LATE Rl EN. 


ie 


SCHOLTEN te Amsterd 


jopäthologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN 
He) | EN 
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent 


TIJDSCHRIFT 


OVER 


ONDER REDACTIE VAN 


Prof. Dr. J. RITZEMA BOS en G. STAES 


Directeur |. Praeparator aan de Hoogeschool te-Gent 
van het Phytopathologiseh. Laboratorium ! Secretaris 
Witlie Commelin Scholten | van het Kruidkundig Genootschap 
te Amsterdam | Dodonaea 


Î 


VIJFDE JAARGANG 
1899 


(Met 3 platen, 1 kaart en talrijke figuren) 


GENT | 
BOEKHANDEL J. VUYLSTEKE 


e 
hel 5 
sr | 


mnd 


/ 
rij 


_Phytopäthologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent 


TIJDSCHRIFT 


OVER 


PLANTENZIEKT 


ONDER REDACTIE VAN 


Prof. Dr. J. RITZEMA BOS en G. STAES 
Directeur Praeparator aan de Hoogeschool te Gent 
van het Phytopathologisch Laboratorium | Secretaris 
Willie Commelin Scholten van het Kruidkundig Genootschap 


te Amsterdam Dodonadea 


LIBRARY 
NEW YORK 
BOTANICAË 

GARDEN 


VIJFDE JAARGANG 
1899 


(Met 3 platen, 1 kaart en talrijke figuren) 


GENT 
BOEK EANDEL J. VUYLSTEKE 


1899 


GENT, DRUKK. V. VAN DOOSSELAERE. 


INHOUD. 


W. W. Schipper. — Koolrupsen (Pieris Brassicaa L.) 

Dr J. Ritzema Bos. — Aanteekeningen betreffende de leefwijze 
en de schadelijkheid der Cetonias. 

Dr H.J. Calkoen. — Verslag van de valendore der Nader 
lansche Phytopathologische Vereeniging gehouden op 
Zaterdag 11 Maart 189 8 

Dr Ritzema Bos. — Twee tot dus ver RE ziene in 


Phloas decussata . : : EM 
Dr Ritzema Bos. — De San José- Schildruis. — wat wij van 


haar te duchten hebben, en welke maatregelen met 
toog daarop dienen te worden genomen Pab 
Dr Ritzema Bos. — De San José-Schildluis. — Wat wij van 
haar te duchten hebben, en welke maatregelen met 
toog daarop dienen te worden genomen (vervolg) . 


G. Staes. — Hen practische en eenvoudige insectenband voor 
ooftboomen . EE Ee ne Ulo ie : 
G. Staes. — De Bordeauxsche pap. Kleefkracht van BA 


lende mengsels. Werking op gezonde aardappelen. 

G. Staes. — De krulziekte der perzikbladen en hare bestrij- 
ding. 5 5 

G. Staes. — Berihetming rd jonge Baatoenis er wild- 
schade. 8 

G. Staes. — Binliographie k 


12 


24 


29 


130 


135 


138 
142 


INV 


D: J. Ritzema Bos. — De San José-Schildluis. — Wat wij 
van haar te duchten hebben, en welke maatregelen met 
‘toog daarop dienen te worden genomen (slot) . 

Dr J. Ritzema Bos. — Een gevaarlijke vijand der ooftboomen 

Dr J. Ritzema Bos. — Verdelging van slakken en andere 
schadelijke dieren dooreenden en kippen . 

G. Staes. — Een onderzoek over den stink- of steenbrand jee 
tarwe in Belgie in 1898 . . . . « Re 

Dr: J. Ritzema Bos. — Een Bacteriënziekte der Syringen. 

G. Staes. — Over de roode rotting van de spar 


145 
168 


169 


170 


177 
188 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D" J. RITZEMA BOS en G. STAES. 


Vijfde Jaargang. — r° Aflevering. Maart 1899. 
RE: LIBRARY 
KOOLRUPSEN NEW YORK 
BOTANICAE 


(Pieris Brassicae L.) 
GARDEN 


Zooals men spreekt van meikever- en muizenjaren, zoo 
noemt men ook eén jaar, waarin bijzonder veel larven van vlin- 
ders op treden, een rupsenjaar. 

Zulk een jaar is zeker 1898 geweest, wat betreft de kool- 
rups of de larve van het groote koolwitje (Pieris Brassicae L.). 

De koolen hebben dan ook geducht te lijden gehad; op ver- 
scheidene akkers hebben de buitengewoon vraatzuchtige larven 
den eigenaars niet veel anders als stronken en bladnerven 
overgelaten. 

Nevensgaande afbeeldingen, naar foto’s genomen, mogen 
daarvan eenig denkbeeld geven. PI. l en 2. 

Bij deze verwoesting heeft dit jaar een eigenaardig ver- 
schijnsel al bijzonder sterk en algemeen de aandacht getrokken 
en wel dit, dat koolvelden, dicht bij huizen gelegen, 
veel meer van de rups te lijden hadden dan die, 
welke verder het veld in aangetroffen werden. 

Het was zeer in het oog vallend, hoe zelfs het afvreten der 
kool steeds dicht bij huizen, schuttingen, boomen enz. begon en 

dan van daar uit verder weg voortging. 
ES Het afgebeelde koolenveld kan ook dit verschijnsel veraan- 


a 
__schouwelijken. Pl. 2. 
ee) 


Ì 
a 
Lui 
u 


UD 


Men ziet ook daar, dat de akker bij de huizen geheel ver- 
woestisen dat de plaag zich verder op voortgeplant heeft, en 
zoo was het allerwege. 

Dat het aan verklaringen van dit verschijnsel niet ontbroken 
heeft, laat zich denken, maar opmerkelijk ishet, dat ik de juiste 
opheldering van niemand gehoord heb, niettegenstaande ik er 
herhaalde malen koolverbouwers naar gevraagd heb. 

“t Kon daarom, dacht mij, zijn nut hebben, om in dit tijd- 
schrift een artikeltje aan het verschijnsel te wijden. 

Wat meerdere kennis aangaande de leefwijze van de kool- 
rups zal niet alleen het verschij nsel verklaren, maar tevens 
middelen aan de hand doen, om zijn kool tegen een dergelijke 
vernieling te beveiligen, iets wat in de eerste plaats den veld- 
arbeider ten goede kan komen, voor wien toch kool dikwijls een 
groot deel des jaars de hoofdgroente uitmaakt. 

Niet alleen op de velden was het te zien, dat er veel rupsen 
waren, ook de wegen bewezen dit zeer vaak. 

De wandelaar gleed soms uit, glibberig als de paden waren 
door de vele stukgetreden rupsen. 

Bij gansche drommen heb ik deze beesten in veel haast dwars 
over wegen heen zien marcheeren, teneinde de kwartieren te 
bereiken, waar ze den naderenden winter zouden door kunnen 
brengen. 

Tot schuilplaatsen kiezen ze daartoe meestaal huizen, schut- 
tingen, boomen enz. uit. 

Hier kruipen ze dan tegen op, om spoedig daarna in den 
poptoestand over te gaan. Pl. Sa. a. en Fig. 8. 

Zeerhoog verheffen zich deze dieren dan meestal en het heeft 
er den schijn van,of ze op tamelijk verren afstand weten te 
onderscheiden, wat hoog en laag is, althans hetgeen ik op een 
weg gebeuren zag, doet dit wel vermoeden. 

In een hoek, gevormd bij het kruispunt van een rij- en een 
spoorweg, lag een akker met kool, van beide wegen gescheiden 
door een diepe, maar droge sloot. 


EED De 


In de maand October op een mooien Zondag morgen zag ik 
bij ’t genoemd kruispunt tal van rupsen dwars den rij weg over- 
steken, blijkbaar op reis naar een rij boomen, die aan den ande- 
ren kant van den weg stond. 

Ze konden onmogelijk anders als van hetkoolenveld afkom- 
stig zijn en ze hadden dus om haar doelwit te bereiken een sloot 
moeten oversteken. 

Aan de spoorbaan, dichter bij de koolen dan de boomen, 
stond een spoorwachtershuisje en op het veld zelf een arbei- 
derswoning. 

De vraag rees bij me op, waarom de dieren niet liever de 
kortere wegen naar deze huisjes dan den langeren naar de 
boomen genomen hadden. 

Ik kon niet bespeuren, dat de eerste twee meer hindernissen 
aanboden dan de laatste en de eenige verklaring, die ik vinden 
kon, was, dat de huisjes hun te laag waren. 

Inderdaad vond ik enkele dagen later de bewijzen, dat de 
rupsen ver tegen de hooge stammen, ja zelfs tot halverwege de 
takken, opgeklommen waren. Zulk een hoogte hadden ze aan 
de huisjes zeker niet kunnen bereiken. 

Niet, dat ik zoo hoog de inmiddels verpopte dieren kon zien, 
neen daartoe hadden ze als sehutsmiddel te veel de kleur van de 
met mos begroeide boomen. Het waren zijdekleurige hoopjes, 
die me bewezen, hoe hoog de rupsen, na vooraf in de sloot afge- 
daald te zijn, opgestegen waren. Zie Pl. 3 b. b. en Fig. 11, B. 

Zulke gele voorwerpjes, van dicht bij gezien, lijken merk- 
waardig veel op de cocons van zijderupsen in ’t klein. 

Aan muren, boomen enz., waaraan poppen van het kool- 
witje zitten, zoekt men ze dikwijls in den voorherfst niet te 
vergeefs. 

Niet zelden worden deze gele rolronde voorwerpjes voor 
eieren van de koolrups aangezien. 

Dat bleek me dit najaar opnieuw. In de plaats mijner 


ets LR 


inwoning liep het verhaal, dat erin een der buitenwijken, een 
perceel huizen was, waar rupsen, door het leggen van eieren, 
zich zoo schrikbarend vermeerderden, dat de muren als met 
de beesten overdekt waren. 

En op mijn opmerking, dat er geen rupsen bekend zijn, die 
eieren leggen, werd me toegevoegd » Dan heb ik ze ontdekt; 
want ik heb gezien, dat ze het deden. » 

Een onderzoek, ter plaatse ingesteld, bewees me echter, dat 
de bedoelde rupsen allen van een zelfde koolveld, dat onmiddel- 
lijk tegen de huizen lag, afkwamen. 

Bij of op de genoemde gele hoopjes ziet men niet zelden een 
doode rups zitten, iets wat zeker het geloof heeft doen ontstaan, 
dat het de groote vruchtbaarheid is, die het dier den dood aange- 
daan heeft. 

En al is dit laatste ook werkelijk niet zoo, toch bestaat er 
nauw verband tusschen het sterven van de rups en de gewaande 
eieren. 

In ieder van de gele voorwerpjes, dat cocons zijn, steekt een 
sluipwesppop (Mtcrogaster glomeratus L.), die als kleine larve 
uit het rupsenlijf gekropen is, na 
met een deel daarvan zich vet 
gemest te hebben, dankbaar, dat 
de wesp, die haar het aanzijn 
schonk, haar als ei op zulk een 
doelmatig plekje ingeboord had. 

Is het wonder, dat de rups 
door een 50 tot 80 inwendige 
parasieten uitgeput, bezweek 


Fig. 1. A. Een koolrups, waaruit de larven 
van de sluipwesp Microgaster glomera 
tus te voorschijn kruipen. B, Larven zijn lichaam begonnen te boren, 
van de sluipwesp voor een groot deel 
reeds verpopt. (Naar RrrzeMa Bos). ten einde een uitweg te vinden 


toen dezen met hun allen gaten in 


om buiten over te kunnen gaan in gele cocons? Fig. 1. 
Groot is het aantal der koolrupsen, dat door deze sluip- 
wespen bezocht wordt, om er haar eieren in te leggen. 


sn 


Deze kleine wespen zijn dus den menschen in het verder 
onschadelijk maken van de rupsen zeer behulpzaam en het is 
daarom verstandig de gele cocons niet te vernietigen. Jammer 
js het, dat vogels er zooveel van verslinden. 

Aan menigen boom, waar ik de gele voorwerpjes in October 
en begin van November zag 
zitten, zijn ze nu reeds voor een 
groot deel verdwenen. 

De rupsen, welke aan de 
steken van de sluipwespen ont- 
komen zijn, maken zich eindelijk 


een gordel van één draad om het 

lijf, waarmede ze zich aan een 

muur of boom vasthechten, om _ Fig.2. De sluipwesp Microgaster glome- 
4 £ ratus vergroot voorgesteld, (Naar 

spoedig daarna in den poptoe- RirzeMa Bos). 

stand over te gaan. 

Heeft het dier een dakje boven zich, in den vorm van een 
kozijn van een zolderraam of iets dergelijks, zoo nemen ze 
veelal eene horizontale houding aan, is dat niet het geval, zoo 
richten ze zich met den kop naar boven. Open en bloot zitten 
ze nu daar aan weer en wind ten prooi. Zie Pl. 3 a.a.enFig.3. 

Is het weder gedurende den winter bijzonder ongunstig, zoo 
schijnen hierdoor velen van haar om te komen, en dat meezen en 
andere insecten-etende vogels, gedurende den winter druk bezig 
met de boomen af te zoeken, er vrij wat verslinden, is zeer 
begrijpelijk. Geen wonder is het dus, dat veel der rupsen van 
het najaar het niet tot een vlinder in het voorjaar kunnen 
brengen. 

Op een najaar, zelfs met buitengewoon veel rupsen, kan een 
voorjaar met weinig vlindersvolgen Deze,de groote koolwitjes, 
verlaten gewoonlijk in Mei hun poptoestand, om door de lucht 
te gaan dwarrelen. Doclloos zijn deze bewegingen echter alles 
behalve. 


id 


Rusteloos zoeken ze o. m. naar planten, waarvan ze weten, 
dat ze door hun nakomelingschap, de rupsen, met veel graagte 
zullen gegeten worden. 

Hebben ze eindelijk geschikte exemplaren gevonden, dan 
leggen ze tegen de bladeren in een hoopje bijeen een groot aantal 
eieren, waaruit na enkele dagen zoovele rupsen te voorschijn 
kruipen. 

Deze ‘blauwachtig groene dieren met zwarte punten en 
vlekken, met zwart geranden kop en gele streep over iedere zijde 


Fig. 3. Het groote koolwitje (Pieris Brassicae), mannetje "o, wijfje Q, rups en pop. 
(Naar RrrzEMA Bos). 


en over den rug komen gewoonlijk reeds in Mei uit als kleine 
beestjes. 

Doch zich te goed doende aan de planten, die de vlinder 
voor hen uitzocht, groeien ze zoo snel, dat ze weldra uit hun 
weinig uitzetbare huid barsten, iets, wat ze viermaal herhalen, 
waarna ze onder de bladeren en aan de stengels van de plant, 


ee 


waarop ze zitten, gaan verpoppen, ten einde na verloop van 
een week of drie als vlinder te voorschijn te komen. Deze legt 
op zijn beurt wederom eieren en vindt daartoe reeds koolplanten 
genoeg. Zijn larven verschijnen gewoonlijk in Augustus, 
richten wat schade in de koolen aan, om dan in September hun 
winterkwartier aan huizen, boomen, enz. op te zoeken teneinde 
er als pop te overwinteren. 

Uit deze beschrijving blijkt dus, dat er gewoonlijk twee 
generaties van deze koolwitjes optreden, nl. een zomer- en 
wintergeneratie. 

De zomergeneratie ontwikkelt zich van Mei tot Juli, dus in 
drie maanden, van ei tot volvormd insect, terwijl de wintergene- 
ratie dit doet van Augustus tot April, dat is dus in 9 maanden. 

De eene doet het dus driemaal zoo snel als de andere. 

Zeer waarschijnlijk is het, dat de meerdere warmte van den 
zomer invloed op deze snellere ontwikkeling van de zomergene- 
ratie heeft. 

Is de winter voor de poppen, aan muren en boomen gezeten, 
gunstig geweest, zoo komen er niet alleen meer vlinders dan 
anders in het voorjaar voor den dag, maar ze vertoonen zich ook 
vroeger. … Dit kan soms een maand verschillen, vooral als ook 
het voorjaar wat mede werkt; de eerste vlinders komen dan niet 
in Mei maar reeds in April. Volgt nu een gunstige zomer, zoo 
ontstaat niet zelden tusschen de zomer- en wintergeneratie nog 
een derde. Men heeft in dat geval in April, in Juli en in de 
tweede helft van Augustus telkens een nieuw geslacht van 
koolwitjes. 

De derde generatie, die van Augustus, is gewoonlijk 
bijzonder talrijk, veel talrijker althans dan de beide voorgaande, 
wat zich verklaren laat. 

Van de poppen, die den winter trachten over te blijven, 
gaan nl. zooals we gezien hebben, verscheidene verloren. 

Van de eerste generatie, die in April ontstaat, en waarvan 


LES 


de poppen minder van koude, niet van sluipwespen, en onder de 
bladeren ook in geringer mate van de vogels te lijden hebben, 
komen er meer terecht; van daar, dat gewoonlijk ook de tweede 
generatie, die van Juli, reeds talrijker is dan de eerste. Leggen 
die van de tweede generatie nu ieder meer dan 100 eieren, 
zoo laat het zich begrijpen, hoe sterk deze derde generatie door 
rupsen vertegenwoordigd kan zijn. 

Vrij zeker is het, dat zulk een derde generatie dezen zomer 
opgetreden is. 

De zachte winter van 97 op 98 was den poppen gunstig en 
de nazomer warm, zoodat de tweede generatie gemakkelijk een 
derde kon doen ontstaan en zoo wordt het dus duidelijk, dat we 
dit najaar zooveel last van de koolrupsen konden hebben. 

Tot diep in de maand Oetober waren er nog te vinden, dat is 
zoo laat, als anders zelden gebeurt. 

Geen wonder dus, dat bij zulk een veelvuldig en zulk een 
langdurig bezoek de koolen geducht te lijden hadden. 

Zooveel schade,als dezen zomer aangericht is, komt gelukkig 
niet telken jare terug, toch treden de koolrupsen ieder jaar meer 
of minder verwoestend op. 

Werkelijk afdoende middelen ter bestrijding kent men, voor 
zooverre ik weet, weinig of niet. Prof. Ritzema Bos beveelt 
het afzoeken van de eieren en de beesten aan, iets, wat in een 


rupsenjaar zeker geen geringe bezwaren heeft; ook het zetten 
van hennep om de koolakkers heen wordt door sommigen aanbe- 


volen. 

De dagbladen hebben dezen zomer medegedeeld, dat iemand 
door kalk op de koolen te strooien prachtige resultaten gehad 
heeft; ook het besproeien met zeepwater wordt aanbevolen. 

Zeker echter is het, dunkt mij, dat de manier, waarop de 
laatste generatie haar gedaanteverwisseling doorloopt ons een 
middel aan de hand doet, om de rupsenplaag zeer aanzienlijk te 


bestrijden, 


EE 


We hebben gezien, dat het koolwitje, evenals dit bij de 
meeste insecten het geval is, zorg voor zijn nakomelingschap 
heeft. 

Het dier legt de eieren uitsluitend op die planten, waarmede 
de uitgekomen rupsen zich gaarne voeden. 

Daarom zoekt de tweede en ook de derde generatie kool- 
planten op. 

Doch de vlinder der laatste generatie strekt de zorgen 
verder dan tot aan de rups toe uit. Wetende, dat deze bij 
t verpoppen gaarne in de hoogte kruipt, rust hij niet voor hij een 
koolveld gevonden heeft, dat in de nabijheid van huizen, 
boomen, enz. gelegen isen hier legt hij zijn talrijke eieren bij 
voorkeur dan neer. 

En zoo is het te verklaren, dat koolen dicht bij huizen en 
boomen meer onder rupsen lijden dan die, welke verder weg in 
’t veld staan. Zie PI. 2. 

’k Heb in dit rupsenjaar zelfs geen enkel koolenveld, dat 
ver van boomen, huizen enz af gelegen was, door koolrupsen 
aangevreten, kunnen vinden; volkomen ongeschonden bleef zulk 
een akker staan, terwijl de andere meestal geheel of gedeeltelijk 
kaal gevreten werden. 

Wie dusaan de rupsen ontkomen wil, plante zijn 
koolen ver het veld in, op vrij en open terrein. 

De derde generatie, die van Augustus dus, vindt soms op 
de plaats, waar ze uit de poppen kwam, te weinig geschikte 
planten, daar zij, als rups, ze reeds te veel aangevreten heeft. 

In zulke gevallen zwerven de koolwitjes niet zelden van 
het eene oord naar het andere in groote zwermen bijeen. 

Koolen worden echter zeer algemeen verbouwd en dat dus 
de vlinders dichter bij geen dezer planten vinden kunnen zal wel 
niet vaak voorkomen. 

Vermoedelijk is het daarom, dunkt me, dat de zwervende 
vlinders geen koolen vinden konden, die hun dicht genoeg bij 


Ng 


huizen enz „staan en dat ze zich daarom verre tochten getroosten, 
liever dan de eieren neer te leggen daar, waar de rupsen geen 
geschikte plaatsen tot verpoppen zouden kunnen vinden. 

Waar de behoefte, om de eieren bij hooge dingen te leggen, 
zoo groot is, zou men hiervan gebruik kunnen maken, om de 
koolwitjes wat uit te roeien. 

Men zou daartoe allerwege de koolen, die men eten wil, 
op het open veld moeten planten, maar bovendien zou men 
bij huizen enz., koolen als zoogenaamde vangplanten moeten 
zetten. 

Deze laatste worden dan later opgeofferd. Zoodra men ziet, 
dat ze door de koolrupsen bezocht zijn, vernietigt men de plan- 
ten, door ze op de plaats zelf onder te graven, daarbij de afge- 
vallen rupsen niet sparende. 

Vooral zou een dergelijke maatregel dit najaar veel goeds 
hebben kunnen te weeg brengen; want mogen in andere jaren, 
wegens de koude in het najaar, veel rupsen omkomen, dit is in 
1898 niet het geval geweest. 

Het warm weer in het begin van den herfst heeft aan de 
rupsen meer dan voldoende gelegenheid gegeven om de winter- 
kwartieren te bereiken. 

Krijgen we nu een zachten winter, dan ligt het vermoeden 
voor de hand, dat de rupsenplaag in het volgende jaar wederom 
buitengewoon groot zal zijn. 

Nog een ander middel, ter plaatselijke bestrijding, vindt men 
in het volgende : 

De vlinders, in het voorjaar uit de overwinterde poppen 
gekomen, vinden voor hun rupsen nog geen koolplanten. Bij 
gebrek daarvan leggen ze dan ook de eieren op wild groeiende 
kruisbloemige planten. 

Wie hiervan er veel op zijn veld heeft staan, zal dus in het 
voorjaar een druk bezoek van koolwitjes te wachten hebben 
en het gevolg zal zijn, dat hij meer dan iemand anders van 


u 
* \ \ s 


: 
1 
. k _ 
f R í Î 
Ll 1 
f d 
n 
Í À 
ï 
ï 
; F 
í 
. ii d 
id 
. 
1 
1 
i 
NK 


TiJDsCcHR. o. PLANTENz. 1899. Bozalt 


ve We 


TIJDSCHR. O0. PLANTENZ. 1899). 


- 


Pond: 


TIJDSCHR. Oo. PLANTENZ. 1899. 


ES 
S 
S 
pe 
5 


4 
_ _ Me ® 
n Ee _ n ® Lj _ n 
ad de 
B . el 
a 1 Ee ’ 
d dl - 
a _ Ì ad A N 
4 Ei _ 
3 Ni . Lj 
je ke ï 8 
a Á he 
_ _ j 
e E ed — » _ 
‚n = > of a _ ' 
en OO a 
E Li id 1 1 n n et 
ad hd ei _ 
N a 
de * 
de el _ 
kj A, nt É 
_ _ E 
} 
= it ie De En 
r a 
n Den _ à 
S E 
Me 
id Ea 
_ d 
dé 
« ni DN 
_ Pes = ie 
5 B 
8 ll ï N 
ie . ' je 
wt * jn _ 
: 
_ Je 
k * 
© mel ” _ Dn ere on oe 
OO 1 OO OO 


Î 


ne 


rupsen zal te lijden hebben gedurende den ganschen zomer. 
In het kort de maatregelen ter bestrijding van de koolrups, 
uit het medegedeelde voortvloeiende, samengevat,kom ik tot het 
volgende : 
1. Verbouw de koolen, die gegeten zullen worden, in het 


open veld ver van huizen, schuren, schuttingen, boomen enz , 
en plaats vangplanten ter verdelging bij de laatst genoemde 


voorwerpen. 
2. Zorg, dat op en in de nabijheid van het bouwland, in het 
voorjaar zoo weinig mogelijk wild groeiende kruisbloemige- 
planten te vinden zijn. 
3. Spaar zooveel mogelijk de cocons van Mtcrogaster 
glomeratus. 


December 1898. W. W. SCHIPPER. 


VERKLARING DER PLATEN. 


Plaat 1. Een kool door de rups van het groote koolwitje (Pieris 
Brassicae L.) aangevreten. 

Plaat 2. Een koolenakker op de Garst te Winschoten door de 
rups van het groote koolwitje (Pieris Brassicae L.) aangetast. De 
vernieling is aan de straat, waar ook boomen staan, begonnen en 
heeft zieh geleidelijk het veld in verder voortgeplant. 

Plaat 3. Een stuk boomschors. — a. a. Poppen van het groote 
koolwitje (Pieris Brassicae L. — 5. b. Hoopjes poppen van de sluip- 
wesp Mierogaster glomeratus L. 


== 19 


AANTEEKENINGEN BETREFFENDE DE LEEFWIJZE EN DE SCHADELIJKHEID 
DER CETONIA'S. 


Het zij mij vergund, hier bij het zeer interessante opstel van 
mijn geachten mede-redacteur, op bl. 26-31 van den vorigen 
jaargang, eenige verdere mededeelingen te doen omtrent de 
schade, door Cetonia'’s (« gouden torren » en hare verwanten) 
teweeg gebracht, en iets te vertellen omtrent de in vele opzich- 
ten merkwaardige leefwijze harer larven. Juist in den laatsten 
tijd zijn daaromtrent belangrijke waarnemingen gepubliceerd. 

Wat de heer Staes op bl. 27 van zijn opstel over Cetonza 
stictica zegt: « Algemeen wordt die kever beschouwd als 
zijnde zonder belang voor de houtteelt en den tuinbouw », — dat 
zelfde gold tot voor zeer kort van alle Cetonia’s, ja van alle 
representanten der geheele onderfamilie van de « Bloem- 
kevers ». 

In het Standaardwerk van Judeich en Nitsche, getiteld: 
« Lehrbuch der mittel-europiischen Forstinsektenkunde », 
lees ik op bl. 295 : .……. » de Bloemkevers, Melitophila Latr , 
prachtig gekleurde, metalliek schitterende. meest exotische 
soorten, waarvan de volwassen kevers … …. zich met stuifmeel 
en met uit de planten uitvloeiende sappen voeden, terwijl de 
larven in rottend hout en in mierennesten zich ophouden ». 

Verder gaan de schrijvers aldus voort : « Uit een houtteelt- 
kundig oogpunt van beteekenis is (in de familie der Plaatsprie- 
tigen) alleen de tot de Loofkevers behoorende onderfamilie der 
Melolonthini, waarvan de meikever de hoofdvertegenwoor- 
diger is ». 


Uit deze uitdrukking in het werk van Judeich en Nitsche, 


RN 


waarvan deel [ in 1895 verscheen, blijkt wel dat deze schrijvers, 
die in de toegepaste insektenkunde doorkneed zijn, geenerlei 
schade van bloemkevers wisten te vermelden. 

In C. G. Calwer’s « Käferbuch » (5° druk, bewerkt door 
Dr Stierlin; 1893), lees ik op bl. 280 onder Cetonta : 

« De engerlingachtige larven leven in den grond, in ver- 
molmde boomstompen en aan zieke wortels ;ook graag in mieren- 
nesten ; ontwikkeling meerjarig. Kevers in Mei en Juni op 
bloemen, waarvan zij de helmhokjes opvreten, of op plaatsen 
waar sap uit de boomen vloeit. » 

Everts (« Nieuwe Naamlijst van de Nederlandsche Schild- 
vleugelige insecten », uitgegeven in de « Natuurkundige Verhan- 
delingen van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen », 
1887, zegt van Oxythyrea funesta Poda (dat is dezelfde soort, 
die veelal onder den naam Cetonda stictica voorkomt, en ook 
door den heer Staes aldus wordt genoemd): « Op Spiraea en 
rozen », — 

Cetonia marmorata F.: « In het midden van den zomer, 
vooral aan uitvloeiende sappen van eiken en wilgen »;« Brum: 
men en Rhederoord op ananaskasten » ; — 

Cetonia floricola Hrbst : (C. aenea Gyll): « Gemeen op 
bloeiende Cornus sanguinea en Sorbus in de Oostelijke 
provinciën » ; — 

Cetonta aurata L.: «Gemeen op rozen, Spiraea en 
bloeiende vlier ». 

Het blijkt dus dat ook onze eerste Coleopteroloog (kever- 
kundige) van schade, door Cetonta'’s teweeggebracht, — 
althans vóór 1887 — nooit hoorde, dan alleen misschien wat 
betreft het vernielen van sierbloemen (rozen, enz.). Everts 
maakt wel is waar opmerkzaam op het eigenaardige van ’t voor- 
komen van Cetonta marmorata « op ananaskasten »; maar 
van schade heeft hij blijkbaar niet gehoord. 

Toch hebben reeds nu en dan andere schrijverserop gewezen, 


ee Wen: 


dat de Cetonta'’s en hare naaste verwanten niet altijd geheel 
onschadelijk zijn, ’t zij dan dat ze als larven dan wel als kevers 
nadeelig werden. Reeds Ratzeburg maakt daarvan in het eerste 
deel van zijn beroemd boek « Die Forstinsecten », ’t welk in 
1837 verscheen, melding (bl. S4.). Hij zag de larven van de 
gewone gouden tor (Cetonia aurata) vretende aan levende 
boomwortelen, en zegt ook dat de volwassen kevers soms in 
tuinen aan de bloemen merkbaar schade teweeg brengen. 

Curtis maakt in zijn « Farm insects », welk boek in 1860 
verscheen (bl. 107), insgelijks melding van schade, door Cetonia 
aurata veroorzaakt : als kever aan de bloemen van bloeiende 
turnips (voor zaadwinning), aardbeiplanten, rozen, syringen, 
pioenen en andere gewassen; als larve aan de wortels van 
grassen en allerlei andere planten; hij noemt zelfs de larven 
« uiterst schadelijk in tuinen en kweekerijen ». 

Miss E. A. Ormerod behandelt ook reeds in den eersten 
druk van haar « Manual of injurious insects » (verschenen in 
1881) op bl. 310 de gouden tor onder de schadelijke insekten. 
Als larve, zegt zij, vreet zij de wortels van aardbeiplanten, van 
gras en andere gewassen ; als volwassen insekt vernielt zij de 
bloemen van verscheiden sierplanten, in ’t bijzonder van rozen, 
verder vooral die van aardbeien en die van turnips, welke men 
voor zaadproductie heeft laten staan; van de laatstbedoelde 
bloemen eet zij de helmhokjes der meeldraden af. 

In haar pas verschenen boek : « Handbook of insects inju- 
rious to orchard and bush fruits » (1898) voegt Miss Ormerod bij 
de soorten van bloesems, die vooral door den kever worden 
vernield, nog de appelbloesems. Zij haalt een paar voorbeelden 
aan van inderdaad zeer aanmerkelijke beschadiging van 
appelbloesems en van aardbeibloesems door de gouden tor, die 
in de bedoelde gevallen bij duizenden werd aangetroffen. 

In « Illustrierte Wochenschrift für Entomologie » (Bd. II, 
n° 11; 1897) komt op bl. 167-173 een opstel voor van Alex. 


MS 


Reichert getiteld « Ueber Cetoniden, ihre Lebensweise und ihr 
Vorkommen in der Umgegend von Leipzig ». Ik vind daar, 
behalve veel interessants betreffende de leefwijze, ook eenige 
mededeelingen aangaande de door de Cetoniden veroorzaakte 
schade. Zoo lees ik daar eene mededeeling van Redtenbacher, 
volgens welke in 1863 ZEpicometis hirta op het Marchveld bij 
Weenen bij millioenen op de graanvelden voorkwam en de 
korenaren vernielde. — Van dezelfde soort zegt Reichert, dat de 
kevers — volgens zijne ervaring — bij voorkeur in gele bloemen 
zich ophouden (Caltha palustris of dotterbloem, Potentilla 
verna, Leontodon Taraaxacum of paardebloem), waar zij vooral 
stuifmeel eten, met welke stof zij soms geheel en al bedekt zijn. 

In het tweede deel (N° 35; 1897) van hetzelfde entomologisch 
weekblad komt op bl. 545-549 een opstel voor van Prof. Karl 
Sajó, getiteld « Mittheilungen über die Lebensweise einiger Ceto- 
nijden. » Deze weidt daar nader uit over de schade, die Zpico- 
metis hirta soms in Hongarije teweeg brengt, welke schade 
volgens dezen natuuronderzoeker, nog van des te meer beteeke- 
nisis, wijl dezekever in den volwassen toestand een zoo lang leven 
heeft. Men vindt daar exemplaren van deze soort, op sommige 
tijden bij duizenden, van Maart af tot in de eerste dagen van Juli. 
Zij zijn volstrekt niet kieskeurig wat hun voedsel betreft, als 
‘tmaar bloemenzijn. ’t Meest vestigen zij zich op bloemen van 
Saamgesteldbloemige planten en van Roosbloemigen; vooral 
ook de bloesems van ooftboomen (appel, pereboom, kerseboom, 
abrikoos)hebben er veel van te lijden, in ’t bijzonder ook de bloe- 
men van syringen. Is de eerste rijke bloeiperiode van het voor- 
jaar voorbij, dan begeven zij zich naar de roggevelden op het 
tijdstip dat de rogge begint te hloeien. Moge ook al het aantal 
kevers groot wezen, — wanneer zij zich verbreiden over de dui- 
zenden hektaren, die met rogge beteeld zijn, dan is toch de schade, 
door hen aan de rogge teweeggebracht, gewoonlijk niet van zoo 
bijzonder veel beteekenis. Maar enkele jaren kan men dit 


En 


volstrekt niet beweren ; en Sajó maakt melding van gevallen, die 
zich in 1891 voordeden, waar over groote uitgestrektheden 
de rogge in den bloeitijd zoodanig werd beschadigd, dat het 
gewas geheel mislukte en als groenvoeder moest worden 
gebruikt. Ook het koolzaad werd op groote schaal vernield. — 
De bloemen van den wijnstok worden somwijlen eveneens door 
de Epicometis hirta verwoest; men heeft dit niet alleen in 
Hongarije, maar ook in Frankrijk geconstateerd. 

Volgens Sajó is Oxythyraea funesta (die in het opstel van 
den heer Staes met den naam Cetonia stictica wordt aangeduid) 
sedert lang, vooral in zuidelijk Europa, bekend als verwoester 
der bloesems van den wijnstok en van ’t graan, bepaaldelijk van 
de tarwe. Eene. vernieling echter van bladeren en stengel- 
deelen door dezen kever, waarover de heer Staes in het boven 
aangehaalde artikel handelt, schijnt tot dus ver nooit te zijn 
waargenomen. 

Van Cetonia floricola Hrbst (C. aenea Gylt) deelt Sajó ten 
slotte mee dat kevers van deze soort in de nabijheid van Buda- 
pest schadelijk werden doordat zij de kersen opaten; zij boor- 
den daarbij hunnen kop diep in het vruchtvleesch der kersen in. 
Dat geschiedde in Juni 1892. Andere gevallen schijnen er niet 
bekend te zijn dat deze kevers als vruchteters nadeel berok- 
kenden, met uitzondering alleen van de twee gevallen, door mij 
vermeld in het verslag over de werkzaamheden van het phytopa- 
thologisch laboratorium Willie Commelin Scholten gedurende 
1896, meegedeeld in het Landbouwkundig Tijdschrift, (1897, 
all. 2, bl. 94) en door mij besproken als volgt : 

« In den loop van dit jaar vernam ik, dat op het landgoed 
Rhederoord (Gelderland) kevers schadelijk werden in de ananas- 
kassen. Bij een bezoek daar ter plaatse, bleek mij, dat er 
gouden torren (Cetonia floricolua) in deze ananaskassen in 
grooten getale aanwezig waren, terwijl de larven zich in de run 
ontwikkelden, en ook de in een ovaal hulsel besloten poppen 


Ed ge 


daar in menigte te vinden waren. Ik vond larven, poppen en 
kevers te gelijk; en wel van allen eenige tientallen in ééne kas, 
hoewel — het was in 't begin van April — van de kevers het 
minst. Volgens den tuinman zijn deze insekten in hunne drie 
gedaanteverwisselingstoestanden ’t geheele jaar door te vin- 
den; de volwassen kevers echter minder in den winter dan op 
andere tijden. De hooge temperatuur, die in de broeikassen 
voortdurend heerscht, en de hooge temperatuur, welke zich in 
het run ontwikkelt, doen voor de Cetonia’s het verschil tusschen 
de jaargetijden a. h. w. wegvallen, en doen de ontwikkeling 
bespoedigen, waardoor ook alweer, binnen betrekkelijk korten 
tijd, het aantal exemplaren sterk toeneemt; zoodat binnen de 
kassen het insekt in grooten getale voorkomt, en daarbuiten, 
even als elders in ons land, slechts in gering aantal te vinden is. 
Op Rhederoord ondervond men veel schade van de kevers, 
doordat deze in de ananasvruchten gaten vreten. — Naar ik 
vernam, komen op het landgoed Bingerden nabij Doesburg, gou- 
den torren in druivenkassen voor en doen zich daar aan de drui- 
ven te goed ». 

Aangaande de levenswijze van verschillende Cetoniden en 
hunne larven deelt Alex. Reichert ín zijn boven aangehaald 
opstel sommige punten mee, welke voor de praktijk niet geheel 
zonder belang zijn, en die ik dus hier wensch te vermelden. Hij 
schrijft o. a. ’t volgende : 

« Men treft de Cetoniden als kevers op de bloemen der meest 
verschillende gewassen aan, waarop zij honig opnemend, maar 
ook de bladeren der bloem opetend, vertoeven. Ook vindt men 
ze dikwijls bij het sap, dat uit verschillende boomen uitvloeit; 
eveneens op bessen en ooft; zelfs beweert men dat zij galnoten 
niet versmaden. 

« Bij donker weer zitten zij traag aan de bloesems, en men kan 
ze zonder moeite met de hand aflezen af in een scherm kloppen. 
Zij trekken dan de pooten stijf tegen hun lichaam aan, alsof zij 

2 


—= Ê = 


dood waren, en geven bij aanraking uit het achterlijf een stin- 
kend vocht af, blijkbaar om hunne vijanden af te schrikken. … 

« Bij zonneschijn gedragen zij zich …. geheel anders. Zoo- 
dra zij maar eenigzins verontrust worden, schuiven zij de vleu- 
gels van onder de dichtgeslagen dekschilden te voorschijn, en 
verheffen zij zich met luid gebrom in de lucht; en dat alles gaat 
met eene snelheid, die men van die plompe kerels niet zou 
verwachten. 

« Het is eene eigenaardigheid der Cetoniden, met dicht gesla- 
gen dekschilden te vliegen. De kleurenpracht der dekschilden 
komt daardoor ook in de lucht goed uit. 

« De larven leven verborgen in het vermolmde hout van 
holle boomen, — in mulle aarde, die met half vergane planten- 
deelen vermengd is, — of in mierennesten, waarvan zij de 
bestanddeelen opeten. Volgens Ratzeburg vreten zij ook aan 
de wortels van levende boomen, die door de vreterij van andere 
insekten aan ’t kwijnen zijn gegaan. Zij gelijken op de larven 
van de meikevers en van verwante soorten, maar de meikever- 
larven hebben langer pooten en grootere bovenkaken. 

« De ontwikkeling duurt meer jaren, zooals dat met andere 
groote soorten van deze familie het geval is. Oken spreekt van 
een levensduur van meer dan drie jaren, Wasmann spreekt 
van drie tot vier jaren. Dientengevolge vindt men dan ook 
larven van zeer verschillende grootte ter zelfder tijde op dezelfde 
plaats. 

« De gedaanteverwisseling der volwassen larven geschiedt 
binnen eene cocon, die uit aarde en molm bestaat, of aan den 
buitenkant met plantenresten of met andere overblijfselen uit 
de omgeving bekleed is. — De bestanddeelen van de cocon zijn 
door een kleverig uitscheidingsprodukt der larve tamelijk vast 
aancengekle. fd. Van binnen is de coconglad. De verandering 
van de larve in pop geschiedt binnen acht tot tien dagen, terwijl 
het daarna nog één tot drie maanden duurt, alvorens de kever 


ne ee 


verschijnt. De eerst in den herfst zich verpoppende dieren 
schijnen als pop te overwinteren ». 

Wat in ’t bijzonder de larve van de gewone gouden tor 
(Cetonia aurata) betreft, zegt Alex. Reichert : « Vroeger werd 
algemeen aangenomen, dat de engerlingachtige larven, die men 
in raierennesten (van Formica rufa en pratensis) aantreft, tot 
de soort Cetonia aurata zouden behooren. Ik heb uit zulke 
larven (uit mierennesten) nooit andere gouden torren opge- 
kweekt dan zulke, die tot de soort Cetonia floricola behooren, 
en Wasmann, Rupertsberger en andere waarnemers berichten, 
dat zij dezelfde resultaten verkregen; zoodat wel met tamelijk 
veel zekerheid kan worden aangenomen, datde vroegere veronder- 
stelling onjuist was, hoewel die jaren lang van het eene boek in 
het andere overging ».….. 

Van de larve van Cetonia floricola zegt Alex. Reichert: 
« Zij leeft in nesten van mieren (Wormica rufa en pratensis) 
van de bestanddeelen der nesten. Men vindt ze gedurende den 
zomer soms in zeer groot aantal in een nest, en zij laten zich 
met de bestanddeelen van dat nest gevoerd, gemakkelijk tot 
ontwikkeling brengen; bij gebrek aan voedsel versmaden zij zelfs 
hare eigene uitwerpselen niet. — Worden de larven, wanneer 
men het mierennest vernielt, blootgelegd, dan begeven zij zich 
met groote snelheid in de benedenste gedeelten van het nest. De 
eigenaardige wijze van beweging, die reeds De Geer kende, moet 
ook aan andere Cetonidenlarven eigen zijn... Ook wanneer 
de larven op een plat oppervlak worden gebracht, zijn zij er 
niet toe te brengen, op de gewone wijze te kruipen. Legt men 
ze met geweld op den buik neer, dan rollen zij zich spoedig 
weer inéén, en gaan vervolgens weer op den rug liggen, in 
welke positie zij zich door samentrekking der spieren en met 
behulp vande fijne, stijve borstels, die het lichaam bedekken, 
snel van hare plaats bewegen ». 

Omtrent de verhouding van de larven ten opzichte van de 
mieren zegt Wasmann : 


een 


« De verhouding van de larven ten opzichte van de mieren 
is niet zóó, dat men de eersten als gasten van de laatsten mag 
beschouwen. Vijandig is echter die verhouding ook eigenlijk 
niet. Gewoonlijk worden de larven geduld en met rust gela- 
ten; en slechts wanneer zij zich te driest midden tusschen 
de mieren wagen, of wanneer deze laatste door de eene of 
andere oorzaak geprikkeld worden (bijv. wanneer men de 
mieren stoort bij ‘tzoeken naar de larven), vallen zij deze larven 
met groote woede aan. In dit geval dient dezen hare beharing 
althans eenigermate tot bescherming, en het gelukt haar 
gewoonlijk, nog tijdig in de diepte van het nest weg te kruipen; 
maar dikwijls zag ik ze onder de beten der mieren en tengevolge 
van het door dezen ingespoten vergif, sterven. 

« De kevers zelven worden, wanneer zij (bij het naar buiten 
kruipen of het eierleggen) de mieren ontmoeten, door dezen 
aangetast, gewoonlijk echter zonder dat zij er nadeel van 
ondervinden, daar zij met een hard chitinepantser bekleed zijn.…. 
Eens vond ik op een heeten namiddag in Juli aan den rand van 
een mierennest (van pratensis) eene Cetonia floricola volkomen 
gekneveld door de aan haar zich vastgehecht hebbende mieren. 

« De larven van deze Cetonta zijn niet uitsluitend « mieren- 
gasten »; zij zijn dit slechts facultatief; zij houden zich echter 
met bijzondere voorliefde in mierennesten op………. Misschien 
zijn zij den mieren daardoor nadeelig ‘zooals Forel meent), dat 
zij door haar graven de gangen in ’t mierennest doen instorten, 
en dat zij het nestmateriaal al te snel in humusachtige substantie 
veranderen. Daar echter de boschmieren (in ‘t bijzonder pra- 
tensis) zelven konijnenuitwerpselen, enz., in haar nest bren- 
gen, zou het ook kunnen zijn, dat zij van de soms vrij groote 
hoeveelheden uitwerpselen, welke de Cetonta larven van zich 
geven, voordeel hadden. 

« Deze aanwijzing verdient de aandacht, en — ofschoon 
volgens Forel de Cetonia-larven ook in verlaten nesten voor- 


komen (of het die van Cetonia floricola waren, wordt er echter 
niet bij vermeld), — zoo is toch nog altijd de vraag of er toch 
niet de eene of andere betrekking tusschen de mieren en de 
Cetonia-larven bestaat. Rupertsberger, die eene Cetonta flo- 
ricola waarnam, welke zich naar een mierennest (van F'ormica 
pratensis) begaf, schrijft het volgende : « Den 16°? Juni om 4 uur 
in den namiddag kwam een exemplaar van deze keversoort in 
snelle vlucht recht op een mierennest af, waar ik juist bij stond. 
‚………. De kever streek tamelijk dicht bij den buitenrand van het 
nest neer, en nadat hij een of twee minuten lang rustig was 
blijven liggen, ….. begon hij zich in schuinsche richting naar het 
midden van het nest toe in te boren. Na drie minuten was van 
den kever niets meer te zien, de mieren waren weer rustig, 
…. Na nog ongeveer drie minuten groef ik den kever op. Hij 
lag op ongeveer 6-8 em. diepte rustig in het inwendige van het 
nest. Voor verdere waarneming nam ik den kever mee, en 
deed hem in een wèl tamelijk nauw, maar hoog glas, dat ik met 
nestmateriaal vulde. De kever was onrustig, werkte zich naar 
boven en zocht te ontkomen. Toen deed ik een tamelijk groot 
aantal mieren in het glas, — en binnen weinig tijd werd de 
gouden tor rustig, en werkte zich naar beneden, zoodat zij weer 
midden in de nestmateriaal te recht kwam. Blijkbaar gevoelde 
zij zich nu weer in een mierennest, en bleef langer dan een dag 
heel rustig liggen. Daarna echter werd zij weer onrustig, daar 
haar ten slotte toch de voorwaarden, die voor ’t eierleggen 
gesteld moesten worden, zeer onvoldoend vervuld moesten blij- 
ken te zijn. Een ander doel dan eierleggen kon de kever bij zijn 
binnendringen in het mierennest toeh moeilijk voor oogen hebben. 
Om echter daarover in ’t zekere te zijn, doodde ik den kever 
en opende hem : ik vond in zijn lichaam een klein aantal rijpe 
en een grooter aantal minder ver ontwikkelde eieren ». 

Hoewel het zeker is, dat zeer dikwijs Cetonta floricola 
hare eieren legt in mierennesten, iu welke de larven leven, en 


hoewel er zeker wel de eene of andere betrekking tusschen deze 
larven en mieren zal bestaan, — het is toch ook herhaaldelijk 
geconstateerd dat de larven van Cetonia floricola buiten mie- 
rennesten Zunnenleven. Karl Sajó (« Illustrierte Zeitschrift für 
Entomologie » l Nov. 1898, bl. 323) meldt dat zij zich in mest 
kunnen ophouden. Hij schrijft namelijk : « In de laatste dagen 
van October 1897 werd mij gemeld, dat in een mesthoop, die 
reeds behoorlijk verrot was, om op bedden in den tuin te wor- 
den gebruikt, groote larven voorhanden waren. Ik onderzocht 
deze vondst dadelijk, en het bleek dat in den mesthoop zich 23 
larven bevonden, die ik als Cetontalarven herkende... Ik 
onderzocht den mest, om te zien of er soms ook mieren in aan- 


wezig waren; maar ik vond van deze geen spoor. De Cetonia- 
larven waren wit, grooter dan volwassen meikeverlarven, zeer 
stevig, dik, flink bewegelijk, en bleken zich naar alle waar- 
schijnlijkheid uitsluitend met mest te hebben gevoed. Ik zette 
ongeveer de helft der larven in alkohol, en deed de anderen in 
een paar goed gesloten glazen in den mest, waarin ik ze gevon- 
den had. Zij vraten daarvan zeer gretig, en gingen daarmee 
door tot in het laatst van November, zoodat hun voedsel een 
maal per week moest worden ververscht, wijl na zeven of acht 
dagen de geheele voorraad opgegeten was, en in de glazen niets 
meer te zien was dan de cylindrieke, donkerbruine, drog3 
uitwerpselen der larven, maar deze dan ook in groote hoeveel- 
heid. Het schijnt dat de larven naar verhouding weinig van het 
genoten voedsel verteren, daar de uitwerpselen bijna de helft 
van de ruimte innamen, die door het voedsel (den mest) werd 
ingenomen. 

« Op den laatsten November zette ik de glazen, waarin de 
larven waren en die bovendien ruimschoots van mest waren 
voorzien, op eene koele plek, waar zij den geheele winter ble- 
ven. Midden Maart 1898. was eene van mijne eerste bezig- 
heden, de Cetonialarven te onderzoeken. Zij hadden intusschen 


En 


ongeveer niets gegeten en waren altijd nog onbewegelijk, in de 
verstijving van den winterslaap verkeerende. Toen zette ik ze 
in eene warme kamer peer, waar zij spoedig begonnen zich te 
bewegen. Zij vraten nu met evenveel smaak als in den herfst, 
en gingen daarmee voort tot einde Mei. Merkwaardig was dat 
zij niettegenstaande de flinke opneming van spijs, niet groeiden, 
als zij niet kleiner werden ! Van het einde van Mei af, werd de 
voedselopneming geringer. In Juni hielden allen op te eten en 
haar lichaamsomvang nam nu bepaald af. » 18 Juni begon zich 
eene door eene cocon te omgeven en op 22 Juni waren allen in 
harecocons verborgen. Op 19 Augustus kwam de eerste volledig 
ontwikkelde kever te voorschijn, daarna nog een paar andere. 
Het bleek nu dat zij tot de soort Cetonia flortcola behoorden. 

In het door mij op bl. 16 vermelde geval ontwikkelden zich 
de larven van deze zelfde soort in de run van eene broeikas. 

Uit al het medegedeelde blijkt dat Cetonta floricola de 
soort van gouden tor is, die als larve in mierennesten kan leven, 
maar tevens dat zij dit niet altijd doet, dat zij óók in mest en 
evenzeer in vermolmd hout en run zich kan ontwikkelen. 

Amsterdam, G°? Februari 1899. 


J. RITZEMA Bos. 


Bf he 


Verslag van de vergadering 
der Nederlandsche phytopathologische Vereeniging, 
gehouden op Zaterdag 11 Maart 1899. 


De Nederlandsche Phytopathologische (Plantenziektenkun- 
dige) Vereeniging hield hare jaarvergadering op zaterdag 11 Maart 
1899 in de collegekamer van het Phytopathologisch Labora- 
torium « Willie Commelin Scholten » te Amsterdam. Na lezing 
en goedkeuring der notulen van de bijeenkomst van 5 Maart 
1898, werd door den 2ten seer. penn. mededeeling gedaan van de 
ingekomenstukken. Hieruit bleek o. a. dat Prof. Hugo de Vries, 
wegens zijn vele werkzaamheden, zich genoodzaakt gezien had 
zijn ontslag te nemen als lid der Internationale Phytopatho- 
logische Commissie, waardoor hij tevens had opgehouden lid 
van het bestuur der Vereeniging te zijn. De Heer M. P. van 
Ruyven te Poeldijk, in een vorige vergadering benoemd tot lid 
van het Bestuur in de plaats van den overleden onder-voorzitter, 
den Heer P. F. M. Waldeck te Loosduinen, berichtte die benoe- 
ming niet te kunnen aannemen. Naar aanleiding van een en 
ander nam de voorzitter, Prof. J. Ritzema Bos, het woord om 
1° dankbare hulde te brengen aan de nagedachtenis van den 
overleden onder-voorzitter, die zooveel voor de Vereeniging had 
gedaan; 2° den Hoogleeraar Hugo de Vries hartelijk dank te 
zeggen voor alles wat hij, met spreker den stichter der Vereeni- 
ging, voor haar gedaan had en zijn leedwezen over het genomen 
besluit uit te spreken en 3“ aan de vergadering mede te deelen dat 
Prof. C. A. F. C. Went van Utrecht zoowel in de Internationale 
Phytopathologische Commissie alsin het bestuur der Vereeniging 
de plaats van Prof. de Vries heeft ingenomen; zeer welkom is 
Prof. Went in het bestuur en veel wordt van Zijn Hooggel. voor 
de Vereeniging verwacht. 


== Oee 


A 


Voorts bleek dat het ledental der Vereeniging gestegen is 
tot 397, dat der donateurs tot 39, met een jaarlijksche bijdrage 
van f. 272,50. 

De rekening van den penningmeester deed zien dat het saldo 
op l Januari 1898 bedroeg f. 365,75, de ontvangsten in 1898 
f: 215,62, de uitgaven /. 457,88, het saldo op l| Januari 1899 
f. 183,49. 


Van den Heer G. Staes te Gent was, namens het kruid- 
kundig Genootschap « Dodonaea » aldaar, een vriendelijke 


dankbetuiging ontvangen voor de verleden jaar aangeboden som 
van vijftig Gulden, ten behoeve van de uitgave van het Tijd- 
schrift over Plantenziekten; de vergadering besloot ook nu 
weder datzelfde aanbod aan « Dodonaea » te doen. 

Evenals op de vorige algemeene vergadering werd ook nu 
weder een bedrag van f/. 150 beschikbaar gesteld voor het 
houden van voordrachten op het gebied der Phytopathologie ; 
naar aanleiding van dit besluit deelde de voorzitter mede dat 
door hem in den afgeloopen winter spreekbeurten waren ver- 
vuld te Aalsmeer, Haarlem, Beerta, Leeuwarden, Boskoop en 
Oldehove. 

Nog werden 50 gld. uitgetrokken op de begrooting voor het 
nieuwe dienstjaar om daarvoor geschriftjes van wetenschappe- 
lijken aard, b. v. afdrukken van artikelen uit het Tijdschrift 
over Plantenziekten, onder de leden te verspreiden. 

Dr H. J. Calkoen te Haarlem, als bestuurlid aan de beurt 
van aftreding, werd herkozen en vervolgens door het bestuur 
herbenoemd als 2%° seer. penn, terwijl ter vervulling der nog 
voortdurende vacature tot bestuurlid gekozen werd de Heer 
E. Krelage te Haarlem. 

De 2de secr. penn. 
D" CALKOEN. 


Haarlem, 20 Maart 1899. 


en 


Nu inmiddels het bericht ontvangen is dat de Heer Krelage 
zich bereid verklaart zitting te nemen in het Bestuur, bestaat 
dit uit de HH. Prof. J. Ritzema Bos, te Amsterdam, voorzitter ; 
A. Koster Mz. te Boskoop; Prof. F. A. F. C. Went te Utrecht ; 
L. Max te ‘s Hertogenbosch; F. B. Löhnis te ’s Gravenhage; 
D. K. Welt te Usquert; Ernst H. Krelage te Haarlem; DF H. W. 
Heinsius te Rotterdam, 1*'€ secr.; Dr H. J. Calkoen te Haarlem, 
2de secr. penningmeester. 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 
Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


Dr J. RITZEMA BOS en G. STAES. 


Vijfde Jaargang. — 2° Aflevering. Mei 1899. 


TWEE TOT DUSVER ONBEKENDE ZIEKTEN IN PHLOX DECUSSATA. 


Gedurende den zomer 1898 kwamen mij twee tot dusver bij 
Phlox decussata geheel onbekende ziekten onder de oogen : de 
eene veroorzaakt door het Stengelaaltje (Tylenchus devasta- 
Úrix), de andere door parasitaire zwammen. 


1. De aaltjesziekte van Phlox. 


Het is bekend, dat het stengelaaltje (Aylenchus devasta- 
lig) in velerlei soorten van planten leven kan en oorzaak kan 
worden van zeer belangrijke ziekten. Deze Nematode parasi- 
teert o.a. in het mos Hypnum cupressiforme, — in Hyacyn- 
thus, Gultonta en Scilla, waar hij de oorzaak wordt van het van 
ouds bekende «ringziek », — in Allium-soorten : hij is de 
oorzaak van de « kroefziekte » der uienplanten, — in rogge- en 
haverplanten, in boekweit, in klaver en lucerne, bij welke 
planten hij de zoogenoemde « reup » of « Stoekkrankheit » veroor- 
zaakt. — in anjelieren, die door de werking van dezen Tylenchus 
aan de zoogenoemde « ananasziekte » lijden, — in Dipsacus 


fullonum, waar hij « het rot » der weverskaarde veroorzaakt, 
en in nog menig ander gewas. Ik heb over deze onderscheiden 


plantenziekten in verschillende boeken en tijdschriften mijne 

onderzoekingen en waarnemingen gepubliceerd, en wil daarop 

hier niet terugkomen. Hier volgt alleen maar ’t een en ander 
3 


— 2 


lee} 


a 


over eene tot dusver onbekende ziekte, bij Phlox teweeg gebracht 
door het zelfde « stengelaaltje », dat zoovele andere gewassen 
aantast. 

Exemplaren van Phlow decussata, ziek door de werking 
van dezen Nematode, werden mij den vorigen zomer toegezonden 
door den Heer PauL NijPeLs, die ze had aangetroffen in den 
Jardin Botanique te Brussel. Hij vond in de misvormde bladeren 
een gering aantal —, in de zieke takken en stengels een grooter 
aantal aaltjes, allen behoorende tot ééne bepaalde soort. Het 
grootste aantal aaltjes werd door hem gevonden in het merg van 
het benedeneinde der misvormde stengels en takken. De Heer 
NIJPELS zond mij verscheiden aangetaste planten, met het 
verzoek, den daarin voorkomenden Nematode te determineeren. 
Het bleek mij bij mikroskopisch onderzoek, dat wij hier te doen 
hadden met Zylenchus devastatria; en eene wèl geslaagde 
infectieproef bewees mij later dat ik juist had gezien. Een paar 
zieke Phloz-planten werden in stukjes verdeeld en met zuivere 
aarde vermengd, waarin vervolgens uienzaad werd uitgezaaid. 
De uienkiemplanten vertoonden de bekende « kroefziekte »; 
terwijl uienplantjes, opgekomen in dezelfde aarde, maar die niet 
vooraf met overblijfselen van zieke Phloxplanten was vermengd, 
volkomen gezond bleken te zijn. 

Volgens Nijpels werden verschillende variëteiten van Phlox 
decussata en van Phlox paniculata door den bedoelden 
parasitischen Nematode aangetast, terwijl exemplaren van 
Phloe verna, Pnlorp setacea, Phloe divaricata en Phlox 
Drummondi, Polemontum- en Collomia-soorten en andere 
Polemoniaceën, die in de onmiddellijke nabijheid van de ziek» 
Phlox-planten stonden, vrij bleven. 

De symptomen der ziekte zijn aan de planten duidelijk te 
zien. Deze vertoonen in ‘t algemeen de gewone verschijnselen 
van een’ aanval van Zylenchus devastatrix. Alle takken, 
waarin eene menigte van deze Nematoden zijn opgehoopt, zijn 


— 29 — 


dikker dan de normale takken, maar zeer kort gebleven; vooral 
waar de internodiën (stengelleden) zeer kort zijn, staan natuur- 
lijk de bladeren dicht opééngedrongen : soms is de aangetaste 
stam of tak krom of heen en weer gebogen. Verder is karak- 
teristiek de bijzonder sterke vertakking der aangetaste twijgen; 
en de bladeren, aan deze kleine zijtakjes geplaatst, zijn zeer 
geréduceerd. Waar eene plant reeds in hare eerste jeugd bleek 
te zijn aangetast, is de geheele plant aldus misvormd en klein 
gebleven ; waar zij eerst op later leeftijd werd aangetast, is het 
ondereinde van den stam normaal uitgegroeid en van normale 
bladeren voorzien; maar de top vertoont de boven beschreven 
verschijnselen. Bij geene der aangetaste planten echter is van 
de bloemvorming iets te recht gekomen. 

De bladeren zijn, zooals dat gewoonlijk het geval is bij 
bladeren van planten, die door 7. devastatria worden bewoond, 
onregelmatig heen en weer gebogen, kroes. Terwijl sommige 
gedeelten der bladschijf behoorlijk uitgroeien, blijven andere 
gedeelten klein of komen zij zelfs in ’t geheel niet tot ontwikke- 
ling, zoodat de bladschijven dik wijls asymmetrisch zijn. Eene 
bijzondere neiging heeft de bladschijf om zich te réduceeren; 
deze reductie begint meestal aan het ondereinde der bladschijf, 
zoodat verscheiden bladeren aan hunne basis alleen uit de hoofd- 
nerf bestaan, en dus gesteeld zijn, terwijl de normale bladeren 
van Phlox decussata zittend zijn. Ook zijn er bladeren, waar 
de bladschijf aan de basis gereduceerd, in het midden vrij wel 
tot ontwikkeling gekomen en aan het uiteinde weer gereduceerd 
is, dus a. h. w. rankvormig uitloopt. Aan den top. van een 
aangetasten tak zijn dikwijls alle bladeren ongeveer geheel tot 
de hoofdnerf gereduceerd, soms naaldvormig. Enkele malen 
vertoonen zich accessorische stukken bladschijf —: soms beves- 
tigd aan de hoofdnerf, zoodat ter zijde van deze in verschillende 
vlakken zich drie halve bladschijven bevinden; — andere malen 
vindt men accessorische stukjes bladschijf aan de bovenopper- 


ao 
_— —_—— 


vlakte van de normale bladschijf, zonder verband met de nerven. 

De misvormde deelen — takken en bladeren — zijn meer 
broos dan de normale deelen Ook sterven zij veel spoediger af 
dan deze. Wanneer de aangetaste deelen beginnen te sterven, 
trachten de daarin aanwezige aaltjes deze plantendeelen te ver- 
laten en in nog levende, gezonde deelen of wel in den grond over 
te gaan. Gelukt hun dit niet spoedig genoeg, dan hoopen zij 
zich op in het inwendige van de uitdrogende takken of stengels, 
waar zij in den toestand van latent leven overgaan. Het stengel- 
aaltje toch heeft, evenals sommige andere soorten van aaltjes, 
het vermogen om bij wateronttrekking geheel te verstijven (1), 
terwijl het bij bevochtiging weer opleeft. Jaren lang zelfs kan 
de toestand van uitdroging voortduren, zonder dat het vermogen 
om weer op te leven, verloren gaat. 

Het ligt voor de hand, dat het voor de bestrijding der aaltjes- 
ziekte van de Phlox-planten van het allerhoogste belang is, dat 
men de afgestorven bovenaardsche deelen afsnijdt en verbrandt. 
„Want kwamen deze afgestorven, aaltjes bevattende deelen in den 
grond terecht, dan zouden de daarin bevatte aaltjes daar op den 
duur zooveel vocht opnemen, dat zij uit den verstijfden toestand 


in den toestand van actief leven konden overgaan; zij zouden 
zich door den grond heen voortbewegen en weldra in de onder 


den grond verscholen knoppen van de Phloxplanten, of misschien 
in andere soorten van gewassen, zich vestigen. 

Een’ bodem, die met stengelaaltjes besmet is, zuivert men 
het best door hem zoo diep mogelijk om te spitten : twee steek 
diep omspitten helpt reeds veel, maar is niet afdoende. De 
aaltjes worden door diep omwerken van den bodem diep in den 
grond begraven; en daar in de diepte, is de grond dikwijls te 


(1) Het vermogen, om na uitdroging weer op te leven, bezitten de 
eieren en de larven van Tylenchus devastatrie, Tylenchus scandens en 
sommige andere in planten levende Nematoden ; de volwassen mannetjes 
en wijfjes bezitten dit vermogen niet of niet dan in geringe mate. 


vochtig dan dat de aaltjes er in verstijfden toestand zouden 
kunnen overgaan of blijven: de aaltjes moeten er een actief leven 
leiden en kunnen er in geene plantendeelen trekken ; zij moeten 
dussterven. Bij ondiepe omwerking van den grond, bereiken de 
aaltjes gemakkelijk óf deelen van planten, waarin zij kunnen 
leven óf de bodemoppervlakte, waar zij kunnen uitdrogen, om 
aldus zonder voedsel toch vatbaar voor herleving te blijven. 
Worden echter de aaltjes diep in den grond begraven, dan 
kunnen zij allicht noch voor hen geschikte plantendeelen noch 
de bodemoppervlakte bereiken; en zij moeten van honger 
sterven (1). 


II. Ziekte in Phlox decussata, veroorzaakt door Sep- 
toria Phlogis Sacc. et Speg. en Leptosphaerta Phlogis 
Oudemans. 

In den tuin van een’ kweeker te Dedemsvaart ontdekte ik 
eene andere cigenaardige ziekte in Phlov decussata. De 
aangetaste planten bleven klein; vooral de topeinden hadden 
ineengeschrompelde, kroeze, klein gebleven blaadjes, die weldra 
geelbruine plekken vertoonden en stierven; soms stierf ook de 
top van den stengel. In ieder geval bleef de bloemvorming uit. 

Aanvankelijk dacht ik dat ook hier sprake was van ecne 
door het stengelaaltje teweeggebrachte ziekte, al deed deze ziekte 
zich hier anders voor dan bij de Brusselsche Phloxplanten, o. a. 
doordat de zeer typische reductie van de bladschijven ontbrak, 
en doordat de bladschijven nimmer accessorische aanhangselen 
vertoonden. Het kortblijven der stengels van de aangetaste 
planten, het klein blijven en vooral het kroes worden van hare 


(1) Juist was dit opstel geschreven, toen mij eene publicatie van den 
Heer Paul Nijpels door den schrijver werd toegezonden (+ Maladies de 
plantes cultivées », I « Maladie vermiculaire des Phlox », in « Annales de 
la société belge de Microscopie, » T. XXIII.), waarin deze in hoofdzaken 
het zelfde behandelt als ik in dit gedeelte van mijn opstel. Een aantal 
goed geslaagde photographiën illustreeren zijne verhandeling. 


Ee en 


bladeren, kon zeer goed aan de werking van Zylenchus deva- 
statrire moeten worden toegeschreven. Te meer dacht ik aan 


eene Nematoden-ziekte, omdat de zieke Phlox-planten stonden 
op een’ bodem, die eerst sedert enkele jaren tot de kweekerij 
behoorde, en waar voorheen voorheerschend rogge werd ver- 
bouwd; terwijl het mij bekend was, dat — althans hier en daar 
in den achterhoek van Overijsel — de zoogenoemde « reup »inde 
rogge voorkomt. 

Het bleek echter bij nader onderzoek, dat het stengelaaltje 
in de zieke Phloxplanten totaal ontbrak. 

Daarentegen werden twee plantaardige parasieten op de 
zieke planten aangetroffen. Vooreerst Septoria Phlogis Sacc. 
et Speg., die — volgens Frank — in Italië op Phlox paniculata 
werd aangetroffen; deze zwam vormt kleine, zwarte stipjes, dat 
pykniden zijn, waarin talrijke sporen aanwezig zijn. Behalve 
deze zwam, trof Prof. Oudemans, wien ik omtrent de op de zieke 
Phloxplanten raadpleegde, nog eene Leptosphaeria- soort op de 
zieke deelen der planten aan, welke soort nog nieuw voor de 
wetenschap bleek te zijn en, die hij L. Phlogis noemde. 
Welke van deze twee zwammen eigenlijk de hoofdoorzaak van 
de Phlor-ziekte moest worden genoemd, kon moeilijk worden 
uitgemaakt : ieder van haar kan op zich zelve de oorzaak zijn 
van het ziek worden en sterven der bladeren en stengels; door 
samenwerking van de beide zwammen werden de planten nog 
des te spoediger te gronde gericht. 

Het ligt voor de hand, dat ook bij deze Phlox-ziekte moest 
worden aangeraden, de zieke planten te verbranden, om aldus 
de instandhouding en de uitbreiding er van te voorkomen. 


Amsterdam, 2 April J899. 


J. RITZEMA BOS. 


== der AL 


DE SAN JOSÉ SCHILDLUIS, 


WAT WIJ VAN HAAR TE DUCHTEN HEBBEN, EN WELKE MAATREGELEN 
MET 'T OOG DAAROP DIENEN TE WORDEN GENOMEN. 


Mijn geachte mederedacteur, de Heer G. Staes, heeft in den 
vorigen jaargang (bl. 45), ten tijde dat de San José schildluis 
zooveel van zieh deed spreken, een opstel over de levens- 
geschiedenis van dit insekt geplaatst, en daarin tevens de 
belangrijkste middelen besproken, die er tegen kunnen worden 
aangewend. Het behoeft dus wel eenige rechtvaardiging, dat 
ik hier nogmaals op dit onderwerp terug kom en wel met een 
lang artikel ; en dat nog wel waar het eene diersoort betreft, 
die in vreemde gewesten leeft en zich — althans tot dusver 
— nog nergens in Europa heeft gevestigd. 

De volgende overwegingen echter brachten mij er toe, 
eene eenigzins belangrijke ruimte van dit Tijdschrift voor de 
bebandeling der San José schildluis in beslag te nemen : 

l° komt het mij voor, dat dit insekt in sommige streken 
van Europa zich wel degelijk sterk zal kunnen vermeerderen 
en zeer schadelijk worden ; 

2° js het insekt in verschillende landen oorzaak geweest 
van het uitvaardigen van wetten op den invoer van ooft, van 
boomen en heesters uit Amerika ; 

3° heeft de Nederlandsche Regeering mij naar Amerika 
gezonden om mij op de plaats zelve op de hoogte te stellen met 
de leefwijze van de San José schildluis, — met de grootte 
der door haar te weeg gebrachte schade, — met de middelen, 
die men in Amerika aanwendt om het insekt uit te roeien en 
de verbreiding ervan te voorkomen; zoodat ik omtrent deze 
zaken het een en ander naar aanleiding van eigen waarneming 
en ervaring kan meedeelen ; 


4° is eene uitvoeriger bespreking van de bestrijdingsmid- 


me Ten 


delen, die men in Amerika tegen de San José schildluis aan- 
wendt, zeker gewenscht, wijl men daar dienaangaande veel 
ervaring heeft opgedaan, en wijl men verscheiden van de daar 
aangewende middelen zonder twijfel — *t zij dan met of zonder 
wijziging — kan toepassen bij de bestrijding van in onze lan- 
den voorkomende schildluizen en misschien ook van andere 
soorten van insekten ; 

5° schijnt het gewenscht, naar aanleiding van de maat- 
regelen, èn in onderscheiden Staten van de Amerikaansche 
Unie èn in verschillende landen van Europa genomen om den 
invoer van de San José schildluis te weren, eens de vraag 
onder de oogen te zien : welke maatregelen door belang- 
hebbende staten dienen te worden genomen om zich zooveel 
doenlijk te vrijwaren tegen den invoer van schadelijk gedierte 
en van besmettelijke plantenziekten in ‘t algemeen, zonder den 
handel van belang te belemmeren. 

Ik acht het nuttig, hier eerst te laten overdrukken het 
Verslag over de door mij in Amerika gedane waarnemingen en 
opgedane ervaringen, uitgebracht aan zijne Exeellentie den 
Minister van Binnenlandsche Zaken te ’s Gravenhage; wijl 
immers de Nederlandsche Staatscourant, waarin mijn verslag 
verscheen, betrekkelijk weinigen der lezers van dit Tijdschrift 
geregeld onder de oogen komt. 


ge 


In het aan den Minister van Binnenl. Zaken uitgebrachte 
verslag konden geene figuren en kaarten worden opgenomen, 
die anders het behandelde in sterke mate hadden kunnen ver- 
duidelijken. Deze nu zullen worden opgenomen bij de hier 
aan dit opstel toegevoegde aanteekeningen. Hier volgt dus 
cerst het door mij uitgebrachte verslag; de aanteekeningen 


daarbij zullen worden gegeven in een volgend nummer, 


EN 


Verslag omtrent een onderzoek, ingesteld naar de San José-Schildluis. 


Aan 
Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken 
te 's-Gravenhage. 


Gevolg gevende aan de mij door Uwe Excellentie verstrekte 
opdracht, vertrok ik 29 Maart jl. uit Amsterdam, om via Vlis- 
singen naar Londen te reizen Van Londen uit bracht ik een 
bezoek aan Miss E. A. Ormerod, vroeger » entomologist of the 
Royal Agricultural Society of England», te St. Albans. Op 
l April vertrok ik van Londen naar Southampton en ging op 
2 April aan boord van de Paris van de » American Line», die 
mij op 9 april te New York bracht. Ik verzond van daar een’ 
uitvoerigen brief aan den Nederlandschen Gezant te Washing- 
ton , waarin ik het doel mijner reis uiteenzette en den steun van 
Zijne Excellentie verzocht. In zijn antwoord beloofde de 
Gezant, mr. Weckherlin, mij zijne medewerking; hij raadde 
mij echter aan, mijne komst naar Washington uit te stellen, 
tot ik van de entomologen, boomkweekers, bezitters van boom- 
gaarden, handelaars in boomen en fruit, die ik, met het oog 
op mijne zending, wenschte te spreken, diegenen had bezocht, 
welke van uit New York gemakkelijk konden worden bereikt. 

In overeenstemming met dezen raad, bezocht ik achtereen- 
volgens op 12 April de firma Peter Henderson &C. (New York, 
Cortland Street), handelaars in boomen en heesters, planten, 
bloembollen, zaden en vruchten; — op 14 April het » Agricul- 
tural College Experiment Station» te New Brunswick (N. J.), 
waar ik een zeer uitvoerige bespreking had met prof. John B. 
Smith, den entomoloog, en verder nog bezoeken aflegde bij den 
botanicus prof. Halsted en diens adsistent, den heer Kelsey. 

Op 16 April ging ik naar Albany (N. Y.), om daar een 
onderhoud te hebben metden State entomologist van New York, 


4 


— 36 — 


den heer J. A. Lintner, die echter op reis naar Europa bleek 
te zijn. Ik had evenwel een langdurig onderhoud met diens 
plaatsvervanger, den heer Felt. 

Op 18 April bezocht ik den heer Wm. F. Dreer te Phila- 
delphia, hoofd der firma Henry A. Dreer aldaar (Chestnut- 
street), met wien ik — evenals met de firmanten der fima Peter 
Henderson & C°, te New York — voornamelijk sprak over de 
verhouding van den handel in boomen, planten en vruchten 
ten opzichte van de invoerverbodsbepalingen, welke verschil- 
lende staten der United States, met het oog vooral op de San 
José seale, hebben in het leven geroepen. 

Op 19 April bezocht ik, onder het vriendelijk geleide van 
prof. John B. Smith uit New Brunswick, verschillende boom- 
gaarden en kweekerijen in New Jersey, ten einde een goed 
denkbeeld te krijgen van de schade, door de San José schild- 
luis te weeg gebracht, en de uitwerking te zien van de aldaar 
aangewende bestrijdingsmiddelen. 

Wij bezoehten kweekerijen en boomgaarden te Riverton, 
Parry en Moorestown, en ik sprak met de eigenaars, de heeren 
Lippincott, Williams, Parry en Roberts, alsmede met sommi- 
gen van hunne ondergeschikten. 

Op 21 April reisde ik naar Ithaca (N. Y.), waar ik den 
volgenden dag Cornell University met het daaraan verbonden 
Experimentstation bezocht. Ik had daar een uitvoerig onder- 
houd over de San José scale met de entomologen prof. Com- 
stoek en C, V. Slingerland, sprak daar verder nog de adsistenten 
in de entomologie Needham en Maecgillevry, als ook de als ento- 
moloog gunstig bekende mevrouw Comstoek. _ Verder bezocht 
ik nog den botanicus prof. Atkinson. Ik had ook den ooft- 
boomkundige prof. Bailey willen spreken, maar deze was op 
reis. 

Op 23 April bezichtigde ik het New York State Agricul- 
tural Experiment Station te Geneva (N, Y.), waar ik een lang= 


durig onderhoud had over de San José scale kwestie met den 
directeur Jordan en den entomologist Vietor Lowe, Ook sprak 
ik er den horticulturist Beach. 

Te Geneva en te Ithaca vernomen hebbende dat de San 
José-schildluis in de aan boomgaarden en kweekerijen rijke 
omstreken van Rochester niet voortkomt, besloot ik, om tijd te 
sparen, van mijn voorgenomen bezoek aan de omgeving dezer 
stad af te zien. Ik keerde 24 April naar New York terug. 

Op 25 April vertrok ik naar Washington, waar ik dade- 
lijk een bezoek bracht aan den Buitengewonen Gezant en 
Gevolmachtigden Minister onzer Regeering mr. Weckherlin 
aldaar, die mij onderscheiden gedrukte stukken verschafte, 
betrekking hebbende opin verschillende staten van kracht zijnde 
wetten, betreffende de bestrijding der San José-schildluis en van 
andere schadelijke dieren en plantenziekten, en betreffende de 
met het oog daarop gemaakte verbodsbepalingen aangaande den 
invoer van boomen en planten van den eenen Staat in den 
anderen. 

Onze Gezant introduceerde mij 26 April bij den Secretary 
of Agriculture, den heer Wilson, wien ik het doel mijner zen- 
ding meedeelde. 

Ik zei dat de Nederlandsche Regeering mij naar de Ver- 
eenigde Staten van Noord-Amerika gezonden had, opdat ik 
haar nauwkeurig op de hoogte zou kunnen stellen van de grootte 
der door de San José schildluis veroorzaakte schade, en van de 
verbreiding van dit insekt in Amerika, om aldus te kunnen 
beoordeelen wat Nederland van dit diertje zou kunnen te vreezen 
hebben ; terwijlik tevens in opdracht had de bestrijdingsmiddelen 
te bestudeeren, welke in verschillende gedeelten van Amerika 
met goed gevolg worden toegepast, alsmede de wetten en regle- 
menten, in de verschillende Staten ingevoerd, met het doel de 
vermeerdering en verbreidting van het bewuste insekt zoowel 
als van andere plagen van boomen en planten tegen te gaan. Ik 


verzuimde niet, er vooralden Amerikaanschen Minister van land- 
bouw op te wijzen, dat waar de Nederlandsche Regeering 
tijdelijk hare grenzen voor den invoer van boomen en ooft uit 
Amerika gaat sluiten, aan deze handeling in het geheel geen 
protectionisme ten grondslag ligt, maar alleen het ernstige 
streven, den Nederlandschen tuinbouw tegen de San José- 
schildluis te beschermen. 

De heer Wilson, Secretary of Agriculture, merkte op, 
dat de Amerikanen het den Staten van Europa niet ten kwade 
kunnen duiden, dat zij maatregelen nemen om den invoer te 
voorkomen van de San José scale, die werkelijk een zeer 
schadelijk insekt is. Hij stelde op hoogen prijs het door de 
Nederlandsche Regeering genomen besluit, om een’ deskundige 
te zenden, die de zaak in loeo gaat opnemen en het onderwerp 
met verschillende autoriteiten gaat bespreken. Hij beloofde mij 
dan ook alle mogelijke hulp, introduceerde mij vervolgens bij 
de entomologische afdeeling van het « Department of 
Agriculture » en verzocht de aldaar werkzame heeren, mij alle 
inlichtingen te verschaffen, die ik mocht noodig hebben. 

Gedurende mijn verblijf te Washington (van 26 tot 
29 April) besprak ik — bij afwezigheid van den Staats 
entomoloog L. O. Howard — de San José scalequaestie het 
uitvoerigst met diens plaatsvervanger, den eersten assistent- 
entomoloog C. L. Marlatt; terwijl ik over dit onderwerp 
verdere besprekingen had met de assistent-entomologen van 
het U. S. Department of Agriculture Chittenden en Pergande, 
en later ook met den curator van het Museum van natuurlijke 
historie, den heer True, en met de daar werkzame entomologen 
Ashmead, Coquelett en Dyer. Ik bezocht ook de afdeeling 
voor « vegetable physiology and pathology » ; de chef dezer 
afdeeling, de heer Galloway, vertoefde voor herstel van 
gezondheid in Californië, maar ik sprak daar de heeren 
prof. Webber en Woods, Deze heeren lieten mij praeparaten 


jj 


ve 


zien van verschillende zwammen, welke in onderscheiden 
Aspidiotus — soorten en andere schildluizen parasiteeren, en 
van welke sommige in bepaalde localiteiten eene totale uit- 
roeiing der schildluizen veroorzaken. 

Van Washington naar New York teruggekeerd, vertrok 
ik in den avond van 29 April via Chicago naar San Fran- 
cisco, waar ik op 4 Mei aankwam. Op 5 Mei bezocht ik het 
Experiment station van de Universiteit te Berkeley, waar ik 
met prof. Woodworth, chef der afdeeling voor entomologie, 
een uitvoerig gesprek had over de geschiedenis der verbreiding 
van de San José scale in Californië, en over de inspecties, 
zooals die in de Californische kweekerijen en boomgaarden 
met het oog op dit insekten met het oog op andere zeer 
schadelijke insekten en gevaarlijke plantenziekten plaatsvinden. 

Op 7 Mei begaf ik mij naar het bureau van prof. Craw, 
die belast is met de inspecties van alwat aan boomen, heesters, 
planten, bloembollen, vruchten, enz, enz., over San Fran- 
eisco en Californië van uit vreemde landen wordt ingevoerd. 
Bij hem kreeg ik uitvoerige inlichtingen, zoowel omtrent de 
leefwijze, de verbreiding en de bestrijding van de San José 
scale in Californië, alsook omtrent de inspecties, die hij 
verricht en omtrent de wijze, waarop met geïnfecteerde 
boomen, enz., welke worden geïmporteerd, wordt gehandeld. 

Van den heer Craw vernomen hebbende dat de heer 
Howard, entomoloog van het « Department of Agriculture » 
te Washington, tijdelijk te San Francisco aanwezig was, zocht 
ik daar ook dezen heer op. Ik had met hem een uitvoerig 
gesprek over de verbreiding en den graad van schadelijkheid 
der San José schildluis, alsmede over de wijze, waarop men 
in verschillende Staten der United States de invoering van 
dit insekt en van andere gevaarlijke plagen, deels door invoer- 
verbodsbepalingen, deels door inspecties en verplichte 
desinfectie, tracht te verhinderen. 


ON 


Op 9 Mei sprak ik te San José den heer Ehrhorn, « hor- 
ticultural commissioner » voor het district (county) van Cali- 
fornië, waarin deze stad gelegen is. Van hem kreeg ik vooral 
nauwkeurige inlichtingen omtrent den entomologischen en 
phytopathologischen dienst in Californië. 

Daar indezen Staat aan de « horticultural commissioners » 
veel vrijheid wordt gelaten, om ingeval van de aanwezigheid 
van zeer gevaarlijke vijanden of ziekten naar bevind van zaken 
te handelen, en zij het recht hebben om, waar zij het noodig 
oordeelen, óf eene bepaalde behandeling der aangetaste 
boomen of planten, óf zelfs uitroeiing en verbranding van deze 
te gelasten, zelfs zonder dat de eigenaars vergoeding erlangen, 
— zoo vond ik het gewenscht, niet slechts bij officieele des- 
kundigen te informeeren, of de in Californië geldige wet op 
het bestrijden van schadelijke dieren en plantenziekten in hare 
uitvoering op bezwaren stuit, maar het gevoelen der practicd 
zelven daaromtrent in te winnen. Op 10 Mei sprak ik te 
San José, en op 11 Mei te Santa Cruz verschillende eigenaars 
van- en personen werkzaam in boomkweekerijen en boom- 
gaarden, en bevond dat dezen allen zonder uitzondering met 
de wijze, waarop de entomologiseche dienst in Californië is 
geregeld, en met de manier waarop deze wordt toegepast, 
zeer ingenomen zijn, wijl zij er een groot voordeel voor hunne 
cultures in zien. Te Santa Cruz sprak ik ook den heer 
Jarman, oud-leerling der Rijkslandbouwschool te Wageningen, 
thans woonachtig te Aptos. Deze sprak in gelijken geest. 

Naar San Francisco teruggekeerd, spoorde ik 12— 17 Mei 
van daar over Mojave, Albuquerque, Kansas City, St. Louis 
en Cincinnati naar Washington, alwaar ik nogmaals de ento- 
mologen van het Department of Agriculture bezocht, onder 
welke ik nu ook den heer Frank Benton, assistent-entomolo- 
gist, ontmoette. 

Op 18 Mei ging ik in gezelschap van laatstgenoemden 


En 


heer naar College Park, waar ik met prof. Willis G. Johnson, 
Staatsentomoloog voor Maryland, eene conferentie had. In 
Maryland doet de San José scale buitengewoon veel kwaad; 
en de heer Johnson doet zijn uiterste best, den invoer van dit 
insekt in streken, waar het tot dusver nog niet voorkwam, te 
verhinderen, en het uit te roeien, waar het wordt aangetroffen. 
Hij deelde mij bijzonderheden uit de leefwijze van de San José 
schildluis mee, toonde mij aan, op welke wijze hij boomen 
ontsmet en aangetaste boomen behandelt, en deelde mij mee, 
hoe in Maryland de entomologische en phytopathologische 
dienst is geregeld. 

Nadat ik op 19 Mei naar New York was teruggekeerd, 
vertrok ik op 20 Mei met de Obdam van de Nederlandsche 
Amerikaansche Stoombootmaatschappij, en kwam op 2 Juni 
te Rotterdam aan. 

Naar aanleiding van de door mij ter plaatse gedane onder- 
zoekingen en waarnemingen en naar aanleiding van de door 
mij op verschillende plaatsen ingewonnen informatiën heb ik 
de eer het volgende te rapporteeren. 


a. Plaatsing van de San José schildluis in het systeem. 
Beschrijving van het dier, in de onderscheiden me- 
tamorphose-toestanden. Kenmerken, waardoor 
he! zich van verwante soorten onderscheidt. 


De San José schildluis behoort tot de orde der Rhynchota 
of Halfvleugeltgen en wel tot de familie der Coccidae of 
Schildluizen. De mannetjes der tot deze familie behoorende 
soorten zijn van twee vleugels en van volledig ontwikkelde 
pooten voorzien. Zij zijn in het algemeen kleiner dan de wijf- 
jes en leven korter; ook komem zij doorgaans in veel geringer 
aantal voor dan de wijfjes; van vele soorten kent men zelfs de 
mannetjes nog in het geheel niet. De volwassen wijfjes zijn 
onbewegelijk ; zij hebben zich reeds in den larvenstaat aan een- 


en 


of ander plantendeel vastgezogen en hebben daarna de pooten 
en sprieten geheel verloren, of deze deelen zijn althans rudi- 
mentair geworden; vleugels hebben zij nooit. Aan de wijfjes 
hebben de insekten dezer familie den naam « Schildluizen » te 
danken; want in den volwassen staat is hun lichaam met 
een schild bedekt, dat óf uit eene huidafscheiding gevormd is, 
Óf door eene uitgroeiing, eene woekering van de huid, die de 
rugzijde des diers bekleedt, ontstaat. 

Men onderscheidt onder de schildluizen voornamelijk de 
geslachten Lecantum, Aspidiotus, Diaspis, Chionaspis en 
Mytilaspis. Bij de vertegenwoordigers van het geslacht 
Lecandum bestaat het schild uit eene woekering van de huid, 
welke den rug bedekt; het schild kan dus hier niet van het 
dier worden losgemaakt. Bij de andere schildluizen, waar 
het schild door eene huidafscheiding wordt gevormd, kan 
dit wèl. 

Bij Aspidtotus en Diaspis gelijkt het schild der wijfjes 
op eene oesterschaal; het is rond of bijkans rond. Het schild, 
waaronder zich de mannetjes ontwikkelen, is bij Draspis 
meer langwerpig, bij Aspidiotus rond of ovaal. 

Chionaspis en Mytilaspis hebben een langwerpig, 
peervormig of zelfs kommavormig schild. 

Overigens schijnt het mij hier niet de plaats om nader uit 
te weiden over de verschillen tusschen deze onderscheiden 
schildluisgeslachten, en evenmin om de vraag te bespreken, of 
de indeeling in de bovengenoemde vijf geslachten nu de 
beste is. 

De San José schildluis (Aspidiotus perniciosus Com- 
stock) brengt, volgens de onderzoekingen van Pergande, levende 
jongen ter wereld. Deze jongen (larven) vertoonen in hun 
eerste ontwikkelingsstadium geene sexueele kenmerken. Zij 
zijn ongeveer Î/, m. M. lang en °/ m.M. breed, licht oranje 
van kleur; zij hebben uit vijf leden bestaande sprieten en zes 


behoorlijk ontwikkelde, van klauwtjes voorziene pootjes, 
waarmee zij zich van de eene plaats naar de andere bewegen ; 
de zuigsnuit is zeer lang, zelfs aanmerkelijk langer dan het ge- 
heelelichaam. Zijhebben purperkleurige oogen. Slechtsinden 
allereersten tijd van haar bestaan kruipen deze larven vrij rond; 
zoodra zij op het plantendeel, waarop zij overgingen, eene 
daarvoor geschikte plaats hebben gevonden, steken zij haren 
snuit daarin en blijven dan op die plaats voor goed zitten. 
Intusschen begint de huid talrijke draden van een wasachtige 
zelfstandigheid af te scheiden, deze nemen steeds in aantal toe, 
kleven aan elkander vast, en vormen ten slotte het schild, dat 
weldra het gansche dier aan zijne rugzijde overdekt. Aanvanke- 
lijk is dit schild licht van kleur; later wordt het donkerder, 
met uitzondering slechts van de middelste punt ervan, die altijd 
lichter blijft. 

Reeds na de eerste vervelling treedt een verschil tusschen 
de beide geslachten op; bij beiden zijn echter èn pooten èn 
sprieten verloren gegaan, zoodat deze deelen bij de larven, 
welke zich tot mannetjes ontwikkelen, in een later stadium 
opnieuw gevormd worden. De aanstaande mannetjes zijn na 
de eerste vervelling ovaal; zij hebben hunne purperkleurige 
oogen behouden, en zijn grooter dan de ooglooze, cirkelronde 
aanstaande wijfjes. 

Op deze eerste vervelling volgt bij de aanstaande man- 
netjes, 18 dagen na de geboorte, eene tweede vervelling, 
waardoor eene zoogenoemde vóórpop (propupa) ontstaat, die 
reeds duidelijk den aanleg van vleugels vertoont, en welke 
vóórpop op den 20sten dag na de eigenlijke geboorte in de 
eigenlijke pop (pupa) verandert. Deze laatste is, evenals de 
vóórpop, lichtgeel van kleur, met purperkleurige oogen. 
Pop en vóórpop onderscheiden zich, behalve door de relatieve 
lengte van sprieten, pooten en vleugelstompjes, vooral door den 
anderen vorm van het achterlijf; bij de vóórpop is het laatste 

5 


En 7 Ie 


gedeelte van het achterlijf aan zijn uiteinde nog breed en plat, 
terwijl dit lichaamsdeel bij de pop reeds naar het uiteinde toe 
zich versmalt en overgaat in het zeer sterk ontwikkelde, spits 
naar achteren uitstekende paringsorgaan. Uit de pophuid 
ontsluipt op den 24sten, 25sten of 26sten dag na de geboorte, 
het volwassen mannetje, dat er met zijne twee breede, geel- 
achtig groene, schitterende vleugels uitziet als een vliegje. 
Het is 0,6 m.M. lang en heeft een 0,25 m.M. lang, pinvormig 
paringsorgaan aande spits van het achterlijf. De draadvormige 
sprieten zijn bijzonder lang, bijkans zoolang als het geheele 
dier. De kleur van het volwassen mannetje is oranje; de 
kop is iets donkerder; de sprieten, de pooten en het parings- 
werktuig zijn grijs. Over de rugzijde vindt men, van den eenen 
vleugel naar den anderen loopend, een’ smallen, bruinen 
dwarsband. 

Boven zei ik, dat reeds na de eerste vervelling verschil te 
bemerken is tusschen de larven, welke zich tot mannetjes-, en 
die welke zieh tot wijfjes zullen ontwikkelen. Het ongeveer 
bolvormige aanstaande wijfje vervelt zich niet, als het aan- 
staande mannetje, op den 18den, maar eerst op den 20sten dag 
na de geboorte. Pooten, sprieten, noch vleugelstompjes ver- 
toonen zich na deze vervelling. Het wijfje is na de tweede 
vervelling ongeveer 0,5—0,6 m.M. lang, bijkans cirkelrond, 
echter iets meer lang dan breed en aan het vooreinde iets 
stomper dan aan het achtereinde. De zuigsnuit is 2 tot 3maal 
zoolang als het lichaam. Het diertje zelf is vrij intensief. 
geel, het schild purperachtig grijs. Het achtereinde des 
lichaams vertoont reeds de insnijdingen en aanhangselen, die 
voor de vrouwelijke Aspidiotus perniciosus in tegenstelling 
met verwante soorten, kenmerkend zijn; maar toch zijn deze 
deelen nog niet zoo duidelijk als zij later zullen wezen. Het 
wijfje doorloopt geen toestand van voorpop en van pop, maar 
ontwikkelt zich rechtstreeks tot volwassen dier. Op den 


nl, ee 


SOsten dag na de geboorte als larve, is het dier volwassen; de 
voortplanting begint echter gewoonlijk eerst eene halve of eene 
geheele week later. Het volwassen wijfje is intensief geel van 
kleur en oorspronkelijk rond, iets meer lang dan breed (1 mM. 
lang, 0,8 mM. breed); maar vooral waar de dieren in grooten 
getale opééngehoopt bij elkaar zitten, ondergaan zij door 
weerszijdsche drukking allerlei vormveranderingen. _Bepaal- 
delijk de schilden, die 1 !,—1 '/, mM. in doorsnede zijn, 
vertoonen allerlei afwijkingen van den ronden vorm. Deze 
zijn grijsgrauw, en in hun midden eenigszins hooger dan aan de 
kanten; dat middelste, eenigszins omhoog stekende gedeelte is 
lichter van kleur, roodachtig geel. Deze lichtere plekjes 
echter zijn bij eene beschouwing met het bloote. oog niet zicht- 
baar; en de kleur der schilden is zóó gelijk aan die van de bast 
der takken en twijgen, dat men de diertjes bij geringe opmerk- 
zaamheid gemakkelijk over het hoofd ziet. Wanneer toch de 
schilden in grooten getale dicht opééngedrongen, dikwijls ten 
deele overelkaar heen geschoven, op de schors der twijgen of op 
debladeren zitten, dan zijn zij zonderloupenauwelijks van elkaar 
te onderscheiden ; men meent te doen te hebben met eene ruwe, 
echter nog niet eens zeer hobbelige, donkergrijs of grauw 
gekleurde oppervlakte, die er eenigszins schurftachtig uitziet. 
Wanneer men dit schurftachtige overtreksel afkrabt, d. í. de 
schilden verwijdert, en aldus de daaronder gezeten, gele 
diertjes stuk drukt, dan ontstaat eene geelachtige, op olie 
gelijkende vloeistof; een kenmerk, waaraan de leek de aanwe- 
zigheid der San José schildluis het best kan constateeren. 

Het is niet gemakkelijk, de verschillende soorten van het 
geslacht Asp/dtotus van elkaar te onderscheiden ; vele soorten. 
toch. gelijken zooveel op elkaar, dat men ze niet slechts zonder 
een mikroskoop niet kan determineeren, maar dat er zelfs 
voor een’ entomoloog van beroep eenige voorafgaande oefening 
noodig is om uit te maken of men nu met Aspidiotus perni- 
ciosus dan wel met eene aanverwante soort te doen heeft. 


— 46 — 


De vaststelling van den naam dersoort zonder aanwending 
van den mikroskoop wordt ook daardoor onmogelijk gemaakt, 
dat de uitwendige vorm van iedere soort zeer varieert. Maar 
ook verschillende mikroskopische kenmerken blijken bij de- 
zelfde soort zeer variabel te zijn. Het zou mij te ver voeren, 
wanneer ik in dit verslag de kenmerken wilde aangeven, waar- 
door men Aspidiotus perniciosus van al de andere nauw 
verwante Amerikaansche en Europeesche soorten van het 
geslacht Aspidiotus onderscheidt. Ook zou dit moeilijk gaan 
zonder daarbij afbeeldingen te geven. Ik moet dus volstaan 
met daarvoor te verwijzen naar het werk van F.D. A. Coc- 
kerell, getiteld : « The San José scale and its nearest allies » 
(Washington 1897; uitgegeven door U.S. Department of 
Agriculture, Division of Entomology, Technical Series, n° 6). 
Ik wil slechts doen opmerken dat bij de onderscheiding der 
verschillende soorten voornamelijk op den lichaamsbouw der 
wijfjes wordt gelet, 1° omdat het onderscheid tusschen de 
soorten bij de mannetjes niet zoozeer op den voorgrond treedt; 
2° omdat van vele soorten de mannetjes nog niet bekend zijn; 
3° omdat de vastzittende wijfjes gemakkelijker te vinden zijn 
dan de rondvliegende mannetjes; 4° omdat men de eerstge- 
noemden in alle tijden des jaars kan aantreffen, terwijl de 
laatstgenoemden in het koudere jaargetijde niet aanwezig 
zijn. — Het is vooral het laatste gedeelte van het achterlijf 
der wijfjes, waaraan, met behulp van den mikroskoop (bij eene 
300- à 40Omalige vergrooting) de kenmerken te ontdekken 
zijn, waardoor zich de eene soort van de andere laat onder- 
scheiden, 

Terwijl ik nu overigens voor de karakteristieke verschil- 
len tusschen Aspidiotus perniciosus en zijne naaste verwan- 
ten verwijs naar het bovenaangehaalde werk van Cockerell, 
zij het mij vergund, hier althans eenigszins nader aan te 
duiden de verschillen tusschen de beruchte Amerikaansche 


— 41 — 


Aspidiotus-soort en eene nauw aan deze verwante species, die 
in Europa inheemsch is, en in Frankrijk evenzeer als in som- 
mige streken van Zuid-Duitschland aan pereboomen, appel- 
boomen en soms aan pruimeboomen nauwelijks minder schade. 
lijk wordt dan de San Joséschildluis in onderscheiden Staten 
van Amerika, Ik bedoel Aspidiotus Pyri Lichtenst (== À. 
ostreaeformis Curt), die men de oestervormige schildluis 
zou kunnen noemen. 

Terwijl de volwassen wijfjes van A. perniciosus gemid- 
deld 1 m.M lang zijn en 0.08 m.M breed, zijn die van A. Py72 
gemiddeld 1,25 à 1,5 m.M. lang en ongeveer even breed als 
lang. Het schild van Asp. perniciosus is in het midden iets 
hooger en heeft zelfs in het centrum een klein, lichter gekleurd 
bultje; dat van A. Pyri heeft wèl in het midden een lichter 
gekleurd, geelachtig plekje, maar het schild is geheel vlak. 
Overigens zijn de beide soorten aan de kleur van het schild 
niet met zekerheid te onderscheiden, al is dat van A. Pyri 
gewoonlijk iets meer bruinachtig. 

Aan den achterrand van het achterlijf van Aspidiolus 
perniciosus vindt men de volgende aanhangselen. Vooreerst 
twee paar lobben, van welke de middelsten het grootst zijn ; 
deze vertoonen eene inkerving aan den kant, die naar de twee 
buitenste lobben gekeerd is, en veelal ook eene inkerving aan 
haren top, dicht naar het midden toe. Het tweede paar lob- 
ben wordt zoowel aan den kant, die naar het eerste paar toe- 
gekeerd is, als vooral aan den buitenkant, door eene duidelijke 
insnijding begrensd. Vervolgens vindt men aan weerskanten 
van het tweede paar lobben, en wel door karakteristieke haar- 
vormingen van deze gescheiden, drie vlak bij elkaar staande 
typische lichaamsaanhangselen, die aan hunnen rand meestal 
ieder van twee haren voorzien zijn. (De hier bedoelde lichaams- 
aanhangselen zijn echter bij verschillende exemplaren zeer 
verschillend groot; ook kunnen een of meer er van ontbreken. 


Ee La 


In dit opzicht verschilt soms de eene helft van het insekt van 
de andere helft.) Zeer karakteristiek zijn eigenaardige, van 
zwakke tandjes voorziene haarvormingen (« plates »}, 
waarvan zich twee bevinden tusschen het middelste paar lob- 
ben, twee aan weerskanten tusschen ieder van de twee mid- 
delste lobben en de op zij daarvan gelegen lob, eindelijk drie 
tusschen de buitenste lob en de daarop volgende drie lichaams- 
aanhangselen. Ten slotte zijn voor Aspidiotus perniciosus 
de dorens karakteristiek; één doren staat er op ieder van de 
beide middelste lobben (deze doren is soms weinig in het oog 
vallend); één doren op ieder van de beide daarop volgende 
lobben (deze is altijd zeer duidelijk); één doren vóór en één 
achter de drie naast elkaar staande liehaamsaanhangselen. 

Bij A. Pyri nu is het eerste paar lobben grooter en dus 
duidelijker dan bij A. pernictosus;het tweede paar is kleiner 
en weinig in het oog vallend, moeilijk te onderscheiden. 
Getande haarvormingen (« plates ») ontbreken zoowel als de 
voor A. pernictosus kenschetsende, aan elken kant ten getale 
van drie voorhanden, ieder van twee haren voorziene Lichaams- 
aanhangselen ; in plaats daarvan zijn een aantal stevige, vaak 
eenigszins gekromde, meer of min haakvormige uitsteeksels 
aanwezig. 

De vrouwelijke exemplaren van Aspidiotus pernictosus 
brengen levende jongen ter wereld, die oranje-geel zijn; de 
A. Pyri-wijfjes leggen eieren, waaruit geelwitte larven te 
voorschijn komen. De laatstgenoemde soort schijnt in Duitsch- 
land slechts ééne generatie per jaar voort te brengen; Á. per- 
niciosus brengt in Amerika, naar het schijnt, altijd meer 
generatiën voort, gewoonlijk 5 tot 5. Onder de schilden der 
wijfjes van A. Pyrt vindt men in den winter eene witte massa, 
bestaande uit afgeworpen witte huidjes; onder de pernicvosus- 
schilden vindt men deze massa niet. Wanneer men de twijg- 
jes, waarop perniciosus-schilden zitten, afkrabt, zoodat men 


An 


de diertjes stuk drukt, ontstaat — gelijk boven reeds gezegd is 
— eene geelachtige vloeistof, die op olie gelijkt ; bij het afkrab- 
ben van twijgen, waarop Pyrt-wijfjes zitten, ontstaat zoo- 
danige gele vloeistof niet. Terwijl A. perniciosus, hoewel 
óók hoofdzakelijk op stammen, takken en twijgen voor- 
komende, bij sterke vermeerdering ook op bladeren en vruch- 
ten kan overgaan, schijnt dit bij A. Pyrt nooit te gebeuren, 


b. Leefwijze; voortplanting; boomsoorten, waarop de San José 
schildluis leeft. Schadelijke werking. Wijze van verbreiding. 


De entomoloog, die eerst den Aspidiotus perniciosus 
beschreef, prof. Comstock, meende dat dit dier, zooals de meeste 
schildluizen, eieren zou leggen; uit de proefnemingen van Per- 
gande echter, die het insekt op pereboomen in potten kweekte, 
bleek dat de San José schildluis levende jongen ter wereld 
brengt. Het bleek hem dat dit insekt in den toestand van half- 
volwassen of bijkans geheel volwassen wijfje overwintert. 
Volgens Pergande beginnen deze overwinterd hebbende wijfjes 
zich ongeveer half Mei voort te planten. Prof. Smith even- 
wel verzekerde mij, dat de voortplanting in New Jersey eerst 
in Juni, en wel de meeste jaren om en bij 10 Juni begint; en, 
volgens dezen geleerde, begint de vermeerdering ook zelfs in 
meer zuidelijk gelegen landen niet veel vroeger. _Hetkan zijn, 
dat de dieren welke Pergande onderzocht, doordat zij op eene 
beschutte plaats overwinterden, eerder tot voortplanting over- 
gingen dan in de vrije natuur het geval zou zijn geweest. 
Zooveel is zeker dat de vermeerdering eerst laat in het voor- 
jaar aanvangt. Tegen den tijd, dat de overwinterde wijfjes 
volwassen zijn, ziet men ook de gevleugelde mannetjes te voor- 
schijn komen. Niet lang nadat de paring heeft plaats gehad, 
begint het wijfje hare jongen te werpen, en gaat daarmee 5 à 
6 weken lang geregeld voort, totdat zij hare 30 à 50 jongen 
heeft ter wereld gebracht, Deze jongen kruipen slechts gedu- 


ES 


rende eenige uren rond; zij verbreiden zich echter nooit ver 
van de plaats harer geboorte; die larven, welke de door Per- 
gande in potten gekweekte pereboomen verlieten, bereikten 
zelfs den rand der potten niet. De jonge larven gaan al spoe- 
dig zich op eene daarvoor geschikte plaats, gewoonlijk aan een’ 
stam, tak of twijg, bij uitzondering ook op een blad of vrucht, 
vasthechten, en beginnen dan de witte draden af te scheiden, 
die weldra te zamen een schild gaan vormen. Dertig dagen 
ongeveer nadat zij als larven geboren zijn, ziet men bij de 
intusschen volwassen geworden wijfjes de eieren door den 
lichaamswand heen schemeren; en weldra begint de voort- 
planting. 

Pergande zag bij zijne proefnemingen tusschen 15 Mei eu 
15 Oetober niet minder dan vier generatiën elkander opvol- 
gen, zoodat de vermeerdering bijzonder sterk kan genoemd 
worden. Werd een twijgje van een besmet boompje geheel 
van schildluizen gereinigd, dan was het al zeer spoedig weer 
geheel met andere exemplaren overdekt. Te Lewisburg (Penn- 
sylvania) zag men zelfs op 2 October nog jonge larven rond- 
kruipen op boomen in de vrije natuur. Door dat ieder 
wijfje 5 a 6 weken bezig blijft zieh voort te planten en de jon- 
gen ruim dertig dagen na hunne geboorte ook reeds beginnen 
zich te vermeerderen, is het moeilijk de verschillende genera- 
ties uit elkander te houden. Maar in ieder geval is de ver- 
meerdering, ook onder matig gunstige omstandigheden, bijzon- 
der sterk; en Webster rekent uit, dat één wijfje gedurende het 
verloop van één seizoen meer dan 3000 millioen nakomelingen 
kan hebben : — een getal, dat in werkelijkheid wel nooit 
bereikt zal worden, omdat altijd een groot aantal door slecht 
weer, door vijanden en door andere ongunstige invloeden 
gedood wordt. Hoeveel generaties elkaar per jaar opvolgen, 
hangt af van het klimaat der streek en van het weer. _ Terwijl 
in de Staten New Jersey, Pennsylviana, Maryland, enz. met 


mr El SS 


hunnelangezomers de voortplanting zich tot in 'tlaatst van Octo- 
ber uitstrekt, zoodat een viertal, misschien soms wel een vijftal 
generaties per jaar voorkomen, houdt de vermeerdering in die 
streken, waar de najaarskoude veel eerder invalt (Canada), 
Britsch Columbia, Van Couvers-eiland), veel vroeger op, zoodat 
de vermeerdering aldaar veel minder sterk is. — 

De San José scale kan op zeer verschillende boomen en 
struiken leven. Men vond haar op appel, peer, meidoren, 
kwee, Cydonia japonica, Cotoneaster frigidum, Sorbus 
americana, rozen (allerlei soorten), Sptraea’s, perzik, amen- 
del, abrikoos, verschillende soorten van pruimen en kersen, 
aalbes, kruisbes, walnoot (Juglans nigra), sinaasappelboom, 
wijnstok (Vztis labrusca), Europeesche en Amerikaansche 
linden, sumaec (Rhus glabra), iep (Ulmus americana), ver- 
schillende soorten van wilgen en van populieren, els, berk, 
tamme kastanje, (Castanea dentata), Catalpa, sneeuwbal 
(Viburnum opulus), kardinaalshoed (Hronymus.) Maskell 
(« Transactions New Zealand Institute », vol. XXVIII,p. 586, 
1896) vond haar ook op Eucalyptus corynocalir. _Eenelange 
lijst van gewassen uit de meest verschillende familiën van twee- 
zaadlobbigeplanten ! En het laat zich verwachten, dateen dier, 
't welk een zóó groot accomodatievermogen bezit, zeer zeker 
op nog meer soorten van boomen en heesters zal blijken te 
kunnen leven, dan waarop men het tot dusver heeft aange- 
troffen. Echter kan men constateeren dat de San José scale 
nooit op coniferen werd gevonden. Ook op kruidachtige plan- 
ten komt zij niet dan zeer bij uitzondering voor. Het eenig 
geval, waarin men haar op kruidachtige planten aantrof, is 
dat, hetwelk prof. Johnsonte College Park (Maryland) vermeldt. 
(« Proceedings of the Ninth annual meeting of the Association 
of economie entomologists, 1897, bl. 82.) Hij vond eenmaal 
Asclepias syriacus en Panicum sanguinale dicht bezet met 
San José schildluizen; maar dat was op planten, groeiende in 


boomgaarden, die in sterke mate daor dit insekt waren aan- 
getast. 

-Toeh, hoewel de San José scale op zoovele soorten van 
boomen en struiken Aan worden aangetroffen, mag niet wor- 
den beweerd dat deze alle als eigenlijke woonplaatsen van het 
insekt kunnen worden beschouwd. De meeste worden slechts 
occasioneel en bij gebrek aan beter door de San José scale tot 
plaats harer werkzaamheid uitgekozen, en sterk vermeerderen 
doet zij er niet op. De boomen, die zij in de eerste plaats aan- 
tast, zijn de meeste van onze gewone ooftboomen, vooral peer, 
perzik en pruim, ook de appelboom, hoewel minder, de kerse- 
boom het minst. Volgens den heer Felt (Albany), worden in 
den Staat New York ook de kruisbessen en aalbessen sterk 
aangetast; en in eene kweekerij te Riverton (N. J.) zag ik de 
exemplaren van Citrus trifoltata, die in sterke mate 
geteisterd waren geworden. 

In het algemeen vindt men de San José schildluizen het 
meest op de twijgen en takken, minder op de dikkere stam- 
men, hoewel zij toeh op deze niet ontbreken. Bladeren en 
vruchten kunnen ook worden aangetast, hoewel toch meestal 
slechts dan, wanneer de boomen in sterke mate bezet zijn, 
zoodat de schildluizen van volgende generatiën a. h. w. door 
den nood worden gedrongen op andere deelen dan twijgen, 
takken of den stam over te gaan. Het ligt niet in den aard der 
schildluizen, zich op weeke, niet houtige plantendeelen te 
vestigen ; zoo vindt men dan ook de San José scales, wanneer 
zij op een blad zijn overgegaan, niet over de geheele blad- 
oppervlakte verbreid, maar hoofdzakelijk langs de hoofdnerf 
gezeten, soms ook langs sommige van de bijnerven. Wat de 
vruchten aangaat, zoo schijnen de peren het meest door de 
San José scales te worden bezet ; en tusschen de ééne variëteit 
van peer en de andere bestaat in dezen ook nog tamelijk veel 
verschil. Men vindt gewoonlijk de schildluizen het eerst aan 


sn gen 


den neus van de peer. Wordt de geheele oppervlakte van de 
peer er door bedekt, dan wordt deze in hare normalen groei 
tegengegaan; zij krijgt barsten, valt doorgaans van den boom 
af en wordt onbruikbaar voor de markt. De aanwezigheid 
van de schildluis verraadt zieh, nog beter dan door het dier 
zelf, — althans in het najaar, — door eene kleine indeuking om 
elke plaats, waar een insekt gezeten is; en gewoonlijk vindt 
men rondom die plaats op de vrucht een’ scherp begrensden 
purperrooden ring. Appels worden minder vaak door San José 
schildluizen bedekt dan peren; perziken en pruimen (in het 
algemeen de meer saprijke en behaarde vruchten) minder ; ker- 
sen, naar het schijnt, in het geheel niet; sinaasappelen daar- 
entegen soms weer wèl. Op peren gaat de San José scale 
betrekkelijk dikwijls over; en wanneer zij zieh eenmaal daarop 
bevindt, plant zij zieh regelmatig voort. — 

De schadelijke werking, welke de San José scale op het 
plantendeel uitoefent, waarop zij zich bevindt, is tweeerlei. 
Vooreerst de sap- en voedselonttrekking. Voor eene enkele 
schildluis beteekent deze niet veel, maar de duizenden exem- 
plaren, die somwijlen op een Klein twijgje bij elkaar zitten, 
zijn indit opzicht volstrekt niet zonder beteekenis. De buiten- 
gewoon lange zuigsnuit dringt diep in de levende bast en zelfs 
in het houtweefsel in. Deze deelen verliezen voedende stoffen 
en vocht; zij houden vooreerst op met groeien ; maar weldra 
schrompelt de bast inéén, en er ontstaan overlangsche scheu- 
ren in,die zich tot aan de oppervlakte uitstrekken. _Twijgen, 
ja geheele takken en stammen, drogenuit ensterven. _Dedood 
dezer door de schildluizen bezette deelen wordt nog verhaast, 
doordat Aspidtotus perniciosus eene stof schijnt uit te schei- 
den, die vergiftig op de plantendeelen, waarin zij binnendringt 
schijnt in te werken; daarvandaan die roodachtige of purper- 
kleurige vlekken op en rondom de plaatsen, waar zich eene 
San José schildluis heeft vastgezogen; men vindt die plekken 


on Bas 


wel het duidelijkst op met zoodanige insekten bedekte peren ; 
maar ook op de twijgen vindt men, even onder de buitenste 
schors meer of minder duidelijk zichtbaar dergelijke roodach- 
tige of purperkleurige vlekken. Waar zich de in Europa, ook 
in Nederland, zoo algemeene en soms zoo schadelijke mossel- 
vormige schildluis (Mytilaspis conchaeformis) op eene peer 
of op een twijgje heeft vastgezogen, bemerkt men zulke plek- 
ken niet. Aan de werking van de stof, die de purpervlekken 
veroorzaakt, is het waarschijnlijk toe te schrijven dat de aan- 
val van een zeker aantal San José schildluizen op een zeker 
plantendeel meestal ernstiger gevolgen voor dit plantendeel 
oplevert, dan de aanval van een gelijk aantal van de meeste 
andere schildluissoorten. 

Uit de bovenvermelde feiten laat zich verklaren, dat een 
boom, die door San José schildluizen wordt aangetast, het 
zwaar heeft te verantwoorden. Wel hebben de berichten in 
vele Europeesche couranten de intensiteit der schadelijke wer- 
king van de San José scale schromelijk overdreven. Blijkens 
wat ik in New Jersey en in Maryland te zien kreeg, en daar 
van de professoren John B. Smith en Willis G. Johnson ver- 
nam, zijn pezikboomen verreweg het gevoeligst voor de 
werking dezer schildluis; en als een aangetaste perzikboom 
aan zijn lot wordt overgelaten, zoodat de San José schildluizen 
er zich ongestoord op vermeerderen, dan is die boom geregeld 
drie jaar na de eerste besmetting dood. Trouwens de perzik- 
boom biedt ook aan allerlei andere schadelijke invloeden 
weinig weerstand; verschillende insecticiden en fungiciden, 
welke zonder eenig bezwaar op andere ooftboomsoorten kun- 
nen worden toegepast, zijn zeer schadelijk, soms zelfs doode- 
lijk, voor den perzikboom. 

Prof. Johnson maakte melding van een’ perzikboom- 
gaard, beslaande ongeveer 300 acres, en waarin van de 
28 511 boomen,er niet minder dan 15 000 dood of stervende 


ra 


waren, terwijl ook nog de meeste andere boomen door de 
schildluis waren aangetast. Al de boomen uit dien boomgaard 
werden gerooid en verbrand. — _Pere-, abrikozen-, pruime- 
boomen, kruis- en aalbessenstruiken, die door de San José 
schildluis worden besmet, lijden ook zeer onder dien aanval ; 
en er gaan, wanneer geen middelen worden aangewend, zeer 
zeker vele door de werking van dit dier te gronde, echter ge- 
woonlijk nog niet heel spoedig. Ik zag in een’ boomgaard te 
Moorestown (N. J.) een’ sterk aangetasten boom, dien men op- 
zettelijk aan zijn lot had overgelaten, om te zien hoe lang hij 
het zou uithouden; en het bleek dat hij vijf jaar na den aanval 
nog niet dood was. Andere ooftboomen dan perziken sterven 
niet zoo heel spoedig na den aanval van San José schildluizen, 
ook wanneer deze zich sterk vermeerderen; onder gunstige om- 
standigheden houden zij het zelfs jaren lang uit; wel beginnen 
ze te kwijnen, en er ontstaat veel dood hout in, en soms lijdt 
de vruchtzetting er onder; maar vaak leveren deze kwijnende 
boomen toeh nog vele vruchten, die echter de normale grootte 
niet bereiken. 

In vele streken van Amerika werd in den beginne op de 
verschijning van de San José schildluis weinig acht geslagen ; 
toen daar dit dier ongemerkt tot eene vrij aanzienlijke vermeer- 
dering was gekomen, en zeer belangrijke schade bleek aan te 
richten, zóó zelfs dat bij verscheidene grondbezitters een zeer 
groot getal boomen stierf, — ontstond er een ware paniek, die 
nog toenam, toen bleek dat de entomologen der Experiment- 
stations niet dadelijk een middel aan de hand konden doen, 
dat onder de meest verschillende omstandigheden onfeilbaar 
was. Er waren farmers, die toen hunne uitgestrekte boom- 
gaarden geheel en al wilden uitroeien en alle boomen verbran- 
den; en niet dan met moeite konden zij er toe worden gebracht, 
alvorens, tot zulke krasse maatregelen over te gaan, eerst nog 
eens andere maatregelen te probeeren, _ Geen wonder dan ook, 


en Delen 


dat de Amerikaansche couranten en tijdschriften een verschrik- 
kelijk tafereel ophingen van de geweldige vernielingen, die de 
San José scale kon teweeg brengen ; en de Europeeschecouranten 
namen deze mededeelingen over. Ik wil desehade, welke de 
San Jose schildluis teweegbrengt, volstrekt niet te gering aan- 
slaan; entomologen als Howard, Marlatt, Johmson, Forbes en 
Webster zeggen allen dat zij het schadelijkste insect in ooft- 
boomgaarden en kweekerijen is, waarmee Amerika ooit te 
kampen had; en ook John B. Smith, hoewel hij iets minder 
ernstig over het optreden van dit insekt denkt, acht het toch 
een der grootste plagen van de ooftteelt en de kweekerijen in 
New Jersey. Maar in sommige Staten van Amerika is de San 
José seale toeh niet van die beteekenis; en zij wordt daar in 
schadelijke werking verreweg door andere schildluizen over- 
troffen. Zoo is, volgens het getuigenis van de heeren Comstok 
en Slingerland, in den Staat New York, de Aspidiotus ancylus 
veel meer algemeen dan A. pernictosus;hij leeft op dezelfde 
boomen en brengt dezelfde beschadiging als deze te weeg; voor 
New York is hij van veel meer beteekenis dan de ware San José 
scale. Prof. Woodworth deelde mij mee, dat voor de omge- 
ving van Berkeley (Californië), althans tegenwoordig, Aspi- 
diotus rapar, die door de practici veel met de ware San José 
scale wordt verward, veel schadelijker is dan deze; hij leeft 
daar vooral op pereboomen. Maar in de buurt van Berkeley 
is de schadelijkste van alle schildluizen Lecanium Oleae, 
die vooral olijf-, citroen- en oranjeboomen aantast, maar op 
nog vele andere boomen leeft, en welker vermeerdering 
geregeld de vestiging van roetdauw (Capnodium sp.) op 
bladeren en vruchten ten gevolge heeft. Ik wil hier nog 
bijvoegen, dat Asprdiotus perniciosus in verschillende stre- 
ken van Amerika voorheen zeer schadelijk was, waar hij nu 
niet meer van beteekenis is, omdat hij er óf door de natuurlijke 
vijanden (zooals in Florida, Alabama, Zuidelijk Californië), óf 


door de bestrijding van den menseh (Noordelijk Californië), 
zoo goed als uitgeroeid is geworden. Zie hierover echter in 
het vervolg van dit verslag. 

Alvorens dit overzicht van de schade, door de San Josè 
schildluis teweeg gebracht, te eindigen, zij het mij nog vergund, 
Uwe Excellentie in herinnering te brengen, dat ik in Maart de 
schade heb gadegeslagen in een’ uitgestrekten boomgaard in 
het Groothertogdom Hessen, vooral aan pereboomen, maar ook 
aan appelboomen teweeggebracht door Aspidiotus Puri Lich- 
tenstein (A. ostreaeformis Curt). Deze soort, die door een 
niet volkomen ervaren waarnemer zeer licht met A. pernictosus 
kan worden verward, leeft voornamelijk aan pereboomen, 
maar ook aan appelboomen, en brengt aan deze boomen dezelfde 
en niet minder groote beschadigingen te weeg als de ware 
Aspidtotus pernictosus. Althans de in sterke mate door de 
San José scale aangetaste boomen, die ik in boomgaarden in 
New Jersey in oogenschouw nam, waren in volstrekt niet 
slechteren staat dan die, welke ik in den bedoelden boomgaard 
in Hessen door A. Pyri (== ostreaeformis) beschadigd zag. 
Evenwel zou ik denken, dat deze laatste er enkele jaren meer 
voor noodig zal hebben, om de boomen indien staat te brengen, 
daar van haar in Duitschland slechts ééne generatie per jaar 
voorkomt, terwijl A. pernictosus meer geslachten per jaar 
heeft, althans in die Staten van Amerika, waar zij vrij schade- 
lijk wordt. 

De verbreiding der San José schildluizen geschiedt 
gewoonlijk veel meer langs passteven dan langs actieven 
weg ; want niet slechts de volwassen wijfjes zijn onbewegelijk, 
maar reeds ook de jongen, wanneer zij nog slechts enkele 
dagen oud zijn. Gewoonlijk zelfs zuigen zij zich reeds na 
eenige uren vast ; en ook gedurende de allereerste periode 
van hun leven verbreiden zij zich nooit ver van de plaats waar 
zij geboren of getogen zijn, zoodat de jongen zich actief niet 


en 


dan bij groote uitzondering van den eenen boom op een 
anderen begeven, — althans in een’ boomgaard. In boom- 
kweekerijen, waar de boompjes dicht bij elkander staan en 
elkaar aanraken, geschiedt zulks eerder. Maar de jonge 
diertjes laten zich dikwijls meevoeren, zoodat hunne verbrei- 
ding dan deels actief, deels passief, en wel over soms groote 
afstanden plaats grijpt. Men heeft jonge San José schild- 
luizen gezien op den rug van lievenheerbeestjes en van 
mieren; en aldus kunnen zij van den eenen boom naar den 
anderen worden voortgesleept. Ook worden zij door vogels, 
waarop zij zich hebben neergezet, zelfs over vrij groote 
afstanden voortbewogen ; en menschen kunnen ze eveneens op 
hunne kleeren, op rijtuigen, karren en kruiwagens enz., uit 
den eenen boomgaard in den anderen overbrengen. Verreweg 
het meest echter geschiedt de verbreiding geheel passief nl. 
wanneer boompjes en heesters of enten, waarop de sehild- 
luizen vastzitten, uit besmette kweekerijen worden verkocht 
en vervoerd. _ Natuurlijk kunnen zij op deze wijze gemakkelijk 
naar elders worden gebracht, ook den Oceaan oversteken en 
aldus zich in geheel vreemde streken vestigen. Maar daar de 
San José scale niet op kruidachtige planten en op coniferen 
leeft, kan de verbreiding alleen geschieden door middel van 
boomen en heesters, welke niet tot de coniferen behooren. 

Het ligt voor de hand, dat men aanvankelijk van meening 
was, dat de verbreiding ook zou kunnen plaats grijpen met 
ooft, alsmede met afval daarvan, en met manden en zakken, 
waarin besmet ooft was verpakt geweest. Men is in Europa 
zelfs bang geweest voor den invoer van geconserveerde 
vruchten. Na de informatiën, die ik heb bekomen omtrent 
de wijze, waarop deze laatste in het land van herkomst worden 
behandeld, alvorens zij ter verzending gereed zijn, ben ik 
overtuigd, dat aan de mogelijkheid, dat zieh dààraan levende 
schildluizen zouden bevinden, zelfs niet kan worden gedacht. 


ANS 


Men zou echter geneigd zijn aan te nemen, dat met versch 
ooft en met afval daarvan de overbrenging der San José 
schildluis van de eene streek naar de andere al zeer licht zou 
kunnen geschieden. Maar alle deskundigen, die ik over deze 
zaak sprak, de heeren prof. Smith, prof. Comstock, Slinger- 
land, Jordan, Lowe, Howard, prof. Johnson, prof. Woodworth, 
Craw, Ehrhorn, verzekerden mij dat in de Vereenigde Staten, 
waar men in de laatste jaren met zooveel ijver de verbreiding 
van deze schildluis tegengaat en in ieder geval van nieuwe 
besmetting zijn best doet, de bron der besmetting op te 
sporen, geen enkel geval van besmetting van eenen boomgaard 
of eene kweekerij door geïmporteerd ooft of ooftafval is 
geconstateerd geworden. _ Weinigen van de entomologen, die 
ik raadpleegde, gingen zoover van de zogelijkheid te 
looehenen, dat de San José schildluis, ergens met ooft binnen- 
gesleept, daar in boomgaarden of kweekerijen vasten voet 
zoude kunnen krijgen, Maar allen achtten het hoogst 
onwaarschijnlijk, dat zoo iets ooit zou plaats grijpen. 

Prof. Smith zei : « Bevindt zieh de schildluis eenmaal 
op eene vrucht, dan blijft zij er op en vermeedert zich daar, 
zelfs weken lang, zoo lang maar de vrucht niet gaat rotten. 
Maar nu is de kans al zeer gering, dat zulk eene met schild- 
luizen bedekte vrucht, die door den handel is getransporteerd, 
weer in eenen boomgaard of in eene kweekerij terecht komt, 
en wel in den tijd dater larven zijn, die zieh kunnen bewegen », 

De heer Marlatt sprak als zijne meening uit, dat er niets 
tegen kon zijn, in de Huropeesche havenplaatsen den vrijen 
invoer van ooft (ook zonder inspectie welke inspectie toch 
niet nauwgezet kan geschieden) toe te staan. Want nog 
nooit, vóór zoover men weet, is eene kweekerij of een 
boomgaard door den invoer van besmette vruchten met San 
José schildluizen geïnfecteerd geworden. Het zou misschien 
mogelijk zijn dit te doen, wanneer men de schil van eene 


6 


— 60 — 


besmette vrucht aan een’ tak van een, boom vastbond, en dat 
nog wel in den tijd der vermeerdering der San José schildluis 
(einde Mei of later), wanneer het meeste ooft op is. De heer 
Marlatt eindigde met de woroden: « The danger from fruit is 
almost nothing ». Prof. Johnson, te College Park (Maryland) 
onderzocht in 92 gevallen de herkomst van de San José scale, 
waar die zieh in een’ bepaalden boomgaard of eene bepaalde 
kweekerij vertoonde. In 57 van die 92 gevallen kon nauw- 
keurig worden geconstateerd, dat het insekt daar uit eene bepaalde 
andere kweekerij, dikwijls uit een’ anderen Staat, was ingevoerd; 
in 25 van die gevallen bleken de schildluizen afkomstig te zijn 
uit boomen uit de omgeving ; in 19 van de 92 gevallen kon 
de oorsprong van dit insekt niet met zekerheid worden opge- 
spoord. Maar in geen van de 82 gevallen, waarin de her- 
komst van de San José scale werd vastgesteld, was de oorzaak 
te zoeken in verbreiding door ooft of door ooftafval. 


ce. Voorwaarden, waaraan de verbreiding der San José scale 
verbonden is. 


Op blz. 84 van het vanwege de « Division of Entomo- 
logy » van U. S. Department of Agriculture » te Washington 
uitgegeven Bulletin 3°, New Series, getiteld : « The San José 
scale, its oecurenees in the United States », bewerkt door Howard 
en Marlatt, vindt men eene kaart van de Vereenigde Staten, 
waarop door stippen aangeduid zijn de plaatsen, waar de San 
José schildluis tot in het laatst van 1895 werd aangetroffen, 
en waarop tevens zijn aangeduid de verschillende klimatolo- 
gische districten (« life zones »), welke dr. C. Hart Merriam, 
met het oog op de verbreiding der dieren (en ook der planten) 
onderscheidt. Deze « life zones » zijn voor de Vereenigde 
Staten de fropische zone, waartoe kleine gedeelten van zui- 
delijk Florida en van zuidelijk Texas behooren, de lower and 


upper austral zones, die verreweg het grootste gedeelte van 


ie GES 


de Vereenigde Staten innemen, en de transition zone, 
liggende tusschen de upper austral zone en de boreal zone, 
tot welke laatste een groot deel van Canada en ten Noorden 
daarvan gelegen deelen van Britsch Noord-Amerika behooren. 

In de transition zone liggen de Staten Maine, New- 
Hampshire, Vermont, een groot deel van New York, van 
Michigan, Wisconsin, Wyoming, Colorado, Oregon en Was- 
hington. Nu leert de bovenvermelde kaart, dat de verbreiding 
der San José scale in hoofdzaak beperkt is tot de upper en de 
lower austral zone; en met dezen regel is in overeenstem- 
ming ook de nieuwe kaart op blz. 7 van het Bulletin n°. 12, 
New Series van de Division of Entomology van het Department 
of Agriculture (« The San José scale in 1886—1897 », bij 
L.O. Howard), waarop door punten zijn aangeduid, alle plaatsen, 
waar tot het einde van 1897 de San José schildluis verbreid was 
of verbreid geweest was. In Maine, New-Hampshire, Ver- 
mont, Wisconsin, Noord-en Zuid- Dacota, Montana, Wyoming en 
Colorado werd de San José scale tot dusver nog in het geheel 
niet aangetroffen. Van den Staat New York vindt men in 
Lintners’s « Eleventh Report on the Injurious and other 
insects of the State of New York for the year 1895 », op 
pl. IV eene kaart, waarop nauwkeurig is aangegeven hoever 
zich in dien Staat de « transition » en de « upper austral life 
zone » uitstrekken. Tot « the upper austral zone » behooren 
het dal van de Hudsonriver van Saratoga tot New York City, 
Long Island, alsmede het gedeelte hetwelk zich langs de 
Zuidzijde van het Ontariomeer uitstrekt en waarin onder 
anderen de Niagarafalls, Buffalo, Rochester, Geneva, Syra- 
cuse en Ithaca gelegen zijn. En wanneer men nu de 
verbreiding van de San José scale in den Staat New York 
nagaat, dan blijkt dat dit insekt zeer schadelijk is op Long 
Island, niet zonder beteekenis in het dal van den Hudsonriver 
en dat het ook in het gedeelte van den Staat New York, 


— O2 — 


hetwelk zich ten Zuiden van het Ontariomeer uitstrekt, enkele 
malen voorkwam. Het blijkt zieh dus in den Staat New 
York strikt te houden aan de « upper austral zone » en in de 
« transition zone » niet voor te komen. 

Volgt uit de boven aangehaalde gegevens, dat de San José 
scale bepaald een insect is, dat zijne levensvoorwaarden vindt 
in de « lower- » en in de « upper austral zone », men zou te 
ver gaan met te beweren dat zij daar buiten niet leven kan. 
Want men heeft haar wel degelijk soms ook in streken aange- 
troffen, die tot « transition zone » behooren, zooals in sommige 
gedeelten van de Staten Oregon en Washington, op Van Cou- 
verseiland en op enkele plaatsen in Ontario. Toch blijkt zij 
zich daar niet sterk te vermeerderen en er dus weinig kwaad 
te stichten. Zoo schijft Palmer, die haar op Van Couversei- 
land ontdekte : _« Ik moet zeggen dat de algemeene opinie, 
dat de San José schildluizen de boomen in drie jaren tijds 
dooden, niet overeenstemt met de alhier gedane waarnemin- 
gen. Sommige boomen waren, dat was duidelijk te zien, 
reeds gedurende veel langeren tijd aangetast en leefden nog. 

Ook buiten Noord-Amerika wordt de San José schildluis 
aangetroffen, nl. in Chili, op Hawai, in Japan; en verder 
op het vasteland van Australië : in Queensland, New South 
Wales, South Australië en Victoria. Oliff vond haar het 
eerst in 1892 in New South Wales, French in 1894 in Vic- 
toria. 

Uit hetgeen hier in het kort omtrent de verbreiding van de 
San José schildluis is medegedeeld, kan in het algemeen deze 
conclusie worden getrokken : het insect behoort thuis en kan 
zich sterk vermeerderen en aldus schadelijk worden in streken 
met een subtropisch klimaat, en in streken, die iets verder dan 
deze van den aequator verwijderd zijn; in streken, liggende in 
Amerika op ongeveer den breedtegraad van Nederland, werd 
het insekt slechts bij uitzondering waargenomen, en in ieder 


geval heeft de schade, welke het daar aanricht, uit een oeco- 
nomisch oogpunt weinig te beteekenen. 

Een andere factor, waarvan vooral afhangt of de San José 
scale in de eene of andere streek al of niet kan aarden, is 
het gehalte van de lucht aan waterdamp. In warme streken, 
die een voortdurend zeer vochtig klimaat hebben, kan zij best 
leven; maar zij blijkt het er op den duur niet uit te houden, 
daar zulke streken zoo bij uitstek geschikt zijn voor de 
vermeerdering van Sphaerostilbe coccophila, eene zwam, 
die in de San José scale parasiteert. _ Daardoor komt het dat dit 
insect, hetwelk zieh in Florida en Georgia had gevestigd en 
vermeerderd, daar tegenwoordig zoo weinig meer te beteeke- 
nen heeft. 

Koude, vochtige streken zijn voor de San José schildluis zeer 
ongeschikt; wanneer zij naar zulke streken wordt versleept, 
aardt zij daar op den duur toch slecht. De heer Wm. F. 
Dreer, handelaar in boomen, vruchten, enz. te Philadelphia, 
eigenaar eener groote kweekerij te Riverton (N. J ) sprak als 
zijne meening uit dat de San José schildluis wegens het in 
Nederland heerschende koude en tegelijkertijd vochtige klimaat, 
daar niet zou kunnen gedijen; hij wees er op dat op Van 
Couverseiland en in de nabijheid van Portland, waar het kli- 
maat zeer vochtig is, en waar dientengevolge bij uitnemend- 
heid kool wordt geteeld, het inseet wel wordt aangetroffen, 
maar dat het zieh daar zóó weinig vermeerdert, dat het er van 
bijkans geene oeconomische beteekenis is. Ook de heer Mar- 
latt, die ten tijde van mijn verblijf te Washington in plaats van 
heer Howard als entomoloog van het Department of Agricul- 
ture fungeerde, meende dat er veel kans zal zijn, dat de San 
José scale in Nederland niet zal kunnen tieren. Een voort- 
durend, of althans gedurende een groot gedeelte des jaars, 
voehtig klimaat is, ook zonder dat nog juist de jaarlijksche 
regenval zoo bijzonder hoog behoeft te zijn, zeer nadeelig 


DN ne 


voor dit insect. Een vrij hooge regenval op zich zelf is echter 
nog niet altijd juist zoo schadelijk voor de San José schild- 
luis; wanneer in eene streek maar lange perioden van aanhou- 
dende droogte en warmte zijn, dan is een hooge totale 
jaarlijksche regenval voor dit insekt volstrekt geen bezwaar 
om er te tieren. Waar lange en droge zomers zijn, zooals in 
New Jersey, vermeerdert het insect zich zeer sterk en doet het 
veel kwaad. 

John B. Smith, professor aan het Agricultural College 
te New Brunswick (N. J.), herhaalde in een gesprek met mij 
wat ik reeds in een zijner verslagen gelezen had, namelijk dat 
in New Jersey de San José scale het best bij droog, warm 
weer tiert. Zij houdt niet van vochtigheid, nog van schaduw, 
en in vochtige, koude localiteiten gaat zij op den duur dood. 
Groote boomen met een dicht bladerendak worden het minst 
beschadigd ; en waar veele boomen of heesters bij elkaar staan, 
die met elkander den grond volkomen beschaduwen, daar 
vermeerdert zich de schildluis alleen in de toppen en de uit- 
einden der twijgen. 

Behalve de geographische ligging en klimatologische 
omstandigheden, blijken ook de eoconomuysche toestanden 
van veel belang te zijn op de uitbreiding en de beteekenis, die 
de San José scale in eene bepaalde streek erlangt. Zooals uit 
het vervolg van dit verslag zal blijken, is het niet moeilijk dit 
insekt met succès te bestrijden en zelfs geheel meester te 
worden, als men er maar tijdig bij is. Waar nu de boom- 
gaarden groot zijn en het daarvoor beschikbare personeel niet 
talrijk, of waar door andere oorzaken het verschijnen van de 
San José schildluis in een’ boomgaard of eene kweekerij niet 
spoedig genoeg wordt geconstateerd, en waar niet spoedig 
genoeg de vereischte maatregelen worden genomen, daar zal 
alras, wanneer de overige factoren gunstig zijn, de schildluis 


zich zoodanig hebben gevestigd en vermeerderd,dat het hoogst 


== 65 — 


moeilijk zal zijn haar weer kwijt te raken. Maar waar regel- 
matig wordt nagegaan of zich in een’ boomgaard of eene 
kweekerij ook schadelijke insekten of ziekten vertoonen, die 
stelselmatig moeten worden bestreden, daar kan men deze 
bestrijding ter hand nemen, zoodra men het kwaad ontdekt. 
Vooral met het oog op de tijdige ontdekking eener kwaal is 
zoo aanbevelenswaard de in verscheiden Staten ingevoerde 
maatregel, waarbij aan bepaalde inspecteurs, adviseurs, 
« hortieultural commissioners », of hoe men ze moge noe- 
men, de verplichting is opgelegd om één- of tweemaal per jaar 
alle in den Staat aanwezige boomgaarden en kweekerijen te 
inspeeteeren : de Aweekerijen vooral, omdat van uit deze, 
als ze besmet zijn, schadelijke insekten heinde en ver verbreid 
worden, zooals indertijd twee kweekerijen in New Jersey (te 
Parry ente Little Silver)door uit Californiëge Impoteerde pruime- 
boompjes met de San José scale werden besmet, welke twee 
kweekerijen op hare beurt weer de bron der besmeting werden 
voor een groot deel der Oostelijke Staten. 

Vooral in plaatsen, waar behalve kweekerijen en boom- 
gaarden, een groot aantal privaatwoningen worden aangetroffen, 
met een’ grooteren of kleineren vruchtentuin, daar nestelt 
zich de San José schildluis onder gunstige omstandigheden in 
zóó erge mate dat de hoop op eene totale uitzondering moet 
worden opgegeven, zoodat men zich daar op het standpunt van 
prof. John B. Smith moet stellen, waar hij zegt : « Again let 
me repeat that 1 do not believe in the extermination of the 
scale in New Jersey. It has come to stay, and must be dealt 
with. I believe, also that it can bedealt with without particular 
difficulty, provided treatment is persisted in ... Sooner or 
later this scale will find its level, and as we become acquainted 
with it, it will lose its terrors and become easier 10 
handle .... » (bladz., 492 van « Report of the New Jersey 
Experiment stations for the year ending October 31st 1897 ».) 


GS 


Dit is nog zooveel meer het geval, wanneer, zooals te 
Moorestown en op vele andere plaatsen in New Jerscy, de 
privaattuinen voor een groot deel omgeven zijn doorheggen van 
Cydonia japonica, die daar alle in meerdere of mindere mate 
zijn geïnfecteerd. Zelfs prof. Johnson, die in de San José scale 
een veel ernstiger gevaar ziet dan prof. Smith en voor de meest 
krasse maatregelen niet terugdeinst, waar het geldt, dezen 
vijand te bestrijden, zegt : « Under the present conditions it is 
doubtful if we can ever exterminate this prince of orchard pests 
in our state. — 

Alvorens deze afdeeling van mijn verslag te eindigen, zij 
het mij vergund, nog te wijzen op den invloedvan de natuur- 
lijke vijanden der San José schildluis. Deze vormen een’ 
belangrijken factor, wel niet zoozeer met het oog op de ver- 
breiding van dit insekt, maar zeer zeker met het oog op zijn 
gedijen. Reeds boven deelde ik mede dat de San José schild- 
luis in Florida en Georgia door eene zwam (Sphaerostilbe 
coccophila) bijkans geheel werd uitgeroeid, althans zoodanig 
werd verminderd dat het insekt in die staten geen belangrijke 
oeconomisehe beteekenis meer heeft. Hetzelfde is het geval 
met sommige streken van Zuid-Australië (blijkens » Journal 
of Agriculture of South Australië. Vol. I. N° 6). 
Bij Saratoga (N. Y.) heeft men, naar ik van de entomologen 
te Ithaca vernam, eene andere, nog niet nauwkeurig bestu- 
deerde zwam ontdekt, die daar begonnen is de San José scale 
uit te roeien. Deze zelfde zwam schijnt ook in Canada op dit 
insekt te zijn gevonden. — In Zuidelijk Californië, waar de 
San José scale voor eenige jaren zoo groote schade aanrichtte 
is het insektthanssterk verminderd. Volgens Smith, Howard, 
Woodworth, Ehrhorn, Craw en anderen is het zelfs in ver- 
scheidene streken van Zuid-Californië in het geheel niet meer te 
vinden, of althans zóó zeldzaam dat van sehade geen sprake 


meer is. Dit is onder anderen bij Berkeley, San Francisco, 


nde 


Santa Clara, Sant José het geval. Bij Los Angelos schijnt 
het insekt ook uit te sterven, hoewel het er niet geheel ver- 
dwenen is ; bij San Bernardino is het nog even schadelijk als 
tegenwoordig in de Oostelijke Staten New Jersey en Maryland 
het gevalis. Dit verdwijnen ofalthans sterk verminderen van 
de San José schildluis, is het gevolg van de sterke vermeerde- 
ring van onderscheiden soorten van lievenheersbeestjes, die haar 
ên in den toestand van larve ên in dien van volwassen kever 
verslinden, — alsmede van eenige sluipwespsoorten (Aphe- 
linus fuscipennis Howard, Aphelinus mytilaspidis Le B., 
Aspidiotiphagus citrinus Craw.), welke hare eieren in het 
lichaam van de San José schildluizen leggen. Nu komen inde 
Oostelijke Staten en in Noordelijk Californië óók wel sluipwesp- 
soorten voor, die hare eieren in het lichaam van Aspidiotus 
perniciosus leggen, en óók wel soorten lievenheersbeestjes, 
die op dit insekt azen ; maar dáár hebben zij tot dusver geene 
zoo krachtige uitwerking gehad en zullen zij ook eene zoo 
krachtige uitwerking niet krijgen. De reden waarom deze 
natuurlijke vijanden in Zuid-Californië zoozeer tot de vermin- 
dering der San José schildluis hebben bijgedragen, is de vol- 
gende. De San José scale heeft jaarlijks eene rustperiode 
noodig, gedurende welke alle levensverrichtingen stilstaan, 
bepaaldelijk ook de voortplanting. Deze rustperiode duurt in 
warme streken weinig korter dan in koudere. In New Jersey 
begint de voortplanting eerst in de tweede week van Juni, in 
Zuidelijker streken althans niet veel vroeger; volgens Smith in 
Zuidelijk Californië slechts weinige dagen vroeger dan in 
New Jersey. Maar terwijl nu in de meer gematigde streken 
ook de natuurlijke vijanden van de San José schildluis (lieven- 
heersbeestjes en sluipwespen) eene vrij langdurige rustperiode 
hebben, ontbreekt die voor deze vijanden geheel en al of bijkans 
geheel in de streken met een subtropisch klimaat. En zoo zullen 
dus na korter of langer tijd de natuurlijke vijanden van de 


— 08 — 


San José schildluis dit insekt zelf geheel moeten uitroeien. 
Het zijn, volgens Craw, vooral twee soorten van lievenheers- 
beestjes, die zich bij de bestrijding der San José schildluis zeer 
verdienstelijk maken : de oorspronkelijk in Californië inheem- 
sche Chilocorus bivulnerus en de in Australië thuis behoo- 
rende, opzettelijk door Koebele, maar reeds vroeger toevallig 
in Californië ingevoerde, Ahrzobius toowoomba. De fun- 
goïde ziekten hebben in Californië minder vat op de San José 
scale, omdat het klimaat er voor dein Aspedtotus woekerende 
zwammen te droog is. 


d. De bestrijding van de San José scale, zooals die in Amerika 
geschiedt. 


De bestrijding van de San José scale is een voorwerp van 
de uiterste zorg der Regeering van al die Staten, welke reeds 
van dit insekt te lijden hebben, en ook van Staten, waar — 
afgaande op de ligging en op de daar plaats vindende ooft- 
teelt — het insekt van beteekenis schijnt te kunnen worden. 
Die bestrijding is tweeërlei; men tracht de vestiging en ver- 
meerdering te voorkomen in die streken, waar zij tot dusver 
nog niet werd aangetroffen; en men tracht dit insekt overal 
waar het zich reeds in sterke mate heeft vermeerderd, zooveel 
mogelijk uit te roeien. Men kan dus hier, evenals bij de 
bestrijding van andere schadelijke dieren en plantenziekten, 
roorbehoedmiddelenenbestrijdingsmiddelen onderscheiden, 
waarbij echter moet worden opgemerkt, dat geen scherpe 
grens tusschen deze twee groepen van middelen kan worden 
getrokken, daar immers het dooden van de San José scale in 
eene bepaalde kweekerij door een of ander verdelgingsmiddel 
tevens het besmetten van boomgaarden van andere kweeke- 
rijen en tuinen van uit die kweekerij voorkomt. Toen de 
San José scale zich in zorgwekkende matein sommige streken 


begon te vermeerden, en vooral toen bleek hoe gemakkelijk 


— 69 — 


dit gevaarlijke insekt niet slechts van de eene kweekerij naar 
de andere, maar ook van den eenen Staat naar den anderen 
kon worden overgebracht, gingen de Regeeringen van de nog 
niet of nog weinig besmette Staten de grenzen sluiten voor 
den invoer van ooftboomen en soms ook van andere boomen 
en heesters uit de besmette Staten ; en er zijn Staten, die nog 
tegenwoordig het eenmaal verordende invoerverbod blijven 
handhaven. Weldra echter bleek, dat maatregelen als de 
hierbedoelde zeer belemmerend werken en uiterst lastig zijn 
vol te houden, te meer daar zoo dikwijls een en dezelfde ooft- 
teler of boomkweeker sommige van zijne terreinen in den 
eenen Staat, andere in een anderen Staat heeft liggen. Maar 
bovendien bleken alras de invoerverbodsbepalingen volstrekt 
niet afdoende te zijn, daar nader onderzoek aan den dag 
bracht, dat reeds lang vóór deze bepaling gemaakt was ten 
behoeve van een Staat, daar toch reeds verscheidene plaatsen 
besmet waren, hoewel men meende dat die Staat toen nog 
geheel vrij was van de San José scale. Telkens bleek weer dat 
de invoerverbodsbepalingen te laat waren gemaakt, hoe vroeg 
men er ook bij was geweest; en andere bepalingen werden 
noodzakelijk. 

In de United States is de bodemkultuur een der belang- 
rijkste voorwerpen van de Regeeringszorg, zoowel van de 
Washingtonsche Regeering als van Regeeringen der ver- 
schillende staten. Vanwege de Washingtonsche Regeering wer- 
den dan ook herhaaldelijk bulletins over de San José scale 
en de doelmatigste bestrijding van dit insekt uitgegeven; de 
entomologen der verschillende experiment stations gaven zich 
zeer veel moeite om de leefwijze en de doelmatigste bestrijdings- 
wijze, met het oog op de plaatselijke omstandigheden, te bestu- 
deeren; de Regeering van New Jersey stelde eene aanzienlijke 
som beschikbaar om prof. John B. Smith van New Brunswick 
in staat te stellen, de San José schildluis in Californiëen andere 


ee 


staten te bestudeeren. Daar de Regeeringen der verschillende 
staten tamelijk wel souverein zijn, zag men weldra in de onder- 
scheiden staten der United States de meest. verschillende wetten 
ontstaan, die alle de uitroeiing of de verhindering van de verbrei- 
ding der San José schildluis ten doel hadden. De desbetref- 
fende bepalingen echter waren en zijn nog in den eenen staat 
geheel anders dan in den anderen staat; en meer dan eens ge- 
beurde het dat eene wet nauwelijks een paar jaren van kracht 
was, of men zag het ondoelmatige, het onvoldoende of het on- 
uitvoerbare van sommige bepalingen in, en verving de wet 
door eene andere. Zoo werd 2 April 1896 in Maryland een 
« trees and nursery stock law » uitgevaardigd, en reeds 9 April 
1898 werd deze vervangen door eene nieuwe « law providing 
for the suppression and control of Insekt pests and Plant Disea- 
ses in Maryland. » De wetten betreffende de bestrijding der 
San José scale zijn dus niet sleets in de onderscheiden staten 
zeer verschillend, maarook hebben zij in vele, zoo niet de meeste 
staten haren definitieven vorm nog niet aangenomen. De 
heer Marlatt zei mij dan ook, dat er op het gebied van deze 
wetten in Amerika eigenlijk « nothing definite » bestaat. Toch 
valt een belangrijk feit te constateeren, nl. dat de Regeeringen 
der meeste staten de gelegenheid hebben aangegrepen, om niet 
slechts de bestrijding van de San José schildluis te regelen, 
maar tevens bepalingen te maken ter voorkoming van de ver- 
meerdering en verbreiding van andere belangrijke schadelijke 
dieren en van de voornaamste plantenziekten. _M. i. hebben 
die regeeringen daarbij een volkomen juist standpunt ingeno- 
men, wijl immers — hoe schadelijk ook de San José scale moge 
wezen, — andere plagen in bepaalde staten van niet minder 
beteekenis zijn, en Óók zeer gemakkelijk naar elders kunnen 
worden verbreid. 

Het is niet mogelijk, hier een overzicht te geven van de 


wetten, welke achtereenvolgens in verschillende staten der 


AE 


United States zijn ingevoerd, en die tot doel hebben het bestrijden 
en het voorkomen der verbreiding, hetzij alleen van de San José 
schildluis, hetzij ook van andere belangrijke plagen van ooft- 
boomen en van andere kultures. Een overzicht van deze 
wetten, bijgehouden tot in het begin van 1898, vindt men in 
het vanwege de « Division of Entomology » (van het U. S. 
Department of Agriculture » te Washington), uitgegeven bulle- 
tin: » Recent Laws againstinjurious inseets in North-America », 
bewerkt door L. 0. Howard. Ik moet echter doen opmerken, 
dat sedert het verschijnen van dit werk in nog enkele staten 
wetten zijn uitgevaardigd, in andere staten bestaande wetten 
gewijzigd zijn. 

In de meeste staten heeft men thans afgezien van eene 
eenvoudige sluiting der grenzen voor den invoer van uit be- 
smette staten ; maar heeft men in plaats daarvan een’ geregelden 
entomologischen resp. _phytopathlogischen dienst in het leven 
geroepen. Men heeft ambtenaren benoemd (in Californië in 
iederecounty een’ zoogenoemden « hortieultural commissioner », 
in andere staten een’ of meer entomologen), die het toezicht 
hebben op alle kweekerijen en boomgaarden in den staat; en 
wier verplichting het tevens is, alles wat aan boomen, heesters 
enz. in dien staat wordt ingevoerd, aan de grenzen te inspec- 
teeren. Dezen zijn verplicht, in het hun aangewezen district, 
de boomgaarden, kweekerijen en wijngaarden minstens één- of 
tweemaal per jaar te inspecteeren (in sommige staten moeten 
de boomgaarden minstens éénmaal, de kweekerijen minstens 
tweemaal per jaar worden geïnspecteerd) ; wordt ergens de San 
José scale of eene of andere ernstige plaag (zooals « Pear Blight », 
« Peach Yellows » of « Rosette ») aangetroffen, dan maken zij 
de eigenaars van den boomgaard of kweekerij daarop opmerk- 
zaam, en al naar omstandigheden schrijven zij den eigenaar 
voor, bepaalde bestrijdingsmiddelen aan te wenden, of wel al 
de aangetaste boomen uit te roeien ente verbranden, Vergoe- 


ding van gemaakte onkosten of van geleden schade wordt in 
‘t algemeen niet gegeven. 

Is eene kweekerij bevonden vrij te zijn van gevaarlijk 
schadelijk gedierte en van gewichtige plantenziekten, of zijn de 
voorgeschreven middelen met goed gevolg toegepast, dan is 
de deskundige in verscheiden staten verplicht den eigenaar een 
certificaat te geven, waarin getuigd wordt, dat zijne kweekerij 
vrij is van schadelijk gedierte en plantenziekten. In andere 
staten is de deskundige daartoe niet verplicht, en dat wel niet 
alleen omdat het niet vinden van bepaalde schadelijke dieren 
of ziekten in eene kweekerij geen absoluut bewijs is dat de 
bewuste plagen daar niet voorkomen ; maar vooral ook omdat 
vanzoodanigeeertifieaten misbruik zou kunnen worden gemaakt. 
Immers vele kweekers verkoopen meer boomen, heesters, 
enten, enz., dan zij zelven telen; en de verleiding is voor hen 
groot, dat zij, materiaal, dat uit kweekerijen van anderen af- 
komstig is verkoopende, dit van een certificaat voorzien, dat 
voor hunne eigen kweekerijen was afgegeven. In ieder geval 
worden door de werkzaamheid der deskundigen vele plagen 
vernietigd, en het gevaar van besmetting van andere kweekerijen 
boomgaarden, tuinen, enz. van besmette kweekerijen uit ver- 
minderd. Bovenal heeft de werkzaamheid dezer deskundigen 
het groote voordeel, dat de practici meer op het aanwezig zijn 
van plagen in hunne kweekerijen en boomgaarden worden op- 
merkzaam gemaakt ; ook dat zij zelven er naar trachten, deze 
plagen in ’t begin van haar optreden te bestrijden. Zelfs de 
kortzichtigen onder de kweekers zien in, dat zij op die wijze 
voorkomen, dat later — als anders de plaag zou hebben voort- 
gewoekerd—de deskundige het uitroeien van zeer veel boomen 
zal voorschrijven; in dit opzicht werkt het misschienzeer goed, 
dat voor geleden verliezen door de aanwending van middelen en 
door het uitroeien en verbranden van besmet materiaal geene 
schadevergoeding wordt gegeven. _ Trouwensindetwee staten, 


waar misschien wel de meest krasse wetsbepalingen bestaan, 
n.l. in Californië en Maryland, werd mij door verschillende 
deskundigen ‚prof. Craw te San Francisco, Ehrhorn te San 
José, prof Johnson te College Park, Md.) verzekerd dat zij 
nooit boete beproeven op te leggen, en dat bijkans zonder uit- 
zondering de kweekers en oofttelers van zelf den raad der des- 
kundigen, komen inwinnen, waar zij meenen, dien noodig te 
hebben. Ook de Washingtonsche staatsentomoloog Howard, 
dien ik te San Francisco ontmoette, nadat hij een groot gedeelte 
van Californië had doorgereisd, verzekerde mij, dat aldaar de 
verhouding tusschen de deskundigen en practici doorgaans 
uitstekend is te noemen, en dat de eersten bijkans nooit van de 
hun bij de wet gegeven bevoegdheid gebruik behoeven te ma- 
ken, om bij onwil der practici, zelf, en wel op kosten van 
laatstgenoemden, de aangetaste boomen te doen ontsmetten, 
resp. te verbranden. Ook waar ik, niet in ’t bijzijn van een’ 
deskundige, mannen raadpleegde, die in kweekerijen of boom- 
gaarden werkzaam waren, kreeg ik uit de met hen gevoerde 
gesprekken, den indruk, dat er werkelijk eene zeer goede 
samenwerking tusschen de kweekersen de deskundigen bestaat. 
Te Santa Cruz ontmoette ik een’ Nederlander, den heer Jarman, 
oud-leerling der Rijks-landbouwschool te Wageningen, thans 
woonachtig te Aptos, die mij insgelijks verzekerde dat de in 
Californië bestaande krasse wetsbepalingen in hare toepassin- 
gen zelden aanleiding tot gemurmurcer, nooit aanleiding tot 
ernstige moeilijkheden gaven. Ik geloof overigens wel, dat 
de toestand in niet alle counties gelijk is, daar de verhouding 
tusschen deskundige en kweekers zeer veel moet afhangen van 
de persoonlijkheid van den eerstgenoemde. 

In Californië en andere staten wordt verder alles wat aan 
boomen, heesters, enten enz. uit andere staten der United 
States en uit het buitenland wordt ingevoerd, aan de grenzen 
aan een onderzoek onderworpen. Andere staten stellen zich 


EE Len 


tevreden met een bijgaand certificaat van een’ ofticieelen des- 
kundige in het bewuste land of den bewusten staat. Maryland 
eischt zulk een certificaat, maar onderwerpt toch nog al wat in 
dezen staat wordt ingevoerd, aan een onderzoek. 

Sommige staten stellen zieh niet tevreden met een cerli- 
ficaat van een’ oftieieelen deskundige uit het land van herkomst, 
verklarende dat de bedoelde zending vrij is van ernstige plagen, 
omdat de zekerheid niet bestaat, dat die oflicieele deskundige 
een werkelijk bevoegd deskundige is. De mogelijkheid be- 
staat immers dat in het een of ander land iemand om andere 
redenen dan om zijne bekwaamheid tot het ambt van deskundige 
wordt geroepen. 

Prof Craw, die alle zendingen inspeeteert, welke via San 
Francisco in Californië worden ingevoerd (en deze zendingen 
komen van uit zeer verschillende streken der wereld), zeide mij 
dat hij, niettegenstaande het recht en de verplichting, die hij 
heeft om alles bij den invoer te inspecteeren, toch gaarne ziet 
dat de zendingen van certificaten van oftieieele deskundigen 
uit andere landen voorzien zijn. Wanneer het eertificaat 
afkomstig is van een’ deskundige, die als een bekwaam en 
nauwgezet man bij hem bekend staat, kan hij met dit certificaat 
wel degelijk rekening houden. Maar bovendien is het voor 
de importeurs uit andere landen van veel waarde, dat hunne 
zendingen vooraf in hun eigen land geïnspecteerd worden, daar 
op die wijze de kans veel geringer is, dat zoo’'n zending in San 
Francisco zou worden afgekeurd; zoodat zij op die wijze voor 
veel schade worden behoed. Immers wanneer eene zending 
door eene plaag is aangetast en niet vatbaar is voor ontsmet- 
ting, wordt zij afgekeurd en dan of teruggezonden of vernietigd. 

Juist om deze bezwaren zooveel mogelijk te voorkomen, 
eischt de wet, welke thans in Maryland van kracht is, dat 
niettegenstaande de zendingen bij den invoer in dezen staat 


worden onderzocht, zoo noodig met blauwzuurgas gedesinfec- 


UD 


teerd, toeh dat zij voorzien zijn van een certificaat van een’ 
offieieelen deskundige uit het land van herkomst, in welk cer- 
tifieaat wordt verklaard, dat de zending is « apparently free » 
van zeer schadelijke insekten en ziekten. Maryland echter 
zorgt niet slechts voor zich zelf; het tracht ook andere staten en 
landen voor de besmetting van uit dezen staat te behoeden 
door de bepaling: dat van uit Maryland geen boomen, heesters, 
stekken, enten, enz. naar een’ anderen staat of een ander 
land mogen worden vervoerd, die niet zijn onderzocht en van 
een certificaat voorzien door den offieieelen deskundige in den 
staat van uitvoer, resp. zonder vooraf te zijn ontsmet met 
blauwzuurgas in eene voor deze ontsmetting naar goedkeuring 
van den Staatstentomoloog gebouwde kas. 

In Maryland zoowel als in Californië verleent de wet aan 
de offieieele deskundigen eene vrij groote macht, om in verschil- 
lende gevallen naar bevind van zaken te handelen. 

De heer Ehrhorn te San José zei mij bijvoorbeeld, dat 
aangezien de voor perzikboomgaarden zoo verderfelijke 
» peach yellows » in Californië nog niet voorkomt, en aange- 
zien het importeeren van deze ziekte voor dezen staat een zeer 
groote ramp zou zijn, hij eenvoudig het invoeren van perzik- 
boomen uit staten, waar zij heerscht, absoluut verbiedt, onver- 
schillig of de ingevoerde boomen aan yellows lijden of schijn- 
baar vrij van deze ziekte zijn. 

Aangezien in de onderscheiden staten zoo geheel 
verschillende wetten op de bestrijding van plagen van boomen, 
heesters en planten van kracht zijn, werd in eene nationale 
conventie te Washington een ontwerp van eene wet betreffende 
dit onderwerp voorgesteld, die gelding zou hebben over het 
geheele gebied der United States. Naar aanleiding daarvan is 
op 18 Januari 1898 een in hoofdzaken aan dit voorgestelde 
wetsontwerp ontleende, maar toeh eenigszins gewijzigde « bill » 
bij « the House of Representatives » ingediend door den heer 


=s He 


C. A. Barlow. Deze « Barlow bill » schijnt aanvankelijk 
kans te hebben gehad van te worden aangenomen; maar door 
den intusschen uitgebroken oorlog met Spanje kwam hij voor- 
eerst niet in behandeling. En intusschen hebben zich van 
verschillende zijden, met name van de zijde van Californië en 
Maryland, stemmen daartegen verheven. De Barlow bill zou, 
als hij tot wet werd verheven, eischen dat iedere zending 
« trees, plants, shrubs, vines, grafts, cuttings and buds, com- 
monly known (as) nursery stock », welke in het gebied der 
United States zou worden ingevoerd, vergezeld ware van een 
eertificaat van een’ oflicieelen deskundige in het land van her- 
komst, verklarende dat de bewuste zending was « found 
apparently free from all insect and fungous diseases dangerously 
injurious to nursery stock =. Die staten nu, welke tegen- 
woordig alles wat aan boomen, heesters, enz, hunne grenzen 
zal overschrijden, onderwerpen aan inspectie of aan desinfectie 
door hun eigen deskundige, zouden, wanneer de Barlow bill 
tot wet werd verheven, zich later moeten tevreden stellen met 
een certificaat van een’ vreemden deskundige, omtrent welks 
bekwaamheid, nauwgezetheid en betrouwbaarheid alleen de 
Regeering van het land van invoer te oordeelen zou hebben. 
Vandaar dat in eenige staten hevige oppositie bestaat tegen het 
voorgestelde wetsontwerp. — Gaat dit laatste sommigen van 
de staten der Unie niet ver genoeg, in andere staten heerseht 
weer oppositie tegen Barlow's voorstel van wet, omdat het den 
belanghebbenden te ver gaat. Zoo is in sommige staten eene 
sterke strooming, om de wet alleen toe te passen op boomen 
en heesters, niet op bloemen en sierplanten («florist stoek »). 
Kortom de opinie van de meeste personen, wier meening ik 
over de kansen van den Barlow bill vraagde, was, dat deze wel 
nooit tot wel zou worden verheven. 

Wat betreft de werdelgingsmiddelen, welke in de ver- 
schillende staten der Unie tegen de San José schildluis worden 


aangewend, merk ik op dat men deze in twee rubrieken kan 
indeelen : «. het te hulp roepen, casu quo het importeeren van 
natuurlijke vijanden; b. de aanwending van stoffen, die het 
insekt dooden. 

«a. Over de werking van de natuurlijke vijanden 
werd reeds door mij gesproken. Ik deelde reeds mee dat men 
in Californië Australische soorten van lievenheersbeestjes heeft 
ingevoerd, welke daar nu uitstekend gedijen en het hunne tot 
de beteugeling der kwaal hebben bijgedragen. Neg andere 
dan de in dit verslag reeds genoemde soorten van lievenheers- 
beestjes spelen in de verschillende staten der Unie een groote 
rol bij de verdelging van de San José schildluizen, en wel Pen- 
tilia mesella (in de Oostelijke Staten zoowel als in Californië), 
Orcus chalibeus, Orcus australiasiae, Rhizobius rentra- 
lis, Rhizobius debilis en Scymnus lophanthae (allen door 
Koebele uit Australië in Californië geïmporteerd). Ik zag bij 
prof. Craw te San Francisco kweekerijen van verschillende 
soorten van lievenheersbeestjes, van welke hij af en toe een 
dozijn of een paar dozijn exemplaren zendt aan oofttelers, die 
ze in hunne boomgaarden mochten willen plaatsen ter bestrij- 
ding van de San José scale. 

Natuurlijk heeft men ook getracht, fungus-ziekten bij 
deze schildluizen kunstmatig te verbreiden. Reeds wees ik er 
op dat Sphaerostilbe coccophila in Florida en Georgia deze 
gevaarlijke insekten geheel heeft uitgeroeid; en hoewel in 
minder vochtig-warme streken deze zwam niet zoo goed leeft 
als in de genoemde staten, heeft men toch elders op verschil- 
lende plaatsen getracht de Sphaerostilbe épidemie kunstmatig 
te verbreiden. 

Op de terreinen van den heer Roberts te Moorestown 
(N. J.) zag ik de resultaten van eene door prof. Smith geno- 
men proef, welke bijzondere vermelding verdient. Deze had 
uit Florida eenige takken van ooftboomen laten komen, bedekt 


7 


En 


met San José schildluizen, welke door Aphaerostilbe cocco- 
phila waren aangetast. Hij had vóór twee jaren aan ieder 
van eenige boomen, die tengevolge van de werking van het 
beruchte insekt in treurigen toestand verkeerden, een stuk van 
zoon uit Florida afkomstigen tak vastgebonden; en toen ik in 
April j.l. den boomgaard van den heer Roberts bezocht, was 
op de bewuste boomen geen levende schildluis meer te ontdek- 
ken, zonder dat eenig ander bestrijdingsmiddel was aangewend. 

Elders had de heer Smith getracht op aangetaste boomen 
de zwamziekte der San José schildluis over te brengen door 
besmetting met reineulturen van Sphaerostilbe coccophila; 
maar deze infeetieproeven bleken slechts in één geval gelukt 
te zijn. 

Ook elders zijn proeven genomen, ten doel hebbende, 
kunstmatig épidemieën onder de schildluizen van den eenen of 
anderen boomgaard te verbreiden; maar toepassing in het 


groot heeft deze bestrijdingswijze nog niet gevonden. 


b. Aanwending van stoffen, die de Sun José schildluis dooden. 


Onder deze stoffen staat het blauwzuurgas (cyanwater- 
stof) bovenaan. Door zijne intensieve werking, bepaaldelijk 
op het zenuwstelsel, is dit gas, reeds in geringe hoeveel- 
heden, voor het leven van elk dier doodelijk, terwijl de 
inwerking op plantaardige organismen uiterst gering is. 
De heer Johnson te College Park (Md.) heeft op perzikboomen 
en pereboomen een groot aantal proeven genomen, om na te 
gaan, onder welke omstandigheden berooking met blauwzuur- 
gas voor de boomen nadeelig kan worden. Daarop zijn van 
invloed : de hoeveelheden eyankalium en zwavelzuur, die men 
neemt, —de duur der berooking, —de tijd des jaars, waarin de 
berooking geschiedt. Johnson liet mij in zijn’ proeftuin de 
resultaten zijner proefnemingen zien, die weldra in een door 
hem uittegeven rapport zullen worden beschreven. Het 


— 1) — 


resultaat was, dat in den winter en ook in den herfst de 
behandeling altijd volkomen veilig kan geschieden, d. i. zonder 
eenig nadeel voor de boomen kan plaatsgrijpen, terwijl de 
schildluizen allen worden gedood. Rene behandeling in 
October, toen de bladeren nog aan de boomen zaten, maar 
reeds niet veel meer functioneerden, had tot resultaat dat de 
schildluizen allen stierven; de bladeren werden zwart, maar 
de knoppen leden niets : in ’t volgende jaar liepen zij nor- 
maal uit. De in Oetober 1897 aldus behandelde boomen 
stonden er in ‘t laatst van Mei 1898 zeer goed voor. 
Behandeling van de boomen met blauwzuurgas opeen tijd, 
waarin zij een actief leven vertoonen, is voor deze boomen, 
zoo niet doodelijk, dan toeh zeer schadelijk. Door eene 
berooking met dit gas wordt steeds elk dierlijk leven uitge- 
bluscht, zoodat niet slechts de aan de takken en twijgen 
aanwezige San José schildluizen worden gedood, maar tevens 
alle andere insekten, die zich daaraan mochten bevinden. 
Blauwzuurgas wordt dan ook in alle staten, waar de San 
José schildluis gevaarlijk kan worden, geregeld gebruikt om 
de uit verdachte en besmette kweekerijen ingevoerde boomen 
en heesters, alsmede de enten, van dit insekt te zuiveren, — 
voor zoover aan zulke kweekerijen de vergunning tot uitvoer 
niet absoluut geweigerd wordt. Het blauwzuurgas wordt 
verder onder anderen in Californië en Maryland geregeld 
aangewend bij de ontsmetting van uit andere Staten en landen 
ingevoerde boomen, heesters, stekken en enten, die van 
verdachte of besmette streken komen. Bij prof. Smith te 
New Brunswick (N. J.) en bij prof. Johnson te College Park 
(Md.) zag ik kasten van verschillende constructie, waarin de 
berooking op doelmatige wijze kon plaats grijpen. Ik acht 
het overbodig, in dit verslag de constructie van deze « fumiga- 
ting houses » te beschrijven, te meer daar in de verslagen van 
de Experiment stations van New Jersey en van Maryland 


— 80) — 


nauwkeurige beschrijvingen met afbeeldingen te vinden zijn. 
Prof. Johnson deelde mij mee dat hij 50,000 boompjes in 
den toestand, waarin zij gewoonlijk worden verzonden, in 
eens kan berooken; de kosten komen dan op 2 dollareenten 
(5 Nederl. ets.) per 1000 stuks. Men stelt de te ontsmetten 
boompjes doorgaans °/, à 1 uur aan het blauwzuurgas bloot. 

De behandeling is voor de menschen, die met de berooking 
belast zijn, niet gevaarlijk, mits zij voorzichtig zijn; zij 
moeten niet eerder dan 10 minuten na de opening van de kist 
of hut er ingaan. 

Twee gevallen van een begin van vergiftiging zijn den heer 
Johnson voorgekomen; in beide gevallen was de persoon 
in quaestie er drie of vier minuten te vroeg ingegaan; daar 
men echter de vergiftiging bijtijds ontdekte, vond geen doode- 
lijke afloop plaats. Ook voor de ontsmetting van op stam 
staande boomen kan berooking met blauwzuurgas zeer goed 
dienst doen; men doet deze berooking plaats grijpen onder 
goed afsluitende zeilen, vervaardigd van katoen, doortrokken 
met ongekookte lijnolie. 

Het zou. mij naar mijn bescheiden meening te ver 
voeren, wilde ik nadere bijzonderheden vermelden omtrent den 
meest gewenschten duur der berooking, omtrent de hoeveel- 
heden zwavelzuur, water en eyancalium, uit welke het 
blauwzuurgas wordt bereid, en omtrent de te gebruiken 
toestellen. — 

be bestrijding van de San José schildluis in boomen, 
welke op stam staan, geschiedt echter in de meeste streken 
niet met blauwzuurgas. Het meest gebruikelijk is in Cali- 
fornië de aanwending der « salt, lime and sulphur wash », 
— in de Oostelijke staten die van de « whale otl soap ». 

De salt, lime and sulphur wash, een uit kalk, zout en 
zwavel bestaande pap, wordt zooveel mogelijk in den rusttijd 


over de stammen en takken der boomen gespoten; zij bedekt 


a 


de stammen, takken en twijgen met eene laag, waaronder de 
San José schildluizen verstikken. Nu heerst er in Californië 
ieder jaar maanden achtereen droogte, zoodat de bedekkende 
massa maar steeds op stammen en takken blijft kleven, en dus 
de insekten gedurende de gansche periode, waarin zij zich 
anders zouden voortplanten, daarmee overtrokken zijn ; hun 
dood is daardoor onvermijdelijk. In New Jersey, Maryland 
en de verdere Oostelijke Staten kan men van de « salt, lime 
and sulphur wash » geen gebruik maken, aangezien daar de 
regen het middel spoedig van de boomen afwascht. Na de 
berooking met blauwzuurgas, — waar velen tegen opzien, 
voor zoover de aanwending bij op stam staande boomen 
betreft, — is geen middel zoo afdoende als de « salt, lime and 
sulphur wash » : in de streken, waar maanden lange droogte 
heerscht, wordt het dan ook algemeen toegepast. Zoo 
maakte men er aanvankelijk in geheel Californië gebruik van, 
tot men er in Zuid-Californië mee uitscheidde, wijl men de 
verdelgingstaak gerust aan de natuurlijke vijanden bleek te 
kunnen overlaten. 

Door trouwe en geregelde toepassing van het meerge- 
melde middel echter kon men ook in Noordelijk Californië de 
San José schildluis weldra zoodanig verminderen, dat de plaag 
er werd tot staan gebracht en het insekt er niet meer dan bij 
uitzondering van beteekenis is. 

In die staten, waar het gedurende den voortplantingstijd 
der schildluizen soms regent, voornamelijk in die streken, 
waar dikwijls stortbuien vallen, kan van de aanwending van 
« salt, lime, and sulphur wash » geen sprake zijn. En daar 
behalve totale uitroeiing van alle aangetaste boomen en beroo- 
king met blauwzuur-gas, geen middel zóó afdoend is, als deze 
kalk-, zout- en zwavelpap, heeft men het in het algemeen in 
de Midden- en Oostelijke staten nog niet zoover met de bestrij- 
ding der schildluizen gebracht als in Californië. Een zeer 


werkzaam middel, dat in de bedoelde staten dan ook het meest 
algemeen wordt toegepast, is bespuiting der boomen met « whale 
oil soup» of traanzeep. Bij doelmatige aanwending worden 
de schildluizen gedood, terwijl de boomen niets lijden. Ik zag 
in de door mij bezochte boomgaarden van New Jersey verschil- 
lende boomen, dien men het kon aanzien, dat zij ernstig waren 
aangetast geweest, en die thans geheel vrij van San José schild- 
luizen waren, en zich tevens vrij goed hadden hersteld. Het 
bleek doelmatig, de swhale oil soap met wat kalk te vermen- 
gen, omdat alsdan de plaatsen, welke men behandeld heeft, 
aan hare witte kleur herkenbaar zijn, zoodat men er zeker van 
is dat bij de bespuiting geen gedeelte van den boom wordt over- 
geslagen: iets dat van veel belang is, om zooveel mogelijk alle 
aan den boom zittende schildluizen aante raken. Daar bepaal- 
delijk de larven gemakkelijk door « whale oil soap » kunnen 
worden gedood, veel gemakkelijker dan de volwassen schild- 
luizen, zoo moet men de boomen vooral inden zomer besproeien, 
liefst drie maal in één zomer. Volgens prof. Smith geschiedt 
de eerste besproeiing het best wanneer de eerste larven geboren 
worden, dus ongeveer 10 Juni; de tweede besproeiing 3 of 
4 weken later; de laatste besproeiing in September. De 
besproeiing in September is, volgens hem, de noodzakelijkste 
van alle, omdat aldus de in deze maand geboren wordende 
jongen worden gedood, welke jongen anders gedurende den 
nazomer, — die in New Jersey tot in November duurt, — 
zieh tot volwassen en voor overwintering geschikte insekten 
zouden ontwikkelen. Wanneer men om de een of andere 
reden slechts éénmaal per jaar wilde besproeien, zou men dit, 
volgens Smith, in September moeten doen. 

Prof. Smith toonde mij verder in verschillende boom- 
gaarden en kweekerijen 1°. boomen, die bij wijze van proef- 
neming tegen de San José schildluis waren behandeld met eene 


oplossing van « resine » (hars) in « kerosene » (gezuiverd 


Se IE 


0 


petroleum, zooals men bij ons in lampen brandt); 2°. boomen, 
behandeld met eene mechanische émulste van kerosene en 
water; 3°. boomen, behandeld met « crude oil » (donker- 
bruin, ruw petroleum). Al deze middelen, op de juiste wijze 
en te rechter tijd aangewend, dooden de schildluizen. De 
proeven werden genomen om uit te maken, of de boomen deze 
middelen, op verschillende wijzen (door bestrijken of door 
bespuiten) en op verschillende tijden in den winter en korten 
tijd vóór ’t opengaan der knoppen) toegepast, kunnen verdra- 
gen. Prof. Smith heeft in den laatsten tijd, in plaats van 
« kerosene », « erude oil » gebruikt, omdat deze stof minder 
schade aan de boomen doet, en daarbij toch langer blijft vast- 
kleven, minder spoedig geheel verdampt. Wat betreft de aan- 
wending van petroleumêmulsies, zoo zij opgemerkt, dat men 
deze in ’talgemeen in Amerika tegenwoordig niet meer met 
behulp van zeepwater samenstelt, maar dat men met eigenaar- 
dige toestellen (van Deming & C°.) zoogenaamde « mechanical 
mixtures » van kerosene en water vervaardigt, die op de te 
bestrijden insekten eene even krachtige werking uitoefenen als 
de zeepwaterémulsies, maar op de plantendeelen minder scha- 
delijk werken, wijl het kerosene aldus spoediger verdampt. 
De proefnemingen van prof. Smith schijnen er op te wijzen, 
dat, althans voor pereboomen en appelboomen, die minder 
gevoelig zijn voor de werking van verschillende insecticiden 
dan perzikboomen, in het petroleum in den een’ of anderen 
vorm gebruikt, een doelmatig middel zal worden gevonden ter 
bestrijding van de San José schildluis. Althans besproeiing 
van deze boomen met kerosene in den winter blijkt afdoend 
voor de schildluizen en vrij onschadelijk voor de boomen te 
zijn, zooals de heer Smith meent te kunnen bewijzen uit het 
feit, dat op het goed van den heer Parry niet minder dan 600 
liter van deze stof werd verbruikt, zonder dat een enkele boom 
stierf, maar met het resultaat dat op dit vroeger door de San 


Ne 


José scale erg geteisterde eoed thans door dit insekt geen noe- 
menswaardige schade meer wordt toegebracht. 

Prof. Johnson te College Park (Md.) bleek minder dan 
zijn collega Smith ingenomen met petroleum als middel tegen 
de San José schildluis. Boomen, die op 17 en 18 Maart met 
onvermengd kerosene waren besproeid, bleken erg te zijn 
beschadigd, vooral ook wat de knoppen aangaat; de schild- 
luizen echter waren allen dood. Eene besproeiing echter met 
een « mechanical mixture » van 50 deelen kerosene en 50 
deelen water, verkregen met de Deming-pomp, leverde tot 
resultaat, dat geen knop of blad beschadigd werd. Of de 
schildluizen allen gedood waren, kon de heer Johnson, toen 
ik hem bezocht, nog niet zeker constateeren; het scheen 
wel z00. 

Het komt mij overbodig voor, hier alle proefnemingen 
met bestrijdingsmiddelen van de San José schildluis te vermel- 
den, met welke ik door verschillende deskundigen werd in 
kennis gesteld. Men is in de Oostelijke staten der Unie nog 
steeds zoekende naar het meest afdoende middel, dat tevens 
soedkoop is, gemakkelijk aan te wenden en onschadelijk voor 
de boomen. Echter heeft men reeds in de behandeling met 
blauwzuurgas en met « whale oil soap » middelen gevonden, 
die, mits te rechter tijd en op de juiste wijze toegepast, in 
ieder opzicht doeltreffend mogen heeten. Men staat tegenover 
de San José schildluis niet weerloos, vooral wanneer men het 
kwaad tijdig ontdekt, en spoedig zijne maatregelen neemt. 
Dit te doen uitkomen was het hoofddoel van de bespreking 
der middelen, welke men in Amerika aanwendt; eene nauw- 
keurige opgave van de doelmatigste samenstelling dier mid- 
delen, alsmede van vele daarbij in toog te houden details, 
kan, mijns inziens, hier gerust achterwege blijven. 

Ik heb in het voorgaande getracht Uwe Exeellentie een 


zoo nauwkeurig mogelijk verslag te geven van alles wat ik in 


Ee 


Amerika heb gezien en gehoord, voor zoover het van belang 
mag worden geacht voor de vervulling van de mij door U ver- 
strekte opdracht. Ik mag niet nalaten, hier dankbaar den 
belangrijken steun te gedenken, die mij werd verleend door 
Zijne Excellentie onzen Buitengewonen Gezant en gevolmach- 
tigden Minster te Washington, en verder melding te maken 
van de uiterst welwillende wijze, waarop mij door allen, tot 
wie ik mij om inlichtingen wendde, inzonderheid door alle 
entomologen, met wie ik in aanraking kwam, de behulpzame 
hand werd geboden. Velen stelden zich uren lang te mijner 
beschikking. 


Ik neem thans de vrijheid, na de vermelding van wat ik 
heb gezien en gehoord, de volgende eonclusiën aanhet oordeel 
van Uwe Excellentie te onderwerpen. 

De San José scale is een voor de ooftboomteelt uiterst 
gevaarlijk insekt, hoewel het mij voorkomt dat sommige 
andere schildluissoorten (o. a. de in Frankrijk en Duitschland 
voorkomende Aspidiotus Pyri Lichtenst —= A. ostreaefor- 
mis Curt., soms ook de in Europa ook in Nederland, zeer 
algemeene Mytilaspis conchaeformis)onder bepaalde omstan- 
digheden bijkans even schadelijk kunnen worden als de San 
José scale. Hoewel dit laatstgenoemde insekt nog thans in 
verschillende staten, vooral in Maryland, buitengewoon groote 
schade veroorzaakt, is het tegenwoordig in onderscheiden 
streken, waar het vroeger vasten voet had gekregen, weer 
geheel of bijkans geheel verdwenen, of althans niet meer van 
overgroote oeconomische beteekenis, hetzij ten gevolge van de 
inwerking van natuurlijke vijanden, hetzij ten gevolge van de 
bestrijding door den mensch. 

Op de vraag nu of het al dan niet gewenscht is, den 
invoer van ooftboomen, struiken enz. uit Amerika te blijven 


verbieden, komt het mij voor dat het volgende moet worden 
geantwoord. 

Onnoodig sehijnt mij de handhaving van het verbod van 
den invoer van versch fruit, daar in Amerika nimmer is 
geconstateerd geworden, dat een boomgaard of eene kwee- 
kerij besmet is geworden door van elders aangevoerd fruit. 
Wel wordt door verschillende entomologen toegegeven, dat 
besmetting van een’ boom door middel van besmet fruit „zet 
absoluut onmogelijk is, maar allen zijn het er over eens dat 
eene zoodanige besmetting haast niet van zelf tot stand kan 
komen. 

Op één punt wil ik hier nog wijzen : schillen van appelen 
en peren geraken soms op den komposthoop en aldus later als 
mest op de weiden, waarop de vruchtboomen staan. _ Kunnen 
aldus niet de schillen van besmette vruchten de boomen besmet- 
ten? Neen, want de op de schillen zittende schildluizen sterven 
in den komposthoop. 

Is het noodige dat het verbod van invoer van boomen, 
heesters, enten, enz. uit Amerika gehandhaafd blijve ? Ik 
neem de vrijheid Uwe Exeellentie in overweging te geven, 
voorshands dat verbod te blijven handhaven, maar intusschen 
spoedig over te gaan tot het inrichten van een phytopatho- 
logischen dienst hier te lande. 

Ik vind het gewenscht wvoorloopig het bedoelde invoer- 
verbod te handhaven. Niet omdat ik zou meenen dat de San 
José schildluis hier te lande ooit zeer schadelijk zou worden, 
dit toch is zeer onwaarschijnlijk, want de San José schildluis 
behoort in Amerika vooral tot de « lower » en de « upper 
austral zone »; in de « transitionzone », waartoe o. a. Maine, 
New Hampshire, Vermont en een groot gedeelte van den Staat 
New York behooren, komt zij niet of slechts sporadisch voor; 
nooit is zij daar eene plaag van beteekenis. Nederland nu 
komt èn wat geographische breedte èn wat klimaat betreft, 


het meest met de landen der « transitionzone » overeen. _ Het 


EE MSS 


koude, vochtige klimaat van Nederland schijnt voor de San 
José schildluis ongeschikt. En daar dit insekt zich eerst laat 
in het seizoen begint voort te planten (bij New Brunswick om- 
trent 10 Juni; hier te lande zou het stellig niet vroeger 
daarmee beginnen), zoo kunnen in een land, waar de zomer 
kort is, zooals in Nederland, slechts weinige generatiën in 
één jaar elkander opvolgen, waardoor het diertje daar van 
zelf van slechts betrekkelijk geringe beteekenis kan zijn. 

Toch, al zal naar mijne bescheiden meening, de San José 
schildluis zich in Nederland niet sterk kunnen vermeerderen, 
het is zeer goed mogelijk dat zij er wel kan leven. Althans 
wanneer zij kan leven en zich voortplanten op Van Couver’s 
eiland en in de provincie Ontario (Canada), dan zal zij dit 
waarschijnlijk hier te lande ook wel kunnen doen. Maar 
evenmin als zij in de bovengenoemde streken van groote 
oeconomische beteekenis is, omdat zij er slechts een kommer- 
lijk bestaan kan leiden en er eigenlijk niet goed aarden kan, 
evenmin is het waarschijnlijk dat zij in Nederland een groote 
rol zal kunnen spelen. 

De mogelijkheid schijnt echter volstrekt niet uitgesloten, 
dat de San José schildluis in vele andere landen van Europa 
goed zal kunnen gedijen. Werd nu dit insekt in kweekerijen 
van Nederlandsche boomkweekers ingevoerd, en hield het zich 
daar, zij het dan ook kommerlijk, eenige jaren staande dan zou 
ons land een bron van besmetting kunnen worden voor andere 
landen van Europa, waar de San José schildluis misschien niet 
zoo betrekkelijk onschuldig zou blijven. Zulks zou op den 
duur op groot nadeel voor onze kweekers uitloopen. Vooral 
met het oog op onzen handel met het buitenland, en niet zoo 
zeer met het oog op direct gevaar voor onze kweekerijen en 
boomgaarden, komt het mij voor, dat de eenmaal ingevoerde 
verbodsbepaling voorloopig dient te blijven gehandhaafd. 

Het is een natuurlijk gevolg van het wereldverkeer, dat 


ook de vijanden van land- en tuinbouw en houtteelt van het 


Oe 


eene werelddeel naar het andere verbreid worden. Amerika 
heeft reeds verscheiden insecten uit Europa ontvangen, van 
welke sommige daar nadeeliger zijn dan in hun oorspronkelijk 
vaderland. Ook Europa ontving van Amerika verschillende 
vijanden zijner gewassen. Nu dreigt dit, een ander jaar mis- 
schien weer een ander insekt, zich van uit een ander land over 
Nederland te verbreiden; en zoo zouden telkens weer nieuwe 
verbodswetten noodig zijn, die hoe noodig ook, toch altijd den 
handel belemmeren. _ Daarom verdient het de voorkeur, andere 
maatregelen te verzinnen. Bovendien schijnt het mij nóg 
noodiger dat van Regeeringswege iets gedaan worde tegen de 
inheemsche vijanden van onze kultures, die hier telkens weer 
hunne schadelijke werking uitoefenen, dan dat de Regeering 
maatregelen neme tegen vijanden, welke van verre dreigen. 

Ook däàrom schijnt het mij doelmatiger, een’ geregelden 
phytopathologischen dienst in Nederland in ’t leven te roepen, 
dan voor elk bijzonder geval eene wet te creëeren. _ Vele scha- 
delijke dieren en plantenziekten kunnen zeer goed worden 
bestreden en hunne uitbreiding kan zeer goed worden voor- 
komen, wanneer de belanghebbenden slechtstijdig hunne maatre- 
gelen nemen. Maar daarvoorisnoodig dat deze op het bestaan 
van de bewuste plaag worden gewezen. Dit kan alleen dan 
geschieden, wanneer de boomgaarden, kweekerijen, landerijen 
enz. geregeld door eenen deskundige worden geïnspecteerd. 
Maar om daartoe te geraken is de inrichting van een’ perma- 
nenten phythopathologischen dienst noodig. Dan kan ook, 
evenals in Californië en in Maryland gebeurt, alles wat aan 
boomen en planten van elders in Nederland wordt ingevoerd, 
geregeld worden geïnspecteerd; op die wijze wordt niet slechts 
eene enkele insektensoort, maar worden een groot aantal pla- 
sen onzer gewassen buiten de grenzen gehouden ; en de handel 
behoeft nooit weer, ten behoeve van onze kweekers, door 
beperkende bepalingen te worden belemmerd. 


Door de inrichting van een’ goed geregelden phytopatho- 


EK, VEN 


logischen dienst zou niet slechts onze plantenkultuur, in den 
ruimsten zin genomen, tegen binnenlandsche zoowel als buiten- 
landsche vijanden worden beschermd; maar tevens zouden door 
het inspeeteeren (eventueel desinfecteeren, desgewenscht ook 
an een certificaat voorzien) van al hetgeen aan boomen en 
planten wordt uitgevoerd, de produkten van onzen bodem in 
het buitenland een’ goeden naam behouden, zoo mogelijk een’ 
beteren krijgen, en dus hooger prijs oplev eren. 

Sedert verschillende staten van de Unie op hun grondge- 
bied geene boomen, heesters enz. van elders meer toelaten, 
zonder dat zij vergezeld zijn van een certificaat van een’ ofti- 
cieelen deskundige op het gebied van schadelijke dieren en 
plantenziekten, zijn de Europeesche Rijken, die produkten van 
den tuinbouw naar Amerika uitvoeren, in het belang van hunne 
kweekers, weldra genoodzaakt, een’ phytopathologischen dienst 
in te richten en één of meer staats-phytopathologen te 
benoemen. 

Ik eindig, met te herhalen, dat het mij gewenscht voor- 
komt dat de invoer van versch ooft uit Amerika niet langer 
worde verboden; maar dat het mij toesehijnt, dat #007-looptg 
onze grenzen dienen gesloten te blijven voor boomen, struiken, 
enten enz. uit Amerika, tot de Regeering is overgegaan tot het 
inrichten van eenen permanenten phytopathologischen dienst. 
Hoe eerder zoodanige dienst hier te lande xwordt ingevoerd, hoe 
beter. 

Aan het slot van mijn rapport rest mij de aangename 
plicht, Uwe Exeellentie mijnen dank te betuigen voor de mij 
verstrekte vereerende opdracht. en voor. het, blijkens deze 
opdracht, in mij gestelde vertrouwen. 


Amsterdam, September 1898. 


De Directeur van het phytopathologisch laboratorium 
Willie Commelin Scholten te Amsterdam, 


J, RITZEMA Bos, 


ee je 


BiLAGe TI. 


Overzicht van de belangrijkste literatuur over de San José 
schildluis, chronologisch gerangschikt, 


J. H. Comstock, « Report of the commissioner of agriculture », 
1880 ; bl. 304, 305, Pl, XII, fig. 7. (Eerste beschrijving van Aspido- 
tus perniciosus). 

Matthew Cooke, « Treatise on insects injurious to fruit and fruit 
trees », 1881; bl. 83, 834. (Beschrijving van de San José scale.) 

Matthew Cooke, « Report of the commissioner of agriculture », 
1882, bl. 65 en bl, 208. (Bestrijdingsmiddelen van de San José scale.) 

Matthew Cooke, « Insects injurious to the orchard, vineyard, 
etc., » 1883; bl, 60—63. (Beschrijving. Middelen.) 

S, F. Chapin, « Report California State Board of horticulture », 
1884; bl. 22, 34—35, 42, Bulletin n° 2, State Board of horticulture 
1884. (« Whale oil and iron compound », aanbevolen als middel tegen 
San José en andere schildluizen.) 

W.G. Klee en anderen, in « Report of the California State Board 
of horticulture », 1885/86, 1887, (Levensbeschrijving en middelen). 

W.G. Klee, « Report of the Inspector of fruit pests. » (« Rep. Cal, 
State of horticulture, 1887/1888 »; bl. 245. Pl. I), [Beschrijving. 
Leefwijze, Optelling van de boom- en heestersoorten, waarop San 
José scale leeft, Natuurlijke vijanden] 

B. M. Lelong, « Report of the California State Board of Horticul- 
ture », 1889; bl. 170 (« The pernicious scale» : beschrijving; leef- 
wijze; behandeling van de boomen in den zomer en in den winter, 

C‚ V. Riley and L. O. Howard, Aanbeveling van « kerosene emul- 
sion » (petroleum emulsie) of « resin wash » (hars in petroleum opge- 
lost), in « Insect life », III, bl, 68 (1890), 

ww. M. Freeman vond Aspidiotus perniciosus voor het eerst op 
boomen, gekocht van een’ boomkweeker uit den staat New York. 
(« Insect life »), II; bl. 68 ; 1890). 

D. Gregorson, (in « Insect life », III; bl, 169; 1890) « Scale insects 
in California. » 

W. E. Collins (« Report of the California State Board of horticul- 
ture », 1890, bl. 49; « Insect pests and laws therefor, ») wijst op de 
noodzakelijkheid van quarantaine-maatregelen. 

D.W. Coquilett, (« Bulletin 23 of the Division of Entomology », 
bl. 19—36; 1891) bespreekt verschillende bestrijdingsmiddelen, 


— 91 — 


Opstellen van C. V. Riley and L. O. Howard in « Inseet Life », III 
(1891), bl. 426, bl. 487 en IV (1891) bl. 83. 

Alexander Craw (in « Report of the California State Board of Hor- 
ticulture » for 1891) bespreekt de parasieten van Aspidiotus perni- 
ciosus en de bestrijdingsmiddelen tegen dit insekt, 

Alexander Craw (« Insect friends and foes, » in het « Report of the 
California State Board of Horticulture »; 1891) bespreekt een geval 
van de reiniging van een’ boomgaard te Los Angelos van San José 
scale door de sluipwest Aphelinus fuscipennis, 

D. W. Coquillet bespreekt de planten, waarop het insekt leeft, 
zijne natuurlijke vijanden, alsmede de bestrijdingsmiddelen. (« Bul- 
letin 26 of the Division of Entomology, » bl. 21-25; 1892.) 

C. H. Tyler Townsend vermeldt A. perniciosus als voor te komen 
te Las Cruces in New Mexico (« Scale insects in New Mexico »; Bul- 
letin 7 van « New Mexico Agric. Exp. Station »; bl. 6en 7; 1892). 

À. Sidney Oliff vermeldt het voorkomen van het insekt op pereboo- 
men in New South Wales (« Agricultural Gazette of New South Wa- 
les »; Sept. 1892, bl. 689, 699.) 

C. V. Rileyen L. O. Howard vermelden dat het lievenheerbeestje 
Chilocorus bivulnerus een’ boomgaard in Tulare County (California) 
van San José schildluizen zuiverde. (« Insect Life », V., bl, 127; 1892.) 

GC. V. Riley vermeldt Seymnus lophanthae als bestrijder van de 
San José schildluis. (« Insect Life », V., blz, 127; 1892.) 

Albert Koebele aad Alexander. Craw, « Report on the importation 
of parasites and predaceous insects » (1892); hierin wordt melding 
gemaakt van de bestrijding van de San José scale door Orcus chaly- 
beus, O. australasiae Rhizobius ventralis. 


C. V. Riley and L. O. Howard, « The California remedy for the San 
José scale » (waarin Stabler's methode om de « lime, salt and sulphur 
wash » te bereiden, wordt besproken); « Insect Lite», V, bla, 210: 
1893. 

Albert Koebele, « Studies of parasitic and;predacious insects in New 
Zeeland, Australia ete, » (« Bulletin of the United State Department 
of Agrieulture »); 1893, 

E. M,‚ Ehrhorn, « Report as horticultural commissioner of Santa 
Clara County » (in « Report of the California State Board of horticul- 
ture » 1893—94, blz, 375). Hierin wordt aangetoond dat aldaar de 
San José scale (hoofdzakelijk door de werking van Aphelinus fusci- 
pennis en Chitocorus bivulnerus) bijkans geheel verdwenen is, 


C. V. Riley and L. O. Howard, « Quarantine against injurious 
insects. » (« Insect Life », VI, bla. 209; 189 £). 


Gn 


E. A. Schwatz, « The San José scale at Charlottesville Va. » (« In- 
sect Life », VI, blz. 247; 1894). 

C. V. Riley et L. O. Howard, « The San José scale in the East. » 
(« Insect Life », VI, blz. 286; 1894); hier wordt melding gemaakt van 
het verschijnen van de San José scale in Florida, Maryland en Vir- 
ginia. 

D. W. Coquillet, « Preliminary report on suppressìing the San José 
scale in Virginia, » (« Insect Life », VI, blz, 324; 1894). Behandeling 
met blauwzuurgas, 

John B. Smith, « The San José Scale » (« Entomological News », V, 
blz. 182—84; 1894). Handelt over het verschijnen van het insekt in 
New Jersey. 

C. V. Riley, « Report of the Entomologist for 1893 »; bla. 215 — 
221. Mededeelingen omtrent het verschijnen van ’t insekt in het 
Oosten; 1694. 

C, V. Riley and L. O. Howard, « The San José or pernicious scale». 
(« Insect Life » VI, blz. 369; 1894.) Over het verschijnen van dit 
insekt in het Oosten; over de wijze van beschadiging der boomen; 
over de natuurlijke vijanden; over de verbreiding en de bestrijding. 

L.O. Howard, « The Eastern occurences of the San José Scale 
(« Insect Life », VII, blz. 153; 1894.) Het voorkomen van de San José 
schildluis in New Jersey, Pennsylvania, Indiana, Maryland, Virginia 
en Florida. 8 

John B. Smith, « The San José Scale in New Jersey. » (« Insect 
Life » VII, blz. 163; 1894.) Hoe de San José scale ia New Jersey werd 
geïmporteerd en hoe zij er zich verbreidde; welke vruchtboomen en 
variëteiten daarvan worden aangetast; middelen ter bestrijding. 

John B. Smith, « The San José Scale in New Jersey » (« Bulletin 
106 of the New Jersey State Exp. station »; 1894. 

J. A. Lintner, « The San José Scale (« Rural New Yorker », LIL, 
blz. 791; 1894). Over het voorkomen van dit insekt op Long Island en 
elders in den staat New York. 

James Fletcher, « The San José Scale » (« 25 th. Annual Report of 
the Eatomol. Society Ontario»; 1894; blz. 73—76). Over het voorko- 
men in Britsch Columbia, AA 

F. M. Webster, « The San José Scale ». (« Bulletin 55 of the Ohio 
Exp. Station »; 1895.) Over het voorkomen in Ohio. 

L. O. Howard, « Scale insects of Arizona ». (« Insect Life», VII, 
blz. 359; 1895). De San José scale komt ook voor in Arizona. 

C. V. Riley, « The San José scale ». (« Bulletin 32 of the Maryland 
agric, Exp. Station ». 1895). zeike 

G, C, Davis and L. R. Taft, « The San José scale ; Fests of orchard 


— WE 


and garden.» (« Builetin 121, Michigan agrie. Exp. Station », 
blz. 35—38; 1895). Het voorkomen in Michigan, en de wijze hoe hef 
insekt daarheen kwam. 

John B. Smith, « The San José scale» (« Entomological News », 
VI, blz. 153 ; 1895). Bestrijding in de boomgaarden van New Jersey. 

M. H. Beckwith, « The San José scale in Delaware. » (« Bulletin 25 
of the Delaware College agric. Exp. Station » ; 1895). 

C. L. Marlatt, « Experiments with winter washes against the 
San José scale, season of 1894—95 », (« Insect Life», VI, 
blz. 365 — 374 ; 1895). 

C, H. Fernald, « The San José scale». (« Massachusetts Crop 
Report. » Aug. 1895). Verbreiding in Massachusetts. 

L. O. Howard and C. L. Marlatt, « The San José scale, its 
occurenees in the United States, with a full account of its life 
history and the remedies to be used against it. » (« Bulletin n°. 3. 
New series. U. S. Department of Agriculture, Division of En- 
tomology » ; 1896.) Dit werk geeft een vrij volledig overzicht van 
alles wat tot dusver omtrent de levensgeschiedenis, de verbrei- 
ding en de bestrijding vam de San José schildluis bekend was, 
en maakt dus de lectuur van veel van de vroeger verschenen 
literatuur overbodig. Op blz. 34 vindt men eene kaart van de 
United States, met de verschillende «life zones » daarop aan- 
geduid, en tevens de plaatsen, waar de San José scale tot dusver 
werd aangetroffen. Uit deze kaart blijkt duidelijk dat het insekt 
in zijne verbreiding in hoofdzaak aan de «lower austral » en 
« upper austral life zone » gebonden is. 

W. G. Johnson, « The Maryland trees and nursery stoek law 
and other information of special interest to nurserymen and fruit 
growers ». (« Bulletin 42 of the Maryland agricultural Experiment 
Station»; 1896.) Dit bulletin geeft, behalve den tekst van de in 
den titel vermelde wet, op bladz. 154—156 eenige practische 
wenken omtrent ket ontdekken van de San José scale in 
k weekerijen en boomgaarden. 

T. D. A. Cockerell, « The San José scale and its nearest allies ». 
(« U. S. Department of Agriculture, division of Entomology, 
Technical Series, n°. 6»; 1897.) Bespreking van de kenmerken, 
waardoor zich Aspidiotus perniciosus onderscheidt van verwante 
soorten van hetzelfde geslacht, 

John B. Smith, « The San José scale and how it may be controlled », 
(« Bulletin 125 of tie New Jersey agricultural Experiment Stations »; 
1897.) 

John B. Smith, « Investigations of the San José scale ». (« Report 


a OS 


to the New-Jersey State Board of Agriculture, January iöth 1897 »). 
Verslag van de waarnemingen, door prof. Smith gedaan gedurende 
zijne reis naar Californië en andere staten, die door de San José scale 
werden geteisterd. 

John B. Smith, « Report of investigations on the San José or per- 
nicious scale » (bladz. 463 —568 van « 15 th annual Report of the New 
Jersey State agricultural Experiment Station and 9th annual report 
of the New Jersey agric, College Exp. Station for the year 1896 »; 
1897.) 

Lintner, « The San José scale»; zie bl. 200—234 van «11th. 
Report on the injurious and other insects of the state of New York 
for the 1895 », bij J. A. Lintner. — (1596). In dit verslag bevindt zich 
op PL, IV aangegeven de verbreiding der « upper austral life zone » 
in den staat New York; alle plaatsen, waar in dien staat tot dusver 
de San José schildluis werd aangetroffen, zijn in het gebied dezer 
zone gelegen, 

FJM. Webster, « The San José scale in Ohio. » (« Bulletin 81 of the 
Ohio agricultural Experiment Station ») 1897, 

Wm. C, Sturgis, « The spread of the San José scale in Con-= 
necticut » (bl. 292-284, van « 20th. annual Report of the Con- 
necticut agricultural Experiment Station for 1896 »,) — 1897, 

P., H. Rolfs., «A fungus disease of the San José scale » (Sphae- 
rostilbe coccophila Tul»), zijnde) Bulletin 4L van «Florida agri- 
cultural Experiment Station ». 1897, 

« The San José scale», zie bl, 124 van « 35 annual Report of 
the secretary of the State Board of Agriculture of Michigan », 
— 1897, 

« The San José scale», zie bl, 316 van « 12th. Report of the 
injurious and other insects of the State of New York for the year 
1896 » ; by J. A. Lintner. 1897, 

James Fletcher, « Report of the Entomologist and Botanist » ; 
bl. 253 in « Reports of the experimental l'arms for 1896 » (Canada ; 
— 1897). 

Walter W. Froggatt, « San José scale» op bl. 874—880 van 
« Agricultural Gazette of New South Wales.» Vol XIII, Part 
12. (1897). 

L. O. Howard, « Tae San Josá scale» 1896 —97 (« Bulletin 
12, New Series of the Division of Entomology. U. S. Department 
of Agriculturen.) — 1598. Dit opstel is een vervolg op het bovenver- 
melde opstel van Howard en Marlatt. Op bla. 7 vindt men eene 
kaart, aangevende de verbreiding van de San José scale in het einde 
van 1897, 


—_ 5 


John B. Smith, « Report of the Entomologist», en wel blz. 
436 —492. in « 18th. annual Report of the New Jersey State agri- 
cultural Experiment Station and 10th. annual Report of the New 
Jersey agric. College Exp. Station for 1897. ») 1898. 

« Die San José Schildlaus; Denkschrift, herausgegeben vom 
Kaiserlichen Gesundheitsamt. » (Op last van het Kaiserl. Gesund- 
heitsamt bewerkt door Frank, Goethe, Krüger en Moritz. 

Ritzema Bos, «De San José scale», in n° 117 van den 10den 
jaargang (April 1898) van het « Orgaan van de Vereeniging van 
oud-leerlingen der Rijkslandbouwschool. ») Korte mededeelingen 
omtrent leefwijze en schade; wat wij waarschijnlijk te wachten 
hebben van het insekt, en wat ons te doen staat). 

S. J. Hunter, « Scale insects injurious to orchards. An account 
of some scale insects liable to be introduced with shipments of 
young trees. » (« Bulletin for January 1898 of the Department of 
Entomology of the University of Kansas. »). Behalve het onder- 
werp, dat eigenlijk in den titel wordt aangeduid, vindt men in 
deze verhandeling eene verzameling van de wetten, in verschil- 
lende Staten der United States geldig, dienende ter voorkoming 
van de San José scale en van andere schadelijke dieren en 
van plantenziekten. 

J. M. Stedman, « The San José scale in Missouri. » (« Bulletin 
n°, 4l of the agricultural Experiment Station Columbia, Mis- 
souri».) 1898. 

E. E. Favillle and Percival Parrott, « Some insects injurious to 
the orchard» (blz. 52); zijnde Bulletin n°. 77 van « Experiment 
Station of the Kansas State agricultural College Manhattan. » 1898. 

H. P. Gould, « Notes on spraying and on the San José scale », 
zijnde Bulletin 144 van « Cornell University agricultural Experiment 
Station, Ithaca N. Y.»; 1898, 

W.E. Britton, « Insect notes of the season »; blz, 314 van « 21th 
Annual Report of the Connecticut agric. Exp. Station for 
1897 » ; — (1898.) 

«Journal of Agriculture and Industry of South Australia », 
vol I, aanteekeningen in n°, 6 (blz. 473), n°, 7 (blz. 571), n° 9, 
(blz. 697) 1898. 

Paul Sorauer, «Einige Betrachtungen über die San José 
Schildlaus und das Einfuhrverbot », — in « Königlich priviligierte 
Berlinische Zeitung » (« Vossische Zeitung») van 20 Febr. en 23 
Febr. 1898. (S. wijst er op dat in ’t algemeen verbodsbeparingen op 
den invoer weinig kunnen baten om den invoer van schadelijke 
dieren en plantenziekten te voorkomen; hij dringt aan op een’ 
geregelden « Veberwachungsdienst durch Sachverständige, ») 


Ol 


Fred. V. Theobald, « The San José scale and its probable 
introduction into England » (1898), 

Dr. C. Matzdorff, « Die San José Schildlaus, in « Zeitschrift für 
Pfianzenkrankheiten », V[IL Band, blz. 1—7 ; 1898. 

Paul Sorauer, «Einige Betrachtungen über die San José 
Sehildlaus und das Einfuhrverbot»; « Zeitschrift für Pflanzen- 
krankheiten », VII[ Band, blz. 46—52, 104-115 (1898.) 


BijLaceE 11. 


Overzicht van de belangrijkste in onderscheiden Staten van 
de Unie bestaande wetten betreffende de bescherming van 
gewassen tegen schadelijke dieren en plantenziekten, 


Een tot het begin van 1898 volledig overzicht vindt men in: 

L. O0. Howard, « Recent laws against injurious insects in 
North-America ». (Bulletin n° 18, New Series, van de Division of 
Entomology of the U. S. Department of Agriculture). 

Van 9 April 1898 dateert: « The New Law provinding for the 
suppression and control of insect pests and plant diseases in 
Maryland », 

Van 22 April 1898 dateeren nieuwe bepalingen van eene wet 
voor den Staat New York: «relative to the prevention of disease 
in fruit trees and pests that infect the same ». 


| 
Ì 
Í 
| 


Sri 


En 


GA óp „If 
KE MOA wiscqnsi (ff 
i 


70 


INI 
fy El 


NN 


MIN 


60 


1 
DUREN =S 
EK 
Cal ad 
AD AS 
dl 
(pe ), S 


VERKLARING. 


Boreale Gordel. — Boreal 
Zone. 


Overgangsgordel. — Zransi- 
tion Zone. 

Noordelijke Australe Gordel. — 
Upper Austral Zone. 
Zuidelijke Autrale Gordel. — 
Lower Austral Zons. 
Tropische Gordel. — Zropi- 

cal Zone, 

Plaatsen, waar de San José- 
schildluis wordt of werd 
aangetroffen. 

Mijne reis. 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D" J. RITZEMA BOS en G. STAES. 


= — nennen tt nennen ee ms — B 
Vijfde Jaargang. — 3° en q° Afleveringen. September 1899. 


DE SAN JOSÉ SCHILDLUIS, 


WAT WIJ VAN HAAR TE DUCHTEN HEBBEN, EN WELKE MAATREGELEN 
MET HET OOG DAAROP DIENEN TE WORDEN GENOMEN. 


(Vervolg van bl. 96). 

Nadat ik in de vorige aflevering het door mij aan Z. Exec. 
den Minister van Binnenlandsehe Zaken uitgebrachte Verslag 
heb weergegeven, zij het mij thans vergund, hierbij eenige 
aanteekeningen te voegen, die ten deele het karakter hebben 
van rectificaties (met *t oog op enkele zaken, waaromtrent 
men, toen ik het rapport opmaakte, niet geheel op de 
hoogte was), — ten deele dat van witlbreidingen (nl. waar 
het geldt de bespreking van zaken, die van belang zijn te 
weten, maar in het rapport niet wel thuis behooren), — ten 
deele eindelijk in hoofdzaken neerkomen op verklaring der 


bijgevoegde platen. 


Mijne eerste aanteekening betreft : 

bl. 35-41 der vorige aflevering. Op de bijgevoegde Kaart 
van de Vereenigde Staten heb ik mijne reizen door eene lijn 
aangeduid, Hoofdzakelijk dient deze kaart voor de aanduiding 
der verschillende klimatologische gebieden met ‘t oog op de 


8 


en 


verbreiding der diersoorten (« life zones » van Hart Merriam), 
en voor de aanduiding der plaatsen waar de San José schildluis 
wordt aangetroffen; alleen de belangrijkste rivieren zijn er op 
geteekend en slechts de groote steden (in den regel die van 
meer dan 100,000 inwoners) zijn er met de beginletters van 
haren naam aangeduid. Deze kaart dient in de eerste plaats 
om, in verband met de op bl. 38 tot 41 gedane mededee- 
lingen, een overzicht te geven èn van mijne groote reis 
van New York naar San Francisco en terug, èn ook van 
sommige der andere door mij gemaakte toehten (in den Staat 
New York en in Californië); de excursiën in New Jersey en in 
Maryland gedaan, konden met ’t oog op de duidelijkheid der 
kaart niet afzonderlijk worden aangegeven. 


De tweede aanteekening betreft de bijgevoegde figuren 1 
tot 13, die den bouw der schildluizen in ’t algemeen 


Fig. 1. — Perzikschildluis (Lecanium Persicae): larve en ontwikkeling 
van het vrouwelijke dier. 


en den bouw alsmede de levensgeschiedenis der 

San José schildluis in ’t bijzonder verduidelijken. Ik 

verwijs daarvoor naar bl. 4 tot 49 van de vorige aflevering. 
Figg. 1 en 2 (ontleend aan Howard, « Some scale insects 


— 99 — 


of the Orchard») stellen voor de perzikschildluis (Lecanium 
Persicae),door onze tuinlieden meestal perzikdopluis genoemd. 
Ik reproducecr deze afbeeldingen om een denkbeeld te geven van 
den bouw der schildluizen in ’t aigemeen en van de eigenaardig- 
heden van het geslacht Lecantum («dopluis=) in tbijzonder (zie 
bl. 42 van dezen jaargang). Fig. 1 stelt voor de levensgeschie- 
denis en den bouw eener vrouwelijke schildluis van dit geslacht; 
fig. 2 stelt het mannetje in verschillende toestanden voor. — 
De teekening, die in fig. 1 aan de rechterhand is afgebeeld, 
stelt voor eene Lecantumlarve, pas uit het ei gekomen. Men 


Flg. 2. — Perzikschildluis : ontwikkeling van bet mannelijke dier. 


ziet dat deze larve in het bezit is van voortbewegingsorganen 
(pooten) en van zintuigen (sprieten of voelhorens en oogen), 
hetgeen natuurlijk in verband staat met het vermogen, dat de 
jonge larven hebben om zich van de eene plaats naar de andere 
te bewegen. Deze larve, die nog in ’t geheel geene sexucele 
kenmerken vertoont, is hier afgebeeld, aan de buikzijde gezien, 
zoodat de zuigsnuit, die ongeveer de halve lichaamslengte 
bereikt, duidelijk zichtbaar is. Kenmerkend zijn ook de twee 
draadvormige aanhangselen aan het achtereinde van 't lichaam. 


— 100 — 


Naast deze zeer jonge larve is afgebeeld eene schildluis, 
die wel is waar nog bij lange na niet volwassen is, maar die 
toch reeds duidelijk toont, dat zij zich tot een vrouwelijk dier 
zal ontwikkelen. Pooten, sprieten en oogjes zijn nog aan- 
wezig, maar bepaaldelijk de pooten zijn — in verband met 
het feit, dat het dier zich op dezen leeftijd reeds voor goed aan 
een takje van een’ perzikboom heeft vastgezoegen — naar evenre- 
digheid veel kleiner dan bij de pas uit het ei gekomen larve. — 
De tot dusver besproken teekeningen zijn zeer sterk vergroot, 
hetgeen blijkt bij de beschouwing van de links van de 
laatstbehandelde teekening geplaatste afbeelding, waar een 
takje met een aantal geheel volwassen vrouwelijke perzikdop- 
luizen op natuurlijke grootte geteekend is. — Weer eenigs- 
zins vergroot zijn de geheel aan de linkerzijde van fig. 1 afge- 
beelde volwassen vrouwelijke dopluizen, waarvan de eene van 
boven op, de andere van beneden gezien, de derde op de door- 
snede is voorgesteld. Deze laatste teekenine toont duidelijk 
dat het schild bij Lecantum aan het dier zelf vast zit, en 
geenszins een los bedeksel is. Bij Lecanium is het schild dan 
ook eene huiduitgroeiing, een deel der huid zelve, en geene 
huiduitscheiding. 

Fig. 2 stelt voor de gedaanteverwisseling van de manne- 
lijke perzikdopluis (Lecantum Perstcae). In den linker 
benedenhoek der figuur vindt men een stuk van een perzikblad 
met de kleine schilden, waaronder de aanstaande mannetjes 
verscholen zijn. Deze teekening is gemaakt op natuurlijke 
grootte. Aan den rechterkant der figuur is een dergelijk 
volledig uitgegroeid schild, zeer vergroot, en van de rugzijde 
gezien afgebeeld. Daarnaast eene afbeelding van de pop, en 
vervolgens eene van de gevleugelde, volledige mannelijke 
Lecantum Persicae. — 

Fig. 3 (insgelijks ontleend aan Howard, « Some scale 
insects ») geeft eene voorstelling van de mosselvormige schild- 


— 101 — 


luis (Mytilaspts conchaeformis), welke soort in Europa in- 
heemsch, maar vandaar in Noord Amerika ingevoerd is. a stelt 
voorde vrouwelijke schildluis, van den tak afgenomen en van 
onderen bezien; men merkt op : het betrekkelijk kleine dier en 
het omvangrijke, langwerpige, min of meer kommavormige 


Fig. 3. — Mosselvormige schildluis (Mytilaspis conchaeformis). 


schild, dat voor het geslacht Mytilaspts kenmerkend is. Dit 
schild bestaat uit eene wasafscheiding; ’t is niet eene huiduit- 
groeiing als bij Lecantum. Im a bedekt het de talrijke ovale 
eieren. — & stelt voor de vrouwelijke mosselvormige schild- 
luis, van boven op gezien. — ciseen takje met vrouwelijke, 
e een takje met mannelijke schildluizen. Het mannelijke dier 
evenwel heeft in den geheel volwassen toestand twee vleugels en 
vliegt vrij rond. Im den daaraan voorafgaanden toestand, als 


— 102 — 


het nog onder het schild verscholen is, is het bij d afgebeeld. 
cen e stellen de vrouwelijke en de mannelijke schilden op 


La 


natuurlijke grootte voor; a, b, d, zijn sterk vergroot. — 
Fig. 4 en 5 geven afbeeldingen, welke betrekking hebben 
op eene Aspidiotus-soort, die in vele streken van Californië 


Fig. 4. — Aspidiotus Camelliae Sign. (— A. rapar Comstock). 


tegenwoordig schadelijker is dan de San José schildluis, nl. 
Aspidiotus rapar Comstock (—= A. Camelltae Sign.). Men 
zie hierover mijn rapport, bl. 56 van dezen jaargang. — 
Comstock beschreef deze soort het eerst als voorkomende in 
Californië onder den naam A. rapar; later bleek dat zij 
geene andere is dan de Zuid-RKuropeesche A. Camelliae 
Signoret. Later echter is deze soort ook gevonden in Engeland, 
in N.-Zuid Wales, op Nieuw Zeeland, op Hawaii, in de Ver- 
eenigde Staten langs de geheele kust van den Grooten Oceaan 
van Californië tot in den Staat Washington, ook in in New 
Mexico en Florida. Het is dus een zeer kosmopolitisch dier. 


Het schijnt dat het oorspronkelijke vaderland is Zuid-Europa. 
A. Camelliae leeft o. a. op appel, peer, Rhamnus, walnoot, 


Fig. 5. — Aspidiotus Camelliae (—= A, rapar). 


sinaasappel, olijf, vijg, op Camellia en vele andere planten van 
de warme en gematigde kas. 

Fig. 4, a stelt voor de vrouwelijke schildluis, van boven 
gezien, — Db dezelfde, van beneden gezien, met jongen, — 
c eene opeenhooping van vrouwelijke schilden op schors, — 
d de mannelijke schildluis, — e schilden, waaronder zich 
mannetjes ontwikkelen, — f schildluizen, waaronder zich 
wijfjes ontwikkelen. — Fig. 5 stelt in a voor eene pas uit het 
ei gekomen, pooten bezittende larve, — in 4 eene volwassen 
vrouwelijke schildluis van onder het schild weggenomen. 

Alle teekeningen van fig. 4 en 5 zijn zeer vergroot, be- 
halve e en f van fig. 4. — 

Fig. 6 geeft eene afbeelding van de eerste ontwikkelings- 
toestanden der San José schildluis (Aspzdiolus perniciosus). 
(Deze figuur en de volgende zijn aan werken van D" Howard 
ontleend, en komen reeds voor in het opstel van den Heer 


— 104 — 


Staes over de San José schildluis {zie « Tijdschrift over Plan- 
tenziekten », IV, bl. 44-60). Men leze bij deze figuur en de 


Fig. 6. — Eerste larveloestanden van de San José schildluis. 
volgenden ook na bl.35-41 van den Jaargang 1899. — q is 


eene pas uit het ei gekomen larve van de San José schildluis, 


van de buikzijde gezien. Het diertje heeft sprieten of voelho- 


rens, —een’ zuigsnuit, die de lichaamlengte verre overtreft, — 
en drie jaar pooten, eindigende in klauwtjes; één zoo ’n klauw- 
tje is afzonderlijk en meer vergroot voorgesteld. — b geeft 
zoodanige larve weer, nadat zij is begonnen, zich aan een 
plantendeel vast te zuigen; zij is reeds eenigzins inéénge- 
schrompeld; de pooten zijn nog aanwezig, maar niet zichtbaar, 
daar het diertje van de rugzijde gezien is voorgesteld en de 
pootjes onder het lijf zijn samengetrokken. De huid begint 
reeds draadvormige wasafscheidingen te vertoonen. — c stelt 
voor de weer iets oudere larve, van de rugzijde (boven) en van 
ter zijde (beneden) gezien. De samentrekking van de larve is 
sterker geworden, evenzoo de wasafzondering. — d stelt voor 
weer een’ iets ouderen toestand : de wasafzonderingen zijn tol 


— 105 — 


een schild ineengesmolten, dat ongeveer eirkelrond is, en 
in ’t midden eene verhevenheid vertoont. — d is een pas 
gevormd schild; een ouder schild is vergroot afgebeeld in 
mes lS, d. 

Fig. 7 stelt voor het wijfje van Aspidiolus pernictosus, 
onder het schild weggenomen en 
van de buikzijde gezien; het is 
ongeveer volwassen, maar bevat 
nog geene eieren. Men ziet den 
zeer langen zuigsnuit, — Onder 
deze figuur, bij 5, vindt men den 
achterrand van het achterlijf afge- 
beeld, om de voor deze soort ken- 
merkende _aanhangselen en in- 
snijdingen te toonen. Hierover 
zal echter later uitvoeriger sprake 


zijn. 

Fig. 8 : Volwassen vrouwe- Fig. 7.— Bijkans volwassen wijfje 
WIESMS an Bis schildlmier van, „on, de Sm dost schildluis, 
onder het schild weggenomen en op den rug geleed. Men ziet 
de mondstekels, die den zuigsnuit vormen, en verder de nog 
niet ter wereld gebrachte jongen, die door de huid heensche- 
meren. (Natuurlijke grootte: 1 mill. lang, 0,8 mill. breed.) 
Bij d: achterrand van ’t achterlijf (zie beneden). 

Fig. 9 : Gedaanteverwisseling van het mannelijke insekt. 
«d — larve,die bestemd is een mannetje te worden, na de eerste 
vervelling; het dier is nog pootloos en heeft een’ langen zuigsnuit; 
D =larve na de tweede vervelling (vóórpop =— propupa) : de 
aanleg van sprieten, pooten en vleugels is aanwezig; de 
zuigsnuit is verdwenen; het paringsorgaan ontbreekt noe. — 
c‚ d — mannelijke pop, respectievelijk van de buikzijde en 
van de rugzijde gezien. De pooten, de vleugelstompjes en de 
sprieten zijn reeds meer ontwikkeld. Het paringsorgaan, 


— 106 — 


e 


dat evenwel bij het volwassen mannetje veel grooter is 
(fig. 10), is reeds in aanleg aanwezig. 


Er Sef A milk ij 
BRAIN DN 


Fig. 8. — Volwassen vrouwelijke San José schildluis. 


Fig. 10 geeft eene afbeelding van de volwassen manne- 


Fig. 9. — Gedaanteverwisseling van het mannelijke insekt. 


lijke schildluis, zooals die vrij rondvliegt. Lengte 0.6 Mm. 


Fig. 11. —a. Takje met San José schildluizen bezet ; b. een klein gedeelte der 
oppervlakte van dit takje, vergroot. 


— 108 — 


Fig. 11 is ontleend aan Howard en Marlatt, « The San 
José scale », en vertoont een stuk boomschors, onder de 
loupe gezien. Men ziet schilden van volwassen dieren en van 
jongere dieren van bijkans elken leeftijd, die tegen elkaar 
drukken, zoodat het schild van den oorspronkelijken ronden 
vorm afwijkt; deels zijn zelfs de schilden op elkaar gedron- 
gen. Hier en daar zwerft eene pas geboren larve rond, om 
eene plaats voor vastheehting te zoeken. 

Fig. 12 en 18 zijn ook aan het werk van Howard ont- 


leend, maar werden reeds in den vorigen jaargang, bij het 
artikel van den Heer G. Staes, opgenomen. Fig. 12 stelt 
voor een stukje van een stammetje, geheel met San José 
schildluizen bedekt, die zich ieder voor zich ter nauwernood 
laten onderscheiden, maar te zamen aan de oppervlakte van 
het stammetje een hobbelig, « schurftig », voorkomen geven. 
Boven aan, links, is een stukje schors met schildluizen, 


— 109 — 


eenigszins vergroot weergegeven. — Fig. 18 a is eene peer, 
met San José schildluizen bedekt. De plaatsen, waar deze zijn 
gezeten, kenmerken zich door eene indeuking en door een’ 


Fig. 13. — a — Peer met San José schildluizen bezet; b = Schild van een 
volwassen wijfje. 


purperkleurigen ring. Fig. 13 D stelt voor het schild van 
een volwassen wijfje, vergroot. — 


Mijne volgende aanteekening betreft de kenmerken 
van de San José schildluis, vergeleken met die van 
hare naaste verwanten, welke in Europa leven, en 
er gemakkelijk mee zouden kunnen worden verward (zie bl. 46 


— 110 — 


tot 49 van dezen Jaargang, alsmede de bijgevoegde figu- 
ren 14 tot 21). 

Gedurende den tijd, die er verloopen is tusschen de 
indiening van mijn rapport aan Z. Exec. den Minister van 
Binnenlandsche Zaken en het drukken van dit rapport, is 
gebleken dat tot dusver twee soorten van schildluizen, die veel 
op Aspidiolus perniciosus gelijken, en welke in Europa op 
ooftboomen voorkomen, met elkaar zijn verward geworden. 
In mijn rapport (zie bl. 47 van dezen jaargang) sprak ik van 
de in Zuid-Duitschland (Rheinhessen) door mij aangetroffen 
schildluis, die ik met den naam Aspediolus Pyri Lichtenst. 
(— A. ostreaeformis Curtis) aanduidde. 

Onder deze benamingen nu zijn tot dusver twee verschil- 
lende soorten van schildluizen met elkaar verward. Door 
Frank en Krüger te Berlijn heeft de ontwarrine deze beide 
soorten plaatsgehad; en zij hebben de resultaten hunner 
nasporingen meegedeeld in de « Deutsche landwirthschaft- 
liche Presse » van 1898, n° 39 en n° 50. In eenigszins 
anderen vorm geef ik hier hetgeen daar wordt behandeld, weer, 
terwijl ik daarbij tevens gebruik maak van de in deze Duit- 
sche landbouweourant voorkomende afbeeldingen. 

Het is namenlijk gebleken, dat er in Europa behalve de 
roodbruine oestervormige schildluis, welke in mijn rapport 
werd bedoeld, nog eene gele schildluis op de ooftboomen 
voorkomt, die nóg meer dan de eerstgenoemde, op de San 
José schildluis gelijkt, en die daarom door Frank. en Krüger 
de « Pseudo-San José schildluis » genaamd wordt. Verder 
is uit het onderzoek van genoemde Heeren gebleken dat deze 
twee soorten herhaaldelijk door verschillende waarnemers met 
elkaar verward zijn geworden. 

De gele schildluis werd het eerst beschreven, en wel 
in 1843 door Curtis (« Gardeners Chronicle» , 1843, bl. 805); 
hij gaf aan haar den naam Aspidiolus ostreaeformis. 


— Il — 


Later, in 1868, ontdekte Signoret te Parijs (« Essai sur 
les eochenilles », in « Annales de la société entomologique de 
France », 4*° série, tom. IX, bl. 439) de woode schildluis. 
Het blijkt toeh duidelijk uit zijne beschrijving, dat hij met 
deze te maken had; maar hij zelf meende de door Curtis 
beschreven soort vóór zich te hebben, en noemde haar dus ook 
Aspidiotus ostreaeformtis Curtis; of liever, daar hij den 
geslachtsnaam Aspidiotus in Diaspts veranderde, Diaspis 
ostreaeformis. Hij kende echter alleen het wijfje van de 
door hem, onder verkeerden naam, beschreven soort. _ Daarbij 
voegde hij voor het mannetje de beschrijving, die Curtis van 
het het mannetje zijner soort had gegeven. 

Deze vergissing werd opgemerkt door Lichtenstein te 
Montpellier, die er in 1881 (« Annales de la société entomo- 
logique de France », 6F°® serie. I. bl. LI) op opmerkzaam 
maakte, en die de gele schildluis: Aspidiotus Pyrt Lichten- 
stein, de roode schildluis : Diaspis ostreaeformis Curtis 
noemde. Lichtenstein leverde nauwkeurige beschrijvingen 
van de beide sehildluissoorten; maar ongelukkig vergiste 
hij zieh in de namen. Want niet de Oruinroode, maar de 
gele soort was door Curtis onder den naam Aspidiotus 
ostreaeformis beschreven, en had dus dezen naam moeten 
behouden. 

In 1897 maakte Horwath (« Revue d'entomologie », 
Tome XVI. 1897, bl. 98) op deze verwisseling van namen 
door Lichtenstein opmerkzaam. Hij gaf nu aan de bruinroode 
soort een’ nieuwen naam (Dtaspus fallap Horwath) en 
noemde de gele soort weer Aspidiotus ostreaeformis 
Curtis. 

Wij zullen in ’t vervolg van deze aanteekening de door 
Horwath gegeven namen gebruiken, en onderscheiden dus 
de roode schildluis — Diaspts fallax Horwath en de 
roode schildluis == Aspidiotus ostreaeformis Curtis. 


— 112 — 


Nu blijkt uit beschrijvingen van den bekenden directeur 
der tuinbouwschool te Geisenheim, D*. R. Goethe, dat reeds 
in 18S4 in den Rheingau zoowel de roode als de gele schild- 
luis voorkwam; maar hij heeft blijkbaar deze twee zoozeer op 
elkaar gelijkende soorten voor ééne soort aangezien. _(Jahr- 
bücher des Nassauischen Vereins für Naturkunde, Jarhrg. 37. 
bl. 114). Frank en Krüger vonden op ooftboomtakken, die 
Goethe hun in 1898 toezond, beide soorten, soms beiden op 
denzelfden tak. 

Uit het bovenstaande volgt: dat reeds in 1843 de gele 
« pseudo San José schildluis » (zooals Frank haar noemt) in 
Europa (Engeland) werd aangetroffen; dat zij tegenwoordig, 
behalve in Engeland, in Frankrijk en in Zuid-Duitschland 
voorkomt ; ook moet zij, volgens Frank en Krüger, in Tyrol 
zeer algemeen zijn, en volgens Jablonowski te Budapest, even- 
eens in Hongarije. In ’t algemeen schijnt deze gele schildluis 
de warmere streken van Europa zeer boven de koudere te 
verkiezen; in dit opzicht stemt zij dus met de Amerikaansche 
San José schildluis overeen. Wat Duitschland betreft, kan 
noe worden vermeld, dat men de gele Pseudo San José schild- 
luis heeft aangetroffen in den Elsasz, in Rheinhessen, in den 
Rheingau, in Hannover, in tuinen in Berlijn, alsmede in Oost- 
Pruisen. 

De roode schildluis komt in ieder geval in Frankrijk 
en den Taunus voor. 

seide soorten schijnen oorspronkelijk in Europa inheemsch 
te zijn; in Amerika heeft men ze nog niet aangetroffen. — 

Thans ga ik over tot de bespreking van de onderschei- 
dingskenmerken tusschen de ware San José schildluis, de gele 
en de roode schildluis. Ik geef hier, in navolging van Frank 
en Krüger, alleen de kenmerken der wijfjes, en dat wel om de 


redenen, vermeld op bl. 46 van den Jaargang. 


— 113 — 


IL. SAN Jos scHILDLUIS (Asprdiotlus perniciosis Com- 
stock). 

Sehild: 1-2 mill. in middellijn, donkergrijs, in het 
midden met eene slechts 
weinig lichtere verheven- 
heid. 

Kleur der wijfjes: 
geel. 

Aarsopening der 


wijfjes : gelegen aan de 


rugzijde (in fig. 14 sche- 
mert zij door in a); de Fig. 14 Achtereinde van t achterlijf van 
afstand van de aarsope- en José schildluis, van. de buikzijde 
ning tot de aanhechtings- 

plaats van de middelste lobben van den achterlijfsrand is 
ongeveer 1} à 2 maal zoo groot als de lengte dezer lobben. 

Geslachtsopening der wijfjes (fig. 14, w) : gelegen 
aan de buikzijde, in het midden van het laatste liehaamslid. 
De afstand van deze opening tot de aarsopening is dus 4-6 
maal zoo lang als de middellobben. 

Buikklieren (« Spinnerets », « Filières »; dat zijn in 
groepen geplaatste klieren, die de geslachtsopening omringen): 
steeds ontbrekend, ook bij de volwassen wijfjes (Vgl. bl. 115. 

Structuur van den achterlijfsrand (fig. 15): In het 
midden twee slechts weinig convergeerende lobben aa. _ Door 


te} 
En ec 
$ ) 
B 
| 
In ve 
Nn 
eerste insnijding heeft de Fig. 15. — Achterrand van ‘t uiteinde van 
het achterlijf der San Jose schildluis. 


eene zeer smalle insnijding 
daarvan gescheiden, volgen 
twee kleinere zijlobben Db, 
achter welke eene tweede 


insnijding ligt. Onder de 


liehaamsrand twee lange, 
kamvormige chitineverdikkingen, en uit de insnijding zelve 
9 


— 114 — 


steken twee zwak zaagvormie getande haarvormingen te 
voorschijn. 

De tweede insnijding (bij ec) heeft een kleinere chitinever- 
dikking onder zieh, en draagt drie van franje voorziene 
haarvormingen. Daarop volgen (bij dd) drie haarachtige 
vormingen, die ieder in twee punten eindigen, van welke 
dikwijls óf de eene óf de andere grooter is dan de anderen, 
maar van welke soms ook de eene of de andere zóó klein is, 
dat zij bijkans geheel verdwenen is. (Vergelijk van fig. 15 de 
linkerzijde met de rechterzijde.) Bovendien vertoont de rand 
van het achterlijf spitse, dolkvormige dorens, waarvan er 
één geplaatst is aan ieder van de middenlobben, één aan ieder 
van de zijlobben, terwijl één vóór en één achter de drie in 
twee punten uitloopende haarvormingen staat. 

Voortplanting. De wijfjes brengen levende jongen ter 
wereld. Deze hebben, zoo lang zij in het moederlichaam 
vertoeven, spiraalvormig ineengerolde deelen van den snuit. 


IL. GELE EUROPEESCHE PSEUDO SAN JOSE SCHILDLUIS 
(Aspidiotus ostreaeformis Curtis). | 
Schild: 1-2 mill. in diameter, donkergrijs, in het mid- 


Fig. 16. — Achtereinde van ’t achterlijf van eene jonge vrouwelijke gele 
Kuropeesche Pseudo San José schildluis (Aspidiotus ostreaeformis), van de 
buikzijde gezien. 

den met eene slechts weinig lichtere verhevenheid, 


Kleur der wijfjes: geel. 


— 115, — 


Aarsopening der wijfjes gelegen aan de rugzijde. 
(Zij schemert in fig. 16 en fig. 17 door). De afstand van de 
aarsopening tot de aanhechtingsplaats der middelste lobben 
van den achterlijfsrand is 2-4 maal zoo groot als de lengte 
dezer lobben. 

Geslachtsopening der wijfjes (fig. 17, wv) : gelegen 
aan de buikzijde, in het midden van het laatste lichaamslid. De 


Fig. 17. — Achtereinde van ’t achterlijf van eene geheel volwassene gele 
Europeesche Pseudo San José schildluis (Aspidiotus ostreaeformis), van de 
buikzijde gezien, 


afstand van deze opening tot de aarsopening is dus 4-6 maal 
zoo lang als de middellobben. De geslachtsopening is echter 
bij de onvolwassen wijfjes nog niet aanwezig, en wordt eerst 
na de laatste vervelling zichtbaar. (Vergelijk fig. 16 met 
Aep l7 ;) 

Buikklieren (« Spinnerets », « Filières ») (fig. 17, sp). 
Deze ontbreken zoo lang als de geslachtsopening ontbreekt 
(zie boven); maar men vindt ze na de laatste vervelling, zoodra 
de geslachtsopening zichtbaar wordt. (Vergelijk fig. 16 met 
fig. 17.) Zij vertoonen zich dan, in vier groepen van lang- 
werpigen vorm vereenigd, twee links, twee rechts van de 
geslachtsopening. Eene middelste groep van buikklieren ont- 
breekt geheel, of zij is door enkele afzonderlijk staande 


— 116 — 


klieren (zie fig. 17, achter de geslachtsopening v) aan- 
geduid. 

Structuur van den achterlijfsrand(fig. 18). Deze 
verschilt van dien van de ware San José schildluis door de vol- 
gende kenmerken. In het midden twee zwak divergeerende 
lobben, at. De geheele achterlijfsrand is meer gelijkmatig, 
overal ongeveer even 
sterk, gechitiniseerd, 
zoodat geene afzon- 
derlijke, kamvormige 


‚ 
Nn 
AN huidverdikkingen kun- 


nen worden onder- 


Fig. 18. — Structuur van den achterlijfsrand. scheiden. In de tweede 
insnijding (ce c) staan 
gewoonlijk slechts twee stevige, van franje voorziene haar- 
vormingen. De haarachtige vormingen, die ieder in twee 
punten eindigen (d. d) zijn gewoonlijk minder in aantal en zijn 
ieder voor zich minder ontwikkeld dan bij de ware San José 
schildluis het geval is. 
Voorplanting: De wijfjes brengen levende jongen ter 
wereld; deze hebben, zoo lang zij in het moederlichaam ver- 


toeven, spiraalvormig inééngerolde deelen van den snuit. 


III. Roopr scumrpLuis (Diaspis fallax Horwath). 

Schild : 1 ; mill. in diameter; lichtgrijs tot zwart- 
achtig erijs, in het midden met eene bruine verhevenheid. 

Kleur der wijfjes: rozenrood met geel achterlijf. 

Aarsopening der wijfjes : aan de rugzijde gelegen 
(in fie. 19 bij a doorschemerend). De afstand van de aars- 
opening tot de aanhechtingsplaats der middelste lobben van 
den achterlijfsrand is 4-6 maal zoo groot als de lengte der 
lobben. 

Geslachtsopening der wijfjes(fig. 19,v): gelegen aan 


Ld 


de buikzijde, in het midden van het laatste lichaamslid, dus 
van de aarsopening niet verder verwijderd dan éénmaal de 
lengte der middelste lobben. 

Buikklieren. (« Spinnerets », « Filières »). Steeds met 
de vrouwelijke geslachtsopening aanwezig, en wel vereenigd 


Fig. 19, — Achtereinde van ’t achterlijf van de roode ooftboomschildluis 
(Diaspis fallax), 


tot vijf ronde groepen: twee links, twee rechts van de 
geslachtsopening, de vijfde groep vóór deze laatste gelegen 
(fs: 19, sp). 

Struetuur van den achterlijfsrand(fig. 20\: Tus- 
schen de middenlobben (« a) en de zeer kleine zijlobben 


Fig. 20. — Structuur van den achterlijfsrand. 


(Db b) bevindt zich slechts eene zeer kleine insnijding, met 
eene geringe, langwerpige chitineverdikking. De van 
franje voorziene haarvormingen zoowel als de in twee 
punten eindigende haarvormingen (zie de beschrijving der 
twee voorgaande soorten) ontbreken geheel. De rand ver- 


— 118 — 


toont van c af niets dan gelijkvormige, klauwachtig gekromde, 
stevige uitsteeksels. 
Voortplantieswijze: onbekend !). — 


1) Hoewel ik hier, de door Frank en Krüger aangegeven kenmerken 
ongeveer woordelijk vertalende, van 
Diaspis fallax aangeef : «voortplanting 
onbekend», wilik er toch op wijzen dat 
deze soort naar alle waarschijnlijkheid 
eieren legt. Immers vindt men door 
vroegere waarnemers, die blijkbaar de 
gele en de roode schildluis met elkaar 
verward hebben, opgegeven dat de 
door hen A. ostreaeformis genoemde 
soort eieren legt, Daar nu de gele 
schildluis levende jongen voortbrengt, 
en toch het leggen van eieren bij eene 
der beide soorten geconstateerd schijnt, 
ligt bet voor de hand, aan te nemen, 
dat de roode schildluis dit doet. Goethe 
heeft (« Mittheilingen über Obst-und 
Gartenbau », 1598. Ne 10) eene korte 
mededeeling gedaan omtrent deze laat- 
ste (Diaspis fallax). Hij stelde vast 
dat de mannetjes ongevleugeld zijn 
en zich onder langwerpige kielvor- 
mige hulsels ontwikkelen. Hij geeft 
daarbij eene figuur, welke ik hier 
reproduceer (fig. 21). Boven is de af- 
beelding gegeven van het volwassen 
wijfje, dat vleeschkleurig rood is met 
een honiggeel achterlijf; de diameter 
des lichaams bedraagt niet veel meer 
dan 0.25 mill. Beneden ig het schild 
afgebeeld, dat het wijfje bedekt, en 
waaraan men in ’t midden de huid der 
larve ziet, die bij de eerste vervelling 
is afgestooten. Beneden het wijfje 
zijn twee (ongevleugelde) mannetjes 
afgebeeld (men ziet duidelijk het 
lange paringsorgaan); daaronder, in 
t midden, nog een mannetje; rechts 
eene pop, waaruit een mannetje zal ontstaan, links het langwerpige, aan 
de rugzijde kielvormige hulsel, waaronder zich het mannetje ontwikkelt; 


— 119 — 


Bovenstaande beschrijving van de Jan José schildluis en 
van de twee met haar het meest overeenkomende, in Europa 
op ooftboomen levende schildluissoorten moet komen in plaats 
van wat in mijn rapport aan Z. Exec. den Minister van Binnenl. 
Zaken op bl. 46-49 van dezen jaargang gezegd werd omtrent de 
verschillen tusschen Aspidiotus pernictosus en « Aspidiotus 
Pyri Lichtenstein (—=A. ostreaeformis Curtis. ») Bij nader 
onderzoek blijkt nu, dat de door mij in een’ boomgaard in 
‘t Groothertogdom Hessen waargenomen schildluizen, die daar 
zoo groote schade teweeg brengen, althans voor ‘tmeerendeel, 
tot de gele pseudo-San José schildluizen moeten worden 
gebracht, dus tot Aspidiotus ostreaeformis. Im overeen- 
stemming daarmee schrijft mij ook de pachter van bedoelden 
boomgaard, dat « zijne schildluis levende jongen ter wereld 
brengt ». Toch zal daar waarschijnlijk ook de #oode soort 
(Diaspis fallar)bij nader onderzoek blijken voor te komen. — 

Ik wil hier nog bij voegen, dat men bij het onder- 
zoek steeds zorgen moet, geheel volwassen vrouwelijke dieren 
vóór zich te hebben. Immers de wijfjes hebben in niet geheel 
volwassen toestand soms niet dezelfde kenmerken als in den 
geheel volwassen staat. (Vergelijk fig. 16 met fig. 17.) Men 
zorge vooral ook dat men de jongere ontwikkelingstoestanden 
der mannetjes, die óók onder schilden leven, niet voor 
exemplaren eener andere soort houde. Deze mannetjes zijn 
altijd meer ovaal van vorm en meer groenachtig van kleur. 
Bij het mikroskopisch onderzoek legge men de wijfjes op den 
rug, zoodat zich de geslachtsopening bevindt naar den kant 
van den waarnemer. 

Frank en Krüger wijzen erop, dat zij in verscheidene 
streken de gele Pseudo San José schildluis in zeer sterke mate 


en waarop zich — evenals op het vrouwelijke schild — de larvehuid be- 
viedt, die bij de eerste vervelling werd afgestooten. De mannetjes zijn 
vleeschkleurig rood en hebben zwarte oogen. 


door sluipwespen aangetast vonden. Ook ik vond in Maart 
1898 in den meer gemelden boomgaard in Rheinhessen vele 


nemen” Sne 


enn 


PS. 


Fig. 22, — Door San José schil lluis geteisterde pereboom. 


schilden van deze schildluizen, in welke zich aan den bovenkant 
cen gaatje bevond, waardoor een sluipwespje was ontsnapt. 
Om de schade, door de San José schildluis aan 


ss VA 


de boomen teweeg gebracht, duidelijk te maken, geef ik 
hier eene afbeelding van een’ pereboom uit de buurt van Los 
Angelos (Californië). Deze aangetaste boom (fig. 22) vertoont 
veel dood hout, maar herstelt zich eenigszins. De figuur is 
ontleend aan John B. Smith, (« Investigations on the San José 
scale », zijnde het belangwekkende verslag, door den genoem- 
den Hoogleeraar te New-Brunswick aan de Regeering van 
zijnen Staat uitgebracht, nadat hij voor ’t onderzoek van het 
bedoelde insekt eene reis door Amerika had gemaakt). — Voor 
de beschadiging, aan de vruchten door de San José schildluis 
toegebracht, verwijs ik naar fig. 13 op bl. 108; verder in 
‘t algemeen voor de schadelijke werking van het insekt op 
de daardoor aangetaste plantendeelen, naar bl.49-57 van dezen 
jaargang. 

Om de verbreiding van de San José schildluis 
duidelijk te maken, heb ik bij mijn opstel eene kaart van de 
Vereenigde Staten gevoegd, waarop de verschillende verbrei- 
dings gebieden (« life zones ») der dieren zijn aangeduid. Deze 
kaart is door mij geteekend als eene combinatie van die, welke 
zich bevindt op bl. 84 van het werk van Howard en Marlatt, 
getiteld « The San José scale, its occurences in the United 
States », met die welke voorkomt op bl. 7 van « The San José 
scale in 1896-97 =, door Howard. Men ziet dat de verbreiding 
der San José Schildluis in hoofdzaken gebonden is aan de 
« lower and upper austral zones. » Zie verder bl. 60 tot 62 
van de vorige aflevering. 


Thans mogen eenige woorden volgen ter begeleiding van 
eenige afbeeldingen, die betrekking hebben op de natuurlijke 
vijanden van de San Joséschildluis. Ik verwijs overi- 
gens naar hetgeen door mij dienaangaande op bl, 66 tot 68 


van de vorige aflevering is gezegd, 


ast door 


angel 


‚a 


schildluizen 


cophila 


an José 
c 


S 
ostilb 


Oc 


C 


kt met 
Sphaer 


» 


overde 


LM, 


« 
c 


Fig. 23. — St 


Nd] 


— 123 — 


Fig. 23 stelt voor, ongeveer 4 maal vergroot, een’ stam, 
bedekt met San José schildluizen, aangetast door de zwam 
Sphaerostilbe coccophila. De lieht gekleurde kringen rondom 
de schildluizen worden gevormd door de oranjekleurige coni- 
diëndragers der zwam. In sommige gevallen zijn de door de 
zwam gedoode schildluizen van den stam gevallen, ronde of 
ovale, lieht gekleurde plekken achterlatende. 

Fig. 24 geeft eene zeer vergroote afbeelding van Aphelt- 


Fig. 24. — Aphelinnus diaspidis, zeer vergroot. 


nus diaspidis Howard: eene sluipwespsoort, zeer nauw ver- 
want aan A. fuscipennis How., die een der gevaarlijkste 
vijanden van de San José schildluis is. 

Fig.25 vertoont ons eene soort van lievenheersbeestjes,nl. 


Fig. 25. — Cilocorus bivulnerus : kever en larve. 


Chilocorus bivulnerus, met hare larve; de streepjes er naast 
stellen de natuurlijke grootte voor. Beiden, kever en larve, voeden 


Rts 


zieh met blad- en schildluizen, en tasten vooral ook de San José 
schildluis aan. Chilocorus bivulnerus komt, volgens Craw 
en Howard, in Californië zeer algemeen voor op boomen, die 
door dit insekt te lijden hebben. Motheral berichtte (volgens 
Howard « The San José scale, its occurenees in America»), dat 
Chilocorus bivulnerus, welke kever in verscheidene streken 
van Californië zeer algemeen is, in Tulare County Cal. , waar hij 
tot dusver niet of zelden voorkwam, werd ingevoerd, en dat hij 
zich daar twee jaar later zeer sterk vermeerderd en de beruchte 
schildluizen uitgeroeid had. — Howard zegt, dat Chiloco- 
rus birulnerus, hoewel algemeen voorkomende ook in de 
Oostelijke staten der Unie, daar geen rol speelt bij de verdel- 
ing van de San José schildluis. Dit schreef hij in 1896; in 
1898 echter meldt Prof. Johnson te College Park (Maryland) 
in zijn « Report on the San José scale in Maryland », dat men 
in den Staat, waar hij staatsentomoloog is, deze soort van 
lievenheerbeestjes herhaaldelijk heeft waargenomen, San José 
schildluizen etende, vooral in de boomgaarden te Araby en 
St-Margaret’s. 

Onder de soorten van lievenheersbeestjes, die zich als 
verdelgers van de beruchte schildluis nuttig maken, behoort 
ook Pentilia (Smilia) misella (zie bl. 77 van de vorige 
aflevering.) Het schijnt dat deze soort over een groot gedeelte 
van het gebied der Unie voorkomt; want zij werd ook in Cali- 
fornië aangetroffen, nadat men aanvankelijk gemeend had, dat 
zij alleen in de Oostelijke staten voorkwam. Het schijnt dat 
de volwassen lievenheersbeestjes van deze soort het liefst vol- 
wassen vrouwelijke schildluizen eten. Op fig. 26 is de neus 
eener peer en de omgeving daarvan afgebeeld, bezet met San 
José schildluizen. Men ziet de lievenheersbeestjes hunnen 
kop onder de schilden steken, om er het teere, gele vrouwelijke 
dier onder weg te halen. De larven schijnen zich meer met 


de jonge exemplaren te voeden. _ Kigenaardig is het dat deze 


— 125 — 


larven zich vaak gaan verpoppen tussehen de kelkblaadjes, die 
aan het stompe eind van de peer gezeten zijn (den « neus »). 


Fig. 26. — Pentilia misella en hare larven en poppen op den neus van 
eene met San José schildluizen bedekte peer. Daaronder : kever (a), 
larve (b) en pop (c) nog meer vergroot, 


De ruimte tusschen deze kelkblaadjes is dikwijls a. h. w. gevuld 
met schildluizen, maar soms ook met poppen van de Pentilta 
misella. Sterk vergroste afbeeldingen van larve (b) pop (c) 
en kever (a) geeft fig. 26, aan Howard ontleend. A stelt daar 
voor den «neus » van eene peer, evenals de omgeving daarvan. 
bedekt met schildluizen, alsmede larven en kevers, die zich 
aan deze insekten te goed doen. Sommige kevers zijn halver- 
wege onder de schilden weggekropen en staan daarbij haast op 
den kop. De ruimte tussehen de kelkbladeren is bijkans ge- 
heel gevuld met poppen. 

Ten slotte geef ik hier nog eene aan het werk van John 
B. Smith ontleende afbeelding van larve (fie. 27 «a, ©), pop (c) 


= 1P6 


en kever (d) van eene soort van lievenheersbeestjes, die uit 


Australië in Californië ingevoerd, aldaar de vermeerdering der 


„27. — Vedalda cardinalis. Larve, pop, kever. 


insgelijks van daar herkomstige zeer schadelijke « White » of 
« fluted Scale » binnen zekere grenzen terug bracht. 

Aan het slot gekomen van de bespreking der natuurlijke 
vijanden van de San José schildluis, wil ik er nog even op 
wijzen, dat men, hoezeer ook de gunstige omstandigheden 


ten goede kunnen werken — getuige het verdwijnen van de 
zoo schadelijke schildluis in Zuid-Californië, — toch niet al te 


veel van hen moet verwachten. Waareen zeer schadelijk dier in 
eene bepaalde streek is geïmporteerd, zonder dat zijne natuur- 
lijke vijanden mee zijn ingevoerd, of althans zonder dat dit in 
voldoende mate het geval was, kan de invoer van die natuur- 
lijke vijanden het verbroken evenwicht herstellen. Is dit ech- 
ter eenmaal het geval, dan zal men later allicht in sommige 
jaren, wanneer weersgesteldheid of andere omstandigheden het 
meebrengen, toch weer tijdelijk eene sterkere vermeerdering 
krijgen. Slechts dan, wanneer de natuurlijke vijanden wvoort- 
durend in gunstiger condities zijn dan het schadelijke insekt 
(zooals dit tegenover de San José scale in Florida en Georgia 


het geval is met de Sphaerostilbe, in Zuid-Californië met 
le) | ’ 


— 127 — 


Aphelinus en met sommige lievenheersbeestjes), is eene duur- 
zame beteugeling of zelfs eene uitroeiing van het bedoelde 
schadelijke insekt mogelijk. Er zijn in Californië ook soorten 
van lievenheersbeestjes ingevoerd, die daar in ’t geheel geene 
beteekenis tegenover de schildluisplaag erlangden. Prof. 
John Smith importeerde verschillende soorten van lievenheers- 
beestjes uit Californië in New Jersey ; maar zij vermeerderden 
zich daar niet, en waren er het volgende jaar zelfs niet terug 
te vinden. 
(Vervolg en slot in een volgend nummer). 
J. RITZEMA Bos. 


EEN PRACTISCHE EN EENVOUDIGE INSECTENBAND VOOR OOFTBOOMEN. 


Onder dezen titel hebben wij,in den 4°" jaargang (2°aflev., 
bldz. 35) van dit tijdschrift, een omzendbrief vertaald en opge- 
nomen van Orro HINSBERG(1),tot aanbeveling van den nieuwen, 
door hem uitgevonden insectenband « Einfach » voor vrucht- 
boomen. 

Dit jaar heeft dezelfde schrijver een nieuwen omzendbrief 
rondgestuurd, waarin hij op de gunstige werking van zijn 
insectenband terugkomt en waaruit wij,tot vollediging van ons 
eerste opstel, een en ander zullen aanhalen : 

De insectenband « Einfach » werd vooral uitgevonden om 
sommige, voor den appelboom schadelijke dieren te bestrijden, 
zooals de kleine wintervlinder (Cheimatobia of Acidalia 
brumata), de appelbloesemkever (Axnthonomus pomo- 
rum) en de rups der wormstekige appelen en peren 


(1) Wij herinneren hierbij dat de heer Orro HrinsBere (adres : Obstgut 
Insel Langenau, Post Nackenheim, Rheinhessen) op verlangen ook stalen van 
zijn insectenband kosteloos zendt. 


— 128 — 


(Carpoeapsa pomonana). Bij de aanwending van den insec- 
tenband bleek, dat nog een aantal andere kleine schadelijke 
diertjes een schuilplaats onder die vangbanden zoeken, o.a. de 
ooftboomsplintkever (Scolytus pruni), de twijgafbre- 
ker (Rhynchites conicus) (1), enz. Nu worden nog opge- 
somd : de paarsroodeappelsteker (Rhynchites Bacchus) 
en de hazelnootsnuitkever (Balaninus nucum), waar- 
van de larven binnen in de hazelnoten leven en er den inhoud 
van opvreten; « ook oorwormen (Forficula), aardvlooien, 
rupsen van uilen (vlinders van de familie der Noetuida), in 
een woord een heele verzameling van schadelijke dieren wordt 
in die schuilplaatsen aangetroffen. 

Een andere, gansch onverwachte werking van den insec- 
tenband werd echter in den loop van dezen zomer waargenomen: 
jonge en oude rupsen van den wilgenhoutvlinder (Cossus 
ligniperda) hadden zich tusschen vangbanden schors gevestigd, 
zoodat zij gemakkelijk konden vernietigd worden. Daaronder 
bevonden zich vingerlange exemplaren van deze buitengewoon 
schadelijken houtboorder, waarvan het duidelijk was, dat zij 
uit den stam waren te voorschijn gekomen om zich op de 
genoemde plaats uit gekauwde schors een bed te bereiden. 
« De insectenband had dus op den reeds lang bewoonden boom 


(1) Het geslacht Rhynchites is rijk aan schadelijke soorten waarvan 
hier alleen twee zijn aangehaald : 

Rhynchites eonicus, de twijgafbreker, is een kleine, 2-4 milli- 
meter lange, donkerblauwe snuitkever, waarvan het wijfje in het 
voorjaar de knoppen der vruchtboomen doorboort en in elken knop een 
ei legt. De eruit voorkomende jonge scheut is nagenoeg voor de drie 
vierden doorgebeten, zoodat zij weldra aan ’t verwelken gaat, vroeger 
of later afbreekt en op den grond valt, waar zij verder tot voedsel der 
larve strekt. 

Rehynchites Lacchus, de appelsteker, is kopGrroodpaars, en iets 
grooter dan voorgaande goort; zijn lichaam is met korte haren bedekt 
Het wijfje legt omstreeks de maand Juni eieren in de jonge peren en 
appelen, die door de weldra geboren larve van binnen worden uit- 
gevreten; de aangetaste vruchten blijven in haar groei ten achter en 
vallen wat later veel te vroegtijdig af. 


— 129 — 


als een trekpleister gewerkt (1). Ik wilde de kolonie photo- 
grapheeren ; toen ik echter na eenige dagen terug kwam, 
hadden de spechten die vette beetjes er uit gehaald en opge- 
geten. In dit opzicht levert de inseetenband « Einfach », een 
groot voordeel op daar zijn inhoud (insecten en rupsen) voor 
vogels zooals koolmeezen, blauwmeezen, staartmeezen, 
spechtmeezen, groote en kleine bonte spechten en groene 
spechten bereikbaar is. Zij hakken eenvoudig dwars door het 
papier van den band heen en vinden een rijkelijk voorziene 
tafel. In dank daarvan zoeken zij daarenboven den ganschen 
boom af tot in den hoogsten topen volbrengen aldus een arbeid, 
dien de vlijtigste menschenhanden niet in staat zijn te verrich- 
ten. » 


Het is niet alleen de uitvinder, die goed zegt van zijn 
vangbanden. GorerHe (2) heeft proeven genomen, die eveneens 
zeer gunstig zijn uitgevallen : 

Vier appelboomen van een hooggelegen boomkweekerij, 
welke met dergelijke vangbanden voorzien waren, gaven bij 
het onderzoek de volgende uitslagen. 


Anthonomus _ Spinnen Oorwormen Rhynchites 
pomorum conicus bacchus 
8 Juni — 20 420 — — 
16 » — 33 ontelbare — — 
26 ” — 25 „” — — 
5 Juli — 22 » — — 
sj — 12 » — — 
U » == ar » == dek 
4 Aug — 2 12 — — 
12» — 3 zal — — 
A KE — 12 43 2 1 
30 » 2 dl 27 — — 
8 October 5 35 — 7 12 
22 November 3 27 — 2 5 
12 December 739 12 — 19 21 


(Voor sommige insecten werden de cijfers door ons weggelaten). 


(1) Deze vergelijking laten wij voor rekening van den heer Otto Hinsberg. 

(2) Weitere Beobachtungen über den Apfelblütenstecher, Anthonomus 
pomorum L. Berichte der Königl. Lebraustalt f. Obst-, Wein-und Gar- 
tenbau in Geisenheim a. Rym. 1897/98, hldz. 24 en 25. 


— 130 — 


Wij twijfelen er niet aan of ook ten onzent zal men weldra 
meer dan tot nog toe het geval is, het nut van de insectenban- 
den leeren inzien. Zelfs indien zij in een boomgaard of in een 
kweekerij niet tegen een bepaald talrijk voorkomend insect 
worden aangewend, zal men toch meestal verbaasd staan over 
het groot aantal dieren,die onder een inseetenband (van welken 
aard hij ook zij) voor korteren of langeren tijd een schuilplaats 
zoeken. G. STAES. 


OVER BORDEAUXSCHE PAP. 


Kleefkracht van verschillende mengsels. — Werking op 
gezonde aardappelen. 


Sinds de Bordeauxsche pap in 1885 door Prof. Millardet 
werd uitgevonden, is de verbetering van de eerstvoorgeschreven 
formule het onderwerp geweest van talrijke onderzoekingen en 
proefnemingen. In den beginne werd 8 kilogr. zwavelzuur 
koper en 15 kilogr. kalk op 130 liter water aanbevolen. 
Later is men gaan inzien dat ook kleinere hoeveelheden zwavel- 
zuur koper en kalk dezelfde gunstige uitslagen geven, en thans 
wordt algemeen aangenomen, dat 1 à 2 kilogr. zwavelzuur 
koper en een gelijke hoeveelheid versche, ongebluschte kalk 
voldoende zijn om 100 liter werkzame Bordeauxsche pap te 
bereiden. 

Men heeft ook getrachtdekleefkracht vande Bordeauxsche 
pap te verhoogen; te dien einde werd in de oorspronkelijke 
formule de kalk vervangen door ammoniak, koolzure soda, 
suiker, stroop, enz. 

Het aantal der tot nog toe gedane, vergelijkende proef- 
nemingen met verschillende der boven opgesomde mengsels is 
niet zeer groot, zoodat ieder nieuwe ernstige bijdrage over dat 
onderwerp nog steeds welkom is. 


— 131 — 


Van een andere zijde wordt nog steeds gestreden over de 
vraag, of de Bordeauxsche pap, op zich zelf genomen, niet 
nadeelig werkt op den plantengroei. Immers, men is het 
thans over ’t algemeen wel eens, dat in jaren van aardappel- 
ziekte, de besproeiing van het aardappelloof een uitstekend 
voorbehoedmiddel uitmaakt, dat den vooruitgang en de ver- 
spreiding van de kwaal tegenhoudt en op de opbrengst der 
besproeide akkers een zeer gunstigen invloed heeft; maar dit 
bewijst echter niet, dat men zonder nadeelige gevolgen de Bor- 
deauxsche pap altijd aanwenden mag. 

De ervaring, die men herhaalde malen heeft opgedaan, 
schijnt wel te bewijzen dat een schadelijke werking door het 
gebruik van Bordeauxsche pap op gezonde planten wezenlijk 
bestaat : in de jaren, dat de gevreesde aardappelplaag niet 
verscheen, werd in zeer vele gevallen waargenomen, dat de 
akkers, die uit voorzorg waren besproeid geweest, een mindere 
opbrengst gaven dan de niet besproeide. 

In de laatste jaren is men er ook op bedacht geweest om bij 
de Bordeauxsche pap zulke stoffen te mengen, dat zij niet alleen 
de zwammen zou dooden of ten minste bestrijden, maar dat zij 
tevens als inseetengift zou kunnen dienst doen. Het schijnt 
echter dat zulks niet zoo eenvoudig is, als men verwachten zou. 
« Het is namelijk niet immer het geval dat middelen, die ieder 
afzonderlijk uitstekend werken, dat zelfde doen, wanneer zij 
met elkander gemengd worden. Dikwijls daarentegen nemen 
dergelijke mengsels voor de planten nadeelige eigenschappen 
aan, terwijl andere ophouden tegen schadelijke zwammen of 
dieren werkzaam te zijn. » 

D" HoLLRUNG (1) heeft nu onlangs de uitslagen van proef- 
nemingen medegedeeld, die hij in 1898 met Bordeauxsche pap 


(1) Das Verhalten einiger Kupferkalkbrühen zur Kartoffelpflanze. 
Zehnter Jahresbericht der Versuchsstation für Pflanzenschutz der Landwirth- 
schaftskammer für die Provinz Sachsen in Halle a. S. 1899, bldz. 7, 


van verschillende samenstelling deed, namelijk met de vol- 
gende mengsels : 

1. Bordeauxschepap,bevattende 2 °/, zwavelzuurkoper en 
1 °/, versche ongebluschte kalk. 

2. Bordeauxsche pap zooals in n° 1, met toevoeging van 
500 gram gekristalliseerde suiker per 100 liter pap. 

3. Bordeauxsche pap als in n° 1, met toevoeging van 500 
gram suiker en 200 gram Sehweinfurter groen per 100 liter 
pap. 

4. Pap van koperbruispoeder,een handelsproduct bestaande 
uit koolzuur koper,aluminium hydraat en zwavel zuur natrium. 

5.Bordeauxsehe pap als in n° l,met toevoeging van 15 liter 
petroleum-emulsie per 100 liter pap. 

6.Bordeauxsehe pap als in n° 1 met toevoeging van 7 liter 
harszeep. Deze zeep werd verkregen door 2 deelen hars met 
l deel gekristalliscerde soda te doen smelten en daarna met 
4 deelen water aan te lengen ; men bekomt aldus een heldere, 
bruine oplossing. 

Het doel van den proefnemer was de werkzaamheid van 
ieder dier mengsels tegenover de aardappelziekte na te gaan. 
— De aardappelvariëteit Saxonia, waarmede de proefvelden 
bepoot waren,leed echter niet of bijna niet van de plaag, zoodat 
daardoor de gelegenheid ontstond den invloed van Bordeauxsche 
pap op gezonde planten na te gaan. Tevens werd ook 
bepaald, welke van die verschillende mengsels de grootste 
kleefkracht bezaten. — Al de proeven werden in dubbel 
uitgevoerd. 

Op 28 Juni werd een eerste besproeiing gedaan. _— Van 
28 Juni tot 14 Juli viel er 67.35 millim. regen, zijnde nage- 
noeg de gemiddelde hoeveelheid voor dat gedeelte van het jaar 
(te Halle). — Op 14 Juli was Bordeauxsche pap nog slechts 
aanwezig op : de beide veldjes, besproeid met Bordeauxsche 


pap + petroleum-emulsie, een der veldjes, besproeid met Bor- 


— 133 — 


deauxsche pap + harszeep; — en een der veldjes besproeid met 
de oplossing van koperbruispoeder. 

Alleen de veldjes,die met de oplossing van dit koperbruis- 
poeder behandeld waren, hadden een verwelkt en ziekelijk 
uitzicht. D" HorLruNa schrijft dit toe aan het voorkomen 
van grove deeltjes zwavelzuur koper in de eerste pakketten 
koperbruispoeder, die in den handel werden gebracht; sinds 
dien, zegt de schrijver, is daarin reeds voorzien geworden. 

De besproeiing werd op 22 Juli herhaald en op 2 Augustus 
werden de veldjes andermaal onderzocht. Het was weeral 
het mengsel van Bordeauxsche pap met petroleum-emulsie, die 
de grootste kleefkracht vertoonde; daarop volgde de Bordeaux- 
sche met harszeep; op al de andere veldjes was op de bladeren 
geen spoor van Bordeausche pap meer te vinden. 

De aardappelen werden gerooid op 5 Oetober. 

Ziehier nu de opbrengst der veldjes,die ieder 14à15 vier- 
kante meter groot waren. 


Opbrengst Zetmeelgehalte Verhoudingseijfer 
kilogr. ee (1) 
Bordeauxsche pap 32.62 15.4 502.0 
» » + suiker __ 30.08 17,5 525.0 
8 en 
en Schweinfurter groen 94.15 16.1 550.0 
Koperbruispoeder 18.85 17.4 328,0 
Bordeauxsche pap + petro- 
leum-emulsie 32.02 16.0 512.0 
” » + harszeep 33 St 17.3 d. 
Niet besproeide aardappelen 81.22 17.0 632.0 


In Belgie zijn in 1898 onder toezicht der Staatsland- 
bouwkundigen een groot aantal proeven met Bordeauxsche 
pap op proefvelden gedaan geworden, ten einde aan de land- 
bouwers het practische voordeel van een dergelijke behande- 


(1) Dit verhoudingscijfer wordt bekomen door het gewicht der opbrengst met 
het zetmeelgehalte te vermenigvuldigen. 


— 134 — 


ling duidelijk te bewijzen. Ook ten onzent is bijna algemeen 
vastgesteld dat de aardappelvariëteiten, die gewoonlijk goed 
aan de ziekte weerstaan, in de droge jaren dikwijls een klei- 
nere opbrengst geven als zij besproeid zijn, dan wanneer zij 
met Bordeauxsche niet zijn behandeld. 

Zoo vinden wij voor de varieteit Magnum bonum (1), 
die gewoonlijk weinig lijdt aan aardappelziekte, als uitslagen 
voor de proeven in de provinciën Limburg en Luik (2) : 


Besproeid Niet besproeid 
Champon-Séraing 18139 18430 
Embresin 19000 21000 
Lamine 26370 24200 
Trognée 20000 16600 
Ocquier 11790 10349 
Wamont 17980 18720 
Lanaeken 15900 17400 
Velm 22850 22680 
St-Truiden 31509 31750 


Het zou niet moeilijk nog meer voorbeelden van den- 
zelfden aard aan te halen; de hier hooge aangehaalde cijfers 
zullen echter wel voldoende zijn om aan te toonen dat het 
besproeien van gezonde planten met Bordeauxsche pap eerder 
nadeelige dan voordeelige gevolgen heeft, zoodat het niet 
aan te raden is dergelijke besproeiingen te doen, zoolang 
geen onmiddellijk gevaar voor ziekte bestaat. De Bordeaux- 
sche pap moet een geneesmiddel voor de aardappelplaag blijven 
en dient eerst dan als voorbehoedmiddel aangewend te worden, 
wanneer de omstandigheden een mogelijke besmetting laten 
voorzien. G. STAES. 


(1) De Magnum bonum is een aardappel van betrekkelijk geringe 
hoedanigheid, die echter onder de arbeidende bevolking van Duitschland 
bij voorkeur gevraagd wordt en daarom in het oostelijk gedeelte van 
selgie nog al verbouwd wordt. 

(2) Résultalrs des champs d'erpériences établis aur frais de U Etat, en 
1897-1598. Bulletin de l'Agriculture,1899. Tome XV.Livraison 4, bldz,201. 


— 185 — 


DE KRULZIEKTE DER PERZIKBLADEN EN HARE BESTRIJDING. 


In den 2 Jaargang van dit tijdschrift (bldz. 74) hebben 
wij een opstel over deze zeer verspreide ziekte geplaatst : 
De bladen van sommige twijgen nemen sterk aan grootte toe; 
zij vertoonen gekroesde, blaasvormige verhevenheden, waarvan 
het weefsel dikker is dan in de niet vervormde gedeelten en de 
kleur bleekgeel of roodachtig. Ook de twijgen, die zieke 
bladen dragen, zijn dikker en bleeker of rooder dan de gezonde 
twijgen. 

Vruchten dragen zulke aangetaste twijgen niet en ook 
voor het volgend jaar is geen vruchthout van een dergelijken 
tak te verwachten. 

De oorzaak der ziekte is een zwam : Zwoascus defor- 
mans Fuck. 

Als bestrijdingsmiddel werd aangegeven : alle zieke 
bladen en zelfs gansch de zieke twijgen zoo vroeg mogelijk 
van den boom te verwijderen en te verbranden, om aldus te 
trachten de verspreiding der sporen en de verdere ontwikke- 
ling van het mycelium te verhinderen. 

Dit is een zeer korte samenvatting van het bedoeld opstel, 
dat verder nog handelt over andere oorzaken van « krulziekte », 
die echter met de hooger beschreven krulziekte niets te 
maken hebben. 

Volgens MARCHAL (1) zou een besproeiing met Bordeaux- 
sche pap, als voorbehoedmiddel tegen de ziekte zeer werkzaam 
zijn. Ziehier wat hij daarover zegt : 

« Ik heb de gelegenheid gehad mij daarvan te overtuigen 
door een proef, die in een tuin te Gembloers werd genomen. 

« De krulziekte had er, het voorgaande jaar, vijf perzik- 
boomen sterk aangetast. In de daarop volgende lente werden 


(1) Marcuar. Rapport sur les maladies cryptogamiques, Ctudiécs au 
laboratoire de botanique de Uinstitut agricole de Gemblour. Année )S9S. 
Bulletin de l'Agriculture, 1899. Tome XV, Livraison l et 2, bldz. 10. 


— 186 — 


vier dezer boomen zorgvuldig met Bordeauxsehe pap besproeid, 
terwijl de vijfde onbehandeld werd gelaten om als getuige te 
dienen. 

« De uitslagen waren zeer duidelijk : de vier eersten 
ontsnapten aan de ziekte, terwijl de laatste daarentegen zeer 
erg te lijden had. » 

Uit één enkele proefneming mag voorzeker nog geen 
blijvend besluit getrokken worden; wij bekennen trouwens 
dat de hier beschreven uitslag ons eenigszins verbaast, omdat 
men hier met een zwam te doen heeft, waarvan het mycelium, 
volgens de algemeen aangenomen meening, in het hout over- 
wintert en van daar uit in de reeds aangelegde bladeren der 
knoppen binnendringt, zoodat het minder gemakkelijk door 
uitwendige middelen te bereiken en te dooden is. Toch 
hebben wij het nuttig geacht onze lezers met de hooger 
beschreven proefneming bekend te maken. Zij kan immers 
zoo gemakkelijk door iederen ooftkweeker herhaald worden, 
en de daaraan verbonden onkosten zijn zoo gering, dat zij wel 
voor niemand bezwaren zal opleveren, terwijl men, bij een gun- 
stigen uitslag, zeer gelukkig zal zijn over een gemakkelijk en 
goedkoop middel tegen een erge ziekte te beschikken. 

In ieder geval achten wij een besproeiing met Bordeaux- 
sche pap van aangetaste en van in de nabijheid groeiende, 
niet aangetaste perzikboomen zeer nuttig om een verdere 
besmetting te voorkomen en à poort kan men gerust aan- 
nemen, dat een voorbehoedende besproeiing met Bordeauxsche 
pap en het zorgvuldig wegsnijden van alle aangetaste twijgen 
de krulziekte volkomen zou kunnen doen verdwijnen. 

Monslta fructigena, de zwam die de morellenboompjes 
thans zoo algemeen aantast (1), wordt ook door MARCHAL 


(1) Zie : J. Rrrzema Bos. Ziekte in de Morellenhoomen, veroorzaakt 
door Mouila fructigena. Tijdschr. o. Plantenziekten 2e Jaarg. bldz. 126. 
J. Rrrzema Bos. Ziekte der vruchten en twijgen van den perzikboom 


Cs, dee 


besproken. Monilia en Ewoascus, al behooren zij niet tot 
dezelfde familie, hebben nagenoeg dezelfde leefwijze ; immers 
bij beide zwammen kan de besmetting langs twee wegen 
plaats hebben, nl. door het mycelium van uit de aangetaste 
twijgen naar de nog gezonde scheuten van denzelfden struik, 
en door de sporen van de eene plant naar de andere. 

Voor Montlia schrijft MArcrHar, behalve het besproeien 
met Bordeauxsche pap, het wegsnoeien der aangetaste twijgen 
voor, zooals trouwens Prof. RrrzeMA Bos het reeds vroeger 
had aangeraden. Wij meenen dat voor de krulziekte wel 
denzelfden raad zou dienen gegeven te worden, 

Wellicht zal dit opstel sommige onzer lezers aansporen 
het volgend jaar proeven met Bordeauxsche pap tegen de 
krulziekte te nemen; gaarne zullen wij in voorkomend geval 
mededeeling van de verkregen uitslagen ontvangen, 


Dit opstel was reeds gezet, toen wij een referaat aantrof- 
fen van een werk van Selby (1), waarin ook over de bestrij- 
ding van de ziekten van den perzikboom en o. a. ook over die 
van de krulziekte gehandeld wordt. Wij nemen daaruit het 
volgende over : 

« Het besproeien met Bordeauxsche pap gaf zeer gunstige 
uitslagen. Onbésproeide boomen droegen S8 °/, gekroesde 
bladeren, twee maal besproeide — een eerste maal kort vóór 
den bloei en een tweede maal kort na het afvallen der bloe- 
men — slechts 41 °/,. » 

Het valt niet te loochenen, dat deze uitslagen reeds zeer 
gunstig zijn, maar toch was het nog ver van een volkomen 
ontsnappe aan de ziekte, 


veroorzaakt door Monilia fructigena Prrs. Tijdschr. o. Plantenziekten, 
de Jaarg. bldz. 146. 

(1) Ap. SeLBy. Preliminary Report upon Diseases of the Peach, Bulletin 
92 der Ohio Agricultural Experimant Station S. 180-236. — Naar het 
referaat in : Jahresbericht über die Neuerungen und Leistungen auf den 
Gebiete des Pflanzenschutzes, Ier Band, bldz. 60-61, 


— 1838 — 


SELBY zegt verder : « Door drie jaar na elkander de 
besproeiingen te doen, werd de ziekte tot op S °/, verminderd. » 

Besproeingen alleen leidt dus slechts langzaam tot vol- 
komen genezing; het wegsnoeien der aangetaste twijgen zou 
dienen er mede gepaard te gaan. G. STAES. 


BESCHERMING VAN JONGE PLANTSOENEN TEGEN WILDSCHADE (1). 


Onder de talrijke gevaren, waaraan jonge plantsoenen 
blootgesteld zijn, komt de wildschade in de eerste plaats, 
althans in zekere streken van ons land. Op sommige plaat- 
sen zijn het konijnen, die in te grooten getale geduld worden 
en de plantsoenen van allen aard afknagen en afbijten, zoodat 
dikwijls de pogingen tot bebossehing en tot herbebossching 
daardoor mislukken ; — elders zijn het reeën, damherten en 
herten, die de boomen ontschorsen of de jongere planten 
afvreten. 

Hierbij doet zich een vermeldingswaardig feit vóór : de 
uitheemsche boomsoorten worden over ’t algemeen door het 
wild boven de inlandsche soorten verkozen. Het weet de 
uitheemsche boomen te ontdekken en het vernietigt ze, al zijn 
ze ook slechts in zeer klein getal tusschen de andere gemengd. 
Zoo worden de Douglaspijn, de Nordmannpijn, de Weymouth- 
pijn, de Amerikaansche eiken, enz. eerder aangetast dan de 
inheemsche soorten; ook de zilverspar moet onder de meest 
beschadigde gerekend worden. 

De gevaren, die deze boomsoorten bedreigen, zijn wel eens 
zoo groot, dat men van hun aanplanting in sommige bosschen, 
waar zij nochtans uitstekend zouden gedijen, moet afzien. 


(1) Naar : Protection contre les dégâts du gibier, note du service spécial 
de recherches et consultations en matière forestière du Ministère de l'Agricul- 
ture, 


Natuurlijk zou men het wild kunnen uitroeien of het 
beletten zich al te sterk te vermeerderen, althans in die gedeel- 
ten, waar jonge aanplantingen aangelegd zijn. Maar dat 
het Staatsbestuur weldra zal overgaan tot het uitvaardigen van 
dergelijke maatregelen en dat daarna de hand aan hunne stipte 
uitvoering zal worden gehouden,is alles behalve waarschijnlijk. 

Men heeft dus naar andere middelen moeten uitzien; 
men heeft vooral getracht door het aanwenden van sommige 
stoffen het wild van de beplantingen af te houden; zoo heeft 
men gebruik gemaakt van teer, vaseline, rijtuigsmeer, uit- 
werpselen van honden, enz., maar de uitwerkselen daarvan 
waren slechts weinig gunstig en in ieder geval, slechts van 
geringen duur. 

In den laatsten tijd heeft men in Duitschland proeven 
genomen met andere stoffen; namelijk met picrofoetidine 
en met rupsenlijm. 

De picrofoetidine schijnt zeer goede uitslagen tegeven, 
maar zij levert groote nadeelen op : de aanwending moet met 
zorg gebeuren, want de knoppen, die met deze olieachtige 
zelfstandigheid bedekt worden, gaan niet open en de daarmede 
bedekte naalden der coniferen sterven af. Daarenboven komt 
het gebruik daarvan veel te duur te staan. 

De rupsenlijm schijnt al de voordeelige eigenschappen 
van de voorgaande stof te bezitten, terwijl de nadeelen zeer 
gering zijn. Rupsenlijm is een mengsel van verschillende 
stoffen, dat, bij goede bereiding, zeer lang kleverig blijft en 
als beschuttings- en bestrijdingsmiddel tegen sommige rupsen- 
soorten werd uitgevonden. Sindsdien werd het nog met 
goed gevolg tegen andere insecten aangewend. 

« De rupsenlijm kan aan de boompjes gesmeerd worden 
met de hand, die met een dikken lederen handschoen is 
bedekt; men wrijft van onderen naar boven. Men kan ook 
met goed gevolg gebruik maken van een borstel of een penseel. 


— 140 — 


Eindelijk wordt ook Büttner’s dubbel penseel aanbevolen. 
Wanneer men met dit werk eenigszins vertrouwd is geworden, 
gaat het zeer vlug. » 

Het is onnoodig en zelfs misschien wel gevaarlijk de 
rupsenlijm al te dik op de stammen te smeren : onnoodtg, 
omdat reeds een kleine hoeveelheid voldoende is om het wild 
af te weren; — gevaarlijk misschien, omdat men meent opge- 
merkt te hebben, dat op de plaatsen waar die zelfstandigheid 
te overvloedig was gestreken, de plantendeelen bruin werden 
en zelfs dat de naalden soms afstierven. 

Van de toepassing van rupsenlijm wordt zeer veel goeds 
gezeid. O.a. vertelt EBERTS, dat hij erin slaagde de zilver- 
spar daardoor op een verbazende wijze te beschutten. _Gedu- 
rende de eerste weken vermeden de reeën zorgvuldig in de 
nabijheid der aangestreken planten te komen; later deden 
zij dit wel, maar zonder er eene aan te raken. De lijm behield 
zijn kleefkracht van October-November tot den herfst van 
het volgend jaar. Slechts bij uitzondering moest de bestrij- 
king in de lente vernieuwd worden. 

« In België werden ook eenige proeven genomen in het 
Zoniënboseh en de tot nog toe verkregen uitslagen zijn vol- 
doende genoeg om het gebruik van rupsenlijm te kunnen aan- 
bevelen voor de beplantingen, die van het wild veel te lijden 
hebben. » 

Wat de onkosten betreft, deze zijn betrekkelijk gering, 
zoodat dit geen wezenlijk bezwaar oplevert. Volgens Duitsche 
vakmannen beloopen zij, alles bijeen gerekend, niet hooger 
dan 5 mark (1) per heetare beplanting. Ziehier trouwens een 
berekening van een dergelijke bewerking : 

Te Gremünd (bij Aken) werd de rupsenlijm aangewend op 
een oppervlakte van 45 hectaren sparren en zilversparren. 


(1) Eén mark — nagenoeg 1,25 frank — nagenoeg f. 0,60. 


— 14l — 


Daartoe waren 200 kil. rupsenlijm noodig, waarvan de 
prijs 38 mark (1) bedroegen, dus 
per hectare 4.44 kil. à 0.19 M. …= 0.84 M. 
Men betaalde voor werkloon 
DEEPIEELAPOEN GEN OT En eter ZOO 
Totale uitgaaf per hectare . 2.84 M. 
Proefnemingen met rupsenlijm mogen des te geruster aan 
eigenaars en opzichters van bosschen aangeraden worden, 
daar men vooraf verzekerd is, dat een dergelijke bestrijking 
ook tegen een aantal inseeten en andere kleine dieren werk- 
zaam zal zijn, hetgeen voorzeker een niet te versmaden 
voordeel is. 


Wij willen hier deze mededeeling aanvullen met ook het 
oordeel aan te halen van twee vakmannen : Forstassenor 
Dr MANNEL en Forstmeister EULEFELD, die eenigszins een 
andere meening zijn toegedaan : 

MANNEL (2) neemt aan dat het bestrijken met rupsenlijm 
de reeën van het vreten aan jonge plantsoenen zal afhouden ; 
hij vreest zelfs, dat daardoor wel eens, indien die behandeling 
jaren achtereenvolgens wordt voortgezet, de reeën de streek 
zouden verlaten; hij houdt echter het « lijmen » voor een 
bewerking, die met groote zorg dient uitgevoerd te worden : 
« zeer dikwijls sterven de met lijm bestreken topscheuten af, 
daar zij in het voorjaar onder die bedekking verstikken. » 

MANNEL beveelt het gebruik aan van werk dat in kleine 
hoeveelheid om de topscheut wordt gewikkeld en voor de 
plant geen gevaar oplevert. 

EULENFELD (3) deelt ook de meening van Männel, betref- 


(1) De rupsenlijm wordt verkocht à 13 Mark (17,50 frank — 8,45 gulden) 
per ton van 100 kilogr. bij Heinrich Ermisch te Burg-Magdebourg en bij 
Wingenroth, te Mannheim. 

(2) Schutz der Nadelölhzer gegen Reh-Verbiss. Praktische Blätter fur 
Pflanzenschutz. 1898. Bldz. 34-36. 

(3) Das Schützen der Waldpflanzen gegen Wildbeschäüdigungen. Prakt. 
Blätter f‚ Pflanzenschutz. 1898 bl, 49-53 en 59-61. 


Eee 


fende de rupsenlijm en keurt eveneens het laatste middel 
goed en waarmede hij gunstige uitslagen heeft bekomen. 
Het werk wordt best lichtjes over de topscheut gedrukt en, 
geschiedt de behandeling vóór of bij regenweder of vóór 
sneeuwweer, dan is zulks zooveel te beter, daar alsdan het 
werk door den regen of de sneeuw zachtjes tusschen de naal- 
den wordt gedrukt en verward geraakt, hetgeen het wegwaaien 
bij sterken wind belet. Vastknoopen van kleine strengjes 
werk rondom de topscheut is minder aan te bevelen, omdat de 
groei daardoor later tegengehouden wordt. 

Ook het bestrijken van de jongste scheuten met een 
mengsel, bestaande uit twee derden kalk en één derde koe- 
mest, voldoet volgens Rulefeld zeer goed. « Het heeft het 
groote voordeel dat ook de topknop zonder gevaar er mede 
mag bedekt worden. De bewerking geschiedt best door 
middel van een hard penseel of een borstel. Het mengsel 
dient de dikte van een brij te hebben; is deze te dik, dan wordt 
gier of aal onder krachtig omroeren er aan toegevoegd. » 

G, STAES. 


BIBLIOGRAPHIE. 


Jahresbericht über die Neuerungen und Leistungen 
auf dem Gebiete des Pflanzenschutzes, herausgegeben von 
Prof. Dr M. HorLruNG, Vorsteher der Versuchsstation für 
Pflanzenschutz der Landwirtschaftskammer för die Provinz 
Sachsen, Erster Band : Das Jahr 1898. IV J 184 blz. 
gr. in 8° Berlin, Paul Parey. — 5 mark (—= 6,25 frank = 
f. 3.—) 

Het is ons een waar genoegen deze uitgave aan te 
kondigen. Al wie zich met plantenziekten ernstig bezighoudt, 
weet welke ontzaglijke uitbreiding de studie daarvan heeft 
genomen, zoodat het thans nagenoeg onmogelijk is geworden 
kennis te nemen van alles wat op het gebied der phytopatho- 
logie verschijnt. Trouwens, daartoe ware niet alleen veel 


tijd en werkzaamheid, maar ook veel geld noodig, want 
talrijke opstellen zijn links en rechts verspreid in allerlei tijd- 
schriften, waarin dikwijls de phytopathologie slechts een zeer 
ondergeschikte plaats inneemt. 

Het was daarom een uitstekend denkbeeld een overzicht 
op te maken van al hetgeen, in den loop van ieder jaar, op 
het gebied van de plantenziekten verschijnt. Het eerste 
Jahresbericht van dien aard ligt thans voor ons en wij 
kunnen zonder aarzelen ervan getuigen dat het een goed, 
degelijk werk is, waarmede wij Prof. HOLLRUNG gelukwen- 
schen. Hetlevert daarenboven het groot voordeel op niet lang 
na het einde van het voorgaand jaar te verschijnen. 

Het boek bevat twee gedeelten : het eerste bestaat uit 
een zeer groot aantal referaten van de voornaamste boeken, 
vlugschriften en tijdschriftartikelen over phytopathologie, 
die in 1898 verschenen; het tweede gedeelte is een algemeene 
lijst van alle, zoowel groote als kleine, werken en opstellen, 
die in dat zelfde jaar over plantenziekten het licht zagen. 
Talrijke tijdschriften werden daarbij met het oog op hun 
inhoud onderzocht. Het is echter niet alleen een loutere 
opsomming van titels; van een aantal opstellen is daarenboven 
nog de inhoud in enkele regels samengevat : « De literatuur, 
zegt Schr. in zijn voorbericht, heb ik getracht zoo volledig 
als mogelijk is, samen te brengen » en daarin ligt volstrekt 
geen overdrijving. Ook «al mag zij op volkomen volledig- 
heid geen aanspraak maken, » toch zijn wij reeds zeer 
dankbaar en gelukkig de aldus samengestelde lijst te bezitten, 
die toch nagenoeg alles bevat wat eenigszins waarde heeft. 
Dit geldt niet alleen voor de in Duitschland verschenen boeken 
en tijdschriften, maar ook voor de literatuur der andere landen. 

De referaten en de titels van boeken en opstellen werden 
op de volgende wijze in groepen gebracht : 

1. Plantenzstekten in 't algemeem. 1. Inrichting en 
maatregelen tot bestrijding van plantenziekten; 2. wetten en 
verordeningen betreffende plantenziekten; 3. verbreidingswijze 
van plantenziekten, vervoedering van zieke plantenorganen ; 
4. schadelijke dieren of zwammen zonder bepaalde waard- 
planten. 


— 144 — 


IL. Speciaal gedeelte. 1. Beschadigers van halmvruchten; 
2. id. voedergrassen; 8. id. wortelgewassen; 4. id. peul- 
vruchten; 6. id. voederkruiden; 6. id. handelsgewassen; 
7. id. groenten; 8. id. ooftboomen; 9. id. bessenooft; 10. id. 
wijnstok; 11. id. boomen; 12. id. nuttige tropische gewassen; 
138. id. sierplanten. 

IL. De bestrijdingsmiddelen. 1. Natuurlijke: a. hoogere 
en D. lagere dieren, c. zwammen ; 2. kunstmatige verdelgings- 
middelen : mechanische en scheikundige. 

De referaten nemen blz. 1-186 in beslag; de lijst der in 
1898 verschenen werken over plantenziekten gaat dan verder 
tot blz. 174. Eindelijk volet dan een algemeen alphabetische 
register (tot bldz. 184). 

Het plan van dit boek schijnt ons zeer goed te zijn; wij 
zouden alleen wenschen dat het aantal referaten in het ver- 
volg nog grooter zij en dat, zoo niet alle, dan toch de meeste 
der in de algemeene lijst opgenomen titels door een samen- 
vatting van den inhoud gevolgd werden; wij hopen, of 
liever wij zijn overtuigd dat zulks in de toekomst het geval 
zal zijn : daartoe behoort geen wijziging aan het thans aange- 
nomen plan gebracht, maar alleen een betrekkelijk geringe 
uitbreiding aan het Jahresbericht gegeven te worden. 

Gaarne bevelen wij het werk aan, vooreerst aan alle 
personen, die zich speciaal met plantenziekten bezighouden en 
vervolgens aan de hoogere onderwijsgestichten en de tuin- en 
landbouwscholen, waarvan de leeraars en leerlingen dikwijls 
in de gelegenheid zullen zijn het met vrucht te raadplegen. 
Alleen bij voldoende ondersteuning, zal men het recht hebben 
een gewenschte uitbreiding van het Jahresbericht te gemoet 
te zien. G. STAES. 


Phytopathologisch Laboratorium WILLIE COMMELIN SCHOLTEN te Amsterdam 
EN 


Kruidkundig Genootschap DODONAEA te Gent. 


Tijdschrift over Plantenziekten 


ONDER REDACTIE VAN 


D" J. RITZEMA BOS en G. STAES. 


Vijfde Jaargang. — 5° en 6° Afleveringen. December 1899. 


DE SAN JOSE SCHILDLUIS, 


WAT WIJ VAN HAAR TE DUCHTEN HEBBEN, EN WELKE MAATREGELEN 


MET HET OOG DAAROP DIENEN TE WORDEN GENOMEN. 


(Vervolg van bl. 127). 


Thans wil ik nog eenige aanteekeningen voegen bij 
bl. 68-85 van dezen jaargang, d. i. bij-dat gedeelte van mijn 
rapport aan Z. Exc. den Minister van Binnenlandsche Zaken, 
waarin behandeld wordt : 


de bestrijding van de San José schildluis, zooals 
die in Amerika geschiedt. 


Wat betreft de wetten, die in verschillende Staten van 
de Noord-Amerikaansche Unie bestaan, ten doel hebbende de 
uitroeiing of verhindering van de verbreiding der San José 
schildluis en van andere schadelijke insekten en van planten- 
ziekten (zie bl. 70 van dezen jaargang), wil ik het volgende 
doen opmerken. Dergelijke wetten bestaan tot dusver in de 
volgende Staten : California, Colorado, Georgia, Idaho, Ken- 
tueky, Louisiana, Maryland, Michigan, New Jersey, New 


— 146 — 


York, North Carolina, Ohio, Oregon, Pennsylvania, Utah, 
Virginia, Washington. 

Deze wetten zijn zeer verschillend, al naar de ver- 
schillende behoeften der onderscheiden Staten, en natuurlijk 
ook al naar de verschillende opinie, die de invloedrijke auto- 
riteiten in de onderscheiden Staten hebben aangaande de 
mogelijkheid om door verschillende wettelijke bepalingen de 
verbreiding van schadelijke dieren en plantenziekten tegen te 
gaan, — en al naar deze autoriteiten er meer of minder tegen 
opzien, in de vrijheden der burgers ten behoeve van het alge- 
meen belang in te grijpen. 

De beschikbare ruimte zou het in ’t geheel niet veroor- 
loven, den tekst of ook zelfs maar den hoofdinhoud van al 
deze wetten afzonderlijk te vermelden; ook zou het weinig 
nut hebben, al deze wetten, die bij veel verschil, toch natuur- 
lijk ook veel onderlinge overeenkomst vertoonen, hier weer 
te geven. Eene dezer wetten slechts wil ik, als voorbeeld, 
hier in het Nederlandsch vertaald afdrukken. Ik kies daar- 
voor de wet, in 1898 uitgevaardigd in Maryland, 
omdat mij deze wet voorkomt eene der meest doeltreffende 
wetten te zijn. 

Zij bepaalt dan het volgende : 

1° Er wordt een Staats Departement voor tuinbouw inge- 
steld voor den Staat Maryland, van welk Departement het 
doel is, de San José schildluis, « peach yellows », « pear 
blight » (1) en andere zeer schadelijke insekten en planten- 
ziekten in den Staat Maryland uit te roeien. 


(1) « peach yellows »is eene zeer gevreesde ziekte in de perzik- 
boomen, waarvan tot dusver de oorzaak nog niet is ontdekt; « pear 
blight », eene ziekte, welke de bast van takken en twijgen van den 
pereboom aantast, wordt door eene bacterie veroorzaakt. Geen van 
deze twee ziekten werd tot dusver in Europa waargenomen ; in Amerika 
doen zij veel kwaad. 


2° De Hoogleeraar in insektenkunde, de Hoogleeraar in 
ziektenleer der planten en de Hoogleeraar in tuinbouwkunde 
aan de landbouwacademie en aan het Landbouwproefstation 
zullen zijn tevens respectievelijk : Staatsentomoloog, Staats- 
phytopatholoog(1l) en Staatstuinbouwkundige. 
3° Het tuinbouwkundig Departement bovenbedoeld zal 
staan onder toezicht van de Curatoren van de Landbouw- 
academie en het Landbouwproefstation voor Maryland, 
aan wie de volgens deze wet benoemde titularissen verant- 
woordelijk zullen zijn; het salaris van den Staatentomo- 
loog en den Staatsphytopatholoog zal worden vastgesteld door 
voornoemd Curatorium, ’t welk tevens de bezoldigingen zal 
regelen van de te benoemen adsistenten en verdere geëmployecr- 
den, en ’t welk alle door de ambtenaren gedane uitgaven 
zal eontroleeren; — de uitgaven van het bedoelde Departe- 
ment zullen worden betaald uit eene som, welke op de 
hieronder vermelde wijze zal worden verkregen; en aan 
dit Departement zal worden gegeven alle macht om de bepa- 
lingen dezer wet te doen uitvoeren; terwijl het te zorgen 
heeft dat de uitgaven de vastgestelde som niet overschrijden. 
4° Het is de plicht van den bovengenoemden Staatsento- 
moloog en den bovengenoemden Staatsphytopatholoog, van 
hunne adsistenten en geëmployeerden, onder het toezicht van 
bovengenoemd Curatorium, alle insekten en besmettelijke 
ziekten bovenvermeld, die gevaarlijk zijn voor de tuinbouw- 
en landbouwbelangen van den Staat, op te sporen en zooveel 


(1) Phytopathologie beteekent : Ziektenleer der planten. In 
Europa verstaat men onder « phytopatholoog » iemand, die zich bezig- 
houdt met de studie van alle plantenziekten en -beschadigingen, onver- 
schillig of zij door dieren, doorplanten of door andere invloeden worden 
in’t leven geroepen. In Amerika wordt gewoonlijk onder « phytopa- 
tholoog » (« vegetable pathologist ») verstaan hij, die zich meer in ’t bij- 
zon der bezighoudt met de studie der plantenziekten, die door plant- 
aardige parasieten worden veroorzaakt. 


EK 5 Ce 


mogelijk uit te roeien en proefnemingen in 't werk te stellen, 
die noodig mochten zijn om tot dat doel te geraken, 

5° Om de bedoelingen van deze wet te bereiken, worden 
de Staatsentomoloog en de Staatsphytopatholoog, hunne 
adsistenten en geëmployeerden, en alle verdere personen, 
voor dat doel door het Curatorium benoemd, gemachtigd, 
zich te begeven in alle openbare parken, op de openbare 
begraafplaatsen en op alle verdere openbare terreinen, en 
evenzeer op alle terreinen, die in het bezit zijn van firma’s, 
corporatiën of particulieren, voor zoover zij zijn gelegen 
binnen den Staat Maryland, om die terreinen te inspecteeren, 
en er de insekten en plantenziekten bovenbedoeld te kee- 
ren of proeven ter bestrijding te nemen. Wanneer de 
bedoelde Staatsentomoloog of Staatsphytopatholoog of een 
ander daartoe aangewezen ambtenaar van het Departement, 
meent, dat het eene of andere insekt of de eene of andere 
ziekte kan worden uitgeroeid zonder dat de boom of plant 
behoeft te worden vernield, dan behandelt hij zulke boomen, 
wijnstokken, heesters, planten of zaden daartoe met de door 
hem noodzakelijk geoordeelde middelen of wel hij geeft order 
dat zij ermee worden behandeld. Verder zijn de bovenver- 
melde ambtenaren en beambten gehouden, met ontsmettings- 
middelen te behandelen of te laten behandelen alle verdachte 
boomen, wijnstokken, heesters, planten en zaden, welke zich 
mochten bevinden in gevaarlijke nabijheid van dezulke die 
aangetast zijn. 

6° Mocht een der bovenvermelde ambtenaren of beamb- 
ten, langs welken weg ook, vernemen dat bepaalde vrucht- 
boomen, wijnstokken, heesters, planten of zaden door boven- 
bedoelde insekten of ziekten zijn aangetast, dan duidt deze 
ambtenaar of beamte deze boomen, wijnstokken, heesters, 
planten of zaden op de eene of andere in ’t oogvallende 
wijze aan, en voorziet ze vaneen teeken; en hij zendt daar- 


TAG 


van bericht aan den eigenaar of de eigenaars, de huurders of de 
personen, belast met het bestuur dezer terreinen ; en wanneer 
dan deze laatstbedoelde personen na een tijdsverloop van tien 
dagen de aangeduide boomen, wijnstokken, heesters, planten 
of zaden niet hebben vernietigd of behandeld volgens de door 
de curatoren gegeven voorschriften, waarvan iedereen op aan- 
vrage een afdruk kan verkrijgen, — dan laten de curatoren 
voornoemd ze door hunne ambtenaren of beambten vernietigen 
of behandelen. De ambtenaren van het Departement stellen 
alsdan met de euratoren eene nota op van de onkosten, ver- 
bonden aan deze vernietiging of behandeling, en de euratoren 
zenden een afschrift van deze opgave, vergezeld van eene 
beëedigde verklaring van den ambtenaar van het Departement 
aan den ontvanger (er staat : « Attorney », d. i. eigenlijk : 
proeureur) van de provincie (« County »), waarin de eigenaar 
of gebruiker van het bewuste terrein woont; de ontvanger is 
aangewezen om de bedoelde som te innen en te verrekenen 
met de Curatoren van de Landbouwacademie van Maryland. 

7° De Curatoren zorgen dat de Staatsentomoloog, de Staats- 
phytopatholoog of hunne gevolmachtigde adsistenten minstens 
éénmaal per jaar in iedere provincie (« County ») van den 
Staat zich op de hoogte stellen van den toestand van den 
land- en tuinbouw, met ’t oog op den gezondheidstoestand der 
gewassen. 

8° De Curatoren waken er voor, dat de Staatsentomoloog 
of de Staatsphytopatholoog of hunne van eene door dezen van 
eene opdracht voorziene adsistenten, minstens éénmaal in de 
zes maanden alle kweekerijen van boomen, wijnstokken, hees- 
ters en planten, in den Staat Maryland gelegen, inspecteeren. 
Wanneer zij deze kweekerijen vrij bevinden van gevaarlijke 


insekten en besmettelijke ziekten, — voorzoover dit door 
eene inspectie kan worden geconstateerd, — geven zij den 


eigenaar of den gebruiker een certificaat af, waarop vermeld 


=— 150 — 


is, dat bedoelde kweekerij vrij schijnt te zijn (« to be appa- 
rently free») van insekten en ziekten. Wanneer echter eenig 
gevaarlijk insekt of de eene of andere gevaarlijke plantenziekte 
in deze kweekerij wordt aangetroffen, laat de bedoelde ambte- 
naar zooveel boomen of planten vernietigen of wel behandelen 
als hij meent dat noodig is; is dit geschied, dan geeft hij voor 
het overige gedeelte der kweekerij een certificaat af. 

De eigenaar van de vernietigde of ontsmette boomen en 
planten betaalt de kosten, die voor de vernietiging of ont- 
smetting vereischt waren; als hij dit weigert, wordt het geld 
geind op de in artikel 6 voorgeschreven wijze. 

Geen kweeker, makelaar, agent, handelaar of ander 
persoon mag verkoopen, inschepen of verzenden per post, per 
spoor of op andere wijze, boomen, wijnstokken, heesters, 
planten, knoppen of enten van zulke kweekerijen of terreinen, 
zonder dat zij zijn vergezeld van een afschrift van zoodanig 
certificaat, gedrukt op eene kaart van stevig papier, (« a tag 
or label »), die op gemakkelijk zichtbare wijze is bevestigd 
aan iedere waggon- of karlading, aan iedere kist, baal of ander 
stuk vrachtgoed, ’t welk wordt verzonden. 

9° Wanneer een kweeker, agent, makelaar of ander persoon 
verzendt of levert binnen den Staat of naar een’ anderen Staat, 
naar een ander gebied (« territory ») of naar het district 
Columbia, boomen, wijnstokken, heesters, planten, knoppen of 
enten, onderhevig aan insekten of ziekten als boven bedoeld, 
zonder er een afdruk van het bedoelde certificaat aan te bevesti- 
gen, of wanneer hij het certificaat schendt of vernielt, of wel 
op verkeerde wijze er een certificaat aan bevestigt, dan zal 
hij schuldig worden geoordeeld aan misdrijf, en zal hij, 
veroordeeld door den Kantonrechter (« Justice of the Peace »), 
moeten betalen eene som niet minder dan tien dollars (25 gul- 
den) en niet meer dan honderd dollars (250 gulden), alsmede 
de vervolgingskosten voor elk misdrijf; en hij zal gevangen 


— 151 — 


worden gehouden tot deze boete en onkosten zullen betaald 
zijn. De boete wordt betaald aan het curatorium van de 
landbouwacademie, en wordt gevoegd bij de fondsen, beschik- 
baar gesteld voor de uitvoering van deze wet. 

9 Alle voor den aanval van bovenbedoelde schadelijke 
insekten en ziekten vatbare boomen, planten, wijnstokken, 
knoppen of enten, gewoonlijk samengevat onder den naam van 
kweekersmateriaal («nursery stock»), moeten wanneer zij door 
kweekers in dezen Staat worden verkocht, vóór ze geleverd 
worden, door den verkooper worden blootgesteld aan de inwer- 
king van blauwzuurgas, en dat wel in gebouwen of kasten, 
die onderzocht en goedgekeurd zijn door de bovengenoemde 
Staatsambtenaren. 

10° Wanneer boomen, planten, heesters, wijnstokken, 
knoppen of enten, gewoonlijk samengevat onder de naam van 
kweekersmateriaal (« nursery stock ») in dezen Staat worden 
ingevoerd van uit een’ anderen Staat of een ander gebied of 
uit het district Columbia, aan het adres van eenen kweeker, 
koopman, agent of eenig ander persoon in dezen Staat, dan 
moet iedere waggon- of karlading, baal, kist, of ander stuk 
vrachtgoed aan de buitenoppervlakte voorzien zijn van een eti- 
ket (« label »), waarop staan de naam van den afzender en die 
van den expediteur, alsmede van een certificaat, waarin ver- 
klaard wordt dat de inhoud geïnspecteerd is door een officieel 
deskundige van den Staat of van het Gouvernement, en dat de 
boomen, planten, wijnstokken, heesters of enten, die de zending 
uitmaken, bij die inspectie bleken vrij te zijn van de insekten 
en ziekten, bedoeld bij deze wet. Wanneer boomen, planten, 
wijnstokken, heesters of enten naar dezen Staat worden 
verzonden uit eenigen anderen Staat, een ander gebied (« ter= 
ritory ») of uit het distriet Columbia, zonder dat zij voorzien 
zijn van een zoodanig certificaat, bevestigd buiten op iedere 
waggon- of karlading, baal, kist of ander stuk vrachtgoed, zoo 


— 152 — 


mag de agent van de betrokken spoorweg- of andere verzen- 
dingsmaatschappij, firma of persoon, die ze ontvangt, ze niet 
afleveren ; maar hij moet den Staats-entomoloog of den Staats- 
phytopatholoog van de Marylandsche Landbouwacademie met 
dit feit in kennis stellen. Deze Staatsambtenaar moet onmid- 
dellijk na ontvangst van zoodanige kennisgeving eenen Kanton- 
rechter van dezen Staat waarschuwen,die den expediteur en 
den agent of den afzender (indien deze bekend is) van zoodanige 
zending van kweekersmateriaal oproept, op een bepaalden dag 
vóórhemte verschijnen, om zich te komen verantwoorden. De 
kantonrechter verordent dan dat de zending onmiddellijk aan den 
afzender worde teruggezonden, tenzij de expediteur of agent 
van den afzender op zijne kosten deze zending dadelijk laat 
inspecteeren door den Staats-entomoloog en den Staats-phyto- 
patholoog van den Staat Maryland, en dat deze Staatambtenaren 
den Kantonrechter verklaren dat de zending vrij is van de in 
deze wet bedoelde insekten en ziekten; als wanneer iedere 
waggon- of karlading, kist, baal of ander stuk vrachtgoed van 
een certificaat wordt voorzien. Laat de agent of expediteur de 
zending niet door de bovengenoemde Staatsambtenaren inspec- 
teeren en haar evenmin terugzenden, dan beveelt de kanton- 
rechter de politie (« sheriff or constable ») alle boomen, planten, 
heesters, wijnstokken, knoppen of enten te vernielen, welke 
aldus onder schending van deze wet in den Staat zijn binnenge- 
voerd. 

11° Wanneer een agent van eene spoorweg- of eenige 
andere verzendingsmaatschappij, eene firma of een privaat 
persoon, eene waggon- of karlading, kist, baal of pak met 
boomen, planten, heesters, wijnstokken, knoppen of enten 
ontvangt, zonder dat daaraan een certificaat is bevestigd, en in 
gebreke blijft, den Staats-entomoloog of den Staats-phyto- 
patholoog van dit feit te verwittigen onmiddellijk nadat het 


bedoelde kweekersmateriaal is aangekomen en vóór het wordt 


afgeleverd aan den expediteur, —dan wordt hij wegens misdrijf 
bij den Kantonrechter aangeklaagd; en als de aanklacht blijkt 
gegrond te zijn, door dezen veroordeeld tot eene boete van niet 
minder dan 10 dollars (25 gulden) en niet meer dan 100 dol- 
lars (250 gulden) en in de kosten. Hij wordt in hechtenis 
gehouden tot de boete en de kosten betaald zijn; de boete wordt 
betaald aan het Curatorium van de Landbouwacademie en 
gestort in de kas van het fonds, bestemd om de bepalingen dezer 
wet uit te voeren. 

Indien een kweeker, handelaar of agent verkoopt, verzendt 
of levert naar de eene of andere plaats in dezen Staat boomen, 
planten, heesters of wijnstokken, die bij het onderzoek van den 
Staats-entomoloog, van den Staats-phytopatholoog of van hunne 
adsistenten, blijken door San José schildluis, « peach yel- 
lows », « pear blight » of andere zeer schadelijke en gevaar- 
lijke insekten of ziekten te zijn aangetast, dan worden de 
bedoelde boomen, planten, heesters of wijnstokken vernie- 
tigd, en de kweeker, handelaar of agent verbeurt de waarde 
van zulk eene zending, en mag die niet eischen of aannemen 
van den kooper of diens expediteur. 

12° De Staats-entomoloog, Staats-phytopatholoog en 
Staatstuinbouwkundige dienen elk jaar vóór of op den 1St°? Fe- 
bruari een schriftelijk rapport betreffende hunne inspecties en 
hunne waarnemingen in bii het Curatorium; dit rapport wordt 
overgelegd aan den Gouverneur van den Staat en aan de Kamer 
van Afgevaardigden (« Governor » en « General Assem- 
bly »); het zal worden gepubliceerd evenals de rapporten van 
andere Staatsinstellingen, en desgelijks evenals de Bulletins 
van het landbouwproefstation van Maryland ter beschikking 
worden gesteld van de inwoners van dezen Staat ». — 

13°, 14°, 15° zijn artikels, die verder betrekking hebben 
op het publiceeren van de rapporten, alsmede op de sommen. 
welke de Regeering van den Staat Maryland ter beschikking 


— 151 — 


van de Landbouwacademie en hare ambtenaren en beambten 
stelt, ten einde de uitvoering van de wet te verzekeren. Het 
mag minder noodzakelijk worden geacht, ook deze artikels 
hier in vertaling volledig weer te geven. Slechts zij vermeld 
dat de Regeering van den Staat Maryland voor dit doel be- 
schikbaar stelt in het eerste jaar 10,000 dollars (fl. 25,000), 
en voor volgende jaren telkens 8,000 dollars (fl. 20,000); 
waaronder natuurlijk niet begrepen zijn de gelden, welke 
reeds vóór de invoering der wet voor het onderwijs in de 
phytopathologie en de leer der schadelijke insekten aan de 
Landbouwacademie jaarlijks werden uitgetrokken. 

Men ziet dat de hier vertaalde wet van Maryland, wat 
betreft den eisch, dat de zendingen voorzien zijn van een cer- 
tificaat van een’ Staats-entomoloog of Staats-phytopatholoog, 
wel in de eerste plaats het oog heeft op de verzending van 
boomen, heesters, planten, enz. van den eenen Staat der 
Unie naar den anderen. Maar blijkens door mij bij den 
Staats-entomoloog van Maryland, Prof. Johnson te College 
Park, ingewonnen inlichtingen, eischt men ook wel degelijk 
van zendingen, uit andere landen, bijv. uit eenig Rijk van 
Europa, komende,dat zij van zoodanig certificaat voorzien zijn. 
Trouwens verreweg de meeste zendingen uit Europa zullen 
wel via New-York de Vereenigde Staten binnenkomen, en 
behoeven dan — ook volgens de letter dezer wet, — een certi- 
ficaat, daar zij Maryland bereiken van uit een’ anderen Staat. 

Het moet worden erkend, dat de meeste der wetten, 
welke in onderscheiden Staten der Noord- Amerikaansche Unie 
zijn tot stand gekomen met het doel om het invoeren van 
schadelijke insekten en plantenziekten te bestrijden, — waar 
zij spreken van een certificaat, ’t welk de zendingen, planten, 
boomen, enz. moet vergezellen, als zij de grenzen van den 
Staat overschrijden, — niet zoo heel duidelijk zijn omtrent de 
vraag : of alleen de zendingen uit andere staten der Unie van 


— 155 '— 


zoodanig certificaat moeten vergezeld zijn, dan wel of het 
certificaat ook wordt geeischt voor zendingen, uit andere 
landen (bijv. Nederland, België en andere Europeesche Staten) 
komende. Overal waar ik opzettelijk daarnaar informeerde, 
verklaarden mij de autoriteiten, dat wel degelijk ook de zen- 
dingen uit Europeesche landen een certificaat noodig hebben. 
…_ En wat de zendingen uit Europa betreft, deze komen 
Amerika bijkans altijd over New York binnen. Nu moeten 
echter dergelijke zendingen, om van daar een’ zekeren Staat te 
bereiken, die de certificaten verplichtend heeft gesteld, toch 
altijd de grenzen van dien Staat overschrijden, hetgeen niet 
zonder certificaat kan. Bovendien eischt ook de Staat New- 
York, waarin New York City gelegen is, een certificaat. 

De Staten nu welke een dergelijk eertifieaat eischen, zijn 
tegenwoordig de volgende : New York, New Jersey, Mary- 
land, Noord-Carolina, Georgia, Kentucky, Michigan, Utah, 
Idaho, Washington. 

Ik zeg : « tegenwoordig » ; want daar de wetten in de 
onderscheiden Staten niet altijd lang onveranderd blijven, kan 
in deze lijst wel eens gedurig verandering komen. 

Daar iedere Staat, die een certificaat eischt, dit vordert 
bij de overschrijding van zijne grenzen door de zending plan- 
ten, boomen, enz., zoo is het noodig, wanneer men een zeker 
aantal collis met kweekersmateriaal (« nursery stock ») te 
gelijk naar de Vereenigde Staten van Amerika zendt, er zo0- 
veel certificaten bij te voegen als er een certificaat vereischende 
Staten zijn, waarheen een gedeelte der zending moet worden 
geexpedieerd. Zijn bijv. van eene zending, bestaande uit 60 
kisten, manden, enz. er 30 bestemd voor New Jersey, 20 voor 
Michigan en 10 voor Californië, dan moeten 2 certificaten bij 
de zending worden gevoegd, daar New Jersey en Michigan 
wèl een certificaat vorderen, maar Californië niet. 

Nu doet zich echter nog eene moeilijkheid voor, nl. deze : 


— 156 — 


dat de onderscheiden kisten, manden, enz., in ééne zending 
aanwezig, welke voor verschillende plaatsen in den zelfden 
Staat bestemd zijn, niet altijd met elkaar de grens van dien 
Staat overschrijden, daar zij langs verschillende spoorlijnen 
de plaats hunner bestemming moeten bereiken. 

Philadelphia, Pittsburgh en Seranton bijv. liggen alle drie 
in den Staat Pennsylvania; maar een blik op de spoorweg- 
kaart is voldoende, om in te zien, dat zendingen, welke van uit 
de stad New York naar deze drie versehillende steden moeten 
worden geëxpedieerd, noodzakelijker wijze den Staat Pennssyl- 
vania op verschillende plaatsen moeten binnenkomen. Vooral 
ook om deze reden is het gewenscht, niet slechts het voor 
elken Staat bestemde gedeelte eener zending van een certificaat 
te voorzien, maar tevens op iedere kist een papier te plakken, 
of aan iedere mand een stevig stuk papier vast te hechten, met 
het opschrift: « Certified », of « Certified by Mr......e« 
(volet de naam van den Staatsdeskundige.) 

Op die wijze voldoet men tevens aan de letter der voor- 
schriften, die in onderscheidene Staten (ook in Maryland; zie 
boven) gegeven zijn omtrent het voorzien van elke kist, baal, 
enz. van een « label » met een afschrift van het door den des- 
kundigen afgegeven certificaat. 

Daar echter zoo’n afschrift niet door den deskundige 
onderteekend is, heeft het zonder een bijgaand onderteekend 
certificaat feitelijk geene waarde; ook zou immers iemand, 
wiens kweekerij niet door den Staatsdeskundige was geïnspec- 
teerd, of wel iemand, wien door dien ambtenaar om goede 
reden een certificaat geweigerd was, zoo’n gedrukte verklaring 
of zoo’n afschrift van een certifieaat op zijne collis kunnen 
plakken. Toch wordt, wanneer de pakketten, kisten, enz. 
van eene zending van dergelijke afschriften voorzien zijn, allicht 
slechts nu en dan naar het certificaat zelf gevraagd, ’t welk 


dan, wanneer het met een ander gedeelte van de zending, 


ER lk en 


naar eene andere plaats van den zelfden Staat is meegegaan, 
zonder al te lang oponthoud en met niet al te veel moeite kan 
worden ontboden. 

Vraagt men of deder soort van zending van kweekers 
moet voorzien zijn van een certificaat, wanneer de grenzen 
moeten worden gepasseerd van een Staat, die zoodanig certi- 
fieaat eischt, dan moet ik daarop ’t volgende antwoorden. 

Vele Staten eischen, kort en goed, een certificaat voor den 
invoer van alles wat behoort onder « nursery stock ». Daar- 
onder zijn dus in letterlijken zin ook de bloembollen begrepen, 
evengoed als de vaste planten en heesters (zooals Azalea's, 
Rhodendrons, Deutzia’s, Coniferen en verdere « Boskoopsche 
artikelen »). 

Nu is het echter een feit, dat tot dusver nog nooit een 
kweeker, die eene zending van uitsluitend bloembollen naar 
Amerika te sturen had, mij om een certificaat heeft gevraagd ; 
en nooit is mij ter oore gekomen dat het gemis daarvan hem 
last had berokkend. Trouwens toen mij in het allerlaatst van 
September van het vorige jaar voor het eerst de inspectie der 
kweekerijen werd opgedragen, en ik gemachtigd werd, certifi- 
caten af te geven aan kweekers, wier terreinen vrij werden 
bevonden van gevaarlijke insekten en plantenziekten (1), — 
toen waren de verzendingen van bloembollen reeds grootendeels 
afgeloopen, zonder dat iemand der verzenders van dit artikel 
een certificaat bleek te hebben noodig gehad. Ik heb dan ook 
geregeld aan kweekers, die mij vraagden of zij voor eene 
zending bloembollen een certificaat noodig hadden, geantwoord, 
dat de letter der wet het in sommige Staten eischt, maar dat 
de ervaring leert dat in dit geval geen certificaat wordt 
gevraagd. 


(1) Zie « Nederlandsche Staatscourant », N° 225, van 27 Septem- 
ber 1898. 


— 158 — 


Waar de wetten der meeste Staten, die een certificaat 
eischen, duidelijk spreken van « trees, shrubs and plants » 
(boomen, heesters en planten), wordt volgens de wet wel 
degelijk voor alle sierheesters en vaste planten een certificaat 
gevorderd. Toch heeft de ervaring aan onderscheidene kwee- 
kers in ons land geleerd, dat bij deze zendingen dikwijls niet 
naar zoo’n certificaat wordt gevraagd. 

Het is wel zeker, dat de Amerikaansche Staten hoofdza- 
kelijk door de certificaten willen weren het invoeren van 
insekten en ziekten van ooftboomen ; en ooftboomen worden 
slechts zeer weinig van uit Nederland naar de Staten der 
Amerikaansche Unie verzonden. 

Maar daar de meeste Staten bepaald een certificaat 
eischen voor alle zendingen « trees, shrubs and plants », ter- 
wijl ook sommige vijanden der ooftboomen tevens op bepaalde 
sierheesters, enz. leven, — zoo schijnt het mij gewenscht, 
dat onze kweekers toch althans alle zendingen, ook van sier- 
heesters en vaste planten, van belangrijke waarde door een 
certificaat doen vergezellen. Verschillende keeren wordt er 
niet naar gevraagd; maar wanneer er eens wèl naar gevraagd 
werd, en er was geen begleidend certificaat aanwezig, dan 
zou allicht de schade, opgeloopen door vernietiging of terug- 
zending van de gewassen zeer aanmerkelijk kunnen zijn. 
Alleen waar sprake is van verzending van planten van weinig 
waarde, bijv. van zeer goedkoope soorten van Spircea’s, zou 
men het misschien zonder certificaat kunnen wagen. Trou- 
wens bij de geringe kosten van een ecertiticaat, is het niet 
raadzaam, veel te risqueeren ; te meer daar het aantal collis, 
‘t welk onder één certificaat kan wordeu verzonden, onbe- 


paald is. 


Ik heb den phytopathologischen dienst in de Vereenigde 
Staten van Noord-Amerika hier eenigzins uitvoeriger ter 


— 159 — 


sprake gebracht, 1° omdat onze kweekers, wanneer zij naar 
Amerika leveren, daarmee rechtstreeks te maken hebben, en 
20 omdat uit de in de onderscheiden Staten van Amerika 
bestaande bepalingen in dezen zeer veel voor ons te leeren 
valt. 

De Nederlandsche Regeering wenscht binnen kort(1), 
daarbij gebruik makende o.a. van de ambtenaren van het phy- 
topathologisch laboratorium Willie Commelin Scholten, een’ 
phytopathologischen dienst voor Nederland te organiseeren. 
Hoewel de Regeering er zich voorloopig toe schijnt te willen 
bepalen, de terreinen van landbouwers, kweekers, enz. met 
het oog op plantenziekten en schadelijke dieren te laten 
inspeeteeren, voor zooverre dezen er niet op tegen hebben, — 
zoo ontbreekt het bij de belanghebbenden niet aan eene stroo- 
ming ten gunste van meer macht in dezen voor de Regeering 
of voor de door haar benoemde deskundigen, belast met de 
inspectie. 

De Nederl. Heidemaatschappij benoemde eene commissie, 
aan welke werd opgedragen, te onderzoeken of het niet wen- 
schelijk zou zijn, « dat van Regeeringswege wettelijke bepa- 
lingen in ’t leven geroepen worden ten aanzien van het 
voorkomen en bestrijden van schade in den meest uitgebrei- 
den zin; en zoo ja, welke die zouden moeten zijn » (2). 

En in de laatst gehouden vergadering van de Nederl. 
Maatschappij van Tuinbouw-en Plantkunde werd het vol- 


(1) Toen dit opstel reeds gezet was, is de regeling van den phytopa- 
thologischen dienst in Nederland tot stand gekomen. (Zie « Nederland- 
sche Staatscourant » van 12 December 1899). De hoofdpunten dezer 
regeling zullen in eene volgende aflevering van dit Tijdschrift worden 
meegedeeld. 

(2) Het rapport, uitgebracht door de ter zake benoemde com- 
missie in de vergadering der Ned. Heidemaatschappij, gehouden op 
15 September 1899 te Enschede, vindt men in het « Tijdschrift der 
Nederl. Heidemaatschappij », llen jaargang (1899), bl. 199-203. 


— 160 — 


gende voorstel van de afdeeling Naarden-Bussum ter sprake 
gebracht : 

« De afdeeling Naarden-Bussum stelt voor dat het Hoofd- 
bestuur onderzoeke, in hoever wettelijke bepalingen te maken 
zijn tot het bestrijden van plantenziekten, om — zoodra hier- 
toe termen bestaan — ten spoedigste aan te dringen op het 
maken van zulke bepalingen». — In de Memorie van toelichting, 
welke tegelijk met dit voorstel bij het Hoofdbestuur werd 
ingezonden, komen o. a. deze woorden voor : « Nu komt het 
meer en meer voor in de centra van den tuinbouw, waar de 
eene kweekerij onmiddellijk grenst aan de andere, dat er 
kweekers zijn, die om welke redenen ook, niet te vinden zijn 
om afdoende maatregelen te nemen ter bestrijding van in 
hunne culturen voorkomende ziekteverschijnselen. Een nabu- 
rig perceel wordt hierdoor, trots de meeste zorgen, door den 
eigenaar daaraan besteed, herhaaldelijk aangetast, waardoor 
verlies van veel geld; en dit alleen door den onwil van een 
medevakgenoot. Het wordt meer dan tijd, dat men dusda- 
nige onwilligen verplichten kan, hunne culturen zuiver te 
houden, en daardoor te voorkomen, dat aan derden schade 
wordt toegebracht. Wil men de speciaal-cultuur, waarvan 
in den tuinbouw veel te verwachten is, bevorderen, zoo dient 
in deze richting ten spoedigste te worden gewerkt » (1). 

Uit deze zinsnede, en evenzeer uit de rede, door den 
heer Jac. Smits, boomkweeker te Bussum, in de Algemeene 
vergadering der Nederlandsche Maatschappij van Tuinbouw en 
Plantkunde ter aanbeveling van het voorstel Naarden-Bussum 


(1) Het door de afdeeling Naarden-Bussum ingezonden punt met 
de daarbij gevoegde memorie van toelichting, vindt men in N° 83 van 
het « Nederlandsch Tuinbouwblad »; het (gunstige) praeadvies van het 
Hoofdbestuur daarop kan men lezen in Ne 837; de discussies naar aan- 
leiding van het voorstel gevoerd in de Algemeene vergadering der 
Maatschappij, gehouden 7 Oetober 1899, in Ne 40 van dit blad, 


— 161 


EREN 0e 
ai Tante er te 


ape van mere 


12, 


Eis 


gehouden, blijkt voldoende, hoe meer en meer ook in Neder- 
land stemmen opgaan voor het inrichten van een’ phytopatho- 
logischen dienst in den trant van dien, welke in vele Staten 
van de Amerikaansche Unie bestaat, waarbij ook aan de 
Regeering of hare ambtenaren de macht wordt verleend, in 
‘t algemeen belang, en in ’t bijzonder in dat van de aan- 
grenzende kweekers,de opruiming van door ziekten aangetaste 
planten, heesters, enz. te verordenen. 


Verdelgingsmiddelen, aan te wenden tegen de San 
José schildluis. Daar ik, naar aanleiding van mijne nasporin- 
gen, tot de slotsom meende te mogen komen, dat deze schildluis 
voor Noordelijk en Midden Europa van geene belangrijke 
economische beteekenis zal worden, zoo kan eene nadere 
bespreking der in Amerika aangewende middelen hier alleen 
nut hebben, voor zoover vele dezer middelen ook bij de bestrij- 
ding van de hier inheemsche schildluizen en van andere insekten 
zouden kunnen in aanmerking komen. Daar nu aan den eenen 
kant sedert het vorige jaar door onderscheiden insektenkundi- 
gen in Amerika, dikwijls in samenwerking met praktische 
kweekers, verscheidene proeven zijn en nog worden genomen, 
terwijl ik mij aan den anderen kant voorstel, verscheidene 
van de in Amerika genomen proeven te herhalen, — zoo schijnt 
het mij voorloopig niet gewenscht, hier over de in Amerika 
aangewende bestrijdingsmiddelen van de San José schildluis 
bijzonder uit te weiden. Ik bepaal mij dus voorloopig tot de 
verklaring van enkele platen, die betrekking hebben op de 
behandeling van boomen en heesters met blauwzuurgas. 

Fig. 28 is genomen naar eene photographie van een’ kist, 
te Parry in New Jersey voor het berooken van boompjes en 
heesters in gebruik, en vervaardigd volgens aanwijzing van 
prof. John Smith te New Brunswick. Deze kist is in hoofd- 


1653 


— 164 — 


zaak vervaardigd van geolied dik linnen, gespannen over houten 
balkjes en planken, die het inwendige geraamte van de kist 
uitmaken. Aan de kanten is het linnen om de houten balkjes 
heen gevouwen en met dicht bijeenstaande spijkers daaraan 
vastgehecht. Aan de voorzijde bevindt zich een stevig deksel, 
dat kan worden opgelicht om de boompjes in de kist te doen, 
welke vóór de verzending moeten worden blootgesteld aan het 
blauwzuurgas. Is de kist gevuld, dan wordt het deksel dicht- 
geslagen, en met behulp van een aantal klemmen stevig vast- 
gezet, opdat geen gas kunne ontwijken. Imwendig is de aarde 
tegen den wand van de kist opgehoogd, om daar ook eene 
volledige afsluiting van de buitenlucht te krijgen. Op den 
bodem bevindt zich een houten rasterwerk ‚zoodat de boompjes, 
die in de kist worden gepakt, niet op den grond komen te 
liggen, waardoor het blauwzuurgas ook rechtstreeks met de 
onderzijde der boompjes in aanraking komt. Aan de voorzijde, 
vlak boven den bodem van de kist, bevindt zich eene kleine 
schuiflade, in de figuur uitgetrokken voorgesteld. Wordt die 
lade ingeschoven, dan valt er dadelijk een klep voor langs, 
die de lade volkomen van de buitenlucht afsluit. 

Is de kist geheel met boompjes gevuld, dan wordt in de 
lade eerst cyankalium en water gedaan; vervolgens wordt snel 
de benoodigde hoeveelheid zwavelzuur bijgegoten, terwijl de 
persoon, die dit doet, natuurlijk zijn gelaat afgewend houdt, 
om geen blauwzuurgas in te ademen. Onmiddellijk wordt dan 
de lade ingeschoven en het deksel neergelaten. 

Over kisten van andere constructie, eveneens dienende 
voor ontsmetting van boompjes door middel van blauwzuur- 
gas, hoop ik later, te gelegene plaatse, te spreken. — 

Het berooken van de boomen in boomgaarden, plantsoe- 
nen, kweekerijen, enz. kan alleen succès hebben, wanneer 
telkens iedere boom of iedere groep van kleine boompjes, 
welke zal worden blootgesteld aan de werking van het blauw- 


5 


— 167 — 


zuurgas, vooraf wordt overdekt met en geheel ingepakt in een 
kleed, dat a. h. w. een tent over den boom heen vormt. 
Zulke kleeden worden van zwaar katoen gemaakt, zooals dit 
wordt gebruikt voor de vervaardiging van een licht soort 
van zeilen. Natuurlijk worden zij geolied, zoodat zij geheel 
waterdicht zijn. 

Men heeft er van verschillende vorm en grootte. 

In fig. 29 is Prof. Johnson met zijne helpers bezig, 
de boomen van een boomgaard van 2500 stuks Bartlett pere- 
boomen te berooken. Men ziet grootere en kleinere boomen, 
met zeilen van verschillende constructie overdekt. Op den 
achtergrond is een zeil, nog niet geheel in de positie gebracht, 
waarin het den te behandelen boom omsluiten zal; op den 
voorgrond staat een jongen de voor de berooking van dien 
boom benoodigde hoeveelheid zwavelzuur en water af te 
meten; vlak achter hem staat een aarden pot, waarin hij 
later het cyankalium met het water doet, om dien pot vervol- 
gens onder het zeil op zijne plaats te zetten en er voorzichtig 
het zwavelzuur bij te doen. Nadere bijzonderheden wil ik 
hier dadelijk niet vermelden. 

Fig. 30 is genomen naar eene photographie van Prof. 
Johnson, voorstellende de wijze, waarop op 17 Maart 1898 
eene tent over een’ pruimeboom werd uitgespannen; en Fig. 31 
is eene reproductie van eene photographie, genomen op 6 No- 
vember 1897, van een boom, die ook bedekt is geweest, maar 
dien men bezig is, weer te ontblooten. 

Amsterdam, November 1899. 


— 168 — 


EEN GEVAARLIJKE VIJAND DER OOFTBOOMEN. 


In dex Mitteilungen über Obst- und Gartenbau», uitge- 
geven te Geisenheim onder redactie van D" R. Goethe (jaar- 
gang XIV, N° 11, bl. 145), vind ik een zeer lezenswaardig 
opstel van de bevoegde hand des Hoofdredaecteurs, getiteld 
« Ein schlimmer Obstbaumfeind », waarvan ik den inhoud 
hieronder wil weergeven. 

Een der voor de boomteelt schadelijkste zwammen is 
Agaricus squarrosus Müller (= Pholiota squarrosa M). 
Zij groeit uit den wortelhals van appelboomen te voorschijn ; 
kerse- en pruimeboomen schijnt zij niet dan bij uitzondering 
aan te tasten. De dofgele hoeden van dezen paddestoel vormen, 
dicht opeengedrongen, eenen klomp van 80 en meer centime- 
ter in doorsnede. Wanneer later de stelen zeer in de lengte 
groeien, gaan de paddestoelen meer uit elkander liggen, en 
gaan dan spoedig in rotting over. Zeer kenmerkend zijn de 
zwartbruine, driehoekige schubbetjes op de hoeden, die ook 
tot den Latijnschen soortnaam (squarrosus — de geschubde) 
aanleiding hebben gegeven. 

Joomen, aan welker voet deze paddestoel verschijnt, 
gaan kwijnen; men kan gerust zeggen dat zij ten doode zijn 
opgeschreven en binnen weinige jaren zullen sterven. Men 
ruime dergelijke boomen liefst zoo spoedig mogelijk op, daar 
men ze toch niet meer kan redden. 

Gewoonlijk vestigt zich het mycelium van deze zwam 
het eerst aan zulke plaatsen van ’t ondereinde des stams, van 
den wortelhals of van de dikste wortels, die bij het ploegen 
werden verwond. Dit is ook alweer een reden om ons er toe 
te brengen, op den akker om den stam van iederen boom 
eene kleine plek ongeploegd te laten liggen, welke plek alsdan 
na het ploegen voorzichtig met de hak moet worden bewerkt. 


— 169 — 


Het zij mij vergund hier nog bij te voegen, dat deze pad- 
destoelen (dat zijn de vruchtliehamen van de zwam) evenals 
vele hoedpaddestoelen, zich vertoonen in den nazomer en den 
herfst; en dat het gewenscht is, deze zoo spoedig zij zich ver- 
toonen, — en in afwachting dat de boom zelf wordt uitge- 
roeid, — te verwijderen. Nooit wachte men daarmee totdat de 
stelen der paddestoelen zich in de lengte gaan uitbreiden, wijl 
daarop alras de uitstorting der sporen volgt, welke zooveel 
mogelijk moet worden voorkomen, opdat de aangetaste boo- 
men geen middelpunt van besmetting worden voorde tot dusver 
gezonde. 

J. RITZEMA Bos. 


VERDELGING VAN SLAKKEN EN ANDERE SCHADELIJKE DIEREN DOOR 
EENDEN EN KIPPEN. 


In een Duitsch blad lees ik het volgende: « Mijne tuinen 
en boomkweekerijen liggen over hunne geheele oppervlakte 
aan en in een door beekjes doorsneden dal. Vóór jaren was 
hier de slakkenplaag zeer groot; en toen het mij te erg 
werd, liet ik hulptroepen aanrukken, die in ongeveer een half 
jaar tijds de slakken grondig hadden opgeruimd, en die ook 
nu nog al mijne terreinen geregeld onder contrôle houden. Ik 
veroorloof eenvoudig mijnen eenden, ten getale van 18-20 
stuks, mijne tuinen te komen bezichtigen ; en dat gezelschap 
werkt uitstekend! Slakken, rupsen, meikevers, jonge ratten, 
enz. worden de prooi van hare vraatzuchtige snavels; en 
daardoor krijgen zij dan tevens het door mij zoo gewenschte 
embonpoint! Eenmaal trouwens kregen zij ook den smaak 
weg van de aardbeien ; maar toen werdin tijds een netwerk van 
ijzergaas daaromheen aangebracht, — en de diertjes mochten 

13 


nu in ’t vervolg de aarbeien alleen maar meer bekijken, 
— wat zij mij overigens niets kwalijk namen, want zij 
troostten zich verder maar met slakken, enz. Zelfs de 
kippen laat ik van den laten herfst tot het voorjaar graag 
in mijn’ tuin, om èn het onkruid èn het ongedierte te verdelgen. 

Zooals bekend mag worden verondersteld, heeft de Direc- 
teur der Nederlandsche Heidemaatschappij met goed gevolg 
gebruik gemaakt van kippen,‚om in de Schoorlsche duinen den 
bolsnuithever (Cneorhinus geminatus) te bestrijden, die 
daar de met veel moeite aangekweekte jonge sparren vernielde; 
even zeer heeft hij in Noord-Brabant kippen aangewend bij de 
bestrijding van de in jonge denneboschen zoo schadelijke 
groote dennensnuitltor (Hylobius abietis). 

J. RITZEMA BOS. 


EEN ONDERZOEK OVER DEN STINK- OF STEENBRAND DER TARWE 
IN BELGIE IN 1898. | 


Wij achten het onnoodig hier nogmaals over de levensge- 
schiedenis en de meest aanbevolen voorbehoed- en bestrijdings- 
middelen van de verschillende brandziekten uit de weiden. 
Dit hebben wij reeds uitvoerig gedaan in verschillende opstel- 
len, die in dit tijdschrift zijn verschenen. Wij wenschen 
hier echter de uitslagen te bespreken van een onderzoek, dat 
in 1898 door het beheer van den landbouw in België werd in- 
gesteld en betrekking had op de schade, die door één dier 
brandsoorten, nl. de steen- of stinkbrand van de tarwe (Tille- 
tra Tritici en T. laevis) in ons land werd veroorzaakt. 

Daartoe werden 400 vragenlijsten rondgezonden, waar- 
van 330 zijn terugkeerd « met antwoorden op de meeste 
der gestelde vragen ». 


— 171 — 


De heeren DAMSEAUX en LAURENT, leeraars aan het Land- 
bouwinstituut te Gembloers, werden belast de ingekomen 
antwoorden te ontleden en daarover een verslag uit te brengen. 
Het is aan dit verslag (1), dat wij een en ander wenschen 
te ontleenen : 

Van de 330 personen, die een antwoord ingezonden heb- 
ben, zijn er enkele, die den stinkbrand met den stuifbrand 
hebben verward. 

Anderen hebben den stinkbrand van de tarwe en de brand- 
soorten van haver en gerst voor een zelfde ziekte aangezien. 
Het aantal dergene, die aldus minder vertrouwbare antwoor- 
den hebben gezonden, wordt echter in het verslag niet opge- 
geven. Er wordt evenmin gezeid hoe de personen, die de 
vragenlijst ingevuld hebben, over ons land zijn verdeeld; 
hetgeen nochtans een zeer nuttige inlichting ware geweest. — 
Deze kleine aanmerkingen nemen echter niets weg van de 
belangrijke uitkomsten, waartoe het onderzoek der antwoor- 
den heeft geleid. 


Hoe groot is de schade, die de stinkbrand veroorzaakt > 


Het is vooral door de geringe landbouwers, dat de groot- 
ste schade wordt geleden: immers deze kennen over ’t alge- 
meen minder de nieuwe voorschriften der wetenschap ; zij zijn 
slecht ingericht en durven geen uitgaven doen om nieuw zaai- 
graan te koopen; bij hen is de stinkbrand ieder jaar waar 
te nemen, natuurlijk in meerdere of mindere mate al naar 
gelang van de uitwendige omstandigheden. — Bij de landbou= 
wers, die hoeven van middelmatige grootte in gebruik hebben, 
komt de stinkbrand nagenoeg ieder jaar, meer of minder erg, 


(1) Enquête sur la carie du fromenten Belgique en 1898. Rapport 
par DAMSEAUX et LAURENT. Bulletin de l'Agriculture, 1899, Tome XV, 
Livraison 3, bldz. 106. 


bij dezelfde personen voor, hetgeen wel schijnt aan te duiden, 
dat hier nalatigheid of onwetendheid in het spel is. 

De geleden schade werd uitgedrukt, nu eens in zooveel 
ten honderd aangetaste aren, dan eens per hectare, ofwel in 
kilogrammen graan of in geld. Natuurlijk loopen die ramin- 
gen zeer uiteen, hb. v. van l aangetaste aar op 200 tot een 
maximum van 75 op 100; een der teruggezonden vragenlijsten 
geeft zelfs voor enkele gemeenten 90 zieke aren per 100 
aan(l). In geld wordt de schade berekend — (zoowel wat 
rechtstreeks verlies aan graan als wat waardevermindering van 
den oogst ten gevolge van de aanwezigheid van brandsporen 
betreft), — op 12 à 240 frank per hectare. Uit de 122 inge- 
zonden ramingen komt men tot een gemiddeld cijfer van 30 à 
40 frank schade per hectare, hetgeen waarlijk reeds aanzien- 
lijk mag heeten, daar zulks voor sommige landbouwers 1000 
à 1200 frank verlies voorstelt en voor het gansche land een 
belangrijke som uitmaakt. 


Natuur van den grond. — Zaaitijd. — Weder. 


Wanneer alle andere voorwaarden gelijk zijn, zal de 
brand vooral voorkomen op kleiachtige gronden, met weinig 
doordringbaren ondergrond, d. w. z. gronden, die gewoonlijk 
lijden aan overvloed van water in den herfst en in regen- 
achtige jaargetijden. 

Laattijdie zaaien stelt het gewas meer aan den brand 
bloot dan vroegtijdige zaaien. Dit stemt volkomen overeen 
met de aanwijzingen der wetenschap: immers, de besmetting 
der graangewassen (de maisbrand daargelaten) kan slechts 
plaats hebben gedurende of pas na de kieming. Ieder oor- 
zaak, die de kieming vertraagt, verlengt dus het gevaarlijk 
tijdperk en draagt bij om de besmetting mogelijk te maken. 


(1) Dergelijke verhoudingen (nl. 75 à 90 procent) komen ons erg 
overdreven voor. 


— 175 — 


Wanneer laat in den herfst wordt gezaaid, is de temperatuur 
gewoonlijk reeds betrekkelijk laag, en de kieming heeft dus 
langzaam plaats. 

In het Walenland zegt een spreekwoord dat men bij mist 
niet moet zaaien. Het is niet de mist,die daarbij rechtstreeks 
de schuldige is; mistig weder is echter gunstig voor de kie- 
ming der brandsporen; daar van een anderen kant mist meestal 
vergezeld gaat van een verlaging der temperatuur, zal de kie- 
ming van het graan slechts langzaam geschieden en de besmet- 
ting des te gemakkelijker kunnen plaats hebben. 

Ook armoede en onvoldoende bemesting van den grond 
hebben dezelfde gevolgen. 


Zaaiwijze. 


Sommige landbouwers meenen dat de wijze van zaaien 
geen invloed heeft op het talrijk of minder talrijk voorkomen 
van brandaren. Andere, in grooter aantal, nemen aan dat 
het zaaien met de volle hand het ontstaan van brand meer 
bevordert dan het zaaien op rijen. Wij zijn van meening dat 
de beide zaaiwijzen even goed zijn, als er maar zorg gedragen 
wordt dat de graankorrels zoo goed en gelijkelijk mogelijk 
ondergebracht worden. 


Besmette stalmest. 


Ook over dit punt is de praktijk het eens met de weten- 
schap : stalmest, die op een of andere wijze met brandsporen 
is besmet en niet lang genoeg is blijven liggen, wordt een 
oorzaak van brand wanneer hij op den tarweakker wordt 
gebracht. 


Dorschmachines. — Zaadscheiders. 


Sommige landbouwers, en wij deelen hunne meening, 
beschouwen de dorschmachines van ondernemers, en de zaad- 
scheiders, die van de een hoeve naar de andere trekken, als 


— 174 — 


oorzaken van verspreiding van den brand. Immers, wanneer 
brandige tarwe wordt gedorscht of gesorteerd en de daarbij 
gebruikte machines niet zeer zorgvuldig worden gereinigd, 
zullen ongetwijfeld vele sporen aan de wanden blijven kleven, 
welke sporen het graan, dat nadien bewerkt wordt, kunnen 
besmetten. 


Scheikundige meststoffen. — Molenstof. 


De natuur der scheikundige meststoffen en het tijdstip 
waarop zij gebruikt worden, hebben geen invloed op den stink- 
brand. De bijmenging van molenstof (afval der maalderijen, 
waarin zeer veel brandsporen voorkomen) is echter een oor- 
zaak van brand voor de graangewassen. Daarvan wordt in 
het bovenvermelde verslag een treffend bewijs gegeven : Ken 
persoon, die molenstof gebruikte, had reeds na 3 jaar zijne 
akkers zoo zeer besmet, dat de tarwe, die er op groeide, waar- 
lijk de moeite niet waard was ingeoogst te worden. De 
proefnemingen van DE CALUWE, Staatslandbouwkundige voor 
Oost-Vlaanderen, bevestigen ten volle de hooger uitgesproken 
meening (1). 


Tarwevarieteiten. 


Volgens het ingestelde onderzoek, wordt de inlandsche 
kleine rosse tarwe het meest aangetast, hoogst waarschijn- 
lijk omdat het de variëteit is, die in de kleine en middelgroote 
hoeven het meest verbouwd wordt; de zaaitarwe wordt op der- 
gelijke boerderijen gewoonlijk niet op afdoende wijze gereinigd 
en ontsmet en indien die tarwe brandig is zoo gaat de ziekte 
van het een jaar tot het ander over. De vreemde variëteiten, 
die van elders ingevoerd worden, zijn daarentegen over 
‘t algemeen zeer goed gereinigd. Dit heeft aanleiding gegeven 
tot de meening,die door vele landbouwers gedeeld wordt,dat de 


(1) Zie Tijdschrift over Plantenziekten, 4° Jaargang 1898, blz.72-77. 


Tee 


brand in Engeland onbekend is, ofwel dat de Engelsche varië- 
teiten tegen den brand bestand zijn en dat in ieder geval het 
behandelen van Engelsch zaaigraan met cen zwavelzuur- 
koperoplossing of een dergelijk werkzaam middel gansch over- 
bodig is. Al is dit laatste nu ook niet volstrekt waar en is 
het nalaten van voorbehoedsmaatregelen niet aan te bevelen, 
toeh moet bekend worden dat Engelsch zaaigraan slechts bij 
uitzondering met brand besmet is, omdat de verkoopers het 
zorgvuldig bereiden en reinigen. Na de inlandsche kleine 
rosse tarwe, worden de volgende variëteiten aangegeven als 
zijnde het meest blootgesteld aan besmetting : de witte tarwe 
van Armentières, de witte Vlaamsche tarwe en, volgens 
drie briefwisselaars, de werbasterde Hallettarwe. 

Voor de spelt staat de roode variëteit zonder naalden 
voorop; daarna komt de witte spelt zonder naalden en ein- 
delijk de witte spelt met naalden; deze laatste variëteit zou 
dus het minst te lijden hebben. 

Zomertarwe zou meer te lijden hebben dan wintertarwe. 


Voorvrucht. 


Uit het onderzoek meent men te mogen besluiten dat de 
tarwe sterk aangetast wordt, wanneer zij volgt op aardappelen 
of beetwortelen, terwijl zij veel minder te lijden heeft na de 
verschillende klaversoorten, het vlas, de boonen en het braak- 
liggen. 


Vroegtijdig oogsten. 


Zeer vele landbouwers beweren dat het vroegtijdig af- 
maaien van het koren, dat later het zaaigraan zal leveren, dik- 
wijls oorzaak van stinkbrand is, niet omdat het koren alsdan 
reeds de sporen der ziekte in zich draagt, maar hoogst waar- 
schijnlijk omdat de kiemplanten, die uit het niet goed rijp 
geworden graan ontstaan, gemakkelijker door het mycelium 


der brandsporen worden aangetast. — Het gebruik van zaad, 
voortkomende van een in den grond gevallen gewas of waar- 
van het rijpworden vertraagd werd door regen, zou hetzelfde 
gevolg hebben. — Nochtans meenen sommige landbouwers, 
dat de tarwe die als zaaigraan moet dienen niet alte rijp en 
niet al te droog mag zijn, wanneer zij geoogst wordt. 


Een bewijs van het groote belang zuiver zaaigraan te 
gebruiken, vinden wij in het volgende feit : Ten gevolge van 
een brandramp, die den ganschen oogst van een landbouwer 
vernielde, was deze, die tot dan toe nooit zaaigraan had gekocht 
en alleen stalmest van zijn hoeve gebruikte, verplicht zaai- 
tarwe en meststoffen te koopen. Voor de tarwe wendde hij 
zich tot een zeer zorgvuldigen landbouwer, die nooit van den 
stinkbrand te lijden had, en voor de meststoffen tot een der 
voornaamste fabrikanten. Van dat oogenblik af had de land- 
bouwer geen stinkbrand meer op zijne akkers, die er vroeger 
ieder jaar mede besmet waren. 


Ziedaar de voornaamste feiten, die dit enkwest heeft 
bekend gemaakt. — Wij zullen nu niet beweren, dat hier- 
mede alles gedaan is; integendeel, het komt ons voor dat dit 
enkwest veel belangrijker uitkomsten voor de wetenschap en 
de practijk zou opleveren, indien het op grooter schaal ware 
gedaan; de landbouweomieen, de landbouwkundigen en de 
landbouwleeraars zouden ongetwijfeld vele inlichtingen kun- 
nen verstrekken over alle streken van ons land; ook het 
aantal landbouwers, aan wie een vragenlijst zou dienen 
gezonden te worden, zou stellig grooter dienen te zijn. 

G. STAES. 


— 177 — 


EENE BACTERIËNZIEKTE DER SYRINGEN. 


_—_—_ 


Op 6 Juni werden mij uit Naarden een aantal syringe- 
takken toegezonden met het volgende schrijven. » Hierbij 
ontvangt U eenige syringetakken, naar mijne meening door 
nachtvorst beschadigd. Geheele hoeken zien eruit alsof zij 
totaal dood zullen gaan, terwijl toch de nieuwe blaadjes we- 
derom frisch uitzien, en goed groeien. 

« Voornamelijk de enkelbloemige soorten hebben gele- 
den, de dubbelbloemige bijna niet. » 

Mij waren in de laatste paar jaren reeds vaker syringe- 
takken en bladeren toegezonden, lijdende aan eene kwaal, 
volkomen gelijkende op die, waardoor de uit Naarden ge- 
stuurde syringen bleken te zijn aangetast. Ik had toen op 
de zieke plekken der bladeren de sporendragers van eene 
Botrytis-soort gevonden, en hield deze zwam voor de vermoe- 
delijke oorzaak der ziekte. 

Dat ik in het bovenbedoelde geval niet met beschadi- 
ging door nachtvorst te doen had, leidde ik uit het zeer lokaal 
voorkomen van de ziekteverschijnselen af. Naast bla- 
deren, die het verschijnsel vertoonden, zaten andere, die 
volkomen gezond waren; en in de meeste gevallen was slechts 
een gedeelte van het aangetaste blad zwart en het andere 
geheel gaaf. Hier en daar was een bladsteel of een jong 
twijgje zwart; vlak er onder was het bedoelde orgaan geheel 
gezond; en soms, waar de aanval blijkbaar zeer kort van te 
voren had plaats gehad; was het gedeelte twijg, gelegen 
boven de aangetaste plaats en dus jonger dan dat gedeelte, 
nog levend, in ieder geval niet zwart, maar slechts eenigszins 
verwelkt, verdroogd of verschrompeld, door gebrek aan 
wateraanvoer. Dit geheel plaatselijke van den aanval was 
het vooral, waarom ik moeielijk aan de inwerking van lage 
temperatuur kon denken. Op vele plaatsen vond ik nog niets 
dan kleine, cirkelronde, bruine vlekken op de bladeren ; en het 

14 


liet zich natuurlijk niet inzien, waarom de vorst juist zóó 
werken zou, dat er cirkelronde vlekken werden gevormd. 
Het scheen mij toe dat wij hier in ieder geval met eene 
infectieziekte te maken hadden ; trouwens mijn correspondent, 
die aan nachtvorst dacht, was er blijkbaar niet zoo geheel 
zeker op, dat hij daarin de ware oorzaak moest zoeken, 
anders had hij mij waarschijnlijk de syringetakken niet toe- 
gezonden. Toen ik de zieke syringebladeren in eene vochtige 
omgeving had gebracht, zag ik weldra de sporendragers van 
eene Botrytis verschijnen, en ik dacht aanvankelijk weer, in 
deze zwam de oorzaak der kwaal te moeten zoeken; maar het 
feit dat zij nu op verscheiden der aangetaste deelen in 
t geheel niet verscheen, deed mij daaraan twijfelen. 

Vóór ik tot nadere bespreking van de ware oorzaak der 
ziekte overga, wil ikde verschijnselen dezer ziekte beschrijven, 
zoo alsik die heb leeren kennen, zoowel uit de mij uit Naar- 
den toegezonden syringetakjes, als nit de zieke syringen, die 
ik vroeger — toen ik de ziekte nog aan Botrytis toeschreef 
— te Aalsmeer en elders heb gezien. De eerste verschijn- 
selen der ziekte vertoonen zich in Mei; en in Juni kan zij 
reeds zeer verbreid zijn, terwijl zij dikwijls in 't verdere 
verloop van den zomer nog aanzienlijk toeneemt, n. l. in dien 
zin dat èn de plekken op de bladeren en twijgjes grooter 
worden, èn het aantal plekken vermeerdert. 

Op verschillende plaatsen van de jonge twijgjes van 
t laatste jaar ziet men bruine plekken op de schors ontstaan, 
die weldra donkerbruin, zelfs zwart worden. Soms ver- 
toonen zich deze plekken op het benedengedeelte der ge- 
noemde twijgjes, maar meestal ontstaan zij op het bovenge- 
deelte ervan, boven het midden. De plekken worden spoedig 
grooter, in dien zin : 1° dat iedere plek in de lengterichting 
van den twijg zich uitbreidt, ook naar beneden toe, maar 
vooral naar boven toe; 2° dat iedere plek, die aanvankelijk 
aan den eenen kant van den twijg ontstaat, zich weldra om 
den geheelen twijg heen uitstrekt. Spoedig knikt dan ook 


— 179 — 


het aangetaste twijgje; en alles wat zich boven de zwarte 
plek bevindt, verschrompelt. Soms sterven de dikwijls nog 
Jonge blaadjes, welke aan den zieken twijg vastzitten, een- 
voudig ten gevolge van den dood van den twijg, zonder dat 
zij eigenlijk zelven ziek worden : dan verwelken en ver- 
schrompelen zij gewoon zonder dat zij eene donkerbruine 
of zwarte tint aannemen. Veelal echter worden ook de blade- 
ren zelven ziek, 

De ziekte, die door de zwarte kleur der aangetaste deelen 
kenbaar is, breidt zieh soms van den twijg door de bladstelen 
heen uit, naar de bladschijf. Maar heel dikwijls ook worden 
de bladschijven van andere bladeren of van andere twijgjes 
uit besmet; en zoo ontstaan dan eerst kleine, maar soms vrij 
snel zich uitbreidende, zwarte plekken op de bladeren, terwijl 
derest van het blad nog volkomen groenis. Alnaar de wijze, 
waarop de infectie heeft plaatsgegrepen, vindt men dus : 
le zieke, ten slotte knikkende en verschrompelende twijgjes, 
met bladeren er aan. die op den duur wel verschrompelen, 
maar overigens toch geene ziekteverschijnselen vertoonen; 
2 zieke twijgen, van welke de ziekte op de daaraan be- 
vestigde bladeren, of althans op vele van deze is overge- 
gaan; 3° gezonde twijgen, waaraan sommige bladeren zitten, 
die zieke plekken vertoonen. 

Wordt een blad in zijne eerste jeugd geïnfecteerd, dan 
breidt zich de ziekte alras over ’t geheele blad heen uit, en 
ook het niet rechtstreeks door de ziekte aangetaste gedeelte 
verschrompelt binnen zeer korten tijd, 

Wordt een blad, dat reeds iets ouder is geworden, maar 
nog niet geheel is uitgegroeid, geïnfecteerd, dan komen er 
weldra kronkelingen en ook wel scheuren in, daar het tot 
dusver gezonde gedeelte van het blad blijft doorgroeien en het 
bruin of zwart geworden gedeelte natuurlijk niet. 

Worden geheel volgroeide bladeren aangetast, dan blijven 
zulke kronkelingen en scheuren uit; en al naar de snellere 
of minder snelle uitbreiding der ziekte, vertoonen de bladeren 


— 180 — 


grootere of kleinere vlekken van vaak zeer onregelmatigen 
vorm. 

De zieke plekken strekken zich door het geheele blad heen 
uit, zoodat zoowel de bovenkant als de onderkant van dit 
orgaan bruin of zwart is; de plekken zijn gewoonlijk week, 
inwendig sappig, en alleen bij aanhoudend droog weer kun- 
nen zij geheel droog worden. 

Voor zoover mijne ervaring reikt, worden de variëteiten 
van Syringa vulgaris meer door de ziekte aangetast dan die 
van Syringa persica(Franschesyring). Gelijksoortige ziekte_ 
verschijnseien, die ik echter nog niet nader heb onderzocht, 
herinner ik mij wel eens te hebben waargenomen bij Ligus- 
rum. 

Een verder onderzoek van deziekesyringebladeren leerde 
mij het volgende. Op de bruine bladplekken laat zich de 
opperhuid zeer gemakkelijk van de weeke massa van het blad- 
moes lostrekken. De wand der opperhuidscellen is op die 
plaatsen bruin, de cuticula echter, welke deze cellen aan de 
buitenoppervlakte bedekt, is niet bruin. Onder deopperhuid 
bevinden zich op sommige plaatsen holten, gevuld met slijm, 
waarin eenigszins ovale bacteriën in groote menigte 
aanwezig zijn; verder vindt men in dit slijm overblijselen van 
de vervloeide cellen van het bladmoes, soms ook nog onge- 
veer gave cellen, die echter uit hare omgeving zijn losgeraakt 
en vrij in de slijmmassa ronddrijven. 

De hier beschreven syringeziekte blijkt dik wijls van tame- 
lijk veel beteekenis te zijn. Soms gaan talrijke twijgen met 
al de eraan bevestigde bladeren te niet; ook vele bladeren 
aan overigens gezonde twijgen gaan er door dood. In ieder 
geval lijdt de bloemvorming zeer sterk. Jonge, 1-5 jarige 
syringen worden meer door de ziekte geplaagd dan oudere 
exemplaren ; en naar het mij wil toeschijnen, lijden syringen, 
die zeer sterk bemest zijn, er meer aan dan syringen, welke 
minder mest hebben gekregen. 

veeds in het begin van deze mededeeling vermeldde ik dat 


_— 181 — 


ik de hier besproken ziekte aanvankelijk meende te moeten 
toeschrijven aan het parasiteeren van eene Botrytis-soort, 
die ik op de zieke deelen had aangetroffen. Bij de uit Naar- 
den gestuurde zieke syringen nu vond ik op de zieke blad- 
plekken meestal die Botrytis weer terug; ook was het blad- 
moes soms geheel met zwamdraden doorwoekerd. Maar op 
sommige zieke bladvlekken kwamen ook in eene vochtige 
atmospheerin’t geheel geeneconidiëndragers vandeze,noch van 
eenige andere zwam te voorschijn; terwijl dan ook inwendig 
niets van een myceliumtevinden was. In’tbijzonder vondik 
dikwijls wèl in 't midden van de zieke plekken zoodanig myce- 
lium, maar dit laatste strekte zich veelal niet uit tot in de 
randen daarvan. In de zieke twijgjes vond ik zelfs vaker 
geen mycelium dan wèl. Uit een en ander moest ik aflei- 
den, dat de Botrytis niet als oorzaak der ziekte mag 
worden beschouwd, dat deze niet dan secundair optreedt. 
Maar aangezien nergens, waar de ziekte zich vertoont, de 
bacteriën ontbreken, vermoedde ik dat deze allicht de 
oorzaak daarvan zouden zijn. 

In de voor mij beschikbare literatuur zoekende naar de 
beschrijving van de hier bedoelde syringeziekte, vond ik in 
deel 1 (Jaargang 1891) van het « Zeitschrift für Pflanzen- 
krankheiten » (bl. 186-188) eene korte mededeeling van 
Prof. Sorauer over eene « neue Krankheitserscheinung bei 
Syringa », welke nieuwe ziekte stellig met de door mij 
beschreven ziekte indentiek is, en die ook de Duitsche onder- 
zoeker meent te moeten toeschrijven aan het parasiteeren van 
bacteriën, evenwel zonder dat hij dit door infectieproeven 
heeft vastgesteld. Sorauer meent dat de bacteriën binnen- 
dringen òf door de huidmondjes òf door kleine openingen, 
waardoor hij bevond dat soms de holten onder de opperhuids- 
cellen met de buitenwereld samenhangen. Hij vond, evenals 
ik, zeer dikwijls de weefselmassa der zieke plekken met 
zwamdraden doorwoekerd, uit welke in sommige gevallen 
de conidiëndragers en conidiën van eene Bolrytissoort, in 


— 182 — 


andere gevallen die van eene Alternaria of een Cladosporium 
te voorschijn kwamen. 

Het laatste feit wijst er ook al weer op,‚dat de zwam- 
men, welke zich op de zieke plekken vertoonen, hoogst waar- 
schijnlijk secundair optreden. — 

Ik besloot nu de hulp in te roepen van Prof. Beyerinck te 
Delft. Op 7 Juni zond ik dezen geleerde eenige zieke takken 
en bladeren. Deze schreef mij den 9°" Juni, dat ook hij bevon- 
den had, « dat alles wemelde van bacteriën : niet slechts het 
zwarte gedeelte van de schors, maar zelfs het cambium, dat 
nauwelijks verkleurd is ». « Reeds na 24 uur zijn de koloniën 
van deze bacteriën op moutextractgelatine zichtbaar ge- 
worden. » 

Op 9er Junibegon Prof. Beyerinck met het ruw materiaal 
infectieproeven op syringen in zijn’ tuin, ev op 15" Juni zond 
hij mij een bebladerd twijgje, dat duidelijk de karakteristieke 
ziekteverschijnselen vertoonde. Hij was nu stellig overtuigd 
dat bacteriën de oorzaak der kwaal moesten zijn, en was eene 
nieuweserie infectieproeven begonnen. Verder maakte hij er 
mij op opmerkzaam, dat de manier, waarop zich de infectie 
langs den tak uitbreidt, den indruk maakt van verbreiding 
met den waterstroom mee, door de nerven van het blad. 

25en Juniberichtte Prof. Beyerinck mij omtrent de door hem 
genomen infectieproeven met reinculturen van de syringe- 
bacteriën. Hij kreeg daarbij hetzelfde resultaat als met het 
ruwe infectiemateriaal, alleen wat zekerder en sneller. Zelfs 
volwassen bladeren bleken hem, eenige dagen na de infectie 
te sterven. Het door de werking der bacteriën uit het sap 
van de syring gevormde vergif is blijkbaar zeer hevig in zijn 
werking. 

Prof. Beyerinck nam ook infectieproeven op andere ge- 
wassen. Hij bevond dat Populus nigra (populier) ook wordt 
aangetast, onder gelijksoortige verschijnselen als die, welke 
men bij de syring waarneemt, maar de infectie bleek niet zoo 
gemakkelijk te gaan. 


— 183 — 


Over de resultaten van de verdere door Prof. Beyerinck 
in’t werk gestelde infectieproeven zal deze later te gelegener 
plaatse zelf berichten. 

Omtrent de verwantschap der syringebacterie meldt mij 
de heer Beyerinck nog,dat zij nauw verwant is aan B. /uores- 
cens liguefaciens en op bouillon-gelatine eenig geel pigment 
en eene zeer geringe blauwe inflorescentie veroorzaakt. 

Het is voorloopig niet mogelijk, eenigszins afdoende bestrij- 
dingsmiddelen tegen de bacteriënziekte der syringen aan te 
geven. Slechts zij opgemerkt, dat zij eene zeer besmettelijke 
ziekte is, en dat het daarom raadzaam is, de aangetaste 
bladeren en twijgen zoo spoedig mogelijk aftesnijden en te 
verbranden. Mocht het zich verder bevestigen, dat sterke 
bemesting met mest van organischen oorsprong de ziekte in 
de hand werkt, dan zou misschien verandering in de wijze 
van bemesting iets tot de beteugeling der ziekte kunnen 
bijdragen. 


Amsterdam, December 1899. 
J. RrrzEMA Bos. 


OVER DE ROODE ROTTING VAN DE SPAR. 


(ABIES EXCELSA.) 


De dennenbosschen onzer heidestreken lijden op sommige 
plaatsen aan een ziekte, die het hout van de wortels en van 
den voet der boomen doet rotten en daardoor veel schade 
teweegbrengt. Deze ziekte wordt veroorzaakt door een 
zwam, Agaricus melleus of Armillaria mellea. Gedu- 
rende langen tijd kan zij voortwoekeren, zonder uitwendig 
opgemerkt te worden en zonder vruchtdragende organen te 
vormen. Zij doet zieh voor als band- of lintvormige draden 


— 184 — 


of strengen, die onder den grond en tussehen het hout en de 
schors van wortels en stam loopen. Die strengen bestaan uit 
talrijke myceliumdraden, die tot een dicht en betrekkelijk taai 
weefsel vereenigd zijn. — Vóór men het verband kende tus- 
schen deze myceliumstrengen en den vruchtbaren vorm van de 
zwam, werden zij bestempeld met de namen : Rhizomorpha 
subterranea en Rhizomorpha subceorticalis, naar gelang zij 
in den grond of onder de schors aangetroffen werden. 

Dit mycelium kar zich ook tusschen schors en hout 
waaiersgewijze of vliesvormig uitbreiden. In ieder geval doet 
het mycelium, wanneer het tot den voet van den stam is door- 
gedrongen, na korteren of langeren tijd de schors splijten en, 
vrij aan de lucht, ontwikkelt het vruchtdragers, onder den 
vorm van gesteelde zwammen (kampernoeliën); soms komen de 
zwammen ook te voorschijn aan den top van de in de aarde 
levende myceliumstrengen, op korten afstand van den stam. 

De vruchtdragers hebben een vleezigen, dunnen, meestal 
iets gebulten en gelobden hoed, die gewoonlijk honinggeel is, 
maar ook geelbruin tot bruinachtig kan zijn en met kleine 
geelachtige, later donkere, zwartachtige schubbetjes is bedekt. 
De steel is vol, naar onder toe verdikt en draagt een afstaan- 
den ring. — Aan de onderzijde van den hoed zijn talrijke, 
van den steel naar den rand uitstralende plaatjes of bladen (een 
kenmerk, dat steeds bij de Bladzwammen of Agaricineëen te 
vinden is). De oppervlakte dier plaatjes is bedekt door een 
bijzondere laag, waarop de sporen zich vormen; die laag is 
het hymenium, dat bij deze soort eerst bleek, doch later 
rood gevlekt is (1). 

Men heeft algemeen opgemerkt, dat wanneer in een 
bosch ergens vruchtdragers aan Agaricus melleus worden 


(1) Deze vruchtdragers worden, evenals een aantal andere Bladzwammen, 


gegeten. 


— 185 — 


aangetroffen, in de onmiddellijke nabijheid gewoonlijk ver- 
scheidene boomen aangetast zijn, die als het ware rondom 
een middelpunt staan. Dit moet ons volstrekt niet ver- 
wonderen; wanneer eenmaal een boom aangetast is, dan 
zullen de myceliumstrengen, van den zieken boom uit, de 
wortels van de naastbijstaande boomen kunnen aantasten 
en de uitbreiding der ziekte zal dus als het ware in steeds 
grooter wordende kringen plaats hebben. Alleen diepe 
grachten zijn een hinderpaal voor verdere rechtstreeksche 
besmetting door de Rhizomorpha-strengen. Natuurlijk kan 
echter ook de verspreiding der ziekte door de sporen van de 
vruchtdragende zwam plaats hebben. 

Agaricus melleus tast niet alleen den denneboom aan, 
maar een aantal andere naald- en loofboomen, waaronder b.v. 
een aantal vruchtboomen. 


* 
xk 


In den loop van het jaar 1899 is de aandacht meer 
gevestigd geworden op een andere zwam, die nagenoeg op 
dezelfde wijze als de voorgaande leeft, n.l. op Polyporus 
annosus of Trametes radiciperda (1). 

Deze is thans in de Belgische Ardennen oorzaak van een 
ziekte der spar, welke ziekte eveneens gekenschetst is door 
het rotten van de wortels en van den voet van den stam. 
Polyporus annosus is een van de gevaarlijkste en van de 
meest voorkomende woekerzwammen van de spar (Abzes 
excelsa), die deze boomsoort over gansch haar verspreidings- 
gebied vergezelt. 

De aangetaste boomen vertoonen over 't algemeen geen 
uitwendige teekenen, die de ziekte kunnen doen vermoeden. 


(1) La Pourriture rouge de Uépicea. Rapport de la première Commission 
permanente du Conseil supérieur des forêts, par C. Bommer. Bruxelles, 1899, 


— 186 — 


Maar wanneer de boomen geveld worden Of wanneer zij 
door een storm worden neergeworpen, merkt men dikwijls op 
dat schijnbaar zeer gezonde boomen, in werkelijkheid aan hun 
voet erg verrot zijn. 

Niet alleen het hout, maar ook de schors wordt aan- 
getast door deze woekerzwam, die dikwijls tusschen hout en 
schors zeer dunne witte vliezen vormt, welke uit samenge- 
weven myceliumdraden bestaan. Men treft ook in sommige 
gedeelten van den stam en van de wortels, vooral in de nabij- 
heid van den wortelhals, harsuitstortingen aan, die wel eens 
aanzienlijk zijn. Dit doet zich echter slechts bij uitzondering 
bij de spar voor, terwijl het daarentegen bij den denneboom 
(Pinus sylvestris), wanneer hij door Polyporus annosus 
aangetast is, veelvuldig voorkomt zoodat de gansche houtmassa 
met hars kan doortrokken zijn. 

Het voornaamste kenteeken van de ziekte bestaat natuur- 
lijk in de aanwezigheid van den vruchtdragers van Polyporus 
annosus. Men vindt ze gewoonlijk in de nabijheid van den 
wortelhals, onder den vorm van dunne, meer of minder uitge- 
breide platen, die een diameter van 5 à 20 e.M. en een zeer 
onregelmatigen omtrek hebben. Zij zijn vrij taai en tegen 
de schors dicht aangedrukt zonder nochtans daaraan sterk vast- 
gehecht te zijn. De oppervlakte, die naar den stam gekeerd 
is, heeft eene kastanjebruine kleur en is gerimpeld, terwijl het 
vrije gedeelte een zeer groot aantal fijne buisjes vertoont, 
die naar buiten open zijn en waarvan de inwendige wand de 
organen draagt, die de sporen voortbrengen. Zijn deze rijp 
geworden, dan komen zij los en worden door den wind of door 
dieren verspreid, zoodat de besmetting naar elders wordt over- 
gebracht. 

Deze vruchtdragende lichamen van Polyporus annosus 
worden ook aangetroffen aan de oppervlakte van de verrotte 
stompen van sparren, die omgehakt zijn geworden of door den 


— 187 — 


wind werden omgeworpen. In de losse gronden, vindt men 
op de fijnere wortels dikwijls een groot aantal kleine ronde 
vruchtdragende lichaampjes, die vaak slechts enkele millimeters 
groot zijn. Eindelijk treft men ook aan de oppervlakte van 
den grond der aangetaste sparreboschen, vruchtdragers aan van 
5 à 10 e.M., die in geen verband schijnen te staan met de om- 
ringende sparrewortels, omdat de wortels, die het mycelium 
gevoed hebben, reeds verrot zijn eer de vruchtdragers zich 
vormden. 

Een van de eerste ziekteverschijnselen is de bleekpaarse, 
later blauwpaarse kleur, die het hout van de groote wortels en 
van het onderste gedeelte van den stam aanneemt. Van dit 
oogenblik af wordt een groot gedeelte van de fijnere worteltjes 
aangetast en door het mycelium van de zwam vernietigd. 

Naarmate deze hare verwoesting voortzet, wordt het hout 
meer en meer ontbonden; het neemt langzamerhand een sterk 
uitgesproken geelbruine kleur aan en eindigt met in een zelf- 
standigheid zonder samenhang over te gaan. 

Wanneer het zoover is gekomen, is het verwoeste ge- 
deelte reeds aanzienlijk uitgebreid; het hout van de hoofdwortels 
en het binnenste van den stam, tot op een hoogte van 2 à 3 
meter, bij volwassen exemplaren zelfs tot op 8 à 10 meter, is 
letterlijk uitgerafeld, zoodat de boom geen weerstand meer kan 
bieden, maar bij den eersten krachtigen windstoot omvalt. 

Het gedeelte, dat aangetast is, is ook zeer duidelijk afge- 
teekend. Het strekt zich langzamerhand van het midden naar 
den omtrek uit, zoodat wanneer zelfs gansch het zoogenaamde 
hart vermolmd is, uitwendig een kring overblijft, die volkomen 
onaangeroerd is en op normale wijze voortleeft. Zoo kan 
men verklaren dat de aangetaste boomen meestal in volle 
kracht worden omgeworpen, zonder uitwendige ziektever- 
schijnselen te vertoonen, want gewoonlijk vallen zij reeds, 
nog vóór de rotting den tijd heeft gehad het hout over zijn 
gansche dikte te vernietigen. 


— 188 — 


Het gebeurt wel eens dat, op een dwarse doorsnede, 
het aangetaste gedeelte zich ringvormig voordoet, terwijl de 
middenste (het hart) en de buitenste lagen gezond zijn. Dit 
komt door dat het bederf uitgaat van de binnenste gedeelten 
der groote worteis en zich beperkt tot de houtlagen, die met 
deze zieke gedeelten samenhangen. 

In ieder geval mag men zeggen, dat die vruchtdragers 
altijd tamelijk zeldzaam zijn en moeielijk vindbaar voor 
weinig geoefende personen. Juist zooals voor Agaricus 
melleus, mag men ook zeggen dat de vruchtdragers van 
Polyporus annosus zich over ’t algemeen eerst dan ontwik- 
kelen, wanneer het mycelium in aanraking komt met vochtige 
lucht aan de oppervlakte der aangetaste organen. 

Mollen en veldmuizen, die bij het graven hunner gangen 
met mycelium doordrongen wortels blootleggen, brengen ze 
daardoor tevens in de gunstigste voorwaarden om vruchtlicha- 
men te vormen. Men begrijpt daarenboven hoezeer deze 
dieren tot de verspreiding der ziekte kunnen medewerken, door 
sporen te vervoeren die aan hunne pels kleven en aldus met 
gezonde wortels in aanraking kunnen gebracht worden. 

De ziekte zet zich dus voort door de sporen, die van de 
vruchtlichamen afkomstig zijn; bij warme en vochtige lucht 
kiemen die sporen en het eruit ontstane mycelium dringt, in 
voorkomend geval, in de schors, ontwikkelt er zich en 
bereikt het hout; het strekt zijne verwoestingen tegelijker 
tijd in de richting van den stam en naar de uiteinden der 
wortels uit, waarbij het hout, veel spoediger dan de schors, 
in ontbinding overgaat; na verloop van eenige jaren is de 
boom dood. 

De voornaamste oorzaak van besmetting is echter onge- 
twijfeld het in aanraking komen van gezonde met reeds aange- 
taste wortels, waarbij het mycelium van deze gene kan aan- 
tasten. Daardoor ontstaan ook kringen (men noemt dat wel 


— 189 — 


eens wielen), die natuurlijk ledige plaatsen vormen, zoodra de 
zieke boomen omgevallen zijn, en die steeds grooter worden. 
Juist het bestaan van dergelijke kringvormige ledige plaatsen 
in een bosch is bijna een zeker bewijs van de aanwezigheid 
van Polyporus annosus of van Armillaria mellea. 


xe 
kk 


Wanneer Polyporus annosus in een bosch voorkomt, 
moet men natuurlijk zoo spoedig mogelijk afdoende maat- 
regelen nemen. P. annosus tast alleen naaldboomen aan, 
zooals de gewone of grove den, de Weymouth-pijn, de spar, 
de zilverspar en de geneverstruik. Men velt dus de aange- 
taste boomen, haalt zooveel mogelijk de stompen uit, en 
vervangt ze door loofboomen. 

Ten einde de onderaardsche besmetting van gezonde wor- 
tels door aanraking met het mycelium der zieke te voorkomen, 
zondert men de aangetaste plaats af door een gracht van 
l meter diepte. 

Zoowel om het brandgevaar te verminderen als om de 
verspreiding van eryptogamische ziekten of van schadelijke 
insecten te beperken, is het altijd ten zeerste aan te bevelen de 
naaldbosschen door strooken loofboomen in afzonderlijke per- 
ceelen tedeelen. Voor desparrebosschen, schijnt de beuk goed 
te voldoen. — Dit algemeen middel is natuurlijk als bestrij- 
dingsmaatregel tegen Polyporus annosus ook sterk aan te 


raden. 


hd 
kok 


De schade, die door deze ziekte wordt teweeggebracht, 
is in sommige gevallen zeer aanzienlijk : Op 600 boomen, die 
te Neufchâteau (Luxemburg) werden geveld, waren de 2/3 
verrot; te Paliseul heeft men gemiddeld 6 à 10 ten honderd 
aangetaste boomen aangetroffen. 

De ziekte werd waargenomen, zoowel op zeer droge als 


00 


in vochtige gronden, aan de randen van de bosschen, zoowel 
als in zeer dichte aanplantingen, bij boomen van 20 evenals 
bij die van 50 jaar. 

In vroeger eeuwen kwam de spar als inheemsche plant 
ook in België, Nederland, bijna gansch Frankrijk en West- 
Duitschland voor; thans is zij beperkt tot de noordelijke stre- 
ken van ons werelddeel en tot de bergen van Midden-Europa, 
waar het Harzgebergte de westelijkste grens van haar versprei- 
dingsgebied uitmaakt. 

Om goed te groeien verlangt de spar een tamelijk kort, 
duidelijk begrensd en onafgebroken tijdperk van werkzaamheid 
gedurende 3 à 4 maanden. Het vastelandsklimaat alleen is 
dus voor dezen boom geschikt en dit is waarschijnlijk de 
reden, waarom hij uit West-Europa sinds lang verdwenen is. 

Onze Ardennen hebben nog eenigszins een zeeklimaat : 
laattijdige vorsten komen wel eens de ontwikkeling van de 
spar hinderen, die door de betrekkelijke zachtheid van de 
temperatuur soms reeds veel te vroeg ontwaakt is; een langer 
groeitijdvak dan in de meer bergachtige streken heeft een te 
haastigen en overdreven wasdom ten gevolge; de lang voort- 
durende warmte van den zomer doet een buitengewone ver- 
damping ontstaan, en geeft aanleiding tot dikke jaarringen, 
waarvan het hout echter zeer poreus is. Het hout wordt 
daardoor voor technische doeleinden van geringer waarde, 
terwijl de boom zelf physiologisch minder weerstandskracht 
bezit tegenover de ziekten, die hem kunnen aantasten.” Het 
feit, dat de spar ten onzent reeds op 30-jarigen ouderdom 
vruchtbaar is, terwijl zij dit in haar vaderland eerst op 50- 
jarigen ouderdom is, schijnt wel aan te duiden, dat ons kli- 
maat een zeer sterk uitgesproken invloed op de ontwikkeling 
van de spar heeft. 

Tot noe toe schijnen in België de aanplantingen van spar- 
ren zeer gunstige uitslagen op te leveren. _ Daar zij echter pas 


— 191 — 


sedert een 50-tal jaren ingevoerd zijn, d. w. z. nauwelijks 
lang genoeg om volwassen te worden, zoo is het nog eenigszins 
voorbarig reeds een oordeel te vellen over haar toekomst voor 
onze boschcultuur. Men merkt immers op dat sommige erge 
inheemsche ziekten alleen dan optreden wanneer de boomen 
(ook voor andere gewassen en voor dieren is zulks het geval) 
een zekeren ouderdom of zelfs hun volledigen wasdom bereikt 
hebben. Dit is o.a. het geval met den lariks of lorkeboom 
(Larie europaea) die, in jongen toestand, gewoonlijk aan de 
ziekten goed weerstand biedt, maar later er onder bezwijkt. 
Ook de lork is nagenoeg uit dezelfde streken afkomstig als de 
spar ; zijne aanplanting werd in den beginne als hoogst aanbe- 
velingswaardig beschouwd, terwijl zij thans zoo goed als ver- 
laten is geworden. 

Men zij dus voorzichtig met het invoeren van nieuwe 
boomsoorten vooronze bosschen; men trachte daarenboven aan 
de naaldboomen een geringer aandeel in de te beplanten opper- 
vlakte te geven en eindelijk beproeve men, meer nog dan vroe- 
ger, gemengde bosschen van naald- en loofhout aan te leggen. 
Als voorbeeld wijst BoMMER op spontane ontwikkeling van 
eiken, berken, lijsterbessen, enz. in sommige dennenbosschen 
en op de natuurlijk gemengde bosschen, bestaande uit zilver- 
sparren en beuken, die in de Vogeezen en in het Zwarte Woud 
bijna overal aangetroffen worden. 

BoMMER meent dat het gemengd aanplanten van zilver- 
sparren en beuken voor ons gebied wel zeer geschikt zou zijn. 

Als boomen, die veel kans hebben ten onzent goed te 
gedijen en waarmede proeven op eenigszins groote schaal 
zouden dienen genomen te worden, noemt Schr. de Douglas- 
Spar (Pseudotsuga mucronata of P.Douglasti) en de Sitka- 
Spar (Picea sitchensis), twee soorten uit het Noorden van 
Kalifornië en uit Engelsch Kolombië, die in een kuststreek 
met zeer vochtig klimaat leven. Ook de Weymouth-pijn schijnt 
hem zeer aanbevelingswaardig te zijn. 


— 192 — 


Eindelijk vindt BoMMER dat in sommige bosschen te veel 
wild, vooral groot wild (zooals de reebok en het hert) aan- 
wezig is, die het invoeren van de zilverspar en andere soorten 
volkomen belet. Op een bepaalde oppervlakte bosch zou men i 
ook slechts een bepaald aantal stukken wild mogen gedoogen en 
het overtollige zou, op vooraf vastgestelde tijdstippen, moeten 
gedood worden. 

Het bovenstaande stukje is gedeeltelijk de vertaling, ge- 
deeltelijk de samenvatting van het werk van Bommer over 
Polyporus annosus en de door deze zwam veroorzaakte 
ziekte. 

Men ziet dat de verschijnselen nagenoeg dezelfde zijn als 
die, welke door Agaricus melleus worden teweeggebracht. 
Nieuw is de door Polyporus annosus veroorzaakte ziekte 
niet : de zwam, evenals de door haar berokkende schade 
werden sinds langen tijd in België waargenomen; een bekende 
vindplaats is b.v. het Zoniënbosch in de nabijheid van Brussel. 
De schade was echter meestal slechts een plaatselijk verschijn- 
sel, terwijl in de sparrebosschen de ziekte zich daarentegen veel 


rasser schijnt uit te breiden. 
G. STAES. 


mm à 
et 
e= 00 
Et 
a nn 
Tome | 
ne, 
he en 
ide ©) 
VO Km 
mm CN 
zz 
ie) 
Gmmmmen 
je) 
el) 
Lm 00 
=== 
ed 
en 
zm l) 
- Î 
sl) 


Fet, in Û p 
ie Dier ee Pas 
h ent 
à PEAT À \ DE , pat sd 
> ' ; EN A EAK DEAN PARM 
be ! Klk 
\ KE Eerd 
Ì 5