoord, 
door kakkerlakken aan levende planten veroorzaakt. Ik 
vernam echter van den Heer C. W. R. Scholten Jr, den 
stichter van het phytopathologisch laboratorium alhier, 
dat in zijne warme kassen zeer dikwijls de uiteinden der 
luchtwortels van de Orchideeën worden afgevreten door 
kakkerlakken. Bij nader onderzoek bleek de Ameri 
kaansche kakkerlak de schuldige te zijn, hetgeen in 
zooverre geen verwondering behoefde te baren, als de 
Orchideeën en sommige der andere gewassen van de 
warme kas uit Amerika zijn geïmporteerd. De kakker- 
lakken hadden het in één opzicht in hun eigenaardig 
verblijf bijzonder goed : warmte en een vochtige atmosfeer 
toch zijn hun steeds aangenaam. Maar voedsel, zooals zij 
dat gewoon zijn, vinden zij in de plantenkas niet; 
het zal dus het gebrek geweest zijn, ’t welk hen er toe 
dwong, aan de luchtwortels te gaan knagen. Maar daar 
hetzelfde geval zich stellig ook elders wel in plantenkassen 
zal voordoen, vond ik het goed, er hier melding van te 
maken. 


Fig. 3 Kakkerlakkenval. 


Om de kakkerlakken weg te vangen, heb ik gebruik 
gemaakt van eene val, zooals die in figg. 83, 4 en 5 is afge- 
beeld. Zij bestaat uit een vat van den vorm van een’ afge- 


En 


knotten kegel, waarvan het grondvlak 1 t à 2 d.m., het 
bovenvlak 6-7 cm. in middellijn heeft. Het vat is gemaakt 
van blik, maar is met verf bestreken, waarin wat zand was 
gemengd, om de oppervlakte van het vat wat ruw te maken, 
waardoor de kakkerlakken er gemakkelijk tegen kunnen 
opklimmen. Bovendien wordt hun dit vergemakkelijkt, 
doordat het kegelvormige oppervlak van de val van zachte, 
horizontaal loopende richeltjes is voorzien, zoodat de wand 
er meer of min als een trap uitziet. Op den bodem van het 
het vat bevindt zich, juist in ’t middelpunt, een hulseltje, 
waarin, als de toestel zal worden gebruikt, een ijzeren pin- 
netje wordt gestoken met het spitse eind naar boven. (zie 
fig. 5). Op dit spitse eind zet men een kegelvormig, glad, 
metalen deksel, waarvan de onderkant eene bijkans even 
groote, maar althans gets kleinere middellijn heeft als de 
opening van het bovenvermelde afgestomptkegelvormige 


Fig. 4 Kakkerlakkenval 


vat. Dit in hoofdzaken kegelvormige deksel nu (fig. 5, 9, h, 
j, k, UD. heeft aan zijnen top eene indeuking, (4, j, A), in 
‘Lt midden waarvan weer eene uitzetting (bij), aanwezig is, 
die wordt gezet op de punt van de bovenvermelde stift, 
welke de as van den geheelen toestel vormt. Op deze wijze 
kan het metalen deksel zich vrij bewegen ; en het zal heen 
en weer balanceeren, zoodra het aan de eene of aan de 
andere zijde wordt aangeraakt. (fig. 3). 


EN TME 


Ik vulde nu het afgeknot kegelvormige vat voor één 
derde gedeelte met bier, terwijl ook in het kleine 
schaaltje op den top van het deksel een weinig bier werd 
gegoten. Het bleek dat zuur geworden bier voor de vangst 
van kakkerlakken geen mindere resultaten opleverde dan 
goed bier. De insekten kwamen op de lucht af (zie 
bijgaande figuur 83 ; zij ook het aantal bierbegeerige kak- 
kerlakken wat overdreven) ; aan den bovenrand van ’t vat 
gekomen, stapten zij op het gladde, metalen deksel 
over, om aan den top daarvan het einddoel van hun streven 
te bereiken. Maar niet zoodra hadden zij zich op het deksel 
begeven of dit kantelde, naar den kant overhellende, 
waarop op dat oogenblik een insekt was overgestapt, dat 
door deze kanteling in de holte van den val moest vallen 
en in het bier omkomen. 


Fig. 5. Kakkerlakkenval (doorsnede) 


Het gelukte, met den boven beschreven toestel in 
drie dagen tijds ongeveer een dertigtal kakkerlakken en 
kakkerlakkenlarven weg te vangen, en daarna in vier 
dagen nog weer ongeveer dat zelfde aantal. 

De hier behandelde kakkerlakkenval wordt door eene 
Duitsche firma in den handel gebracht, welker naam ik mij 
echter niet herinner. Het is in ieder geval eene kleinigheid 
om te laten vervaardigen. Volgens den fabrikant kan 
men in het bovenste schaaltje in plaats van bier, ook honig 
of sterk ruikende kaas brengen. 


J. RITZEMA BOS. _: 
Amsterdam, 24 Januari 1896. 


== AR 


De « Pal injecteur Gonin » 


en 


de inspuiting van benzine in den bodem als 
middel tegen schadelijke insekten. 


Het denkbeeld om in den erond levende insekten te 
dooden door het inspuiten in den grond van de eene of 
andere stof, die hun nadeelig is, vond het eerst bij de 
bestrijding van de druifluis (Phyllovera vastatrie) toepas- 
sing. Toen men daarmee eenig resultaat bereikte, heeft 
men de inspuitingen in den grond ook aangewend tegen 
engerlingen (meikeverlarven). Aanvankelijk maakte men 
gebruik van zwavelkoolstof ; maar Croissette-Desnoyers, 
een Fransch houtvester, heeft aangeraden, deze stof door 
benzine te vervangen. De benzine nl. heeft boven zwavel- 
koolstof dit vóór, dat zij minder snel diffundeert en dus 
langer hare werking in den grond behoudt; terwijl zij 
verder 30 °/, goedkooper is dan zwavelkoolstof. Bij zijne 
proefnemingen omtrent de inspuitingen met benzine 
maakte hij gebruik van den « pal injecteur Gonin », uitge- 
vonden door Gonin Aîné (Bureaux et Ateliers : Rue 
St-Cathérine, n° 3, Saint-Etienne, Loire,)die het instrument 
levert in twee vormen, respectievelijk voor 45 francs en 
35 francs. De beschrijving van den toestel bevindt zich in 
het « Journal d'agriculture pratique », n° 39 van den 
jaargang 1888, deel II, waar de proefnemigen van Croi- 
sette-Desnoyers door A. LESNE worden vermeld. Ik zal 
hier de beschrijving van den pal injecteur herhalen, en 
verwijs daarbij naar nevensgaande figuur 1, bl. 29. 

De pal injecteur heeft boven andere inspuitingstoe- 
stellen vooral dit vóór, dat men volkomen kan regelen de 
diepte onder de bodemoppervlakte, op welke de benzine zal 
worden ingespoten. Dit is eene zaak van veel belang, want 
de verschillende schadelijke insekten, die zich in den grond 
ophouden, leven daar niet allen op dezelfde diepte. En ook 
dezelfde soort van insekten bevindt zich in den bodem op 
verschillenden afstand van de oppervlakte, al naar de 
temperatuur der lucht en naar het jaargetijde, al naar den 
aard van den bodem en naar den leeftijd van het insekt, 


EO 


ook naar de soort van planten (meer of minder diep 
wortelend), aan welker wortels dit insekt knaagt. — 
Het spreekt wel van zelf dat men de benzine niet 
moet inspuiten boven het niveau, waarop zich de meer- 


Fig. l. Pal injecteur in doorsnede 


derheid der insektenlarven bevinden; maar men moet 
het ook niet doen juist op dit niveau. Om de insek- 


— 50 — 


tenlarven zooveel mogelijk bloot te stellen aande 
inwerking der schadelijke stof, moet deze in den grond 
worden gebracht een eindweegs beneden de plaats, waar 
de meesten dezer schadelijke dieren zich ophouden. Het is 
Il. 


lan) 
Jd 
lan! 


| 


5 


bd kala 


B NITO RNN 


A 


Fig. 3, 


toch zaak dat de voor hen schadelijke stof zoo sterk mogelijk 
en tevens zoo lang mogelijk haren invloed uitoefent; om de 


werking op de schadelijke dieren zoo sterk mogelijk te doen 
zijn, moet zij worden ingespoten nabij het ongedierte; 
maar om de werking zoo lang mogelijk te doen duren, moet 
de stof in den grond worden gebracht zoo ver mogelijk van 
de bodemoppervlakte van daan, opdat zij in gasvormigen 
staat zoo laat mogelijk in de lucht overga. Het is nu geble- 
ken, dat het ’t best is, de bezine in te spuiten op eene diepte 
van 4 à 5 centimeters onder de diepte, waarop zich de 
meerderheid der insekten bevindt, die men wil dooden. 
Daartoe nu is bij den « pal injeeteur » van Gonin langs de 
metalen pijp, waardoor de benzine wordt voortgeperst, 
een pedaal of voetbankje aangebracht (fig. 1, C.), verplaats- 
baar naar boven en naar beneden langs de bovengenoemde 
uitvoerpijp ; door middel van eene schroef kan deze toestel 
aan de pijp worden vastgezet. Wil men nu insektenlarven 
trachten te dooden, die gemiddeld 8 em. beneden de 
bodemoppervlakte leven, dan verplaatst men het pedaal C 
zóó, dat het zich bevindt op een’ afstand van 8 +5 == 13 cm. 
boven de uitvoeropeningen G (zie fig. 1) van de pijp. Bij G 
namelijk bevinden zich twee openingen, diametraal 
tegenover elkaar geplaatst, waaruit de benzine, op nader 
te beschrijven wijze, met kracht kan worden uitgespoten. 

Vóór ik verder meedeel, hoe de pal injecteur wordt 
gebruikt, zij het mij vergund, hier de bijgaande figuur 1. 
te verklaren, die eene verticale doorsnede door den gehee- 
len toestel weergeeft, alsmede de figuur 2, die bepaalde 
gedeelten ervan voorstelt. Daarmee zal de inrichting 
van den toestel, hoop ik, duidelijk zijn. 

A is een zuiger, die zich kan op en neer bewegen in 
eene buis, welke als pomplichaam dient, en zich beneden 
D uitstrekt tot onder de uitspuitingsopenine G. 

De zuiger is samengesteld uit een’ knop Z, uit eene 
buis A en daarbinnen eene soliede, dunne staaf; (fie. 2, III) 
deze laatste heeft aan haar uiteinde een leeren schijfje K, 
terwijl ook aan het uiteinde van de kortere buis A zich 
een leeren schijfje H (fig. 2) bevindt, en tusschen deze 
schijfjes H en K eene veer aanwezig is. Men vergelijke 
fig. l met fig., 2, IT waar de zuiger in zijn geheel, en met 
fig. 2, Ien III, waar deze uit elkaar genomen, is voorge- 
steld. Wordt op den knop Z gedrukt, dan sluit de leeren 


schijf HZ den toegang tot de buis HG af voor de benzine, 
welke zich in het reservoir bevindt, en de schijf K sluit 
den toegang voor de benzine in de uitvoerbuis af van de 
uitmondingsopeningen G. 

B (fig. 1) zijn de handvatsels, waarmee men den toestel 
oplicht, verplaatst en vervolgens een eindweegs verder in 
den grond drukt. De fabrikant heeft deze handvatsels hol 
gemaakt, om ze lichter en minder kostbaar te doen zijn, 
en tevens om er verschillende voorwerpen in te bergen, 
zooals een’ voorraad leeren schijfjes, om de ouden te 
vervangen, die versleten mochten zijn, en een fleschje met 
glycerine, petroleum of boomolie, om den toestel te 
smeren. 

Cis het beweegbare pedaal, dat hooger en lager kan 
wordeng esteld, en dat boven (bl. 81) nader werd beschreven. 

D is een bewegelijke metalen ring, waarmee de dosis 
vloeistof wordt geregeld welke men bij elken slag op den 
knop Z inspuit (vgl. bl. 33). 

E == knop om op te slaan. 

F — reservoir, waarin de insektendoodende vloeistof 
besloten is; aan de bovenzijde van dit reservoir bevindt 
zich eene opening, waarop eene soort van trechter beves- 
tigd is, die door een’ stop gesloten wordt. Deze stop wordt 
met eene schroef vastgezet. 

G == Uitspuitingsopening. 

H == Leeren schijf, werkende als zuiger. 

II == Zijdelingsche openingen in de buis, die als 
pomplichaam werkt, door welke openingen het réservoir 
kan communiceeren met het pomplichaam. 

K —= Vaste leeren schijf, die met het verbreede uiteinde 
van de dunne stang uit het pomplichaam volkomen afslui- 
ting bewerkt, maar het uittreden van benzine veroorlooft, 
zoodra deze dunne stane door een’ slag op den knop Z met 
zijn verbreed benedeneinde lager komt dan de schijf. 

L == Uitspuitingskamer. 

M — Vastgeschroefde punt, waarmee vastgehecht 
wordt de holle ijzeren staaf, die aan haar benedeneinde 
voorzien is van eene punt, welke in den grond wordt gesto- 
ken. Deze ijzeren buis vormt eene tweede omhulling van 
het pomplichaam. 


— 93 — 


N == Schroef waarmee wordt vastgezet de bewegelijke 
metalen ring, die voor de regeling van de hoeveelheden 
uit te spuiten benzine dient. 

O == Schroef, waarmee de dunne staaf en de wijdere 
buis, die daarom heen zit, worden bijeengehouden. 

De pal injeeteur Gonin kan zóó worden gesteld, dat 
naar willekeur 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, of 10 grammen benzine 
bij eenen slag op den knop Zin den grond worden inge- 
spoten. Op de buitenoppervlakte van den zuiger zijn tot 
dat doel de deelstrepen 3, 5, 8 en 10 aangebracht. Om bij 
een’ slag op den knop #3 grammen in te spuiten, brengt 
men den metalen ring D zóó ver om hoog, tot zijn boven- 
rand gelijk staat met de streep 3; om 5 grammen in te 
spuiten, brengt men dezen bovenrand gelijk met de streep 
5. — Zoodra de zuiger in werking is, wordt elke verbinding 
tusschen het reservoir en het pomplichaam opgeheven. Het 
pomplichaam kan hoogstens 12 gram. benzine bevatten. 
De vloeistof wordt er uitgedreven door de drukking van de 
schijf Z. Kon de zuiger zoover mogelijk dalen, dan zouden 
alle 12 grammen benzine bij elken slag op den knop £ 
worden naar buiten geperst;maar daar hij slechts kan dalen 
tot den bovenrand van den ring D, wordt er minder uit 
geperst, en wel des te minder, naarmate deze ring hooger is 
vastgeschroefd. Is hij bij het punt 3 van den zuiger vastge- 
schroefd, dan wordt er 3 gram uitgeperst; is hij bij 10 
vastgeschroefd, dan 10 gram. Zoolang men op den knop 
blijft drukken, blijft de uitstrooming aanhouden ; om dus 
zóóveel vloeistof uit te persen als men wenscht, stelt men 
eerst den toestel met behulp van den ring Dop het punt 
3 of 5, naarmate men 3 of 5 grammen wil uitpersen, en 
drukt men vervolgens de hand met kracht op ZE, tot de 
zuiger door de aanwezigheid van den ring niet verder naar 
beneden kan en licht dan de hand onmiddelijk weer op. 

Wil men den toestel gebruiken, dan stelt men dus 
eerst het pedaal C op de juiste plaats ; daarna vult men het 
réservoir ; vervolgens stelt men den ring D bij een der 
punten 3, 5, 8, 10, al naar de hoeveelheid benzine, die men 
elken keer wil inspuiten. Nu grijpt men den toestel met 
beide handen bij de handvatsels B en B, drukt de staaf in 
den grond tot het pedaal C, slaat vervolgens met de hand 


op #, doet den zuiger aldus dalen zoover hij kan, en laat, 
hem onmiddelijk weer los. Vervolgens tilt men den toestel 
uit den grond, zet hem op eene andere plaats weer neer 
en herhaalt de bovenbenoemde werkzaamheden. — 

Ik ga thans hier de resultaten meedeelen, verkregen bij 
proefnemingen met den pal injecteur. Ten deele werden 
deze reeds medegedeeld in de jaargangen 1895 en 1896 van 
het « Landbouwkundige Tijdschrift. » 

De Heer Tutein Nolthenius, Rentmeester van het 
kroondomein Apeldoorn, die mij in de eerste dagen van 
Juni 1894 berichtte, dat zijne éénjarige verspeende erove 
dennen in den grond door engerlingen (fig. 3) werden 
doorgeknaagd, schreef mij na het nemen van zijne bestrij- 
dingsproeven ’t volgende : « Het resultaat der inspuitingen 
met benzine heeft mijne verwachtingen overtroffen… 


Fig. 3. Ontwikkelingstoestanden van den meikever: 1. engerling. 2. pop, 3. volkomen 
insekt. Natuur]. grootte. 
Nauwkeurige opgaven aangaande kosten, enz. kan ik U dit 
jaar niet meedeelen, en aan de cijfers, die hieronder volgen, 
mag dus geen al te groote waarde gehecht worden. De 
kosten per 1000 inspuitingen (ieder van 3 gram) bedroegen 
circa f. 1,75 (benzine + f. 1,40, arbeidsloon f. 0,35) en de 
inspuitingen vonden plaats op een’ onderlingen afstand van 
70 em. — De injecties werden toegepast tegen engerlin- 
gen en aardrupsen, die de dennenzaailingen en de éénja- 
rige verspeende dennen beschadigden; en niettegenstaande 
eenige perceelen tweemaal, enkele zelfs driemaal werden 
ingespoten, heeft de benzine hoegenaamd geenen nadee- 
ligen invloed op de jonge planten uitgeoefend. » 


In 1895 heeft de Heer Tutein Nolthenius weer een’ pal 
injecteur van mij geleend, en wel nu bepaaldelijk om aard- 
rupsen (Agrotis valligera of eene verwante soort) te be- 
strijden, die het hem in zijne kweekerijen lastig maakten. 

Ik zelf heb in 1894 met medewerking van den Heer 
Dr O. Pitsch, Leeraar in de plantenteelt aan de Rijksland- 
bouwschool te Wageningen, een klein stukje grond, 
16 Meters lang en 10 Meters breed, waarop de lupinen 
door éénjarige engerlingen werden geteisterd, met benzine 
behandeld. Er werden benzine-injecties verricht op 
plaatsen, die telkens in dezelfde rechte lijn 1 Meter 
van elkaar verwijderd waren, terwijl de rechte lijn, 
waarop de volgende inspuitingen geschiedden, telkens 
1, Meter van de vorige verwijderd was. Wij gebruikten 
op de 160 vierkante Meter oppervlakte ongeveer 1/2 liter 
benzine. De lupinen leden niets. Na enkele dagen vond ik 
nog slechts zeer enkele levende engerlingen. Dit echter 
bewees nog niet bepaald dat de overigen dood waren ; 
mmmers toen de proeven genomen werden, was het reeds in 
’t begin van November ; en de mogelijkheid was volstrekt 
niet uitgesloten, dat de meeste engerlingen toen reeds 
hunne vreterij hadden gestaakt en dieper in den grond 


Fig. 4. De langpootmug Tipula oleracea ; links mannetje, rechts wijfje ; onder made 
{emelt;en pop. Nat. grootte. 


waren weggekropen. Maar ’t volgende voorjaar vertoonde 
zich toch de vreterij in ’t geheel niet weer; het bleek 


me (ee 


dus dat werkelijk alle, of althans zoo goed als alle 
engerlingen gedood waren. — 

In het voorjaar van 1895 bleek mij dat ook tegen 
emelten (s hamel », « grauwe worm » — de larven van 
langpootmuggen of Tipula soorten, vgl. fig. 4) de benzine- 
inspuitingen met zeer goed gevolg kunnen worden 
toegepast. Toen mij in Mei van dat jaar de Heer A. van 
Namen te Zwijndrechtv raagde, welk middel hij tegen de 
emelten zou kunnen aanwenden, die daar aan jonge 
aardbeiplanten, aan kropsla, spinazie en andere gewassen 
veel nadeel toebrachten, noodigde ik hem uit, de proef 
eens te nemen met benzine-inspuitingen met behulp van 
den pal injecteur. Ik zond hem zoodanig instrument ter 
leen. Het doet mij veel genoegen dat de Heer van Namen 
mij later kon melden : « De proeven zijn bevredigend 
afgeloopen. Het resultaat was dat de emelten bij elke 
inspuiting onmiddelijk boven den grond kwamen en kort 
daarop stierven. Van schadelijke werking op de planten 
(aardbeziën en knolsellerij) is door mij niets bespeurd. 
Wel ondervond ik dat het werktuig in gewicht te zwaar 
en te omslachtig is, om met eenigen spoed tal van 
injecties te doen. De man, op wiens tuin de proef 
genomen is, ziet er geen bezwaar in, met een gewoon 
machine-oliekannetje de inspuitingen te doen. De grond 
is los genoeg om de vloeistof snel te doen indringen. — 
Deze pal is goed voor wijngaarden, maar voor laag Blij en- 
de gewassen op den duur moeilijk te hanteeren…. Het 
schijnt ook niet zoo nauw er op aan te komen of er eenige 
grammen meer of minder te gelijk worden ingespoten. 
De vloeistof is goedkoop, 40 cts per liter, en de tijd is hier 
zeer duur…. Ik heb het genoegen dat mijne gemaakte 
kosten aan tijd, werkman en vloeistof dubbel zijn beloond 
door het suceès. » — 

Uit bovenstaande mededeelingen volgt vooreerst dat 
inspuitingen van benzine in den grond kunnen geschieden 
in ’t algemeen zonder gevaar voor de da: aop groeiende 
planten. De proeven zijn genomen op terreinen, begroeid 
met grove dennen, eiken, lupinen, aardbeiplanten en 
knolsellerij. Ook graanplanten kunnen tegen de inspuiting 
van benzine, blijkens de proefnemingen, die de Heer 


Roelofs te Finsterwolde (Gron.) volgens mijne aanwijzing 
in ’t werk stelde, om na te gaan of ook de ritnaalden 
(—= koperwormen — larven van kniptorren of Elateriden) 
door benzine-inspuitingen kunnen worden bestreden. — 
Uit vorenstaande mededeelingen wil ik volstrekt niet 
afleiden, dat benzine onder geenerlei omstandigheid 
nadeelig op den plantengroei zou kunnen werken. Integen- 
deel : bij proeven, die ik vier of vijf jaren geleden int werk 
stelde op de terreinen der Rijkslandsbouwschool, bleek mij 
dat jonge, maar toch reeds uitgestoelde haver- en zomer- 
tarweplanten afsterven of althans lijden, wanneer de 
benzine op minder dan 1 cm. afstands van de basis der plant 
werd ingespoten ; geschiedde de inspuiting iets verder 
af, dan leden de planten niet. In ieder geval echter 
kan men gerust zeggen, dat de inspuitingen van benzine, 
zijn ze ook al niet voor gedere plant onschadelijk, toch voor 
het geheele gewas als zoodanig geen nadeel opleveren ; 
want mocht ook al op den akker hier en daar eene enkele 
plant afsterven, dan schaadt dit toch niet aan de totale 
opbrengst, omdat de planten, die naast de gestorven 
exemplaren staan, zich zooveel te krachtiger ontwik- 
kelen. — Of nu echter benzine-inspuitingen op velden 
en in tuinen, waar iedere plant eene betrekkelijke hooge 
waarde vertegenwoordigt, bijv. bij vele bloemgewassen, 
ongestraft kunnen geschieden, kan ik niet zeker zeggen ; 
daartoe ontbreken mij vooralsnog de noodige gegevens. 
In ieder geval is het hier aangegeven bestrijdingsmiddel 
van veel belang èn voor den landbouw, ên voor den 
tuinbouw, èn ook voor de houtteelt, waar het het 
aankweeken van jonge boompjes geldt. — 


rig. 5. Een oproller (Juéus). 


Welke in den grond levende insekten door benzine- 
inspuitingen kunnen worden gedood, moet óók nog nader 
blijken. Engerlingen, emelten en aardrupsen wèl, zooals 
ik boven vermeldde, Waarschijnlijk zullen ook wel 
door benzine kunnen worden gedood de larven van de 
twinhaarvlieg (Bibio hortulanus), die op humusrijken grond 


— 38 — 


schadelijk zijn, — misschien ook de oprollers of milliven= 
pooten (Julus-soorten, zic fig. 5), welke zich meer en meer 
nadeelig toonen aan in den grond liggende kiemende zaden 
of kiemplantjes van erwten, boonen, suikerbieten, granen, 
en aan uitgepote aardappelen. Misschien kunnen benzine- 


Fig. 6, De veenmol {Gryllotalpa vulgaris) en zijne larve, nat. gr. 


Inspuitingen eveneens baten tegen weenmollen (Gryllo- 
talpa vulgaris, fie. 6). hoewel deze door hunne harde 
huidbekleedine stellie minder eevoelig daarvoor zullen 
zijn dan de eersteenoemde erondinsekten. — Wat de 
ritnaalden of koperwormen (kniptorlarven) aangaat, 
zoo heeft de Heer Roelofs te Finsterwolde, die op mijne 


— 9) — 


aansporing en met behulp van een’ door mij geleenden 
pal injecteur proeven heeft in ’t werk gesteld, niet dan 
negatieve resultaten verkregen. Deze Heer deed op het 
door ritnaalden geteisterde land inspuitingen, telkens van 
8 gram, op afstanden van 60-90 cm. ; maar hij kon niet 
zien dat de vreterij er minder door werd. Nu is bekend 
dat de ritnaalden behooren tot die insektenlarven, welke 
buitengewoon « taai van leven » zijn, en aan allerlei scha- 
delijke invloeden weerstand bieden (slechts niet aan de 
directe inwerking der zonnestralen !). Het is mogelijk om 
door grootere kwantiteiten benzine in te spuiten, of 
gelijke kwantiteiten op geringere afstanden, ook de 
ritnaalden in den bodem te dooden. Maar dat deze 
insektenlarven met hare dikke chitinebekleeding voor 
eene benzine-inspuiting niet zeer gevoelig zijn, bevreemdt 
ons niet. 

Zeer verwonderde het mij echter te vernemen dat de 
betrekkelijk dunhuidige larven van het snuittorgeslacht 
Otiorhynchus blijkens proefnemingen, in April 1896 door 
den heer A. M. C. van der Elst op de kweekerij Tottenham 
te Dedemsvaart ingesteld, voor benzine-inspuitingen 
ongevoelig zijn. 29 Maart j. 1. schreef mij de heer van der 
Elst over eene sterfte in sommige bedden Rhododendron, 
tengevolge van het knagen aan de wortels door de bijge- 
voegde larven, welke mij bij nader onderzoek snuittor- 
larven bleken te zijn, hoogst waarschijnlijk behoorende 
tot het geslacht Ottorhynchus. Ik raadde den heer van 
der Elst, inspuitingen van benzine te beproeven en zond 
hem tot dit doel een’ pal injecteur toe. Ik meende, daar de 
snuittorlarven ongeveer dezelfde dunne huid hebben als 
de engerlingen, vrij stellig een vunstig resultaat te mogen 
verwachten. De heer van der Elst deed injecties op een 
paar bedden op een’ afstand van 0.10 m. op een bed van 
1.10 m. breedte en 25 m. lengte. Den volgenden dag stelde 
hij een onderzoek in ’t werk en vond dat toen wel vele 
ritnaalden dood waren, maar dat de snuittorlarven nog 
goed leefden, 

Hoe het zij, het door mij beschreven middel is teven 
sommige in den grond levende insekten volkomen afdoende. 
Daarenboven is benzine goedkoop ; het kost per kilogram 


lj 

35 à 40 ets, per 100 kilo slechts f 25. Eindelijk heeft men 
gewoonlijk lang niet zooveel benzine noodie, en men heeft 
niet zooveel werkloon te betalen als men oppervlakkige zou 
zeggen. Want gewoonlijk leven de schadelijke insekten, 
die zieh in den grond ophouden, niet gelijkmatig over het 
geheele veld verbreid, maar op bepaalde plekken, waar zij 
in grooten getale bijéén zijn, zoodat men veeltijds alleen 
dáár zijne inspuitingen te verrichten heeft. — 

Het spreekt van zelf, dat alwie met den pal injecteur 
wil werken, alnaar het insekt dat hij wil bestrijden, maar 
ook al naar allerlei plaatselijke omstandigheden, zijne 
handelwijze eenigzins zal moeten varieëren. Zelfs zal men 
ervaring moeten opdoen omtrent de wijze, waarop het 
instrument onder bepaalde omstandigheden het best wordt 
gebruikt. Zoo zal blijken, dat soms één keer inspuiten niet 
voldoende is, maar dat men dit twee of drie keer moet 
doen. Zoo zal de hoeveelheid benzine, die men inspuit, de 
eene maal grooter moeten zijn dan de andere. Niet slechts 
dat het ééne insekt meer benzine noodig heeft om te ster- 
ven dan het andere ; maar ook de aard van den bodem 
bepaalt de kwantiteit benoodigde benzine. In zandbodem 
toch verbreidt zich deze stof bij ’t inspuiten veel verder 
dan in klei- of leemachtigen grond. En de grond kan 
zeer zeker zóó samenhangend wezen, dat men al bijzonder 
hard op den knop £ zal moeten slaan, om het benzine ook 
maar tot op een paar centimeters afstand uit de gaatjes 
van den pal injecteur door den bodem heen voort te 
spuiten. Veen en humusrijke bodems zullen langer het 
benzine vasthouden dan zand- en kleibodems;en er zal 
dus op laatstgenoemde gronden eerder aanleiding toe zijn 
om de injecties te herhalen. 

De pal injecteur heeft verschillende gebreken. Voor- 
cerst is hij vrij samengesteld van inrichting en daardoor 
wat kostbaar. Het laatste punt is echter het minst van 
gewicht, wanneer de toestel maar solied blijkt te zijn, 
zoodat bij de aanschaffing ervan ook werkelijk slechts van 
eene uitgave in eens sprake is. Nu komt mij de toestel in 
t gebruik werkelijk voor, soliede te zijn. Zeer raad- 
zaam echter is, het instrument gedurig te smeren met 
boomolie (olijfolie, slaolie), of nog beter, met petroleum of 


sr Te 


glycerine. Daartoe giet men nu en dan enkele droppels van 
eene dezer vloeistoffen in de opening, vlak boven D (fig, I, 
bl. 29) waarin de stang A zich beweegt. Bepaaldelijk moet 
dit gebeuren telkens, wanneer deze staaf A niet flink meer 
opspringt door de werking van de veer. Zoo noodig, haalt 
men de geheele stang naar buiten en bestrijkt hem even 
met een zeemleer met glycerine. — Mocht de staaf door de 
onzuiverheden van de gebruikte vloeistof eenigszins vuil 
geworden zijn, dan moet men haar uitnemen en schoon- 
maken. Dit moet in ieder geval geschieden, wanneer de 
ronde leeren schijfjes, in den toestel aanwezig, versleten 
zijn. Natuurlijk moet men, alvorens men staat en veer 
(d.i. den geheelen toestel, zooals die in fig. 2 is geteekend) 
er uit neemt, de gaten G sluiten met een scherp aangepunt 
stukje hout, tenzij men vooraf het geheele reservoir heeft 
leeegeemaakt, wat in ieder geval de voorkeur verdient. 
Een van de beide maatregelen moet men nemen om te 
verhinderen dat het réservoir door de beide gaten G 
leegloopt. Zoodra men den zuiger uit den toestel heeft 
genomen, maakt men den sleutel OQ los en men neemt de 
verschillende deelen van den zuiger uit elkaar fig. 2. Men 
neemt de versleten leeren schijfjes weg; vervolgens 
schuift men op het benedeneinde van de dunne staat een 
nieuw schijfje; men schuift de veer weer over de staaf 
heen, tot deze het schijfje aan ’t einde ervan bereikt heeft. 
Vervolgens brengt men het tweede leeren schijfje, dat op 
’t boveneinde van de veer komt te liggen, op zijne plaats; 
eindelijk neemt men de holle buis (A, fig. 1,2) waarop 
deelstrepen zijn aangebracht en die van boven in een’ 
knop eindigt. Men slaat dan op dezen knop tot hij niet 
verder naar beneden kan, doordat de dunne staaf (fig. 
2,1, met den knop in aanraking komt; op die wijze 
wordt de veer gespannen. Daarna draait men den sleutel 
0 weer om, zoodat de geheele pomptoestel weer vast op 
zijne plaats zit ; men bevochtigt de nieuwe leeren schijfjes 
met wat glycerine of met eene andere kleverige substantie, 
en men brengt vervolgens den weer in elkaar gezetten 
pomptoestel op de plaats, die hij in de machine moet 
innemen. 


AD 


Wanneer de toestel geheel ongebruikt is of althans in 
langen tijd niet gebruikt is geworden, dan doet men goed, 
vóór het gebruik in het reservoir wat water te gieten en 
dit er een half uur lang in te laten blijven ; men werkt dan 
een dozijn keeren met den zuiger, en maakt vervolgens 
het réservoir leeg, alvorens er benzine in te doen. Dat 
tijdelijk ingieten van water dient natuurlijk om de droge 
leerschijfjes te doen opzwellen. — | 

De samengesteldheid van den toestel van Gonin is een 
bezwaar, niet in de eerste plaats, omdat hij daardoor 
kostbaarder is, maar vooral omdat daardoor eene doelma- 
tige behandeling van het instrument voor den eenvoudigen 
landbouwer of tuinder moeilijker wordt. Daarbij komt dat 
de toestel vrij zwaar is, waardoor het werken daarmee 
bemoeilijkt wordt. 

Wenschelijk schijnt het mij, de aandacht van werk- 
tuigkundigen te vestigen op de vraag, of een toestel voor 
de inspuiting van benzine in den grond niet eenvoudiger 
te construeeren ware en bepaaldelijk zóó dat hij minder 
zwaar wordt. 

Daar het, ook blijkens de ervaringen van den Heer 
van Namen (zie bl. 36) er niet zoo bijzonder op aankomt, of 
de hoeveelheid ingespoten benzine wat grooter is dan 
strikt noodig was, zou men desnoods den toestel, waar- 
door de kwantiteit in te spuiten benzine wordt geregeld, 
kunnen missen. Men zal echter wèl eene inrichting 
moeten blijven behouden, waardoor de benzine met 
eenige kracht in den grond wordt gespoten. 

Volgens mijne meening heeft de « pal injecteur », 
vooral als het gelukt, hem eenigzins te vereenvoudigen, 
zeer stellig eene toekomst, althans op niet al te stijve, 
op niet te zeer samenhangende gronden. Op zeer stijven 
klei- of leembodem schijnt mij het instrument niet te 
kunnen worden gebruikt, èn omdat het een al te zwaar 
werk wordt, om het tot zekere diepte in den grond te 
drukken, ên omdat zich de benzine in zoodanigen bodem 
niet ver van de plaats van inspuiting verspreidt èn einde- 
lijk omdat de uitspuitingsgaten (fig. 1,G) er zoo gemakke- 
lijk verstopt raken. 


A 


Hoe het zij, in vele gevallen kan zonder twijfel de pal 
injecteur, reeds zooals hij nw is, den land- en tuinbouw 
groote diensten bewijzen ; en dit zal nog in meerdere mate 
het geval worden, wanneer het gelukken mocht, hem 
zoodanig te wijzigen, dat hij wat eenvoudiger van samen- 
stelling wordt en wat gemakkelijker te hanteeren valt. 


J. RITZEMA BOS. 
Amsterdam, 18 April 1896. 


DE BESTRIJDING VAN DEN BRAND DER GRAANGEWASSEN 


door middel van het « Gerespoeder ». 


Toen wij in den eersten jaargang van dit Tijdschrift 
(afl. 4 en 5) over den brand der graangewassen handelden, 
schreven wij, bij de bespreking der bestrijdingsmiddelen, 
het volgende (bl. 110): 

« Onlangs werd door JENSEN een poeder aanbevolen, hetwelk 
Cerespoeder (Cerespulver) genoemd wordt, en bij de haver en de gerst 
niet alleen den brand zou voorkomen, maar daarenboven de opbrengst 
met 8 à 10 °/, zou verhoogen. De naakte gerstebrand zou, door het 
gebruik van Cerespoeder, niet dadelijk verdwijnen, doch van jaar tot 
jaar verminderen. 

Daarenboven zou het Cerespoeder nog een ander voordeel opleveren : 
het drogen van het zaaigraan, na de behandeling met zwavelzuur koper 
of met warm water, geschiedt vrij moeilijk wanneer zulks op groote 
schaal moet uitgevoerd worden. — Met Cerespoeder daarentegen is alles 
veel eenvoudiger: het is voldoende de zaadhoopen met een oplossing 
van het poeder in koud water te besproeien en daarna te laten drogen. — 


Voor 100 kil. zaaigraan zou ongeveer 50 centimes (25 cent) Cerespoeder 
voldoende zijn. Tot nog toe is het echter niet mogelijk het gebruik van 


Cerespoeder aan of af te raden. » 

Er is nu onlangs een vlugschrift (1) verschenen van de 
hand van Dr M. HoLLRuNa, bestuurder van het Versuchs- 
station für Pflanzenschutz te Halle, waarin over het 


(1) Flugschrift Nr 1 der Versuchsstatton f. Pflanzenschutz zu 
Halle a, S, 


he 


« Cerespulver » wordt gehandeld en dat wij noodig achten 
hier samen te vatten : 

Het zoogenoemde Cerespoeder (Cerespulver) van 
Jensen bestaat wezenlijk uit niets anders dan uit gansch 
gewone zwavelkalium (zwavellever), dat bij de handelaars 
in scheikundige producten en drogerijen nagenoeg overal 
verkrijgbaar isen wel tegen een veel lageren prijs, dan 
door de « Deutsche Ceres » er voor wordt gevraagd. Deze 
verkoopt de zwavellever à 2 Mark (2.50 fr. — f. 1.20) per 
kilogram, met inbegrip van de flesch, terwijl die stof in 
het groot à 0.60 M. (0.75 fr. — f. 0.35)en in het klein à 
0.70 M. te bekomen is, eveneens met de flesch. Het verschil 
in prijs is dus zeer groot. (In België is de prijs van de 
zwavellever nagenoeg dezelfde). 

Zwavellever is voor ’t overige geen nieuw middel ; het 
werd reeds in 1890 door de Amerikanen KELLERMANN en 
SWINGLE aangewend en even goed bevonden als de warm- 
water-methode van JENSEN (1). 

Deze, die ongetwijfeld die proefnemingen van KELLER- 
MANN en SWINGLE kende, heeft dus niets anders gedaan dan 
aan de stof een nieuwen naam te geven en te trachten ze 
aldus tegen buitensporige prijzen te verkoopen. — Zoo iets 
is des te meer te betreuren daar JENSEN tot hiertoe in de 
wetenschappelijke wereld een naam bezat, die onder een 
dergelijke handelwijze natuurlijk lijden zal. 

Proefnemingen zijn gedaan geworden en sommige 
daarvan zijn ten gunste, andere ten ongunste van de 
behandeling met zwavellever uitgevallen. Thans worden 
door het Versuchsstation te Halle en ook door KIRCHNER 
methodische proeven over het gebruik van zwavelkalium 
senomen en het is dus verkieslijk de uitslagen daarvan af 
te wachten, alvorens de zwavellever aan te “wenden; — De 
Kühn’sche behandeling (2) met zwavelzuur koper blijft 
voorloopig nog het doeltreffendste bestrijdingsmiddel. 


G. STAES. 


(1) De warm-water-methode van Jensen is beschreven in Tijdschr. 
over Plantenziekten, 1° jaarg., 5° aflev., bladz. 109. 

(2) Voor de Kühn ’sche behandeling, zie : Tijdschr. over Plantenz. 
le jaarg. 5° afl. bldz. 107. 


BIBLIOGRAPHIE. 


De cultuurgewassen van ons Vaderland met hunne vrienden en 
vijanden, afgebeeld door S. Schlitsberger en voor Nederland bewerkt 
door Dr A. J. C. Snijders. — Uitgave van W.J. Thieme en Cie te 
Zutphen, 1896. 


Vooral nu de lagere takken van het landbouwonderwijs tem onzent 
meer en meer tot hun recht komen, en nu het tuinbouwonderwijs, dat 
reeds lang in Zuid-Nederland met succès wordt gegeven, ook in Noord- 
Nederland zal worden geregeld, begint er meer en meer behoefte te 
komen aan goede schoolplaten, die altijd een belangrijk hulpmiddel 
zullen blijven bij het onderwijs in de natuurwetenschappen en hare 
toepassingen, hoe zeer men ook trachte den kinderen steeds zooveel 
mogelijk ook de voorwerpen zelven te laten zien. Op het gebied van 
de zuivere en toegepaste natuurlijke historie bestaat nog groote 
behoefte aan bruikbare en daarbij niet te dure platen. Voor de nuttige 
dieren hebben wij een fraai stel platen voor de school (nl, die welke bij 
de Erven Tijl te Zwolle zijn uitgegeven en door den heer Bisschop van 
Tuinen bewerkt); maar voor de schadelijk dieren hebben wijer in ’t geheel 
geene. Wanneer dus in deze leemte op alleszins voldoende wijze wordt 
voorzien, dan mogen wij van grooten vooruitgang spreken. En dat is 
met de aan ’t hoofd van deze aankondiging vermelde uitgave van de 
firma Thieme te Zutphen het geval. Er is verschenen eene serie van 
6 platen, waarop de ooftgewassen zijn afgebeeld, nl. hunne takken 
en twijgen, bladeren, bloesems en vruchten ; van sommige soorten van 
ooftgewassen ook verschillende variëteiten, zelfs ’t een en ander 
betreffende enten en oculeeren. Op deze wijze worden behandeld: de 
appelboom-(Plaat I), de pereboom (II), de pruimeboom (III), de kerse- 
boom (IV), de wijnstok en de framboos (V) en kruisbes, aalbes en 
zwarte bes (VI). 


Maar hoewel de platen voor de behandeling van de deelen der 
bovenvermelde ooftgewassen van veel nut kunnen zijn, het hoofddoel, 
dat den vervaardiger ervan voor oogen stond, was blijkbaar een ander : 
hij wilde een flink hulpmiddel verschaffen bij het onderwijs in de kennis 
der schadelijke en nuttige dieren. Zoo beeldt hij op de plaat van den 
appelboom af al die diersoorten, welke den stam, de takken en twijgen, 
de knoppen, bladeren, bloesems en vruchten van dezen boom vernielen of 


UBS 


bederven, en ook de nuttige diersoorten, welke deze schadelijke dieren 
dooden. Op dezelfde wijze worden op de andere platen de vijanden en 
en de vrienden der verdere ooftgewassen afgebeeld. Dat de grens 
tusschen schadelijke en nuttige diersoorten niet altijd scherp kan 
worden getrokken, weet ieder, Vele dieren doen en nut èn nadeel. Op 
pl. IL isonder de « vrienden van den kerseboom »afgebeeld de wielewaal; 
hij isin de teekening juist van plan, eene ringelrups te grijpen. Ik zou er 
echter wel iets op durven verwedden, dat hij zich nog bedenkt, de rups 
laat zitten en de kersen grijpt, die hij ook maar voor ’tgrijpen heeft; 
immers hij is zoo’n « vriend van kersen », dat hij in den kersentijd 
dikwijls zoo goed als niets anders eet. En ook de musch, die als « vriend 
van den kersenboom » is afgebeeld, is « een groot vriend van kersen ». 
Trouwens hier kan de verklaring van den onderwijzer alles goed maken, 

Alle plantendeelen en dieren zijn op de platen op natuurlijke grootte 
afgebeeld ; maar aan weerskanten van elke plaat vindt men de kleine 
soorten, die op eenigen afstand niet goed te onderscheiden zouden zijn, nog 
eens weer afgeteekend, en wel aanmerkelijk vergroot. Deze wijze van 
handelen dunkt mij zeer aanbevelensweardig. Gaf men alleen de af beel- 
dingen op natuurlijke grootte, dan zou men van verscheiden soorten 
reeds op betrekkelijk geringen afstand den vorm niet kunnen onder- 
scheiden ; en sterk vergroote afbeeldingen van insekten zonder het 
insekt op natuurlijke grootte erbij, geven nooit een juist denkbeeld van 
de wijze, waarop iedere soort zich aan ons oog voordoet. Beide 
afbeeldingen, die op natuurlijke grootte en de vergroote, te hebben naast 
elkaar, dat geeft eerst een goed denkbeeld van den indruk, dien een 
insekt op ons maakt. 


Door de wijze, waarop deze platen zijn ingericht (eene hoofdplaat met 
alle diersoorten op natuurlijke grootte afgebeeld, en daarvan volkomen 
afgescheiden zijplaten, waarop de kleinen vergroot voorkomen), voor- 
komt men tevens het bezwaar dat sommigen platen voor natuurlijke 
geschiedenis aankleeft, op welke sterk, weinig en in ’t geheel niet 
vergroote diersoorten door elkaar voorkomen, ’t welk onwillekeurig 
omtrent de onderlinge grootte-verhoudingen verkeerde begrippen doet 
ontstaan. — Wat de vergroote afheeldingen op de hier bedoelde platen 
aangaat, veroorloof ik mij echter de opmerking te maken, dat dikwijls 
het insekt daar sterker vergrootis afgebeeld dan de bladeren of bloesems, 
waarop het zit. Men vergelijke slechts op plaat II den appelbloesem 
kever met de bloem, waarop hij zit en de pijlstaartrups met de bladeren 
aan het twijgje waarop deze kruipt. Over ’t geheel bevallen mij deze 
vergrovte afbeeldingen minder goed dan die op natuurlijke grootte ; 


Eje 


vaak blijkt in deze vergroote afbeeldingen, wat in die op natuurlijke 
grootte nietin toog valt, dat op de détails (zooals hijv. de nervatuur 
der vleugels) niet genoeg gelet is. Zeer leelijk is op plaat VI de 
vergroote afbeelding van den glazenmaker Libellula quadrimaculata, 
terwijl de afbeelding op nat. gr. (op de hoofdplaat) zeer goed is. De 
vergroote afbeelding van de rups van het geaderde witje of boomwitje 
(Pieris Crataegi) is zeer onnauwkeurig, vooral wat de kleuren betreft. — 
Maar zijn er ook al naar mijn bescheiden meening enkele aanmerkingen 
te maken op de vergroote af beeldingen, dat neemt van hare waarde in 
t algemeen niets weg. En de hoofdplaten zijn waarlijk zeer fraai uitge- 
voerd, zóó fraai, dat men er inderdaad verwonderd over staat, dat voor 
de geringe som van f. 4,50 een stel van zes zulke platen kan worden 
geleverd. De kleine handleiding van Dr. Snijders is daaronder ziet 
begrepen ; deze kost f. 0,60. 


De Duitsche oorsprong van de platen is hier en daar nog al merkbaar, 
in zoover dat men verschillende insekten afgebeeld vindt, die voor ons 


land van geen of van zeer weinig belang zijn ; maar dat hindert minder. 
Toch zouden, geloof ik, de platen aan duidelijkheid nog gewonnen 


hebben, als men zich bepaald had tot de belangrijkste soorten ; dan toch 
was er minder overlading geweest. Aan den anderen kant echter is het 
waar dat eene diersoort, die in eene streek veel voorkomt, in de andere 
ontbreekt en omgekeerd ; en zoo zou het voor den onderwijzer in eenen 
bepaalden hoek van het land lastig kunnen zijn, wanneer eene zekere 
soort niet was opgenomen, die bijkans overal elders best zou kunnen 
worden gemist. 


Onder de « vijanden » der ooftboomen heeft de vervaardiger der 
platen ook enkele plantaardige vijanden opgenomen, zooals de volgende 
zwammen : Fusicladium dendriticum, die oorzaak is van vlekken op de 
appels, — Ewoascus Pruni, die de « hongerpruimen » doet ontstaan, — 
Oidium Tuckeri, de oorzaak van eene zeer nadeelige druivenziekte. 
Maar de plantaardige vijanden zijn in verhouding tot hunne belangrijk- 
heid, zóó schaars op de platen vertegenwoordigd, dat het m. i, een’ 
beteren indruk zou maken, als deze maar geheel waren weggebleven. 
Waar toch de boomkaxnker, de roest der perebladeren, de bladziekte der 
kerseboomen (Gxomonia erythrostoma), de valsche meeldauw van den 
wijnstok (Peronospora viticola) en zoovele andere door plantaardige 
parasieten veroorzaakte ziekten niet zijn afgebeeld, kan moeilijk worden 
beweerd, dat ook slechts de allerbelangrijkste boomziekten tot haar 
recht gekomen zijn. Maar moge ook hier ’t een en ander te wenschen 


U 


overgebleven zijn, de algemeene indruk, dien Schlitzberger’s platen 
maken, is zeer gunstig, en doet ons met verlangen uitzien naar de 
verschijning van de tweede serie van zes platen, die later zal worden 
uitgegeven, en waarop de land- en tuinbouwgewassen met hunne 
vijanden zullen werden afgebeeld. De heer Snijders en de firma Thieme 
hebben door de Nederlandsche uitgave aan het onderwijs, in ’t bijzonder 
aan het elementaire land- en tuinbouwonderwijs, in Noord- en Zuid 
Nederland een’ grooten dienst bewezen. 

Dr A. J. C. Snijders te Zutphen, die zich reeds op zoo velerlei gebied 
met succès heeft bewogen, heeft bij de zes thans verschenen platen 
eene beknopte handleiding (ruim %0 bladzijden) ten behoeve van den 
onderwijzer geschreven. Deze vindt daarin eene menigte zaken meege- 
deeld, waarvan de kennis voor hem onontbeerlijk is, wil hij de platen 
met goed gevolg gebruiken. Toch maakt dit boekje, dat vele onderwerpen 
zeer beknopt behandelt, voor den onderwijzer een uitvoeriger werk 
niet overbodig ; het is eene handleiding hij ’t gebruik der platen, meer 
niet: meer wil het ook niet zijn. Maar als zoodanig heeft het groote 
waarde. Aanmerkingen heb ik hier en daar wèl. Zoo is hetgeen op bl. 7 
reg. 7 van boven, omtrent de zwam Fusicladium dendriticum gezegd 
wordt, geheel onjuist. Zoo diende in een werk, dat in 18% wordt 
uitgegeven, naast de teerbanden noodzakelijk van « rupsenlijm » melding 
te worden gemaakt. Zoo worden op bl. 11 de kraaien en de musschen 
nog genoemd onder de vogelsoorten, die in Nederland worden 
beschermd ; terwijl die bescherming bij het Kon. Besluit van 24 Oet. 
1892, regelende de uitvoering van de wet van 25 Mei 1880 (« de vogelen- 
wet ») is ingetrokken. Zoo schijnt Dr S. te meenen-dat in Nederland de 
nachtegaal in ’t geheel niet bij de wet wordt beschermd (bl. 10 en 11), 
hoewel onze jachtwet, die reeds van 1857 dateert, den nachtegaal zelfs 
veel meer bescherming verleent dan eene der andere nuttige vogel- 
soorten hier geniet. Zoo zou ik, het boekje verder doorloopende, 
meer opmerkingen kunnen maken. Toch is het voor den onderwijzer 
van veel waarde als handleiding bij 't gebruik der platen ; en het 
behandelt in weinige bladzijden veel stof in algemeen verstaanbaren 
vorm. Wij zijn den heer Snijders dank schuldig voor de wijze, waarop 
hij Schlitzberger'’s platen in ons land invoert. 


J. RITZEMA BOS. 
Amsterdam, 16 Maart 1895. 


—_—____eoophooe___ 


Phytopathotogisch Laboratorium WILLE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 


EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


2e JAARGANG — 3° AFLEVERING. 30 Junr 1896. 


Het gesloten blijven der rozenknoppen. 


Een eigenaardig verschijnsel doet zich alle jaren in 
meerdere of mindere mate, het meest echter bij aanhou- 
dend nat weer, bij onze rozen voor, niet het minst bij de 
edele soorten. De knoppen vormen zich geheel op de 
normale wijze, maar zij gaan niet open. De buitenste 
kroonbladeren beginnen te vergaan en worden bij witte 
rozen en theerozen, eerst aan de randen, later geheel en al, 
vuilbruin, terwijl zij bij de roode rozen zwart worden. 
Eindelijk laten alle kroonbladeren gezamenlijk, terwijl zij 
elkaar blijven omsluiten, los, d. i. hun samenhang met de 
kelkbladeren wordt opgeheven; m. a. w. de geheele 
knop gaat loszitten en valt af. Bij zulke gesloten blijvende 
rozenknoppen kunnen overigens de kroonbladeren en 
meeldraden normaal zijn, maar zij kunnen ook geheel 
abnormaal ontwikkeld wezen. Vooral de meeldraden en 
de tot kroonbladachtige deelen vervormde meeldraden 
der roos zijn dikwijls kromgebogen, zoodat de helm- 
knoppen naar beneden gekeerd en in de holte van den 
kelk ingedrongen zijn. 

Voor het opengaan van eene bloem is eene zekere 
drukking van de in de plant aanwezige sappen noodig ; 
is de spanning van de sappen in den bloemstengel niet 


voldoende, dan opent de knop zich niet. En zal deze 
spanning van de sappen in den bloemstengel voldoend 
zijn, dan is noodig dat door den wortel eene voldoende 
hoeveelheid vocht worde opgenomen en door den stam met 
zijne takken voortgevoerd. 

Dat ook warmte en licht invloed hebben op 'topengaan 
der bloesems, wil ik overigens daarmee niet ontkennen. 
Maar het verschijnsel dat de rozenknoppen niet opengaan 
en zich gedragen zooals boven werd aangegeven, moet 
stellig hoofdzakelijk worden toegeschreven aan eenen 
onvoldoenden vochtaanvoer naar deze knoppen. Deze 
wordt in dit geval echter niet veroorzaakt door een’ te 
drogen bodem. Op een’ te drogen bodem toch ziet men de 
planten verwelken : alle deelen der plant ontvangen dan 
te weinig water. — Is de bodem altijd of bijkans altijd arm 
aan water, was dit dus zoo óók reeds toen de zaden 
kiemden, waaruit zich de plant vormde, dan richt zich 
deze laatste op dit voortdurende gebrek aan water in ; 
hare bovenaardsche deelen blijven klein, en men krijet het 
verschijnsel, dat met den naam « dwergvorm » of 
« nanisme » wordt aangeduid. Dit komt o. a. bij vele duin- 
planten en bij planten op schralen, diluvialen zandbodem 
voor. — Maar bij het niet opengaan der rozenknoppen is 
geen sprake van een’ te drogen bodem. De bladeren 
ontvangen water genoeg ; maar de rozenknoppen, die in 
het tijdperk van opengaan nu p'otseling eenen vrij sterken 
sapaanvoer noodig hebben, ontvangen te weinig. Dit ligt 
niet aan den bodem, maar aan de rozenstruiken zelven. De 
sapaanvoer is dikwijls te gering om alle knoppen behoor- 
lijk te doen opengaan, wanneer de wilde stam, waarop 
geënt was, te dun is; ook wanneer bij dezen, hoewel hij 
dik genoeg is, schors en bast naar evenredigheid te sterk 
ontwikkeld zijn, zoodat de deelen, die vooral voor den 
wateraanvoer zorg dragen (het jonge hout) aan te sterke 
drukking zijn blootgesteld, waardoor dus de sapstijging 
in meerdere of mindere mate belemmerd wordt. Men kan 
deze drukking verminderen door langs den wilden stam 
een groot aantal insnijdingen te maken, te beginnen even 
boven de plek, waar de veredeling plaatsgreep en voort- 
gaande tot aan den voet van den stam. Ieder van deze 


insnijdingen, die met een scherp mes moeten worden 
gemaakt, mag ruim 1/2 d. m. lang zijn. Vooral wanneer 
men deze insnijdingen tijdig maakt (in Juni of althans 
nog in Juli), kan men zeer dikwijls het dichtblijven der 
knoppen voorkomen of althans voor het vervolg doen 
ophouden. 

Is echter de oorzaak van het hier bedoelde, onwelkome 
verschijnsel gelegen in eene verkeerde standplaats of eene 
zwakke beworteling, zoo is er niets aan te doen dan 
verplanten. 

Soms wordt de te geringe sapstrooming veroorzaakt 
door eene wonde of eene beschadiging door vorst ; in dit 
geval kan, bepaaldelijk wanneer deze beschadiging slechts 
aan eenen tak of eenige takken voorkomt, het dicht- 
blijven der knoppen tot die enkele takken beperkt blijven. 

De hier behandelde kwaal der rozenknoppen wordt in 
de hand gewerkt door veel regen ; want daardoor koelt de 
bodem af en wordt de wortelwerkzaamheid, dus ook de 
sapstrooming, minder. Ook werkt aanhoudende vochtig- 
heid het vergaan der losgelaten buitenste kroonbladen in 
de hand. Droogte, zonneschijn en warmte kunnen het 
kwaad niet keeren, maar doen het toch minder groot zijn. 


J. RITZEMA 1 OS. 
Amsterdam, 16 Mei 1896. 


re 


De < worm » in de wormstekige 
appelen en peren, en de middelen om hem 
te bestrijden. 


Wormstekige appelen en peren kent ieder ; en het is 
van algemeene bekendheid dat daardoor in sommige 
jaren zeer veel schade wordt veroorzaakt. 

In den laatsten tijd is men omtrent het insekt, dat er 
de oorzaak van is, veel nieuws te weten gekomen, ’t welk 
voor de praktijk niet zonder belang is; en vooral men is 
er in geslaagd, middelen te beramen, die — al kan men er 
geene geheele uitroeiing van het schadelijke insekt mee 
bereiken — toch kunnen meewerken om de plaag zeer 


Fig. 1, 2, 3. — 1, Jonge appel, waarop het vlindertje zijn eitje legt. — 2, Vlinder, vliegend. — 
dg, Id. vergroot, — len 2 natuurlijke grootte. 


krachtig te bestrijden. Wij hebben in dezen veel te danken 
aan de redactiën van twee Duitsche tijdschriften, nl. van 
« der Praktische Ratgeber im Obst-und Gartenbau » 
en « van Mitteilungen über Obst-und Gartenbau. » Ik wil 
hier meedeelen water in de laatste jaargangen van deze 
beide tijdschriften voor merkwaardigs op ’t gebied van de 
bestrijding van den « worm » in de pitvruchten voorkomt. 
Maar aangezien het voorkomen en de leefwijze van het 
bedoelde insekt stellig niet allen lezers van het « Tijdschrift 


over Plantenziekten » in voldoende mate bekend zijn, zij 


het mij vergund, hen in een eerste gedeelte van mijn opstel 
met deze zaken nader bekend te maken. 


E: 


De « worm » van de wormstekige appelen en peren is 
geen worm, maar een rupsje, (fig. 7, a), als zoodanig 


Fig. 4, 5, 6. — 4, Jonge appels, waarop bij w, @, v, 2, eitjes zijn gelegd. — 5, Oudere 
appel (een pijltje stelt voor het kleine, later niet meer zichtbare, inboringskanaaltje 
Verder is er vreterij in ’t klokhuis, en van daar strekt zich eene opening naar de opper- 
vlakte uit. — 6, volwassen wormstekige appel; bij a en b openingen aan de 

_buitenoppervlakte, 


kenbaar aan zijnen duidelijk in ’t oog vallenden, met eene 
harde huid bekleeden kop en aan het bezit van pooten, niet 
slechts aan het voorste gedeelte van ’t lichaam (borststuk), 


en 


maar ook aan het achtereinde (achterlijf.) De pootjes van 
‘t borststuk zijn uit leden samengesteld; die van ’t achterlijf 
zijn ongeleed. Het volwassen rupsje bereikt eene lengte 
van 12-14 mill. ; het is over ’t grootste gedeelte van zijn 
lichaam roodachtig geel, geelachtig of geelwit van kleur, 
maar de kop is glimmend roodachtig bruin, even als de 
rugzijde van het eerste lid van ’t borststuk (dat lid, ’t welk 
onmiddelijk op den kop volgt.) Verder vindt men over 
't lichaam heen vier in de lengterichting zich uitstrek- 
kende, rijen van zeer kleine, donker gekleurde wratjes; ter- 
wijlop de rugzijde van het laatste lid des lichaams grootere, 


Fig. 7, — a, Vo!wassen rups — b, Ingesponuen rups. — e, Ru ps uit het spinsel genon.en. — 
e, Pop, te voorschijn komende uit het spinsel. 


donker grauwe vlekken aanwezig zijn. Het aantal 
(ongelede) achterlijfspooten bedraagt 5 paar. Het lichaam 
schijnt bij oppervlakkige beschouwing geheel glad en 
onbehaard ; maar eene meer nauwkeurige waarneming 
met de loupe leert ons, dat toch haartjes aanwezig zijn. 
Hoe komt dit rupsje in de wormstekige vrucht? 
Iedere rups ontstaat uit het ei van een’ vlinder. Het 
vlindertje, dat aan het rupsje uit de wormstekige appelen 
het aanzijn geeft, heet Curpocapsa pomonana (of C. pomo- 
nella L.); men zou het in t Nederlandsch den appelblad- 
roller kunnen noemen; maar deze naam is niet gebruike- 
lijk, Ook zou deze naam aanleiding tot verwarring kunnen 
geven ; men zou daarbij allicht denken aan een dier, dat 


nf epe 


binnen een inééngerold blad leeft, zooals vele rupsen 
uit de familie der Bladrollers of Tortriciden doen, 
en aan welke eigenaardigheid deze familie haren naam 
ontleent. Maar het vlindertje, waarvan de rups in de 
wormstekige pitvruchten leeft, maakt alleen om zijnen 
lichaamsbouw, niet om de leefwijze der rups, aanspraak 
op den naam « bladroller » ; en wij zullen het dus maar, 
bij gebrek aan eene kortere en tegelijk passende 
benaming, met den naam : « vlindertje van de wormstekige 
piteruchten » aanduiden. 

De familie de bladrollers, waartoe dit vlindertje 
behoort, wordt uitsluitend door zeer kleine soorten 
gevormd, die van de insgelijks zeer kleine motvlinders te 
onderscheiden zijn o. a. aan den vorm der achtervleugels. 
Deze zijn bij de bladrollers van den vorm, welken in 
’talgemeen de vlindervleugels hebben, en omgeven door 
slechts zeer smal franje ; bij de motten zijn zij smal, zelfs 
lancetvormig, maar zij lijken bij oppervlakkige he- 
schouwing iets breeder dan zij zijn, door het zeer breede 
franje, 'twelk ze omgeeft. 

Carpocapsa pomonana (fig. 1, 2, 3), m. a. w. de vlinder 
van de wormstekige appelen, is gewoonlijk 10 mill. lang 
en heeft daarbij een vlucht van 21 mill; kleinere exem:- 
plaren echter komen ook dikwijls voor, zelfs met niet 
meer dan 16 mill. vlucht. De vleugels, vooral de voor- 
vleugels, zijn vrij langwerpig; de voorvleugels met 
afwisselend grauwe en donkerbruine dwarsstrepen. Aan 
den buitenrand zijn de voorvleugels voorzien van eene 
groote bronskleurige, meer donkere, ten deele als koper 
schitterende vlek. 

Deze vlek is wel het hoofdkenteeken, waaraan men 
de vlindersoort kan herkennen. De achtervleugels zijn 
glimmend, bruinachtig grijs. Het lichaam heeft de grond- 
kleur der voorvleugels, echter met eenigszins zilver- 
kleurigen glans. 

In de rust houdt de vlinder zijne vleugels dakvormig 
tegen het lichaam gedrukt. Men ziet dan alleen de 
voorvleugels ; en zoo wordt het diertje, op de schors 
van een’ boom zittend, nauwlijks opgemerkt, omdat 
het in kleur daarmede zoo zeer overeenstemt. De 


— Bô — 


vlindertjes zijn in 't algemeen niet zeer vlieglustig ; 
vooral de wijfjes vliegen weinig ; de mannetjes iets meer, 
maar alleen bij avond of bij nacht. 

Het wijfje leet, alnaarmate het voorjaar vroeger of 
later is ingetreden, in Juni of in Juli, hare geelroode eitjes 
één voor één aan de nog onrijpe appelen en peren. (fig. 4). 
Op ééne vrucht wordt altijd maar één eitje gelegd ; maar in 
t geheel legt ieder wijfje er een paar dozijn. Gewoonlijk 
wordt het ei aan den neus (bij de kelk) der jonge vrucht 
vastgekleefd ; in andere gevallen aan den steel ; ook wel 
op plaatsen, waar twee vruchten elkaar aanraken, of 
waar een blad tegen eene jonge vrucht aan ligt : in 
t algemeen dus dáár, waar het eitje eenigszins beschut is 
tegen slagregens, tegen hagel, zonnestralen, enz. (fig. 4, 
w,@, y, 2). Na acht dagen ongeveer komt uit het eitje een 
rupsje te voorschijn, dat aanvankelijk een’ bijzonder 
grooten kop heeft; het vreet zich dadelijk door de huid 
van den appel heen, waar het een’ korten tijd rust neemt, 
om vervolgens zijnen weeg in ’t inwendige der vrucht 
voort te zetten. 

In deze rustperiode is het nog mogelijk, aan laag- 
stammige boomen het diertje te vinden en het te dooden. — 
Het eigenlijke voedsel van rupsje bestaat niet uit het 
vruchtvleesch, maar uit de eiwitrijke kernen van de 
zaden. Daarom vreet het diertje zich gewoonlijk zoodanig 
door het vruchtvleesch heen, dat het in den kortst 
mogelijken tijd het klokhuis bereikt. De weg, die daarbij 
gewoonlijk wordt gevolgd, is dus ongeveer eene rechte lijn; 
maar daar de rups nog klein is, is het een uiterst nauw 
gangetje, dat nauwlijks in ’t oog valt. Deze weg is in fig. 5 
aangegeven door het pijltje, dat daar dicht bij den steel 
geteekend is. Deze kortste weg wordt altijd gevolgd, 
wanneer de vrucht op het tijdstip, waarop het ei werd 
geleed, zoo heel jong niet meer is. Is zij dan echter nog 
zeer jong, zoodat het nog lang zal duren vóór de pitten 
zich behoorlijk ontwikkeld hebben, dan graaft het rupsje 
zich een tijdlane onder de schil voort, en begeeft het zich 
eerst later naar het klokhuis. Heeft het insekt nu het 
klokhuis met de daarin aanwezige pitten geheel uitge- 
vreten en alles door zijne korrelige uitwerpselen duchtig 


EE 


vuil gemaakt, dan vreet het zich een gang naar buiten 
toe (bij het tweede pijltje in fig. 5), door welken het den 
appel verlaat. — Hoeveel tijd de rups noodig heeft om 
het klokhuis geheel uit te vreten, is zeer verschillend ; 
dat hangt af van de grootte der vrucht, maar vooral van 
het aantal, de grootte, de voedzaamheid en den rijpte- 
graad der pitten. Zijn de pitten van éénen appel onvol- 
doende voor de voeding van het rupsje, dan graaft het zich 
naar buiten en boort zich dadelijk in eenen tweeden appel 
in. Hangt deze vlak bij den eersten, dan wordt hij soms 
met eenige spinseldraadjes daaraan vastgesponnen. De 
opening, waardoor de pasgeboren rups zich naar binnen 
heeft begeven, is later gewoonlijk niet meer te zien; zij 
groeit veelal geheel dicht. En zoo kan dan eene vrucht 
door een rupsje bewoond worden, zonder dat wij er 
uitwendig iets van merken. Maar bij vruchten met vele en 
flinke pitten, in welke de rups zich langen tijd ophoudt, 
komt het voor dat deze laatste, als zij grooter geworden 
is, een’ uitvoergang aanlegt, om daardoorheen de korrelige 
uitwerpselen, die zich anders te veel zouden ophoopen, te 
verwijderen ; altijd blijft echter de opening van dezen 
gang met korrels uitwerpselen verstopt. (fig. 6, a, b), 
Natuurlijk vindt men ook altijd zoo’n grootere opening 
aan de oppervlakte van iedere vrucht, waarin zich eene 
grootere rups heeft ingeboord, die vooraf in eene andere 
vrucht had geleefd. 

De aangetaste vrucht valt af zoodra de pitten geheel 
vernield zijn. Zulke vruchten worden dan ook gewoonlijk 
vóór den normalen tijd rijp (« noodrijp =). Dikwijls valt de 
vrucht reeds af zelfs vóór zij rijp is; althans een wind- 
vlaag of een stoot tegen den stam is voldoende om haar te 
doen neervallen. Valt de vrucht geheel van zelf, dan heeft 
de rups haar op dat tijdstip reeds verlaten ; maar daar het 
afvallen gewoonlijk ten gevolge van uitwendige invloeden 
reeds wat vroeger geschiedt, vindt men in de meeste 
afgevallene vruchten het insekt nog aanwezig. Dit zet dan 
in den afgevallen appel zijne vreterij nog een’ tijd lane 
voort, en verlaat hem later, om eene plaats te zoeken, 
waar het zich gaat inspinnen, 


Het inspinnen geschiedt niet altijd op dezelfde plaats. 
In ‘t algemeen wordt eene plek opgezocht, waar het 
rupsje tegen de tegenspoeden van het gure winterweer 
behoorlijk goed beschermd is: het zoekt dus zeer gaarne 
de stammen der boomen op, die in meer of minder diepe 
reten en onder schubben van de schors dikwijls uitste- 
kende schuilplaatsen aanbieden. Natuurlijk dat ook 
mossen en korstmossen, als ze op de stammen aanwezig 
zijn, eene goede gelegenheid voor de rups vormen om er 
haar winterkwartier te zoeken. Uit de op den grond 
liegende appels kruipt het rupsje, natuurlijk van beneden 
naar boven, tegen den stam op, zóó hoog tot zij eene 
geschikte plek voor de overwintering heeft gevonden. 
Heeft het insekt daarentegen den appel reeds verlaten, 
toen deze nog aan den boom zat, dan kruipt zij langs den 
stam van boven naar beneden, maar later ook wel weer van 
beneden naar boven, steeds zoekende naar eene geschikte 
plaats om er zich in te spinnen. Dikwijls ook worden 
stammen van boomen, die in de nabijheid staan, al zijn 
het geene vruchtboomen, zelfs ook verscholen plekjes aan 
palen, schuttingen, enz., uitgekozen, om er een spinsel 
te maken ; en het gebeurt ook wel, dat het rupsje daartoe 
onder de bodemoppervlakte wegschuilt ; maar dit doet 
het niet bij voorkeur, evenmin als het zeer gaarne onder 
't mos van de stammen wegkruipt, daar het liefst vrij 
droge plaatsen uitkiest. 

Worden de appelen, terwijl zij nog den « worm » in 
hun inwendige herbergen, binnenshuis bewaard, dan 
kruipt het insekt later, nadat het de vrucht verlaten heeft, 
in reten van den vloer of van muren en wanden, desnoods 
in kleeren, die in de nabijheid hangen, weg, en spint zich 
daar in. 

Evenals bij andere rupsen is de onderlip van den 
= worm » der wormstekige appelen voorzien van een 
tweetal kleine openingen, waaruit hij een’ droppel van 
eene vloeistof kan persen, die aan de lucht vast wordt en, 
in de lengte uitgetrokken, een draadje vormt, Uit den aldus 
gevormden draad vervaardigt de rups eene cocon, waarin 
zij, al naar de omgeving, hout of schorsdeeltjes, maar ook 
wel knaagsel van papier, aarddeeltjes en zelfs kleine 


Oe 


stukjes metselkalk, kan opnemen. Soms echter bestaat de 
cocon uit niets anders dan uit spinsel. Binnen deze cocon 
schrompelt de rups eenigsins inéén, zoodat zij korter en 
dikker wordt (fig. 7, )); maar zij verandert vóór den 
winter niet in eene pop. In ’t volgende voorjaar is zij veel 
dunner en slanker geworden (fig. 7, €); zij heeft een’ heelen 
tijd op haar vet geteerd, hoewel overigens haar stofverbruik 
gedurende het koude jaargetijde niet zeer belangrijk is. 

In Mei ongeveer stroopt de rups hare huid af‚ die 
samengeschrompeld naast haar binnen de cocon blijft 
liggen ; dan vertoont het insekt zich als een glimmend 
geelbruin popje (fig. 7, d, e). Aan de ringen van het 
achtereinde des lichaams bevinden zich talrijke stekeltjes, 
die bij de voortbeweging een rol kunnen spelen ; in Juni 
nl. schuift zieh de pop zoover naar voren, dat zij tegen de 
cocon stoot. Eindelijk doorboort zij deze en schuift er met, 
haar lichaam halverwege uit. Intusschen is ook de 
pophuid gebarsten en het vlindertje kruipt eruit. Evenals 
bij alle pas uit de pop komende vlinders, zijn eerst de 
vleugels wat inéégefrommeld, maar al spoedig hebben 
deze den normalen vorm en omvang aangenomen. 


LI, 


In de eerste afdeeling van mijn opstel is in ’t kort 
meegedeeld wat men weet van de leefwijze van den 
« worm der wormstekige appelen en peren. » In de laatste 
twee jaren nu is onze kennis aangaande dit insekt, 
vooral ook onze kennis van de meest rationeele bestrijding 
daarvan, zeer vermeerderd. Twee Duitsche tuinbouw- 
bladen hebben dienaangaande belangwekkende mededee- 
lingen gepubliceerd, nl. « Der praktische Ratgeber im 
Obst und Gartenbau » en « Mitteilungen ther Obst und 
Gartenbau. » 

De redactie van het eerstgenoemde tijdschrift, of liever 
het « Schädlingsamt » daarvan, deed aan hare lezers en 
aan alie verdere belangstellenden, onder het opschrift : 
« Der Praktische muss der Obstmade näher auf den Leib 
rücken » verscheiden vragen betreffende de leefwijze van 
van den worm in de wormstekige appelen, betreffende de 
schade, door dit insekt aangericht, de meerdere of mindere 


De 


vatbaarheid der appel- en perevariëteiten voor deze 
schade, de bestrijdingsmiddelen. (Zie « Praktischer Ratge- 
ber, » 1894, n° 8.) — De antwoorden, welke op deze vragen 
inkwamen, tot een geheel vereenigd, vindt men in n° 14 
meegedeeld. 

De eerste vraag, welke gesteld was, luidde : Hoeveel 
procent van den oogst aan appelen en peren gaat gemid- 
deld bij u verloren ten gevolge van den « worm »? De 
ingekomen antwoorden (ten getale van 35 uit alle deelen 
van Duitschland, eene enkele ook uit Nederland) loopen 
zeer uiteen. Eene opgave uit Oost-Pruissen luidt O °/5 
eene uit Silezië : 1/4°/, ; eene uit den Elzas daarentegen 
95 °/. Het gemiddelde van alle opgaven was 36 1/2 °/, ; dit 
getal geldt van den oogst van appelen en peren gezamen- 
lijk ; bij peren bedraagt het verlies slechts 10 à 15 °/,. 

De tweede vraag luidde : Welke soorten (variëteiten) 
van appelen en peren worden het meest aangetast ? De 
ingekomen berichten loopen zeer uiteen, naarmate in eene 
zekere streek de eene of de andere soort het meest 
gekweekt wordt ; men kan er slechts dit uit afleiden, dat 
het insekt, waar het in massa’s voorkomt, naar de soort 
van appelen niet veel vraagt. Peren worden minder 
aangetast dan appelen ; kweeën ook enkele malen. In het 
algemeen schijnen vroege soorten van vruchten meer dan 
late soorten te lijden te hebben. 

Wordt het ooft van hoogstammen meer of minder 
aangetast dan dat van laagstammige pyramiden en 
leidboomen ? De meeste antwoorden vermelden dat ooft 
van hoogstammen ’t meest te lijden heeft. 

Worden geheel vrij gelegen boomgaarden okbaann 
in omheinde tuinen het meest aangetast? De vruchten aan 
boomen in omheinde tuinen hebben het meest te lijden : 
het allermeest die aan boomen, welke tegen muren of 
schuttingen of in de nabijheid van gebouwen staan, ook 
aan boomen, die dicht bijéên geplant zijn. De boomen, die 
voortdurend het meest aan den wind zijn blootgesteld, 
hebben het minst te lijden ; het meest zij, die aan alle 
kanten ingesloten zijn, vooral als de bodem onvruchtbaar 
en droog is, 


== GN == 


Eene andere vraag luidde : Waar werd door hen, die 
trachtten de rupsjes of poppen te verdelgen, het insekt het 
meest aangetroffen? De meeste antwoorden luidden: onder 
de schubben en in de reten der schors, vooral aan oude 
boomen met dikke schors, van af het benedeneinde des 
stams tot op de takken. Sommigen vonden de ingesponnen 
rupsjes ook in reten tusschen de planken der schuttingen. 

Wanneer appelen, die den «worm » nog bevatten, 
gedurende den winter bewaard werden, waar trof men 
dezen « worm » dan in ingesponnen toestand aan? Sommi- 
gen vonden hem in reten, spleten en voegen van muren, 
balken, zolders en vloeren. Anderen vonden den worm 
ingesponnen in lappen en oude kleeren. Een der corres- 
pondenten trof hem aldus in ontzachelijk groot aantal in 
een oud pak kleeren aan, dat in hetzelfde vertrek hing, 
waar de appelen lagen. — 

Ook werden door den « Praktischen Rathgeber » 
vragen gesteld omtrent de bestrijdingswijzen, in verschil. 
lende streken in zwang. 

Naar aanleiding van de ingekomen antwoorden en 
van zijne eigen proefnemingen en ervaringen heeft de 
schrijver van het bedoelde opstel (Freiherr v. Schilling) in 
n° 16 van het genoemde tijdschrift zijn raadgevingen 
omtrent de bestrijding van den « worm » in de appelen en 
peren meegedeeld. 

Het insekt te vangen in den tijd dat het vliegt, acht 
von Schilling bijkans altijd ondoenlijk. Men kan in dezen 
niets anders doen dan het volgende, 't welke trouwens 
met groot nut kan geschieden. Men houde van af Juni tot 
in het midden van Juli alle ruimten en localiteiten, waarin 
gedurende den vorigen herfst de appelen en peren werden 
bewaard, zooveel mogelijk gesloten ; m. a. w. men sluite 
deuren en vensters. Wanneer men in den oogsttijd het 
ooft eerst in een bepaald vertrek heeft gebracht en later 
in een ander, dan heeft het bovenstaande voorschrift in de 
eerste plaats betrekking op die vertrekken, waar het ooft 
het eerst vertoefde. Er is toch de meeste kans dat dààr de 
rupsen, die bij den oogst nog in de vruchten aanwezig 

„waren, hare woonplaats hebben verlaten. In deze vertrek- 


— 69E 


ken hebben zij zich dan ingesponnen. Hier zullen dus ook 
in Juni of Juli de vlindertjes zich vertoonen. 

Houdt men nu zulke vertrekken goed gesloten, dan 
kunnen de vlinderjes niet naar buiten komen; zij 
vertoonen zich, vooral op zonnige dagen, in grooten 
getale aan de vensters, waar men ze soms in menigte zeer 
gemakkelijk kan dooden. 

Van nog meer beteekenis echter zijn de werdelgings- 
maatregelen, die men tegen de nog niet ingesponnen en 
tegen de reeds ingesponnen rupsen kan nemen. Men kan 
hier onderscheiden : 1° de verdelgingsmiddelen, die 
buiten, in de vre natuur — en 2° die, welke in de berg- 
plaatsen van ooft kunnen worden toegepast. 

l° Verdelgingsmiddelen, aan te wenden buiten, in de 
vrije natuur. Gelijk blijkt, uit hetgeen ik vroeger mee- 
deelde, zit soms de rups nog in de afgevallen, veelal te 
vroeg rijpgeworden vruchten, maar kruipt zij er dan toch 
zeer spoedig uit. Men verzamele dus vooreerst al het op 
den grond gevallen wormstekige ooft ; maar men late dit 
niet eenige dagen lang op den grond liggen, wijl in dat 
geval vele van de rupsen de vruchten verlaten hebben. 
Het is zelfs goed, dat men het afvallen van de wormste- 
kige vruchten, die anders toch spoedig zouden afvallen, 
in de hand werkt door de boomen zachtjes te schudden. 
Zijn de van den grond opgezamelde wormstekige vruchten 
weinie talrijk, dan doet men ’t best, ze niet te bewaren, 
en ze desnoods maar aan de varkens te voeren. Maar het 
kan voorkomen, dat de afvallende appels of peren zoo 
veelvuldige zijn, dat men ze moet bewaren; in dit geval 
brenge men ze dadelijk in gesloten ruimten, waar men de 
later aan te geven vangmiddelen kan aanwenden (zie 
beneden). Men late de afgevallen vruchten in geen geval 
buiten liggen, en hoope ze ook niet in schuren op, want 
daar zijn voor de rupsen de beste en doelmatigste reten 
om zich in te spinnen, waar geen menschenoog de 
ingesponnen insekten ontdekt. 

Maar het onschadelijk maken van het afgevallen ooft 
is op verrena niet voldoende; immers vele rupsjes geraken 
op den erond. Sommige rupsen verlaten de afgevallen 
vruchten, ook wanneer deze spoedig worden opgeruimd ; 


== GÎ == 


velen verlaten de vruchten, terwijl deze nog aan den boom 
zitten. Maar de op den grond geraakte rupsen blijven 
niet dan bij uitzondering op den grond en kruipen daar 
slechts zelden in; zij trachten een verblijf te vinden op 
eene iets meer droge plaats, en kruipen daarom omhoog, 
meestal tegen een’ boomstam op, hoewel niet altijd tegen 
dien van den boom, waarop zij geboren en getogen waren ; 
zij vestigen zich ook wel in reten van muren en 
schuttingen. 

Freiherr von Schilling heeft reeds in den « Praktischen 
Ratgeber im Obst-und Gartenbau» van 1893 (bl. 345) een 
val beschreven, waarmee hij aanraadde de rupsjes uit het 
ooft te vangen. Hij nam eene 20 tot 25 cm. breede strook 
ran oud laken of de eene of de andere lakenachtige stof, 
die ongeveer twee malen om den stam heen reikte. Hij 
vouwde deze strook overlangs op en wel in twee ongelijke 
helften. Nu bond hij met een touw deze strook om den 
stam vast, op eene hoogte van ongeveer l àl 1/4 Meter 
boven den grond, en wel zoo dat het omgevouwen gedeelte 
naar binnen kwam te liggen. Was de strook laken beves- 
tigd, dan werd om den stam gebonden een papierring, 
bestaande uit stevig karton, ter breedte van ongeveer 
6 em ‚en zoo lang dat hij ruimschoots eenmaal om den stam 
heen reikte. Deze papierstrook echter werd vooraf gedu- 
rende eene halve minuut in ’t water gelegd, opdat zij 
buigzaam werd en zich vlak tegen den stam liet aan- 
drukken. Eerst daarna werd zij om den boom gebonden, 
natuurlijk goed stevig : en wel zóó dat de bovenkant ervan 
onmiddelijk tegen den stam werd gebonden, maar de 
onderkant nog over de strook laken heenreikte. Was nu 
de papierring volkomen droog en weer hard geworden, 
dan werd hij 2 of 3 maal met goede rupsenlijm bestreken ; 
over den ring van laken smeert men geen lijm, — Het is 
duidelijk, zegt von Schilling, waarom men den lijmring 
moet aanleggen; hij verhindert den ooftrupsen, die uit de 
afgevallen appels of peren naar boven gekropen zijnde, lust 
mochten hebben om over de strook laken heen te trekken, 
hooger tegen den stam op te kruipen en dwingt ze dus, 
onder het laken, tusschen laken en bast, weg te schuilen. 
Zijn ze daar eenmaal aangekomen, dan blijven ze daar en 


ze SA oe 


spinnen er zich in; immers ze hebben daar het beste 
winterkwartier, dat ze kunnen begeeren. Om de rupsjes 
nog meer te animeeren, onder het laken te kruipen, worden 
op bepaalde plaatsen kleine hoopjes watten, hennepwerk 
of papier geschoven, waardoor de ring op die plaatsen 
eenigszins van den stam afwijkt. Men kan nu deze 
ringen, die in Juni aangelegd zijn, tot aan ’t einde van 
den volgenden winter laten zitten. Zooals bekend is, 
kruipen in October of in de daarop volgende winter- 
maanden de wijfjes van de wintervlinders (Cheimatobia 
brumata en andere soorten) tegen de stammen op, om 
hare eitjes aan de knoppen te leggen, en aldus het aanzijn 
te geven aan kleine, uiterst schadelijke spanrupsen, die 
reeds vóór de knoppen zich openen, beginnen te vreten en 
zeer groote schade teweeg brengen. Deze vrouwelijke 
wintervlinders nu kunnen niet vliegen ; zij kunnen hare 
eieren niet anders te geschikter plaatse leggen, dan nadat 
zij tegen de stammen opgekropen zijn. Dat nu kan haar 
verhinderd worden door om de stammen kleverige gordels 
aan te leggen, die reeds sedert jaren als een vrij afdoend 
middel tegen dit insekt bekend zijn. Heeft men nu in den 
zomer zijne ooftrupsenvallen om de boomen gebonden, 
dan doet men goed, de papierbanden in Oetober nogmaals 
met rupsenlijm te bestrijken ; zoo doen deze in dien tijd 
des jaars tevens dienst als middel tegen den wintervlinder. 
Teren ’t einde van den winter neemt men de banden at en 
doodt alle ooftrupsjes, die blijken zich daaronder te 
hebben ingesponnen. — 

In zijn artikel in Ne 16 van den jaargang 1894 van 
«der Praktische Ratgeber » komt von Schilling op zijne 
ooftrupsvallen terug. Hij beeldt er nog eenige af ; ik heb 
in fie. 8-12 zijne teekeningen overgenomen. In deze figuren 
is de lijmrine, die zoo noodig, nog later extra kan worden 
aangebracht, weggelaten; wel is boven de eigenlijke 
ooftrupsenval een ring van zooveel mogelijk waterdicht 
papier aan de bovenzijde stevig vastgebonden, terwijl de 
onderzijde los blijft uitgespreid hangen. (fig. 8). Deze ring 
van waterdicht papier is noodig om te maken dat de 
rupsjes, ook wanneer het regenachtig weer mocht zijn, 
daar gaarne onder wegschuilen. 


EN jn 


De vorm der rupsenvallen is bijzaak, zegt von 
Schilling ; hoofdzaak is : dat den rupsjes eene zachte, 
droge ruimte wordt aangeboden om er onder weg te 


Fig. 8-12. — Middelen om den « worm » van het ooft te vangen (zie den text). 


kruipen. De geheele ring kan ook (zie fig., 10°) alleen uit 
eene strook papier bestaan, die verscheiden keeren rondom 
den stam wordt gewikkeld. Ook met zoo'n « val » 


TR 


werden bevredigende resultaten verkregen. Hoe men den 
toestel inricht, komt er minder op aan ; hoofdzaak is, hem 
tijdige aan te leggen en wel niet slechts aan de appel- en 
pereboomen (ook aan de kweeën, die eveneens worden 
aangetast), maar evenzeer aan palen, boomstutten enz. in 
de boomgaarden. Natuurlijk is van veel belang dat de 
beschreven maatregel zoo algemeen mogelijk worde geno- 
men. In ’t algemeen kan men wel veronderstellen dat de 
ooftrupsen, die op een zeker terrein zijn grootgebracht, 
een volgend jaar ook weer op dit terrein hare nakome- 
lingen zullen hebben ; maar dit is geen regel zonder uitzon- 
dering. En wie de rupsenvallen geregeld gebruikt, is er 
toch niet altijd voor gevrijwaard, dat vlinders, die op zijns 
buurmans terrein zijn uitgekomen, op zijn terrein komen 
om eieren te leggen. Toch meene men niet, dat zoolang er 
bezitters van boomgaarden in de buurt zijn, die aan de 
bestrijding der rupsjes geen deelnemen, de aanwending 
des rupsenvallen niets zou baten. Integendeel, men moge 
nu en dan kans hebben, toch iets van de plaag mee te 
krijgen, in den regel kan men zich door de voorschreven 
methode aardigjes vrijwaren, — althans wanneer men 
ook in de bergpJaatsen van ooft de vangmethoden toepast 
(zie beneden, bl. 67). 

Fig. 8 stelt de vanginrichting aan een’ hoogstam voor, 
fig. 9 aan een leidboom (waarbij tevens is aangeduid, dat 
de vallen moeten worden aangebracht zoowel aan den 
hoofdstam als aan de voornaamste takken, ook- bij R- aan 
het latwerk) ; fig. 10 vertoont de inrichting aan een stut, 
fig. Jl aan een paal. In de laatstgenoemde figuur heeft 
men gebruik gemaakt, in plaats van waterdicht papier, 
van een’ ouden’ bloempot, waarvan het gat met een houtje 
dichtgestoken is; onder den bloempot bevindt zich de lap 
laken. — In hooge boomen is het raadzaam, niet slechts 
aan den stam, maar ook aan enkele der groote takken 
vallen aan te brengen. 

2e Verdelgingsmiddelen, aan te wenden op de bewaar- 
plaatsen van ooft. Gelijk boven werd vermeld, komen 
er zeer vele ooftrupsen met afgevallen of ook met het 
opzettelijk geoogste ooft in de bewaarplaatsen, Haar 
aantal is des te grooter, naarmate de appelen en peren 


== 


vroeger daarheen zijn gebracht. Vooral in kassen en 
fruitkamers, op zolders, enz, waarheen het ooft, soms 
eerst voorloopig, wordt gebracht, kruipen tal van 
ooftrupsen, als zij volwassen zijn geworden, uit hare 
oorspronkelijke woning, en zoeken eene schuilplaats om 
zich daar in te spinnen. Naar kelders, waarheen men het 
ooft gewoonlijk eerst bij het begin van het koude jaarge- 
tijde brengt, gaan gewoonlijk weinig of geene rupsen 
meer mee. 

Nu komt het erop aan dat wij het grootste aantal der 
ooftrupsen lokken naar voor dezen aangename winter- 
schuilhoeken, waar zij zich inspinnen en waar wij ze later 
gemakkelijk kunnen vinden om ze te verdelgen. — Fig. 12 
a. vertoont het eene gedeelte van een’ hoop appelen, die 
voorloopig ergens bewaard worden. In de nabijheid 
daarvan zien wij, inéén gevouwen, een of ander oud 
kleedingsstuk ; op den achtergrond zien wij stukken 
papier en lompen liggen. Dat zijn voorwerpen, waarin de 
ooftrupsen gaarne wegkruipen. Daar echter de rond- 
dwalende rupsen ook bij de muren of wanden omlioog 
klauteren, brengen wij ergens boven den hoop ooft, dicht 
bij den zolder, eveneens vallen aan. Fig. 12 b. vertoont 
een dergelijk lokmiddel, eenvoudig bestaande uit een 
stuk lat, dat op twee groote spijkers rust, en waarvan 
eenige lappen afhangen. Deze val kan gemakkelijk worden 
weggenomen, om de rupsjes, die zich er hebben ingespon- 
nen, te dooden ; men kan hem dan later weer ophangen. 

Om te toonen, dat werkelijk de bovenbeschreven 
methode resultaten kan hebben, geef ik hierbij de 
afbeelding van een stuk van een’ lomp, dien men als 
vangmiddel had aangewend in eene kamer, waar men 
een’ grooten voorraad appelen, nog wel uitgelezen waar, 
ongeveer eene maand lang bewaard had. Toch werden in 
‘t geheel in de aangewende vallen 1000 à 1200 ingesponnen 
rupsjes gevonden; von Schilling vond in het hem toege- 
zonden, in fig. 13 afgebeelde stuk lomp 15 levende, 2 doode 
niet ingesponnen rupsjes en verder 38 cocons met rupsen 
erin. — Nog ééne opmerking: men neme als materiaal voor 
't aanleggen van vallen binnenshuis geen wollen maar 
katoenen lompen; want door zooveel wol op allerlei 


OB den 


plaatsen open en bloot neer te leggen, zou men gevaar 


loopen, de vermeerdering der kleermotten in de hand te 
werken. 


LEE. 


In den 9*" jaargang (1894) van de « Mittheilungen über 
Obst- und Gartenbau, » uitgegeven door Goethe en Mertens 
te Geisenheim, komt op bl. 70 en volgende bladzijden een 
opstel voor van R. Goethe, over « die Bekämpfung der 


Fig. 15. 


Obstmade », waarin hij eerst meedeelt, dat vroeger op de 
terreinen der tuinbouwschool te Geisenheim allerlei proc- 
ven zijn genomen om een werkzaam en afdoend middel 
tegen den « worm » in de « wormstekige appelen » te 


— fb = 


vinden. Zoo druppelde men in het boorgat van het rupsje, 
’t welk gemakkelijk te herkennen is aan het vuil, dat er 
buiten aankleeft, een weinig aleohol (spiritus), waardoor 
echter het insekt volstrekt niet werd gedood, terwijl de 
vrucht bedorven werd. Op gelijke wijze werd zwavelkool- 
stof gebruikt, maar met hetzelfde ongunstige resultaat. 
Ook lijnolie werd op gelijke wijze aangewend, waardoor 
wel is waar de rups niet erg lastig werd gevallen, maar 
toch ook de vrucht niet werd gedood. Somwijlen gelukt 
het, bepaalde aangetaste vruchten te redden, wanneer men 
het boorgat met vochtige aarde dichtstopt, zoodat de rups 
hare uitwerpselen niet meer uit de vrucht naar buiten kan 
werken en stikt. 

Maar al de hier aangehaalde middelen zijn altoos zóó 
omslachtig, dat het te bereiken resultaat niet beantwoordt 
aan de te maken onkosten. 

« Vele ervaringen leeren » aldus gaat Goethe voort, 
» dat de worm uit de wormstekige appels en peren, nadat 
zij als rups volwassen is geworden en zich aan een’ spinsel- 
draad heeft laten zakken tot op den grond of met de 
afgevallen vrucht op den grond is neergekomen, ter 
verpopping weer bij den stam opkruipt, om zich in reten 
of onder schubben van de schors een winterkwartier in te 
richten. Het rupsje graaft zich met zijne scherpe kaken 
eene ondiepe, ovale uitholling in de schors, welke uithol- 
ling het diertje met spinseldraden en met de afgeknaagde 
schorsdeeltjes bedekt, zoodat het in dit witachtige huisje 
volkomen verborgen en tegen het gure weer beschut is. 

« De Heer Becker, leeraar aan eene meisjesschool te 
Jüterbog, de uitvinder van de Brumata-lijm, die tot het 
vangen van den wintervlinder dient, — heeft de ver- 
dienste, den met lijm bestreken papierband ook voor 
het vangen van de rups uit wormstekige appelen en peren 
te hebben aanbevolen. Becker gaf den raad, den papier- 
band aan den bovenkant vast te binden en den beneden- 
rand vrij te laten, opdat de rupsen, die door de klevende 
stof verhinderd worden, hooger tegen den stam op te 
kruipen, zich onder de beschutting van den papierband 
gaan inspinnen en dan gemakkelijk kunnen worden 
gedood. Men moet, volgens Becker, de papierbanden 


— 10 — 


aanleggen zoodra men de eerste wormstekige vruchten 
aantreft; in den herfst moet men de banden afnemen en de 
rupsen dooden. 

« Precies naar dit voorschrift werd ook bij ons (Geisen- 
heim) gehandeld ; maar men maakte de opmerking dat de 
kleefstof (de rupsenlijm) op heete zomerdagen vloeibaar 
werd en bij den stam neerliep. Op grond van onze 
ervaringen moeten wij onmiddelijke aanraking van de 
schors, vooral van die van jonge boomen, met rupsenlijm 
voor schadelijk houden, daar de door deze stof bedekte 
deelen der schors niet meer kunnen ademen en dus ziek 
worden en sterven ; wij meenden dus het doel ook zonder 
lijm te kunnen bereiken, door het aanleggen van gordels 
of banden van hennepwerk, houtwol of stroo. Wij 
probeerden dit, maar brachten voor de contrôle, boven de 
aldus aangebrachte gordels gewone banden, met lijm 
bestreken. En nu bleek dat de rupsen voor ’t meerendeel 
over houtwol, hennepwerk en stroo heen kropen, in de 
richting naar de kroon van den boom, op welken weg ze 
echter door de lijmbanden werden tegengehouden. (Door 
na te gaan, hoeveel rupsen onder den houtwol-, werk- of 
strooband achterbleven en hoeveel er op de lijmbanden 
werden gevangen, kon men constateeren dat verreweg 
de meeste rupsen zich aan de benedenste banden van 
houtwol en dergelijke stoffen niet stoorden). Het bleek dus 
dat den rupsen de bedoelde stoffen voor de verpopping 
niet veilie genoeg toeschenen. Daarom werden nu papier- 
banden ter breedte van ongeveer 20 cm. zoodanig aange- 
leed, dat men eerst eene dunne laag houtwol om den 
stam aanbracht, daarover heen eem’ zeer kleinen 
band van stroopapier bond, en daarover gelijmd papier 
bevestigde, zóó dat alleen onder den bovensten rand een 
touw werd gebonden. Fie. 14 stelt links voor den stam van 
een’ 27 jarigen perenboom, waarom een zoodanige gordel 
zonder rupsenlijm werd gebonden ; de benedenrand van 
het papier staat tengevolge van de houtwol, die er onder 
te voorschijn komt, ver genoeg af, om den rupsjes het naar 
beneden kruipen gemakkelijk te veroorloven. De houtwol 
reikt echter slechts tot het touw aan den bovenrand en 
niet daarover heen, daar dit touw zich met het papier zeer 


— 1 — 


dicht aan de schors van den boom moet aansluiten, om 
onmogelijk te maken dat de rupsjes eronder door kruipen 
en de hoogere deelen van den stam opzoeken. 

« In den winter werden de banden of gordels van de 
stammen afgenomen, en de gevangen rupsen werden 
geteld en daarna gedood. Men vond tegen de stammen van 
59 boomen 1825 rupsen, dus per boom gemiddeld 31 stuks ; 
het grootste aantal rupsen, aan één boom gevonden, was 
HI, het geringste aantal bedroeg 4. De maden hadden 
kleine ovale holten in de schors geknaagd, zooals dat te 
zien is in de figuur 14 rechts, waar de stam is afgebeeld, 
nadat men er den gordel heeft afgenomen. De hout wol en 


Fig. 14. 


het stroopapier waren door de diertjes vlijtig gebruikt 
geworden om er hun spinsel aan en in te vervaardigen : 
een bewijs dat hun dit materiaal daarvoor beviel. Zooals 
uit de teekening (rechts) te zien is, spinnen zich de meeste 
rupsen dicht onder het touw in, Men kon uit het aantal 
rupsjes, dat aan de verschillende stammen werd gevonden, 
niet afleiden dat de eene soort (variëteit) van appels meer 
dan de andere door den vijand wordt geteisterd, 

« Om geheel zeker te zijn, werden boven een groot 
aantal van deze » rupsenvallen »,-zooals men de hier 
beschreven inrichtingen met recht mag noemen, kleef- 
banden (met rupsenlijm) aangebracht. Bij 't nazoeken vond 
men echter geene rupsen daarop of daaronder, noch onder 


ED Ee 


de schors tusschen de beide gordels of banden in. Men mag 
dus wel met recht daaruit afleiden, dat geene rupsen 
onder de benedenste, niet met lijm bestreken banden zijn 
doorgekropen ; maar dat zij allen onder die banden alle 
voorwaarden vervuld vonden, welke haar noodie schenen 
om daar hare winterkwartieren in te richten.…… 

« Ten slotte wil ik noe meedeelen dat reeds in den 
voorwinter de meezen en ook de groene specht de gordels 
met hunne snavels geheel vernielden en de rupsen uit hare 
schuilplaatsen weghaalden. Wij wilden eenige van de 
gordels tot het voorjaar aan de boomen laten zitten, om 
het tijdstip van de verpopping te kunnen vaststellen ; 
maar de bovengenoemde vogels hadden gedurende den 
winter alle rupsen opgegeten. Dit is een nieuw bewijs voor 
de belangrijke hulp, welke de insektenetende vogels den 
ooftteler verleenen =. — 


Fig. 15. 


In den 10% jaargang (1895) van de bovenvermelde 
« Mitteilungen über Obst- und Gartenbau » (bl. 166-168) 
geeft de Heer Mertens eenige mededeelingen aangaande 
« Obstmadenfallen » of banden ter bescherming van het 
ooft tegen » wormstekigheid » Hij schrijft daarin o. a. het 
voleende : « Om den eigenaars van ooftboomen het werk 
te besparen van zelven de banden te vervaardigen, die om 
de boomstammen moeten worden geleed, heeft de Heer 
« Hofeärtner » Merle te Homburg v. d. H. deze « Obstma- 
denfallen » vervaardigd, geheel gereed voor het gebruik. 
Velen zullen ze liever kant en klaar koopen dan ze zelven 
te vervaardieen uit houtwol, twee soorten van papier en 
touw. Ze zijn te verkrijgen bij Wilhelm Ochs Jr. te 
Schmitten in den Taunus. Deze levert ze goedkoop, want 
zij kosten per honderd slechts: 


mr ee 


bij eene lengte van 35 cM.— 6 Mk. =f. 3,60 


„ „50 CM. == 8 MK. ==f. 4,80 
» » » » 70 cM. — 10 Mk. = f. 6,00 
» » »… 100 CM. =ST2 MK. == f. 7,20 


Deze banden dienen in den winter te worden besteld, 
daar ze reeds in Mei moeten worden aangewend. 

« In fig. 15 is eene « Obstmadenfalle » afgebeeld, aan 
den binnenkant gezien, in fig. 16 is zij voorgesteld, zooals 
zij ongeveer 1 Meter hoog boven den grond (bij laagstam- 
mige boomen onmiddelijk beneden de laagste takken) 
zeer stevig wordt vastgebonden. Men moet de banden 
aanbrengen in geen geval later dan nadat de eerste 
wormstekige vruchten beginnen af te vallen, opdat de 
rupsen welke er uit kruipen, zich ook dadelijk onder de 
banden vestigen. Zoodra al het ooft geoogst is, neemt men 
de banden van de stammen af en verbrandt ze, omdat 
allieht ook in het houtwol verschillende rupsen zich 
hebben genesteld. (Toch moet men bij ’t afnemen van de 
banden ook de stammen nauwkeurig nakijken, aangezien 
daartegen aan, in kleine uithollingen van de schors, zich 
de meeste rupsjes bevinden). » 

Men kan natuurlijk van het boven- 
beschreven middel nog volstrekt geen 
succès verwachten in het jaar zelf, 
waarin men het heeft aangewend; ook 
zal men des te meer goede gevolgen 
ervan zien, naarmate in de geheele streek 
het gebruik van banden meer algemeen 
isingevoerd. Want hoewel zeker wel als 
regel kan worden aangenomen, dat het 
meerendeel van de insekten, die als 
rupsjes aan de stammen van een’ zekeren 
boomgaard overwinteren, in dien boom- 
gaard ook weer als vlindertjes hunne 
eieren zullen gaan leggen, — er vliegen 
toch ook altijd vele vlindertjes naar het terrein van de 
buren. Hoe meer algemeen men dus de hier bedoelde 
banden gebruikt, des te beter. Bij geregelde algemeene 
aanwending in eene zekere streek kan men wel stellig 


EE 


zeggen dat de plaag der wormstekigheid spoedig zoo 
goed als geheel zal moeten verdwijnen. 

Ik wil echter tevens nog op het volgende wijzen. 
Blijkers dein het tweede gedeelte van mijn opstel vermelde 
ervaringen van Freiherr von Schilling is het volstrekt niet 
afdoende dat men buiten, aan de boomstammen, tracht 
alle ooftrupsen zooveel mogelijk weg te vangen. Het eene 
jaar is het vangen van de rupsen in de bewaarplaatsen 
meer noodig dan het andere; maar het mag, wil men 
eenigszins afdoende resultaten krijgen, nooit worden 
nagelaten Eindelijk wil ik nog de aandacht erop vestigen, 
dat von Schillirg met zijne banden van laken of lakenachtige 
stof de cocons aan deze banden zelven krijgt, terwijl 
onder ve banden met houtwol van Goethe het meerendeel 
der rupsjes zich in de schors inboort. Om gemakkelijk het 
ongediertete verdelgen, schijnt mij von Schillings methode 
de voorkeur te verdienen. 


Amsterdam, Fibruari 1896. J. RITZEMA BOS. 


DE KRULZIEKTE DER PERZIKBLADEN EN 
HARE BESTRIJDING. 


Dik wijls vertoonen de perzikbladen in de lente (Mei) en 
gedurende de eerste zomermaanden eigenaardige ver- 
schijnselen, die men in Vlaamsch-België gewoonlijk de 
krulziekte — ook krul of krol — noemt (1). De bladen van 
sommige twijgen nemen sterk aan grootte toe; zij worden 
gekroesd en vertoonen aan de bovenzijde blaasvormige 
verhevenheden, die overeenstemmen met holle indeu- 
kingen aan de onderzijde. Tevens worden de randen van 
het blad naar onderen omgebogen en de top van het blad 
wordt naar onderen gekromd. 

Met die veranderingen van den vorm gaan inwendige 
wijzigingen hand aan hand. De gekroesde gedeelten van 
het blad zijn dikker dan in gewonen toestand en bleekgeel; 
soms gaat deze kleur, vooral aan de bovenzijde, in en 
roode tint over; de kleurverandering is dus steeds zeer 
in ’t oog vallend. 


(1) Fransch 7 Cloque du Pêcher; — Duitsch : Krauselkrankheit des 
Pfirsichbaumes. 


Soms is gansch het blad op die wijze misvormd; in 
andere gevallen gebeurt dit slechts gedeeltelijk en juist 
in die gevallen komt de misvormdheid zeer sterk uit, 
zooals de bijgaande figuur — die naar de photographie 
van een aangetaste twijg gemaakt is — op een tweetal 
bladen duidelijk te zien geeft, 


Fig, 1. Een perziktwijg, die door Eeoascus deformans is aangetast; het groote blad 
links en het groote blad rechts zijn beide heel misvormd, uitgezonderd in de gedeelten 
tusschen a en b en tusschen c en d ; het ee: ste blad rechts is nagenofg normaal van verm : 
de twijg zelf is zeer verdikt. (Naar de natuur), 


Gewoonlijk zijn al de bladen van een zelfden twijg op de 
boven beschreven wijze geheel of gedeeltelijk misvormd; 
nochtans vindt men soms, tusschen de misvormde bladen 
in, enkele bladen, die normaal ontwikkeld zijn, wat den 
vorm betreft en vooral de allerjongste bladen, die eerst 
later op den zomer te voorschijn komen, blijven dikwijls 
volkomen gaaf, 


ve 


4 
4 
Ll 
EA 
id 
Á 
6 
E 
ed 


Fig. 2. Een door Ewoascus deformans misvormd perzikblad, (Naar de natuur). 


Niet alleen de bladen maar ook de twijgen, waarop 
zieke bladen ingeplant zijn, vertoonen een abnormale 
gedaante : zij zijn dikker en tevens bleeker gekleurd dan 
de gezonde twijgen. 

Vruchten dragen zulke aangetaste twijgen niet en wat 
erger is — ook voor het volgend jaar is geen vruchthout 
van een dergelijken tak te verwachten : volgens de erva- 
ring van de boomteeltkundigen gaan de oogen of 
knoppen, die in de oksels der bladen staan en die in het 
gewoon geval bestemd zijn om het vruchthout en de 
vervangingstwijgen voor de toekomst te leveren, ten 
gronde; de schade blijft dus niet tot een enkel jaar beperkt, 


di 


maar doet zich noodzakelijkerwijze ook de volgende jaren 
gevoelen. 

Wat is nu de oorzaak van de « krulziekte »? 

Gewoonlijk worden verscheiden oorzaken hier met 
elkander verward, maar de ziekte, zooals wij ze hooger 
beschreven hebben en die door de buitengewone dikte en 
de bleeke kleur der aangetaste bladen en twijgen is geken- 
schetst, dient toegeschreven te worden aan een zwam : 
Eaxoascus deformans Fuck. (Taphrina deformans Tur, 
Ascomyces deformans BERK.) : — Wanneer men een door- 
snede maakt van de aangetaste organen, dan vindt men 
een draadvormig mycelium, dat van uit de twijgen — 
en wel bepaaldelijk uit de zeef bundels der twijgen — in de 
bladribben en bladnerven dringt en zich onder de opper- 
huid van de onderzijde van het blad verbreidt. Uit dit 
mycelium nu ontstaan draden, die tusschen de cellen der 
opperhuid heen doordringen en weldra een samenhan- 
gende laag van kleine, ronde cellen tusschen de opperhuid 
en hare cuticula (!) vormen. Deze cellen verlengen zich in 
een richting, die loodrecht op de oppervlakte van het blad 
staat, waardoor de cuticula wordt opgeheven, tot zij 
eindelijk barst. — Ieder dezer cylindervormig geworden 
cellen, deelt zich in twee ongelijke cellen; de binnenste 
cel van ieder paar is verreweg kleiner en vormt als het 
ware een steel (sfeelcel), die de buitenste grootere cel 
draagt. Deze groote cel ontwikkelt zich tot een sporeblaas 
(ascus) die 0,035 à 0,040 millim. lang is en 6 à 8 kogelronde 
sporen bevat. (Zie fig. 3, waar sporeblazen van een andere 
Exoascus-soort zijn afgebeeld). 

Die deelen van het blad waar de zwam geen sporeblazen 
vormt, d. w. z. waar het mycelium onvruchtbaar blijft — 
behouden hun normale gedaante ; op die plaatsen daaren- 
tegen, waar de asci zich ontwikkelen wordt het hlad 
dikker en vleeziger; het sponsweefsel — d. í, het weefsel 
dat aan de opperhuid van de onderzijde van het blad 
grenst — vormt talrijke, nagenoeg kogelronde cellen, die 
geen bladgroen bevatten ; dit veroorzaakt de bijzondere 


(1) De cuticula is een, gewoonlijk zeer dunne laag, die de opperhuid 
van de onder- en bovenzijde van het blad bedekt en vooral bij de ver- 
damping der planten een belangrijke rol speelt. 


En 


gedaante der bladen en hunne bleeke kleur; eindelijk de 
onderzijde zelf is als het ware met een witachtig waas 
bedekt, hetwelk uit de sporeblazen en de losgekomen 
sporen bestaat. -— Na de sporenvor- 
ming verdroogt het blad en valt het 


zn vroegtijdie af. 

all De wijze waarop de besmetting 
Ü | tot stand komt is tot nog toe niet 
El gekend : het binnendringen van 


— kiembuizen van de sporen werd nog 
| niet met zekerheid gezien. — Maar 
/ er bestaan gegronde redenen om 
aan te nemen, dat, wanneer een per- 
zikboom eenmaal is aangetast, het 

Fig. 3 Eroascus Pruni. Mycelium van de zwam inde takken 
Sporeblazen in verschillende overwintert; aldus kan men immers 
ensen zijn qe verklaren, hoe het komt dat op de 
spo:en reeds gevormd. aangetaste twijgen nagenoeg al de 
bladen aan krulziekte lijden : het mycelium is uit den tak 
in den knop en in al de daaruit voortgesproten bladen door- 
gedrongen. — Op een gelijke wijze kunnen wij verklaren, 
waarom een boom, die eenmaal de hooger beschreven 
ziekteverschijnselen heeft vertoond, gewoonlijk ieder jaar 
in meerdere of mindere mate opnieuw aangetast wordt. 

Niet alle varieteiten van perziken worden evenzeer 
aangetast, doch tot nog toe is het niet mogelijk — bij 
gebrek aan een voldoende getal ernstige waarnemingen 
— daaromtrent iets bepaald mede te deelen. 

De onbehaarde perzik (in Vlaamsch-België bsdenjol, 
brinjol, brunjal, brinjaal genoemd naar het Fransche 
woord : brugnon) vertoont nagenoeg dezelfde verschijn- 
selen als de gewone perzik, doch — te oordeelen naar de 
voorwerpen, die mij toegezonden werden — is de ontkleu- 
ring van de aangetaste bladen bij de onbehaarde perzik 
minder sterk uitgesproken. 

Ook de amandelboom (Agmygdalus communis) die ten 
onzent als sierplant wel eens voorkomt, heeft van 
Ewroascus deformans te lijden. 

Vroeger meende men dat het eveneens deze zwam was, 
die bij den kerseboom ook een soort van « krulziekte » en 


A 
À Bra, 


e) pe Eg, 


ZS 


« heksenbezems » doet ontstaan. De laatste onderzoe- 
kingen schijnen echter bewezen te hebben, dat de 
genoemde ziekten der kerseboomen dienen toegeschreven 
te worden aan afzonderlijke Exoascus-soorten : Ewoascus 
Cerasi Fuck. en Ewoascus minor SAD. 

Bestrijding der krulziekte. — Men moet in de eerste 
plaats trachten de verspreiding der sporen te beletten en 
de verdere ontwikkeling van het mycelium verhinderen. 
Daartoe bestaat een zeer eenvoudig middel : alle zieke 
bladen en zelfs gansch de zieke twijgen moeten zoo vroeg 
mogelijk van den boom verwijderd en verbrand worden. 
Zoo iets is bij den perzikboom, die in onze streken uitslui- 
tend als leiboom wordt gekweekt, zeer wel uitvoerbaar, 
zonder al te groote moeite of onkosten en verdient des te 
meer aanbeveling, daar de uitslagen ongetwijfeld gunstig 
zullen zijn. 


Ha Je 

Wij willen dit opstel niet eindigen zonder ook de andere 
mogelijke oorzaken van « krulziekte « bij den perzikboom 
te bespreken. 

Aan de onderzijde der bladen en aan de jonge scheuten 
worden zeer dikwijls bladluizen aangetroffen, die er nage- 
noeg het gansche jaar door te vinden zijn, nl. Apkis 
Persicae Fonso. In den herfst leggen de wijfjes, op de 
knoppen der jonge scheuten, kleine hoopjes eieren, 
waaruit soms reeds gedurende den winter of althans zeer 
vroeg in het voorjaar ongevleugelde bladluizen te voor- 
schijn komen, die aan de zwellende knoppen der perzik- 
boomen zuigen. Deze individuën zijn zeer goed tegen de 
koude bestand en planten zich reeds tegen einde April of 
met begin Mei voort; zij zijn ongeveer 2 millim. lang en 
bleekgroen in jongen, — olijfgroen met bruinen, vetach- 
tigen glans in halfvolwassen toestand; terwijl de rug 
integendeel geelachtig groen is met breede, zwarte dwars: 
banden, die des te dichter bij elkander staan, naarmate 
zij meer naar achteren geplaatst zijn. — De gevleugelde 
dieren worden eerst later in het jaar geboren en zijn 
glanzend zwart, uitgenomen de buikzijde, die grauwgroen 
is en vier zwartevlekken aan het achtereinde draagt. Al 


ROn 


deze dieren hebben zwarte pooten. Van midden September 
tot November treft men de zwarte mannetjes en de rood- 
achtige kaneelkleurige wijfjes aan. — Gedurende den 
zomer geschiedt de vermenigvuldiging der perzik bladluis 
zeer snel. 

Ten gevolge van het zuigen dezer dieren, kroesen en 
rollen de bladen zich eveneens op en deze verschijnselen 
worden dikwijls in België eveneens « krul » genoemd; 
maar de verschillen tusschen deze en de hooger 
beschreven, ware krulziekte zijn zeer duidelijk. — De 
aanwezigheid der bladluizen veroorzaakt geen dikker en 
vleezig worden en evenmin bleekworden der bladen, 
althans niet in zoo sterke mate, als met Exoascus het geval 
is; de twijgen zelf zijn normaal gevormd, in tegenstelling 
met de verdikte twijgen, die onder den invloed van 
Exoascus deformans ontstaan. 

Bij de bestrijding der krulziekte, die door bladluizen 
wordt veroorzaakt behoeft men alleen deze dieren te 
verdelgen. Daartoe kunnen verschillende insectendoo- 
dende stoffen (zoowel in vloeibaren als in poedervormigen 
toestand) aangewend worden (1). Het wegnemen van de 
erg aangetaste toppen der scheuten, zal die bestrijding 
nog gemakkelijker maken. — Eindelijk kunnen de eieren 
’s winters zonder veel moeite vernietigd worden; zij 
bevinden zich op de knoppen en vallen door hun donkere 
kleur zeer in het oog. — Wie zich de moeite wil getroosten 
die eieren ’s winters op te zoeken, zal zich gedurende den 
zomer veel last en schade besparen. 


Volgens sommige boomteeltkundigen kan ook een 
plotselinge koude het «krullen » der bladen teweeg 
brengen, doch ook in dit geval gaat zulks niet gepaard 
met een dikker worden en een duidelijk kroezen der 
bladen; de schade, die de koude berokkent, wordt 
gewoonlijk al spoedig hersteld en het verlies, dat de plant 
er door heeft ondergaan, blijft veelal gering, indien ten 
minste de bloemknoppen niet geleden hebben. 

G. STAES. 


(1) Wij hopen weldra een artikel af te kondigen, waarin wij meer in 
het bijzonder over de bladluizen en hare bestrijding zullen handelen, 


Phytopathologisch Laboratorium WILLE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


2e JAARGANG — 4° AFLEVERING. sl AueusrTus 1896. 


De Exoasceeën. 


In de voorgaande aflevering van dit tijdschrift werd 
gehandeld over de Krulziekte van de Perzikbladen, (1) 
die aan Ewroascus deformans dient toegeschreven te 
worden. — Terloops werd in dat opstel ook aangehaald, 
dat de krulziekte en de « heksenbezems » van den kerse- 
boom door andere Exoascus-soorten worden te voorschijn 
geroepen. Ziekten van nagenoeg gelijken aard worden bij 
nog andere planten door andere vertegenwoordigers uit 
de familie der Exoasceeën teweeggebracht en sommige 
onder haar zijn belangrijk genoeg om meer uitvoerig 
besproken te worden. — Wij stellen ons dan ook voor 
in dit opstel eenige algemeenheden over de familie der 
Fxoasceeën mede te deelen en vervolgens de belangrijkste 
soorten te bespreken. 

De Exoasceeën tasten de takken, bladen, vruchten of 
schutbladen van verschillende boomsoorten aan. Het zijn 
echte parasitische zwammen, waarvan het mycelium 
steeds in de weefsels van levende planten woekert. — De 
Exoasceeën behooren tot de groote groep der Ascomgyceten, 
dus tot die zwammen, waarvan de sporen gevormd worden 
in bepaalde cellen, die sporeblazen of asci genoemd 
worden en waaruit zij eerst na rijpheid ontsnappen. 


(1) Tijdschr. o. Plantenz., 2e jaarg. 1896, 3e afl., bl. 74. 


3 8215 

Bij de meeste Ascomyceten worden de sporeblazen, 
hetzij ieder afzonderlijk, hetzij bij groepen vereenigd, in 
een omhulsel of vruchtlichaam ingesloten ; deze zwammen 
vormen de afdeeling der Carpoasci. Daartoe behooren 
o.a. de Echte Meeldauwzwammen of Erysipheeën, waar- 
over wij vroeger een opstel in dit tijdschrift lieten 
plaatsen. (1) 

Bij de Exoasceeën echter zijn de sporeblazen niet 
door een vruchtlichaam ingesloten, maar zij ontspruiten 
rechtstreeks uit het mycelium. Dit mycelium leeft in het 
weefsel der aangetaste plant en dringt tot onder de 
cuticula door, zoodat deze van de eronderliggende epide- 
mis- of opperhuidlaag wordt gescheiden (fig. 1). Het is op 


Fig. l. — Mycelium van Exoascus 
in het weefsel van de waardplant ; 
myeeliumdraden, die door tusschen- 
schotten in een aantal cellen zijn 
gedeeld, loopen aan de bovenzijde 
tusschen de cuticula en de cellen 
der opperhuid. (Naar De BARY). 


Fig. 2. — Exoascus Pruni. 
— Sporeblazen in verschillende 
ontwikkelingstoestanden. — In 
een der sporeblazen zijn de 
sporen reeds gevormd. (Naar 
SORAUER). 
die plaats dat de sporeblazen worden aangelegd, en 
weldra komen zij aan de oppervlakte der aangetaste 
organen te voorschijn (®, na de cuticula te hebben doen 
barsten. (fig. 2). 

leder sporeblaas bevat 4 à 8 sporen; deze worden, 

wanneer zij rijp zijn, uit de asci weggesneld en kunnen 
haar kiemvermogen maanden lang behouden. Komen zij 
terecht op het plantenorgaan, dat voor haar ontwikkeling 


(1) Zie Tijdschr. o. Plantenz.. 2 Jaarg. 1895, 1° afl. 
(2) Zie het hooger aangehaald opstel De Krulziekte der Perzik- 
bladen door G. Staes ; bl. 77). 


RB 


noodig is, dan zenden zij daarin een kiembuis uit, die tot 
een nieuw mycelium uitgroeit, dat later sporeblazen en 
sporen zal vormen. — Vele Exoasceeën bezitten een 
mycelium, dat ’s winters overblijft. — De ziektever- 
schijnselen, die door de soorten met zulk een overwin- 
terend mycelium worden voortgebracht, keeren telken 
jare op de eenmaal aangetaste plant terug en beperken 
zich niet tot een enkel plantenorgaan (dit is daarentegen 
het geval met de soorten die geen overwinterend myce- 
lium hebben). — Integendeel, zij grijpen meestal geheele 
boomtakken aan, waarvan de bladen en bloemen zich in 
dit geval gewoonlijk niet normaal ontwikkelen. — Elk 
jaar zendt het mycelium nieuwe takken uit in de jonge 
scheuten en de ziekte breidt zich op die wijze uit. 

De aanwezigheid van het mycelium in takken, bladen 
of vruchten der boomen geeft gewoonlijk aanleiding tot 
zeer in het oog vallende ziekteverschijnselen, n. 1. tot een 
veel dikker worden (hypertrophie) der aangetaste organen. 
Zoo ontstaat b. v. de krul der perzikbladen onder de 
werking van Ewxvoascus deformans (Zie het hooger aange- 
haald opstel). Zoo ontstaan ook andere eigenaardige 
misvormingen, die men heksenbezems of twijgenkluwens 
heeft genoemd. 

De heksenbezems vormen nest- of bezemvormige 
takkengroepen, die zich als het ware als vreemde planten 
op den waardboom ontwikkelen en daardoor schijnbaar 
wel eenige overeenkomst hebben met de zoogenaamde 
maretakken (Viscum album, mistel, vogellijm). Hun vorm 
is niet steeds dezelfde ; nu eens zijn zij bezemvormig, dan 
weer nestachtig verward of zij vormen dichte kluwens 
Hun voornaamste kenmerk is dat hun vertakking, in 
tegenstelling met de gewone groeiwijze, steeds negatief 
geotroop is, d. w. z. een van de aarde afwijkende richting 
tracht aan te nemen of met andere woorden, dat de 
takken zich zooveel mogelijk loodrecht trachten op te 
richten, evenals dit het geval is met de hoofdassen van 
onze gewone gewassen. — De zieke hoomen krijgen 
hierdoor het aanzien, alsof zich daarop kleine zelfstandige 
boompjes ontwikkeld hadden. — De heksenbezems 
ontstaan meestal, wanneer de parasiet een boomknop 


en 


aantast ; deze ontwikkelt zich dan tot een tak met aan- 
merkelijk verlengden groei, terwijl al de noe rustende 
knoppen van denzelfden tak zich achtereenvolgens ont- 
wikkelen en te zamen een takkensysteem vormen, waarvan 
al de deelen zieh zooveel mogelijk naar omhoog trachten 
te richten. 

Er is nog een kenteeken, dat meestal toelaat een 
„heksenbezem gemakkelijk te erkennen; gewoonlijk is 
zijn voet, d. i. de plaats waar die dichte opeenhooping van 
takken en twijgen begint, veel dikker dan de tak zelf, 
die den heksenbezem draagt. — De vruchtvorming, dus 
het ontstaan van sporeblazen en sporen van de zwam, kan 
alleen op de bladen der aangetaste twijgen plaats hebben. 

De invloed van de heksenbezems op de waardplant 
vertoont veel verscheidenheid. — In sommige gevallen 
brengt de zwam alleen dan asci en sporen voort, nadat de 
waardplant gebloeid heeft ; dit heeft onder anderen plaats 
met Earoascus Cerasi, die de heksenbezems van den kerse- 
boom veroorzaakt. In andere gevallen — de heksenbezems 
van Alnus incana b. v. — ontwikkelen zich de knoppen te 
vroeg, de boom bloeit in hetzelfde najaar ten tweeden male 
in plaats van in ’t daarop volgende voorjaar. Ook hebben de 
bladen, ofschoon zij zich gewoonlijk normaal ontwikkelen, 
een veel korteren levensduur en vallen vroegtijdig af. De 
schade door heksenbezems aan vrucht- en woudboomen 
veroorzaakt, is soms betrekkelijk groot. Vooral de Exoas- 
cus-soorten, die jaren achtereen in dezelfde plant blijven 
woekeren en den boom als het ware uitputten, richten 
veel kwaad aan. — Ook de heksenbezems van vrucht- 
boomen kunnen zeer schadelijk worden, als zij het bloeien 
en bijgevolg de vruchtvorming belemmeren. 

Aan woudboomen veroorzaken zij het meest kwaad 
door de verkrommingen of vergroeiingen, die zij teweeg- 
brengen, wat de houtwaarde natuurlijk aanmerkelijk 
vermindert. 

Het beste middel om de Exoascus-soorten te bestrijden 
bestaat natuurlijk in het zorgvuldig wegsnoeien en 
verbranden van de aangetaste organen, b. v. de zieke 
twijgen, de heksenbezems, de vruchten, enz. 


teens 


De familie der Kxoasceeën bevat eigenlijk slechts een 
enkel geslacht ; Ewoascus, dat in den laatsten tijd echter 
in drie geslachten is verdeeld geworden, n. Ll. Magnusiella 
dat in ons land door geen soort vertegenwoordigd is ; — 
Taphrina dat gekenmerkt is door het ontbreken van een 
overwinterend mycelium en geen heksenbezems veroor- 
zaakt ; — Exoascus, dat integendeel een overwinterend 
mycelium bezit. — Er moet echter, volgens ons, niet te 
veel belang gehecht worden aan een dergelijke indeeling 
want het is best mogelijk dat bij een Taphrina-soort, die 
dus geen overwinterend mycelium zou bezitten, zulk een 
mycelium later nochtans wordt ontdekt. Een dergelijk 
kenmerk is in de meeste gevallen van te weinig belang, 
om daarop een indeeling te steunen. 

De voornaamste soorten van Taphrina en Eaoascus 
zijn de volgende : 


Exoascus Pruni Fuck. (1) De zwam leeft op de gewone 
Pruim (Prunus domestica), op de soms in tuinen aange- 
plante Prunus virginiana en op de in ’t wild voorkomen- 
de Vogelkers (Prunus Padus). — Zij veroorzaakt bij de 
nog onrijpe vruchten eigenaardige misvormingen, die 
men wel eens hongerpruimen (2) noemt. Deze ziekte is 
niet alleen ten onzent en in de omliggende landen, maar 
ook in Amerika bekend. Zij is hoegenaamd niet van jonge 
dagteekening : zij werd reeds in 1583 door CAESALPINIUS 
beschreven en is sedert door een aantal onderzoekers 
waargenomen geworden. Natuurlijk was men het vroeger 
niet eens over de oorzaak der ziekte : het weder, vooral de 
regen, de steken van insecten, een onvolkomen bevruch- 
ting, enz. werden beurtelings als de oorzaak aangezien 
tot FucKEL de woekerzwam vond en De Bary de ontwik- 
keling en de levensgeschiedenis ervan bestudeerde en 
leerde kennen. 


(1) Dit artikel lag just gereed, toen wij het opstel van Mej. Destrée 
ontvingen ; wij hebben het met hare toestemming hier ingelascht. 
G. STAES. 
(2) In Duitschland : Taschen, Narren, Schoten, Hungerzwetschen ; 
— in Zwitserland : Turcas, Pochettes ; — in Engeland : Bladderplum ; 
in Frankrijk noemt men de ziekte : Lèpre du Prunier. 


te 


De misvormingen zijn reeds weinige weken na het 
bloeien, — omtreeks einde April of begin Mei — aan de 
jonge, kleine vruchten duidelijk waar te nemen; na dit 
tijdstip worden de gezonde vruchten niet meer aangetast, 
hetgeen dus bewijst dat de besmetting alleen in zeer 
jongen toestand mogelijk is. 

De aangetaste vruchten groeien buitengewoon snel 
aan en kunnen in een kort tijdverloop de grootte van een 


00 


Fig. 3. — Hongerpruimen. (Naar SORAUER). 


gewone pruim bereiken of overtreffen ; zij zijn spoel-, 
knots- of peulvormig, nu eens recht, dan weer gekromd, 
meestal zijdelings eenigszins plat gedrukt ; de buiten wand 
is rimpelig of wrattig; de steen der vrucht wordt niet 
gevormd, zoodat daardoor van binnen een holte ontstaat ; 
de kleur is bleek, geelachtig of roodachtig. — Het myce- 
lium doorwoekert de gansche vrucht, later ontstaan de 


Mie 


sporeblazen onder de cuticula van de opperhuid, die 
weldra barst; dan schijnt de vrucht als het ware met wit 
rijp bedekt. 

De sporeblazen, die niet allen te gelijk rijp zijn, bevatten 
6 à 8 kogelronde sporen, die langs den top der sporeblaas 
naar buiten treden en onmiddelijk kunnen kiemen. — 
Nadat de sporen uitgestrooid zijn, verwelkt de misvormde 
vrucht; schimmels van verschillenden aard en kleur 
vestigen zich aan haar oppervlakte en veroorzaken een 
tamelijk snelle verrotting en eindelijk het afvallen van 
de aangetaste pruim. 

Deze ziekte kan in sommige jaren zeer schadelijk wor- 
den voor den pruimeboom. — Hoe de sporen in de 
waardplant dringen en zich tot een mycelium ontwik- 
kelen, is niet met zekerheid bekend. Het bestaan echter 
van een mycelium in de jonge takken en het feit, dat een 
eenmaal aangetaste boom nagenoeg ieder jaar weer in 
meerdere of mindere maat dezelfde ziekteverschijnselen 
vertoont, laten ons toe aan te nemen dat het mycelium 
van Zroascus Prunt in het hout van den pruimeboom 
overwintert. 

Volgens Rupow zou de aanwezigheid van bladluizen de 
besmetting door Exoascus Prunt begunstigen; de zoete 
vloeistof, die door deze diertjes wordt afgescheiden, zou 
de kieming der sporen bevoordeelen ; waar geene blad- 
luizen zijn, zou ook Ewoascus Pruni niet tot ontwikkeling 
komen. — In hoever die feiten waar en algemeen zijn, 
kan nu slechts moeilijk beslist worden, maar in ieder 
geval is het verdrijven der bladluizen een zeer aan te 
bevelen maatregel. 

De bestrijding is niet zeer moeilijk : de misvormde 
vruchten, die — zooals wij hooger zeiden — reeds zeer vroeg 
in het oog vallen, moeten zoo spoedig mogelijk verzameld 
worden, ten einde aldus de vorming en de uitstrooiing 
der sporen te beletten. De sterk aangetaste twijgen 
moeten ook tot op het hout van het vorige jaar ingesneden 
worden om op die wijze ook het voortwoekeren van het 
mycelium tegen te gaan. De boom heeft dan nog den tijd 
in hetzelfde jaar een nieuwe scheut tot rijpheid te 
brengen zoodat hij daardoor weinig verlies ondergaat. — 


Een 


Eindelijk moeten de wilde vogelkers en Prunusvirginiana 
uit de nabijheid van pruimeboomen geweerd of ten 
minste met zorg bewaakt worden om in voorkomend 
geval de aangetaste vruchten en twijgen weg te snoeien. 


Exoascus Insititiae SAn. brengt heksenbezems voort bij 
de pruimeboomen (Prunus domestica, gewone pruim, 
eierpruim — en Prunus Insititia, kriekpruim, mirabelle, 
Reine Claude —). Het mycelium overwintert in de takken, 
vanwaar uit het zich in ’t voorjaar in de bladknoppen 
verspreidt. Aangetaste takken dragen geene vruchten; 
de bladen zijn verschrompeld en kroes en vallen vroeg- 
tijdig af, nadat de sporeblazen zich op hun onderzijde 
ontwikkeld hebben. 

Exoascus Cerasi Sap. leeft op de kerseboomen. De 
heksenbezems, welke deze parasiet doet ontstaan, zijn 
veel grooter dan die welke Eeoascus Insititiae veroor- 
zaakt. Daar gewoonlijk een zelfde boom meer dan eens 
heksenbezems draagt en dikwijls alle boomen in de nabij- 
heid mede zijn aangetast, is de aangerichte schade 
meestal belangrijk. Aangetaste boomen dragen over 
‘talgemeen veel minder vruchten dan de gezonde. — De 
sporeblazen ontstaan op de bladen, die vroegtijdig 
afvallen, 

Eroascus Carpind veroorzaakt sterk vertakte en rijk 
bebladerde heksenbezems op den haagbeuk (Carpinus 
betulus). Hier ook ontstaan de sporeblazen aan de onder- 
zijde der bladen, die verschrompelen en vroegtijdig 
afvallen. 

Verscheidene andere Exoascus-soorten tasten een aantal 
boomen aan; wij zullen hier alleen nog Eroascus Tosqui- 
netiti MAGN. aanhalen, die op den els (Alnus glutinosa) 
voorkomt. — De zwam kan achtereenvolgens al de bladen 
van een zelfden tak aantasten, die daardoor gekroesd en 
gerimpeld en dikwijls twee of driemaal grooter worden 
dan onder gewone omstandigheden. Is het weder droog, 
dan rollen de bladen zich eenigszins op en vallen af. — 
Dergelijke verschijnselen kunnen van in het voorjaar tot 
in den herfst waargenomen worden, —In andere gevallen, 
die zich eerst van Juli af voordoen, ontstaan op de bladen 


Ln A 


van verschillende twijgen opgeblazen vlekken. — Eindelijk 
kan de zwam ook de vrouwelijke katjes der elzen aan- 
tasten; dan ontwikkelen zich eenige of de meeste schubben 
tot zeer dikke, meestal gekromde of opgerolde bladachtige 
organen, die op de gewone schubben der katjes volstrekt 
niet gelijken. 

Over Exoascus deformans, 
de oorzaak der Krulziekte bij 
de Perzikboomen is in de voor- 
gaande aflevering breedvoerig 
gehandeld. Van de Taphrina- 
soorten (of Ewoascus-soorten 
zonder bekend overwinterend 
mycelium) noemen wij alleen 
de volgende : 

Taphrina aurea Fr. komt 
voor op de bladen van twee 
populiersoorten : _ Populus 
nigra en P. pyramidalis. De 
aangetaste bladen vertoonen 
op hun bovenzijde bultige 


Fig. 4. — Taphrina aurea. — Popu- u bl 
lierblad met de kenmerkende, bultige  SEZWEnen ot blazen, waarvan 


Gpawenen gen de bovenzijde, de holle onderzijde later goud- 
geel van kleur wordt door de sporeblazen, die er zich 
op ontwikkelen. (Fig 4). 

Taphrina bullata San. vormt blaasvormige, gele, later 
oranjekleurige vlekken op de bladen van den pereboom. 


's Gravenhage 1896. C. DESTRÉE. 


Het « Branden » of « Verhamelen » van Tarwe, 
Gerst en Haver. 


Branden of verhamelen zijn twee uitdrukkingen, 
die in de volkstaal der Vlaamsche landbouwers gebruikt 
worden om één zelfde verschijnsel aan te duiden. — Wat 
de beteekenis of de afleiding betreft van het woord 
verhamelen (soms ook verhomelen uitgesproken), 
daaromtrent kan ik niets mededeelen ; het zij voor het 


ei) 


oogenblik voldoende te weten, dat men onder verha- 
melen en branden verstaat het afsterven van de nog 
jonge planten van haver en soms ook van tarwe en gerst: 
wanneer zij nog slechts 10 à 15 centimeter hoog zijn, blijft 
de eroei als het ware stilstaan, de bladen worden bleek 
en langzamerhand gaat de jonge plant te gronde. Dit feit 
grijpt niet een enkel jaar plaats, maar herhaalt zich telken 
jare op denzelfden akker. 

Waaraan dit verschijnsel dient toegeschreven te wor- 
den, is voor het oogenblik niet uit te maken. — Indien ik 
echter een gissing dorst wagen, dan zou ik het verschijnsel 
aan nematoden (Heterodera Schachtii A. Scum.) wel willen 
toeschrijven ; ik moet nochtans bekennen, dat er feiten 
zijn die zoowel vóór als tegen deze onderstelling pleiten : 

In den proeftuin van de provinciale Landbouwmaat- 
schappij van Oost-Vlaanderen worden sinds jaren zeer 
methodische en echt wetenschappelijke cultuurproeven 
van allerlei aard genomen door den heer De CALUWE, 
’s Rijks landbouwkundige, die zich daardoor een welver- 
dienden naam heeft verworven. — In dien proeftuin is nu 
ook een perceel grond, waar regelmatig de gezaaide 
tarwe, gerst of haver wegbrandt of verhamelt, terwijl 
integendeel de rogge van dergelijke ziekteverschijnselen 
nagenoeg niet te lijden heeft ; ook beeten en vlas blijven 
ervoor gespaard. — Welnu, de beetwortelnematode (Hete- 
rodera Schachtii, de Rübennematode der Duitschers) tast 
niet of slechts in zeer geringe mate de rogge aan, maar 
wel gerst en tarwe en vooral de haver. — Maar zij tast 
ook, en zelfs bij voorkeur, de beeten aan en dit schijnt in 
den proeftuin het geval niet te zijn. (1) 

In ieder geval hoop ik later daaromtrent meer zeker- 
heid te bekomen en wil ik thans alleen een proef bespre- 
ken, die door den heer Dr CaLuweE in den loop van dit 
jaar genomen werd : 

Op het perceel grond, waarvan boven kwestie is, kon 
een spraak zijn van schadelijke insecten, zooals : enger- 


a 


(1) Dat het vlas verschoond is gebleven, doet weinig ter zake, daar 
die plant tot nog toe niet is opgenomen in de lijst der gewassen, die voor 
aanvallen van nematoden vatbaar zijn ; uit dit feit zijn dus geen gevolg- 
trekkingen af te leiden. 


jes 


lingen, ritnaalden, emelten, enz. ; ook de bemesting kon 
hier geen invloed hebben, evenmin als de stand van het 
bodemwater, de aard van den grond of andere dergelijke 
oorzaken, want in het eerste geval zou men de insecten of 
hunne larven gevonden hebben en in de andere gevallen 
zou het verschijnsel zich niet tot ééne plaats hebben 
beperkt en ook niet alleen bij bepaalde gewassen zijn 
voorgekomen. — De onderstelling lag dus voor de hand, 
dat hier lagere organismen, — het zij bacteriën, nema- 
toden of andere lagere wezens — in het spel waren. — 
De heer De CALUWE heeft zich van de waarheid van die 
onderstelling kunnen overtuigen op de volgende wijze : 

Op twee stukjes van dien grond, die ieder een opper- 
vlakte van 60 x 60 centimeter hadden en door planken 
waren afgezonderd, werden door middel van een pal-in- 
jecteur — in den aard van het toestel op bldz. 29 en 30 
van den 2e" Jaargang van dit tijdschrift afgebeeld en 
beschreven — inspuitingen gedaan met zwavelkoolstof, 
terwijl twee andere, even groote stukjes grond onbehan- 
deld bleven. — Daarna werd in de vier bakken haver 
gezaaid en de uitslag beantwoordde volkomen aan de 
verwachting : in de ingespuite bakken ging de haver goed 
op en groeide welig, in de niet behandelde bakken « verha- 
melde » zij evenals anders op het perceeltje in kwestie. 

Ook het feit, dat zwavelkoolstof hier zulke gunstige 
werking heeft gehad, versterkt mij in de meening, dat 
hier wel nematoden in den grond zou kunnen aanwezig 
zijn. Ik moet hier echter bijvoegen, dat voor zooveel aan 
den heer De CALUWE en aan mij bekend is, nematoden tot 
nog toe in Vlaanderen niet gevonden werden : alleen in 
het oostelijk gedeelte van België zijn die lagere diertjes 
aangetroffen geworden. 

Wat er nu ook van zij, in ieder geval blijkt uit die 
proef dat het dusgenoemde « branden » of « verhamelen » 
noch aan den grond, noch aan zijne ligging of bemesting, 
noch aan insecten dient toegeschreven te worden, maar 
dat men hier wezenlijk met lagere organismen te doen 
heeft en dat de zwavelkoolstof een uitstekend middel 
blijkt te zijn om die kleine wezens in den grond te 
vernietigen. 


OD EE 


Wat de aan te wenden hoeveelheid betreft, die zal 
eerst door verdere proefnemingen nauwkeurig kunnen 
bepaald worden en daarbij zal dan nog rekenschap dienen 
gehouden te worden met den aard van den bodem. — In 
de kleine proef, waarvan hier boven spraak is, kwam de 
toegediende hoeveelheid weinig in aanmerking : er wer- 
den in iederen bak 15 inspuitingen gedaan — 5 inspui- 
tingen op 3 rijen — en ieder maal werden 7 à 8 kubiek 
centimeter zwavelkoolstof ingespoten ; het is echter zeer 
waarschijnlijk, dat ook geringere hoeveelheden eveneens 
tot gunstige uitslagen zullen leiden. — 

Ook met benzine-inspuitingen zouden proeven dienen 
genomen te worden. 

Wij zullen daaromtrent de resultaten van de verdere 
proefnemingen van den heer De CALUWE afwachten. 


G. STAES. 


Het Wilgenhaantje 
Chrysomela (Phratora) vitellinae. 


Reeds in 1880 waren in België nagenoeg 4,500 
hectaren met teenwilgen beplant; in de laatste jaren 
werden echter vele nieuwe teenbosschen aangelegd. 
Gronden van zeer verschillenden aard, vooral weide- 
gronden van geringe waarde werden daartoe gebruikt. 
De teenwilgencultuur is dan ook ten onzent reeds 
betrekkelijk belangrijk geworden, vooral wanneer men 
in acht neemt, dat het hier een gewas geldt, dat nog 
steeds zeer loonende opbrengsten geeft, terwijl de meeste 
andere culturen slechts weinig winst afwerpen. 

Deze cultuur is trouwens niet alleen een rechtstreek- 
sche bron van welvaart voor den landbouwer, maar 
onrechtstreeks is zij ook een weldaad voor de landelijke 
bevolking : zij verschaft werk op verschillende tijdstippen 
van het jaar, soms zelfs als de andere culturen geen 
handen gebruiken kunnen en vooral in den winter is het 
bearbeiden en verwerken der teenwilgen een zeer 


me Dien 


welkome bron van winst voor den werkman te platten 
lande. De landbouw heeft er dus groot belang bij, dat 
eene thans bloeiende cultuur nog lang bloeiend blijve. 

Dit jaar echter worden de teenbosschen op een 
verschikkelijke wijze geteisterd door een insect : het 
kleine populierhaantje of wilgenhaantje of wilgenblad- 
kever (Chrysomela of Phratora vitellinae). Voor zooveel 
mij bekend is, strekt het aangetaste gebied zich over een 
groot gedeelte van het Land van Waas uit, nl. Saffelare, 
Wachteheke, Mendonk, Moerbeke, Exaarde, Themsche en 
omliggende gemeenten. Toch bleven sommige dorpen in 
de genoemde streek gespaard. 

Niet alle teenwilgen worden aangetast : het is bijna 
uitsluitend Salim viminalis 1., de katwilg of bindwilg, 
die men in Vlaanderen wijdauw (!) noemt. De verschillende 
partijen « wijdauw » worden ook niet allen in dezelfde 
maat aangetast ; het wilgenhaantje schijnt de pas aange- 
legde teenbosschen, waarop de « maagden » (2) groeien, 
boven de andere partijen te verkiezen ; wel worden deze 
niet heel en al verschoond en zullen zij het later in het 
jaar waarschijnlijk nog veel minder zijn, als de « maagden » 
al te veel zullen geleden hebben, maar in het begin vooral 
is de voorkeur van het insect voor de nog zeer jonge 
teenbosschen zeer in ’t oog vallend. 

De andere aangeplante vlecht- en bindwilgensoorten, 
b. v. de roode (te Moerbeke en omstreken, rens genoemd) 
hebben nagenoeg niets te lijden van het wilgenhaantje. 
Toch is het zeer waarschijnlijk dat dit dier des noods ook 
de andere gekweekte soorten zou aantasten. Ik heb in 
den Plantentuin een proef genomen, die daaromtrent 
weinig twijfel overlaat : Ik bracht een aantal van de 
genoemde insecten in een groot glazen vat en gaf hun 
bebladerde takken van zeer verschillende wilgensoorten : 


(1) Uitgesproken als wiedauw ; het woord wij me, dat men in de 
bovenopgenoemde gemeenten Heeten hoort gebruiken, duidt niet 
alleen de wijdauw aan, maar ook de andere gekweekte teenwilgen- 
soorten. 

(2) In de gewestelijke uitspraak wordt de g in maagden nagenoeg 
geheel weggelaten, zoodat het woord bijna klinkt als « maden ». — 
Maagden zijn de roeden die het eerste jaar op een pas aangelegd 
teenbosch groeien. 


mm Of mm 


Salix viminalis(de aangetaste soort dus), Salia babylonica 
(de treurwilg), Saliw caprea (Ruige of Waterwilg), Salta 
rosmarinifolia, enz. Niettegenstaande het verschil in 
taaiheid van de bladen dezer wilgensoorten, waren allen 
den volgende dag zoo goed als opgevreten; het is waar 
dat de insecten in dit geval honger hadden geleden, en 
dus niet buitengewoon kieskeurig waren, maar het 
bewijst echter dat zij, door den nood gedrongen, waar- 
schijnlijk geen enkele wilgensoort onaangetast zouden 
laten. 


Het wilgenhaantje is een betrekkelijk klein insect dat 
4 à5 millim. lang en omtrent 2 millim. breed wordt, doch 
vele individuen bereiken zelfs deze afmetingen niet. Wat 
den vorm betreft, gelijken de wilgenbladkevers eenigs- 
zins op de Lievenheers- of Lievevrouwbeestjes (Coccinella) 
maar het lichaam der wilgenbladkevers is smaller in 
verhouding tot zijne lengte ; voor ’t overige is het ook van 
onderen vlak en van boven gewelfd en in zijn geheel 
tamelijk ineengedrongen. De kleur wisselt vrij sterk af 
van groen tot donkerblauw, soms zelfs zoo donkerblauw, 
dat zij bijna zwart is; daarenboven heeft het diertje 
gewoonlijk een koper- of goudachtigen glans, die echter 
wel eens bijna geheel ontbreken kan. 

Het wilgenhaantje overwintert in volwassen toestand 
— dus onder den vorm van kever — en schuilt dan weg 
in de reten van de schors der boomen, in de gangen die 
andere dieren in het hout hebben gegraven, onder de 
bladen, in de hoopen afgesneden « wijdauw » in de schuren 
waar deze worden geborgen en de werkplaatsen, waar zij 
bewerkt worden, enz., met een woord, het dier neemt 
alle schuilplaatsen voor lief, die maar eenige beschutting 
tegen de koude verstrekken. 

Dat groote winterkoude veel wilgenhaantjes doodt, 
kan niet betwijfeld worden, maar het ware nochtans 
verkeerd te meenen, dat een strenge winter voldoende 
zou zijn om deze dieren allen te dooden ; integendeel, deze 
kleine kevertjes zijn tegen de guurheden van het weder 
tamelijk goed bestand. Zoo vertelde mij o. a. een persoon 
uit Moerbeke, die door jarenlange ondervinding een 


SO 


aantal waarnemingen over deze insecten had verzameld, 
dat hij gedurende den laatsten strengen winter (1893, 
meen ik) in een der koudste dagen, tusschen de reten van 
de schors van een boom een wilgenhaantje vond, dat 
schijnbaar moest doodgevroren zijn : de boom stond zoo 
blootgesteld aan den snijdenden, ijzigen wind, dat de 
koude er zijn maximum van werking moest kunnen 
bereiken. Welnu, dat wilgenhaantje werd tot het leven 
terug geroepen door er een tijd lang op te ademen ! 

Het water, dat gedurende den winter de meeste, 
vooral de beste teenbosschen overstroomt, komt echter 
de werking van de koude te hulp. Men mag zeggen, dat 
al de volwassen dieren, die in de wilgestompen, in de 
hoopen afgevallen bladen en onkruid, enz. met een woord, 
die op of dicht bij den bodem een onderkomen hebben 
gezocht, door het water gedood worden. 

De kevertjes, die zich elders schuil hebben gehouden, 
zijn echter, vooral na een zachten winter, talrijk genoeg 
om het volgend jaar de oorzaak te worden van veel 
schade. — Pas wordt de temperatuur eenigszins zachter, 
of de wilgenhaantjes geven weer teeken van leven. 
Overigens in de schuren en vooral in de werkplaatsen, 
waar de wilgenteenen in den winter verbruikt worden en 
waar dus ten behoeve van het werkvolk vuur wordt 
gestookt, kan men gansch het gure jaargetijde door 
levende wilgenhaantjes vinden. — Gewoonlijk echter 
komen zij omstreeks April weer voor den dag, pas nadat 
de wilgen zelf — welke tot die planten behooren, die het 
vroegst in het voorjaar uitloopen — beginnen te schieten. 
De kevertjes vreten gaten in de bladeren en leggen weldra 
eitjes, — in hoopen van meestal een 20tal — aan de onder- 
zijde der bladen ; uit die eitjes komen na enkele dagen de 
kleine larven te voorschijn. Deze blijven aan de onderzijde 
der bladeren zitten, waaraan zij zich tamelijk goed vast 
weten te houden, en vreten gansch het bladmoes weg, 
zoodat gewoonlijk alleen de bladopperhuid van de boven- 
zijde overblijft. — Deze larven worden tamelijk lang : 
de grondkleur is groen met zwarte vlekken en daaren- 
boven zijn de achterlijfsranden en het halsschild zwart, 


EON 


zoodat het den schijn heeft alsof de rugzijde der larve 
gansch zwart was. 

Als de larve haar volle grootte heeft bereikt, verlaat 
zij de wilgen om in den grond te verpoppen. — Die 
rusttoestand duurt ook maar eenige dagen en weldra 
komen weer volwassen kevertjes uit de poppen voor den 
dag. — Nog in den loop van hetzelfde jaar leggen deze 
weer eitjes, waaruit larven geboren worden, die nog vóór 
den winter eveneens in den grond zullen verpoppen en 
tot kevertjes aanleiding geven. Het zijn deze laatste, die 
zullen overwinteren. 

Daar het dit laatste geslacht is dat in het volgend jaar 
weer optreedt, heeft het den schijn, alsof drie geslachten 
van wilgenhaantjes elkander in den loop van een zelfde 
Jaar opvolgden. Uit het voorgaande blijkt echter duidelijk 
dat zulks slechts schijnbaar het geval is, en dat er niet 
meer dan twee geslachten in den loop van één zomer tot 
ontwikkeling komen. 


In het « Land van Waas» is de plaag dit jaar bijna 
algemeen : de eene partij teenbosch wordt na de andere 
aangetast, en men krijgt hier het duidelijkst bewijs van 
de macht en de ongelooflijke vernielingskracht van zulke 
kleine wezens, als zij in grooten getale vereenigd zijn. 
Gansche akkers met « wijdauw » die eenige dagen te voren 
nog malseh en frisch stonden, zien er thans uit alsof de 
winter reeds was begonnen ; soms blijven alleen de 
rechtopgaande roeden en de geraamten der bladen over ; 
verscheidene « blokken (1) wijdauw » zou men zonder veel 
moeite in eens kunnen doen vlam vatten door op ééne 
plaats de dorre en uitgedroogde bladen aan te steken. — 
Gelukkig dat de wileenhaantjes in de meeste gevallen de 
allerjongste bladen van den top schijnen te versmaden. 
Wel vindt men er nu en dan in de topscheut zelf zitten, 
en worden zij beschuldigd den stengeltop zoo te bescha- 
dieen, dat hij niet verder groeit, maar dat integendeel 
een aantal vertakkingen ontstaan, waardoor de wilgen- 
roede alle waarde verliest, maar ik meen dat het 


(1) Perceelen, 


Oe 


wilgenhaantje niet altijd daaraan schuld heeft, maar dat 
een ander insect daarvan meestal de oorzaak is. 

Door het ontzaglijk aantal, waarin de wilgen- 
haantjes dit jaar voorkomen, zijn zij meer dan anders 
verplicht zich te verplaatsen en op de zonnige uren van 
den dag ziet men derhalve soms zwermen van deze 
diertjes, die aan het verhuizen gaan : wee het veld waarop 
zij zich zullen nederzetten : eenige uren zijn soms vol- 
doende om al het jeugdige groen te zien verdwijnen. Een 
geloofwaardig persoon vertelde mij dat hij in den loop 
van één morgen, erin geslaagd was een halven emmer 
wilgenhaantjes te vangen, nadat een zwerm van deze 
insecten zich op een betrekkelijk kleine partij teenbosch 
had neergelaten : « zij hingen zoo talrijk aan de wijmen, 
dat al de roeden gebogen waren als rijp graan; er zullen 
er wel niet minder dan duizend op sommige wijmen 
gezeten bebben ». 

Hoe eroot de aangerichte schade wel is kan thans nog 
onmogelijk geschat worden; eerst later zal het verlies, 
dat de plant dit jaar ondergaan heeft, duidelijk worden 
en na den winter zal men moeten nagaan of sommige 
akkers, vooral met eenjarige wilgen bepoot, niet al te veel 
geleden hebben, zoodat het teenbosch opnieuw zou moeten 
aangelegd worden, iets wat natuurlijk groote onkosten 
veroorzaakt. 

Dat de schade zich inderdaad zoover kan uitstrekken, 
althans wat de « maagden » betreft, — dit had de man, 
van wien hooger spraak is, vroeger zelf waargenomen ; 
hij bevestigde aldus wat Arrum en anderen reeds hadden 
waargenomen, n. l. dat somwijlen de struiken zelf onder 
den aanval van deze kleine vraatzuchtige dieren bezwijken. 

Sommige teenwilgentelers trachten de plaag tegen 
te gaan, maar zelfs indien hunne pogingen met goeden 
uitslag werden bekroond, zijn de onkosten, die de tegen- 
woordige wijze van bestrijding veroorzaakt, reeds een 
aanzienlijke lastpost voor deze landbouwers. 


Te Moerbeke, b.v. is hier en daar het vangen van de 
kevers op groote schaal verricht geworden. De gevolgde 
doenwijze is nagenoeg die, welke in het groot werk van 


RATZEBURG aangeduid wordt. Men bedient zich van 
bijzondere, tot dat doel ingerichte eminers, die aan den 
hals gedragen worden, ofwel van ondiepe metalen scho- 
tels, die van onderen van een handvatsel zijn voorzien 
(iets dat gelijkt op de metalen deksels met randen, die op 
ijzeren kookketels geplaatst worden) en met de linkerhand 
worden vastgehouden. Op den bodem van het toestel 
wordt een kleine hoeveelheid petroleum gegoten. — De 
werklieden gaan tusschen de rijen teenwilgen door en 
schudden de toppen ervan boven hunne verzamelvaten. 
De overgroote meerderheid der kevers laat los en de 
meeste komen terecht in de petroleum, waarin zij weldra 
sterven. — Dit werk moet echter in de warmste uren van 
den dag onderbroken worden, want alsdan vliegen de 
meeste kevers of gaan spoedig aan het vliegen zelfs bij 
een zacht schudden, zoodat alsdan zeer vele diertjes 
zouden ontsnappen. 

Men kan zich moeielijk rekenschap geven van de 
hoeveelheden, die aldus gevangen worden, maar deze 
moeten zeer groot zijn, te oordeelen naar de talrijke en 
betrekkelijk groote hoopjes gedoode dieren, die men 
rondom sommige akkers aantreft. Volgens berekeningen 
van RATZEBURG bevat een liter ten minste 52.000 
wilgenhaantjes. 

Het wegvangen van de kevers kan, naar onze mee- 
ning, moeilijk, ja bijna onmogelijk de gedane onkosten 
vergoeden en wel om twee redenen : 1° het wegvangen 
wordt niet algemeen gedaan ; zoo ziet men meer dan eens 
gebeuren, dat een stuk land, dat pas grootendeels gezui- 
verd is geworden — mits groote onkosten en inspanning 
— door nieuwe scharen vijanden wordt overrompeld ; — 
2e de kevertjes kunnen vliegen en zich dus zeer gemak- 
kelijk verplaatsen en aldus ontsnappen. 

Nochtans moet het wegvangen der wilgenhaantjes 
ten zeerste goedgekeurd worden; maar om ervan tastbare 
en gunstige gevolgen te kunnen waarnemen, zou dit 
algemeen en te gelijker tijd op al de aangetaste teenbos- 
schen moeten gedaan worden : dan zou ongetwijfeld deze 
insectenplaag in zeer korten tijd belangrijk afnemen; 


00 


anders is het werk van enkelen zoo goed als onvrucht- 
baar en, voor hen persoonlijk, schadelijk uit een geldelijk 
oogpunt. 

Een andere doenwijze bestaat hierin, dat twee of meer 
werklieden, met de armen open, door de teenbosschen 
gaan en aldus alles in sterke beweging brengen : vele 
kevers vallen op den grond en hebben betrekkelijk 
veel tijd noodig om weder naar boven te klimmen ; vele 
andere vliegen op en wanneer dit een paar malen herhaald 
is, verlaten talrijke insecten het veld, omdat zij niet 
verlangen gestoord te worden. — Natuurlijk geldt het hier 
slechts een verplaatsing van de kwaal, en draagt deze 
methode, die wel is waar zeer eenvoudig is, niets bij tot 
de eigenlijke bestrijding van het wilgenhaantje. 

De vraag, hoe men het best en het goedkoopst dit 
insect zal bestrijden, is nog niet opgelost. Wij kunnen 
alleen den weg aanduiden, die ongetwijfeld tot gunstige 
uitslagen zal leiden. 

Alvorens wij dit echter doen, willen wij nog eenige 
woorden zeggen over proefnemingen, die door ons te 
Moerbeke gedaan werden : verschillende giftige vloei- 
stoffen werden daartoe gebruikt, maar het was onmogelijk 
de werking ervan na te gaan. Lmmers, de proeven werden 
genomen op drie Kleine perceelen widauw, die tusschen 
andere stukken in lagen ; in de onderstelling dat eenige 
duizende diertjes aan de met gift besproeide bladen 
vreten en daardoor sterven (wat zeer waarschijnlijk is) zal 
zulks in dit geval geen merkbare vermindering in het 
getal der kevers veroorzaken ; nieuwe insecten zullen 
komen aanvliegen en al sterven ook deze, toch doen zij 
dit eerst na de bladen opgevreten te hebben, zoodat het 
den schijn heeft, alsof de gebruikte stof geen werking 
had. In een tijd van 24 à 36 uren groeien de wilgenroeden 
3 à 5 centim. in de lengte en de pas ontvouwen, niet 
besproeide bladen kunnen nu weer ongestraft door de 
insecten gevreten worden. — Het zal volstrekt noodig 
zijn eerst talrijke proefnemingen te doen, waarvan de 
uitslagen beter kunnen nagegaan worden, alvorens eenige 
gevolgtrekking af te leiden. 


— 100 — 


Ziehier nu eenige wenken, waarvan het nut onmiddel- 
lijk in het oog valt : 

1. — In berg- en werkplaatsen van « widauw », 
moeten de wilgenhaantjes zooveel mogelijk verzameld 
en gedood worden, nog vóór de lente aanbreekt. — Er 
zijn mij feiten medegedeeld geworden, die bewijzen dat 
die bergplaatsen meer dan eens het middenpunt vormen, 
van waaruit het insect zich in het voorjaar verspreidt, en 
dit is volstrekt niet te verwonderen, daar juist op die 
plaatsen meestal vele kevertjes goed beschut kunnen 
overwinteren. 

2. — De teenbosschen zelf en de omliggende wegen 
dienen grondig gereinigd te worden gedurende den winter 
om de dorre bladen, enz. met de kevers, die er tusschen 
verborgen zitten, van den akker te verwijderen. Deze 
winterreiniging wordt door vele landbouwers met zorg 
gedaan en men heeft dit jaar kunnen vaststellen, dat op de 
plaatsen waar zij verwaarloosd is geworden, de kevers 
in het voorjaar het eerst verschenen zijn; ongelukkig 
hebben deze dieren zich niet tot de verwaarloosde 
perceelen bepaald, zoodat de naburige eigenaars voor de 
nalatigheid van eenigen hebben moeten medeboeten. 

3. — Het is niet in den zomer, maar wel in het 
voorjaar, dat er op de wilgenhaantjes jacht dient gemaakt 
te worden ; dan zijn zij noe weinig talrijk ; de wilgen zijn 
nog klein, zoodat men gemakkelijk tusschen de rijen kan 
gaan, enz. Men moet dus vooral in het voorjaar de over- 
winterde kevertjes opzoeken en ze op de hooger aange- 
geven wijze verzamelen in geschikte toestellen, waarin 
een laagje petroleum is gebracht. Kunnen de kevertjes 
gevangen worden nog vóór de eieren gelegd zijn, dan 
wordt daardoor de uitbreiding voor later in eens tegen 
gegaan. 

4. — Heeft men het eierlegegen niet kunnen voor- 
komen, dan moet men er zich vooral op toeleggen de 
larven te dooden. Deze kunnen niet, zooals de kevers, door 
vliegen van den eenen akker naar den anderen verhuizen 
en zijn dus veel gemakkelijker te dooden. — Hoe vroeger 
men daarrnede aanvangt, hoe beter : in den beginne 
zitten de meeste larven nog dicht bijeen en zij hebben 


—101 — 


daarenboven ook min weerstandskracht tegenover de aan 
te wenden bestrijdingsmiddelen. Wij kunnen er nietgenoeg 
op aandringen dat het gunstigste oogenblik, om zonder 
te aanzienlijke onkosten de keverplaag tegen te gaan, 
het tijdstip is waarin de larven nog klein zijn. 

De vraag is nu echter, hoe men het best de larven zal 
dooden. Dit kan op verschillende wijzen geschieden : 

A. — Sommige eigenaars doen de jonge roeden één 
voor één, van onderen naar boven, door de nagenoeg 
gesloten hand glijden, waarbij een drukking wordt 
uitgeoefend, die vele larven doodt. Ik durf echter niet 
beweren dat deze methode de eenvoudigste en de doel- 
treffendste is, want ik meen dat men, ofwel vele larven 


ongedeerd zal laten, — ofwel aan de plant schade zal 
toebrengen. 
B. — Bestuivingen met verschillende stoffen zouden 


kunnen beproefd worden; nl. met kalk, met Parijs- 
groen (1) en met Londensch purper (1); deze beide laatste 
stoffen moeten echter vooraf gemengd worden met 
kalkpoeder, gips (pleister) of meel (van zeer geringe 
hoedanigheid b. v.). De beste verhouding zou natuurlijk 
in dit geval nog moeten bepaald worden. Voor andere 
planten en naar gelang van de zuiverheid der gebruikte 
stoffen, neemt men gewoonlijk 1 deel Parijs-groen of 
Londensch purper op 15 à 30 deelen bij te voegen stoffen. — 
Het bestuiven zou vooral aan de onderzijde der bladen 
dienen uitgevoerd te worden; dit is echter geen groot 
bezwaar, als de wilgen nog betrekkelijk kort zijn, -—- De 
bestuiving geschiedt natuurlijk het best, wanneer de 
planten nog vochtig zijn door regen of dauw. 

C. — Besproeiingen zullen misschien wel het gemak- 
kelijkst en het goedkoopst tegenmiddel zijn. — De 
volgende stoffen zouden dienen beproefd te worden : 

1° De petroleum-emulsies. Wij zullen hier slechts de 
formules aanhalen, die in den 1°® jaargang van dit 
Tijdschrift zijn medegedeeld geworden. 


(1) Parijs-groen of Schweinfarter groen is een verbinding van 
koper en arsenik (arsenigazijnzuur koperoxyd); Londensch purper is 
een verbinding van kalk met arsenik, 


— 102 — 


a. — 1 kilogram groene zeep, opgelost in 15 liter 
water en duchtig dooreengemengd met 10 liter petroleum 
(1 jaarg. 1° afl. bl. 16). 

b. — 2 deelen petroleum en 1 deel melk worden 
gemengd tot een boterachtige emulsie en vervolgens met 
60 deelen water aangelengd. De melk dient daarbij eerst 
verwarmd te worden (zie 1° jaarg. 3° afl. bl. 74). 

c. — 1/4 kilogram harde zeep wordt opgelost in 
41/2 liter kokend water ; aan de heete vloeistof worden 
9 liter petroleum toegevoegd en het mengsel wordt goed 
dooreen geschud of gekarnd tot het een roomachtige 
massa wordt, die bij het afkoelen geleiachtig stolt. 1 deel 
van deze emulsie wordt aangelengd met 9 à 12 deelen 
water (zie 1° jaarg. 3° afl. bl. 75). 

2°. — De oplossing door SoRAvVER aanbevolen : 3 kil. 
groene zeep worden in 100 liter water opgelost; kort vóór 
het gebruik worden 3 kilogr. gewone ammoniak aan de 
vloeistof toegevoegd. 

3° De oplossingen van Parijs-groen en Londensch 
purper, die, evenals de bovengenoemde emulsies, door 
middel van een sprenkelaar of besproeier (pulvérisateur) — 
zooals voor de Bordeauxsche pap gebruikt wordt — kunnen 
verspreid worden. De hoeveelheid, die algemeen aanbe- 
volen wordt, bedraagt 25 a 100 gram op 100 lit. water. 
Gewoonlijk wordt daaraan een evengroote hoeveellieid 
kalk toegevoegd. Deze oplossingen zijn zeer goedkoop en 
zouden dus bij uitstek geschikt zijn om in het groot 
aangewend te worden, zooals zulks overigens in Amerika 
sinds bijna 30 jaar gedaan wordt tegen een aantal schade- 
lijke dieren. 

Wij kunnen dit overzicht der bestrijdingsmiddelen 
eindigen door er op te wijzen dat wij slechts door talrijke 
proefnemingen kunnen leeren : 1° welke oplossing in dit 
geval de voorkeur verdient boven de andere; 2° welke 
sterkte (concentratie) de oplossing ten minste moet hebben 
om nog doodelijk te zijn voor de larven van de wilgen- 
haantjes; en 3° welke grens niet mag overschreden 
worden, zonder gevaar aan de planten zelf schade te 
berokkenen. 


=— 103 — 


Niet alleen het wilgenhaantje wordt schadelijk voor 
voor de teenwilgen, ook andere insecten zijn soms in 
België zeer nadeelig voor dit gewas, hetzij door het 
knagen aan de onderaardsche gedeelten der plant, hetzij 
door het vreten van bladen of knoppen, hetzij door het 
vernielen van de topscheut, enz. — De verschillende 
wilgensoorten behooren overigens tot die planter, waarop 
het grootst aantal insecten leven. Volgens KALTENBACH 
komen in Duitschland niet min dan 396 verschillende 
insecten op de wilgensoorten voor! De kennis van de 
in België voorkomende wilgenvijanden zou ongetwijfeld 
veel nut stichten. 


G. STAES. 


De Cattleya-Wesp. W) 


In Januari 1894 ontving Prof. Dr SoRAVER uit een zeer 
bekende Orchideeënkweekerij, eenige scheuten van 
Cattleya labiata autumnalis, die door beschadiging door 
dieren geleden hadden. SorAvER heeft die planten onder- 
zocht en ze vervolgens verder gadegeslagen, en is er in 
geslaagd de oorzaak van die beschadiging te ontdekken. 

De aangetaste planten waren inden herfst van 1892inge- 
voerd geworden. — Als zij in Januari 1893 begonnen uit te 
loopen, bemerkte de kweeker dat een aantal jonge scheu- 
ten niet tot ontwikkeling kwamen. — Dit verschijnsel 
verergerde het volgend jaar op zulke wijze, dat niet ééne 
der Cattleya-planten onaangetast bleef. De jonge, pas 
uitschietende oogen zwollen op en de daaruit ontstane 
scheuten bleven verkrompen. Deze scheuten hadden aan 
haar voet kleine, ronde gaatjes, die in verbinding waren 
met inwendige holten. Deze holten waren ledig op het 
oogenblik, dat SoRAVER de planten tot onderzoek had 
ontvangen. — Als men echter de nog niet doorboorde, 
doch wel aangezwollen jonge scheuten onderzocht, vond 
men in ieder twee tot vijf insectenlarven. Natuurlijk 


(1) Naar het opstel : Die Cattleya- Wespe door P. SoraveRr in het 
Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten. VI Band. 2 Heft. 1896. 


— 104 — 


vermoedde men aanstonds dat deze larven de oorzaak der 
beschadiging waren en het dikker worden der scheuten 
teweeg brachten ; de diertjes hadden de oudere scheuten 
reeds verlaten, hetzij als larve, hetzij als volwassen 
insect. 

Ten gevolge van inlichtingen, die alsdan door SORAUER 
ingewonnen werden, vernam hij dat in een andere Orchi- 
deeënkweekerij dezelfde verschijnselen zich hadden voor- 
gedaan, zoowel bij pas ingevoerde planten als bij andere, 
die reeds een tijd lang gekweekt werden. In deze bloe- 
misterij werd daarenboven ook Laelta purpurata 
aangetast. De eigenaar nam waar dat een zoogezegde 
vlieg juist aan de basis van den jongen, nog niet 
uitgeloopen knop een ei leet en dat dan korten tijd nadien 
de eruit geboren made zich in de scheut invreet. 

De planten van Cattleya labiata autumnalis, die van 
die zoogezegde Orchideeënvlieg waren aangetast geweest, 
droegen in Maart ook uitgebloeide scheuten, die aan een 
der onderste stengelleden een zwart uitziende opening 
van nagenoeg 1.5 millim. middellijn vertoonden. — Het was 
de opening van een gang, die met het bloote oog kon 
waargenomen worden en zwartachtig paarsbruin uitzag ; 
die gang was tot 4 millm. breed en 15 à 20 millim. lang en 
gedeeltelijk gevuld met waarschijnlijk hars- of gom- 
houdende overblijfselen. In Maart was echter geen dier 
in dien gang te vinden, 

Onderzoekt men echter de nieuwe orchideeënbollen, 
die zich aan de tegenovergestelde zijde der opening ot, 
eronder bevinden en nog glanzend en krachtig, maar toch 
iets verdikt zijn, dan vindt men aan den voet der knollen, 
die op dat oogenblik een lengte van 2.5 centim. en een 
breedte (erootste) van 1,5 centim. hebben, dicht bij het 
aanhechtingspunt en langs de buitenzijde eveneens een 
opening, die toegang verleent tot een opwaarts stijgenden 
gang, welke 2 1/2 tot 3 millim. breed en tot 1 centim. lang 
is; deze gang is opgevuld met een wit boormeel, waarin 
men verscheidene melkwitte, voetlooze maden vindt, die 
over de gansche uitgestrektheid van den gang verdeeld 
zijn. — Deze maden bereiken nagenoeg 4 millim. in de 
lengte en 1,5 millim. in hare grootste breedte ; de onder- 


— 105 — 


zijde is vlak, terwijl de bovenzijde sterk gewelfd is en 
een geelachtige rugstreep draagt ; de kop loopt zeer spits 
toe, het achtereinde van het lichaam is echter zeer stomp ; 
dit lichaam bestaat zichtbaar uit 12 ringen (gele- 
dingen of seementen). — Het kopsegment heeft twee 
paarse punten ; de vier eerste geledingen dragen elk aan 
iedere zijde een borstel (haar) terwijl het tweede lid 
daarenboven op den rug een hoornachtige verhevenheid 
heeft. 

In de oude, paarsbruine gangen van de scheut, vindt 
men de ovale uitwerpselhoopjes, die met een bruin 
mycelium doortrokken zijn. De kleur der gangen wordt 
vooral teweeg gebracht door de cellen, die den gang 
omringen en die paarse of bruine wanden hebben. 

Uit de overblijfselen, die men in dergelijke gangen 
gevonden had, kon men reeds besluiten dat het dier de 
scheut niet verlaat om in den grond te gaan verpoppen, 
maar dat het integendeel al zijne gedaanteverwisselingen 
in de orchideeënbollen ondergaat en deze eerst als 
volwassen insect verlaat. 

Aangetaste bollen, waarvan de gezwollen scheuten de 
aanwezigheid van larven verraadden, werden in een 
kamer onder glas gekweekt en zoo kon men met het begin 
van Juni het volkomen insect zien te voorschijn komen. 
Het werd te Berlijn in het Museum van Natuurkunde 
bepaald door de heeren Dr WANDOLLECK en D'r STADEL- 
MANN : de vijand der Orchideeën is een wesp : Zsosoma, 
Orchidearum. 

Reeds vroeger was een dergelijk geval beschreven 
geworden bij Cattleya Trianae (1884) en in 1894 werd ook 
in Gard. Chronicle van Zsosoma Orchidearum gesproken. 

Andere bekende Zsosoma-soorten brengen in de 
aangetaste planten gallen voort; bij Zsosoma Orchidea- 
rum is dat echter niet duidelijk het geval. 

De betrekkelijk snelle ontwikkeling der wespen laat 
vermoeden, dat in den loop van een jaar misschien wel 
twee geslachten van wespen elkander opvolgen en dat 
slechts een zoo spoedig mogelijk wegnemen en vernietigen 
van alle jonge, gezwollen scheuten de verdere vermenig- 
vuldiging kan beletten. De practijk heeft zulks overigens 


— 106 — 


reeds bewezen : door een trouw volgehouden en zorgvul- 
dieg wegsnijden van alle jonge verdachte scheuten is men 
erin geslaagd de uitroeiing van Zsosoma Orchidearum in 
broeikassen te bekomen. Daarbij werd tevens waarge- 
nomen dat orchideeënbollen, die van hunnen hoofdknop 
werden beroofd, een nieuwe scheut ontwikkelen kunnen 
juist onder de plaats waar de hoofdknop zat. 


Schadelijke werking van chilisalpeter. | 


Het gebruik van chilisalpeter — salpeterzuur 
natrium of sodanitraat, ook door de landbouwers 
kortweg salpeter of nitraat genoemd — is sinds een 


twintigtal jaren op buitengewone wijze toegenomen en 
heeft tot nog toe over ’t algemeen zeer gunstige uitslagen 
gegeven. — Des te meer verwondering wekt het, dat dit 
jaar zoovele klachten zijn opgegaan over de schadelijke 
werking van chilisalpeter bij verschillende graange- 
wassen. — Het is echter niet de eerste maal dat dergelijke 
gevallen worden waargenomen, maar zij waren tot nog 
toe slechts uitzonderingen, waaraan slechts weinig aan- 
dacht werd geschonken. — Im een opstel, dat onlangs 
in het landbouwweekblad : de Landbode (n° 19, 9 Mei 
en n° 23, 6 Juni 1896) is verschenen en waarin de heer 
De CALUWE, ’s Rijkslandbouwkundige voor de provincie 
Oost-Vlaanderen, over de thans waargenomen schadelijke 
werking van chilisalpeter handelt, lezen wij o. a. het 
volgende : 

« Een handelaar heeft ons onlangs noeg verzekerd, dat 
hij reeds sinds tien of twaalf jaar dergelijke gevallen heeft 
waargenomen en daar hij eerst dacht, dat er werkelijk 
bedroe of vergissing van wege zijne leveraars kon plaats 
gehad hebben, had hij zelfs de getroffen klanten schade- 
loos gesteld ». 

De heer Dr Caruwe zelf, heeft over die zaak ook 
persoonlijke waarnemingen gedaan. 

« In Mei 1892, dus vier jaar geleden, werden wij van 
verschillende zijden geraadpleegd over een zonderling 
verschijnsel, dat bij de rogge werd vastgesteld, nadat deze 


— 107 — 


in Maart met soda-(Na-\nitraat was bemest geworden.…. In 
plaats van welig op te schieten, na de aanwending van 
sodanitraat, bleven de planten klein en kwijnend, met 
krullende bladeren, bij zoover, dat zij nauwelijks 20 à 
30 centimeter hoogte bereikten en toch in de aren stonden. 
— Deze waren echter gansch vernepen en onbeduidend 
en geleken niet slecht op de aren van de wilde of muize- 
gerst (Hordeum murinum). Eenige landbouwers 
hadden de rogge ondergeploegd en door haver of andere 
vruchten vervangen. 

Bij nauwkeurig onderzoek der aangetaste rogge- 
velden, bleek duidelijk dat de zieke planten deze waren, 
waarop het sodanitraat was gevallen of waar het dicht bij 
was opgelost ; daartusschen was echter menige rogge- 
struik gezond gebleven, hetgeen wij hieraan toeschrijven, 
dat er, bij het tamelijk onregelmatig uitstrooien, geen 
sodanitraat mede was in aanraking gekomen. 

Een staal van het verdacht sodanitraat, dat ons werd 
bezorgd, was tamelijk vochtig, maar bij het scheikundig 
onderzoek werd er niets buitengewoons in aangetroffen 
en het behelsde een normale hoeveelheid stikstof. 

Sedert dien tijd hebben wij soms hier en daar in Oost- 
Vlaanderen dergelijke verschijnselen kunnen waarnemen. 
Verleden jaar nog hadden wij de gelegenheid in ’t comice 
Zomergem twee akkers rogge en gerst te bezoeken, 
waarvan het grootste deel der struiken hetzij verdord 
stonden, hetzij gekrulde bladeren en een zeer donker- 
groene kleur hadden gekregen, zonder echter op te 
schieten zoodat die vruchten als volkomen mislukt 
mochten beschouwd worden ». 

Ook in Nederland zijn dergelijke feiten reeds van 
vroeger bekend. Zoo schrijft o. a. Dr B. SJOLLEMA, (Rijks- 
landbouwproefstation te Groningen), in het Nederlandsch 
Landbouwweekblad : « Het zal aan vele lezers van dit blad 
niet onbekend zijn, dat in de laatste jaren van den kant 
der landbouwers klachten opgaan over de schadelijke 
werking, die men vooral bij rogge waarneemt na de 
bemesting met chilisalpeter. 

Het nadeel hierdoor berokkend is dikwijls zeer aan- 
zienlijk. Terwijl somtijds het gewas ten gevolge van deze 


— 108 — 


vergiftiging geheel ten gronde gaat, levert het in vele 
gevallen slechts een halven oogst. Zoo was in het vorige 
jaar, op enkele plaatsen in de veenkoloniën der provincie 
Groningen, het omploegen van rogge na een bemesting 
van chilisalpeter noodzakelijk geworden. Een landbouwer 
schreef mij, dat toen in 1895 zijne rogge was uitgestorven, 
hij den grond diep had omgeploegd en daarna gerst op 
denzelfden akker had gezaaid. 

Deze gerst nu kwam, ofschoon ze wel ontkiemde, 
niet eens boven den grond. De kleine kiemplanten ver- 
toonden reeds ziekteverschijnselen en stierven af ». 

Dit jaar echter heeft de nadeelige werking van soda- 
nitraat zich op zeer vele plaatsen doen gevoelen, doch 
vooral in het noordelijk gedeelte van Oost- en West-Vlaan- 
deren. Echter hebben niet alleen — zooals men nochtans 
eerst meende, — de lichte zandgronden geleden, maar 
ook op de goede, zware gronden hebben de bovenbe- 
schreven verschijnselen zich voorgedaan. — In Nederland 
eveneens heeft men dergelijke gevallen geconstateerd : 

« Op een veel grooter aantal boerderijen, dan in 1895, 
zegt de heer SJOLLEMA, deed zich in dit voorjaar in de 
provinciën Groningen en Drente het verschijnsel voor, dat 
rogge (en ook haver) een paar weken na het bemesten met 
chilisalpeter gingen kwijnen. 

In plaats van door te schieten, bleven de planten over 
den grond kruipen, en vertoonden bij nadere beschouwing 
eigenaardige abnormale verschijnselen 

Vooral is het een zeer merkwaardig verschijnsel, dat 
de stengeltjes van de vergiftigde rogge niet omhoog 
schieten, doch zich krommen, waarbij zij somtijds een 
geheelen cirkel vormen. Ook de bladen vertoonen eigen- 
aardige, abnormale kenmerken ». 

Door de vorige aanhalingen hebben wij de geschie- 
denis der ziekte opgemaakt en daarbij de verschijnselen 
leeren kennen, die de ziekte kenmerken. — Dat de schade 
zeer groot kan worden en de landbouwers bitter klagen — 
en ditmaal met reden klagen — zal wel door niemand 
betwijfeld worden : niet alleen hebben zij geld uitgegeven 
voor chilisalpeter, dat volstrekt geen voordeel heeft aan- 
gebracht, maar daarenboven is de oogst daardoor op vele 


=— 109 


plaatsen of geheel verloren, of althans de opbrengst ervan 
zeer verminderd. — Want, al is het ook waar, dat in de 
meeste gevallen het omploegen der rogge niet noodza- 
kelijk is geworden, omdat zij, na eenigen tijd, weer is 
doorgeschoten, — daar waar zij niet te erg was aangetast 
— toch blijft de oogst ver achter en het stroo kort. 

Wat nu de oorzaak aangaat, daaromtrent zijn zeer 
uiteenloopende gissingen gewaagd geworden, waarvan 
de meeste echter niet op een zorgvuldig en nauwkeurig 
onderzoek der feiten gesteund zijn. 

Voor den gewonen landbouwer — en ook voor som- 
mige er bij belanghebbende handelaren in samengestelde 
scheikundige meststoffen — ligt de schuld aan de lever- 
aars, die het chilisalpeter met schadelijke stoffen zouden 
hebben vervalscht of althans verdacht worden het gedaan 
te hebben — Wie de zaak echter zonder vooringenomen- 
heid beoordeelt, moet weldra overtuigd zijn, dat hier, 
in dit geval, van vervalsching of knoeierij geen spraak 
kan zijn : de verschijnselen zijn te algemeen, opdat er aan 
bedrog kunne gedacht worden. 

Het tijdstip van het uitstrooien van het chilisalpeter 
in verband met den toestand van het weder en met de al 
of niet aanwezigheid van vochtigheid op de bladen, is 
voor vele een mogelijke oorzaak van de ziekte in kwestie. 
— Proefnemingen of zeer talrijke waarnemingen kunnen 
echter alleen bewijzen in hoever die onderstelling 
gegrond is. 

Nog anderen denken dat het schadelijk chilisalpeter 
jodiumzouten bevat en schrijven daaraan de nadeelige 
werking toe ; « maar zooveel ons bekend is, zegt de heer 
De CALUWE, werd dit tot heden geenszins bewezen en wij 
wij hebben reden te denken, dat dit vermoeden teenemaal 
ongegrond is. » 

De ontledingen, die in België zijn gedaan geworden, 
hebben tot hiertoe niets bijzonders aan het licht gebracht. 

De heer SJOLLEMA roept echter de aandacht op de 
aanwezigheid van perchloraat in het schadelijk werkend 
chilisalpeter en de proeven, die hij genomen heeft, schijnen 
te bewijzen, dat het wel perchloraat is, dat als schadelijk 


— 110 — 


bestanddeel moet aangezien worden. — Ziehier overigens 
het gedeelte van zijn opstel, dat op dit feit betrekking 
heeft : 

« Uit een aantal onderzoekingen aan dit proefstation 
(Groningen) verricht, is gebleken, dat er tegenwoordig 
chilisalpeter in den handel voorkomt, waarin belangrijke 
hoeveelheden perchloraat aanwezig zijn. 

Van verschillende landbouwers ontving ik monsters 
uit partijen, die ziekte in rogge veroorzaakt hadden, en 
steeds werd daarin perchloraat gevonden, terwijl verder 
daarin niet anders dan normale bestanddeelen van chili- 
salpeter konden worden aangetoond. 

Terwijl mij nu gebleken was, dat werkelijk schadelijk 
werkende chilisalpeter, oorzaak van de hier bedoelde 
ziekte in rogge moest zijn, lag het dus voor de hand de 
oorzaak te zoeken bij het perchloraat. 

Ten einde nu na te gaan of perchloraat een nadeelige 
werking uitoefent, werd eene reeks van proeven met 
roggeplanten genomen. Het bleek uit deze proeven, dat 
perchloraten of overchloorzure zouten werkelijk de zoo 
typische ziekteverschijnselen te voorschijn roepen, die de 
rogge, welke met de schadelijk werkende chilisalpeter 
bemest was, op het veld vertoonde. 

Dat de werking der zouten op de bladeren niet de 
oorzaak was, volgt hieruit, dat bij mijne proeven met 
potten zoowel de chilisalpeter uit de ontvangen monsters, 
als het perchloraat (of het mengsel van perchloraat en 
natriumnitraat) zoodanig werden toegediend dat ze niet 
met de bovenaardsche deelen der planten in aanraking 
komen. 

Hoeveelheden perchloraat, die overeenkwamen met 
die, welke in monsters chilisalpeter gevonden waren, 
veroorzaakten zeer duidelijk de genoemde ziektever- 
schijnselen. 

Het zal in het vervolg dus aanbeveling verdienen, om 
chilisalpeter niet alleen te laten onderzoeken op stikstof, 
doch ook op perchloraat. 

Naar het mij voorkomt zal het vooral met het oog op 
het onderzoek op perchloraat zeer noodig zijn, dat de 
monsters met veel zorg worden genomen. Ik heb n. L. den 


— 11 — 


indruk gekregen, dat deze verontreiniging zeer ongelijk- 
matig in het chilisalpeter verdeeld is. — Het komt mij 
daarom ook twijfelachtig voor, of het onderzoek van 
slechts één monster uit partijen van eenigen omvang wel 
voldoende zekerheid zal geven. 

In blauwe en bruine stukken, die men somtijds in 
chilisalpeter aantreft, werd geen perchloraat aangetroffen. 
Rogge met deze gekleurde salpeter bemest, vertoonde dan 
ook niets abnormaals. Aan het uiterlijk van chilisalpeter 
was de aanwezigheid van perchloraat niet waar te nemen.» 

De ontledingen, die in België zijn verricht geworden, 
wijzen ook op zeer groote verschillen tusschen de gekleurde 
stukken en het overige van een zelfde monster. — Over 
het al of niet aanwezig zijn van perchloraten geven deze 
ontledingen echter geen uitkomst : de hoeveelheden 
chloor, die gevonden zijn, zijn aangezien geworden als 
zijnde uitsluitend in verbinding met sodium en magnesium 
onder den vorm van chloornatrium en chloormagnesium, 
terwijl het zeer wel kan gebeuren dat het chloor zich 
werkelijk onder den vorm van perchloraat in het 
chilisalpeter bevond. 

Nu de aandacht op die feiten geroepen is, zullen wij 
waarschijnlijk weldra vernemen of ook in het in Belgie 
schadelijk werkend chilisalpeter perchloraten voor- 
komen, terwijl daarenboven proeven aangelegd zijn om 
met nog meer zekerheid de werking der perchloraten op 
den groei der planten te leeren kennen. 


G. STAES. 


De Gomziekte van de Steenvruchtboomen. 


De gomziekte van de steenvruchtboomen kan door 
zeer verschillende oorzaken teweeegebracht worden; b. v. 
door een ongepaste standplaats, door een te overvloedige 
bemesting en door andere oorzaken, welke die boomen 
als het ware tot gomziekte voorbeschikken; in zulke 
gevallen wordt het bestrijden der ziekte moeilijk of zelfs 
onmogelijk, indien die voorbeschikkende oorzaken niet 
eerst weggenomen worden. — Anders is het gesteld, 


— IR — 


wanneer men te doen heeft met een toevalligen gomvloed, 
zooals die na verwondingen wel meer voorkomt. — In dit 
geval schijnt het gebruik van azijnzuur bij de behandeling 
der wonden te moeten aangeraden worden. Prof. MürLrLER- 
Truvreav heeft althans gunstige uitslagen gezien, wanneer 
het op de volgende wijze werd aangewend : 

Sterk azijnzuur, zooals men in iedere apotheek kan 
bekomen, werd met een gelijke hoeveelheid water aange- 
lened ; stukken linnen, die verscheiden malen dubbel 
waren gevouwen, werden in die oplossing gedompeld en 
nadien vastgebonden op de wonden. — Het bevochtigen 
met azijnzuur moest nu en dan herhaald worden, doch 
men begon ieder maal met vooreerst de afgestorven 
schorsdeelen en de week geworden egommassa’'s zorg- 
vuldie te verwijderen. — Door deze behandeling werd in 
vele gevallen het vormen van nieuw weefsel aan de randen 
en ook de volkomen genezing der wonden verkregen. 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekton 


ONDER REDACTIE VAN 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


2e JAARGANG — 5° AFLEVERING. 3l OCTOBER 1896. 


ppaart de Kikvorschen en Padden ! 


Padden en kikvorschen beiden worden maar altevaak 
gedood : padden soms omdat men ze voor vergiftig houdt, 
en meent een goed werk te verrichten, wanneer men deze 
nuttige dieren tracht uit te roeien ; kikvorschen omdat 
hunne dijen in sommige streken voor eene lekkernij 
gelden. Daaruit volgt van zelf dat de kikvorschen in veel 
grooteren getale worden gedood dan de padden. Reeds 
door hare nachtelijke leefwijze zijn deze laatsten gewoon- 
lijk tegen vervolging door de menschen tamelijk wel 
beschermd; en is verder ook al het aantal van hen, die ze 
voor vergiftig houden, niet zoo heel gering, het aantal 
dergenen, die zich verplicht achten, vergiftige dieren te 
dooden, is nu juist niet zoo heel groot; en menigeen zal 
juist om hare vermeende giftigheid eene pad niet naderen. 
Anders is het gesteld met de kikvorschen. Zij vertoonen 
zich over dag en vallen dus genoeg in ’t oog; de mannelijke 
kikkers kondigen zelfs hunne aanwezigheid, althans in 
een groot gedeelte des jaars, door hun gekwaak duidelijk 
genoeg aan. Maar boven al: de vangst van deze dieren 
levert geldelijk voordeel op. Nu is het van algemeene 
bekendheid, dat in Frankrijk vele kikkerbilletjes worden 
gegeten, met name in Parijs, waar dit artikel op de spijs- 
kaarten van alle restaurants voorkomt. Massa’s kikkerbillen 


— 14 — 


moeten er te Parijs dagelijks worden geconsumeerd. Hoe 
komt men daar aan ? Men krijgt ze van lieden, die er hun 
werk van maken, kikvorschen op groote schaal te vangen. 
Deze strekken hunne strooptochten uit in een groot 
gedeelte van Frankrijk, maar ook daar buiten. Nu is 
echter de vangst van kikvorschen in België door de wet 
zeer beperkt, en althans gedurende den voorplantingstijd 
verboden. Het Koninklijk besluit, regelende de uitvoering 
van art. 12 van het « Landelijk Wetboek » luidt aldus : 


« Het is in gansch het land, van den 1e° Februari tot 
den 30 April, verboden kikvorschen te vangen of te 
vernielen. 

« Daarenboven is het in de provinciën Luik, Limburg 
en Luxemburg, gedurende de maanden October, Novem- 
ber, December en Januari, verboden kikvorschen te 
vangen of te vernielen ». 

« Het vervoeren, te koopstellen, verkoopen en koopen 
van kikvorschen in hun geheel of bij deelen, is verboden 
gedurende het tijdstip, in S 1 van dit artikel bepaald ». — 


Nederland heeft geene wetsbepalingen, die de kikkers 
beschermen. Daarvandaan dat Fransche kikkervangers 
in de laatste jaren zoo vaak over Belgisch grondgebied in 
de zuidelijke provinciën van Nederland komen, om daar 
hun bedrijf uit te oefenen, zeer tot schade van onzen 
landbouw. 

f Vooral in Staats- of Zeeuwsch Vlaanderen en in een 
deel van Noord-Brabant is dit het geval. Duizenden kik- 
vorschen vangen zij daar weg in den tijd, waarin dit in 
Jeleië verboden is. En hoewel nu ook het vervoeren van 
kikkers of deelen van kikkers in dien tijd in België niet 
veroorloofd is, kan dit vervoer vrij gemakkelijk plaats- 
grijpen zonder dat de politie er achter komt. De gevangen 
kikkers worden van de achterpooten beroofd; deze worden 
in een’ zak gestopt en het overschietende deel van de 
kikvorschen wordt weggeworpen. Deze dieren hebben 
een zeer taai leven ; en bepaaldelijk wanneer hun lichaam, 
na van de achterpooten te zijn beroofd, weer in het water 
wordt geworpen, kan dit nog langen tijd in leven blijven. 
De handelwijze is dus zeer wreed. Maar ook brengen die 


— 115 — 


Fransche kikkerjagers onzen landbouw veel schade toe; 
want kikkers zijn in ’t algemeen hoogst nuttige dieren. — 

Ik zeg: in t algemeen ; want gelijk iedere medaille 
hare keerzijde heeft, zoo kan ook van de kikvorschen 
niet worden beweerd, dat zij voor alle bedrijven en onder 
alle omstandigheden nuttig zijn. Voor de visscherij en de 
vischteelt kunnen zij vrij schadelijk wezen, doordat zij 
vischkuit en jonge vischjes eten. De bekende vischteler 
Victor Bunda te Bielitz in Oostenrijksch Silezië vertoonde 
in de vergadering van den « Schlesischen Fischerverein » 
41 stuks jonge karpers van 4 weken oud, welke hij uit het 
darmkanaal van één’ enkelen kikvorsch had genomen. 
(Volgens de « Landwirtschaftliche Tierzucht »). 

In streken, waar de vischteelt van groote beteekenis 
is — ongelukkig is dit tot dus ver in Nederland nog niet 
zoo | — (Ì), kan men niet onvoorwaardelijk de kikvorschen 
beschermen ; in de broedvijvers en de eerste kweekvijvers 
mag men ze niet dulden. Ook kan het de vraag zijn in 
hoever soms in die streken, waar wel niet aan vischteelt 
maar toch veel aan vischvangst wordt gedaan, tijdelijk het 
dooden van kikvorschen moet worden toegelaten. 

En niet alleen worden de kikvorschen schadelijk door 
het opeten van jonge visschen. ’t Is van algemeene bekend- 
heid, dat in ’t voorjaar bij de mannelijke kikvorschen en 
padden de geslachtsdrift bijzonder hevig is. Zij omarmen 
de wijfjes van hunne soort zóó hevig en zóó vast, dat zij 
zich eerder in stukken laten trekken dan het wijfje los te 
laten. En wanneer dadelijk geen wijfje van hunne eigen 
soort voorhanden is, dan klemmen zij zich aan kik vorschen 
of padden van eene andere soort vast, desnoods aan sala- 
manders-of visschen. Juist door deze hevige geslachtsdrift 
kunnen de kikvorschen en ook de padden soms schadelijk 
worden voor de vischteelt en de vischvangst. Brehm deelt 
daarvan een staaltje mee. In de karpervijvers van den 
« Rittergutsbesitzer » Nordmann zag men in ’t voorjaar 
op den rug van bijkans elken karper een’ groenen 
kikvorsch zitten ; soms zag men er twee op één’ karper. 
Niettegenstaande alle mogelijke inspanning konden de 


(1) Zie o. a. Tijdschrift der Nederlandsche Heidemaatschappij, 8° jaar- 
gang (1896), 4° aflevering, bl. 85 en 96. 


— 116 -- 


karpers den kikker niet kwijt raken. Deze had zich met de 
voorpooten gewoonlijk in de oogen, soms ook in de 
kieuwen van den visch vastgegrepen. De achterpooten 
heen en weer wrijvend over den rug van den karper, 
schuurde hij meestal ook de schubben van diens rug los. 
De meeste karpers uit de vijvers van den heer Nordmann 
waren (doordat hun de oogen waren uitgekrabd, de 
kieuwen beschadied en de schubben afgescheurd of 
losgemaakt) zoodanig geschonden, dat zij slechts geringen 
prijs opbrachten. — Het bovenstaande verhaal heeft 
betrekking op den groenen kikvorsch (zie beneden bl. 118, 
en fig. 2), van den graskikvorsch (fig. 3) wordt niet 
vermeld, dat ook hij visschen omarmt, hoewel dit niet 
onwaarschijnlijk is, daar in ’t voorjaar bij deze soort de 
geslachtsdrift niet minder groot is dan bij de eerstge- 
noemde, — Daarentegen vind ik weer van de gewone 
pad (fig. 4) opgeteekend, dat het mannetje door zijne 
omarmingen wel eens goudvisschen doet stikken. 


In ub ke EA OS 9 ie 4 / 
es 


am 

SS # Kl 

q Á PI 
W 


Ii) 
(, 
$ SN 
De, We 


Fig. 1. — De Boomkikvorsch (Hvyra ARBORRA). Het exemplaar links ret opgeblazen keelzak; 
het exemplaar rechts ecg insekt vangend. 


Overigens liet het wel in den aard der zaak dat 
afdwalingen van de geslachtsdrift, gelijk die boven 


— 117 —— 


werden vermeld, niet als regel voorkomen, maar slechts 
dan, wanneer op het oogenblik dat de mannetjes in 
menigte aanwezig zijn, een gedeelte der wijfjes nog in 
hare winterschuilhoeken vertoeft of wanneer ten gevolge 
van eene andere oorzaak de andere sexe niet in een 
voldoend aantal exemplaren voorhanden is. — 

Hoewel nu uit het voorafgaande blijkt, dat de kik vor- 
schen en padden naast het nut, dat zij teweeg brengen, 
ook schade kunnen doen, en het dus m. i. niet aangaat, 
ze altijd en overal te beschermen, zou het toch hoogst 
gewenscht zijn, hun eenige bescherming te doen deel- 
achtig worden. 

Want groot, zeer groot is het aantal schadelijke 
dieren, dat de kikkers verslinden : zoowel slakken als 
allerlei soort van insekten. 

De kikvorschen hebben eene breede, vleezige tong, 
die met een kleverig slijm bedekt is, en die in den rusttoe- 
stand naar achteren omgeslagen in de mondholte ligt. Om 
nu een of ander insekt te vangen, slaat de kikvorsch de 
tong plotseling naar voren om, waarbij het breedste en 
meest slijmige gedeelte van dit orgaan plotseling naar 
buiten treedt, en tegen het bewuste insekt wordt aange- 
slagen, zoodat het eraan blijft zitten. De tong wordt 
vervolgens weer naar achteren omgevouwen, en zoo komt 
het insekt in den mond, om te worden verorberd. (Zie fig. 1 
en fig. 5, A). 

De kikvorschen zijn volstrekt niet kieskeurig ; zij eten 
zoowel jonge vischjes als slakken, wormpjes en allerlei 
insekten. Wat zij eten, hangt vooral af van de plaats van 
oponthoud. Zoo vangt de boomkikvorsch (Hyla arborea, 
fig. 1, vorige bladz.), die trouwens alleen in de egrenspro- 
vinciën van Nederland voorkomt, hoofdzakelijk boomin- 
sekten, vooral vlindertjes en bladwespen, die hunne eieren 
op de bladeren of aan de vruchten leggen, en waarvan de 
larven (rupsen of bastaardrupsen), die zelven ook door den 
boomkikvorsch worden gevangen, nadeelig zijn, ’t zij voor 
het gedijen van de boomen of voor het groeien van de 
vruchten. Ook eten de boomkikvorschen veel vliegen en 
muggen. Slechts in den tijd der voortplanting (in ’t voor- 


ne Kel 


jaar) begeven zij zich te water, en leiden dan de leefwijze, 
die allen kikvorschsoorten in dien tijd des jaars eigen is. 

De groene of waterkikvorsch (Rana esculenta, fig. 2) 
is de soort, die hare aanwezigheid vooral kenbaar maakt 
door het luide gekwaak der mannetjes. Ook wordt hij van 
alle inlandsche kikkersoorten de grootste. Hij is groen 
met zwarte vlekken en met drie goudgele overlangsche _ 
strepen over den rug. Zijn snuit is vrij spits en lang- 
werpig. De groene kikvorsch blijft ook na den voortplan- 
tingstijd het water zoeken ; en zit hij of zwemt hij niet in 
het water, dan rust hij uit aan den oever, om bij het 
minste geraas op te schrikken, en met een of een paar 
vervaarlijke sprongen het water te bereiken, waar hij een 
tijd lang onderduikt, 


Fig. 2. — De groene Kikvorsch (RANA ESCULENTA). 


— 119 — 


De groene kikvorsch is de soort, die door zijn veel- 
vuldie verblijf in ’t water, de meeste kans heeft, nadeelig 
te worden, daar hij het meest in de gelegenheid is om jonge 
vischjes te verslinden. Ook is hij het vooral, die in den 
paartijd door zijne omarmingen vele visschen doodt of 
bederft. 

Schadelijk wordt hij soms ook doordat hij zwemmende 
eendekuikens bij de pooten, onder water trekt, zoodat 
zij stikken ; en hoewel het nu den kikker meestal niet 
gelukt, deze prooi op te eten, de schade, die hij teweeg 
brengt, blijft er dezelfde om. 

Merkwaardig vraatzuchtig is overigens de groene 
kikvorsch. Volgens Rösel eten de oude, groote exemplaren 
zelfs jonge muizen en jonge musschen ; verder hun eigen 
soortgenooten, andere kikkersoorten en ook salamanders 
en visschen (zie boven). Hoewel hij door ’t eten van 
visschen en door ’t dooden van eendekuikens schadelijk 
kan worden, doet hij daarentegen veel goed door het 
dooden van allerlei insekten, bepaaldelijk wanneer hij het 
water verlaat. Zelfs stekende insekten, zooals bijen en 
wespen, vangt hij weg. Vooral doet hij nut door ’t vangen 
van langpootmuggen (uit welker eieren de schadelijke 
emelten voortkomen, vgl. bl. 35 en fig. 4 van dezen Jaar- 
gang), van halmvliegen (Chlorops-soorten, die als larven 
onze graangewassen benadeelen), van de zoo lastige steek- 
muggen, kriewelmugjes, dazen, enz., van horzelsoorten, 
welker larven in onze huisdieren parasiteeren, van onbe- 
haarde rupsen en van slakken. Toch moet ik hier ook al 
weer doen opmerken, dat de groene kikvorsch zelden 
langen tijd achtereen zich op ’t land ophoudt, en dat hij 
alleen dáár nut kan doen ; als hij in ’t water is, benadeelt 
hij wel-niet altijd de vischvangst, maar — al gunnen wij 
hem van harte de waterslakjes, de insektenlarven en 
waterkevers, de zoetwatergarnalen en verdere schaal- 
dieren, welke hij daar vindt — nut kunnen wij toch ook 
niet zeggen, dat hij teweegbrengt door deze te verslinden. 

Wèl houd ik het ervoor dat de groene kikvorsch in 
’t algemeen veel meer nut dan schade te weeg brengt, 
maar toch is hij de minst nuttige van de hier algemeen 
voorkomende kikvorschachtige dieren. De groene kik- 


0e 


vorsch nu is het, waarvan men de echte kikkerbilletjes 
krijgt ; van daar ook zijn naam esculenta, d. i. de eetbare 
kikvorsch. Werden door de Fransche kikkervangers 
alléén deze kikvorschen weggevangen, dan zou ’t nog zoo 
erg niet zijn. Maar de veel meer nuttige graskikvorschen 
(Rana fusca) worden even goed hun prooi. 


Fig. 3. De graskikvorsch (RANA FUSCA). 


Vroeger onderscheidde men tegenover den groenen 
of waterkikvorsch (Rana esculenta), den bruinen of land- 
ikvorsch (Rana temporaria). Later echter kwam men tot 
de ontdekking, dat men tot dusver onder éénen naam twee 
feitelijk verschillende soorten had bijeengevoegd, die wel 
is waar beiden doorgaans bruinachtig van kleur zijn en 
eene donkere vlek op zij van den kop achter ’t oog hebben, 
maar toch overigens door standvastige kenmerken van 
elkaar verschillen. Terenwoordie nu onderscheidt men 
twee soorten van bruine of landkikvorschen, nl. den veld- 
kikvorsch (Rana arvalis) en den graskikvorsch (Rana 
fusca, fig. 3). 

De weldkikvorsch komt vooral in de noordelijker 
streken van Europa voor en werd bij ons nog slechts 


— 121 — 


weinig aangetroffen, bepaaldelijk op veen, moeras- en 
heidestreken. Zijn snuit is meer spits dan die van den 
graskikvorsch en gelijkt meer op dien van den groenen 
kikker. Het voorhoofd is smal; de vlek achter de oogen 
is zwart; de kleur van den rug is geelachtig bruin met 
enkele donkere vlekken ; de buik is ongevlekt. 

De graskikvorsch, die in ons land overal zeer algemeen 
verbreid is, heeft een’ meer stompen snuit, een breed 
voorhoofd en daardoor de oogen ver vanéén geplaatst, 
terwijl zij bij de vorige soort dicht bijéén staan. De achter- 
pooten hebben een bijkans volledige zwemvlies; de vlek 
achter de oogen is donkerbruin ; de kleur van den rug is 
meestal roodbruin met donkere vlekken; de buik is 
gevlekt. 

De graskikvorsch komt veel vroeger in ’t voorjaar uit 
zijnen schuilhoek te voorschijn dan de veldkikvorsch ; 
soms is hij er reeds in Februari, in elk geval in Maart; 
terwijl de paartijd van den veldkikvorsch in ’t laatst van 
Maart valt. — 

Beide soorten houden zich, buiten den voortplan- 
tingstijd, op het land op, hoewel natuurlijk meestal in 
vochtige omgeving. Daardoor vangen zij veel meer voor 
onze kultuurgewassen schadelijke dieren dan de groene 
waterkikvorsch, die een zeer groot deel van zijn leven in 
't water doorbrengt, en daardoor ook weer veel meer 
gelegenheid heeft, om voor de vischteelt en de visscherij 
schadelijk te worden. 

De veldkikvorsch schijnt in Nederland te weinig voor 
te komen, om er van eenige beteekenis te zijn ; maar de 
graskikvorsch behoort tot de voor den land- en tuinbouw 
uiterst nuttige dieren. Zeer groot is het aantal slakken, 
muggen en vliegen (zooals steekmuggen, langpootmuggen 
tarwe- en koolzaadgalmuggen, Hessische muggen, halm- 
en fritvliegen, onderscheiden soorten van bloemvliegen), 
bladwespen, kleine vlindersoorten en rupsen, die hij ver- 
slindt. Even als de padden, houden de graskikvorschen 
zich dikwijls op aardbeiakkers op, waar zij door de 
bladeren tegen den fellen zonneschijn beschermd zijn, en 
waar zij tevens eene menigte slakken wegvangen, die het 
op de rijpe aardbeien gemunt hebben. — 


— 122 — 


De padden (Bufo), o. a. door hare kortere achter- 
pooten, hare met wratten bedekte huid en hare spleetvor- 
mige pupil van de kikvorschen onderscheiden, houden 
zich insgelijks buiten den voortplantingstijd steeds op 
’‘t land op, trouwens ook weer liefst op plaatsen, waar de 
atmosfeer vochtig is. Zij doen in hoofdzaken het zelfde nut 
als de eraskikvorsch, zoowel de grootere gewone pad 
(Bufo vulgaris, fig, 4) als de kleine groene pad (Bufo 


Seg d a 


Crrsaanarvanp 17 7 Eri 


Fig. 4. De gewone pad (Buro vULGARIS). 


— 123 — 


calamita), welke laatste soort zich over dag vooral in 
konijnenholen schuil houdt. Daar de padden gewoonlijk 
eerst tegen den avond te voorschijn komen om haar voedsel 
te zoeken, eten zij eenigszins andere diersoorten dan de 
kikvorschen, die over dag op de jacht gaan. Vooral slakken 
eten zij veel, verder oorwormen, kakkerlakken en pisse- 
bedden. In Engeland en Frankrijk hebben vele tuinders de 
goede gewoonte in hunne bakken en plantenkassen een 
paar padden te huisvesten ; dan hebben zij daar geen last 
van slakken en van de vooral voor zeer jonge planten zoo 
schadelijke pissebedden of kelderzoggen. 

De gewone, groote pad is onbeholpen in hare bewe- 
gingen, en trekt dus niet ver rond, maar zoekt daaren- 
tegen het gebied, waar zij zich ophoudt, des te zorgvul- 
diger schoon; zij wordt dus voor hare naaste omgeving 
zeer nuttig, maar verbreidt haren zegen niet over zeer 
grooten omtrek. De kleinere groene pad echter loopt vrij 
snel en klimt zelfs tegen steenen en muren op. Van daar 
dat het nut, dat zij teweegbrengt, zich in ruimeren kring 
doet gevoelen. De beide padden zijn, ieder op hare wijze 
hoogst nuttig. 

De vuurpad (Bombinator igneus), die meer of min 
een’ overgang tusschen kikvorschen en padden vormt, 
zich echter bij de eerstgenoemden het naast aansluit, is In 
Nederland te zeldzaam om voor onze kultures van veel 
beteekenis te wezen. 

De padden en kikvorschen ontwikkelen zich uit eieren, 
die in ’t water worden gelegd, en waarvan de wand in 
‘t water sterk opzwelt, zoodat de gezamenlijke door één 
dier gelegde eieren een’ omvang krijgen, veel grooter dan 
die van het dier zelf. De kikvorschen leggen hunne eieren 
in hoopen; en door de kleverige, opgezwollen wanden 
hangen deze eieren aanéén. Deze eihoopen vormen 
het zoogenaamde « kikkerdril» of « kikkerrit ». Die van 
den graskikvorsch drijven op het water; die van den 
groenen kikker, welke iets later in ’t voorjaar worden 
geleed, zinken naar beneden. De padden leggen hare 
eieren in langwerpige snoeren, die op het water drijven. 
Zoowel de eieren als de zich daaruit ontwikkelende, meer 
of min vischvormige larfjes (« donderpadden ») worden de 


Se 


prooi van verschillende waterkevers, van glazenmaker- 
larven en andere waterinsekten, en ook van vele soorten 


ee 


Fig. 5. A — De graskikvorsch (RANA Fusca), de kleverige tong uitwerpende om 1 
daarop een insekt te vangen. De achterkant van de tong is in den mond vastgehecht, het N 


voorgedeelte is naar achteren omgebogen, en aan het vooreinde eenigszins gespleten. 
Bij ’t vangen van een insekt wordt dat teruggeslagen uiteinde plotseling naar voren omge- 
bogen, en komt aldus buiten den mond Wordt bij die handelwijze de tong tegen eenig- 
insekt aangeslagen, dan blijtt dit aan het kleverige oppervlak van dit orgaan zitten, 
en wordt bij het naar binnen brengen ervan in den bek gebracht). a. -— h : Ontwikke- 
lingstoestanden van den graskikvorsch. De wand der pas gelegde eieren is aanvankelijk 
niet dik, maar zwelt in 't water spoedig op en wordt meer of minder slijmerig, zoodat de 
eieren in groote klompen gaan aanéénkleven. a toont deze eieren, van welke sommige 
nog maar weinig, andere reeds meer opgezwollen zijn. In 't midden van elk ei ziet men 
dus den donkeren dooier, die zich weldra verder ontwikkelt (b). e vertoont de aanvankelijk 
zeer kleine, door uitwendige kieuwen ademende larven, kort nadat ze uit het ei zijn 
gekomen. Kij d 18 eene reeds eenigszins oudere en ook grootere larve afgebeeld, die reeds 
den aanleg van achterpooten vertoont. alsmede een huidzoom, welke bijkans ’t geheele 
lichaam omgeeft. e. is eene dergelijke larve, iets ouder, van de buikzijde gezien. De 
achterpooten zijn reeds meer ontwikkeld. Bij de larve f zijn ook de voorpooten begonnen 
zich te vormen. Zoodanige larven nu bezitten reeds veel overeenkomst met volwassen 
kikvorschen. De staart, die hen voornamelijk van deze onderscheidt, krimpt langzamerhand 
in; de kiewen verdwijnen, en de longen cie zich intusschen ontwi keld hebber , nemen 
hare rol als ademhalingswerktuigen over. Weldra gaan de jonge kikvorschen op ’t land 
(zg). Nadat zij ook het restje van den staart hebben verloren, hebben zij den vorm der oude 
kikvorschen gekregen (hi). 
B — Mannelijk groene kikvorsch (RANA ESCULENTA), met uitgezette keelblazen. 


nn et RE 


EE 


van roofvisschen en watervogels. Deze vijanden zijn oor- 
zaak dat het aantal kikvorschen en padden veel geringer 
is, dan men met ’t oog op hunne sterke voortteling zou 
mogen verwachten. 

Maar vooral worden deze nuttige dieren door toedoen 
van den mensch zeer sterk in aantal verminderd. Ziehier 
een bericht, dat dezen zomer in dedagbladen vermeld werd. 
« Dat Rosendaal het kikvorschenland bij uitnemendheid is, 
blijkt hieruit dat een aldaar woonachtig Belgisch kikvor- 
schenvanger in de afgeloopen maand niet minder dan 
34 manden kikvorschenbilletjes naar bekende Brusselsche 
en Parijsche hôtels heeft afgezonden. Voor deze zending, 
50 billetjes tot een tros geregen, en 12 trossen in iedere 
mand, hebben tien duizend twee honderd kikvorschen het 
leven moeten laten ». En zoo zijn er in Nederland jaarlijks 
ettelijke vreemde kikvorschvangers aan ’t werk. 

Daarbij komt nog dat vele landbouwers zoo onver- 
standig zijn, de kikkereieren (het zoogenoemde « kikker- 
rit » of « kikkerdril ») met harken uit slooten en grachten 
te trekken om ze op den wal te laten verdrogen. Daardoor 
worden duizenden en duizenden eieren vernield en het 
aantal kikkers hier te lande natuurlijk sterk verminderd. 

Ik heb in dit opstel getracht zoo onpartijdig mogelijk 
te schetsen het nut en de schade, door kikkers en padden 
teweeggebracht. Ik heb de overtuiging dat deze amphibiën 
wel is waar onder sommige omstandigheden zeer merk- 
baar nadeel veroorzaken, maar dat zij toch in ’t algemeen 
als hoogst nuttige dieren moeten worden beschouwd. Ik 
zou er dan ook zeer vóór zijn, dat zij in Nederland bij de 
wet werden beschermd, al wil ik er dadelijk bijvoegen dat 
eigenaars en pachters van vischwateren en allen, die zich 
met vischteelt mochten bezig houden, tijdelijk vergunning 
dienen te kunnen krijgen tot het dooden van kikvorschen. 
Ook de beoefenaren der physiologische wetenschap kunnen 
niet buiten den kikker, dit « physiologische huisdier » ; en 
het vangen van kikvorschen ten behoeve van physiolo- 
gische en zoötomische laboratoriums zou dus ook dienen 
te worden toegestaan. 


J. RITZEMA BOS. 
Augustus 1896. 


— 126 — 


Ziekte in de Morellenboomen, 


veroorzaakt door Monilia fructigena. 


In mijn verslag over de inlichtingen, in 1894 gegeven 
van wege de Nederlandsche phytopathologische vereeni- 
ging (zie « Landbouwkundig Tijdschrift =, 1895, bl. 104) 
schreef ik het volgende. 

«In Aalsmeer komt eene eigenaardige ziekte in de 
morellenboomen voor. Zij vertoont zich daar reeds sedert 
vele jaren. Zij bestaat daarin, dat de bladeren, die eerst 
op volkomen normale wijze uit den knop komen, na 
t bloeien gaan omkrullen en verdorren. Ook de twijgen, 
waaraan deze bladeren gezeten zijn, sterven ; de oogst 
wordt op deze wijze van geen beteekenis. De ziekte ver- 
toont zich telken jare weer, zoodat de kweekers er toe 
komen, de kroon af te zagen. De hoofdstam toch wordt 
niet aangetast ; er ontstaat natuurlijk een nieuwe 
kroon, en twee of drie jaar lang heeft men dan goede 
oogsten ; dan is ’t al spoedig weer uit. Men vindt te Aals- 
meer zeer oude boomen, die om de vier of 5 jaar van de 
kroon worden beroofd. Ongeveer 50 jaar geleden, toen de 
kwaal niet voorkwam, moest men flinke ladders gebruiken, 
om de vruchten van de halfstammen te plukken ; thans 
kan men deze, op den grond staande, bereiken. De boomen 
met vijf à zesjarige kroon worden gewoonlijk aangetast, 
maar soms reeds die met een 3 à 4 jarige kroon na de griffe- 
ling; in jonge kweekboomen vindt men de plaag niet. Soms 
lijden geheele hoeken der boomgaarden, soms zoo hier en 
daar een enkele tusschen andere boomen in. Hoe ouder 
een kroon, des te erger. — Merkwaardig is het dat alleen 
de morrellenboomen worden aangetast, terwijl de meiker- 
sen van de plaag niet te lijden hebben. — Aangaande de 
oorzaak dezer ziekte in de morellenboomen kan ik tot 
dusver niets met zekerheid zeegen. Ik vernam dat de 
ziekte ook in den Haarlemmermeerpolder voorkomt ». 

In het voorjaar 1896 werden mij een paar malen uit 
Aalsmeer twijgen van morellenboomen toegezonden, die 
aan de bewuste kwaal leden ; en ook uit Warnsveld, Frede- 
riksoord en Leens. Ook bezocht ik nog eens weer Aalsmeer 


rl 


om de aan de ziekte lijdende morellen in oogenschouw te 
nemen. Ik had de gelegenheid op te merken, hoe zelfs 
meikersen, die midden tusschen zieke morellen in stonden, 
geheel onaangetast bleven ; slechts éénmaal kon ik bij één’ 
enkelen meikersenboom aan één takje de ziekte ontdekken. 

Tot dus ver had ik wel steeds in de kelkbladeren en de 
stelen der bloesems, die aan de zieke morellentwijgen 
gezeten waren, een zwam weefsel (mycelium) aangetroffen ; 
maar ik had geene sporenvorming waargenomen en kon 
dus omtrent den aard dezer zwam niets zeggen. In het 
voorjaar 1896 zag ik bij eenige der mij gezonden takjes op 
de bovengemelde deelen conidiënvarming. Later gelukte 
het mij doorgaans zoodanige conidiënvorming op de bloem- 
stelen, de kelkbladeren en de vruchtjes in ’t leven te 
roepen, wanneer ik een ziek morellentwijgje een tijd lang 
in eene vochtige omgeving bewaarde. 

Het schimmelachtig overtreksel, dat ik aldus op de 
boven vermelde deelen van de morellenboomen waarnam, 
was gewoonlijk grijs, een enkele maal meer naar ’t gele 
trekkend. De opperhuid der bedoelde plantendeelen barstte 
op de plaats, die door de zwam werd bewoond, en zoo 
kwamen de conidiën aan de oppervlakte. De conidiën- 
dragers waren vertakt, soms in vrij sterke mate. Zij scheid- 
den geheele ketens van eencellige, ovale sporen (conidiën) 
af. En in vorm èn in grootte kwamen deze conidiën alsmede 
de conidiëndragers, waarop ze ontstaan waren, geheel 
overeen met die van de zwam Monzilia fructigena Pers. 

Deze zwam behoort tot die talrijke groep van zwam- 
men, waarvan de levensgeschiedenis nog niet in haar 
geheel bekend is. Zij is oorspronkelijk een saprophyt, d. i. 
zij leeft oorspronkelijk van doode organische stoffen, maar 
schijnt zich — zooals meer saprophyten doen — langza- 
merhand onder zekere omstandigheden eene parasitische 
leefwijze te hebben aangewend. 

Men treft haar gewoonlijk aan op rijpe appelen, peren, 
pruimen, abrikozen, kersen en perziken, en wel in den 
vorm van schimmelhoopjes (bestaande uit de conidiën- 
dragers en hunne conidiën) van eene eerst grijze, soms 
later geelachtig of roodachtig wordende massa, die 
dikwijls in betrekkelijk smalle concentrische kringen 


— 128 — 


aan de oppervlakte der genoemde vruchten gelegen is, 
maar soms ook eenen meer onregehmatigen vorm aan- 
neemt. Vooral op rotte appelen vindt men de bedoelde 
schimmelhoopjes in vrij regelmatige concentrische zonen. 

De besmetting neemt gewoonlijk haren oorsprong van 
uit de eene of andere wonde, die de vrucht heeft opge- 
loopen, waar de zwam dus aanvankelijk in afgestorven 
weefsel leeft. Daarna gaat deze over in de wel niet doode, 
maar toch ook niet krachtig meer levende weefsels van de 
rijpe vrucht. Dit is regel. 

Maar ook soms vestigt zich de Monelia fructigena, op 
geheel gave rijpe vruchten. Dan kan men haar niet meer 
geheel een saprophyt noemen. 

Nog minder is dit het geval wanneer de zwam zich op 
geheel gave, onrijpe, nog groeiende vruchten en op bloem- 
deelen vestigt. Toen ik Monilia fructigena op de onrijpe 
vruchtjes, de bloemstelen en de kelkbladeren der zieke 
morellen waarnam, was het mij onbekend, dat reeds 
vroeger deze zwam als parasiet in dergelijke jonge, nog 
in ontwikkeling verkeerende plantendeelen was aange- 
troffen. Spoedig daarna echter, toen ik de levengeschie- 
denis dezer zwam nalas in von Tubeuf’s « Pflanzenkrank- 
heiten, durch kryptogame Parasiten verursacht » (bl. 515), 
bleek mij dat dit toch werkelijk ’t geval was. 

Nadat von Tubeuf vermeld heeft, dat de zwam door- 
gaans op gewonde plekken zich het eerst komt vestigen 
in de rijpe vruchten, zegt hij : « Maar zij vestigt zich ook 
in ongedeerd ooft ; en Cavara, Briosi, Smith en anderen 
deelen de meening van von Thümen, dat de zwam een 
parasiet is. Ook Humphrey (Ann. rep. of the Mass. Agric. 
Exp. Stat. 1891) deelt mee dat de kiemdraden van deze 
zwam door de ongeschonden opperhuid binnendringen, en 
bladeren, bloesems en jonge scheuten aantasten en doen 
sterven. De conidiën dezer zwam blijven, volgens de proef- 
nemingen van Galloway, twee jaren lang in staat om te 
kiemen. Bij kunstmatige kultuur worden altijd weer 
nieuwe conidiën gevormd. 

« Deze zwam wordt ook als een zeer schadelijk orga- 
nisme voor kersen, vooral voor morellen (« Schatten 
morellen ») opgegeven, en bewoont de bloesems, de bloem- 


— 129 — 


stelen en de vruchten. (« Zeitschrift für Pflanzenkran- 
heiten », II, bl. 351) ; misschien echter heeft men hier te 
doen met de hieronder behandelde soort (nl. Monilia cinerea 
Bon., waarvan Tubeuf zegt: « veranlasst nach Woronin 
die « mummificierten » Kirschen und ist synonym mit 
Acrosporium Cerasi »). Bij perziken sloeg Smith (« Peach 
rot and peach blight », Journal of Mycology, 1889) de 
vernieling van den halven, ja van den geheelen oogst 
gade. Volgens Smith zijn in de aangetaste perziktwijgen 
het cambium en de bast op sommige plaatsen niet meer 
voorhanden en vervangen door gomophoopingen, waarin 
mycelium woekert. Men beveelt aan het inzamelen van de 
zieke vruchten ». 

In het boven aangehaalde opstel in deel II van de 
« Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten > worden (Mei en 
Juni 1891) drie gevallen van woekering van Monilia fruc- 
tigena in twijgen, bloesems en vruchtjes der morellen 
vermeld, en wel uit Köln (Holstein), Tolk bij Grumby en 
Oraniënburg. In alle drie gevallen wordt er uitdrukkelijk 
op gewezen, dat uetsluitend de morellen werden aangetast, 
nimmer de andere verscheidenheden van kersen, die soms 
in de onmiddelijke nabijheid groeiden. 

Frank (« Die Krankheiten der Pflanzen », 2° druk, II, 
bl. 361) wil van een parasitisch leven der Montlia niet 
weten. Hij veronderstelt dat de zwam secundair optrad, 
nadat de twijgen, bloemstelen, bloesems en vruchtjes door 
vorst of door eene andere oorzaak gedood waren. Ik wil 
gaarne aannemen, dat dit in de door Frank bedoelde 
gevallen werkelijk zoo was ; maar positief kan worden 
verzekerd, dat te Aalsmeer het sterven der morellen- 
twijgjes. bloesems en vruchten zonder eenigen twijfel aan 
de in dit geval werkelijk parastteerende zwam moet 
worden toegeschreven; dat van voorafgaande beschadiging 
door vorst of andere oorzaken in't geheel geen sprake was. 

Het komt mij voor dat de wijze, waarop de ziekte zich 
langzamerhand in de morellentwijgen heeft gevestigd, de 
volgende is. Monilia fructigena komt op allerlei rijpe 
vruchten voor, ook aan dezulke, welke nog aan den boom 
hangen. Wanneer nu zulke vruchten door de zwam 
worden aangetast, gaan zij daarom nog niet altijd spoedig 


— 150 — 


te gronde. Met pruimen is dit wel het geval; die worden 
week, wankleurig en verrotten. Maar wanneer overigens 
gezonde rijpe appels en peren worden aangetast, gaan zij 
gewoonlijk niet in rotting over. Integendeel zij houden 
zich meestal langer goed dan andere appels en peren, 
althans op de aangetaste plekken. Dit werd reeds door 
von Thümen geconstateerd en door Haller aldus ver- 
klaard : dat de aanwezigheid van de Monilia oorzaak zou 
zijn dat geene gistzwammen en verwante organismen 
zouden optreden, die anders de vrucht spoedig in rotting 
zouden doen overgaan. 

Daar nu Monilia zoo algemeen en op zoo velerlei 
vruchten voorkomt, is er alle kans dat zij ook in morellen- 
boomgaarden nergens zal ontbreken. De door Montlia 
aangetaste rijpe morellen blijven, althans zeer zeker voor 
een gedeelte, hangen, omdat men het bij den opgst niet de 
moeite waard rekent ze af te plukken. Zij schrompelen 
inéén, maar gaan niet in rotting over ; Woronin spreekt 
van «gemummificeerde» kersen (waarvan hij het ontstaan 
aan Monilia cinerea toenschrijft). Op de ingeschrompelde 
morellen, die aan den boom blijven zitten, vormen zich 
conidiën; en van deze zal in 't volgende voorjaar de 
besmetting uitgaan. 

Moeht mijne onderstelling door verdere waarnemingen 
worden bevestigd, dan zou daarmee toch nog niet alles 
verklaard zijn. Bepaaldelijk blijft nog geheel onopge- 
helderd de vraag : hoe het komt, dat juist morellen worden 
aangetast en andere kersen vrij blijven. Ook omtrent de 
bestrijding dienen nog nadere onderzoekingen te worden 
in ’t werk gesteld. Voorloopig wil ik er even op wijzen 
dat het in ieder geval wenschelijk is, bij den oogst óók de 
bedorven, verschrompelde, rottende of gemummificeerde 
vruchten af te plukken, deze in een afzonderlijk verzamel- 
bakje te doen en ze verbranden. 


J. RITZEMA BOS. 
Amsterdam, Aug. 1896. 


— 181 — 


Lijmband en insektenval te gelijk. 


In N° 7 en 9 van den 11°" jaargang der Mitteilungen 
über Obst-und Gartenbau (uitgegeven door R. Goethe te 
Geisenheim) komt een opstelletje voor van de hand van den 
« Stadtgärtner » P. Kirchner te Dessau, ’t welk ik nuttig 
oordeel hier in eenigszins anderen vorm weer te geven. 

Uit mijn opstel in de voorlaatste aflevering van het 
« Tijdschrijft over Plantenziekten » (bl. 52-74) is gebleken 
dat de worm van de « wormstekige appelen » (d. i. de rups 
van Carpocapsa pomonana) zich bijzonder gemakkelijk 
laat verleiden om weg te schuilen onder een’ papieren 
ring, die met zijn’ bovenrand stevig om den boomstam 
wordt vastgebonden, en die aan de binnenzijde met eene 
laag houtwol bedekt is, 

De «lijmbanden » werden in dit tijdschrift noe niet 
besproken; toch werd er reeds met een enkel woord gewag 
van gemaakt in eene aanhaling uit eene mededeeling van 
den Geisenheimer pomoloog Goethe (bl. 69 van dezen 
jaargang). Er zijn insekten, die ten behoeve van hun 
voortbestaan of van dat van hun nageslacht, op bepaalde 
tijden des jaars noodzakelijk tegen boomstammen moeten 
opkruipen. Een paar voorbeelden. De rups van den grooten 
dennenspinner (Gastropacha Pini) leeft in den nazomer 
van de naalden van den groven den ; als het gure jaarge- 
tijde invalt, is zij op verre na nog niet volwassen ; zij 
verlaat den boom, waarop zij leefde, verschuilt zich onder 
't mos of onder ’t strooisel van het bosch en overwintert 
daaronder verscholen ; in ’t volgende voorjaar kruipt zij 
weer tegen den stam op, om in de kroon des booms hare 
verwoesting te herhalen, die dan van heel wat ernstiger 
aard is dan in ’t najaar. Een ring van eene klevende stof 
om de boomstammen is een afdoend middel om den rupsen 
te beletten, in ’t voorjaar tegen de stammen te kruipen. 
De wentervlinders (Acidalia brumata, Hibernia defoliaria, 
enz). leven als rups van de knoppen, de bladeren, en ook 
wel van de vruchten van verschillende boomen. Zoo 
wordt de rups van den Kleinen wintervlinder (Acidalia 
brumata) zeer schadelijk doordat zij de knoppen van den 
kersenboom uitvreet, noe vóór de bladeren ontloken zijn ; 


— 1382 — 
hd 

later, grooter geworden, vreet zij de bladeren op en 
vernielt ook de nog onrijpe kersen. Als de rupsen der 
wintervlinders volwassen zijn, laten zij zich aan een 
spinseldraadje naar beneden zakken, tot zij den gerond 
bereiken ; vervolgens kruipen zij onder de bodemopper- 
vlakte weg om daar te verpoppen. De volwassen vlinders 
komen in ’t koude jaargetijde uit de pop : al naar de soort, 
in ’t begin van den winter of ’t eind ervan. De mannelijke 
vlinder heeft de vleugels op de gewone wijze ontwikkeld ; 
maar de vrouwelijke wintervlinder kan niet vliegen, want 
bij sommige soorten ontbreken de vleugels geheel, bij 
andere zijn zij klein, veel te klein om het betrekkelijk 
zware lichaam te dragen. De vrouwelijke vlinder leet de 
eieren aan de boomknoppen ; en daar zij niet kan vliegen, 
moet zij, om dit te doen, tegen den boomstam opkruipen. 
Eene ring van eene klevende stof om den stam houdt de 
wintervlinders tegen. 

Het bovenstaande moge volstaan om het nut te doen 
uitkomen van ringen om boomstammen, die van eene 
klevende stof zijn vervaardigd. Daar niet alle insekten van 
dezelfde soort te gelijk tegen de stammen opkruipen, is het 
noodig dat men de ringen vervaardigt van eene stof, die 
lane kleverig blijft. Teer met hars samengesmolten is 
daarvoor meer geschikt dan teer alleen. Beter nog zijn 
verschillende praeparaten, die onder de namen « rupsen- 
lijm »,« Brumatalijm », « lijm van kleefgordels », enz. in 
den handel zijn gebracht. Hoewel nu vele van de laatstbe- 
doelde praeparaten somwijlen rechtstreeks op de stammen 
worden gesmeerd, en zij in ieder geval dan minder nadee- 
lie zijn dan teer of teer met hars, toch zijn al deze 
kleefstoffen, rechtstreeks op den stam gesmeerd, min of 
meer nadeelig voor de boomen, waarop men ze appliceert. 
Daarom bindt men gewoonlijk bordpapieren banden om 
de stammen, en smeert de kleverige zelfstandigheid 
daarop. Op bl. 69 van dezen jaargang wees ik erop, dat 
decker den lijmband met den val voor « wormen » uit de 
« wormstekige » appelen heeft gecombineerd. Eene zeer 
praktische combinatie dezer twee middelen ter bestrijding 
van insekten vind ik in de « Mitteilungen über Obst-und 
Gartenbau » 1896 (bl. 141) vermeld, 


Kirchner (Dessau) deelt daarin mee dat hij, toen hij 
een’ particulieren tuin bezichtigde, daarin een zeer prak- 
tisch soort van lijmbanden zag gebruiken, die tevens als 
« insektenval » dienst deden. Zij werden van konijnenvellen 
vervaardigd. Deze vellen waren goed gereinigd, daarna 
gedroogd en geklopt; dit laatste om ze buigzaam te maken, 
zoodat zij om den stam gebonden, zich daar geheel tegen 
aan zouden leggen. Het op de bovenvermelde wijze 
gepraepareerde konijnenvel werd dan met den haarkant 
tegen den stam aangelegd, en vervolgens met bindgaren 
stevig vastgebonden, echter zóó dat alleen de bovenkant 
van het vel tegen den stam wordt bevestigd, Aan den 
onderkant, die niet is vastgebonden, vinden dus kleine 
insekten, die tegen den boom opklimmen, de gelegenheid 
om weg te kruipen tusschen den stam en het haar van het 
konijnenvel. De gladde kant van het vel, die naar buiten is 
gekeerd, wordt met rupsenlijm bestreken, en dient als 
lijmband. 

Zes jaar lang heeft men van dit eenvoudige middel 
met zeer goed gevolg gebruik gemaakt; en na die zes 
jaar kunnen de vellen nog wel een’ tijd lang dienst doen. 
Natuurlijk kan men in plaats van konijnenvellen ook 
vellen van andere zoogdieren nemen. Men kan een 
konijnenvel overlangs in tweeën, ja zelfs in drieën knippen 
en — al naar den stam, waarop het zal worden aange- 
bracht, van één vel twee of drie banden maken. 

De kosten van zoo ’n band van konijnenvel zijn 
geringer dan die, welke de aanschaffing van papier, hout- 
wol of werk en touw meebrengen. 


J. RITZEMA BOS. 
Amsterdam, 21 Sept. 1896 


Misvormde Hopbellen. 


De cultuur van de hop, ofschoon minder uitgebreid 
dan die van verscheiden andere nijverheidsplanten, is 
nochtans voor sommige streken van België belangrijk, en 
van verschillende zijden worden pogingen gedaan om die 
cultuur ten onzent uit te breiden. — Dat niet al de 


gedane pogingingen met goede uitslagen bekroond 
worden, zal wel niemand verwonderen : de hop is immers 
een van die planten, waarvan de waarde bepaald wordt 
door hoedanigheden, die, althans grootendeels, afhangen 
van de meerdere of mindere geschiktheid van den bodem, 
welke de hop draagt. — Welke nu de eigenschappen zijn, 
die den bodem voor de hopcultuur geschikt maken, dit is 
tot nog toe niet met voldoende nauwkeurigheid bepaald ; 
wel weet men dat de grond niet te vochtig mag zijn, maar 
over zijne andere kenmerken en zijne samenstelling loopen 
de meeningen van de verschillende schrijvers zeer uiteen. 
— Zoo heb ik dit jaar de gelegenheid gehad den heer 
De CALUWE, Staatslandbouwkundige van Oost-Vlaan- 
deren, te vergezellen op een bezoek aan hopakkers te 
Exaarde, in betrekkelijk zeer zandige gronden ; de cultuur 
wordt aldaar sinds een drietal jaren beproefd en schijnt 
er uitstekend te zullen slagen, wat de hoeveelheid van de 
opbrengst betreft ; ook de hoedanigheid blijkt zoo goed 
te zijn dat men reeds van nu af — zoo ten minste werd 
ons verzekerd —- voor die hop hoogere prijzen aanbiedt 
dan voor de hop uit het land van Aalst. 

Niet alleen worden loffelijke pogingen aangewend om 
de cultuur van de hop uit te breiden, maar er worden ook 
cultuurproeven ingesteld met vreemde varieteiten van hop 
met de hoop een product van betere kwaliteit te verkrijgen 
dan door de inlandsche hopsoorten gewoonlijk wordt 
opgeleverd. 

Het valt niet te betwijfelen dat langs dien weg verbe- 
tering kan gevonden worden ; maar ook door uitlezing — 
door teeltkeus — van de thans gekweekte inlandsche 
hoppevarieteiten zouden na eenige jaren goede uitslagen 
kunnen bekomen worden. Ongelukkiglijk is de hoppeteelt 
in Belgie niet altijd op de beste wijze beoefend geworden ; 
vooral bij het vermeerderen door stekken, wordt geen 
voldaende acht gegeven op de keus der beste planten. 
Daarenboven laten het plukken en de verdere behandeling 
der hopbellen dikwijls veel te wenschen over: dit alles 
heeft ongetwijfeld ten minste een even grooten invloed op 
de kwaliteit van de hop als de varieteit, waartoe zij 
behoort. 


Het is dus hoogst wenschelijk dat aan de veredeling 
van de hop meer aandacht wordt geschonken en dat bij 
het kiezen van stekken men vooral het oog houdt op de 
verschillende hoedanigheden, die de puike hop kenmerken, 
en op het uitroeien van sommige gebreken. 

Onder deze gebreken is er een, dat zeer ten onrechte 
door vele kleine, weinig ontwikkelde hopplanters wordt 
over het hoofd gezien en dat nochtans een oorzaak is van 
verlies, n. 1. het ontstaan van abnormale hopbellen ; daar- 
over willen wij hier een en ander mede deelen. 

Het verschijnsel waarvan hier sprake is, wordt door 
de Duitschers : Gelte, Blindsein, Narrenkopf- of Lupelbil- 
dung of Brauscher Hopfen genoemd. Te Poperinghe zegt 
men dat de hop « doorgeschoten » of soms ook, doch 
zeldzamer, « doorgroeid » is; de bellen zelf worden 
« doorgeschoten knoppen » of « baardknoppen » genoemd. 

Voor Aalst en omstreken zijn mij geene uitdrukkingen 
bekend om het bedoelde verschijnsel aan te duiden; in 
voorkomend geval zal ik het op prijs stellen daarover 
inlichtingen te ontvangen. 

In plaats van korte, eivormige, ineengedrongen 
bellen, met papierachtige, dunne, doch betrekkelijk 
breede schubben, worden de hopbellen langer en tevens 
losser en donkerder groen gekleurd ; dikwijls gaat de 
misvorming nog verder: een aantal langer of korter 
gesteelde blaadjes, die denzelfden vorm als de gewone 
stengelbladen hebben, komen tusschen de hopschubben 
voor den dag. — Tevens gaat daarmede gepaard een 
vermindering van het gehalte aan harsachtige, bittere en 
geurige stoffen, waardoor vooral de waarde van de hop 
bepaald wordt. De genoemde stoffen komen voor in al de 
deelen der hopbellen, doch vooral in de kleine klieren, die 
aan den voet der schubben gezeten zijn, en gewoonlijk 
hopmeel of geelstof (lupilinum) genoemd worden. — 

Het is derhalve niet te verwonderen, dat dergelijke 
monsterachtige hopbellen slechts een geringe waarde 
hebben; in puike waar mogen zulke bellen niet voor- 
komen en de handelaars laten ze daaruit gewoonlijk 
„verwijderen. 


— 156 — 


Door de wetenschap zoowel als door de praktijk wordt 
algemeen aangenomen dat vooral twee oorzaken die 
misvorming der hopbellen teweeggebrengen, n. 1. te 
sterke stikstof houdende bemesting en te groote vochtig- 
heid. — Men heeft waargenomen dat in regenachtige 
jaren het getal losse en geheel of gedeeltelijk misvormde 
hopbellen grooter is dan in droge seizoenen en dat daar 
waar de grond natuurlijk vochtig is, — omdat de onder- 
grond geen water doorlaat of om welke andere reden het 
ook zij — het verschijnsel zich ook veel sterker voordoet 
dan op drogere, gemakkelijk afwaterende gronden. 

Daarom wordt ook als bestrijdingsmiddel voorge- 
schreven : nabemesting met superphosphaten in het een 
geval ; — doordringbaar maken of droger leggen van den 
grond in het ander geval. 

Het is echter zeer waarschijnlijk dat nog andere 
oorzaken hetzelfde verschijnsel kunnen teweegbrengen 
en dat b. v. daaronder ook beschadigingen van de bladen 
der hopplant moeten gerekend worden : 

BEHRENS heeft o. a. in 1893 proeven genomen, die 
daaromtrent wel niet veel twijfel meer overlaten: Hij 
koos een hopplant uit, die twee nagenoeg gelijk ontwik- 
kelde stengels had voortgebracht; op 3 Juni, — dus 
langen tijd vóór het verschijnen der bloemen — werd een 
der beide stengels van al zijne bladen beroofd en ook in 
de volgende weken werden de nieuw gevormde bladen 
weggenomen, terwijl de andere stengel zijne bladen bleef 
behouden. — Omstreeks midden Juni werd de eerste 
aanleg der bloemen zichtbaar : de beide ranken bloeiden 
nagenoeg even rijk ; echter kon men later waarnemen dat 
alleen de niet ontbladerde « rank » normaal ontwikkelde 
hopbellen droeg, terwijl daarentegen de rank, die van 
hare bladeren beroofd was, bijna uitsluitend hopbellen 
voortbracht, die op de boven beschreven wijze misvormd 
waren. Blijkbaar trachtte de plant op die wijze de wegge- 
sneden bladeren te vervangen. 

Daar nu het volledie ontbladeren van een rank de 
misvormine van nagenoeg al de hopbellen ten gevolge 
heeft, mag men het voor waarschijnlijk houden dat bij 
elke eenigszins belangrijke beschadiging der bladen (door 


welke oorzaak het ook zij) de monstrueuze bellen eveneens 
zullen te voorschijn komen. — Dit werd trouwens door 
BEHRENS in 1895 rechtstreeks waargenomen: op 1 Juli 
trof een hagelbui een hopakker op zulke verschrikkelijke 
wijze, dat nagenoeg al de bladen van de hopstengels 
werden stuk geslagen of zelfs gansch afgerukt. — Reeds 
in het begin van Augustus zag men duidelijk de misvor- 
ming der hopbellen op groote schaal verschijnen ; zelfs 
waren sommige hopbellen aan haren top uitgegroeid, tot 
een stengel, waarvan slechts de onderste blaadjes nog 
bloemen in de bladoksels droegen. 

Tegenover een dergelijk beschadiging en hare gevol- 
gen staat de landbouwer ongewapend, want in zulk een 
geval kan natuurlijk geen sprake zijn van voorkomen of 
bestrijden. 

Ziedaar nagenoeg alles wat men tot heden toe weet 
over het ontstaan der abnormale hopbellen. Dat de zaak 
daarmede echter afgedaan is, acht ik niet waarschijnlijk. 
Bijvoorbeeld : de beschadiging der bladen door eryptoga- 
mische plantenziekten of door insecten zou eveneens de 
misvorming kunnen teweegbrengen. Daarom ware het 
(zoowel uit een wetenschappelijk als uit een practisch 
oogpunt) belangrijk te onderzoeken of planten, die door 
zwammen of insecten veel te lijden hebben, ook meer 
abnormale hopbellen voortbrengen dan gezonde planten. — 
Op die wijze zal men licht kunnen werpen op de verschil- 
lende factoren, die het ontstaan der monstrueuze 
hopbellen in de hand werken en zal men in voorkomend 
geval met des te grooter kans van welslagen naar het 
middel kunnen uitzien om de misvorming der hopbellen 
te voorkomen. 

Ik ben dit jaar herhaaldelijk geraadpleegd geworden 
over ziekten der hop ; bij die gelegenheid heb ik verschei- 
dene hopakkers bezocht, en aan de misvorming der 
hopbellen bijzondere aandacht gewijd. Ik ben tevens zoo 
gelukkig geweest veel inlichtingen te ontvangen van den 
heer REYNIERrs, schoolbestuurder te Aalst en secretaris 
van de hopcommissie dier stad, en van de heer DEJAEGHER, 
leeraar aan het Collegie te Poperinghe. 


IS re 


Ik betuig hier aan die beide heeren mijn oprechten 
dank. Door hunne bereidwilligheid ben ik in staat gesteld 
hier nog de volgende mededeelingen bij te voegen : 

Langdurig vochtig weder is meestal wezenlijk oorzaak 
van een geringere hoedanigheid der hopbellen, maar het 
getal der misvormde bellen hangt niet alleen van de voch- 
tigheid van het weder af. Men mag integendeel aannemen 
dat abnormale vruchten alleen dan in groot aantal voor- 
komen, wanneer na een langdurige droogte plotseling een 
regentijdperk volgt. Dit werd o. a. ook bevestigd door een 
ervaren hopplanter, den heer KAREL Duponr, die over deze 
vraag het volgende aan den heer DE JAEGHER verklaarde: 
« De doorgeschoten hopbellen met groene blaadjes zijn 
schier uitsluitend te zien in de jaren, waarin het weder 
gedurende de maanden Mei en Juni tot omstreeks den 
helft van Juli zeer droog is geweest, en onmiddellijk daarna 
regenachtig wordt. » En hij voegde er de volgende verkla- 
ring van het feit bij (met deze verklaring stem ik 
volkomen in): « Gedurende de droge maanden groeit de 
hop wel goed op, doch niet zeer weelderig ; welnu als de 
grond daarna zeer vochtige wordt, breekt eensklaps een 
nieuw groeitijdperk voor de hopplant aan en de hopbellen 
schieten door. » 

De natuur van den grond moet ongetwijfeld grooten 
invloed hebben op het ontstaan van abnormale hopbellen. 
Zoo heb ik persoonlijk kunnen waarnemen dat op het 
proefveld van de hopcommissie te Aalst (1896) een groot 
getal hopplanten van bepaalde varieteiten (zie daarover 
verder) hopbellen met groene blaadjes droegen. Toen ik 
’s anderdaags te Exaarde de gelegenheid had dezelfde 
varieteiten te zien groeien, kon ik daar tot mijne groote 
verwondering en niettegenstaande een aandachtig en 
zorgvuldig onderzoek, seen misvormde bellen vinden ; het 
is nu wel mogelijk dat zij niet geheel ontbraken, maar in 
ieder geval konden zij slechts in zeer gering getal voor- 
komen. Waarschijnlijk is dit het gevole van den zandigen 
bodem, die gemakkelijk het overtollige water heeft 
verloren, waardoor een al te weelderige groei te Exaarde 
voorkomen werd, — Indien deze verklaring juist is, bewijst 


IO 


de bovenstaande waarneming nogmaals dat er voor een 
goede afwatering der hopakkers dient gezorgd te worden. 
Wat nu de varieteiten aangaat, daarover is ook nog 
een en ander waar te nemen. Te Aalst op het proefveld 
worden een aantal varieteiten gekweekt. In de eerste 
plaats de gewone, in de streek meest gekweekte soorten : 
namelijk de Aalstersche groene bellen (vroege 
soort), — de Aalstersche witte bellen of 
witte ranken en de Friesche hop (latere 
soorten), — eindelijk de Carnau (de laatste soort, en 
verreweg de slechtste wat de hoedanigheid betreft, doch 
met overvloedige opbrengst) — verder een aantal Duitsche 
en Engelsche varieteiten. — Welnu van al die soorten 
hebben wij — de heer REYNiERs en ik — alleen bij de 
Aalstersche groene bellenen bij de Friesche 
hop, (die in vele opzichten op de Aalstersche groene 
bellen gelijkt) bellen met groene blaadjes (dus den meest 
monstrueuzen vorm) aangetroffen. Ik zal nu volstrekt niet 
beweren, dat die misvorming niet in mindere of meerdere 
maat bij de andere inheemsche of vreemde varieteiten 
voorkomt, maar in ieder geval is dit, — voor zoover 
mijne inlichtingen strekken — althans in de omstreken 
van Aalst, zeldzaam. Te Poperinghe integendeel is men 
nagenoeg algemeen van gevoelen, dat hopbellen met 
groene blaadjes bij alle de daar gekweekte varieteiten — 
zoowel de inheemsche als de uitheemsche — nu en dan 
voorkomen ; sommige personen beweren nochtans dat 
alleen de inheemsche soorten daarvan vrij blijven, terwijl 
andere beweren dat alleen de witheemsche soorten nooit 
het verschijnsel in kwestie vertoonen. Verdere waarne- 
mingen zullen nog moeten leeren, wat de waarheid is. 
Eindelijk is er nog een feit, dat mij getroffen heeft: 
Wanneer men een hopakker bezoekt, waarop een aantal 
planten misvormde bellen dragen, kan men waarnemen 
dat sommige planten, — alhoewel zij goed ontwikkeld en 
rijk met vruchten beladen zijn — toch geen misvormde 
bellen vertoonen, d. w. z: er bestaan ook tusschen deze 
planten individuëele verschillen : sommige struiken bren- 
gen zeer licht misvormde bellen voort, terwijl andere 
integendeel dit gebrek niet of slechts in zeer geringe mate 


— 40 — 


vertoonen. Welnu wanneer men eens ernstig de hand zal 
slaan aan de veredeling van de inlandsche hopsoorten, 
zal men ongetwijfeld een varieteit kunnen verkrijgen, 
die geene of bijna geene misvormde bellen meer zal 
dragen, zelfs onder ongunstige voorwaarden. Te dien einde 
zal men echter meer aandacht moeten schenken aan de 
eigenschappen van de moederplanten, en uitsluitend 
exemplaren vermenigvuldigen, die — ook in ongunstige 
jaren — het minst misvormde hopbellen dragen. — Dit 
is de eenige oplossing in dit geval en de pogingen, die 
men daartoe zal in het werk stellen, zullen de andere 
pogingen tot het veredelen der hopplant geenzins belem- 


meren. — Immers, de eigenschap, die men bij de hop 
tracht te doen aangroeien, — n. l. het gehalte aan 


bepaalde stoffen — vermindert, naarmate de bellen mis- 
vormd worden, zoodat het verdwijnen der misvorming 
reeds op zich zelf genomen, een veredeling der bestaande 
soorten uitmaakt. 


Dit stuk was reeds gereed om afgedrukt te worden, 
wanneer ik door tusschenkomst van den heer DE JAEGHER 
mededeeling ontving van een schrijven van den heer 
Karel DELBAERE, landbouwer en hopkeurder (keurmeester 
voor de hop) te Poperinghe. Onder andere inlichtingen 
meer komt daarin ook de opmerking voor dat groene 
blaadjes in de bellen «te voorschijn komen in jaren dat 
groote droogte duurt tot op den tijd van het bloeien en 
het vormen der bellen » ; en vervolgens « ook in jaren dat 
de plant grootelijks aangetast is door den zwarten (}) en 
deze ziekte omstreeks den bloeitijd verdwijnt ». Dit laatste 
strookt dus heel en al met het vermoeden, dat ik hooger 
(bl. 137) uitsprak, namelijk dat: de beschadiging der 
bladen door ecryptogamische plantenziekten of door 
insecten eveneens de misvorming zou kunnen teweeg- 
brengen. 

Gent, October 1896. G. STAES. 


(1) Den Zwarten is de gewestelijke naam van eene ziekte — 
de roetdauw — die door een zwam (Capnodium salicinum) wordt veroor- 
zaakt:; wij zullen in den volgenden jaargang van dit tijdschrift over 
een paar cryptogamische ziekten van de hop breedvoerig handelen. 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D: J. RITZEMA BOS & G. STAES. 


2e JAARGANG — Ó° AFLEVERING. 31 DECEMBER 1896. 


Eene bladziekte van den moerbeiboom. 


Dezen zomer ontving ik van een’ tuinman op een land. 
goed te Uithuizen (Gron.) het volgend schrijven : « Wij 
hebben op de plaats hier een paar groote moerbeiboomen : 
een’ zeer ouden en een’ van middelbaren leeftijd. De eroei- 
kracht dezer boomen laat niets te wenschen over, doch 
wel hun vruchtdragen. Verleden jaar en ook dit jaar, 
groeiden de boomen tot den langsten dag goed door ; doch 
nauwelijks begint het tweede schot te komen, of de 
bladeren worden bijna allen zonder onderscheid zoo bont 
als de hierbijgevoegde en vallen dan na betrekkelijk 
weinig dagen af‚ zoodat de boom op dit moment reeds 
grootendeels kaal is, iets wat naar mijne meening van zeer 
nadeeligen invloed op het vruchthout moet zijn. » 

De verschillende moerbeibladeren, die ik tot onder- 
zoek ontving, verkeerden in onderscheiden opeenvolgende 
perioden van ziekte. Sommige hadden slechts licht geel 
roode vlekken ; bij andere waren de vlekken vuil bruin of 
donkerbruin, terwijl doorgaans buiten op zoo’n vlek eene 
witte poederachtige massa aanwezig was. Sommige 
bladeren vertoonden alleen die vlekken en waren overi- 
gens vrij gezond gebleven; andere bladeren, vooral degene 
welke reeds in vrij jeugdigen toestand waren aangetast, 
begonnen in hun geheel te sterven of waren reeds voor 
een deel of geheel verschrompeld. 


tel api 


De vuilwitte poederachtige massa’s, die ik buiten op 
de bruine vlekken waarnam, bleken mij te bestaan uit 
eene groote menigte sikkelvormige sporen (conidiën); 
ook vond ik in de zieke bladvlekken een mycelium (zwam- 
dradenweefsel) ; en naarmate de takken van dit mycelium 
in het omgevende, tot dusver gezonde bladweefsel zich 
uitstrekten, zag ik dit laatste geleidelijk geel, later bruin 
worden. Het lag dus voor de hand om als oorzaak der 
ziekte aan te nemen de zwam, waarvan ik het mycelium 
in de bladeren en de sporen aan de oppervlakte daarvan 
vond. Het scheen mij toe dat deze zwam tot de groep der 
Pyrenomyceten moest behooren, hoewel dit zieh niet 
zeker liet vaststellen, daar behalve conidiën, geene peri- 
theciën (zie « Tijdschrift over Plantenziekten », I, bl. 80) 
werden aangetroffen 

Niet in staat, de zwam met voldoende zekerheid te 
détermineeren, wendde ik mij tot Prof. Dr C. A. J. A. Oude- 
mans, thans te Apeldoorn, die mij ook nu weer op de 
meest welwillende wijze zijn’ steun verleende. 

Deze schreef mij het volgende : « De zwam op het 
moerbeiblad heeft verschillende namen ontvangen, alnaar- 
mate men zich voorstelt dat er al of niet een perithecium 
bestaat, waaruit de sporen naar buiten worden geschoven. 

« De meest gewone naam is Septoria Mori Lév. Een 
andere, door Frank gebruikt op bl. 359 van de 2° uitgave 
zijner « Krankheiten der Pflanzen », is Fusartum Mort. 
Het witte saamgekleefde poeder, dat het midden der vlek- 
ken zoowel aan den boven-, alsden onderkant der bladeren 
inneemt, vertegenwoordigt desporen, die gekromd zijn als 
een staart en verscheiden tusschenschotten vertoonen. 

« Saccardo onderscheidt nog eene Phleospora mort- 
cola Pass., die meer dan 8 tusschenschotten heeft, en 
waartoe dus de zwam der toegezonden moerbeibladeren 
zou behooren. Ondertusschen is het niet onmogelijk dat 
deze soort slechts de najaarsvorm is van de eerste. 

« Ik heb nu nog eens naar peritheciën gezocht, maar ze 
niet kunnen vinden.…… Er bestaat eenvoudig een kluwen 
van hyphen onder de opperhuid, aan welker toppen de 
sporen worden afgesnoerd, Ik zou den naam van Fusarium 
Mori verkiezen. De naam moricola, voor eene nieuwe 


— 148 — 


soort, kan vervangen worden door te spreken van £. Mort 
forma conddiis pluriseptatis = (F. Mort met conidiën, die 
vele tusschenschotten bezitten), om in de nomenclatuur 
van Saccardo te blijven. 

« De zwam is dus niet zeker een Pyrenomyceet, maar 
zou er de voorlooper van kunnen zijn. Tot nu toe moet 
men haar brengen onder de Hyphomyceten en tot de 
onderafdeeling der Tubercularineën. Er zijn auteurs die 
beweren dat later uit het mycelium van Fusarium Mori 
eene Sphaerella Mort (Pyrenomyceet) zou kunnen groeien; 
maar dat beide bij elkaar behooren, is niet bewezen. » — 

Omtrent de ziekte, door Fusarium Mort teweegge- 
bracht, vind ik bij Frank (« Krankheiten der Pflanzen » II, 
bl. 359) ’t volgende: « De vlekziekte der moerbeibladeren 
werd omtrent het jaar 1846 voor het eerst bekend in 
Duitschland, Frankrijk en Italie ; in ’t begin trad zij alleen 
aan zeer jonge, hoogstens tweejarige planten op, later 
ook aan volwassene, zelfs aan de krachtigste boomen =. 

Een bestrijdingsmiddel tegen de kwaal vind ik 
nergens vermeld. Natuurlijk is het van belang, dat men 
zooveel mogelijk de verbreiding der sporen en daarmee de 
verbreiding der ziekte tracht te voorkomen. Daartoe zou 
men zooveel doenlijk de zieke bladeren kunnen afpl ukken, 
zoodra zij de eerste sporen der ziekte vertoonen ; en men 
zou ze tevens moeten verbranden, om al de op de bladeren 
aanwezige conidiën te verdelgen. De reeds afgevallen zieke 
bladeren zou men dan tevens ten spoedigste moeten opza- 
melen en verbranden. Ik geloof dat, als men dit een paar 
jaar lang bij alle zieke moerbeiboomen volhield, de ziekte 
zou verdwenen zijn. ’t Is echter de vraag, in hoever het 
mogelijk is, al de bladeren, naarmate zij ziek worden, af 
te plukken. 


J. RITZEMA BOS. 


Amsterdam, Sept. 1896. 


AAE 


HET ROEST DER GRAANGEWASSEN. 


In 1889 werd in Zweden de haver, die onder de graan- 
gewassen van dat land de eerste plaats inneemt, op een 
buitengewoon erge wijze door het roest aangetast : het 
verlies werd op niet minder dan 16.000.000 kronen 
(Ll kroon = 1.33 fr. of f. 0,60) geschat. — Dientengevolge 
werd aan Prof. ERIKSSON de leiding opgedragen van 
nieuwe onderzoekingen omtrent het roest der graange- 
wassen in ’t algemeen. — Die onderzoekingen, welke 
vooral door Dr HENNING werden gedaan, hebben drie jaar 
geduurd en de verkregen uitkomsten zijn thans in hun 
geheel openbaar gemaakt. 

Het werk over het Roest der graangewassen, 
door Prof. ERIKSSON en zijn adsistent Dr HENNING, (1) 
is ongetwijfeld geroepen om grooten opgang te maken 
zoowel in de wetenschappelijke als in de landbouwkundige 
wereld : alles wat vroeger over het roest verschenen is, 
hebben de schrijvers in hun boek samengevat en daaren- 
boven worden nog daarin de uitslagen van hun eigen. 
onderzoekingen en van zeer talrijke waarnemingen 
medegedeeld. 

Wij meenen een nuttig werk te verrichten door uit 
het bovengenoemde boek de belangrijkste hoofdstukken 
samen te vatten en de voornaamste der verkregen uitslagen 
te doen kennen: 


(1) Die Getreideroste, ihre Geschichte und Natur, sowie Massregeln, 
gegen dieselben mitl5 Tafeln und 1 Karte, sowie 5 Abbildungen im Text, 
von Prof. Dr JAKOB ERIKSSON und Dr ERNST HENNING. — Stockholm, 
Norstedt und Söner 1896. — 28 Mark (35 fr., nagenoeg f. 17). 

Daarenboven hebben wij nog gebruik gemaakt van : 

Eriksson. Ueber die Specialisierung des Parasitismus bei den Getrei- 
derostpilzen. Ber. d. deutsch. botan. Gesellschaft, Band 12. 1894. 

Eriksson. Ueber die Forderung der Pilssporenkeimung durch Kälte. 
Centr.-Bl. für Bacteriol. und Parasietenkunde 1895 Abt. 2. Bd. 1. 

Eriksson. Ist die verscheidene Widerstandsfühigkeit der Weizen- 
sorten gegen Rost konstant oder nicht ? Zeitschr. f‚ Pflanzenkrankheiten. 

Jand. 5. 1895. 

Rriksson. Welche Grassarten können die Berberitze mit Rost anste- 
chen ? Ibid,, Band 6,, 1595. 

Eriksson. Neue Untersuchungenlüber die Specialisierung, Verbrei- 
tungund Herkunft des Schwarzrostes (Puccinia graminis Pers). Jahrb. 
für wissenschaftliche Botanik, Band 29. 1896. 


— 45 — 
GESCHIEDENIS. 


De geschiedenis van het roest kan tot meer dan 2000 
jaar geleden nagegaan worden. Op verschillende plaatsen 
in den Bijbel wordt zeer duidelijk het onderscheid 
gemaakt tusschen brand (l) en roest van het graan. — 
ARISTOTELES (384-322 vóór Chr.) schijnt ook het roest 
gekend te hebben, en vooral zijn leerling THEOPHRASTUS 
EREsIUS (371-286 v. Chr.) liet daarover goede waarne- 
mingen na; zoo zegt hij b. v. dat de verschillende varië- 
teiten van de graangewassen niet even erg door het roest 
aangetast worden, en hij wijst reeds op het feit, dat de 
ligging van den akker invloed heeft op de ontwikkeling 
der ziekte : op hooggelegen of aan den wind sterk bloot- 
gestelde velden treedt het roest steeds in veel geringere 
maat op dan in vochtige dalen en op windvrije akkers (zie 
over dit feit, bl... — Waarnemingen van gelijken aard 
worden ook medegedeeld door PLINIUS DEN OUDE (23 v. 
Chr. — 79 n. Chr.), die daarenboven reeds vaststelt, dat de 
tarwe veel meer aan roest lijdt dan de gerst. — Op 
verschillende plaatsen vereerde men goden, wier hulp 
men inriep om voor het roest gevrijwaard te blijven; 
vooral te Rome was deze zoo zeer gevreesde ziekte het 
voorwerp van een bijzonderen eeredienst: op 25 April 
werden jaarlijks de Robigaliën gevierd, die bestonden 
uitfeesten met optochten, gebeden, offerdiensten en spelen; 
volgens de legende werden die feesten reeds omstreeks 
700 jaar v. Chr. ingesteld. — In de Roomsch Katholieke 
Kerk heeft het St-Markusfeest (dat ook op 25 April gevierd 
wordt) nagenoeg dezelfde beteekenis. — 

Uit de middeleeuwen zijn bijna geen mededeelingen 
over het roest, zijne oorzaken en zijne gevolgen tot ons 
gekomen. — Sinds het begin der zeventiende eeuw echter 
worden de berichten talrijker; zelfs de wetgeving van 
verschillende streken houdt er zich mede bezig en 
vaardigt verordeningen uit om de verdere ontwikkeling 
van het roest te voorkomen. 


(1) Zie over « De Brand der Graangewassen », ons opstel in afleve- 
ring 4 en 5, blz. 70-99 en 101-112. l° Jaargang. 1895). 


— 46 — 


Was de ziekte reeds zeer lang gekend, de oorzaak 
echter was het niet en het is eerst in den loop dezer eeuw, 
dat door de onderzoekingen van den beroemden DE BARY 
in 1865 den volledigen loop der ziekte bekend is geworden. 


SCHADE. 


Het verlies, dat door het roest wordt teweeggebracht, 
is veel aanzienlijker, dan men zich gewoonlijk voorstelt. 
In de zoogenaamde roestjaren, — dus in jaren, dat het 
roest zich op buitengewone wijze ontwikkelt — beloopt 
de veroorzaakte schade tot millioenen : In 1881 wordt het 
door Engeland geleden verlies van den tarweoogst 
geschat op 600.000 pond sterling (15.000.000 fr.) ; in Dene- 
marken gaan, volgens Rosrrur, ieder jaar gemiddeld 
verscheidene millioenen daalder (l daalder —= nagenoeg 
2.50 fr.) ten gevolge van het roest verloren; in 1886 onder- 
ging de tarweoogst in Hongarije een vermindering van 
ten minste 10.000.000 eulden (l gulden —= nagenoeg 
2.70 fr.); voor Pruisen werd de schade in het roestjaar 1891 
op meer dan 500.000.000 frank geraamd en voor de Veree- 
nigde Staten van Noord-Amerika op 67.000.000 pond 
sterling (1.675.000.000 fr.) ; in Australië bedraagt, volgens 
GALLOWAY, het jaarlijksch verlies uiet minder dan 
250.000.000 frank. 

Het zou niet moeilijk zijn deze lijst nog aanzienlijk 
uit te breiden ; de medegeelde cijfers schijnen ons echter 
reeds welsprekend genoeg en het zal wel niemand 
verwonderen, dat in verschillende staten, in Australië 
o. a, wetenschappelijke commissies en congressen inge- 
richt werden, die zich uitsluitend met het roest en zijne 
bestrijding bezig houden. 


DE EIGENLIJKE OORZAKEN VAN HET ROEST. 


Er zijn verschillende zwammen, die roest bij de graan- 
gewassen veroorzaken, maar in hoofdzaak is de levens- 
loop van al de roestsoorten dezelfde, zoodat wij ons 
kunnen bepalen bij de beschrijving van één soort, mits 
verder de verschillen aan te duiden. Wij kiezen daartoe : 


== 14 — 


Het Zwartroest of Streeproest (Puccinia graminis PERS). 


Omstreeks einde Mei, meestal echter in Juni, soms 
ook eerst veel later — (al naar gelang van zekere uitwen- 
dige omstandigheden en van de aardrijkskundige ligging 
van de streek) — kan men gewoonlijk de eerste ziektever- 
schijnselen waarnemen : op de bladen, bladscheeden en 
halmen (stengels) ontstaan kleine, verspreide vlekken, die 
langzamerhand grooter en 2 à 3 millim. lang worden ; 
vooral op de bladscheeden loopen die vlekken soms ineen 
en zoo ontstaan lijnvormige, tien of meer millim. lange, 
verheven hoopjes ; de opperhuid der aangetaste organen 
wordt ter plaatse opgeheven, tot dat zij eindelijk barst. 
Die hoopjes hebben een kleur, welke die van bruine oker 
nabij komt en tot den naam van roest aanleiding heeft 
gegeven. — Later in het jaar komen donkerbruine of 
bijna zwarte hoopjes voor den dag; vandaar de naam 
van Zwartroest. 


Fig. 3. Doorsnede door een 
roestvlek. Men ziet in het flguur 
het mycelium der woekerzwam, 
de korte vruchtbare draden met 
de sporen aan den top en de uit- 
eengeweken cellen van het aan- 
getaste blad. De meeste sporen 
zijn eencellig, zomersporen; 
omtrent het midden zijn twee 
jonge, tweecellige sporen, win- 
tersporen, afgebeeld. 
(Naar FRANCK). 


Zwartroest of Streeproest. 

Fig, l. Zomersporenhoopjes op een blad- 
scheede en op de bladschijf. 

Fig 2 Wintersporenhoopjes op een halm 
(Naar ERIKSSON EN HENNING). 


Ben doorsnede door een aangetast blad toont ons vele 
myeeliumdraden, die tusschen de cellen van het bladmoes 
loopen en des te talrijker zijn, naarmate men de plaats 
nadert, waar het roest aan de oppervlakte zichtbaar 


— 148 — 


wordt: aldaar vormt het mycelium een tamelijk dicht 
weefsel, waaruit korte, rechte draden (vruchtbare hyphen) 
ontspringen, die aan hun top een eironde, geelegekleurde 
spore dragen. — Deze sporen zijn ééncellig en hebben een 
oneffen, met wratjes of stekeltjes bezetten wand. Men 
noemt ze zomersporen (of uredosporen), omdat het 
de eerste zijn die in den loop van den zomer ontstaan en 
de hoopjes worden zomersporenhoopjes genoemd. 
Dit wil echter niet zeggen, dat deze soort van sporen 
uitsluitend in den zomer te vinden is; in den herfst b.v, 
op het pas uitgeschoten wintergraangewas komen versche 
zomersporenhoopjes voor tot op het einde van het jaar. 
De zomersporen worden in zeer grooten getale en 
binnen zeer korten tijd onder de opperhuid voortgebracht 
en wanneer deze barst kunnen de sporen door den wind 


over de velden verspreid worden. — Onder gunstige 
omstandigheden kunnen deze SPARE na een tijdverloop 
van weinige uren (soms reeds na 2 à 3 uur) kiemen. — 


Liggen zij op een voor haar onbeschl voorwerp (b. v. op 
een praepareer- of een dekglas van een microscoop), dan 
ontstaan gewoonlijk twee kiembuizen, waarvan de eene 
kort en bijna ledig blijft, terwijl de andere betrekkelijk 
lang kan worden, en haar top spiraalvormig naar rechts 
en links draait, als het ware om een geschikten bodem te 
zoeken. — Komt de spore echter op een blad van een 
bepaald graangewas of gras terecht, dan grijpt de kieming 
op een ander wijze plaats. Wanneer de te voorschijn 
tredende kiembuis een huidmondje aanraakt, kruipt de 
inhoud der spore spoedig in het mondje, zonder dat vooraf 
een lange kiembuis gevormd wordt. — Komt de kiembuis 
niet onmiddellijk in aanraking met den wand van een cel 
van een huidmondje of van de opperhuid, dan ontwikkelt 
zij zich tot een langeren of korteren draad. Wordt nu 
daarbij zulk een celwand aangeraakt, dan verzamelt zich 
de gansche inhoud van de kiembuis aan den top ; deze 
zwelt aan tot een vormloozen protoplasmaklomp, die 
ofwel door het huidmondje, ofwel door de cuticula heen 
binnen dringt. — Naeen tijdverloop, dat naar gelang van 
de weersgesteldheid kan afwisselen van 6 tot 20 dagen 
of meer, heeft zich in het weefsel der plant een uitgebreid 


ti — 


mycelium gevormd, dat reeds sporen kan voortbrengen. 
— Bij voortdurend droog weder kunnen de sporen niet 
kiemen en gaan de meeste ten gronde. Bij vochtig weder 
blijft de vorming der zomersporen op de eerst ontstane 
hoopjes voortduren, terwijl de sporenhoopjes van het 
tweede en derde geslacht reeds vruchtbaar zijn. Naar 
gelang van het klimaat en van het oogenblik, waarop de 
eerste zomersporenhoopjes verschijnen, kunnen in den 
loop van één zomer 5 à 8 en zelfs, volgens sommige onder- 
zoekers, 12 à20 geslachten zomersporen elkander opvolgen. 


Fig. 5. — Een hoopje tweecellige 
wintersporen of teleutosporen. (Naar 
SACHS). 


Fig, 4, — Puccinia graminis. 
— Z, zomersporen ; w. winter- 
sporen (Naar SACHS). 


In de eerst te voorschijn gekomen zomersporenhoopjes 
ziet men, na ongeveer twee weken, naast de zomersporen, 
andere sporen ontstaan, die niet ééncellig maar tweecellig 
en donkerbruin gekleurd zijn en wintersporen of 
teleutosporen genoemd worden ; naarmate de 
hoopjes later in het jaar verschijnen, wordt de tijd, gedu- 
rende denwelken zij zomersporen vormen, steeds korter. 

De wintersporen zijn tamelijk vast aan haar steeltje 
verbonden en blijven in de hoopjes samen ; daardoor 
ontstaan korstvormige, bijna zwarte vlekken, die niet 
gemakkelijk loskomen. 


— 150 — 


De wintersporen kiemen niet onmiddellijk na haar 
ontstaan ; zij bevatten een voorraad voedsel en hebben 
een dikken wand, zoodat zij het gure jaargetijde zonder 
gevaar kunnen doorbrengen ; verschillende proeven 


Fig. 6. — Een kiem” 
mende winterspore (w). 
— Uit de bovenste cel 
heeft zich het promyce- 
lium (pr) ontwikkeld, 
dat aan den top een spo- 
ridie (sp) draagt. 


Fig. 7. Takje van Berberis 
met enkele groote roestvlekken 
(aecidiëngroepen) p. 


bewijzen zelfs dat sporen, die aan de vrije lucht en de 
afwisselingen van het weder niet blootgesteld blijven, 
hare kiemkracht verliezen ; over een mogelijke verklaring 
van dit feit zullen wij hier niet verder uitweiden. — In de 
natuur grijpt de kieming der wintersporen in de eerstvol- 
sende lente plaats : uit ieder der twee cellen van de spore 
ontstaat een kleurlooze kiembuis, die zeer tengere twijgjes 
draagt, met kleine sporen welke men sporidiën noemt. 
— De sporidiën komen zeer gemakkelijk van haar steeltje 
los en worden door den wind medegevoerd ; de meeste 
onder haar gaan daarbij verloren ; alleen die welke op 


— 151 — 


een bladgroenhoudend orgaan van een Berberisplant 
terecht komen, kunnen zich verder ontwikkelen : bij 
gunstig weder ontstaan uit die sporidiën korte kiembuizen, 
die door de opperhuid heen in het weefsel van de jonge 
organen van Berberis kunnen dringen, en door hare tegen- 
woordigheid, althans plaatselijk, verdikkingen en misvor- 
mingen kunnen veroorzaken. Het uitzicht der aangetaste 
organen vertoont veel verscheidenheid : op een blad b. v. 
vertoonen zich nu eens enkele eroote, cirkelronde vlek- 
ken, die 3 tot 4 millim. breed worden ; dan weer talrijkere, 
doch kleine, of zelfs uiterst talrijke vlekken die tamelijk 
regelmatig over de gansche bladvlakte verspreid zijn en 


Fig. 8 Fig. 9 
ROESTVLEKKEN OP BERBERIS 


Fig.8. — Blad met talrijke, kleinere aecidiëngroepen (a). — Fig. 9. Deelen van een 
blad (vergroot) ; boven : roestvlek met talrijke aecidiën (a) ; onder : verscheidene roest- 
vlekken met 1, 2,3 tot 4 aecidiën (a). (Figg. 8 en 9 naar ERIKSSON en HENNING). 
waarvan de middellijn slechts 1 millim. bedraagt. — 
Dergelijke vlekken kunnen aangetroffen worden niet 
alleen op de bladeren, maar ook op de jonge twijgen, den 
kelk der bloemen, de jonge vruchten ; men heeft zelfs 
menigmaal dezen vorm van de zwam van binnen in de 
jonge vruchten gevonden. 

Zijn de vlekken betrekkelijk groot, dan kan men 
reeds met het ongewapend oog, aan de bovenzijde van het 


EN 


blad, b.v. in het midden van iedere vlek, eenige zeer kleine, 
verheven stipjes waarnemen : het zijn de uitmondingen 
van bijzondere organen, die eenigszins den vorm van eene 
flesch hebben en spermogoniën worden genoemd. De 
spermogoniën worden zichtbaar 5 à 18 dagen (gemiddeld 
7 à 8 dagen) nadat de besmetting van Berberis door 
sporidiën van de wintersporen heeft plaats gegrepen. — 
Van binnen in de spermogoniën worden tallooze zeer 
kleine sporen — despermatiën — gevormd, die, met 
slijm omhuld, door den hals der spermogoniën heen naar 
buiten worden gedreven. Wat de rol der spermatiën is, 
blijft tot nog toe onbekend. 


f WO 
Ke ne SON 
SS ATR oe OS 2 ge, EN 

8, ER Br DLA k a) ANN 


Fig, 10. — Doorsnede door een Berberisblad, dat door PUCCINIA GRAMINIS is aangetast. 
Het smalle gedeelte links geeft de normale dikte van het blad aan : het breede gedeelte (v) 
is door de zwam vervormd, Aan de bovenzijde : o, opperhuid en sp. spermogonium (er zijn 
er vier) aan de onderzijde: o, opperhuid en vier aecidiën in verschillende ontwikkelings- 
toestanden ; a. ongeopend a’. geopend aecidium. 


Veel belangrijker dan de spermogoniën zijn de gele, 
iets grootere organen, die men een 14-tal dager later, aan 
de onderzijde der gezwollen vlekken aantreft ; het zijn de 
aecidiën of bekervruchten, ‘die naar gelang van 
de grootte der vlek, soms in klein getal (1, 2, 3), soms ook 
in zeer groot getal bijeen zitten. — In het begin zijn de 
aecidiën nagenoeg bolrond en nog door de opperhuid 
bedekt; later scheurt deze, het aecidium gaat open en 
neemt langzamerhand een vorm aan, die aan een klok of 
beker doet denken. — Het is een zelfde mycelium, dat 
aan de bovenzijde van het blad de spermogoniën en aan 


— 153 — 


de onderzijde de aecidiën voortbrengt. — De aecidiën 
hebben een eigen wand, die uit talrijke myeceliumdraden 
bestaat ; uit den bodem van den beker ontspringen vele, 
dicht bij elkander liggende draden, die aan hun top 
reeksen sporen, aecidiosporen, vormen. — Deze 
sporen komen achtereenvolgens vrij en worden door den 
wind, misschien ook wel door insecten, verspreid. — 
Komen zij op een orgaan van Berberis terecht, dan zijn 
deze sporen niet in staat die plant weder te besmetten ; 
indien zij echter op een bepaald graangewas, of op 
sommige grassen gebracht worden, en indien de voor- 
waarden voor ’t overige gunstig zijn, kiemen zij en de 
kiembuis dringt in het weefsel van het blad; na 6 à 14 
dagen kunnen zich alsdan de verschijnselen voordoen, 
die wij hooger beschreven hebben en die tot den naam 
roest aanleiding hebben gegeven. 

Hier hebben wij dus een zwam, die om haren volle- 
digen levensloop te volbrengen, op twee verschillende 
planten moet woekeren : op Berberis en op een gras of 
een graangewas. 

Het is echter volstrekt niet zeker, dat zulks in de 
natuur regelmatig het geval is; er zijn een aantal feiten, 
die schijnen aan te duiden dat sommige der hooger 
beschreven ontwikkelingsvormen kunnen ontbreken of 
overgesprongen worden, al heeft men zulks tot hiertoe 
niet rechtstreeks kunnen bewijzen. — Ook de onderzoe- 
kingen van ERIKSSON en HENNING hebben daaromtrent 
geen licht verspreid, maar zij hebben andere uitslagen 
opgeleverd, die van hoog belang zijn. — De beide onder- 
zoekers hadden opgemerkt, dat de eraangewassen en 
grassoorten, die door het zwartroest kunnen aangetast 
worden, niet allen even sterk aan de ziekte leden, niette- 
genstaande zij naast elkander groeiden : proefnemingen, 
waarover wij hier niet in bijzonderheden zullen treden, 
hebben weldra bewezen dat het zwartroest: Puccinia 
graminis in een aantal vormen of verscheidenheden voor- 
komt, die ieder slechts bepaalde graangewassen en 
grassen aantasten en voor de andere onschadelijk zijn. 
Aldus kunnen b.v. de zomersporen van een van de varië- 
teiten van Puccinia graminis, de graan- en grassoorten die 


nn ee 


voor een andere variëteit geschikt zijn, niet aantasten. 
B.v. : Zomersporen van haver zullen aan de rogge het 
zwartroest niet mededeelen en omgekeerd; toch kunnen de 
sporidiën van de wintersporen van al de variëteiten roest- 
vlekken met spermogoniën en aecidiën op Berberis te 
voorschijn roepen, maar de aecidiosporen schijnen op 
hare beurt alleen besmettelijk te zijn voor de waardplan- 
ten van devariëteit, waarvan de sporidiën de Berberisplant 
hebben besmet; dus, sporidiën, die voortkomen van 
wintersporen van de haver kunnen aecidiën voortbrengen 
op Berberis, doch de sporen uit deze aecidiën kunnen 
veen roest verwekken op rogge, enz. — Zulke feiten zijn 
voor de practijk van groot belang : zij leeren dat sommige 
graangewassen en grassen elkander niet kunnen besmet- 
ten en dat het dus voordeelig zal zijn naast elkander 
gelegen akkers met verschillende graangewassen te 
bezaaien ; wanneer men b.v. op een grooten akker afwis- 
selende: strooken met rogge en haver bezaait, zal het 
roest in voorkomend geval zich veel minder snel kunnen 
verspreiden, omdat het eene graangewas de aangetaste 
strook of strooken van het ander gewas zal afzonderen en 
aldus de besmetting der nog gezonde strooken zal 
belemmeren. 

ERIKSSON onderscheidt thans zes vormen of varië- 
teiten van Puccinia ĳsraminis, waarvan slechts drie voor 
ons belang opleveren : 

L. Puccinia graminis forma Secalis op rogge, gerst, 
Triticum repens (Kweek), Pritieum caninum (Hondstarwe), 
Bromus secalinus (Dreps of Draverik) en Elymus arena- 
rius (Zand haver). 

2. Puccinia graminis f. Avenae op haver, Dactylis 
glomerata (Kropaar), Alopecurus pratensis (Botkruid, 
Vossestaart), Milium effusum (Gierstgras), Avena 
elatior (Fransch Raygras, Langgras), en andere. 

5. Puccinia graminis f. Tritici op tarwe. Deze vorm 
schijnt nog niet goed gefixeerd te zijn ; zomersporen van 
deze soort en ook sporen uit aecidiën die hun ontstaan aan 
de sporidiën van wintersporen van deze soort te danken 
hebben, kunnen in sommige gevallen ook de gerst en de 
rogge besmetten. 


— 155 — 


4. Pueecinia graminis f. Airae op Aira caespitosa {Boen- 
dergras). 
__5. Puccinia graminis f. Poae op Poa compressa (Plat 
Beemdgras). 

6. Puccinia graminis f. Agrostidis op Agrostis-soorten 
(Struisgras). 

Deze drie laatste vormen zijn, voorzoover tot nogtoe 
bekend is, voor de graangewassen volkomen onschadelijk. 

De aecidiën kunnen niet alleen ontstaan op Berberis 
vulgaris, maar op een aantal andere Berberis- en Mahonia- 
soorten. (1) 


Het Timotheegrasroest (Puccinia Phlei-pratensis 
ERIKS. en HENNING). 


Op Phleum pratense (het Timotheegras) komt een 
roestzwam voor, die men vroeger voor Puccinia graminis 
hield en die thans door ERIKSSON en HENNING voor een 
afzonderlijke soort wordt aangezien en Puccinia Phlet-pra- 
tensis wordt genoemd. Zij steunen zich hierbij op hunne 
proeven, die aantoonden dat deze zwam op Berberis- 
struiken geen aecidiën te voorschijn roept, en omgekeerd, 
dat sporen uit de aecidiën van Berberis Phleum pratense 
niet besmetten, evenmin als zomersporen van om ’t even 
welke variëteit van Puccinia graminis. — Puccinia Phlet- 
pratensis kan onder den vorm van zomersporen over- 
winteren. 


Onder de benaming stiproest (Puccinia rubigo-vera) 
vereenigde men vroeger, volgens de onderzoekingen van 
ERIKSSON en HENNING, ten minste twee en misschien drie 
verschillende roestzwammen, die, op grond van biolo- 
gische verschillen, van elkander moeten gescheiden 
worden. Wij zullen ze hier in het kort achtereenvolgens 
bespreken. 


(1) Ziehier de lijst van de tot hiertoe gekende soorten, die aecidiën 
van Puccinia graminis kunnen dragen : Berberis altaïca, B. amurensis, 
B. aristata, B. asiatica, B. buwifolia, B. canadensis, B. carolinae, 
B. ilicifolia, B. nepalensis, B. Neubertii, B. vulgaris ; Mahonia aquifo- 
lium en M. glauca. 


— 156 — 


Het Geelroest (Puccinia glumarum ERIKS. en HENN.) 


Van deze zwam is de aecidiumvorm noeg onbekend. — 
De zomersporenhoopjes zijn citroengeel; de wintersporen- 
hoopjes zijn bruin tot zwart ; op een doorsnede dezer 
laatste bemerkt men dat tusschen de vruchtbare draden 
met sporen aan hun top, een aantal bruine, gekromde, 
onvruchtbare draden aanwezig zijn (deze dragen den naam 
van paraphysen); de wintersporen kunnen reeds in 
den herfst tot kiemen gebracht worden. 

ERIKSSON en HENNING onderscheiden ook drie 
vormen van Puccinia glumarum, namelijk één vorm op de 
rogge, één op de gerst en één op de tarwe, De haver wordt 
niet opgegeven als vatbaar voor het geelroest. Als waard- 
planten onder de grassen worden aangehaald : Calamagros- 
tis epigerios (Duinriet), Elymus arenarius (Zandhaver), 
en verscheidene soorten en variëteiten van Zriticum 
(tarwe, spelt, eenkoorn, emerkoorn of gort- 
rijst, enz., kweek, hondstarwe). (Voor de kenteekens 
van de soort, zie verder de tabel bl. 160). 


Het Bruinroest (Puccinia dispersa ERIKS. en HENN.) 


Van deze soort is de aecidiumvorm gekend ; hij komt 
voor op Anchusa (Lyycopsis) arvensis Krom hals) en Anchusa 
officinalis (Ossetong), twee planten die tot de Ruwbla- 
dieen (Borragineeën of Asperifolieeën) behooren. Of de 
aecidiën die op een aantal andere Borragineeën (Borrago, 
Cynoglossum, Echium, Lithospermum, Myosotis, Pulmonartia, 
Symphytum, enz.) voorkomen, wel tot Puccinia dispersa 
moeten gerekend worden, — zooals tot nog toe werd 
aangenomen — is een vraag, die ernstig zou dienen 
onderzocht te worden. 

De zomersporenhoopjes hebben een kleur (bruine 
oker- of Terra siennakleur), nagenoeg als die van 
het zwartroest ; — de wintersporenhoopjes verschijnen 
bijna uitsluitend aan de bladonderzijde en zijn zwart 
gekleurd; in deze hoopjes komen ook onvruchtbare 
draden (paraphysen) voor, iets waardoor zij bij een 
microscopisch onderzoek gemakkelijk van die van Puccinia 
sraminis te onderscheiden zijn. (Voor de kenteekens van 
de soort, zie verder de tabel bl. 160). 


— 157 — 


Het bruinroest zou volgens de beide onderzoekers, 
onder onze graangewassen alleen de rogge (Secale cereale 
en S. montanum) en de tarwe (Friticeum compactum, Tr. dicoc- 
cum, Tr. spelta en vulgaris) aantasten ; daarenboven onder 
de grassen eenige Bromus- (Dreps-of Draverik)-soorten 
en Trisetum (Avena) flavescens (Goudhaver). — De zwam 
zou in twee vormen voorkomen, één op de rogge en één 
op de tarwe. 


Het Dwergroest (Puccinia simplex (KckKE) ERIKS. en HENN;. 


Dit roest zou alleen de gerst aantasten ; zijn aecidium- 
vorm is nog onbekend ; de zomersporenhoopjes zijn zeer 
klein en citroengeel van kleur; ook de wintersporen- 
hoopjes, die zwarte vlekken vormen, zijn zeer klein. 
Daarenboven zijn de wintersporen bij deze soort bijna 
allen ééncellig, terwijl zij bij al de voorgaande soorten 
tweecellig zijn. Grassen als waardplanten worden niet 
aangegeven. (Voor de kenteekens van de soort, zie verder 
de tabel, bl. 160). 


Van deze laatste drie roestsoorten : geelroest, bruin 
roest en dwergroest, is alleen het geelroest voor Zweden 
belangrijk ; de schade, die de beide andere aldaar veroor- 
zaken is gering; maar of hetzelfde zich ook in andere, 
minder noordelijk gelegen landen voordoet, moet nog 
onderzocht worden. 

Er is nog een andere roestzwam, die uitsluitend de 
haver (en eenige grassen) aantast, nl: 


‚ Het Kroonroest (Puccinia coronata CORDA). 


Vroeger meende men dat de aecidiumvorm van deze 
zwam op een aantal planten uit de familie der Rhamna- 
ceeën voorkomt en wel bijzonderlijk op de in onze streek 
groeiende Rhamnus Frangula (Vuilboom) en hamnus 
cathartica (Rijnbezie of Wegedoorn). KLEBAHN heeft 
echter aangetoond — (en de proefnemingen von ERIKSSON 
en HENNING bevestigen dit) — dat alleen de aecidiën van 
Rhamnus cathartica tot het kroonroest van de haver 


— 158 — 


behooren. — De zomersporenhoopjes zijn roodgeel; de 
wintersporenhoopjes zwart. De wintersporen zijn twee- 
eellig en dragen aan haar top een krans stompe verleng- 
sels, waaraan dit roest zijn naam van kroonroest te 
danken heeft ; onvruchtbare draden (paraphysen) zijn hier 
ook tusschen de wintersporen aanwezig. (Voor de kentee- 
kens van die soort, zie de tabel, bl. 159). 


Fig. ll. Stuk van een doorsnede door een wintersporenhoopje van het kroonroest. 
Tuschen de nog niet verbroken opperhuid (e)en de bladmoescellen (p) liggen de teleuto- 
of wintersporen met hare aanhangselen aan den top en bij (x) de onvruchtbaar gebleven 
draden of paraphysen. 


ERIKSSON en HENNING onderscheiden in de vroegere 
soort Puccinia coronata een aantal vormen, waarvan wij 
hier alleen den vorm die op de haver leeft, willen vermel- 
den. Deze vorm komt eveneens op Lolium perenne (Engelsch 
vaygras) voor. 

Ziehier nu in de onderstaande tabel de kenteekens der 
verschillende roestsoorten, zooals die door ERIKSSON en 
HENNING worden beschreven : 


(N.B. De afmetingen der sporen zijn uitgedrukt in mieromillimeters ; 
één mieromillimeter — één duizendste van een millimeter). 


— 159 — 


‘poeag 
GT-OT [99 oIsueaoqg GT-8 [99 9JSdopuo 
‘Bugel 8G-Ga : ogoo1d : uejesdueyuer 
o8uer HiyeSuo ‘ogsgeerdos ezra 
-SURIY ‘odwojs Jew JouYosje 
uinyos doj uop uee ‘STW IOASJOUY SJL 
jsoow *prearsos or : UoJOTS 
“ueploa ueployos8 uos4uyd 
=eIed oop orp ‘p[oopes uayHeA auront 
ur swos saldooyuorodg “puowdroa 
UOYHA[A OYIRMZ OPpIoIdsIoA ATEA 
-perq op do aazer ‘patuooroa saldooy 
-uodods1ewoz Jeow Jo uee Wopuo.r 
STWIOABUI s[AYIp ursSeq jey ur 
“yyopag pinyaaddoop zoop y(ryuoomos 
:soldooyuodaodsiagur am 


“paard OP-03 
uo Suer 28-88 [PAJo ‘ulrpjepprw 28-03 
z9330018 ‘joo ‘Btrroyos 'STWJOAIO 
-JAOY 30} puoresoy : uodods 


‘Tee8pooasaldooy : solfey vo vour 
-[ey ‘uopeoyospe[g ueB Uopjez ‘op(iz 
-uoaog op do jsoou Jlryosperg op do 
“Tw 0-89 uep J9Z0018 Jeru sos 
‘uIojy 199Z Iapaam Uep ‘puorgojAuowuegs 
suizsStuoo uo Suer [LU 6 303 suoo nu 
: safdooyueaodsae mog 
“BOI LeU ZED 
suuwgygy do : U9Iproevy 


“PLUSAB 'J eyRUOIOO BIUIDONT 
“JsoodUOOIH 


“(uepnoya8 sturweIs 

BlUIOONJ IOOA J9S20JA pPdo AM) 
"peeaq 9I-PI ‘Suer 
&C-2e topool8 dog ua Ip loa ylojs JoUI 
jsytrdsa8o0g zo puodeSje ‘umageluejser 
‘pieouseSur suizsStuso Ueppru Joy UI 


‘Brwoasjougjo joods : uoaodg 


‘pimyaoddo uoaoyegdo Jour vodo 
x(tyozroope8 syyoers jojo ‘uedo yosues 
[eMJo 5 JIBAZ 30} UMIYIIEMZ ‘EWS 
‘puoreojauowes ‘1ouer Bou Jo Suel 
“(rw G-; vowreg ua uopooyosperg do 
: soldooyuarodsioagur am 


“uopura aj saldooyjsaor oyos 
-IoA spool ultz Te; UIdeq JE UVA 


“peoaq 6T-eI ‘Suer 
18:81: o0o1g “TooSTina ‘Srjeyojs “STW 
-1OAl9ad ‘Srdroadurr : uvoaodsS 


‘jpo8urnaq £ puoreojaueues uedorgs 
o1osuersou usasuer: [ru g[ Io vowreu 
uo uopeoyosperg do ‘Saer ‘Tru 28 I 


: seldooyuerods Irie woz 


‘pueyoquo :uorprooevVy 
‘SISuoyeId-loTU dg VIUIDONA 
‘JSs9OIsLIJIYZOUrL 


lo} 


4 ‘peoaq 38-81 
‘Buer 09-GE : 90048 f IIpIoA Top 
-urw doy uop uee uo gouYosje sIeAP 
(uoaltyg gyopeg: soldooy op 1eouuea) 
uop[ez 1eoz ‘qsyrdsogaoy Jo puorosye 
‘umaqolwegsey ‘pers ‘proousosur suIz 
-sSruoo uepptw Joy UI ‘STwJOAsJouY JO 
-jeods ‘pjoajsos Suer uododsS 


“uaaogdeep ua “TW OT 
10} ‘puotoojauowues ‘pSuojdeA 40018 
: soldooyuodaodsaoagur mm 


“paorq 38-F1 ‘Suer 
OP-LI : 90019 "Jozoq solypoyojs Jou 
‘[eeSjinA ‘puoasuer :uo rods 


“(« vUUDIS BIA, » JO 19YO 9UMIY 
sTe) uruagjoes anar * (leou Ue ‘Tru 
OT) Suer aoox uep uo (uopseyosperg 
op do ye1ooa) ‘puoroorauouers sj (TANT 
“WIJ[LU 8 B 3 Worse o979uoj UI JOo0d8 
: soldooyuarodsrewog 


‘sldogdeg do :ugrptoovy 
"SIurweId BVIUIOMNT 
“ysaoardoargg JO -JaBAMAZ 


— 160 — 


‘pStuogloA BIJA-OSIQUI BIUIDONJ Surweuog op depuo YlrjuoomeS 19Za0rA 


“peaag 
Fa-6T 199 ogsuoAoqg “QT-9T [92 9JS.Iopuo 
‘Suer Sp-OP : eOOIDH f ISrdsaa01 
sSurjopltz Jo vouyesje doy uop uee 
‘BW IOASJOUY UA SiffeoooAt Uap[oz 
:peorq SI-9L Suer OL-EZ : oMOOJS 
‘ pSuofdoa opliz euso aVBU STAND 
“yostarowuwkÂs garu ‘Srjjeougg 
9Jsoow op ‘p[eoysos uoIode 
“p[eopes solyeA ur uos£yd 
-eIed opoalqdeA Mos s[(TANYIp 901 
doj uop aeeu ‘oumag zoop oldooquar 
-ods topo[ 'PpUIWILOA UoYHAfA OLIEMZ 
‘alrasuer sJor uepsotosperg op do uo 
‘oBrurroaguund ‘ourorx Aslartu 
‘oxltayer ‘uoperg Jep eop{iziopuo 
op uee “YYopaq pluyteddo op doop 
:soldooyuatodsdoag ur a 
"paoaq 
6I-GI vo Suer La-aa Toajo ‘ultyjpeppru 
&R-GI : 9NOOLG toog ‘Brjerors ‘UosN 
-dirfe 304 puodajesoy uodods 


"Teesueorro 
‘ptoadsaoa omeraperg oyosued op 
JOAO 9pdo Japuoz ‘poedq [TU 2°0-1°0 
‘Buer Trw G°0-8O “urorH Isdejru 
: safdooyuatrodsaouwogz 
‘puoyoquo :uUITproe yv 
“xardurs  eIUION 
"'S9013 19 AT 


mm en 


‘"soordnory uod 

-ods1ajura op UBA sInQ Wor 
‘ysjdaoy uep ur spool 

uewerx uedods ze d 


‘poalq GI-FI [99 oIsuUEAOY ‘OI-2T 
[eo ajstopuo f BurI 0G-Op : OOIT 
‘ osLIje wu UIÁs Joru ‘Stwdoasjouy Sue[ 
[ejsoew ‘pjeojsod ror : Ue AOdS 
“ueaeswuo uosydered eo 81u 
-1OASOOq*suruaIq SUBIJ Uoo Jour 
olyeA Topor £ pieepes solyea ox(tTeI 
ur efdooyuarods Jopor ‘Pe[g Io UBA 
op{tzuoaoq op uee uopjaz ‘oplizaapuo 
op UBB UOIsT OJIEMAZ ‘op 
-laddsieaa ‘opduojdeA uIw Jo Joour 
ueurl0a (tz £ 3Yopeq plinyteddo aop zoop 
:saldooyuerodsdegur a 


"ur 
-jepprwu 68-61 “1995 ‘Brrorors yosudrije 
PO 30} puodjesoy uedods 


(« euUAIS Vlo], » “Toyo oumaQ SIE 
-002) urnaq ‘praadsaaeaperg ieu 
UBA OJYE[A lJosuRS op JOAO UAULIOA 9} 
ueyooajs eYarz epussuruy 
-uoewes ‘oprerdeaqg depuoz 
ne gsjeerdos opo Topuoz ‘poorq 
“tru 1 sy(tjeaneu ft Suer [rw G'T-I 
: saldooyuodaodsaae woz 

‘gsnyouy do :uatrptoe v 
“estedsip eIuUWONd 
‘JsooIumdd 


‘pineryes Teef uod 
-ods1ojura ep ugA sInq waor 
‘gsjdey uep ui spoed 
uewary uaaods eze d 
‘paalq FZ-9I [99 IS 
-ueAoq ‘z1-OI [99 o3sdopuo : Suer OP-OE 
: 9OOID FsjesHuejIeA adwojs & JO 1 
ew sSurjep(tz Jo vouYesje dor uop uee 
‘“yostigewwÂÁs Jeru ‘Srumoasjoux Suer 
Teyseow ‘pjeoysa8s gory : ua doods 
"uoao8wo uesydered oe Stu 
-1oASooq ‘eurnagqg sueayuoo Jou 
MEA Jopar ‘pjoopo8 salyea ox(rareg ur 
oldooyuorods Iepoj ‘prordsdsausagm 
loow sofjey dep oplizueuurg op UEE 
‘uoderjs 9IIVAZ 303 SUIUIG 
‘orjews ‘o Suey uruwoutjey ue vepooyos 
-perq ep do ‘“3yopeq pinydoddo ep 2oop 
saldooyuaerodsIiegura 
‘u{rpjeppru 08-C3 : oPOOIS 
‘1e98 Jezeq selhroyars gow Yosudrje 
Joy 30} puodpedoy :UuSIOdS 


“jee8ueorro 
soldoopg “pteidsreauoayin Jeour salJeN 
Jap ep{tzueuurg op UBE : UVAULLOA UA M 
-OOIJs 9YOIzZ ASUEI ‘ILUW OL 
303 ue uliz päruooraa ozlrae8sdoors 
orp ‘uodaags eSuerr 10} puelsojauewes 
uosperg op do “uoltt eStwaoaulir 
ur ‘peoaq “Ttw P°0-8°0 ‘Suer Tw 1-t'0 
: saldooyuedodsdiau oz 

‘puoxequo :ueTprooe yy 
‘wnaewn[g eiuIOON 
"Ssa01[995 


— 161 — 


JIJKOMENDE OORZAKEN. 


Na de roestzwammen, die de eigenlijke oorzaak van 
het roest der graangewassen zijn, dient ook rekenschap 
gehouden te worden met een aantal factoren, die een 
zeer grooten invloed op de uitbreiding der ziekte 
hebben, al naar gelang zij den groei der genoemde zwam- 
men bevorderen of tegenhouden ; dit zijn de bijkomende 
of medewerkende oorzaken, die men in twee groepen kan 
brengen: de uitwendige en de inwendige bijkomende 
oorzaken. 


A. Uitwendige bijkomende oorzaken. 
1. De ligging van denakker en de waterafvoer. 


De verschillende mededeelingen, die in de weten- 
schappelijke literatuur te vinden zijn over den invloed 
van hooge of lage, aan den wind blootgestelde of tegen 
den wind beschutte ligging der graanvelden, van hunne 
voldoende of niet voldoende afwatering en van de nabij- 
heid van water (meren, stroomen, enz.) op de uitbreiding 
van het roest, zijn met elkander in tegenspraak ; uit de 
talrijke antwoorden, die de Zweedsche landbouwers op 
een vragenlijst van ERIKSSON en HENNING ingezonden 
hebben, kan evemin iets bepaald afgeleid worden ; noch- 
tans meenen de beide onderzoekers de volgende onder- 
stelling te mogen uitspreken (wij vertalen hier letterlijk): 

le dat het zwartroest : Puccinia gramints (de roest- 
soort, die bij ons in Zweden aan de haver de grootste 
schade toebrengt) begunstigd wordt in zijne ontwikkeling 
door vochtige, beschaduwde en afgesloten 
ligging met slechte afwatering; 

2° dat echter met betrekking tot het geelroest 
(Puccinia glumarum ; de voornaamste tarweroestsoort 
voor Zweden) de ligging en de afwatering minder 
belangerijk zijn. 

2 De natuurkundige eigenschappen van den 


grond. 


Ook over deze mogelijke bijkomende oorzaak van 
het roest worden een aantal mededeelingen aangehaald, 


— 162 — 


die elkander tegenspreken. Noch de samenstelling van 
den bodem (zand, klei, kalk, humus), noch zijne vooraf- 
gaande bewerking, noch zijn toestand (losheid en vochtig- 
heidsgraad) op het oogenblik van het zaaien schijnen 
daarbij eenigen invloed te hebben. 

Misschien kan men het volgende voor waarschijnlijk 
houden : 

re De natuurkundige toestand van den bodem 
heeft, op zich zelf beschouwd, rechtstreeks geen 
invloed op den roestigheidsgraad van het graangewas, 
dat op dien grond groeit. Een onrechtstreeksche 
invloed daarvan kan nochtans in zekere mate onder- 
vonden worden als volet: op een grond, die voor 
een snellen groei en het rijp worden het gunstigst is, 
zal de oogst het minst aangetast worden. 

2o De bewerking van den grond heeft ook geen 
rechtstreekschen, maar alleen een onrecht- 
streekschen invloed om dezelfde redenen als hierboven. 

3e Eene ongunstige bodemtoestand bij het 
uitzaaien kan het roest begunstigen en wel zoo 
dateen in den zaaitijd te drogen grond, wanneer 
het daaropvolgende weder eveneens droog is, het kiemen 
van de korrels verhindert, terwijl een te natte bodem 
het zaaien tot na het geschikt tijdstip soms doet verschui- 
ven. In beide gevallen is de uitslag dezelfde : de ontwik- 
keling van het graangewas wordt vertraagd en vindt eerst 
plaats in dat gedeelte van het groeiseizoen, waarin het 
gevaar voor besmetting door het roest het grootst is. 


3. De scheikundige toestand van den bodem. 


Omtrent de bijzondere werking van verschillende 
meststoffen, vooral van stikstof en phosphorzuur, schijnen 
de meeste landbouwers en de wetenschappelijke mededee- 
lingen het tamelijk eens te zijn. Over het algemeen wordt 
aaneenomen, dat een hoog phosphorgehalte het rijp 
worden van de graangewassen bevordert en ze daardoor 
tegen het roest beschermt, terwijl een hoog stikstofge- 
halte, vooral indien kort te voren stalmest werd gebruikt, 
het rijp worden vertraagt en het roest bevordert. 


— 163 — 


ERIKSSON en HENNING doen echter opmerken, dat het 
nuttig ware de vraag eens ernstig te onderzoeken en 
vestigen de aandacht der proefnemers op de volgende 
punten : a. de proefnemingen mogen niet gedaan worden 
in gronden, die reeds voorop een bepaalde voedingsstof 
(b.v. stikstof) in overvloed bevatten, daar de uitslagen 
alsdan niet bruikbaar zijn; — &. men dient nauw- 
keurig te weten met welke roestsoort men te doen heeft, 
en voor iedere roestsoort dienen proeven genomen te 
worden, zoowel met weinig als met zeer weerstands- 
krachtige soorten van graangewassen ; — e. de proefne- 
mingen dienen gedurende verscheidene achtereenvolgende 
jaren voortgezet te worden, opdat zij zoowel in roestjaren 
als in niet-roestjaren zouden gedaan zijn. 

4. De voorafgaande Vrucht. 

Ook in den aard van het gewas, dat juist vóór het 
graangewas op den akker werd gekweekt, heeft men een 
bijkomende oorzaak van het roest gezocht. De medege- 
deelde inlichtingen zijn echter zoo uiteenloopend, dat er 
wel geen besluit kan uitgetrokken worden. Men moet 
aannemen dat de voorafgaande vrucht geen bepaalden 


invloed op den roestigheidseraad van den volgenden 
oogst ee 


5. De Zaaitijd. 


De vraag of het vroeg of laat zaaien een invloed heeft 
op den ontwikkelingsgang van het roest, is volstrekt niet 
nieuw. Uitgaande van het feit, dat iedere oorzaak, die het 
rijp worden van de graangewassen vervroegt, tevens het 
gevaar voor schade door het roest vermindert, kon het 
wel niet anders of men moest een heilmiddel zoeken in het 
vroeg zaaien, waardoor men hoopte een vroegen oogst te 
bekomen. — Men heeft echter leeren inzien, dat, wanneer 
men een partij graan een maand vroeger zaait dan een 
andere, er daarom geen verschil van een maand tusschen 
het rijp worden van de beide partijen ontstaat ; soms is 
dit verschil zelfs zeer gering, maar meestal beloopt het 
toch eenige dagen en dit is in vele gevallen voldoende om 
het gevaarlijkste tijdperk zonder hinder voorbij te komen. 

Ziehier overigens hoe ERIKSSON en HENNING deze 
vraag beantwoorden : 


— 164 — 


«]° vroeg zaaien van de zomergraangewassen 
verdient aanbeveling, daar zulks het gevaar voor 
een hevigen aanval van zwartroest vermindert ; — men 
mag echter niet meenen, dat daardoor ieder gevaar gewe- 
ken is, daar andere bijkomende oorzaken, voornamelijk 
in de echte zwartroestjaren, den blijkbaar eunstigen 
invloed van een vroeg uitzaaien kunnen te niet doen ; 

« 29 wat het geelroest betreft — de ergste vijand van 
de wintertarwe in Zweden — door vele landbouwers wordt 
algemeen aangenomen, dat ook hier een vroege 
herfstzaaiing het verspreiden van het roest 
tegengaat. — Echter zou dit door verdere proefne- 
mingen dienen bewezen te worden. = 


6.-De wijze van zaaien. 


Ook aan de wijze van zaaien : dicht of dun, diep of 
ondiep, met de hand of met de machine, enz. is veel belang 
gehecht geworden; sommigen meenden door het zaaien 
van een mengsel, ofwel uitsluitend uit graangewassen 
bestaande, ofwel uit graangewassen en andere planten 
samengesteld, de ziekte te voorkomen, maar het blijkt : 

« 1° dat het dun of dicht zaaien, evenmin als het 
diep of ondiep zaaien of het gemengd zaaien op 
zich zelf seen invloed heeft op het roest, — en 

2o dat die zaaimethode, welke in ieder bepaald geval 
het best geschikt is om een snellen groei en een vroeg 
rijpworden te bevorderen, ook tot het voorkomen van het 
roest de doelmatigste is, en dat daarom het zaaien 
met de machine de voorkeur verdient boven het zaaien 
met de hand. (Wij weten niet in hoeverre iets dergelijks 
ook ten onzent waargenomen is). 


7. De weersgesteldheid. 


Het was te voorzien, dat de gang van het weder gedu- 
rende het jaar invloed zou hebben op de verschijning en 
de verspreiding van het roest; te dezen aanzien zijn 
feiten in voldoende aantal verzameld geworden om de 
volgende besluiten te wettigen : 

Ie dat de ontwikkeling van het zwartroest 
door een rijkelijk neerslag (vooral regen) in Juli 


— 165 — 


en in het begin van Augustus wordt begun- 
tigd, aangezien daardoor de zomersporen (die in dit 
tijdstip gewoonlijk overvloedig aanwezig zijn en licht 
kiemen) in staat gesteld worden te kiemen en de ziekte te 
verspreiden, — en dat die noodlottige werking van een 
laat neerslag nog grooter wordt, wanneer het graange- 
was door aanhoudende droogte tijdens het zaaien en 
onmiddellijk daarna, in zijne ontwikkeling vertraagd is. 

2e dat de ontwikkeling van het geelroest 
opde wintertarwe in deeerste plaats begunstigd 
wordt door rijkelijk regen of dauw in April, of in 
't algemeen in de maand, die op het smelten van de 
sneeuw volgt: dit doet het graangewas welig groeien: 
het celweefsel neemt in kracht toe, maar tevens ontwik- 
kelen zich de zwamdraden, die door die cellen gevoed 
worden, uitstekend, terwijl ook de sporen, die anders niet 
zeer gemakkelijk kiemen, door de sterke afwisseling van 
de temperatuur het best tot kiemen gebracht worden. 


8. De nabijheid van andere planten. 


Wat deze oorzaak aangaat, kunnen wij ons bepalen 
bij het aanhalen van de besluiten, zooals zij door EK. en H. 
zijn geformuleerd : 


De Berberis-en Mahoniastruiken heb- 
ben op de ontwikkeling en het gedijen 
van het zwartroest op de graangewassen, die 
in de onmiddellijke nabijheid staan, een zeer gunstigen 
invloed. Daarom ook mogen deze struiken in de 
nabijheid van graanvelden niet geduld worden: het 
zwartroest treedt op dergelijke plaatsen twee of drie 
weken vroeger op dan elders, en daar in dit geval de 
vorming der graankorrels meestal onder- 
blijft, is de schade veel grooter dan voor de graange- 
wassen, die op zich een grooteren afstand van Berberis 
bevinden. 


2e Dek romhals(Anchusa arvensis) en de ossetong 
(Anchusa officinalis) zijn inderoggeveldengevaar- 
lijke onkruiden, daar zij de aecidiën van het bruin- 
roest kunnen dragen. 


— 166 — 


3° De weegdoorn (Rhamnus cathartica) is voor 
de haver gevaarlijk, daar hij de aecidiën van het 
kroonroest kan dragen. 

4 Dehooger genoemdeaecidiëndragende 
planten schijnen echter niet bepaald noodig 
te zijn tot het ontstaan der verschillende 
roestsoorten, daar men deze op grooten afstand 
van die aecidiëndragende gewassen heeft aangetroffen en 
daar sommige van deze aecidiën betrekkelijk zeldzaam 
voorkomen (b.v. op Anchusa). 

5e De vuilboom (Rhamnus Frangula) is voor de 
haver niet gevaarlijk ; zijne aecidiën kunnen alleen roest 
teweegbrengen op het kropaar (Dactylis glomerata) en 
andere grassen. 

6° Onder de grassen is vooral de kweek (Friticum 
repens) voor rogge en gerst gevaarlijk, daar dit gras 
denzelfden roestvorm kan dragen als deze beide graange- 
wassen ; — voor de haver zijn om dergelijke redenen 
gevaarlijk : het kropaar (Dactylis glomerata), het bot- 
kruid of de weidevossestaart (Alopecurus pratensis), 
het gierstgras (Milium effusum) en het Fransch 
raygras of langgras (Avena elatior). 

7 De rogge kan het zwartroest mede- 
deelen aan de eerst, en omgekeerd; in elk 
ander geval ishet hoogst waarschijnlijk dat het roest 
van een graangewas op een ander graan- 
gewas niet kan overgaan; de tarwe lijdt nooit 
door de nabijheid van om het even welk roestig graan- 
gewas, evenmin als de haver. 


B. Inwendige bijkomende oorzaken. 


De vatbaarheid voor het roest bij de 
verschillende graansoorten. 


Hetgeen in de literatuur over deze zoo belangrijke 
zaak te vinden is, laat zeer moeilijk gevolgtrekkingen 
toe ; vooreerst is in zeer vele gevallen geen onderscheid 
gemaakt geworden tusschen de verschillende roestsoorten 
en vervolgens is men bijna nooit zeker, dat de variëteiten 
of verscheidenheden van verschillende graangewassen, 


MGT 


die door de schrijvers vermeld werden, wel degelijk 
de genoemde variëteiten zijn; iedereen weet welke ver- 
warring er gewoonlijk in al die namen heerscht, en hoe 
dikwijls de eene variëteit voor de andere wordt verkocht, 
zoodat men alleen na een ernstig onderzoek den naam van 
de opgegeven variëteit mag aannemen: die voorzorg 
werd echter in de meeste gevallen niet genomen. — Juist 
daarom zijn de onderzoekingen van ERIKSSON en HENNING 
voor ons van groot gewicht, want al de variëteiten (en 
deze waren zeer talrijk), die door hen onderzocht werden, 
zijn vooraf bepaald geworden : 

TARWE : 184 variëteiten werden beproefd; onder deze 
worden de volgende aanbevolen, als zijnde zeer weinig 
vatbaar voor het roest (vooral geelroest, doeh ook met 
zwartroest en bruinroest is rekenschap gehouden) : 

A. Wintertarwe: Verbeterde Graaf Walderdorff; 
Scoley ’s Squarehead, Zweedsche Binkel- (2) tarwe (behoo- 
rende tot de groep : compactum : dwergtarwe), witte 
spelt zonder naalden; witte winterspelt met naalden ; 
vervolgens witte Chiddam, Amerikaansche witte tarwe, 
Hallet's genealogischer (1), Kaiser en Grevenshagen. Al 
deze soorten weerstaan ook aan de Zweedsche winters, 
(dus ook aan de onze). Verder kunnen wij hier nog bijvoe- 
gen: Nursery, de Crépi, Main’s stand up‚ Engelsche 
Svalöfs, seacclimateerde Schotsche, Dattel, Kent, enz. die 
echter aan de koude minder weerstand bieden. 

B. Zomertarwe: Saumur de Mars, Hongaarsche 
bergtarwe, Bart Trimenia, Spelz März; vervolgens : Ver- 
besserter Kolben, Green Mountain, Galicische zomertarwe, 
Victoria de Mars en Igel ohne Grannen (Egel zonder 
naalden). 

Deze variëteiten worden in Zweden nog goed rijp. 

GERST : 34 variëteiten werden beproefd ; de tweerijige 
gerstevariëteiten bleken voor roest weinig vatbaar te zijn. 
Onder de zesrijige soorten was de Nepalgerst buitenge- 
woon weerstandskrachtig. 


(1) Wij zijn verplicht geweest sommige benamingen te behouden, 
omdat de vertaling ervan soms tot verwarring aanleiding zou kunnen 
geven. 


— 168 — 


RoGGE: 32 variëteiten werden beproefd ; maar in de 
uitslagen is weinig verscheidenheid te bespeuren : de 
Boheemsche rogge schijnt echter voor geen enkele roest- 
soort zeer vatbaar te zijn. À 

HavER : Wel werden van deze graansoort 35 varië- 
teiten beproefd, maar dit had slechts gedurende een jaar 
plaats, zoo dat de uitslagen, volgens de onderzoekers zelf, 
als weinig ernstig dienen aangezien te worden. 


Wat de oorzaak mag zijn van het onderscheid in 
vatbaarheid tusschen de verschillende variëteiten van een 
zelfde graangewas, daaromtrent zijn vele onderstellingen 
gemaakt geworden, maar noch door de dikte van de 
buitenwanden der opperhuidsecellen, noch door de taaiheid 
van de bladeren, noch door het aantal der huidmondjes, 
noch door de aanwezigheid van een waslaag op de opper- 
huid kan dit verschijnsel verklaard worden. — Wij achten 
het daarom niet noodig verder over deze vraag uit te 
weiden. 


Over de wijze, waarop de proeven genomen zijn 
geworden en over de methode, die bij de kunstmatige 
besmettingen gevolgd werd, zullen wij hier niet handelen, 
daar zulks alleen voor den wetenschappelijken onder- 
zoeker van belang is. 


RECHTSTREEKSCHE BESTRIJDING. 


Men heeft een aantal middelen voorgesteld of beproefd 
om het roest rechtstreeks te bestrijden ; men mag echter 
gerust verklaren, dat tot nog toe de uitslagen weinig 
voldoende zijn. — ERIKSSON en HENNING, die ook een 
aantal proeven hebben genomen, komen tot de volgende 
besluiten : 


le Het besproeien der graangewassen 
met zwammendoodende vloeistoffen heeft 
geen invloed gehad op den hevigheidsgraad 
van het geelroest. 


— 169 — 


2e Het besproeien met bepaalde koper- 
zoutoplossingen (1) schijnt het zwartroest 
wel eenigszins tegen te houden, maar die 
bewerking blijkt niet altijd doeltreffend te zijn. Hierbij dient 
ook in acht genomen te worden dat het besproeien van 
graanvelden zeer moeilijk, zoo niet onmogelijk is, afgezien 
nog van het mogelijke gevaar, dat door het voederen van 
met koperzoutoplossingen besproeid stroo zou kunnen 
ontstaan. 

3° Het bestuiven met sulfosteatiet heeft over ’t alge- 
meen de ontwikkeling van het roest niet tegenhouden. 


Hiermede is ons overzicht geëindigd. Hier en daar 
zal de landbouwer feiten aangetroffen hebben, onder den 
vorm van besluiten of raadgevingen, die hem rechtstreeks 
van dienst kunnen zijn, maar niettegenstaande dit alles is 
en blijft het groote middel tot bestrijding van het roest : 
het kweeken en verbeteren van de thans in iedere streek 
voorkomende variëteiten van graangewassen, die het 
best voldoen uit het driedubbel oogpunt van de opbrengst, 
van de weerstandskracht aan uitwendige omstandigheden 
en van de weerstandskracht aan het roest. — Daarvan 
alleen is duurzaam heil te verwachten. 


G. STAES. 


(1) Ziehier de gebruikte koperzoutoplossingen : 
A. Koper-soda : 4 kilogr. soda en 4 kil. zwavelzuur koper op 


100 liter water. 
B. Eau céleste : 1 kil. soda, 1 kil. zwavelzuur koper en 16 


liter ammoniak op 100 liter water. 
C. Bordeaux’sche pap : 2 kilogr. zwavelzuurkoper en 


2 kilogr. ongebluschte kalk op 100 liter water. 


— 170 — 


Paardestaarten en Aardappelziekte. 


De paardestaarten of kattestaarten (Zquisetum) behoo- 
ren tot de lastigste onkruidsoorten, waarvan de verme- 
nigvuldiging slechts ten koste van veel arbeid en veel 
geduld kan tegengegaan worden, terwijl de volkomen 
uitroeiing ervan door velen voor bijna onmogelijk wordt 
gehouden. 

Wij willen echter thans niet spreken over de bestrij- 
dine van de paardestaarten, noch over hunne eigen- 
schappen ; wij hoopen daarover in den volgenden jaargang 
van dit tijdschrift een meer uitgebreid opstel te plaatsen, 
maar wij wenschen de aandacht te vestigen op een feit, 
dat dit jaar in het Sehlesische landbouwblad « Der 
Landwirt » (N° 58, 21 Juli 1896) wordt medegedeeld : 

Een landbouwer bericht dat zijne akkers door de 
paardestaarten betrekkelijk erg worden verontreinigd en 
dat, ten gevolge van de vochtige lente, het hem dit jaar 
nauwelijks mogelijk is geweest dit onkruid te overmees- 
teren, niettegenstaande het zorgvuldigst hakken van den 
grond zoowel met de machine, als met de hand. 

Het meest werden de paardestaarten aangetroffen in 
een veld beetwortels en een veld aardappelen. « De 
hakarbeid was te vergeefs : wanneer men aan het einde 
van een veld gekomen was, mocht ik aan het begin weer 
doen aanvangen. 

Dientengevolge heb ik dagelijks deze velden onder 
de oogen gehad. Plotselings bemerkte ik dat op het 
hooger gelegen en zandigste deel, waar de paardestaart 
het ergst woekerde, de kleine beetwortelplanten gansch 
weggingen, zoodat ten slotte op een uitgestrektheid van 
nagenoeg 2 morgen (1.6 à 1.7 hectare) volstrekt niets van 
de beetwortels overbleef. — Daar geen droogte heerschte 
en al de andere voorwaarden, zooals oorsprong van het 
zaad, tijdstip van het zaaien, voorafgaande vruchten, enz, 
dezelfde waren als op de naastgelegen velden, kon ik 
maar volstrekt niet raden, wat de oorzaak van dit mis- 
lukken mocht zijn. 

« Daarenboven bemerkte ik op den aardappelakker, 
die overigens zeer schoon stond, dat op vele plaatsen de 


— 171 — 


aardappelstruiken geel werden ; — zelfs nu nog (20 Juli) 
waar de aardappelen in vollen bloei staan, en de eene na 
de andere afsterven. Ik meende te doen te hebben met 
engerlingen (larven van den meikever), maar ik kon geene 
engerlingen vinden. — De gepote aardappel was verdwe- 
nen; aan iederen struik bevonden zich een of twee gezonde 
knollen, ter grootte van een hoenderei, de andere knollen 
gingen reeds in verrotting over. De stengel was, zoover 
hij in de aarde stak, zwart en rottend en werd gemakkelijk 
bij stormweder afgerukt. 

« Dit verschijnsel deed zich ook meest voor daar waar 
de paardestaarten het ergst gewoekerd hadden of nog 
woekerden. » 

Een opstel in het landbouwkundig bijblad van het 
Duitsch dagblad « Die Post » (15 Juli 1896) over de paar- 
destaarten als oorzaak van een aardappel- 
ziekte, brengt misschien wel de verklaring van het 
hooger aangehaalde verschijnsel, nl. dat een verband 
blijkt te bestaan tusschen het wegsterven van de jonge 
beetwortelplanten en van de aardappelstruiken van den 
eenen kant, en de aanwezigheid van talrijke paarde- 
staarten op de akkers van den anderen kant : 

De paardestaarten zijn bedektbloeiende planten of 
eryptogamen, die zich dus door sporen vermenig- 
vuldigen. Uit deze sporen ontstaat niet, zooals bij de 
meeste sporen van zwammen, een lange kiembuis, die tot 
een mycelium uitgroeit, maar de kiembuis blijft kort en 
ontwikkelt zich tot een vliesje; de voorkiem of het 
prothallium waaruit dan later een nieuwe paarde- 
staart te voorschijn komt. — In deze voorkiem wordt 
zeer dikwijls een zwam aangetroffen, die het prothallium 
doet afsterven en door SADEBECK : Pythium Equiseti werd 
genoemd. — Later heeft men bevonden dat men hier 
eigenlijk te doen heeft met een zwam, die ook een groot 
aantal andere planten, vooral kiemplanten aantast en 
deze doet omvallen en vernietigt, nl. Pythium de Barya- 
num. (1) Naast een aantal sierplanten, vindt men ook in de 


(1) Zie Tijdschrift over Plantenziekten, 2° Jaarg. l° aflev., blz. 1. 


— 172 — 


lange lijst der nu en dan aangetaste kiemplanten, die van 
klaver, maïs, spurrie, mosterd, huttentut, enz. en die van 
de beetwortels. 

Dat dit laatste gewas door Pythium de Baryanum uit 
de paardestaartvoorkiemen zou besmet zijn geworden, is 
dus volstrekt niet onwaarschijnlijk. 

Doch niet alleen in voorkiemen van paardestaarten, 
wolfsklauwen, varens en mossen en in de kiemplanten 
van een aantal hoogere gewassen kan de hoogergenoemde 
zwam woekeren. 

De onderzoekingen van SADEBECK, DE BARY en WARD 
hebben bewezen dat Pythium de Baryanum, als woekerplant 
(parasiet) en als afvalplant {saprophyt), op de stengels en 
bladeren en op de knollen van de aardappelen kan leven 
en daar ook dikwijls in gezelschap van Phytophthora 
infestans (de zwam van de eigenlijke aardappelziekte) 
voorkomt ; zelfs heeft men meer dan eens de eisporen 
of oosporen van Pythium de Baryanum voor de nog 
steeds onbekende eisporen van Phytophthora infestans 
gehouden. î 

Pythium bedekt de aardappelknollen als een schimmel, 
dringt door de aan die knollen voorkomende openingen 
binnen en veroorzaakt het verrotten van het binnenste 
van den aardappel. In zijne werking kan dus Pythium met 
Phytophthora wel vergeleken worden. — Het zou dus best 
kunnen gebeuren dat in vele gevallen, waarin men de 
ziekte van de aardappelen aan de gewone oorzaak: 
Phytophthora infestans, toeschrijft, men integendeel met 
Pythium de Baryanum te doen heeft, vooral daar waar vele 
paardestaarten op de akkers voorkomen. 

Wij vestigen de aandacht van onze lezers op de boven- 
staande feiten ; ernstige waarnemingen over den invloed 
van de paardestaarten op het rotten van de aardappelen 
en het wegsterven van sommige gezaaide gewassen, 
zouden zeer wenschelijk zijn en ons inlichten, in hoever 
de paardestaart niet alleen rechtstreeks als onkruid, maar 
ook als verbreider van ziekten bij onze cultuurgewassen 
gevaarlijk kan worden. 


G. STAES.